POIMANJE MEUNARODNOG JAVNOG PRAVA

Ovdje smo upotrijebili termin poimanje umjesto termina pojam i definicija. Pod pojmom podrazumijevamo koncizno izraen smisao ili osobine odreene pojave, predmeta, subjekta. Pojam proizilazi iz logike forme miljenja i obuhvata zajednike osobine vie pojedinanih elemenata, te se iskazuje kao njihova sutinska sinteza. Pojam je cjelovitija zamisao na viem nivou, apstrahovana od pojedinianih osobina. Naprimjer, pojam graanin izjednaava sve dravljane jedne drave na optem sutinskom nivou i apstrahovana je od pojedinanih obiljeja-razliita zanimanja, rasa, nacija, materijalni poloaj, obrazovanje, pol, starost itd. Pojam ima osobinu cjelovitosti koja obuhvata i nadilazi pojedinane elemente. Druga osobina je trajnost (ne kao apsolutna kategorija), jer precizira sutinske elemente koji trajnije odreuju neki predmet, subjekt ili pojavu.Trea osobina je proces, jer pojam nije izolovan element, nego predstavlja sadraj naeg odnosa prema stvarnosti i kada se ona mijenja tada se i na odnos mijenja, pa time i pojam. Pojmovi mogu da se klasifikuju prema elementima: apstraktni, konkretni, kvantitativni, kvalitativni, ui i iri,opti, pojedinani itd.
DEFINICIJA MEUNARODNOG PRAVA Sistematizovana savremena definicija meunarodnog javnog prava data je u udbeniku Meunarodno javno pravo prof.dr Smilje Avramov i prof.dr Mihajla Kree koja glasi:.Meunarodno pravo predstavlja specifian normativni poredak, koji regulie odreene drutvene odnose i procese u meunarodnoj zajednici, a sankcionisano je od strane drava i meunarodnih organizacija. Element normativnog poretka upuuje na sveobuhvatnost meunarodnog prava, jer ukljuuje razliite norme iz razliitih izvora. Ukupnost normi podrazumijeva da one nisu jedinstven sistem, nego da se ukupni meunarodni normativni poredak sastoji od razliitih normativnih struktura koje su nerijetko i meusobno oprene. Normativni poredak, osim razliitosti pravnih normi, obuhvata i procese i subjekte koji primjenjuju pravo,jer emu bi vrijedile pravne norme ako nema institucija koje te norme primjenjuju. U povelji Ujedinjenih nacija Statut Meunarodnog suda pravde je integralni dio Povelje. U Statutu Suda u lanu 38 definisani su izvori meunarodnog prava. U nivou opteg meunarodnog prava, osim normi, sadrani su izvori prava i sadrana je institucija meunarodnog suda koja sudi po tom pravu i koja ga tumai. Ukupnost normi, procedura i subjekata primjene zajedno ine normativni poredak u meunarodnom pravu. Meunarodno pravo je jedna najoptija pravna cjelina koja nastaje kao univerzalna vrijednost za cijelu meunarodnu zajednicu. Osim horizontalne, sveobuhvatnost ima i vertikalnu dimenziju. Normativni poredak regulie dvije sutinske stvari: odnose i procese. Neke ranije definicije meunarodnog prava poimale su ga kao normativni poredak koji regulie odnose u meunarodnoj zajednici. Odnosi su bilateralni (izmeu dva subjekta meunarodnog prava) ili multilateralni (izmeu vie subjekata meunarodnog prava). Ma koliko se meunarodno pravo razvijalo (kodifikovalo), ukupnost normi ne moe obuhvatiti u potpunosti sve odnose u meunarodnoj zajednici. S druge strane, brojni sloeni odnosi nisu jo uvijek definisani, pa se nalaze u razliitim vie ili manje protivurjenim procesima. Veliki iskorak meunarodnog prava u njegovoj sveobuhvatnosti jeste to osim odnosa regulie i procese. Regulisanjem procesa usmjerava se njihovo razvijanje i razrjeenje u skladu sa ve postojeim meunarodnim normama ime se preventivno kodifikuje meunarodno pravo.

Istorija meunarodnih odnosa je istorija konflikata, lokalnih, regionalnih, globalnih, tako da se meunarodno pravo nalazi u funkciji razrjeavanja meunarodnih procesa i konfliktnih i protivurjenih odnosa. Za razrjeenje tih procesa neophodna su tri faktora: 1. postojanje kodifikovanih normi koje se mogu primijeniti na neki proces, 2. definisanje legitimiteta subjekata meunarodnog prava koji e primijeniti norme i 3. realna sposobnost subjekata da mogu primijeniti meunarodnu normu. U tom kontekstu, u istoriji meunarodnih odnosa i meunarodnog prava pojavljuju se velike sile tj. subjekti koji imaju dovoljan kapacitet moi da primijene odreenu normu u meunarodnim odnosima. Sinteza meunarodne norme i moi subjekta meunarodnog prava obezbjeuje njegovo funkcionisanje u sloenim, konfliktnim i protivurjenim procesima. Na primjer UN i Generalna skuptina predstavljaju najire i najlegitimnije tijelo meunarodne organizacije, ali Savjet bezbjednosti kao ue tijelo je efikasniji faktor rjeavanja meunarodnih procesa, nego Skuptina kao cjelina. Razlog tome je injenica da su u Savjetu bezbjednosti zastupljene najmonije drave svijeta kao stalne lanice tako da imaju kapacitet da norme meunarodnog prava iza kojih stoji Savjet bezbjednosti mogu primijeniti. Aspekt procesa u meunarodnom pravu je dvostruk, jer meunarodno pravo utie na procese u meunarodnim odnosima, ali istovremeno traje proces unutar samog meunarodnog prava kojim se pravo sistematizuje, kodifikuje. Trei aspekt definicije meunarodnog prava jeste odredba da je primjena meunarodnih normi sankcionisana od strane subjekata meunarodnog prava. Subjekti su drave i meunarodne organizacije i oni imaju obavezu da sankcionisanjem obezbijede primjenu meunarodnih normi. Pojam sankcionisano sadri tri elementa. 1. Primjena meunarodnog prava kroz opti princip PACTA SUNT SERVANDA - ugovori se moraju potovati, nije dovoljan za primjenu meunarodnih normi u svjetskoj praksi. Princip nastao iz obiajnog prava date rijei da e se ugovorne obaveze izvriti nesumnjivo je doprinio razvoju prava i primjeni meunarodnih ugovora, ali do granice svojih ogranienja. Drave kao subjekti meunarodnog prava u zakljuivanju i prihvatanju meunarodnih ugovora voeni su razliitim razlozima: pojedinani interesi drava, regionalni interesi, interesi meunarodnog kapitala, opti znaaj ugovora itd. Na primjer aktimeunarodnog prava koji reguliu ljudska prava su uglavnom potpisani i ratifikovani od veine drava, ali nije interes svake pojedinane drave da te norme provodi. Drave imaju razliite interese, razliita ureenja i politike sisteme i na razliite naine pristupaju obavezama primjene ugovora. Da bi se navedeni elementi uskladili: kodifikacija legitimitet - primjena neophodan je visok nivo drutvene civilizacijske razvijenosti gdje je nivo politike kulture dovoljna osnova za primjenu meunarodnih normi (primjer Evropske unije). U drugaijim, konfliktnim situacijama i drugaijim politikim kulturama i interesima, neophodan je snaan meunarodni organ, moan da primijeni meunarodno pravo. 2. Primjena meunarodnog prava kroz snagu ustava drave gdje se meunarodni ugovori tretiraju kao ustavna materija ili se uvode u primjenu donoenjem posebnih zakona. Meunarodno pravo po obaveznosti primjene tretira se kao ustavna materija dotine drave.

3. Unutranje i meunarodno pravo se proimaju kroz ustav, tako da drava ne odvaja meunarodne i unutranje norme, nego primjenjuje i jedne i druge kao cjelinu. Problem nastaje kada drave ne primjenjuju meunarodno pravo, a njegova neprimjena teti meunarodnim odnosima i meunarodnom pravu i tada interveniu institucije meunarodne zajednice. U navedenoj situaciji nastaje protivrjenost u kojoj jaa aspekt izvrenja, a slabi aspekt legitimiteta. Jedna od definicija meunarodnog javnog prava formulisana pedesetih godina prolog vijeka u knjizi prof. dr Branimira M. Jankovia Uvod u savremeno meunarodno javno pravo glasi: Meunarodno javno pravo predstavlja skup pravnih normi stvorenih u cilju regulisanja odnosa meunarodnih subjekatausaglaavanja njihovih interesa, kako meusobnih, tako i sa optim interesom meunarodne zajednice. I konano po nama: Meunarodno pravo je opti normativni poredak koji regulie odnose i procese u meunarodnoj zajednici, usaglaava interese i sankcionisano je od strane drava, meunarodnih organizacija i organa meunarodne zajednice. FAKTORI NASTANKA I RAZVOJA MEUNARODNOG PRAVA Teko je, ali i nepotrebno, odreivati neki datum ili period kada je nastalo meunarodno pravo. Orijentaciono moemo smatrati da je meunarodno poravo nastalo u vrijeme Bekog kongresa 1815. godine. Meutim, ne treba da se optereujemo pitanjem datuma nastanka meunarodnog prava, jer metodoloki nije opravdano precizirati neki datum za pojavu nastalu u relativno dugom i sloenom procesu meunarodnih odnosa. U ovom aspektu nama su bitni faktori koji su uticali na nastanak meunarodnog prava i njegova osnovna funkcija u meunarodnim odnosima. U tom smislu su nam znaajni sljedei elementi Bekog kongresa 1815. godine. Velike sile (Rusija, Pruska, Austrija) su kao drave pobjednice nad Napoleonom i tadaanjom imperijalnom Francuskom uspostavile multilateralni ugovor koji je bio osnova dalje kodifikacije meunarodnog prava, naroito u aspektima diplomatskih odnosa-diplomatska i konzularna predstavnitva. Kongres je znaio da velike (mone ) drave imaju pravo da zajedno zatite mir u svijetu kao najveu tekovinu i da vode rat protiv bilo koje druge drave koja ugroava svjetski mir i time je definisana opta i univerzalna vrijednost ovjeanstva koja je iznad drugih vrijednosti, ukljuujui suverenost, nezavisnost, teritorijalni integritet i druga prava drave. Odluke velikih sila na Kongresu bile su izvor meunarodnog prava to se je postala konstanta kroz istoriju sve do savremenog doba (primjeri Pariskog kongresa 1856. god. Berlinskog kongresa 1878. god. Pariskog mira 1919. god. i niza meunarodnih konferencija koje su prethodile stvaranju Ujedinjenih nacija itd.) U navedenom aspektu, faktore nastanka i razvoja meunarodnog prava moemo podijeliti na dvije osnovne grupe: subjektivne i objektivne. Subjektivni faktori su politike odluke velikih sila koje su postajale izvor meunarodnog prava, a pod objektivnim faktorima podrazumijevamo realne drutveno istorijske okolnosti u okviru kojih je nastajalo meunarodno pravo. Faktore nastanka meunarodnog prava takoe moemo podijeliti na opte i posebne. Opte faktore opet moemo razvrstavati na materijalne i civilizacijske. Pod materijalnim faktorima podrazumijevamo realne istorijske dogaaje, kao to su bili veliki meudravni sukobi, ratovi, revolucije, krize itd. Nakon svih tih sukoba ( Napoleonovi ratovi, kriza istonogturskog pitanja, ujedinjenje Njemake, Italije, revolucije 1848. godine, itd. nuno je dolazilo do

mirovnih pregovora i okonanja sukoba kroz donoenje odreenih meunarodnih ugovora i obavezujuih normi). Pod optecivilizacijskim faktorima podrazumijevamo razloge politike kulture u meunarodnim odnosima da ratovi nisu rjeenje i da treba kroz meunarodne odnose i ugovore sprijeiti ratove i izgraivati mir i napredak ovjeanstva. Specifinost meunarodnog prava je u tome to se ono uvijek razvijalo nakon faze njegovog radikalnog krenja. Prvo bi meunarodno pravo bilo gaeno, kreno, nipodatavano, a nakon zavretka kriza ono se uzdizalo i razvijalo. Liga naroda nakon Prvog svjetskog rata, UN nakon Drugog, brojne konvencije i drugi akti kodifikovanog prava u savremeno vrijeme. Posebni faktori su nastajali kao razliiti oblici bilateralnih odnosa izmeu drava. Poetkom devetnaestog vijeka koji uzimamo kao orijentacioni period nastanka meunarodnog prava, veina meunarodnih odnosa bila je na bilateralnom nivou. Drave su meusobno regulisale odnose, prije svega, pitanja bezbjednosti, ekonomske saradnje i odranja na vlasti odreene kraljevske loze.Kao garancija ugovora i sporazuma izmeu drava bile su este pojave sklapanja brakova izmeu kraljevskih loza iz dvije drave ime je, izmeu ostalog, uvrivana bezbjednost i ukupna saradnja. Udaja kerke Marije Terezije za francuskog cara Luja XVI, udaja keri crnogorskog knjaza Nikole itd. Meutim, razvojem kapitalizma nastala je potreba da se odnosi meu dravama reguliu na optiji nain (multilateralno) tako da meunarodni ugovori ne vae samo za dvije drave, nego da vae za vie drava. S obzirom na to, da nije bilo meunarodne organizacije kao to je UN, subjekti multilateralnih ugovora bile su drave-velike sile koje su kroz svoje dogovore (kongrese) definisale norme koje e imati optu vanost. Pozitivna rjeenja iz bilateralnih odnosa i ugovora koje su donosile civilizovne drave ugraivane su u sadraje optih ugovora. Meutim, drave su imale razliite interese, razliita unutranja ureenja i zakonodavstva tako da su subjekti meunarodnih odnosa (i subjekti meunarodnog prava) bili razliiti.Nastao je problem kako razliiti subjekti sa suprotstavljenim interesima mogu saglasno djelovati u stvaranju meunarodnih optih normi. Meunarodno pravo je nastajalo ciklino i na osnovu realne potrebe i objektivnih faktora razvoja drutva i meunarodne (meudravne) saradnje. Za razliku od unutranjeg (dravnog) prava koje nastaje vertikalno, meunarodno je nastajalo horizontalno kao posljedica razvijanja meunarodnih odnosa. Brojni su interesi i razliiti razlozi izgradnje meunarodnog prava, ali uvijek trebamo imati fokus na dva osnovna: bezbjednost i ekonomski interesi. Pitanja rata i mira stara su koliko i drave i taj problem, uprkos razvijenosti meunarodnih odnosa i prava imeunarodnih organizacija UN nije jo uvijek prevazien. Takoe, ekonomski interesi globalnog kapitalizma i problem siromatva u znaajnom dijelu svijeta utiu na suprotstavljenost drava i naroda na ekonomskoj osnovi. ak i u savremenoj meudravnoj zajednici kao to je Evropska unija, pitanje bezbjednosti i ekonomskih interesa predstavlja kamen temeljac njenog funkcionisanja i osnovne razloge njenog nastanka. Meunarodno pravo je nastajalo u sloenim i konfliktnim meunarodnim odnosima kao njihova posljedica, ali ujedno i kao njihov faktor.Kada je nastajala odreena norma vie ili manje kodifikovana ili opte prihvaena, ona je istovremeno postajala faktor budueg razvoja meunarodnih odnosa.

OSNOVNI PRINCIPI MEUNARODNOG PRAVA Radi jasnoe, principe moemo uslovno tretirati i kao ciljeve ili svrhu koju treba postii meunarodnim pravom. Ovdje naglaavamo osnovne principe, radi razumijevanja sutine prava, to ne znai da se time ovaj aspekt iscrpljuje. Princip reciprociteta Reciprocitet je ekvivalent izmeu prava i obaveza koje drave imaju prema meunarodnom pravu. Reciprocitet predstavlja element same baze meunarodnog prava, i u tom smislu izrastao je u opti pravni princip.Drave kao subjekti meunarodnih odnosa i meunarodnog prava djelovale su kao suvereni subjekti, jer je suverenost jedna od sutinskih osobina drave. Suverenost drava kao subjekata bez obzira na njihovu veliinu, ekonomsku i vojnu mo znaila je da u meunarodnim ugovorima svaka drava ima pravo uivati beneficije meunarodnih ugovora. Kod definicije meunarodnog prava, naglaeno je da drave imaju i obavezu da na svojoj teritoriji provode meunarodne ugovore, a time imaju i pravo da koriste beneficije tih ugovora. Ovdje je sutinska razlika izmeu meunarodnog i unutranjeg prava. Unutranje pravo donosi zakonodavac na nivou drave i namee ga stanovnicima kroz institut dispozicije i sankcije, dok meunarodno pravo nastaje sporazumom i ugovorom izmeu drava i subjekti prava sami stvaraju pravne norme i istovremeno preuzimaju obavezu njihove primjene. Princip reciprociteta u meunarodnom pravu ne treba shvatati kao apsolutnu kategoriju, jer drave imaju razliite kapacitete u meunarodnim odnosima (ekonomska mo, vojna mo, broj stanovnika, geostrateki poloaj, unutranje ureenje,istorijske zasluge za meunarodno pravo i civilizacijski napredak itd). Jedna drava ima vei kapacitet da svoje interese i vrijednosni sistem nametne u meunarodnom pravu, moe primijeniti meunarodno pravo na svojoj, (u savremeno vrijeme i na tuoj) teritoriji i moe u veoj mjeri koristiti beneficije meunarodnih ugovora. Potencijalno i formalno pravno u meunarodnom pravu postoji reciprocitet izmeu subjekata, ali je on ogranien realnim kapacitetima drava. Reciprocitet ima bitan znaaj u ekonomskoj saradnji meu dravama ( trgovinski odnosi,finansijski odnosi, funkcionisanje Svjetske trgovinske organizacije), odnosima velikih sila u pitanju bezbjednosti i razoruanja. U politikom smislu, ovaj princip zavisi od kapaciteta pojedinih drava da budu faktor meunarodnih odnosa i meunarodnog prava. Princip koegzistencije (Koegzistencija je opta, univerzalna saradnja meu dravama i meunarodnim organizacijama koje predstavljaju razliite i suprotne ekonomske, socijalne, politike i ideoloke sisteme i prihvatanje njihove obaveze da sve odnose i sporove rjeavaju saradnjom, usaglaavanjem na miroljubiv nain.Ovaj princip je proizaao iz realnosti meunarodnih odnosa, potreba i interesa meunarodnih subjekata. Neophodnost saradnje izmeu razliitih drava i sistema vrijednosti, razliitih po elementima: brojnosti stanovnitva, veliine teritorije, religijom, vladajuom ideologijom, ekonomskom razvijenou, lanstvu u meunarodnim organizacijama, istorijom itd. Saradnja razliitih subjekata je objektivna nunost i prirodan proces u meunarodnim odnosima,jer bez saradnje ovi odnosi ne bi ni postojali. Sutinsko je pitanje na kojoj osnovi drave i meunarodne organizacije sarauju, da li multipolarnoj ili monopolarnoj. Globalizam i koegzistencija se razlikuju po karakteru saradnje i odnosa izmeu meunarodnih subjekata.

