20'NC YZYILIN SYAS DNR: CARL SCHMTT

20'NC YZYILIN SYAS DNR: CARL SCHMTT ve karalanan bir isim deildi. Carl Schmitt, Nazi dnemindeki faaliyetleri yznden, Nazi sonras Almanyann niversitelerinde ders verme hakk elinden alnan nadir hukukulardan ve bir krsye sahip olmayan ender profesrlerden biriydi. Carl Schmitt tutuklu olarak Nrnbergde kaldktan sonra, hayatn, 38 sene boyunca, yalnzlk iinde, vefat edene kadar memleketi Plettenbergdeki (Vestfalya) evinde geirdi. Bu eve Carl Schmitt, Machiavellinin srgn olarak gittii yer olan San Cascianonun ismini vermiti. ou zaman, insanlar ve metinler, metinlerin k ortamlarna ve insanlarn ocukluk dnemine geri giderek bu balam iinde daha iyi anlalmaktadr. Carl Schmitt, 1888 ylnda, Vestfalyann Plettenberg kasabasnda, demir yollarnda grevli bir memurun ocuu olarak dnyaya geldi. Katolik mezhebine bal bir papaz, yetenekli gen Carl Schmitti destekleyerek, bu gencin liseyi bitirmesini ve sonra, ailesinin ilk bireyi olarak Berlinde hukuk okuma ansn elde etmesini salad. 1910 ylnda yksek lisansn yapan ve yksek kademli memuriyete aday olduktan sonra 1915/ 1916 aras Strassburg'ta doent olan gen hukuku Carl Schmittin Katolik arlkl muhafazakr bir dnya grne ve devlet anlayna sahip oluunda ailesinin, kilisenin ve okuduu okulun etkisi vardr. Carl Schmittin bu dnem kaleme ald yazlarnda, onun, Kilise iinde Katolik entelekteller arasnda o seneler tartlan konulara ok ilgi gsterdiini ve zellikle kendisi bu konularla ok megul olduu grlmektedir. Bu dnemdeki almalarnn zirvesi ise 1923te Roma Katolisizmi ve Siyasi Biim adl yazsdr ve bu eser iki sene sonra 1925 ylnda ikinci basksn yaparken piskoposluun basm izni (Imrimatur) yazsn alarak yaynlanr. Carl Schmittin devlet retisinin temelinde yatan parlamento sistemine kar tutumunun nedenlerinden biri, kltrel/zihinsel gemiiyle ve niversite yllarndaki edindii deneyimleridir. Carl Schmitt, Katolik kilisesinin bir devlet kuramna nclk edebilecek biimsel mkemmellie ulam otokratik yapsna hayrandr. Bu yzden Carl Schmitt byk bir cokuyla otoriter bir devlet yapsn destekleyerek, parlamento sistemine, liberalizme ve plralizme kar kmtr. Carl Schmittin hayat boyunca spanyol devlet felsefecilerinden Donosco Cortesin anti demokratik devlet retisine besledii sempatinin kkenlerini burada aramak lazmdr.

Professor Dr. Dres. H.c.Bernd Rthers, ev.: Hseyin zcan**/ Muaz eker***
Kimileri iin Carl Schmitt kamu hukukunun ve devlet felsefesinin byk ahsiyeti iken kimilerine gre o, Almanyann Nazi dneminde grev ald ve bu dnemin gzde hukukularndan biri sayld iin cani bir oportnistti. 1985'de vefat eden Carl Schmittin 20'nci yzyln drt Alman mparatorluunu kapsayan dneminde kaleme ald yazlar, sadece siyaseti etkilemekte kalmayarak dnce tarihi zerinde derinden izler brakarak hi phesiz Almanyada ve Almanya dnda da byk yank yaratmtr. Carl Schmitt hakknda eitli dillerde kitaplar yaynlanmtr. Carl Schmitt kimdir? Neyi temsil ediyordur? Ve kimleri etkilemitir? Carl Schmittin eserleriyle iki nedenden dolay ilgilenmek gerekir: 1.: Carl Schmittin yksek entelektel seviyeye sahip eserleri zaten byle bir ilgiyi hak etmektedir. 2.: Carl Schmittin gnmze kadar srmtr. yazlarnn etkisi

I. 10 Temmuz 1888de doan ve 07.04. 1985te vefat eden Carl Schmitt, lmyle birlikte ve zellikle lmnden sonra Almanyada ve Almanyann dnda zellikle spanya'da, talya'da, Fransa'da ve ksmen ABDde siyasi dncenin, kamu ve devlet hukukunun duayeni olarak anld. Ayrca bu siyasi dnrn, kamu ve devlet hukukusunun eserleri hl hukuk alannn klasikleri olarak itibar grmektedir. Carl Schmittin ismi anlrken Almanyann belki de en nemli devlet hukukusundan, bu hukukun byk reticisinden bu konuda saldrlara maruz kalsa bile- ve hukuk bilim dalnda tkenmeyen hretinden sz edilmektedir. Gerekten de Carl Schmitt, sadece Almanyann 1945deki yklndan sonra tartlan

Rthers, Bernd, Carl Schmitt als politischer Denker des 20. Jahrhunderts, in Zeitschrift fr Rechtsphilosophie, 2003, Bd. 1, S. 63-71.
**

II. Carl Schmittin yaynlad tm eserlere bir gz atalm:

stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku ABD. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Bat Dilleri ve Edebiyatlar Blm Almanca Mtercim Tercmanlk ABD.

Carl Schmitt 1910 ile 1932 aras 20, 1935 ile 1945 aras 11,

135

EYLL 2006

Professor Dr. Dres. H.c.Bernd RTHERS, ev. ZCAN/EKER 1950 ile 1991 aras 12 tane monografi (bazlar lmnden sonra yaynland), yani toplam 45 monografi yazmtr. Siyasi Romantik, 1919; - Diktatrlk, 1921; - Siyasi lahiyat, 1922 Carl Schmitt 1912 ile 1933 aras 76, 1933 ile 1944 aras 87 makale yazarak toplam 212 tane makale yaynlamtr. Sadece 1933 ile 1936 aras, drt senede, 58 makale yazmtr. Bu hummal dnemde retilen yazlarn ou uzmanlk dergilerinde kmamtr; aksine, bu dnemde retilen yazlarn ou Nasyonal Sosyalistlerin sava tamtaml yapt propaganda neriyat iinde yer almtr. - Gnmz Tarihi Sre Konumu,1923; - Roma Biim, 1923; Parlamentarizmin Asndan Tinsel ve Siyasi

Katolisizmi

- Siyasi Olann Tanm; 1927/28 - Anayasa Kuram; 1928; - zgrlk Haklar ve mparatorluk Anayasasnn Kurumsal Gvenceleri,1931; - Anayasann Koruyucusu; 1931; - Yasallk ve Merutiyet, 19321.

1937 ile 1944 arasnda tekrar 29 makale kaleme alan Carl Schmitt, 1946 ile 1978 arasnda yazd makalelerin ounu mstear isimle yazmtr. Carl Schmittin yazlar hangi siyasi dnemleri kapsadna baktmzda, bunlarn en az drt ya da be hatta Demokratik Dou Almanyay da saymn iine alrsak, alt siyasi dnemi kapsadn grmekteyiz: mparatorluk - Weimar Cumhuriyeti - Nasyonal Sosyalizm - gal Rejimi - Bat Federal Almanya - Demokratik Dou Almanya Drt Rayhn iinde hukuku olarak grev alan Schmittin kaderi ve zellikle klliyat, hukuk bilimin temelinde kanlmaz olarak siyasi bilimin de var olduunu -bunu hukuk bilimi kabul etsin etmesin- kantlar. Bu, hangi dnem olursa olsun tm devletler iin geerlidir. Schmittin eildii konulara bakldnda onun neye daha fazla yatkn olduunu tanmlamak fazlasyla glemektedir. Carl Schmitt neydi? O bir kamu hukukusu muydu? Ya da bir uluslararas hukuku mu? O bir devlet felsefecisi ya da siyaset bilimcisi miydi? Yoksa o bir ilahiyat hukukusu muydu? Hatta (felaketi bertaraf edemeyen) bir gavs myd? Btn bu zellikler ona atfedilir ve o, bu zelliklerin duayeni olarak kabul edilir. Hi phesiz Schmittin klliyat siyasi kuramlara, hukuk/devlet felsefesine ve uluslararas hukuka deinen yksek seviyeli, kalc deere sahip bilimsel yazlardan olumaktadr. Bu, zellikle Schmittin 1933 ncesi almalar iin geerlidir; kabaca sayacak olursam: - Yasa ve hkm, 1912; - Devletin deeri ve bireyin nemi 1914 (doktora) III. 1.

