TG Ep1

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I
Kagawaran ng Edukasyon Kawanihan ng Edukasyong Sekondari Sangay ng Pagpapaunlad ng Kurikulum
GABAY SA KURIKULUM NG EDUKASYONG SEKONDARI NG 2010
EDUKASYON SA PAGPAPAHALAGA
UNANG TAON
Abril 2010
Unang Markahan : Ako Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata
Aralin 1: Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Bilang ng araw /sesyon: 8 Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata Antas 1
Pam antayang Pangnilalam an:
Pam antayan sa Pagganap:
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga inaasahang kakayahan at Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga sumusunod : kilos na dapat malinang sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, sa kanyang mga talento, kakayahan, kahinaan at hilig, at mga tungkulin tungo sa pagtupad ng mga tungkulin at pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng kanyang mga pasya at kilos. Mga Paksa: 1. Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / 1. mga angkop na hakbang tungo sa paglinang ng apat na Pagbibinata inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, 2. Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan 2. mga hakbang tungo sa pagpapaunlad ng kanyang mga talento at paglampas sa mga kahinaan 3. Mga Hilig 3. mga hakbang tungo sa pagpapaunlad ng kanyang mga hilig at 4. Mga Tungkulin ng Kabataan 4. mga hakbang tungo sa maayos na pagtupad ng kanyang mga tungkulin bilang nagdadalaga / nagbibinata Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a sa Unang Markahan: Mahahalagang Tanong sa Unang Markahan: Ang pagkilala sa sarili ay gabay sa pagtupad ng mga tungkulin tungo sa Bakit mahalaga ang pagkilala sa sarili? pagpapaunlad ng sarili. Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a sa Aralin 1: Mga Inaasahang Kakayahan Mahahalagang Tanong sa Aralin 1: Mg Inaasahang Kakayahan at at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata - Ang paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata ay nakatutulong sa: pagkakaroon ng tiw ala sa sarili , paghahanda sa susunod na yugto (stage) ng buhay (paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pagaasaw a / pagpapamilya), at pagiging mabuting tao. -Bakit mahalaga ang paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata?
Nauunaw aan ng mag-aaral ang: (Mga Kaalam an) Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata a. Mga Layunin ng mga Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos (Developmental Tasks) sa Baw at Yugto ng Pagtanda ng Tao b. Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata at mga Panuntunan sa Paglinang ng mga ito c. Mga Hakbang Tungo sa Pagtamo ng Bago at Ganap na Pakikipagugnayan sa mga Kasing Edad d. Mga Hakbang tungo sa Paglinang ng Tiw ala sa sarili
Ang mag-aaral ay nakapagsasagaw a ng mga sumusunod: (Mga Kasanayan)

Nakikilala ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata Napangangatwiranan kung bakit kailangang linangin ang mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata Natutukoy ang mga hakbang tungo sa paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata Natutukoy ang mga pagbabago sa sa kanilang sarili mula sa gulang na 8 - 9 hanggang sa ka salukuyan sa aspetong: (a) Pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad, (b) Papel sa lipunan bilang babae o lalaki, (c) Asal sa pakikipagkapwa / sa lipunan, at (d) Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya Napangangatwiranan kung bakit mahalagang kilalanin ang mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata sa aspetong Pakikipag-ugnayan sa ka sing edad, Papel sa Lipunan, Asal sa pakikipag-kapwa, Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya Napatutunayan kung nakatutulong ang paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata sa pagkakaroon ng tiwala sa sarili (self-confidence) at sa pagiging mabuting tao Naipaliliwanag ang kaugnayan ng paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (sa paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pagaasawa at pagpapamilya) Naisasakatuparan ang mga sariling paraan sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata nakabubuo ng talaan ng mga positibong self-talk o affirmation tungo sa paglinang ng tiwala sa sarili
nakapagbibigay ng mga puna sa paraan ng ibang kabataan sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinat
Inaasahang Pagganap: Pagsasagaw a ng mga angkop na hakbang tungo sa paglinang ng apat na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata Apat na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata: a. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad b. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki c. Pagnanais at pagtamo ng mapanagutang asal sa pakikipagkapw a / sa lipunan d. Pagkakaroon ng kakayahang makagaw a ng maingat na pagpapasya
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapaliw anag ng kaugnayan ng paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pgbibinata sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (sa paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pag-aasaw a at pagpapamilya) Kraytirya: Malinaw ang paliw anag sa bawat isa sa apat na inaasahang kakayahan at kilos, kaangkupan ng halimbaw ang binigay
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng pagsasagaw a ng mga angkop na hakbang tungo sa paglinang ng apat na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, batay sa sumusunod na kraytirya:
a. Nailahad nang malinaw ang mga paraan ng paglinang ng apat na inaasahang kakayahan at kilos sa Interpretasyon panahon ng pagdadalaga / Pagsusuri ng sarili sa pamamagitan ng Ako Noon- Ako Ngayon pagbibinata Profile sa aspetong Pakikipag-ugnayan sa mga kasing edad, Papel sa Lipunan, Asal sa pakikipagkapwa, at Kakayahang makagawa ng b. May tatlong paraan ng maingat na pagpapasya paglinang sa baw at isa sa Kraytirya: apat na inaasahang Malinaw ang paglalaraw an ng sarili sa baw at aspeto, tatlo o higit pa kakayahan at kilos sa ang paglalaraw an sa baw at aspeto, kaangkupan ng halimbaw ang panahon ng pagdadalaga / binigay pagbibinata Paglalapat Pagsasagaw a ng mga angkop na hakbang tungo sa paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata Kraytirya: May tsek ang mga araw kung saan isinagaw a ang mga itinakdang c. Kaangkupan ng paraan ng paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata
gaw ain at ekis kung hindi, may entry ang kolum ng Kabuuan at d. May tsek ang mga araw kung Porsyento ng Pagtupad, may kalakip na pagninilay saan isinagaw a ang mga itinakdang gaw ain at ekis Pagbuo ng Sariling Pananaw kung hindi Pagbibigay ng mga puna sa paraan ng ibang tinedyer sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / e. May entry ang kolum ng pagbibinata sa apat na aspetong binanggit Kabuuan at Porsyento ng Pagtupad Kraytirya: Malinaw na nailahad ang mga paraan ng ibang kabataan sa f. May kalakip na pagninilay paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos na ito, nagbigay ng 2 paraan ng paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa baw at aspeto, batay sa pananaliksik (research) o babasahin ang mga punang ibinigay, may w ord of encouragement, pagmamalasakit o pagsasaalng-alang sa damdamin ng kapw a kabataan Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Pagsulat ng liham sa isang kabataan na nakikiisa sa kanyang mga pagsisikap sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos na ito Kraytirya: Malinaw ang paglalaraw an ng mga bagay na natuklasan sa kahalagahan paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos, malinaw ang dahilan ng pasasalamat sa tinedyer na nakikiisa sa kanyang pagsisikap sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos, naggaganyak na tuparin ang mga inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata Pagkilala sa Sarili Pagsulat ng pagninilay sa sariling paraan ng pagsasagaw a ng mga hakbang sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata Kraytirya: Malinaw ang paglalaraw an ng mga bagay na natuklasan sa sarili, natukoy ang tatlong taong hihingan ng tulong o kokunsultahin ( mga taong may higit na kaalaman sa moral na pamumuhay), malinaw ang
paliw anag sa implikasyon ng paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa pag-unlad ng kanyang pagkatao bilang paghahanda sa susunod na yugto ng buhay Antas 3 Plano ng Patuturo-Pagkatuto Aralin 1: MGA INAASAHANG KAKAYAHAN AT KILOS SA PANAHON NG PAGDADALAGA / PAGBIBINATA A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Sa bahaging ito, kinukuha ng guro ang atensyon at interes ng mag-aaral tungo sa paghinuha ng mga malalaking ideya at mga pagganap na angkop sa paksang Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata. Gamit ang Pagkat Nagdadalaga/ Nagbibinata Ka Na Infomercial, tutuklasin ng guro ang mga dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksang ito sa paraang interaktibo at nakagaganyak. Mapagtitibay ang kaalamang ito sa pagsasagaw a ng Ako Noon Ako Ngayon Profile, tutukuyin ng baw at mag-aaral ang mga pagbabago sa kanilang sarili mula sa gulang na 8 - 9 hanggang sa kasalukuyan sa aspetong: (a) Pakikipag-ugnayan ( more mature relations) sa mga kasing edad, (b) Papel sa lipunan bilang babae o lalaki, (c) Asal sa pakikipagkapw a / sa lipunan, at (d) Kakayahang makagaw a ng maingat na pagpapasya. Sa paraang ito, matataya ang kahandaan ng baw at mag-aaral sa pagharap sa panahon ng pagdadalaga/pagbibinata. Layunin ng mga tanong tungkol sa Ako Noon Ako Ngayon Profile na gabayan ang mga mag-aaral tungo sa paghinuha ng mga Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) at mga Mahahalagang Tanong ( EQ). Ang sagot ng mga mag-aaral sa bahaging ito ay pansamantala lamang ibig sabihin, pauunlarin nila ang mga ito sa mga susunod na bahagi. Magkakaroon din sila ng ideya tungkol sa inaasahang produkto o pagganap na ipamamalas nila sa araling ito. Lilinangin ang Anim na Aspeto ng Pag-unaw a mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Transfer, sa Pagsasabuhay.
Pagsisiyasat 1. Ipagaw a ang Pagkat Nagdadalaga/ Nagbibinata Ka Na Infomercial. Pangkatin ang klase sa apat. Atasan ang baw at pangkat na gumaw a ng infomercial na may temang Pagkat Nagdadalaga/ Nagbibinata Ka Na. Ipakikita ng apat na infomercial ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata.
2. Hayaang ipaliw anag ng baw at pangkat ang nilalaman ng kanilang infomercial. Purihin ang mga pangkat sa mga inilahad na infomercial. 3. Tanungin ang buong klase: a. Anu-ano ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata? b. Bakit mahalagang linangin ang mga ito? c. Paano lilinangin ang mga inaasahang kakayahan at kilos na ito? Pagtuklas ng Dating Kaalam an
4. Ipagawa ang Indibidwal na Gawain: Ako Noon-Ako Ngayon Profile gamit ang pormat sa ibaba. Ipatukoy ang mga pagbabago sa kanilang sarili mula sa gulang na 8 - 9 hanggang sa kasalukuyan sa aspetong: (a) Pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad, (b) Papel sa lipunan bilang babae o lalaki, (c) Asal sa pakikipagkapwa / sa lipunan, at (d) Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya. Gabay nila ang mga halimbawa na nasa talahanayan. (FU: Interpretasyon) Ako Noon-Ako Ngayon Profile Ako Noon (Gulang na 8-9) Pakikipag-ugnayan sa kasing edad Papel sa lipunanbilang babae o lalaki Asal sa pakikipag-kapwa Hal.: Madalas makipag-away kapag hindi nasusunod ang gusto Walang pakialam sa nangyayari sa paligid Makasarili Ako Ngayon Natututo nang makisama sa mga ka sing edad Namumulat sa mga tungkulin sa lipunan bilang babae o lalaki Natututong mamuhay na iniisip ang kapakanan hindi lamang ng sarili kundi maging ng ibang tao Gusto ng mabawasan ang pagkakataon na binabantayan ng magulang ang mga kilos at pasya
Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya
Ang aking ina palagi s
ang nagpapasya
5. Ipabahagi ang mga sagot at isulat ang mga itinala ng mga mag-aaral sa talahanayan gamit ang pormat sa Bilang 4 sa itaas. Ako Noon-Ako Ngayon Profile (ng Buong Klase) Ako Noon (Gulang na 8-9) Pakikipag-ugnayan sa kasing edad Papel sa Lipunan Asal sa Pakikipag-kapwa Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya Ako Ngayon
6. Itanong: (FU:Pagpapaliwanag)
a. Bakit mahalagang kilalanin ang mga pagbabago sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata sa aspetong Pakikipag-ugnayan sa kasing edad, Papel sa Lipunan, Asal sa pakikipag-kapwa, Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya? b. Nakatutulong ba ang pamamahala sa mga pagbabagong ito sa pagkakaroon ng tiwala sa sarili (self-confidence)? Patunayan. c. May kaugnayan ba ang mga pagbabagong ito sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay? Pangatwiranan.
B. KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP)
Ito ang bahagi kung saan susuriin ng bawat mag-aaral ang kanyang sarili tungkol sa mga malalaking ideya na lilinangin sa aralin. Gamit ang Cybernetics Activity, sasagutin ng mga mag-aaral ang sumusunod: (A) Bakit kailangang
linangin ang apat na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata at (B) Mga Hakbang sa Paglinang ng mga ito.
7. Ipagawa ang Cybernetics Activity. Pangkatin ang klase sa apat. 7.1 Papiliin sila ng lider at tagasulat (rapporteur). Ipa-raffle ang apat na nakatiklop na papel na nasa isang kahon. Ang bawat isang papel ay may nakasulat na isa sa mga sumusunod:
a. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan ( more mature relations) sa mga kasing edad b. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki c. Pagnanais at pagtamo ng mapanagutang asal sa pakikipagkapw a / sa lipunan d .Pagkakaroon ng kakayahang makagaw a ng maingat na pagpapasya 7.2 Sa loob ng 10 minuto, hayaang mag-brainstorm ang baw at pangkat tungkol sa baw at isang inaasahang kakayahan at kilos (developmental task) sa na nakatala itaas. Gamit ang pentel pen, isusulat nila sa manila paper ang sagot sa dalawang tanong: (A) Bakit kailangang linangin ang m ga ito at (B) Mga Hakbang sa Paglinang ng mga ito.
7.3 Ipapaskil o ipadikit sa dingding ang nasagutang manila papaer ng baw at pangkat. 7.4 Pagkatapos, patayuin ang baw at pangkat sa tapat ng manila paper na nakapaskil. Halimbaw a, ang pangkat na sumagot sa Titik a (Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan ( more mature relations) sa mga kasing edad) ay tatayo sa tapat ng manila paper tungkol sa Titik b (Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki). Susuriin ng pangkat na ito kung ano pa ang pw ede nilang idagdag sa Titik b. Sa hudyat ng guro, iikot ang baw at pangkat hanggang masulatan nila ang lahat ng manila paper. 7.5 Purihin ang baw at pangkat sa resulta ng gaw ain. Pagkatapos, talakayin sa klase ang mga sumusunod na tanong: a. Anu-ano ang natuklasan ninyo sa yugto ng pagdadalaga / pagbibinata? b. Sa palagay ninyo, makatutulong ba ang paglinang ng apat na inaasahang kakayahan at kilos sa pagiging mabuting tao? Pangatw iranan.
C.
PAGPAPALALIM (DEEPEN
Dito pagtitibayin ang mga dating kaalaman ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagkonsulta sa mga kaalaman ng mga eksperto (expert systems of knowledge), gamit ang isang sanaysay o babasahin na binuo ng manunulat ng Gabay sa Pagtuturo. Layunun ng bahaging ito na balikan ng mga mag-aaral ang kanilang mga dating kaalaman sa paksa at baguhin o pinuhin ito batay sa mga impormasyong inilahad sa babasahin. Ang mga tanong sa ibaba ng babasahin ang naglalayong linangin sa mga mag-aaral ang kakayahang mahinuha ang mga Kakailangan sa Pang-unawa (EUs). Ilalahad ng mga mag-aaral ang mga ito gamit ang graphic organizer bilang gabay nila sa paghinuha ng mga mahahalagang konsepto. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagawin ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
8. Babasahin: Ipabasa ang babasahin sa ibaba at ipatalakay ang mahahalagang konseptong o Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) na nakapaloob dito.
ANG MGA INAASAHANG KAKAYAHAN AT KILOS SA PANAHON NG PAGDADALAGA / PAGBIBINATA
Ang bata mo pa para makialam sa mga desisyon dito sa bahay.
Dalaga ka na, hindi na dapat nakikipaglalaro sa mga kapitbahay !
Ang bata bata mo pa gusto mo na kaagad magpunta sa party
Dalaga ka na dapat hindi ka umaalis na hindi naaayos ang iyong silid.
Pamilyar ba sa iyo ang mga ganitong salita? Marahil sinasabi mo sa sarili mo ngayon, Parang narinig ko na yan. Nalilito ka ba? Ganyan talaga ang buhay ng isang nagdadalaga/nagbibinata. Ang yugto ng pagdadalaga/ pagbibinata ay yugto ng kalituhan, hindi lamang para sa iyo kundi maging sa mga taong nasa sapat na gulang sa iyong paligid. Marahil maging sila hindi malaman kung paano ka na ituturing. Bata ka pa ba o matanda ka na? Alam kong nararamdaman mo na ang napakaraming pagbabago sa iyong sarili sa yugtong ito ng iyong buhay, sa iyong pangangatawan, sa iyong damdamin, at sa iyong pakikitungo sa iyong kapwa. At alam kong malinaw na sa iyo na kinakailangan mong harapin ang napakaraming pagbabagong ito. Mahalagang malagpasan mo ang anumang hamon na ibinibigay nito. Sabi nga nila, Naku, dapat mature ka na. Ang daming inaasahan sa iyo. Sa iyong pakiramdam lahat ng kanilang mga mata ay nag-aabang sa mga bagay na iyong gagawin, sa mga salitang iyong sasabihin at sa mga pagpapasyang iyong isasagawa. Kaya nga mas nararapat na handa ka, maging mas maingat ka at maging mas malawak sa iyong pag-iisip sa maraming bagay sa iyong paligid. Sabi nga nila, ganyan talaga ang buhay. Gaano man kalaki ang hamon sa iyo, kailangan mong harapin ang mga ito. Kailangan handa ka at taglay mo ang mga kaalaman na makatutulong sa iyo upang maging matatag ka sa iyong pagharap sa hamon ng pagdadalaga/pagbibinata.
10
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I Mahalagang maunawaan mo na ang bawat tao ay may inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa bawat yugto ng buhay na dapat tugunan o gampanan. Kailangan ito upang malinang ang kanyang mga kakayahan at matamo ang kaayusan sa pamayanan. Mahalagang kilalanin ang mga inaasahang ka kayahan at kilos na ito lalo na sa yugto ng maagang pagdadalaga / pagbibinata (early adolescence).
May tatlong mahahalagang layunin ang inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa bawat yugto ng pagtanda ng tao. Una, nagsisilbing gabay ang mga ito kung ano ang inaasahan ng lipunan sa bawat yugto ng buhay. Mahalagang maunawaan ang mga ito upang matamo ang mga kasanayang angkop dito. Mahalagang isagawa ito sa ilalim ng patnubay ng magulang at mga guro. Pangalaw a, nagsisilbing pangganyak o motibasyon ang mga ito sa binatilyo/dalagita upang gawin niya ang mga inaasahan sa kanya ng lipunan.
Pangatlo, malilinang ang kakayahang iakma ang kanyang sarili sa mga bagong sitwasyon; kayat maiiwasan ang stress o nakahihiyang reaksyon dahil makapaghahanda siyang harapin ang mga ito. Halimbawa, ang mga batang nagmamasid sa paraan ng pakikitungo ng binatilyo/dalagita sa katapat na kasarian ay madaling maiakma ang kanilang mga sarili pagdating nila sa yugtong ito.
Sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, may walong inaasahang kakayahan at kilos na dapat malinang ayon kay Havighurst (Hurlock, 1982, p.11). Ang mga ito ay: 1. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad 2. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae o lalaki 3. Pagtanggap sa mga pagbabago sa katawan at paglapat ng tamang pamamahala sa mga ito 4. Pagtamo at pagtanggap ng katanggap-tanggap na asal sa pakikipagkapwa 5. Pagkakaroon ng kakayahang mapag-isa sa mga magulang o may sapat na gulang (adults) 6. Paghahanda para sa paghahanapbuhay 7. Paghahanda para sa pag-aasawa at pagpapamilya 8. Pagkakaroon ng mga halaga (values) at gabay sa mabuting asal
11
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I Narito ang paglalarawan ng bawat isa: 1. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad. Bago dumating ang yugto ng pagdadalaga / pagbibinata, ang isang bata ay madalas na mas nakikipag-ugnayan sa kapwa batang kapareho ng kanyang kasarian. Halimbawa, kung babae ka, mas gusto mong kalaro ang kapwa mo babae. Para sa isang bata, mahalaga ang pagkakaroon ng kalaro dahil ito ang magtuturo sa kanya ng makipag-ugnayan. Ngunit habang lumalaki at nagkakaisip, nababago ang kanyang pagtingin sa kanyang kapwa. Nagiging mas malalim ang kanyang pagtingin sa pakikipag-ugnayan. Naghahanap na siya ng mga taong makakasama niya nang mas madalas sa araw-araw, makaka sundo sa maraming bagay at ibang gawain. Ang tawag niya rito ay mga kaibigan. Sila ang mga taong tumutulong sa kanya upang matanggap at mapabilang siya sa isang pangkat na labas sa kanyang pamilya. Ngunit mahalagang maunawaan niya na may tungkulin siya sa paghubog ng isang malusog at ganap na pakikipag-ugnayan. Sa puntong ito, makatutulong sa iyo ang mga sumusunod na hakbang: a. Alamin mo kung ano talaga ang iyong nais. Kailangang malinaw sa iyo kung ano ang ninanais mo sa isang pakikipag-ugnayan. Halimbawa, gusto mo na magkaroon ng isang kaibigan na maaari mong ituring na parang sarili mong kapatid dahil ikaw ay nag-iisang anak. Makatutulong ito sa iyo upang makalikha ng mga hakbang kung paano mo gagawing ganap ang iyong pakikipag-ugnayan. b. Ipakita ang tunay na ikaw. Mula sa iyong pagkabata natuto ka na gumanap sa ibat ibang gampanin sa ibat ibang sitwasyon. Kasama dito ang pakikipag-ugnayan. Sa unang yugto ng iyong pagdadalaga/pagbibinata, ginagawa mo ang lahat upang matanggap ka ng ibang tao na iyong kasing edad. Lagi kang nakahandang makiayon sa kanila. Ngunit maaarimg makalimutan mo na ang totoong ikaw. Huwag kang mahiyang ipakita sa kanila ang tunay mong pagkatao. Ang pagtanggap sa lahat ng ito ng iyong mga kaibigan ay nangangahulugang pagtanggap sa tunay na ikaw nang walang halong pagkukunwari.
c.
Panatilihing bukas ang komunikasyon. Ang pagbabahagi ng iyong nararamdaman, ninanais, mga plano, mga takot, kasiyahan at iba pa ay mahalaga tungo sa isang ganap na pakikipag-ugnayan. Mas makabuluhan ang pakikipag-ugnayan kung walang anumang itinatago sa bawat isa. (Halimbawa, kahit pa alam mo na makasasakit sa iyong kaibigan na ipaalam sa kanya ang iyong negatibong obserbasyon sa kanyang ugali, tama lamang na sabihin mo ito sa kanya upang magkaroon siya ng pagkakataong baguhin ito.
d.
Pagtanggap sa isang tao at sa kanyang tunay na pagkatao. Ang pakikipag-ugnayan ay walang kundisyon. Mahalagang tanggapin ang isang tao bilang tunay na siya. Hindi makatutulong kung ganap mong babaguhin ang tao ayon sa iyong nais. Halimbawa, hindi mo maaaring pilitin ang iyong
12
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I kaibigan na maging kapareho ng iyong pag-iisip, kilos at paniniwala sa lahat ng pagkakataon. Hindi mo rin magugustuhan na nagpipilit ang isang tao na maging isang taong hindi naman totoong siya. Hindi tatagal ang isang pagkakaibigang puno ng pagpapanggap. At lalot higit hindi magiging kuntento ang iyong kaibigan na malaman na hindi mo kayang tanggapin ang totoo niyang pagkatao.)
e. Panatilihin ang tiw ala sa isat isa. Kung walang tiwala sa isat isa, mahina ang pundasyon ng ugnayan. Kung mananatili ang pagtitwala sa isat isa, kayang lagpasan ang anumang mga pagsubok sa pakikipag-ugnayan. Kaya lang, iwasan maging masyadong pamilyar sa isat isa. May kasabihan sa Ingles na Familiarity breeds contempt.
f.
Maglaro at maglibang. Walang pinakamasarap kundi ang maging bata. Kung minsan sa labis na pagiging seryoso natin sa buhay, nakakalimutan na natin ang halaga ng paminsan-minsang paglalaro at paglilibang na magkasama. Sa paraang ito, nawawala natin ang maraming pag-aalala, takot, pagdududa at insekyuridad (insecurities).
g. Mahalin mo ang iyong sarili. Kung hindi mo matututuhang mahalin ang iyong sarili, hindi mo matutuhan ang magpahalaga sa ibang tao. Mahihirapan ka na tanggapin ang kahinaan ng ibang tao kung hindi mo kayang tanggapin ang sarili mong mga kahinaan. Kung hindi ka masaya sa maraming bagay tungkol sa iyong sarili, walang anumang gagawin ang ibang tao na makapagpapasaya sa iyo. Kung kaya mahalagang simulan mo ito sa tunay na pagtanggap sa kung ano ang tunay mong pagkatao at sa pagpapasalamat sa lahat ng biyaya ng Diyos sa iyo. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae o lalaki. Ang mga nagdadalaga/nagbibinata ay bumubuo ng kanilang sariling kahulugan ng pagiging lalaki o babae. Ngunit hindi pa rin naiaalis na ibatay ito sa nakagisnang kultura. Halimbawa, ang lalaki ay malakas, matapang at ang babae naman ay mahina, palaasa. Ang kanilang pagkakaibang bayolohikal ang nagtutulak upang magkaroon ng ganitong pananaw. Ngunit hindi nararapat na lagyan ng hangganan ang ka kayahan ng bawat isa batay lamang sa kanyang katangiang bayolohikal. Sa tulong at paggabay ng mga nakatatanda, kailangang mabigyan ng pagkakataon ang bawat isa na hubugin ang kanilang mga papel sa lipunan bilang lalaki at babae. Halimbawa, kailangan na turuan ang mga lalaki na ipakita ang kanilang tunay na damdamin. Umiyak sila kung kinakailangan sa panahon ng labis na kalungkutan. Kailangang salungatin ang paniniwalang ang umiiyak na lalaki ay labis na mahina. Patanggap sa mga pagbabago sa katawan at paglalapat ng tamang pamamahala sa mga ito. Sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata, mabilis ang mga pagbabago sa katawan kung ikukumpara sa ibang yugto ng buhay, maliban sa unang dalawang taon ng sanggol. Sa isang binatilyo/dalagita, ang pagkakaiba niya sa iba sa bilis ng paglaki ng mga bahaging ito ay maaaring maging dahilan ng kawalan ng kapanatagan (insecurity).
2.
3.
13
Maaaring magkaroon ng epekto ang mg pagbabago sa katawan sa emosyon at pakikitungo sa kapwa. Likas at panlahat ang mga ito, kaya di dapat mag-alala ang dalagita/ binatilyo. Mahalagang sumangguni sa mga may sapat na gulang (adult) - magulang o taong pinagkakatiwalaan. Kailangan ang masustansyang pagkain sa yugtong ito, sapat na ehersisyo at malusog na pamumuhay (tulad ng pagtulog sa loob ng walong oras at pag-inom ng walo hanggang sampung baso ng tubig araw-araw, at pana-panahong pamamahinga (periodic rest). Kailangan din ang paraan ng pagrerelaks at malalim na paghinga upang maalis ang mga tensyon sa katawan.
Makatutulong din ang mga gawaing gagamit ng galaw ng katawan tulad ng paglilingkod sa pamayanan at mga karanasan sa pagkatuto na hands-on. Pagnanais at pagtatamo ng mapanagutang asal sa pakikipagkapwa/ lipunan. (Desiring and achieving socially responsible behaviour). Habang lumalaki ka at nagkakaisip, nakikita mo ang unti-unting paglawak ng iyong mundo. Mula sa iyong tahanan, lumalawak ito habang nadaragdagan ang iyong edad. Ang pagiging mapanagutan sa pakikipagkapwa ay lagpas sa simpleng paggalang sa kapwa, ito ay pag-unawa at pagbibigay halaga na hindi nabubuhay ang tao para lamang sa kanyang sarili. Kailangan natin ang ibang tao upang tunay na makita ang ganda at halaga ng buhay. Para sa isang nagdadalaga/nagbibinata, mahalaga ito upang tunay na makilala ang kanyang pagkatao, upang matukoy kung saan siya nababagay (fit) sa lipunan at upang mabuo ang kanyang tiwala na makibahagi sa anumang gawain o trabaho
4.
5.
Pagkakaroon ng kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya. Ang isang bata ay labis na palaasa sa kanyang mga magulang. Hindi siya makapagpapasya kung hindi nasa ilalim ng kanilang paggabay. Makararamdam lamang siya ng seguridad kung alam niyang nariyan sila upang suportahan at tulungan siya. Sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata, kinakailangang matutong linangin ang kakayahan sa maingat na pagpapasya. Mahalagang sumangguni sa mga nakatatanda o awtoridad na higit na may alam sa mabuting pamumuhay (tulad ng magulang o kapatid) sa mga pasyang gagawin; ngunit sanayin na ang sarili na piliin ang opsyon na patungo sa kabutihan yaong makabubuti sa sarili, sa kapwa at pamayanan. Mahuhubog ang iyong kakayahan sa pagpapasya sa tulong ng mga susunod na aralin sa Edukasyon sa Pagpapahalaga.
6.
Paghahanda para sa paghahanapbuhay. Sa ating lipunan, iminumulat ang mata ng mga nagdadalaga/nagbibinata na sa yugtong ito kailangan nilang matutunan ang mga kakayahan na kinakailangan upang ihanda ang kanilang sarili na makakuha ng magandang hanap-buhay sa hinaharap. Makatutulong sa iyo ng: a. Tukuyin ang iyong kalakasan at kahinaan
14
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I b. Makipagkaibigan at lumahok sa ibat ibang gawain sa paaralan (extra curricular activities) c. Magkaroon ng plano sa kursong gustong kunin sa hinaharap d. Sumangguni sa mga kakilalang mayroong hanap buhay upang magtanong ukol sa kanilang hanap-buhay e. Hubugin ang tiwala sa sarili at ang kakayahan sa pagpapasya f. Hingin ang paggabay ng mga magulang sa pagpili ng tamang kurso para sa iyo
Ang iba pang mga kakayahan na makatutulong sa iyo ay mas malawak na tatalakayin sa mga susunod na aralin. Paghahanda para sa pag-aasawa at pagpapamilya. Kasama sa mga kakayahan at kilos na dapat malinang sa isang nagdadalaga/nagbibinata ay ang mapaghandaan ang pag-aasawa at pagpapamilya. Ngunit mahalagang maunawaan na ganap lamang na matatamo ang kakayahang ito sa huling yugto ng pagdadalaga/pagbibinata at sa maagang yugto ng pagtanda (adulthood).
7.
8.
Pagkakaroon ng mga halaga (values) at gabay sa mabuting asal. Sa yugto ng pagdadaaga/pagbibinata, kailangan na mahubog ang iyong sistema ng halaga at paniniwala. Bibigyang-tuon sa mga susunod na aralin ang pagtalakay sa paksang ito.
Ang pagtataglay ng mga kakayahan o kilos na ito ay mahalaga upang mapaunlad ang sariling pagkatao. Kritikal ang panahon ng pagdadalaga/pagbibinata. Ito ay maaaring bumuo o sumira ng iyong kinabukasan. Kailangang maging matalino sa mga gagawing pagpapasya at kailangang maging bukas sa pagtanggap ng tulong o payo mula mga taong nagpapakita ng malasakit at nabubuhay sa magandang halimbawa.
Ang pinakamahalaga, kailangang buong-buo ang iyong tiwala sa iyong sarili at sa iyong mga kakayahan. Mahalaga ito upang mapagtagumpayan mo ang anumang hamon na iyong kahaharapin sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata. Ang pagkakaroon ng tiwala sa sarili ay nangangahulugan ng pagkakaroon ng positibong pagtingin sa iyong mga kakayahan. Hindi ka nalilimitahan ng mga negatibong pag-iisip na madalas ay hindi naman makatotohanan. Sa pamamagitan ng positibong pag-iisip, mapatataas mo ang iyong tiwala sa sarili at magkakaroon ka ng positibong pananaw at damdamin tungkol sa iyong sarili. Makatutulong sa iyo ang mga sumusunod: a. Hayaang mangibabaw ang iyong mga kalakasan. Mag-isip ng positibo sa lahat ng iyong mga ginagawa at purihin ang sarili dahil sa iyong pagsisikap. Hindi ito nangangahulugan na hindi mo na bibigyan ng tuon ang iyong kahinaan, ngunit hindi nararapat na malimitahan ng iyong mga kahinaan ang iyong kalakasan b. Huwag matakot na harapin ang mga bagong hamon. Ang mga bagong hamon ay pagkakataon upang mapataas mo ang tiwala mo sa iyong sarili. Hindi mo
15
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I nararapat isipin ang takot ng pagkatalo o ang tagumpay ng pagwawagi. Isipin mo na lamang na sa tuwing may gagawin kang bago; (1) nabibigyan ka ng pagkakataon na magsikap upang matamo ang tagumpay, (2) napatataas mo ang tiwala mo sa iyong sarili, at (3) mas nakikilala at natatanggap mo ang iyong sarili. c. Palaging maging positibo sa iyong mga pag-iisip. Palaging pigilin ang sarili sa pag-iisip ng negatibo; sa halip, palitan ito ng pag-iisip na may mabuting maibubunga. Palaging ipaalala sa sarili na hindi mo man kayang gawin ang lahat ng bagay nang perpekto, makatutulong naman ang mga ito upang unitunting umunlad ang iyong pananaw sa bawat araw. d. Isipin mo ang iyong mga kakayahan para sa iyong sarili: huwag masyadong umasa sa opinyon ng ibang tao. Huwag mong iasa sa opinyon ng ibang tao ang pagtataya sa iyong mga kabiguan at tagumpay. Mas makatutulong kung mapaunlad mo ang iyong kakayahan sa pagsusuri at pagtataya ng iyong sarili. Isa itong malaking hakbang sa pagpapataas ng tiwala mo sa iyong sarili. Mahirap ang pinagdadaanan mo, pero tandaan mo na hindi ka nag-iisa. Lahat ng nagdadalaga/nagbibinata ay may katulad na pinagdaraanan. Maiiba lamang ito depende sa kung paano mo isinabuhay ang mga kakayahan at kilos na kinakailangan para mas mapaunlad mo ang iyong sarili at ang iyong pagkatao. Ngayon, nakahanda ka na ba sa iyong paglalakbay? PAGHINUHA NG KAKAILANGAN SA PAG-UNAWA (EU) 9. Itanong: Ano ang naunawaan mong mahalagang konsepto sa babasahin? Isulat ito gamit ang graphic organizer sa ibaba. Ang paglinang ng mga ________________________ __________________________________________sa panahon ng pagdadalaga/pagbibinata
ay nakatutulong sa
_________________________________________________
Ang EU na dapat mahinuha: Ang paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata ay nakatutulong sa: pagkakaroon ng tiw ala sa sarili, at paghahanda sa susunod na yugto (stage) ng buhay (paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pagaasaw a / pagpapamilya), at
16
pagiging mabuting tao.
C. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) Dito na ihahanda ng bawat mag-aaral ang inaasahang pagganap sa pamamagitan ng pagbuo ng isang produkto o pagpapamalas ng isang kasanayan (skill). Sa araling ito, isasagawa ng mag-aaral ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbubibinata, gamit ang Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang sa mga Angkop na Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata. Bubuo rin siya ng isang pagninilay na may takdang pormat. Sa bandang huli ng Pagsasabuhay, pipili siya ng isang aspeto ng pagbabago kung saan mababa ang tiwala niya sa kanyang sarili. Pagkatapos, tutukuyin niya ang mga angkop na self-talk upang mapaglabanan niya ang mga kahinaang ito. Gagawa rin ang bawat isa ng paraan ng pagsasabuhay para sa kapwa nagdadalaga / nagbibinata. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagawin ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
10. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang ng mga Angkop na Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata. Panuto: 10.1 Lagyan ng tsek ang bawat araw kung nagawa ang itinakdang gawain at ekis kung hindi. Maaaring sundin ang mga nakasulat na sa Tsart o maaaring gumawa ng sariling listahan ng mga gawain. 10.2 Gawin ito sa loob ng dalawang linggo. 10.3 Pagkatapos ng dalawang linggo, bilangin ang lahat ng tsek at isulat ito sa kolum ng Kabuuan. Kunin ang porsyento ng pagtupad. Gamiting gabay ang nasa unang bilang sa talahanayan sa ibaba. 10.4 Gumawa ng pagninilay at ilarawan ang pagbabagong naganap mula sa pagsasagawa ng mga itinakdang gawain sa loob ng dalawang linggo. Isulat ang maaaring gawin upang mapaunlad ang mga gawaing may mababang porsyento.
17
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang sa mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata Average ng Miyerkules Miyerkules
Mga Paraan ng Paglinang
Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad 1. Hal.:Tutularan lamang ang mabuting ginagawa ng mga kasing edad 2. 3. 4. 5. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki 1. Aalamin ang ibat ibang mga tungkulin o gampanin sa lipunan 2. 3. 4. 5. Pagnanais at pagtamo ng mapanagutang asal sa pakikipagkapw a / lipunan 1. Laging isinasaalang-alang ang damdamin at kapakanan ng kapwa sa kilos at pananalita 2. 3. 4. 5. Pagkakaroon ng kakayahang makagawa ng maingat na pasya 1. Pinag-iisipang mabuti ang kalalabasan ng mga pamimilian sa
10/14
71%
18
Pagtupad
Huwebes
Huwebes
Kabuuan
Biyernes
Biyernes
Sabado
Sabado
Martes
Martes
Linggo
Linggo
Lunes
Lunes
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I pasya at kumokonsulta muna sa magulang bago magsagawa ng pasya o kilos 2. 3. 4. 5. PAGNINILAY 11. Ipasulat sa mga mag-aaral ang isang pagninilay tungkol sa ginawang Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang sa mga Inaasahang Kakayahan at Kilos Pamamahala sa mga Pagbabago sa Panahon ng Kabataan. Pansinin: Mga dapat makita sa pagninilay: a. Paglalarawan ng mga bagay na natuklasan mo sa iyong sarili. Halimbawa, kung tinukoy mo ang pagtanggi sa di mabuting gawain ng iyong kaibigan o barkada, paano ito makatutulong sa iyo sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (ang early adulthood)? b. Pagtukoy sa mga taong maaaring hingan ng tulong, gabay o suporta (mga taong may higit na kaalaman sa moral na pamumuhay) c. Implikasyon ng pamamahala sa pag-unlad ng iyong pagkatao bilang paghahanda sa susunod na yugto (stage) ng buhay. (FU: Pagkilala sa Sarili)
PAGSASABUHAY 12. Tukuyin ang isang aspeto kung saan itinuturing mong mababa ang tingin mo sa iyong sarili (halimbawa.: hindi sapat ang iyong lakas ng loob na lumapit sa mga kamag-aral upang makipag-kaibigan). Mag-isip ka ng positibong self-talk o mga bagay na sasabihin mo sa iyong sarili upang malampasan o untiunting mawala ito. Tunghayan ang halimbawa ng isang tinedyer sa ibaba na mababa ang tingin sa sarili at ang kanyang positibong self-talk: Halimbawa: Mula sa probinsiya, lumipat si Nica sa bagong paaralan sa lunsod. Mataas ang mga marka niya noong elementarya at aktibo siya sa mga club. Ngunit pakiramdam niyay hindi siya tanggap ng kanyang mga kaklase. Hindi kasi siya masyadong mahusay magsalita ng Tagalog at madalas na pinagtatawanan ng mga kamag-aral. Mga Positibong Self-talk: Kaya ko yan! Kaya kong harapin ang ham on ng hindi pagtanggap ng iba (rejection).
Hindi ko sila papansinin. Mahal ko ang aking sarili.
19
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I Ikaw naman: Anu-ano ang mga bagay na sa palagay mo ay dahilan ng mababang tingin mo sa iyong sarili? Anu-anong positibong self-talk ang sasabihin mo sa iyong sarili? Isulat ang mga ito sa iyong journal. Pagkatapos, isulat ang mga positibong self-talk o affirmation mo sa mga makulay na papel o post-it notes at ipaskil ang mga ito sa salamin o dingding na madali mong makita. Maaari ring gawin itong screen saver ng iyong computer. 13. Kapanayamin ang tatlo hanggang limang mag-aaral tungkol sa paraan ng paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng \ \ pagdadalaga / pagbibninata. Bigyang-puna ang mga paraan ng kanilang paraan ng paglinang ng mga ito batay sa nilalaman ng sanaysay o babasahing tinalakay sa araling ito (sa Pagpapalalim o DEEPEN). (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
14. Sumulat ng liham sa kabataang nakapanayam mo na nakikiisa sa iyong mga pagsisikap na linangin ang mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga/pagbibinata. (FU: Pagdama at Pag-unawa sa Damdamin ng Iba)
Mga Kakailanganing Kagamitan (w ebsites, software, mga aklat, w orksheet) Bingo Card, 4X5.5 inches Cartolina Self-Talk Cards (Index Cards) Ako Noon-Ako Ngayon Profile Worksheet
Mga Sanggunian: Hurlock, E. (1982). Developmental Psychology: A Life-Span Approach. New York: McGraw-Hill Book Company. Rodriguez, Marilyn. 7 Steps to creating healthy relationship . http://www.charmingarticles.com/children/article4261.htm. Sinipi noong Mayo 9, 2010 What Are the Developmental Tasks Facing Adolescents? http://www. education.com/reference/article/Ref_Adolescence/. Sinipi noong Mayo 8, 2010 Helping Teenagers Prepare for the World of Work. http://alis.alberta.ca/ep/eps/tips/tips.html?EK=142 sinipi noong Mayo 10, 2010 Self-Confidence and Self-Worth; Needing the Approval Of Others http://www.take-your-power.com/1.htm sinipi noong Mayo 10, 2010
20
Unang Markahan : Ako Bilang Isang Kabataan
Aralin 2: Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan Antas 1
Bilang ng araw /sesyon: 15
Pam antayang Pangnilalam an: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga pagbabago sa sarili sa panahon ng kabataan, sa kanyang mga talento, kakayahan, kahinaan at hilig, at mga tungkulin tungo sa pagtupad ng mga tungkulin at pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng kanyang mga pasya at kilos. Mga Paksa: 1. Mga Pagbabago sa Panahon ng Kabataan 2. Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan 3. Pagpapaunlad ng mga Hilig 4. Mga Tungkulin ng Isang Kabataan Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Sa Unang Markahan: Ang pagkilala sa sarili ay gabay sa pagtupad ng mga tungkulin tungo sa pagpapaunlad ng sarili. Sa Aralin 3: Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan Ang pagtuklas at pagpapaunlad ng mga angking talento at kakayahan ay mahalaga sapagkat ang mga ito ay mga kaloob na kung pauunlarin ay makahuhubog ng sarili tungo sa pagkakaroon ng kumpiyansa sa sarili, paglampas sa mga kahinaan, pagtupad ng mga tungkulin, at paglilingkod sa pamayanan.
Pam antayan sa Pagganap: Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga akmang kilos sa Plano ng Pagpapaunlad ng Sarili na tumutugon sa kanyang mga talento, kakayahan, kahinaan at mga hilig.
Mahahalagang Tanong: Sa Unang Markahan: Bakit mahalaga ang pagkilala sa sarili? Sa Paksa 3: Pagpapaunlad ng mga Talento, Kakayahan at Paglam pas sa m ga Kahinaan Bakit mahalaga ang pagtuklas at pagpapaunlad ng mga angking talento at kakayahan?
Nauunaw aan ng mag-aaral ang: (Mga Kaalam an) Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan Talento at Kakayahan Ibat Ibang Talino ayon kay How ard Gardner Ang Pagkilala sa Sar iling Talento, Kakayahan, at Kahinaan Tiw ala sa Sarili Ang Paglampas sa Sariling Kahinaan Plano ng Pagpapaunlad ng Sarili
Ang mag-aaral ay: (Mga Kasanayan) naipaliliw anag ang kaibahan ng talento sa kakayahan natutukoy ang kanyang mga katangian, talento, kakayahan gamit ang Multiple Intelligences Survey Form ni Walter Mckenzie naipaliliw anag ang kahalagahan ng kaalaman sa talento at kakayahan nailalaraw an ang ibat ibang uri ng talino ayon kay How ard Gardner nahihinuha kung bakit dapat: (a) paunlarin ang mga sariling
21
Ang Kahalagahan ng Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan
talento at kakayahan at (2) malampasan ang mga kahinaan nailalaraw an ang kalikasan ng tiw ala sa sarili natutukoy ang mga aspeto ng sarili kung saan kulang siya ng tiw ala sa sarili at nakikilala ang mga paraan kung paano lalampasan ang mga ito nakagagaw a ng Plano ng Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan nakabubuo ng paglalaraw an ng mga konseptong nahinuha sa binasang sanaysay tungkol sa talento at kakayahan naisasakatuparan ang Plano ng Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan
Inaasahang Pagganap: Pagsasagaw a ng mga kilos tungo sa pagpapaunlad ng mga kakayahan at talento at paglampas sa mga kahinaan
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag: a. Pagpapaliw anag ng kahalagahan ng kaalaman / pagtuklas sa sariling talento at kakayahan Kraytirya: Malinaw ang paliw anag sa kaugnayan ng kaalaman sa angking talento at kakayahan at sa pagpapaunlad sa sarili, kaangkupan ng halimbaw a bilang patunay sa paliw anag, b. Nailalaraw an ang ibat ibang uri ng talino ayon kay How ard Gardner Kraytirya Malinaw ang paglalaraw an, angkop ang mga ur i ng trabahong ibinigay na halimbaw a sa bawat talino c.Nahihinuha kung bakit dapat: a) paunlarin ang mga sariling talento at kakayahan at (2) malampasan ang mga kahinaan Kraytirya Malinaw ang mga katw irang ibinigay, angkop ang positibo at negatibong halimbaw ang ibinigay bilang suporta sa mga katw iran
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng pagsasagaw a ng mga kilos tungo sa pagpapaunlad ng mga kakayahan at talento at paglampas sa mga kahinaan batay sa sumusunod na kraytirya: a. Ang mga hilig na piniling paunlarin ay batay sa pagsusuri ng bar graph na resulta ng Multiple Intelligences Survey. b. Nailahad nang malinaw ang mga paraan ng pagpapaunlad ng mga natukoy na talento at kakayahan c. May limang paraan ng pagpapaunlad sa baw at talento at kakayahan
22
Interpretasyon Pagsusuri ng ginaw ang bar graph ng resulta ng Multiple Intelligences Survey Form na nagpapakita ng sariling talento, kakayahan at kahinaan Kraytirya: Accurate ang bar graph (batay sa kabuuang bilang na nakuha sa baw at kategorya ng talino ayon kay Gardner), malinaw ang pagkakadrow ing ng bar graph, natukoy ang kanyang talento, kakayahan at kahinaan sa bar graph, naipahayag ang pagsang-ayon o pagtutol sa resulta ng bar graph Paglalapat Pagsasagaw a ng mga kilos na inilista sa Tsart ng Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan Kraytirya: Angkop ang baw at entry sa bawat kolum na sumusunod: Mga Layunin, Panahong Ilalaan, Mga Pamamaraan ng Pagpapaunlad, Mga Taong Hihingan ng Tulong o Suporta at Mga Kakailanganing Kagamitan, may kalakip na pagninilay Pagbuo ng Sariling Pananaw Pagpapahayag ng pagsang-ayon o pagtutol sa resulta ng pagaaral ni Prof. Ericsson Kraytirya: Malinaw na naipahayag ang posisyon (kung sang-ayon o tutol) sa baw at resulta ng pag-aaral ni Prof. Ericsson, may halimbaw ang ibinigay bilang suporta Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Pagbibigay ng panghihikayat sa isang tinedyer upang paunlarin niya ang kanyang mga talento at kakayahan Kraytirya: Malinaw ang paglalaraw an ng mga talento at kakayahan ng tinedyer na na-interview , malinaw ang dahilan ng pagtukoy ng isang hilig na kanyang susuportahan, angkop ang mga paraan ng pagsuporta na pinili gamit ang isang card, liham o email
d. Kaangkupan ng paraan ng pagpapaunlad sa baw at talento at kakayahan e. Makatotohanan ang mga paraan sa pagpapaunlad sa baw at talento at kakayahan f. may kalakip na pagninilay
23
Pagkilala sa Sarili Pagtukoy sa mga aspeto na kulang siya ng tiw ala sa sarili at nakikilala ang mga paraan kung paano malalampasan ang mga ito Kraytirya: Batay sa Chart of Abilities ang ginaw ang pagtukoy ng aspetong kulang siya ng tiw ala sa sarili, malinaw ang mga paraan kung paano malalampasan ang mga ito, may kalakip na maikling pagninilay Antas 3 Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto Aralin 2: MGA TALENTO, KAKAYAHAN, AT KAHINAAN A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE)
Sa bahaging Pagsisiyasat, tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa talento at kakayahan. Sisiyasatin sa pamamagitan ng pagtatanong kung ano ang pakahulugan ng mga mag-aaral sa talento at kung paano ito naiiba sa kakayahan. Ipalalabas sa talakayan na lahat ng mga tao ay may kani-kanyang angking talento at kakayahan. Ipamamalas ng mga mag-aaral ang kanilang talento sa isang gaw ain. Patutunayan sa prosesong ito na ang lahat ng tao ay may kani-kanyang angking talento. Sa pamamagitan ng talakayang may gabay na pagtatanong ay palilitaw in din ang halaga ng tiw ala sa sarili sa paghuhubog ng mga talento at kakayahan. Kailangang makabuo ang mga mag-aaral ng pansamantalang EU: Ang mga talento at kakayahan ay ang mga kaloob ng Diyos na kailangang paunlar in at gamitin tungo sa pagkakaroon ng tiw ala sa sarili, paglampas sa mga kahinaan, at paglilingkod sa pamayanan. Pagkatapos ng bahaging ito, malalaman ng guro kung gaano na kalalim ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa konsepto ng talento at kakayahan. Mula doon ay makapagpapasya siya kung aling bahagi ng Plano ng Pagtuturo- Pagkatuto ang nangangailangan ng higit na tuon o karagdagang pagpapalalim.
24
Pagsisiyasat 1. Sabihin: Nauuso sa ngayon ang mga programa sa telebisyon na may format na kung saan ipinakikita ng mga kalahok ang ibat iba nilang talento. Magbigay ng ilang mga halimbaw a ng mga programang ito. (American Idol, Talentadong Pinoy, Pinoy Idol, Show time, Are You the Next Big Star? Starstruck, etc.) 2. Tanungin ang klase: (FU: Pagpapaliwanag) a. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon, sasali ka ba sa ganitong mga programa? Bakit? b. Sa iyong palagay, lahat ba ng tao ay may talento? Ipaliw anag. c. Anu-ano ang pagkakaiba ng talento sa kakayahan? Ipaliw anag. Pagtuklas ng Dating Kaalam an 3. Pangkatin ang mga mag-aaral sa apat. Bigyan ang baw at pangkat ng Activity Card isang basyong bote at limang task card . (Sasabihin ng guro na ang colored chips ay may katumbas na premyo sa pagtatapos ng Gaw ain.) Magtalaga ng tagamasid sa baw at pangkat. Activity Card: Takdang Panahon: 15 minuto Activity Card: Panuto: 1. Umupo nang nakabilog ang baw at kasapi ng pangkat. 2. Bigyan ang bw at kasapi ng colored chips. 3. Paikutin ang basyo ng bote. 4. Sinumang matapatan nito ay bubunot ng isang task card at gagaw in ang nakasulat dito. 5. Kung hindi niya ito magagaw a, maaring may ibang kasapi na gagaw a nito para sa kanya ngunit kapalit ng kanyang colored chips. Halimbaw a ng mga nakasulat sa Task Card: Sasayaw ng isang modernong sayaw Aaw it ng isang ballad o modernong aw it Magra-rap Tutula Aarte o magpapalabas ng isang drama o komedya At iba pa
25
4. Tanungin ang klase :(Paalala sa Guro: Palabasin at iproseso sa talakayan ang tiw ala sa sarili.) a. b. c. d. e. Naging madali ba ang mga gaw aing hinihingi sa Task Card? Ipaliw anag. Mayroon bang humingi ng tulong sa kanilang mga kapangkat kapalit ng kanilang colored chip? Bakit? Naging madali ba ito? Ipaliw anag. Ano ang naramdaman ng mga nakakuha ng maraming colored chips? Ng mga naw alan nito? Ano ang taw ag sa mga ipinamalas ng baw at isa talento o kakayahan? Pangatw iranan. Maaari bang hubugin o paunlarin ang talento? Pangatw iranan.
B. MGA KARANASAN T UNGO SA PAG- UNAWA (FIRM-UP) Ang bahaging ito ay magbibigay ng pagkakataon sa mga mag-aaral na higit na makilala ang kanilang mga sarili. Sa pamamagitan ng Multiple Intelligences Survey Form ni McKenzie ay matutuklasan nila ang kanilang mga talento at kakayahan. Kung hindi man ay mapagtitibay nito ang batid na nila kung ano ang alam nila sa kanilang sarili. Sa bahaging pagsusuri, sisiyasatin nila ang kanilang saloobin at damdamin tungkol sa mga natuklasan nilang mga talento at kakayahan. Tutukuyin nila kung ang mga ito ay makatutulong upang maging matagumpay sa ninanais na kursong akademiko o teknikal-bokasyonal. Dapat nilang mahinuha na ang mga kakayahang ito ay dapat na pagyamanin. Makikilala rin nila ang kanilang mga kahinaan kaugnay ng pagsisikap nilang matamo ang kanilang mga pangarap sa buhay. Dapat nilang matukoy na ang mga kahinaang ito ay dapat nilang malampasan (overcome). Sa huli ay dapat na pahalagahan nila ang pagpapalalim sa pagkilala sa sarili tungo sa ikauunlad ng kanilang pagkatao. Pagtuklas sa Sariling mga Kakayahan at Talento 5. Bigyan ang mga mag-aaral ng Multiple Intelligences Survey Form ( McKenzie, 1999).
26