Globalizam je oblik univerzalnog totalitarizma prema kome svi meunarodni subjekti treba da slijede iste ciljeve, vrijednosti i da funkcioniu po istom sistemu meusobnih odnosa. Najsnaniji politiki i ekonomski centri moi (subjekti multinacionalnog kapitala i velike drave koje su u funkciji tog kapitala) kroz sistem razliitih postupaka i procesa nameu ostalom dijelu svijeta globalni sistem vrednovanja, organizacije i djelovanja. Globalizam je u sutini nain organizacije i djelovanja svjetskog kapitalizma i on djeluje odozgo od centara moi prema dravama i ovdje su multinacionalne kompanije kljuni faktori meunarodnih odnosa. Ideologija globalizma je u sferama nove desnice, neoliberalizma, postmodernizma itd. Koegzistencija je suivot razliitosti i ona nastaje odozdo od drava prema zajednikim i optim vrijednostima i ovdje drave, kao meunarodni subjekti, postaju kljuni meunarodni faktori,a svjetska organizacija drava (UN) postaje osnovni institucionalni okvir meunarodne saradnje i rjeavanja meunarodnih konflikata. S obzirom na to, da su realni meunarodni odnosi konfliktni i protivrjeni zbog razliitih interesa i drutveno - istorijskih okolnosti, oni za posljedicu imaju razliite sukobe koji su objektivna kategorija. Bitno pitanje sukoba je u nainu njihovog rjeavanja i zato je princip mirnog rjeavanja sporova jedan od sutinskih principa u meunarodnim odnosima i meunarodnom pravu. Potreba mirnog rjeavanja sporova proizilazi iz objektivne nunosti i realnosti meunarodnih odnosa, jer nakon svakog sukoba slijedi mir i bez mira nije mogue prevazii sukobe izmeu meunarodnih subjekata. Povezanost meunarodnih subjekata koja se uveava sa razvojem nauke, trita i komunikacija, stvara i potrebu za usaglaavanjem odnosa i interesa radi stvaranja univerzalnijih normi, pravila, principa. Postojanje razliitosti je objektivna kategorija drutveno-istorijskog razvoja i zato priznanje egzistiranja razliitih subjekata meunarodnih odnosa proizilazi kao logina posljedica. Na osnovu elemenata koegzistencije koji objektivno postoje u meunarodnim odnosima i koji proizilaze iz drutveno-istorijskog razvoja, izgrauje se sistem pravnih normi i koegzistencija postaje jedna od osnova kodifikacije meunarodnog prava. Prvi konkretni akt uvoenja koegzistencije u meunarodna pravna naela je ugovor izmeu Kine i Indije o Tibetu 1954. godine koji je nastao nakon meusobnog ratnog sukoba koje su ove dvije drave imale od 1952. do 1954. godine. U cilju zavretka sukoba i stvaranja buduih meudravnih odnosa na osnovu mirne saradnje utvrena su sljedea naela: naelo uzajamnog potovanja teritorijalnog integriteta i suvereniteta naelo neintervencije jednih protiv drugih nemijeanje u unutranje poslove naelo ravnopravnosti naelo miroljubivosti u rjeavanju sporova

Mirovni ugovor izmeu dvije drave je zbog svog sadraja poprimio univerzalniji znaaj, jer su elementi iz ugovora bili prihvatljivi i za druge drave. Konferencija azijsko-afrikih zemalja odrana u Bandungu (Indonezija) 1955. godine podrala je pomenuta naela tako da su ona dobila iri karakter.

Generalna skuptina UN je 1961. godine aktivno ula u razmatranje navedenog principa i donijela dvije Rezolucije. Jedna br. 1686 iz 1961. godine da se pristupi pravnom razmatranju principa koegzistencije i druga br. 1815 iz 1962. godine kojom je formiran poseban Komitet sa zadatkom da proui ovaj problem. Generalna skuptina je na svom jubilarnom 25. zasjedanju 24. oktobra 1970. godine usvojila Deklaraciju UN o naelima meunarodnog prava o prijateljskim odnosima i saradnji izmeu drava od sedam naela. Uzdravanje od prijetnje i upotrebe sile Drava je obavezna da se uzdrava od upotrebe sile bilo protiv teritorijalnog integriteta ili politike nezavisnosti bilo koje drave ili na svaki drugi nain, koji nije saglasan sa ciljevima Ujedinjenih nacija. Krenje ovog principa je akt agresije to predstavlja zloin protiv mira. Mir je najvea i univerzalna vrijednost ovjeanstva i zato je ugroavanje mira akt meunarodnog zloina. Mirno rjeavanje sporova Postojanje sporova u meunarodnim odnosima je objektivna kategorija koja se ne moe izbjei, ali sutina je u nainu njihovog rjeavanja. Drave se obavezuju da meudravne sporove rjeavaju mirnim sredstvima to ukljuuje elemente: izbor mirnih sredstava (pregovori, posredovanje, dobre usluge, arbitraa, sud); rjeavanje sporova u okviru meunarodnih organizacija (Ujedinjene nacije, Evropska unija, Afriko jedinstvo, Islamska konferencija itd); finalizacija prevazilaenja spora kroz zakljuivanje ugovora koji treba da imaju univerzalniji znaaj ili primjenom ve postojeih normi meunarodnog prava; aktivnosti drave na otklanjanju uzroka spora i njena privrenost da primijeni pravni akt kojim je spor rijeen.

Zabrana intervencije i mijeanja u unutranje ili spoljne poslove drave Zabranjuje se na bilo koji nain da jedna drava utie i mijea se u unutranje poslove druge drave bilo putem prijetnje, protivpravnih aktivnosti uperenih protiv linosti drave, njenog politikog, ustavnog, ekonomskog sistema, kulturnog identiteta. Obavezna miroljubiva saradnja meu dravama u skladu sa Poveljom UN Drave su dune da sarauju, bez obzira na objektivne razlike naroito u dva vida: a) da sve sporove izmeu sebe rjeavaju na miran nain u skladu sa sadrajem Povelje UN b) da u zakljuivanju meunarodnih ugovora polaze od ve postojeeg, kodifikovanog prava. 16 Naelo ravnopravnosti i samoopredjeljenja naroda Svi narodi imaju pravo da sami odrede svoj politiki status i da slobodno, bez mijeanja drugih naroda i drava, odrede svoj privredni, drutveni i kulturni razvoj u okviru svojih drava. Samoopredjeljenje polazi od prirodne pravne kole. Ujedinjene nacije su pravo samoopredjeljenja naroda regulisale

donoenjem nekoliko deklaracija. Sutina je u injenici to je ostvarivanje ovoga prava esto protivurjeno i suprotstavljeno pravu drava na teritorijalni integritet. Deklaracija UN iz 1960. godine o kolonijalnim narodima, regulie da samoopredjeljenje ne moe posluiti kao razlog za djelimian ili totalan raspad drave. Deklaracija UN iz 1966. godine zabranjuje upotrebu sile prilikom ostvarivanja prava naroda na samoopredjeljenje. Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima iz 1966. godine UN u kojima je dato pravo narodima na samoopredjeljenje (prvi dio lan 1 pakta). Deklaracija UN iz 1970. godine zabranjuje spoljnje mijeanje u procese samoopredjeljenja naroda u drugoj dravi. Delaracija UN iz 1981. godine ograniava pravo naroda na samoopredjeljenje na sluajeve kada su pod okupacijom i pod rasistikim reimima. Naelo suverene jednakosti drava Sve drave imaju pravo na suverenu jednakost meu sobom kao subjekti meunarodnog prava, bez obzira na:veliinu, broj stanovnika, ekonomsku mo, civlizacijsku vrijednost i druge specifine osobine drave. Pravna suverena jednakost posebno obuhvata sljedee elemente: drave su pravno jednake; svaka drava uiva prava suvereniteta; svaka drava je duna da potuje linost drugih drava; drava ima nepovredivi teritorijalni integritet i politiku zavisnost; - svaka drava bira svoj politiki, socijalni, ekonomski i kulturni poredak; svaka drava je duna da ispunjava svoje obaveze

Privrenost drave u ispunjavanju meunarodnih obaveza PAKTA SUNT SERVANDA - obavezno potivanje ugovora. Manjim narodima i dravama sa nedovoljnim kapacitetom vie odgovaraju pomenuta naela, dok velike sile imaju rezervu prema naelima, jer imaju veliki kapacitet da mogu samostalno ostvarivati svoje ciljeve i interese. Koegzistencija obuhvata politiki i pravni aspekt saradnje meu dravama. Brojne drave u svijetu postale su meunarodni subjekti i lanice organizacije. Realnost meunarodnih odnosa upuuje na dva bitna elementa: 1. realno postojanje razliitih drava i 2. potreba univerzalne saradnje u svijetu izmeu razliitih drava kako bi se rjeavali sporovi meu njima i kako bi se izgraivao novi svjetski poredak na naelima optih vrijednosti. Princip kodifikacije UN kao opte meunarodne

U osnovi kodifikacija je proces sistematizacije i objedinjavanja normi meunarodnog prava u jednu zakonsku cjelinu. S obzirom na to, da u meunarodnoj zajednici ne postoji centralizovan i hijerarhijski nadreen organ, nuno je kodifikovati meunarodne norme u jednu saglasnu cjelinu koju e drave prihvatiti kao obavezu. Kodifikacija obuhvata aspekte pravne tehnike i progresivni razvoj meunarodnog prava. Terminoloki spor ta je kodifikacija, a ta progresivni razvoj meunarodnog prava 2 razrijeen je kroz Statut Komisije za meunarodno pravo (lan 15). Po ovom lanu progresivni razvoj znai da se konvencije rediguju ili tumae o onim pitanjima koja jo nisu dovoljno definisana meunarodnim pravom. S druge strane, pravna tehnika oznaava proces sistematizacije meunarodnih normi u jednu saglasnu pravnu cjelinu. Kodifikacija ima nekoliko karakteristika: a) kodifikacija se vri putem ugovora kao pismene potvrde meunarodnog prava, obino u formi konvencija; b) kodifikacija kroz progresivni razvoj ima i konstitutivni znaaj u meunarodnom pravu; c) kodifikacija se vri postepeno u skladu sa realnim odnosima u meunarodnoj zajednici; d) kodifikacija se vri djelimino, kodifikuju se odreene oblasti i pitanja o kojima postoji saglasnost izmeu subjekata meunarodnog prava. U meunarodnoj zajednici jo nije dolo do opte kodifikacije meunarodnog prava. Razlozi su pravne i politike prirode. Pravno je teko u jednom sistemu usaglasiti brojne i razliite pravne norme. Kodifikacija je imala svoj istorijski razvoj na osnovi realnih Drutveno-istorijskih potreba, pa je nastajala kao posljedica razrjeavanja meunarodnih kriza. Ukratko emo pomenuti najbitnije istorijske akte kodifikacije. 1. Beki kongres 1815. godine na kome je odlukama uticajnih drava razrijeena kriza Napoleonovog imperijalizma i uspostavljen mir u Evropi. Usaglaene su meunarodne norme o: rangu diplomatskih predstavnika, plovidbi na meunarodnimrijekama i ukidanju ropstva. 2. Pariski kongres 1856. godine na kome su uticajne drave razrjeavale pitanje mira u Evropi nakon Krimskih ratova izmeu Rusije i Turske. Znaajan je po kodifikaciji pomorskog prava i po nametanju reformskih obaveza prema Turskoj u oblastima: vojske, finansija, dravne uprave, ljudskih prava i sigurnosti ukupnog stanovnitva. 3. enevska konvencija iz 1864. godine o tretiranju ranjenika i bolesnika u suhozemnom ratu koja je revidirana 1906. 1929. i 1949. godine kada je doneseno vie konvencija od kojih je najpoznatija o spreavanju i kanjavanju zloina genocida. 4. Hake konvencije iz 1899. i 1907. godine kodifikovale su pravo u oblasti miroljubive saradnje meu dravama i u oblasti humanizovanja i definisanja ratnog prava.

5. Londonska pomorska konferencija iz 1909. godine donijela je Deklaraciju ( 71 lan) kojim je regulisano pomorsko pravo. Politika platforma Vudroa Vilsona iz 1918.godine. Tadanji predsjednik SAD iznio je pred oba doma Kongresa 8. januara 1918. godine ovu Platformu od 14 taaka od kojih je jedna od najvanijih bila osnivanje Lige naroda. Ugovori o miru izmeu drava moraju se sklapati javno, ne smije biti tajne diplomatije i tajnih sporazuma; Mora postojati apsolutna sloboda plovidbe u vrijeme rata i mira izvan teritorijalnih voda drave; Ukidanje svih ekonomskih prepreka, mjera i sankcija u saradnji meu dravama; Smanjivanje naoruanja na najmanju moguu mjeru, dovoljnu za sigurnost drave; Nepristrasno rjeavanje kolonijalnih zahtjeva, uzimajui u obzir interese naroda o kojima je rije; Odlazak strane vojske sa ruske teritorije; Odlazak strane vojske sa teritorije Belgije i uspostavljanje njene suverenosti; Oslobaanje teritorije Francuske i korekcija granica u Alzasu i Loreni koje su 1871. godine uzeli Prusi; Uspostavljanje Italije u njenim granicama; Puna sloboda i autonomni razvoj naroda Austrougarske; Evakuacija vojske sa teritorije Rumunije, Srbije i Crne Gore i slobodan pristup Srbije moru; Autonoman razvoj za neturske narode u osmanskom carstvu (Jermene i Kurde); Osnivanje slobodne Poljske sa izlazom na more i prikljuenje Poljskoj onih teritorija koje su naseljene Poljacima; Osnivanje Drutva naroda koje e pruiti garanciju za politiku i teritorijalnu nezavisnost malih drava.

\FAKTORI NASTANKA I RAZVOJA MEUNARODNOG PRAVA Teko je, ali i nepotrebno, odreivati neki datum ili period kada je nastalo meunarodno pravo. Orijentaciono moemo smatrati da je meunarodno pravo nastalo u vrijeme Bekog kongresa 1815. godine. Meutim, ne trebamo da se optereujemo pitanjem datuma nastanka meunarodnog prava, jer metodoloki nije opravdano precizirati neki datum za pojavu nastalu u relativno dugom i sloenom procesu meunarodnih odnosa. U ovom aspektu nama su bitni faktori koji su uticali na nastanak meunarodnog prava i njegova osnovna funkcija u meunarodnim odnosima. U tom smislu su nam znaajni sljedei elementi Bekog kongresa 1815. godine.

Velike sile (Rusija, Pruska, Austrija) su kao drave pobjednice nad Napoleonom i tadaanjom imperijalnom Francuskom uspostavile multilateralni ugovor koji je bio osnova dalje kodifikacije meunarodnog prava, naroito u aspektima diplomatskih odnosa - diplomatska i konzularna predstavnitva. Kongres je znaio da velike (mone) drave imaju pravo da zajedno zatite mir u svijetu kao najveu tekovinu i da vode rat protiv bilo koje druge drave koja ugroava svjetski mir, i time je definisana opta i univerzalna vrijednost ovjeanstva koja je iznad drugih vrijednosti, ukljuujui suverenost, nezavisnost, teritorijalni integritet i druga prava drave. Odluke velikih sila na Kongresu bile su izvor meunarodnog prava, to je postala konstanta kroz istoriju sve do savremenog doba (primjeri Pariskog kongresa 1856. god., Berlinskog kongresa 1878. god., Pariskog mira 1919. god. i niza meunarodnih konferencija koje su prethodile stvaranju Ujedinjenih nacija itd.) U navedenom aspektu faktore nastanka i razvoja meunarodnog prava moemo podijeliti na dvije osnovne grupe: subjektivne i objektivne. Subjektivni faktori su politike odluke velikih sila koje su postajale izvor meunarodnog prava, a pod objektivnim faktorima podrazumijevamo realne drutveno-istorijske okolnosti u okviru kojih je nastajalo meunarodno pravo. Faktore nastanka meunarodnog prava takoe moemo podijeliti na opte i posebne. Opte faktore opet moemo razvrstavati na materijalne i civilizacijske. Pod materijalnim faktorima podrazumijevamo realne istorijske dogaaje kao to su bili veliki meudravni sukobi, ratovi, revolucije, krize itd. Nakon svih tih sukoba (Napoleonovi ratovi, kriza istonogturskog pitanja, ujedinjenje Njemake, Italije, revolucije 1848. godine itd.) nuno je dolazilo do mirovnih pregovora i okonanja sukoba kroz donoenje odreenih meunarodnih ugovora i obavezujuih normi. Pod optecivilizacijskim faktorima podrazumijevamo razloge politike kulture u meunarodnim odnosima da ratovi nisu rjeenje i da treba kroz meunarodne odnose i ugovore sprijeiti ratove i izgraivati mir i napredak ovjeanstva. Specifinost meunarodnog prava je u tome to se ono uvijek razvijalo nakon faze njegovog radikalnog krenja. Prvo bi meunarodno pravo bilo gaeno, kreno, nipodatavano, a nakon zavretka kriza ono se uzdizalo i razvijalo. Liga naroda nakon Prvog svjetskog rata, UN nakon Drugog, brojne konvencije i drugi akti kodifikovanog prava u savremeno vrijeme. Posebni faktori su nastajali kao razliiti oblici bilateralnih odnosa izmeu drava. Poetkom devetnaestog vijeka, koji uzimamo kao orijentacioni period nastanka meunarodnog prava, veina meunarodnih odnosa bila je na bilateralnom nivou. Drave su meusobno regulisale odnose, prije svega pitanja bezbjednosti, ekonomske saradnje i odranja na vlasti odreene kraljevske loze. Kao garancija ugovora i sporazuma izmeu drava bile su este pojave sklapanja brakova izmeu kraljevskih loza iz dvije drave, ime je, izmeu ostalog, uvrivana bezbjednost i ukupna saradnja. Udaja kerke Marije Terezije za francuskog cara Luja XVI, udaja keri crnogorskog knjaza Nikole itd. Meutim, razvojem kapitalizma nastala je potreba da se odnosi meu

dravama reguliu na optiji nain (multilateralno), tako da meunarodni ugovori ne vae samo za dvije drave, nego da vae za vie drava. S obzirom na to, da nije bilo meunarodne organizacije kao to je UN, subjekti multilateralnih ugovora bile su drave-velike sile, koje su kroz svoje dogovore (kongrese) definisale norme koje e imati optu vanost. Pozitivna rjeenja iz bilateralnih odnosa i ugovora koje su donosile civilizovane drave ugraivane su u sadraje optih ugovora. Meutim, drave su imale razliite interese, razliita unutranja ureenja i zakonodavstva, tako da su subjekti meunarodnih odnosa (i subjekti meunarodnog prava) bili razliiti. Nastao je problem kako razliiti subjekti sa suprotstavljenim interesima mogu saglasno djelovati u stvaranju meunarodnih optih normi. Meunarodno pravo je nastajalo ciklino i na osnovu realne potrebe i objektivnih faktora razvoja drutva i meunarodne (meudravne) saradnje. Za razliku od unutranjeg (dravnog) prava koje nastaje vertikalno, meunarodno je nastajalo horizontalno, kao posljedica razvijanja meunarodnih odnosa. Brojni su interesi i razliiti razlozi izgradnje meunarodnog prava, ali uvijek trebamo imati fokus na dva osnovna: bezbjednost i ekonomski interesi. Pitanja rata i mira stara su koliko i drave, i taj problem uprkos razvijenosti meunarodnih odnosa i prava i meunarodnih organizacija UN nije jo uvijek prevazien. Takoe, ekonomski interesi globalnog kapitalizma i problem siromatva u znaajnom dijelu svijeta utiu na suprotstavljenost drava i naroda na ekonomskoj osnovi. ak i u savremenoj meudravnoj zajednici kao to je Evropska unija - pitanje bezbjednosti i ekonomskih interesa predstavlja kamen temeljac njenog funkcionisanja i osnovne razloge njenog nastanka. Meunarodno pravo je nastajalo u sloenim i konfliktnim meunarodnim odnosima kao njihova posljedica, ali ujedno i kao njihov faktor. Kada je nastajala odreena norma vie ili manje kodifikovana ili opteprihvaena, ona je istovremeno postajala faktor budueg razvoja meunarodnih odnosa. OSNOVNI PRINCIPI MEUNARODNOG PRAVA Radi jasnoe, principe moemo uslovno tretirati i kao ciljeve ili svrhu koju treba postii meunarodnim pravom. Ovdje naglaavamo osnovne principe radi razumijevanja sutine prava, to ne znai da se time ovaj aspekt iscrpljuje.

