IFC Family Business Governance Handbook - Azeri

Ail irktlrinin dar Olunmasna dair IFC-nin
Tlimat
Ail irktlrinin dar Olunmasna dair IFC-nin Tlimat
kinci nr: alban, in, rb, fransz, ingilis, ispan, makedoniya, portuqal v rus dillrind mvcuddur. Mllif hququ Beynlxalq Maliyy Korporasiyasna mxsusdur nvan: 2121 Pennsylvania Ave. NW, Washington, DC 20433 Amerika Birlmi tatlar
Dnya Bank Qrupunun zv
Qeyd-rt
Ail irktlrinin dar Olunmasna dair IFC-nin Tlimat (Tlimat) Beynlxalq Maliyy Korporasiyasnn ii heyti trfindn hazrlanb. Burada yer tapm fikirlr v rylr IFC-y, Dnya Bank Qrupuna, onun Direktorlar urasna v ya tmsil etdiyi lklr aid edilmmlidir v mtlq olaraq onlarn mvqeyini ks etdirmir. Bu tlimatda yer tapm mlumat v faktlar mumi qaydalar baxmndan xo niyytl ifad edilib. Bununla bel, IFC v Dnya Bank Qrupu szgedn mlumat v faktlarn dqiqliyin zmant vermir v bunlardan istifad il bal hr hans xoaglmz nticy gr he bir msuliyyti z zrin gtrmrlr. Aadak mtn mllif hququ il qorunur. Bunun myyn hisslrini v ya tam hcmd krlmsi v/v ya icazsiz trlmsi mvafiq hquq normalarnn v qanunlarn pozulmas il nticln bilr. IFC bu nrin yaylmasn dstklyir v bellikl, tlimatdan istifad ednlr tkrar sat, yaymlanma v ya mtnin slinin yenidn ilnmsi hququnun verilmmsi rtil bundan xsi, qeyri-kommersiya mqsdli istifady icaz verir. Tlimatn digr yolla krlmsi v ya tlimatdan digr yolla istifad IFC-nin birmnal yazl icazsini tlb edir.
AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI
n sz
Ail irktlrinin dar Olunmasna dair IFC-nin Tlimatnn mqsdi IFC-nin investisiya v mavir xidmtlri zr ii heytin onlarn ail irkti kimi faliyyt gstrn mtrilrl birlikd ail irktlrinin idar olunmasnda sas msllrin ayrd v hll edilmsind yardm olmaqdan ibartdir. Bu tlimat, ail irktlrinin idar olunmas iinin gclndirilmsin diqqt yetirn IFC-nin mtrilri n bldi/aray kitabas kimi d faydal ola bilr. Tlimat ail irktlrinin idar olunmas baxmndan mvafiq mtrilrin qiymtlndirilmsi n IFC daxilind hazrda ttbiq ediln IFC-nin Korporativ daretm Metodologiyasn tamamlayr. Bu tlimat ail irktlrinin idar olunmas zr mfssl nmunvi mnb kimi nzrd tutulmur. Ail irktlri msllri zr ixtisaslam konsultantlara, pekar hquqnaslara v mhasiblr veril bilck tfrratl mslhti d vz etmir. ksin, biz onu ail irktlri iind idaretm il bal mumi dilemmalar zr tklif olunan yanamalarla birlikd ail irktlri iind korporativ idaretmnin n vacib hisslrinin ycam v praktiki tsviri kimi nzrd tuturuq. Tlimatda hat olunan mvzular zr lav tfrratl mlumat xttalt mtnd bu mvzu il bal mvcud olan trafl dbiyyatda v tlimatn mtninin sonunda sralanm mlumat mnblrind verilmidir. Hazrk tlimat Beynlxalq Maliyy Korporasiyannn korporativ idaretm zr mtxssisi Sna busid trfindn hazrlanmdr. Tlimatn mzmununa dair istniln rhl v ya sualla aadak nvana mracit edilmlidir: Sna busid Beynlxalq Maliyy Korporasiyas Korporativ Mslhtlr bsi Korporativ daretm Blmsi 2121 Pennsylvania Avenue, N.W. Washington, D.C. 20433 U.S.A Telefon: 202-458-1614 Elektron pot: sabouzaid@ifc.org
Minntdarlq
Mllif bu tlimatn hazrlanmasnda z syini gstrmi hr bir xs minntdarln bildirir. Tlimatn hazrlanmasna thf vermi xslr aadaklar daxildir: Natalya Arabova, Pervaya Fraxtovaya Kompaniya (Rusiya); Ayman Eltarabii, Corc Vainqton Universiteti (Amerika Birlmi tatlar); Leo Qoldmidt, Bank Deqroof (Belika); Darrin Hartsler, Davit Karapetyan, Sebastyan Molineus v Sesiliya Rabassa, IFC/Dnya Bank; Herbert teynberq, Mesa Korporeyt Qavnans (Braziliya); Con Uord, Kelloq Menecment Mktbi (Amerika Birlmi tatlar). Bu xslrin hr biri tlimatn mzmununun ilnilmsin v resenziya edilmsin dyrli thf vermidir. Mllif Co Akara (SABS, Livan) v Alfredo Karvaxal Sinisterraya (Karvaxal Qrup, Kolumbiya) z ail bizneslrind idaretm iinin aparlmasna dair bu tlimatda aqladqlar bzi misallara gr d tkkrn bildirir. Tlimatn trcm olunmu mtnlrini resenziya etdiklrin gr xsusi minntdarlq aadak xslrin nvannadr: Sandra Qerra (Daha Layiqli darilik, Braziliya); Kiril Nejkov, Fabio say Saad, Enrike Sanes Armas, Anderson Kaputo Silva v Medhat Bassili (IFC/Dnya Bank). Tlimatn trtibatnn hazrlanmasna, hminin tlimatn ap edilmsin v yaylmasna nzart etmi Cyuel Keyquatn v Maya Poliukun (IFC) zhmti d tqdir layiqdir. Nhayt, mllif hazrk tlimatn hazrlanmas prosesin rhbrlik v nzart baxmndan kmi olduu hmiyytli zhmt gr Mayk Lyubranoya (Kartika Kpital, Amerika Birlmi tatlar) xsusi minntdarln bildirmk istyir.
Mndricat
MQDDM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1. Ail irktlrinin trifi v xsusiyytlri gcl v zif chtlr . . . . . . . . . . 12 2. Ail irktlrind artm mrhllri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.1. Tsisi(lr). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.2. vladlar arasnda ortaqlq. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 2.3. Qohumlar arasnda birlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
FSL I: AL RKTNN DAR OLUNMASINDA AL ZVLRNN ROLU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1. Sahiblr (Shmdarlar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 2. Menecerlr (Ba rhbrlik). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 3. Direktorlar (Direktorlar uras) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 4. Ail zvlri (Ail v onun institutlar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
FSL II: AL RKTNN DAR OLUNMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1. Ail Konstitusiyas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 1.1. Ail zvlrinin i qbul olunmas siyasti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.2. Ail zvlrin dair shmdar siyasti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 2. Ail idaretm institutlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 2.1. Ail ynca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.2. Ail uras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2.3. Ailnin ilr idarsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2.4. Digr ail institutlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
FSL III: AL RKTND DREKTORLAR URASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