Multiple Intelligences Survey Form (Copyright 1999 Walter McKenzie) Panuto: Basahin at unaw aing mabuti ang baw at pangungusap. Isulat ang bilang na naglalaraw an sa iyong sarili sa sagutang papel. Maging tapat sa iyong sagot sa baw at bilang. Huw ag kang mahihiya kung Hindi (0) o Bihira (1) ang sagot mo sa ilang bilang. Unang Bahagi. Sagutan ang mga sumusunod na aytem ayon sa kaangkupan nito sa iyo. Isulat ang bilang ng kaukulang pagpipilian. 4- Palagi, 3- Madalas, 2- Paminsan-minsan, 1- Bihira, 0-Hindi 1. Pinananatili kong malinis at maayos ang aking mga gamit. 2. Nasisiyahan akong magbasa ng ibat ibang babasahin. 3. Nakabubuo ako ng ideya sa pamamagitan ng isip. 4. Madali akong makasunod sa patterns. 5. Nasisiyahan akong gumaw a ng mga bagay sa pamamagitan ng aking mga kamay. 6. Natututo ako nang lubos kapag nakikipag-ugnayan ako sa iba. 7. May kamalayan ako sa aking mga paniniw alang moral. 8. Nasisiyahan akong pagsama-samahin ang mga bagay batay sa kanilang pagkakatulad. 9. Malaki ang naitutulong sa akin kung ang mga panuto ay isa-isang ipinaliliw anag. 10. Malaki ang naitutulong sa aking memorya at pang-unaw a kung inililista ang mahahalagang bagay. 11. Nasisiyahan akong mag-ayos ng silid. nakikinig ng radyo. 53. Ang pagpapahayag sa pamamagitan ng sayaw ay magandang publiko 54. Ako ay team player. 55. Mahalagang malaman ko kung bakit kailangan kong gaw in ang isang bagay bago ko ito gaw in. 56. May pamamaraan ng pagre-recycle sa aming bahay. 57. Nakatutulong sa akin ang pagpaplano upang magtagumpay sa isang gaw ain. 58. Nasisiyahan akong maglaro ng mga salita tulad ng sa puns, anagrams at spooneris ms. 59. Ang mga music video ay nakapupukaw ng isip. 60. Nasisiyahan akong pakinggan ang ibat ibang uri ng musika. 61. Nais kong magtrabaho na gamit ang ibat ibang kasangkapan. 62. Hindi ko nais magtrabaho nang nag-iisa. 63. Kapag naniniw ala ako sa isang bagay, ibinibigay ko nang buong- buo ang aking isip at lakas. 64. Nasisiyahan akong mag-aral ng Biology, Botany at Zoology. 65. Kasiya-siya para sa akin ang magtrabaho gamit ang computer.
27
12. Nabibigyang-pansin ko ang tunog at ingay. 13. Mahirap para sa akin ang umupo nang pir mi sa loob ng mahabang oras. 14. Mas masaya kapag higit na marami. 15. Higit na natututo ako kapag malapit sa aking damdamin ang isang asignatura. 16. Mahalaga sa akin ang mga isyung ekolohikal/pangkapaligiran. 17. Madali para sa akin ang lumutas ng mga suliranin. 18. Nakikipag-ugnayan ako sa aking mga kaibigan sa pamamagitan ng sulat at e-mail. 19. Nasisiyahan akong gumamit ng ibat ibang uri ng pamamaraang pansining. 20. Madali para sa akin ang sumunod sa tiyempo 21. Gusto ko ang mga larong panlabas (outdoor games). 22. Higit na marami akong natututuhan sa pangkatang pag-aaral. 23. Ang pagiging patas (fair) ay mahalaga para sa akin. 44. Natatandaan ko ang mga bagay kapag nilalagyan ko ito ng ritmo. 45. Ang sining at paggaw a ng crafts ay nakalilibang sa pagpapalipas ng oras. 46. Nakasisiya ang mga talk show sa radyo at telebisyon. 47. Ang paggaw a nang nag-iisa ay produktibo rin tulad ng pangkatang gaw ain. 48. Mahalaga sa buhay ko ang mga hayop. 49. Hindi ako makapagsisimulang gumaw a ng takdang-aralin hanggat hindi nasasagot ang aking mga tanong.
66. Interesado akong matutuhan ang mga dayuhang salita. 67. Naaalala ko ang mga bagay kung ilalaraw an ko ito sa aking isip. 68. Ang mga musical ay higit na nakagaganyak kaysa mga drama. 69. Aktibo ang aking pamamaraan ng pamumuhay. 70. Masaya ang paglahok sa mga gaw ang extra-curricular. 71. Nais kong makilahok sa mga gaw aing tumutulong sa kapw a. 72. Mahabang oras ang ginugugol ko sa labas ng bahay. 73. Kailangang may kabuluhan ang isang bagay o gaw ain upang makatamo ako ng kasiyahan dito. 74. Nais kong makilahok sa mga debate at pagsasalita sa harap ng publiko. 75. Mahusay akong bumasa ng mga mapa at plano. 76. Madali para sa akin na makaalaala ng titik o liriko ng aw itin. 77. Higit akong natututo kung ako mismo ang gagaw a. 78. Binibigyang-pansin ko ang mga isyung panlipunan. 79. Handa akong magprotesta o pumir ma ng petisyon upang iw asto ang isang kamalian. 80. Nasisiyahan akong magtrabaho sa halamanan. 81. Mahalaga na alam ko ang bahaging ginagampanan ko sa kabuuan ng mga bagay-bagay 82. Nasisiyahan akong talakayin ang mga makabuluhang katanungan tungkol sa buhay 83. Mahalaga sa akin ang relihiyon 84. Nasisiyahan akong magmasid ng mga likhang sining 85. Mahalaga sa akin ang pagninilay at pagpapahinga
28
50. Nasisiyahan akong gumaw a ng sulat. 51. Nagdudulot sa akin nang labis na kasiyahan ang mga threedimensional puzzle. 48. Mahalaga sa buhay ko ang mga hayop. 49. Hindi ako makapagsisimulang gumaw a ng takdang-aralin hanggat hindi nasasagot ang aking mga tanong. 50. Nasisiyahan akong gumaw a ng sulat. 51. Nagdudulot sa akin nang labis na kasiyahan ang mga threedimensional puzzle. 52. Mahirap mag-concentrate habang nanonood ng telebisyon o
86. Nais ko ang maglakbay sa mga lugar na nakapagbibigay inspirasyon 87. Nasisiyahan akong magbasa ng mga isinulat ng mga kilalang pilosopo 88. Mas madali para sa akin ang matuto kung nakikita ko kung paano ito inilalapat sa tunay na buhay 89. Nakamamanghang isipin na mayroong iba pang nilikhang may talino sa sansinukob 90. Mahalaga sa akin na madama na ako ay kaugnay ng mga tao, idea, at mga paniniw ala Multiple Intelligences Survey Form (Copyright 1999 Walter McKenzie)
Sagutang Papel
Pangalan: ______________________________________________ Kasarian: ______________________ Edad: ________________
Bilang
Palagi (4)
Madalas (3)
Pam insan -m insan (2)
Bihira (1)
Hindi (0)
Bilang
Palagi (4)
Madalas (3)
Pam insan -m insan (2)
Bihira (1)
Hindi (0)
1 2 3 4 5
46 47 48 49 50
29
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74
30
30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45
75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90
Ikalaw ang bahagi. Ngayon, ilipat mo ang iyong mga sagot sa angkop na kahon sa ibaba. 1 LogicalMathematical 2 Linguistic 10 18 26 34 42 50 58 66 74 9 17 25 33 41 49 57 65 73
31
3 Spatial 4 Musical 5 Bodily Kinesthetic 6 Intrapersonal 7 Interpersonal 8 Naturalist 81 Existentialist
11
19
27
35
43
51
59
67
75
12
20
28
36
44
52
60
68
76
13
21
29
37
45
53
61
69
77
14
22
30
38
46
54
62
70
78
15
23
31
39
47
55
63
71
79
16 82
24 83
32 84
40 85
48 86
56 87
64 88
72 89
80 90
Pagkatapos nito ay sumahin ang kabuuang bilang ng iyong sagot sa baw at hanay at isulat sa espasyo sa dulo. Halimbaw a. L-M 2 + 3+ 2+ 3+ 3+ 2 + 3+ 2+ 4+ 2 = 26
32
Ikatlong Bahagi. Ilapat mo ngayon ang kabuuang bilang na nakuha mo sa baw at kategorya sa bar graph sa ibaba. 50 40 30 20 10 0 L- M Iskor ______ Ling Spa Mus B-K Inter Intra Nat Ex ist
______ _____ ______ ______ ______ ______ _____ _____
6. Tanungin ang mga mag-aaral: a. b. c. d. e. f. Ano ang iyong natuklasan tungkol sa iyong sarili? Naayon ba sa iyong inaasahan ang iyong mga natuklasang kakayahan? Ipaliw anag. Nasiyahan ka ba sa iyong natuklasan? Ipaliw anag. Angkop ba sa kursong akademiko o teknikal-bokasyonal na nais mong pasukin ang iyong angking kakay ahan? Bakit mahalaga ang kaalaman sa taglay mong mga talento at kakayahan? Paano mo pauunlarin ang mga talento at kakayahang ito?
33
B. PAGPAPALALIM (DEEPEN) Sa bahaging ito, bibigyan ang mga mag-aaral ng higit na malalim at malaw ak na pagpapaliw anag tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng talento at kakayahan. Mahalaga na mapalalim ng guro ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa mga sumusunod na kaalaman: kahulugan at kahalagahan ng talento at kakayahan, kahalagahan ng pagtuklas ng angking mga talento, kakayahan at kahinaan, ang pagkakaroon ng tiw ala sa sarili at paglampas sa mga kahinaan at ang kahalagahan ng pagtuklas at pagpapaunlad ng mga talento at kakayahan. Ipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konseptong ito gamit ang isang graphic organizer. Ang bahaging ito ay maaaring gaw ing pangkatang gaw ain upang magkaroon ng pagkakataon ang lahat na makapagbahagi.
7. Ipabasa ang sanaysay sa ibaba. PAGT UKLAS AT PAGPAPAUNLAD SA MGA ANGKING TAL ENTO AT KAKAYAHAN AT PAGLAMPAS SA MGA KAHINAAN Talentado ka ba? Lahat yata ngayon ng estasyon sa telebisyon ay may programang ang tema ay pagtuklas ng talento. Mapapansin ito sa mga programang may pag-aw it, pag-sasayaw, pag-arte, o mga kakaiba, kakatw a at kamanghamanghang kasanayan o kakayahan. Pero ano nga ba ang talento? Sa Webster Dictionary, ang talento ay ginagamit na kasingkahulugan ng regalo at kakayahan. Ito ay isang likas na kakayahan na kailangang tuklasin at paunlarin. Tulad ng isang regalo, dapat itong ibahagi sa iba. Magkasingkahulugan ba ba ang talento at kakayahan? Ayon kina Thorndike at Barnhart, mga sikolohista, sa kanilang Beginning Dictionary, ang talent ay isang pambihira at likas na kakayahan. Sa kabilang banda, ang kakayahan ay kalakasan (pow er o mas akma, intellectual pow er) upang makagaw a ng isang pambihirang bagay tulad ng kakayahan sa musika o kakayahan sa sining. Madalas sinasabi ng mga sikolohista na ang talento ay may kinalaman sa genetics o mga pambihirang katangiang minana sa magulang. Ang kakayahan naman ay likas o tinataglay ng tao dahil na rin sa kanyang intellect o kakayahang mag-isip. Sa gayon ang kahusayan sa isang larangan ay ayon sa kanyang kakayahan (intellectual ability). Si Bryan
34
Green, isang atleta, ay isa sa mga naniniw ala sa teyoryang ito. Gayon pa man ayon sa kanya ang pagtutuon ng atensyon ng marami sa talento sa halip na sa kakayahan ay isang nakasisirang distraksyon tungo sa pagtatagumpay. Ayon sa kanya mas mahalagang bigyan ng tuon ang kakayahang magsanay araw -araw at magkaroon ng komitment sa pagpapahusay sa taglay na talento. Ang mga bagay na ito ay higit na kaugnay ng kakayahang intelektuw al kaysa talento. Ang kakayahang intellectual ay nasusukat sa pamamagitan ng mga standardized tests. Ayon sa kanya mahirap sukatin ang talento, madalas nasasabi lamang nating may talento ang isang tao batay sa nasaksihan natin o naitalang tagumpay nito. Mahalaga sa isang atleta ang pagpapaunlad ng kakayahan kung kayat mahalaga na malaman nya ang kanyang pagmumulan (baseline) sa kanyang gagaw ing pagsasanay, upang maabot ang kanyang nais na marating (target). Sa kanyang aklat na 7 Habits of Highly Effective Teens, napakaganda ng ibinahagi ni Sean Covey tungkol sa pagtuklas ng talento. Ayon sa kanya, baw at tao ay may talento at kakayahan. Kadalasan nga lamang ang nabibigyan natin ng pansin ay yaong mga makaagaw atensyon tulad ng mala anghel na pag-aw it o ang makapigil hiningang pag-ikot sa ere ng isang siklista. Maraming mga kakayahan na bagamat di napapansin ay mahalaga tulad ng kakayahang pataw anin ang iba, kakayahang makinig, gumuhit, magsulat ng tula, maging mapagbigay, mapagpataw ad o maging kaibig-ibig sa iba. Walang takdang panahon ang pag-usbong ang talento. Ang baw at tao ay may kanya-kanyang panahon ng pagsibol, lalo na ang mga tinedyer. Ang iba ay ang tinataw ag sa Ingles na late bloomer. Kaya hindi dapat ikasira ng loob ang sa tingin natin ay napakaordinaryo nating mga kakayahan. Tandaan mo espesyal ka dahil ikaw ay likha ng Diyos. Kailangan nating tuklasin ang ating mga kakayahan at talento. Matapos lumilok ni Michaelangelo ng isang napakagandang obra ay tinanong siya kung paano niya ito ginaw a. Tumugon siya na ang obra ay nasa bato mula pa sa simula, kinailangan lamang niyang ukitin ang mga labis na bahagi nito. Tulad din ng isang obra, ang ating mga kakayahan at talento ay taglay na natin buhat ng tayoy isilang. Tayo ang gagaw a ng paraan upang ito ay matuklasan. Lahat ng sitw asyon at okasyon ay oportunidad sa pagtuklas. Maaring ito ang iyong proyekto sa Science, aw disyon sa koponan ng basketball, term paper sa Filipino, paligsahan sa pagtula, pagsasanay sa scouting. Kung sa bawat gawain o pagkak ataon na ibibigay sa atin ay magbubuhos tayo ng ating atensyon, panahon, lakas at talino, matutuklasan natin ang ating mga kakayahan at ang hangganan nito. Isang napakahalagang teorya ang binuo ni Dr. How ard Gardner noong 1983, ang teorya ng Multiple Intelligences. Ayon sa teoryang ito, ang mas angkop na tanong ay Ano ang iyong talino? at hindi, Gaano ka katalino? Ayon kay Gardner, bagamat lahat ng tao ay may angking likas na
35
kakayahan, ibat iba ang talino o talento. Ang mga ito ay ang mga sumusunod: Visual/Spatial. Ang taong may talinong ito ay mabilis natututo sa pamamagitan ng paningin at pag-aayos ng mga ideya. Nakagagaw a siya ng mahusay na paglalaraw an ng mga ideya at kaailangan din niyang makita ang paglalaraw an nito upang maunaw aan ito. Siyay may kakayahan na makita sa kanyang isip ang mga bagay upang makalikha ng isang produkto o makalutas ng suliranin. May kaugnayan din ang talinong ito sa kakayahan sa matematika. Ang mga larangan na angkop sa talinong ito ay sining, arkitektura, at inhinyeria. Verbal/Linguistic. Ito ang talino sa binibigkas o isinusulat na salita. Kadalasan ang mga taong may taglay na talinong ito ay mahusay sa pagbasa, pagsulat, pagkukw ento, at pagmememorya ng mga salita at mga petsa. Mas madali siyang matuto kung nagbabasa, nagsusulat, nakikinig sa pagtuturo o nakikipagdebate. Mahusay siya sa pagpapaliw anag, pagtuturo, pagtatalumpati o pagganyak sa pamamagitan ng pananalita. Madali para sa kanya ang matuto ng ibang w ika. Ang mga larangan na nababagay sa talinong ito ay pagsulat, abugasya, journalism, poltika, pagtula at pagtuturo. Mathematical/Logical. Ang taong may talinong ito ay mabilis natututo sa pamamagitan ng pangangatwiran at paglutas ng suliranin o problem solving. Ito ay talinong kaugnay ng lohika, paghahalaw at bilang. Gaya ng inaasahan, ang talinong ito ay may kinalaman sa kahusayan sa matematika, chess, computer programming, at iba pang kaugnay na gaw ain. Gayunpaman mas malapit ang kaugnayan nito sa kakayahan sa siyentipikong pag-iisip at pagsisiyasat, pagkilala ng abstract patterns, at kakayahang magsagaw a ng mga komplikadong pagtutuos. Ang mga larangan na kaugnay nito ay ang pagiging scientist, mathematician, inhinyero, duktor at ekonomista. Bodily/Kinesthetic. Ang taong may ganitong talino ay natututo sa pamamagitan ng mga konkretong kar anasan o interaksyon sa kapaligiran. Mas natuto siya sa pamamagitan ng pagamit ng kanyang kataw an, tulad halimbaw a sa pagsasayaw o paglalaro. Sa kabuuan mahusay siya sa pagbubuo at paggaw a ng mga bagay gaya ng pagkakarpintero. Mataas ang tinataw ag na muscle memory ng taong may ganitong talino. Ang mga larangang karaniw ang kanyang tinatahak ay ang pagsasayaw , sports, pagiging musikero, pag-aartista, pagiging duktor lalo na sa pag-oopera, konstruksyon, pagpupulis, at pagsusundalo. Musical/Rhythmic. Ang taong nagtataglay ng talinong ito ay natututo sa pamamagitan ng pag-uulit, ritmo, o musika. Hindi lamang ito pagkatuto sa
36
pamamagitan ng pandinig kundi pag-uulit ng isang karanasan. Natural na nagtatagumpay sa larangan ng musika ang taong may ganitong talino. Intrapersonal. Ang taong may talinong ito ay natututo sa pamamagitan ng damdamin, halaga, at pananaw. Ito ay talino na kaugnay ng kakayahan na magnilay at masalamin ang kalooban. Karaniw ang ang taong may ganitong talino ay malihim at mapag-isa o introvert. kahinaan. Ang mga larangang kaugnay nito ay pilosopiya, sikolohiya, teolohiya, marine biology, abogasya, at pagsulat. Interpersonal. Ito ang talino sa interaksyon o pakikipag-ugnayan sa ibang tao. Ito ang kakayahan na makipagtulungan at makiisa sa isang pangkat. Ang taong may mataas na interpersonal intelligence ay kadalasang bukas sa kanyang pakikipagkapw a o extrovert. Siya ay sensitibo at mabilis na nakatutugon sa pagbabago ng damdamin, motibasyon, at disposisyon ng kapw a. Mahusay siya sa pakikipag-ugnayan at may kakayahang mailagay ang sarili sa sitw asyon ng iba o may empathy sa kapw a. Siya ay epektibo bilang pinuno o tagasunod man. Kadalasan siyay nagiging tagumpay sa larangan ng kalakalan, politika, pamamahala, pagtuturo o edukasyon at social work. Naturalist. Ito ang talino sa pag-uuri, pagpapangkat at pagbabahagdan. Madali niyang makilala ang mumunti mang kaibahan sa kahulugan (definition). Hindi lamang ito angkop sa pag-aaral ng kalikasan kundi ng lahat ng larangan. Existential. Ito ay talino sa pagkilala sa pagkakaugnay ng lahat sa sansinukob. Bakit ako naririto? Ano ang papel na ginagampanan ko sa mundo? Saan ang lugar ko sa aking pamilya, sa paaralan, sa lipunan? Ang talinong ito ay naghahanap ng paglalapat at makatotohanang pagunaw a ng mga bagong kaalaman sa mundong ating ginagalaw an. Mabilis niyang nauunaw aan at natutugunan ang kanyang nararamdaman at motibasyon. Malalim ang pagkilala niya sa kanyang angking mga kakayahan at
37
Kailangang paunlarin ang ating m ga talento at kakayahan. Likas ang talento at kakayahan ngunit kailangan itong sanayin. Si Profesor Ericsson at kanyang grupo ay nagsagawa ng mahabang pag-aaral ng mga sikat at matagumpay na personalidad sa ibat ibang larangan; sa sining, siyensya, matematika, palakasan o sports, negosyo at iba pa. Sinuri ng kanyang pangkat ang buntong resma ng statistika, ibat ibang datos at talambuhay. Sinuri din nila ang buntong resma ng resulta ng ilang taong pageeksperimento sa mga eksperto at matagumpay na tao. Dalaw ang mahalagang bagay ang natuklasan nila. Una, kadalasan di sapat ang likas na kakayahan upang maging bihasa at matagumpay sa anumang larangan. Ang kanilang pagtatagumpay at kahusayan ay bunga ng masusi at matamang pagsasanay. Wika nga sa Ingles Practice makes perfect. Ikalaw a, bukod sa kakayahan o talento, mahalaga rin na tayo ay may interes o hilig sa ating larangang pinasok. Dapat na tayo ay masaya sa ating ginagaw a upang magkaroon tayo ng inspirasyon at motibasyon na lampas an o higitan pa ang ating natural na kakayahan. Ito ay upang maging angat tayo sa iba tunog sa paglilingkod sa kapw a at pakikipbahagi sa pamayanan.
38
Kailangang m alampasan ang ating m ga kahinaan. Narinig mo na ba ang Law of Seeds? Tingnan natin ang isang puno ng bayabas. Sa isang puno ay maaaring mayroong dalaw ampu o mahigit pang bunga. Baw at bunga ay maaar ing mayroong sampu o higit pang buto. Maaar ing itanong mo Bakit kailangan ng napakaraming bunga at buto para lamang magkaroon ng ilan pang puno? Ang kalikasan ay may mahalagang itinuturo tungkol dito. Marami sa mga butong ito sa isang puno ng bayabas ay hindi nagiging puno. Kung gayon, kung nais mong makamit ang isang bagay, hindi sapat ang minsanang pagsubok lamang. Ibig sabihin, kung hindi nagtagumpay sa isang larangan ay dapat na sumubok muli ng iba. Nakalulungkot isipin na marami sa atin ang sa unang pagsubok pa lamang ay sumusuko na. Dahil ito sa kaw alan ng tiw ala sa sarili. Ano nga ba ang tiw ala sa sarili o self-confidence? Ang tiw ala sa sarili ay ang paniniw ala sa sariling kakayahan. Ito ay tiw ala sa sariling kakayahan na matatapos ang isang gaw ain na may kahusayan. Dahil sa kaw alan ng kumpiyansa sa sarili ay maraming pagkakataon o oportunidad ang pinalalampas ng marami. Dahil din dito natutuon ang ating pansin sa ating mga kahinaan at hindi sa ating mga kakayahan at talento. Ilan sa mga bagay na dapat nating malaman tungkol sa tiw ala sa sarili ay ang mga sumusunod: Ang tiw ala sa sarili ay hindi namamana, ito ay natututuhan. Hindi ito pangkalahatan, bagkus ay may ibat ibang antas tayo ng tiw ala sa ating saril sa ibat ibang sitw asyon at gaw ain. Halimbaw a, maaaring mataas ang ating tiw ala sa sarili sa pagtutuos (mathematical computation) ngunit mahina ang loob sa pagsasalita sa publiko. Nagbabago ito sa paglipas ng panahon. Maaari itong tumaas o bumababa depende sa ating mga karanasan sa buhay. Hindi ito nakasalalay sa mga bagay sa labas ng ating sarili gaya halimbaw a ng pagiging mayaman o pagkakaroon ng mga taong nagmamahal sa atin. Magkakaroon tayo ng tiw ala sa ating sarili kung hindi tayo umaasa sa opinyon o paghuhusga sa atin ng ibang tao. Naw awala ito kung w ala tayong matibay na kaalaman tungkol sa ating angking mga kakayahan at talino. Kung hindi natin kilala ang ating sarili, aasa na lamang tayo sa sinasabi ng iba at sila ang magdidikta sa atin ng ating mga limitasyon at kakayahan. Kung nasisiyahan sila sa ating ikinikilos, papupurihan nila tayo; kung hindi naman ay maaring bansagan tayong mahina o w alang alam. Kung hindi natin kilala ang ating sarili, w ala tayong magagaw a kundi tanggapin na lamang ang kanilang mga bansag o label sa atin. Bilang tao, nasa kalikasan natin ang paghahangad na umunlad at malampasan ang ating mga kahinaan. Ayon kay Covey (7 Habits of Highly Effective Teens, 1998) ang pag-unlad ng mga kakayahan ay nagsisimula rin sa ating sarili. Ayon sa kanya ang tunay na trahedya ay ang trahedya ng
39
isang taong hindi kumilos upang paunlarin ang kanyang sarili. Mapalad ang maraming kabataan ngayon at marami ang mga babasahin na nagbibigay gabay kung paano ito gagaw in. Isa dito ang aklat ni Covey. Isang mabisang paraan upang masimulan ang daan sa pagpapaunlad ng sarili ay ang paggaw a ng plano o mga hakbang sa pagkakamit nito. Sabi nga ni Covey begin with the end in mind. Isang halimbaw a ay ang paggaw a ng Plano sa Pagpapaunlad ng Sarili o Personal Development Plan. Ang Plano sa Pagpapaunlad ng Sarili ay tulad ng isang mapa na gabay sa paglalakbay tungo sa pag-unlad ng sarili. Ito ay pagtatakda rin ng tunguhin (goal) tungo sa pagpapaunlad ng sarili. Dapat na taglay nito ang mga bahagi ng ating sarili na dapat nating paunlarin o kahinaang kailangang malampasan, kasanayang kailangang matutuhan at mga kakayahang kailangang sanayin. Simple lamang ang paggaw a ng Plano sa Pagpapaunlad ng Sarili. Una, dapat nating tukuyin kung nasaan na tayo ngayon: Ano ang ating mga kalakasan at kahinaan. Ikalaw a, tukuyin kung saan natin nais o kailangang tumungo. Anong aspeto ang kailangang paunlar in, alin ang dapat unahin. At sa huli, kailangang lapatan ito ng mga pamamaraan kung paano isasagaw a ang pagbabago. Maaring ang pinakamahirap na bahagi nito ay ang pagtukoy at pagtanggap sa ating mga kahinaan. Kung magagaw a natin ito, mas magiging madali na ang iba pang bahagi. Kung I Google natin ang salitang talento o talent karaniw ang mababasa natin sa mga resulta na ito ay isang regalo. Isa sa mga resulta ng search engine na ito ay ang Parable of Talents. Sinasabi sa maikling anekdotang ito na dapat nating gamitin ang ating talento. Sapagkat sa sinumang meron, bibigyan pa siya at magkakaroon nang sagana; ngunit ang wala, maging ang sa kanya ay aagawin sa kanya. Ito ay isang linya sa Parable of the Talents na binitiw an ng amo sa kanyang katulong na binigyan niya ng talento ngunit ibinaon ito at w alang ginaw a upang ito ay magamit. Katulad mo ba ang katulong na ito na di ginagamit ang biyayang talento na pinagkaloob ng Diyos? 8. Talakayin: a. May talento ba ang baw at tao? Pangatw iranan. b. Magkasinghulugan ba ang talento at kakayahan? Patunayan. c. Sang-ayon ka ba sa sinabi ni Gardner na ang mas angkop na tanong ay Ano ang iyong talino? at hindi Gaano ka katalino? Pangatw iranan. d. Sang-ayon ka ba sa dalaw ang bagay na natuklasan nina Prof. Er icsson tungkol sa talento at kakayahan? Patunayan. (FU: Pagbuo ng sariling Pananaw) e. Bakit mahalaga ang kaalaman o pagtuklas sa sariling mga talento at kakayahan? (FU: Pagpapaliwanag) f. Ipaliw anag ang mga dahilan kung bakit dapat paunlarin an gating mga talento at kakayahan at malampasan ang mga kahinaan.
40
FU: (Pagpapaliwanag) g. Bakit mahalaga ang paglinang ng tiw ala sa sarili? h. Ipaliw anag ang mga elemento ng Plano ng Pagpapaunlad sa Sarili. i. Anong mahalagang aral tungkol sa talento ang ipinahahayag ng Parable of the Talents? Ipaliw anag. PAGHINUHA NG KAKAILANGANIN SA PAG- UNAWA ( EU) 9. Ipagaw a sa mga mag-aaral. Iw anang blanko ang mga kahon na may bilang 1-6. Punan ang graphic organizer na ito ng mga nahalaw na konsepto mula sa binasang sanaysay.
41
Pagkilala sa Sarili
Kahulugan ng Talento at Kakayahan: Pagkakaroon ng Tiw ala sa Sarili at Paglampas sa mga Kahinaan
Kahalagahan ng Pagtuklas at Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan:
Pagtuklas ng Angking mga Talento, Kakayahan at Kahinaan
6
Personal Development Plan Ang pagtuklas at pagpapaunlad ng mga angking talento at kakayahan ay mahalaga sapagkat ang mga ito ay mga kaloob na kung pauunlarin ay makahuhubog ng sarili tungo sa pagkakaroon ng tiwala sa sarili, paglampas sa mga kahinaan at paglilingkod sa pamayanan.
Multiple Intelligences
10. Tanungin ang mga mag-aaral: a. Bakit mahalaga ang pagkilala sa ating sarili? b. Ano ang halaga ng pagtuklas ng ating mga talento, kakayahan at kahinaan? c. Paano natin mapauunlad ang ating sarili?
42
C. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) T sat Isang mahalagang paglalapat sa kaalaman tungkol sa sariling mga kakayahan at talento ay ang matalinong pagpapasya tungkol sa
kursong akademiko o teknikal bokasyonal na kukunin biglang paghahanda sa isang karera (cereer) o negosyo. Ito ang kailangang maisagaw a ng mga mag-aaral sa bahaging ito. Nararapat na magabayan ng guro ang mga mag-aaral sa aspetong pagpapasya. Sa tulong ng Tsart ng mga Kakayahan ( Chart of Abilities) ni Abiva, makapipili ang mga-aaral ng kurso na angkop sa kanyang mga kakayahan. Bilang pagpapatunay ng lalim PAGGANAP (Pagkilala ding isaalang-alang ang pandamdaming aspeto sa pamamagitan ng pagninilay. Ito ay sa pamamagitan ng pagupit ng ng pagkatuto ay nararapatsa Sarili) clippings tungkol sa isang matagumpay na tao. Dapat na makilala ng mag-aaral na ang talento at kakay ahan ay nararapat na gamitin sa moral at 8. Pasagutan ang A Look at Abilities (Abiva, 1993) naglalaman ng talento at kakayahan na kailangang gamitin ang mga talento o kakayahan etikal na pamumuhay. Sa makatw id, hindi sapat ang pagtatagumpay sa anumang larangan, makatutulong sa nais maging trabaho at makamit na 9. upang pagl;ingkuran ang kapw a at pamayanan. Kung gayon, magiging kasiya-siyang handog ang mga ito sa Diyos na nagkaloob ng mga ito. Sa 10. paglalapat, pagagaw ain ang mga mag-aaral ng kanilang sariling Plano ng Pagpapaunlad ng Talento at Kakayahan bilang panimulang hakbang 11. tungo sa pagpapaunlad ng pagkatao. 12. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari r ing hayaan ang mag-aaral na magpasya 13. mithiin sa buhay. kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
Tsart ng m ga Kakayahan (Chart of Abilities)
Name:____________________________________________ Sex: _______________________Date: ___________________ Age:____________________Year Level: _______________________
Panimula: Punan ang unang hanay ng mga asignaturang pinag-aaralan mo ngayon Lagyan ng ang mga kakayahan na sa iyong palagay ay nakatutulong sa pag-aaral ng mahus ay
43
ang mga kakayahan na sa iyong palagay ay iyong tinataglay
ang asignaturang may pinakamataas na marka sa ikalaw ang hanay Bilangin lamang ang mga Asignatura Mataas na Marka 1. Pagsasalita upang mapakinggan ng iba 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Ability Tally Iranggo ang pagkakaayos ng Abilidad: 2. Pagsulat upang maunaw aan ng iba 3. Mahusay sa bilang o pagtutuos na may katapat na at . Kakayahan 4. Nakaiisip ng solusyon sa mahihirap na suliranin 5.Nakapaglalaraw an sa isipan 6. Nagagamit ng maayos ang kataw an 7. Mahusay na nakikipagugnayan sa kapw a
1. 2. 3. 4.
_____________________ _____________________ _____________________ _____________________ 44
5. _____________________ 6. _____________________ 7. _____________________
12. Tanungin ang mga mag-aaral: a. b. Ano ang natuklasan mo sa iyong sarili batay sa resulta ng Tsart ng mga Kakayahan? May maitutulong ba ito sa trabaho o karera na gustong mong makamit? Ipaliw anag.
13. Pagupitin ang mga mag-aaral ng mga clippings sa mga diyaryo at magasin tungkol sa isang kilalang personalidad. Maaari rin ang personalidad sa komunidad na hinahangan dahil sa kahusayan sa isang larangan. Ang taong ito ay dapat na may moral na pamumuhay. Lagyan ng 1 -2 pahinang report ang mga clippings. Banggitin ang talento at kakayahan ng personalidad, paano niya natuklasan ang mga ito, paano niya nililinang ang mga ito at paano niya ginagamit ang mga ito sa hanapbuhay, pagsuporta sa pamilya o paglilingkod sa pamayanan. Maaari ring banggitin kung anu-ano ang ginagaw a niya upang malampasan ang kanyang mga kahinaan. (FU: Interpretasyon) 14. Kapanayamin ang isang kabataan sa kapitbahay, pamayanan o simbahan tungkol sa kanyang mga talento at kakayahan. Maaaring ipagaw a ang Multiple Intlligences Survey Form. Tulungan siyang suriin ang resulta ng kanyang bar graph. Pagkatapos, sumulat ng isang liham panghihikayat o pagbibigay ng tulong o suporta upang linangin niya ang kanyang mga natuklasang talento at kakayahan at malampasan ang mga kahinaan na lumabas sa bar graph. (FU: Pagdama at Pag-unawa sa damdamin ng Iba) PAGNINILAY 15. Pasulatin ang mga mgag-aaral ng isang pagninilay sa journal. PAGSASABUHAY (FU: Paglalapat) 8. Pagaw ain ang mga mag-aaral ng Tsart ng Pagpapaunlad ng Talento at Kakayahan gamit ang kanilang mga natuklasan sa kanilang sarili Punan ang tsart ng iyong plano ng pagpapaunlad ng talento at kakayahan. Ibatay sa naging resulta ng Multiple Intelligence Survey at ng Chart of Abilities.
45
TSART NG PAGPAPAUNLAD NG TAL ENT O AT KAKAYAHAN
Mga Kakayahan at Talento na Kailangang Paunlarin (Multiple Intelligences) Halimbaw a: Logical/Mathematical
Mga Layunin
Panahong Ilalaan
Mga Pamamaraan
Mga Taong Tutulong
Mga Kakailanganing Kagamitan (Resources) Textbook at mga aklat na hiram sa library
Mapataas ang marka sa asignaturang Matematika (Maaring 2 o higit pa ang itatalang layunin
Dalaw ang Buwan (February 1- March 30)
1. Magpapaturo sa kaklase ng mahusay sa math (tutorial) 2. Gagaw in ang takdang-aralin 3. Magbabasa at mag-aaral ng leksyon sa matematika bago pa man ito talakayin sa klase 4. Sasali sa Math Club
1. Jose San Juan (Kaibigan at Pangulo ng Math Club) 2. Nanay 3. Kaibigan 4. Mga kasapi ng Math Club at Gurong tagapayo dito
46
Mga Kakailanganing Kagam itan
Multiple Intelligences Survey Form ( McKenzie, 1999) Chart of Abilities (Abiva, 1993) Graphic Organizer Sipi ng Sanaysay: Pagtuklas at Pagpapalago sa Mga Angking Talento at Kakayahan at Paglampas sa Mga Kahinaan Activity Card Task Card Basyong Bote
Mga Sanggunian: Abiva, Thelma G, Learning Resource for Career Development, Abiva Publishing House, Inc. Q. C. 1993, Pages 18-20 Covey, Sean, The 7 Habits of Highly Effective Teens, Fireside: Simon and Schuster Inc. N.Y. 1998, Pages 73-104 McKenzie, Walter, The One and Only Surfaquarium. Retrieved last Jan. 26, 2010 from http://surfaquarium.com/MI/inventory.htm Project EASE, Edukasyon sa Pagpapahalaga III, Modyul Blg.19 pahina 3/18 1.3. Retrieved last Jan. 26, 2010 from (http://www.bse.portal) Tony DiRomualdo. Are Top Performers Born or Made? Retrieved last April 20, 2010 from http://w istechnology.com/article.php?id=2958
47
Unang Markahan : Ako Bilang Isang Kabataan
Aralin 3: Pagpapaunlad ng mga Hilig Antas 1 Pam antayan sa Pagganap:
Pam antayang Pangnilalam an: Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga akmang kilos sa Plano ng Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga pagbabago sa sarili sa Pagpapaunlad ng Sarili na tumutugon sa kanyang mga talento, panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, sa kanyang mga talento, kakayahan, kakayahan, kahinaan at mga hilig. kahinaan at hilig, at mga tungkulin tungo sa pagtupad ng mga tungkulin at pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng kanyang mga pasya at kilos. Mga Paksa: 1. Mga Pagbabago sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata 2. Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan 3. Pagpapaunlad ng mga Hilig 4. Mga Tungkulin ng Nagdadalaga / Nagbibinata Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Sa Unang Markahan: Ang pagkilala sa sarili ay gabay sa pagtupad ng mga tungkulin tungo sa pagpapaunlad ng sarili. Sa Paksa 3: Pagpapaunlad ng m ga Hilig Ang pagpapaunlad ng mga hilig ay makatutulong sa pagtupad ng mga tungkulin, paghahanda tungo sa pagpili ng propesyon (kursong akademiko o teknikal-bokasyonal, pagtulong sa kapw a at paglilingkod sa pamayanan. Nauunaw aan ng mag-aaral ang: (Mga Kaalam an) Pagpapaunlad ng mga Hilig a. b. c. d. e. f. Ano ang Hilig? Bakit Mahalaga ang mga Hilig? Ang Dalaw ang Aspekto ng Hilig Ang Sampung Larangan ng mga Hilig Ang Apat na Tuon ng mga Hilig Pagsusuri ng mga sariling Hilig Mahahalagang Tanong: Sa Unang Markahan: Bakit mahalaga ang pagkilala sa sarili? Sa Paksa 3: Pagpapaunlad ng m ga Hilig Bait mahalaga ang pagpapaunlad ng mga sariling hilig?
Ang mag-aaral ay: (Mga Kasanayan) nakahihinuha ang kahalagahan ng pagtuklas ng sariling mga hilig nakasusuri ng mga sariling hilig ayon sa larangan at tuon ng mga ito nakabubuo ng mga kakailanganin sa pag-unaw a (EU) tungkol sa kalikasan ng mga hilig napangangatw iranan kung bakit dapat paunlar in ang sariling mga hilig
48
g. Pagpapaunlad ng mga Hilig
Antas 2
naipaliliw anag ang kahalagahan ng mga hilig sa pagpili ng mga gaw ain o trabaho at pagpapaunlad ng pagkatao nakabubuo ng Tsart ng Pagpapaunlad ng Aking mga Hilig nakabibigay ng tulong sa isang tinedyer tungkol sa pagpapaunlad ng kanyang mga hilig
Inaasahang Pagganap: Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga akmang kilos tungo sa pagpapaunlad ng mga hilig.
Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag: Pagpapaliw anag ng kahalagahan ng mga hilig sa pagpili ng mga gaw ain o trabaho at pagpapaunlad ng pagkatao Kraytirya: Malinaw ang paliw anag, kaangkupan ng halimbaw a bilang patunay sa paliw anag, Interpretasyon Pagsusuri ng mga sariling hilig ayon sa larangan at mga tuon ng mga ito Kraytirya: Malinaw ang mga entry sa baw at kolum ng Mga Larangan ng mga Hilig at Mga Tuon ng mga Hilig, tugma ang mga uri ng hilig ayon sa tinukoy na sariling hilig, angkop ang piniling tuon ng sariling hilig, may kalakip na pagninilay ang pagsusuring ginaw a Paglalapat Pagsasagaw a ng mga kilos na inilista sa Tsart ng Pagpapaunlad ng Aking mga Hilig Kraytirya: Angkop ang baw at entry sa bawat kolum na sumusunod: Paano ko pauunlarin ito, Mga taong ihihngan ng utlong/suporta o kukunsultahin, panahong
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng naisasagaw a ang mga akmang kilos tungo sa pagpapaunlad ng mga hilig batay sa sumusunod na kraytirya:
c. Ang mga hilig na piniling paunlarin ay batay sa pagsusuri sa mga larangan at tuon ng mga hilig. d. Nailahad nang malinaw ang mga paraan ng pagpapaunlad ng mga natukoy na hilig e. May limang paraan ng pagpapaunlad sa baw at hilig c. Kaangkupan ng paraan ng pagpapaunlad sa baw at hilig d.Makatotohanan ang mga paraan sa pagpapaunlad e. may kalakip na pagninilay
49
ilalaan, mga papuri na inaasahan kong matanggap, mga maaaring balakid, paano malalampasan ang mga ito: may kalakip na pagninilay Pagbuo ng Sariling Pananaw Pagpapahayag ng pagsang-ayon o pagtutol sa mga uri ng mga hilig ng mga tinedyer ngayon Kraytirya: Malinaw na natukoy ang mga hilig ng mga tinedyer ngayon, malinaw ang mga katw iran kung bakit siya sang-ayon o tutol, batay sa pananaliksik (research) o babasahin ang mga katw irang ibinigay Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Pagbibigay ng tulong sa isang tinedyer upang paunlarin niya ang kanyang mga hilig Kraytirya: Malinaw ang paglalaraw an ng mga hilig ng tinedyer na na-interview , malinaw ang dahilan ng pagtukoy ng isang hilig na kanyang susuportahan, angkop ang mga paraan ng pagsuporta na pinili Pagkilala sa Sarili Pagsulat ng pagninilay sa mga bagong natuklasan sa sarili at mga pagkatuto tungkol sa mga hilig Kraytirya: Malinaw ang paglalaraw an ng mga bagay na natuklasan sa sarili, natukoy ang tatlong taong hihingan ng tulong o kokunsultahin ( mga taong may higit na kaalaman sa moral na pamumuhay), malinaw na natukoy kung saan gagamitin ang mga taglay na hilig Antas 3 Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto ARALIN 3: PAGPAPAUNLAD NG MGA HILIG
50
A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Dito ipinakikilala sa mga mag-aaral ang paksa ( Hilig) gamit ang isang case study. Aalamin ng guro ang mga dating kaalaman ng magaaral tungkol sa paksa sa pamamagitan ng paglilista ng sampung gaw ain na natutuw a silang gaw in. Layunin ng mga tanong ukol sa listahang ito na gabayan ang mga mag-aaral tungo sa paghinuha ng mga Kakailanganin sa pag-unaw a (EU) at mga Mahahalagang Tanong (EQ). Ang sagot ng mga mag-aaral sa bahaging ito ay pansamantala lamang ibig sabihin, pauunlatin nila ang mga ito sa mga susunod na bahagi. Lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a mula sa bahaging ito hanggang sa bahagi ng Transfer na Pagsasabuhay.
Pagsisiyasat 1. Batiin ang mga mag-aaral. Ipabasa ang case study sa ibaba. Mula pagkabata, nakasanayan na ni Lesli na panoorin ang kanyang ina sa pag-bake ng oatmeal cookies. Natuto siyang magbake at ito ang kanyang gustong gaw in sa kanyang libreng oras. Sinubukan niyang magtimpla gamit ang kakaibang sangkap. Nakatangap siya ng maraming papuri dahi sa kakaibang sarap ng kanyang timpla. Dahil dito, nagkaroon siya ng tiw ala sa sarili. Nagbe-bake siya ng mga ito kapag may okasyon at binibigay niya sa mga kaibigan bilang regalo. Hanggang nagbigay siya ng mga ito sa isang home for the aged dahil nabalitaan niyang w alang dessert ang mga ito. Sa edad na 15, nagtayo siya ng bakeshop sat long ng kanyang mga magulang dahil sa kakaibang timpla ng kanyang mga oatmeal cookies. (Sanggunian: www.guideposts.com)
2. Tanungin ang buong klase: a. Ano ang taglay ni Leslie? b. Patunayan.
51
c. Anong kabutihan ang naidulot sa kanya ng taglay niyang ito? Ipaliw anag. (FU: Pagpapaliwanag) Mga Sagot: a. b. c. Hilig. Mga Patunay: Karanasan sa pagbe-bake mula pagkabata; Gusto niyang gaw in ito sa kanyang libreng or as; Pinuri siya dahil dito; Nagtayo siya ng business gamit ang hilig na ito. Nagkaroon siya ng tiw ala sa sarili, nakatulong siya sa kapw a dahil dito, at nakapagnegosyo siya gamit ito.
Pagtuklas ng Dating Kaalam an 3. Ipagaw a ang Tuklasin Mo: Panuto: Isulat sa iyong journal o malinis na papel ang sagot sa tanong: Anu-ano ang ginagaw a mo sa iyong libreng oras? Isulat ang sampung gaw ain na pinagkakaabalahan mo. Maaaring ginagaw a mo ang mga ito sa bahay, paaralan o kapitbahayan. 4. Iparanggo ang listahan na ginaw a mula sa pinakagusto (Rank 1) hanggang sa pinakahuling gusto ( Rank 10). 5. Ipasuri ang sinulat nilang listahan ng mga hilig. 6. Tanungin sila: a. Anu-ano ang natuklasan mo sa iyong ginaw ang listahan? pagraranggo? b. Bakit mahalaga ang pagtuklas ng sariling mga hilig? Ang pagpapaunlad ng mga ito? B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM UP) Narito ang mga gaw aing batay sa karanasan ng mga mag-aaral na naglalayong imbestigahan o suriin ang mga mahahalagang ideya (big ideas) o Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) at EQ na inilahad sa unang bahagi ( Explore). Layunin din ng bahaging ito na gabayan ang mga mag-aaral tungo sa kanilang pagganap o pagbuo ng inaasahang produkto o pagpapamalas ng mga kasanayan (skills). Ang mga tanong pagkatapos ng mga gaw ain ay naglalayong pagtibayin sa isip ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagtuklas at pagpapaunlad ng sariling mga hilig.
52
7. Ipaliw anag ang Imbentaryo ng mga Hilig at ang Mga Tuon ng mga Hilig (Focuses of Interests) na nasa ibaba. MGA LARANGAN NG HILIG Legend Larangan ng Hilig (Interest Areas) Pagsali sa mga laro o outdoor sports OUT OUTDOOR Nasisiyahan sa mga gaw aing pang-outdoor Pagsakay ng bisikleta Pag-aalaga ng hayop o halaman Paggaw a ng mga bagay (hal.: silya) gamit ang martilyo at lagare Nasisiyahan sa paggamit ng mga tools MECH MECHA NICAL Pag-aayos ng mga sirang bagay Masaya at gustong tumulong sa pag repair ng sasakyan Pagmonitor ng perang natipid at naipon sa bangko COMP COMPUTATIONAL Nasisiyahan na gumaw a gamit ang bilang o numero Pag-aaral ng mga bituin, bato, klima, halaman at hayop SCIE SCIENTIFIC Nasisiyahan sa pagtuklas ng bagong kaalaman, pagdisenyo at ag-mbento ng mga bagay at produkto Pamamahala ng isang opisia o pangkat Pag-imbento ng mga bagay Pag- solve ng mathematical equations Depinisyon Mga Halim baw a
53
Pag-oorganisa ng isang party o komite Pamumuno sa isang pangkat o klase PERS PERSUASIVE Nasisiyahan sa pakikipag-ugnayan sa ibang tao o pakikipagkaibaigan Pagdrow ing ng mga laraw an o pag-doodle Paggaw a ng mga bagay na pangsining (painting, aw it) Paggaw a ng handicraft ART ARTISTIC Nasisiyahan sa pagdidisenyo ng mga bagay Pagbabasa ng mga nobela o fiction Pagsusulat ng mga kuw ento, tula Nasisiyahan sa pagbabasa at pagsusulat LIT LITERARY Pakikinig sa o paglikha ng aw it Pagtutugtog ng piano o iba pang musical instrument Pag-aw it MUS MUSICAL Nasisiyahan sa pakikinig o paglikha ng aw it o pagtugtug ng musical instrument Pagtulong sa kamag-aral sa paggaw a ng takdang-aralin Pagbisita sa kaibigang may sakit Nakikinig sa mga problema ng ibang tao o SOSE SOCIAL SERVICES Nasisiyahang tumulong sa ibang tao kaibigan Pagsasayaw Pagbubuo ng crossword puzzle
54
Paglilista ng perang tinanggap at ginastos Paglilista ng mga bagay na gagaw in CLER CLERICAL Nasisiyahan sa paggaw a ng paper w orks Paggaw a nang maayos ng report na isusumite sa klase
Sanggunian: Abiva, T. (1993). Learning Resource for Career Development. Abiva Publishing House, Inc. MGA TUON NG MGA HILIG Mga Gaw ain Tuon sa TAO (May kinalaman sa TAO) Hal.: Paglalaro ng badminton (Outdoor Interest) Pagtuturo sa kaibigan ng paglalaro ng badminton Pagpipinta ng laraw an (Artistic Interest) Pagtuturo sa kamag-aral kung paano magpinta Paggamit cock Paggaw a ng frame para sa laraw an ng Tuon sa BAGAY (Gamit ang tools at machines) Tuon sa IDEYA (Pag-iisip at pagoorganisa ng mga ideya) Pag-iisip ng Tuon sa DATA (May kinalaman sa facts, records, files, numero, detalye) Pagsusuri kung paano
technigue o paraan makashoot sa ring shuttle cock Pagsubok mapaganda laraw an ng ang Pagcheck kung tama ang mga paraan sa pagpipinta
rocket at shuttle para pumasok ang
bagong kulay para
Sanggunian: Abiva, T. (1993). Learning Resource for Career Development. Abiva Publishing House, Inc.
55
8. Ipauri ang kanilang mga hilig gamit ang Imbentaryo ng mga Hilig-Tuon (Interest-Focus Inventory). (FU: Interpretasyon). Panuto: Gamit ang talahanayan sa ibaba, gaw in ang mga sumusunod: a. Isulat sa unang kolum ang mga gaw aing niranggo mo sa unang gaw ain. b. Lagyan ng tsek ( c. Lagyan ng tsek ( isang Tuon. 10 GAWAING IRARANGGO COMP MGA LARANGAN NG MGA HILIG (Interest Areas) DATA TAO TUON (Focus BAGAY IDEYA ) ang angkop na larangan ( interest area) sa ikalaw ang kolum. ) ang angkop na tuon sa huling kolum.
Tandaan na baw at gawain na sinulat mo ay maaar ing indiksyon ng higit sa isang Larangan ng Hilig at maaar i ring indikasyon ng higit sa
MECH
SOSE
56
CLER
PERS
SCIE
MUS
OUT
ART
LIT
9. Tanungin ang klase: (FU: Pagpapaliwanag) a. b. c. Anu-ano ang mga natuklasan mo sa iyong mga hilig? May pagkakatulad ba ang larangan ng iyong mga hilig sa mga uri ng talinong natuklasan mo sa resulta ng Multiple Intelligences Survey? Ipaliw anag. Sa kabuuan, anu-ano ang mga tuon ng iyong mga hilig? May kaugnayan kaya ang mga ito sa pagtupad mo ng iyong mga tungkulin? Sa pagpili mo ng kursong akademiko o teknikal-bokasyonal? sa pagtulong sa kapw a at pakikibahagi sa pamayanan? Ipaliw anag C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) Dito nakapaloob ang mga kaalamang mula sa pananaliksik (research) o expert systems of know ledge. Ang unang dalaw ang bahagi (Explore at Firm Up) ay nakabatay sa mga kaalamang pansamantalang hinuha lamang ng mga mag-aaral; samantalang sa bahaging ito, ang kaalamang tnatalakay ay batay sa mga dalubhasang sumulat ng mga paksang nakaankla sa dalaw ag batayang disiplina ng Edukasyon sa Pagpapahalaga: Etika at Career Guidance. May mga tanong sa ibaba ng babasahin na gabay ng mga mag-aaral tungo sa kanilang paghinuha ng mga Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) tungkol sa paksang Hilig. Kailangang ilahad ng mga mag-aaral ang mga ito gamit ang graphic organizer. 8. 9. Ipabasa ang angkop na babasahin o ipatalakay ang mahahalagang konseptong o kakailanganing pag-unaw a (EU) na nakapaloob dito. 10. Ipabasa ang babasahin at talakayin ang mahahalagang konseptong o Kakailanganin sa Pag-unaw a (EUs) na nakapaloob dito. MGA HILIG May kakaiba ka bang saya o sigla kapag nagsusulat ka ng iyong mga pananaw , opinyon o pagninilay? Ipinagmamalaki mo ba ang iyong mga naisulat? Sa iyong libreng oras, pipiliin mo bang magbasa at maghanap sa internet o mga aklat ng mga magagandang ideya na gagamitin mo sa isang sanaysay o tula? Kung oo ang sagot mo sa mga tanong na ito, ibig sabihin, hilig mo ang pagsusulat.
57
Ano ang hilig? Ang mga hilig ay preperensya sa mga partikular na uri ng gaw ain. Ang mga ito ang naggaganyak sa iyo na kumilos at gumaw a. Nagsisikap ka kung may motibasyon ka dahil gusto mo ang iyong ginagaw a, hilig mo ito, at nagagabayan ka ng mga halaga (values) na makatutulong sa iyong pag-unlad. (Santamaria, 2006) Sa kabilang dako, kung ang trabaho o gaw ain mo ay di ayon sa iyong mga hilig, ikaw ay nababagot. Iiw asan mo ang gaw aing di mo gustong gaw in o ipinagpapaliban mo ang mga ito. Halimbaw a, kahit gusto mong gumamit ng isang kagamitang pinatatakbo ng koryente (tulad ng coffee maker o juicer), ngunit ayaw mong subukang gamitin ito, patunay ito na hindi mo hilig ang pagbubutingting (tinker) ng mga bagay. Ang ibang hilig ay natututuhan sa mga karanasan, ang iba ay minamana, at ang iba naman ay galing sa ating mga halaga at kakayahan. Halimbaw a, hilig mo ang pagsusulat dahil mahilig kang magbasa mula pa sa iyong pagkabata, isa kang staff member sa inyong pampaaralang pahayagan at may tiw ala ka sa iyong sarili sa mga gaw aing pagsusulat sa paaralan. Kung gusto mong masiyahan, nagsisilbing gabay ang mga hilig sa pagpili ng mga gaw ain. Ang taong nasisiyahang gaw in ang isang gaw ain ay nagsisikap na matapos ito at mayroong pagmamalaki sa gaw aing maayos na ginaw a. Ito ang nagbibigay sa kanya ng paggalang sa sarili. Isa pa, nakatutulong ang mga hilig, kasama ng aptitude at potensyal at pangkalahatang talino (general intelligence), tungo sa iyong mabilis na pagkatuto at pagkakaroon ng mga kasanayan (skills). Ang mga hilig ay batayan din ng iyong mga kasanayan, kakayahan at kadalubhasaan (proficiencies). Mahalagang malaman mo ang iyong mga hilig dahil palatandaan ang mga ito ng mga ur i ng trabaho na magbibigay ng kasiyahan at kaganapan sa iyo bilang tao. May dalaw ang aspeto ng hilig: ang larangan ng hilig (areas of interest) at ang tuon ng atensyon (Abiva, 1993). May sampung larangan naman ito: outdoor, mechanical, computational, scientific, persuasive, artistic, literary, musical, social service, at clerical. Ang tuon ng atensyon ay ang preperensya ng uri ng pakikisangkot sa isang gaw ain sa tao, data, bagay o ideya.
58
Mahalagang tandaan na ang baw at gaw ain ay palatandaan o indikasyon ng maraming hilig at may higit na isang tuon. Halimbaw a, ang pagcompose ng aw it ay indikasyon ng hilig sa musika (musical) at pagsusulat (literary). Ito ay may tatlong tuon tao (pag-aw it o pagpapakinig ng nilikhang aw it sa kaibigan), data (paglapat sa mga linya ng aw it ng mga pagkatuto sa karanasan) at ideya (paggamit ng estratehiya kung paano maipalalaganap ang mensahe ng aw it). Narito ang sampung larangan ng hilig sa talahanayan sa ibaba:
MGA LARANGAN NG HILIG Legend OUT Uri ng Hilig OUTDOOR Depinisyon Nasisiyahan sa mga gaw aing pang-outdoor Mga Halim baw a Pagsali sa mga laro o outdoor sports Pagsakay ng bisikleta Pag-aalaga ng hayop o halaman Paggaw a ng mga bagay (hal.: silya) gamit ang martilyo at lagare Pag-aayos ng mga sirang bagay Masaya at gustong tumulong sa pag repair ng sasakyan Pagmonitor ng perang natipid at naipon sa bangko Pag- solve ng mathematical equations Pag-aaral ng mga bituin, bato, klima, halaman at hayop Pag-imbento ng mga bagay Pamamahala ng isang opisia o pangkat Pag-oorganisa ng isang party o
MECH
MECHA NICAL
Nasisiyahan sa paggamit ng mga tools
COMP
COMPUTATIONAL
Nasisiyahan na gumaw a gamit ang bilang o numero Nasisiyahan sa pagtuklas ng bagong kaalaman, pagdisenyo at ag-mbento ng mga bagay at produkto
SCIE
SCIENTIFIC
59
PERS
PERSUASIVE
Nasisiyahan sa pakikipagugnayan sa ibang tao o pakikipagkaibaigan
ART
ARTISTIC
Nasisiyahan sa pagdidisenyo ng mga bagay Nasisiyahan sa pagbabasa at pagsusulat
komite Pamumuno sa isang pangkat o klase Pagdrow ing ng mga laraw an o pagdoodle Paggaw a ng mga bagay na pangsining (painting, aw it) Paggaw a ng handicraft Pagbabasa ng mga nobela o fiction Pagsusulat ng mga kuw ento, tula Pagbubuo ng crossword puzzle Pakikinig sa o paglikha ng aw it Pagtutugtog ng piano o iba pang musical instrument Pag-aw it Pagsasayaw Pagtulong sa kamag-aral sa paggaw a ng takdang-aralin Pagbisita sa kaibigang may sakit Nakikinig sa mga problema ng ibang tao o kaibigan Paglilista ng perang tinanggap at ginastos Paglilista ng mga bagay na gagaw in Paggaw a nang maayos ng report na isusumite sa klase
LIT
LITERARY
MUS
MUSICAL
Nasisiyahan sa pakikinig o paglikha ng aw it o pagtugtug ng musical instrument
SOSE
SOCIAL SERVICES
Nasisiyahang tumulong sa ibang tao
CLER
CLERICAL
Nasisiyahan sa paggaw a ng paper w orks
60
Nasa ibaba naman ang apat na tuon ng mga larangan ng hilig. Pansinin ang dalaw ang halimbaw a sa talahanayan. MGA TUON NG MGA HILIG
Mga Gaw ain Hal.: Paglalaro ng badminton (Outdoor Interest) Pagpipinta ng laraw an (Artistic Interest)
Tuon sa TAO (May kinalaman sa TAO) Pagtuturo sa kaibigan ng paglalaro ng badminton Pagtuturo sa kamagaral kung paano magpinta
Tuon sa BAGAY (Gamit ang tools at machines) Paggamit ng rocket at shuttle cock
Tuon sa IDEYA (Pag-iisip at pag-oorganisa ng mga ideya)
Tuon sa DATA (May kinalaman sa facts, records, files, numero, detalye)
Pag-iisip ng technigue o Pagsusuri kung paano makashoot paraan para pumasok ang sa ring shuttle cock mga
Paggaw a ng Pagsubok ng bagong kulay Pagcheck kung tama ang frame para sa para mapaganda ang laraw an paraan sa pagpipinta laraw an
Kung may mga panahon na kahit pagod ka na, patuloy ka pang gumagaw a ng isang bagay kayat di mo napapansin ang paglipas ng oras, indikasyon ito ng iyong hilig. Mahalaga ang pagtuklas mo sa mga ito, pati ang mga tuon ng atensyon sa baw at isa dahil palatandaan ang mga ito ng mga uri ng gaw ain, kurso, o trabaho na magbibigay sa iyo ng kasiyahan o kaganapan. Kung malinaw sa iyo ang iyong mga hilig, maiiw asan ang pagkabagot o kabiguan sa pagiging abala o pagpili ng kurso o trabahong maaaring magbibigay ng malaking suw eldo ngunit di naman kaw ili-w iling pagkaabalahan. Kung alam mo ang iyong mga hilig, makikilala mo ang mga konkretong paraan kung paano mo pauunlarin ang mga ito.
61
11. Ipasagot sa m ga m ag-aaral: a. Ilaraw an ang mga hilig. Saan nagmumula ang mga ito? b. Bakit mahalaga ang mga hilig? c. Bakit mahalaga ang pagpapaunlad ng mga hilig? d. Ipaliw anag ang dalaw ang aspeto ng mga hilig. e. Bakit mahalaga ang pagtuklas sa mga hilig at ang tuon ng mga ito? PAGHINUHA NG KAKAILANGANING PAG-UNAWA ( EU)
Pagtupad sa mga Tungkulin
Ang pagpapaunlad ng mga hilig