Princip reciprociteta Reciprocitet je ekvivalent izmeu prava i obaveza koje drave imaju prema meunarodnom pravu. Reciprocitet predstavlja element same baze meunarodnog prava, i u tom smislu izrastao je u opti pravni princip ( pogledati udbenik Krea-Avramov, str. 8). Drave kao subjekti meunarodnih odnosa i meunarodnog prava djelovale su kao suvereni subjekti, jer je suverenost jedna od sutinskih osobina drave. Suverenost drava kao subjekata, bez obzira na njihovu veliinu, ekonomsku i vojnu mo, znaila je da u meunarodnim ugovorima svaka drava ima pravo uivati beneficije meunarodnih ugovora. Kod definicije meunarodnog prava naglaeno je da drave imaju i obavezu da na svojoj teritoriji provode meunarodne ugovore, a time imaju i pravo da koriste beneficije tih ugovora.

Ovdje je sutinska razlika izmeu meunarodnog i unutranjeg prava. Unutranje pravo donosi zakonodavac na nivou drave, i namee ga stanovnicima kroz institut dispozicije i sankcije, dok meunarodno pravo nastaje sporazumom i ugovorom izmeu drava, i subjekti prava sami stvaraju pravne norme i istovremeno preuzimaju obavezu njihove primjene. Princip reciprociteta u meunarodnom pravu ne treba shvatati kao apsolutnu kategoriju, jer drave imaju razliite kapacitete u meunarodnim odnosima (ekonomska mo, vojna mo, broj stanovnika, geostrateki poloaj, unutranje ureenje, istorijske zasluge za meunarodno pravo i civilizacijski napredak itd). Jedna drava ima vei kapacitet da svoje interese i vrijednosni sistem nametne u meunarodnom pravu, moe primijeniti meunarodno pravo na svojoj (u savremeno vrijeme i na tuoj) teritoriji i moe u veoj mjeri koristiti beneficije meunarodnih ugovora. Potencijalno i formalno-pravno u meunarodnom pravu postoji reciprocitet izmeu subjekata, ali je on ogranien realnim kapacitetima drava. Reciprocitet ima bitan znaaj u ekonomskoj saradnji meu dravama (trgovinski odnosi, finansijski odnosi, funkcionisanje Svjetske trgovinske organizacije), odnosima velikih sila u pitanju bezbjednosti i razoruanja. U politikom smislu ovaj princip zavisi od kapaciteta pojedinih drava da budu faktor meunarodnih odnosa i meunarodnog prava. Princip koegzistencije (aktivne - miroljubive) Koegzistencija je opta, univerzalna saradnja meu dravama i meunarodnim organizacijama, koje predstavljaju razliite i suprotne ekonomske, socijalne, politike i ideoloke sisteme, i prihvatanje njihove obaveze da sve odnose i sporove rjeavaju saradnjom, usaglaavanjem na miroljubiv nain. Ovaj princip je proizaao iz realnosti meunarodnih odnosa, potreba i interesa meunarodnih subjekata. Neophodnost saradnje izmeu razliitih drava i sistema vrijednosti, razliitih po elementima: brojnosti stanovnitva, veliine teritorije, religijom, vladajuom ideologijom, ekonomskom razvijenou, lanstvu u meunarodnim organizacijama, istorijom itd. Saradnja razliitih subjekata je objektivna nunost i prirodan proces u meunarodnim odnosima,jer bez saradnje ovi odnosi ne bi ni postojali. Sutinsko je pitanje na kojoj osnovi drave i meunarodne organizacije sarauju, da li multipolarnoj ili monopolarnoj. Globalizam i koegzistencija se razlikuju po karakteru saradnje i odnosa izmeu meunarodnih subjekata. Globalizam je oblik univerzalnog totalitarizma prema kome svi meunarodni subjekti treba da slijede iste ciljeve, vrijednosti i da funkcioniu po istom sistemu meusobnih odnosa. Najsnaniji politiki i ekonomski centri moi (subjekti multinacionalnog kapitala i velike drave koje su u funkciji tog kapitala) kroz sistem razliitih postupaka i procesa nameu ostalom dijelu svijeta globalni sistem vrednovanja, organizacije i djelovanja. Globalizam je u sutini nain organizacije i djelovanja svjetskog kapitalizma, i on djeluje odozgo, od centara moi prema dravama, i ovdje su multinacionalne kompanije kljuni faktori meunarodnih odnosa. Ideologija globalizma je u sferama nove desnice, neoliberalizma, postmodernizma itd. Koegzistencija je suivot razliitosti i ona nastaje odozdo, od drava prema zajednikim i optim vrijednostima, i ovdje drave kao meunarodni subjekti postaju kljuni meunarodni faktori, a svjetska organizacija drava (UN) postaje osnovni institucionalni okvir meunarodne saradnje i rjeavanja meunarodnih konflikata.

S obzirom na to da su realni meunarodni odnosi konfliktni i protivrjeni zbog razliitih interesa i drutveno-istorijskih okolnosti, oni za posljedicu imaju razliite sukobe, koji su objektivna kategorija. Bitno pitanje sukoba je u nainu njegovog rjeavanja, i zato je princip mirnog rjeavanja sporova jedan od sutinskih principa u meunarodnim odnosima i meunarodnom pravu. Potreba mirnog rjeavanja sporova proizilazi iz objektivne nunosti i realnosti meunarodnih odnosa, jer nakon svakog sukoba slijedi mir, i bez mira nije mogue prevazii sukobe izmeu meunarodnih subjekata. Povezanost meunarodnih subjekata, koja se uveava sa razvojem nauke, trita i komunikacija, stvara i potrebu za usaglaavanjem odnosa i interesa radi stvaranja univerzalnijih normi, pravila, principa. Postojanje razliitosti je objektivna kategorija drutveno-istorijskog razvoja, i zato priznanje egzistiranja razliitih subjekata meunarodnih odnosa proizilazi kao logina posljedica. Na osnovu elemenata koegzistencije, koji objektivno postoje u meunarodnim odnosima i koji proizilaze iz drutvenoistorijskog razvoja, izgrauje se sistem pravnih normi, i koegzistencija postaje jedna od osnova kodifikacije meunarodnog prava. Prvi konkretni akt uvoenja koegzistencije u meunarodna pravna naela je ugovor izmeu Kine i Indije o Tibetu 1954. godine, koji je nastao nakon meusobnog ratnog sukoba koje su ove dvije drave imale od 1952. do 1954. godine. U cilju zavretka sukoba i stvaranja buduih meudravnih odnosa na osnovu mirne saradnje, utvrena su sljedea naela: naelo uzajamnog potovanja teritorijalnog integriteta i suvereniteta naelo neintervencije jednih protiv drugih nemijeanje u unutranje poslove naelo ravnopravnosti naelo miroljubivosti u rjeavanju sporova.

Mirovni ugovor izmeu dvije drave je zbog svog sadraja poprimio univerzalniji znaaj, jer su elementi iz ugovora bili prihvatljivi i za druge drave.

Konferencija azijsko-afrikih zemalja, odrana u Bandungu (Indonezija) 1955. godine, podrala je pomenuta naela, tako da su ona dobila iri karakter. Generalna skuptina UN je 1961. godine aktivno ula u razmatranje navedenog principa, i donijela dvije Rezolucije. Jedna, br. 1686 iz 1961. godine, da se pristupi pravnom razmatranju principa koegzistencije i druga, br. 1815 iz 1962. godine, kojom je formiran poseban Komitet sa zadatkom da proui ovaj problem. Generalna skuptina je na svom jubilarnom, 25. zasjedanju, 24. oktobra 1970. godine, usvojila Deklaraciju UN o naelima meunarodnog prava o prijateljskim odnosima i saradnji izmeu drava - od sedam naela.

Uzdravanje od prijetnje i upotrebe sile Drava je obavezna da se uzdrava od upotrebe sile bilo protiv teritorijalnog integriteta ili politike nezavisnosti bilo koje drave, ili na svaki drugi nain koji nije saglasan sa ciljevima Ujedinjenih nacija. Krenje ovog principa je akt agresije, to predstavlja zloin protiv mira. Mir je najvea i univerzalna vrijednost ovjeanstva, i zato je ugroavanje mira akt meunarodnog zloina.

Mirno rjeavanje sporova Postojanje sporova u meunarodnim odnosima je objektivna kategorija koja se ne moe izbjei, ali sutina je u nainu njihovog rjeavanja. Drave se obavezuju da meudravne sporove rjeavaju mirnim sredstvima, to ukljuuje elemente: izbor mirnih sredstava (pregovori, posredovanje, dobre usluge, arbitraa, sud);

rjeavanje sporova u okviru meunarodnih organizacija (Ujedinjene nacije, Evropska unija, Afriko jedinstvo, Islamska konferencija itd); finalizacija prevazilaenja spora kroz zakljuivanje ugovora koji treba da imaju univerzalniji znaaj, ili primjenom ve postojeih normi meunarodnog prava; aktivnosti drave na otklanjanju uzroka spora i njena privrenost da primijeni pravni akt kojim je spor rijeen. Zabrana intervencije i mijeanja u unutranje ili spoljne poslove drave. Zabranjuje se na bilo koji nain da jedna drava utie i mijea se u unutranje poslove druge drave, bilo putem prijetnje, protivpravnih aktivnosti uperenih protiv linosti drave, njenog politikog, ustavnog, ekonomskog sistema, kulturnog identiteta. Obavezna miroljubiva saradnja meu dravama u skladu sa Poveljom UN. Drave su dune da sarauju bez obzira na objektivne razlike, naroito u dva vida: da sve sporove izmeu sebe rjeavaju na miran nain u skladu sa sadrajem Povelje UN da u zakljuivanju meunarodnih ugovora polaze od ve postojeeg, kodifikovanog prava.

Naelo ravnopravnosti i samoopredjeljenja naroda Svi narodi imaju pravo da sami odrede svoj politiki status i da slobodno, bez mijeanja drugih naroda i drava, odrede svoj privredni, drutveni i kulturni razvoj u okviru svojih drava. Samoopredjeljenje polazi od prirodne pravne kole. Ujedinjene nacije su pravo samoopredjeljenja naroda regulisale donoenjem nekoliko deklaracija. Sutina je u injenici to je ostvarivanje ovoga prava esto protivurjeno i suprotstavljeno pravu drava na teritorijalni integritet. Deklaracija UN iz 1960. godine o kolonijalnim narodima regulie da samoopredjeljenje ne moe posluiti kao razlog za djelimian ili totalan raspad drave.

Deklaracija UN iz 1966. godine zabranjuje upotrebu sile prilikom ostvarivanja prava naroda na samoopredjeljenje. Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima iz 1966. godine UN u kojima je dato pravo narodima na samoopredjeljenje (prvi dio, lan 1. Pakta). Deklaracija UN iz 1970. godine zabranjuje spoljno mijeanje u procese samoopredjeljenja naroda u drugoj dravi. Deklaracija UN iz 1981. godine ograniava pravo naroda na samoopredjeljenje na sluajeve kada su pod okupacijom i pod rasistikim reimima. Naelo suverene jednakosti drava Sve drave imaju pravo na suverenu jednakost meu sobom kao subjekti meunarodnog prava, bez obzira na: veliinu, broj stanovnika, ekonomsku mo, civlizacijsku vrijednost i druge specifine osobine drave. Pravna suverena jednakost posebno obuhvata sljedee elemente: drave su pravno jednake; svaka drava uiva pravo suvereniteta; svaka drava je duna da potuje linost drugih drava; drava ima nepovredivi teritorijalni integritet i politiku zavisnost; svaka drava bira svoj politiki, socijalni, ekonomski i kulturni poredak; svaka drava je duna da ispunjava svoje obaveze.

Privrenost drave u ispunjavanju meunarodnih obaveza - PAKTA SUNT SERVANDA - obavezno potivanje ugovora.

Manjim narodima i dravama sa nedovoljnim kapacitetom vie odgovaraju pomenuta naela, dok velike sile imaju rezervu prema naelima, jer imaju veliki kapacitet da mogu samostalno ostvarivati svoje ciljeve i interese. Koegzistencija obuhvata politiki i pravni aspekt saradnje meu dravama. Brojne drave u svijetu postale su meunarodni subjekti i lanice organizacije. Realnost meunarodnih odnosa upuuje na dva bitna elementa: 1. realno postojanje razliitih drava i UN kao opte meunarodne

2. potreba univerzalne saradnje u svijetu izmeu razliitih drava, kako bi se rjeavali sporovi meu njima i kako bi se izgraivao novi svjetski poredak na naelima optih vrijednosti. Princip kodifikacije

U osnovi kodifikacija je proces sistematizacije i objedinjavanja normi meunarodnog prava u jednu zakonsku cjelinu. S obzirom na to da u meunarodnoj zajednici ne postoji centralizovan i hijerarhijski nadreen organ, nuno je kodifikovati meunarodne norme u jednu saglasnu cjelinu koju e drave prihvatiti kao obavezu. Kodifikacija obuhvata aspekte pravne tehnike i progresivni razvoj meunarodnog prava. Terminoloki spor ta je kodifikacija, a ta progresivni razvoj meunarodnog prava razrijeen je kroz Statut Komisije za meunarodno pravo (lan 15.). Po ovom lanu progresivni razvoj znai da se konvencije rediguju ili tumae o onim pitanjima koja jo nisu dovoljno definisana meunarodnim pravom. S druge strane, pravna tehnika oznaava proces sistematizacije meunarodnih normi u jednu saglasnu pravnu cjelinu. Kodifikacija ima nekoliko karakteristika: a) kodifikacija se vri putem ugovora kao pismene potvrde meunarodnog prava, obino u formi konvencija; b) c) kodifikacija kroz progresivni razvoj ima i konstitutivni znaaj u meunarodnom pravu; kodifikacija se vri postepeno, u skladu sa realnim odnosima u meunarodnoj zajednici;

d) kodifikacija se vri djelimino; kodifikuju se odreene oblasti i pitanja o kojima postoji saglasnost izmeu subjekata meunarodnog prava. U meunarodnoj zajednici jo nije dolo do opte kodifikacije meunarodnog prava. Razlozi su pravne i politike prirode. Pravno je teko u jednom sistemu usaglasiti brojne i razliite pravne norme. Kodifikacija je imala svoj istorijski razvoj na osnovu realnih drutveno-istorijskih potreba, pa je nastajala kao posljedica razrjeavanja meunarodnih kriza. Ukratko emo pomenuti najbitnije istorijske akte kodifikacije. 1.Beki kongres 1815. godine na kome je odlukama uticajnih drava razrijeena kriza Napoleonovog imperijalizma i uspostavljen mir u Evropi. Usaglaene su meunarodne norme o: rangu diplomatskih predstavnika, plovidbi na meunarodnim rijekama i ukidanju ropstva. 2.Pariski kongres 1856. godine na kome su uticajne drave razrjeavale pitanje mira u Evropi nakon Krimskih ratova izmeu Rusije i Turske. Znaajan je po kodifikaciji pomorskog prava i po nametanju reformskih obaveza prema Turskoj u oblastima: vojske, finansija, dravne uprave, ljudskih prava i sigurnosti ukupnog stanovnitva. 3. enevska konvencija iz 1864. godine o tretiranju ranjenika i bolesnika u suvozemnom ratu, koja je revidirana 1906. 1929. i 1949. godine, kada je doneseno vie konvencija, od kojih je najpoznatija o spreavanju i kanjavanju zloina genocida. 4.Hake konvencije iz 1899. i 1907. godine kodifikovale su pravo u oblasti miroljubive saradnje meu dravama i u oblasti humanizovanja i definisanja ratnog prava.