Yukarda ad geen eserler, kendi alanlarnda konuya temelden yeni bak alar getiren, yeni tezler ortaya atan ve bugne dek sren verimli tartmalara yol aan yazlardr.

Carl Schmittin klliyatn, ve zellikle de 1933 ncesi monografilerini daha iyi anlamak, hayat boyunca hangi deiim rzgrlarna maruz kalsa da taviz vermeyerek sonuna kadar savunduu temel grn bilmekte yatar. Schmitt, anti-parlamenter, anti-demokrat ve antiliberal bir siyasi gre sahiptir2. Schmittin antidemokratik, anti-parlamenter tutumu ilk dnem yazlarnda, Diktatrlkte (1921) olduu gibi, hissedilmeye balanr ve Gnmz Parlamentarizmin Tarihi Sre Asndan Tinsel Konumu (1923) gibi yazlaryla daha da belirgin olarak ortaya kar. Carl Schmitt, bu yazlarnda, byk bir zevkle, rasyonel eletiri maskesi altnda parlamenter sisteminin olumsuzluklarn dile getirir ve yaayan parlamentarizmi analiz eden adam3 olur.

Schmittin tm eserlerinin ismi iin bkz. A. Koenen, Carl Schmitt Olay, Darmstadt 1995, s. 850 ve devam.
2

Avrupa'da yaayan Yahudilere yaplan zulm ve katliamlar oktan ortaya ktnda, bu tutumundan Carl Schmittin vazgeemeyerek ar szler sarf ettiinin ahidi 1951e kadar aralksz tuttuu gnlklerdir; C.Schmitt, Mlahazalar, 19471951 Yllarn Kaytlar, Berlin 1991; bu kaynak, makalenin devamnda sadece Mlahazalar olarak anlacaktr.

Aynen, F. K. Fromme, 11. 07. 1973 tarihli Frankfurter Allgemeine Gazetesi; Carl Schmittin 85nci ya gn ansna.

KHukA

136

20'NC YZYILIN SYAS DNR: CARL SCHMTT

Carl Schmittin 1923 ylnda Roma Katolisizmi ve Siyasi Biim adl eserinde, aklnda tasarlad uygun devlet modelinin yapsn, Katolik kilisesinin I. Vatikan Konsilinde ald kararla kiliseyi monokratik hiyerariye sahip bir yapya dntrd modeli rnek almas bir tesadf deildi. Bylece Carl Schmitt, daha henz ngrlmedii bir dnemde dahi yeni kurulmakta olan Weimar Cumhuriyetinin yklacan, bu tr teebbslere kar olduunu vurgulad. Schmitt, Weimarda kurulan demokratik yapdaki ilk cumhuriyetin ykl dneminde bile saldrganlndan vazgeemeyerek polemii 4 artrd . Ona gre demokrasi, parlamento ve plralizm olumlu neticelere gtrmeyen, bir sistemin (devletin) iinde devaml uyumsuzluklar yaratan, batmaya mahkm, akl d, gereksiz ve anlamsz giriimlerdi: Gnmzde, gzlerimizin nnde cereyan eden ve seim olarak adlandrlan bu hdisenin bir seimle hibir alakas olmadn iddia ediyorum. Neler mi oluyor? lk nce birileri; sr iinde, sanki gizli ilme sahiplermi gibi, be partinin listesini karyor. Ondan sonra bu liste, bu be parti tarafndan insanlara dayatlyor. Yani, kitleler kendileri iin hazrlanm be kulvara itiliyor ve bu hdisenin istatistik yansmasna seim deniliyor. Almanya, bu tr szmona siyasi iradenin vcut bulduu yntemler yznden, batmadan, u sorunun nemini idrak edip bilincimize yerletirmemiz gerekir: Hdisenin znde ne var? Be birbirine zt, yan yana geldiklerinde hibir ey retemeyen, ama yalnz kaldklarnda her birinin deiik ideolojiye, devlet ve ekonomi anlayna sahip olan sistemlerin arasnda seim yapabilmek, gerekten de eksantrik bir seim. Be, organize olmu, kendi ilerinde bir btnsellik arz eden ve aslnda tavizsizce sonuna kadar dnldnde eninde sonunda tekini yok etmeyi beraberinde getiren sistemler arasndan, yani Ateizm ve Hristiyanlk ve ayn zamanda Sosyalizm ve Kapitalizm ve ayn zamanda Monari ve Cumhuriyet, Moskova, Roma, Wittenberg, Cenevre ve Kahverengi Saray arasndan, yani hibir zaman uzlaamayan arkada-dman alternatiflerin iinden halk her sene bir seimde bulunsun!5. Kendisi, liberal demokrasi alay konusu ederek bir fantezi ve samalk gibi gsterir. Schmitte gre Liberalizm, btn siyasi grleri kendi ftratna aykr davrandrarak, topyekn 6 sulandrp yapaylatrmaktadr Schmittin, halkn egemenliini ve liberal demokrasiyi benimsemi bir devletin sahip kt temel hak ve zgrlklere, insan haklarna ( fikir zgrl, din hrriyeti, oulculuk) kar kma anlay, kilisenin 19ncu yzyln ortalarnda papalarn itihatlaryla balayan ve 20'nci yzyln ortalarn geerek kilise iinde etkisini gsteren reti anlay ile rtmektedir. (2.Vatikan 7 Konsiline kadar) .

2. Schmittin siyasi dncesinin karakteristik zellii, olaan d hallere, snrda olan durumlara ve u noktalara derinden gelen ve salam temellere dayanan bir yatknlk gstermesiydi. zellikle maddi hayatn felsefesi, istisnalardan ve u durumlardan kanmamal, bilakis bu durumlara byk ilgi gstermeliydi. Bu felsefeye gre istisnalar, kaideden daha nemlidir stisna normal durumdan daha 8 ilgintir . Normal durum hibir eyi ispatlamaz, ama istisnalar her eyi ispatlar; istisna kaideyi hakl karr, hatta diyebiliriz ki kaide sadece istisnann sayesinde olabilir. stisnada, gerek hayatn kuvveti, tekrarlarn iinde dona kalm bir mekaniinin kabuunu deler9. stisna hallerin entelektel ekicilii Schmittin btn almalarnda gze arpar. Siyasi lahiyat zerine yazd eletirel risalesi u szlerle balar: Olaanst hal zerine karar veren egemendir10. Ya da: stisnai haller, devlet otoritesinin zn ak bir ekilde ortaya karr. otorite, hak elde etmek iin hak sahibi olmas gerekmez11. O zamandan beri, bu iki az ama z cmle, devlet hukuk felsefesini byk apta etkilemitir. Oluumda olan ya da gerekten cereyan eden her olaand haln bastrlmas, kanl olsa dahi, devletin egemenliinin ve bylelikle meruluundan phe duyulmayan bir devletin statsnn ispatdr. Bu durum, bu tr ve buna benzer zl ve ilk bakta mantkl gibi grnen formlleri deifre etmek ve risklerini ispatlamak iin parlak bir zekya sahip olmak gerekmedii halde, Schmittin bu szleri deiik ideolojik kanatlardan gelen

C.Schmitt, Siyasi Olann Tanmlanmas, 2.Bask 1932, S.55 ve devam. Kr, B. Rthersin delilleri, Rthers, Hukuk Kuram, Mnih 1999, 437den sonra.

7 4

Almanyada Totaliter Devletin Geliimi, Europische Revue, 9. Yl, 1933, S.6570.

C.Schmitt, Almanyada Totaliter Devletin Geliimi (1933), alnd yer: C.Schmitt, 1924 ile 1945 aras dnemlerin Anayasa Hukuku arlkl makaleler- Bir Anayasa Kuramna Ynelik Materyaller, Berlin 1958, S.359 (363 ve devam.).

Bu, grld gibi sansasyona dayanan her medyann siyasetidir.

9

C.Schmitt, Siyasi lahiyat, 2. Bask, Mnih ve Leipzig. C.Schmitt, a.g.e., s.11. C.Schmitt, a.g.e., s. 20.

