157 14. OPI ZAKON GRAVITACIJE (1.375. - 1. 402.) 1.375.

Uporabom jednoga od ureaja za provjeravanje gravitacijske sile izmjereno je da se olovna kugla mase 5 kg i kuglica mase 10 g na udaljenosti 7 cm privlae silom 6,13 10-10 N. Kolika je gravitacijska konstanta kad je izraunamo iz tih pokusnih podataka? m1 = 5 kg m2 = 10 g = 0,01 kg r = 7 cm = 0,07 m F = 6,13 10-10 N G=?
F = G G= G= m1 m 2 r2
2

F r m1 m 2 6,13 10 10 0,07 2 5 0,01 Nm2 kg2

G = 6 10 11

1.376. Koliko se privlae dvije lae svaka mase 107 kg kad se nalaze na udaljenosti 1 km? m1 = m2 = 107 kg r = 1 km = 1000 m F=?
F = G m1 m2 r2
11

F = 6,67 10

1000 2 F = 0,00667 [N] = 6,67 10 3 [N]

(10 )

7 2

1.377. Kolikom se silom privlae dvije aluminijske kugle polumjera 0,5 m koje se dodiruju? r1 = r2 = 0,5 m = 2700 kg/m3 F=? r1 r2
m1 = m 2 = V = m = 2700 4 3 r 3

F = G

m1 m 2 r2 1413,7 2 12

r = r 1 + r2 r = 0,5 + 0,5 r=1m

4 0,5 3 3 m = 1413,7 kg

F = 6,67 10 11 F = 13 10 4 N ,

1.378. Kolika je privlana sila izmeu dva neutrona koji su udaljeni 10-10 m jedan od drugoga? r = 10-10 m m = 1,675 10-27 kg F=?
F =G m1 m 2 r2
11

F = 6,67 10

(1,675 10 ) (10 )
10 2

27 2

F = 1,87 10 44 N

1.379. Masa Zemlje je 6 1024 kg, a masa Mjeseca 7,3 1022 kg. Udaljenost izmeu njihovih sredita jest 384000 km. Kolikom se silom privlae Zemlja i Mjesec?

m1 = 6 10 kg m2 = 7,3 1022 kg r = 384000 km

24

F= G

m1 m2 r2
11

158

6 1024 7,3 1022 F = 6,67 10 3840000002 F = 1,98 1020 N

1.380. Za koliko se puta smanji teina nekog tijela kada ga donesemo na vrh planine visoke 2400 metara? h = 2400 m F2 =? F1

F1 = G F2 = G

mZ m rZ
2

2 F2 rZ = F1 (rZ + h)2

( rZ + h) 2 ( rZ + h ) 2
mZ m rZ
2

mZ m

F2 6370000 2 = F1 (6370000 + 2400 )2 F2 = 0,999 F1 F2 = 99,9% F1

F2 = F1

mZ m

1.381. Koliko put postane tijelo mase 1 kg lake ako ga dignemo 1 km uvis? Polumjer Zemlje je R = 6367 km te uzmimo g = 9,81 m/s2. m = 1 kg h = 1 km r = 6367 km g = 9,81 m/s2 F2 =? F1

F1 = G F2 = G

mZ m rZ
2

F1 = m g1 F2 = m g 2 F2 m g 2 g 2 = = F1 m g1 g1
2 g2 rZ = g1 (rZ + h) 2

( rZ + h) 2 ( rZ + h ) 2
mZ m rZ
2

mZ m

F2 = F1

mZ m

2 F2 rZ = F1 (rZ + h) 2

g2 63670002 = g1 ( 6367000 + 1000) 2 g2 = 0,999 g1 g 2 = 99,9% g1

1.382. Kolika je akceleracija Zemljine sile tee na udaljenosti iznad povrine Zemlje koja je jednaka njezinu polumjeru? Koliki je put to ga u prvoj sekundi prijee tijelo padajui slobodno na toj visini? Za polumjer Zemlje moemo uzeti R = 6400 km.

h = rZ rZ = 6400 km g = ?, s = ?