5.Londonska pomorska konferencija iz 1909. godine donijela je Deklaraciju (71 lan) kojim je regulisano pomorsko pravo. Politika platforma Vudroa Vilsona iz 1918. godine. Tadanji predsjednik SAD iznio je pred oba doma Kongresa 8. januara 1918. godine ovu Platformu od 14 taaka, od kojih je jedna od najvanijih bila osnivanje Lige naroda. Ugovori o miru izmeu drava moraju se sklapati javno, ne smije biti tajne diplomatije i tajnih sporazuma; Mora postojati apsolutna sloboda plovidbe u vrijeme rata i mira izvan teritorijalnih voda drave; Ukidanje svih ekonomskih prepreka, mjera i sankcija u saradnji meu dravama; Smanjivanje naoruanja na najmanju moguu mjeru, dovoljnu za sigurnost drave; Nepristrasno rjeavanje kolonijalnih zahtjeva, uzimajui u obzir interese naroda o kojima je rije; Odlazak strane vojske sa ruske teritorije; Odlazak strane vojske sa teritorije Belgije i uspostavljanje njene suverenosti; Oslobaanje teritorije Francuske i korekcija granica u Alzasu i Loreni koje su 1871. godine uzeli Prusi; Uspostavljanje Italije u njenim granicama; Puna sloboda i autonomni razvoj naroda Austrougarske; Evakuacija vojske sa teritorije Rumunije, Srbije i Crne Gore, i slobodan pristup Srbije moru; Autonoman razvoj za neturske narode u Osmanskom carstvu (Jermene i Kurde); Osnivanje slobodne Poljske sa izlazom na more i prikljuenje Poljskoj onih teritorija koje su naseljene Poljacima; Osnivanje Drutva naroda, koje e pruiti garanciju za politiku i teritorijalnu nezavisnost malih drava. Ovaj dokument ne predstavlja kodifikaciju meunarodnog prava, ali je kao politika platforma imao uticaj na meunarodne odnose i meunarodno pravo, naroito na podruju Evrope. Platforma objedinjava i uravnoteeno tretira dva osnovna problema u meunarodnom pravu: a) pravo drave na teritorijalni integritet i nezavisnost i b) pravo naroda na samoopredjeljenje. Analizom sadanjeg meunarodnog prava i meunarodnih odnosa moe se utvrditi da su mnogi politiki ciljevi iz taaka Vudroa Vilsona realizovani i da su postali integralni dio meunarodnog poretka u politikom i pravnom smislu rijei. 6. Parika mirovna konferencija 1918-1920. godine. Specifinost Pariske mirovne konferencije je u njenoj protivrjenosti. Predstavnici velikih sila pobjednica iz rata - SAD, Italije, Engleske, Francuske, Japana i

Kine - nisu uspjeli stvoriti osnovu za kodifikovanje meunarodnog prava koje bi obezbijedilo mir i sigurnost u meunarodnim odnosima. Nekoliko je razloga uticalo da mirovni efekti Konferencije nisu imali trajnije dejstvo. Duina odravanja konferencije od 18. januara 1918. do 21. januara 1920. godine. Trajanje pregovora od jedne godine ukazuje na sukobljenost interesa velikih sila pobjednika i poraenih. Japan je traio da se ustanovi pravo o rasnoj jednakosti i da se bive njemake kolonije u Pacifiku dodijele Japanu. S obzirom na to da je zahtjev Japana prihvaen djelimino (da se dio kolonijalnog naslijea Njemake njemu ustupi, a da nije donesen akt o rasnoj jedankosti), predstavnici Japana su napustili Konferenciju. Japan je Komisiji Lige naroda 13. februara podnio nacrt amandmana o rasnoj jednakosti u tekstu: Poto je jednakost naroda osnovni princip Lige naroda, strane ugovornice slau se da se dogovore to prije da omogue svim stranim dravljanima drava lanica Lige naroda jednak i pravian tretman u svakom pogledu, ne pravei razliku, bilo pravnu ili faktiku, u pogledu njihove rase ili nacionalnosti. Australija je traila da se njoj pripoje bive njemake kolonije, naroito Nova Gvineja, i bila je protiv donoenja amandmana o rasnoj jednakosti graana unutar drava Lige naroda. Kina se protivila da se dio njemakih kolonija ustupi Japanu, naroito andong, pa se zbog toga povukla sa Konferencije. Amerika pozicija bila je u okvirima Vilsonovih 14 taaka. Usaglaeni dokument Lige naroda Vilson je poslao Kongresu, ali je Kongres odbio ratifikaciju zbog lana 10. Ovaj lan je predviao da se napad na bilo koju lanicu Lige naroda tretira kao napad na sve lanice, koje imaju dunost da napadnutoj dravi prue pomo. Drugi element amerikog pristupa bio je da se sva krivica za rat ne pripisuje samo Njemakoj, jer e to destabilizovati buduu vladu i njemaku dravu u cjelini. Amerika se, takoe, povukla sa Konferencije nakon odbijanja Kongresa da ratifikuje dokumente Lige naroda, i sklopila je posebni mirovni sporazum sa Njemakom mimo Konferencije, to je Kongres ratifikovao. Engleska i Francuska su insistirale da se sva krivica za rat pripie Njemakoj i da joj se nametnu surove ratne reparacije i ogranienja. Izgubila je sve kolonije, bila je duna da plati reparacije od 33 milijarde dolara, da ogranii vojsku itd. Sovjetski Savez nije bio pozvan da prisustvuje konferenciji. Mirovni ugovori nisu zakljueni jednim aktom i nisu kodifikovani, nego su sile pobjednice zakljuivale pojedinane ugovore sa pojedinim dravama koje su izgubile rat: a) sa Njemakom u Versaju 28. juna 1919. godine, b) sa Austrijom u Sen ermenu 10. septembra 1919. c) sa Bugarskom u Neiju 27. novembra 1919. d) sa Maarskom u Trijanonu 4. juna 1920. i e) sa Turskom u Sevru 10. avgusta 1920. godine, kasnije izmijenjen u Lozani 24. jula 1923. Osnovni rezultat Pariske konferencije po meunarodno pravo bilo je stvaranje Lige naroda, kao i vie meunarodnih organizacija koje su postale subjekti meunarodnog prava. Suprotstavljeni stavovi i interesi pojedinih drava optereivali su meunarodne odnose i procese kodifikacije meunarodnog prava. Kod organizacije Lige nisu ustanovljene sopstvene oruane snage kao faktor legalne sile koji bi mogao sprijeiti agresiju i druge oruane sukobe. U dananje vrijeme kodifikacija se vri kroz UN i dijelom kroz pravo Evropske unije i Savjeta Evrope. Kodifikaciju meunarodnog prava vri UN putem Komisije za meunarodno pravo kao svog pomonog, strunog tijela sa definisanim djelokrugom aktivnosti:

- ispituje planove, skice projekata multilateralnih konvencija koje su podnijele lanice ili organi UN i koje treba usvojiti; - ispituje razliite sadraje meunarodnog prava i utvruje pitanja koja treba kodifikovati; - kada neko pitanje smatra neophodnim za kodifikovanje, Komisija podnosi preporuke Generalnoj skuptini; - putem Generalnog sekretara UN Komisija se obraa vladama pojedinih drava traei tekstove zakona, dekreta, ugovora, sudskih odluka, diplomatske prepiske i drugih akata koja se tiu pitanja koje Komisija prouava i koje smatra bitnim; - Komisija rediguje nacrte, pie lanove, definie mjeru saglasnosti, zakljuke, neslaganja i slino, i kada ocijeni da je zavrila odreen dokument, alje ga Generalnom sekretaru da ga objavi; nakon toga Komisija trai od vlada pojedinih drava da u razumnom roku daju primjedbe na ponueni dokument; - Komisija uzima u obzir dobijene primjedbe i definie konani tekst dokumenta zajedno sa izvjetajem, objanjenjima i preporukama, i putem Generalnog sekretara podnosi ga Skuptini; - u smislu preporuka Generalnoj skuptini Komisija moe samo da preda dokument i eka usvajanje, da trai donoenje rezolucije, da predloi lanicama UN donoenje konvencije o nekom pitanju i da sazove posebnu konferenciju radi zakljuenja konvencije. Komisija je u dosadanjem radu uticala na kodifikaciju brojnih i bitnih sadraja meunarodnog prava: Prava i dunost drava, Nacrt deklaracije 1949. godine, Formulacija Nirnberkih naela meunarodnog prava, priznata u Povelji Nirnberkog suda 1950. godine, Nacrt Kodeksa zloina protiv mira i bezbjednosti ovjeanstva, Akti Meunarodnog krivinog suda: nacrt 1994. godine, Rimski Statut 1998. god. Konvencija o aparthejdu 1954. godine, Modeli pravila arbitranog postupka 1958. godine, Nacrt akta o klauzuli najpovlaenije nacije, Nacrt opcionih protokola o diplomatskim kuririma 1989. godine, Nacrt akta o sudskom imunitetu drava i njihovoj imovini 1991. godine, Nacrt akta o pravu korienja vodenih puteva 1994. i 1997. godine, Akta o pravu mora: Konvencija o pravu mora 1982., Konvencija o teritorijalnom moru i spoljnom morskom pojasu 1958., Konvencija o otvorenom moru 1958., Konvencija o epikontinentalnom pojasu 1958., Protokol o obaveznom rjeavanju sporova 1958. godine,

 Akta o diplomatskim odnosima: Beka konvencija (1961.), Protokol o dravljanstvu (1961.), Protokol o obaveznom rjeavanju sporova (1961.), Beka konvencija o konzularnim odnosima (1963.), Konvencija o specijalnim misijama (1969.) Ugovorno pravo: Beka konvencija (1969.) nepovredivost diplomatskih agenata, Konvencija o spreavanju i kanjavanju zloina protiv meunarodno zatienih lica 1973. godine, Odnosi izmeu drava i meunarodnih organizacija: Beka konvencija 1975. godine, sukcesija drava: Beka konvencija 1978. godine, koja se tie meunarodnih ugovora i Beka konvencija iz 1983. godine, koja se tie dravne imovine, arhive i dugova, Beka konvencija o ugovornom pravu izmeu drava i meunarodnih organizacija 1986. godine, Dravljanstvo u odnosu na sukcesiju drava 1999. godine, Odgovornost drava za meunarodne protivpravne akte 2001. godine Komisija se u savremeno vrijeme bavi sljedeim problemima: - rezerve na meunarodne ugovore, - jednostrani akti drava kao izvor meunarodnog prava, - diplomatska zatita, - meunarodna odgovornost za tetne posljedice nastale aktima koji nisu zabranjeni meunarodnim pravom. Komisija za meunarodno pravo u kontinuitetu je aktivna na njegovoj kodifikaciji, i ovaj proces je trajan i neopohodan u izgradnji meunarodnog prava. Kodifikacija meunarodnog prava je tekovina koja omoguava da se proces sistematizacije i izgradnje meunarodnog prava nastavi kao trajan proces od opteg interesa ovjeanstva. Ono to ustavne norme znae u unutranjem pravu, to bi kodifikovane norme trebalo da znae u meunarodnom pravu. Ukupnost kodifikovanih normi meunarodnog prava uslovno znai cjelinu koju moemo nazvati i Svjetskim ustavom. IZVORI MEUNARODNOG PRAVA Osnovna podjela je na materijalne (objektivne) i formalne (subjektivne) izvore. Materijalni izvori Obuhvataju ukupnost razliitih drutvenih injenica; u naelu pripadaju sferi filozofije prava i sociologije. Kada smo govorili o kodifikaciji meunarodnog prava isticali smo aspekt procesa, jer se pravo razvija, dopunjuje, sistematizuje, uoptava (kodifikuje).

Formalni izvori Formalni izvori su konkretni pravni akti koji utvruju prava i obaveze subjekata meunarodnog prava. U razvijenim meunarodnim odnosima razvijani su pravni odnosi izmeu drava i meunarodnih organizacija. Pravni akt je iri pojam od formalnog izvora prava, jer nisu svi pravni akti pravni izvori. Ovdje dolazimo do sutinske karakteristike formalnih izvora meunarodnog prava, a to je univerzalnost ili opta primjenljivost. Iz navedene karakteristike proizilazi i druga, a to je pravna procedura u okviru koje mogu nastati meunarodne pravne norme. Prema opteprihvaenom shvatanju izvori u formalnom smislu su definisani u Statutu (lan 38.) Meunarodnog suda pravde. Statut Meunarodnog suda je sastavni dio Povelje UN i zato ima dvostruki znaaj: a) regulie funkcionisanje Meunarodnog suda i b) ima optiji, univerzalni znaaj, jer je dio Povelje kao univerzalnog meunarodnog akta. Meunarodni ugovori Meunarodni ugovor je pravni akt nastao suverenom pravnom voljom subjekata meunarodnog prava, izraen preko ustavom nadlenih organa, sa ciljem regulisanja recipronih prava i obave za ili rjeavanja nekih bitnih pitanja meunarodnih odnosa na osnovu meunarodnog prava. (Avramov-Krea).Pravo ugovaranja ili pravo da neki subjekt sklapa ugovor ius contrahendi (pravo ugovoranja) izraava osobinu suvereniteta meunarodnog subjekta. U procesu zakljuivanja ugovora bitna su jo dva principa, princip pristanka consent i princip usaglaavanja consensus.Pristanak jednog subjekta kod zakljuivanja meunarodnog ugovora moe biti direktan,pri emu u procesu donoenja akta subjekt glasa, i indirektan, gdje subjekt ne uestvuje, ali daje naknadni pristanak, preutno ili u formi izjave. Ovdje naglaavamo osnovnu podjelu na: - ugovore legislative i - ugovore pogodbe kontraktuelni . Meunarodni obiaj kao dokaz opte prakse koja je prihvaena kao pravo Iz same definicije proizilaze dva sutinska elementa. a) Opta praksa drava mora se izraavati kroz jednoobrazno, sukcesivno ponavljanje istog spoljneg akta od strane lanova meunarodne zajednice (vidjeti:Avramov-Krea, str. 56.).Ponavljanje vrenja obiajne norme treba biti u kontinuitetu trajno, da sukcesivno jedan subjekt bez prekida primjenjuje isto to i prethodni subjekt, i tako nastaje obiajno pravo uz preutnu saglasnost drava. b) Osim ponavljanja za ustanovljenje obiajnog prava bitno je i da sukcesivno ponavljanje istog spoljnjeg akta vri istovremeno vie drava (subjekata meunarodnog prava). Zavisno od broja subjekata koji sukcesivno primjenjuju obiajno pravo, razlikujemo: opte ili univerzalno obiajno pravo, regionalno obiajno pravo i lokalno obiajno pravo. Sva tri nivoa sadre oba sutinska elementa obiajnog, ali je primjena teritorijalno ograniena.

Stalna praksa i obaveznost primjene obiajnih pravnih normi su osnovni elementi nastanka i razvijanja obiajnog prava. Kasniji obiaj dokida raniji, sledei naelo lex posterior derogat legi priori.(Avramov-Krea isto). Obiajno pravo zasniva se na principu pacta sunt servanda - ugovori se moraju potovati. Religijska naela Religijske norme, kao materijalni izvor meunarodnog prava, izdii argumentovano na nivo naela koje priznaju svi narodi i etnike grupe je teoretski vrlo teko, mada u praksi meunarodnog prava kao takvi ive. Opta pravna naela Ova naela priznaju prosvijeeni narodi - in foro domestico; prihvaena od veine prosvijeenih narodadrava. Kao trei izvor meunarodnog prava opta pravna naela civilizovanih naroda ili drava popunjavaju pravne praznine.Da sud ne bi doao u poloaj da se proglasi nenadlenim, a izjavi da stvar nije jasna non liquet - zbog naela unutranjih pravnih poredaka, kako bi popunio eventualne praznine u pozitvnom meunarodnom pravu. Opta pravna naela treba da budu prihvaena od veine prosvijeenih naroda i drava -in foro domestico, a ne neka nova zakonodavna funkcija Suda na koju on nema pravo.Svi meunarodni pravni akti treba da budu u skladu sa osnovnim naelima meunarodnog prava i zato ona imaju trajni i univerzalni znaaj, dok naela in foro domesticoimaju primjenu u odreenim konkretnim situacijama i periodima. Avramov-Krea, str. 63.Doktrinarni izvori - miljenja pravnih strunjaka.Iako se doktrine i sudska praksa mogu poimati kao dva posebna izvora, korisno ih je tretitati zajedno kao jednu grupu. U oba sluaja radi se o pomonim izvorima koji se u meunarodnom pravu koriste radi popunjavanja praznina koje nisu regulisane ugovorima, obiajnim pravom niti naelima prosvijeenih naroda. JEDNOSTRANI AKTI DRAVA Za razliku od viestranih pravnih akata u ijem donoenju uestvuju dva ili vie subjekata prava i gdje su prava i obaveze postavljene reciprono, jednostrani akti predstavljaju manifestaciju volje samo jednog subjekta prava. Jednostrani akt donosi drava i on se u meunarodnim odnosima cijeni sa materijalnog, a ne formalnog aspekta. Bitno je ta akt sadri, a sam proces donoenja po unutranjem poretku nije bitan za meunarodne odnose.Sutina je da jednostrani akt donosi drava na jasan i nedvosmislen nain i da ga meunarodnoj javnosti predstavlja dravni organ relevantan za izraavanje njenog meunarodnog subjektiviteta. Jednostrani akti se mogu iskazivati na nekoliko naina. 1. Definisan je Konvencijom, npr. o ribolovu iz 1958. godine, u lanu 5., gdje obalne drave mogu svojim jednostranim aktima donositi mjere u cilju ouvanja priobalnog pojasa i morskog bogatstva otvorenog mora uz njeno teritorijalno more i odreuju irinu teritorijalnog mora. Odluka Meunarodnog suda pravde iz 1951. godine povodom spora Britanije i Norveke oko ribolovnog pojasa. Zakon o

obalnom moru i epikontinentalnom pojasu SFRJ iz 1987. godine, kojim je regulisan pojas od 12 nautikih milja od osnovne linije. 2. Jednostrani akt drave kojim se regulie bilateralni problem, odluka vlade FNRJ iz 1947. godine da se jednostrano odrekne ratnih reparacija koje je trebala platiti Bugarska, ili odluka vlade SR Njemake o prekidu diplomatskih odnosa sa FNRJ iz 1957. godine. Odluka SRJ o obnavljanu odnosa sa dravama NATOa iz 2000. godine. 3. Jednostrani akt monih drava koji imaju posljedice u multilateralnim odnosima izjava vlade SSSR iz 1965. god. da su SAD izvrile agresiju na Demokratsku Republiku Vijetnam. 4. Akt vlade SAD o stanju ljudskih prava u pojedinim dravama u svijetu. Jednostrani akt drave moe da ima optiji znaaj i posljedice po meunarodno, ali i po unutranje pravo zbog njegovog ukupnog kapaciteta u meunarodnim odnosima. JEDNOSTRANI AKTI MEUNARODNIH ORGANIZACIJA Razvojem meunarodnih odnosa meunarodne organizacije su sve vie postajale subjekti meunarodnog prava. Odluke meunarodnih organizacija su izvor prava u veoj mjeri nego jednostrani akti drava. Meunarodne organizacije svojim aktima mogu bit i izvor prava u nekoliko oblika. Akti meunarodnih organizacija mogu biti pojedinani i opti. Avramov-Krea str. 62-62.NAELA PRAVINOSTI - ex aequo et bonoOvo naelo se primjenjuje ukoliko se strane slau u vezi sa zastupnikom koji treba da uestvuje u postupku pred sudom prilikom donoenja arbitrane presude. U sluaju da nema normi koje treba primijeniti, Arbitrani sud rjeava na osnovu ugovora izmeu strana. Ovo naelo je kompromis izmeu strana u sporu. ODNOS MEUNARODNOG I UNUTRANJEG PRAVA Od nastanka meunarodnog prava postoji i problem njegovog odnosa prema unutranjem - dravnom pravu. Kroz istoriju navedenih odnosa nastale su tri osnovne teorije i prakse: dualizam, monizam i savremena praksa - proimanje. Dualizam Prema dualistikoj teoriji meunarodno i unutranje pravo predstavljaju dva nezavisna i razliita pravna sistema (Avramov-Krea str. 37.). Ova teorija temelji se na argumentima da meunarodno pravo regulie reciprone odnose izmeu drava, a da unutranje pravo regulie odnose izmeu pojedinaca i izmeu pojedinaca i drav Monizam Monistika teorija polazi od ideje da meunarodno i unutranje pravo predstavljaju integralne delove jednog jedinstvenog pravnog sistema.(Avramov-Krea str.38.)Dualistika teorija meunarodno i unutranje pravo postavlja horizontalno, kao dva posebna sistema, gdje u protivurjenosti normi vai

unutranje pravo. Monistika teorija meunarodno i unutranje pravo postavlja vertikalno, gdje oba prava ine jedan jedinstveni normativni sistem.Ustav Sjedinjenih Amerikih Drava iz 1787., lan 6., definie da svi sklopljeni ugovori u ime SAD imaju karakter vrhovnog zakona zemlje i sve sudije su dune da ih potuju, ak i kada to dolazi u sukob sa ustavom i zakonima pojedine drave.