10 11

137

EYLL 2006

Professor Dr. Dres. H.c.Bernd RTHERS, ev. ZCAN/EKER birok entelektel tarafndan yine ve yine alkland. Schmitt tarafndan olaanst hal salt iktidar sorununa dntrld. Schmittin bu bilgece szlerinde yatan mantk uydu : Zaruret her eyi mubah klar. Darbeci, yaratt olaanst durumu, ksa sreli olsa dahi kendi menfaatine dntrebilirse, egemen olarak adlandrlr. Bu perspektife gre egemenlik, geerli olan hukuku devre d brakarak, oluan hukuk d srelerde kendi iktidarn yerletirmektir. Schmittin forml, dolayl olarak olaanst hali mutlak bir hukuksuzluk 12 haline dntrr . Ve H. Lbbenin ok isabetli ifade ettii gibi, Carl Schmitt aslnda skynetime hayran bir kiiydi. Belki de, en iyi biimde yle ifade edilebilir: stisnalar hukukun bir paras olduklarndan dolay, bizatihi hukuk d olamazlar. Buna en iyi rnek olarak tm hukuk disiplinlerinin stnde olan meru mdafaa, olaanst hal ve acil yardm gibi hukuk terimleri gsterilebilir. Peki, neden kamu hukukundan devletin de yaralanabilecei bir anayasal kurum olarak olaanst hal yasas mevcut olmasn? Hitlerin emri zerine, 30. Haziran 1934te, 90dan fazla insann katledilmesi hakknda Schmitt 13 unlar yazmaktadr: nder, tehlike annda , nderliine dayanarak, en yksek yarg olarak hukuku uygular, hukuku en vahim istismarlardan korur.(!)Gerek nder ayn zamanda yargtr14. Schmitt, olaanst hale egemen olma dncesi ile ilgili esas tezlerini Siyasi lahiyat bal altnda ilemesi bir tesadf deildir; nk Schmittin anlayna gre zaten devlet kuramnn temel kavramlar din biliminden tretilmitir. Egemenlik kavram, mesela, tanrnn mutlak kudretinin devlete devredildii dncesini yanstmaktadr. Devlet hukukta da sz sahibi olduunda, egemenlik, o zaman bamsz bir devletin mutlak kudreti olur. Bylelikle de rnek alnmas gereken ideal bir devlet ortaya kar. Bu gre gre devlet, hr insanlarn bir araya gelerek oluturduu bir organizasyon deildir; ya da baka bir deile devlet, hr bir toplumun kendi kendini biimlendirdii anlamna gelmemektedir. Bu anlaya gre devlet, burjuvadan bamsz, toplum ncesi, ezel, otonom bir olgu olarak tasavvur edilebilir. Tabii ki bu devletin ezelden ahlaki iyi olan temsil ettiine dair Hegelci devlet anlaynn izlerine rastlanld gibi, Thomas Hobbesin Leviathan da hissetmek mmkndr. Liberalizm veya Plralizm eklinde ortaya kan her demokratik akm, Schmitt tarafndan kesinlikle devlet egemenliinin birliine ve devlet otoritesine kar bir saldr olarak kabul edilmektedir. Carl Schmittin bu dncesi rencilerinin retisinde de devam etmitir. Bunun en iyi rnei, Ernst Fortshoff'un 1971 ylnda kan Sanayi Toplumunun Devletidir. Forsthoff, 1933te, Totaliter Devlet adl yazsnda Hitlerin nderliinde kurulan rejimi verek ge karr ve ada bir devlet modeli olarak takdim eder. Byle bir devlet tipi 1945 ylnda sonsuza dek ykldnda, Schmitt ekolne gre, sadece Hitlerin devleti yklm olmuyordu; toplumsallaan, demokratikleen bir sistemde ve oulcu bir devletin egemen olduu, temel hak ve zgrlklerin yayld bir ortamda, bizatihi devlet fikrinin kendisi de yok olmu saylyordu. Schmittin klliyatnda, zellikle de 1947 ile 1951 arasnda yazd gnlklerinde, devlet hakkndaki bu tr ifadelerine ska rastlamak mmkndr. 1970 ylna kadar birka kez yeni ilaveler yaplarak baslan Schmittin Siyasi lahiyat, teolojik baklarla harmanlanan bir devlet anlaynn ve siyasetinin eninde sonunda bir kuram ve siyasi pratii kolayca radikalletirerek gereklerden uzaklatrabileceinin iyi bir kantdr olarak gsterilebilir. Siyasi teoloji iki riski beraberinde getirir: kilisenin siyasalatrlmasn ve siyasetin ruhbanlamasn.

3. Schmittin, Siyasi lahiyattan be sene sonra devlet ve siyaset anlayn ele ald ikinci 15 bir eseri kar: Siyasi Olann Tanm . Schmitt bu eserine u cmlelerle balar: Devleti tanmlamann n art siyasi olann ne olduunu tanmlamaktan geer. Bu cmleler Schmittin siyasi anlayn nemli bir anahtardr. Bu eser aslnda Schmittin btn siyasi anlayn zetlemektedir. Ayn zamanda bu yaz Schmittin, bir sr deiik siyasi gruplara ulatn, zellikle de radikal ve kkten deiim isteyen gruplar etkilediini gstermektedir. Schmittin ana sav, siyasi olann snrlarnn nesnel noktalar saptanarak tayin edilemeyeceinden olumaktadr. Schmitte gre siyaset, insan veya insan gruplar arasndaki ilikileri ifade etmektedir. Ona gre, insanlar arasnda cereyan eden her
15

K.A. Bettermannn Federal Hkmetin Olaanst Hal Tasarlar ile karlatrn; Bettermannn bu yazs Devlette Olaanst Hal - 1964 Yaz Smestrin Konumalar (Yayna hazrlayan E. Fraenkel), Berlin 1965, s. 190 (192) arasnda yaynlanmtr.
13 14

12

Olaanst hale baknz.

C.Schmitt, nder Hukuku Korur, DJZ 1934, Sp. 945 (s. 946).

lk nce Sosyal Bilimler ve Siyaset Arivinde kt, 58.. Jhg.; 1927, Sy.1 ve devam; 2. Bask 1928 Berlin, 3. Bask 1932 Mnih ve Leipzig; yeni nszle birlikte yeni basm 1963 Berlin.