F = G

m mZ (r Z + h ) 2 m mZ (r Z + h ) 2

159
1 s = g t2 2 1 s = 2,44 12 2 s = 1 22 m ,

mg = G g = G

mZ ( 2 rZ ) 2 6 10 24 (2 6400000) 2

g = 6,67 10 11 g = 2,44 m s2

1.383. Na kojoj se visini od povrine Zemlje mora nalaziti neko tijelo da mu teina bude dva puta manja od teine na povrini Zemlje?
G2 = h=? 1 G1 2

1 G1 2 m mZ m mZ 1 G = G 2 2 2 (rZ + h) rZ G2 = 1 1 = 2 2 (rZ + h) 2 rZ
2 2 rZ = (rZ + h) 2

2 h 2 + 2 rZ h r Z = 0

h1,2 = h1,2 =

2 2 2 rZ 4 rZ + 4 rZ

2 6400000 8 64000002 2 h = 2651km

1.384. Kolikom silom Mjesec privlai uteg mase 1 kg koji se nalazi na njegovoj povrini ako znamo da je polumjer Mjeseca 1,7 106 m, a masa 7,3 1022 kg? m = 1 kg rm = 1,7 106 kg mm = 7,3 1022 kg F=?
F = G m mm rm
2

F = 6,67 1011 F = 1,68 N

1 7,3 1022 (1,7 106 )2

1.385. Na duini koja spaja Zemlju i Mjesec odredi toku u kojoj su sile privlaenja Zemlje i Mjeseca jednake. Udaljenost izmeu Zemlje i Mjeseca jest 60 Zemljinih polumjera, a Zemljina je masa 81 puta vea od Mjeseeve mase. d = 60 RZ mZ = 81 mm FZ = FM l=?
m

m l1 l2

G
m

m mz m mm = G 2 l1 l2 2 = mm l2 2 = mm (60 R Z l1 ) 2

mz l
2 1

d = l1 + l 2 l 2 = d l1 l 2 = 60 R Z l1

81 m m l
2 1

2 81 (60 R Z l1 ) 2 = l1

9 (60 R Z l1 ) = l1 l1 = 54 R Z

1.386. Znajui da su staze Zemlje i Mjeseca priblino krunice, odredi odnos masa Sunca i Zemlje.

160 Poznato je da Mjesec u jednoj godini 13 puta obie Zemlju i da je udaljenost Sunca od Zemlje 390 puta vea nego udaljenost Mjeseca od Zemlje. TZ = 13 TM RZ = 390 RM ms =? mz
FCP = FG m m mv = G z 2 s r r 2 m m mv = G m 2 z r r
2

G G

Tz r2 = m m m z 4 rm m m r2
2 Tm

mz ms

4 rz m z
2

2 m s rz3 Tm = 3 2 m z rm Tz 3 2 m s 3903 rm Tm = 3 2 m z rm 132 Tm

m s 3903 = = 3,51 105 2 m z 13 1.387. Kolika je masa Sunca kad znamo da je srednja brzina Zemlje pri kruenju oko Sunca 30 km/s, a polumjer njezine staze 1,5 108 km?
km s r = 15 10 8 km , v = 30 m= ?

FCP = FG m mS m v2 = G r r2 v2 r mS = G 30000 2 1,5 10 8 mS = 6,67 10 11 m S = 2 10 30 kg

1.388. Kolika je akceleracija slobodnog pada na povrini Sunca ako je njegov polumjer 108 puta vei od polumjera Zemlje i ako je odnos gustoa Sunca i Zemlje 1 : 4 ?
gs s rs3 = g z z rz3 108 2 g s s (108 rz ) 3 = gz z rz3 108 2 g s s 108 = gz z 1 z 108 gs = 4 gz z gs = 27 gz g s = 27 g z = 27 9,81 g s = 264,87 m s2

m gz = G
rs = 108 rz 1 s = z 4 gs = ?

m mz rz2 m ms rs2 m ms r m mz rz2

2 s

g s m s rz2 = g z m z rs2 gs m s rz2 = g z m z (108 rz ) 2 gs = gz 4 s rs3 3 4 3 z rz 1082 3

m gs = G

m gs = m gz

G G

1.389. Odredi akceleraciju slobodnog pada tijela na povrini Sunca ako znamo da je polumjer

161 Zemljine staze R = 1,5 10 km, polumjer Sunca r = 7 10 km i vrijeme ophoda Zemlje oko Sunca T = 1 godina.
m mS
m v2 R R2 2 G mS = v R G = G mS = 4 R3 2 T2 4 R3 2 gr2 = T2 4 R3 2 g= T2 r2 4 (1,5 1011 ) 3 2 g= 315360002 (7 10 8 ) 2 m g = 273,33 2 s m mS
8 5

R = 1,5 108 km = 1,5 1011 m r = 7 105 km = 7 108 m T = 1 god = 31536000 s g=?