TEORIJE MEUNARODNOG PRAVA Ovdje emo ukazati na teorije: - prirodno-pravnu, - pozitivistiku, - dogmatsku, - socioloku, - solidaristiku i - postmodernistiku. Prirodno-pravna teorija Kao to pojedinac - ovjek ima svoja neotuiva prirodna prava koja su njegovo izvorno ljudsko svojstvo i koje mu niko ne podaruje, tako isto i drave imaju svoja prirodna prava na osnovu svog svojstva. Prvi teoretiar koji je razvio teoriju prirodnog prava u meunarodnim odnosima bio je holandski pravnik Hugo Grocijus 1583-1645. Sama priroda dovodi ovjeka kao boije stvorenje do uzajamnih odnosa (ovjek je drutvena ivotinjaAristotel). Uzajamni prirodni odnosi ovjeka proiruju se i na uzajamne prirodne odnose drava. Slabost ove teorije je u injenici to je prirodno pravo ovjeka nepromjenljivo i trajno, a meunarodni (meudravni) odnosi su promjenljivi i esto sukobljeni. Pozitivna strana ove teorije je utvrivanje prirodnog prava naroda da imaju svoju samostalnost, dravu, samoopredjeljenje, identitet. Prirodno-pravna teorija ima filozofsku osnovu gdje se pravo poima iz filozofije, a metodoloki pristup nazivamo filozofsko-spekulativnim. Filozofija kao opte traganje za smislom postojanja i djelovanja ovjeka u biti ima aktivistiku dimenziju, jer stalno preisputuje pojave, podvrgava sumnji i traga za metadimenzijom. Spekulativni aspekt filozofskog pristupa karakteristian je po tome to iz optih filozofskih postavki o prirodi i drutvu izvodi sistem mjerila kojima vrednuje odreenu pojavu u prirodi i drutvu. Rezultat ovakvog metoda je projekcija drutva kakvo bi ono trebalo da bude, a ne kakvo ono jeste (de lege ferenda - onakvo kakvo bi trebalo da bude). Pozitivistika teorija Razvojem kapitalizma i liberalizma trita nastala je potreba za novom teorijom, jer razvoju kapitalizma nije odgovarala prirodno-pravna kola. Na osnovu negiranja prirodno-pravne kole nastala je teorija pozitivizma. Pozitivisti polaze od realno datih injenica da su drave subjekti, i da meunarodno pravo postoji samo kao skup odnosa drava, dakle pravo je ono to realno postoji, a drava je stvaralac prava. Pravni propisi se uzimaju onakvi kakvi jesu, kakvi su dati, i nije bitno u kakvim drutveno-istorijskim

okolnostima su nastali, nego je bitno koliko ti propisi slue praktinim potrebama i intersima pojedinca i drutva. Prednost pozitivistike teorije je unoenje realnosti i sistema u meunarodni pravni poredak, a slabost je to se pravo posmatra kao odvojena cjelina apstrahovana od realnog drutveno-istorijskog konteksta (de lege lata - onakvo kakvo jeste). Kao ekstremni oblik pravnog pozitivizma razvila se monistika teorija o supremaciji dravnog prava nad meunarodnim, a njen istaknuti predstavnik bio je Jelinek 1851-1911. Pravo je po ovoj koli volja suverene drave koja moe stvoriti obavezu, ali na osnovu svoje suverene volje moe na isti nain odustati od stvorene obaveze. Dogmatska teorija - istog prava Ova teorija, kao i normativistika, nastala je iz osnove pozitivizma. Predstavnik ove teorije je Hans Kelzen, profesor iz Bea, 1886-1973., i nastala je poetkom dvadesetog vijeka, a inspirisana je Kantovom filozofijom razuma i istog uma. Po ovoj teoriji pravna nauka mora biti sauvana od uticaja vanpravnih, a naroito politikih elementa, i treba da se sastoji od istih pravnih normi. Pravo je nauka koja uspostavlja sistem autonomnih normi, koje proizilaze iz pranorme. Svaka pravna norma ima svoj smisao u drugoj normi, a sve norme proizilaze iz osnovne norme. Tako svi pravni sistemi svijeta poivaju na jednoj optoj univerzalnoj osnovnoj normi, pa je dravno pravo podreeno meunarodnoj osnovnoj normi, i zajedno ine jedinstven poredak. Osnovna norma je pravo zakonodavca da donosi zakon, ali zakonodavac ne postoji izvan i nezavisno od drutva i realnih drutveno-istorijskih okolnosti.. Socioloka teorija Socioloki pozitivizam ne polazi od drave kao izvora prava, nego od drutvenih potreba i odnosa. Pravo nastaje iz meusobnog odnosa drutvenih grupa, a drava ta pravila priznaje i formalno uobliava. Kao to u jednoj dravi postoji vie drutvenih grupa koje razvijaju meusobne odnose i treba ih regulisati, tako i u meunarodnim odnosima drave razvijaju i reguliu svoje meusobne odnose na osnovu drutvenih potreba. Socioloka teorija polazi od argumenata da meunarodno pravo nastaje kao posljedica uzajamanog uticaja socijalnih, politikih, ekonomskih i psiholokih inilaca, koji se nazivaju sociolokim temeljem, s jedne, i prava, s druge strane. Iz tog uzajamnog odnosa i uticaja nastaje meunarodno pravo. Znaajniji predstavnik ove teorije je Maks Huber, 1874-1960. On smatra da je veza drutvene realnosti i prava najuoljivija upravo na polju meunarodnog prava. Meunarodno pravo je zbir ugovornih pravila koje drave potuju ili kre, zavisno od situacije, interesa i njihove snage. Pravo posmatrano u kontekstu drutva je takoe pravo sile, a pravo u aspektu zajednice se svodi na uzajamnost i koordinaciju. Osim ovih oblika, postoji i pravo reciprociteta (varcenberger) tako da je ukupno meunarodno pravo izgraeno na tri tipa: sila-koordinacija-recipronost. Pravo je klasna tvorevina na unutranjem i meunarodnom planu, pa tako postoji kapitalistiko i socijalistiko meunarodno pravo sa ideolokim odreenjima (Korovin, Tunkin, Paukanis, Viinski). Teorija meunarodne solidarnosti i interesa Pojavila se kao reakcija na grubi i mehaniki pozitivistiki pravac, i nastala je u Francuskoj, a njen izraziti predstavnik bio je Digi, 1859-1928. Po ovoj teoriji svim ljudima i dravama namee se potreba za jednim drutvenim zakonom koji proizilazi iz realnosti i svjesne aktivnosti ljudi koji imaju potrebu da u saradnji reguliu pravno svoje odnose. Meunarodna norma nastaje sponatano kao potreba da se reguliu odnosi i ostvari zajedniki cilj, i ona se mijenja sa promjenom realnih drutvenih odnosa. Solidarnost proizilazi iz realne uzajamnosti i upuenosti naroda i drava jednih na druge, i otuda se formira pravna svijest o zajednikim interesima. Digijeva teorija je motivisana humanim i moralnim razlozima i zato je previe idealistika, jer ljudi, osim solidarnosti,

upranjavaju sukobe, ratove i druge suprotnosti. Teorija meunarodne solidarnosti zasniva se na dva osnovna elementa. Savremene tendencije - postmodernizam i postpozitivizam U sutini je to dekonstrukcija i dekompozicija dosadanjih utvrenih shvatanja. Postmodernisti smatraju da dosadanja pravila ne mogu dati odgovore niti zadovoljiti interese savremenog vremena pa je nuno preispitivanje dosadanjih shvatanja i traganje za novim univerzalnijim rjeenjima. Pozitivna strana je ideja kosmopolitzma, a negativna je to i sam postmodernizam u cilju prevazilaenja ideologija stvara novu ideologiju. Postmodernisti kritikuju ulogu drave kao subjekta meunarodnog prava i naglaavaju ulogu nevladinih organizacija i multinacionalnih kompanija kao supstituta dravi. Ova teorija je nerealna i netana, jer su narodi upravo kroz dravu (Japan, Njemaka, SAD) postigli veliki ekonomski i nauni napredak. S druge strane, drava ima socijalnu funkciju, dok kompanije imaju cilj uveanja profita, i one mogu rijeiti probleme jednog dijela stanovnitva koje radi kod njih, ali ta sa stanovnitvom koje je na socijalnim donacijama? Postmodernizam i postpozitivizam ili kraj ideologije su teorije koje fundiraju interese globalnog kapitala u meunarodnim odnosima, pa tako i u meunarodnom pravu. Fokus globalnog kapitalizma je koncentracija novanih tokova, kontrola i upravljanje novanim tokovima na svjetskom nivou. Meu posljedicama navedenih procesa posebno su izraene dvije osnovne: 1. eliminisanje uloge drave na unutranjem i meunarodnom ekonomskom planu i 2. preusmjeravanje novca iz sfere privrede u socijalu i bankarsku sferu. Globalizam je, uslovno reeno, svjetska vladavina bankarskog sektora i bankara. S obzirom na to da su svjetski tokovi novca nepredvidljivi i promjenljivi, mijenjaju se i pravila upravljanja ovim tokovima, tako da globalizam izbjegava regulisanje meunarodnih odnosakroz kodifikovana pravila koja bi i sami morali potovati. Postmodernizam i postpozitivizam imaju cilj da istoveremeno opravdaju ruenje starih pravila i da izbjegnu donoenje novih. SUBJEKTI MEUNARODNOG PRAVA Pod subjektom meunarodnog prava podrazumijeva se jedinka sposobna da aktivno uestvuje u meunarodnom pravnom odnosu, da ima kapacitet stvaranja i izvravanja prava i obaveza, i da je priznata od strane drugih subjekata meunarodnog prava. (Avramov-Krea) Definicija ukazuje na neka bitna svojstva subjekta meunarodnog prava. Subjekti meunarodnog prava su: 1. Drave 2. Meunarodne organizacije 3. Pojedinac kao subjekt. DRAVE KAO SUBJEKTI MEUNARODNOG PRAVA

Drava je politika zajednica sa organizovanom suverenom vlau nad stanovnitvom, na odreenoj teritoriji, odriva i priznata od strane drugih drava i meunarodnih organizacija. Definicija sadri nekoliko bitnih elemenata: a) poitika zajednica b) teritorija c) stanovnitvo d) suverena vlast e) odrivost f) meunarodno priznanje i prihvatanje. Navedeni elementi drave nemaju isto svojstvo ni znaaj, jer promjenom drutvenoistorijskih okolnosti mijenja se i znaaj pojedinih elemenata drave. Dvije su osnovne teorije meunarodnog priznanja: 1. Konstitutivna. Drava tek meunarodnim priznanjem postaje meunarodni subjekt, a do tada je ona injenino stanje koje moe, ali i ne mora biti subjekt prava. Meunarodno priznanje nije samo pravna forma, ve predstavlja meunarodnu verifikaciju i prihvatanje drave u meunarodnu zajednicu. 2. Deklarativna. Priznanje je vie formalni akt kojim se samo formalno konstatuje da je drava nastala. Priznanje i graanski rat. Priznanje vlade je sloeno kada u zemlji doe do graanskog rata. Obiajno meunarodno pravo razlikuje graanski rat od nelegalne oruane pobune. Kada na teritoriji jedne drave dio stanovnitva stavi dio teritorije pod kontrolu, izabere lokalnu vladu i uspostavi suverenitet na toj teritoriji i kada ima organizovanu vojsku, tada predstavnici tog naroda imaju status ustanika. Oni postaju faktor meunarodnih odnosa u drugoj fazi kada se problem internacionalizuje. Procesi nastanka i priznanja drava Drave su nastajale i nastaju na razliite naine, zavisno od realnih istorijskih uslova, uz dva osnovna principa: naelo narodnosti (da li narod to legitimno podrava) i naelo legitimiteta (da li je to u skladu sa meunarodnim pravom).

Drava kao realna istorijska injenica Godine 1815. u meunarodnim odnosima uestvovale su 23 suverene drave, 1899. godine na prvoj Hakoj konvenciji bilo ih je 44, od toga 5 iz Azije i ni jedna iz Afrike, poslije Prvog svjetskog rata u Drutvu naroda bilo ih je 45, na osnivanju UN bilo je 50, a danas ima 185 drava. Postoje drave koje su postale realnost i prije razvijanja meunarodnih odnosa, kao to su: Kina, Engleska, Japan, Grka, Turska, Rusija, panija, Portugalija itd. One su u meunarodne odnose ule kao ve formirani faktori i uticale su na oblikovanje meunarodnih odnosa i prava.

Nastanak drave samoopredjeljenjem naroda Povelja UN iz 1945. godine o pravu naroda na samoopredjeljenje. Deklaracija UN iz 1960. godine o kolonijalnim narodima definie da samoopredjeljenje naroda ne moe posluiti kao razlog za djelimian ili totalan raspad drave. Deklaracija iz 1966. godine zabranjuje upotrebu sile kod procesa samoopredjeljenja naroda. Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima iz 1966. definie pravo naroda na samoopredjeljenje. Deklaracija iz 1970. godine zabranjuje spoljno mijeanje prilikom samoopredjeljenja naroda. Deklaracija iz 1981. godine ograniava samoopredjeljenje samo kao pravo naroda u kolonijama, pod stranom okupacijom i u rasistikim reimima. Stvaranje drave na osnovu samoopredjeljenja naroda je najee koriteno u demontiranju kolonijalnog sistema, gdje su kolonije na osnovi akata UN sticale nezavisnost i status meunarodnog subjekta. Antikolonijalni proces odvijao se u dva osnovna vida: saglasnou volja kolonije i drave kolonizatora i ustanikom oruanom borbom, koja se opet zavrava saglasnou kroz Ujedinjene nacije. Vlada Portugalije je 1974. godine priznala nezavisnost Gvineji-Bisao, Angoli, Mozambiku, Zelenortskim ostrvima itd. Francuska nije na miran nain prihvatila nezavisnost svojih kolonija, zbog ega su voeni ratovi u Aliru ezdesetih godina i u Indokini pedesetih godina. Velika Britanija je dozvoljavala dekolonizaciju, ali je nastojala zadrati neokolonijalni uticaj (primjer Komonvelta). Badinterova komisija je dala nekoliko miljenja o dravnoj krizi u bivoj SFRJ. Miljenje br. 1. od 1. decembra 1991. godine U disoluciji federativne drave sve federativne jedinice imaju pravo na sukcesiju i ni jedna posebno nema pravo da za sebe preuzme puni kapacitet prethodne federativne drave i da sama bude njen sukcesor. Ovdje su usvojene deklaracije o kriterijumima za priznavanje drava u Istonoj Evropi i Jugoslaviji. Miljenje br. 2 od 11. januara 1992. godine Pravo na samoopredjeljenje srpskog naroda u pojedinim republikama je nesporno, ali u granicama tih republika uti possidetis iuris. Miljenje br. 3 od 11. januara 1992. godine U procesu disolucije drave, granice federativnih jedinica postaju dravne i mogu se mijenjati samo njihovom meusobnom voljom. Miljenje br. 8 iz jula 1992. godine - da je proces disolucije Jugoslavije zavren. Samoopredjeljenje naroda proizilazi iz njegovog suverenog svojstva i iskazuje se kroz odnos prema postojeoj dravi ili nekoj koja treba tek da se stvori, i moe biti negativno i pozitivno. Pozitivno samoopredjeljenje naroda obuhvata agregaciju, prisajedinjenje i preureenje drave. Agregacija. Kada jedan narod ili nacija ivi u vie manjih drava, kneevina ili u nekom drugom obliku dravnosti, i kroz opti nacionalni pokret odlui da se ujedini i da stvori dravu. Primjer Italije. Pojedine teritorije imaju dravnost, ali nemaju u dovoljnom kapacitetu da se mogu ujediniti kao pravni subjekti, nego se proces ujedinjenja odvija kroz nacionalni pokret koji ima za cilj stvaranje jedne nacionalne drave.