1. Mvrt uras. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 1.1. Mvrt urasnn trifi v vziflri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 1.2. Mvrt urasnn trkibi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 1.3. Mvrt urasnn stn v atmayan chtlri . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 2. Direktorlar uras. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2.1. Direktorlar urasnn rolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2.2. Direktorlar urasnn trkibi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 2.3. Direktorlarn hdliklri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 3. Mstqil direktorlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.1. Mstqil direktorun hmiyyti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 3.2. Mstqil direktor anlay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
FSL IV: AL RKTND BA MENECMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

1. Ail zv olan menecerlr ail zv olmayan menecerlr qar . . . . . . . . . 46 2. Ba icra direktorun v ba menecmentin faliyytinin davamll . . . . . . . . 49 2.1. Ba menecmentin faliyyt davamllna dair rsmi plann hmiyyti . . . . 50 2.2. Ba icra direktorun faliyyt davamllna dair rsmi plann mrhllri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
FSL V: AL RKTNN AIQ SHMDAR CMYYTN EVRLMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

1. Niy aq shmdar cmiyytin evrilmk lazmdr? Niy lazm deyil?. . . . . . 53 1.1. Aq shmdar cmiyytin evrilmnin ail irktlri n stn chtlri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 1.2. Aq shmdar cmiyytin evrilmnin ail irktlri n atmayan chtlri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2. lkin ktlvi yerldirmy (IPO) hazrlq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
YEKUN HSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 STFAD OLUNMU DBYYAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
10
MQDDM
Ail irktlri dnyada n erkn v ox yaylm igzar faliyyt nvdr. Bir ox lkd ail irktlri igzar faliyytd 70%-dn artq kiy malikdir, iqtisadi artmn v ii qvvnin mulluqla tmin edilmsind aparc mvqey malikdir. Misal n, spaniyada ail irktlri igzar faliyytin txminn 75%-i tkil edir v mumdaxili mhsulun orta hesabla 65%-i hasil edir.1 Oxar mnzr Latn Amerikasnda da mahid edilir bu regionun mcmu mumdaxili mhsulunun txminn 60%-i ail irktlri hesabna yaranr.2 Ail irktlri kiik v orta irktlrdn mxtlif snaye v lkd faliyyt gstrn nhng irktlr qdr frqlnir. Ail irktlrind olan bzi tannm irktlr srasna aadaklar daxildir: Salvatore Ferragamo, Benetton, Fiat Group (taliya); LOreal, Carrefour Group, LVMH, Michelin (Fransa); Samsung, Hyundai Motor, LG Group (Cnubi Koreya); BMW, Siemens (Almaniya); Kikkoman, Ito-Yokado (Yaponiya); Ford Motors Co, Wal-Mart Stores (AB). Mlumdur ki, ail irktlri sasnda qurulmu irktlrin ksriyyti tsisinin rhbrlik dvrndn sonra ox qsa mr srr v bu irktlrin txminn 95%-i sahibkarlarn nc nslindn sonra ail irktlri kimi artq mvcud olmur.3 Bir ox halda bu, xlflrin inkiaf edn irktl bal tlblrin v daha da bym ailnin tlbatnn hdsindn glmy hazr olmamalarnn nticsi il baldr. Dzgn idaretm strukturlarnn nizama salnmas v xlflrin ail irktlri mvzusunda savadlanmasnn mmkn qdr tez balamas ail irktlrinin davam etmsi imkanlarn artra bilr. Hazrk tlimat ail sahikarlna xas olan korporativ idaretm mslrin diqqt yetirir, bu tinliklri yumalda bilck modellri v praktikalar tklif edir, bellikl, sahibkarlq faliyytinin davam ed bilmsin rait yaradr. Ail irktlrinin mxtlif lklrd mahid olunan sciyyvi xsusiyytlrin xsusi diqqt yetirilmi tlimatda mvafiq msllrl bal beynlxalq nqteyi-nzri tqdim edilir. Tlimatda tklif olunan idaretm strukturlar ayrca lkd ttbiq edilmzdn vvl ail irktlri il bal yerli rait v qaydalara uyunladrlmaldr.
1 2 3
The Family Business Network (Ail irktlri bksi), www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts. The Family Business Network (Ail irktlri bksi), www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts. The Family Business Network (Ail irktlri bksi), www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts.
11
1- Ail irktlrinin trifi v xsusiyytlri gcl v zif chtlr

Trif: Bu tlimatda ail irktlri ss verm hquqlu shmlrin skriyytinin hakim/nzart
edn aild (o cmldn, irkti z xlflrin trmk niyyti olan tsisi(lr)d) cmldiyi irkt dlalt edir. Tlimatda ail irktlri, ail irkti, ail ortaql, ail mlkiyytind olan irkt kimi bir-birini vz edn terminlr ail sdahibkarlna dlalt edir.
Gcl chtlr: Bir ne aradrmada myyn edilib ki, ail mlkiyytind olan irktlr sat,
mnft v digr artm gstricilri baxmndan ail mlkiyytind olmayan irktlri stlyirlr.4 Thomson Financial irktinin Newsweek jurnal n apard tdqiqatda ail irktlri rqiblri il Avropann alt aparc fond birjas indekslri baxmndan mqayis edilmidir; myyn edilmidir ki, ail irktlri szgedn gstricilr zr (London Fond Birjasndan (London FTSE) Madrid Fond Birjasna (Madrid IBEX)) z rqiblrini stlmidirlr. Thomson Financial ail irktlri v ail mlkiyytind olmayan irktlr n hr lk zr mstsna indeks yaratd v bunlarn dalalanmasn 10 il rzind (2003-c il dekanr aynn sonuna qdr) izldi. Almaniyada ail irktlrinin indeksi 206 faiz yksldiyi halda ail mlkiyytind olmayan irktlr zr mvafiq gstrici cmi 47 faiz artmdr. Fransada ail irktlrinin indeksi 203 faiz gclndikd ks irktlr zr mvafiq indeks cmi 76 faiz irlilmidir. sver, spaniya, Birlmi Krallq v taliyada bel ail irktlri ail mlkiyytind olmayan irktlri stlmy nail olmudur. 5 Bu yksk faliyyt gstricisi ail mlkiyytind olmayan irktlrl mqayis edildikd ail irktlrinin ayrlmaz gcl chtlrindn irli gln nticdir. Szgedn chtlrin bzilri aadaklardrlar: 6
Maraq
v Msuliyyt. Ail irktin sahibi olaraq zn igzar faliyytinin
inkiaf etmsin, uurlu olmasna v glck nsillr kemsin tam v sdaqtl sfrbr edir. Ntic etibaril, bir ox ail zv zn irkt balayr v adtn daha zml ilmy alr v irktin uzun mddt rzind bymsin rait yaratmaq n ld edilmi mnftin bir hisssini tkrarn irkt yatrmaq niyytind olur. Ail irkti kimi faliyyt gstrn mtrilrl i grdkd IFC bu irktlrin tmlini tkil edn sadiq shmdarlarn olmasna byk nm verir.
4 Denis Leach and John Leahy, Ownership Structures, Control and the Performance of Large British Companies (Denis Li v Con Lei, Britaniyann byk irktlrind sahibkarlq strukturlar, nzart v faliyyt gstricilri), Economic Journal, 1991. 5 Newsweek, www.msnbc.msn.com/id/4660477/site/newsweek. 6 Sir Adrian Cadbury, Family Firms and Their Governance: Creating Tomorrows Company from Todays (Egon Zehnder International, 2000) (Ser Eydrian Kdberi, Ail irktlri v onlarn idar olunmas: sabahn irktinin bu gndn etibarn yaradlmas (Egon
12
MNDRCAT
Biliklrin trlmsi. gzar faliyytd olan ail bu sah zr toplad biliklrin,