F = G

r2 m mS mg = G r2 G mS = g r 2

1.390. Polumjer Marsa iznosi 0,53 polumjera Zemlje, a masa 0,11 mase Zemlje. Koliko je puta sila tea na Marsu manja nego na Zemlji? m mZ
2 rZ m mM 2 rM

rM = 0,53 rZ mM = 0,11 mZ gZ =? gM

m gZ = G m gM = G

m mZ
2 rZ

m gZ = m gM

G G

m mM r
2 M

2 g Z m Z rM = 2 gM m M rZ 2 g Z m Z 0,53 2 rZ = 2 gM 0,11 m Z rZ

gZ = 2,55 gM

1.391. Planet Mars ima dva prirodna satelita, Fobosa i Demiosa. Prvi se nalazi na udaljenosti r1 = 9500 km od sredita Marsa, a drugi na udaljenosti r2 = 24000 km. Nai periode kruenja tih satelita oko Marsa. Masa Marsa iznosi 0,107 mase Zemlje.

r1 = 9500 km r2 = 24000 km mM = 0,107 mZ T1, T2 = ?

162
m mM mv = G r r2 m v2 = G M r 2 2 m 4r = G M 2 r T
2

T1 = T1 =

4 r1 2 G mM 4 95000003 2 6,67 10 11 0,107 6 10 24

T2 =

4 r2 2 G mM

T1 = 28107 s = 7,8h

4 240000003 2 T2 = 6,67 1011 0,107 6 1024 T1 = 112888 s = 31,35 h

T=

4 r3 2 G mM

1.392. Neka je polumjer nekog asteroida 5 km i pretpostavimo da mu je gustoa = 5,5 g/cm3. a) Nai akceleraciju slobodnog pada ga na njegovoj povrini. b) Odredi na koju e visinu poskoiti ovjek na asteroidu ako uporabi isti napor kojim bi na Zemlji poskoio 5 cm visoko. Asteroid ima oblik kugle. r = 5 km = 5000 m = 5,5 g/cm3 = 5500 kg/m3 hZ = 5 cm = 0,05 m ga, ha = ?
ma = V 4 3 r 3 4 m a = 5500 50003 3 m a = 2,88 1015 kg ma =

m ga = G ga = G ma r2

m ma r
2

m g z h z = m ga h a ha = ha = gz h z ga

g a = 6,67 10 11 g a = 0,0076 m s2

2,88 10 50002

15

9,81 0,05 0,0076 h a = 64,54 m

1.393. Koliko je dugaka nit jednostavnog njihala ako zamislimo da se njie na nekom planetu jednake gustoe kao Zemlja, polumjera dva puta manjeg od Zemlje? Njihalo uini tri titraja u minuti.
4 rP 3 4 G Z rZ 3 gP rP = g Z Z rZ gP = gZ G 1 rZ gP 2 = gZ Z rZ gP 1 = gZ 2 1 gZ 2 1 m g P = 9,81 = 4,905 2 2 s gP =

=
r=

1 rZ 2 titr t =3 T = 20 s min l=?

m gP = G gP = G mP 2 rP

m mP 2 rP

m gZ = G gZ = G mZ
2 rZ

m mZ
2 rZ

4 3 rP gP = G 3 2 rP 4 gP = G rP 3

gZ = G

4 3 rZ 3 2 rZ 4 rZ 3

gZ = G Z

163
T = 2 l= T gP l l= gP 4 2
2

20 2 4,905 = 49,69 m 4 2

1.394. Odredi gustou planeta na kojemu dan i no traju T = 24 sata i na ekvatoru kojega su tijela bez teine. T = 24 h = 86400 s FCP = G =?
mm m v2 = G 2 P r r 2 2 4r 4 m m r3 2 3 T = G r r2 3 = 2 T G 3 = 2 86400 6,67 10 11 kg g = 18,93 3 = 0,01893 3 m cm