KHukA

138

20'NC YZYILIN SYAS DNR: CARL SCHMTT

konu, hatta her nesne 'siyasi' olabilir. 'Siyasi olann belirginletiinde siyasi olan, z ve tanm itibaryla insanlar alnmas gereken karalardan dolay iki guruba ayrr: bir uta dostlar vardr br uta da dmanlar. Ona gre, btn siyasetin temelini bu dostdman ilikisi oluturur. Schmittin bu dost-dman-emas, baka kavramlarnda olduu gibi, ilk bakta belli bir durulua, basitlie ve ekicilie sahiptir. Gerekten de byle bir ema btn siyasi sistemlerin gncel deneyimini oluturmuyor mu? Ayn zamanda byle bir ema siyasi sreleri ve kararlar sadece bu srelerde yer alan kuvvetleri dikkate alarak yapld iin, deer yarglarndan bamsz olarak sahiden de daha iyi analiz etmiyor mu? Schmitt, bu eserinin balnda isim yerine, sfat ve nesne almayan bir fiil yapsn kullanm bulunmaktadr. Yani, Schmitt, bu eserinin balnda Siyasetin Tanm yerine Siyasi Olann Tanm demeyi tercih etmitir. Schmitt bu eseri hakknda yazlanlar ve yorumlar genelde bu soruyu dikkate almayarak nemli bir noktay gzden karmaktadr. Bunun nedenini Schmittin ifade gcnn arpclnda ve yksek derecede gelimi dil duygusunda aramak lazmdr. Belki de Schmittin bu slubu tenkit edilebilinir. Schmittin kendisi siyaseti deil siyasi olan ele almtr. Schmittin dost/dman tanm siyasetin nesnesini soyutlatrmtr; ama siyasetin nesnesi aslnda kelimenin tam anlamyla kavranabilir bir unsurdur ve Schmitt iin siyasetin kavramsallaan bu unsuru nemli deildir. Siyasi olan bylelikle her ey ya da hibir ey olabilir. Siyaset bylece nesnel olarak artk tanmlanamaz olur. Schmittin kendisi bu durumu bu ekilde kesin ifadelerle izah etmese bile, balk olarak eserine Siyasetin Tanm yerine Siyasi Olann Tanm semesi byle bir durumu -bilinli olarak olmasa bile- ngrdn kantlamaktadr. Schmittin dncesini btnyle anlamak iin yukardaki deinilen bak alarn da dikkate almak gerekmektedir. Siyasetten siyasi olana gei, nesne, muhteva ve yargsal deer ierikli bir siyaset kavramndan vazgeildiinin bir iaretidir. Schmittin, kiisel ve ehemmiyet arz eden kararlarnda kanmay tercih ederek kendine gvenemedii; hatta kendisinden baz konularda kendi pozisyonunu tespit etmesi istendiinde saldrgan davranarak buna kar kt bilinmektedir. Kavramsal olarak siyasi olana geiten dolay Schmittte byle bir tutumun mevcudiyeti aslnda batan kendini belli ediyordu. Schmitte gre deer yneltiminde bulunmak ancak o anki siyasetin hedefi olabilir; siyasi olann bir esi olamaz. Yalnzca birbirleriye rekabet eden hedeflerin mcadelesi, yani dmanlarn birbirine kar davranlar bu kavram oluturabilir. Eer byle bir rekabet ortam yoksa ve hedefin ne olduu zerine taraflar mutabk kaldlarsa, o zaman, siyasi olann mevcudiyetinden de sz edilemez. Siyaset kavram iinde de elbette bir tr rekabet veya mcadele vardr; burada da belki bir savatan sz edilebilinir; ama Schmittin siyasi olann iinde belli hedefler iin verilen rekabet, mcadele veya sava, Schmitt tarafndan mutlaklatrlr. siyasi olan kadar baka hibir unsur Schmitte gre bu denli nemli deildir. Schmitt yanlgs bu durumun mutlaklatrlmasnda yatyordu. Schmitt, devletin tanmn -olaan durumu burjuvazinin bir uydurmas olarak kabul ettiinden dolay- olaan bir durumdan yola karak deil, olaanst bir durumu lt alarak yapyordu. Kendisi, imdi de siyasetin tanmn yaparken kentliyi, halk ve uluslar dost ve dman diye ikiye ayryordu. Bu yzden Schmitte gre savalar, hatta i savalar bile siyasi ekimelerin zaruri bir uzants ve esiydi. Schmitte gre bu kavramlar iinde verilen bir mcadele, siyasetin kendisini de tanmlamaya yarayan en iyi eydi16: Dman kelimesi gibi mcadele kelimesi de varln ezel unsurlar gibi alglanmaldr. Mcadele sadece basit bir rekabet anlamna gelmemekte veya szel tartmalarn salt tini de deildir, nk insann her gn hayatta kalabilmesi iin gnlk mcadele vermekte ve bu gnlk mcadeleden dolay her insan bir nevi zaten savaya dnmektedir. Dzeni ihlal eden, devletin barn, uluslararas bar yok eden mcadele, siyasi dncenin ve devlet hukukunun temelini oluturur. Bylelikle siyaset sadece belli gncel ve nesnel sorunlar anlaml zmek iin pragmatik bir ara olmaktan karlr ve dman yenen veya gerekirse yok eden bir savaa dnr: Dost, dman ve mcadele kavramlar her zaman uygulamada ldrme ihtimalini de ierdikleri iin gerek anlamlarn korumaktadrlar17. Bylelikle siyaset, dmanlklardan yeerir. Karmza, dmanln bir zorunlu esi olarak, dmana kar verilen mcadele verme ve dman savata yok etme olasl kar. Byle bir siyaset anlay Carl Schmittin siyaset ve hukuk yaptnn ke talarn, fikir binasnn temelini oluturur. Bu anlaytaki siyaset her zaman karsna koyabilecei bir dman resmi arar. Dmanlk, varln iinde varl yadsnmas gereken bir varlktr. Siyasetin amac bertaraf etmektir; ok zor durumda kalndnda bu bertaraf etme, dmanlarn fizyolojik olarak ortadan kaldrlmas anlamna da gelir.

16

C.Schmitt, Siyasi Olann Tanm, Mnih ve Leipzig 1932, s.20. Makale yazarnn vurgusu.

17

139

EYLL 2006

Professor Dr. Dres. H.c.Bernd RTHERS, ev. ZCAN/EKER Tarihi harekete geiren gcn mcadele olduu dncesi, yeni bir kuram saylmaz ve Karl Marx'a dayanr. Karl Marx'a gre tarihi belirleyen faktr snf savalardr. Fakat bu savalarn bir deeri vardr; hedefi bellidir: Komnizmin getirdii nihai bir mutluluk ve yeryznn cennete dnmesi. Marx, snf savalarnn adaletine inanyordu. Schmitt, siyasette, kamu hukukunda ve uluslararas hukukta oluturduu istisnai durum ve mcadele kavramlar haricinde hibir eye inanmyordu. Kendisi, ancak, papann stn konumu sayesinde, istisnai durumun ve mcadelenin tm nceden zmlendii iin, Katolik kilisesinin hiyerarisine bir siyasi model olarak hayranlk duyuyordu. Diktatrlkte devlet tarafndan uygulanan olaanst durum, Schmittin rnek ald motifler lsnde olaan normal bir hal gibi alglanyordu. Schmittin bu yazs hem gnmze kadar hem de Nasyonal Sosyalist hareketin iinde niye bu denli etkili olduunu aklamak pek de zor deildir. nsanlar ve devletleri primitif bir ema ile dost ve dman diye iki gruba ayrarak btn diktatrlklere, btn totaliter dncelere hem ie hem de da kar kolayca uygulanabilen bir yntem vermi olunmaktadr. Bu yntem o gnden balayarak gnmze kadar btn hukuksuz devletler tarafndan uygulanmtr. Bu yntem- bir tehis ve aklama arac olaraktm totaliter zihniyetler tarafndan benimsenerek Nazilerin totaliter rk sava18 iin kullanld ve ayrca, snf savan totaliter alglayan Marksistler tarafndan da benimsendi. Hem Naziler hem de Marksistler bu yntemle arzulanan nihai sonuca varmak istediler. Nazilere gre ezel dman olan Yahudiler yok olduunda, Marksistler iin de ba dman olan kapitalistler bertaraf edildiinde, bu nihai sonuca ulalm olunacakt. Liberal ve plralist dnceyi kesinlikle ret eden byle bir siyasetin iinde uzlama kltrne yer yoktu. Schmitte gre, liberal bir zihniyet ya da Liberalizm, btn siyasi anlaylarn doasna aykrdr19. Daha ayrntl bakldnda; siyasi olan sadece bir tehis olarak kalmamakta, ileride mcadele olgusunu saptamak ve merulatrmak iin de kullanlmaktadr. Schmittin siyasi olann tanm, istisnai durumlar iin gerekten de birebir uyuyordu. Olaan durumun hibir anlam olmazsa ve istisnai durum her eyi ispatlamaya yeterli olursa, sadece siyasi olann tanm deil devletlerin tanm da deimekteydi. Schmitt'in olaanst hali l alarak ald egemenlik anlay, deta egemenin mutlak bir hkimiyetini gerektiriyordu: Egemen, bir btn iinde topyekun olarak durumu oluturur
18

ve garanti altna alr. Son karar veren ve yetkileri elinde tutan tekel o dur.20 Bu egemen anlayna gre devletin en uygun ynetim biimi diktatrlk olduu bariz bir ekilde ortaya kmaktadr. Schmittin dost-dman balamnda siyasi olann ve egemenliin tanm aslnda totaliter devlete doru gtren durak noktasdr: Kendi iindeki huzuru ve bu huzurdan doan tatmini salamak iin devlet, zorunlu olarak byle bir tutumu talep etme hakkna sahip olmak, ayn zamanda, var olduu srece bir siyasi birliin sembol olarak, kritik dnemlerde, kendi i dmanlarn tanmlama hakkna da sahiptir21. Bylelikle her zaman, kritik dnemlerde' herkes, iktidarn iine geldii ve bunu uygun grd srece, dman olarak ilan edilebilinir. Ve dman olarak tanmlanan da -varl yadsnmas gereken bir varlk olarak- bertaraf edilmesini bir ihtimal olarak srekli gz nnde bulundurmas gerekir. Schmitt, bu szleri yazdnda, ksa bir sre sonra, tarihe RhmSkandal (Haziran, Temmuz 1934) olarak giren ve katliamla sonulanan bu olayn, nasl kanl bir geree dneceini bilmiyordu. Bu katliamda, Schmittin eski siyasetten dostlar, Hitler tarafndan i dman ilan edildi ve ldrlmtr. Ama yine de Schmitt bu duruma u soukkanl cmleyle tespit etmitir: nder, hukuku korur.