tcrbnin v bacarqlarn glck nsillr trlmsini n srada gln msly evirir. Ail zvlrinin bir oxu z ailsinin irktin ox erkn yadan qatlr. Bu, szgedn xslrin irktl bal maraq v msuliyyt sviyysini artrr v ail irktinin ilrini aparmaq n mvafiq vasitlri ld etmlrin rait yaradr.
Etibar v Qrur. stehsal etdiyi mal v/v ya xidmtin mlkiyytind olduu ailnin ad
v nfzu il bal olduundan ail irkti mhsulunun keyfiyytini artrmaa v igzar trfdalar (mtrilr, tchizatlar, ii heyt, yerli hali v s.) il yax mnasibtlrin saxlanlmasna alr.
Zif chtlr: Grnr ki, ail irktlri il bal n ox istinad ediln (mnfi) xsusiyyt bu
irktlrin ksriyytinin uzun mddt rzind faliyyt davam gtir bilmmsidir. Hqiqtn d, tsisinin(lrin) irkt rhbrlik etdiyi(klri) dvr rzind d iki drd say nisbti arasnda ail irktlri iflasa urayr v ya satlr. Tsisinin(lrin) cnc nsl davamlarnn mlkiyyti kimi yalnz 5-15 faiz say nisbti arasnda irkt faliyyt davam edir.7 Ail irktlri arasnda iflasa urama hallarnn yksk olmas ox sayda sbblr baldr. Bu sbblrin bzilri istniln irkti iflasa urada biln amillrin zdr (pis idaretm, artm maliyyldirmk n nad pul vsaitlrinin atmamas, xrclr nzartin yetrinc olmamas, snayedki vziyyt v digr makroiqtisadi rait). Bununla bel, ail mlkiyytind olan irktlrin znmxsus zif chtlri d vardr. Bunlardan bzilri aadaklardr:
Qarqlq.
Ail amilinin z xmas idaretm baxmndan ail irktlrini digr
irktlrdn adtn daha qarq vziyyt salr. Ail srn abu-havann v problemlrin irktd tcssm etmsi irktin hll etmli olduu msllri daha da tinldirir. Digr nv irktlrdn frqli olaraq ail zvlri ailnin mlkiyytind olan irktd mxtlif vziflri icra edirlr ki, bu da bzn ail zvlrinin irktdn frqli spkid bhrlnmlrin yol aa bilr. Bu msly tlimatn 1 sayl fslind daha drindn baxlr.
Zehnder International, 2000)); John Ward, The Family Business Advantage: Unconventional Strategy, Families in Business, 2002 (Con Uord, Ail irktlrinin stnlklri: nny zidd strategiya, Families in Business, 2002) .Families in Business, 2002. 7 Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma) (Routledge New York, 1998).
13
Sadlik (rsmiyytin olmamas). Aillrin ksriyyti z irktlrini zlri (n az birinci v

ikinci nsild) idar etdiyindn igzar praktika v prosedurlarn aydn kild izah edilmsin adtn az maraq olur. Ail v onun mlkiyytind olan irkt bydkc bu vziyyt irktin faliyyt davam etmsini thlk altna salan bir ox igzarlq bacarqlarnn atmamasna v daxili mnaqilr yol aa bilr.
Nizam-intizam (davran) qaydalarnn olmamas. Ail irktlrinin bir oxunda sas

strateji msllr (ba icra direktorun yerin v digr aparc rhbr vziflr xlflrin taplmas v tyin edilmsi plan, ail zvlrinin irktd i dzlmsi, knardan sritli menecerlrin irkt clb edilmsi v irktd il tmin edilmsi) yetrinc diqqt yetirilmir. Bu kimi hmiyytli strateji qrarlarn yubandrlmas v ya nzr alnmamas istniln ail irktinin iflasna gtirib xara bilr.
2- Ail irktlrind artm mrhllri

Mvcud olduu dvr rzind ail irktinin kediyi mxtlif mrhllri tsvir v thlil etmk n bir ne (nmunvi) model yaradlmdr. Bu tlimatda balca -pillli modeldn istifad edilir; szgedn modeld ail irktinin faliyyt dvr aadak mrhllr zr cmlir: (i) Tsisi(lr); (ii) vladlar arasnda ortaqlq; (iii) Qohumlar arasnda birlik. Ail irktinin tkamlnd balca mrhlnin yax thlilin bu modelin imkan yaratmasna baxmayaraq ail mlkiyytind olan irktlrin hr birinin szgedn inkiaf mrhlsindn kemsi mtlq qayda kimi qbul edilmmlidir. Msln, bzi irktlr iflasa urama v ya digr irkt trfindn satn alnma sbbindn faliyyt dvrnn erkn mrhlsind gzdn itir. Ail irktlrinin ksriyytind mlkiyytin artmas v idaretmnin inkiaf aadak mrhllrdn keir:
2.1. Mrhl 1: Tsisi(lr) (sas sahib(lr))