1.395. Znamo da je zbog rotacije planeta sila tea na ekvatoru manja nego na polovima. Na kojoj je visini iznad povrine planeta na polu sila tea jednaka sili tei na ekvatoru? Planet neka je kugla polumjera r. Vrijeme jednog okreta planeta oko osi neka je T, a njegova srednja gustoa .
G G m mP m mP m v 2 = G r (r + h) 2 r2 mP m 4 r 2 2 = G 2P 2 (r + h) r T2

m 4 r 2 2 (r + h) 2 G m P = G 2P r T2 4 4 r 2 2 G r 3 3 T2 (r + h) 2 = 4 G r 3 3 3 r 2 + 2 r h + h2 + 1 = 0 G r T2

3 1= 0 G r T2 3 h2 + 2 r h + 1= 0 G r T2 r 2 + 2 r h + h2 + 3 2 r (2 r ) 2 4 G r T 2 1 = 2

h1,2

1.396. Koliko je puta kinetika energija umjetnog Zemljinog satelita manja od njegove potencijalne

164 energije? Pretpostavimo da je staza satelita kruna.

r =h E P = m g (r + h) = 2 m g h EK = m v2 2

m v2 EK m2gh 1 2 = = = EP 2 m g h 4 m g h 2 EK = EP 2

1.397. Neki satelit obilazi Zemlju svakih 98 minuta kreui se na srednjoj visinu 500 km. Izraunaj iz tih podataka masu Zemlje. T = 98 min = 5880 s h = 500 km = 500000 m mZ = ?
FCP = FG m mZ m v2 = G r r2 m v2 = G Z r 2 m 4 r = G Z 2 r T 2 3 4 r mZ = T2 G
r = 6400 + 500 = 6900 km mZ = 4 2 6900000 3 5880 2 6,67 10 11

m Z = 5,62 10 24 kg

1.398. Oko planeta mase mP krui satelit. Koliki je polumjer staze ako je T ophodno vrijeme satelita? FCP = FG mP T 2 3 r = G m v2 m mP 4 2 = G r r2 m T2 r = 3 G P 2 m 4 v2 = G P r 4 r2 m = G Z 2 T r 1.399. Kolika je prva kozmika brzina za Mjesec ako znamo da je polumjer Mjeseca 1,74 106 m, a masa 7,3 1022 kg? rM = 1740 km = 1740000 m mM = 7,3 1022 kg v=?
FCP = FG m v2 m mM = G r r2 m v2 = G M r m v = G M r
v = 6,67 10 11 v = 1672 ,8 m s 7,3 10 22 1740000

1.400. Izraunaj prvu kozmiku brzinu na povrini Mjeseca kad zna da je polumjer Mjeseca 1740 km, a akceleracija slobodnog pada na Mjesecu 0,17 Zemljine akceleracije.

r = 1740 km gM = 0,17g v=?

FCP = G M m v2 = m gM r v 2 = r gM v = r gM v = 1740000 0,17 9,81 m v = 1703 ,5 s

165

1.401. Koliki moraju biti polumjer krune staze umjetnog Zemljina satelita i njegova brzina da njegov period bude jednak periodu obrtanja Zemlje, tj. da se sa Zemlje ini nepominim? TS = TZ rS, vS = ?
FCP = FG m v2 m mP = G r r2 m v2 = G P r 2 4r m = G Z 2 T r
r3 = G r = 3 G mP T 2 4
2

mP T 2 4 2 6 10 24 864002 4 2

r = 3 6,67 10 11 r = 4,22 107 m

2r T 2 4,22 10 7 v= 86400 m v = 3068,8 s v=

1.402. Odredi udaljenost x od sredita Zemlje do umjetnog satelita mase m i njegovu brzinu v ako satelit krui u ravnini Zemljina ekvatora, a sa Zemlje se ini nepominim. Moemo uzeti da je polumjer Zemlje r = 6400 km. r = 6400 km x, v = ?
x = r +h mv m mZ = G x x2 m v2 = G Z x 2 4x m = G Z 2 T x
2

x3 = G x = 3 G

mZ T 2 4 2 mZ T 2 4 2 6 1024 864002 4 2

x = 3 6,67 1011 x = 4,22 107 m

2 x T 2 4,22 10 7 v= 86400 m v = 3068,8 s v=