IV. Schmittin Marksistler, Leninistler ve ar saclar tarafndan bu denli taraftar bulmasnn ve benimsenmesinin nedeni, onun sunduu dost22 dman sloganndan kaynaklanmaktayd . Batan beri, hatta 1945ten sonra bile, Schmittin hem siyaset hem de kamu hukuku alanndaki radikal savlarnn ekicilii sadece kkten deiimi talep eden u grlere sahip gruplar etkilemedi; ayn zamanda provokatif nitelikleriyle birok kiiye ulamtr. Bu renkli yelpazede hayattan bkm insanlar yer ald gibi, hayalperestlere, zellikle de deiik guruplara mensup entelektellere rastlamak mmknd23. Joachim Ritter'in Mart 1957'de, Mnsterde dzenledii Collegium Philosophicumda konuan Schmitt bylelikle sava sonras

20

C.Schmitt, Siyasi lahiyat, 2 Bask, Mnih ve Leipzig, 1934, s. 20. C.Schmitt, Siyasi Olann Tanm, Mnih ve Leipzig 1932, s. 34. Kr.: H. Hofmann, Yasalla Kar Meruiyet - Carl Schmitt'in Siyasi Felsefesinin Yol Talar, Neuwied ve Berlin, 1964, S.118. Hofmann'a gre Dost-DmanForml, burjuvazinin, Marksistlerin snf savana kar ne srd bir savd. Gerekten iki taraf da dmann topyekn yok edilmesini talep etmektedirler.

21

22

Karlatrma iin: C.Schmitt, Topyekn Dman, Topyekn Sava, Topyekun Devlet; Milletler Topluluu ve Uluslar Aras Hukuk, 4nc yl, 1937/1938, s. 139.

19

C.Schmitt, Siyasi Olann Tanm; Mnih ve Leipzig, 1934, s. 55 v.d.

23

Bunun iin kr.: Dirk van Laakn Sessizliin Gvenilir Kanatlar Altnda Yaplan Konumalar, Berlin 1993

KHukA

140

20'NC YZYILIN SYAS DNR: CARL SCHMTT

Almanyada geni bir evreye girmeye balad. Schmittin isminin tekrar yaygnlamasn salayan bir baka aktivite ise Schmittin en nemli rencilerinden saylan Ernst Forsthoffun dzenledii ve Schmittin de katld 'Erbach Seminerleriydi. Schmitt, bu seminerler ve toplantlar sayesinde birok insanla tanarak uzun sren ilikiler kurmu bulunmkatadr. Bu toplantlara ok deiik siyasi kimliklerle sahip konumaclar katlm olsa dahi, baskn kan grup milliyeti-muhafazakrlar oldu; bu muhafazakr kanatn yallar, her zaman olmasa dahi, arada bir, Nasyonal Sosyalizmi daha hl zmsediklerini belli ediyorlard. Dirk van Leek, bu katlmclar, Schmitt dnda, A. Gehlen, W.Conze, F. Wieacker, J.Ritter, Pascual Jordan, 24 H. Barion, H. Schomerus eklinde srlamaktadr. Erbach ve Mnster'de toplantlara katlan genlerin isimleri de ilgi ekiciydi: R.Spaemann, E.W. Bkenfrde, G. Rohrmoser, M. Kriele, H. Lbbe, G. Willms, R. Koselleck, D. Heinrich, R.Specht, H. Quaritsch, O. Marquard, K. Grnder, F. Kambartel ve J. Seifert. Bu genlerin siyasi yelpazesi daha geni olduundan dolay aralarnda deiik fikirlere sahip olanlara rastlamak mmknd. Genlerin az denilmeyecek kadar bir blm, SPDnin Bad Godesberg Kongresinde ald karalardan sonra Sosyal Demokrasiye sempati duymaya balarken, bir ksm da kendilerini Schmitti durua sadk zgn bir pozisyonun temsilcileri olarak tanmlyordu (H. Quaritsch)25. Kendilerini Schmitti olarak tanmlayan ve Schmittle dzenli olarak ahsi ilki iinde olanlar ve Schmitti ereveyi tamamlayanlar arasnda u ilgin simalar da vard: Armin Mohler, Johannes Gross, Rdiger Altmann, Gnter Maschke ve Jakob Taubes. Schmittin klliyatna tmyle hayran duyan ve onu bir duayen olarak ereflendirenler dahi, onun savlarnn iddete meyli olma ihtimalinin yksek olduunu; hatta znde iddet barndrdn ve bu yzden belli riskler tadn itiraf etmekteydiler: Siyasi olann nihai gidecei yol iddetten uzak kalmayacak ve bu iddet alev gibi, u an iin ortal sarmasa bile, bir tehlike olarak, 26 kor ate gibi her an alev almaya hazr olacak. . Gerekten de bu szlere eklenebilecek fazla bir ey yoktur. Schmitte staraftar kazandran, dmann siyasette fiziki olarak yok edilme ihtimali, i sava kuramclar tarafndan devaml gndemde tutularak somut uygulamasn da bulunmutur.
24

Schmitt gibi Katolik mezhebe mensup ada Theodor Haecker, Schmitt'e u szlerle kar kmtr: Dost-dman-sav, varolu mcadelesi gibi ayn ortamn sakat lksdr. Doac determinist anlaynn rn olan bu zihniyet ilkeldir, arpktr ve tinsel adan yetersizdir. Bu anlay, insanlar ve uluslar tanmlayamad gibi amiplerin varoluuna dahi yeterli aklama getiremez.27 Muhafazakr kanatta yer alan Ernst Jnger de, Schmitte yazd mektupta, siyasi olan tanmlarken Schmittin dost-dman-ilikisini temel almasn, kesin bir vurula inen bir soukkanl darbe, ayn zamanda tehlikeli ve er dolu bir hamle28 olarak formle etmitir. Carl Schmitt, Theodor Haecker'in u ifadelerini zellikle Hitlerin iktidara geliinden hemen sonra yaad birebir olaylardan sonra daha iyi anlamtr: Bir dosta ayn dzeyde dman olunamad halde, dmana kar yine de adaletli veya adaletsiz olunabilir. Bir dmanla ayn dzeyde dost olunamaz; ama yine de dmana kar daha hl adaletli veya adaletsiz olunabilir. Btn alanlardaki sorunlar, buna etik, estetik ve siyasi olan da dahil edebilir, biimsel tanmlamalarla balamak zorunda deiliz., ierik ve maddi, gzelin ve irkinin, ktnn ve iyinin, adaletin ve adaletsizliin ne olduunun tanm ile balar29 Schmittin 30.Haziran 1934te30 cereyan eden hdiselere verdii yant aslnda Haeckerin ngrsnde ne kadar isabetli olduunun bir kantyd. Schmittin, hayat boyunca, ieriksel ve deere bal sorular karsnda ekingen davrand, hatta arada bir byle sorulara zellikle yant vermekten kand ve byle sorular yantlamay bilerek reddettii grlmektedir. zellikle Schmittin siyasi dncesini, devlet ve hukuk kuramlarn en iyi yansttn dndm iki eserine odaklanm bulunmaktaym. Bu iki eser der 1933ten nce yazlm bulunmaktadr. Her ikisinden de kendisinin otoriter bir devlet yapsna ve bilakis diktatrle zlem duyduu, olaanst hale davetiye kard seziliyordu.

V.1. Siyasi iktidarn Hitlere devrinden sonra Schmitt, 1933 ve 1936 aras, bu sefer de
27

Bunun iin kr.: Dirk van Laak, Sessizliin Gvenilir Kanatlar Altnda Yaplan Konumalar, Berlin 1993, sayfa 200. Bunun iin kr.: Dirk van Laakn Sessizliin Gvenilir Kanatlar Altnda Yaplan Konumalar, Berlin 1993, sayfa 192 ve devam; sayfa 200 ve devam

Th. Haecker, nsan Nedir?, 2. Bask, Leipzig 1934, sayfa 71. Alnt yaplan eserin ismi: R. Altmann, Anayas Daha Hl Devleti Oluturabilmeye Yeterli Mi?- Carl Schmitt 90 Yana Girdi; 08.07.1978 tarihli Frankfurter Allgemeine Gazetesi'nin eki.