Ail irktinin mvcud olduu dvrn ilkin mrhlsidir. Bu zaman irkt btvlkd tsisi(lr)in sahibliyind v idaretmsind olur. Tsisilrin ksriyyti irktdn knar bir ne mslhtiy v/v ya igzar ortaqlara mslht n mracit ed bilrlr, lakin sas qrarlarn n byk
8 John Ward, Creating Effective Boards for Private Enterprises (Family Enterprise Publishers, 1991) (Con Uord, zl irktlrd effektiv uralarn yaradlmas); Kelin E. Gersick, John A. Davis, Marion McCollom Hampton, Ivan Lansberg, Generation to Generation: Life Cycles of the Family Business (Harvard University Press, 1997) (Kelin E. Gersik, Con A. Devis, Merion MakKollom Hmpton, Ayvan Lansberq, Nsildn nsl: Ail irktlrinin faliyyt dvr).
14
MNDRCAT
hisssini zlri xaracaqlar. Bu mrhl adtn tsisinin/tsisilrin zn/zlrini irktin uur qazanmasna zml hsr etmsi/etmlri v nisbtn sad idaretm strukturu il sciyylnir. mumiyytl, digr mrhllrl mqayis edildikd bu mrhld korporativ idaretmy dair mhdud sayl msl yer tapr, nki irkt nzart v sahiblik eyni xs(lr)in tsisinin/tsisilrin lind cmlir. Grnr ki, tsisinin/tsisilrin hyat zaman hll olunmal n vacib msl xlfin taplmas plandr. Ail irktinin nvbti mrhld faliyyt davam etmsi mqsdil tsisi(lr) zn/zlrin xlf tapmaq baxmndan lazmi plan tdbirlrini grmlidir(lr) v irktin glck lider(lr)ini rhbrliy hazrlamaa balamaldr(lar).
2.2. Mrhl 2: vladlar arasnda ortaqlq

Bu mrhld sahiblik v idaretm msllri tsisinin/tsisilrin vladlarna keir. Artq ailnin daha ox zv irktin ilrin clb olunduundan idaretm msllri irktin erkn faliyyt dvr il mqayis edildikd nisbtn daha qliz olur. vladlar arasnda ortaqln qarsnda olan bzi mumi msllr aadaklardr: vladlar arasnda razln pozulmamas, igzar proseslrin v prosedurlarn rsmildirilmsi, ail zvlri arasnda smrli nsiyyt vasitlrinin yaradlmas v sas rhbr vziflr n xlflrin taplmas plannn tmin edilmsi.
2.3. Mrhl 3: Qohumlar arasnda birlik (Qohumlar arasnda konsorsium v ya Ail slalsi)
Bu mrhld irktin idar olunmas daha da mrkkblir; bel ki, vladlarn vladlar, mi/bibi/day/xala uaqlar v r-arvad trfindn qohumlar da daxil olmaqla ailnin daha ox zv bilavasit v ya dolay yolla irktin ilri il mul olur. Bu zvlrin bir oxu mxtlif nsillr v ailnin mxtlif qollarna mnsub olduundan irktin nec idar olunmasna v mumi strategiyann nec myyn edilmsin dair bir-birindn frqli fikirlr malik ola bilrlr. lav olaraq, vvlki mrhld vladlar arasnda mvcud olmu hrhans mnaqi nvbti nsl mnsub olan mi/bibi/day/xala uaqlarna byk ehtimalla ke bilr. Ntic etibaril, ailnin idar olunmasna dair msllrin byk hisssi bu mrhld yer tapr. Ail irktinin bu mrhld zldiyi bzi mumi msllr aadaklar aiddir: ail zvnn irktd il tmin olunmas, ailnin shmdar kapitalda itirak hququ, shmlrin nad pula evrilmsi, dividend siyasti, ail zvnn irktd tutduu mvqe, aild mnaqilrin hlli, ailnin irktl bal bax v missiyas.
15
Aadak cdvld ail irktinin inkiaf dvr zaman zldiyi sas korporativ idaretm msllri cmlib:9
Sahiblik Mrhlsi Mrhl 1: Tsisi(lr)
Shmdarlarla bal rhbr msllr Rhbrliyin dyimsi Varisin/xlfin tyin edilmsi Varisliyin planladrlmas
Mrhl 2: vladlar arasnda ortaqlq
Birg (razladrlm) iin qorunmas v razln itirilmmsi Ail mlkiyytinin saxlanlmas Varisin/xlfin tyin edilmsi
Mrhl 3: Qohumlar arasnda birlik
irkt kapitalnn blgs: dividendlr, borc v mnft hcmi Shmdar kapitalnn likvidliyi Aild mnaqilrin hlli Ailnin itirak v tutduu mvqe Ailnin bax v missiyas Ailnin irkt ball
Hr mrhld mxtlif tinliklr v problemlr yer tapr ki, bunlarn lazmi qaydada idar edilmsi ail irktinin davaml faliyytin rait yarada bilr. Tsisi(lr) trfindn grln fvqlad sylr saysind ail mlkiyytind olan irktlrin oxu erkn inkiaf dvrnd uurlu olur; bel ki, szgedn sylr irktin btn sahlrini hat edir. Lakin daha uzun mddtli dvrd dzgn (mnasib) idaretm strukturlarnn v mexanizmlrinin yaradlmas zruri msly evrilir; szgedn strukturlar v mexanizmlr effektiv nsiyyt vasitlrin, ail irktin clb olunmu hr xsin vziflrinin v bu xsdn gzlniln nticlrin aydn myyn edilmsin yol ar.
9 John Ward, Creating Effective Boards for Private Enterprises (Con Uord, zl irktlrd effektiv uralarn yaradlmas) (Family Enterprise Publishers, 1991).
16
FSL I
AL RKTNN DAR OLUNMASINDA AL ZVLRNN ROLU
Ail mlkiyytind olmayan adi irktd alan hr hans frdi xs sravi ii, menecer, sahibkar, direktor ola bilr v ya bu vziflrin bir nesini icra ed bilr. Ail irktin gldikd is vziyyt daha mrkkb olur; bel ki, frdi xs mxtlif hquq v vziflr malik olur. Bu vziflr adtn mxtlif imtiyazlar (mkafatlar) vd edir; ntic etibaril, ail mlkiyytind olmayan irktin ksin ail irkti daha byk tinliklrl zlir.10
1- Sahiblr (Shmdarlar)
Ail irktinin sahiblrinin bzn mnafelrin toqqumasna gtirib xara biln birbirindn frqli vziflri v mqsdlri olur. Msln, ld edilmi mnftin dividend kimi bldrlmsi vzin irkt yatrlmasna dair qrar irktl bal tutduqlar mvqedn asl olaraq mxtlif sahiblr trfindn frqli qbul edil bilr. Ail irktind alan sahib bel qrara etiraz etmy bilr, nki bu xs onsuzda irktdn mk haqq alr. Digr trfdn, szgedn vziyyt ail irktind almayan v sas glir mnbyi kimi dividendlrdn asl olan sahibin nqteyi-nzrindn frqli grn bilr. slind bel sahib dividendlrin daha yksk hcmd v tezlikl alnmasnda maraql olar. Ail irkti bydkc v sahiblr mxtlif vziflri tutduqca, mxtlif imtiyazlar (mkafatlar) ld etdikc vziyyt daha da mrkkblir. Ail irktinin sahibi trfindn tutula biln vziflrin bzilri aadaklardr:
Yalnz sahib. Sahib/menecer. Sahib/ail zv. Sahib/ail zv/menecer. Sahib/direktor (mdir). Sahib/ail zv/direktor (mdir). Sahib/ail zv/direktor (mdir)/menecer.
10 Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma) (Routledge New York, 1998).
17
2- Menecerlr (Ba rhbrlik)