10. Itanong: Ano ang naunaw aan mong konsepto sa babasahin?
ay nakatutulong sa
Paghahanda Tungo sa Pagpiling Propesyon Pagtulong saKapwa Pakikibahagi sa Pamayanan
Mga EU na dapat m ahinuha: akademiko o teknikal-bokasyonal), pagtulong sa kapw a at pakikibahagi sa pamayanan.
A. Ang pagpapaunlad ng mga sariling mga hilig ay makatutulong sa pagtupad ng mga tungkulin, paghahanda tungo sa pagpili ng propesyon (kursong B. Mahalagang malaman ng baw at isa ang kanyang mga hilig dahil palatandaan ang mga ito ng mga uri ng trabaho na magbibigay ng kasiyahan at kaganapan sa kanya bilang tao.
62
C. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) Tuon ng bahaging ito ang mga sumusunod: 1. Ang pagsasagawa ng inaasahang produkto o pagganap na nagpapamalas ng mga angkop na mga kasanayan (ang Tsart ng Pagpapaunlad ng Aking Mga Hilig) 2. Pagsusulat ng isang Pagninilay na may takdang pormat 3. Pagsasagaw a ng mga gaw ain kung saan ilalapat o gagamitin ang mga bagong pagkatuto sa konkretong sitw asyon ng buhay Ang pagninilay ay isang estratehiyang matacognitive kung san gagaw an ng mag-aaral ng angkop na kilos ang mga kahinaang natuklasan tungkol sa paksa. Nililinang pa rin hanggang dito ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito. PAGGANAP 11. Atasan ang mga mag-aaral na punan ang Tsart ng Pagpapaunlad ng Aking mga Hilig na nasa ibaba. (FU: Paglalapat)
TSART NG PAGPAPAUNLAD NG AKING MGA HILIG
Mga Hilig
Paano Ko Pauunlarin Ito
Mga taong Hihingan ng Tulong/Suporta o Kukunsultahin
Panahong Ilalaan
Mga Papuri Na Inaaahan kong Matanggap
Maaaring Balakid
Paano Malalampasan ang mga Ito
Hal.: Pagtugtog ng gitara
-Tutugtog ako sa loob ng isang oras araw -araw
Mga kaibigan at guro
Isang oras araw araw
Kakaibang gitarista
Baka utusan ako sa bahay
Ipagangako ko sa aking magulang na pagbubutihin ko ang
63
-Mag-eenroll ako sa isang guitar school 1. 2. 3. 4. 5.
pag-aaral, kaya payagan nila ako sa hilig ko.
PAGNINILAY 12. Ipasulat sa mga mag-aaral ang isang pagninilay tungkol sa ginaw ang Tsart ng Pagpapaunlad ng Aking mga HIlig (FU: Pagkilala sa Sarili). Pansinin: Mga dapat makita sa pagninilay: a. Paglalaraw an ng mga bagay na natuklasan mo sa iyong sarili. Halimbaw a, paano makatutulong ang iyong mga hilig sa iyong paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (ang early adulthood)? b. Mga bagong pagkatuto o insights c. Mga karagdagang kaalaman na nasaliksik o mga tanong tugkol sa hilig PAGSASABUHAY 13. Pumili ng isang tinedyer na iyong tutulungan tungo sa pagpapaunlad ng kanyang mga hilig. Isulat sa iyong journal ang iyong pagninilay tungkol dito. (FU: Pagdama at Pag-unawa sa Damdamin ng Iba) 14. Kapanayamin ang limang tinedyer sa inyong paaralan, kapitbahayan o simbahan tungkol sa kanilang mga hilig. Gumaw a ng ulat tungkol sa resulta ng panayam at ilahad sa klase. Ipahayag sa ulat kung sang-ayon ka o tutol sa mga hilig ng mga kabataang Pilipino ngayon. (FU: Pagbuo ng sariling Pananaw)
64
Mga Kakailanganing Kagam itan (Web sites, Softw are, etc.), mga aklat, w orksheets... Kopya ng Mga Larangan ng ma Hilig at Mga Tuon ng mga Hilig Kopya ng Tsart ng Pagpapaunlad ng mga Hilig
Mga Sanggunian: Abiva, T. (1993). Learning Resource for Career Development. Abiva Publishing House, Inc. Santamaria, J. (2006) Career Planning Workbook. Makati: Career System Inc. International Labor Organization. (2007). Guiding Youth Careers: A Handbook for those who Help Young Jobseekers.
Unang Markahan: Ako Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata Pam antayang Pangnilalam an:
Aralin 4: Mga Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Bilang ng araw /sesyon: 10 Nagbibinata Antas 1 Pam antayan sa Pagganap:
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga pagbabago sa sarili sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga akmang kilos sa Plano ng panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, sa kanyang mga talento, kakayahan, Pagpapaunlad ng Sarili na tumutugon sa kanyang mga talento, kahinaan at hilig, at mga tungkulin tungo sa pagtupad ng mga tungkulin at kakayahan, kahinaan at mga hilig. pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng kanyang mga pasya at kilos. Mga Paksa: 5. Mga Pagbabago sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata 6. Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan 7. Mga Hilig 8. Mga Tungkulin ng mga Kabataan
65
Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Sa Unang Markahan: Ang pagkilala sa sarili ay gabay sa pagtupad ng mga tungkulin tungo sa pagpapaunlad ng sarili. Sa Paksa 4: Mga Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata Ang pag-unaw a ng kabataan sa kanyang mga tungkulin sa sarili, bilang anak o kapatid, mag-aaral, mamamayan, mananampalataya, kosyumer ng media at bilang tagapangalaga ng kalikasan ay isang paraan upang maging mapanagutan bilang paghahanda sa susunod na yugto ng buhay. Nauunaw aan ng mag-aaral ang: (Mga Kaalam an) Mga Tungkulin ng mga Kabataan a. Sa Sarili b. Bilang Anak c. Bilang Kapatid d. Bilang Mag-aaral e. Bilang Mamamayan f. Bilang Mananampalataya g. Bilang Konsyumer ng Media h. Bilang Tagapangalaga ng kalikasan
Mahahalagang Tanong: Sa Unang Markahan: Bakit mahalaga ang pagkilala sa sarili? Sa Paksa 3: Mga Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata Bakit mahalaga ang pag-unaw a ng kabataan sa kanyang mga tungkulin sa sarili, bilang anak o kapatid, mag-aaral, mamamayan, mananampalataya, kosyumer ng media at bilang tagapangalaga ng kalikasan? Ang mag-aaral ay: (Mga Kasanayan) natutukoy ang maaaring mangyari kung di ginagampanan o tinutupad ng isang tao ang kanyang mga tungkulin sa kanyang mga gampanin (hal: ama o guro) natutukoy ang kanyang mga gampanin bilang nagdadalga / nagbibinata nakapagpapasya ng antas ng halaga ng kanyang mga gampanin nahihinuha ang kahalagahan ng kanyang mga gampanin tungo sa pagkamit ng kanyang kaganapan bilang tao natutukoy ang kanyang mga tungkulin sa baw at gampanin bilang nagdadalaga / nagbibinata nahihinuha kung ano ang magiging epekto sa kanya bilang nagdadalaga / nagbibinata kung di niya nagagampanan ang kanyang mga tungkulin sa baw at gampanin nasusuri kung natutupad niya ang sumusunod: a. Plano ng Pamamahala ng mga Pagbabago sa Panahon ng kabataan b. Plano ng Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan c. Plano ng Pagpapaunlad ng mga Hilig natutukoy ang mga dapat niyang pagbutihin sa pagtupad niya ng mga tungkulin sa baw at gampanin nakagagaw a ng Plano ng Maayos na Pagtupad ng mga Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata naisasagaw a ang Plano ng Maayos na Pagtupad ng
66
mga Tungkulin Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata nakasusulat ng pagninilay sa (a) mga dapat niyang paunlarin sa pagtupad ng kanyang mga tungkulin bilang isang kabataan at (b) ang mga taong makatutulong sa kanya sa bagay na ito. nakabubuo ng documentation ng isang student leader o hinahangaang kabataan tungkol sa pagtupad ng kanyang mga tungkulin sa ibat ibang gampanin nakapagmumungkahi nang may pagsasaalang-alang sa damdamin ng kamag-aral o kaibigang di nakatapos ng pag-aaral upang bigyan ito ng inspirasyon o paalala sa mga kabutihan ng pagtupad ng tungkulin bilang
Antas 2 Inaasahang Pagganap: Pagsasagaw a ng mga kilos tungo sa maayos na pgtupad ng mga tungkulin bilang nagdadalaga / nagbibinata
Mga Patunay sa Antas ng Pag-unaw a:
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng pagsasagaw a ang mga kilos tungo sa maayos na pgtupad ng mga tungkulin bilang nagdadalaga / nagbibinata batay sa sumusunod na kraytirya: a. May tsek sa baw at entry (tungkulin na ginaw a) at ekis sa hindi b. may resolusyon sa baw at tungkulin naginaw a c. may kalakip na pagninilay
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag: a. Pagpapaliw anag ng kahalagahan ng kaalaman tungkol sa mga tungkulin sa baw at gampanin ng kabataan batay sa panunutunan at inaasahan ng pamilya, paaralan, pamayanan at simbahan Kraytirya: Malinaw ang paliw anag (may positibo at negatibo na argumento sa baw at gampanin i.e., ano ang resulta kung hindi alam ang mga tungkulin) Interpretasyon Pagbibigay-kahulugan sa mga sitw asyong di tinutupad ng isang tao ang kanyang mga tungkulin sa isang gampanin Kraytirya: May patunay sa kahihinatnan sa pagtupad ng tungkulin sa baw at gampanin, may maliw anag na
67
konklusyon o konsepto sa baw at sitwasyon Paglalapat Pagsasagaw a ng mga kilos na inilista sa Plano ng Maayos na Pagtupad ng mga Tungkulin Bilang Kabataan Kraytirya: May tsek sa baw at entry (tungkulin na ginaw a) at ekis sa hindi, may resolusyon sa baw at tungkulin naginaw a,may kalakip na pagninilay Pagbuo ng Sariling Pananaw Pagbibigay ng papuri o puna sa ginaw ang panayam sa isang student leader o hinahangaang kabataan tungkol sa pagtupad ng kanyang mga tungkulin sa ibat ibang gampanin Kraytirya: Malinaw ang paglalaraw an ng paraan ng pagtupad ng mga tungkulin sa baw at gampanin (gamit ang Pow erPoint presentation o video), naipahayag ang saloobin o damdamin ng student leader, may puna o papuri sa student leader tungkol sa pagtupad nito ng mga tungkulin Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Paghihikayat sa isang kamag-aral na di nakatapos ng pag-aaral o kakalase na nagrereklamo sa dami ng kanyang gaw ain/tungkulin upang bigyan ito ng inspirasyon o paalala sa mga kabutihan ng pagtupad ng mga tungkulin bilang kabataan Kraytirya: Malinaw ang paglalaraw an ng mga talento at kakayahan ng tinedyer na na-interview , malinaw ang dahilan ng pagtukoy ng isang hilig na kanyang susuportahan, angkop ang mga paraan ng pagsuporta na pinili gamit ang isang card, liham o
68
email Pagkilala sa Sarili May case study o success story na binanggit sa liham ng paghihikayat, may mga patunay ng kabutihan ng pagtupad ng mga tungkulin, may mungkahing tulong o suporta na ibibigay sa kamagaral o kaibigan, may w ord of encouragement Kraytirya: Malinaw na naipahayag ang damdamin tungkol sa Rank 1 niyang gampanin, natukoy ang mga utngkulin na di niya maayos na nagagampanan, malinaw ang mga paraan upang matupad niya ang mga tungkuling ito, natukoy ang mga taong maaaring tumulong sa kanya, may pasasalamat sa mga pagkautto (realizations) Antas 3
69
Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto: ARALIN 4: Mga Tungkulin ng mga Kabataan A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE)
Sa bahaging ito, tutukuyin ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin at sa maaaring maging bunga ng hindi pagtupad dito. Gagamiting halimbaw a ang isang pamilyang may kani-kaniyang tungkuling ginagampanan sa loob ng tahanan. Magpapakita ng laraw an ng isang tahanan at ng mga kasapi ng pamilya. Layunin ng gaw ain na ipaunaw a sa mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin ng lahat ng kasapi ng pamilya. Sa pamamaraang ito, maipauunaw a nang lubos sa mag-aaral ang kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin. Ito ay susundan ng isang gaw ain kung saan kailangang tukuyin ng mga mag-aaral ang kanilang ibat ibang gampanin bilang isang kabataan. Mahalaga ang gaw aing ito upang matukoy kung batid ng mga mag-aaral ang mahahalagang gampanin na kailangan nilang isakatuparan bilang kabataan. Ang gaw ain ito ang tutulong upang tayain ang kanilang dating kaalaman at upang malaman kung gaano kalalim pa ang gagaw ing pagtalakay tungkol sa paksa.
Pagsisiyasat
(FU: Interpretasyon)
1. Ipagaw a ang gaw ain sa ibaba: 1.1 Maghanda ng isang laraw an na sumisimbolo sa isang pamilya. Ihiw alay na idikit ang laraw an ng ama, ina at mga kapatid. Gamiting gabay ang halimbaw a sa ibaba. 1.2 Ipaliw anag sa mga mag-aaral na ito ay kumakataw an sa isang tahanan na kumpleto ang miyembro ng pamilya, na ang baw at miyembro ay may kanya-kanyang tungkulin sa pagtataguyod ng pamilya. 1.3 Matapos ito ay alisin ang laraw an ng ama at tanungin ang mga mag-aaral:
70
Ano ang mangyayari sa pamilya kung hindi gagampanan ng isang ama ang kanyang tungkulin sa pamilya?
1.4 Matapos ay tanggalin naman ang laraw an ng ina at muling itanong: Ano ang mangyayari sa pamilya kung hindi gagampanan ng isang ina ang kanyang tungkulin sa pamilya? 1.5 Gaw in din ito sa iba pang mga laraw an na nasa pisara. 1.6 Tapusin ang talakayan sa pagpapaunaw a sa mga mag-aaral ng kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin. Pagtuklas ng Dating Kaalaman 2. Ipagaw a ang gaw ain sa ibaba: 2.1 Maghanda ng isang malaking bilog na ididikit sa pisara. Idikit sa gitna nito ang laraw an ng isang tinedyer. 2.2 Atasan ang mga mag-aaral na tukuyin ang kanilang ibat ibang mahalagang gampanin bilang isang nagdadalaga / nagbibinata. Isulat ito sa paligid ng bilog. Gamiting gabay ang inihandang halimbaw a sa ibaba. 2.3 Atasan silang punan ang lahat. 2.4 Tumaw ag ng ilang mga mag-aaral sa harap upang ibahagi ang kanilang natapos na gaw ain. 2.5 Gabayan ang mga mag-aaral na piliin lamang ang mga pinakamahahalagang gampanin. Bigyang diin ang mga tungkulin: a. Sa sarili b. Bilang anak c. Bilang kapatid d. Bilang mag-aaral e. Bilang mamamayan f. Bilang mananampalataya g. Bilang konsyumer ng media h. Sa kalikasan
71
B.
Mga Karanasan Tungo sa Pag-unawa (FIRM-UP) Sa bahaging ito, ang klase ay aatasan para sa isang pangkatang gaw ain. Ang bawat pangkat ay iaatas para sa isang mahalagang gampanin. Kailangan nilang tukuyin kung anu-ano ang mga tungkulin sa baw at gampanin na iniatas sa kanilang pangkat at ito ay ipakikita sa klase sa pamamagitan ng isang malikhaing presentasyon. Layunin ng gaw ain na ito na tayain kung gaano kalaw ak ang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa kanilang mga tungkulin bilang isang kabataan. Makatutulong din ang gaw aing ito upang maunaw aan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin at kung ano ang maaarin maging bunga ng pagtupad at hindi pagtupad sa mga tungklin hindi lamang para sa sarili kundi maging sa kanyang kapw a.
3. Hatiin ang klase sa w along pangkat. 4. .Atasan ang baw at pangkat ng isang gampanin. 5. Kailangan nilang pag-usapan sa pangkat ang mga tungkulin na kaakibat ng baw at gampanin. Ipatala ang lahat ng ispesipikong tungkulin na mapag-uusapan sa pangkat. 6. Ipaatas sa baw at isang kasapi ng pangkat ang mga natukoy na tungkulin at ipabahagi ito sa klase sa sa pamamagitan ng isang malikhaing presentasyon (Hal. paglikha ng isang saknong na tula, rap, pagbabalita at iba pa) Aking na kababatang kapatid kailangang arugain Sa mga panahong pagod ang aking mga magulang sa gawain; Hindi simpleng tungkulin na ma ituturing Ngunit kailangang gawin upang magulang ko ay papahingahin. 7. Itala sa pisara ang mga tungkuling babanggitin ng mga mag-aaral gamit ang por mat sa ibaba. Gampanin 1. Bilang anak Tungkulin Sundin ang mga mabuting utos ng mga magulang Tumulong sa gaw aing bahay
72
Mga Gabay na Tanong: a. Ano ang maitutulong sa iyo ng pagganap sa iyong mga tungkulin bilang isang kabataan? b. Ano ang magiging epekto sa iyong sarili kung hindi mo tutuparin ang ibat ibang mga tungkulin? c. Ano ang maitutulong ng pagganap mo sa ibat ibang tungkulin sa iyong kapw a at sa lipunan? C. Pagpapalalim (DEEPEN) (Pagpapaliwanag)
Sa bahaging Pagpapalalim, ipababasa sa mga mag-aaral ang isang inihandang babasahin na tungkol sa paksa. Nilalaman ng babasahin ang mga pangunahing tungkulin bilang isang kabataan. Maaari itong magsilbi bilang isang mahalagang gabay tungo sa pagbibigay nila ng katuparan sa kanilang mga tungulin. Inisa-isa ang baw at mahahalaga at pangunahin nilang gampanin at ang kaakibat na tungkulin. Ipinauunaw a ng babasahin ang kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin at ang magiging bahagi nito sa pag-unlad ng pagkatao ng tao. Ipinauunaw a ng babasahin ang halaga ng pakikibahagi, ng pagiging mapanagutan at ng pagiging isang tunay na anak ng Diyos na hindi namumuhay para sa kanyang sarili lamang. Makatutulong ang babasahing ito upang mamulat ang mga mag-aaral sa katotohanan na ang pagiging isang kabataan ay may kaakibat na isang mahalagang hamon na kailangang harapin na puno ng pananagutan, na ang pagiging isang kabataan ay may kaakibat na pananagutan na kailangang isakatuparan para sa pagkakaroon ng kaganapan. Matapos basahin at unaw ain ang babasahin ay bibigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral na bumuo ng kakailanganing pag-unaw a gamit ang graphic organizer. Pakikinggan ng guro ang kanilang mga sagot upang mataya kung gaano ang kanilang naging pag-unaw a sa aralin.
73
MGA TUNGKULIN BILANG KABATAAN
Inaasahan ko na maibibigay mo ang iyong proyekto sa akin nang maaga bukas.
Opo, Bb. Lopez. Salamat po sa pagbibigay ng pangalawang pagkakataon.
Anak, inaasahan ko na ginagawa mo lagi ang iyong mga takdang aralin. Kailangan mong magsikap sa pag-aaral para makatapos ka at magkaroon ng magandang buhay
Opo, Nanay.
Narinig mo na naman ba ang sirang plaka? Pamilyar ka na mga pagkakataon at katagang ito hindi ba? Sa baw at araw na dumaraan, nahaharap ka sa ibat ibang mga gaw ain na hindi maaaring hindi mo bigyan ng pansin at katuparan. Napakar aming takdang kailangang gaw in sa paaralan. Napakaraming gaw ain sa sariling tahanan. May mga obligasyon ka sa iyong simbahan. Naghahanap ng panahon at atensyon ang iyong mga kaibigan. Marahil sa mga pagkakataon na ikaw ay nakararamdam na ng pagod, tinatanong mo na ang iyong sarili kung paano mo hahatiin ang iyong kataw an. Ngunit sabi ng isang linya ng aw itin, Ganyan talaga ang buhay.... Nasubukan mo na bang ihalintulad ang iyong sarili sa isang batang nagtitinda ng sampagita sa simbahan pagkatapos niyang pumasok sa paaralan? Nasubukan mo na bang kausapin ang isang tinedyer na nagbubuhat ng mabibigat na sako ng gulay sa Divisoria sa gabi? Nailagay mo na ba ang iyong sarili sa katayuan ng isang tinedyer na nasa lansangan; dala-dala ang sanggol na kapatid at kumakatok sa mga bintana ng sasakyan upang manghingi ng pera o pagkain? Mas mahirap hindi ba? Pero hindi nagrereklamo
74
ang karamihan sa kanila at tinatanggap ang mga ito bilang kanilang obligasyon sa kanilang pamilya. Maraming tao ang nagsasabi sa iyo na hindi ka na bata. Habang nadaragdagan ang iyong edad ay nadaragdagan din ang iyong mga tungkulin. Mulat ka na ba sa ibat iba mong tungkulin? Hayaan mong tulungan ka ng babasahin na ito. 1. Ang Aking Tungkulin sa Aking Sarili. Ang tungkulin ay laging dapat nagsisimula sa sarili. Mahirap isalin sa ibang tao ang responsibilidad kung hindi ito nasimulang ilapat sa sarili. Bilang isang tinedyer, may mga bagay na dapat mong bigyang-pansin upang masabi mong tunay mong natupad ang iyong tungkulin sa iyong sarili. a. Pagharap at Wastong Pamamahala sa mga Pagbabago sa Yugto ng Pagdadalaga/Pagbibinata. Sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata, nahaharap ang isang tinedyer sa ibat ibang mga pagbabago. Napag-aralan sa nagdaang aralin ang mga ito. Huw ang mong hayaang bumaba ang iyong tiw ala sa sarili. Sa halip gamitin mo itong pagkakataon upang mas mapagyaman ang iyong sarili. Kailangang magsimula ka nang tama. Dito nakasalalay ang tagumpay ng pagharap sa mga susunod pang yugto ng iyong buhay. Ito rin ang makatutulong upang maging maligaya ka sa iyong pamumuhay. b. Pagpapaunlad ng Talento at Kakayahan at Wastong Paggamit ng mga ito. Isa kang obra ng Diyos. Biniyayaan ka ng talento at kakayahan na maaari mong gamitin at paunlarin. Kung hindi ito gagamitin at pauunlarin, hindi lamang ikaw kundi maging ang lipunan ang naw alan ng pagkakataon na makinabang. Maw awala ang posibilidad na maibahagi ang kakayahan na maaari sanang magkaroon ng mahalagang gamit para sa lahat. Katulad na lamang ng isang aklat na hindi nabigyang katuparang maisulat. Maging mga imbensyong maaar i sanang makapagpaginhaw a sa buhay ng tao ngunit hindi nabigyang-buhay . Makiisa ka sa iyong pamilya at sa paaralan sa pagpapaunlad ng iyong talento at kakayahan. Isa ito sa mahalagang bahagi sa pagbuo ng iyong sarili at sa iyong pag-unaw a sa dahilan ng iyong pagkalalang. c. Makabuluhang Paggamit ng Aking mga Hilig. May kasabihan sa Ingles na, Do w hat you love and you w ill love what you do. Ngunit hindi sapat na ginagaw a mo ang gusto mo, kailangan mong masiguro na ginagawa mo ito nang makabuluhan. Napakaraming mga tinedyer na mahusay sa paggamit ng kompyuter. Pero sa iyong palagay, tama bang ubusin nila ang kanilang panahon sa harap ng kompyuter at naglalaro sa halip na nag-
75
aaral? Bakit hindi mo na lamang pagyamanin ang mga hilig mo at gamitin upang maihanda ang iyong sarili sa isang kursong gusto mo sa kolehiyo? O di kaya naman ay tumulong ka sa paaralan upang magturo sa mga kapw a mo mag-aaral na hindi marunong gumamit ng kompyuter? Makikita mo na hindi mabibili ng pera ang makukuha mong kapalit mula dito. Napagyaman mo pa ang iyong hilig. 2. Ang Aking Tungkulin Bilang Anak. Hindi ka na nga bata. Pero hindi nangangahulugan ito na maaar i mo ng ihiw alay ang iyong sarili sa iyong pamilya. Nananatiling ang iyong pamilya ang may pinakamalaking impluw ensya sa iyong buhay. Mayroon ka ng sapat na edad upang makibahagi sa iyong pamilya at sa tahanan. Ang lahat ay nagsisimula sa maliit. Huw ag mong pilitin ang iyong sariling gaw in ang isang bagay na hindi mo pa naman talaga kaya. Hindi mo pa kayang magtrabaho upang kumita at makatulong sa kanila. Mas mahalaga sa kanila na mag-aral ka upang makatapos. Pero makakatulong ka pa rin sa pamamagitan ng pagiging maingat sa paggastos. Ang kaunting baon na iyong matitipid sa araw-araw ay magiging malaki kapag naipon sa buong linggo o maaaring buong buw an. Maaaring hindi mo kayang linisin ang buong bahay ngunit maaari mong panatilihing malinis at maayos ang iyong sariling silid. Katanggap-tanggap naman na hindi pa maar ing ipaubaya sa iyo ang pagpapasya sa loob ng tahanan. Ngunit maaari mong ibahagi ang iyong saloobin, pakinggan ang saloobin ng iba upang kolektibong makabuo ng pasya. Mahalaga rin na maunaw aan mo ang halaga ng pagbuo ng isang magandang ugnayan sa iyong mga magulang. Ito ang yugto ng pagkakaroon ng madalas na hindi pagkakaunaw aan sa pagitan mo at ng iyong magulang. Lagi mong tandaan na naging tinedyer din sila minsan. Pinagdaanan nila ang iyong mga pinagdaanan. Ngayon iba na ang kanilang pananaw bilang mga magulang. Pinagyaman na sila ng kanilang mga karanasan. Sila ang may pinakamalaw ak na pang-unaw a para sa iyo. Kung marami man silang sinasabi o hinihingi, ito ay dahil iniisip nila ang magiging kapakanan mo. Wala silang ibang hangad kundi ang gaw in kang handa sa pagkakataon na ikaw naman ang magiging tagapagtaguyod ng pamilya at haharap sa hamon ng buhay sa mundo ng mga matatanda. Tungkulin mong sila ay mahalin, igalang at pagkatiw alaan. 3. Ang Aking Tungkulin Bilang Kapatid. Sa bahay para kayong asot pusa. Ito ang laging sinasabi ng iyong mga magulang kapag lagi kayong nag-aaw ay ng iyong mga kapatid. Pero ang kapatid na lagi mong kaaw ay sa bahay, handa mong ipaglaban kapag inaapi ng ibang tao. Hindi naman siguro matataw ag na normal ngunit mas malaking bahagdan ng mga magkakapatid sa tahanan ay dumadaan sa yugto ng madalas na pagtatalo at pag-aaw ay. Natural lamang na may mga mabubuong hindi magagandang damdamin sa pagitan ninyong magkakapatid. Ang
76
kailangan lamang ay huw ag itong hayaang magtagal at maipon hanggang sa lumaki. Ang selos dahil sa pakiramdam na mas paborito ng iyong ina ang iyong kuya ay hindi dapat magtungo sa pagkainggit mo sa kanya. Maaaring maging galit ito kung iy ong pababayaan. Mahirap kung magiging malayo ang loob ninyo sa isat isa. Pagsikapan mong i-enjoy ang panahon na kasama sila. Ang mabuting pakikitungo sa iyong mga kapatid ay makatutulong upang matuto kang makitungo nang maayos sa iyong kapw a. 4. Ang Aking Tungkulin Bilang Mag-aaral. Ikaw ngayon ay nasa high school na. Nasa mas malaking mundo. Mas marami ka ng mga gaw aing nararapat gaw in at marami kang natutuhan sa mga bagay na iyong ginagaw a. Sa baw at gawain na iyong natatapos, karagdagang karanasan at aral na iyong maiipon. Mas nadadagdagan ang kabuluhan ng iyong buhay. Gaano mo pinahahalagahan ang pag-aaral? Maaar i mo itong malaman sa pamamagitan ng pagsagot sa mga sumusunod na tanong. a. Gaano kalaking panahon at pagsisikap ang inilalaan ko sa pag-aaral? b. Paano ko gagamitin ang aking mga kakayahan at talento sa pag-aaral? c. Paano ko magagamit ang lahat ng aking kakayanan? d. Anong gaw ain sa paaralan ang kinaw iw ilihan kong salihan? e. Paano ko susuportahan ang Student Government? f. Sa paanog paran ko kaya mabibigyan ng karangalan ang aking paaralan? g. Ano ang aking inaasahan ngayon high school? Ang iyong sagot sa mga tanong na ito ang magsasabi sa iyo kung gaano kalayo ang iyong mararating sa iyong pag-aaral.. Kung gaano karami ang maaari mong makuha dahil dito. Mas malayo, mas husay. Mas marami, mas mabuti. Ang high school ang pinakadinamikong yugto sa iyong buhay. Dito mo masusubok ang iyong mga kakayahan. Dito nakadepende kung ano ang mararating mo sa hinaharap. Tumingin ka sa malayong hinaharap pero gaw in mo ang lahat ng iyong makakaya ngayon. Gamiting gabay ang mga sumusunod: a. Mag-aral nang mabuti. Ang pagbuo ng magandang gaw i sa pag-aaral ang makatutulong upang mas mahasa mo ang iyong kakayahan at mailabas mo ang iyong mga potensyal. Hindi lamang ito para sa iyong sarili, kundi maging para sa paaralan b. Magkaroon ng masidhing pagnanais na matuto. Nag-aaral ka upang matuto. Sabi nga nila hindi ka nasa paaralan para lamang sa baon araw -araw. Ang iyong masidhing pagnanais na matuto ang tutulong sa iyong isip upang gumana nang maayos. Walang mahirap sa isang taong nagpupursigi at may dedikasyon.
77
c. Pataasin ang mga marka. Hindi natin maikakaila ang halaga ng pagkakaroon ng mataas na marka. Ito ay maaari mong magamit upang makapasok sa magandang paaralan kapag ikaw ay pumasok sa kolehiyo. Ngunit dapat mong tandaan na ang mataas na marka ay pangalaw a lamang, ang tunay mong layunin sa pag-aaral ay upang matuto at makaalam. d. Gamitin ang kakayahan sa komunikasyon nang buong husay. Mahalaga ito sa proseso ng iyong pagsisikap na matuto. Gamitin nang mahusay ang kakayahan sa pakikinig, sa pagbabasa, sa pagsusulat at sa pagsasalita. e. Pagyamanin ang kakayahan sa pag-iisip. Binigyan ka ng sariling pag-iisip kung kaya hindi mo dapat hinahayaan na iba ang nag-iisip para sa iyo. Wala nang iba pang makapagpapalakas sa isip kundi ang palagi itong gamitin. Gamitin ito upang hanapin ang katotohanan, pakikinig at pagtanggap sa opinyong ng iba, pagiging kritial sa sinasabi ng iba. f. Matutong lutasin ang sariling mga suliranin. Mas marami kang kakaharaping suliranin sa yugtong ito, Kadalasan ito ay suliranin sa iyong pakikipag-ugnayan At sa mga pagkakataong ito, bumubuo ka ng mga pagpapasya. Siguraduhin na mamimili nang tama at may sapat na batayan. g. Makilahok sa mga gawain sa paaralan. Hindi lang sa harap ng libro umiikot ang mundo sa loob ng paaralan. Enjoy. Makihalubilo ka sa iba pang mag mag-aaral. Lumahok ka sa mga pangkatang gaw ain para matutunan mo ang mamuno at sumunod. Ito ang isa sa mga kasanayang kakailanganin mo sa iyong buong buhay. 5. Ang Aking Tungkulin sa Aking Pamayanan. Ang isang kasapi ng pamayanan ay malugod na tumutugon sa kanyang mga tungkulin para sa kapakanan nito. Bilang kabataan may tungkulin ka na: a. Pangalagaan ang maayos at malinis na pamahalaan; b. Makibahagi sa gaw ain ng pamayanan kasama ng iba pang miyembro nito; c. Magkaroon ng pagkukusang maglingkod sa pamayanan; d. Maging mulat sa pangangailangan at suliranin ng ibang tao sa pamayanan upang maiparating sa mga pinuno ng pamayanan; e. May pagkalinga at katapatan sa kinabibilangang pamayanan; f. Nakikibahagi sa mga pagpupulong sa pamayanan; g. Sumasali sa mga samahang pangkabataan, kung saan ilalaan ang sariling maging mabuting tagasunod kung hindi man maging mabuting pinuno at;
78
h. Nakikibahagi sa kampanya upang tulungan ang pamahalaan, paaralan at samahan sa kanilang mga proyekto. Sa mga sumusunod na paraan ng pakikilahok, nararamdaman mong hindi ka malayo sa mga tao sa iyong pamayanan. Kung minsan, may mga pagkakataon na hindi mo kilala ang iyong mga kapit-bahay; na hindi mo kilala ang namumuno sa inyong pamayanan. Sa pamamagitan ng pagtugon sa mga tungkuling ito, mararamdaman mong ikaw ay kabahagi. At makatutulong ito upang iyong mas mapaangat ang iyong halaga bilang tao. 6. Ang Aking Tungkulin Bilang Mananampalataya. Paano mo ba ginagamit ang lahat ng iyong oras sa buong maghapon? Sa anong mga gaw ain mas nauubos ang iyong oras? Ito ba ay may kabuluhan? Kasama ba ang pagsasabuhay ng iyong pananampalataya sa iyong gaw ain sa arawaraw ? Alam mo naman na hindi naman hinihingi ang lahat ng iyong oras para dito. Ang simpleng pag-aalay ng panalangin araw -araw ay napakalaking bagay na para masabing isa kang tunay na mananampalataya. Prayer can move mountains. Ngunit dapat mong isaisip na hindi ang ating panalangin ang nakapagpapagalaw kundi ang Diyos. Ang panalangin ay paraan ng papuri sa Diyos. Ang panalangin ay paraan ng pakikipag-usap sa Kanya mula sa puso. Kadalasan, ang intensyon ng tao sa pananalangin ay ang humingi ng mga bagay na ating nais o pangyayaring gusto nating maganap. Minsan naman ay upang ihingi ng taw ad ang ating mga kasalanan dahil gusto mong muling mapalapit sa Kanya. Ang panalangin ay para sa papuri, pasasalamat at pinakamahalaga ay ang pag-aalay sa Kanya ng lahat ng ating mga gaw ain. Malalaman mo na lahat ng bagay na nasimulan s a panalangin ay magaganap na puno ng tiw ala at kahusayan. Ito ay dahil nasa ilalim ng paggabay ng Diyos ang gaw aing inialay sa Kanya. 7. Ang Aking Tungkulin Bilang Konsyumer ng Midya. Maraming uso, maraming masyadong makabago, nakokondisyon ang iyong isip na ang mga ito ay kailangan dahil sa husay ng presentasyon nito ng midya. Labis nang nakaaalam (Informed) ang mga tinedyer. Wala na talaga sigurong maitatago pa. Ito ay dahil kahit pa ang mga liblib na pook ngayon ay naaabot na ng teknolohiya. Sa dami ng mga inihahain sa iyo, minsan hindi mo na alam kung ano ang iyong tatanggapin at paniniw alaan. Narito ang panganib. Naranasan mo na bang umupo sa harap ng computer upang maglaro na minsan ay tumatagal ng 3 5 oras? Ang makalimutang gumaw a ng takdang aralin dahil sa panonood ng telebisyon? Ang mapakapanood ng mga marahas na mga palabas? Mga tukso na mahirap na iw asan. Lalo na kung hindi mo gagamitin ang mapanuring pag- iisip (critical thinking) at ng pananagutan. Ang mapanuring pag-iisip ay nagtuturo sa iyo kung paano mag-isip at hindi kung
79
ano ang iisipin. Ito ay patuloy na proseso na madalas na nagsisimula sa isang tanong. Ito ay ang kakayahan natin na pag-aralan ang mga bagay at ang magiging bunga bago magpasya o pumili. Hindi lahat na nakikita sa midya ay totoo. Kaya mo bang gamitin ito nang may pananagutan? 8. Ang Aking Tungkulin sa Kalikasan. Naranasan na natin ang baha na pumatay ng maraming tao at sumira ng maraming ari-arian. Mulat ka na hindi sana mangyayari ang lahat ng ito kung napangalagaan lang natin ang kalikasan. Malakas na ang panaghoy ng Inang Kalikasan. Ang kailangan natin ay tumugon bago pa maging huli ang lahat. May magagaw a ka. Maaari mong gaw in ang mga sumusunod: a. Mahalagang ibahagi sa mga kasama sa tahanan ang mga kaalaman na natutunan sa paaralan. Hikayatin ang baw at kasapi ng pamilya na makibahagi sa pagtulong para iligtas ang kalikasan sa tuluyan nitong pagkasira. Halimbaw a, kumbinsihin sila na magtipid sa kuryente. Patayin ang computer, television at ilaw kung hindi naman ginagamit. Gumamit lamang ng electric fan o aircon kung talagang kinakailangan. b. Mahalagang ilapat sa buhay ang anumang natutuhan sa paaralan lalo na sa siyensya. Mas palawakin pa ang kaalaman ukol sa pagbabago ng klima (climate change), sa epekto nito at mga solusyon. Mamuno sa paghikayat sa buong klase upang magkaroon ng programa para sa kalikasan. Makatutulong din kung lalahok sa mga organisasyong may mga programang pangkalikasan. c. Tumulong upang mabaw asan ang polusyon sa hangin, sa lupa at sa tubig. Makibahagi sa proyektong pampamayanan o kaya naman ay bumuo ng samahan ng mga kabataan na tutulong upang mabaw asan ang suliranin sa maruming hangin at paligid. Kung ang baw at isang kabataan sa isang pamayanan ay magkakaroon ng panahon upang kumilos para sa pangangalaga ng kalikasan, nakasisiguro ang positibong resulta nito. Manguna sa kampanya para sa isang proyekto na kasali hindi lamang mga kabataan kundi maging lahat ng kasapi ng baw at tahanan. d. Kausapin ang mga kaibigan upang makiisa sa gaw aing pangkalikasan. Mas makabubuti kung sa ganitong paraan uubusin ang panahon kasama ang mga kaibigan. Makatutulong na ito upang lalong mapatibay ang pagsasamahan, magdudulot pa ito ng kabutihan para sa kalikasan. Hikayatin din ang lahat ng mga kaibigan na simulan din ang pagsasagaw a ng mga proyektong ito sa kanilang sariling tahanan. e. Karamihan ng mga mahahalagang kaalaman ukol sa kalikasan ay napupulot ng mga mag-aaral hindi sa paaralan kundi sa media. Ang media ang isa sa pinakamapakapangyarihang maaaring maging katuw ang ng paaralan sa pagtuturo sa mga kabataan. Ngunit hindi natin maikakaila na mayroong ilan na ang interes ay mas nakakiling sa konsyunmeris mo at nakakaligtaan ang pananagutan para sa mga kabataang konsyumer. Bilang isang tinedyer kailangang maging matalino sa pagtanggap ng mga impor masyong dulot ng media.
80
Kinakailangan ng kakayahan upang magsala ng mga impormasyong tatanggapin at paghihiw alay nito sa mga impor masyong hindi nararapat na tanggapin at tangkilikin. Malakas na ang panghoy ng kalikasan, lumalala na ang kanyang sakit at tao lamang na siyang pinagkatiw alaan ng Diyos ang makatutulong upang magamot ang karamdaman na ito. Bilang kabataan mayroon kang espesyal na bahaging maaaaring magampanan para sa suliraning ito. Kailangan ng kumilos, ngayon na. . . bago pa maging huli ang lahat. Magsimula sa iyong sarili at nakasisigurong susunod dito ang buong mundo. Walang sinuman ang nabubuhay para sa sarili lamang. Walang sinuman ang namamatay, para sa sarili lamang. Tayong lahat ay may pananagutan sa isat isa, tayong lahat ay tinipon ng Diyos na kapiling Niya. Makabuluhang linya mula sa isang aw it na nagpapaunaw a sa atin ng kahalagahan ng pagtugon sa ating mga tungkulin bilang anak ng Diyos. Ang pagiging mapanagutan ay nagpapakita ng tunay na pagkatao ng tao. Ito ay dahil likas ito sa tao. Ang taong tumatalikod dito ay maaaring maihalintulad sa isang taong naglalakad na w alang ulo (Alejo, P.B.2004). Kaya habang maaga simulan mo ng tumugon sa iyong pananagutan. Lalo na sa pagtugon sa pinakamahalagang tungkulin ng tao; ang pagkamit ng kaganapang pansarili, hanapin ang kabanalan, upang makaalam, magmahal at maglingkod sa Diyos nang malaya. Alam naman natin na hindi ito madali. Ngunit hindi rin dapat na hindi ka kumilos. Mahalagang tuntungan ito patungo sa susunod na yugto ng iyong buhay. At ang tagumpay mo sa mga susunod pang yugto ang pundasyon ng paghubog ng pagkatao ng tao. Sa hamon na ito sa yugtong ito, tutugon ka ba? 9. Talakayin sa klase: a. Ilaraw an ang mga tungkulin mo sa baw at gampanin na binanggit sa sanaysay nang di gumagamit ng salita o pangungusap. Ilahad ito gamit ang isang malaking illustration board o cork board. Isulat lamang ang iyong pangalan at section. b. May mga tungkulin ka pa ba sa sarili na di binanggit sa sanaysay? Banggitin at ipaliw anag. c. Alin sa mga tungkulin ng mga nagdadalaga / nagbibinata ang madalas na napapabayaan? Patunayan. d. Ipaliw anag: Ang pagiging mapanagutan ay nagpapakita ng tunay na pagkatao ng tao.
81
10. Ipahinuha ang EU gamit ang graphic organizer. PAGHINUHA NG KAKAILANGANIN SA PAG- UNAWA ( EU) 1. Bakit mahalagang maunaw aan ang ibat ibang tungkulin bilang kabataan? 2. Ano ang maaaring mangyari kung hindi mo tutuparin ang iyong mga tungkulin? 3. Anong kasanayan ang nararapat mong taglayin upang matagumpay mong matupad ang iyong mga tungkulin?
GAMPANIN BILANG KABATAAN
TUNGKULIN BILANG KABATAAN
Pagiging Mapanagutan sa Susunod na Yugto ng Buhay
Paghubog ng Pagkatao ng Tao
Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) na dapat na m ahinuha: Ang pag-unaw a ng mga kabataan sa kanilang tungkulin sa sarili ay bilang anak, kapatid, mag-aaral, mamamayan,mananampalataya, konsumer ng media at sa kalikasan ay isang paraan upang maging mapanagutan sa susunod na yugto ng buhay. Ito ay isang matibay na pundasyon sa paghubog ng pagkatao ng tao.
82
D.
Pagganap, Pagninilay at Pagsasabuhay (TRANSFER)
( FU: Paglalapat)
Sa bahaging ito, ay pagagaw ain ang mga mag-aaral ng kanilang Pansariling Plano ng Maayos sa Pagtupad ng mga Tungkulin Bilang Kabataan. Makatutulong ito bilang isang gabay sa mga mag-aaral sa kanilang pagganap sa kanilang mga tungkulin. Sa pamamagitan din ng gaw aing ito maitatalaga ng baw at isa ang kanilang sarili sa pagtupad at pagganap sa kanilang mga tungkulin bilang isang kabataan. Magsusulat din ang mga mag-aaral ng isang pagninilay tungkol sa natutunan at natuklasan mula sa aralin. Magkakaroon din ng pagsusuri sa kanilang sarili kung ano pa ang mga kakayahang kailangan pa nilang paunlarin upang lubos na magampanan ang kanilang mga tungkulin at gayundin ang mga taong makatutulong sa kanila upang magsilbing kanilang gabay. Inaasahan din sa bahaging ito na maisasabuhay ng mga mag-aaral ang anumang kanilang natutunan mula sa aralin. Magsasagaw a sila ng isang panayam sa isang taong tunay nilang hinahangaan dahil sa kakayahan nito sa pagtupad sa kanyang tungkulin. At inaasahan din na ibabahagi sa ibang mga kaibigan at kakilala lalo na yaong hindi tumutupad sa kanilang mga tungkulin. Ang lahat ng mga karanasan mula sa gaw ain ay kanilang itatala sa kanilang journal. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari r ing hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito. 11. Pagaw ain ang baw at mag-aaral ng kanilang pansariling Plano ng Maayos na Pagtupad ng mga Tungkulin Bilang Kabataan. Ipaunaw a sa kanilan na magsisilbi itong gabay sa pagganap ng mga tungkulin bilang kabataan. Magsisilbi din itong pagtatalaga sa kanilang sarili tungo sa maayos na pagganap ng baw at tungkulin : a. Sa sarili b. Bilang anak c. Bilang kapatid d. BIlang mag-aaral e. Bilang mamamayan f. Bilang mananampalataya g. Bilang consumer ng media h. Bilang tagapangalaga ng kalikasan
83
12. Kailangang malinaw na maisalaysay ang komprehensibong plano sa pagganap.
Tungkulin
Pamamaraan ng maayos na pagtupad ng tungkulin
Dahilan sa pagtupad ng tungkulin
PAGNINILAY 12. Pasulatin ang mga mag-aaral ng isang pagninilay tungkol sa (a) mga dapat niyang paunlarin sa pagtupad ng kanyang mga tungkulin bilang isang kabataan at (b) ang mga taong makatutulong sa kanya sa bagay na ito. PAGSASABUHAY 13. Atasan ang mga mag-aaral na bigyang puri o puna ang ginaw ang panayam sa isang student leader o hinahangaang kabataan tungkol sa pagtupad ng kanyang mga tungkulin sa ibat ibang gampanin. Idokumento ang panayam gamit ang video o tape recorder. (Maaaring bigyan ang panayam ng pamagat na Isang Linggo sa Buhay ni ___) (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw) 14. Pasulatin ang mga mag-aaral ng isang lihan sa isang kamag-aral o kaibigan na di nakatapos ng pag-aaral o nagrereklamo sa dami ng kanyang gaw ain. Hayaan silang magmungkahi nang may pagsasaalang-alang sa damdamin upang bigyan ng inspirasyon o palala sa mga kabutihan ng pagtupad ng mga tungkulin bilang kabataan. (FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba) (FU: Pagkilala sa Sarili)
84
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat at worksheets) Mga laraw an, 9 na bilog na ginupit na cartolina, Mga Sanggunian: o o o Bacungan, Cleofe M. et.al. (1996). Values Education. Quezon City. Katha Publishing Co., Inc. Esteban, Esther J. (1990). Education in Value: What, Why and for Whom. Manila. Sinag-tala Publishers Duke University. Talent Identification Program. Creative Talent: Recognizing and Nurturing It. Retrieved from http://www.dukegiftedletter.com/articles/vol6no4_talent.html on January 26, 2010 o Institute for Development Education Center for Research and Communication. VIRTUE: The Value of Education.(1989). Greenhills. Sinag-tala Publishers Inc.
85
Ikalaw ang Markahan : Ang Aking Pagkatao Bilang Tao
Aralin 1: Isip at Kilos-Loob
Bilang ng araw /sesyon:
Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa pagkatao ng tao. katotohanan at kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao Mga Paksa: ng tao. 1. Isip at Kilos-Loob 2. Likas na Batas Moral 3. Konsensya 4. Kalayaan 5. Dignidad Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Sa Ikalawang Markahan: Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao ay nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan. Sa Aralin 1: Isip at Kilos-Loob Ang isip at kilos-loob ang nagpapabukod-tangi sa tao. Nauunaw aan ng m ga-aaral ang: (Mga Kaalam an) Isip at Kilos-Loob a. Ang Gamit ng Isip at Kilos-loob b. Ang Tunguhin ng Isip at Kilos-loob Mahahalagang Tanong: Sa Ikalawang Markahan: Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao? Sa Aralin 1: Isip at Kilos-loob Paano naging bukod-tangi ang tao? Ipaliw anag. Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) natutukoy ang pagkakaiba ng tao sa ibang nilikhang may buhay nasusuri ang paraan ng ibang tinedyer ng paggamit ng isip at kilos-loob nahihinuha na ang gamit ng isip ay ang pag-unaw a tungo sa
86
c. Ang Paglinang ng Isip at Kilos-loob d. Ang Isip at Kilos-loob ang Nagpapabukod-tangi sa Tao
katotohanan at ang gamit ng kilos-loob ay ang pagkilos o paggaw a tungo sa kabutihan nakapagpapakita ng pasya o kilos patungo sa paglinang ng isip at kilos-loob gamit ang Speech Baloon nakasusulat ng pagninilay tungkol sa pagkakaroon ng tao ng isip at kilos-loob at natuklasang katotohanan at kabutihan ng mapanagutang paggamit ng mga ito nakapagbibigay ng mga puna sa mga taong hindi natutupad ang mga tunguhin o mithiin kaya naantala ang kanilang pagunlad (batay sa gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob) nakabubuo ng resolusyon tungkol sa pagtupad ng kanilang mga tungkulin
Inaasahang Pagganap Paggamit ng isip at kilos-loob sa paggaw a ng pasya at kilos tungo sa katotohanan at kabutihan
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapaliw anag ng gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob na nagpapabukod-tangi sa tao Kraytirya: Malinaw ang paliw anag, may patunay kaugnay ng paliw anag Interpretasyon Pagsusuri ng gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob sa isang gaw i o kilos na nakikita araw-araw (Hal. ang pagsunod sa alituntunin) Kraytirya Malinaw ang ginaw ang pagsusuri gamit ang isip at kilos-loob sa pagsunod sa alituntunin tungo sa katotohanan at paggaw a ng kabutihan Paglalapat Paggamit ng isip at kilos-loob sa paggaw a ng pasya o kilos tungo
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng paggamit ng isip at kilos-loob sa paggawa ng pasya at kilos tungo sa katotohanan at kabutihan batay sa sumusunod na kraytirya: a. Malinaw na nailahad ang mga pasya o kilos tungo sa katotohanan at kabutihan b. May paliw anag ang baw at pasya o kilos sa baw at sitw asyon c. Binanggit ang gamit at tungkulin ng isip at kilos-loob sa baw at sitwasyon d. Gumamit ng malikhaing speech baloon bilang
87
sa katotohanan at kabutihan sa pamamagitan ng paggaw a ng Speech Baloon Kraytirya - Angkop ang pasya o kilos sa sitw asyong ibinigay tungo sa katotohanan at kabutihan - May kalakip na maikling paliw anag - Binanggit ang gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob sa paliw anag Pagbuo ng Sariling Pananaw Pagbibigay-puna sa mga taong hindi natutupad ang mga tunguhin o mithiin kaya naantala ang kanilang pag-unlad (batay sa gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob) Kraytirya Malinaw ang pagsusuri na inilagay sa baw at kolum ng paggamit ng Isip, Kilos-loob at Epekto sa Pag-unlad ng Pagkatao Pagdama at Pag-unaw a sa Damdamin ng Iba Pagbibigay ng mungkahi sa kapw a mag-aaral tungkol sa tamang paraan ng paghubog ng isip at kilos-loob nang may pagsasaalang-alang sa damdamin ng iba Kraytirya Angkop ang mungkahing paraan ng paghubog ng isip at kilosloob, maingat sa mga salitang ginamit upang hindi makasasakit ng damdamin ng kamag-aral, mapangganyak ang payo upang sundin ito Pagkilala sa Sarili Pagsusuri ng mga pagbabago sa sarili gamit ang sinulat na pagninilay sa journal tungkol sa pag-unaw a sa gamit ng isip at kilos-loob Kraytirya
ilustrasyon ng gaw ain e. May kalakip na pagninilay
88
Malinaw ang pagbibigay paliw anag sa pagkakaroon ng isip at kilos-loob na nagpapabukod-tangi sa tao, natutukoy ang mga natuklasang katotohanan at kabutihan ng mapanagutang paggamit ng mga ito, malinaw ang paglalahad ng paraan ng paggamit at paghubog ng isip at kilos-loob Antas 3 Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto: Aralin 1: ISIP AT KILOS-LOOB A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS SA DATING KAALAMAN (EXPLORE) Sa bahaging Pagsisiyasat, tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa kaibahan ng tao sa ibang nilalang na may buhay. Sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga laraw an, makagagaw a ang mga mag-aaral ng paghahambing sa mga katangian ng halaman, hayop at tao. Ito ay gaw aing makatutulong upang makita at maunaw aan ang pagiging katangi-tangi ng tao sa iba pang nilikha ng Diyos. Gagamitin ang matutuklasang kaalaman mula sa gaw aing ito sa mas malalim na pagtuklas sa kanilang kaalaman sa gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob. Muling magsusuri ang mga mag-aaral ng laraw an na may paghahambing sa kakayahan ng tao at ng isang hayop sa paggamit ng isip. Tatayain rin ang lalim ng pag-unaw a ng mga mag-aaral sa mga konsepto ukol sa isip at kilos-loob sa pamamagitan ng pagsagot sa isang diagnostic test. Makatutulong ang resulta ng pagsusulit upang mataya ang dating kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa konsepto ng isip at kilos-loob. Mula dito ay mauunaw aan ng guro kung ano pang kons epto ang nangangailangan ng mas malalim na pagpapaliw anag.
89
Pagsisiyasat: 1. Ipaskil sa pisara ang mga laraw ang tulad ng nasa ibaba at ipasagot ang mga tanong.
HALAMAN HAYOP Tanungin ang buong klase\ 1. Ano ang pagkakaiba ng tatlong nilikha na nasa laraw an? 2. Nakahihigit ba ang tao kaysa sa halaman at hayop? Patunayan. Pagtuklas ng Dating Kaalam an: (FU: Interpretasyon)
TAO
2. Ipaskil o idikit ang mga laraw ang tulad ng nasa ibaba at talakayin ang mga sagot sa mga tanong tungkol sa mga ito.
Bawal
UMIHI
dito
I.
Bawal
UMIHI
dito
Kung ikaw ang lalaking ito, ano ang tugon mo sa paalala?
Ano kaya ang tugon ng aso sa paalalang ito?
90
Mga Tanong: 1. Ano ang pagkakaiba ng pagtugon ng lalaki at ng aso sa paalala? Bakit? 2. Ano ang taglay ng tao upang maunaw aan at sundin niya ang paalalang ito? 3. Ano ang palatandaan na ang tao ay may isip? 4. Ano ang palatandaan na ang tao ay may kilos-loob? 3. Ipasagot ang Diagnostic Test. Panuto: Basahin at unaw aing mabuti ang baw at pahayag sa ibaba. Isulat sa kuw aderno ang salitang Tama kung ito ay nagpapahayag ng tamang konsepto. Isulat ang salitang Mali kung ito ay nagpapahayag ng maling konsepto. 1. Ang isip ay ginagamit sa pag-unaw a. 2. Walang kakayahan ang taong tuklasin ang totoo. 3. Likas sa tao ang inklinasyon na gumaw a ng mabuti. 4. Ang kilos-loob ay ginagamit sa pagkilos at paggaw a. 5. Walang epekto sa ating pagkatao ang pagsisinungaling. 6. Ang tao ay may kakayahan na piliin ang mabuti sa masama. 7. Nababaw asan ang pagkatao ng tao kung gumagaw a siya ng masama. 8. Imposibleng gumaw a ng mabuti kung ang mga nasa paligid mo ay masama. 9. Natutuklasan ang katotohanan sa pamamagitan ng pagkakaroon ng kaalaman. 10. Walang pananagutan ang taong nasa sapat na pag-iisip kung gumaw a siya ng masama. B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM UP) Sa bahaging ito ay magsasagaw a ng isang pangkatang gaw ain sa klase. Ipatutukoy sa mga mag-aaral ang isang alituntunin na madalas na nilalabag sa tahanan, paaralan at tahanan. Ipakikita ang natukoy na paglabag sa pamamagitan ng isang tableau. Sa paraang ito, malikhaing maipakikita sa buong klase ang kanilang napag-usapan sa pangkat. Matataya ang kanilang kaalaman sa hinihingi ng baw at sitw asyon at ang kanilang pagiging malikhain sa presentasyon ng baw at isa. Makatutulong ang gaw aing ito upang matukoy ang kahalagahan ng pagkakaroon ng alituntunin at mauunaw aan ng mga mag-aaral ang maaaring maging bunga ng madalas na paglabag ng tao sa mga ito. Tutuklasin mula sa mga mag-aaral kung ano ang bahaging ginagampanan ng isip at kilos-loob sa pagsunod sa mga alituntunin.
91
4. Pangkatin ang klase sa tatlo. Kumakataw an ang baw at pangkat sa Tahanan, Paaralan o Simbahan a. Atasan ang baw at pangkat na tukuyin ang isang alituntunin na madalas nilalabag ng mga kabataan sa baw at isa: Tahanan, Paaralan at Simbahan b. Ipakikita nila ang alituntunin sa pamamagitan ng tableau. (Ang tableau ay ang malikhaing pagpapangkat ng mga tao upang ipakita ang mga tagpo sa isang paksa.) 5. Talakayin: Mga Gabay na Tanong: 1. Bakit may alituntunin? Bakit ito nilalabag? 2. Ano ang dapat gaw in ng tao upang hindi siya lumabag sa alituntunin? 3. Magagamit mo ba ang iyong isip sa pagsunod sa alituntunin? Pangatw iranan. 4. Magagamit mo ba ang iyong kilos-loob sa pagsunod sa alituntunin? Patunayan. C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) Sa bahaging Pagpapalalim, mabibigyan ng mas malalim na pagpapaliw anag ang mga mag-aaral ukol sa pagkakaiba ng tao mula sa iba pang nilikha ng Diyos. Maipauunaw a na ang tao ay nilikha ayon sa w angis ng Diyos kung kaya siya ay katangi-tangi. Mapalalalim ang pag-unaw a sa mas malaw ak na kaibahan ng tao sa iba pang nilikha ng Diyos. Matatalakay sa babasahin ang mga gamit at nararapat na tunguhin ng isip at kilos-loob at ang tungkulin ng tao na sanayin, paunlarin at gaw ing ganap ang kanyang isip at kilos-loob tungo sa pag-unlad ng kanyang pagkatao. Matapos basahin at unaw ain ang babasahin, bibigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral na bumuo ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) gamit ang graphic organizer. Mahalagang pakinggan nang mabuti ang kanilang mga sagot upang mataya kung gaano ang kanilang naging pag-unaw a sa aralin. Itatanong ng guro ang mahalagang tanong, Ano ang inaasahang magagaw a ng tao dahil siya ay may isip at kalooban?
6. Ipabasa ang babasahin.
92
TAO: ANG NATATANGING NILIKHA Mayroong tatlong uri ng nilikhang may buhay sa mundo: ang halaman, ang hayop at ang tao. Katulad sa halaman, ang tao ay
nangangailangang alagaan upang lumaki, kumilos at dumami. Kumukuha siya ng sapat na sustansya upang makaya niyang suportahan ang sarili. Katulad sa hayop ang tao ay may damdamin kayat siyay nasasaktan, marahil dahil sa kapabayaan o pagpapahirap. Natatakot siya sa kalamidad o sa epekto ng pangyayari na hindi inaasahan. Nagagalit siya kapag pinakitunguhan nang hindi tama subalit kumakalma sa tuw ing pinakitaan ng pagkalinga. Subalit higit pa sa mga ito ang kayang gaw in ng tao sapagkat ang tao ay nilikha ayon sa wangis ng Diyos, kaya nga ang tao ay tinataw ag na kanyang obra maestra. Paano naiiba ang tao sa ibang nilikha? Ang baw at indibidw al ay biniyayaan ng ibat ibang kakayahan na nagpapadakila sa kanya. Ang mga katangiang ito ay nagpapatingkad sa kanya, katangiang taglay lamang ng tao na nagpapabukod-tangi sa kanya sa iba pang nilikha. Ayon kay Dr. Manuel Dy Jr., ang tao ay may tatlong mahahalagang sangkap: ang isip, ang puso at ang kamay o kataw an.
Isip. Ang isip ay ang kakayahang mag-isip, alamin ang diw a at buod ng isang bagay. Ito ay may kapangyarihang maghusga, mangatw iran, magsuri, mag-alaala at umunaw a ng kahulugan ng mga bagay. Kayat ang isip ay tinataw ag na katalinuhan (intellect), katw iran (reason), intelektuw al na kamalayan (intellectual consciousness), konsensya (conscience) at intelektuw al na memorya (intellectual memory).
Puso. Ito ay maliit na bahagi ng kataw an na bumabalot sa buong pagkatao ng tao. Nakararamdam ito ng lahat ng bagay na nangyayari sa ating buhay. Dito nanggagaling ang pasya at emosyon. Sa puso hinuhubog ang personalidad ng tao. Lahat ng kasamaan at kabutihan ng tao ay dito natatago.
Kam ay o kataw an. Ang kamay o ang kataw an ay sumasagisag sa pandama, panghaw ak, paggalaw, paggaw a at pagsasalita (sa bibig o pagsusulat). Ito ang karaniw ang ginagamit sa pagsasakatuparan ng isang kilos o gaw a. Hindi sapat na naiisa-isa ng tao ang ibat ibang bahagi ng kanyang kataw an, ang mahalaga ay maunaw aan niya kung anu-ano ang gamit ng mga ito. Mahalagang bahagi ng pagkatao ang kataw an, dahil ito ang ginagamit upang ipahayag ang nilalaman ng isip at puso sa kongkretong paraan. Sa pamamagitan ng kataw an,
93
naipakikita ng tao ang nagaganap sa kanyang kalooban. Ito rin ang instrumento sa pakikipag-uganayan sa ating kapw a. Kaw angis ng tao ang Diyos dahil sa kakayahan niyang makaalam at magpasya nang malaya. Ang kapangyarihan niyang mangatw iran ay tinataw ag na isip. Ang kapangyarihang pumili, magpasya at isakatuparan ang pinili ay tinataw ag na kilos-loob. Tunghayan ang talahanayan sa ibaba.
Gamit Tunguhin
Isip Pag-unaw a Katotohanan
Kilos-loob Kumilos / gumaw a Kabutihan
Sa pamamagitan ng isip, ang tao ay naghahanap ng katotohanan; kayat patuloy siyang nagsasaliksik upang makaunaw a at gumaw a nang naaayon sa katotohanang natuklasan. Ang pandamdam ng tao ay nakatutulong upang makamit ang katotohanang ito. Sa pamamagitan ng kaalamang natuklasan, maaari siyang gumaw a para sa ikabubuti ng kanyang kapw a. Dahil ang isip ng tao ay may limitasyon at hindi ito kasing perpekto ng Maylikha, siya ay nakadarama ng kakulangan. Kayat ang paghahanap ng isip sa katotohanan ay hindi nagtatapos; ang katotohanan ang tunguhin ng isip. Sa kabilang dako, ang kilos-loob ayon sa paglalaraw an ni Santo Tomas de Aquino ay isang makatw irang pagkagusto (rational appetency), sapagkat ito ay pakultad (faculty) na naaakit sa mabuti at lumalayo sa masama. Kung kayat ang tunguhin ng kilos-loob ay ang kabutihan. Ang kilosloob ay hindi naaakit sa kasamaan; hindi nito kailanman magugustuhan ang mismong masama. Nagaganap lamang ang pagpili sa masama kung ito ay nababalot ng kabutihan at nagmumukhang mabuti at kaakit-akit. Ang kilos-loob ay umaasa sa ibinibigay na impor masyon ng isip. Naiimpluw ensyahan ng isip ang kilos-loob, dahil hindi nito nanaisin o gugustuhin ang isang bagay na hindi niya alam o nauunaw aan. Ito rin ang nagbibigay ng kapangyarihan sa tao na gumaw a at pumili, kung kayat ang kilos-loob ang siyang ugat ng mapanagutang kilos. Sa pamamagitan ng kilos-loob, maaaring piliin ng tao na gaw in ang mabuti. Ngunit hindi lahat ng mabuti ay magkakapareho ng uri. Nakasalalay sa tao ang pagsaliksik at pag-alam kung alin ang higit na mabuti upang ito ang kanyang piliing gaw in. Samakatw id ang isip at kilos-loob, tulad ng kataw an, ay kailangang sanayin at linangin upang magampanan ng mga ito ang kani-kanyang layunin. Kung hindi, magagamit ang mga ito sa
94
maling paraan na makahahadlang sa pagkamit ng kaganapan ng tao. Ang baw at tao ay may tungkuling sanayin, paunlarin at gaw ing ganap ang isip at kilos-loob. Mahalagang pangalagaan ang mga ito upang hindi masira ang tunay na layunin kung bakit ipinagkaloob ang mga ito sa tao. Inaasahang magkasabay na pinauunlad ng tao ang kanyang isip at kilos-loob. Habang marami siyang natutuklasang kaalaman at karunungan sa pamamagitan ng pag-aaral o pagsasaliksik, inaasahan ding naipamamalas sa kanyang pagkatao ang mapanagutang paggamit ng mga ito. Sa gayon, higit siyang magiging mabuting nilalang na may mabuting kilos-loob. Ang katalinuhan ay hindi nasusukat sa dami ng nalalaman at taas ng pinag-aralan, kundi kung paano ginagamit ang kaalaman upang ilaan ang sarili sa pagpapaunlad ng kanyang pagkatao, paglingkod sa kapw a at pakikibahagi o paglilingkod sa pamayanan. Natatangi ang tao dahil sa kakayahan ng isip at kilos-loob na kumilos ayon sa kanyang kalikasan ang magpakatao. Kailangang gamitin ang isip sa pagkalap ng kaalaman at karunungan upang makaunaw a ang kilos-loob sa paggaw a ng kabutihan tungo sa pagpapaunlad ng pagkatao. 7. Talakayin: Mga Tanong: (FU: Pagpapaliwanag) 1.) Bakit sinasabing ang tao ay nilikhang kaw angis ng Diyos? 2.) Paano nagpapabukod-tangi sa tao bilang nilikha ang isip at kilos-loob? 3.) Paano naipakikita ang gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob sa pang-araw -araw na kilos? 4.) Ano ang inaasahan na dapat magaw a ng tao dahil siya ay nilikhang may isip at kilos-loob? 8. Gabayan ang mga mag-aaral sa paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) Paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) Panuto: Buuin ang mga di tapos na pangungusap sa ibaba, gamit ang mga konseptong natutuhan mo sa babasahin. _______. Dahil sa kanyang _______, kaya niyang _______________ Ang tao ay may at _______ . Dahil sa kanyang ____________, kaya niyang _____________ Kayat ang tao ay________ ________________.
95
*Tamang Sagot: Ang tao ay may isip. Dahil sa kanyang isip, kaya niyang umunaw a at tumuklas ng katotohanan. Ang tao ay may kilos-loob. Dahil sa kanyang kilos-loob, kaya niyang gaw in ang mabuti. Kayat ang tao ay natatanging nilikha ng Diyos. D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (T RANSFER) (FU: Paglalapat)
Sa bahaging ito ng aralin ay magbibigay ang guro ng ilang mga sitw asyon kung saan kailangan nilang magsagaw a ng pasya at kilos. Ang kanilang pasya at takdang kilos ay ilalaraw an gamit ang speech balloon. Mahalaga ang gaw aing ito upang mataya (1) kung tunay na naunaw aan ng mga mag-aaral ang mga konsepto, (2) kung kaya na ba nila ilapat ang mga ito sa kanilang mga pagpapasya at kilos sa kanilang buhay at (3) kung ang kanila bang mga pagpapasya ay patungo sa katotohanan at kabutihan. Inaasahan din sa bahaging ito na makagagaw a ang mga mag-aaral ng isang pagninilay tungkol sa pagkakaroon ng tao ng isip at kilos-loob. Isusulat din nila ang mga natuklasang katotohanan at kabutihan ng mapanagutang paggamit ng mga ito. Gagamitin nila ang sinulat na pagninilay na gabay upang masuri kung magkakaroon ng pagbabago sa sarili matapos maunaw aan ang tunay na gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob. Sa ganitong paraan matitiyak na hindi lamang mananatili sa loob ng silid-aralan ang nakuhang kaalaman kundi mailalapat sa sariling buhay. Muling aatasan ang mag-aaral na magpasa ng pagninilay batay sa resulta ng kanilang obserbasyon sa kanilang sarili. Sa bahaging Pagsasabuhay, magbibigay ang mga mag-aaral ng puna sa mga taong hindi natutupad ang mga tunguhin o mithiin kaya naaantala ang kanilang pag-unlad (batay sa gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob). Inaasahan din ang mga mag-aaral na makapagbigay ng mga mungkahi ng tamang paraan ng paghubog ng isip at kilos-loob nang may pagsasaalang-alang sa damdamin ng iba. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
Pagganap 9. Ipagaw a ang situation analysis gamit ang Think- Pair-Share. Basahin at unaw aing mabuti ang baw at sitwasyon. Ano ang gagaw in mo kung
96
malalagay ka sa baw at isa? 10. Isulat ang angkop na kilos o pasya sa espasyo sa ibaba ng drow ing na kumakataw an sa bawat speech balloon. Gabay mo ang halimbaw a sa ibaba. Sa baw at sitw asyon sa ibaba, atasan ang mga mag-aaral na gumaw a ng Speech Baloon na nagpapakita ng pasya o kilos patungo sa katotohanan at kabutihan. Ipadrow ing ito sa illustration board. Palagyan ng maikling paliw anag ang baw at isa sa ibaba ng Speech Baloon. Mga Sitw asyon:
1. Maingat ang tatay mo sa kanyang mga gamit, kayat maayos niya itong tinatago. Alam niya kung nagalaw ang mga ito. Nagagalit siya
kapag pinakikialaman ang mga ito nang hindi nagpapaalam sa kanya. Isang araw dinala mo sa paaralan ang martilyo nang hindi niya alam. Sa kasaw iang palad, naw ala mo ito. Natatakot ka kung paano mo sasabihin sa kanya dahil siguradong pagagalitan ka. Ano ang gagaw in mo? 1. Hindi ko na lang aaminin na kinuha ko ang martilyo. Natatakot akong pagalitan eh. 3. Pero ____________ ____________ ____________ _________
Ang gagaw in ko at bakit:
2. Oo nga ___________ ___________ ___________ ___________
1. _______________________________________ 2. _______________________________________ 3. _______________________________________ 4. _______________________________________
4. Kaya nararapat na _____________ _______________ _______________ _______________ ____________
97
2. Hirap ka sa Matematika. Laging mababa ang iskor mo tuw ing may pagsusulit. Kaya naman hindi natutuwa ang guro mo sa iyo. Subalit
sa huling test, mataas ang nakuha mong iskor. Dahil dito pinuri ka ng iyong guro. Ang totoo, nagkodigo ka. Hindi ka komportable sa papuri na ibinigay saiyo. Ano ang gagaw in mo? 1. Hayaan ko na lang si Mam sa akala niya. Ngayon lang siya natuw a sa akin. 3. Tama kaya na __________ ____________
2. Pero _______________ _______________ _______________
4. Oo nga, kaya_______ _____________ _____________ _
Ang gagaw in ko at bakit: 1. 2. 3. 4.
_______________________________________ _______________________________________ _______________________________________ _______________________________________
98
Pagninilay: (FU: Pagkilala sa Sarili) 11. Pasulatin ang mga mag-aaral sa journal ng kanilang pagninilay tungkol sa pagkakaroon ng tao ng isip at kilos-loob. Isulat din ang mga natuklasang katotohanan at kabutihan ng mapanagutang paggamit ng mga ito. Gabay ang pormat sa ibaba.
Ang Aking Pagninilay Pangalan_____________ Paksa ______________ 1. Ang aking mga natutuhan: 2. Paano ko gagamitin nang mapanagutan ang aking isip: 3. Paano ko gagamitin nang mapanagutan ang aking kilos-loob: 4. Paano ko huhubugin ang aking isip: 5. Paano ko huhubugin ang aking kilos-loob: Petsa_____
6. Ang Aking Mga Tanong:
99
Pagsasabuhay:
(FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
12. Pabigyang-puna ang mga taong hindi natutupad ang mga tunguhin o mithiin kaya naantala ang kanyang pag-unlad (batay sa gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob). Punan ang tsart sa ibaba.
Sitw asyon 1. Hindi nagpapaalam si Connie sa kanyang mga magulang tuw ing umaalis siya ng bahay. Dahil dito, naging mahigpit sila sa kanya. Kapag may proyekto siya na kailangang gaw in kasama ang mga kaklase, hindi na siya pinapayagang pumunta. Kayat naapektuhan ang kanyang grado. 2. Palaging hindi gumagaw a ng takdang-aralin si Rico. Palagi siyang napapagalitan ng kanyang mga guro. Isa pa, hindi niya lubos na nauunaw aan ang mga aralin. Ilang beses na rin siyang nakakakuha ng bagsak na grado.
Isip (Paano ginamit ni Connie ang kanyang isip?)
Kilos-loob (Paano niya ginamit ang kanyang kilos-loob)
Epekto sa Pag-unlad ng Pagkatao (Paano ito nakahadlang sa pagtupad ng mga tunguhin o mithiin? Ano ang nagging epekto sa pagunlad ng pagkatao?)
13. Ipasuri ang kanilang mga sagot sa tsart gamit ang mga tanong: a. Bilang kaibigan ni Connie, ano ang imumungkahi mo sa kanyang tamang paraan ng paghubog ng kanyang isip at kilos-loob na hindi masasaktan ang kanyang damdamin? (FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba) tungkulin. b. Bilang kaibigan ni Rico, ano naman ang ipapayo mo sa kanya? c. Batay sa resulta ng gaw ain, magpagaw a sa mga mag-aaral ng isang resolusyon tungkol sa pagtupad ng kanilang mga Maaaring sundan ang halimbaw a sa ibaba d. Papiliin ng isa sa mga sumusunod na gampanin bilang: Anak, Mag-aaral, Mamamayan, Konsyumer ng Midya, Kasapi ng Simbahan.
100
Ang Aking Resolusyon Bilang ANAK Mula ngayon, magpapaalam na ako sa aking mga magulang bago umalis ng bahay. Sasabihin ko ang eksaktong lugar na aking pupuntahan, ano ang aking gagaw in at sino ang mga kasama ko. Babanggitin ko rin ang oras ng aking pag-uw i upang hindi sila mag-aalala sa akin.
Ikalaw ang Markahan : Ang Aking Pagkatao Bilang Tao
Aralin 2: Likas na Batas Moral
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat, worksheets) Mga laraw an Mga Sanggunian: Brenan, Robert Edward (1948). The Image of His Maker. Milwaukee: The Bruce Publishing Company. Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila: Sinag-tala Publishers Inc. Institute for Development Education Center for Research and Communication (1992). Perspective: Current Issues in Values Education 4. Manila: Sinag-tala Publishers Inc. Intellect, Will, and Feelings in the Process of Fulfillment (n.d.) Retrieved June 3, 2009 from http://www.cormacburke.or.ke/node/113 The Philosophy of Man: A Brief introduction to Rational Psychology adapted from various sources and edited by Jonathan Dolhenty, Ph.D. (n.d.) Retrieved June 1, 2009 from http://radicalacademy.com/jdpsychology8.htm 4 Ang Puso (n.d.) Retrieved November 11, 2009 from http://dspadua.tripod.com/kaluluw a4.html Gabay sa Pagw aw asto sa Diagnostic Test (Pagtuklas ng Dating Kaalaman) 6. Tama 7. Tama 8. Mali 9. Tama 10. Mali 1. 2. 3. 4. 5. Tama Mali Tama Tama Mali
101
Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao. Mga Paksa: 6. Isip at Kilos-Loob 7. Likas na Batas Moral 8. Konsensya 9. Kalayaan 10. Dignidad Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Sa Ikalawang Markahan: Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao ay nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan. Sa Aralin 2: Likas na Batas Moral Ang Likas na Batas Moral ay natatangi sa tao dahil ang pagtungo sa kabutihan ay may kamalayan at kalayaan. Ang unang prinsipyo nito ay likas sa tao na dapat gaw in ang mabuti at iw asan ang masama. nagbibigay ng hangganan sa kilos na: pinag-isipan ( may katw iran), ipinalaganap (hindi pw edeng itago) alang-alang sa kabutihang panlahat Nagbibigay hangganan ang batas dahil ito ay nag-uutos, nagbabaw al at nagpapahintulot. Mga Katangian ng Likas na Batas Moral: a. Obhektibo (objective) b. Unibersal c. Hindi nagbabago d. Totoo kahit saan at kahit kailan Batas a. b. c. d.
Pam antayan sa Pagganap: Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa katotohanan kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao.
Mahahalagang Tanong: Sa Ikalawang Markahan: Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao? Sa Aralin 2: Likas na Batas Moral Bakit natatangi sa tao ang Likas na Batas Moral?
102
Nauunaw aan ng m ga-aaral ang: (Mga Kaalam an) Likas na Batas Moral a. b. c. d. e. Ang Likas na Batas Moral ay Natatangi sa Tao Ang Unang Pr insipyo ng Likas na Batas Moral Mga Elemento ng Batas Mga Katangian ng Likas na Batas Moral Mga Maitutulong ng Likas na Batas Moral sa Pag-unlad ng Pagkatao
Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) nakapaghahambing ng pagkakaiba ng batas sa babala nakagagaw a ng Worksheet ng Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko nakasusuri ng sariling kilos at pasya natutukoy ang mga natutuhan tungkol sa Likas na Batas Moral at ang maitutulong nito sa pag-unlad ng pagkatao nakapagbibigay-puna ng mga kilos ng mga mag-aaral batay sa Likas na Batas Moral nakapagbibigay ng mga puna sa mga taong hindi natutupad ang mga tunguhin o mithiin kaya naantala ang kanilang pag-unlad nakapagmumungkahi ng paraan upang mapa-unlad ang pagsunod sa Likas na Batas Moral napangangatw iranan na ang Likas na Batas Moral ay natatangi sa tao nakabubuo ng Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko
Antas 2
103
Inaasahang Pagganap: Paglalapat ang w astong paraan upang baguhin ang mga pasya at kilos na taliw as sa unang prinsipyo ng Likas na Batas Moral
Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng:
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap:
Pagtataya ng paglalapat ng wastong paraan upang Pagpapaliw anag baguhin ang mga pasya at Pagtalakay ng Likas na Batas Moral at ang kilos batay sa sumusunod unang prinsipyo nito gamit ang mga elemento na kraytirya: ng batas Kraytirya a. Nakagaw a ng tsart ng mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Malinaw ang pagtatalakay Ko Iniugnay sa mga elemento ng batas b. May lima o higit pang pasya at May paliw anag kung bakit natatangi sa tao kilos sa baw at araw ang Likas na Batas Moral c. Kaangkupan ng mukha sa pasya o kilos batay sa unang Interpretasyon prinsipyo ng Likas na Batas Pagsusuri ng ginaw a sa maghapon batay sa Moral unang prinsipyo ng Likas na Batas Moral d. May entry ang kolum ng baw at Kraytirya baw at araw sa loob ng isang Makatotohanan ang mga kilos na binanggit linggo Lima o higit pang pasya o kilos na ginaw a e. Nailahad nang malinaw ang sa maghapon ginaw ang pasya at kilos Binatay ang pagsusuri sa unang prinsipyo ng f. Malikhain at malinis ang Likas na Batas Moral pagkakagaw a ng mga Mukha ng mga pasya at kilos ko Paglalapat Paglapat ng pagbabago sa pasya o kilos na taliw as sa unang prinsipyo ng Likas na Batas Moral gamit ang binuong Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko Kraytirya May masayang mukha ang binagong pasya o kilos Tugma ang binagong pasya o kilos sa unang prinsipyo ng Likas na Batas Moral Pagbuo ng Sariling Pananaw
104
Pagbibigay ng mga puna sa mga kilos ng mga mag-aaral sa apaaralan batay sa Likas na Batas Moral Kraytirya May lima o higit pang kilos na labag sa Likas na Batas Moral ang binigyang-puna Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Paghinuha ng mga dahilan ng mag-aaral na hindi sumusunod sa unang prinsipyo ng Likas na Batas Moral Kraytirya - Makabuluhan ang paliw anag ng paglabag - May dalaw a o higit pang dahilan na binanggit - May mungkahi upang masunod Pagkilala sa Sarili Pagkilala ng sariling pangangatw iran kung bakit hindi niya sinusunod ang Likas na Batas Moral sa kanyang mga pasya at kilos Kraytirya Malinaw na inilahad ang mga natuklasan sa sariling pasya at kilos at mga dahilan ng mga ito
Antas 3 Plano ng Patuturo-Pagkatuto:
105
Aralin 2: LIKAS NA BATAS MORAL A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa pagkakaiba ng babala at batas. Sisimulan ito sa pamamagitan ng pagpapakita ng babala sa mga mag-aaral. Sa pamamagitan nito matataya kung sila ay pamilyar dito at mahihinuha kung alam ng mga mag-aaral ang halaga ng pagkakaroon at pagsunod sa mga babala. Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, magbibigay ang guro ng ilang mga halimbaw a at ipatutukoy sa mga mag-aaral kung alin sa mga ito ang batas at kung alin ang tanging babala lamang. Sa paraang ito mahihinuha kung ano ang kasalukuyang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa pagkakaiba ng mga ito. Ibibigay ng guro ang mahalagang tanong, Bakit mayroong batas? Ang magiging resulta ng gaw ain at ang kanilang sagot sa tanong ang gagamitin ng guro upang matukoy kung gaano kalalim pa ang gagaw ing pagtalakay sa mga konsepto. Inaasahang lilinangin ng araling ito ang Anim na Dimensyon ng Pag-unaw a mula sa bahaging ito hanggang sa Paglalapat. Pagsisiyasat 1. Ipakita sa mga mag-aaral ang katulad na laraw an at ipasuri sa kanila ang nilalaman nito.
Panganib: Mataas na boltahe
2. Tanungin ang buong klase: a. Ano ang taw ag sa ganitong uri ng paalala? b. Ano ang karaniw ang nakasaad sa babala? c. Bakit may babala?
Gabay na sagot para sa Guro
106
a. Babala b. Nagpapaalala, nagbibigay ng direksyon c. Upang maiw asan ng tao ang gumaw a ng masama at mailayo ang tao sa kapahamakan.
Pagtuklas ng Dating Kaalam an 3. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang sumusunod: a. Atasan ang mga mag-aaral na tukuyin kung ang baw at aytem ay babala o batas. b. Ipasulat ang B1 kung ito ay Babala at B2 kung ito ay Batas. c. Hayaan silang ipaliw anag ang kanilang sagot. 1) Silence 2) Slow Dow n 3) No jayw alking 4) Huw ag umihi dito. 5) Mag-ingat sa aso. 6) Slippery w hen w et. 7) Watch your step 8) Baw al magtapon ng basura. 9) Huw ag pumitas ng bulaklak. 10) Curfew para sa mga menor de edad. 4. Itanong sa mga mag-aaral: Bakit may batas?
107
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM UP) Sa bahaging ito, gugunitain ng mga mag-aaral ang kanilang mga ginaw ang pasya o kilos gamit ang Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos. Layunin ng gaw aing ito na suriin sinusunod o hindi sinusunod ang mga katangian ng batas moral. Magsasagaw a sila ng paghahambing ng kanilang mga sagot nila sa pamamagitan ng pangkatang talakayan. Tutukuyin nila kung ano ang damdamin ng mga magaaral kapag sila ay gumagaw a ng mabuti at kapag gumagaw a ng masama. Mahalagang mataya ito upang matukoy kung kinakailangan ng pagtutuw id sa paniniw ala/pananaw ng mga mag-aaral.
5. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko
Panuto: a. Gunitain ang mga ginaw a mong pasya o kilos sa isang araw . (Halimbaw a, sinunod ko ang payo ni Inay kahit taliw as ito sa nais kong gaw in. Isulat ang mga ito sa angkop na kolum sa ibaba. Gabay mo ang unang kolum. b. Iguhit ang mukhang masaya o malungkot batay sa ginaw ang pasya at kilos gamit ang kratirya sa ibaba:
Masaya kung sinunod ang mga Katangian ng Likas na Batas Moral Malungkot kung hindi sinunod ang mga Katangian ng Likas na Batas Moral c. Gaw in ito araw-araw sa loob ng isang linggo. d. Isulat sa ibaba ng mukha ang iyong pasya o kilos. Lunes Martes Miyerkules Huw ebes Biyernes Sabado Linggo
108
Masaya dahil sinunod ko si Inay, ang pagsunod sa magulang ay obhektibo, kahit saang lugar at kahit kailan totoo ang paggalang sa magulang.
Malungkot dahil itinapon ko ang natirang pagkain na dapat ibinigay ko na lamang sa aming kapitbahay na mahirap. Ang pagtulong sa kapw a ay unibersal. . 6. Ipagaw a ang pangkatang talakayan: Pagsusuri sa mga sagot ng pangkat sa Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko. a. Bumuo ng pangkat na may w along kasapi. b. Paghambingin ang resulta ng ginaw ang Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko. 7. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga sumusunod na Tanong Mga Gabay na Tanong: a. Ano ang iyong natuklasan sa ginaw ang pagsusuri sa iyong mga kilos at pasya? b. Tunay ka bang masaya kapag ginagaw a mo ang mabuti? Pangatw iranan. c. Tunay ka bang malungkot kapag ginagaw a ang masama? Pangatw iranan.
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN):
109
Sa bahaging ito, ay mas palalalimin ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa kahulugan, elemento, halaga at katangian ng batas. Mahalagang panimula ito upang mas madali nilang maunaw aan ang mas malalim na konsepto ng Likas na Batas Moral. Sa pamamagitan ng pagbasa sa inihandang babasahin, mas maipauunaw a sa mga mag-aaral ang ibat ibang mga konsepto tungkol dito. Inaasahan din SA bahaging ito na maipauunaw a sa mga mag-aaral ang halaga ng mapanagutang paggamit ng kalayaan at pagsasabuhay ng kabutihan. Matapos ang malayang talakayan, bibigyan sila ng pagkakataon na bumuo ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) sa tulong ng inihandang graphic organizer. Sa pamamagitan nito matataya kung tunay na naunaw aan ng mga mag-aaral ang mga konsepto.
8. Ipabasa ang babasahin. LIKAS na BATAS MORAL: GABAY SA KILOS AT ASAL
Paano mo malalaman kung ang isang bagay ay mabuti o masama? Ano ang sukatan o pamantayan sa pagkilala kung ano ang makabubuti o makasasama? Higit sa ano pa mang bagay na kailangang sukatin ay ang mis mong kilos ng tao. Kailangan ito, sapagkat ang mabuti o masamang kilos ang nagpapabuti o nagpapasama sa tao. Ang tao ay nangangailangan ng gabay na makatutulong sa kanya sa pang-araw-araw na pagpapasya. Ito ang kanyang kakapitan upang makatiyak na ang kanyang gagaw ing kilos ay w asto at mabuti. Ayon kay Quito (2008), ang pamantay ang gagamitin ay kailangang simple at totoo para sa lahat (obhektibo) upang madaling maunaw aan ng lahat. Ang gabay o pamantayan na ito ay tinataw ag na batas.
110
Ang batas ay galing sa salitang Latin na lex na nangangahulugang bigkis, tali o buklod. Ito ay may apat elemento ayon kay Santo Tomas: 1. Pagsusukat ng kilos ( Ito ay pagbabaw al, pag-uutos at pagpapahintulot.) 2. Pinag-isipan (Ito ay makatw iran.) 3. Pinapalaganap ( Ito ay pinaalam sa kinauukulan at may aw toridad o may pw ersa na ipatupad.) 4. Para sa kabutihang panlahat ( Ito ang layunin ng batas.) Ang tao ay may kalayaan ang kakayahang magtakda ng layunin para sa sariling buhay at gumaw a upang makamit ito. Dahil sa kalayaang ito, ang tao ay may kakayahang magpasya na kumilos o hindi kumilos at siya ay may kakayahang pumili. Kung kayat ang kanyang kilos at pagpapasya ay dumadaan sa proseso ng pag-iisip. Ito ang dahilan kung bakit mahalaga ang pagkakaroon ng batas. Ito ang nagbibigay ng hanggan sa kilos ng tao. It ang nag-uutos, nagbabaw al at nagpapahintulot. Mahalaga ito upang isaalang-alang hindi lamang ang makabubuti sa sarili kundi ang kabutihang panlahat. Dahil sa batas, nagkakaroon ng ng direksyon ang kilos ng tao. Ang isip ng tao ay nagsasabing nagaganap ang mga pangyayari sa mundo nang may dahilan. Sinasabi rin nito na ang isang bagay ay may pinagmulan at kabilang dito ang batas. Saan nagmumula ang batas? Ano ang dahilan ng pagkakaroon nito? Ang Likas na Batas Moral ay ibinigay sa tao noong siya ay likhain. Ito ay sa dahilang nakikibahagi siya sa karunungan at kabutihan ng Diyos. Sa pamamagitan ng batas na ito, ang tao ay may kakayahang makilala ang mabuti at masama. Dahil sa kalayaan, ang tao ay may kakayahang gumaw a ng mabuti o masama. Nakaugat ito sa kanyang malayang kilos-loob dahil ang pagtungo sa kabutihan o sa kasamaan ay may kamalayan at kalayaan. Hindi kailangan ng isang tao na pumasok sa paaralan upang matutuhan o malaman ang batas na ito. Nakaukit ito sa pagkatao ng isang indibidw al kayat ang unang prinsipyo nito ay: Likas sa tao na dapat gaw in ang mabuti at iw asan ang masama. Ang tao ang natatanging nilalang na nararapat tumanggap ng batas mula sa Diyos. Ito ay dahil kailangan niyang pamahalaan ang kanyang kilos sa pamamagitan ng tamang paggamit ng kanyang kalayaan at kilos-loob.
111
Ang Likas na Batas Moral ay likas sa tao dahil sa kanyang kalayaan. Kayat ang walang kalayaan ay di sakop ng batas na ito. Nakasaad sa batas na ito ang dapat gaw in at di dapat gaw in ng tao; kayat ito ang gumagabay sa kilos ng tao. Layon ng batas-moral na pagkalooban ang tao ng kinakailangang batayan upang makagaw a siya ng tamang pasya at kilos. Higit sa lahat, layunin ng batas na ito ang kabutihan ng tao. Ang tao ang iisang nilikha na maaaring gumaw a ng masama: ang sumira ng kapw a at sumira ng kanyang sarili. Ito ang dahilan kung bakit ipinagkaloob ang Likas Batas Moral. Maiiw asang gaw in ng tao ang masama kung susundin niya ang batas na ito. Narito ang mga Katangian ng Likas na Batas Moral: a. Obhektibo Ang batas na namamahala sa tao ay nakabatay sa katotohanan. Ito ay nagmula sa mismong katotohanan ang Diyos. Ang katotohanan ay hindi nililikha; kaya hindi ito imbensyon ng tao. Ito ay natutuklasan lamang ng tao. Pangkalahatang katotohanan ito na may makatw irang pundasyon. Naaayon sa reyalidad ito at hindi nakabatay sa tao. Hindi ito naiimpluw ensyahan ng anumang bagay lalo na ng pagtingin ng tao dito. Palagi itong umiiral dahil hindi ito naaapektuhan, kilalanin man ito ng tao o hindi. b. Pangkalahatan (Unibersal) Dahil ang Likas na Batas Moral ay para sa tao, sinasaklaw nito ang lahat ng tao. Nakapangyayari ito sa lahat ng lahi, kultura, sa lahat ng lugar at sa lahat ng pagkakataon. Ito ay dahil nakaukit ito sa kalikasan ng tao; kayat ito ay nauunaw aan ng lahat at ito ay katanggap-tanggap sa lahat ng tao. c. Walang Hanggan (Eternal) Ito ay umiiral at mananatiling iiral. Ang batas na ito ay w alang hanggan, walang katapusan at w alang kamatayan dahil ito ay per manente. Ang kalikasan ng tao ay per manente kayat ang batas na sumasaklaw sa kanya ay per manente rin. Ito ay totoo kahit saan at kahit kailan. d. Di-nagbabago (Immutable) Hindi nagbabago ang Likas na Batas Moral dahil hindi nagbabago ang pagkatao ng tao (nature of man). Maging ang layon ng tao sa mundo ay hindi nagbabago. Sa kabila ng pagkakaiba-iba ng kultura, ang Likas na Batas Moral ang nagbibigkis sa lahat ng tao. Ito rin ang nagpapatupad ng iisang alituntunin para sa lahat. Sa kabuan, ang Likas na Batas Moral ay obhektibo, pangkalahatan, hindi nagbabago at totoo kahit saan at kahit kailan. Ito ay dahil ang taong sinasakop nito ay may kalikasang hindi nagbabago, anumang pagkakataon at saan man siya naroroon.
112
Niloob ng Diyos na ang nilikhang may kakayahang umalam ay makilahok sa Kanyang w alang hanggang batas ayon sa kanyang pagkatao. Hindi pikit- mata na nagpapasakop sa batas na ito kundi aktibong inaalam at inuunaw a ang katotohanang nakapaloob dito. katotohanang ibabatay ng tao ang kanyang paggamit ng kalayaang pumili at kumilos sa Likas na Batas Moral. Layunin ng Likas na Batas Moral ang ikabubuti ng lahat ng tao sa kanyang pagpapakatao. Hindi para s a kabutihan ng indibidw al lamang ang batas na ito kundi para sa lahat ng tao. Hindi ako uunlad sa pagkatao kung para sa sariling kabutihan lamang ang pagkilos ko. Sa iyo kabataan, may paggalang ka ba sa batas kahit pa minsan ito ay hadlang sa mga bagay na nais mong gaw in? 9. Ipatalakay sa klase: Mga Gabay naTanong: a. Saan dapat ibatay ng tao ang kanyang gagaw ing pagpapasya at pagkilos? Pangatw iranan? b. Bakit natatangi sa tao ang Likas na Batas Moral? Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a (EU) 10. Ipagaw a sa mga mag-aaral (Pagpapaliwanag Ito ay dahil sa
Panuto: Punuan ang mga kahon ng inyong mga sagot batay sa natutunan tungkol sa Likas na Batas Moral
113
Punan ang kahon ng mabuting kilos na dapat mong gawin.
Kamalayan
Kalayaan
Likas na Batas Moral
__________
Punan ang kahon ng masamang kilos na dapat mong iwasan. Tamang sagot: Nakasaad sa Likas na Batas Moral na gaw in ang mabuti at iw asan ang masama sapagkat may kamalayan at kalayaan ang pagtungo sa KABUTIHAN.
114
Mabuting Kilos: 1. Sundin ang payo ng mga magulang. 2. Gaw in ang takdang-aralin at mga proyektong nakatakda sa tamang oras. Sundin ang mga alituntunin na ipinatutupad ng pamayanan. Masamang Kilos: 1. Pag-imbento ng dahilan para payagang lumabas ng bahay upang makapaglaro ng computer games. 2. Pagti-text habang nagtuturo ang guro. 3. Pagpapakaw ala ng aming aso tuw ing umaga upang dumumi sa kalsada. D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) Sa bahaging ito, matutukoy ang natutunan ng mga mag-aaral tungkol sa Likas na Batas Moral at maging ang maitutulong nito sa pag-unlad ng kanilang pagkatao. Mahalaga ang bahaging ito upang kanilang maunaw aan na hindi nararapat huminto lamang sa pag-alam ng konsepto ang aralin kundi mas higit upang magabayan sila upang mapaunlad ang kanilang pagkatao. Inaasahan din na maglalaan ang mga mag-aaral ng panahon upang bantayan ang kanilang mga pasya at kilos sa loob ng isang linggo at isusulat ang kanilang pagninilay/repleksyon ukol sa gaw ain. Sa pamamagitan ng paglalapat ng kanilang natutunan sa paraang ito, maipararanas sa kanila ang bunga ng pagsunod at hindi pagsunod sa Likas na Batas na Moral at dahil dito makikita nila ang halaga ng pagkakaroon ng katatagan sa pagsunod sa unang prinsipyo ng Likas na Batas Moral. Pagganap: Sa bahagi ring ito, bibigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral na magsuri at magbigay ng puna sa kilos ng mga mag-aaral sa paaralan batay sa Likas na Batas Moral. Kailangan nilang tukuyin ang mga ginagaw a ng mga ito na labag sa Likas na Batas Moral, ang mga dahilan kung bakit nila ito ginagaw a at kailangan nilang magmungkahi ng mga dapat nilang gaw in upang masunod ang Likas na Batas Moral. Sa paraang ito, matututuhan nilang mayroon silang magagaw a upang maibahagi sa ibang tao ang kanilang natutuhan mula sa aralin. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
115
Pagganap 11. Ipagaw a sa mga mag-aaral: Panuto: Isulat sa unang hanay ang mga natutuhan tungkol sa Likas na Batas Moral. Isulat naman sa ikalaw ang hanay ang mga maitutulong ng Likas na Batas Moral sa pag-unlad ng iyong pagkatao. Sundan ang naunang halimbaw a. Mga Natutuhan Tungkol sa Likas na Batas Moral Nakaukit sa pagkatao ng tao. 1. 2. 3. Mga Maitutulong ng Likas na Batas Moral sa Pag-unlad ng Pagkatao Magagabayan ako sa paggaw a ng mabuti. 1. 2. 3.
Gabay na Sagot para sa Guro: Unang Hanay: likas sa tao, ito ay pangkalahatan, obhektibo, totoo kahit saan, layunin nito ang kabutihan ng lahat, atbp Ikalaw ang Hanay: ako ay magiging mabuting tao, mapa-uunlad ko ang aking pagkatao, atbp.
Pagninilay 12.
(FU: Pagkilala sa Sarili)
Pasulatin ang mga mag-aaral sa journal ng kanilang repleksyon tungkol sa ginaw ang pagbabantay sa sariling pasya at kilos sa loob ng isang linggo. Kilalanin ang sariling pangangatw iran kung hindi niya sinusunod ang Likas na Batas Moral sa kanyang mga pasya at kilos.
116
Ang Aking Pagninilay Pangalan__________________________________________ Paksa ______________ Petsa_____ 1. Ang aking mga natuklasan: 2. Mga dahilan ng hindi pagsunod sa Likas na Batas Moral: 3. Paano ko mapauunlad ang aking pagsunod sa Likas na Batas Moral:
Pagsasabuhay 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Ipagaw a ang Think- Pair-Share Atasan ang mga mag-aaral na bigyang-puna ang mga kilos ng mga mag-aaral sa paaralan batay sa Likas na Batas Moral (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw) Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga dahilan ng kanilang kapw a mag-aaral na hindi sumusunod sa unang prinsipyo ng Likas na Batas Moral. ibaba Papiliin ang mga mag-aaral ng kapareha. Ibahagi sa isat isa ang ginaw ang tsart. Paghambingin ang mga sagot. Ipatala ang magkakaparehong kilos ng paglabag. Pareho ba ang dahilan? Ipabahagi sa mga piling mag-aaral ang resulta ng ginaw a. (FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba) Magbibigay sila ng mungkahing dapat gaw in upang masunod ng mga mag-aaral ang Likas na Batas Moral. Gabay nila ang halimbaw a sa
117
Mga Kilos ng Mag-aaral sa Paaralan na Labag sa Likas na Batas Moral Halimbaw a: Tinapon ang balat ng pinagkainan sa pasilyo. 1. _____________________________ 2. _____________________________ 3. _____________________________ 4. _____________________________ 5. _____________________________
Dahilan Bakit Ginagaw a Ito Tinatamad pumunta sa kinalalagyan ng basurahan para magtapon. 1. ______________________________ 2. ______________________________ 3. ______________________________ 4. ______________________________ 5. ______________________________
Mungkahing Dapat Gaw in Upang Masunod ang Likas na Batas Moral Ilagay muna sa bulsa o sa loob ng bag ang balat ng pinagkainan. 1. _____________________________ 2. _____________________________ 3. _____________________________ 4. _____________________________ 5. _____________________________
Mula sa sagot mo sa Worksheet na Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko, baguhin ang mga mukhang malulungkot sa nagdaang linggo. Nangangahulugan ito ng pagbabago ng iyong pasya at kilos. Gaw in ito sa susunod na linggo. Maaaring tularan ang halimbaw a sa ibaba. (FU: Paglalapat) Unang linggo Lunes Malungkot dahil sinagot ko nang pabalang ang aking ina nang pinagsabihan niya ako tungkol sa pag-uw i ko nang gabi na. Masaya dahil naihingi ko ng taw ad ang ginaw a kong pagsagot sa aking ina noong isang linggo. Masaya dahil nakontrol ko ang aking sarili na huw ag sumagot nang pabalang sa aking magulang. Ikalaw ang Linggo
118
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat, worksheets) Mga laraw an Worksheet 1: Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko Sanggunian: Agapay, Ramon B. (1991). Ethics and the Filipino: A Manual on Morals for Students and Educators. Mandaluyong City National Bookstore. Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila: Sinag-tala Publishers, Inc. Institute for Development Education Center for Research and Communication (1992). Perspective: Current Issues in Values Education 4 Manila:Sinagtala Publisher Quito, Emerita S. (2008). Fundamentals of Ethics. Manila: C & E Publishing Inc.
Natural Law (n.d.) Retrieved June 20, 2009 from http://www.newadvent.org/cathen/09076a.html Christian Faith and Its Fulfillment of the Natural Moral Law (n.d.) Retrireved June 20, 2009 from
http://www.christendom-awake.org/pages/may/faith-natural-law.htm
Natural Law (n.d.) Retrieved June 20, 2009 from http://www2.franciscan.edu/plee/natural_law.htm