25

28

26

G. Mascke, 11.04.1985 tarihli Frankfurt Allgemeine Gazetesinde, sayfa 25. Bu yaznn bal deiik yoruma ak tehlikeli unsurlar barndryor: Bir Kin Ortamna Uygun Pozisyonlar Almak.

Th. Haecker, nsan Nedir? 2. Bask, Leipzig 1934, sayfa 75 ve devam.

30

29

C.Schmitt, nder Hukuku Korur, DJZ 1934, Sp. 945.

141

EYLL 2006

Professor Dr. Dres. H.c.Bernd RTHERS, ev. ZCAN/EKER Nasyonal Sosyalist bir devlete dnen aygtn propagandasn yaparak, hummal bir ekilde 7 monografi ve 58 (!) makale retmitir. Bu konuyu Carl Schmittin nc Rayh Dnemindeki Rol31 adl yazmda derinlemesine incelemi bulunmaktaym. Bana gre, Carl Schmittin bu tutumu, btn eserlerini gz nnde bulunduranlarn iddia ettikleri gibi, sadece ksa sren, geici bir Nasyonal Sosyalizm hevesine indirgenemez. Carl Schmitt, bu sefer de tasarlad otoriter, antidemokratik ve anti liberal devletin yansmasn Hitler Rejiminde bulur. Kendisi, tek elden kan ve birlii salayan otoriter bir devlet anlayna hayat boyunca, taviz vermeden sadk kalmtr. Schmitt iin nder her eydir: en yce kanun koyucusu, en yce yarg ve yrtmenin efi32. Schmitt, Mart 1933te deien koullara ayak uydurmakla kesinlikle ideallerine ters dm saylamazd; nk o, zaten, yeni iktidar yaplarn ve dnya konjonktrn fevkalade analiz edebilen ve duruma gre davranmasn bilen bir ustayd: Schmitt iin hdisenin iinde yer almak her eydi; belki de Schmitt gre oyunda olmak, kazanmaktan daha nemli olduunu bile syleyebiliriz. hukukunun meru bir kolu hline getirmek istedii Byk Alan Felsefesini (Grossraumphilosophie) gndeme tamas ilgi ekicidir. 1937 ylnda, ilk admlar, 'Topyekn Dman, Topyekn Sava, Topyekn Devlet' adl balkla kendini gsterdi34. Schmitt, 1927de oluturduu Siyasi Olann Tanmnn temel savndan yola karak alann d siyasete genileterek u balklar att: Uluslararas Tarafszlk Ve Irk Btnlk35, Ayrmclkl Sava Kavramna Yneli36, Yeni 37 Vae Neutris! ve Inter pacem et bellum nihil medium38. Schmittin bu dnem kaleme ald eserler edebiyat trne daha yakn durmakla birlikte, ayn zamanda, 1933 ile 1936 aras hummal dnemini de hatrlatyordu. Schmitt siyasi olann tanmndan yola karak 1939 ylnda, giderek totaliterleen bir devletin sava hazrlklar yapt bir ortamda en byk ve Nazi Dnemine ait en son kuramn ortaya att: Milletleraras Hukukta Byk Alan39. Bu konuya Schmitt, Milletleraras Byk Alan Tanzimi Ve Alana Ait Olmayan Yabanc Unsurlar Tarafndan Alann gal Edilmesinin Yasaklanmas40 adl yazsnda ayrntl bir ekilde ele almtr. Bu eser 1939'da yaynlanm ve1941'e kadar drt bask yapmtr41. 1942de Schmitt, Alan Devrimi- Batnn Tini adl bir yaz daha kaleme almtr42. 1944 ylnda da, Almanyann II. Dnya Savan kaybetmesine kesin gzle baklmaya baland bir dnemde, Schmitt, En Son Kresel izgi'43 isimli bir makale daha yazmtr. Bu makale, Schmitt'in Nazi Almanya's dnemine ait en son yazsdr. Schmitt'in 1945 sonras yaynlad yazlar onun ahsiyeti hakknda bize pek ok ipular vermesine ramen, siyasi adan bize yenilikler sunmad iin, bu eserlere burada deinmeyeceim.

2. Schmitt, duruma gre davranma sanatna ok iyi vakf olduunu birka krizde daha gstermitir. 1935 senesinde rakip profesrler ve SS (K.A. Eckhardt, O. Koellreutter ve R. Hhn) tarafndan kenara sktrlan Schmitt, oportnist ve iki yzl olmakla sulanyordu. SS subaylar ve baz profesrler kendilerini batan beri harekta katlan ezeli mcadeleciler olarak tanmlarken, Schmitt gibileri ancak Hitler iktidara geldiinde harekta katlan Martta teslim olanlar olarak kmsyorlard. Schmitt, ilk nce, Nasyonal Sosyalizme hayran olduunu ispatlamak iin, Rayh Grubu Yksekokul retim Grevlilerine nderlik yaparak, byk bir toplantda, antisemit duruunu ilan etti ve bylece eski konumunu tekrar kazanmak istedi. Yava yava btn siyasi makamlar kaybedeceini sezen Schmitt, bu sefer 33 de Anayasa tarihine yneldi. Hitlerin genileme politikasn fark eden Schmitt bu sefere de (Mart 1938de Avusturya'nn iltihak edilmesi ve Ekim 1938'de patlak veren Sdet blgesindeki kriz, Alman ordusunu 1939'da ek Blgesi'ne girmesi, Memel Blgesi'nin Mart 1939da iltihak) siyaset arlkl edebiyat yazlaryla etkili olmay denedi. zellikle bu dnemlerde Schmittin kamu
31

VI. Schmittin Nazi dneminde, 30. Haziran 1934te birok muhalifin ldrld srada sessiz
34

Milletler Topluluu ve Devletleraras Hukuk, 4. yl, 1937/38, s. 633 Aylk D Siyaset Dergisi, 5nci Yl, 1938, sayfa 613. Mnih ve Leipzig 1938.

35 36 37

Milletler Topluluu ve Uluslar Aras Hukuk, 4. Yl, 1937/38, sayfa 633. ZAkDR 1939, sayfa 594. lk nce unlar kr.: C. Schmitt, Uluslararas Hukukta Rayh Kavram, Alman Hukuku 1939, sayfa 341; ayn zamanda, ki Ayr Kutup: Byk Alan ve Tmellik, ZAkDR 1939, sayfa 333. Berlin ve Viyana 1939. 4. Bask Berlin, Leipzig ve Viyana 1941. Deutsche Kolonialzeitung 1942, sayfa 219. Marine - Rundschau, 1944, sayfa 521527.

38 39

B. Rthers, Carl Schmittin nc Rayh Dnemindeki Rol, 2. Bask, Mnih 1990. nder Hukuku Korur , DJZ 1934, SP. 946950. Thomas Hobbesin Devlet retisinde Leviathann Yeri, Hamburg 1938.