Prisajedinjenje. Kada postoji organizovana drava jednog naroda, a u njenom okruenju postoji niz dravnih oblasti u kojima ivi isti narod, tada drava ujedinitelj iri na te oblasti svoju suverenost i kao osniva stvara novu dravu, a njeno novo ureenje kompromisno prilagoava interesima oblasti koje je prisajedinila. Ovdje vai i princip dobrovoljnosti ujedinjenja i realne moi ujedinitelja. Primjer ovakve drave je Njemaka (Pruska Bizmark, druga polovina devetnaestog vijeka, pa i Velika Britanija iz osamnaestog vijeka). Preureenje unutranjeg poretka. Primjer ovakve drave je Bosna i Hercegovina, a dijelom i Makedonija. Drava je vieetnika, interesi etnikih zajednica razliiti i suprtostavljeni. Zajednika drava je dijelom zajedniki interes, a dijelom istorijska nunost. Etnike nacije ne mogu u potpunosti da podrave svoje interese, ali istovremeno ne mogu da stvore svoje posebne drave pa su prinuene da preureenjem unutranje organizacije drave iznau model suivota. Otcjepljenje-secesija. To je akt jednog dijela stanovnitva koje preovladava na odreenoj teritoriji drave da se zajedno sa teritorijom konstituie u novu dravu i izdvoji iz sastava dotadanje drave ili da se prisajedini nekoj drugoj (susjednoj) dravi. Disolucija (raspad) drave. Kada iz objektivnih okolnosti i unutranjih protivurjenosti drava ne moe da funkcionie i narodi ne ele da ive u takvoj dravi, drava moe da se raspadne i prestane postojati. Obino ovaj proces prati sukob i graanski rat. Krajnji ishod ove situacije je sukcesija drave na njene nasljednice. Sukcesija kao pravna posljedica disolucije drave Navedeni pojam je iz latinskog jezika: SUCCESSIO - nasljeivanje. Sukcesija je proces nasljeivanja prava i obaveza prethodne drave na ijoj je teritoriji (potpuno ili djelimino) nastala jedna ili vie novih drava. Sukcesiju trebamo razlikovati od kontinuiteta drave. Kontinuitet podrazumijeva da drava zadrava sve elemente meunarodnog subjektiviteta bez obzira na promjenu unutranje vlasti, revoluciju, ureenje, teritorijalne izmjene ili trenutni poloaj u meunarodnoj zajednici. Primjeri: Turska, Austrija, Velika Britanija, Jugoslavija itd. Sukcesija podrazumijeva da je na dijelu ili na cjelini teritorije neke drave nastala potpuno nova drava procesima agregacije ili disolucije. Za razliku od secesije, to je promjena teritorijalnog integriteta drave u kojoj drava sukcesor (nasljednik) ulazi u pravni odnos sa dravom koja je ranije imala tu teritoriju, i na osnovu pravnog odnosa vri sukcesiju, dok je secesija obino nasilna, gdje se naknadno uspostavljaju pravni odnosi i normalizacija. Sukcesija moe biti djelimina ili potpuna. Moe biti pozitivna i negativna, zavisno da li se drave spajaju ili razdvajaju. Takoe, sukcesiju treba razlikovati od identiteta drave, jer je sukcesija nasljeivanje drave u vie aspekata, a identitet je nastavak osobina drave. Pitanje sukcesije je kodifikovano u meunarodnom pravu Bekim konvencijama iz 1978. godine (sukcesija ugovora) i 1983. godine (sukcesija, imovine, arhive i dugova). Ugovori se nasljeuju kao obaveza u sluajevima 1) opti meunarodni ugovori ius cogens, ugovori legislative (enevska konvencija o sprjeavanju i kanjavanju zloina genocida, Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima, Pakt o ljudskim pravima, Povelja Ujedinjenih nacija i sl.);

2) kada na teritoriji jedne drave nastane vie drava, sve drave sukcesori imaju obavezu prema ugovorima koje je zakljuila prethodna drava. Ovaj princip je nastao zato to su novonastale drave kao dio prethodne drave ve bile subjekt ugovora u njihovom zakljuivanju i primjeni (posebno Jugoslavija); 3) kada je meunarodni ugovor teritorijalni i kada je njegov predmet vezan za teritoriju u smislu slubenosti, nesmetanih prolaza, pristupa, komunikacija, plovnih puteva, demilitarizacije. 4) ako je nova drava ranije bila kolonija pa je kolonijalna sila u njeno ime, ali ne i u njenom interesu, zakljuivala ugovore; 5) kod lanstva u meunarodnim organizacijama koje je na dobrovoljnoj osnovi - nova drava nema obavezu; 6) u sluajevima kada su predmet ugovora drave prethodnice bile vojne baze i eksploatacija prirodnih bogatstava, tada drava sukcesor ne nasljeuje obavezu potivanja ovih ugovora. Drava nema obavezu nasljeivanja, ali ima interes 1) lanstvo u meunarodnim organizacijama, iako nije obaveza, u interesu je nove drave, jer u dananjim meunarodnim odnosima i pravu meunarodne organizacije imaju veliku ulogu; 2) kada se vie drava spaja u jednu pa je jedna drava imala ugovor, a druga nije, tada je interes da se prethodni ugovor ratifikuje kao obaveza cijele drave; 3) kod svih ostalih ugovora, pogodbi i drugih ugovora koji su u razliitim fazama zakljuivanja, drava sukcesor moe da se prikljui. Prema Bekoj konvenciji o sukcesiji drava iz 1978. godine zanimljivo je pitanje meunarodnih ugovora. Situacija kada su ugovori na snazi na dan sukcesije drava. Ugovori se ne nasljeuju kao obaveza u sluajevima 1. Drava sukcesor ne preuzima automatizmom ugovore drave prethodnice u pravima i obavezama, ak i kada drava prethodnica i drava sukcesor u tom smislu zakljue ugovor. Takoe, drava sukcesor ne moe da automatizmom nastavi prava i obaveze iz ugovora svojom jednostranom izjavom da prihvata ugovore. 2. U pogledu teritorije drave sukcesora ugovori ostaju da vae osim ukoliko ugovorima nije drugaije ureeno ili ako bi primjena ugovora na tu teritoriju bila inkompatibilna sa predmetom i ciljem ugovora. Situacija kada ugovori nisu na snazi na dan sukcesije drava (lan 18.) 3. Ako je na dan sukcesije drava prethodnica bila drava-saugovara, drava sukcesor moe putem notifikacije sukcesije uspostaviti svoj status nove drave-saugovaraa. Ako je na dan sukcesije drava prethodnica bila drava-saugovara multilateralnog ugovora koji je stupio na snagu poslije datuma sukcesije, drava sukcesor moe putem notifikacije sukcesije uspostaviti status straneugovornice. Navedena pravila se ne primjenjuju ako bi primjena ugovora bila inkomaptibilna sa predmetom i ciljem ugovora. Ako je potreban pristanak svih strana ugovornica, drava sukcesor opet stie

status na osnovu njihove saglasnosti. Situacija kada je drava prethodnica potpisala ugovor pod rezervom ratifikacije, prihvatanja ili odobravanja (lan 19.)

lanovi 8., 9., 15., 16., 17. 4. Kada je drava prethodnica poptisala ugovor, ali ga nije ratifikovala u vrijeme svog postojanja, drava sukcesor moe ratifikovati, prihvatiti ili odbiti takav ugovor kao da ga je i ona sama potpisala. Vae iste rezerve o inkompatibilnosti i saglasnoti svih strana ugovornica. Situacija kod dvostranih (bilateralnih) ugovora. 5. Bilateralni ugovor ostaje na snazi nakon sukcesije jedne od ugovornica ako je tako izriito dogovoreno, definisano ili ako iz ponaanja strane ugovornice i nove drave kao strane ugovornice proizilazi da su se one tako dogovorile. Agregativna sukcesija - situacija kada se stvore nove nezavisne drave od vie teritorija. 6. Kada nova nezavisna drava nastane agregacijom dvije ili vie teritorija, smatra se kao stranaugovornica jednog ugovora ili stie takav status putem notifikacije o sukcesiji. Ako je ranije pristanak na ugovor dat od jednog broja teritorija, u novom ugovoru se obuhvata cjelokupna teritorija, koju obuhvata novi dravni subjekt uz rezervu o inkompatibilnosti primjene u pogledu predmeta i cilja. Situacija kada su ugovori na snazi na dan sukcesije spajanjem dvije ili vie drava. 7. Kada se dvije ili vie nezavisnih drava ujedinjuju u jedno novu nezavisnu dravu, svaki ugovor koji je na dan sukcesije bio na snazi u svakoj od drava ostaje i dalje na snazi kod ujedinjene drave sukcesora. Ova odredba ima rezerve: da je drugaije usaglaeno prilikom ujedinjenja, inkompatibilna primjena u pogledu predmeta i cilja, drava sukcesor ne da notifikaciju za primjenu ugovora na cijeloj teritoriji itd. Situacija kada ugovori nisu na snazi na dan sukcesije spajanjem dvije ili vie drava (lan 32.) 8. Nova nezavisna drava nastala spajanjem moe putem notifikacije sukcesije uspostaviti svoj status drave saugovaraa ukoliko je ma koja od drava-prethodnica bila saugovara na dan sukcesije. 9. Drava sukcesor moe putem notifikacije sukcesije uspostaviti status strane ugovornice ugovora koji stupa na snagu kasnije od datuma sukcesije ukoliko je ma koja drava prethodnica bila drava saugovara u pogledu ugovora. Ovdje takoe vae rezerve u pogledu drugaijeg regulisanja, inkompatibilnosti primjene u vezi s predmetom i ciljem saglasnoti svih strana-ugovornica. Situacija kada su ugovori prihvaeni pod rezervom ratifikacije na dan sukcesije spajanjem. 10. Ako je jedna drava prethodnica potpisala ugovor pod rezervom ratifikacije, drava sukcesor moe ratifikovati, odbiti ili prihvatiti ugovor kao i da ga je sama potpisala. Takoe, ovdje postoje rezerve kao i kod drugih ugovora. Sukcesija u otcjepljenju dijela teritorije. 11. Kada se jedan dio teritorije odvoji od drave prethodnice, bilo da prethodnica nastavi egzistirati ili ne, ugovori koji su vaili prije odvajanja na teritoriji drave-prethodnice vae i nakon odvajanja na teritoriji drave sukcesora.

lan 24. lan 30. lan 31. lan 33. lanovi 32., 33., 34., 35., 36.Kada je ugovor drave prethodnice vaio na dijelu jedne teritorije, ugovor ostaje na snazi na toj teritoriji drave sukcesora. Kada poslije odvajanja jednog dijela teritorije dravaprethodnica nastavlja da egzistira, ugovori prije sukcesije ostaju na snazi nakon sukcesije na ostatku njene teritorije. 12. Takoe, kod ugovora koji jo nisu potpisani vae pravila koja smo iznosili o dravama saugovaraima. U Bekoj konvenciji od 8. aprila 1983. godine regulisana je sukcesija: imovine, arhiva i dugova. Imovina - teritorijalni i funkcionalni princip -Pokretna i nepokretna imovina prenosi se na sukcesora kada nestane drave u cjelini, i tada se javna dobra: eljeznice, brodovi, finansije, javne zgrade prenose ipso facto kako su zateene na teritoriji novih drava. - Kada se jedan dio drave otcijepi (secesija), nepokretna imovina se prenosi koja je zateena na dijelu otcijepljene teritorije, a pokretna imovina se prenosi po funkcionalnom principu, tj. ona koja je u funkciji nove teritorije. Dravna imovina drave prethodnice prelazi na dravu sukcesora datumom sukcesije ukoliko nije drugaije dogovoreno ili odlueno od strane meunarodnog organa. Dravna imovina drave-prethodnice prelazi na dravu-sukcesora bez naknade, ukoliko nije drugaije dogovoreno ili odlueno od strane dravnog organa. Drava-prethodnica duna je uvati imovinu koja se prenosi i uvae imovinu treih drava. Takoe, kod ujedinjenja vie drava vri se prenos na dravu sukcesora. U sluaju raspada (disolucije) dravna imovina prelazi na drave sukcesore po teritoriji novih drava, ako je imovina izvan teritorije, dijeli se po pravinoj razmjeri. Javni dugovi - Javni dugovi se preuzimaju zakljuenjem novog ugovora izmeu sukcesora zavisno od veliine, ekonomske snage, broja stanovnika, u sluaju da drava prethodnica nestane u potpunosti, a naslijedi je vie novih drava. - ako se pojavi nova drava koja u cjelini zamjenjuje staru, postoji jedan sukcesor koji preuzima dugove stare drave (primjeri Rusije i SSSR-a, stare i nove Jugoslavije). - javni dugovi se ne prenose na drave sukcesore ako je dio teritorije prethodne drave prije sukcesije imao finansijsku autonomiju. Primjer Finske kada se 1917. odvajala od Rusije. Arhiva

Podjela arhive se regulie ugovorom izmeu drava sukcesora po kriterijima izvoraarhive, teritorijalnosti, vanosti za pojedine drave, funkcionalnosti, nacionalnog i kulturnog nasljea itd.

Pravni poredak Postoji prelazna faza izmeu starog i novog pravnog poretka i pravo je, ali i interes, nove drave da preuzme dio starog poretka, jer ne moe izmijeniti poredak u apsolutnom smislu i odjednom, ali se takoe uzimaju u obzir i meunarodne obaveze i poloaj prethodne drave, kao i norme ljudskih prava. Pitanje vlasnitva i steenih prava Ovaj segment nije obaveza drave sukcesora iz meunarodnog prava, i to se smatra pitanjem unutranjeg poretka novih drava. Ovo pitanje se moe postaviti iz aspekta meunarodnih ugovora legislative koji se tiu ljudskih prava. Stanovnitvo - dravljanstvo Pravo dravljanstva je sadraj Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima, ali ovo pravo daju drave koje svojim propisima mogu da : - priznaju dravljanstvo prethodne drave automatizmom, - da priznaju prethodno dravaljanstvo u odreenom roku i pod odreenim uslovima, - da ponude ljudima da se izjasne u pogledu izbora dravljanstva, obino u roku od dvije godine, to se regulie ugovorom izmeu sukcesora, - da se meusobnim ugovorom regulie mogunost dvojnog dravljanstva.

Sukcesija SFR Jugoslavije Primjer sukcesije Jugoslavije, Sporazum drava sukcesora iz 2001. godine (lan 18.). U procesu koji je prethodio zakljuivanju Sporazuma, osim republika sukcesora, bitnu ulogu su imali i predstavnici meunarodne zajednice i njihovi akti o sukcesiji: Meunarodna konferencija za primjenu mira, Odluka Savjeta za primjenu mira, Rezolucija Savjeta bezbjednosti UN 1022 iz 1995. godine o principu konsensusa u rjeavanju otvorenih pitanja sukcesije. Sporazumom su definisana pitanja sukcesije: a) pokretna i nepokretna imovina; b) diplomatska i konzularna predstavnitva; c) finansijska imovina; d) arhive;

e) penzije; f) ostala prava, interesi i obaveze; g) privatna svojina i steena prava. Ustanovljen je Stalni mjeoviti komitet kao organ koji e pratiti primjenu sporazuma o sukcesiji. Sporazum se primjenjivao na osnovu dobre vjere iz Povelje UN, a svaka drava sukcesor je na bazi reciprociteta preduzimala mjere unutar svojih unutranjih zakonodavstava kako bi obezbijedila provoenje sukcesije. Specifinost Sporazuma je osnova konsensusa, gdje nije dozvoljeno stavljane rezerve, i on je podlijegao ratifikaciji, a putem Visokog predstavnika jedan originalni primjerak Sporazuma je deponovan kod Generalnog sekretara UN.Diplomatska i konzularna predstavnitva podijeljena su uz saglasnost drava sukcesora. Jedan dio diplomatske imovine je naveden i podijeljen: BiH London, ambasada; Hrvatska - Pariz, ambasada; Makedonija - Pariz, generalni konzulat; Slovenija - Vaington, ambasada; SRJ - Pariz, rezidencija. Drugi dio imovine je podijeljen procentualno: BiH 15%, Hrvatska 23,5%, Makedonija 8%, Slovenija 14 % i SRJ 39,5%. Partijski uticaj na sukcesiju SFRJ kao recidiv biveg jednopartijskog ustavnog poretka - primjer BiH Tropartijsko vodstvo, simbolizovano kroz svoje prvake, u nastojanju privoenja kraju sukcesije napravilo je dvije krupne greke pa je cijeli problem zapeo na neodreeno vrijeme. 1. Prva greka je to su javno demonstrirali partijsku dravu u kojoj se sve bitne odluke donose na sastancima partijskih lidera, gdje politiki dogovor lidera postaje izvor prava i ima karakter suverenog akta. 2. Druga greka je u neustavnom poimanju dravne vlasti, gdje se vlast entiteta i vlast Bosne i Hercegovine posmatraju kao dvije odvojene i suprotstavljene kategorije, pa nastaje borba oko toga koja e vlast prevladati. Pitanje sukcesije je regulisano kodifikovanim normama meunarodnog prava, Bekom konvencijom iz 1978. godine (ugovori) i Bekom konvencijom iz 1983. godine (imovina, arhiva i dugova). Bilo koji politiki subjekt unutar jedne drave duan je da potuje meunarodne norme o sukcesiji, pa tako i o sukcesiji bive jugoslovenske drave. Sukcesori Jugoslavije su est bivih republika koje su postale nezavisne drave. Drava Bosna i Hercegovina je jedan od sukcesora bive drave, i oko ovih injenica nema pravnih nejasnoa. Problem je nastao u pitanju ta je drava Bosna i Hercegovina, ta ovaj pojam u sebe ukljuuje? U navedenom kontekstu pojavila su se dva dominantna i ujedno

ekstremna stanovita, od kojih je jedno unitaristiko, a drugo konfederalno, a ni jedno nije u skladu sa Ustavom Bosne i Hercegovine. Unitaristiko poimanje izjednaava dravu sa dravnim institucijama na nivou Bosne i Hercegovine i u entitetima vidi prepreku funkcionisanja drave. Prema Ustavu, dravnu vlast Bosne i Hercegovine ine: dravne institucije na nivou Bosne i Hercegovine i dravne institucije na nivou entiteta, i to su objedinjene kategorije jedinstvene dravne vlasti koja se dijelom vri na nivou BiH, a dijelom na nivou entiteta. Podjela nadlenosti nije podjela vlasti (ovo je moja, a ovo tvoja vlast), a pravo vrenja vlasti nije vlasnitvo nad vlasti. Proces sukcesije podrazumijeva da zajednika Komisija savjeta ministara i vlada entiteta dodjeljuje imovinu na raspolaganje (po funkcionalno-teritorijalnom principu) dravnim institucijama na nivou Bosne i Hercegovine i dravnim institucijama na nivou entiteta. Problem sukcesije nije mogue uspjeno rijeiti sve dok se ovo pitanje ne vrati iz sfere partijskih politika u sferu meunarodnog prava i Ustava, jer aktuelni problemi nasljeivanja dravne imovine ne proizilaze iz pravnih pitanja sukcesije, nego iz protivrjenih odnosa partijske drave.