1. 2. 3. 4. 5. B1 B1 B2 B2 B1 6. B1 7. B1 8. B2 9. B2 10. B2
119
Ikalaw ang Markahan: Ang Aking Pagkatao Bilang Tao
Aralin 3: Konsensya
Bilang ng araw /Sesyon:
Pam antayang Pangnilalam an: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao. Mga Paksa: 1. Isip at Kilos-Loob 2. Likas na Batas Moral 3. Konsensya 4. Kalayaan 5. Dignidad Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Sa Ikalawang Markahan: Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao ay nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan
Antas 1 Pam antayan sa Pagganap: Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa katotohanan at kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao.
Mahahalagang Tanong: Sa Ikalawang Markahan: Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao? Sa Aralin 3: Konsensya Paano nalalaman ng tao ang mabuti at masama sa isang kongkretong sitw asyon?
Sa Aralin 3: Konsensya Nalalaman agad ng tao ang mabuti at masama sa kongkretong sitw asyon batay sa sinasabi ng konsensya. Ito ang Likas na Batas Moral na itinanim ng Diyos sa isip at puso ng tao Nauunaw aan ng m ga-aaral ang: (Mga Kaalam an) Konsensya a. Ang Kahulugan ng Konsensya b. Mga Uri ng Konsensya c. Ang Kaugnayan ng Konsensya sa Likas na Batas Moral d. Ang Paglinang ng Konsensya
Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) napatutunayan ang kaugnayan ng Likas na Batas Moral sa konsensya natutukoy ang mabuti at masama sa kongkretong sitw asyon nailalaraw an ang pinagdadaanan ng taong natutunggali ang isip at kilos-loob sa isang pasya at kilos
120
e. Ang Kahalagahan ng Konsensya Bilang Bahagi ng Pagkatao
naipaliliw anag ang ibig sabihin ng taong walang konsensya nakagagaw a ng kontrata ng pagbago tungo sa pagpapaunlad ng pasya at kilos nakahihinuha ng kahalagahan ng paghubog ng konsensya tungo sa pag-unlad ng pagkatao
nasusuri ang paraan ng paggamit ng ibang tao ng kanilang konsensya at paano nakaapekto ang konsensyang ginamit
Inaasahang Pagganap: Pagbuo ng mga hakbang upang mapaunlad ang mga pasya at kilos na ginagaw a araw-araw
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapatunay na ang konsensyang nahubog batay sa Likas na Batas Moral ay nagsisilbing gabay sa tamang pagpapasya at pagkilos Kraytirya - Malinaw ang pagkakalahad ng mga patunay - May halimbaw ang binigay bilang patunay - Naipakita ang pagkaka-ugnay ng Likas na Batas Moral sa konsensya Interpretasyon Pagtukoy sa uri ng konsensya (tama o maling konsensya) mayroon ang karakter mula sa mga sitw asyon o eksena sa pelikula o palabas sa telebisyon Kraytirya - May entry ang baw at kolum ng Tauhan, Pasya o Kilos na Ginaw a, Uri ng Konsensya at Epekto sa Pagkatao - Wasto ang pag-uuring ginaw a
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng abuong mga hakbangin upang mapaunlad ang mga pasya at kilos batay sa sumusunod na kraytirya: a. Nailalahad ng malinaw ang mga hakbang na gagaw in tungo sa pagpapaunlad ng mga pasya at kilos b. Nakabatay sa mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko ang pauunlaring kilos c. May entry ang kolum ng baw at baw at araw ng mga hakbang na dapat gaw in d. Nasusubaybayan ang pagsasabuhay ng
121
Paglalapat Pagsasabuhay ng mga hakbang na isinulat sa Kontrata ng mga Pasya at Kilos na Pauunlarin Ko (Ibigay ito sa kapatid o kaklase na siyang magmamar ka kung nagaw a ang gaw ain o resolusyon) Kraytirya - Nakabatay sa mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko ang pauunlaring kilos - Napunuan ang kolum ng baw at araw - Naisabuhay ang resolusyon Pagbuo ng Sariling Pananaw Pagbahagi ng opinyon sa paksang: May Tao Bang Walang Konsensya? (Halimbaw a: terorista o nanggagahasa) Kraytirya - Malinaw ang pagkakalahad ng sariling opinyon - May ginamit na batayan ang paliw anag Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Paglalaraw an ng nagtutunggaling isip at kalooban ng isang mag-aaral tungkol sa isang pasya at kilos na gagaw in (Hal. Ibibigay ko ba ang sobrang sandw ich ko sa kaklaseng walang baon na kinaiinisan ko?) Kraytirya - Malinaw ang paglalaraw an ng pagtatalo ng isip at kalooban - May pagpapahayag ng dahilan ng agam-agam Pagkilala sa Sarili Pagtukoy sa mga pagbabagong naganap sa sarili at mga insights matapos isagaw a ang Kontrata ng mga Pasya at Kilos na Pauunlarin Ko Kraytirya - Malinaw na inilahad ang mga pagbabagong naganap sa sarili - Malinaw ang paliw anag sa implikasyon ng pagpapaunlad ng kanyang konsensya at pagkatao
resolusyon sa tulong ng kapatid o kaklase e. May patunay ng pagbabago
122
Stage 3 Plano ng Patuturo-Pagkatuto: Aralin 3: KONSENSYA A. PAGSISIYASAT AT PAGT UKLAS NG DATING KAALAMAN (EXPLORE) Sa bahaging ito ng Pagsisiyasat, tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa bahaging ginagampanan ng konsensya sa ginagaw ang pagpapasya ng tao. Magagaw a ito sa pamamagitan ng pagpapabasa sa tula at pagpapahula sa inilalaraw an nito gayundin ang pagbibigay ng patunay ng kanilang sagot. Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, ipagagaw a ng guro sa ilang mag-aaral ang pagsasatao ng isang sitw asyon kaugnay sa paraan ng ginagaw ang pagpapasya. Layon nitong masuri ang paraan ng pagpapasya at ang paggamit ng konsensya sa pagpapasyang ito. Pagsisiyasat 1. Ipabasa ang tula. Sino kaya ako sa mata mo kabataan? Subukan mong kilalanin ang aking katauhan sa pamamamagitan ng pagbabasa mo ng aking mga tinuran. Baka sa huli kung sino man ako ay iyong mahulaan. I Akoy munting tinig na yong marir inig Panahon ng agam-agam, isip saan ipipilig? Alin ang tama, bakit ito ay mali? Akoy dapat kinokunsulta mo sa panahon ng paipili. II Paliw anag sa yo kailanmay hindi ipinipilit III Pag akoy di pakinggan ikay w alang katahimikan Ang maling gaw a ay magpa-flashback sa isipan Hanggat di amining ikaw nga ang may sala At ang nagaw ang masama ay piliting maitama. IV Maaari mo akong ituring na kaibigan
123
Liw anag na dulot ko mata sanay w ag ipikit Sakaling piliin mong di ako pansinin Siguradong ikaw ay aking uusigin. 2. Tanungin ang buong klase: a. Ano ang inilalaraw an sa tula? b. Anu-ano ang mga taludtod na nagpapatunay ng iyong sagot?
Hindi kita aakayin sa kapahamakan; Makinig ka lamang pag kitay paalahanan Ako bay kilala mo mahal na kaibigan?
Pagtuklas ng Dating Kaalam an 3. Gamit ang sitw asyon na nasa kahon, ipagaw a sa mga mag-aaral ang isang pagsasatao. Sitw asyon:
Naiw an kang mag- isa sa inyong silid-aralan. May nakita kang pitaka sa ibabaw ng mesa. Nang tingnan mo, naglalaman ito ng dalaw ang libong piso. Naroon din ang I.D. ng may-ari na isa mong kaklase. May sakit ang tatay mo at kinakapos kayo sa perang pambili ng kanyang gamot. a) Atasan ang tatlong mag-aaral na gaganap sa tatlong katauhan: una, bilang mag-aaral, ikalaw a, katauhan na nasa kanan na may halo sa ulo; ikatlo, katauhan na nasa kaliw a na may sungay, na isatao ang sitw asyon. b) Kukumbinsihin ng dalaw ang katauhan na nasa kaliw a at kanan ang mag-aaral ng dapat niyang maging pasya. c) Gagaw a ng pasya ang mag-aaral. Pipili siya kung sino sa dalaw ang katauhan ang kanyang pakikinggan. 4. Tanungin ang mag-aaral na nagdula-dulaan: a. Nahirapan ka bang pumili? Pangatw iranan. b. Paano naapektuhan ng dalaw ang katauhan ang iyong pagpapasya? B. Mga Karanasan tungo sa Pag-unawa (FIRM-UP)
124
Sa bahaging ito ipagagaw a ang Word Association sa mga mag-aaral. Ipasusulat sa pisara ang mga salitang may kinalaman sa salitang konsensya. Matataya ang kanilang kaalaman at susuriin din ang pinagmulan ng pananaw ng mga mag-aaral ukol dito. Iaatas sa mga mag-aaral na magsagaw a ng pagbabahaginan ng sariling karanasan, insidente o pangyayari na nadama ang pag-uusig ng konsensya. Sa pamamagitan nito maihahambing ang kani-kanilang karanasan at makikilala na ang konsensya ay likas sa tao. Tutuklasin mula sa mga magaaral ang ginagampanan ng konsensya sa pagpapasiya at pagkilos ng tao.
5. Word Association. Ipasulat sa pisara ang mga salitang may kinalaman sa salitang KONSENSYA. 6. Ipagpatuloy ang halimbaw a sa ibaba:
KONSENSYA
Gabay sa pagkilala ng masama at mabuti mabuti
7. Tanungin ang mga mag-aaral: Saan nagmula ang iyong pananaw ukol sa konsensya? 8. Ipagaw a ang Think- Pair-Share 9. Pumili ng kapareha magbahaginan ng sariling karanasan, insidente o pangyayari kung saan siya ay nakonsensya. 10. Tataw ag ng mag-aaral upang magbahagi/mag-ulat
125
Mga Gabay na Tanong: 1) Batay sa naging karanasan, ano ang iyong natuklasan tungkol sa konsensya? 2) Paano ka nagabayan ng iyong konsensya sa iyong mga pasya at kilos? 3) Mabisa bang gabay ang iyong konsensya? Patunayan.
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) 11. Ipasa sa mga mag-aaral ang babasahin. Sa pamamagitan ng bahaging Pagpapalalim, higit na mabibigyan ng masusing pagpapaliw anag ang mga mag-aaral tungkol sa bahaging ginagampanan ng konsensya sa buhay ng tao. Sinimulan ito sa pagpapaalala sa kanilang mga karanasan sa pagpili sa mabuti at masama noong sila ay bata pa. Sa pamamagitan nito, matutulungan sila na maiugnay ang mga karanasang ito sa mas malalim na konsepto ng konsensya. Maipauunaw a sa pamamagitan ng babasahin ang mabisang paglalapat ng kaalaman sa paggamit ng konsensya. Matapos talakayin at unaw ain ang babasahin, bubuo ang mga mag-aaral ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) gamit ang graphic organizer. Sa tulong ng guro matataya ang pag-unaw a ng mga mag-aaral na ang konsensya ay itinuturing na Likas na Batas Moral na itinanim sa puso at isip ng tao gayundin ang iba pang konsepto ng aralin.
126
KONSENSYA: GABAY SA PAGPAPASYA
Naaalala mo pa ba noong ikaw ay bata pa? Ano ang sinasabi ng iyong ama at ina, o ng iyong lolo at lola sa tuw ing gumagaw a ka ng mabuti o ng masama? Ayon sa kanila, may dalaw ang katauhan sa iyong tabi, isa sa iyong kanan at isa sa kaliw a. Pareho silang nagsisikap na impluw ensyahan ka na pumili sa mabuti o masama na dapat mong gaw in sa isang sitw asyon. Ayon sa kanila, kapag pinili mo ang mabuti, sinusunod mo ang katauhan na nasa iyong kanan. Kapag pinili mo ang masama, sinusunod mo ang katauhan na nasa iyong kaliw a. Ngayon naman, marahil narir inig mo ang mga katagang: Malinis ang konsensya ko o kaya naman Hindi maatim ng aking konsensya Ano nga ba ang konsensya? Ang tao ay biniyayaan ng kakayahan na kumilala ng mabuti o masama. Ang kakayahang ito ay tinataw ag na konsensya. Ang salitang konsensya ay mula sa salitang Latin na cum ibig sabihin ay w ith o mayroon at scientia, na ibig sabihin ay know ledge o kaalaman. Samakatuw id, ang konsensya ay nangangahulugang w ith know ledge o mayroong kaalaman. Ipinahihiw atig nito ang kaugnayan ng kaalaman sa isang bagay; sapagkat naipakikita ang paglalapat ng kaalaman sa pamamagitan ng kilos na ginaw a. Ang paglalapat ng kaalaman ay maaaring magaw a sa pamamagitan ng mga sumusunod na paraan, ayon kay Santo Tomas de Aquino:
127
a.
Sa tulong ng konsensya, nakikilala ng tao na may bagay siyang ginaw a o hindi ginaw a. Halimbaw a nito, iniw an sa pangangalaga mo ang iyong nakababatang kapatid dahil umalis ang iyong ina. Ngunit sinabayan mo ang pag-aalaga ng panonood ng telebisyon. Dahil dito, nahulog ang kapatid mo. Nagkaroon ito ng gasgas sa braso. Pagdating ng iyong ina, hindi lang pala gasgas ang tinamo ng iyong kapatid, nakita ng nanay mo may bukol din ito sa noo. Nang tanungin ka, sinabi mong napadikit lang sa dingding kayat nagkaroon ng gasgas, subalit di mo alam bakit may bukol ito. Hindi mo man aminin ang iyong ginaw a at itanggi ang katotohanan, makumbinsi mo man ang iba at ikay paniw alaan, ang iyong konsensya ay nakaaalam ng tunay na nangyari. Ang konsensya ay tumatayong testigo sa pagkakataong ito sapagkat nagpapatunay ito sa kilos na ginaw a o hindi ginaw a ng tao.
b.
Sa pamamagitan ng konsensya, nahuhusgahan ng tao kung may bagay na dapat sanay isinagaw a subalit hindi niya ginaw a o hindi niya dapat isinagaw a subalit ginaw a. Sa pagpapatuloy ng halimbaw a sa itaas, sa iyong pag-iisa hindi ka mapakali, nararamdaman mong dapat mong sabihin sa iyong ina ang tunay na nangyari sa iyong kapatid. Ang konsensya sa sitw asyong ito ay pumupukaw sa tao upang magpaalala ng dapat at hindi dapat gaw in.
c. Gamit ang konsensya, nahuhusgahan kung ang bagay na ginaw a ay nagaw a nang maayos at tama o nagaw a nang di-maayos o mali. Halimbaw ang binalew ala mo ang bulong ng konsensya na sabihin sa iyong ina ang tunay na pangyayari, hindi na natahimik ang iyong kalooban. Mas tumindi pa ang pagkabagabag nito lalo na nang nilagnat ang kapatid mo. Kayat sinabi mo ang totoong nangyari sa iyong ina. Napagalitan ka man subalit naw ala ang iyong pag-aalala at nakadama ka ng kapayapaan ng kalooban. Sa kalagayang ito, ang konsensya ay mararamdamang nagpapahintulot, nagpaparatang o maaaring nagpapahirap sa tao. Ang konsensya ang bumabagabag sa tao kapag gumaw a siy a ng masama. Ito ang tinutukoy ng katagang hindi ako matahimik, inuusig ako ng aking konsensya. Ipinakikita dito na ang konsensya ay nakakabit sa isip ng tao; kayat ito ay kakayahan ng isip na maghusga ng mabuti at masama. Ang konsensya ang batayan ng isip sa paghuhusga ng tama o mali. Ibinabatay ng konsensya ang pagsukat o paghusga sa kilos sa obhektibong pamantayan ng Likas na Batas Moral. Itinuturing ang konsensya bilang batas moral na itinanim ng Diyos sa isip at puso ng tao. Dahil dito, ang konsensya ang pinakamalapit na pamantayan ng moralidad. Sinusuri nito ang kilos kung ito ay tama o mali. Sa paghuhusga sa moralidad ng kilos,
128
ginagamit ng konsensya ang katotohanang nauunaw aan ng tao.
Ang konsensya ay praktikal na paghuhusga ng isipan na nag-uutos na gaw in ang mabuti at iw asan ang masama. Pangunahing tungkulin nito na malaman ang tamang gagaw in sa baw at sitw asyon. Nararapat na maging malinaw sa konsensya ng tao kung ano ang mabuti at masama. Dahil ang konsensya ay personal, hindi pare-pareho ang dikta ng konsensya sa baw at tao. Nagkakaiba-iba ang karanasan, kinalakihan, kultura at kapaligiran ng tao. Ang konsensya ay nahuhubog sa tulong ng pamilya, paaralan, simbahan at iba pang sektor ng lipunan. gumagaw a nito. Ayon kay Santo Tomas de Aquino, sa kabila ng katotohanan na alam ng tao ang panuntunan na gaw in ang mabuti at iw asan ang masama, ang konsensya ay maaari pa ring magkamali. Maaaring magkaroon ng kalituhan kung anong panuntunan ng kilos ang gagamitin. Maaari r ing magkamali sa paraan ng paggamit ng panuntunang ito. Dahil dito, ang konsensya ay maaaring uriin bilang tama at mali ayon sa Likas na Batas Moral (Esteban, 1990). Narito ang mga Uri ng Konsensya 1. Tam a. Ang paghusga ng konsensya ay tama kung lahat ng kaisipan at dahilan na kakailanganin sa paglapat ng obhektibong pamantayan ay naisakatuparan nang w alang pagkakamali. Tama ang konsensya kung hinuhusgahan nito ang tama bilang tama at bilang mali ang mali (Agapay, ). Halimbaw a, inutusan kang bumili ng tinapay isang araw . Napansin mong sobra ng dalaw ampung piso ang sukling ibinigay sa iyo ng tindera. Nang araw ding iyon hindi ka binigyan ng baon ng iyong ina dahil kulang ang kinita ng iyong ama sa pamamasada. Wala ka mang baon subalit isinauli mo ang sobrang sukli na ibinigay sa iyo. Katw iran mo, hindi sa iyo ang pera kayat nararapat na ito ay isauli mo. 2. Mali. Ang paghusga ng konsensya ay nagkakamali kapag ito ay nakabatay sa mga maling prinsipyo o nailapat ang tamang prinsipyo sa maling paraan. Ayon pa rin kay Agapay, mali ang konsensya kung hinuhusgahan nito ang mali bilang tama at ng tama ang mali. Gamit pa rin ang May pagkakataon na kahit masama ang isang kilos, tinatanggap ito ng lipunan bilang nor mal. Minsan pay nagmumukhang tama dahil sa dami ng
129
halimbaw a sa itaas. Naisip mo na biyaya sa iyo ang sobrang sukli dahil nagkaroon ka ng baon sa ar aw na iyon. Katw iran mo pa, hindi mo naman ginusto na magkamali ang tindera sa pagsusukli. Hindi masama na itinago mo ang pera nagpasalamat ka pa dahil nagkamali ang tindera. Samakatuw id, ayon pa rin kay Santo Tomas de Aquino, kailangang hubugin at sanayin ang konsensya upang makilala nito ang tunay na mabuti. Susog sa sinabi ni Socrates, ang taong nakaaalam ng tama ay kikilos nang tama. Ang kilos-loob ay pinipili kung ano ang iniisip ng taong tama at makabubuti sa kanya. Paglinang ng Konsensya Ang paglinang ng konsensya ay isang proseso ng pagtanim sa isip ng tao ng tamang alituntunin ng asal. Ang alituntuning ito ang panghahaw akan ng konsensya bilang batayan ng paghuhusga. Narito ang ilang paraan ng paglinang ng konsensya ayon kay Cardinal New man:
1. Pag-aralan ang mga moral na alituntunin upang maging sensitibo ang konsensya sa pagkilala sa mabuti at masama. Mahalaga ang patuloy
na pag-aaral o edukasyon at pagbabasa.
2. Isabuhay ang mga alituntuning ito, hindi sapat na maunaw aan lamang ang mga ito.
pagsasabuhay ayon sa tamang alituntunin.
Nalilinang ang konsensya sa pamamagitan ng
3. Ipagpaliban muna ang paggaw a ng pasya o kilos kung may pag-aalinlangan at agam-agam dito. Hindi kailangang kumilos dahil lang sa
pansariling kagustuhan, kapritso o kaginhaw ahan. Kailangang maisaayos ang pag-aalinlangang ito batay sa katotohanan.
4. Sanayin ang sarili na pinakikinggan at sinusunod ang konsensya. Ito ay sensitibong gabay at madaling masira ang tinig nito. Kapag ito ay
sinanay na binabalew ala, hindi na ito magiging epektibong tagahusga. Mahalagang mapanatili ang epektibong gabay ang konsensya. Epektibo itong gabay kung ang moral na alituntunin na kanyang sinusunod ay tama at naaayon sa obhektibong katotohanan. Nababatid din nito kung ito ay nagkakamali. Hindi ito natatahimik at patuloy na nananaw agan upang maitama ang maling nagaw a.
130
Ang konsensya ay likas sa tao upang maghusga sa mabuti o masama na maaaring gaw in. Taliw as sa komersyal ng sabon o sa katauhan na nasa kanan at kaliw ang bahagi ng tao, ang paghuhusga ng konsensya ay hindi nagmumula sa labas ng tao. Ang tao mis mo ang naghuhusga ng mabuti o masama na kanyang gagaw in gamit ang kanyang konsensya. May pagkakataon na inaakala ng tao na ang maliit na bagay ay hindi nagkakaroon ng malaking epekto sa kanyang pagkatao. Ito ang nagaganap sa kanyang konsensya nang hindi niya namamalayan. Karaniw ang sinasabi ang mga katagang: maliit na bagay lang naman, ngayon lang o minsan lang upang pangatw iranan ang maling ginaw a. Kung patuloy na babalew alain ng tao ang kanyang konsensya, darating ang pagkakataon na ito ay magiging manhid sa pagkilala ng tama. Epekto nito, ang tao ay maaaring maging katulad ng hayop sa kanyang pagpasya at pagkilos. 12. Talakayin: Mga Tanong: 1. Paano nalalaman ng tao ang mabuti at masama sa isang konkretong sitw asyon? 2. Saan dapat nakabatay ang pagkahubog ng konsensya? Ipaliw anag. 3. Paano nauugnay ang Likas na Batas Moral sa konsensya ng tao? 4. Ano ang pinagdadaanan ng taong nagtutunggali ang isip at kilos-loob sa isang pasya at kilos na gagaw in? (FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba) 5. May tao bang w alang konsensya? Ipaliw anag ang ibig sabihin nito? Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a (EU) 13. Ipagaw a sa mga mag-aaral: Panuto: Buuin ang mga di tapos na pangungusap sa ibaba, gamit ang mga konseptong natutuhan mo s a babasahin. (Pagbuo ng sariling pananaw) (FU: Pagpapaliwanag)
Ang konsensya ay ang ____________________ na itinanim ng Diyos sa _________ at ______ ng tao.
131
Walang katiyakan
_____ na dapat ____ upang hindi tahakin ang landas na
2 uri ng KONSENSYA
_______ na dapat ________ upang maabot ang
Tunguhin ng tao
Sagot: Ang konsensya ay ang Likas na Batas Moral na itinanim ng Diyos sa puso at isip ng tao.
132
2 uri ng konsensya: Tama na dapat sundin upang maabot ang tunguhin ng tao. Mali na dapat iwasan upang maiw asan ang landas na w alang katiyakan.
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (T RANSFER)
(FU: Paglalapat)
Sa bahaging ito ng aralin, maisasalin ang nauunaw aan ng mga mag-aaral tungkol sa konsensya sa konkretong sitw asyon sa pamamagitan ng pagsasagaw a ng worksheet ng kontrata ng mga pasya at kilos na dapat paunlarin. Makatutulong ang gaw aing ito upang lalong malinanag sa mga mag-aaral ang tamang uri ng konsensya. Maipakikita rin na bagamat nagkakamali ang tao may kakayahan siyang itama ito sa tulong at gabay ng tamang uri ng konsensya. Inaasahang magiging masigasig ang mga mag-aaral sa pagbabantay ng sariling kilos. Upang maging mabisa ang pagtupad sa kontrata, hihilingin ang tulong ng kapatid o kaklase na siyang magmamarka kung nagaw a ang gaw ain. Ipasusuri rin sa mga mag-aaral ang uri ng konsensyang ginamit ng mga tauhan sa isang palabas sa telebisyon at epekto nito sa pagkatao. Sa paraang ito makikita nila ang kanilang sarili sa sitw asyon. Mabibigyan ang mga mag-aaral ng pagkakataon na makita ang hindi mabuting epekto sa pagkatao ng paggamit ng maling konsensya. Sa pamamagitan nito maaari nilang iw asan ang parehong sitw asyon na maganap pa sa kanilang sarili sa pamamagitan ng paglinang at pagsasabuhay ng tamang ur i ng konsensya. Isusulat ng mga mag-aaral ang kanilang pagninilay o repleksyon ukol sa gaw ain. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito. Pagganap 14. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang Kontrata ng mga Pasya at Kilos na Pauunlarin Ko. Ibigay ito sa kapatid na siyang magmamarka kung nagaw a ang gaw ain o resolusyon. Kontrata ng mga Pasya at Kilos na Pauunlarin Ko Balikan ang Mga Mukha ng mga Pasya at Kilos Ko. Pumili ng isang malungkot na mukha at punan ang matrix sa ibaba.
133
Kung Damdamin ko Kaya Halimbaw a: Kung
Ang pasya o kilos sa mukhang malungkot Damdamin ko sa pasya o kilos Ang dapat kong gaw in tungo sa kabutihan
Lunes Naglalaro ako ng computer games tuw ing bago gaw in ang homew ork ko. Nalulungkot ako dahil naging pabaya ako. Nagsisisi ako dahil w ala akong maisumite na homew ork kinabukasan. Uunahin ko ang paggaw a ng homew ork bago maglibang tulad ng paglalaro ng computer games.
Martes
Miyerkules
Huw ebes
Biyernes
Sabado
Linggo
Damdamin ko
Kaya
Ipinapangako kong tupar in ang mga tinukoy kong pagbabago sa loob ng isang linggo. ____________________________________ Lagda ng Mag-aaral (Tagatupad ng Kontrata) ____________________________________ Lagda ng Magulang Pagninilay (FU: Pagkilala sa Sarili) __________________________________________________ Lagda ng Kapatid o Kaklase na Sumubaybay sa Tagatupad
134
15. Matapos ang paggaw a ng kontrata, atasan ang mga mag-aaral na sumulat ng pagninilay ng kanilang mga pagkatuto sa journal. Ipakita rin ang epektong nagagaw a nito sa ginagaw ang pasya at kilos ng tao. Gabay mo ang por mat sa ibaba. Ang Aking Pagninilay Pangalan____________________________________ Paksa ______________________________________ Petsa_____________________ 1. Ang aking mga natutuhan tungkol sa kahalagahan ng pagpapaunlad ng aking konsensya : 2. Mga pagbabagong naganap sa sarili matapos isagaw a ang Kontrata ng mga Pasya at Kilos na Pauunlarin Ko: 3. Mga paraan upang mapaunlad ko ang pagiging sensitibo sa pagsunod sa konsensya:
Pagsasabuhay 16. Ipagaw a sa mga mag-aaral: 1. Suriin ang paggamit ng konsensya ng tauhan mula sa isang palabas sa telebisyon gamit ang tsart sa ibaba: (FU: Interpretasyon) Palabas sa telebisyon: __________________________________ Tauhan Pasya o kiloa na ginaw a gamit ang konsensya
Uri ng konsensya
Epekto sa Pagkatao
135
2. Upang maiw asan ko ang hindi magandang epekto sa aking pagkatao ng paggamit ng maling konsensya, gagaw in ko ang mga sumusunod: a. b. c. _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ Aralin 4. Kalayaan Bilang ng araw /sesyon:
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat, worksheets) Mga laraw an Worksheet 1: Kontrata ng mga Pasya at Kilos Ko Sanggunian: Agapay, Ramon B. (1991). Ethics and the Filipino:A Manual on Morals for Students and Educators. Mandaluyong City. National Book Store Esteban, Esther J.(1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila:Sinag-tala Publishers, Inc. Institute for Development Education Center for Research and Communication(1992). Perspective: Current Issues in Values Education 4 Manila:Sinag-tala Publisher Quito, Emerita S. (2008). Fundamentals of Ethics. Manila: C & E Publishing Inc. Conscience (n.d.)Retrieved November 21, 2009 from http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Conscience Conscience (n.d.) Retrieved November 24, 2009 from www.gospelped/ar.com/articles/christian%20Life/moralaw .html Conscience (n.d.) Retrieved November 24, 2009 http://www.rosmini-in-english.org/Conscience/Book_1/CS_Bk01Ch02.htm
136
Antas Pam antayang Pangnilalam an: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao. Mga Paksa: 1. Isip at Kilos-Loob 2. Likas na Batas Moral 3. Konsensya 4. Kalayaan 5. Dignidad Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Sa Ikalawang Markahan: Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao ay nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan. Sa Aralin 4: Kalayaan Likas sa tao ang malayang pagpili sa mabuti o sa masama; ngunit ang kalayaan ay may kakambal na pananagutan para sa kabutihan Nauunaw aan ng m ga-aaral ang: (Mga Kaalam an) Kalayaan 1. Ang Kahulugan ng Kalayaan 2. Mga Indikasyon ng Pagkakaroon o Kaw alan ng Kalayaan 3. Mga Ur i ng Kalayaan 4. Mga Palatandaan ng Pagiging Mapanagutan sa Paggamit ng Kalayaan 5. Kaugnayan ng Gaw i (habits) sa Paggamit ng Kalayaan 6. Ang Paglinang ng Mabuting Gaw i
1 Pam antayan sa Pagganap: Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa katotohanan at kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao.
Mahahalagang Tanong: Sa Ikalawang Markahan: Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao? Sa Aralin 4: Kalayaan Paano maipamamalas ang kalayaan?
Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) naipaliliw anag ang kahulugan ng kalayaan nakatutukoy ang mga indikasyon ng kalayaan o kaw alan nito nakasusuri ang sariling pagkaunaw a sa kalayaan napatutunayan ang kalagayan kaugnay ng kalayaan ng taong laki sa layaw napangangatw iranan kung bakit hindi tunay na malaya ang mga taong nakapiit sa sariling bisyo, maling pananaw , magulong
137
buhay nakapagbibigay ng mga puna sa sariling mga gaw i na nakaaapekto sa paggamit ng kalayaan
Inaasahang Pagganap: Pagpapamalas ng paggamit ng kalayaan sa pagpili ng mabuti at napananagutan ang pagpili sa masama
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapaliw anag ng kahulugan ng kalayaan Kraytirya - Malinaw ang paglalaraw an sa kahulugan ng kalayaan - May tatlo o higit na halimbaw a - Kaangkupan ng patunay sa kahulugan Interpretasyon Pagtukoy ng mga indikasyon ng kalayaan o kaw alan nito sa mga balita o palabas sa telebisyon Kraytirya - Malinaw ang paliw anag kung bakit mayroon o w alang kalayaan sa sitw asyon - Kaangkupan ng mga indikasyon ng kalayaan
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng ginawang pagpapakita ng paggamit ng kalayaan sa pagpili ng mabuti at napanagutan ang pagpili sa masama batay sa sumusunod na kraytirya: a. Natutukoy ang mga pasyang ginaw a gamit ang Daan ng Aking Buhay b. Angkop ang ginamit na mga laraw an o simbolo sa baw at yugto ng buhay na ginaw a ang malayang pagpapasya
Paglalapat Pagpapakita ng sariling paraan ng paggamit ng kalayaan c. Nailaraw an ang mga gamit ang Daan ng Aking Buhay at Pagninilay sa tanong na karanasan sa malayang Ako Ba Ay Malaya? pagpapasya Kraytirya - Malinaw na nailaraw an ang mga mahahalagang pasya d. Naipakita ang mga at kilos mula pagkabata resulta ng malayang - Angkop ang patunay sa tugon sa tanong na Ako Ba Ay pagpapasya na naging Malaya? maganda ang bunga Pagbuo ng Sariling Pananaw e. Naipakita ang mga resulta
138
Pagbahagi ng opinyon sa paksang: Malaya ba ang laki sa layaw? Kraytirya Malinaw ang pagkakalahad ng pananaw at dahilan kung bakit malaya o hindi ang laki sa layaw Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Pagpapahayag ng dapat na saloobin sa sitw asyon ng mga kabataang nakapiit ang sarili sa mga bisyo, maling pananaw at magulong buhay Kraytirya - Malinaw na nailalaraw an ang damdamin ng mga kabataan na nasa ganitong kalagayan - May mungkahing dapat gaw in upang makamit ang pagiging malaya mula sa tanikalang nabanggit Pagkilala sa Sarili Pagsulat ng pagninilay na tumutukoy sa mga sariling gaw i (habits) na dapat linangin batay sa ginaw ang Daan ng Aking Buhay Kraytirya - Malinaw ang pagkakalahad ng repleksyon sa mga gaw i na dapat linangin sa sarili - May lima o higit pang hakbang Antas 3
ng malayang pagpapasya na hindi naging maganda ang bunga at napanagutan ang pagpili sa kilos f. May pagninilay sa tanong na Ako Ba Ay Malaya? g. Malikhain ang paggaw a
139
Plano ng Patuturo-Pagkatuto: Aralin 4: ANG KALAYAAN A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Sa bahaging Pagsisiyasat, tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa kalayaang taglay ng tao. Sa pagsisimula, ipakikita ang laraw an ng isang genie na kilala bilang tagabigay ng gantimpala. Gagamitin ito upang maipakita sa mga magaaral na ang tao ay nagtataglay ng kapangyarihan o kakayahan na pumili na tinataw ag na Kalayaan. Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, tatayain ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa mga konsepto tungkol sa kalayaaan sa pamamagitan ng pagsagot sa tseklis bago isagaw a ang pagtatalakay ng aralin. Ang resulta nito ay makatutulong upang matuklasan ang nauunaw aang konsepto ng mga mag-aaral kaugnay ng kalayaan. Sa paraang ito magagabayan ang guro kung ano pang konsepto ang pag-uukulan ng mas malalim na pagpapaliw anag.
Pagsisiyasat 1. Ipaskil ang katulad na laraw an sa pisara. Ipabasa sa isang mag-aaral ang kataga mula sa genie. 2. Atasan ang mga mag-aaral na gaw in ang pagpili. Isusulat nila ang kanilang mapipili sa bakanteng speec h balloon na katulad ng nasa ibaba.
140
Dahil akoy iyong pinalaya handa akong magbigay ng pabuya. Bilang gantimpala ano ang gusto mo? Pera, bahay o kotse?
_____________________ ____________________ . ______________________
3. Tanungin ang mga mag-aaral: a. b. Ano ang iyong hihilingin? Bakit? May hihilingin ka ba na w ala sa pagpipilian? Ano ito? Bakit?
Pagtuklas ng Dating Kaalam an 4. Ipasagot sa mga mag-aaral ang tseklist sa ibaba. Sang-ayon o hindi sang-ayon Panuto: Basahing mabuti ang baw at pangungusap tungkol sa kalayaan. Ang kolum na Bago ay kakatawan sa iyong kasalukuyang paniniw ala ukol sa mga pahayag. Lagyan ng tsek ang kolum na angkop sa iyong paniniw ala. Bago Pagkatapos Sang-ayon Hindi Sang-ayon Hindi Mga pahayag Sang-ayon Sang-ayon 1. Malaya akong gaw in anuman ang gustuhin ko. 2. Dahil ako ay malaya maiiw asan ko ang paggaw a ng masama.
141
3. Kapag nagbisyo ako, mababaw asan ang aking kalayaan. 4. Maaaring piliin ng tao ang kahihinatnan ng kanyang kilos. 5. Nakababaw as ng kalayaan ang mga gaw aing bahay na itinakda sa akin ng aking mga magulang. 6. Mas nadaragdagan ang kalayaan ko kapagsinusunod ko ang batas. 7. Walang kaugnayan ang kalayaan sa Likas na Batas Moral. 8. Ang kalayaan ay may katumbas na pananagutan. 9. Nababaw asan ang pagiging malaya ko dahil sa mga takdangaralin at proyektong ipinapagaw a ng aming guro. 10. Walang epekto sa aking pagkatao ang paraan ng paggamit ko ng kalayaan.
B.
MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP): Sa bahaging ito ipasusuri sa mga mag-aaral ang mga laraw an na nagpapakita ng pagkakaroon o kaw alan ng kalayaan.
Ipaliliw anag nila ang ginaw ang pag-uuri sa laraw an. Sa pamamagitan nito matataya ang kanilang kaalaman tungkol sa konsepto ng kalayaan. Mabibigyang tugon ang tanong na kailan maipamamalas ang pagkakaroon ng kalayaan?
5. 6. 7.
Ipaskil sa pisara ang katulad na mga laraw an. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga laraw an na may kaugnayan sa kalayaan. Atasan ang mga mag-aaral na idikit sa kanang bahagi ng pisara ang mga laraw ang nagpapakita ng kalay aan at sa kaliw ang bahagi naman ng pisara ang mga laraw ang nagpapakita ng kaw alan ng kalayaan. Gamiting gabay ang halimbawa sa ibaba.
142
A.
B.
C.
D.
E.
F.
G.
H.
I.
Nagpapakita ng kalayaan
Nagpapakita ng kawalan ng kalayaan
8.
Tanungin ang mga mag-aaral:
Mga Gabay na Tanong: a. Bakit may kalayaan sa laraw an? Bakit w ala? b. Kailan maipamamalas ang pagkakaroon ng kalayaan?
143
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) Sa Pagpapalalim na bahagi ng aralin, mabibigyang linaw ang maling persepsyon ng mga mag-aaral tungkol sa tunay na diw a ng kalayaan. Mahalaga ito upang itama ang kaisipan na ang kalayaan ay hindi nangangahulugang kapangyarihang gaw in ang anumang naisin ng tao. Matatalakay din sa tulong ng babasahin ang mga uri ng kalayaan, maipauunaw a rito ang konsepto na ang kalayaan ay likas sa tao upang makamit ang pinakamataas at pinakadakilang layunin ng kanyang pagkatao. Matapos talakayin at unaw ain ang babasahin bibigyan ang mga mag-aaral ng pagkakataon upang bumuo ng kakailanganing pag-unaw a. Muling pasasagutan ang tseklis. Sa paraang ito maihahambing ang pagbabago sa pag-unaw a ng mag-aaral pagkatapos na maipaliw anag ang konsepto ng kalayaan. Matataya ng guro ang lalim ng pag-unaw a ng mga mag-aaral.
9. Ipabasa sa mga mag-aaral ang babasahin. DAHIL AKO AY MALAYA, KABUTIHAN AY MAGAGAWA May mga kabataang nag-aakala na ang kalayaan ay kapangyarihan na gaw in ang anumang naisin ng tao. Kung susuriin ayon kay de Torre, ang tao ay walang kakayahang gaw in palagi ang anumang kanyang naisin. Maraming bagay ang nais niyang mangyari at gaw in subalit hindi niya magaw a ang mga ito. Nais ng taong hindi magkasakit, hindi tumanda, manatiling buhay, malaman ang lahat ng bagay - ngunit w ala siyang kalayaan upang magaw a ang mga ito. Kung ganoon, ano nga ba ang tinutukoy na kalayaan ng tao? Sa kabila ng limitasyong ito ng kalayaan ng tao, ang tao ay tunay na malaya sa kanyang pagpili o pagpapasya. Binigyang-kahulugan ni Santo Tomas de Aquino ang kalayaan bilang katangian ng kilos-loob na itakda ng tao ang kanyang kilos tungo sa kanyang maaaring hantungan at ang paraan upang makamit ito. Nangangahulugan ito na malaya ang taong gamitin ang kanyang kilos-loob upang pumili ng partikular na bagay o kilos. Ang tao ay nagtatakda ng kanyang kilos para sa kanyang sarili. Walang anumang puw ersa sa labas ng tao ang maaaring magtakda nito para sa kanya. Maaari siyang mahikayat, maganyak o maakit subalit hindi maaaring puw ersahin o pilitin. Subalit ang kalayaang ito ay hindi tumutukoy sa kalayaan upang piliin ng tao ang kahihinatnan ng kanyang pagpili. Hindi sakop ng kanyang kalayaan ang likhain ang kahihinatnan ng kanyang
144
piniling kilos. Halimbaw a, malaya ang isang mag-aaral na piliing magbarkada kaysa mag-aral ng leksyon, subalit hindi siya malaya sa maaaring kahihinatnan nito. Hindi maaar ing mataas pa rin ang kanyang marka sa kabila ng kanyang piniling gaw in. Hindi malaya ang tao na piliin ang kahihinatnan ng kilos na kanyang pinili. Samakatw id, ang kalayaan ay hindi lubos, at ito ay may limitasyon. URI NG KALAYAAN Mayroong dalaw ang uri ng kalayaan: 1. Panloob na Kalayaan. Ayon sa obserbasyon ni Santo Tomas de Aquino, nakasalalay sa kilos-loob ng tao ang kanyang kalayaan. Tinutukoy ng Panloob na Kalayaan ng kilos-loob ang: a) kalayaang gumusto (freedom of exercise) ito ang kalayaang magnais o hindi magnais b) kalayaang tumukoy (freedom of specification) ito naman ang kalayaan upang tukuyin kung alin ang nanaisin Sa babalang ito halimbaw a, Bawal ang Maligo Dito. Ang iyong kilos-loob ay malayang magnais o hindi magnais na sundin o kaya balew alain ang babala. Sakaling nagpasya ang kilos-loob na sundin ang sinasabi ng babala, malaya nitong tukuyin kung ano ang nanaising gaw in bilang kapalit sa planong paliligo. Nanaisin niya marahil ang magpiknik na lamang sa dalampasigan, lumipat ng ibang lugar o umuw i na lang. Walang maaaring magtanggal ng panloob na kalayaan ng tao. Hindi ito maipagkakait, makukuha o maaalis sa kanya. 2. Panlabas na Kalayaan. Ito ang kalayaan upang isakatuparan ang gaw ain na ninais ng kilos-loob. Naiimpluw ensiyahan ng mga panlabas na salik ang kalayaang ito. Maaaring mabaw asan o maalis ang kalayaang ito sa pamamagitan ng puw ersa sa labas ng tao. Kapag ang tao ay ikinulong, maw awala ang kanyang panlabas na kalayaan. Halimbaw a ng panlabas na kalayaan ay ang politikal, propesyonal at pang-akademikong kalayaan. Nakapaloob sa politikal na kalayaan ang kalayaang pumili ng sasalihang samahang politikal, bumoto o pumili ng taong mamumuno. Ang pang-akademikong kalayaan halimbaw a ay ang kalayaang pumili ng paaralang papasukan at kursong kukunin sa kolehiyo. May kalayaan ang mga propesyonal na gampanan ang kanilang
145
tungkulin ayon sa sariling pamamaraan subalit hindi taliw as sa mga panuntunan. Ayon kay Esther Esteban (1990), ang konsepto ng kalayaan ay nangangahulugan na nagagawa o nakakayang gaw in ng tao ang nararapat upang makamit ang pinakamataas at pinakadakilang layunin ng kanyang pagkatao. Malaya ang taong linangin ang kanyang sarili at paunlarin ito. Ang kalayaan ng tao ay nakabatay sa pagsunod sa Likas na Batas Moral. Ang tunay na kalayaan ay masusumpungan sa pagsunod sa batas na ito. Sa baw at batas na nauunaw aan at sinusunod ng tao, mas nadaragdagan ang kanyang kalayaan. Bakit nga ba pinayagan ng Diyos na maging malaya ang tao na tanggapin o suw ayin ang Kanyang batas? Bakit hinahayaan ng isang magulang ang kanyang anak na sumubok, pumili at magpasya para sa kanyang sarili? Ito ay sa dahilang umaasa ang Diyos o maging ang magulang ng pagsunod mula sa pag-unaw a at pagmamahal hindi dahil sa pinilit at pagsunod na may takot. Dahil dito, ang kalayaan ng tao ay palaging may kakambal na pananagutan. Ang tao ay kailangang maging mapanagutan sa anumang kilos at pagpapasyang gagaw in. Paano mo malalaman kung naging mapanagutan ka sa paggamit ng kalayaan? Narito ang ilang palatandaan ayon kay Esteban (1990): 1. Kung naisaalang-alang mo ang kabutihang pansarili (personal good) at ang kabutihang panlahat (common good). Halimbaw a, ginagamit mo ang kalayaan upang malampasan ang mga balakid sa pag-unlad ng ating pagkatao. Ang maging malaya sa kamangmangan, kahirapan, katamaran, kasamaan ay ilan sa mga ito. Itinatalaga din ang kalayaan para sa ikabubuti ng kapwa katulad ng pakikilahok sa mga proyektong pampamayanan o maging sa pagtatanggol sa mabubuting adhikain. 2. Kung handa kang harapin ang anumang kahihinatnan ng iyong pagpapasya. Ang bawat kilos o pagpapasya ay may katumbas na epekto, mabuti man o masama. Hindi lamang sapat na harapin ang kahihinatnan ng pasya o kilos kundi ang gamitin ang kalayaan upang itama ang anumang pagkakamali. 3. Kung ang iyong pagkilos ay hindi sumasalungat sa Likas na Batas Moral. Ang Likas na Batas Moral ay ibinigay sa tao noong siyay likhain. Nakasaad sa mga batas na ito ang dapat gaw in at di dapat gaw in ng tao. Ang mga batas na ito ang siyang batayan sa pagsasaalang-alang sa pagkilala ng kabutihang pansarili at kabutihang panlahat.
146
Bagamat may kalayaang pumili ang tao dahil sa kanyang kilos-loob, ang tao ay may kamalayan, kaya siya ay may kakayahan na magsuri at pumili ng nararapat. Siya ay may moral na tungkulin na piliin ang ayon sa moral na batayan. Ang kalayaan ng kilos-loob ay bahagi ng ating ispiritw al na aspeto ng ating pagkatao. Bigay ito ng Diyos sa tao upang malaya niyang mahubog ang kanyang pagkatao. Ang tunay na kalayaan ay mapanagutan kayat inaasahang ito ay gagamitin sa paggaw a nang naaayon sa kabutihan. 10. Talakayin: Mga Tanong: a. Kailan masasabing tunay na malaya ang tao? Ipaliw anag. b. Paano mo ipaliliw anag ang kahulugan ng kalayaan? (FU: Pagpapaliwanag) c. Malaya ba ang laki sa layaw ? Patunayan. (FU: Pagbuo ng sariling pananaw) d. Tunay bang malaya ang mga kabataang nakapiit ang sarili sa mga bisyo, maling pananaw at magulong buhay? Patunayan. (FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba) Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a (EU)
____________
sa
TAO
ang malayang pagpili sa
ngunit ang
kalayaan
ay may kakambal na
EU na dapat m ahinuha: Likas sa tao ang malayang pagpili sa mabuti o masama ngunit ang kalayaan ay may kakambal na pananagutan para sa kabutihan
147
11. Muling pasagutan ang tseklist sa mga mag-aaral sa ilalim ng kolum na PA GKATA POS batay sa natutunan nila sa babasahin. Sang-ayon o Hindi sang-ayon Panuto: Basahing muli ang baw at pangungusap. SA pagkakataong ito, sagutan ang kolum na Pagkatapos; ito ay kakataw an sa iyong paniniw ala matapos ang pagtalakay ukol sa kalayaan. Lagyan ng tsek ang tapat ng kolum na angkop sa iyong paniniw ala. Mga Pahayag Bago Pagkatapos Sang-ayon Hindi Sang-ayon Hindi Sang-ayon Sang-ayon 1. Malaya akong gaw in anuman ang gustuhin ko. 2. Dahil ako ay malaya maiiw asan ko ang paggaw a nang masama. 3. Kapag nagbisyo ako, mababaw asan ang aking kalayaan. 4. Maaaring piliin ng tao ang kahihinatnan ng kanyang kilos. 5. Nakababaw as ng kalayaan ang mga gaw aing bahay na itinakda sa akin ng aking mga magulang. 6. Mas nadaragdagan ang kalayaan ko kapagsinusunod ko ang batas. 7. Walang kaugnayan ang kalayaan sa Likas na Batas Moral. 8. Ang kalayaan ay may katumbas na pananagutan. 9. Nababaw asan ang pagiging malaya ko dahil sa mga takdangaralin at proyektong ipinapagaw a n gaming guro. 10. Walang epekto sa aking pagkatao ang paraan ng paggamit ko ng kalayaan. 12. Atasan ang mga mag-aaral na kumuha ng kapareha. Ihambing ang kanilang mga sagot. 13. Tanungin ang mga mag-aaral:
148
a) Nagbago ba ang iyong sagot? Bakit? b) Anong bagong kaalaman tungkol sa kalayaan ang iyong naunaw aan? E. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)
Sa bahaging ito ipagagaw a sa mga mag-aaral ang tsart upang tukuyin ang pagkakaroon at kawalan ng kalayaan mula sa sitw asyon sa palabas sa telebisyon o balita. Mahalaga ito upang mabigyang diin ang pag-unaw ang nakuha ng mga mag-aaral tungkol sa kalayaan. Ipagagaw a din ang Daan ng Aking Buhay upang ipakita ang mahalagang pasya at kilos na ginaw a ng mga mag-aaral. Sa pamamagitan nito maipakikita ang epekto ng paggamit ng kalayaan at masusuri kung sila ay naging mapanagutan sa paggamit nito o hindi. Maipakikita rin ang pagiging malikhain ng mga mag-aaral at maipauunaw a ang pamantayang gagamitin upang mataya nila ang sariling gaw a. Inaasahang gagaw a ang mga mag-aaral ng pagninilay sa resulta ng kanilang ginaw a. Sa paraang ito mabibigyang puna ang sariling gaw i (habits) na nakaaapekto sa paggamit ng kanilang kalayaan. Sa bahaging Pagsasabuhay, ang mga mag-aaral ay magmumungkahi ng paraan ng paglinang ng mga mabubuting gaw i upang maging mapanagutan sa paggamit ng kalayaan. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
Pagganap
14. Gamit ang tsart sa ibaba, ipatukoy ang mga indikasyon ng kalayaan o kaw alan nito sa mga balita o palabas sa telebisyon. Sitw asyon mula sa Palabas sa Telebisyon/ Balita Indikasyon ng Pagkakaroon ng kalayaan Kaw alan ng kalayaan
149
a) Bakit mo nasabing may kalayaan sa sitw asyon? b) Bakit mo nasabing w alang kalayaan sa sitw asyon? 15. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang Daan ng Aking Buhay na nagpapakita ng mga Mahalagang Pasya at Kilos na ginaw a mula sa pagkabata. Pagkatapos, pasulatin sila ng pagninilay sa tanong na: Ako Ba Ay Malaya? DAAN NG AKING BUHAY
Lumahok sa Pupils Government nagturo sa akin na magkaroon ng lakas ng loob mamuno at kakay ahang makihalubilo sa ibat-ibang tao Nagpasy ang mag-aral sa isang Science High School
(FU: Paglalapat)
Inunawa ang kapatid sa halip na kainisan kaya nagsimula na kaming maging malapit sa isat-isa
11 taong gulang
12 taong gulang
13 taong gulang
Hindi naging sapat ang pagsisikap sa pag-aaral noong elementary upang makamit ang karangalan bilang v aledictorian
12 taong gulang
Hindi pinagy aman ang talento sa pagawit dahil sa hiy a sa pagtatanghal sa harap ng maraming tao
12 taong gulang
Hindi sinunod ang payo ng magulang na magsikap sa pagaaral at patuloy na naging tamad kung kaya nawala ako sa top 10 ng klase
13 taong gulang
150
Pamantayan sa Rubric ng Daan ng Aking Buhay ng Malayang Pagpapasya Gumamit ng mga laraw an o simbolo sa baw at yugto ng buhay na ginaw a ang malayang pagpapasya Naisalaysay ang mga karanasan sa malayang pagpapasya Naipakita ang mga resulta ng malayang pagpapasya na naging maganda ang bunga gamit ang linyang pataas Naipakita ang mga resulta ng malayang pagpapasya na hindi naging maganda ang bunga gamit ang linyang pababa Naipakita ang pagkamalikhain sa gaw ain
Pagninilay Atasan ang mga mag-aaral na isulat sa journal ang kanilang pagninilay sa naging resulta ng kanilang ginaw ang Daan ng Aking Buhay. Bigyang puna ang sariling mga gaw i (habits) na nakaapekto kung paano nila ginamit ang kanilang kalayaan. Ang Aking Pagninilay Pangalan: ____________________ Paksa: ____________________ Petsa: ___________ 1. Mga natuklasan sa ginaw ang Daan ng Aking Buhay: 2. Ako ba ay malaya: 3. Mga mabubuting gaw i (habits) na nakaapekto sa paggamit ng kalayaan: 4. Mga masasamang gaw i (habits) na nakaapekto sa paggamit ng kalayaan:
151
Pagsasabuhay (FU: Pagkilala sa Sarili) Ipalista sa mga mag-aaral ang mga paraan ng paglinang ng mga mabubuting gaw i upang maging mapanagutan sa paggamit ng kalayaan. Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat, worksheets) Mga laraw an Worksheet 1: Kontrata ng mga Pasya at Kilos Ko Sanggunian: De Torre, Joseph M. (1980). Christian Philosophy. Manila: Sinag-tala Publisher Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila:Sinag-tala Publishers, Inc. Institute for Development Education Center for Research and Communication. (1992). Perspective: Current Issues in Values Education 4. Manila: Sinag-tala Publisher Quito, Emerita S. (2008). Fundamentals of Ethics. Manila: C & E Publishing Inc. Philosophy of Freedom (n.d.) Retrieved June 20, 2009 from http://en.w ikipedia.org/w iki/Philosophy of Freedom Freedom (philosophy) (n.d.) Retrieved June 20, 2009 from http://enw ikipedia.org/w iki/Freedom
152
Aralin 5: Dignidad ng Tao
Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol Ang mag-aaral ay nakagagaw a ng mga pasyang patungo sa katotohanan sa pagkatao. at kabutihan batay sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao. Mga Paksa: 1. Isip at Kilos-Loob 2. Likas na Batas Moral 3. Konsensya 4. Kalayaan 5. Dignidad Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: Sa Ikalawang Markahan: Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao ay nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan at sa pagpili ng kabutihan Sa Aralin 5: Dignidad ng Tao Ang paggalang sa dignidad ng tao ay ang nagsisilbing daan upang mahalin ang kapw a tulad ng pagmamahal sa sarili Ang paggalang sa dignidad ng tao ay nagmumula sa pagiging pantay at magkaparehong nilang tao Nauunaw aan ng m ga-aaral ang: (Mga Kaalam an) Dignidad ng Tao 1. Ang Baw at Tao ay may Dignidad Anuman ang Kanyang Kalagayang Panlipunan, Kulay, Lahi at iba pa. 2. Ang Paraan Upang Ipakita ang Pagkilala at Pagpapahalaga sa Mahahalagang Tanong: Sa Ikalawang Markahan: Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao? Sa Aralin 5: Dignidad ng Tao Bakit mahalagang igalang ang dignidad ng tao?
Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) nasusuri ang paraan ng pakikitungo sa mga taong itinutur ing na maliliit sa lipunan nakalalahok sa pagsasadula ng sitw asyon o kalagayan ng mga taong maliliit sa lipunan
153
3. 4. 5. 6.
Dignidad ng Isang Tao Mga Paraan ng Paggalang sa Dignidad ng Tao Mga Pr ograma ng Pamahalaan na Kumikilala sa Dignidad ng mga Taong Maliliit sa Lipunan Mga Paraan Upang Mapaunlad ang Pakikitungo sa mga Taong Itinuturing na Maliliit sa Lipunan Mga Dahilan Bakit May Dignidad ang Tao
nailalaraw an ang damdamin ng kapw a nakapangangatw iranan kung bakit may dignidad ang tao nakikilala ang mga taong dapat igalang bilang kapw a nakikilala ang mga paraan ng paggalang sa dignidad naiisa-isa ang mga programa ng pamahalaan na kumikilala sa dignidad ng mga taong maliliit sa lipunan
Inaasahang Pagganap: Naipakikita ang w astong paraan ng pakikitungo sa kapw a anuman ang kanyang kalagayan sa lipunan sa lahat ng lugar at pagkakataon
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapatunay sa katotohanan na ang baw at tao ay may dignidad anuman ang kanyang kalagayang panlipunan, kulay, lahi, edukasyon at iba pa Kraytirya Malinaw ang nailahad na pagpapatunay na tinataglay ng lahat ng tao ang dignidad May mga ibinahaging makatotohanang halimbaw a Interpretasyon Pagtukoy sa mga paraan ng paggalang sa dignidad ng tao mula sa isang pelikula o palabas sa telebisyon Kraytirya - Natukoy ang mga paraan ng paggalang sa dignidad ng kapw a na ipinakita sa napanood na pelikula o palabas sa telebisyon - Nailahad ang resulta ng paggalang sa kapw a Paglalapat Pagpapakita ng w astong paraan ng pakikitungo sa kapw a anuman ang kanyang kalagayan sa lipunan sa lahat ng lugar at pagkakataon
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng Pagpapakita ng Wastong Paraan ng Pakikitungo sa Kapwa batay sa sumusunod na kraytirya: a. May detalyadong paliw anag ng mga pasyang ginaw a batay sa paggamit ng Likas na Batas Moral, konsensya at kalayaan May pagpapahayag ng mga pagpapahalaga sa dignidad bilang kaw angis ng Diyos at kapantay ng kapw a May pagninilay
b.
c.
154
Kraytirya Naiisa-isa ang mga w astong paraan ng pakikitungo sa kapw a Pagbuo ng Sariling Pananaw Pagpapahayag ng pagsang-ayon o pagtutol: Nababawasan ang dignidad ng tao tuwing pinipintasan niya ang kanyang kapwa Kraytirya - Makabuluhan ang ibinigay na paliw anag - Nagbanggit ng mga patunay kaugnay ng paliw anag Pagdama at Pag-unaw a sa Damdamin ng Iba Pagbahagi ng mga pananaw / damdamin ng mga kabataang pinipintasan at hinihiya Kraytirya - Malinaw ang paglalaraw an ng pananaw /damdamin ng kapw a - Napangangatw iranan ang pananaw /damdamin ng kapw a Pagkilala sa Sarili Pagkilala sa mga bagong pananaw tungkol sa mga taong maliit sa lipunan at kung paano igalang ang kanilang dignidad Kraytirya - Nabanggit ang mga bagong pananaw tungkol sa mga taong maliit sa lipunan - Nabanggit ang mga paraan ng paggalang sa kanilang dignidad Antas 3 Plano ng Patuturo-Pagkatuto: Aralin 5: ANG DIGNIDAD NG TAO A. PAGSISIYASAT AT PAGT UKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPLORE)
155
Sa bahaging Pagsisiyasat tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral kaugnay sa taglay na dignidad ng tao. Magsisimula ang aralin sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga laraw an ng ibat ibang uri ng tao sa lipunan. Sa pamamagitan nito, masusuri ang paraan ng kanilang pakikitungo sa mga taong ito at makikilala kung tama ang kanilang pakikitungo sa kanilang kapw a. Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, magsasagaw a ang mga mag-aaral ng role playing. Mahalaga ito upang maunaw aan ng mga mag-aaral ang damdamin ng kapw a at masuri ang nagaganap sa taong hindi nakikitungo nang tama sa kanyang kapw a.Inaasahang mahihinuha ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng sagot sa tanong na Anong uri ng pakikitungo ang kailangan ng lahat ng tao mula sa kanyang kapw a? Pagsisiyasat 1. Magpaskil sa pisara ng mga katulad na laraw an. Ipasuri ito sa mga mag-aaral at hayaan ang ilan na ibahagi ang kanilang nagging obserbasyon.
m atandang babaeng pulubi 2. Tanungin ang mga mag-aaral
taong grasa
special child
batang basurero
lalaking m aayos ang pananam it
a. Ano ang nadarama mo kapag nakakakita ka ng ganitong mga tao sa iyong paligid? i. ii. matandang babaeng pulubi taong grasa
156
iii. v.
special child lalaking maayos ang pananamit
iv. batang basurero b. Paano mo pinakikitunguhan ang baw at isa sa kanila? c. Bakit iba-iba ang pakikitungo mo sa ibat ibang uri ng tao? Pagtuklas ng Dating Kaalam an 3. Magsagaw a ng simpleng role playing, pumili ng limang mag-aaral na kakataw an bilang: a. Matandang babaeng pulubi b. Taong grasa c. Special child d. Batang basurero e. Lalaking maayos ang pananamit 4. Ipasuot sa lima ang name plate na nakasulat ang baw at isang tauhan bilang tanda ng kanilang papel na ginagampanan. 5. Ang ilan sa mga mag-aaral ay atasan na gaw in sa lima ang naoobserbahan nilang karaniw ang ginagaw a ng mga taong pakikitungo sa mga uring ito ng mga tao. (halimbaw a: pinipintasan) 6. Itanong ang mga sumusunod sa mga mag-aaral na nakitungo sa limang nabanggit na uri ng mga tao: a. Bakit ganoon ang pakikitungong ginaw a mo sa kanila? b. Sa anong uri ng pakikitungong ginaw a mo ang nakadama ka ng kasiyahan? Ipaliw anag. c. Nakadama ka ba nang pagsisi sa paraan ng pakikitungo mo? Kung meron anong uri ng pakikitungo? Bakit? 7. Itanong ang mga sumusunod sa limang mag-aaral na kumataw an sa limang uri ng mga tao: (FU: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba) a. Ano ang nadama mo sa pakikitungong ginaw a sayo ng mga tao? b. Kung totoong ikaw ang nasa sitw asyon ano ang iyong mararamdaman?
157
c. Ano ang gagaw in mo sa ganoong pagkakataon? d. Kung bibigyan ka ng pagkakataon para magsalita sa mga tao ano ang sasabihin mo sa kanila? 8. Tanong para sa buong klase: a. b. c. Dapat bang iba-iba ang pakikitungo sa ibat ibang uri ng tao? Bakit? Anong uri ng pakikitungo ang karaniw an na kailangan ng lahat ng mga tao? Ano ang inyong saloobin dito: Nababaw asan ang dignidad ng tao tuw ing pinipintasan niya ang kanyang kapw a ng sariling pananaw) B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP) : (FU: Pagpapaliwanag) (FU: Pagbuo
Sa bahaging ito, magkakaroon ng pangkatang gaw ain ang klase. Pag-uusapan o tatalakayin ng mga mag-aaral ang ibat ibang konseptong alam nila tungkol sa dignidad. Mabibigyang katuw iran ng mga mag-aaral kung bakit may dignidad ang tao. Iisa-isahin din ng mga mag-aaral ang mga maaar ing gaw in upang ipakita ang paggalang sa lahat ng tao lalo na ang tinataw ag na maliliit na tao sa lipunan. Sa pamamagitan nito magagabayan ang mga mag-aaral na maunaw aan na ang lahat ng tao ay magkakapantay-pantay.
9. Pangkatang Gaw ain. Pangkatin ang klase sa lima. Pag-uusapan ng baw at kasapi ng pangkat ang mga konseptong alam nila tungkol sa dignidad at gaw in ang pagtatapos ng sinimulang pangungusap: May dignidad ang tao dahil ____________________________ 10. Ipaulat sa klase ang resulta ng pangkatang gaw ain. 11. Tanungin: Mga Gabay na Tanong: a. Sino ang mga maliliit na tao na dapat kong igalang? b. Anu-ano ang maaari kong gaw in bilang paggalang sa kanila?
158
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) Sa bahaging ito mas mapapalalim ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa tungkulin ng lahat na igalang ang tao bilang kanyang kapw a. Binigyang katuturan ang salitang dignidad. Makatutulong ito upang mas madaling maunaw aan ng mga mag-aaral ang mga konsepto tungkol sa dignidad. Sa tulong ng babasahin mas lalong mauunaw aan ng mga mag- aaral kung bakit ang tao ay tao at hindi bagay o hayop. Maipauunaw a rin na dahil sa dignidad ng tao may tungkulin siya sa kanyang kapw a na irespeto at bigyang pagpapahalaga. Matapos ang talakayan bubuo ang mga mag-aaral ng kakailanganing pag-unaw a gamit ang tsart upang suriin ang nagiging epekto ng paggalang sa dignidad ng kapw a gayundin ang programa na pamahalaan na tumataguyod sa pagkilala sa dignidad ng tao. Kailangan ito upang maunaw aan ng mga mag-aaral ang tungkulin ng taong igalang ang dignidad ng kapw a at ng sariling dignidad.
12. Ipabasa sa mga mag-aaral ang babasahin. PANTAY NA PAGKILALA SA DIGNIDAD, SA KAPWA IGAWAD Huw ag mong gaw in sa iba ang ayaw mong gaw in ng iba sa iyo. Kung ano ang makakasama sa yo, makasasama rin ito sa iyong kapw a. Kung ano ang makabubuti sa yo makabubuti din ito sa kanya. Bakit nga ba kaibigan? Sapagkat siya ay iyong kapw a-tao. Magkapareho ang inyong kalikasan bilang tao. Ito ang sinasaad sa gintong aral (Golden Rule) na kinikilala ang karapatan ng baw at indibidw al sa paggalang ng kanyang kapw a. Hindi nga bat ito rin ang utos ng Diyos sa tao? Sinabi niyang mahalin mo ang iyong kapw a katulad ng pagmamahal mo sa yong sarili. Mahalin mo ang kapw a kapantay ng iyong pagmamahal sa sarili: Nangangahulugan ito ng pagkilala sa dignidad na taglay ng lahat ng tao. Nilikha ng Diyos ang lahat ng tao ayon sa kanyang w angis. Ibig sabihin, ayon sa kanyang anyo, katangian at kakayahan. Samakatw id, ang dignidad ng tao ay nagmula sa Diyos; kayat ito ay likas sa tao, hindi nilikha ng lipunan at ito ay pangkalahatan, ibig sabihin taglay ng lahat ng tao
159
Ang dignidad ay galing sa salitang Latin na dignitas, mula sa dignus, ibig sabihin karapat-dapat. Ang dignidad ay nangangahulugang likas na karapatan ng baw at indibidw al sa paggalang ng kanyang kapw a. Lahat ng tao, anuman ang kanyang gulang, anyo, antas ng kalinangan at kakayahan ay may pantay-pantay na dignidad. Ang tao ay karapat-dapat sa paggalang at pagpapahalaga ng ibang tao. Bakit? May mga katangian na nagpapabukod-tangi sa tao sa ibang nilikha. Bakit ang tao ay TAO at hindi bagay o hayop? Sapagkat ang tao ay may rasyunal na kalikasan, ang tao ay rasyunal na nilikha. Ibig sabihin ang kalikasang ito ang nagbibigay sa tao ng kakayahang mag-isip, mangatw iran, maglimi at pumili nang malaya. Ang tao ay may likas na kakayahang hubugin at paunlarin ang kanyang sarili dahil dito. Hindi man agad nagagamit ng ilan ang kakayahang ito katulad ng mga bata, ang pagiging bukod tanging tao ang mabigat na dahilan ng kanyang dignidad. Hindi ito maw aw ala sa tao sapagkat hindi mababago ang kanyang kalikasan bilang tao. Dahil sa dignidad, lahat ay nagkakaroon ng karapatan na umunlad sa paraang walang maapektuhan. Nangingibabaw ang paggalang at pakikipagkapatiran, dahil sa mata ng Diyos, magkakapantay ang lahat. Samaktuw id, may tungkulin ang baw at isa sa atin na ituring ang ibang tao bilang kapw a na katulad natin, na may dignidad. Ayon kay Propesor Patrick Lee, ang dignidad ang pinagbabatayan kung bakit obligasyon ng taong: 1. Igalang ang sariling buhay at buhay ng kanyang kapw a. 2. Halimbaw a nito, sa kabila ng kahirapan sa buhay, hindi gagaw in ng isang tao ang magbenta ng sariling laman o magnakaw na nagpapababa ng sariling pagkatao. Gayundin, ang iyong kapw a ay hindi gamit lamang na dapat gamitin para sa sariling kapakinabangan. 3. Isaalang-alang ang kapakanan ng kapw a bago magsagaw a ng kilos. 4. Karaniw ang naririnig mula sa matatanda na bago mo sabihin o gaw in ang isang bagay ay makasampu mo munang isipin. Ano ang magiging epekto sa iba ng iyong gagaw in? Nararapat pa ba itong gaw in o hindi na? 5. Pakitunguhan sila ayon sa nais mong gaw in nilang pakikitungo sayo. 6. Ang paggalang, respeto sa karapatan, pagmamahal, pagpapahalaga sa buhay, kapayapaan, katotohanan ay ilan sa mga nais mong kilalanin
160
ng iba sa pakikipag-ugnayan sa yo. Ang mga ito rin ang kailangan ng iyong kapw a. Paano mo ba maipakikita ang pagkilala at pagpapahalaga sa dignidad ng isang tao? Una, pahalagahan ang tao bilang tao, hindi isang bagay o behikulo upang isakatuparan ang isang bagay na ninanais. O dahil siya ay nagtataglay ng mga katangiang mapakikinabangan. Hindi pinahahalagahan o iginagalang ang tao dahil siya, halimbaw a, ay isang propesyonal na maaaring magamit upang isakatuparan ang isang gaw ain. Wala man siyang tinapos na kurso, siya man ay bata o may espesyal na kondisyon, ay nararapat na igalang. Ikalawa, ang paggalang at pagpapahalaga sa dignidad ng tao ay ibinibigay hanggat siya ay nabubuhay. Patuloy na isinasaalang-alang at hinahangad ang mabuting kapakanan ng kapw a. Halimbaw a, ang pagmamahal ng anak sa magulang ay dapat hindi kondisyonal. Hindi nababaw asan ang paggalang ng anak sa kanyang mga magulang kahit ang mga ito ay matanda at mahina na. Gaw in mo sa iyong kapw a ang nais mong gaw in ng iyong kapw a sa iyo. Kung naghahangad ka ng pansariling kabutihan ang iyong kapw a ay ganundin para sa kanyang sarili. Kung ito ay kikilalanin ninyong pareho siguradong magiging payapa ang inyong mundo. 13. Tanungin: Mga Tanong: a. Sa kasalukuyan paano nagkakaroon ng pagbabago sa pananaw ng mga tao tungkol sa mga taong maliliit sa lipunan? b. Paano naigagalang ang kanilang dignidad? c. Gamit ang palabas sa telebisyon o pelikula, anu-ano ang mga paraan ng paggalang sa dignidad ng tao ang iyong nakikita o naoobserbahan? Punan ang tsart sa ibaba: (FU: Interpretasyon)
161
Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a (EU) :
Palabas sa telebisyon: __________________________________ Tauhang Gumaw a ng Kilos Tauhang Ginaw an ng Kilos Paraan ng Paggalang Resulta
14. Atasan ang mga mag-aaral na magtala ng mga programa ng pamahalaan na kumikilala sa dignidad ng mga taong maliliit sa lipunan. Punuan ang tsart sa ibaba. Gabay ang unang halimbaw a. Programa / Pr oyekto Special Education 1.______________________ 2.______________________ 3.______________________ Layunin Bigyan ng pantay na pagkakataon ang mga taong may kapansanan na makapag-aral. 1._____________________________ 2._____________________________ 3._____________________________
15. Atasan ang mga mag-aaral na punuuan ng sagot ang baw at patlang batay sa kanilang natutunan sa babasahin _____________________ (Ano ito?) __________________________________ (Ano ang tungkulin ko sa aking kapwa?)
DIGNIDAD
______________________ (Kanino nagm ula?) __________________________________ (Ano ang tungkulin ko sa aking sarili?)
________________________ (Sino ang nagtataglay?)
162
D.
PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (T RANSFER) Sa bahaging ito matutukoy ang mga konseptong natutunan ng mga mag-aaral tungkol sa dignidad at ang paraan ng pagpapaunlad sa pagkatao bilang taong may dignidad. Inaasahang maipaliliw anag ang paggamit ng isip at kilos -loob, Likas na Batas Moral, konsensya, kalayaan at dignidad sa pagpapasya upang maging ganap ang pagkatao. Isusulat ng mga mag-aaral ang pagninilay/repleksyon sa mga konseptong natutunan tungkol sa pagkatao ng tao. Sa bahagi pa ring ito hihikayatin ang mga mag-aaral na ipamuhay ang mga konseptong nauunawaan mula sa aralin. Mauunaw aan ng mga mag-aaral na ang tunay na pagkatuto ay hindi lamang ang pagsukat sa kaalaman sa konsepto kundi ang isalin ito sa kilos o gaw a. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaar i ring hayaan ang magaaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
Pagganap
(FU: Paglalapat)
16. Atasan ang mga mag-aaral na gumaw a ng Photo Journal batay sa ginaw ang Daan ng Aking Buhay (Lifeline) sa nakaraang paksa, paliw anag at repleksyon. Ipakuha ang mga karanasan o pangyayari sa buhay na may linyang pataas at naglalaraw an ng malayang pasya na may magandang bunga. Ipadikit sa Photo Journal ang mga laraw an sa anumang magasin o drow ing na angkop sa karanasan o pangyayari na may linyang pataas. Ipapaliw anag ang mga pasyang ginaw a batay sa paggamit ng isip at kilos-loob, Likas na Batas Moral, konsensya, kalayaan at pagpapahalaga sa dignidad. Pagninilay 17. Ipasulat sa journal ang kanilang pagninilay sa mga natutuhang konsepto tungkol sa pagkatao ng tao.
163
Ang Aking Pagninilay Pangalan_____________ Paksa ______________ Petsa_________
1. Ang aking mga natutuhan tungkol sa pagpapahalaga sa aking kapw a: 2. Mga taong maliliit na dapat kong igalang: 3. Mga paraan upang mapaunlad ko ang pakikitungo ko sa kanila: 4. Mga dapat kong gaw in bilang taong may dignidad: 5. Mga dapat kong iw asang gaw in bilang taong may dignidad:
Pagsasabuhay 18. Ipagaw a sa mga mag-aaral: a. Pumili ng taong nais mong paunlarin ang iyong pakikitungo sa kanya b. Itala ang mga paraan kung paano mo ito gagaw in c. Gaw in ang naitalang plano ng gaw ain sa loob ng limang araw d. Itala ang obserbasyon mo sa taong ito, ganundin ang obserbasyon mo sa sarili mo habang ginagaw a ang gaw ain. e. Isulat sa journal ang mga ito.
164
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat, worksheets) Kw entas na plakard ng mga salitang: matandang babaeng pulubi, taong grasa, special child, pedicab driver at lalaking maayos ang pananamit at nakakotse
Mga Sanggunian: Compendium of the Social Doctrine of the Church. (2004). Word & Life Publishing Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila:Sinag-tala Publishers, Inc. Johann Gottlieb Fichte, translated by Adolph Earnst Kroeger. The Dignity of Man(n.d.) Retrieved January 9, 2010 from http://en.w ikisource.org/w iki/The_Dignity_of_Man Ikatlong Markahan: Paghubog ng Aking Halaga at Birtud para sa Mapanagutang Pagpapasya at Kilos Aralin 1: Kaugnayan ng Halaga at Birtud Bilang ng araw /sesyon: 9 Lee, Patrick. Human Dignity (n.d.) Retrieved January 9, 2010 from http://www2.franciscan.edu/plee/human_dignity.htm
Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga kilos sa Tsart ng Pagpapaunlad mga halaga at birtud tungo sa mapanagutang pagpapasya at pagkilos. ng mga Birtud Mga Paksa: 1. Kaugnayan ng Halaga at Birtud 2. Hirarkiya ng Halaga 3. Panloob na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga 4. Panlabas na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a (Sa Ikatlong Markahan) Mahahalagang Tanong: (Sa Ikatlong Markahan) Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud at mga salik na Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga ay nagsisilbing gabay sa at mga salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga? mapanagutang pagpapasya at pagkilos.
165
Sa Aralin 1: Kaugnayan ng Halaga at Birtud Ang paulit-ulit na pagsasabuhay ng mga mabuting gaw i batay sa mga moral na halaga ay patungo sa paghubog ng mga birtud (acquired virtues). Nauunaw aan ng m ga-aaral ang m ga: (Mga Kaalam an) Ang Kaunayan ng Birtud at Halaga 1. Ang Kahulugan ng Birtud at mga Pamamaraan kung paano mahuhubog. 2. Mga Ur i ng Birtud 3. Kaugnayan ng Birtud at Halaga 4. Kahulugan ng halaga 5. Mga uri ng halaga
Sa Aralin 1: Kaugnayan ng Halaga at Birtud Bakit mahalaga ang paulit-ulit na pagsasabuhay ng mga mabuting gaw i?
Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) nakapagsusuri ng isang pelikula o palabas sa telebisyon na puno ng mabubuting aral upang matukoy ang mga birtud at halaga na taglay ng mga pangunahing tauhan natutukoy ang sariling mga birtud at halaga sa tulong ng mga tao sa kanyang paligid nailalahad ang kahulugan at kaugnayan ng birtud at halaga naiisa-isa ang mga uri ng birtud at halaga nakagagaw a ng Tsart ng mga Birtud at Halaga na Isasabuhay nakapagsasagaw a ng isang case study batay sa ibinahaging Tsart sa mga kakilala, kamag-anak o kaibigan nakapagsasagaw a ng isang panayam sa isang kilalang tao upang matukoy ang kanyang paraan ng pagsasabuhay at pagpapaunlad ng mga birtud at halaga Sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng ginaw ang paglalapat sa pangaraw -araw na buhay ang mga tiyak na hakbang sa pagsasabuhay ng mga birtud batay sa mga sumusunod ng kraytirya: Nakagaw a ng Tsart ng mga Birtud na Isasabuhay May 4 5 bilang ng mga birtud o halaga Malinaw ang mga tiyak na hakbang na isinulat para sa pagsasabuhay ng birtud Makatotohanan ang mga tiyak na paraan sa pagsasabuhay ng mga birtud Nasusubaybayan ang pagsasabuhay ng mga birtud sa baw at araw sa tulong ng mga taong may moral na pamumuhay, hal. magulang o kapatid
Inaasahang Pagganap Paglalapat sa pang-araw-araw na buhay ang mga tiyak na hakbang sa pagsasabuhay ng mga birtud
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapaliliw anag sa pagkakaiba at pagkakaugnay ng birtud at halaga Kraytirya: a. naipaliw anag ang pagkakaiba at kaugnayan ng birtud at halaga pinagmulan (etymology) mga katangian b. may angkop na mga halimbaw a Interpretasyon Pagtukoy ng mga birtud at halaga na nahinuha sa napanood na pelikula o palabas sa telebisyon na puno ng
166
mabuting aral Kraytirya: Natukoy ang 3 4 na mga birtud at halaga at ang mga sitw asyon kung saan ito nakita, mula sa napanood na pelikula o palabas sa telebisyon Paglalapat Paglalapat sa pang-araw-araw na buhay ang mga tiyak na hakbang sa pagsasabuhay ng mga birtud Kraytirya: Naisa-isa ang mga birtud at halaga na isasabuhay Angkop ang ginaw ang hakbang sa pagsasabuhay ng mga birtud at halaga Pagbuo ng sariling pananaw Pagpapahayag nang pagsang-ayon o pagtutol sa pahayag: Ang lahat ng tao ay may halaga ngunit hindi lahat ng tao ay naisasabuhay ang birtud. Kraytirya: Malinaw ang ginaw ang pahayag at nagbigay ng mga kongkretong halimbaw a Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Paggaw a ng isang panayam sa isang hinahangaang tao na nagsasabuhay ng mga halaga at birtud upang matukoy ang kanilang paraan ng pagsasabuhay at pagpapaunlad ng mga halaga at birtud Kraytirya: Natukoy ang ibat ibang paraan ng pagsasabuhay at pagpapaunlad ng birtud at halaga ng mga nakapanayam Pagkilala sa Sarili Paggaw a ng isang pagninilay batay sa mga sumusunod: a. Ang aking mga pagkatuto sa birtud at halaga b. Anu-ano ang mga birtud at halaga na isasabuhay ko batay sa pagsusuri ng pagpapaunlad ng aking talent, kakayahan at hilig at pagtupad ng aking mga
Nalakipan ng pagninilay tungkol sa kinalabasan ng gaw ain
167
tungkulin? c. Anu-ano ang mga tiyak na kilos na aking ilalapat sa pagsasabuhay ng mga birtud at halaga? Kraytirya Malaki ang nakitang pagbabago/pag-unlad sa pagsasabuhay ng Birtud at Halaga Stage 3
168
Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto: Aralin 1: KAUGNAYAN NG BIRT UD AT HALAGA Sa bahaging Pagsisiyasat, magpapakita ang guro ng mga ( EXPL ORE) A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMANlaraw an ng ibat ibang kilos ng tao (mabuti, masama). Aatasan ang mga magaaral na ihiw Pagsisiyasat alay ang kilos na sa kanilang palagay Ay mabuti at ang kilos na sa kanilang palagay ay masama. Makatutulong ang gaw aing ito upang mataya kung sapat ang kaalaman ng mga mag-aaral sa pagkilala ng mabuti at masamang kilos.
1. Magpaskil ng mga laraw ang nagpapakita ng ibat ibang kilos ng tao. 2. Batiin ang mga mag-aaral at ipagaw a ang mga sumusunod: a. Ipahiw alay ang kilos na sa kanilang palagay ay mabuti at ang mga kilos na sa kanilang pananaw ay masama. b. Ipadikit sa kanang bahagi ng pisara ang magkahiw alay na mga laraw an gabay ang halimbaw a sa ibaba. c. Tanungin ang mga sumusunod: Ano ang iyong pamantayan sa paghusga kung ang kilos ay mabuti o masama? Ano ang dapat taglayin ng tao kung gusto niyang maging mabuti?
169
masama
mabuti
Pagtuklas ng Dating Kaalam an (FU: Interpretasyon) Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, matutuklasan ang kakayahan ng mga mag-aaral na matukoy ang ibat ibang mga magagandang gaw i o asal na kanilang makikita mula sa panonood ng isang pelikula o palabas sa telebisyon. Kailangan din nilang tukuyin ang pinakamagandang aral na kanilang natutuhan mula sa gaw aing ito. Makatutulong ang gaw aing ito upang mataya ang kakayahan ng mga magaaral na tukuyin ang magagandang gaw i at mabubuting asal na kanilang nakikitang taglay ng mga tao sa kanilang paligid. Mahalagang panimulang gaw ain ito patungo sa kanilang pag-unaw a sa kahulugan ng halaga at birtud. Matapos ang gaw aing ito ay matutukoy ng guro kung aling bahagi ng plano ng pagkatuto ang mas bibigyan ng malalim na tuon.
3. Atasan ang mga mag-aaral na manood ng isang pelikula o palabas sa telebisyon na puno ng mabuting aral (Hal.May Bukas Pa, Tanging Yaman) 4. Atasan ang mga ito na tukuyin ang mga magagandang gaw i o asal na nakita mula rito. Ipasulat ang mga ito sa kanilang journal kalakip ang
170
maikling paliw anag kung bakit nila ito maituturing na mabuting gaw i o asal. 5. Ipasulat din sa kanilang journal ang mahalagang aral na natutunan mula sa napanood na pelikula o palabas sa telebisyon. 6. Tumaw ag ng ilang mga mag-aaral na magbabahagi sa klase ng kanilang takda. 7. Matapos magbahagi ang ilang mag-aaral ay itanong ang mga sumusunod: a. Ano ang pinakamahalagang aral ang natutuhan mo mula sa palabas? (Hal. pagtulong sa kapw a bago ang sarili) b. Ano ang mga magagandang ugali o asal mula sa palabas ang nais mong taglayin o isabuhay? Bakit? E. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM-UP) Sa bahaging ito, magsasagaw a ng isang gaw aing maaaring makatulong upang matukoy ng mga mag-aaral ang kanilang taglay na halaga at birtud. Ipatutukoy sa unang bahagi ang mga bagay na kanilang itinuturing na mahalaga. Ang ikalaw ang bahagi naman nito ay gagaw in sa tulong ng kanilang mga kamag-aral. Tutukuyin ng mga kamag-aral ang kanilang mga taglay na mabubuting asal o ugali, ito ay batay sa kanilang obserbasyon dito sa kaniyang kilos at gaw i sa araw-araw . Magkakaroon ng paghahambing sa kanilang sariling pagkakakilala at ang pagkakakilala sa kanya ng kanyang mga kamag-aral. Mahalagang tandaan ng guro na kailangang bigyan ng paalala ang mga batang magsusulat ng mga hindi kanais-nais na salita at ang katapat ng parusa kapag nilabag ito. Mahalaga ang gaw aing ito upang maipaunaw a sa mga mag-aaral ang halaga ng pagiging bukas sa pagtanggap ng puna ng kanilang kapw a lalo na ng kanilang pagkakakilala dito. Sa pamamagitan din ng gaw aing ito, makapagsasagaw a ng paghahambing ang mga mag-aaral ng kanilang pinahahalagahan ang kaugnayan nito sa kanilang mga taglay na magandang asal o ugali.
Ang Aking Taglay na Halaga at Birtud
( FU: Pagkilala sa Sarili at Interpretasyon)
8. Atasan ang mga mag-aaral na magdala ng bond paper o colored paper. 9. Itutupi ito sa gitna. Sa kaliw ang bahagi, isusulat ang tatlong bagay na itinuturing nilang mahalaga sa kanilang buhay. Sa kanang bahagi, isusulat ang mga magagandang asal o ugali na kanilang tinataglay. 10. Pagkatapos, atasan ang mga ito na idikit ang papel sa kanilang likod na ang nakalabas ay ang kabilang bahagi na w ala pang nakasulat. 11. Bibigyan ang lahat ng sampung minuto upang ikutin ang buong klase at makalapit sa mga kamag-aral. Is ulat sa papel sa kanilang likuran ang mga mabuting ugali o asal na nakikita nilang tinataglay nito. Tandaan na mga mabubuting ugali lamang ang iniaatas na isulat.
171
12. Pagkatapos, Ipatanggal ang papel sa kanilang likuran at maaari na nilang basahin ang mga nakasulat dito. 13. Atasan silang ikumpara ang mga naitala sa kabilang bahagi ng papel sa mga isinulat ng mga kamag-aral. Tanungin ang mga mag-aaral ng mga sumusunod: Mga Gabay na Tanong: a. May pagkakatulad ba ang naunang isinulat na mga pansariling ugali o asal at ang mga isinulat ng mga kamag-aral? Mayroon bang mga pagkakaiba? Tukuyin ang mga ito. b. Naging katanggap-tanggap ba para sa iyo ang isinulat ng iyong mga kamag-aral? Pangatw iranan. c. May kaugnayan ba ang mga magandang asal o ugali na iyong taglay sa mga bagay na itinuturing mong mahalaga sa iyong buhay? Pangatw iranan. F. PAGPAPALALIM (DEEPEN) (FU: Pagpapaliwanag)
Sa bahaging ito, mas malaw ak na tatalakayin sa unang bahagi ng babasahin ang kahulugan at dalaw ang uri ng birtud. Susundan ito ng pagtalakay sa kaugnayan ng halaga at birtud. Mas malaw ak namang tatalakayin ang kahulugan at ur i ng halaga at ang mga katangian ng baw at isa sa huling bahagi ng babasahin. Mahalaga ang maitutulong ng babasahin na ito upang mas maging malalim ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa kahalagahan ng pagtataglay ng mga halaga at birtud at kung ano ang maitutulong ng mga ito sa kanilang pagharap sa anumang hamon sa buhay. BABASAHIN: Ipabasa ang babasahin sa ibaba at ipatalakay ang mahahalagang konseptong o kakailanganing pag-unaw a (EU) na nakapaloob dito. BIRT UD AT HALAGA Gusto mo bang maging tunay na mabuting tao? Malaki ang maitutulong ng babasahing ito para sa iyo. Masisiguro lamang ng isang guro sa matematika na tunay na naunaw aan ng kanyang mag-aaral ang itinuturo niyang aralin kung masasagot ng huli ito nang tama sa pagsusulit at maging sa mga exercises sa pisara nang paulit-ulit. Sa ganito maihahalintulad ang tagumpay ng pagtuturo ng halaga
172
(value). Magiging makabuluhan lamang ang pagtuturo ng Edukasyon sa Pagpapahalaga kung ito ay nailalapat sa pang-araw -araw na buhay sa pamamagitan ng pagsasabuhay ng mga birtud. Ano nga ba ang birtud? Ang birtud o virtue ay galing sa salitang Latin na virtus (vir) na nangangahulugang pagiging tao, pagiging matatag at pagiging malakas. Ito ay nararapat lamang para sa tao. Kung kaya, hindi natin maaar ing sabihin ang birtud ng anumang hayop dahil ang isang hayop ay walang kakayahan na magtaglay ng anumang birtud. Ito ay dahil tanging tao lamang ang biniyayaan ng Diyos ng isip at kilos-loob. Mahalagang maunaw aan na ang birtud ay laging nakaugnay sa pag-iisip at pagkilos ng tao. Ang birtud ay hindi taglay ng tao sa kanyang kapanganakan. Kung pagmamasdan ang isang sanggol ay makikita ang kanyang kaw alang malay sa mundo. Hindi siya mabubuhay nang w alang ibang taong magbabantay at tutugon sa kanyang mga pangangailangan. Wala pa siyang kakayahang magisip at mangatw iran, magpasya at kumilos. Ngunit sa paglipas ng panahon, unti-unting nakikita ang pagbabago at pag-unlad. Ang mga ito ay dahil sa gaw i (habit). Ang gaw i ay bunga ng paulit-ulit na pagsasakilos o pagsasagaw a ng isang kilos at makakamit lamang kung lalakipan ng pagsisikap. Dahil ito ay dumadaan sa mahabang proseso at pagsisikap ng tao, hindi ito maw awala sa isang iglap lamang. Ito ay magiging isang per manenteng katangian na magtutulak sa tao na kumilos na hindi lamang puno ng kasanayan kundi may kalakip na kaw ilihan at kasiyahan. Ang bawat tao ay may magkakaibang gaw i. Ang tao ay may magkakatulad na isip ngunit hindi tayo magkakatulad ng kaalaman. Mayroon tayong magkakatulad na kilos-loob ngunit magkakaiba ng taglay na birtud. Lahat tayo noong ipanganak ay may isip, biyaya ito sa atin ng Diyos. Ngunit dahil sa ang ilan sa atin ay hindi nakapag-aral dala ng kahirapan, hindi sapat ang nakukuha nilang kaalaman. Hindi tulad ng mga batang napag-aral ng kanilang mga magulang na nakakakuha ng sapat na kaalaman sa paaralan. Ang birtud ay gaw i. Ito ay bunga ng mahaba at mahirap na pagsasanay. At bilang tao kailangan nating makamit ang dalaw ang mahalagang kasanayan: 1. Ang pagpapaunlad ng kaalaman/karunungan na siyang gaw ain ng ating isip. Ito ay makakamit sa pamamagitan ng paghubog ng mga