40 41 42 43

32 33

KHukA

142

20'NC YZYILIN SYAS DNR: CARL SCHMTT

kalmasna veya 1936 ylnn Ekim aynda daha da ileri giderek Yahudi Zihniyetine Kar adl bir kongre dzenlemesine ramen, onun eserlerinin hakkn tam verebilmek iin, birok yazarda olduu gibi Schmitt vakasnda da yazarla eserlerini birbirinden ayrlmas gerektii fikri ne srlmtr. Bu dnceyi savunanlar, Schmittin 44 1950de yaynlanan Ex Captivitate Salus adl savunma yazsnda, ikyeti, hatta alamaya yakn bir slupla dile getirdii argmanlar ve 1991 ylnda yaynlanan Klliyatn gz nnde bulundurmaktadrlar45. Yazmda bu lte uyarak, Schmitt'in siyaset kuramna arlk verdii Weimar Cumhuriyeti dnemi eserlerini incelemeyi tercih etmi bulunmaktaym. Etki alan geni olan bu siyasi arlkl eserler sayesinde Schmittin ad, bir siyasi dnr olarak, gnmze kadar, Almanya dnda dier lkelerde de duyulmaya balanmtr. Schmitt, nasl siyaseti, devlet felsefesini ve sosyal felsefeyi bu denli etkilemiti? Bu tez niteliindeki deinmeme izin verin: nedenlere ksaca Onun son bir yn daha dikkat ekmektedir. Schmittin, 1933 ncesi eserlerinde ve konumasnda gzel bir dil kulland, Nazi Almanya dneminde grev almasyla birlikte, dil kalitesinde bir d olduu gze arpmaktadr. Schmittin zorbala, rkla ve katliamlara (1934/36) sessiz kalmas dilini de olumsuz ynde etkileyerek, dil seviyesini giderek aalara ekmitir. Bu yzden, Schmittin Weimar Cumhuriyeti dnemi rettii metinlerin ekicilii daha da fazla ne kmaktadr. Bu dnemi kaleme ald eserlerin estetik seviyesi, Almanyada pek ok bilim adam tarafndan hl yakalanamamtr. Schmittin ele ald konular okurlarn zihinlerinde saydamlaarak, durulaarak, deta k saar hale gelerek ekiciliini artrmakta; imdiye kadar kefedilmemi gizli arka plan bilgileri ortaya karmakta ve zm bekleyen konular Schmittin yazlaryla, birden, daha anlalr hale gelmektedir. Okur artk doru yolu bulduuna inanmaktayd. Okur, entelektel bir zevke doyarak Schmittin eserlerine yneliyor ve Schmitt, eletiriyle yklamaz, gvenilir bir kiilie dnyordu. Schmittin deindii konular ve nerdii zm yollarn okuyanlar, kendilerini nurlanm hissediyor, eserlerin estetiine daha fazla balanyordu. Schmitti ilk nce sadece beenerek okuyanlar ve dinleyenler zaman iinde Schmitte hayran duymaya, ona balanmaya balyorlard. Schmitt, betimlemelerini ve analizlerini yaparken kulland mkemmel dil okurlarn adeta bylyordu. Devlet kuram ve kamu hukuku ve devlet felsefesi gibi kavramlar Schmittin metinlerinde birden hukuki gzellie ve sihirli kavramlara dnyordu. Konulara teorik dzeyde zaten hkim olan Schmitt, kuru kavramlara k dilsel libas giydirerek, kavramlar canlandryor ve ustalkla sergiliyordu. Bylelikle Schmittin bilimsel konular, hukuk estetii altnda ele ou kii, Schmittin yazlarnn bu denli etkili olmasnn nc nedeni olarak, onun, an problemlerine duru, keskin ve analitik yant ararken radikal dilsel elere de bavurmasnda grmektedirler. Problemleri analiz eden, zm yollar neren Schmitt, dil yeteneini ve ifade gcn arkasna alarak, konular abartmay ve u noktalara gtrmeyi ok iyi becermekte, bu yzden de birok kii tarafndan alklanmaktadr. Schmitte hayran duyanlar, maalesef, bu radikallemeden dolay zlebilen pratik sorunlarn bazen bu yzden ertelendiini; hatta ou kez zlemez hale geldiini bile fark edemiyorlard. Schmitt, yazlarnda devreye soktuu bu tavrla, mimiklerle, aray iinde olan birok aydn safna ekmi bulunmaktadr.

-Schmitt, zamann akmlarn ve bu akmlarn yaratt siyasi problemleri fark etmekte ve bu siyasi problemleri kamu hukuku erevesinde karln bulduu kavramlarla zmlemekte ustayd. Gndemde olan ilgili aktel sorunlara Schmitt, meslektalarndan daha abuk, keskin, doyurucu ve ikna edici yantlar bulabiliyordu. O anki yaanan ok iyi analiz edebilen Schmitt bu bakmdan usta bir kalemordu.

Schmittin metinlerinin bu denli nitelikli olmasnn baka bir nedeni, dili ok iyi kullanmasndan kaynaklanmaktayd; kendisi, dilsel yeteneini kullanarak ne demek istediini etkileyici bir dille vurgulayabiliyordu. Belki de Schmittin metinlerinde kulland dile yaptrm gc yksek bir dil demek daha doru olacaktr. Schmittin zihinsel, siyasi ve ahlaki adan sapmalar diye eletirilen yazlarnn dili bile, okurun ve dinleyicinin imdiye kadar zerinde dnmedii problemleri, etkileyici bir slupla zihnin karanlk alanlarndan bilincin aydn alanlarna ekecek gce sahipti. Tartmalarn bir paras olan, dost-dman, yasallk-meruiyet, topyekn dman, topyekn sava, topyekn devlet, geciktirici formel anlat, anayasann koruyucusu gibi kavramlar gnmze kadar etkisini kurumutur.

44 45

Kln 1950.

rnein H. Quaritsch, Carl Schmittin ahsna ve Eserlerine Nasl Baklmal?; H. Quaritsch (Haz.), sayfa 13-21.

143

EYLL 2006

Professor Dr. Dres. H.c.Bernd RTHERS, ev. ZCAN/EKER alnmaya balanyordu. lk bata bu sluba kar gelenler olmasna ramen, kanmca, Schmitt'in eserlerinin bu denli uzun mddet etkili olmasnn en nemli faktr estetik dilsel yaps ve kulland dilin betimleyici gcdr. Yukarda ifade edildii gibi, bu dilsel sluptan zellikle aray iinde olan gen entelekteller etkilenmitir. Bu gen entelekteller, cereyan eden siyasi olaylara, toplumu ve devleti de iine alan hzl deiimlere ve tinsel sorunlara tatmin edici yantlar aryorlard. Bu durum, snrl olsa dahi 1945 sonras, Joachim Ritterin Mnsterde ve Ernst Forsthoffun Ebrachda dzenledii etkinliklerde, ya da yar srgnde, memleketi Plettenbergde ziyarette gereklemekteydi. R. Altmann, J.H.Kaiser, J.Gross, A. Mohler, E.W.Bckenfrde, J.Isensee, R. Koselek, H.Quaritsch, J. Taubes gibi isimler, entelektel potansiyele sahip, onun konularna tekrar eilenlerin ve kendisiyle temas arayanlar olarak gsterilebilir. Bu toplantlarn en belirgin zellii, Schmittin Nasyonal Sosyalizm dneminden nce ve Nasyonal Sosyalizm dnemi boyunca kaleme ald eserlerin eletirildiinde, zellikle bu eserlerin anti demokratik, anti liberal olduunu ve diktatrle davetiye kardn iddia edildiinde, toplantya katlanlarn arasnda Schmitte hayran duyanlarla eletiriyi yneltenler arasnda tartmalara sebebiyet vermesiydi. Bu tartmalarda, Schmitt'in eserlerini eletirenler, Schmittin eserlerini eletirisizce kabul edenler tarafndan youn duygusal saldrya maruz kalyordu. Schmittin eserleri, siyasi, ahlaki ve hukuki sorunlara zm ararken, biimsel-estetik arlkl bir anlatnn insan daha fazla etkilediini ve bylelikle zihinsel ve ahlaki bir eksiklii daha kolay rtbas edebildiine en belirgin ve uzundun dnem etkiye sahip rnektir. Acabar, estetik kategoriler zellikle aydnlar etkilemekte daha da baarl olduunu ileri srebilir mi? Diktatrlk sonras bir Avrupada meydana gelen gelimi ve zgrlk sanayi toplumlarnn problemleri, Schmittin hibir zaman ilgisini ekmemitir. Toplum, ekonomi ve sanayi, Schmittin tasarlad otoriter devletin en byk dmanyd; nk Schmittin tasarlad devlet, deta bir dnya st konuma ve deere sahipti. Schmittin bu devlet anlay daha hl gnmze kadar rencileri tarafndan srdrlmektedir. Carl Schmittin, eski sorulara zm ararken ulat yantlar etkili olmasna ramen, bu dnrn fikirleri gnmzn sorunlarna yeterince k tutup zm sunamaz. dncesinin ahlaki boyutunu irdelemek deil. Yine de bu metni okuyanlar mutlaka u soruyu soracaklardr: Bu tr fikirlere sahip olan ve fikirleri dorultusunda hareket eden ve sonralar 40 sene boyunca yalnzlk iinde yaayan ve daha hl ekiciliinden gnmze kadar hibir ey yitirmeyen byle bir dnr nasl bir insand? Carl Schmitt hakknda ok kitap okumama ve onun hayatn derinlemesine incelememe ramen bu soruya cevap veremediimi itiraf etmeliyim. Bir duayen olarak Carl Schmitt, yine de muvaffak olamamt; belki de bu onun kaderiydi; bu trajediyi yaamas gerekiyordu; ya da Carl Schmitt batan karan bir kiiliye sahipti veya belki de kendisi batan karlmt. Schmitt byk bir zekya ve kendisini gsterme arzusuna sahip olmasna ramen yine de baarl olamamasnn elikisini kiisel ve deere bal tzsel eksikliklerle balanabilir. Carl Schmittin eserlerinin bu denli deiik yorumlanmas aslnda onun ne kadar deiik bir kiilie sahip olduunun bir ispatdr. Acaba Carl Schmitt kendisini, Bckenfrdenin de iddia ettii gibi, kty, deccal durduran bir mehdi olarak m gryordu? Ya da Koenen'in ileri srd gibi, Carl Schmitt, ilahi hukuku olarak kendisini tanrsz bir yzylda garbn kurtarcs olarak m alglyordu? br taraftan Fhrer Adolf Hitlerin savan 1941de ve daha sonraki yllarda bile daha hl selamete giden bir yol olarak yorumlayan ve buna kar kmayan bir Carl Schmitte ne demeli? Bu nedenlerden dolay, Carl Schmitt ile ayn dnemde yaayan Theodor Haecker, Rene Knig, Christian Kont Krokow ve Werner Flume gibi nl birok yazar, Schmitti acmaszca eletirmilerdir46. Schmitt'in kiilii hakknda daha btnsel bir gre sahip olmak isteyenler, onun klliyatna paralel olarak, yeni kan bir eserden Schmitt ile Ernst Jngerin birbirine yazd mektuplardan- faydalanabilir47. Schmittin ayn gn iinde bile dediklerinden vazgeerek elikili ifadeler kullanmas bu mektuplar ilgin klmaktadr. Ve bu durum, bir nebze olsa dahi Schmittin blnm kiiliini gstermektedir. Bu yazda, Schmittin kiiliini irdelemek ve karakter zelliklerini incelemek ve hatta ahlaki eylemlerini eletirmek yerine, onun siyasi dncelerini ele almak tercih edilmitir. Dier yandan, Schmittin yazd metinleri daha iyi anlamak ve doru okumak iin, bu metinlerin k nedenlerini, Schmitti, bu metinleri yazmaya motive eden sebepleri ok iyi bilmek gerekir.
46