Nastanak drave voljom meunarodne zajednice Rijetki su primjeri ovog naina nastanka drava, ali ih je bitno razmotriti u dva aspekta. Meunarodna zajednica osniva dravu (Liga naroda osniva Irak 1932. godine, UN osniva Izrael 1948. godine, Evropske sile osnivaju Albaniju 1912. godine - Valona i 1913. godine meunarodno priznanje na Londonskoj konferenciji). Meunarodna zajednica posredno donosi niz odluka i akcija oko stvaranja drave u poetnom procesu konstituisanja, kao i u zavrnom procesu meunarodnog priznanja i prihvatanja. Nastanak drave kao posljedica rata Nakon svjetskih ratova nastajale su drave kao novostvorena realnost. Raspadom Austrougarske nastale su ehoslovaka, Rumunija, Poljska. Nakon Drugog svjetskog rata nastala je Istona Njemaka, nastanak Kraljevine SHS. Ovo nije pravni pojam ve realna politika injenica ravnotee snaga koja se mijenja sa promjenom odnosa u svijetu. To je davanje priznanja u procesu uz ispunjenja uslova tokom stvaranja drave i ugraivanje interesa meunarodne zajednice u sam proces nastanka (procesi pridruivanja Evropskoj uniji, problem Kosova, Crne Gore, Srbije, Vilsonove take za ureenje Evrope nakon Prvog svjetskog rata. BOSNA I HERCEGOVINA KAO SUBJEKT MEUNARODNOG PRAVA U procesu formulisanja koncepta spoljne politike jedne zemlje vanu ulogu imaju odgovarajue nezavisne naune i strune institucije i nevladine organizacije, kao i najkompetentniji pojedinci za pitanja spoljne politike i svih formi meunarodnog prava. Isto tako, vano je istaknuti da izradi nacrta koncepta spoljne politike najee prethodi priprema odgovarajue analitike osnove, parlamentarne rasprave, a u zemljama razvijene demokratije i iroka rasprava u javnosti. Naime, krajem XX i poetkom XXI vijeka na prostoru Balkana otpoeo je proces drutvenih, ekonomskih i politikih promjena koje predstavljaju osnovu za ulazak u porodicu zemalja koje su evopske i sjevernoatlanske vrijednosti postavile kao cilj, i sprovode se kroz multilateralne integracije. U periodu od 1991. do 1999. godine na Balkanu se desila brza i snana preraspodjela uticaja moi Zapada i Istoka, u korist Zapada, emu je u velikoj mjeri pogodovalo i stvaranje novih drava kroz dezintegraciju SFR Jugoslavije Slovenije, Hrvatske, Makedonije, Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore i Republike Kosova.

SPOLJNA POLITIKA Pojam, definicija i znaaj spoljne politike Spoljna politika predstavlja sveukupno djelovanje drave u meunarodnim odnosima, u njenim odnosima sa drugim dravama, odnosno meunarodnim organizacijama. Te aktivnosti podrazumijevaju kompleks politikih, bezbjedonosnih, ekonomskih i drugih odnosa u koje neka drava ili drugi meunarodni subjekt svojim djelovanjem, akcijama i aktivnostima ulazi sa spoljnim svjetom, rukovodei se sopstvenim unutranjim i spoljnim interesima, u okviru postojeeg sistema odnosa u meunarodnoj zajednici. Prethodnoj definiciji treba dodati samo jo meunarodno-pravne odnose. Ona u osnovi podrazumijeva dva odvojena politika procesa: 1. Prvi proces predstavlja politiku i pravnu aktivnost na kreiranju, utvrivanju spoljne politike od strane najviih dravnih organa, saglasno ustavu date zemlje, odnosno politike i bezbjedonosne politike usvojene od Koautor ovog teksta je Sanja Popovi iz Banje Luke Vojin Dimitrijevi i Radoslav Stojanovi. 1996. Meunarodni odnosi, Slubeni list SRJ. Beograd: Novinsko-izdavaka ustanova. str. 223. strane drave u odnosima sa spoljnim svijetom. Kreiranje spoljne politike u savremenim demokratskim drutvima je u nadlenosti najviih dravnih organa date zemlje. Ministarstvo inostranih poslova (MIP) je uobiajeni opti naziv za najvii dravni organ (resor vlade) koji se bavi sprovoenjem spoljne politike, odravanjem meunarodnih odnosa i, s tim u vezi, organizovanjem diplomatske djelatnosti. 2. Shodno prvom, drugi proces predstavlja diplomatsku aktivnost kojom se realizuju donesene odluke o spoljnoj politici date drave.

Spoljnopolitiki odluioci Svaki subjekt meunarodnih odnosa posjeduje sredite odluivanja iz koga potiu njegove spoljnopolitike akcije. Kod drave se to sredite nerijetko naziva vladom, a ljude koji u njega spadaju najbolje je nazvati donosiocima spoljnopolitikih odluka. Meutim, ukoliko grupa visokih inovnika, diplomata i pravnika ima jake i jasne predstave o optim ciljevima spoljne politike i kada svoju djelatnost zasniva na njima, politikim iniocima bie teko da u potpunosti promijene njen pravac ako ne ele da izazovu velike potrese i da se lie kadrova na ije se znanje i iskustvo moraju oslanjati. Politiki sistemi, koji se u najirem smislu nazivaju demokratskim, dovode do ireg kruga formalnih odluilaca, kao i do toga da oni ee mijenjaju i podlijeu nadzoru predstavnika stanovnitva, a u krajnoj liniji i kompletnog stanovnitva. U spoljnopolitikom odluivanju ne smije se podcijeniti znaaj koji imaju visoko karijerni slubenici, posebno oni iz ministarstva spoljnih poslova i odgovarajuih resora. Oni objedinjuju u sebi

strunost, iskustvo, obavijetenost, veze i stalnost - osobine koje se rijetko nalaze kod ostalih odluilaca. Njihov znaaj posebno dolazi do izraaja u situacijama kada suvlade nestabilne i kada se ministri spoljnih poslova i efovi vlada smjenjuju prije nego to mogu da stave svoj peat spoljnoj politici, koja tada obino i pada u sjenu unutranje politike. Takoe, spoljnopolitiko odluivanje ukljuuje i strunjake koji ne moraju biti u dravnoj slubi. Spoljnopolitike odluke Spoljna politika se sastoji u neprekidnom procesu donoenja spoljnopolitikih odluka i postupanja po njima. Kada su u pitanju ove odluke rijetko se moe povui granica izmeu znaajnih i beznaajnih odluka, te ona ponekad i zavisi od sluaja koji se prouava ili od irine teme koja se obrauje. Dok je podjela odluka po znaaju u mnogome proizvoljna, slina njoj, ali prilino pouzdanija, bila bi podjela spoljnopolitikih odluka u uem smislu na politike i administrativne. Cilj kao dio spoljnopolitikog odluivanja Cilj se ne moe racionalno odreivati bez poznavanja sredstava koja subjektu meunarodnih odnosa i meunarodnog prava stoje na raspolaganju, dok je, s druge strane, izbor sredstava uslovljen prethodnim izborom cilja. Ciljevi subjekata meunarodnih odnosa mogu se dijeliti po razliitim mjerilima, od kojih se najznaajnijima ine dva: 1. Prvi se tie subjekata od kojih njegovo ostvarenje zavisi i na koje e se posljedice tog ostvarenja odnositi, 2. Drugi je rok koji se za izvrenje cilja postavlja. Meuzavisnost spoljne politike i diplomatije Proces koji obuhvata diplomatsku aktivnost kojom se praktino ostvaruje utvrena spoljna politika, odnosno realizuju donesene spoljnopolitike odluke je glavni zadatak i cilj diplomatije, iz koga proizilaze i sve njene osobenosti. Diplomatija najneposrednije zavisi od spoljne politike. Osnovni zadatak diplomatije jeste da ide u stopu za i sa spoljnom politikom, da uestvuje u kreiranju iste i da prati njenu dinamiku i njoj svojstvene promjene. Pri tome treba znati da uloga diplomatije nije pasivna, niti je samo puki izvrilac utvrene spoljne politike. Odnos spoljne i unutranje politike Put voenja spoljne politike vodi kroz unutranju politiku. Unutranja politika bilo koje drave je nezaobilazna karika od koje u velikoj mjeri ovisi koncepcija spoljne politike. Politika svake savremene drave se sastoji od unutranje i spoljne politike. Donoenje racionalnih odluka i postavljanje realnih rokova u kojima je mogue sprovesti donesene odluke. Naprimjer meunarodni ugovor ne moe da stupi na snagu bez ratifikacije, predstavniki dom mora glasati za nju, a ef drave mora potpisati odgovarajui akt. Ma koliko ljudi bili posluni izvrioci tue volje, uvijek postoji mogunost da se njoj usprotive ili da postave svoje uslove. Oni u svakom sluaju ostaju formalni odluioci

DIPLOMATIJA I SPOLJNA POLITIKA Pojam i definicija diplomatije Pojam diplomatije u punom i pravnom znaenju nije mogue odrediti bez njegovog povezivanja sa pojmom spoljne politike, jer je istorija diplomatije duga koliko i istorija drutva i drave, prava i politike. Razvoj savremene diplomatije se, u naelu, posmatra u dva perioda: 1. razdoblje od poetka starog vijeka do XV vijeka i 2. razdoblje od XV vijeka do danas. U politikoj i pravnoj teoriji ne postoji univerzalna, opteprihvaena definicija kojom bi se mogla izraziti sutina i kompleksnost diplomatije, pored ostalog to saetost i sveobuhvatnost nije jednostavno uskladiti. Prema tome, diplomatija se definie na vie naina: sredstvo spoljne politike date drave primjena inteligencije i takta za voenje zvaninih odnosa izmeu vlada nezavisnihdrava ...ili, jo krae, voenje poslova izmeu drava mirnim sredstvima oznaava spoljnopolitiku djelatnost drave u odnosu na druge subjekte meunarodnog prava i meunarodnih odnosa drave i od njih osnovane meunarodne organizacije U uem smislu diplomatija znai vjetinu, okretnost i snalaljivost, a u irem smislu - dravni aparat, aparat pomou koga drava uspostavlja i odrava odnose s drugim dravama, zatiujui svoje interese u inostranstvu U prvom razdoblju vladari (suvereni) su povremeno slali i primali diplomatske izaslanike. U drugom razdoblju stvorena je ustanova stalne diplomatske misije i uvedena praksa stalnih diplomatskih predstavnika u odnosima meu suverenim dravama.

Zaeci diplomatije kao meunarodnopravne ustanove i spoljnopolitike prakse Zaeci diplomatije kao spoljnopolitike prakse datiraju od vremena postojanja drevnih naroda i njihovih dravnih tvorevina, kao to su bile drave Stare Indije, Hetsko carstvo (nedaleko od dananje Ankare), Vavilon, Asirija, Persija, Egipat, Kina i dr. Vrste diplomatije Dva osnovna vida savremene diplomatije su : - bilateralna diplomatija (diplomatski odnosi izmeu dvije drave) i

- multilateralna diplomatija (diplomatski odnosi izmeu vie drava). Meu osnovnu i najvaniju podjelu diplomatske aktivnosti profesor Ilija Dombinavodi i sljedee vrste diplomatije: Para diplomatiju Diplomatiju na vrhu (samit diplomatija) Vojnu diplomatiju Ekonomsku diplomatiju. Takoe, u diplomatskoj aktivnosti postoje i sljedei oblici diplomatije : atl diplomatija Informativna diplomatija Kulturna diplomatija Religijska diplomatija Sportska diplomatija Parlamantarna diplomatija Stalna (institucionalna) diplomatija Povremena (ad hoc) diplomatija. Diplomatija bez obzira na oblik u kojem se manifestuje, kroz brojne i raznovrsne oblike, ima svoju teinu i neosporan znaaj i vanost. SUBJEKTI MEUNARODNIH ODNOSA KAO ODREDNICE MEUNARODNOG PRAVA Pojam, znaaj i definicija Sam termin subjekti meunarodnih odnosa se moe upotrijebiti za glavne nosioce zbivanja na meunarodnoj sceni, koji se istovremeno ne moraju podudarati sa subjektima meunarodnog javnog prava.Krug subjekata meunarodnih odnosa vrlo je irok, i on, uz dravu kao najstarijeg i preteno najvanijeg nosioca internacionalnih radnji, zahvata: meunarodne vladine i nevladine organizacije, politike pokrete meunarodnog karaktera, multinacionalne kompanije, crkve i religijske pokrete, razne profesionalne meunarodne Subjekti meunarodnih odnosa su nosioci odreenih djelatnosti i zbivanja karakteristinih za sadraj ovih odnosa. To znai da se pod subjektom podrazumijeva svaki nosilac neke aktivnosti koja utie na meunarodne odnose u pozitivnom ili negativnom smjeru. Bitni kriteriji odreenja, uz trajnost takvog djelovanja, tj. svijest i namjera da se neto ini ili ne ini, jesu svakako i posljedice takve akcije, koje moraju imati meunarodno znaenje. Tek spoj takvih djelovanja, dakle veza izmeu voljnog, svjesnog i

namjernog angaovanja i ostvarenih efekata koji su preli okvire dravnih granica jedne zemlje, omoguava da se govori o nosiocima zbivanja i o djelatnosti koje se mogu nazvati subjektima meunarodnih odnosa i, slijedno ovome, posluiti meunarodnopravnom sankcionisanju tih odnosa. Drava kao subjekt meunarodnih odnosa Drave su u prolosti bile glavni nosioci ovih akcija na meunarodnom polju. BOSNA I HERCEGOVINA Iskustvo Bosne i Hercegovine u spoljnoj politici kroz istoriju Danas gotovo 190 zemalja odrava bilateralne diplomatske odnose ili stupa u druge oblike meusobne diplomatske komunikacije putem sve prisutnijih multilateralnih meunarodnih organizacija. Jedna od tih zemalja je Bosna i Hercegovina, koja je po istoriaru dr Anti Babiu imala prekid svoje dravnosti od oko est stotina godina. Dokumenti o njenom srednjovjekovnom funkcionisanju i odravanju odnosa s drugim dravama predmet su brojnih ne samo istorijskih istraivanja, ve i nastojanja da se u tome nau dokazi njene aktuelne dravnosti. Naime, Bosna i Hercegovina je sve do 1878. godine bila sastavni dio Otomanske imperije, da bi na osnovu odluka Berlinskog kongresa postala plijen Austrougarske. Poetkom XX vijeka Austro-ugarska okupacija je i formalno zamijenjena punom aneksijom i na taj nain je Bosna i Hercegovina postala dio dvojne monarhije. U okviru monarhije, na osnovu zakona iz 1910. godine, Bosna i Hercegovina je formalno imala izvjestan status autonomija, a faktiki je bila eton za politiku igru izmeu Budimpete i Bea. U vrijeme austrougarske okupacije Bosna i Hercegovina je sa svojom vjerskonacionalnom i socijalnom strukturom bila sloenija od svih drugih evropskih zemalja. S obzirom da je bosanskohercegovaka graanska politika bila konstituisana na vjerskonacionalnim osnovama, vrlo esto javlja se kao nosilac i zastupnik odreenih, esto divergentnih, dravnopravnih tendencija i koncepcija, na koje su i zvanini austrougarski inioci morali ozbiljno raunati. Otuda je itav politiki prostor, koji je uglavnom bio ispunjen dravnopravnim pitanjima, rezervisan iskljuivo za graansku politiku, odnosno graanske politike stranke. Dravno-pravno ureenje Bosne i Hercegovine Bosna i Hercegovina je po svom dravnom ureenju jedinstvena u svijetu, i po svim elementima ona je unikatni projekat meunarodne zajednice, njenih naroda i graana. Nadlenost institucija Bosne i Hercegovine Najznaajniji lan za odreenje oblika dravnog ureenja Bosne i Hercegovine jeste lan III Ustava. U njemu se odreuju nadlenosti institucija Bosne i Hercegovine. To su: a) Spoljna politika b) Spoljnotrgovinska politika c) Carinska politika d) Monetarna politika

e) Finansiranje ustanova i meunarodnih obaveza Bosne i Hercegovine f) Politika i propisi za useljavanje, izbjeglice i azil g) Sprovoenje krivinih zakona na meunarodnom planu i izmeu Entiteta, ukljuujui tu i odnose sa Interpolom h) Uvoenje i rad sredstava za meusobne i meunarodne komunikacije i) Regulisanje saobraaja izmeu Entiteta j) Kontrola vazdunog saobraaja. SPOLJNA POLITIKA BOSNE I HERCEGOVINE Opti okviri spoljne politike Bosne i Hercegovine Bosna i Hercegovina je specifina dravna zajednica, kako zbog sloenog oblika dravnog ureenja, tako i zbog njenog specifinog poloaja i meunarodnopravnog statusa, prevenstveno zbog integracija meunarodne zajednice u njoj. Pored toga, njen poloaj, s obzirom na okruenje i stanje u njemu, kao i ulogu i znaaj Balkana u Evropi, daju dodatnu dimenziju ovoj specifinosti. Analogno ovome, opti okviri njene spoljne politike determinisani su svim navedenim faktorima sa iskljuivo pravnog aspekta, njenim Ustavom i zakonima. KONCEPCIJA SPOLJNE POLITIKE BOSNE I HERCEGOVINE Da bi se u potpunosti razumio cjelokupan proces formiranja spoljne politike, neophodno je razlikovati dvije faze u tom procesu: prva faza je kreiranje spoljne politike, a druga faza jeste njena implementacija,to znai da bez adekvatno koncipirane spoljne politike nema ni njene uspjene implementacije. Poput zemalja Istone i Centralne Evrope, i Bosni i Hercegovini je neophodno da usmjeri svoje unutranje snage i diplomatiju za prijem u NATO, kao sistem kolektivne bezbjednosti, a potom i u Evropsku uniju. Meutim, Bosna i Hercegovina definie koncepciju spoljne politike u uslovima viestruke i specifine tranzicije. Specifinost viestruke tranzicije Bosne i Hercegovine ogleda se u sljedeem: tranzicija ekonomskog sistema, izgradnja novog politikog sistema, tranzicija suverenosti sa ranije federalne na jednu sloenu zajednicu koju karakterie sloena unutranja struktura sa dva entiteta i tri konstitutivna naroda. U sluaju Bosne i Hercegovine, Predsjednitvo, kao trolani kolektivni ef drave koga ine predstavnici tri konstitutivna naroda, je zadueno za kreiranje spoljne politike Bosne i Hercegovine. Kada je u pitanju druga faza, Ministarstvo inostranih poslova Bosne i Hercegovine je ona dravna institucija kroz koju se implementiraju odluke, zagovara politika i ostvaruju politiki ciljevi ve definisani od strane Predsjednitva Bosne i Hercegovine. Uspjena implementacija politikih ciljeva zavisi od dobre organizacije i usaglaenosti (podrazumijevajui jednaku zastupljenost predstavnika iz sva tri naroda) u radu Ministarstva inostranih poslova. Za Ministarsvo inostranih poslova je vezana mrea ambasada i konzulata van granica zemlje, to sve zajedno ini diplomatsku maineriju Bosne i Hercegovine. Cilj u ovom dijelu naeg izlaganja jeste identifikovati glavne funkcije koje obavlja ta mainerija, kako bi ukazali