173
intelektw al na birtud. 2. Ang pagpapaunlad ng ating kakayahang gumaw a ng mabuti at umiw as sa masama na siyang gaw ain ng ating kilos-loob. Ito ay makakamit sa pamamagitan ng paghubog ng mga moral na birtud. DALAWANG URI NG BIRT UD INT EL EKTWAL NA BIRTUD Ang mga intelektw al na birtud ay may kinalaman sa isip ng tao. Ito ay tinataw ag na gawi ng kaalaman (habit of know ledge). Sa buhay ng tao, naglalaan tayo ng mahabang panahon sa pagpapayaman ng ating isip. Kung kaya, mahalagang malaman natin ang w astong pamamaraan sa pagsasagaw a nito upang hindi tayo magsayang ng pagod, salapi at panahon. Maaari mong gamiting gabay ang mga sumusunod na pamamaraan: a. Paghahanap ng kaalaman upang makaalam tungo sa paggaw a nang may kasanayan na magagaw ang perpekto lamang sa tulong ng pagunaw a (understanding), agham (science), karunungan (w isdom) b. Paggamit ng kaalamang nakalap sa mga pagpapasya at kilos na maaaring mapagyaman sa tulong ng sining (art) at maingat na paghusga (prudence) Mga Uri ng Intelektw al na Birtud 1. Pag-unaw a (Understanding). Ang pag-unaw a ang pinakapangunahin sa lahat ng birtud na nakapagpapaunlad ng sip. Ito ay nasa ubod (essence) ng lahat ng ating pag-iisip. Kung hindi ginagabayan ng pag-unaw a ang ating pagsisikap na matuto, w alang saysay ang ating isip. Ito ang dahilan kung bakit ibinigay ito sa atin bilang biyaya na taglay natin habang tayo ay unit-unting nagkakaisip. Ang pag-unaw a ay kasingkahulugan ng isip. Tinataw ag ito ni Santo Tomas de Aquino na Gawi ng Unang Prinsipyo (Habit of First Principles). 2. Agham (Science). Ito ay sistematikong kalipunan ng mga tiyak at tunay na kaalaman na bunga ng pagsasaliksik at pagpapatunay. Matatamo natin ito sa pamamagitan ng dalaw ang pamamaraan: a. Pilosopikong pananaw kaalaman sa mga bagay sa kanyang huling layunin (last cause). Isang halimbaw a ay ang pag-aaral ukol sa tao, sa kanyang kalikasan, pinagmulan at patutunguhan
174
b. Siyentipikong pananaw kaalaman sa mga bagay sa kanyang malapit na layunin (proximate cause). Halimbaw a, pag-aaral sa pagkatao ng tao; sa kanyang kilos, kakayahan, kapangyarihan (pow ers), sa kanyang gaw i. 3. Karunungan (Wisdom). Masasabi lamang na naaabot na ng kaisipan ng tao ang kanyang kaganapan kung ito ay nagamit sa paggabay ng birtud ng karunungan. Ito ang pinakapurong uri ng kaalaman. Ito ang pinakahuling layunin ng lahat ng kaalaman ng tao. Ito rin ang itinuturing na agha m ng mga agham. Sinabi ni Santo Tomas de Aquino: Napakaraming sangay ng siyensya at napakarami ng mga bagay na maaaring malaman ng tao ngunit nag-iisa lamang ang karunungan. Ang karunungan ang nagtuturo sa tao upang humusga ng tama at gaw in ang mga bagay na mabuti ayon sa kanyang kaalaman at pag-unaw a. Ito ang nagtutulak sa tao upang maunaw aan ang bunga o kalalabasan (consequence) ng lahat ng pananalita at kilos bago ito sabihin at isagaw a. 4. Maingat na Paghuhusga (Prudence). Ang mga birtud na nabanggit sa itaas ay mayroong natatanging layunin na pagyamanin ang isip sa pamamagitan ng impor masyon na kinalap upang makaalam. Ang maingat na paghuhusga ay isang uri ng kaalaman na ang layunin ay labas sa isip lamang ng tao. Taglay natin ito hindi lamang upang tayo ay makaalam, kundi upang mailapat ang anumang nakalap na karunungan sa kilos. Ito ay may layuning sabihin sa ating sarili kung paano kumilos nang tama o w asto. Ang maingat na paghuhusga ang nagbibigay-liw anag at gumagabay sa lahat ng ating mabuting asal o ugali. Sinasabi nga na sa tunay na esensya ng buhay, mas mahalaga ang maging mabuti kaysa maging malusog, mayaman at matalino. Ito ang pinakamahalaga at pinakamakabuluhan sa lahat ng mga intelektw al na birtud; kayat tinataw ag itong praktikal na karunungan (practical w is dom). Masasabing nailalapat ng tao ang maingat na paghuhusga kung ang isip ay nakakalap ng tamang kaalaman at ginagamit ito bilang gabay sa kanyang moral na kilos. Ang buhay ng tao ay puno ng mga pagsubok. Kailangan ng tao ng kahandaan upang harapin at malampasan ang mga ito. Ang maingat na paghusga ang magbibigay sa tao ng kahandaang ito. Layunin nito ang humusga kung ano ang dapat at hindi dapat isagaw a sa anumang sitw asyon o pagkakataon. Ito ang tunay na karunungan ng isang taong tunay na nagpapakabuti. Ayon kay Santo Thomas de Aquino, Ang gaw i ng maingat na paghuhusga ay ang pagtingin sa lahat ng panig; pag-alala sa nakaraan, pag-unaw a sa kasalukuyan at pagtanaw sa hinaharap,
175
upang makakalap ng datos bago isagaw a ang anumang pagpapasya. 5. Sining (Art). Kung ang maingat na paghusga ay tamang paghusga ukol sa mga bagay na dapat isagawa, ang sining ay tamang kaalaman ukol sa mga bagay na dapat gawin. Kung ang maingat na paghuhusga ay nagtuturo sa atin ng tamang asal, ang sining ang nagtuturo sa atin upang lumikha sa tamang pamamaraan. Ang sining ay paglikha, ito ay bunga ng katw iran. Anuman ang nabuo sa isip ay inilalapat sa paglikha ng bagay. Ang sining ay maaaring gamitin sa paglikha ng anumang may ganda, katulad ng obra ng isang pintor, aw it ng isang kompositor at tula ng isang manunulat. Ito rin ay maaaring gamitin sa paglikha ng mga bagay na may kapakinabangan tulad ng pagtatayo ng mga bahay, gusali, tulay, daan at marami pang iba. Ngunit anumang likhang sining ay dapat na naisagaw a nang maayos at puno ng kasanayan. Palaging binibigyang-diin ni Santo Tomas de Aquino na, Ang isang artista ay hindi pupur ihin dahil sa panahon at paw is na kanyang inilapat sa kanyang gaw a kundi sa kalidad ng bunga ng kanyang pagsisikap. MORAL NA BIRT UD Ang mga moral na birtud ay may kinalaman sa pag-uugali ng tao. Ito ay ang mga gaw i na nagpapabuti sa tao. Ito ay ang mga gaw i na nagtuturo sa atin na iayon ang ating ugali sa tamang katw iran. Ang lahat ng mga moral na birtud ay may kaugnayan sa kilos-loob. May apat na uri ang moral na birtud: 1. Katarungan (Justice). Upang magkaroon ng tunay na kabuluhan ang isang kilos, ito ay nararapat na nagmula sa kilos loob o may pahintulot nito. Ang isang kilos ay maaari lamang purihin o sisihin kung ito ay naisagaw a nang Malaya. Halimbaw a, hindi mo maaaring sisihin ang isang tinedyer na nanakit ng isang mag-aaral kung siya ay pinilit at tinakot ng ibang tao upang gaw in ito. Ang kilos-loob ang may pangkalahatang impluw ensya sa moral na kilos. Kailangan itong magabayan ng birtud ng katarungan upang maging handa ito sa lahat ng pagkakataon na gumaw a ng tama. Ang katarungan ay isang birtud na gumagamit ng kilos-loob upang ibigay sa tao ang nararapat lamang para sa kanya, sinuman o anuman ang kanyang katayuan sa lipunan. Ang lahat ng tao ay mayroong mga karapatan na nararapat igalang. Ang katarungan ang nagtuturo sa atin upang igalang at hindi kailanman lumabag sa mga karapatan. May kaugnayan ito sa ating tungkulin sa Diyos, sa ating sarili at sa ating kapw a.
176
2. Pagtitim pi (Tem perance/Moderation). Nabubuhay ang tao sa isang mapanuksong mundo. Maraming inihahain ang mundo sa ating harapan na maaaring maging dahilan upang magtalo ang ating pagnanasa at katw iran. Halimbaw a, kung overweight ka na makatw iran na iw asan mo ang mga pagkaing matamis o mataas ang calories. Kailangang mangibabaw ang katw irang ito kaysa ang pagnanasang kumain ng ganitong pagkain. Kinakailangan na malakas ang pagtitimpi o kontrol sa sarili. Kung hindi ito mapagtatagumpayan, mababale-w ala ang anumang pagsisikap na maging mabuti. Ang pangunahing kailangan ay moderasyon. Nakikilala ng isang taong nagtataglay ng pagtitimpi ang bagay na makatw iran at ang bagay na maituturing na luho lamang. Ginagamit niya nang makatw iran (ibig sabihin nang naaayon sa totoo at matuw id na prinsipyo) ang kanyang isip, talento, kakayahan, hilig, oras at salapi. 3. Katatagan (Fortitude). Ang buhay sa mundo ay puno ng mga suliranin at pagsubok. Kung minsan, sa tindi ng ating mga pinagdadaanan, nanghihina na ang ating loob at naw awalan tayo ng pag-asa. Kung kaya mahalagang taglay natin ang birtud na maglalayo sa atin sa ganitong damdamin: ang birtud ng katatagan. Ito ay ang birtud na nagpapatatag at nagpapatibay sa tao na harapin ang anumang pagsubok o panganib. Ito rin ang birtud na nagtuturo sa ating paninindigan ang pag-iw as sa mga tuksong ating kinakaharap sa araw-araw . Kaugnayan ng Birtud at Halaga Ang paghubog ng gaw i ay may kaugnayan sa halaga. Kung ang isang tinedyer tulad mo ay magpasya na paulit-ulit na isabuhay ang birtud ng maingat na paghuhusga, ito ay dahil naniniw ala kang mayroon itong napakahalagang kontr ibusyon sa iyong araw -araw na pagpapasya. Maaaring isinasabuhay mo ito dahil naranasan mo na ang masaktan dahil sa isang pagkakamali bunga ng padalus-dalos na pagpapasya. Sa kabilang banda, kung hindi pinaiiral ng isang tao ang pagiging mahinahon o matimpi sa kanyang kilos, maaaring mas binibigyan niya ng halaga ang mga bagay na makapagdudulot sa kanya ng panandaliang kasiyahan. Sabi nga nila, mas masarap yata ang mga bagay na baw al. Kung hindi pinahahalagahan ng isang tao ang birtud ng katatagan, marahil ito ay dahil hindi niya ito kailangan sa kasalukuyan. Maaari ring ito ay dahil nasanay na siyang umiw as na lamang sa anumang pagsubok at hayaang lumampas ang mga pagkakataon na ibinibigay sa kanya. Ganito rin kapag pinag-usapan natin ang katapatan, pagiging totoo at marami pang ibang birtud. Kung nakikita natin ang tulong ng mga ito sa ating pagkatao, pagyayamanin natin at pahahalagahan ang mga ito. Sa ganitong paraan, nagkakaroon ng kaugnayan ang birtud at ang halaga.
177
Kahulugan at Uri ng Halaga Ang halaga o values sa salitang Ingles ay nagmula sa salitang Latin na valore na nangangahulugang pagiging malakas o matatag at pagiging makabuluhan o pagkakaroon ng saysay o kabuluhan. Mula sa ugat ng salitang ito, mahihinuha natin na ang isang tao ay kailangang maging malakas o matatag sa pagbibigay-halaga sa anumang bagay na tunay na may saysay o kabuluhan. Halimbaw a, mapahahalagahan ang pag-aaral kung paglalaanan ito ng ibayong pagsisikap at pagtitiyaga na may kalakip na sakripisyo. Hindi kailanman maaangkin ang pagpapahalagang ito kung hindi tayo magiging matatag o malakas sa aspetong pisikal, pangkaisipan o emosyonal. Ang baw at tao ay maaaring mayroong ibat ibang pakahulugan sa salitang halaga. Para sa isang mamamayan na inilalaan ang kanyang malaking panahon sa paghahanap-buhay upang kumita, ang halaga para sa kanya ay maaari lamang niyang ihalintulad sa halaga ng piso laban sa dolyar. Kung ang tatanungin naman ay isang magulang, ang halaga ay mga mithiin at mga birtud na nais nilang ituro s a kanilang mga anak. Ayon naman sa mga sikolohista, ang halaga ay anumang bagay na kaibig-ibig, kaakit-akit, kapuri-puri, kahanga-hanga at nagbibigay ng inspirasyon, magaan at kasiya-siya sa pakiramdam, at kapaki-pakinabang. Ito ay naghihikayat at gumagabay para pumili at gaw in ang partikular o tiyak na layunin para sa ikauunlad at ikabubuti ng indibidw al. Halimbaw a nito ay ang ilang mga personal na halaga tulad ng positibong pagtanggap sa sarili, katapatan sa sarili, pagiging masunurin, katanyagan, kalinisan ng puri, dangal, simpleng pamumuhay at iba pa. Ayon sa tradisyon, ang halaga ay tumutukoy sa saligan o batayang kilos o gaw a at sa ubod ng paniniwala. Sa karaniw ang tao, tumutukoy ito sa isang bagay na mahalaga sa buhay. Ito ay tumutukoy rin sa anumang mabuti. Ang mabuti ay ang mga bagay na hinahangad at pinaghihirapang makamit ba hindi nakapipinsala o nakasasakit sa ating sarili at sa kapw a Mga halimbaw a nito ay paggalang sa matatanda, pagiging makapamilya, dangal at puri, kasiyahan sa mga kaibigan, paggalang sa buhay, pagsunod sa magulang at iba pa. Ayon kay Dr. Manuel Dy (1994), ang halaga ay obheto ng ating intensyonal na damdamin. Mauunaw aan natin ang halaga sa pamamagitan ng pagdama dito. Hindi ito naghihintay ng katw iran upang lumitaw sa ating buhay. Ang halaga ay hindi iniisip; ito ay dinaramdam. Hindi ito obheto ng isip
178
kundi obheto ng puso. Ang ating isip ay bulag sa halaga; tulad ng ating mata na bingi sa ingay at ng ating tenga na bulag sa kulay. Ngunit hindi ito nangangahulugan na hindi na natin mapag- iisipan ang halaga. Kapag ito ay pinag-iisipan na nang mabuti, hindi na ito sa halaga bilang halaga kundi ang konsepto na ng halaga. Sinasabi ni Dr. Dy na ang halaga ang nagbibigay ng kabuluhan sa buhay ng tao. Kailangang bigyang-diin ang mga sumusunod: a. Ang halaga ay immutable at objective. Ibig sabihin, hindi nagbabago ang mga halaga dahil ang mga ito, lalo na ang nasa higit na mataas na antas, ay mga kalidad kung saan nakasalalay ang pagkatao. Halimbaw a, ang halaga ng kalusugan ay hindi nagbabago. Kung ang tao ay hindi tumugon sa halaga ng kalusugan; hindi siya kumakain ng masustansyang pagkan, hindi nag-eehersisyo o kayay palagiang umiinom ng alak at naninigarilyo, hindi ang halaga ng kalusugan ang nasisira kundi ang tao mis mo. Dahil ang mga gaw aing ito ay magiging sanhi upang magkasakit siya. b. Ang halaga ay sumasaibayo (transcends) sa isa o maraming indibidw al. c. Ang halaga ang nagbibigay ng direksyon sa buhay ng tao. d. Ang halaga ay lumilikha ng kung anong nararapat (ought-to-be) at kung ano ang dapat gaw in (ought-to-do). Halimbaw a, ang halagang katarungan ay dapat nariyan, buhay at umiiral. Kaya ako ay dapat maging makatarungan at kumilos nang makatarungan. Sa madaling salita, ang halaga ang pundasyon ng mga obligasyon, paniniw ala, mithiin at saloobin. Mga Uri ng Halaga Maraming mga bagay ang maaar ing pahalagahan ng tao, lalo na ng isang tinedyer. Ang pag-aaral, kaibigan, pamilya, barkada at pagmamahal ay ilan lamang sa mga bagay na maaaring maituring na mahalaga. Ngunit sa dami ng pagbabago dulot ng modernisasyon at teknolohiya, minsan ay nahihirapan na ang tinedyer na kilalanin ang tama sa mali at ang mabuti sa masama. Mahalagang maunaw aan niya ang mga uri ng halaga na gagabay sa pagpili ng tama at ang mataas na antas ng halaga na aangkinin at isasabuhay. Una, Ganap na Halagang Moral (Absolute Moral Values). Ito ay nagmumula sa labas ng tao. Ito ang pangkalahatang katotohanan (universal truth) na tinatanggap ng tao bilang mabuti at mahalaga. Ito ay ang mga prinsipyong etikal (ethical principles) na kanyang pinagsisikapang makamit at mailapat sa pang-araw -araw na buhay. Ito ay ang mga mithiin na tumatagal at nananatili; ito ay katanggap-tanggap at makabuluhan para sa lahat ng tao anuman ang kanyang lahi o relihiyon. Ito ang nagbubuklod sa lahat ng tao sa Diyos.
179
Ang mga halagang tulad ng pag-ibig, paggalang sa dignidad ng tao, pagmamahal sa katotohanan, katarungan, kapayapaan, paggalang sa anumang pag-aari, pagbubuklod ng pamilya, paggalang sa buhay, kalayaan, paggawa at iba pa ay mga halimbaw a ng ganap na halagang moral. Hindi namimili ng katayuan sa buhay o lahi ang mga ito upang ating maangkin. Wala itong pinipiling panahon, tao, pangkat o sitw asyon. Likas para sa isang tao ang maglaan ng kanyang panahon upang ito ay maangkin at maisabuhay ang mga ito. Sa ating paghahanap ng katotohanan at kahulugan sa buhay, hindi tayo namumuhay sa mundo upang maglakbay nang w alang iisang direksyon. Bagamat binigyan ang tao ng kalayaan; ang kanyang kilos, pananaw , paniniw ala at halaga ay nararapat na naaayon sa pangkalahatang katotohanan. May laya ang sinuman na angkinin ito o hindi; ngunit kailangang handa tayong tanggapin ang kahihinatnan ng pag-angkin o hindi pag-angkin ng mga ito. Mga Katangian ng Ganap na Halagang Moral e. Obhetibo. Ito ay naaayon sa kung ano ito (w hat is), ano ito noon, (has been) at kung ano ito dapat ( must be). Ito ay nananahan sa labas ng isip ng tao, mas mataas sa isip ng tao at ito ay nananatili kahit pa hindi ito nakikita o iginagalang ng ilan. f. Pangkalahatan. Ito ay sumasaklaw sa lahat ng tao, kilos at kondisyon o kalagayan. Hinango mula sa Likas na Batas Moral, ito ay katanggaptanggap sa lahat ng tao, sa lahat ng pagkakataon, at sa lahat ng kultura dahil ito ay nakabatay sa pagkatao ng tao na pangkalahatan. g. Eternal. Ito ay umiiral at mananatiling umiiral. Hindi ito magbabago kahit lumipas man ang mahabang panahon. Nagbabago ang panahon, ang paniniw ala, mithiin, pangangailangan at layon ng tao ngunit hindi pa rin mababago nito ang ganap na halagang moral. Ikalaw a, Halagang Pangkultural/Panggaw i (Cultural Behavioral Values). Ito ay mga halagang nagmula sa loob ng tao. Ito ay maaaring pansariling pananaw ng tao o kolektibong paniniw ala ng isang pangkat kultural. Ang layunin nito ay makamit ang mga dagliang pansarili o pampangkat na tunguhin (immediate goals). Kasama rito ang pansariling pananaw , opinyon, ugali at damdamin. Halimbaw a, kung lumaki ka sa Pilipinas kung saan may konserbatibong kultura, kayat maninibago ka kung maninirahan sa Europa. Dito ang mga tao ay labis na liberal. Maaaring may mga paniniw ala sila na katanggap-tanggap sa kanilang lipunan ngunit hindi katanggap-tanggap sa iyo.
180
Mga Katangian ng Halagang Pangkultural/Panggawi a. Subhetibo. Ito ay pansarili o personal sa indibidw al. Ito ay ang personal na pananaw , ugali o hilig na bunga ng pag-udyok ng pandamdam, damdamin, iniisip, motibo, karanasan at nakasanayan. Ito ay mga halagang maaaring ang kahihinatnan ay makikita lamang sa paglipas ng ilang panahon o matapos makita ang resulta o bunga. b. Panlipunan (Societal). Ito ay naiimpluw ensyahan ng halaga ng lipunan - ang nakagaw iang kilos o asal na katanggap-tanggap sa lipunan. Ito ay maaaring magdaan sa unti-unting pagbabago upang makaayon sa panahon at mga pangyayari. c. Sitwasyunal (Situational). Ito ay nakadepende sa sitw asyon, sa panahon at pangyayari. Ito ay madalas na nag-uugat sa subhetibong pananaw sa kung ano ang mapakikinabangan o hindi. Ang ginagaw ang pagpili ay madalas na ibinabatay sa kung ano ang mas kaaya-aya, kapuri-puri, makabuluhan at tumutugma sa pangangailangan sa kasalukuyang panahon. Sa unang tingin, iisipin natin na w alang kaugnayan ang moral na halaga sa panggaw ing halaga. Kahit ang tao ay nilikha na may natural na kakayahan sa pagkiling sa mabuti at pag-iw as sa masama, mayroon pa rin siyang kakayahan na makagaw a ng di moral na kilos. Dahil ito sa kanyang taglay na kahinaan. Kung minsan, may mga nakaugalian sa lipunan na nagiging katanggap-tanggap kahit na di moral ang mga ito. Minsan inaakala ng marami na dahil tinatanggap na ang isang kilos ng lipunan, naaayon na rin ito sa moral na pamantayan. Sa buhay ng tao, saan man sa mundo, nahaharap siya sa mga personal na opinyon, motibo, kaugaliang bunga ng nakagisnang kultura at mga sitw asyon kung saan kailangan niyang mamili sa pagitan ng tama at mali. Kung kaya, hanggat ang mga pangkultural/panggaw ing halaga ng tao ay hindi nag-uugat sa ganap na halagang moral, laging naroon ang panganib na kanyang suw ayin ang Likas na Batas Moral. Dahil ang Likas na Batas Moral ang pundasyon, ang ugat ang nagpapatatag sa lahat ng kultural/panlipunan na halaga sa pagpapasya sa pagitan ng tama at mali. Bilang isang taong nilikha ng Diyos na may isip at kilos-loob, matatag ka ba sa pagharap sa mga nagtutunggaliang impluw ensya mula sa iyong paligid? 14. Talakayin sa buong klase:
181
a. Ipaliw anag ang pagkakaiba ng birtud at halaga. (FU: Pagpapaliwanag) i. sa pinagmulan (etymology) ii. mga katangian b. Ipaliw anag ang dalaw ang uri ng birtud i. kahulugan ii. mga uri c. Patunayan: Ang lahat ng mga moral na birtud ay may kaugnayan sa kilos-loob. d. Sa iyong palagay, aling moral na birtud ang di lubos na naisasabuhay ng mga kabataan ngayon. Ipaliw anag. e. Sang-ayon ka ba o tutol sa pahayag na: Ang lahat ng tao ay may halaga ngunit hindi lahat ng tao ay naisasabuhay ang birtud? Pangatw iranan. (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw) f. Bakit mahalaga ang pagsasabuhay ng mga mabuting gaw i? g. Saan nararapat na ibatay ang pagsasabuhay ng mga mabuting gaw i?
Paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) Gabayan ang mga mag-aaralsa paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a. Nahinuha ko mula sa pagtalakay na __________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ _____ EU na dapat m ahinuha: Ang paulit-ulit na pasasabuhay ng mabuting gaw i batay sa mga moral na halaga ay patungo sa paghubog ng mga birtud.
B I R T U D
182
G. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)
(FU: Paglalapat)
Sa bahaging ito, gagaw a ang mga mag-aaral ng Tsart ng mga Birtud at Halaga na Isasabuhay. Sa gawaing ito, tutukuyin ng mga mag-aaral ang mga birtud at halaga na nais nilang isabuhay. Kailangan din nilang magtala ng ibat ibang mga paraan sa pagsasabuhay nito. Ang pagsasagaw a nito ay babantayan ng mga mag-aaral sa loob ng isang linggo. Sa paraang ito, masusubaybayan ng mga mag-aaral kung tunay ba nilang nailalapat ang mga pamamaraang kanilang naitala. Mahalaga ng gaw aing ito upang masimulan ng mga mag-aar al na makagaw ian ang pagsasabuhay nito at patuloy nang maging bahagi ng kanilang pang-araw -araw na buhay. Matapos ang isang linggo ay magsusulat ang mga mag-aaral ng isang pagninilay na nakabatay sa kanilang mga naging karanasan sa pagsasagaw a ng gaw ain. Sa bahaging Pagsasabuhay, aatasan ang mga mag-aaral na ibahagi sa mga kakilala, kaibigan o kamag-anak ang Tsart ng mga Birtud at Halaga sa Isasabuhay. Kailangan nilang gabayan ang mga ito sa pagsasagaw a ng gaw ain. Magsasagawa ang baw at mag-aaral ng isang case study batay dito. Mahalaga ang gaw aing ito upang maibahagi sa lahat ang magandang bunga ng gaw aing ito sa paghubog ng pansarling birtud at halaga. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
Tsart ng m ga Birtud at Halaga na Isasabuhay Panuto: Gumaw a ng Sariling Tsart ng Birtud at Halaga na Isasabuhay. Kailangang maisa-isa ang mga birtud at halaga na nais isabuhay at maitala ang ibat ibang mga paraan sa pagsasabuhay nito. Sa tapat ng baw at paraan ay maglagay ng pitong maliliit na kahong kakataw an sa pitong araw na mayroon sa isang linggo. Lalagyan ng tsek ang kahon kung naisagaw a sa naturang araw ang pamamaraan na naitala at ekis kung hindi. Sa ganitong paraan ay masusubaybayan kung tunay na nailalapat ang mga pamamaraan upang maisabuhay ang birtud. Gamiting gabay ang halimbaw a sa ibaba.
183
Mga Halaga/ Birtud Halimbaw a: 1. Paggalang sa Kapw a
Paraan ng Pagsasabuhay Lunes a. Paggamit ng Po at Opo. b. Hindi pagsasalita ng anumang makasisira sa kapw a c. Pasasalamat sa kabutihang ginaw a ng kapw a a. Susundin ko kaagad ang nag-uutos ng hindi na gumagaw a ng anumang dahilan. b. Susundin ko ang ipinag-uutos ng sinumang may aw toridad sa akin kung ito ay makabubuti. c. Ilalagay ko sa aking isip na ang pagsunod sa aking kapw a ay katumbas na rin ng pagsunod sa Diyos Martes Miyerkules
Araw Huwebes Biyernes Sabado Linggo
2. Pagiging masunurin
Rubric na may sumusunod na pamantayan: May 4 5 bilang ng mga pagpapahalaga at birtud Malinaw ang mga paraan ng pagsasabuhay ng birtud Nasusubaybayan ang pagsasabuhay ng mga birtud sa baw at araw Nalakipan ng pagninilay tungkol sa kinalabasan ng gaw ain
Pagninilay Pasulatin ang mga mag-aaral ng pagninilay tungkol sa kinalabasan pagsasabuhay ng mga birtud na naitala sa Tsart ng mga Birtud na Isasabuhay. Isalaysay sa pagninilay ang mga sumusunod:
184
a. Mga magandang bunga ng pagsasagaw a ng gaw ain b. Mga naging balakid sa pagsasagaw a ng gaw ain c. Mga paraan kung paano maibabahagi sa ibang tao ang natutunan mula sa gaw ain Pagsasabuhay Ipatala sa mga mag-aaral sa isang diary ang lahat ng mga karanasan, aral na natutunan at ang nakitang mga pagbabago sa sarili dahil sa pagsasabuhay ng mga brtud na nakatala sa Tsart ng mga Birtud na Isasabuhay. Kailangang itala ang mga ito sa diary araw -araw sa loob ng isang linggo. Magsagaw a ng panayam sa isang hinahangaang tao na nagsasabuhay ng mga birtud at halaga upang matukoy ang kanilang paraan ng pagpapaunlad at pagsasabuhay ng mga ito. (FU: Pagdama Pag-unawa sa Damdamin ng Iba)
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat at worksheets) Bond paper/ colored paper Masking tape Tsart ng Halaga at Birtud na Isasabuhay Mga Sanggunian: o o Brenan, Robert Edw ard. (1948). The Image of His Maker. U.S.A. The Bruce Publishing Company Dy, Manuel. (1994). The Philosophy of Value, The Value of Philosophy. Retr ieved November 10, 2009 from http://crvp.org/book/Series03/III7/chapter_i.htm. o o o Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila. Sinag-tala Publishers. Isaacs, David. (2001). Character Building. Portland Oregon. Four Courts Press. Quito, Emerita S. (1989). Fundamentals of Ethics. Manila. De La Salle University Press.
185
Ikatlong Markahan: Paghubog ng Aking Halaga at Birtud para sa Mapanagutang Pagpapasya at Kilos
Aralin 2: Hirarkiya ng Halaga
Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga kilos sa Tsart ng Pagpapaunlad mga halaga at birtud tungo sa mapanagutang pagpapasya at pagkilos. ng mga Birtud. Mga Paksa: 1. Kaugnayan ng Halaga at Birtud 2. Hirarkiya ng Halaga 3. Panloob na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga 4. Panlabas na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikatlong Markahan) Mahahalagang Tanong: (Sa Ikatlong Markahan) Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud at mga salik na Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga ay nagsisilbing gabay sa at mga salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga? mapanagutang pagpapasya at pagkilos. Sa Aralin 2: Hirarkiya ng Halaga Sa Aralin 2: Hirarkiya ng Halaga Ang pinili nating uri ng halaga mula sa hirarkiya ng mga halaga ay gabay Bakit kailangan ang pagpili ng halaga mula sa hirarkiya ng mga halaga? sa makatotohanang pag-unlad ng ating pagkatao. Nauunaw aan ng m ga-aaral ang m ga: (Mga Kaalam an) Ang Hirarkiya ng Halaga ayon kay Max Scheler Limang Katangian ng Mataas na Halaga Mga Antas ng Hirarkiya ng Halaga Halaga ng Pagpili ng Mataas na Antas ng Halaga Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) naisasailalim sa proseso ng pagpili ang mga mag-aaral sa pagitan ng mga bagay na nararapat bigyan ng mas mataas na halaga nairaranggo ang mga bagay na itinuturing niyang mahalaga batay sa halaga ng mga ito nakapagsusuri ng sariling pinahahalagahan nakagagaw a ng sariling hagdan ng halaga batay sa Hirarkiya ng Halaga ni Max Scheler nakahihikayat ng mga kakilala o kaibigan na isabuhay ang mataas
186
na antas ng halaga Inaasahang Pagganap Paglalapat sa pang-araw-araw na buhay ng mga tiyak na hakbang upang mapataas ang antas ng kanilang mga halaga tungo sa makatotohanang pag-unlad ng kanilang pagkatao Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapaliw anag ng baw at antas ng Hirarkiya ng Halaga Kraytirya: Makabuluhan ang ginaw ang pagpapaliw anag sa baw at antas ng Hirarkiya ng Halaga Interpretasyon Pagsusuri ng mga laraw ang sumisimbolo sa mga bagay na binibigyang-halaga ng tao upang maiantas ito batay sa kanyang sariling pagpapahalaga Kraytirya: Makatw iran ang ginaw ang pag-aantas sa mga bagay na pinahahalagahan Paglalapat Paggaw a ng sariling Hagdan ng Halaga batay sa Hirarkiya ng Halaga ni Max Scheler upang matukoy ang antas ng sariling halaga at makalikha ng mga hakbang sa pagpapataas ng antas nito Kraytirya: Makatw iran ang mga bagay na binibigyang halaga Pagbuo ng Sariling Pananaw Paggaw a ng isang pagninilay ukol sa maitutulong ng kaalaman sa hirarkiya ng halaga sa pagpapaunlad ng pagkatao Kraytirya: Makabuluhan ang nilalaman ng ginaw ang pagninilay Sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng paglalapat sa pang-araw -araw na buhay ng mga tiyak na hakbang upang mapataas ang antas ng kanilang mga halaga batay sa mga sumusunod na kraytirya: Nauri ang baw at pagpapahalagang itinala Natukoy ang antas ng sariling mga pagpapahalaga batay sa Tsart ng Hagdan ng Aking Mga Pagpapahalaga Malikhain ang presentasyon May kalakip na pagninilay
187
Pagdama at Pag-unaw a sa Damdamin ng Iba Pagsusulat ng isang liham para sa mga kaibigan na naghihikayat sa kanilang isabuhay ang mataas na antas ng halaga Kraytirya: Tunay na nakahihikayat ang nilalaman ng liham Pagkilala sa Sarili Pagiisa-isa ang mga pinahahalagahan upang matukoy ang antas ng sariling halaga Kraytirya: Natukoy ang antas ng sariling antas ng halaga Antas 3 Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto: Aralin 2: HIRARKIYA NG HALAGA A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE)
Sa bahaging ito, isasailalim ang mga mga mag-aaral sa proseso ng pagpili. Sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga laraw an, magkakaroon sila ng pagkakataon na mamili sa pagitan ng dalaw ang bagay na kanilang pinahahalagahan. Ang isa ay maituturing na mas mahalaga kaysa sa isa. Sa pamamagitan ng gaw aing ito, matutukoy kung ano ang mas pinahahalagahan ng mga mag-aaral. Sa bahaging Pagtuklas ng Dating Kaalaman, magpapakita ang guro ng sampung laraw an na sumisimbolo sa mga bagay ng binibigyang halaga ng tao. Iranggo sa pamamagitan ng pagsasaayos ng mga mag-aaral ng mga laraw an batay sa halaga nito, simula sa pinakamahalaga hanggang sa hindi gaanong mahalaga para sa kanila. Makatutulong ang gaw aing ito upang matukoy ang mga pinahahalagahan ng mga magaaral. Ang pagtatayang ito ay makatutulong upang matukoy kung gaano kalalim ang isasagaw ang pagtalakay sa mga bahagi ng plano ng pagkatuto.
188
Pagsisiyasat 1. Ipagaw a sa mga mag-aaral ang gaw aing Forced Choice 2. Isailalim ang mga mga-aaral sa proseso ng pagpili. Maaaring gumamit ng mga laraw an bilang pantulong bisw al. Ipaskil ang mga ito sa pisara. Halimbaw a: Ano ang pipiliin mo? a. computer o aklat b. magsimba o magpunta sa mall c. barkada o pamilya d. gumaw a ng assignment o manood ng telebisyon e. cellphone o 3. Tumaw ag ng ilang mga mag-aaral upang ihayag sa klase ang kanilang mga pinili. Kailangan nilang ibahagi sa klase ang kanilang mga dahilan. sa pagpili.
189
Pagtuklas ng Dating Kaalam an Pag-aantas ng Halaga (FU: Interpretasyon) 1. Maghanda ng mga sampung laraw an na maaar ing magsimbolo sa mga bagay na may halaga o pinahahalagahan ng tao Halimbaw a: Pananampalataya sa Diyos Pera o salapi pamilya Sariling bahay
kapayapaan pagkain pagmamahal Pagtulong sa kapw a
2. 3. 4. 5.
Idikit ang mga laraw an sa pisara upang makita ng mga mag-aaral. Ipaliw anag sa mga mag-aaral na ang mga laraw an ay sumisimbolo sa mga bagay na mahalaga sa tao. Atasan ang ilang mag-aaral na magtungo sa pisara upang iayos ang mga laraw an batay sa halaga ng mga ito sa kanila. Simulan sa hindi gaanong mahalaga hanggang sa pinakamahalaga. Tanungin ang ilang mag-aaral na nakatapos sa pag-aayos ng mga laraw an: a. Bakit ganito ang iyong ginaw ang pagsasaayos? b. Ano ang naging batayan mo sa pagpili ng laraw an mula sa hindi gaanong mahalaga sa pinakamahalaga?
6.
Atasan ang mga mag-aaral na nasa kanilang upuan na gaw in ang katulad na gaw ain. Ipasulat sa isang malinis na papel ang kanilang pagraranggo. Maaari silang makibahagi sa talakayan.
190
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM-UP) Sa bahaging ito, magsasagaw a ng pagsusuri ng kanilang pinahahalagahan ang mga mag-aaral. Magsisimula ito sa pamamagitan ng pagtukoy sa kanilang pinahahalagahan sa kanilang buhay, magagaw a ito sa pamamagitan ng malalim na pagsusuri ng kanilang sarili. Ipakikita ito sa pamamagitan ng simbolis mo. Aatasan ang mga mag-aaral na iantas ito batay sa halaga at ibabahagi sa klase sa pamamagitan ng maikling paliw anag. Sa huling bahagi ng Gaw ain ay papipiliin lamang ang mga mag-aaral na apat na pinakamahalaga para sa kanila. Makatutulong ang gaw aing ito upang matukoy kung tama ba o mali ang mga pinahahalagahan ng mga mag-aaral. Sa pamamagitan nito matutukoy ng guro ang mga pamamaraan upang maitama ang kanilang mga maling pinahahalagahan sa kanyang pagtalakay
Ipagaw a ang Pagsusuri ng Aking Pinahahagahan.
7. Atasan ang mga mag-aaral na tukuyin ang kanilang mga pinahahalagahan sa kanilang buhay. Ipasulat ito sa isang bond paper. Kailangan nilang sumailalim sa pagsusuri ng sarili upang matukoy ang lahat ng mga ito. (Hal: pamilya kaibigan, at iba pa) 8. Kailangan nilang umisip ng mga simbolong kakataw an sa mga ito. Maaari nilang iguhit ang mga ito o kaya naman ay gumupit na lamang ng mga laraw an sa mga lumang magasin. 9. Atasan silang idikit ang mga laraw ang ito sa isang malinis na bond paper na nakaayos mula sa hindi gaanong mahalaga hanggang sa pinakamahalaga. Sa kaliw ang bahagi ng papel magsisimula ng pagdidikit ng laraw an patungo sa kanan. 10. Sa baba ng mga ito ay magsusulat sila ng maikli at malinaw na paliw anag kung bakit nila pinahahalagahan ang mga ito. Ipaliw anag kung paano sila nagpasya sa pagraranggo nito. 11. Ipabahagi ang resulta sa klase o sa pangkat. Mga Gabay na Tanong:
Halimbawa: Natatakot ako na maimpluwensyahan nila ako na gumawa ng masama, kaya hindi ako masyadong nakikipagbarkada.
191
a. Kung papipiliin ka lamang ng apat sa mga pinahahalagahan mo, anu-ano ang ititira mo? Ipaliw anag. b. Bakit mo pinaniniw alaan na mahalaga ang mga ito para sa iyo? c. Sa palagay mo, tama ba ang pagpapahalaga mo sa mga ito? Pangatw iranan. d. Bakit mahalagang matutuhan ng tao ang mamili ng tamang pahahalagahan? C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) (FU: Pagpapaliwanag)
Sa bahaging ito, tatalakayin ang Hirarkiya ng Halaga ni Max Scheler. Tatalakayin sa unang bahagi ng babasahin ang limang katangian ng mataas na antas ng halaga. Mahalagang maunaw aan ng mga mag-aaral ang pamantayan sa pag-aantas ng mga halaga bago ganap na maunaw aan ang Hirarkiya ng Halaga. Matapos ito ay tatalakayin ang baw at antas ng Hirarkiya ng Halaga at ang kahulugan nito. Nilakipan ng mga halimbaw a upang mas maging madali ang pag-unaw a ng sinumang babasa nito. Sa huling bahagi ng babasahin ay ipaliliw anag ang kahalagahan ng pagkakaroon ng mataas na antas ng halaga patungo sa pagbuo ng pagkato ng tao.
12. Ipabasa ang babasahin na Ang Hirarkiya ng Halaga at gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng Kakailanganin sa Pag-unaw a
ANG MGA HIRARKIYA NG HALAGA Ano ba ang mahalaga sa isang kabataang katulad mo? Marahil, iba-iba ang mga sagot mo sa tanong na ito. Maaaring may sasagot ng pagkain, hangin, buhay, pag-aaral, magulang o kaibigan at marami pang ibang bagay na para sa sarili mong pananaw ay mahalaga. Hindi marahil tayo makatatagpo ng dalaw ang taong may magkatulad na mga pinahahalagahan, o maaaring mayroon ngunit ang paraan at antas ng pagpapahalaga sa mga ito ay nanatiling magkaiba. Tama ba ang iyong pinahahalagahan? Isa pang tanong na magdadala sa iyo sa malalim na pag-iisip: tama nga bang mas bigyan ng halaga ang pera kaysa sa pamilya? ang sarili kaysa sa kapw a? ang kapw a tao kaysa sa Diyos? Sa pagsagot sa ganitong mga tanong, mahalaga na maunaw aan mo kung paano husgahan kung mababa o mataas ang isang halaga.
192
Bago lubos na maunaw aan ang hirarkiya ng halaga, kailangan munang maunaw aan kung ano ang mga pamantayan sa pagpapasya sa antas nito. Sumulat si Max Scheler ng Limang Katangian ng Mataas na Halaga mula sa thesis ni Tong-Keun Min (A Study on the Hierarchy of Values). Una, habang mas tumatagal ang halaga, mas tumataas ang antas nito. Halimbaw a, binigyan ka ng regalo ng iyong mga magulang. Maaaring sa paglipas ng mga araw ay maluma ang ibinigay nilang regalo. Ngunit mananatili sa iyong isip ang pagpapahalaga dito dahil mananatili sa iyong alaala ang kasiyahan sa tuw ing maalala mong nakatanggap ka ng espesyal na regalo mula sa kanila. Ang halaga ay nasa mataas na antas kung hindi ito kailanman mababago ng panahon (timelessness or ability to endure). Ikalawa, mas mahirap mabaw asan ang kalidad ng halaga. Kahit pa dumadami ang nagtataglay nito, mas mataas ang antas nito. Halimbaw a, ang halaga ng materyal na bagay ay lumiliit habang nahahati ito, ngunit ang halaga ng karunungan ay hindi nababaw asan kahit pa mahati ito o ipangalat sa napakaraming tao. Ang halaga ay nasa mataas na antas kung sa kabila ng pagpapasalin-salin nito sa napakaraming henerasyon, napananatili nito ang kalidad nito (indivisibility). Ikatlo, mataas ang antas ng halaga kung ito ay lumilikha ng iba pang mga halaga. Ito ay nagiging batayan ng iba pang mga halaga. Halimbaw a, upang lubos na maisabuhay ang katarungan, kinakailangan ng tao na matutuhan ang paggalang, respeto, pananagutan, at pagtanggap. Ikaapat, may likas na kaugnayan ang antas ng halaga at ang lalim ng kasiyahang nadarama sa pagkamit nito. Sa madaling salita, mas malalim ang kasiyahan na nadama sa pagkamit ng halaga, mas mataas ang antas nito. Halimbaw a, ang makapahinga ang kataw an dahil sa labis na pagkapagod ay nakapagdudulot ng malalim na kasiyahan sa pakiramdam, ngunit hindi magiging lubos ang mararamdamang kaginhaw ahan kung ang isip ay hindi malaya sa ibat ibang mga suliranin o agam-agam (depth of satisfaction).
193
Ikalima, ang isang halaga ay nasa mataas na antas kung hindi ito nakabatay sa organis mong nakararamdam nito. Halimbaw a, ang isang tao na nagtatrabaho sa ibang bansa na tinitiis ang lungkot, pangungulila at labis na pagod upang kumita ng sapat na salapi; ginagaw a niya ito upang mapagtapos sa pag-aaral ang kanyang anak. Para sa kanya, mas mataas na halaga ang mapagtapos ang kanyang anak sa pag-aaral kaysa sa kanyang pagsasakripisyo at pagod. Mula sa mga nabanggit na mga prinsipyo, nabuo ni Scheler ang Hirarkiya ng Halaga. Tinaw ag niya ito na ordo amoris o order of the heart. Sinasabi niyang ang ganitong hirarkiya ng halaga ay hindi ganap na mauunaw aan lamang ng isip. Naniniw ala siyang ang puso ng tao ay kayang magbigay ng kanyang sariling katuw iran na maaaring hindi mauunaw aan ng isip. Ang Hirarkiya ng Halaga ayon kay Max Scheler (Dy, M. Jr., 1994)
Banal Ispiritwal
Pambuhay Pandamdam
1. Pandam dam na mga Halaga (Sensory Values). Itinuturing na nasa pinakamababang antas ng halaga, tumutukoy ito sa mga halagang nagdudulot ng kasiyahan sa pandamdam ng tao. Kasama dito ang pagbibigay-halaga sa mga bagay na tumutugon sa pangunahing pangangailangan ng tao katulad ng pagkain, tubig, damit, tirahan at iba pang teknikal na mga halaga. Kasama din sa mga halagang ito yaong mga bagay na maituturing lamang na rangya o luho ng isang tao, katulad ng mamahaling alahas, magar ang sasakyan o mamahaling mga bag at
194
sapatos na labis na hinahangad ng ilang mga tao. 2. Pam buhay na Halaga (Vital Values). Ito ay mga halagang may kinalaman sa mabuting kalagayan ng buhay (well-being). Halimbaw a, mahalaga sa tao ang makapagpahinga kung siya ay pagod dahil ito ang makapagpapabuti sa kanyang pakiramdam. Ang kumain ng masustansyang pagkain upang masigurong siya ay malusog at hindi magkakasakit. Mahalaga sa atin na may makausap na taong mahalaga sa atin upang mabaw asan ang ating kalungkutan. Ang lahat ng nabanggit ay mga bagay na pinahahalagahan ng tao upang masiguro niya ang kanyang kaayusan at mabuting kalagayan. 3. Mga Ispiritw al na Halaga (Spiritual Values). Maitutur ing na mas mataas ang halagang ito kaysa sa dalaw ang unang nabanggit. Ang halagang ito ay tumutukoy sa mga halagang para sa kabutihan, hindi ng sarili kundi ng mas nakararami. May tatlong uri ang halagang ito ayon sa aklat na Problems of a Sociology of Knowledge na isinulat ni Max Scheler: a. Mga pagpapahalagang pangkagandahan (aesthetic values) b. Pagpapahalaga sa katarungan (value of justice) c. Pagpapahalaga sa ganap na pagkilala sa katotohanan (value of full cognition of truth) 4. Banal na Halaga (Holy Values). Ito ang pinakamataas sa lahat ng antas ng mga halaga. Tumutukoy ito sa mga halagang kailangan sa pagkamit ng tao ng kanyang kaganapan upang maging handa sa pagharap sa Diyos. Ang pagkilos tungo sa kabanalan ang katuparan ng kaganapan hindi lamang ng materyal na kalikasan ng tao kundi maging ng kanyang ispir itw al na kalikasan. Ayon kay Scheler, ang moral na kilos ay nagaganap kung ang isang tao ay pumipili ng isang halaga kapalit ng iba pang mga halaga. Ang paghuhusga sa pagiging mabuti o masama ng kilos ng tao ay nakasalalay sa pagpili ng pahahalagahan. Sa mga gaw aing maituturing ng sariling konsensya bilang mabuti, nakikita na mas pinipili ang mataas na halaga kaysa sa mababang halaga. Sa kabilang banda, maituturing na masama ang isang gaw ain kung mas piniling gaw in ang mas mababa kaysa sa mataas na halaga. Maaaring gamiting halimbaw a ang paninigarilyo lalo na ng isang kabataang katulad mo. Ito ay maaaring nagdudulot ng kasiyahan sa pakiramdam at pagtanggap mula sa iba pang mga kabataan. Ngunit maituturing
195
bang mas mataas na halaga ang kasiya-siyang pakiramdam at pagtanggap kaysa sa pagpapahalaga sa sariling kataw an na itinuturing na templo ng Diyos? Sa kabilang dako, may mga taong napapabayaan ang pangangataw an at ang kalusugan dahil sa paglilingkod sa kanyang kapw a na nangangailangan. Kahit napapabayaan ang kanyang kalusugan ay nananatili pa ring mabuti ang kanyang gaw ain dahil mas mataas ang pagpapahalaga sa pagtulong sa kapw a kaysa sa sarili. Ang pananaig ng paggaw a ng mabuti, na nangangahulugan ng pagpili ng mas mataas na mga halaga, laban sa masama, ang nakapagpapataas sa pagkatao ng tao. Ayon kay Manuel Dy, hindi dapat kalimutan ang pagiging obhektibo ng halaga. Maaaring hindi magtagumpay ang isang tao sa pagtugon sa isang halaga; ngunit hindi nito mababago ang halaga lalo na yaong nasa mas mataas na antas. Ngunit sa ganitong mga pagkakataon, hindi nasisira ang halaga kundi ang taong hindi tumugon dito. Sa pagbuo ng pagkatao ng tao at sa pagkamit ng mas mataas na mga halaga, mahalagang malinaw sa iyo na nakasalalay ito sa pagkakaroon ng sapat na kaalaman at kahandaan na pumili ng tama at batay sa mga moral na prinsipyo. Ikaw , nakahanda ka na ba? Mga Tanong: 1. Sa anu-anong antas nabibilang ang iyong mga pinahahalagahan? 2. Saan nakasalalay ang pagbuo ng pagkatao ng tao at pagkamit ng mataas na mga halaga? Ipaliw anag. 3. Bakit mahalagang ibatay ang isasagaw ang pamimili ng pahahalagahan sa Hirarkiya ng Halaga?
196
Paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU)
Banal Ispiritwal Pambuhay Pandamdam Piniling Antas ng Halaga
Mapanagutang Pasya at Kilos
EU na dapat m ahinuha Ang pinili nating uri ng halaga mula sa hirarkiya ng mga halaga ay gabay sa makatotohanang pag-unlad ng ating pagkatao
D.
PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)
(FU: Paglalapat)
Sa bahaging ito, pagagaw ain ang mga mag-aaral ng kanilang sariling hagdan ng halaga batay sa Hirarkiya ng Halaga ni Max Scheler. Kailangang tukuyin ng mga mag-aaral ang kanilang mga pinahahalagahan sa kanilang buhay at iaantas ito. Matapos isagaw a ang gaw ain ay gagaw a ang mga mag-aaral ng isang pagninilay ukol sa maitutulong ng kaalaman sa konsepto ng hirarkiya ng halaga sa pagpapaunlad ng pagkato. Mahalaga ang gaw aing ito upang mataya ng guro kung ganap ba ang naging pag-unaw a ng mga mag-aaral sa ginaw ang pagtalakay. Sa ganitong paraan matutukoy din ng mga mag-aaral kung ano pa ang mga hakbang na kanilang kailangang isagaw a upang mas mapataas ang antas ng kanyang halaga. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
197
Pagganap 1. Gamit ang por mat na nasa ibaba, atasan ang mga mag-aaral na gumaw a ng kanilang sariling hagdan ng halaga batay sa hirarkiya ng halaga ni Max Scheler. 2. Kailangan nilang tukuyin kung saang antas nabibilang ang mga pinahahalagahan nila sa kanilang buhay at isulat ang mga ito sa hagdan ng halaga. 3. Matapos matukoy ang sariling antas ng halaga ay atasan ang mga mag-aaral na gumaw a ng mga angkop at tiyak na hakbang na kanilang isasabuhay upang mapataas ang sariling antas ng halaga. 4. Kailangang itala ng baw at mag-aaral sa isang diary ang lahat ng kanilang mga karanasan, mga natuklas an at mga patunay ng pag-unlad sa isang diary. Pagninilay Nakagagaw a ng isang pagninilay ukol sa maitutulong ng kaalaman sa konsepto ng hirarkiya ng halaga sa pagpapaunlad ng pagkato. (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw) Pagsasabuhay (FU: Pagdama at Pag-unawa sa Damdamin ng Iba)
Nakasusulat ng isang liham sa mga kaibigan na humihikayat sa kanila na isabuhay ang mataas na antas ng halaga. Subaybayan ang paglalapat ng mga angkop at tiyak na hakbang sa pagpapataas ng antas ng halaga sa pamamagitan ng pagtatala sa journal ng lahat ng mga karanasan, natuklasan at ang patunay ng pag-unlad
Mga Kakailanganing Kagam itan: (websites, software, mga aklat, worksheets) Mga laraw an Worksheet 1 (Ang Aking Hagdan ng Pagpapahalaga) Sanggunian:
198
Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila: Sinag-tala Publishers, Inc. Dy, Manuel Jr. The Philosophy of Value, the Value of Philosophy retrieved from http://www.crvp.org/book/Series03/III-7/chapter_i.htm on November 4, 2009 Scheler, Max. Translated by Frings, Manfred S. (1980) Routledge & Kegan Paul Ltd. London. Problems of a Sociology of Knowledge. Retrieved November 4, 2009 from http://books.google.com/books?id=AdgOAAAAQAAJ&pg=PA1 4&dq=hierarchy+of+values+scheler#v=onepage&q=hierarchy %20of%20values%20scheler&f=false on Tong Keun- Min. A Study on the Hierarchy of Values. Retrieved November 5, 2009from http://www.bu.edu/w cp/Papers/Valu/ValuMin.htm
Banal Ispiritwal Pambuhay Pandamdam
199
Aralin 3: Panloob na Salik na Nakaiim pluwensya sa Paghubog ng Halaga
Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga kilos sa Tsart ng Pagpapaunlad mga halaga at birtud tungo sa mapanagutang pagpapasya at pagkilos. ng mga Birtud. Mga Paksa: 1. Kaugnayan ng Halaga at Birtud 2. Hirarkiya ng Halaga 3. Panloob na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga 4. Panlabas na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikatlong Markahan) Mahahalagang Tanong: (Sa Ikatlong Markahan) Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud at mga salik na Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga ay nagsisilbing gabay sa at mga salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga? mapanagutang pagpapasya at pagkilos. Sa Aralin 3: Panloob na Salik na Nakaiimpluwensya sa Paghubog ng Sa Aralin 3: Panloob na Salik na Nakaiimpluwensya sa Paghubog ng Halaga Halaga Ang paglalapat ng mga panloob na salik sa pang-araw -araw na buhay ay Bakit mahalagang maunaw aan ang mga panloob na salik na gabay sa paggaw a ng mapanagutang pasya at kilos. nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga pagpapahalaga? Nauunaw aan ng mag-aaral ang: (Mga Kaalam an) Mga Panloob na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga Konsensya Mapanagutang Paggamit ng Kalayaan Pagiging Sesitibo sa Gaw ang Masama Pagsasabuhay ng mga Birtud Disiplinang Pansarili Moral na Integridad Ang mag-aaral ay: (Mga Kasanayan) nakapagbibigay ng puna sa mga kilos na nakikita mula sa mga tao sa kanilang paligid nakapagsusuri ng talambuhay ng mga taong kilala sa kanilang magagandang halimbaw a ng kabutihan nakagagaw a ng mga tiyak na hakbang na ilalapat sa pang-araw araw na buhay at pagpapasya na makatutulong sa paghubog ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga nakasusulat ng isang artikulo na naglalaman ng mga tiyak na hakbang sa paghubog ng panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa
200
paghubog ng halaga Inaasahang Pagganap: Pagpapatatag ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga sa pamamagitan ng paglalapat ng mga natutunang pamamaraan sa pagpapaunlad ng mga ito. Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapaliw anag ng ibat ibang salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga Kraytirya Malinaw ang ginaw ang pagpapaliw anag ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga Interpretasyon Pagsusuri ang talambuhay ng mga taong kilala sa kanilang taglay na mataas na antas ng halaga. Kraytirya Makabuluhan ang ginaw ang pagsusuri sa mga talambuhay Paglalapat Paglikha ng isang artikulo na naglalaman ng mga tiyak na hakbang sa pagpapaunlad ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga Kraytirya Makatotohanan ang mga itinalang hakbang sa pagpapaunlad ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga Pagbuo ng Sariling Pananaw Pagbibigay-puna ang ilang mga balita mula sa pahayagan (Hal., mga balitang nagpapakita ng kaw alan ng aw a o panloloko sa kapw a) Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya sa ginaw ang Pagpapatatag ng mga Panloob na Salik na Nakaiimpluwensya sa Paghubog ng Halaga batay sa mga sumusunod na kraytirya: Angkop ang mga ginaw ang hakbang sa pagpapatatag ng mga salik Angkop ang mga ginaw ang hakbang Nakapagtala ng 3 4 mga hakbang sa baw at salik Nasubaybayan ang proseso ng paglalapat ng mga pamamaraan sa pagpapatatag ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga May kalakip na pagninilay at mga patunay
201
Kraytirya Makabuluhan ang mga ibinigay na puna sa gaw ang masama na nabasa mula sa pahayagan Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Pagbibigay ng payo sa isang kaibigan na walang direksyon ang buhay dahil hindi naglalaan ng panahon upang mapalago ang mga panloob na salik Kraytirya Tunay na makatutulong ang mga payong ibinigay upang ituw id ang buhay ng isang kaibigan Pagkilala sa Sarili Pagsusukat ng kakayahang ilapat sa kilos ang mga hakbang na nilikha sa pagpapalago ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga Kraytirya Nakagaw a ng mga patunay ng pagsasakilos ng mga hakbang na nilikha sa pagpapalago ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga Antas 3
202
Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto Aralin 3: PANL OOB NA SALIK NA NAKAIIMPLUWENSYA SA PAGHUBOG NG HALAGA A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Sa bahaging ito, magsusuri ang mga mag-aaral ng mga babasahin na naglalaman ng mga balita ng kasamaan. Hihingin ang kanilang mga reaksyon ukol sa mga balita at ipababahagi ito sa klase. Makatutulong ang gaw aing ito upang matukoy kung paano ipaliliw anag ng mga mag-aaral ang mga posibleng dahilan sa paggaw a ng masama ng tao at kung ano sa kanilang pananaw ang magiging bunga ng patuloy na paglaganap ng paggaw a ng masama ng tao. Kailangang ang mga ito upang matukoy kung gaano kalalim ang gagaw ing pagtalakay ng guro sa aralin.
Pagsisiyasat 1. 2. Magkalap ng mga masamang balita mula sa mga pahayagan (Hal. mga headline o balitang nagpapakita ng kaw alan ng aw a o panloloko sa kapw a). Gupitin ang mga ito at gamitin sa klase. Ilagay sa pisara ang mga ito at hingin ang reaksyon ng mga mag-aaral.
Pagtuklas ng Dating Kaalam an (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw) 3. 4. 5. Atasan ang isang mag-aaral na basahin ang nilalaman ng mga balita sa klase. Hingin ang reaksyon ng ilang mga mag-aaral ukol sa mga nabasa. Itanong ang mga sumusunod: a. Bakit kaya nagagaw a ng ilang mga tao ang ganitong klaseng bagay?
203
b. Ano ang epekto sa sarili at sa kapw a ng ganitong mga gaw ain? c. Ano ang nakikita mong magiging imahe ng mundo kung magpapatuloy ang ganitong gaw ain ng tao? B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM-UP) (FU: Interpretasyon)
Sa bahaging ito, magsasagaw a ng pagsusuri ang mga mag-aaral ng talambuhay ng mga taong kilala dahil sa kanilang magagandang halimbaw a. Ipatutukoy sa mga mag-aaral ang kanilang mga mabubuting katangian at ang mga patunay sa mga ito, ang kanilang kontrbusyon para sa mundo at ang mga magagandang halaga ng mga ito na nais nilang tularan. Makatutulong ang gaw aing ito upang maunaw aan ng mga mag-aaral ang sakripisyo na kaakibat ng paggaw a ng mabuti para sa kapw a. Matapos ang gaw aing ito, inaasahang may makukuha ang mga mag-aaral na magandang aral na maaari nilang gamiting gabay sa pagpapaunlad ng kanilang pagkatao.
6. Ipagaw a sa klase. a. Hatiin ang klase sa apat na pangkat. b. Bigyan ang baw at pangkat ng laraw an at maikling talambuhay ng mga kilalang tao katulad nina: 1. Mother Teresa 2. Mahatma Gandhi 3. Siddharta Gautama 4. Martin Luther King
c. Ipabasa sa pangkat ang maikling talambuhay at ipatala ang mga sumusunod: 1. mabubuting katangian nila at mga patunay 2. kanilang naging kontribusyon para sa mundo 3. magagandang halagang taglay ng mga ito 4. mga nakaimpluw ensya sa kanila d. Papiliin ang baw at pangkat ng taga-ulat na magbabahagi ng napag-usapan ng pagkat. 7. Tanungin: Mga Gabay na Tanong: a. Kung susuriin ang kanilang buhay, anu-anong mga paghihirap at pagsubok ang kanilang mga pinagdaanan at nalampasan upang patuloy
204
na maisabuhay ang mga halagang moral? b. Sa iyong sariling karanasan, anu-ano ang mga kailangan sa proseso ng paghubog ng mga halagang moral? c. Anu-ano ang nakaimpluw ensya sa kanila upang kanilang tularan at isabuhay? C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) (FU: Pagpapaliwanag)
Sa bahaging Pagpapalalim, patutunayan ang pagiging katangi-tangi ng tao sa lahat ng mga nilikha ng Diyos. Bibigyang diin din ang kaakibat na pananagutan ng tao sa pagpapaunlad ng kanyang pagkatao. Isa-isahin ang mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga, mga paraan sa pagpapaunlad ng mga ito at ang halaga ng patuloy na pagkilos para sa pag- unlad ng pagkatao ng tao. Bibigyang-diin sa huling bahagi ng babasahin ang kahalagahan ng pagkakaroon ng matibay na pundasyon ng mga halaga lalo na sa isang kabataan. Malaki ang maitutulong ng babasahiing ito upang mas malalim na maunaw aan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng patuloy na pagkilos para sa pagpapaunlad ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga upang mapanatiling matatag ang paninindigan para sa tama at mabuting kilos.
8. Ipabasa ang babasahin na Mga Panloob ba Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga MGA PANLOOB NA SALIK NA NAKAIIMPLUWENSYA SA PAGHUBOG NG HALAGA Anak ka ng Diyos, nilikha ka ayon sa Kanyang w angis. Sabihin man ng siyensya na nagmula ka sa lahi ng mga hayop at ang turing sa iyo ay pinakamataas na uri ng hayop, alam mo sa sarili mo na iba ka sa iba pang nilikha Niya. Ipinanganak ang lahat ng tao na may kapasidad na kilalanin ang tama sa mali, ang mabuti sa masama, ang dapat sa hindi dapat; isang biyayang alam natin na natatangi para sa isang taong katulad mo. Ngunit hindi sapat na alam natin ang tama at mali, kapalit ng pagbibigay sa atin ng buhay sa mundo ay ang pananagutang buuin ang ating pagkatao at hanapin natin ang ating tunay na layunin sa ating pagkalalang. Hindi tayo nilikha ng Diyos upang panoorin lamang ang ganda ng mundo o sirain ito. Nilikha tayo ng Diyos upang hanapin ang katotohanan at gaw in ang kabutihan, hindi para sa ating sarili kundi sa ating kapw a na imahe ng Diyos. Ang baw at tao sa mundo ay nagtataglay ng mga halaga, ngunit hindi nalilinang ang mga ito sa loob lamang ng isang magdamag. Dumadaan sa
205
masusi at matagal na proseso ng paghubog ang mga ito. At sa prosesong ito, may mga bagay na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga ito. Dito sa mga impluw ensyang ito nakasalalay kung anong uri ng mga halaga ang mahuhubog sa isang tao. May mga panloob na salik na nakaaapekto sa paghubog ng halaga ng tao. Ang mga salik na ito ay matatagpuan mis mo sa tao na nagtataglay ng halaga. Mga Panloob na Salik na Nakaiim pluwensya sa Paghubog ng Halaga 1. Konsensya. Naipaunaw a sa mga naunang aralin na sa pamamagitan ng konsensya nalalaman agad ng tao ang mabuti at masama sa konkretong sitw asyon. Ito ang batas moral na itinanim ng Diyos sa isip at puso ng tao. Ito ay ang praktikal na paghuhusgang moral ng isip - ang paghuhusga ng isip kung mabuti o masama ang isang kilos. Tulad ng isang batang pumapasok sa paaralan upang turuan ng maraming mga kaalaman, tulad ng kasanayan sa pagsasagaw a ng mga bagay (hal. Pananahi o pagkukumpuni ng makina o sasakyan), kailangan din ng paglalaan ng panahon upang turuan o hubugin ang konsensya. Mahalagang maunaw aan ang kahalagahan ng edukasyon ng konsensya. Sa edad na anim o pito, nagsisimula na ang isang bata na makaunaw a na ang kanyang mga kilos ay maaaring maging kalugud-lugod sa mga mahahalagang tao sa kanyang paligid o hindi. Nauunaw aan na niya na ang ilang mga kilos ay maaar ing magdulot ng pinsala sa kanyang kapw a at sa mga bagay na nasa kanyang paligid. Dahil sa edad na ito nagsisimula nang mahubog ang kanyang kakayahang makaunaw a ng katw iran at matutong mangatw iran. At sa ganitong kaagang yugto, napakahalaga ng bahaging maaaring gampanan ng mga magulang at guro para sa edukasyon ng konsensya ng isang bata. Ayon kay Esteban (1990) maaaring gampanan ng mga magulang at guro ang mga sumusunod: a. Makatulong sa isang bata upang masuri ang lahat ng bagay na kanilang ginagaw a, ninanais o hinahangad; b. Mamulat sa kung paano inuunaw a ng isang bata ang tama at mali; c. Maging bukas sa pagtanggap sa kanilang kabuuan, ano man o sino man ang mga ito; d. Maiparamdam sa mga bata ang paggalang sa kanilang pagiging tao, at; e. Maging mapagpasensya at matatag sa pagharap sa kanilang mga pagkakamali, maliit man ang mga ito o malaki at siguraduhin na lalakipan ang
206
pagharap na ito ng malalim na pag-unaw a. Kung nahubog ka na gamitin ang tamang konsensya mula sa iyong paglaki bilang isang nagdadalaga/nagbibinata, napalalakas ang iyong kakayahang makabuo ng moral na paghusga. Sa malalim na kakayahang ito nakasalalay ang paghubog ng tama at mataas na antas ng halaga. 2. Mapanagutang Paggam it ng Kalayaan. Marahil masaya ka sa yugtong ito ng iyong buhay dahil may mga bagay na malaya mo nang nagagaw a ngayon. Namumulat ka na ngayon sa lumalaw ak na saklaw ng iyong kalayaan. Maaari ka na ring mamili kung gagaw in mo o hindi ang isang bagay. Marahil, sinasabi mo sa iyong sarili, ito naman talaga ang esensya ng kalayaan, ang esensya ng pagiging malaya. Ngunit nagagamit mo ba nang tama ang iyong kalayaan? Ano ba ang tunay na esensya nito? Masasabi lamang na naisasagaw a ang tunay na esensya ng kalayaan kung: (a) (b) nakikilala ang tama at mali at ibinabatay ang paghuhusga sa mga prinsipyong etikal at; sinusunod ng tao ang kanyang likas na kakayahang gaw in ang tama at iw asan ang masama ( Esteban, 1990).
Sa mga pagkakataong ito, saka pa lamang masasabing tunay na ginagamit ng tao ang kanyang konsensya at tunay na sinusunod ang batas moral. Ang mga ito ang pangunahing sandigan sa paghubog ng halaga. Sa maagang yugto ng pagkabata ay nararapat na gabayan ang isang tinedyer sa mapanagutang paggamit ng kalayaan. Maaaring gamiting halimbaw a ang isang magulang na nagbibigay ng mamahaling regalo sa kanyang nakababatang anak. Nararapat na may kalakip na paalala na kailangan niya itong ingatan at pahalagahan upang hindi ito masira o kaya naman ay maw ala. Maaaring ipabatid dito na kapag hindi niya ito iningatan ay hindi na muli siya bibigyan ng iba pang regalo. Sa paraang ito, malalaman ang responsibilidad na kapalit ng pagtanggap niya ng laruan mula sa kanyang magulang. Magiging dahilan ito upang hindi niya ito sirain o kaya ay pabayaan na maw ala at makuha ng iba pang mga bata. Sa maliit na mga bagay na katulad nito natuturuan ang isang bata na maunaw aan na ang kalayaan ay may kakambal na responsibilidad. Dapat maunaw aan ng isang tinedyer na katulad mo na mahalagang matutuhan ang mapanagutang paggamit ng kalayaan. Ito ang pangunahing kakayahang kailangan upang makapagsagaw a ng tamang pagpapasyang moral at makapili ng tamang mga halaga.
207
3. Pagiging Sensitibo sa Gaw ang Masam a. Ang pagtukoy sa pangkalahatang kabutihan o kasamaan ng kilos ng tao ay masusukat sa pamamagitan ng mga sumusunod: a. b. c. layon (end) tumutukoy sa layunin, dahilan o intensyon ng kilos at ng gumagaw a ng kilos pamamaraan ( means) - ay ang mismong kilos o gaw a mga pangyayari (circumstances) konsiderasyon sa oras, lugar, paraan o ang tumutugon sa tanong na kailan, saan, paano o gaano Kung ang lahat ng tatlong nabanggit sa itaas ay pawang mabuti, matataw ag na mabuti ang isang kilos. Ngunit kung ang isa man sa mga ito ay masama, ang kabuuan ng kilos ng tao ay maituturing na masama kahit pa ang dalaw a dito ay mabuti. Halimbaw a, nais mong tulungan ang iyong kaklase na maaaring bumagsak na sa matematika kung laya pinakopya mo sya sa oras ng pagsusulit. Nababalew ala ang buti ng iyong layon dahil hindi maganda ang iyong pamamaraan ng pagtulong. Hindi pa rin matataw ag na tunay na mabuti ang iyong kilos. Ang isang kilos na masama ay hindi maaaring ipagw alang-bahala. Ang kilos na katulad ng pananakit ng kapw a, pisikal man o emosyonal, na nagiging paraan ng mga kabataang katulad mo upang magsaya o malibang; ang pangongopya sa pagsusulit, kahit pa tinatanggap nang nor mal na gaw ain ng isang nagdadalaga/nagbibinata na katulad mo; ang pagkuha ng gamit na hindi sa iyo; ang pagsisinungaling, kahit pa tinataw ag mong w hite lies ay masama at hindi nararapat na ipagsaw alang-bahala na lamang. Bilang kabataan, kailangang maging mulat ka kung masama ang iyong kilos. Hindi katanggap-tanggap na dahil ang isang kilos ay madalas na ginagaw a ng marami ay maituturing nang nor mal o hind na dapat ikabahala. 4. Pagsasabuhay ng m ga Birtud (Practice of virtues). Masasabi lamang na naging matagumpay ang pagtuturo ng Edukasyon sa Pagpapahalaga ng iyong guro o ng iyong mga magulang kung tunay mong isinasabuhay nang paulit-ulit ang ibat ibang mga birtud. Ito ang pinakamatibay na patunay na naisaloob ng isang kabataang katulad mo ang moral na pagpapahalaga. At kapag isinasabuhay na ang mga pagpapahalaga, nangangahulugan ito na unti-unti nang mahuhubog ang iyong kilos o gaw i (attitude) na siya namang mahalaga upang mahubog ang iyong magandang ugali o asal (behavior). Ang moral na halaga ay dapat na mailapat sa anumang mahahalagang pagpapasya, aksyon o kilos. Mahalagang kasanayan din ito na makatutulong upang mapaunlad ang iyong isip, hangarin at kilos.(Har ing, B.,1912)
208
Anumang kilos na isinasagaw a nang paulit-ulit ay maaari ng maging bahagi ng pang-araw -araw na buhay. Katulad ng paggaw a ng takdang aralin, magiging bahagi na ito ng mga gaw ain sa araw-araw kung patuloy na isinasagawa. Maaaring pa ngang makaramdam ng kakulangan kung ito ay hindi maisasagaw a. 5. Disiplinang Pansarili. Upang mahubog ang disiplinang pansarili, kailangan ng taong matutuhan ang mga sumusunod: a. magsikap na mag-isip at magpasya nang makatw iran (rational) b. maging mapanagutan sa lahat ng kanyang kilos c. tanggapin ang kahihinatnan (consequence) ng pasya at kilos d. gamitin nang w asto ang kanyang kalayaan Ang paghikayat na magkaroon ng disiplinang pansarili ay maaaring isa sa pinakamahirap na gaw ain (task) na maaaring isagaw a ng isang magulang o ng isang guro. Ito ay dahil hindi galing sa panlabas na mga impluw ensya na maaaring maidikta sa isang bata, kundi kailangang manggaling sa kanyang sariling pagnanais na ito ay isagaw a. Hindi madali ang magkaroon ng pagpipigil sa sarili na gaw in ang mga bagay na nakasanayan ng gaw in o sanayin ang sarili na isagaw a nang paulit-ulit ang mga birtud. Ang pagsasanay para sa disiplinang pansarili ay dapat na magsimula sa mga unang taon ng isang bata, sa paggabay ng kanyang mga magulang o mga guro. Maaaring gaw in ang mga sumusunod: a. Turuan ang isang batang mamuhay sa katotohanan at sanayin ang kanyang kakayahang gamitin ang tamang katw iran b. Tulungan ang isang batang ipagpaliban ang anumang paghahangad sa mga bagay na para lamang sa pansariling kasiyahan (delayed gratification) c. Hikayatin ang isang bata na tumanggap o umako ng pananagutan d. Turuan ang isang bata na magsakripisyo at makaranas ng paghihirap na pinananatili ang dignidad at puno ng pagtitiyaga. 6. Moral na Integridad. Ang moral na integridad ay mapananatili kung magiging matatag sa pakikibaka para sa katotohanan at kabutihan. Ito ay ang pagsasaloob ng mga katotohanang unibersal at halagang moral. pagsasabuhay ng mga birtud. Nalilinang ito sa pamamagitan ng maingat na paghusga ng konsensya at
209
Ang pagkakaroon ng moral na integridad, ayon kay Carter, S. (Olson, L.) ay bunga ng pagsasama ng mga sumusunod: a. Masusing Pag-iisip batay sa Moral na Pamanatayan (Moral Discernment). Ito ang kakayahan ng tao na masuri at maihiw alay ang tama sa mali. Ito ay nangangailangan ng pagmumuni sa kahulugan ng mabuti at masama at sa kung paano ito mailalapat sa sarili at sa kapw a. Kasama din ang pagkakaroon ng kakayahan na bumuo ng paglalahat mula sa ginaw ang malalim na pag-iisip/pagsusuri (discernment) upang makabuo ng sariling paniniw ala (convictions). b. Matibay na Pagkapit sa Sariling Paniniwala (Consistent Behavior). Kung ang isang tao ay mayroong matibay na paninindigan sa sariling paniniw ala (convictions), ang lahat ng kanyang kilos ay naaayon sa mga ito. Kahit maharap siya sa ibat ibang sitw asyon sa paglipas ng mahabang panahon, kapansin-pansin na ang kanyang kilos ay nananatiling matatag na nakakapit sa kanyang sariling paniniw ala. c. Hayagang Paninindigan (Public Justification). Ito ang kakayahang ibahagi sa iba na ang tao ay kumikilos nang naaayon sa kanyang sariling paniniw ala at ang paniniw alang ito ay bunga ng malalim na pag- iisip at matamang pagsusuri. Ang isang taong may moral na integridad ay hindi nahihiyang gaw in ang anumang pinaniniw alaan niyang tama. Bukas din siya at tapat sa pagbabahagi ng kanyang mga binabalak, ninanais at mga bagay na nagtutulak/nag-uudyok sa kanya upang gaw in ang isang bagay (motivations). Ang isang taong may moral na integridad ay may tiw alang ibahagi sa ibang tao ang kanyang sariling paniniw ala na maaaring maging daan upang mahimok ang ilan na maniw ala at makiayon. May kasabihan na mas madaling hutukin ang isang puno habang ito ay bata pa lamang. Ang pagsasanay sa sarili na magpasya at kumilos nang mapanagutan habang bata pa lamang ay kailangan lalo na sa kasalukuyang panahon. Maraming mga pangyayari sa ating lipunan na kailangan ng katatagan at matibay na paninidigan na magpasya ayon sa moral na pamantayan. Maraming hamon na inihahain ang ating kapw a na kailangan ng katalinuhan, katatagan at pananagutan. Sa modernong panahon katulad ngayon, mahalagang may matibay na pundasyong ang mga halaga. Kaya kailangan simulan mo na. Isa rin itong hamon para sa iyo. Tutugon ka ba? 7. Tanungin ang mga mag-aaral Mga Gabay na Tanong: 1. Bakit mahalagang maunaw aan ang mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga? 2. Anu-anong mga kasanayan ang dapat na matutunan ng tao upang mapatibay ang pundasyon ng kanyang mga halaga?
210
3. Ano ang maitutulong ng paghubog ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga sa isang tinedyer na katulad mo? Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a (EU) EU na dapat na m ahinuha: Ang paglalapat ng mga panloob na salik sa pang-araw -araw na buhay ay gabay sa paggaw a ng mapanagutang pasya at kilos
Panloob na Salik
Buhay
Mapanagutang Pasya at Kilos
211
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)
Sa bahaging ito, pagagaw ain ang mga mag-aaral ng mga tiyak na hakbang na iyong ilalapat sa pang-araw-araw na gawain at pagpapasya na makatutulong sa paghubog ng baw at panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga. Magagamit na panukat ang gaw aing ito kung ganap na naunaw aan ng mga mag-aaral ang aralin. Gayundin ay magsisilbi pagpapaunlad ng mga panloob na salik. Sa Pagninilay, inaasahan ang mga mag-aaral na makasusulat ng isang artikulo para sa pahayagan ng paaralan na naglalaman ng mga epektibong hakbang sa pagpapaunlad ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga. Makatutulong ang gaw aing ito upang masigurong maibabahagi sa iba pang mga mag-aaral sa paaralan ang aral na kanilang natutunan mula sa aralin. Sa Pagsasabuhay ay inaasahang ilalapat ng mga mag-aaral ang ginaw ang mga tiyak na hakbang at kanilang itatala sa isang diary ang lahat ng kanilang mga naging karanasan sa pasasagaw a nito. Sa ganitong pamamaraan, maar ing masigurong patuloy na ilalapat ng mga mag-aaral ang kanilang mga natutunan sa kanilang pang-araw -araw na buhay. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito. itong kanilang pansariling gabay sa pagkilos para sa
212
Pagganap
(FU: Paglalapat)
Panuto: Gaw in ang tsart na nasa ibaba. Punan ang baw at kahon ng mga tiyak na hakbang na iyong ilalapat sa pang-araw -araw na gawain at pagpapasya na makatutulong sa paghubog ng baw at panloob na salik. Gabay mo ang unang kahon (konsensya). Konsensya Halimbaw a:
Susuriin ang aking konsensya bago magsagawa ng pasya o kilos
Pagsasabuhay ng mga birtud
Mapanagutang Paggamit ng Kalayaan
Disiplinang Pansarili
Pagiging Sensitibo sa Gaw aing Masama
Moral na Integridad
Petsa ________________________ Hakbang na inilapat. ___________________ Detalye ng mga naging karanasan __________________________________ __________________________________ __________________________________ Napagtagumpayan ba ito? ___ Oo ____Hindi Paliwanag ___________________________ __________________________________ __
Pagninilay
(FU: Paglalapat)
Pasulatin ang mag-aaral ng isang artikulo para sa kanilang pahayagan sa paaralan na maglalaman ng mga epektibong hakbang na kanilang nailapat upang mahubog ang mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga. Pagsasabuhay (FU: Pagkilala sa Sarili) Atasan ang mga mag-aaral na ilapat ang mga hakbang na ginaw a para sa paghubog ng mga panloob na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng
213
halaga. Kailangan nilang itala sa journal ang lahat ng kanilang karanasan sa buong araw na may kinalaman dito. Ipagaw a ito sa kanila sa loob ng isang linggo. Gamiting halimbaw a ang pormat sa sa kanan Mga Kakailanganiing Kagam itan; (websites, software, m ga aklat at worksheets) Mga sipi ng masamang balita mula sa pahayagan Mga laraw an Worksheet 3: Tsart para sa mga hakbang sa paghubog ng panloob ng salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga Mga Sanggunian: o o o Esteban, Esther J. (1990). Education in Value: What, Why and for Whom. Manila. Sinag-tala Publishers Haring, Bernard (1912). The Virtues of an Authentic Life: A Celebration of Spiritual Maturity. Missouri. Liguori Publications Olson, Leanne M. The Relationship between Moral Integrity, Psychological Well Being and Anxiety. Retrieved from www.charis.w lc .edu/publications/charis_spring02/olson.pdf on November 20, 2009 o Quito, Emerita S. (1989). Fundamentals of Ethics. Manila. De La Salle University Press
214
Aralin 4: Mga Panlabas na Salik na Nakaiim pluwensya sa Paghubog ng Halaga
Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga kilos sa Tsart ng Pagpapaunlad ng mga halaga at birtud tungo sa mapanagutang pagpapasya at pagkilos. mga Birtud Mga Paksa: 1. Kaugnayan ng Halaga at Birtud 2. Hirarkiya ng Halaga 3. Panloob na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga 4. Panlabas na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikatlong Markahan) Mahahalagang Tanong: (Sa Ikatlong Markahan) Ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud at mga salik na Bakit mahalaga ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa halaga, birtud nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga ay nagsisilbing gabay sa at mga salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga? mapanagutang pagpapasya at pagkilos. Sa Aralin 4: Panlabas na Salik na Nakaiimpluwensya sa Paghubog ng Sa Aralin 4: Panlabas na Salik na Nakaiimpluwensya sa Paghubog ng Halaga Halaga Bakit mahalagang maunaw aan ang mga panlabas na salik na Ang pag-unaw a sa mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya ng nakaiimpluw ensya sa paghubog ng pagpapahalaga? pagpapahalaga ay nakatutulong upang maging mapanuri at mapanindigan ang tamang pasya at kilos sa gitna ng mga nagtutunggaliang impluw ensya. Nauunaw aan ng mag-aaral ang: (Mga Kaalam an) Ang mag-aaral ay: (Mga Kasanayan) Mga Panlabas na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga Pamilya at Paraan ng Pag-aaruga sa Anak Guro at Tagapagturo ng Relihiyon Mga Kapw a Kabataan Pamana ng Kultura Katayuang Panlipunan- Pangkabuhayan Natutukoy ang ibat ibang mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga gamit ang puzzle natutukoy ang mga kontr ibusyon ng baw at panlabas na salik sa paghubog ng pagkatao ng tao nakagagaw a ng isang plake ng pagkilala para sa lahat ng mga taong
215
Media Kahalagahan ng Paghubog ng mga Panlabas na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga Mga Hakbang sa Pagpapaunlad ng mga Panlabas na Salik na Nakaiimpluw ensya sa Paghubog ng Halaga
nagkaroon ng malaking bahagi sa paghubog ng halaga lalo na ng mga kabataan naiisa-isa ang mga positibo at negatibong impluw ensya ng mga panlabas na salik na maaaring makaimpluw ensya sa paghubog ng sariling mga halaga nakagagaw a ng isang Watchlist na maglalaman ng mga Positibo at Negatibong Impluw ensya na haharapin sa loob ng isang linggo at pagtatala kung ano ang ginaw ang pagtugon sa mga impluw ensyang ito
Inaasahang Pagganap: Pagsasabuhay ng pagiging mapanuri at pagiging mapanindigan sa mga pasya at kilos sa gitna ng mga nagtutunggaliang impluw ensya ng mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapatunay na malaki ang bahaging ginagampanan ng mga panlabas na salik sa paghubog ng halaga Kraytirya Makabuluhan ang mga ibinigay na patunay sa malaking bahaging ginagampanan ng mga panlabas na salik sa paghubog ng mga halaga Interpretasyon Pagsusuri ng mga halaga upang mataya kung gaano kalaki ang naging impluw ensya ng mga panlabas na salik sa paghubog nito Kraytirya: Komprehensibo ang ginaw ang pagsusuri sa impluw ensya nga baw at panlabas na salik sa paghubog ng halaga Paglalapat Paggaw a ng isang watchlist ng mga positibo at negatibong impluw ensya ng mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap: Pagtataya sa ginaw ang pagsasabuhay batay sa mga sumusunod na kraytirya: Natutukoy ang lahat ng mga positibo at negatibong impluw ensya ng mga panlabas na salik Makatotohanan ang mga itinalang impluw ensya Makabuluhan ang mga itinalang impluw ensya Angkop ang mga impluw ensya sa baw at salik
216
Kraytirya Natukoy ang lahat ng mga posibleng positibo at negatibong impluw ensya ng mga panlabas na salik sa paghubog ng sariling mga halaga Pagbuo ng Sariling Pananaw Pagsusulat ng pagninilay ukol sa kontribusyon ng mga panlabas na salik sa paghubog ng kanyang sariling halaga. Kraytirya Makabuluhan ang nilalaman ng isinulat na pagninilay Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Pagsusulat ng liham sa isang kaibigan, kaklase o kakilala na magbibigay dito ng lakas ng loob na at katatagan sa pagharap sa nagtutunggaliang impluw ensya ng mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga Kraytirya Tunay na makatutulong ang nilalaman ng liham upang mapatatag ang kalooban ng isang kaibigan, kaklase o kakilala Pagkilala sa Sarili Pagtukoy ang sariling mga halaga na naimpluw ensyahan ng mga panlabas na salik Kraytirya Ang mga natukoy na halaga ay tunay na may direktang kaugnayan sa salik na nabanggit Antas 3 Plano ng Pagtuturo Pagkatuto Aralin 4: MGA PANLABAS NA SALIK NA NAKAIIMPLUWENSYA SA PAGHUBOG NG HALAGA A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE)
217
Sa bahaging ito, magbubuo ng puzzle ang mga mag-aaral, ang baw at puzzle ay makabubuo ng isang panlabas na salik. Makatutulong ang gaw aing ito upang mataya kung kilala ng mga mag-aaral salik na ito. Kailangan ang pagtatayang ito para sa susunod na mga gaw ain. Matapos na mabuo ng lahat ang puzzle ay magsasagaw a naman ng w ord association. Kailangang matukoy ng mga mag-aaral ang mga salitang angkop o mayroon kaugnyan sa mga salik na nabanggit sa unang gaw ain. Sa bahaging ito naman ay susukatin kung batid ng mga mag-aaral ang mga impluw ensya o kontribusyon ng mga salik sa paghubog ng mga halaga. Matataya sa bahaging ito kung gaano kalalim ang gagaw ing pagtalakay sa susunod na bahagi ng plano ng pagkatuto. Pagsisiyasat 1. Ipagaw a ang gaw ain. a. Hatiin ang klase sa 6 na pangkat. b. Ibigay sa baw at isang pangkat ang mga piraso ng puzzle na kanilang pagtutulung-tulungang buuin. c. Bibigyan ng guro ang baw at pangkat ng 3 4 na minuto upang buuin ang puzzle. d. Ang pangkat na mauunang makabuo ang itatanghal na panalo, ngunit ang mga natitirang pangkat ay kailangan pa ring tapusin ang pagbubuo ng puzzle. e. Iraranggo ang baw at pangkat. May sapat na puntos na ibibigay ang guro batay sa kanilang ranggo 2. Itanong ang mga sumusunod: a. Ano ang nabuo ninyong laraw an mula sa inyong puzzle?
218
b. c.
Ano ang sinisimbolo nito? Ano ang bahaging ginagampanan ng mga ito sa iyo bilang mamamayan?
Pagtuklas ng Dating Kaalam an 3. Maghanda ng mga salita na maaaring iugnay sa mga laraw an na kanilang nabuo sa puzzle. 4. Idikit ang mga laraw an sa kanang bahagi at mga salita sa kaliw ang bahagi. Gamiting gabay ang halimbawa sa ibaba.
Bonding Pagdarasal Kaalaman impormasyon Pagiging konserbatibo Pag-aaway