Ail irktinin menecerlri irkt daxilind icra etdiklri digr vziflrdn asl olaraq mxtlif hvslndirici amillrdn d bhrlncklr. Bu mvzu il bal mumi msl ail zv olan v olmayan menecerlrl frqli, brabr olmayan rftardan irli glir. Bir ox ail irktind ali rhbrlik sviyyli vziflrin bir qismi v ya hams qtiyytl ail zvlri n nzrd tutulur. Bu, ail zv olmayan menecerlrin i can yandrmasna v faliyyt gstricisin mnfi tsir gstr bilr; bel ki, szgedn menecerlr n qdr zml ilslr bel irktin ali rhbrliyind he zaman yer tapmayacaqlarndan xbrdardrlar. Ntic etibaril, ail irktlrinin bir oxu ail zv olmayan istedadl menecerlri i gtrmk v id saxlamaq baxmndan byk tinlikl zlirlr. Ail zv olan v olmayan iilr dair aydn v daltli mulluq siyastinin yaradlmas n yax iilrin i hvsl yanamaa v irktin bymsind maraql olmaa davam etmlri baxmndan ail irktinin vziyytini ynglldirir. Bel siyast ailnin zv olub-olmamasna baxmayaraq iinin ald mkafat onun faliyyt gstricilrindn asl edir.
3- Direktorlar (Direktorlar uras)

Direktorlar urasnn trkibin gldikd ail irktlrinin bir oxunda bu hquq ail zvlri n nzrd tutulur v yalnz bzi hallarda ail zv olmayan, lakin ailnin etimadn qazanm menecerlr uraya tyin edilirlr. Adtn bu praktikadan irktin idar olunmasna nzartin ail trfindn itirilmmsi n istifad edilir. Hqiqtn d, qrarlarn ksriyyti bir qayda olaraq ail zv olan direktorlar trfindn qbul edilir. Dividendlrin dnilmsi il bal vvlki misala qaytdqda, irktd menecer vzifsini icra edn, direktorlar urasnn zv olan ail zvlri tbii ki, irktin inkiaf potensialn daha da artmaq mqsdil ld edilmi mnftin irkt yatrlmas mvqeyini dstklycklr. Digr tfdn irktd ilmyn, lakin direktorlar urasnda tmsil olunmu ail zvlri mnftin dividend klind shmdar olan ail zvlri arasnda bldrlmsi qrarna stnlk verrlr. Bu tzadl mvqelr direktorlar urasnda byk mnaqilr yol aa v urann faliyytin mnfi tsir gstr bilr.
4- Ail zvlri (Ail v onun institutlar)

Yuxarda deyildiyi kimi, ail zvlri irktlri il bal mxtlif hquqlara, hdliklr malikdirlr v irktdn mxtlif nticlr gzlyirlr. Bu vziyyt bzn mnaqilr v ail irktinin davamlln thlk altna salan msllr gtirib xara bilr. Ail zvlri arasnda mnaqini
18
AL RKTNN DAR OLUNMASINDA AL ZVLRNN ROLU
drinldir biln msllrdn biri irkt v onun faliyyti il bal mlumatn latanlldr. Problem ona gr yarana bilr ki, irktd alan ail zvlrinin adtn bel mlumata vaxtlvaxtnda x olur, irktdn knarda olan ail zvlri is szgedn mlumatdan eyni trzd istifad ed bilmirlr.11 Ail irktlri mlumat mbadilsi zr zruri vasitlri v praktikalar yaratmaldrlar ki, ail zvlrinin hr biri irkt, onun strategiyasna, zldiyi tinliklr v irkt zrind mumi rhbrliy dair mlumatl olsunlar.
Korporativ daretm Anlay

Korporativ idaretm, irkt zrind rhbrlik v nzart n strukturlar v proseslr demkdir. Korporativ idaretm rhbrlik, direktorlar uras, hakim shmdarlar, minoritar shmdarlar v digr maraq dairlri arasndak mnasibtlri hat edir. Layiqli korporativ idaretm irktin faliyyt gstricilrinin v knar kapitala x imkanlarnn artrlmas vasitsil davaml iqtisadi inkiafa thf verir.12 Bu trif sas nsr zrind mrkzlir: Rhbrlik dedikd irkt zrind mumi strateji rhbrliyin yaradlmasna dair aadaklar kimi btn qrarlar nzrd tutulur: (i) uzun mddtli strateji qrarlar; (ii) byk hcmli investisiya qoyuluu il bal qrarlar; (iii) birlmlr v satnalmalar; (iv) xlfin taplmas v tyin edilmsi plan, irktin ba icra direktor kimi ba menecerlrin tyin edilmsi. Nzart rhbr iilrin faliyyt gstricilrin nzart etmk v yuxarda qeyd edilmi strateji qrarlarn icrasn izlmk n tlb olunan tdbirlr demkdir. irktin sas rhbr qurumlar arasnda mnasibtlr shmdarlar, direktorlar uras v menecerlr arasnda qarlql laqlr demkdir. Layiqli korporativ idaretm strukturunun vacib nsr szgedn rhbr qurumun hr birinin vziflrinin, hdliklrinin, hquqlarnn v faliyytl bal gzldiklri nticlrinin aydn kild myyn edilmsindn ibartdir. Tlimatn nvbti fslind ail irktinin idaretm qurumlarna xsusi diqqt yetirilir; bu zaman shmdarlarn/ail zvlrinin, direktorlar urasnn v menecerlrin vziflri, hquqlar v hdliklri myyn edilir.
11 Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Routledge New York, 1998) (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma); Ivan Lansberg, Succeeding Generations: Realizing the Dream of Families in Business Ayvan Lnsberq, Sonrak nsillr: igzar faliyytd olan ailnin arzusunun gerklmsi) (Harvard Business School Press, 1999). 12 International Finance Corporation (Beynlxalq Maliyy Korporasiyas), http://ifcln1.ifc.org/ifcext/corporategovernance.nsf/Content/ WhyCG.
19
Bu fsild ail zvlrinin tuta bilcklri mvqe nticsind ail irktinin zldiyi bzi problemlrin nec yarana bilmsi tsvir olunub. stniln irktin hr zaman zldiyi tinliklrl yana yuxardak problemlr ail irktinin faliyyt davam etmsini daha ar vziyyt salr. Grnr ki, ail irktlri arasnda mahid olunan ox sayl iflas hallarnn sbblrindn biri el budur. Sbhsiz ki, ail irktlri idaretm msllrin xsusi diqqt yetirmkl v bu sah zr tlb olunan lazmi mexanizmlri yaratmaqla faliyyt davam etmk imkanlarn artra bilrlr. Bu mexanizmlrin bzilrin hazrk tlimatn nvbti fslind tfrrat il baxlr.
20
FSL II
AL RKTNN DAR OLUNMASI
Ail irktinin aily mnsub olmas onu digr irktlrdn frqlndirn chtdir. Ntic etibaril, ail z irktinin idar olunmasnda hlledici mvqey malikdir. irkt ilkin (tsisi) mrhlsind olduqda idaretm ii il bal ail rivsind yalnz bir ne msly baxlr; bel ki, qrarlarn ksriyyti tsisi(lr) trfindn qbul edilir, ailnin mvqeyi is blnmz qalr. Zaman kedikc ail byyr, ail hyatnda nvbti mrhl balayr, yeni nslin nmayndlri v daha ox ail zv zlrini ail irkti il balayrlar. Bu, irktin nec idar olunmasna v irktin strategiyasnn nec myyn edilmsin dair frqli fikirlrin v ideyalarn yaranmas demkdir. Bellikl, ail zvlrini nizam-intizama gtirn, mmkn mnaqilrin qarsn alan v irktin faliyyt davam etmsin rait yaradan ailnin idar olunmasna dair aydn strukturun tsis edilmsi bir mcburiyyt evrilir. Ailnin idar olunmasna dair yax ilyn struktur sasn aadaklara ynlir:
Ailnin irktl bal dyrlrini, missiyasn v uzun mddtli grmn btn