VII. Bu yazda, benim ana hedefim, Schmittin siyasi dncesini incelemekti; onun karakteri hakknda herhangi bir ey ileri srmek ya da
Baknz: H. Rthers, Yozlatrlm Hukuk, 2. Bask, 1989, sayfa 159 ve devam.
47

E. Jnger, Carl Schmitt, Mektuplar 19301983, Haz.: H. Kiesel, Stuttgart 1999.

KHukA

144

20'NC YZYILIN SYAS DNR: CARL SCHMTT

Bunun iin bu yazmdaki balang ksmnda deindiim aklamalara geri dnmekte fayda var: Schmitt, her zaman, sadece siyaset hukukunda etkili olmaya baladndan beri deil, hayat boyunca, otoriter ve antidemokratik bir devlet idealini nermitir. Schmitte gre en ideal anayasal dzen Roma Katolik Kilisesinin yapsyd. Ama Theodor Haecker'in belirttii ve tenkit ettii gibi, Schmitt iin Katolik kilisesinin akaidi deil, yaps n plandayd. Schmitt, zaten, demokrasi yerine diktatrl tercih eden Donoso Cortes'i kendisine rnek almt. Schmittin baka bir zellii, oluumlar nceden fark edebilme ve kavramsallatrma yeteneine sahip olmasyd. Bylelikle oluan yeni kavramlar geni bir okuyucu kitlesi tarafndan kolayca anlalyor ve benimseniyordu; hatta ou zaman bu kavramlar tarafndan etkilenen okuyucu bu kavramlar kanlmaz bir tabiat kanunu gibi alglyordu. Bu yzden Schmittin devletler hukukuna dhil etmek istedii byk alan ve alana ait olmayan unsurlarn mdahale yasa kuramlar bu denli ekici olmutu. II. Dnya Sava sonras kurulan dzen aslnda bu teorinin doruluunun delili idi. ABDnin 1941de savaa girmesiyle birlikte ve zellikle 1945ten sonra dnyada iki kutuplu bir dnya dzeni egemen olmutu. Bu sper devletlerin alanlar kesin olarak birbirinden ayrt ediliyor ve uydu devletlere girdikleri ilikiler dnya siyasetine yansyordu. Belki de Schmittin neriyatnn bu kadar ilgi grmesinin baka bir nedeni de, onun, 1918den sonra dnyada oluan siyasi depremleri sismografik hassasiyetle hissedebilir olmasyd. II. Dnya Sava sonras dzeninin 1989'da yklmasyla birlikte Byk Alan kuramnn phe gtr hale gelmitir. Kk uluslarn kendi kaderini tayin etme arzusu artk dnyay fethetmi durumdadr. Sovyetler Birliinin dalmasyla birlikte kk uluslar bamsz hale gelmilerdir. Byk alanlar yeniden paylalr hale gelmektedir. Gnmzde yneltilen byle bir soruya acaba Carl Schmitt nasl cevap verirdi? Schmittin eserleri ve kiilii hakknda kesin bir ayrm yaplmas gerekir diyenler onun ok yetenekli bir yazar ve dnr olduunu ne srerek, Schmitti birey olarak ele almay nerip ve onun eserlerini sadece bu perspektiften yorumlanmasn uygun grmektedirler. Benim bu konudaki savm ise tam aksine. Schmittin hneri, tasarlad ve ne srd siyasi fikirler doyurucu ve parlak fikirler olmasnda deil, onun bu konular ok iyi kavrayabilme, analiz etme ve bunlar dile dkme yeteneinde yatmaktayd. Schmitt, yaanan o anki tarih dilimini ok iyi saptayabilen ve dile dkebilen byk bir dehadr. Schmitt, akla mantkl gelen ama zerinde uzunca dnldnde hi de mantkl olmayan argmanlarla alkantl dnemlerin sorunlarn ksaca zetleyerek, konuyu on ikiden vurarak dikkat uyandrabiliyor ve onun siyasi dncesiyle ilgilenenlerin ounu ikna edebiliyordu. Modern tarih anlaynda, sosyalizasyon gruplar kavram, srekli ehemmiyeti artan oranda rol oynamaya balamtr. Sosyalizasyon gruplar olarak belli ve dar bir yaad ortak bir tarih srecinden dolay ayn dnya grne sahip olan gruplar anlalmaktadr. Hatta ortaka yaanan hdiseler, rnein ayn dzeyde eitim, ekonomik kriz ve siyasi devrimler vs. gibi olaylar, bu sosyal grubu ya da grupuu ayn dorultuda hissetmeye ve hareket etmeye zorlar. Benim, Schmitt hakknda u tezim var: Schmittin eserleri, ncellikle, bireysel bir rn olarak yorumlanamaz. 1918 devrimi ve Weimar Cumhuriyeti, Carl Schmitt, Larenz, Wieacker, Heidegger, Gehlen, Freyer, Conze, Zehrer, Jnger ve Pascual Jordan gibi burjuvaya ait 48 hayal krklna sosyalizasyon gruplarn uratmt. Carl Schmitt hayal krklna uram bu gruplarn szcsyd. Eski ve yeni nesiller iin birer esin kayna olan Carl Schmittin eserleri, ayn zihniyete sahip eski ve yeni nesil hukukular bir araya getirmeyi de baarmtr. Bu yeni nesil, Schmittin eserlerinin analitik ve dil gcnden kuvvet alarak hukuk alannda gnmze kadar etkisini hissettirmileridir. Eer Schmittin eserleri hem eski hem de yeni hukukular - gnmzden balayarak gemi yzyl da iine alarak ekildebu denli etkilediyse, o zaman, Almanyann anayasa ve siyasi sistemlerinin deiiminde bu hukuk kkenli entelektel gruplarnn etkisi hangi boyutlarda olmutur? Ama tabii ki bu, zaman isteyen ve aratrma alan geni olan bir konudur. Bu durum bana Jacob Burckhardtn u melankolik cmlesini hatrlatmaktadr: Zihin feyiz almak iin her zaman o anki duruma ynelir49. Bu gelenek, zellikle II. Dnya Sava sonras ikiye blnen Almanyann tarihine bakldnda, Carl Schmittin vefatna ramen sona ermi deildir.

48

Karlatrmak iin bkz.: B. Rthers, Muhteem Hikayeler Sakncal Biyografiler, Sosyalizasyon Gruplar, in: Wendeliteratur, Tbingen 2001.

49

Karlatrmak iin: J. Burckhardt, Dnya Tarihine Bir Bak, Krner Nshas, s. 96.

145

EYLL 2006