Kapit sa patalim
219
a. Atasan ang mga mag-aaral na ilagay sa tapat ng angkop na laraw an ang salitang sa kanilang palagay ay maaaring iugnay sa laraw an. b. Tumaw ag ng ilang mga mag-aaral upang gaw in ito sa pisara. c. Matapos maipw esto lahat ng salita at tingnan kung tama ang kanilang mga ginaw a. 5. Itanong ang mga sumusunod: a. Ano ang ginamit ninyong batayan sa pag-uugnay ng salita sa sinisimbolo ng laraw an? b. Ano ang kanilang bahaging ginagampanan sa iyong buhay? B. MGA KARANASAN TUNGO SA (FIRM-UP) Isa namang pangkatang gaw ain ang susunod sa bahaging ito. Susukatin ang kanilang pagiging malikhain sa pangkatang gaw ain na ito. Gagaw a ang baw at pangkat ng isang plake ng pagkilala. Ang pagsusulat ng nilalaman ng plake na ito ay ibabatay sa kalalabasan ng gagaw ing talakayan sa pangkat ukol sa mga sumusunod: pagtukoy sa mga halagang kadalasang nahuhubog sa tulong ng salik na ito at sa kung paanong paraan ito nakatutulong sa pag-unlad ng pagkatao ng tao. Makatutulong ang gaw aing ito upang maging bukas ang lahat sa pagbabahagi ng kanilang mga kaalaman at karanasan ukol sa paksa. Mahalaga din ang gaw aing ito upang imulat ang mga mag-aaral na hindi lahat ng imluw ensya ng mga panlabas na salik ay para sa kabutihan ng tao. 6. Panatilihin ang mga mag-aaral sa kanilang pangkat. Pangkat 1: Pamilya Pangkat 2: Guro at Tagapagturo ng Relihiyon Pangkat 3: Mga Kapw a Kabataan (peers) Pangkat 4: Pamana ng Kultura Pangkat 5: Katayuang Panlipunan- Pangkabuhayan (socio-culturalbackground) Pangkat 6: Media 7. Ipagaw a ang gaw ain. a. Atasan ang mga mag-aaral na magdala ng mga sumusunod na kagamitan: Lumang kahon o karton (mula sa mga tindahan)
220
Glue Gunting Panulat ( pentel pen) Mga pangkulay Ruler b. Kailangan nilang suriin ang salik na naatas sa kanilang pangkat upang matukoy ang mga halagang kadalasang nahuhubog sa tulong nito. c. Kailangan din nilang tukuyin kung sa paanong paraan ito nakatutulong sa pag-unlad ng kanilang pagkatao. d. Ang lahat ng kanilang napag-usapan sa pangkat ay ibabahagi sa klase sa pamamagitan ng paggaw a ng isang Plake ng Pagkilala e. Gamitin gabay ang halimbaw a na nasa kanan. Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang nakita ninyong halaga o importansya ng baw at salik sa paghubog ng pagkatao? 2. Anu-ano ang mga impluw ensya ng mga ito sa iyo na nagamit mo sa iyong mga pagpapasya o kilos? Ibahagi sa klase. 3. Ano ang maaaring maging epekto ng kakulangan sa paggabay o pagpatnubay ng mga mahahalagag tao sa iyong paligid? 8. Itanong:
Iginagawad ang PLAKE NG PAGKILALA sa ________(Salik)________ sa kanyang kontribusyon sa paghubog ng mga halagang ___________________ ______________________ na labis na nakatulong upang __________________________ ______________________ Iginawad ngayon ika - ____ ng ________, 20___.
M ga lagda
221
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) Sa bahaging Pagpapalalim, tatalakayin ang kahalagahan ng pagpapabuti ng mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga. Bibigyang-diin ang halaga ng bahaging ginagampanan ng baw at salik sa lahat ng tao. Tatalakayin kung ano ang pinakamahalagang kontribusyon ng baw at isang salik sa paghubog ng pagkatao. May kalakip ding mga tulong na mga pamamaraan sa pagpapaunlad ng mga ito. Kasama din sa babasahin ang ilang mga paalala na maaaring magsilbing gabay para sa mga mag-aar al upang maging mapanuri sa pagtanggap ng mga impluw ensya mula sa mga panlabas na salik. Makatutulong ang babasahing ito upang maitanim sa isip ng mga mag-aaral na ang ang paghubog ng tama at mataas na antas ng halaga ay nakasalalay sa maingat na paghuhusga sa pagpili ng mga halimbaw a mula sa ating kapw a.
MGA PANLABAS NA SALIK NA NAKAIIMPLUWENSYA SA PAGHUBOG NG HALAGA Ang tao ay likas na nilikhang isang panlipunang nilalang. Bahagi na ng kanyang buhay ang pakikitungo sa kanyang kapw a, at ang lahat ng tao ay nahubog bilang isang ganap na tao sa tulong ng mga tao sa kanyang paligid. Mahalaga man o hindi gaanong mahalaga ang bahaging kanilang ginagampanan sa iyong buhay, ang lahat ay may kani-kanyang bahaging ginagampanan sa paghubog ng iyong mga halaga at ng iyong pagkatao. Katuw ang ng mga panloob na salik na nakatutulong sa paghubog ng iyong halaga ay ang mga panlabas na salik. Sila ay kabahagi mo sa napakarami mong mga karanasan, katuw ang mo sa pagharap sa maraming suliraning sa buhay. Wala silang pagdaramot na ibinibigay ang bahagi ng kanilang sarili upang buuin ang iyong sariling pagkatao. Maaaring maging magandang impluw ensya sa iyo dahil sa kanilang magandang halimbaw a, ngunit maaari ding magdulot ng hindi magandang impluw ensya kung hindi mababantayan o mapipigilan. Ang ibat ibang mga salik na nasa ibaba ay hango sa aklat na isinulat ni Esteban (1990). Mga Panlabas na Salik na Nakaaapekto sa Paghubog ng Pagpapahalaga
1. Pamilya at Paraan ng Pag-aaruga sa Anak. Ang pamilya ang pinakanatural at pinakamahalagang tagapagpaganap ng pagpapahalaga. Ang
222
pamilya din ang una ang pinakaepektibong paaralan ng edukasyon sa pagpapahalaga. Ang mga magulang ang kauna-unahang nagsilbing guro sa ating tahanan, sila na una nating nasilayan sa ating pagdating sa mundo at ang unang taong nagturo sa ating ng pagmamahal dahil sa kanilang mga halimbaw a. Sa kanila natin unang naramdaman na tayo ay mahalaga, sa kanila natin unang natutunan na magpahalaga hindi lamang para sa ating sarili kundi mas higit para sa ating kapw a. Sa kanila natin natutunan ang pagbibigay at pagbabahagi, ang kahalagahan ng pagappreciate at ng dignidad, ng paggalang at pagmamahal. Nakikita natin ang napakalaking bahaging ginagampanan ang ating pamilya sa paghubog ng ating pagpapahalaga. Sila ang may tungkuling gabayan ang isang bata na kilalanin, unaw ain, isapuso, iangat at isabuhay ang pangkalahatang katotohanan. Tungkulin din nilang itur o ang mga prinsipyong moral sa pamamagitan ng kanilang pansariling kaisipan, salita at ugali maging pangkaraniw an man o mahirap ang sitw asyon sa pang-araw -araw na buhay. Ngunit hindi ito kakayanin ng mga magulang lamang, mahalagang katuw ang ang mga anak sa pagkamit ng layuning ito. At saka pa lamang masasabing tunay na naging epektibo ang edukasyon sa pagpapahalaga sa tahanan kung tunay na nabubuo ang magandang relasyon ng magulang at ng kanilang mga anak. 2. Guro at Tagapagturo ng Relihiyon. Habang lumalaki ang isang bata, lumalaw ak din ang kanyang mundo at lumalaw ak ang kanyang kapw a. Sa panahon na ang isang bata ay nasa paaralan naroon ang kanyang pangalaw ang magulang at siya ay masayang nakikibaka sa kanyang pangalaw ang tahanan. Katulad ng mga magulang sa tahanan, malaki din ang bahaging ginagampanan ng guro sa paghubog ng pagpapahalaga. Malaw ak sa inaakalang tanging pagtuturo ng kaalaman, kailangang katuw ang ang mga guro sa pagtutur o sa mga mag-aaral ng katotohahan. Ang isang guro ang makatutulong sa isang bata upang mas mapalaw ak ang kanyang isipan at maunawaan ang halos w alang hanggan nitong kakayahan na makakalap ng karunungan. Sa paaralan natututunan ang pagkakaroon ng kahandaan sa pagharap sa mga sitw asyon at pagsasagaw a ng mga pasya gamit ang kaalaman sa tama at mali, dito matututunan ang pagkakaroon ng katatagan na mapanatili ang moral na prinsipyo sa gitna ng mga pagsubok at nagtutunggaliang mga halaga. Ang magtutulak sa isang bata upang tunay na mahalin ang katotohanan at upang isabuhay ang halaga ay sa pamamagitan ng pagtingala sa isang gurong itinuturo at isinasabuhay ang magandang halimbaw a sa harap ng isang mag-aaral. 3. Mga Kapw a Kabataan (Peers). Sa mga panahong w ala sa paggabay ng mga magulang at guro ang isang bata, ang kanyang kahalubilo ay ang kanyang kapw a kabataan. Sa huling yugto ng pagiging bata at sa maagang yugto ng kanyang kabataan, isa sa may malakas na impluw ensya sa
223
isang bata ay ang kanyang kapw a kabataan.
Dahil sa dumadaan ang isang kabataang katulad mo sa yugto ng emosyonal at panlipunan na pagbabago, nagiging masidhi ang iyong pagnanais na tanggapin ka lalo na ng iyong kapw a kabataan. Nais mong maging bahagi ng isang pangkat, ang maramdaman na ikaw ay kanilang tinatanggap, ang makilalang kabahagi. Nakatutulong ito upang mas mapataas ang iyong tiw ala at pagpapahalaga sa iyong sarili. Mahalaga para sa isang kabataang katulad mo ang magkaroon ng mataas na antas ng tiw ala at pagkilala sa sarili, makatutulong ito upang hindi ka maging mahina sa paglaban sa masamang impluw ensyang dulot ng iba pang mga kabataan. Ang ilang mga batang maaaring maitur ing na may mahinang personalidad ay ang mga kabataang madaling pasunurin na gaw in ang anumang bagay para lamang matanggap ng pangkat. Sa kabilang dako, kung mataas and iyong tiw ala sa iy ong sarili, mas madali para sa iyo ang magpasya batay sa iyong moral na paninindigan. Sa ganitong pamamaraan, ikaw ang maaaring lider ng pangkat, ang kanilang maging halimbaw a, ang kanilang magiging impluw ensya. Kahit pa gaano kalakas ang naging impluw ensya sa iyo ng iyong magulang at mga guro, maaari pa r ing maw ala ang mga ito sa isang iglap dahil sa iyong mga kapw a kabataan. Kung kaya kailangan na maging labis na maingat at matatag ka na labanan ang masamang impluw ensyang maaari nilang maidulot sa iyo. Kailangang mapanatili mong matatag ang iyong moral na prinsipyo upang mapanindigan mo ang iyong mga pagpapahalaga. 4. Pam ana ng Kultura (Cultural Heritage) at Im pluwensya ng Kapaligiran o Lipunan. Habang lumalawak ang mundong ginagalaw an ng isang kabataan, lumalaw ak din ang maaring makaimpluw ensya sa paghubog ng kanyang mga halaga. Sa dami ng ibat ibang mga halagang maaaring makita mula sa iyong lipunang ginagalaw an, nararapat na taglay mo ang kahandaan upang pumili ng karapat-dapat na halagang tutularan at isasabuhay. Tanggapin natin ang katotohanan na dahil sa pagbabagong dulot ng modernong panahon sa pamumuhay sa lipunan, may ilan na nakakalimutan ang mga moral na prinsipyo kapalit ng pag-unlad. At sa pamumuhay sa ganitong ur i ng kapaligiran ay nangangailangan ng katatagan sa pagkapit sa pansariling moral na pamantayan. Kailangang isaisip na ang tunay na esensya ng pamana ng kultura ay ang pagkakaroon ng mataas na antas ng panlipunanang pagbabago na nakamit dahil sa paghubog ng kaisipan upang humanap ng karunungan at katotohanan at sa pagsasanay ng kalooban na piliin ang mabuti, isabuhay ang birtud at iangat ang Batas Moral. 5. Katayuang Panlipunan-Pangkabuhayan (Socio-Economic Background). Isa sa pangunahing karapatan ng tao ay ang matugunan ang kanyang
224
mga pangunahing pangangailangan. Kailangan niya ng sapat na nutrisyon, damit, matitirahan, gamot, pahinga at iba pa. May malaking kaugnayan ang pagtugon sa mga pangangailangang ito sa paghubog ng halaga ng isang bata. Ayon kay Esteban (1990) dalaw ang panlipunanpangkabuhayang kondisyon ang maaaring nagiging hadlang sa edukasyon sa pagpapahalaga; labis na kahirapan, kung saan hindi nakakamit ng isang tao ang kanyang pangunahing pangangailangan; at labis na karangyaan, kung saan labis ang natatanggap para sa kanyang pansariling pangangailangan. Ang dalaw ang kondisyon na ito ay parehong maaaring maging hadlang upang mapanatili o mas mapataas ang dignidad ng isang bata, masiguro ang kanyang pangkabuuang pagbabago at maisabuhay ng bata ang mga birtud. Saan ka man nabibilang sa dalaw ang kondisyon na ito, kailangang maunaw aan na dapat na panatilihin ang katatagan ng kalooban at laging panaigin ang moral na pr insipyo upang patuloy na maiangat ang antas ng moral na halaga sa gitna ng ilang mga kondisyon na katulad ng nabanggit sa itaas. Kailangang taglayin ang kakayahan upang ihiw alay ang tama sa mali at ang mabuti sa masama sa gitna ng kahirapan o labis na karangyaan. 6. Media. Sa kasalukuyang panahon, isa sa mga may pinakamalakas na impluw ensya sa isang kabataan ay ang media. Sa lunsod man ito o maliliit na mga bayan ng bansa, pilit na inaabot ng modernisasyon at ng impor masyong dala ng media. Hindi natin maisasaisantabi ang magandang dulot nito para sa tao, sa mabilis na uri ng buhay, mahalagang ang tao ay nakaaalam. Ngunit sa kabilang bahagi ng kagandahan nito ay ang panganib na makaimpluw ensya sa isang bata lalo na yaong mga iresponsableng naipapahayag ng media.
Dahil sa ang mga halagang inihahain ng media, ang isang kabataang tulad mo ay kailangang maging kritikal sa pamimili ng mga paniniw alaan at tatanggapin sa inihahain nito sa atin. Kailangang kang maging matatag at matalino sa iyong gagaw ing pagpapasya at pamimili. Narito ang ilang mga kasanayang gagabay sa iyo sa aspetong ito ( Esteban, 1990) 1. Kailangang mapalaw ak ang iyong kaalaman ukol sa Pangkalahatang Katotohanan at Batas Moral na sumasalungat sa materyoso at makasariling hangarin ng tao sa pagpatnubay ng mga magulang at guro 2. Kailangang sanayin ang iyong kaisipan upang masuri ang kalidad ng anumang impor masyon na tatanggapin o produktong tatangkilikin, at ang pagsusuri sa halaga at magiging gamit nito 3. Pag-aralang pairalin ang pagtitimpi sa lahat ng pagkakataon sa pamamagitan ng pagsasabuhay ng mga birtud 4. Matutong talikuran ang tuksong dulot ng mga patalastas, mga panooring nagpapakita ng imoralidad, pagiging malabis na bulgar at minsan ay may kalasw aan
225
Kahit pa gaano katatag ang naitanim na impluw ensya ng sariling pamilya o ng guro sa paaralan, hindi maaaring maisaisangtabi ang panganib na dala ng media upang mabago ang anumang pananaw at halaga na mayroon ang isang kabataang katulad mo. Masyadong makapangyarihan ang tuksong dala nito upang ikaw ay sumunod o makiayon. Tandaan na kailangang mas lalong manaig ang katatagan ng sariling moral na prinsipyo at pagpapahalaga. Ang pagbuo ng piraso ng sarili ay kailangang maisagaw a na puno ng pag-iingat at higit sa lahat katalinuhan. Kailangang maitanim sa isipan na mas mahalagang isagaw a ito sa ilalim ng paggabay ng mga mahahalagang tao sa iyong paligid, Ang paghubog ng tama at mataas na antas ng pagpapahalaga ay nakasalalay sa kagalingan na piliin at pulutin na mga halimbaw a mula sa ating kapw a. 13. Tanungin: Mga Gabay na Tanong: 1. Bakit mahalagang maunaw aan ang mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga? 2. Ano ang kasanayan na dapat taglayin ng tao upang masigurong tama ang halagang tinatanggap mula sa mga panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga?
May paninindgan sa tamang pasya at Kilos
Paghinuha ng Kakailanganin sa Pagunaw a (EU) EU na dapat mahinuha: Ang pag-unaw a sa mga panlabas na salik na
Negatibong impluwensya
Mapanuri
Positibong impluwensya
226
nakaiimpluw ensya sa paghubog ng halaga ay nakatutulong upang maging mapanur i at mapanindigan ang tamang pasya at kilos sa gitna ng mga nagtutunggaliang impluw ensya.
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) Sa bahaging Pagganap, gagabayan ang mga mag-aaral na tukuyin ang mga positibo at negatibong impluw ensya ng baw at panlabas na salik na nakaiimpluw ensya sa paghubog ng mga halaga. Makatutulong ito upang mataya kung gaano kamulat ang mga mag-aaral sa mga maaaring impluw ensya ng mga panlabas na salik sa paghubog ng kanilang pagkatao. Sa bahaging Pagninilay, tatayain ang law ak ng pagkatuto ng mga mag-aaral mula sa aralin. Kailangan nilang ibahagi ang mga konseptong kanilang natutunan at sa kung paanong paraan nila to mailalapat sa kanilang buhay. Mahalaga ang bahaging ito upang masigurong tunay nilang nakita ang kabuluhan nito sa kanilang buhay. Sa ganitong paraan lamang masisigurong magpapatuloy ang kanilang pagsasabuhay ng mga natutunan mula sa aralin. Sa bahaging Pagsasabuhay, gagaw a ang mga mag-aaral ng isang Watchlist na maglalaman ng mga Positibo at Negatibong Impluw ensya na haharapin sa loob ng isang linggo. Kailangan nilang itala kung ano ang naging pagtugon nila sa baw at impluw ensya na ito. Sa pamamaraan na ito, magiging mulat at maingat ang mga mag-aaral sa pagpili ng impluw ensyang tatanggapin at iiw asan. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
227
Pagganap 14. Ipagaw a ang gaw ain: Panuto: Isulat sa mga kahon sa tapat ng baw at salik na napag-aralan na may impluw ensya sa paghubog ng halaga ang mga positibong impluw ensya nito sa iyo at gayundin naman ang mga negatibong impluw ensya nito sa iyo.
Positibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________ Negatibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________ Positibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________ Negatibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________ Positibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________ Negatibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________
Pamilya at Paraan ng Pagaaruga sa Anak
Guro at Tagapagt uro ng relihiyon
Mga Kapw a Kabataan
Positibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________
Pamana ng Kultura
Negatibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________
228
Katayuang Panlipunan Pangkabuh ayan
Positibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________
Positibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga sa kalikasan _______________________________ _______________________________ _______________________________
Media
Negatibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________ Negatibong impluwensy a sa paghubog ng aking halaga _______________________________ _______________________________ _______________________________
Pagninilay PAGNINILAY Pangalan _________________________________ Petsa___________________ Antas at Pangkat __________________ Paksa ___________________________ 1. Mahalagang ideyang nakuha ___________________________________________________ ___________________________________________________ 2. Aking mga Katanungan __________________________________________________ ___________________________________________________ 3. Paano ko magagamit sa ibang asignatura ang aking mga natutunan? ___________________________________________________ ___________________________________________________ 4. Paano ko mailalapat sa pang-araw -araw na buhay ang aking natutunan? ___________________________________________________ ___________________________________________________
229
Pagsasabuhay: Gumaw a ng isang Watchlist na maglalaman ng mga Positibo at Negatibong Impluw ensya na haharapin sa loob ng isang linggo. At itala kung ano ang ginaw ang pagtugon sa mga impluw ensyang ito. Gamiting gabay ang halimbaw a sa ibaba.
Salik na may dala ng impluw ensya Halimbaw a: Kaibigan
Ano ang impluw ensya? Niyayang uminom ng alak sa party ng isang kaibigan
Positibo
Negatibo
Tugon Hindi sumama dahil alam kong magagalit ang aking mga magulang at hindi maganda sa kataw an ang uminom ng alak
Mga Kakailanganing Kagam itan (websites, softw are, m ga aklat, worksheets) Karton Gunting Ruler Pangkulay Panulat Mga Sanggunian o Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom. Manila: Sinag-tala Publishers, Inc.
230
Ikaapat na Markahan : Pagtatakda ng Mithiin
Aralin 1: Mga Pangarap ng Kabataan
Bilang ng araw /sesyon: 10 araw
Pam antayang Pangnilalam an: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagtatakda ng mga mithiin, mga salik at hakbang sa pagpapasya tungo sa tamang direksyon ng buhay at pagtupad ng mga pangarap Paksa: 1. Mga Pangarap ng Kabataan 2. Ang Anim na Pamatayan sa Pagtatakda ng Mithiin 3. Mga Hakbang sa Pagkamit ng Iitinakdang Mithiin 4. Mga Salik sa Pagpapasya 5. Mga Hakbang sa Pagpapasya Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikaapat na Markahan) Ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nagsisilbing gabay sa tamang pagpapasya upang magkaroon ng tamang direksyon sa buhay at matupad ang mga pangarap. Sa Aralin 1: Mga Pangarap ng Kabataan Ang mga pangarap ng kabataan ay batayan ng kanilang mga pagpupunyagi tungo sa makabuluhan at maligayang buhay Nauunaw aan ng m ag-aaral ang m ga: (Mga Kaalam an) 1. Pagkakaiba ng pangarap, panaginip at pantasya 2. Kahalagahan ng pagkakaroon ng pangarap para sa hinaharap 3. Mga katangian ng isang taong may pangarap
Antas 1 Pam antayan sa Pagganap: Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang malinaw at makatotohanang pagtatakda ng sariling mithiin at ang mga paraan ng pagkamit nito
Mahahalagang Tanong: (Sa Ikaapat na Markahan) Bakit mahalaga ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin?
Sa Aralin 1: Mga Pangarap ng Kabataan Bakit mahalagaang pagkakaroon ng pangarap ng mga kabataan? Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) Pagsusuri ng laraw an na nagpapakita ng pagkakaiba ng panaginip, pantasya at pangarap Nakapagtatala ng kanyang pangarap at natutukoy ang dahilan kung bakit ito nabigyang katuparan o hindi nabigyan ng katuparan Nakasusulat ng hakbang kung paano bibigyan ng katuparan ang mga pangarap Nakagagaw a ng pagninilay sa kabutihang dulot ng pagkakaroon ng pangarap Nakagagaw a ng sariling Kalendaryo ng Pagtamo ng Pangarap sa Buhay Antas 2
231
Inaasahang Pagganap: Paglalapat ng Pansariling Plano sa Pagbibigay Katuparan sa Sar iling mga Pangarap
Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa; Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagtalakay sa kahalagahan ng pagkakaroon ng pangarap Pagtalakay sa ibat ibang pangarap ng mga kabataan batay sa panayam o internet search Kraytirya Komprehensibo ang ginaw ang pagtalakay sa kahalagahan ng pagkakaroon ng pangarap Malinaw ang katw irang binigay Angkop ang halimbaw a o sitw asyong binigay bilang suporta sa katw iran Interpretasyon Paglalaraw an ng pagkakaiba ng pangarap sa pantasya at panaginip Kraytirya Malinaw ang paglalaraw an ng pagkakaiba ng baw at isa Angkop ang mga salitang ginamit sa paglalaraw a Paglalapat Paggaw a ng talaan ng mga pangarap at nakabubuo ng hakbang sa pagsasakatuparan ng mga ito Kraytirya: Makatotohanan ang mga itinalang pangarap Malinaw ang mga paraan upang maisakatuparan ang mga pangarap na itinala Pagbuo ng sariling pananaw Pagbibigay ng opinyon sa pahayag ni Anatole
Sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng ginaw ang paglalapat ng pansariling plano sa pagbibigay katuparan sa sariling mga pangarap batay sa mga sumusunod na kraytirya: nakabanggit ang mga pangarap na nais matupad malinaw ang mga paraan upang matupad ang mga pangarap na binanggit natukoy ang mga taong maaaring makatulong o maging daan sa pagtupad ng mga pangarap
232
France: To accomplish great things, we must not only act but also dream. Kraytirya: Makabuluhan ang ginaw ang paliw anag sa pahayag Maliw anag ang palliw anag sa pang-sang-ayon o pagtuol Mapanuri o critical ang argument Makatotohanan ang mga patunay sa mga argumento Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Pagsasalaysay ng sariling saloobin sa mga kinahihinatnan ng mga kabataang hindi natukoy o nalinaw an sa mga pangarap sa buhay Kraytirya: Makabuluhan ang ginaw ang pagbabahagi ng saloobin Natutukoy ang mabuting dulot ng pagpapahayag ng damdamin sa iba Pagkilala sa Sarili Pagsulat ng pagninilay tungkol sa natuklasang pagbabago sa pananaw tungkol sa pagkakaroon ng pangarap Kraytirya: Natukoy ang mga positibong pananaw tungkol sa pagkakaroon ng pangarap Natukoy ang mga pagbabago sa pananaw tungkol sa pagkakaroon ng pangarap Natukoy ang mga paraan upang maisakatuparan ang mga pangarap
233
Antas 3 Plano ng Patuturo-Pagkatuto Aralin 1: MGA PANGARAP NG KABATAAN A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa kanyang mga panaginip, pantasya at pangarap. Ipaalam sa kaniya ang kaibahan ng panaginip, pantasya at pangarap. Ipasusuri sa kanya ang kanyang mga naging pangarap noong siya ay nasa murang gulang pa lamang at ang kanyang mga pangarap sa kasalukuyan. Sa bahagi ring ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung paano ito tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong ( EQ) kaugnay ng aralin. Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang mataya kung gaano na ang alam nila sa araling ito. Itanong ng guro ang Mahalagang Tanong, Bakit mahalagaang pagkakaroon ng pangarap ng mga kabataan? Inaasahan ding lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Paglalapat.
1. Pagsisiyasat Pananaw)
(FU: Pagbuo ng Sariling
a.
b.
c.
a. Pagsusuri ng laraw an ng batang nananaginip, batang nagpapatansya, at batang nangangarap b. Pagsagot sa mga tanong Ano ang kaibahan ng nananaginip, nagpapantasya at nangangarap? Ikaw ba ay mayroong pangarap?
234
Ano ang kahalagahan ng iyong mga pangarap sa buhay mo sa hinaharap? (FU: Pagkilala sa Sarili)
2. Pagtuklas ng Dating Kaalam an
1) Itala ang mga pangarap mo noong ikaw ay lima hanggang sampung taon sa unang kolum. Sa ikalaw ang kolum, lagyan ng tsek ( ) ang mga pangarap na natupad at ekis ( )kung hindi natupad. Isulat ang mga dahilan kung bakit ito natupad o hindi natupad. Mga Pangarap Noong 5 hanggang 10 Taong Gulang Halimbaw a: Nangarap maging Valedictorian sa Elementarya 2) Sagutin ang mga tanong: B. Ano ang iyong naging damdamin noong hindi natupad ang iyong mga parangap: Ano ang iyong naramdaman noong natupad ang iyong mga parangap? Bakit mahalagang pagsikapang maisakatuparan ang mga pangarap? Ipaliw anag. Lagyan ng ( ) natupad ( ) di natupad ang pangarap Hindi nag-aral ng mahusay sa Mathematics Dahilan
MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA ( FIRM-UP) Sa bahaging ito ipalalahad ang mga ur i ng kanyag pangarap: kayang maisakatuparan ngayon, umaasang maisakatupuran at mahirap isakatuparan at ang mga paraan upang matupad ang mga ito. Mula rito, matatanto kung ang mga nabuong Kakailanganing Pag-unaw a ng magaaral sa bahaging Pagtuklas ay tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na maging maingat ang guro sa di-pagtanggap sa mga maling Kakailanganing Pag-unaw a. Sa bahaging ito, inaasahang naitama na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pagunaw a na dapat matutuhan ng mag-aaral. Inaasahang naiw asto na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pagunaw a sa pamamagitan ng mga makahulugan at mapanghamong gaw ain.
235
Pangkatang Gaw ain: (FU: Pagkilala sa sarli) 1. Paglalahad ng mga uri ng kanilang pangarap ngayon bilang kabataan at kung ano ang dapat nilang gaw in upang maisakatuparan ang mga ito. Ang mga Pangarap Ko Ngayon na Kaya Kong Maisakatuparan __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ Dapat Gaw in: __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ Mga Tanong 1) Nagbago ba ang iyong mga pangarap ngayong ikaw ay nagdadalaga o nagbibinata na? Ipaliw anag. 2) Paano mo binibigyang halaga ang iyong mga pangarap ngayon? 3. Pagbibigay ng opinyon sa pahayag ni Anatole France: To accomplish great things, we must not only act but also dream. 1) Naniniw ala ka ba sa pahayag na ito ni Anatole France? Bakit? 2) Bakit mahalaga raw na hindi lang dapat basta kumikilos ang tao, mahalaga ring mayroon siyang pangarap? Patunayan Ang mga Pangarap Ko Ngayon na Umaasang Maisakatuparan __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ Dapat Gaw in: __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ Ang mga Pangarap Ko Ngayon na Mahirap na Maisakatuparan __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ Dapat Gaw in: __________________________ __________________________ __________________________ __________________________
236
C.
PAGPAPALALIM (DEEPEN) Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong tanong/gaw ain upang silay magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag-isip at baguhin ito kung kinakailangan. May nakalaan ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa. Ihahanda ng guro ang mag-aaral upang mailapat ang kanyang natutuhan sa pagsasagaw a ng Inaasahang Pagganap sa bahaging Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang pagiging kakaiba ng mag-aaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan sa pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan din ng pagkakataon ang mag-aaral na mataya niya ang kaniyang natutuhan at kakayahan.
Babasahin Ang Kahalagahan ng m ga Pangarap Ang pangarap ay mula sa mga imahinasyon na ipininta sa iyong isip. Ang mga ito ay mga makukulay. Ibayong
ligaya ang iyong nararamdaman sa tuw ing binabalikbalikan mo ang mga ito. Tila humihinto ang mundo kapag naguumpisa ka ng mangarap. Ang pangarap ay kakaiba sa panaginip. Ang panaginip ay sandaling pangyayari habang ikaw ay natutulog. Ang panaginip ay nagaganap habang ikaw ay tulog subalit kapag ikaw ay nagising, napuputol ang panaginip. Samantala, ang pantasya naman ay likha ng malikhaing isip. Ito ay ang pagbuo ng mga sitw asyon o pangyayari ayon sa iyong kagustuhan. Masarap ang magpantasya dahil lahat ng gusto mo ay posible. Halimbaw a, pwede kang magpantasya na ikaw ay isang hari o reyna na ubod ng yaman. Subalit katulad ng panaginip, ito ay mapuputol din kapag bumalik ka na sa tunay na katotohanan ng buhay. Kaya, mabuti ang mangarap at mag-ambisyon dahil ang mga ito ay maaaring maging totoo sa hinaharap. Ang mga pangarap ay may mahalagang papel sa pagtupad ng mithiin sa buhay. Ang mga pangarap ay motibasyon at inspirasyon upang magsikap kang maabot ang mithiin sa buhay. Nasisilip mo sa iyong mga pangarap ang mga maaaring kahinatnan ng iyong mithiin sa buhay. Tila ito
237
isang preview sa isang pelikula na nakikita mo ang maaaring kabuuang palabas. Sinasabing sa pangarap, tinatanaw mo ang iyong kinabukasan. Kung ganoon, kinakailangang mangarap ang tao ng kongkreto at malapit sa katotohanan. Ang pangarap na kongkreto ay paglalapit ng iyong sariling saloobin, kakayahan, pagpapahalaga at naisin sa buhay. Malapit sa katotohanan ang iyong pangarap kung alam mo kung paano ito maisasakatuparan. Libre lang ang mangarap, sabi sa isang kanta ng Kamikazee. Ngunit dapat magsikap kang maabot ito upang hindi dumating ang panahon na manghinayang ka. Lumilipas ang panahon kaya dapat kung mayroon kang pangarap ngayon, umpisahan mo nang magplano upang maisakatuparan ito.
Tandaan mo na ang taong may pangarap ay: handang kum ilos upang m aabot ito. Sa taong may pangarap, handa siyang magsumikap at magtiyaga upang marating ang mga ito. Siya ay nagtatrabaho ng lubos. Maaga siyang gumising sa umaga at ginagaw a ang nakaatang na gaw ain para sa kanya. Hindi siya nagrereklamo kahit na nahihirapan dahil alam niyang bahagi ng pagtamo ng kanyang mga pangarap ang kumilos at magtrabahod. Sinusunod niya ang mga payo ng mga nakatatanda dahil alam niyang gabay ito sa pagtamo niya ng lubos na tagumpay. Hindi siya nagpapadala sa mga tukso at pambubuyo ng iba dahil alam niyang mga balakid ito sa pagtamo ng kanyang mga pangarap. nadaram a ang higit na pagnanasa tungo sa pangarap. Lubos na nadarama ng taong nangangarap ang pagnanasang matupad ang mga ito. Kaya sa tuw ing gigising siya sa umaga, masaya at positibo ang kanyang pananaw na matutupad ang kanyang mga pangarap. nagdududa na matutupad niya ang kanyang mga pangarap. Hindi siya Ang ibang tao, sa sobrang pagnanasa sa pagtamo ng kanilang mga pangarap ay
iginuguhit o gumugumit ng mga laraw ang nagpapakita ng kaganapan ng kanilang mga pangarap. Idinidikit nila ito sa pinto ng kanilang silid o malapit sa kanilang higaan upang paggising nila, ito ang inspirasyon nila sa maghapon nilang pagtatrabaho. Alam niyang hindi sagw il ang kahirapan sa pagkamit ng kanyang pangarap. Alam din niyang ang kanyang mga kahinaan ay kaya niyang paglabanan upang lumutang ang lakas ng kanyang pagkatao. Kaya para sa isang taong tumira at lumaki sa estero, dapat niyang madama ang higit na pagnanasa na makamit ang kanyang mga pangarap. Para naman sa mapapalad na mayroong kabuhayan, dapat niyang gamitin ang mga ito sa mabuti niyang hangarin sa
238
buhay. nadaram a ang pangangailangang m akuha ang m ga pangarap. Ang paghahangad na makuha ang mga pangarap ay lubos para sa mga
taong naniniw alang kailangan nila ito sa kanilang buhay. Kaya nagsisikap sila ng lubos upang matamo nila ang mga ito. Ibayong sakripisyo ang kanilang ginagaw a matupad lamang ito dahil naniniw ala silang kailangan nila itong gaw in. Halimbaw a, ang isang ama na pumupunta sa ibang bansa upang magtrabaho ay nagsisikap na makaipon ng malaki upang maipadala sa kanyang pamilya. Alam niyang ang perang ipadadala niya ay gagamitin ng kanyang mga anak upang sila ay makatapos sa pag-aaral. Ginagaw a ito ng isang ama dahil alam niyang kailangan niya itong gaw in upang maganap ang kanyang pangarap na makapagtapos ng pag-aaral ang kanyang mga anak at magkaroon ng magandang buhay ang mga ito. Kaya kahit anong lungkot ang kanyang nadarama sa pagkahiw alay sa kanyang pamilya, tinitiis niya ito at nagsasakripisyo upang matupad lamang ang kanyang pangarap. naniniw ala na m agiging totoo ang mga pangarap at kaya niyang gaw ing totoo ang mga ito. Ang pagkakaroon ng paniniw ala na matutupad ang mga pangarap ang siyang malaking kontribusyon sa pagsisikap ng tao. Dahil sa paniniw alang ito, lumalakas ang kanyang loob. Si Mar k Bautista ay isa sa mga taong nagkaroon ng lubos na tiw ala na magkakatotoo ang kanyang mga pangarap. Noong sumakay siya ng barko patungong Maynila upang sumali sa paligsahan sa pag-aw it, w ala siyang pamasahe. Nakiusap siya at naniw alang ang pagpunta niya sa Maynila ay magkakaroon ng mabuting kaganapan. Naging pangalaw a lamang siya kay Sarah Geronimo sa patimpalak. Subalit hindi naw alan ng pag-asa si Mark Bautista. Ginaw a niya ang lahat upang maging isang mahusay na mang-aaw it. Naging tagumpay siya dahil nabigyan siya ng pagkakataong magkaroon ng sarili niyang pangalan sa larangan ng musika. Natupad din niya ang pangarap na mabigyan ng magandang buhay ang kanyang pamilya. Mga Tanong: Bakit mahalaga ang pangarap? Paano mo masisigurong matutupad ang iyong mga pangarap?
239
Paghinuha ng Kakailanganin sa Pag-unaw a EU na dapat Mahinuha: Ang pangarap ng kabataan ay batayan ng kanilang mga pagpupunyagi tungo sa makabuluhan at maligayang buhay. 1. Interpretasyon: Pagbibigay ng kaugnayan ng mga pangarap sa pagtatakda ng mithiin Pagbibigay ng kahulugan ng aw iting: Am bisyoso ng Kam ikazee Ang sarap sanang magkaroon ng Sapatos na lumilipad Spaceship, kotse ni batman X-ray shades at laser gun Magic w allet na hindi nauubusan ng laman Time machine (time machine) Babalik ang oras Ngayon din Chorus: Libre lang mangarap Walang hanggan na pag-hiling Libre lang mangarap Managinip ka habang gising Ang sarap sanang maging bida Sa sariling kong pelikula Ninja, kumakain ng bala Magaling sumayaw parang john travolta Ka-love team ko ang lahat Nang magaganda at seksing artista Kissing scene kay aubrey miles o Angel locsin (Repeat Chorus 2x) Di tulad sa tindahan Walang utang, w alang listahan Managinip at mangarap Walang kang babayaran (Repeat Chorus) Libre lang mangarap Walang hanggan na pag-hiling Libre lang mangarap Managinip ka
Pansinin: Ang aw it ba ay pangarap, panaginip o pantasya? Patunayan mula sa ginaw ang interpretasyon.
240
2. Pagpapatunay ng kahalagahan ng pagkakaroon ng pangarap sa buhay. ( Pagpapaliw anag)
Ang pangarap ay _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________
Magiging matatag ang isang pangarap kung ________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________
Naniniw ala akong matutupad ang mga Ang nahinuha kong konsepto sa paksa ay ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ pangarap ko dahil ______________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________
241
3. Pagbuo ng Sariling Kaisipan Pagbibigay ng opinyon sa pahayag ni Anatole France: To accomplish great things, we must not only act but also dream. Tanong: 1) Naniniw ala ka ba sa pahayag na ito? Bakit? 2) Makabuluhan ba ang ginaw ang paliw anag sa pahayag?
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) Sa bahaging ito, aktw al na isasagaw a ng mag-aaral ang Inaasahang Pagganap bilang patunay na naunaw aan niya ang aralin. Muli, balikan ang mga kratirya sa pagtataya ng nasabing gaw ain. Ipadama/Ipakita sa mag-aaral ang kahalagahan at kaugnayan ng Inaasahang Pagganap sa kanyang sariling pangarap at kung paano ito matutupad sa pamamagitan ng pagtatala ng mga pangarap at mga paraan ng pagkamit nito. Inaasahan din ang pagsisikap na magamit ang natutunan sa aralin sa kanilang gampanin bilang anak, mag-aaral at mamamayan. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang magaaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
Paglalapat 1. Pagganap Pagtatala ng mga pangarap sa buhay Paggaw a ng mga hakbang upang makamit ang mga pangarap sa buhay
242
Ang Aking mga Pangarap sa Buhay
Ang Mga Hakbang na upang Makamit ang mga Pangarap sa Buhay
Mga Saloobin Upang Matupad ang mga Pangarap
Pagninilay Pagsulat ng pagninilay sa mga kabutihang dulot ng pagkakaroon ng mga pangarap sa buhay Panuto: Isulat sa journal ang mga kabutihang dulot ng pagkakaroon ng pangarap sa buhay Itala ang mga pagpapahalagang dapat isabuhay upang matupad ang mga pangarap
2. Pagsasabuhay Paggaw a ng bituin sa baw at araw o panahon sa buhay na natatamo ang mga pangarap sa buhay. Panuto: Kumuha ng isang kalendaryo. Gumaw a ng mga bituin mula sa mga makulay na papel. Sa baw at araw ng taon, idikit ang bituin kung sa palagay na nakagaw a ng isang bagay na nakakatulong o nakakaambag sa pagtupad ng pangarap.
243
Kalendaryo ng Pagtam o ng Pangarap sa Buhay 1. Halimbaw a: gumising ng maaga para maging maagap sa mga aralin at maipamalas ang pagpupuny agi sa pagaaral.
Buw an: Hulyo
Taon: 2010
Mga Kakailanganing Kagam itan Paksa 1: http://www.istadia.com/article/robrobson/2, sinipi noong Nobyembre 10, 2009 http://www.bigsuccessx.com/dream.php, sinipi noong Nobyembre 10, 2009
244
Aralin 2: Ang Anim na Pam antayan sa Pagtatakda ng Bilang ng araw /sesyon: 10 araw Mithiin Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang kilos sa nilalaman ng Makatotohanang tungkol sa pagtatakda ng mga mithiin, mga salik at hakbang sa Kontrata ng Pagtatakda ng Sariling Mithiin pagpapasya tungo sa tamang direksyon ng buhay at pagtupad ng mga pangarap Paksa: 1. Mga Pangarap ng Kabataan 2. Ang Anim na Pamatayan sa Pagtatakda ng Mithiin 3. Mga Hakbang sa Pagkamit ng Iitinakdang Mithiin 4. Mga Salik sa Pagpapasya 5. Mga Hakbang sa Pagpapasya Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikaapat na Markahan) Ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nagsisilbing gabay sa tamang pagpapasya upang magkaroon ng tamang direksyon sa buhay at matupad ang mga pangarap. Sa Aralin 2: Ang Anim na Pam antayan sa Pagtatakda ng Mithiin Ang mga pamatayan sa pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nakatutulong upang magkaroon ng determinasyon at tuon sa pagkamit nito. Nauunaw aan ng m ag-aaral ang m ga: (Mga Kaalam an) 1. Kahulugan ng mithiin 2. Anim na pamantayan sa pagtatakda ng mithiin Tiyak Nasusukat Naaabot Mahalaga Nasasakop ng panahon May angkop na kilos Mahahalagang Tanong: (Sa Ikaapat na Markahan) Bakit mahalaga ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin?
Sa Aralin 2: Ang Anim na Pam antayan sa Pagtatakda ng Mithiin Bakit mahalagang sundin ang mga pamantayan sa pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin?
Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) Natutukoy ang pinakanatatanging mithiin sa buhay batay sa mga pangarap at natutukoy ang halaga nito para sa kanyang buhay Nakasusulat ng pansariling mithiin para sa: - pamilya - paaralan - pakikipagkaibigan - pamayanan - buhay ispiritw al
245
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I Nakasusulat ng pagninilay sa kahalagahan ng pagsunod sa pamantayan ng
pagtatakda ng mithiin Nakapagbibigay ng gabay sa kamag-aral sa pagsunod sa pamantayan ng pagtatakda ng mithiin Inaasahang Pagganap: Naitatakda ang pansariling mithiin gamit ang anim na pamantayan sa pagtatakda ng mithiin Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa; Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliwanag Pagiisa-isa ng mga pamantayan sa pagtatakda ng mithiin at naipaliliw anag kung bakit mahalagang maunaw aan ang baw at isa Kraytirya: Natukoy ang lahat ng mga pamantayan sa pagtatakda ng mithiin at malinaw na naipaliw anag ang baw at isa Angkop ang paliw anag sa bawat isa Interpretasyon Pagsusuri ng pagsasagaw a ng mga kabataan ng isang proyektong pampamayanan o pampaaralan (halimbaw a: pagluluto para sa mga batang kulang sa timbang para sa buw an ng nutrisyon), batay sa anim na pamantayan sa pagtatakda ng mithiin Kraytirya: Makabuluhan ang ginaw ang pagsusuri sa pagsasagaw a ng mga kabataan ng proyektong pampamayanan o pampaaralan Nakaayon sa anim na pamantayan ng pagtatakda ng mithiin ang isinagaw ang pampamayanano pampaaralang gaw ain Paglalapat Pagtatakda ng isang pangmatagalang mithiin sa haiskul Sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng ginaw ang pansariling mithiin batay sa mga sumusunod na kraytirya: Ang nilikhang mithiin ay: Tiyak Nasusukat Naaabot Mahalaga Nasasakop ng panahon May angkop na kilos
246
batay sa anim na pamantayan ng pagtatakda ng mithiin Kraytirya: Makatotohanan ang itinakdang pangmatagalang mithiin Pagbuo ng sariling pananaw Pagbibigay ang pananaw sa pahayag ni Yogi Berro: If you dont know where youre going, you might wind up someplace else. Kraytirya: Makabuluhan ang ibinahaging pansariling pananaw Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba Pagsusulat sa journal ng damdamin ng isang taong may determinasyon at tuon sa pagkamit ng mithiin Kraytirya: Makatotohanan ang isinulat na damdamin tungkol sa isang taong may deter minasyon at tuon sa pagkamit ng mithiin Pagkilala sa Sarili Pagsusuri ang sariling mga mithiin at natutukoy kung nasusunod ba nito ang mga pamantayang natalakay at nakasusulat ng repleksyon ukol dito Kraytirya: Mataman ang isinagaw ang pagsusuri sa sariling mithiin Antas 3
247
Plano ng Pagkatuto Aralin 2: ANG ANIM NA PAMANTAYAN SA PAGTATAKDA NG MITHIIN A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa mga mithiin sa buhay. Pabalikan ang pangarap na kanyang inilahad sa unang paksa at ipatukoy kung saan patungo ang lahat ng kanyang mga pangarap, ang kanyang mithiin. Sa bahagi r ing ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung paano ito tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong ( EQ) at Kakailanganing Pagunaw a (EU) kaugnay ng aralin. Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang mataya kung gaano na ang alam nila sa araling ito. Itanong ng guro ang Mahalagang Tanong, Bakit mahalaga ang pagtukoy sa mga hakbang sa pagkamit ng itinakdag miithiin?Inaasahan ding lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Paglalapat.
Pagsisiyasat Pagsusuri ng usapan ng dalaw ang mag-aaral tungkol sa kanilang mga mithiin sa buhay ( Pagpapaliw anag) Hindi! Di ba mas mataas ang doktor kaysa nurse. O di mas malaki ang kikitain ko kaysa sa iyo.
Gusto kong maging nurse upang makatulong ako sa mga maysakit
Gusto kong maging doktor?
Talaga! Gusto mo ring maglingko d sa mga maysakit?
Pagsagot sa mga tanong Ano ang kaibahan ng naisin ng dalaw ang mag-aaral?
248
Sino sa dalaw ang nag-uusap ang may mabuting naisin sa buhay? Bakit? Paano mo masisigurong mabuti ang naisin o tunguhin mo sa buhay? Kailangan bang may sunding pamantayan sa pagbuo ng mithiin o tunguhin sa buhay? Bakit?
Pagtuklas ng Dating Kaalam an 1. Pagkilala sa Sarili Panuto Balikan ang iyong isinulat na mga pangarap sa unang aralin, isulat ang mga ito sa kahon sa ibaba. Maaaring dagdagan ang kahon. Mula sa mga pangarap na ito, isipin kung ano ang iyong pinakanatatanging mithiin o goal sa buhay. Isulat ito sa pigurang biloghaba.
Sagutin ang mga tanong: 2. Bakit ito ang iyong itinakdang mithiin? Ano ang iyong naging batayan sa pagtatakda ng iyong mithiin?
Nakapaglalahad ng sariling pananaw tungkol paniniw alang: Walang permanente sa mundong ito, lahat ay maaaring magbago kaya maging ang mangyayari sa hinaharap ay maaaring maiba kaya mahirap ang magtakda ng mithiin. ( Pagbuo ng sariling pananaw )
249
3. Pagbabahagi ng sariling damdamin tungkol sa pagtatakda ng mithiin para sa sariling kapakanan kaysa sa nakararami, halimbaw a, ang naising magpayaman kahit na hindi sa mabuting paraan ( Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba) B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP)
Sa bahaging ito ipalalahad ang mga uri ng kanyang pangarap: kayang maisakatuparan ngayon, umaasang maisakatupuran at mahirap isakatuparan at ang mga paraan upang matupad ang mga ito. Mula rito, matatanto kung ang mga nabuong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa bahaging Pagtuklas ay tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na maging maingat ang guro sa di-pagtanggap sa mga maling Kakailanganing Pag-unaw a. Sa bahaging ito, inaasahang naitama na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a na dapat matutuhan ng mag-aaral. Inaasahang naiw asto na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a sa pamamagitan ng mga makahulugan at mapanghamong gaw ain. Pagkilala sa Sarili 1. Pagtukoy sa sariling tunguhin sa buhay Panuto Isulat sa loob ng pigurang biloghaba ang napili mong mithiin o tunguhin sa buhay. Isulat sa baba nito ang mga dahilang kung bakit mahalaga ang iyong mithiin o tunguhin sa buhay Tanong 1) Ano ang iyong natuklasan sa iyong sarili mula sa gaw ain? 2) Itinatangi mo ba ang itinakda mong tunguhin o mithiin sa buhay? Bakit? 3. Pagbahagi ng sariling pananaw . Pagbibigay ang pananaw sa pahayag ni Yogi Berro: If you dont know where youre going, you mi ght wind up someplace else.
Ang Aking Tunguhin o M ithiin sa Buhay _________________________________________ M ahalaga ito dahil _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________
250
Tanong 1) Naniniw ala ka ba sa pahayag na ito? Bakit? 2) Bakit mahalagang magkaroon ng direksyon ang iyong buhay? 3) Ano ang kinalaman ng mithiin sa direksyon ng iyong buhay? Ipaliw anag. C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong tanong/gaw ain upang silay magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag-isip at baguhin ito kung kinakailangan. May nakalaan ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa. Ihahanda ng guro ang mag-aaral upang mailapat ang kanyang natutuhan sa pagsasagawa ng Inaasahang Pagganap sa bahaging Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang pagiging kakaiba ng mag-aaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan sa pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan din ng pagkakataon ang mag-aaral na mataya niya ang kaniyang natutuhan at kakayahan.
Babasahin
ANG PANGARAP AT PAGTATAKDA NG MITHIIN Tinalakay sa unang paksa ang kahalagahan ng pangarap. Ngayon, unaw ain mo ng lubos ang kahalagahan ng mabuting pangarap para sa pagkamit ng itinakdang mithiin. Sinasabing may mga taong nakuha na nila ang gusto nila sa buhay subalit hindi pa rin ganap ang kanilang kaligayahan. Mayroon ngang nagbigay ng komento: Sir, matanda na po kayo, bakit nagtatrabaho pa rin kayo? Bakit walang hanggan ang pagsisikap ng iba? Bakit w alang hanggan ang pag-ipon ng kayamanan ng ibang tao?
251
Marami at ibat iba ang pangarap ng tao. Para sa isang mag-aaral, pangarap niyang mapunta sa unang pangkat, mapasali sa mga samahang pampaaralan, maging bahagi ng mga gaw ain sa loob at labas ng paaralan, maging isang sikat na manlalaro ng paaralan, makilala bilang isang mahusay na mag-aaral, maging paborito ng guro, at magtapos ng mayroong karangalan. Ang mga pangarap na ito ay mayroong dapat na puntahang isang mithiin sa buhay upang magkaroon ng kabuluhan ang baw at pangarap. Ang goal o mithiin ay ang pinakatunguhin o pinakapakay ng iyong nais na marating o puntahan sa hinaharap. Sa simpleng salita, ito ang nais mong mangyari sa iyong buhay sa hinaharap. Para sa iyo, kung mararating mo ang iyong tunguhin sa buhay, magiging maligaya ka na. Samakatw id, ang mithiin ang magbibigay ng direksyon sa buhay. Ang pag-abot ng mithiin ang magbibigay ng saysay sa iyong buhay. Ang pagiging responsable o mapanagutan sa pagpili ng iyong mithiin ay ang pangunahin mong konsiderasyon. Isipin mo ang magiging kahihinatnan ng iyong mithiin para sa iyong sarili at sa iyong kapw a. Kung maisasaalang-alang mo ang magiging kahihinatnan ng iyong mithiin, higit na magkakaroon ng kahulugan ang iyong mithiin. Halimbaw a: nais mong maging isang mahusay na doktor upang makapaglingkod ka sa inyong pamayanan dahil w alang klinika at doktor dito, higit na makabuluhan ang iyong mithiin. Kaya kung dumating ang araw at naging mahusay kang doktor at nagaw a mo ang iyong naisin, magiging lubos ang iyong kaligayahan. Kung sakaling yumaman ka dahil hindi lamang mahihirap ang iyong napagsilbihan, nagkaroon ka rin ng mga mayayaman na mga pasyente, ito ay malaking dagdag para sa iyo. Ang Anim na Pam antayan sa Pagtatakda ng Mithiin Upang magkaroon ng higit na pag-unaw a sa pagtatakda ng mithiin, alalahanin ang mga sumusunod na pamantayan. Sa english ito ay tinataw ag na SMART A. S-specific, M-measurable, A-attainable, R-relevant, T-time-bound at A-action-oriented. Linangin natin ito sa w ikang Filipino. S Specific o Tiyak. Tiyak ang iyong mithiin kung ikaw ay nakasisiguro na ito ang iyong nais na mangyari sa iyong buhay. Isipin mo kung tuw i-tuw ina ay nagbabago ang iyong mithiin. Higit na makatitipid ng panahon at yaman kong tiyak ang iyong mithiin. Halimbaw a: nais
252
mong maging isang Doktor kaya kumuha ka ng kurso sa kolehiyo na patungo sa pagiging doktor subalit sa umpisa pa lamang sa kolehiyo ay naisip mong maging Inhenyero na lamang. Lumipat ka ng kurso subalit ng kinukuha mo na ang kurso sa pagiging Inhenyero ay nagbago na naman ang iyong isip at nais mo ay maging isang Accountant. Hindi ba inaaksaya mo ang iyong pera at panahon? M measurable o Nasusukat. Una, nasusukat mo ang iyong kakayahang kumuha ng kursong nais mo. Sapat ba ang iyong mga marka upang kunin ang kursong ito? Sumunod, sapat ba ang iyong perang gugulin para sa pagkuha ng kursong ito? Pangalaw a, nasusukat mo ang iyong progreso sa pagsulong ng panahon patungo sa iyong mithiin. Halimbaw a: nais mong maging doktor. Matataas naman ang iyong mga mar ka at kaya mong ipasa ang lahat ng asignatura dito. Subalit kapos ang inyong pera kaya kinailangan mong magtrabaho habang nag-aaral kaya kunting asignatura lamang ang kaya mong kunin sa isang semestre. Marahil bago ka maging isang ganap na doktor, malala na ang pangangailangan ng inyong pamayanan o marahil mayroon ng doktor na dumating sa inyong pamayanan. A Attainable o Naaabot. Ang mithiin ay makatotohanan, maaabot at mapanghamon. Halimbawa: nais mong maging doktor, makatotohanan ito para sa iyo dahil kaya mong maipasa ang lahat ng asignatura kaya ito ay maaabot at mapanghamon sa iyo. Subalit kung lubha ang inyong kahirapan at imposibleng matustusan ng iyong mga magulang ang iyong pag-aaral, medyo hindi ito makatotohanan. Ngunit kung ikaw ay pursigido, maaaring mapanghamon ito sa iyo. Nararapat ang masusi mong pagpapasya para rito. Kailangan mong ikonsidera ang maaaring maging hamon sa iyo kung itutuloy mo ang pagkuha ng kursong ito. R Relevant o Mahalaga. Mahalaga ba ang iyong mithiing maging isang doktor? Kung ang iyong layunin ay matugunan ang pangangailangan sa inyong pamayanan, mahalaga ito. Ngunit mahalaga ba ito kung ikaw ay panganay at ang iyong mga magulang at kapatid ay umaasang giginhaw a ang kanilang buhay kung makatapos ka ng pag-aaral? Marahil ay kailangan mong timbangin ang baw at panig upang makita mo ang higit na mahalaga para sa
253
iyo. Marahil, maaari mong isulat ang unang mahalaga para sa iyo, sumunod ay ang pangalaw ang mahalaga para sa iyo. T Time-bound o Nasasakop na Panahon. Isipin mo kung gaano katagal mo kayang matupad ang iyong mithiin. Bigyang pansin ang haba ng panahong gugulin mo bago matupad ang iyong mithiin at ang pakay mo para rito. Ang haba ng panahong gugulin sa pagtupad ng mithiin ay may implikasyon sa perang gagastusin mo. Ang haba ng panahong gugulin mo ay may kinalaman sa pagtupad ng iyong layunin o pakay. Halimbaw a: gaano katagal maghihintay ang iyong mga mamamayan sa inyong barangay bago ka maging ganap na doktor? O gaano katagal maghihintay ang iyong mga magulang at kapatid bago mo sila matulungan? Kailangan ng pagpapasya ng may katalinuhan. A Action-oriented o May Angkop na Kilos. Ang pagpapahayag ng mithiin ay kailangang nasa pangkasalukuyang kilos. Nararapat ding ito ay mga bagay na kaya mong gaw in. Iw asan ding ipahayag ito sa negatibong paraan o huw ag magtakda ng mithiin upang pasakitan ang iba, gumanti sa iba o higitan ang iba. Halimbaw a: nais mong maging doktor kasi mas mataas ito sa mithiin ng iyong kaklase. Huw ag mo ring hangarin ang maging doktor upang yumaman at makaganti sa mga kamag-aral na kumukutya sa iyo. Huw ag mo ring hangarin na maging doktor upang pagdating ng panahon maipagyayabang mo ito sa iyong mga kamag-aral. Sa madaling salita, maging positibo ang iyong mithiin upang ang kahihinatnan nito ay lubos na kaligayahan. Marahil lubos mo nang naunaw aan ang kahulugan ng mithiin at ang mga pamantayan sa pagtatakda nito. Ngayon ay umpisahan mo ng suriin ang iyong sarili. Tanungin ang iyong sarili kung ano talaga ang iyong nais na marating, matupad at layunin sa buhay. mithiin. Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a EU na dapat na m ahinuha: Ang mga pamatayan sa pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nakatutulong upang magkaroon ng determinasyon at tuon sa Suriin at piliin lamang ang mabubuting intensyon upang maging lubos ang patutunguhan ng iyong
254
pagkamit nito. 1. Pagsagot sa mga sumusunod na tanong na hihinuha sa kahalagahan ng pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nakatutulong upang magkaroon ng deter minasyon at tuon sa pagkamit nito. Mga Tanong: Bakit mahalagang magtakda ng mithiin sa buhay? Mahalaga bang sundin ang pamantayan sa pagtatakda ng mithiin? Ipaliw anag. Kung ikaw ay magtatakda ng mithiin, anu-ano ang dapat mong ikonsidara? ( Pagpapaliw anag)
3.
2. Nagagamit ang limang daliri at palad sa paghahalintulad sa Panuto: Gamit ang iyong mga daliri at palad ihalintulad ito sa pamantayan sa pagtatakda ng mithiin. Maaaring ibigay na suhestiyon ang nasa ibaba. Hikayatin ang mga mag-aaral na maging malikhain: hal. maaaring pintahan nila ang kanilang mga daliri at kamay.
4. 2.
pamantayan sa pagtatakda ng mithiin ( Interpretasyon)
6. 1.
255
D. Pagganap, Pagninilay at Pagsasabuhay (TRANSFER) Sa bahaging ito, aktw al na isasagaw a ng mag-aaral ang Inaasahang Pagganap bilang patunay na naunawaan niya ang aralin. Muli, balikan ang mga kratirya sa pagtataya ng nasabing gaw ain. Ipadama/Ipakita sa mag-aaral ang kahalagahan at kaugnayan ng Inaasahang Pagganap sa kanyang sariling pangarap at kung paano ito matutupad sa pamamagitan ng paggaw a ng pansariling mithiin sa pamilya, paaralan, pakikipagkaibigan, pamayanan, at buhay ispiritw al. Inaasahan din na sa pagtupad ng mga gampanin sa buhay, mailapat ang mga natutunan sa aralin. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari r ing hayaan ang magaaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
Pagganap
(FU: Paglalapat) -pamilya -paaralan -pakikipagkaibigan -pamayanan -buhay ispiritw al
1. Pagsulat ng pansariling mithiin para sa:
Panuto: Batay sa pamantayan sa pagtatakda ng mithiin, tayain ang ginaw ang pansariling mithiin. Lagyan ito ng tsek ( ) kung ito ay tumutugon sa pamantayan.
256
Ang Aking Pansariling Mithiin Para sa: 1. Pamilya ____________________________ 2. Paaralan ____________________________ 3. Pakikipagkaibigan ____________________________ 4. Pamayanan ____________________________ 5. Buhay Ispiritw al ____________________________
Tiyak
Nasusukat
Naaabot
Mahalaga
May Angkop na Panahon
May Angkop na Kilos
2. Paggaw a ng isang layunin sa isang gaw ain sa bahay o pamayanan at ilapat ang pamantayan sa pagtatakda ng mithiin. ( Paglalapat) Halimbaw a: maging aktibong kasapi ng choir sa simbahan 3. Pagsusuri ng pagtupad o pagsasagaw a ng isang proyekto sa pamayanan o paaralan (halimbaw a: pagluluto at pagpapakain sa mga magaaral na mababa ang timbang sa panahon ng buw an ng nutrisyon). Ibatay ang pagsusuri sa pamantayan sa pagtatakda ng mithiin.
Pagninilay Pagsulat ng pagninilay sa kahalagahan ng pagsunod sa pamantayan ng pagtatakda ng mithiin Ipagamit na gabay ang sumusunod na tanong sa pagsulat ng pagninilay sa journal: a. Bakit kailangang maging tiyak, nasusukat, naaabot, mahalaga, may angkop na panahon at may angkop na kilos ang iyong itatakdang
257
mithiin sa buhay? b. Paano mo masisigurong ang iyong itinakdang mithiin ay nakasunod sa pamantayan? c. Ano ang bagong kaalamang iyong magagamit upang maging maunlad na tao sa hinaharap?
Pagsasabuhay Pagbigay ng gabay sa kamag-aral sa pagsunod sa pamantayan ng pagtatakda ng mithiin. Panuto: Mula sa ginaw ang pansariling mithiin para sa pamilya, paaralan, pakikipagkaibigan, pamayanan at buhay ispiritw al, magkaroon ng dayalogo sa isang kamag-aral. Tayain ang ginaw ang pansariling mithiin batay sa mga pamantayan: tiyak, nasusukat, naaabot, mahalaga, may angkop na panahon at may angkop na kilos. Kung nahihirapan sa pagtataya, humingi ng tulong sa guro. Magbigay ng suhestiyon sa kamag-aral kung mayroong dapat idagdag o ayusin sa kanyang ginaw a.
Aralin 3: Mga Hakbang sa Pagkam it ng Bilang ng araw /sesyon: 10 araw Itinakdang Mithiin Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang kilos sa nilalaman ng Makatotohanang tungkol sa pagtatakda ng mga mithiin, mga salik at hakbang sa Kontrata ng Pagtatakda ng Sariling Mithiin pagpapasya tungo sa tamang direksyon ng buhay at pagtupad ng mga pangarap Paksa: 1. Mga Pangarap ng Kabataan 2. Ang Anim na Pamatayan sa Pagtatakda ng Mithiin 3. Mga Hakbang sa Pagkamit ng Iitinakdang Mithiin 4. Mga Salik sa Pagpapasya 5. Mga Hakbang sa Pagpapasya
258
Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikaapat na Markahan) Ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nagsisilbing gabay sa tamang pagpapasya upang magkaroon ng tamang direksyon sa buhay at matupad ang mga pangarap. Sa Aralin 3: Mga Hakbang sa Pagkam it ng Itinakdang Mithiin Ang mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin ay nagbibigay ng direksyon at nagsisilbing gabay sa pagkamit nito. Nauunaw aan ng m ag-aaral ang : (Mga Kaalam an) kahulugan at pagkakaiba ng pangmadalian (short-term) at pangmatagalan (long-ter m) mithiin kahalagahan ng pagkakaroon ng kakailanganing mithiin (enabling goals) mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin
Sa Aralin 3: Mga Hakbang sa Pagkam it ng Itinakdang Mithiin Bakit mahalaga ang pagtukoy sa mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang miithiin? Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) natutukoy kung ang mga mithiin ay pangmadalian (short-term) o pangmatagalan (long-ter m) natutukoy ang mga pagbabago sa mga itinakdang mithiin ang ang mga dahilan sa ginaw ang pagbabago nakagagaw a ng Balangkas ng mga Hakbang sa Pagkamit ng isang Pangmatagalang Mithiin Nakasusulat ng pagninilay sa kahalagahan ng pagsunod sa hakbang sa paggkamit ng itinakdang mithiin
Inaasahang Pagganap: Paglalapat ng ginaw ang Balangkas ng mga Hakbang sa Pagkamit ng isang Pangmatagalang mithiin (long-term) na nagpapakita ng mga pangmadaliang mithiin at mga hakbang sa pagkamit ng mga ito
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa; Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliwanag Pagpapaliw anag na ang mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin ay nakatutulong at nagbibigay direksyon upang makamit ito Kraytirya: Malinaw ang ginaw ang pagpapaliw anag sa kalahagahan ng pagtatakda ng mithiin Interpretasyon Pagsasagaw a ng panayam sa mga tao sa pamayanan na may magandang negosyo o hanapbuhay tungkol sa prosesong
Sa Antas ng Pagganap: Pagtataya ng ginaw ang paglalapat balangkas ng mga hakbang sa pagkamit ng mithiin batay sa mga sumusunod ng kraytirya: a. May mga pangmadaliang mithiin b. May mga hakbang sa baw at pangmadaliang mithiin c. May takdang panahon sa baw at pangmadaliang mithiin d. Natukoy ang mga taong makatutulong sa kanya e. May kalakip na pagninilay
259
kanilang ginamit sa pagtatakda ng kanilang mithiin (Hal. doctor, principal, hepe ng pulis, may-ari ng isang groserya o tindahan) Kraytirya: Kumpleto ang mga patunay sa isinagaw ang panayam Paglalapat Paggaw a ng Balangkas ng mga Hakbang sa Pagkamit ng isang Pangmatagalang mithiin (long-term) na nagpapakita ng mga pangmadaliang mithiin at mga hakbang sa pagkamit ng mga ito Kraytirya: Makatotohanan at makabuluhan ang ginaw ang Balangkas ng mga Hakbang sa Pagkamit ng mithiin Pagbuo ng sariling pananaw Pagbabahagi ang opinyon sa pahayag ni Fitzhugh Dodson: Kung w ala kang mithiin at mga hakbang sa pagkamit ng mga ito, tulad ka ng isang bar ko na may layag ngunit w alang patutunguhan Kraytirya Makabuluhan ang ginaw ang pagbabahagi ng opinon ukol sa pahayag Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba Pagsusulat sa journal ng naging karanasan sa isinagaw ang panayam at nasasagot ang tanong na: Ano kaya ang damdamin ng isang taong nakamit ang kanyang mga mithiin at tinatamasa ang tagumpay dahil dito? Kraytirya: Makabuluhang nasagot sa ginaw ang journal ang lahat ng mga ibinigay na katanungan Pagkilala sa Sarili Pagsusuri ang mga hakbang sa pagkakamit ng sariling mithiin at natutukoy kung ang mga ito ba ay nasa tamang direksyon batay sa napag-aralang mga hakbang Kraytirya: Komprehensibo ang ginaw ang pagsusuri sa mga hakbang
260
Natukoy na ang lahat ng mga mithiing ginaw a ay nasa tamang direksyon batay sa napag-aralang mga hakbang Antas 3
Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto: Aralin 3: MGA HAKBANG SA PAGKAMIT NG ITINAKDANG MITHIIN A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa kanyang mga ginaw ang pagsisikap upang matupad ang mga mithiin sa buhay. Mula sa kanyang mga mithiin, masusuri niya ang mga pangmadalian at pangmatagalang mithiin. Sa bahagi ring ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung paano ito tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong (EQ) at Kakailanganing Pag-unaw a (EU) kaugnay ng aralin. Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang mataya kung gaano na ang alam nila sa araling ito. Itanong ng guro ang Mahalagang Tanong, Bakit mahalagang sundin ang mga pamantayan sa pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin? Inaasahan ding lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Paglalapat.
Pagsisiyasat Nakapaglalahad ng sariling pananaw tungkol paniniw alang: Kung ano itinanim, siya ang aanihin. (Pagbuo ng sariling pananaw )
Mga Tanong: Bakit hindi lamang kailangang maging marunong ka, kundi dapat ka ring maging matiyaga? Ano ang kinalaman ng pagiging matiyaga sa pagkamit ng iyong mithiin?
Pagtuklas ng Dating Kaalam an Panuto: ( Pagkilala sa Sar ili)
261
Balikan ang iyong isinulat mithiin sa nakaraang aralin, isulat ito sa pigurang biloghaba. Punan ang hinihingi ng mga pigura nasa sa tapat ng iyong mithiin.
Kailan matutupad ang mithiin: ____________________________________________________________ Mithiin ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____
Ang mithiin ba ay pangmadalian o pangmatagalan (short-term o longterm)? Ipaliw anag. ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________
Sagutin ang mga tanong: Mahalaga bang malaman kung pangmadalian o pangmatagalan ang mithiin? Bakit? Nais mo bang ayusin ang pagpapahayag ng iyong mithiin?
262
B. MGA KARANASAN TUNGO NG PAG- UNAWA (FIRM-UP) Sa bahaging ito ipalalahad ang mga maaaring pagbabago sa kanilang mga itinakdang mithiin. Kinakailangang maunaw aan ng magaaral na ang itinakdang mithiin ang magiging direksyon ng kanyang buhay kaya dapat itong masusing pag-isipan batay sa mga naunaw aan sa mga naunang paksa. Mula rito, matatanto kung ang mga nabuong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa bahaging Pagtuklas ay tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na maging maingat ang guro sa di-pagtanggap sa mga maling Kakailanganing Pag-unaw a. Sa bahaging ito, inaasahang naitama na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a na dapat matutuhan ng mag-aaral. Inaasahang naiw asto na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a sa pamamagitan ng mga makahulugan at mapanghamong gaw ain.
1. Paglilinaw ng tunay na mithiin sa buhay Panuto ( Pagkilala sa Sarili) Muling isulat sa loob ng pigurang parihaba ang iyong mithiin. Isiping mabuti kong ito na ang magiging tunay na mithiin sa buhay. Isulat ang tunay na mithiin sa ikalaw ang pigura at isulat ang mga dahilan ng pagbabago o hindi pagbabago sa itinakdang mithiin. Tanong 1) Bakit kailangang isiping mabuti kung ang mithiin ay pangmadalian o pangmatagalan? Mithiin ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ Kahapon Mithiin __________________________________________ __________________________________________ Mga Dahilan ng Pagbabago/Mga Dahilan ng Di Pagbabago: __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ Ngayon
263
2) Ano ang kaugnayan ng pangmadaliang mithiin sa pangmatagalang mithiin? 2. Pagbabahagi ng opinyon sa pahayag ni Fitzhugh Dodson: Kung w ala kang mithiin at mga hakbang sa pagkamit ng mga ito, tulad ka ng isang barko na may layag ngunit w alang patutunguhan Tanong 1) Naniniw ala ka ba sa pahayag ni Fizhugh Dodson? Ipaliw anag. 2) Bakit mahalaga ang pagtatakda ng mithiin at mga hakbang sa pagkamit nito? C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral s a pamamagitan ng mga mapanghamong tanong/gaw ain upang silay magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag-isip at baguhin ito kung kinakailangan. May nakalaan ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa. Ihahanda ng guro ang mag-aaral upang mailapat ang kanyang natutuhan sa pagsasagaw a ng Inaasahang Pagganap sa bahaging Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang pagiging kakaiba ng magaaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan sa pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan din ng pagkakataon ang magaaral na mataya niya ang kaniyang natutuhan at kakayahan. Babasahin Ang Pangm adalian at Pangm atagalang Mithiin Hindi lamang sapat na itakda ang mithiin kundi dapat ito ay itakda sa parehong hangganan: pangmadalian at pangmatagalan. Tandaan:
Ang pangmadaliang mithiin (short-term goal) ay maaaring makamit sa loong ng isang araw , isang linggo, o ilang buw an lamang.
Ang pangmatagalang mithiin (long-ter m goal) ay maaring makamit sa loob ng isang semestre, isang taon, limang taon o dalaw angpung taon.
264
Ang pangmatagalang mithiin ay kanaraniw ang makahulugan at mahalagang mithiin. Iyon nga lamang, ang pagkamit ng pangmatagalang mithiin ay malayong hinaharap. Ang resulta, naw awala ang tuon sa pagpapanatili ng positibong pananaw na makakamit ang mithiin sa hinaharap. Ang iba ay pinanghihinaan ng loob at nagdududa na makakamit nila ang itinakdang pangmatagalang mithiin. Dito nakatutulong ang pagtatakda ng kakailanganin m ithiin o enabling goal. Ito ay espesyal na uri ng pangmadaliang mithiin dahil ito ay pantulong sa pagkamit pangmatagalang mithiin. Ito ay may kinalaman sa pagkamit ng pangmatagalang mithiin. Ang kakailanganing mithiin ay tila mga hagdang bato na magagamit na panukat ng pag-usad tungo sa pagkamit ng pangmatagalang mithiin. Halimbaw a, kung nais mong maging isang doktor at ikaw ay nasa unang taon sa sekondarya, kailangan mo pang maghintay ng halos labing-apat na taon upang maging ganap na doktor. Upang hindi ka mainip sa haba ng panahong dapat mong gugulin sa pag-abot ng iyong mithiin, maaari kang maglagay ng mga kakailanganing mithiin o enabling goals. Maaar ing maging ganito ang porma ng iyong mithiin.
Mga Hakbang sa Pagkamit ng Itinakdangin
265
Pangmatagalang Mithiin Mga Kakailanganing Mithiin
Mithiin: Magreview at ipasa ang Medical Board Examination Maging isang doktor na manggagamot sa aming pamayanan
kbang sa Pagkam it ng Itinakdang Mithiin
Makakuha ng mataas na iskor sa mga Karagdagan para sa pagtatakda ng pangmadalian at pangmatagalang mithiin, kailangan mo ring suriing mabuti ang mga maaar ing mangyari sa baw at pagsasanay Kumuha bang yugto patungo sa iyong mithiin. Halimbaw a, maaari ka ng pumasok sa isang ospital kung sakaling hindi makayanan ng iyong mga magulang na Maging Scholar Kursong Medisina ipagpatuloy ang pag-aaral mo ng medisina? Maaari ka bang makakuha ng scholarship? Ang pag-iisip ng ganito ay maaaring paraan upang maiw asan mo na ang maaaring maging suliranin sa pag-abot ng iyong mithiin. Maan Mga Hakbang sa Pagkamit ng Itinakdang Mithiin Makakuha ng Kumuha ng mataas na marka Kursong Karagdagan para sa pagtatakda ng pangmadalian at pangmatagalang mithiin, kailangan mo ring suriing mabuti ang mga maaaring Preparasyon sa Pumasa sa mangyari sa bawat yugto patungo sa iyong mithiin. Halimbawa, maaari ka bang pumasok sa isang ospital kung sakaling hindi makayanan Kursong Medisina Entrance Exam Sekundarya
ng iyong mga magulang na ipagpatuloy ang pag-aaral mo ng medisina? Maaari ka bang makakuha ng scholarship? Ang pag-iisip ng ganito
eksperimento
ayMakatapos ng maaaring paraan upang maiwasan mo na ang maaaring maging suliranin sa pag-abot ng iyong mithiin. Maaaring sundin ang sumusunod Magaw a ang mga
Sumali sa Science na hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin. Club Mga Pangmadaliang Mithiin Maipasa ang 1. Isulat ang iyong itinakdang mithiin. Muli suriin ang iyong itinakdang mithiin kung ito ay tiyak, nasusukat, naaabot, mahalaga, pagsusulit
nasasakop ng panahon at may angkop na kilos. Tayain kung ito ay tumutugon sa pamantayang ito. 2. Isulat ang takdang 3. mong kumilos upang matupad ang iyong mithiin. 266
Karagdagan para sa pagtatakda ng pangmadalian at pangmatagalang mithiin, kailangan mo ring suriing mabuti ang mga maaaring mangyari sa bawat yugto patungo sa iyong mithiin. Halimbawa, maaari ka bang pumasok sa isang ospital kung sakaling hindi makayanan ng iyong mga magulang na ipagpatuloy ang pag-aaral mo ng medisina? Maaari ka bang makakuha ng scholarship? Ang pag-iisip ng ganito ay maaaring paraan upang maiwasan mo na ang maaaring maging suliranin sa pag-abot ng iyong mithiin. Maaaring sundin ang sumusunod na hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin. 1. Isulat ang iyong itinakdang mithiin. Muli suriin ang iyong itinakdang mithiin kung ito ay tiyak, nasusukat, naaabot, mahalaga, nasasakop ng panahon at may angkop na kilos. Tayain kung ito ay tumutugon sa pamantayang ito. 2. Isulat ang takdang panahon ng pagtupad ng iyong mithiin. Isulat kung kalian mo nais matupad ang iyong mithiin. Ang pagsulat ng takdang panahon ay magbibigay sa iyo ng paalaala na kailangan mong kumilos upang matupad ang iyong mithiin. 3. Isulat ang mga inaasahang benepisyo mula sa itinakdang mithiin at sa paggawa ng plano para rito. Ang mga inaasahang benepisyo ang iyong magiging inspirasyon upang magsikap kang matupad ang itinakdang mithiin. Narito ang ilan sa maaaring maging benepisyo sa pagtatakda ng mithiin at sa paggawa ng plano para rito. Kung matamo mo na ang iyong mithiin, isa itong tagumpay. Magiging maligaya ka at ang iyong mga mahal sa buhay. Madarama mong naging sulit lahat ng iyong paghihirap. Sa panahon ng pagsubok sa pagtatamo ng iyong mitin, magiging hamon ang mga ito para sa iyo. Higit kang magiging malakas na tao at maisasabuhay mo ang mga moral na halaga tulad ng katatagan (fortitude), pagtitimpi (tempererance), katarungan (justice) at maingat ng paghusga (prudence). Nagiging matatag ka sa mga suliraning susubok sa iyo sa pagkamit mo ng iyong mithiin. Isasabuhay mo ang pagtitimpi upang hindi matukso sa mga bagay na hindi makatutulong sa pagkamit ng iyong mithiin. Iiwasan mo ang mga bagay na magiging aksaya at hadlang sa iyong pagtatagumpay. Magiging makatarungan ka para sa iyong sarili at sa iba dahil alam mo ang makabubuti sa iyong sarili at sa iyong kapwa. Hindi mo hahayaang masayang ang pagod at hirap mo sa buhay. Higit sa lahat, magiging maingat ka sa paghusga. Alam mong dapat kang maging isang mahusay na tao kaya dapat ang bawat pasyang gagawin mo ay 267
makatutulong upang ikaw ay magtagumpay. Kung nakasulat ang mithiin sa buhay, makagagawa ka ng mahusay na plano para maisakatuparan ang iyong mithiin sa buhay. Ang planong ito ay mayroong mga layunin, hakbang sa pagkamit, takdang panahon at mga bagay na iyong kailangan sa pagsasakatuparan nito. Tuwi-tuwina, maaari mong tingnan ang iyong plano upang alamin ang iyong mga natupad kumpara sa iyong itinakda. Halimbawa: batay sa iyong plano, pagdating mo ng ikalawang taon sa sekundarya, ikaw ay nasa unang pangkat. Subalit lumipat kayo ng tahanan at sa bago mong pinasukang paaralan, hindi ka nila inilagay sa unang pangkat. Maaari mong ayusin (adjust) ang iyong plano batay sa bagong pangyayari dahil hindi mo ito ninais. Kaya nga, higit na mabuting nakasulat ang iyong plano upang makita mong maaari mo pala itong ayusin. Maaari mong ilagay ang iyong sarili sa mga taong naging tagumpay kung matamo mo ang iyong mithiin sa buhay. Maraming taong nasusulat sa ibat ibang babasahin at napanonood sa telibisyon na naging tagumpay. isama ang iyong sarili sa mga ito. Kung sa tuwing umaga ay nababasa mo ang iyong plano, nagkakaroon ka ng tiwala sa iyong sarili dahil alam mong mayroong direksyon ang iyong mga ginagawa sa araw-araw. 4. Tukuyin ang mga maaaring maging balakid o hadlang sa pagtupad ng iyong mga mithiin. Maaaring napakadaling magtakda ng mithiin, subalit kailangan ding isiping hindi ito ganito kadaling isakatuparan. Ma y mga hadlang tulad ng kakulangan sa pananalapi at distansya ng paaralan at tahanan. Kailangang tukuyin ang mga balakid upang magkaroon ng lakas ng loob na harapin ang mga ito. 5. Isulat ang mga maaaring solusyon sa mga balakid o hadlang na natukoy. Itala ang lahat ng posibleng solusyon upang ikaw ay mayroong pagpilian. M mithiin at sa paggawa ng plano para rito. Ang mga inaasahang 268 Maaari mo rin
Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a EU na dapat m ahinuha: Ang mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin ay nagbibigay ng direksyon at nagsisilbing gabay sa pagkamit nito. 1. Pagsulat/paglalahad ng paliw anag tungkol sa kahalagahan ng pagtatakda ng pangmadalian at pangmatagalang mithiin
_____________________________
Kahalagahan ng Pangmatagalang Mithiin
_____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________
_____________________________
_____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________