da se one ne odnose samo na implementaciju, ve i na kreiranje spoljne politike. Ministarstvo inostranih poslova Bosne i Hercegovine predstavlja vaan politiki instrument relevantan za implementaciju politike putem funkcija: predstavljanja, pregovaranja i konzularnih usluga. U isto vrijeme, informacije i savjeti koji se dobiju od diplomata sigurno e ograniiti raspoloive opcije i uticati na odluke politikih lidera. Generalne smjernice i prioriteti za implementaciju spoljne politike Bosne i Hercegovine Koncepcija spoljne politike Bosne i Hercegovine poiva na generalnim smjernicama i prioritetima za njenu implementaciju donesenim i usvojenim od strane spoljnopolitikih odluioca, Predsjednitva Bosne i Hercegovine, 26. marta 2003. godine. Razvoj, uloga i znaaj Ministarstva inostranih poslova Bosne i Hercegovine Republika Bosna i Hercegovina je 6. aprila 1992. godine priznata kao nezavisna drava od strane Evropske komisije, a za lanicu Ujedinjenih nacija primljena je 22. maja 1992 godine, na osnovu Rezolucije Generalne skuptine Ujedinjenih nacija broj:46/237. DKP-a mrea Ministarstva inostranih poslova Bosne i Hercegovine Predstavljanje Bosne i Hercegovine u inostranstvu vri se putem ambasada, stalnih misija i generalnih konzulata. BOSNA I HERCEGOVINA I EVROATLANSKE I EVROPSKE INTEGRACIJE U skladu sa generalnim smjernicama spoljne politike Bosne i Hercegovine postignuti su sljedei znaajni pomaci u dijelu njene realizacije: Nakon potpisivanja Opteg okvirnog mirovnog sporazuma, decembra 1995. godine, za Bosnu i Hercegovinu je nesumnjivo najvaniji dogaaj bio zvanino otvorenje pregovora izmeu Bosne i Hercegovine i Evropske unije o Sporazumu o stabilizaciji i pridruivanju 25. novembra 2005. godine, koji je dvije godine kasnije, tanije 4. decembra 2007. Godine, parafiran u Sarajevu. U odnosima Bosna i Hercegovina i Evropska unija u periodu od petnaest godina desili su se sljedei vaniji dogaaji: Novembar 1995: Dejtonski mirovni sporazum je zaustavio rat i uspostavio dva entiteta u Bosni i Hercegovini: Republiku Srpsku i Federaciju Bosne i Hercegovine. U 1997. godini Savjet ministara Evropske unije postavlja politike i ekonomske uslove za razvoj bileteralnih odnosa. Bosna i Hercegovina uiva autonomne trgovinske povlastice. U 1998. godini uspostavljanje Evropska unija/Bosna i Hercegovina Konsultativne radne grupe (Consultative Task Force CTF), koja obezbjeuje tehniku i strunu pomo u podruju administracije, regionalnog okvira i politike. Maja 1999. godine Stabilisation and Association Prosess (SAP) nudi jasnu mogunost integracije za Bosnu i Hercegovinu, kao i druge etiri zemlje regiona u EU strukture. U junu 1999. godine usaglaen Pakt stabilnosti, politiki dokument kojem je strateki cilj stabilizacija u jugoistonoj Evropi putem pribliavanja zemalja regije evroatlanskim integracijama te jaanje regionalne saradnje.

Decembra 2000. godine Savjet donosi uredbu o programu pomoi Evropske unije za obnovu, razvoj i stabilizaciju putem CARDS programa. Decembra 2002. godine Evropska komisija je saoptila da su smjernice Mape puta o pribliavanju Evropskoj uniji uglavnom ispunjene. Novembra 2005. godine zvanino su otvoreni pregovori izmeu Bosne i Hercegovine i Evropske unije o Sporazumu o stabilizaciji i pridruivanju. Decembra 2007. godine u Sarajevu parafiran sporazum o stabilizaciji i pridruivanju Bosne i Hercegovine sa Evropskom unijom. U januaru 2010. godine Bosna i Hercegovina je postala nestalna lanica Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija, ime je napravljen znaajan iskorak, a Bosna i Hercegovina dobila priliku da samu sebe promovie na nain da pokae da je sposobna dati svoj doprinos u iznalaenju rjeenja i u drugim dijelovima svijeta. VRSTE DRAVA Mnotvo drava razlikuje se po veliini, ekonomiji, stanovnitvu, razvijenosti, i mogu biti klasifikovane po svim aspektima. Nas ovdje zanimaju elementi bitni za subjektivitet drave u meunarodnom pravu: dravno ureenje, organizacija, oblik subjektiviteta u meunarodnim odnosima. Personalna unija To je zajednica jedne ili vie potpuno odvojenih drava koje povezuje samo linost jednog suverena vladara. Komonvelt (zajednica naroda) je specifina dravna zajednica Velike Britanije i njenih bivih kolonijalnih posjeda. Nakon otcjepljenja SAD od Britanije kruna je u strahu od domino efekta pruila samostalnost drugim velikim kolonijama (Kanadi, Australiji, Novom Zelandu, a poslije Prvog svjetskog rata to je dobila i Irska). Program tehnike pomoi Evropske unije za obnovu, razvoj i stabilizaciju namijenjen Albaniji, Bosni i Hercegovini, SRJ, Hrvatskoj i Makedoniji Realna unija To je zajednica jedne ili vie drava, nastala objektivnim drutveno-istorijskim razvojem, kao i saglasnou i zajednikim interesom drava. Drava ima zajednike organe koji su od interesa za lanice. Konfederacija Drave stupaju u savez kako bi lake ostvarile svoje interese na meunarodnom planu, ali svaka drava ima poseban subjektivitet na unutranjem i meunarodnom planu. Savez drava Predstavlja savez vie drava razliitih svojstava, koje se nalaze na zajednikom teritorijalnom podruju i imaju zajednike civilizacijske vrijednosti i interese.

Federacija ili savezna drava Oblik drave koji nastaje saglasnom voljom konstituanata u dravi, i jedinstven je meunarodni subjekt. Federativne jedinice mogu da imaju poseban meunarodni subjektivitet, ali samo u granicama ustava saglasno saveznoj dravi i u oblastima koje nisu isto dravne (vojska, policija, finansije i sl). Zavisne drave - protektorati i vazalne drave Protektorat je pravni odnos u kome se jedna drava stavlja pod tutorstvo druge ili drugih drava. To se deava pod pritiskom sile ili ako je drava u situaciji da je to jedina realna opcija. Dravi protektoru se ugovorom povjerava voenje spoljne politike i ukupnih meunarodnih odnosa. Drava ne vodi svoju spoljnu politiku, ali zadrava status subjekta meunarodnih odnosa, jer je protektorat obino prolazna kategorija. Primjeri protektorata su Tunis pod Francuskom 1881., Maroko 1904., a nezavisan postao 1956. godine. Vazalne drave Ovakve drave su bile praksa u doba feudalizma, i zavisnost od drave za koju su vezani jaa je od protektorata. Dok protektorat ipak ima neki meunarodni ugovor, pa makar i nepravedan, vazalna drava ima jednostranu volju jake drave, i moe biti u onim granicama koje joj ta drava odredi, nema dvostrane volje (Srbija od 1830. do 1879. godine, Bugarska, Crna Gora). Razliiti su oblici, npr. Srbija je Parikim ugovorom iz 1856. god. ojaala vazalni poloaj i poela postajati subjekt meunarodnog prava, pa je 1859. pristupila briselskoj telegrafskoj konvenciji. Egipat je bio vazal Turske od 1867. do 1914. godine. Oblik vazalne drave, karakter njenih odnosa prema dravi za koju je vezana i oblik njenog meunarodnog subjektiviteta zavise od konkretnih drutveno-istorijskih okolnosti, odnosa snaga i interesa uticajnih drava u svijetu. Neutralne drave Poloaj drave koja na osnovu meunarodnog ugovora uzima pravo i obavezu da ostane neutralna u oruanom sukobu koje vode druge drave. Nije dovoljno proglasiti neutralnost, ve ona treba biti i priznata od drugih da bi imala dejstvo u meunarodnom pravu. vajcarska je neutralna od Bekog kongresa 1815. godine, Turska, vedska, panija u Drugom svjetskom ratu, Austrija nakon Drugog svjetskog rata itd.

ORGANI DRAVE U MEUNARODNIM ODNOSIMA Ukupnost postupaka i vjetina koje organi drave koriste u procesu pregovaranja u meunarodnim odnosima poimamo kao diplomatiju. U pravnoj nauci organi drave u meunarodnim odnosima dijele se na unutranje i spoljnje. Unutranji organi drave u meunarodnim odnosima su: efovi drava, predsjednici vlada, ministri spoljnih poslova, u nekim dravama i parlamenti. Spoljni organi drave u meunarodnim odnosima su: diplomatski predstavnici, konzuli, specijalni predstavnici. Ambasadore predlae ministar vanjskih poslova, i on im je hijerarhijski ef, a konanu odluku donosi ef drave. Ministra spoljnih poslova u vladi predlae premijer (u veini zemalja) uz saglasnost efa drave, jer ministar spoljnih poslova je formalnoorganizaciono u vladi, ali sutinski je podreen efu drave.

Organi drave u meunarodnim odnosima mogu se dijeliti na one kojima nisu potrebna ovlatenja, jer su ovlateni samim vrenjem funkcije (ef drave i ministar spoljnih poslova) i one kojima su potrebna ovlatenja (diplomate, specijalni izaslanici, predsjednik vlade, ministri, predstavnici parlamenta). EF DRAVE ef drave zastupa zemlju u meunarodnim odnosima i njegovi akti se identifikuju sa aktima drave, i potovanje prema jednoj dravi iskazuje se kroz poasti efu te drave. efu drave nisu potrebni akti ovlatenja i prethodne saglasnosti, jer je on ovlaten samim svojim poloajem. Zavisno od ustavnih i politikih sistema, moe biti i odstupanja, gdje je funkcija predsjednika vlade vanija od efa drave (primjer njemakog kancelara). Obaveze koje prihvati ef drave obavezuju dravu. MINISTAR SPOLJNIH POSLOVA Organizaciono, ministar je lan vlade pod formalnom hijerarhijom premijera, alisutinski on je prvi saradnik efa drave u meunarodnim odnosima. Ministru spoljnih poslova takoe nisu potrebna posebna ovlatenja, jer je on ovlaten svojim poloajem da moe predstavljati dravu, i njegove saglasnosti (ak i izjave) obavezuju dravu. U meunarodnom pravu se esto pominje sluaj izjave ministra spoljnih poslova Norveke, Ihlena, 1919. godine, u vezi sa sporom izmeu Norveke i Danske zbog suvereniteta nad Istonim Grenlandom. PREDSJEDNIK VLADE Predsjednik izvrne vlasti moe se pojavljivati kao organ u meunarodnim odnosima u razliitim ulogama. Predsjednik vlade moe zastupati dravu po ovlatenjima parlamenta i efa drave, a moe i bez ovlatenja, zavisno od unutranjeg ureenja drave (Njemaka). Moe uestvovati u meunarodnim odnosima kroz saradnju sa ministrom spoljnih poslova kao lanom vlade. 2Moe uestvovati u meunarodnim odnosima kroz djelovanje drugih ministara, u aktivnostima meunarodnih organizacija i multilateralne diplomatije.

PREDSTAVNIKI ORGANI Predstavniki organi uestvuju u spoljnim poslovima na tri osnovna naina: - ostvaruju meunarodnu saradnju sa predstavnikim organima u drugim dravama kroz parlamentarne delegacije ili kroz stalna pralamentarna tijela za meunarodne odnose; - ratifikuju meunarodne ugovore; - utvruju osnove spoljne politike drave i razmatraju izvjetaje efa drave, premijera i ministra spoljnih poslova. Bilateralna diplomatija Predstavlja najstariji i najraspostranjeniji oblik meunarodne saradnje meu dravama. Specifina je po postojanju stalnih diplomatskih predstavnitava (ambasada) koje se uspostavljaju na osnovu obostrane saglasnosti koje ukljuuje i kadrovski aspekt. Osnovni akt kojim je kodifikovana bilateralna diplomatija

donesen je jo 1815. godine na Bekom kongresu, dopunjen Protokolima iz Ahena 1918. i Bekom konvencijom iz 1961. godine. Beki kongres 1815. godine je kroz aneks definisao Pravilnik o rangu diplomatskih predstavnika. 1. Klasa ambasadora, delegata i nuncija. 2. Klasa ministara, poslanika ili drugih lica koje je akreditovao vladar. 3. Klasa otpravnika poslova koje je akreditovao ministar inostranih poslova. Reprezentativni karakter imaju ambasadori, delegati, nunciji. Protokolom iz Ahena od 1918. godine diplomatski predstavnici su svrstani u etiri kategorije. 1.Ambasadori, papski legati i nunciji - akreditovani kod efa drave 2.Izvanredni poslanici i opunomoeni ministri - akreditovani kod efa drave 3.Ministri rezidenti - akreditovani kod efa drave 4.Otpravnici poslova - akreditovani kod ministra spoljnih poslova. Bekom kovencijom iz 1961. godine dodatno je definisan rang diplomatskih predstavnika (lan 14.). 3 1. ambasadori i nunciji akreditovani kod efa drave i drugi efovi misija odgovarajueg ranga, 2. poslanici, ministri i internunciji akreditovani kod efa drave, 3. otpravnici poslova, akreditovani kod ministra spoljnih poslova. Akreditacija je izbor i imenovanje diplomatskog predstavnika, a agreman je pristanak efa drave ili ministra spoljnih poslova druge drave da prihvati akreditovanog predstavnika. Kod konzula je patentno pismo i razlikuje se od agremana, jer nije adresirano na konkrenog subjekta, nego je uopteno i predaje se diplomatskim putem, dok se akreditacija predaje lino u audijenciji kod efa drave. Konzul uglavnom vri funkciju na principu ratione materiae, a meunarodno pravo iz ove oblasti kodifikovano je Bekom Konvencijom o konzularnim odnosima iz 1963. godine. Konzularne funkcije (lan 4. Konvencije) svode se na: - zatita prava i interesa drave, prava i interesa pojedinaca u granicama meunarodnog prava; - prouavanje, izvjetavanje, unapreenje razvoja privrednih, kulturnih, naunih, trgovinskih i drugih odnosa izmeu drava; - ukazivanje pomoi brodovima, avionima, posadama, u skladu sa unutranjim pravom drave u kojoj se nalazi; - izdavanje pasoa, putnih isprava, viza i drugih administrativnih poslova;

- djelovanje u svojstvu javnog biljenika, matiara i drugim poslovima, ukoliko zakoni dotine zemlje to dozvoljavaju; - zatita interesa dravljanja u pogledu naseljavanja teritorije; - dostavljanje raznih pravnih spisa, sudskih akata, zamolnica itd. Konzuli se dijele po rangu (lan 9.): a) generalni konzuli, b) konzuli, c) vice-konzuli, d) konzularni agenti. SPECIJALNE MISIJE - To je privremena misija koja predstavlja dravu koju ona alje u drugu dravu uz njen pristanak da se razrijee ili usaglase odreena pitanja iz odnosa dviju drava. Multilaterarna diplomatija Razvijala se uporedo sa bilateralnom diplomatijom kroz kongrese, konferencije, a puni razvoj doivljava osnivanjem meunarodnih organizacija, naroito UN, Savjeta Evrope, OEBS-a i Evropske unije. Multilateralna diplomatija je organizovana saradnja izmeu vie subjekata meunarodnog prava, koja se odvija na osnovu prethodno utvrenih pravila i procedura. Uee meunarodnog subjekta u multilateralnoj diplomatiji moe biti privremeno i stalno. Privremeno uee je u obliku delegacije na nekom kongresu, zasjedanju. Ona je tematski i vremenski ograniena i odvija se po utvrenoj proceduri i pravilima koja se donose za svaki skup posebno. Stalno uee odnosi se na stalna predstavnitva u meunarodnim organizacijama (OUN, EU) i ova aktivnost se odvija po ranije utvrenim optim pravilima i procedurama. Pri Savjetu bezbjednosti stalne lanice (Rusija, SAD, Britanija, Francuska i Kina) obavezne su i ovlatene da imaju stalne misije pri ovom organu UN. Multilaterarna diplomatija je osnovni oblik meunarodnih odnosa i osnova je izgradnje meunarodnog prava, naroito u aspektima kodifikacije i primjene. PRAVA, NADLENOST I MEUNARODNA ODGOVORNOST DRAVA Kodifikacija meunarodnog prava u aspektima prava, dunosti i odgovornosti odvijala se kao protivurjean proces i nije jo uvijek zavrena. Politiki interesi i meunarodno pravo u navedenim aspektima se direktno prepliu na suprotstavljenosti dva osnovna interesa i koncepta. Mone drave (ekonomski, vojno, politiki) imaju interese da ne podlijeu pravnoj odgovornosti, jer ne ele kao stvaraoci prava da obavezuju same sebe. S druge strane, manje mone drave (slaba ekonomija, slaba politika i vojna mo) imaju interese da se meunarodno pravo u aspektima statusa drava to vie kodifikuje i da se umanji faktor sile u meunarodnim odnosima.

Prava drave: Pravo na suverenost. Pravo na jednakost. Pravo na samoodranje. Pravo na saobraaj i komunikaciju. Pravo na potovanje. Nadlenost drave

Nadlenosti drave kao subjekta meunarodnog prava su : Teritorijalna. Personalna. Nadlenost opteg interesa. Iskljuiva nadlenost.

Odgovornost drave Drava ima odgovornost: graansku, krivinu, politiku i civilizacijsku.