ail zvlrin anlatmaq.
Ail Ail Ail
zvlrini (xsusil d irktin ilrin clb olunmayanlar) irktin
faliyytin dair sas nailiyytlrl, tinliklrl v strateji qrarlarla daima mlumatlandrmaq. zvnn mulluuna, dividendlrin v irktdn adtn ld etdiyi zvlrinin ideyalarnn, istklrinin v digr msllrin mbadil digr imtiyazlara tsir gstr bilck qaydalarn v qrarlarn bildirilmsi. edilmsin yol vern rsmi nsiyyt vasitlrinin yaradlmas.
Aily bir araya ymaq v lazm olan istniln qrar zarmaq imkannn
verilmsi. Bel idaretm strukturunun yaradlmas ail zvlri (xsusil d irktin ilrin clb olunmular v irktin ilrindn knarda qalmlar) arasnda etibarn qazanlmasna kmk edir, ailnin dalmasna yol vermir, bellikl, irktin faliyyt davam etmk qabiliyytini artrr. Ailnin idar olunmasna dair strukturun sas trkib hisslri aadaklardr:
Ailnin
irktl bal grmn, missiyasn, dyrlrini v ail zvlrinin
irktl balln tnzimlyn qaydalar aydn kild myyn edn ailnin
21
konstitusiyas.
Format v tyinatl mxtlif olan ail idariliyi institutlar (msln, ail ynca, ail
uras v digr ail komitlri).
1- Ailnin Konstitusiyas
Trif: Ailnin konstitusiyasna hminin Ailnin qidsi, Ailnin etiket qaydalar, Ailnin byan
edilmi prinsiplri, Ailnin qaydalar v dyrlri v Ailnin strateji plan deyilir. Ailnin konstitusiyas irktin tmli dyrlrin, grmn v missiyasna ailnin msuliyyt sasl yanamasn mumi kild tsvir edn prinsiplrdir.13 Bu sndd hminin irktl bal sas rhbr qurumlarn (ail zvlri/shmdarlar, rhbrlik v direktorlar uras) vziflri, trkibi v slahiyytlri myyn edilir. lav olaraq, ailnin konstitusiyas rhbr qurumlar arasnda mnasibtlri v irktin idar olunmasnda ail zvlrinin mqsdli itirak etmsi yollarn myyn edir.14 Ailnin konstitusiyas ail v onun irkti tkaml etdikc daha da tkmilln, hyati hmiyyt ksb edn bir snddir. Ntic etibaril, aild v/v ya irktd ba vermi dyiikliklri ks etdirmk mqsdil bu sndi mntzm olaraq yenildirmk lazmdr.
Trkib hisslr: Ailnin konstitusiyasnn format v mzmunu ailnin byklyndn, inkiaf

mrhlsindn v ail zvlrinin ail irktin clb olunma sviyysindn asl olaraq irktdn irkt frqlnir. Bununla bel, ailnin nmunvi konstitusiya aadaklar hat edck:
Ailnin irktl bal dyrlri, missiyas v grm. Ail idariliyi institutlar (o cmldn, ail ynca,
ailnin ilr idarsi v s.).
ail uras, thsil komitsi,
Direktorlar uras (mvcud olduqda hminin mavirlr uras). Ali rhbrlik. Ail, ura v ali rhbrlik arasnda mnasibtlr, slahiyyt v msuliyyt blgs. Ail zvlrinin irktd il tmin olunmas, shmlrin trlmsi, ba icra
direktorun xlfinin taplmas v s. kimi vacib ail msllrin dair qaydalar v normalar.
13 Bu prinsiplr ibtidai (ailnin ilkin, tsisi mrhlsind olduu dvr) formadan balayaraq ail bydkc tfrratl, htta daha spesifik kild olurlar. 14 Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma) (Routledge New York, 1998); Daniela Montemerlo and John Ward, The Family Constitution: Agreements to Secure and Perpetuate Your Family and Your Business (Daniela Montemerlo v Con Uord, Ailnin qanunlar toplusu: ailnizin v irktinizin qorunmasna v bdildirilmyin dair razlamalar) (Family Enterprise Publishers, 2005); Craig Aronoff, Joseph Astrachan, and John Ward, Developing Family Business Policies: Your Guide to the Future (Kreyq Aronof, Cozef Astraxan v Con Uord, Ail irktlrin dair qaydalarn ilnilmsi: glcyinizin tmin edn vsait) (Family Enterprise Publishers, 1998).
22
ksr ail irktlrind rsmi konstitusiyann olmamasna baxmayaraq, adtn ail zvlrinin v irktin digr rhbr qurumlarnn hquqlarn, hdliklrini v irktdn gzldiklri nticlri myyn edn qeyri-rsmi (yazlmam) qaydalar v nnlr toplusu mvcud olur. Ail zvlrinin say artdqca irktin rhbr qurumlarnn v ail zvlrinin birg istifad edcklri rsmi konstitusiyannyazlmas taleykl msly evrilir.
1.1. Ail zvlrinin i qbul olunmas siyasti