269
Kahalagahan ng Pangmadaliang Mithiin
Ang nahinuha kong konsepto sa paksa ay _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _
2. Paglahad ng sariling pananaw sa paniniw alang, Kung ano ang itinanim, siya ang aanihin sa konteksto ng pagsunod sa mga hakbang sa pagkamit ng pangmatagalang mithiin ( Pagbuo ng sariling pananaw ) 3. Pagbahagi ng sariling damdamin tungkol sa pahayag ng mga taong nakalugmok sa kahirapan, naw alan ng pag-asa sa buhay at naniniw alang wala na silang pupuntahan pa kundi ang habang buhay na kahirapan D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) Sa bahaging ito, aktw al na isasagaw a ng mag-aaral ang Inaasahang Pagganap bilang patunay na naunawaan niya ang aralin. Muli, balikan ang mga kratirya sa pagtataya ng nasabing gaw ain. Ipadama/Ipakita sa mag-aaral ang kahalagahan at kaugnayan ng Inaasahang Pagganap sa kanyang sariling pangarap at kung paano ito matutupad sa pamamagitan ng paggaw a ng balangkas ng hakbang sa pagkamit ng isang pangmatagalang mithiin. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang magaaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito. Pagganap 1. Nakagagaw a ng Balangkas ng mga Hakbang sa Pagkamit ng isang Pangmatagalang Mithiin Ang Aking Pangmatagalang Mithiin: ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ Mga Hakbang sa Pagkamit ng Aking Pangmatagalang Mithiin _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________
270
3. Pagsasagaw a ng panayam sa mga tao sa pamayanan na may magandang negosyo o hanapbuhay tungkol sa prosesong kanilang ginamit sa pagtatakda ng kanilang mithiin (Hal. doctor, principal, hepe ng pulis, may-ari ng isang groserya o tindahan)
Pagninilay Pagsulat ng pagninilay sa kahalagahan ng pagsunod sa hakbang sa paggkamit ng itinakdang mithiin batay sa sumusunod na tanong: 1. Masaya ka ba sa itinakda mong mithiin? 2. Anu-ano ang maaaring maging benepisyo ng iyong itinakdang mithiin? 3. Kung mayroong mga balakid sa pagtamo ng iyong mithiin, paano mo ito haharapin? Mga Oportunindad sa Pagkamit ng Itinakdang Mithiin Halimbaw a: 1. Doktor ang aking ama. ____________________ ____________________ ____________________ ____________________
Kung doktor ang aking ama, maaari kong magamit ang kanyang mga aklat at kagamitan kung magdodoktor din ako.
Pagsasabuhay Pagtatala ng mga oportunidad na maaaring magamit upang matupad ang itinakdang mithiin.
271
1. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga oportunidad at mga kagamitang handa para sa pagtupad ng itinakdang mithiin. ( Ipaunaw a sa magaaral na maaaring maging daan ito sa madaling pagkamit ng kanilang mithiin.) 2. Ipasulat sa mga daan kung paano makatutulong ang mga ito sa maayos at madaling pagtupad ng itinakdang mithiin Paksa 3 2001 All Rights Reserved. H&H Publishing Company, Inc. http://www.hhpublishing.com/_onlinecourses/study_strategies/BSL/motivation/E5.html, sinipi noong Nobyembre 12, 2009 http://www.indianola.k12.ia.us/high-school/guidance.html, sinipi noong Nobyembre 12, 2009, Indianola High School I 1304 East First Avenue I Indianola, IA 50125 I 515-961-9510 I Fax: 515-961-9519, w ebsite designed & maintained by EDJE Technologies http://www.careerliftoff.com/career_guidance.htm, 2002 - 2007 career liftoff, All Rights Reserved, sinipi noong Nobyembre 10, 2009 http://www.articlesbase.com/goal-setting-articles/5-w ays-setting-goals-w ill-improve-your-life-1768259.html, sinipi noong Nobyembre 10, 2009
272
Aralin 4: Mga Salik sa Pagpapasya
Pam antayang Pangnilalam an: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa pagtatakda ng mga mithiin, mga salik at hakbang sa pagpapasya tungo sa tamang direksyon ng buhay at pagtupad ng mga pangarap Paksa: 1. Mga Pangarap ng Kabataan 2. Ang Anim na Pamatayan sa Pagtatakda ng Mithiin 3. Mga Hakbang sa Pagkamit ng Iitinakdang Mithiin 4. Mga Salik sa Pagpapasya 5. Mga Hakbang sa Pagpapasya Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikaapat na Markahan) Ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nagsisilbing gabay sa tamang pagpapasya upang magkaroon ng tamang direksyon sa buhay at matupad ang mga pangarap. Sa Aralin 4: Mga Salik sa Pagpapasya Ang mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang mithiin ay nagbibigay ng direksyon at nagsisilbing gabay sa pagkamit nito. Nauunaw aan ng m ag-aaral ang : (Mga Kaalam an) 1. Mga salik sa pagpapasya 2. Ang mga Oportunidad at Nakahandang Kagamitan sa Pagpapasya 3. Paraan ng matalino at maingat na paggamit ng isip at kilos loob sa paggaw a ng pasya
Antas 1 Pam antayan sa Pagganap: Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang kilos sa nilalaman ng Makatotohanang Kontrata ng Pagtatakda ng Sariling Mithiin
Mahahalagang Tanong: (Sa Ikaapat na Markahan) Bakit mahalaga ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin? Sa Aralin 4: Mga Salik sa Pagpapasya Bakit mahalaga ang pagtukoy sa mga hakbang sa pagkamit ng itinakdang miithiin? Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) natutukoy ang mga batayan sa pagpapasya nasusuri ang mga mga isinagaw ang pagpapasya nasusuri ang pagpapasya sa pagtatakda ng mithiin nasusuri ang talambuhay ni US President Theodore Roosevelt nakagagaw a ng decison points diagram nakagagaw a ng tamang pasya
Inaasahang Pagganap: Nakagagaw a ng pagpapasya batay sa mga salik nito sa pamamagitan ng Lifeline and Decision Points Diagram
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa; Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng:
Sa Antas ng Pagganap: Pagtataya sa mga ginaw ang pasya batay sa mga salik sa pamamagitan ng Lifeline and Decision Points Diagram
273
Pagpapaliwanag Pagpapaliw anag ang kahalagahan ng pagsasaalang-alang ng mga salik sa pagpapasya Kraytirya Malinaw ang ginaw ang pagpapaliw anag. Kahalagahan Nakapaglahad ng mga halimbaw a Interpretasyon Pagsasagaw a ng pagsasaliksik sa mga tao sa tahanan, sa paaralan, sa pamayanan, sa simbahan o pamahalaan na kritikal na nagsusuri bago magsagaw a ng pagpapasya at tunay na naisasaalang alang ang mga salik sa pagpapasya Kraytirya Natukoy ang mga magagandang katangiang taglay ng mga taong ito na May kalakip na mga patunay sa ginaw ang pagsasaliksik Paglalapat Paggaw a ng pagpapasya batay sa mga salik nito sa pamamagitan ng Lifeline and Decision Points Diagram Kraytirya May patunay ng pagsubaybay sa mga ginaw ang pagpapasya Nakita ang pag-unlad sa kakayahan sa pagpapasya Pagbuo ng Sariling Pananaw Pagsasagaw a ng panayam sa mga kamag-aral kung bakit kailangang hindi magpadalus-dalos sa mga pagpapasya Kraytirya May kalakip na patunay ng ginaw ang panayam Nakita ang magandang bunga ng ginaw ang panayam sa mga ulat at patunay na kalakip nito Pagdama at Pag-unawa sa damdamin ng iba Pagsagot sa tanong sa journal: Ano kaya ang mangyayari sa isang taong padalus-dalos sa pagpapasya? at pagsulat ng payo kung paano ito mababago
batay sa mga sumusunod na kraytirya: Nagamit ang lahat ng mga salik sa ginaw ang mga pagpapasya Nakagaw a ng malinaw na Lifeline and Decision Points Diagram May kalakip na pagninilay May kalakip na mga patunay
274
Kraytirya Nakapaglahad ng 3-5 epekto ng pagiging padalus-dalos sa pagpapasya Makabuluhan ang ibinigay na payo sa kaibigan Pagkilala sa Sarili Pagsusuri ang ilang mga pagpapasya at nasusuri kung naisasaalang-alang ang mga salik sa pagpapasya na natalakay Kraytirya Nakagaw a ng ulat ukol sa ginaw ang pagsusuri Komprehensibo ang ginaw ang pagsusuri ng sarili Antas 3 Plano ng Pagkatuto-Pagtuturo Aralin 4: MGA SALIK SA PAGPAPASYA A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa kanyang mga paraan sa paggaw a ng pasya mula sa ibat ibang sitw asyon na maaaring naranasan na niya. Ipatukoy ang maituturing niyang pinakamalaking pasya na nagaw a sa buhay at ang kinalabasan nito. Sa bahagi ring ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung paano ito tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong ( EQ) at Kakailanganing Pag-unaw a (EU) kaugnay ng aralin. Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang mataya kung gaano na ang alam nila sa araling ito. Itanong ng guro ang Mahalagang Tanong, Bakit mahalagang sundin ang mga salik sa pagpapasya? Inaasahan ding lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Paglalapat.
275
Pagsisiyasat
1. Pagsusuri sitw asyon at pagtukoy kong alin o sino ang dapat na batayan sa paggaw a mo ng mga pasya Gusto mong sumama sa birthday party ng iyong matalik na kaibigan ngunit pumunta sa praktis ng ng grupo sa sayaw. Piliin sa mga nasa ibaba kung alin o sino ang dapat na batayan sa paggaw a mo ng pasya: Pagsuri ng Sitw asyon: Isipin kung alin ang prayoridad, ang pagpunta sa party o pagpraktis ng sayaw. Magbasa ng Aklat o Internet: Basahin kung ano ang dulot ng pagpunta sa party at pagpraktis ng sayaw .
Toss Coin: Ibato sa hangin ang barya, kung ulo o buntot, kung ulo, pupunta sa party, kung buntot pupunta sa praktis
Pagkonsulta sa mga Kaibigan: Itanong sa mga kaibigan kung saan dapat pumunta?
Pagkonsulta sa mga Magulang: Itanong sa magulang kung saan dapat pumunta?
Pagsagot sa mga tanong: Paano pinili ang nararapat na batayan sa pagpapasya? Anu-ano ang iyong isinaalang-alang sa pagpapasya?
276
2. Pagbibigay kahulugan sa pasyang batay lamang sa pagsunod iba (Interpretasyon) Pabigyang kahulugan ang sitw asyong ito: Si Lovely ay laging sumasama kay Susan dahil naniniw ala siyang ito ang nagsasabi sa kanya ng mga dapat niyang gaw in. Kung saan ang pangkat na nais puntahan ni Susan, sumusunod sa kanya si Lovely. Sabi pa ni Lovely, kung anong kurso sa kolehiyo ang pipiliin ni Susan, iyon na rin ang kanyang gusto. Mga Tanong: Ano ang iyong interpretasyon sa mga kilos at pagpapasya ni Lovely? Tama bang sumunod na lamang siya sa mga pasya ni Susan? Bakit? Ano ang iyong nahinuhang pananaw mula sa sitw asyon? (FU: Pagkilala ng Sarili)
Pagtuklas ng Dating Kaalam an Mga Tanong: -
1. Pagsusuri sa pinakamalaking pasyang ginaw a noong nasa elementarya pa Ano ang iyong naging damdamin habang ginagaw a ang itinuturing mong pinakamalaking pasyang nagawa mo sa iyong buhay noong ikaw ay nasa elementarya? Nahirapan ka ba sa pagpapasya? Bakit? Naging tagumpay pa ang kinalabasan ng ginaw a mong pasya?
(FU: Pagkilala ng Sarili) Panuto 2. Pagsusuri ng pagpapasya sa pagtatakda ng mithiin Balikan ang iyong itinakdang mithiin. Pumikit ng ilang minuto at isiping mabuti ang magiging kalabasan ng itinakda mong mithiin. Isipin mo ang maaaring maging reaksyon ng iyong mga magulang, kapatid at kaibigan sa iyong itinakdang mithiin.
277
Sagutin ang mga tanong: Kung hindi susuportahan ng iyong mga magulang, kapatid at kaibigan ang itinakda mong mithiin, itutuloy mo pa rin ba ito? Bakit? Ano ang iyong isinaalang-alang sa iyong pagpapasya?
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP) Sa bahaging ito, susuriin at bubuo ng pananaw ang mag-aaral tungkol sa pagkakaroon ng deter minasyon sa paggawa ng pasya at sa pagharap sa maaaring kalabasan nito. Mula rito, matatanto kung ang mga nabuong Kakailanganing Pagunaw a ng mag-aaral sa bahaging Pagtuklas ay tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na maging maingat ang guro sa di-pagtanggap sa mga maling Kakailanganing Pag-unaw a. Sa bahaging ito, inaasahang naitama na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a na dapat matutuhan ng mag-aaral. Inaasahang naiw asto na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a sa pamamagitan ng mga makahulugan at mapanghamong gaw ain.
1. Basahin ang isang bahagi ng buhay ni Presidente Theodore Roosevelt ng Estados Unidos. (FU: Pagbuo ng sariling Pananaw) Ipinanganak na mayaman si Theodore Roosevelt subalit siya ay mayroong mahinang paningin at pangangatawan. Nahihirapan siyang magaral at hindi siya makasali sa mga laro ng kapwa niya bata. Gusto niyang maglaro ng football ngunit hindi niya magawa. Isang araw, nagmakaawa siyang isama sa isang laro ng pawang mga lalaki ang kalahok. Pinagsabihan siyang, hindi siya maaaring maglaro dahil sa kalagayan ng kanyang kalusugan. Nasaktan siya kaya sinabi niya sa kanyang sarili, Palalakasin ko ang aking katawan hanggang maging isa akong ganap na manlalaro. Mabagal at matagal na pagsasanay ang kanyang ginawa. Unti-unti niyang sinikap na lumakas kahit na marami ang nagsasabing hindi niya ito kaya. Dumating ang panahong naramdaman niyang malakas na siya kaya pumunta siya sa parteng Silangan at sumama sa buhay ng mga nasa rantso. Halos maghapon siyang nasa kabayo hanggang siya ay hinangaan sa galing niya sa pangangabayo. Naging bahagi siya ng isang pangkat na tinawag na Rough Riders na lumaban sa giyerang Kastila-Amerikano. Mga Tanong: .
278
Ano ang pinakamalaking pasya ang ginaw a ni Theodore Roosevelt noong siya ay bata pa at sa kabila ng pagpigil sa kanya ng mga taong malalapit sa kanya? Naging tagumpay ba siya sa kanyang ginaw ang pasya? Patunayan Paano mo ihahalintulad ang karanasan ni Theodore Roosevelt sa pagkamit mo ng iyong itinakdang mithiin?
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN) Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganin sa Pag-unaw a ng mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong tanong/gaw ain upang silay magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag-isip at baguhin ito kung kinakailangan. May nakalaan ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa. Ihahanda ng guro ang mag-aaral upang mailapat ang kanyang natutuhan sa pagsasagaw a ng Inaasahang Pagganap sa bahaging Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang pagiging kakaiba ng mag-aaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan sa pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan din ng pagkakataon ang mag-aar al na mataya niya ang kaniyang natutuhan at kakayahan. Ipabasa ang babasahin sa mga mag-aaral ANG MGA SALIK SA PAGPAPASYA Ang bawat pangyayari sa buhay ng tao ay mula sa kanyang pagpapasya. Kaya, masasabing tao ay gumagaw a ng pasya halos araw-araw. Maaaring ituring itong hindi gaanong mahalagang na pasya o pinakamahalagang pasya. Kung maaga kang gigising sa umaga, ito ay iyong pasya. Kung hinayaan mo ang iba ang gumaw a ng pasya para sa iyo, ito ay pasya mo pa rin. Narito ang mga salik paggaw a ng pasya na maaari mong gamiting gabay sa paggaw a ng matalinong pasya. ang
Im pormasyon ang uri ng impor masyon na natatanggap ng tao ay nakaiimpluw ensya sa
279
kanyang pagpapasya. Maaar ing ang impor masyon ay mula sa mga nakasulat tulad ng pahayagan, aklat, magasin o polyeto. Maaari ring ang inpor masyon ay napanonood tulad ng telibisyon, video clips, internet, computer, o pelikula. Maaari ring ang inpor masyon ay napapakinggan tulad ng radyo, telepono o cellular phone. Anumang impor masyon ang iyong makalalap, mahalagang suriin muna ang tunay nitong intensyon at kahulugan bago gumaw a ng pasya. Halimbaw a, nakatanggap ka ng taw ag sa telepono na nadisgrasya ang iyong kaibigan at nanghihingi ng pera ang kausap mo. Bago ka magpasyang magbigay ng pera ay alamin mo muna ang katotohanan tungkol sa inpor masyong iyong natanggap. Maaaring tumaw ag sa mga kamag-anak o iba pang kaibigan nito. Maging maingat sa paggamit ng telepono at cellular phones. Iwasang basahin ang mga mensaheng hindi ayon sa iyong edad. Kung natanggap ito ng hindi sinasadya, huw ag na itong pag-ukulan ng panahon. Huw ag ring ipasa sa iba ang mga bayolente at malasw ang inpormasyong natanggap sa telepono o cellur phone. Kaya mahalaga na masuri ang integridad ng babasahin, panoorin o pakikinggang inpormasyon. Sa modernong panahon, ang internet ay napakadaling gamitin. Kahit saan ay makikita ang mga computer shops. Sinasakop ng internet ang lahat ng uri ng tao, bata o matanda. Ang pagpili ng babasahin ay nasa taong gumagamit ng computer. Kaya maging matalino at maingat sa pagpili ng mga paksang babasahin at kukunin sa internet. Itama sa iyong gulang ang mga inpor masyong babasahin. Magtanong sa mga magulang, nakatatandang kapatid, guro at mga taong mapagkakatiw alaan kung tamang basahin ang mga artikulong sa iyong palagay ay para sa mga nasa husto ng gulang. Isa pang paraan ng pagkuha ng impor masyon ay mula sa panonood ng telibisyon at video clips. Maraming kabataan sa ngayon ang nahihilig sa mga palabas na bayolente at seksw al. Ang mga palabas na ito ay nagdudulot ng hindi magandang epekto sa kanilang pag-iisip, pagsasalita at pagkilos. Madalas ang mga pagmumura at pagsasalita ng malasw a ay napupulot sa mga pelikula o programang hindi angkop sa edad ng manonood. Mayroong mga nakalagay na Parental Guidance ang mga programa sa telibisyon kaya nararapat na hingin ang pahintulot ng magulang kung ito ay nararapat mo ng panoorin. Ayon sa pag-aaral ang sobrang bayolenteng palabas at laro sa mga computer ay nagpapabilis ng pintid ng puso ng tao at nagdudulot ng hindi maayos na pagkilos. Hindi man sinasadya, nakukuha ang ilang kilos ng karakter kaya lubhang delikado ito sa mga w ala pa sa hustong gulang.
280
Sitw asyon ang tao ay nagbibigay ng reaksyon sa baw at sitwasyon o pangyayari at kasunod nito ay ang paggaw a ng pasya. Halimbaw a, nakita mo ang iyong dalaw ang kaibigan na nagtataw anan habang palihim na tumitingin sa iyo. Maaaring mainis ka at lapitan sila upang pagalitan. Subalit kung mag-iisip kang mabuti na w a la namang magandang maidudulot kung pagagalitan mo sila. Maaaring hindi mo na lamang sila pansinin. Mahalagang suriin mo muna ang baw at sitwasyon o pangyayari bago tuluyang gumaw a ng pasya. Ang reaksyong magalit, mainis o magtampo ay natural sa tao ngunit ang panatiliin ang galit, inis at tampo sa iyong puso ay magdudulot ng masama sa iyong kalusugan kaya umisip ng paraan upang mabago ang ganitong pakiramdam sa isang sitw asyon. intensyon at kalalabasan. Ang iyong pasya ay nararapat na may mabuting layunin,
Mga payo ng m ay higit na kaalam an ang mag-aaral na nasa unang taon ay tinatayang nasa unang bahagi ng pagdadalaga o pagbibinata (adolescence) kaya maraming pasya ang maaari mong gaw in sa panahong ito. Na rito ang pagpapasya kung sinu-sino ang nararapat mong maging kaibigan, ang mga damit o kasuotang babagay sa iyo habang ikaw ay nagdadalaga o nagbibinata, ang grupo o pangkat sa paaralan na maaari mong salihan, ang mga lugar na nais mong puntahan, ang maaari mong maging libangan, ang kursong kukunin sa hinaharap at ang iyong mithiin sa buhay. Dumarating sa panahong ito ang pagkalito o pag-iisip kung ano ang dapat mong maging pasya. Nararapat na magkaroon ka ng mahalagang tao na gagabay sa iyo sa paggaw a ng pasya. Ang payo ng mga magulang, nakatatandang kapatid, guro, guidance counselor, tagapayong ispiritw al at mabubuting kaibigan ay makatutulong sa iyo upang linaw in ang bawat sitw asyon o inpormasyon. Makatutulong sila lalo na at w ala ka pa sa hustong gulang at nasa kalinga ka pa rin ng iyong mga magulang.
Ang m ga Oportunidad at Nakahandang Kagam itan sa Pagpapasya Sa paggaw a ng pasya, mahalagang isaalang-alang ang mga oportunidad at mga nakahandang kagamitan sa iyong paligid. Maaaring buo at
281
ganap ang iyong kasanayan subalit w alang oportunidad at nakahandang kagamitan para sa balak o pinapangap mong kurso. Halimbaw a, gusto mong maging isang astronaut subalit w ala namang opurtunidad dahil nasa malayo kang lugar, w alang unibersidad na malapit sa inyo na may kursong ganito at higit sa lahat hindi handa ang mga kagamitang maaari mong pagsanayan. Ang mga oportunidad ay ang mga pagkakataong maaaring gamitin upang maisakatuparan ang isang mahalagang pasya. Ang mga ito ay nasa iyong paligid. Kung ikaw ay isang mahusay na pag-awit, opurtunidad ang ibat ibang paligsahan upang malinang ang iyong husay sa pag-awit. Ang kailangan mo lang gaw in ay maghanda at sumali sa mga paligsahang ito. Si Charice Pempengco ay mula sa mahirap na pamilya. Ang kanyang ina ay mayroong talento sa pagkanta. mapagmahal na ina. ang kanyang talento. Ito ay isang oportunidad para kay Charice sapagkat nahasaya siyang umaw il mula sa gabay ng kanyang Ang kanyang ina na rin ang tumatahi ng mga damit na kanyang gagamitin sa paligsahan. Isang malaking oportunidad ang Dahl dito, nagmalasakit ang isang tagahanga at nailagay sa internet ang kanyang mahusay na pagkanta. Ito na ang
dumating ng mapasali siya sa patimpalak sa isang telibisyon. Bagamat pangatlo lamang siya sa paligs ahang ito, buong giting naman niyang pinakita pinakamalaking oportunidad sa kanyang buhay, ngayon ay kilala na siyang mang-aaw it sa buong mundo. Maligaya ang kanyang ina at si Charice na nagkaroon ng mabuting bunga ang kanilang pagtitiyaga na marating ang kanilang itinakdang mithiin. Sa kabuuan, ang tao ay mayroong isip (intellect) upang alamin at hanapin ang katotohanan. May kakayahan din ang isip na magsiyasat ng mga pangyayari upang malaman ang katotohanan. Kaya niyang mangalap ng mga impormasyon upang gamiting patotoo o ebidensya sa kanyang nais na malaman. May kapasidad ang taong suriin ang mga pangyayari o sitw asyon sa kanyang buhay. Hindi basta nagbibigay ng w alang batayang reaksyon o pasya sa pagkakita pa lamang ng pangyayari o sitwasyon. Halimbaw a: nakita mong nag-uusap ang dalaw a ng mong kaibigan at sila ay nagtataw anan habang tumataw a at nakatingin sa iyo. Maaaring makaramdam ka ng kakaiba at isiping ikaw ang kanilang pinag-uusapan subalit mag-isip ka bago magpasya. Sumunod ang tao ay mayroong kilos-loob (w ill) na kayang loobin ang mabuti. hindi ka basta maghuhusga. Mayroon siyang likas na pandama sa kabutihan. May
kapasidad ang tao na loobin ang mabuti at iw asan ang masama. Sa sitw asyong binanggit, maaaring manggalit ka ngunit dahil mayroon kang isip, Gamit ang iyong kilos-loob, iisipin mong nagkakatuw aan lamang sila at nagkataong napatingin sa iyo. Kaya maaaring loobin mong lumapit sa kanila at masayang makisama sa kanilang pagkukw entuhan. Sa ganitong par aan, naiw asan mo ang magalit, magtanim ng
282
sama ng loob, mag-isip ng masama sa kapw a at gumaw a ng isang bagay na maaari mong pagsisihan. Ngunit may pagkakataong nahihirapan ang tao na gumaw a ng pasya. mahahalagang tao sa iyong buhay sa iyong paggaw a ng pasya. Dito papasok ang
Ang mga magulang na laging
naghahangad ng mabuti para sa kanilang mga anak ang maaaring unang lapitan. Sila ay ang higit na nakaaalam ng iyong pagkatao dahil sa kanila ka nagmula. Hinog din sila sa karanasan kaya maaari nilang ibahagi ang mga ito sa iyo bilang gabay sa paggaw a mo ng pasya. Maari mo ring lapitan ang nakatatandang kapatid o kamag-anak. Maaari silang dumamay at magbigay ng payo. Sa paaralan ay mayroong eksperto sa pagbibigay ng payo, ang guidance counselor. Siya ay nag-aral sa pagbibigay ng gabay at pag-unaw a sa baw at sitw asyong kinahaharap ng mga mag-aaral. Ang lahat ng mga bagay na iyong sasabihin sa kanya ay itinuturing na lihim. Maaari mong sabihin sa kanya ang iyong sitwasyon at humingi ng gabay sa paggaw a ng pasya. Nariyan din ang iyong mga guro na maaari mong lapitan. Sila ay tinuturing na mga magulang mo sa paaralan. Bagamat ang mga magulang ay hindi dapat palitan bilang tunay mong ama at ina, ang mga guro ay mayroon ding pagmamahal sa kanilang mga mag-aaral. Kabutihan din ang kanilang ninanais para sa iy o. Maaari kang lumapit at humingi ng gabay sa kanila sa paggaw a ng pasya. Kung nais mo namang humingi ng tulong sa kaibigan, sigur uhing siya ay iyong mapagkakatiw alaan at naghahangad ng iyong kabutihan. Ang kaibigang nasa hustong gulang ay maaaring gumabay sa paggawa ng pasya. Sa pagkakataong kailangan mo ng katahimikan at masusing pagpapasya, maaaring lumapit sa pari, madre, pastor, imam, ministro o sinumang bahagi ng simbahan o ispirtw al na gabay. kalooban. Sa huli, ang paggaw a ng pasya ay nakalaan pa rin sa iyong sarili. Maging matalino at maingat sa paggaw a ng pasya. Manalangin at humingi ng gabay na mahanap ang katotohanan at magaw a ang mabuti para sa iyo at sa kapw a. Maaari silang magbigay ng gabay na maituturing mong magbibigay sa iyo ng kapayapaan ng isip at
283
Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a Ang pagsasaalang-alang sa mga salik sa pagpapasya ay daan sa pagiging mapanagutan sa pagpapasya. 1. Paglalahad ng kahalagahan sa mga salik sa pagpapasya bilang daan sa pagiging mapanagutan sa pagpapasya gamit ang sumusunod na tanong: (Pagpapaliw anag) Bakit mahalagang suriin ang inpormasyong natatanggap mo bago gumaw a ng pasya? Nakalagay ka na ba sa sitw asyong nahirapan kang magpasya dahil sa sobrang emosyon? Sinu-sino ang mga taong malapit sa iyo na maaar ing gumabay sa paggaw a mo ng pasya
2. Paghinuha sa nabuong konsepto mula sa paksa ( Pagpapaliw anag) Tukuyin ang mga salik sa pagpapasya at ang mga nahinuhang mahalagang konsepto rito Mga Salik sa Pagpapasya Nahinuhang Mahalagang konsepto sa Pagsusuri ng Mga Salik sa Pagpapasya ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________
______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ 284
D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRASFER)
Sa bahaging ito, aktw al na isasagaw a ng mag-aaral ang Inaasahang Pagganap bilang patunay na naunawaan niya ang aralin. Muli, balikan ang mga kratirya sa pagtataya ng nasabing gaw ain. Ipadama/Ipakita sa mag-aaral ang kahalagahan at kaugnayan ng Inaasahang Pagganap sa kanyang sariling pangarap at kung paano ito matutupad sa pamamagitan ng paggaw a ng decision points diagram. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang magaaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito. Pagganap 1. Nakagagaw a ng Decision Points Diagram
Mga Pagpapasyahan na may Kinalaman sa Pagtamo ng Itinakdang Mithiin 1. Sasalihang samahan sa paaralan 2. Pipiliing mga kaibigan
Impor masyong Dapat Alamin Mula sa mga Babasahin
Sariling Pananaw o Opinyon
Pananaw ng mga Magulang
Pananaw ng Guro o Mapagkakatiw alaang Kaibigan
Ang Aking Pasya
3. Kursong kukunin sa kolehiyo
285
2.
Pagsasagaw a ng pagsasaliksik sa mga tao sa tahanan, sa paaralan, sa pamayanan, sa simbahan o pamahalaan na kritikal na nagsusuri bago magsagaw a ng pagpapasya at tunay na naisasaalang alang ang mga salik sa pagpapasya
Pagninilay Pagbabahagi ng sariling damdamin tungkol sa kamag-aral na laging nagsisinungaling at halos hindi na siya paniw alaan ng lahat kaya ang kanilang pasya ay huw ag na lang siyang pansinin. ( Pagdama at Pag-unaw a sa Damdamin ng Iba) Mga Tanong: Ano ang iyong damdamin sa ginaw ang pasya ng iyong mga kamag-aral? Susunod ka ba sa pasya ng nakararami? Bumuo ng isang saloobin tungkol sa paggaw a ng sariling pasya para sa ikabubuti ng kapw a
Pagsasabuhay 1. Paggaw a ng pasya mula sa resulta ng pagsusuri sa sitw asyon (Paglalapat) 2. Pagsasagaw a ng panayam sa mga kamag-aral kung bakit kailangang hindi magpadalus-dalos sa mga pagpapasya Mga mungkahing tanong sa panayam 1) 2) Paksa 4 (1998). Module 2: Second Year Level. A Guidance Resource Manual on the Growing Filipino Adolescent: Revitalized Homeroom Guidance Program for High School. BSE-DECS Ano ang dulot ng padalus-dalos na pagpapasya? Paano mo masisigurong magiging maingat ka sa pagpapasya?
286
Aralin 5: Mga Hakbang sa Pagpapasya
Antas 1 Pam antayang Pangnilalam an: Pam antayan sa Pagganap: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga konsepto tungkol sa Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang kilos sa nilalaman ng Makatotohanang pagtatakda ng mga mithiin, mga salik at hakbang sa pagpapasya tungo sa Kontrata ng Pagtatakda ng Sariling Mithiin tamang direksyon ng buhay at pagtupad ng mga pangarap Paksa: 1. Mga Pangarap ng Kabataan 2. Ang Anim na Pamatayan sa Pagtatakda ng Mithiin 3. Mga Hakbang sa Pagkamit ng Iitinakdang Mithiin 4. Mga Salik sa Pagpapasya 5. Mga Hakbang sa Pagpapasya Mga Kakailanganin sa Pag-unaw a: (Sa Ikaapat na Markahan) Ang pagtatakda ng malinaw at makatotohanang mithiin ay nagsisilbing gabay sa tamang pagpapasya upang magkaroon ng tamang direksyon sa buhay at matupad ang mga pangarap. Sa Aralin 5: Mga Hakbang sa Pagpapasya Nagbibigay ng direksyon, naiiw asan ang pag-aaksaya ng panahon at naisasaalang-alang ang mga oportunidad kung may sinusunod na mga hakbang sa pagpapasya tungo sa pagkamit ng mga mithiin sa buhay. Nauunaw aan ng m ag-aaral ang : (Mga Kaalam an) 3. Ang Anim na Hakbang sa Pagpapasya 4. Ang mga Serbisyong Nakahanda ng mga Gurong Tagapayo at Guidance Counselors
Sa Aralin 5: Mga Hakbang sa Pagpapasya Bakit mahalaga ang mga hakbang sa pagpapasya tungo sa pagkamit sa mga mithiin sa buhay? Ang m ag-aaral ay: (Mga Kasanayan) nakagagaw a ng imbentaryo at pagsusuri ng mga oportunindad, kakayahan o kalakasan, kahinaan at hadlang natutukoy ang tunay na layunin sa pagtatakda ng mithiin
Inaasahang Pagganap: Nailalapat ang anim na mga hakbang sa lahat ng mga pasya
Antas 2 Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa; Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng: Pagpapaliw anag Pagpapaliw anag ang mga hakbang sa pagpapasya at ang kahalagahan ng pagsunod sa mga ito bilang gabay sa pang-
287
araw -araw na buhay Kraytirya Malinaw ang ginaw ang pagpapaliw anag mga hakbang may ibinahaging angkop na halimbaw a nailahad ang kahalagahan sa pagsunod sa mga hakbang Interpretasyon Pagsusuri ng isang pasya ng magulang, kapatid o kamagaral batay sa mga hakbang sa pagpapasya Kraytirya Nakita ang magandang bunga ng ginaw ang pagsusuri batay sa ibinigay na mga patunay Paglalapat Paggaw a ng Sariling Decision- making Ladder Kraytirya Malinaw ang presentasyon ng sariling Decision- making ladder Makabuluhan ang nilalaman ng ginaw ang Sariling Decisionmaking Ladder Pagbuo ng sariling pananaw Pagpapatunay ng pagsang-ayon o pagtutol sa pahayag ni Albert Camus: Life is a sum of your choices. Kraytirya Mkabuluhan ang ginaw ang paliw anag Ang ibinigay na mga dahilan ng pagsang-ayon o pagtutol ay kapani-paniw ala Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba Pagsagot ang tanong: Ano ang damdamin ng isang taong hindi makapagpasya at umaasa sa payo ng ibang tao? Kraytirya Naikapagpahayag ng 2-3 damdamin
288
Pagkilala sa Sarili Pagsusuri ang sariling hakbang na inilalapat sa araw-araw na pagpapasya at paghahambing nito sa mga napag-aralang mga hakbang Kryatirya: Nasuri ang sariling hakbang ng pagpapasya Naisagaw a ang paghahambing sa mga natutunang hakbang mula sa aralin May kalakip na pagninilay Antas 3 Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto Aralin 5: MGA HAKBANG SA PAGPAPASYA A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN ( EXPL ORE) Sa bahaging ito, lilinaw in ng guro ang dating kaalaman,/karanasan ng mag-aaral tungkol sa imbentaryo ng kanyang mga talento at kakayahan, mga oportunidad, mga kahinaan, at mga balakid sa paggaw a ng pasya. Sa bahagi ring ito, ipaaalam sa sa kanya ang mga paksang tatalakayin, ang Inaasahang Pagganap at ang mga kraytirya kung paano ito tatayain. Bibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na bumuo na sa palagay nila ay Mahahalagang Tanong ( EQ) at Kakailanganing Pag-unaw a (EU) kaugnay ng aralin. Iminumungkahing tanggapin ng guro ang lahat ng sagot ng mag-aaral upang mataya kung gaano na ang alam nila sa araling ito. Itanong ng guro ang Mahalagang Tanong, Bakit mahalagang sundin ang mga salik sa pagpapasya? Inaasahan ding lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a ng mag-aaral mula sa bahaging ito hanggang sa bahaging Paglalapat.
289
Pagsisiyasat
(FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
1. Pagbibigay ng sariling opinyon tungkol sa mga pahayag. Ipakita ang mga sumusunod na pahayag sa mga mag
Begin with the End in Mind o Magsimula na Isinasaalang-alang ang Tunguhin
Ang mga mahahalagang baga y sa mundo ay naisakatuparan dahil sa mga karaniwan ngunit maayos na hakbang.
2. Itanong sa mga mag-aaral. Mga Tanong: Ano ang mensahe ng pahayag? Paano mo gagaw ing makabuluhan sa iyong buhay ang pahayag na ito?
Pagtuklas ng Dating Kaalam an 3. Ipagaw a ang gaw ain Panuto Balikan ang mga natutuhang konsepto sa Ikalaw ang paksa sa unang markahan: Ang patuklas ng mga kakayahan at talento; pagtuklas ng mga hilig at pagharap sa mga kahinaan Balikan ang mga itinalang oportunidad sa nakaraang paksa ng markahang ito.
290
Gumaw a ng imbentaryo at pagsusuri ng mga: Oportunindad, Kakayahan o Kalakasan, Kahinaan at Hadlang
Mga Oportunidad: _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ Mga Kakayahan, Talento at Lakas: ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ Mga Balakid: _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ 4. Tanungin: Mga Tanong: Mula sa mga oportunidad sa iyong buhay, paano mo haharapin ang mga balakid? Mula sa iyong mga kakayahan, talento at lakas, paano mo haharapin ang iyong mga kahinaan? Bakti kailangang suriin ang imbentaryo ng mga oportunidad, kakayahan, kahinaan at balakid sa iyong buhay? _____ Sariling Im bentaryo _____ Mga Kahinaan: ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________
291
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP) Sa bahaging ito, ipasuri ang ginaw ang imbentaryo at ang mga itinakdang mithiin sa buhay. Mula rito, matatanto kung ang mga nabuong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa bahaging Pagtuklas ay tama/katanggap-tanggap. Iminumungkahi na maging maingat ang guro sa di-pagtanggap sa mga maling Kakailanganing Pag-unaw a. Sa bahaging ito, inaasahang naitama na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a na dapat matutuhan ng mag-aaral. Inaasahang naiw asto na (kung mayroon mang mali/di-katanggap-tanggap) na Kakailanganing Pag-unaw a sa pamamagitan ng mga makahulugan at mapanghamong gaw ain.
5. Ipagaw a ang gaw ain: Panuto: 1. Mula sa gaw ain tungkol sa sariling imbentaryo, balikan ang iyong itinakdang mithiin (goal) 2. Isiping mabuti ang mga tunay na layunin sa pagtatakda ng mithiin (purpose)
M ga Layunin sa Buhay (Purpose): ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________
Tanong: Masaya ka ba sa iyong tunay na layunin at itinakdang mithiin?
Itinakdang M ithiin (Goal): _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ ____________________________
292
6. Pagpapatunay ng pagsang-ayon o pagtutol sa pahayag ni Albert Camus: Life is a sum of your choices. 1) Naniniw ala ka ba sa pahayag ni Albert Camus? Bakit? 2) Anu-ano ang maaari mong pamiliaan sa iyong gampanin bilang isang anak, mag-aaral at mamamayan? Paano ka nagiging maingat sa pagpili? C. Pagpapalalim (DEEPEN) Sa bahaging ito pagtitibayin ang nabuong w astong Kakailanganing Pag-unaw a ng mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong tanong/gaw ain upang silay magnilay, muling balikan ang mga natutuhan na, muling mag- isip at baguhin ito kung kinakailangan. May nakalaan ding babasahin upang higit na mapalalim ang pag-unaw a ng mag-aaral sa paksa. Ihahanda ng guro ang mag-aaral upang mailapat ang kanyang natutuhan sa pagsasagaw a ng Inaasahang Pagganap sa bahaging Paglalapat. Inaasahang tutugunan ng guro ang pagiging kakaiba ng mag-aaral, ang kaniyang kalakasan at kahinaan sa pamamagitan ng pagtuturong kailangan/angkop sa kanya. Bigyan din ng pagkakataon ang mag-aaral na mataya niya ang kaniyang natutuhan at kakayahan.
7. Ipabasa sa mga mag-aaral ang babasahin at gabayan sila sa pagbuo ng Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) Ang Anim na Hakbang sa Pagpapasya Nagbibigay ng direksyon, naiiw asan ang pag-aaksaya ng panahon at naisasaalang-alang ang mga oportunidad kung may sinusunod na mga hakbang sa pagpapasya tungo sa pagkamit ng mga mithiin sa buhay. Ang mga hakbang na ito ay: 1. Ilahad ang sitwasyon o suliranin. Mahalagang matukoy ang tunay na sitw asyon o suliranin upang magkaroon ng pagkakataong ito ay masuri ng mabuti. Alamin ang pinaka-ugat ng suliranin. Maaar ing isulat ang ugat ng suliranin at ang mga naging epekto nito sa mga nakapaligid dito.
293
2. Isaalang-alang ang m ga alternatibo na m agbibigay-solusyon sa suliranin. Isipin ang mga maaaring maging solusyon sa suliranin. Isipin ang mga paraan upang maging madali ang paglutas ng suliranin. Isipin ang mga taong maaaring makatulong sa paglutas ng suliranin. Ilista ang mga ito. 3. Isaalang-alang ang m ga kahihinatnan ng baw at alternatibo. Mula sa mga itinalang maaaring maging solusyon sa suliranin, isulat sa tapat nito ang maaaring maging kalabasan o kahihinatnan. Mabuting malaman ang maaaring maging kalabasan ng baw at solusyong naisip upang maging handa rito. Maiiw asan mo rin ang pagsisisi sa kung malalaman mo ang maaaring kahinatnan ng naisip na solusyon. 4. Isaalang-alang ang m ga pampam ilya at sariling pagpapahalaga. Hindi lamang mahalagang malaman ang maaaring kalabasan o kahinatnan ng pasya kundi malaman ang mga pagpapahalagang pampamilya at pansarili. Alalahaning hindi ka lamang kumikilos para sa paglutas ng suliranin kundi isinasaalang-alang mo rin ang kabutihan ng iyong pamilya at ng iyong sarili. Maaaring handa ka sa kalabasan ng pasyang gagaw in mo subalit hindi ang mga mahahalagang taong nakapaligid sa iyo. Mahalagang alam din ng mga kasama mo sa tahanan ang mga mahahalagang pangyayari sa iyong buhay lalo na kung ikaw minor de edad. Higit sa lahat, hindi lamang ikaw ang maaaring maapektuhan ng anumang kalalabasan ng iyong pasya, kundi maging ang iyong pamilya. Marami ng pagkakataon na nagkakaroon ng alitan sa pamilya dahil sa paglilihim ng isang kasapi nito. Masakit ito para sa buong pamilya lalo na ating mga Pilipino na mataas ang pagpapahalaga sa pamilya. Naniniw ala tayo anuman ang kahihinatnan ng isang kasapi ng pamilya, ikasisiya o daramdamin ito ng buong pamilya. 5. Magpasya at isagaw a ito. Kung handa na at nagaw a na ng unang apat na hakbang, magpasya at isagaw a ito. Huw ag mag-alinlangan dahil alam mong ito ay iyong pinag-isipan, sinuri at pinahahalagahan. Lakasan ang loob at manalanging maisakatuparan ang pasya ng maayos. 6. Tayain ang ginaw ang pasya.
294
Kung naisagaw a na ang pasya, tayain ang kalalabasan nito. Timbangin ang naidulot na kabutihan at ginhaw a sa sarili at sa pamilya. Kung nagkaroon ng pagkukulang sa plano o hindi lubos ang kahandaan, maaaring iangkop ang anumang nararapat na pagbabago. Huw ag mag-atubili dahil higit na magiging malaki ang gastos o paghihhirap. Halimbaw a, nais mong maging isang doktor, subalit noong nasa simula ka na ng pag-aaral nito, nadiskubre mong sobra ang takot mo sa dugo at sa tuw ing naririnig mo ang sirena ng ambulansya ay kinakabahan ka na. Naisip mo tuloy, hindi mo pala nais na maging isang doktor, kundi humahanga ka lamang sa mga doktor. Mula rito, suriin ang sarili, tayain ang ginaw ang pasya, at kumunsulta sa mga mahahalagang tao sa iyo kung nais na baguhin ang ginaw ang pasya. Ang m ga Serbisyong Nakahanda ng m ga Gurong Tagapayo at Guidance Counselors Ang mga gurong tagapayo at guidance counselors ay nagbibigay ng mga programa upang gabayan ang mga mag-aaral sa pagpili ng kurso at pagkamit ng mga mithiin. May mga paaralan tulad ng Indianola High School na nagbibigay ng tulong sa mga mag-aaral na gumaw a ng desisyon tungkol sa kanilang pangangailangang personal at edukasyonal habang nagbibigyan sila ng mga impor masyon para sa kanilang pagpili ng kusro sa kolehiyo. Narito ang ilang tulong kanilang ibinibigay sa kanilang mag-aaral: 1. Pagsusuri ng interes, abilidad at personal na katangian ng mga mag-aaral. May mga instrumento na maaaring sumukat ng interes, abilidad at personal na katangian ng mga mag-aaral. Ang resulta ng pagsagot sa mga instrumentong ito ay maaaring maging gabay sa pagbibigay ng payo tungkol sa maaaring maging inklinasyon ng mag-aaral sa kanyang pag-aaral, pakikisalamuha sa kapw a kamag-aral, at disposisyon sa buhay bilang kabataan. 2. Pagbibigay ng gabay tungkol sa mga programang ibinibigay sa kolehiyo tulad ng scholarship, tulong pinansyal sa pag-aaral at mga kailangan sa pagpasok sa unibersidad o kolehiyo. Ang guidance counselor ay may koordinasyon sa mga ibat ibang unibersidad, kolehiyo at sektor na maaaring tumulong sa pag-aaral sa kolehiyo. Siya ay gumagaw a ng programa upang mapagkalooban ang mga mag-aaral na mayroong interes na kumuha ng scholarship o tulong pinansyal sa pag-aaral. May programa rin ang guidance counselor na nagbibigay ng pagkakataon sa ibat ibang unibersidad o kolehiyo na makausap ang mga mag-aaral sa sekundarya upang magbigay ng gabay sa kanilang pag-aaral sa kolehiyo. Karaniw an, idinidikit nila sa dingding ng kanilang opisina o bulletin board ng paaralan ang mga scholarship at tulong pinansyal na nais ibigay ng ibat ibang unibersidad, kolehiyo at ibat ibang sektor. Kung ganoon, para sa isang mag-aaral na kulang sa pinansyal subalt may pagpupursigi sa pag-aaral, ang mga tulong na ito ay makatutulong nga malaki sa kanila.
295
3. Paggabay sa mga mag-aaral na maunaw aan at makayanan ang mga panlipunan at emosyonal na mga suliranin. Ang guidance counselor ay nakahanda sa kanyang opisina na magbigay ng payo at gabay sa mag-aaral na na mayroong personal na suliranin at nahihirapang magpasya. Pinauunaw a sa mag-aaral na dapat siyang maging masaya bilang mag-aaral at kayanin ang mga panlipunan at emosyonal na suliranin. 4. Pag-aayos ng komunikasyon sa pagitan ng mga mag-aaral, guro at magulang. May mga pagkakataong nagkakaroon ng suliranin ang mga mag-aaral sa pakikitungo sa kanilang kamag-aral, kaibigan at guro. Ang pasya na magkaisa ay nagmumula pa rin sa mag-aaral, guro at magulang. Pinoproseso lamang ng guidance counselor ang mga pangyayari upang makagaw a ng mabuting pasya ang baw at panig. Sinsigurado niyang magiging maayos ang komunikasyon sa paaralan. 5. Pagtatago ng mga talaan ng iskor, marka at iba pang dokumento ng mga mag-aaral. Upang makapagpasya ng maayos ang mag-aaral sa kurso, anumang suliranin o sitw asyon, nasa pangangalaga ng guidance counselor ang mga dokumentong maaaring magamit sa papapasya. 6. Paggaw a ng mga liham ng rekomendasyon na nararapat para sa mga mag-aaral na nais mag-aral sa kolehiyo, kumuha ng scholarship at iba pang rekomendayon na makabubuti sa mag-aaral. Isang malaking tulong ito sa mag-aaral na magkaroon ng mabuting kinabukasan. Kailangan lamang niyang lumapit sa guidance counselor. Kung w alang guidance counselor sa paaralan, ang gurong tagapayo o class adviser ang maaar ing tumulong sa pagpapasya na may kinalaman sa kanyang pag-aaral. Sa kabuuan, huw ag mangamba sa paggaw a ng pasya dahil may mga taong maaari mong lapitan at tumulong sa iyo. Ang mahalaga, maging matatag at magtiw ala sa sarili.
Paghinuha ng Kakailanganing Pag-unaw a Nagbibigay ng direksyon, naiiw asan ang pag-aaksaya ng panahon at naisasaalang-alang ang mga oportunidad kung may sinusunod na mga hakbang sa pagpapasya tungo sa pagkamit ng mga mithiin sa buhay. 1. Paghahalintulad sa pagtatanim ng isang puno ang anim na hakbang sa pagpapasya. (Interpretasyon) Panuto: Iguhit ang baw at yugto ng pagtatanim ng isang puno hanggang ito ay mamunga batay sa mga hakbang s a pagpapasya tungo sa pagkamit ng mga mithiin sa buhay.
296
Isulat sa journal ang nahinuhang konsepto mula sa interpretasyong ginaw a.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
2. Pagbabahagi ng sariling damdamin tungkol sa ginagaw a ng ilang mga mag-aaral na pagbabaya sa pag-aaral at pagpapabukas ng mga gaw aing maaaring gaw in na (Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba) D. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER) Sa bahaging ito, aktw al na isasagaw a ng mag-aaral ang Inaasahang Pagganap bilang patunay na naunawaan niya ang aralin. Muli, balikan ang mga kratirya sa pagtataya ng nasabing gaw ain. Ipadama/Ipakita sa mag-aaral ang kahalagahan at kaugnayan ng Inaasahang Pagganap sa kanyang sariling pangarap at kung paano ito matutupad sa pamamagitan ng paggaw a ng plano ng pagkamit ng mithiin sa buhay. Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang magaaral na magpasya kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.
297
a. Pagganap 1. Isipin ang isang malaking pasyang gagaw in mo sa hinaharap na may kinalaman sa iyong itinakdang mithiin sa buhay o planong karera o kurso sa hinaharap. 2. Gamiting gabay ang anim na hakbang sa pagpapasya na nasa isang decision ladder upang masuri ang pasyang gagaw in. 3. Isulat sa baw at hagdan ang nararapat na gaw in upang maging tama ang pasyang gagaw in. Isang Malaking Pasyang Gagaw in sa Hinaharap na may Kinalaman sa Itinakdang Mithiin o Planong Karera o Kurso: ____________________________________________________________________________________________________ Ang Anim na Hakbang sa Pagpapasya
6 Tayain ang ginaw ang pasya 5 Magpasya at isagaw a ito 4 Isaalang-alang ang mga pampamilya at sariling pagpapahalaga 3 Isaalang-alang ang mga kahihinatnan ng baw at alternatibo 2 Isaalang-alang ang mga alternatibo na magbibigay-solusyon sa suliranin 1 Ilahad ang sitw asyon o suliranin
.Mga Tanong: Madali mo bang napunan ang baw at hakbang sa paggaw a ng pasya? Bakit? Ano ang kahalagahan ng pagtukoy sa mga maaaring maging alternatibo sa mga maaaring maging suliraning kaakibat ng gagaw ing pasya?
298
b. Pagninilay 1. Pagsulat ng pagninilay batay sa sumusunod na tanong: Anu-ano ang dulot ng pagsunod sa mga hakbang sa paggaw a ng pasya? Susundin mo ba ang mga hakbang na ito? Bakit?
Mula sa aking pagninilay, ang nahinuha kong konsepto mula sa paksa ay_____________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________ _____________________________________________________
299
c. Pagsasabuhay Paggaw a ng Plano ng Pagkamit ng Mithiin sa Buhay Ang Aking Plano ng Pagkam it ng Mithiin sa Buhay Itinakdang Mithiin (Goal) Mga Layunin (Purpose) 1. 2. 3. Gaw ain Target Paaralang Sekundarya Unang Ton Ikalaw ang Taon Ikatlong Taon Ikaapat na Taon Unang Taon Accomplishment Kolehiyo Ikalaw ang Taon Ikatlong Taon Ikaapat na Taon Mga Nais Baguhin sa Plano
Mga Kakailanganing Kagam itan Paksa 5 1998. Module 2: Second Year Level. A Guidance Resource Manual on the Grow ing Filipino Adolescent: Revitalized Homeroom Guidance Program for High School. BSE- DECS
300

TG Ep1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TG Ep1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

Kagawaran ng Edukasyon Kawanihan ng Edukasyong Sekondari Sangay ng Pagpapaunlad ng Kurikulum

GABAY SA KURIKULUM NG EDUKASYONG SEKONDARI NG 2010

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

Unang Markahan : Ako Bilang Nagdadalaga / Nagbibinata

Pam antayang Pangnilalam an:

Pam antayan sa Pagganap:

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

Ang mag-aaral ay nakapagsasagaw a ng mga sumusunod: (Mga Kasanayan)

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya

Ang aking ina palagi s

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

B. KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP)

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

ANG MGA INAASAHANG KAKAYAHAN AT KILOS SA PANAHON NG PAGDADALAGA / PAGBIBINATA

Ang bata mo pa para makialam sa mga desisyon dito sa bahay.

Dalaga ka na, hindi na dapat nakikipaglalaro sa mga kapitbahay !

Ang bata bata mo pa gusto mo na kaagad magpunta sa party

Dalaga ka na dapat hindi ka umaalis na hindi naaayos ang iyong silid.

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

pagiging mabuting tao.

Mga Paraan ng Paglinang

Hindi ko sila papansinin. Mahal ko ang aking sarili.

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

Unang Markahan : Ako Bilang Isang Kabataan

Aralin 2: Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan Antas 1

Bilang ng araw /sesyon: 15

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

Ang Kahalagahan ng Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

Pangalan: ______________________________________________ Kasarian: ______________________ Edad: ________________

Pam insan -m insan (2)

Pam insan -m insan (2)

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

3 Spatial 4 Musical 5 Bodily Kinesthetic 6 Intrapersonal 7 Interpersonal 8 Naturalist 81 Existentialist

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

______ _____ ______ ______ ______ ______ _____ _____

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

Kahalagahan ng Pagtuklas at Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan:

Pagtuklas ng Angking mga Talento, Kakayahan at Kahinaan

2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari Edukasyon sa Pagpapahalaga I

Pangalan: ____________________________ Kasarian: Edad:

____ _ _ ___

Name:________________________________ Sex: _Date: _ Age:Year Level: ___________

___________ _ _ ___________ 44

5. ___________ 6. _ 7. ___________