Ailnin konstitusiyasnn vacib hisslrindn biri ail zvlrinin i qbul olunmas siyastidir. Ail zvlrinin i qbul olunmas siyastini aydn kild trtib etmmi bir ox ail irktind sonda irkt tlb olunandan daha ox ail zv alr. Bu iilrin bzilri irktd tutduqlar vziflr bel uyun glmirlr. Daha acnacaql vziyyt is ondan ibartdir ki, ail zvnn hr birini il tmin etmk mqsdil bzi ail irktlri zlrinin ilkin faliyyt nvn aid olmyan irktlri satn alrlar v ya zrrl ilyn blmlrdn l kmirlr. vladlar arasnda ortaqlq mrhlsind igzar faliyytl mul olan aillr ail zvlrinin i qbul olunmas siyastini rsmi kl salmaldrlar. Bu, ail zvnn irktd il tmin olunmas rtlrin dair aydn qaydalarn yazlmasn tlb edck. Qaydalarn bzisind irktin faliyytin qoulma, bu faliyytd qalma v faliyytdn knarlama rtlri dqiq myyn edilmlidir. Siyast hminin ail zv olmayan iilrl mqayisd ail zv olan iilrl rftar qaydalarn da hat etmlidir. Ail zvlrinin i qbul olunmas siyastinin mzmunu bir ail irktindn digrin nisbtn frqlnir. Bu msl il bal ail irktlrinin hr birinin riayt etmli olduu vahid v dzgn qaydalar toplusu mvcud deyil. Msln, bzi aillr zvlrinin ail irktind ilmsini tam kild qadaan edir. Digr aillr tlb olunan minimum thsil sviyysi, vvlki i tcrbsi, ya mhdudiyyti kimi mvafiq rtlr ttbiq etmkl zvlrinin ail irktind ilmsin icaz verirlr. Ail zvlrinin i qbul olunmas siyastinin hazrlanmas zaman ail (z daxilind v ya aildn knarda) mvcud olan n sritli iilrin i clb edilmsin v hvslndirilmsin yol vern qaydalara, rtlr v proseslr xsusi diqqt yetirmlidir. Hminin vacibdir ki, trtib ediln i qbul olunma rtlri ail zvlrinin xeyrin olmasn v hquq brabrlyini pozmasn. Bu, ail irktind alan btn heyt n daltli v hvslndirici mhitin yaradlmasna yardm edck. Nhayt, yazl surtd trtib edildikdn v ail zvlri trfindn razladrldqdan sonra i qbul olunma siyasti ail zvlrinin hr birin tqdim edilmlidir. Bu, ail zvlri arasnda ail zvnn irktd il tmin olunmasndan gzlniln nticlrin anlaql olmasna yardm edck.
23
THLL N MSAL 1 SABIS - AL ZVLRNN QBULU SYAST
SABIS 19-cu srd tsis edilmi beynlxalq, kollec hazrlq thsil sistemidir. SABIS Mktblr bksin aid olan thsil ocaqlarnda baaya qdr krplr v 12 ball (K-12) sistemi zr thsil alan agirdlr sasl drcd mfssl kollec hazrlq kursu tdris edilir. SABIS bnzri olmayan thsil sistemidir v hal-hazrda dnyann 14 lksind 50 thsil ocanda txminn 40,000 agird mvffqiyytl tdris edilir. SABIS v onun pekarlardan ibart olan ii heyti zl v dvlt mktblri bksin thsilin idar olunmas il bal mhsullarn v xidmtlrinin tklif edilmsind etibar qazanmdr. SABIS Mktblr bksinin ilk mktbi 1886-c ild Beyrutun (Livan) trafndak qsblrdn birind almdr. SABIS sznn z irkti tsis etmi Sd v Bistani aillrinin soyadnn ilk hecasndan tkil edilib. 2007-ci ilin avqust ayna olan vziyyt gr bu aillrin 25 zv var idi, onlardan 10-u SABIS irktind alird. Beynlxalq Maliyy Korporasiyas 2005-ci ild SABIS irktin yatlrd srmay Adma hrind (Livan) yeni SABIS Beynlxalq Mktbinin (SIS-Adma) almas il bal idi. SIS-Adma tmamil yeni tikilmi v 1,700 agird n nzrd tutulmu ibtidai v orta mumthsil tdris ocadr. IFC bu layihy 8 milyon AB dollar hcmid srmay yatrb; SABIS irktinin n byk mktbi v beynlxalq mliyyatlar zr ba qrargah burada yerlir. SABIS irkti il bal salam ail idariliyi strukturunun qurulmas istiqamtind BMK szgedn irkt hminin mvafiq mslhtlr vermidir.

SABIS irkti il bal Ail zvlrinin Qbulu Siyasti15

A. qbul olunma flsfsi Qrarlarmzn arxasnda gln aparc qvv frdi ail zvlri deyil, tkilat namin n stn mnafey qulluq etmkdn ibartdir. 1. Niyytimiz ail zv olan v olmayan, n yksk sritli v ixtisasl xslrin SABIS irktin i gtrlmsidir. 2. SABIS irktind i ail zvlrinin n anadan olduqda ld etdiklri tbii hquqdr (soyad daycs hququdur), n d ki, onlarn hdliyidir. 3. gtrldkd ail zvlri ail zv olmayan iilrl brabr rftara mruz qalrlar.
15
24
SABIS irkti il bal 2006-c il tarixli Ailnin Mulluq Siyastindn gtrlb v xlas edilib.
4. Sadc ail zv olduundan ail zvnn ali rhbr vzify ykslmsin he bir zmant verilmir. 5. Ail zv olan iilrdn i sdaqtl yanamaq, yksk faliyyt gstricilrin nail olmaq v davran baxmndan digrlri n rnk olmaq gzlnilir. 6. Ail zv olub-olmamasna baxmayaraq i yetrli tfh vermyn frdin tutduu vzifd qalmasna yol ver bilmrik. B. Tutulmam vzif SABIS irktind ail zvnn ixtisasna uyun vzif olmaldr. Rhbr ura irktin artm il saslandrlm yeni vzifnin tsis edilmsi qrarn xarmaynca SABIS irktind ail zv n he bir vzif yaradlmayacaq. Bununla bel, ail zvlri ail zv olmayan iilrin idn azad edilmsi hesabna il tmin olunmayacaqlar. C. xtisasla bal ilkin rtlr toplusu
1. Thsil sviyysi:
irktd istniln vzifni tutmaq n (SABIS trfindn tannan mtbr universitetdn alinm) bakalvr v ya daha yksk sviyyli diplom tlb olunur.
2. irktdn knar i tcrbsi:

SABIS irktindn knarda -be illik dvr hat edn uurlu i tcrbsinin olmas hr zaman tlb edilms bel olduqca tvsiy edilir. Son qrar tkilati inkiaf msllri zr vitse-prezidentin v presidentin/ba icra direktorun mvafiq qiymtlndirmsi v tvsiysi sasnda Rhbr ura trfindn xarlacaq. irktdn knar i tcrbsi olmayaraq irktd i dzln ail zvlri 6-12 ay davam edn ilkin hazrlq mrhlsindn kemlidirlr; bu, aadak mqsdlr qulluq edir: a. Bu iilri SABIS irktinin heytin tqdim etmk v irkti onlara tantmaq. b. Bu iilr onlarn pe marann z xalmas v ya brqrar edilmsi baxmndan yardm olmaq. c. Bu iilrin irkt trdindn qiymtlndirilmsin tfh vermk.
3. Ya mhdudiyyti:
Mulluq flsfmiz uyun olaraq irkt i axtarnda olan ail zvlri n snacaq kimi nzr alnmamaldr. Bellikl, ya 40- kemi ail zv i dzlmk n SABIS irktin mracit etdikd Rhbr ura szgedn xsin mraciti il bal qrar xarmazdan vvl onun pekar karyera yolunu v irkt vvllr hans sbbdn ilmmsini mzakir edck.
25
davam
D. Ail zvlrinin i qbulu siyastinin xsusi chtlri 1. SABIS irktind i almaq istyn ail zvlri irktd i dzlmk istklri il bal prezidenti/ba icra direktoru mlumatlandrmaldrlar. Sonra onlardan standart mracit formasn doldurmaq xahi olunacaq. 2. Daha sonra ail zvlri standart msahib, qiymtlndirm v seim prosesindn kecklr. 3. Ail zv olan namizdin i gtrlmsin v ya gtrlmmsin dair son qrarn verilmsi il bal msuliyyt Rhbr urann zrin dr. 4. Ail zv irkt dzldikd onunla ail zv olmayan digr iilrl eyni rftar edilckdir. Digr iilr kimi, ail zv olan iilr d tlimlnm, i zrind nzart, iin qiymtlndirilmsi v vzif ykslii msllri amil edilckdir. 5. Ail zv olan iilrin faliyyt gstricilri (standart vasitlri ttbiq etmkl) mntzm qaydada qiymtlndirilck, ail zv olan iinin iinin hdsindn nec glmsin dair ry bildirlck v szgedn iiy faliyyt gstricilrinin yaxladrlmasna dair mslht v mlumat verilckdir. lav olaraq, irktin tkilati inkiaf msllri zr vitse-prezidenti mmkn mslht v ya irkt daxilind glck karyera inkiaf plan il bal atlacaq nvbti addmlar baxmndan ail zvlri olan iilrin faliyyt gstricilrini qiymtlndirck. 6. Ail zvlrinin inkiafna v irlilyiin tfh vermk mqsdil SABIS irktind alan ail zvlrinin hr biri n nkiaf Plan sasl surtd, tfrrat il hazrlanacaq. Bu plan tlim, davaml thsil, ynltm, istiqamtlndirm, xsusi layihlr v vzif taprqlar, vzif rotasiyas v s. msllri hat edckdir. 7. Faliyyt gstricilrinin idar edilmsi v zn inkiaf etdirm prosesinin bir hisssi kimi, ail zvlrindn illik sasda zn qiymtlndirmk (o cmldn, nvbti il zr xsi inkiaf hdflrini tqdim etmk) tlb olunacaq. 8. Ail zv olan iinin vzif ykslii v pekar artm szgedn iinin iin rhbrlik edn xsin v ya irkt rhbrliyinin edcyi tvsiy sasnda Rhbr urann xaraca son qrardan keck. 9. Ail zvnn idn azad edilmsi il bal saslara faliyyt gstricilrinin davaml surtd pis olmas, xsin qbuledilmz davran v ail zv olmayan iinin idn azad edilmsi il bal istniln digr sas daxildir. 10. Ail zv irkt trfindn idn azad edilibs onun irktd bir daha i dzlmsi nzrdn kerilmyck. 11. Ail zv SABIS irktindn knll surtd xbsa bir daha z vzifsin qayda bilr; bir rtl ki, Rhbr urann buna razl olsun v szgedn vzif bo qalsn. Bel hal bir qayda olaraq yalnz df ba tutmaldr.
26
E. Mkafatlandrma Ail zv olan iilr mkafatlarn v imtiyazlarn verilmsi szgedn iilrin tutduqlar vzify, dadqlar hdliklr, ixtisasna v faliyyt gstricilrin saslanacaq v ail zv olmayan, eyni vzif tutan, uyun ixtisasa malik olan iilrin ald mkafat v imtiyazlarla mqayisy gln sviyyd olmaldr. Ail zv olan ii mkafat v imtiyaz irktin shmlrin sahib olduuna gr deyil, irktin iisi olduuna gr alacaq. Sahib kimi, ail zv olan iilr malik olduqlar shmlr zrin gln glir hesabna mkafatlandrlacaqlar. F. Ail zvlrinin Qbulu Siyasyinin digr hisslri
1. r-arvad trfindn qohumlarn il tmin olunmas:

SABIS irktind i dzlmk arzusunda olan ail zvlrinin hyat yoldalar standart msahib, qiymtlndirm v seim prosesindn kecklr. Ail zvnn hyat yoldann i gtrlmsin v ya gtrlmmsin dair son qrarn verilmsi il bal msuliyyt Rhbr urann zrin dr; Rhbr ura zvlri bu msl il bal szgedn ail zv olmadan ymaldrlar v mxfi ss vermlidirlr.
2. nzart v vzif tabeliyi:

Mmkn olduu tqdird ail zvnn iin nzarti digr ail zv trfindn hyata keirilmmlidir. Lakin bzn, xsusil ba vziflrin icrasna gldikd, bu kimi nzart qalmaz olur. Bununla bel, szgedn vziyyt Rhbr ura trfindn tsdiq v monitorinq edilmlidir. lav olaraq, hyat yoldalarnn ikisi d SABIS irktind alarsa onlarn eyni bd/blmd ilmsin yol verilmir.
3. Qsa mddtli praktika v yay aylarnda il tmin olunma:

SABIS irktind ilmk arzusunu bildirn gnc ail zvlri irktd qsa mddtli (adtn bir ne hftdn iki aya qdr davam edn) praktika kemy vq edilcklr. Bel praktika, irkt qbul edildikd szgedn ail zvlrinin ke bilcklri zruri ilkin hazrlq mrhlsinin vz etmmlidir.
4. Davaml thsil:
irktin standart siyasti savad sviyysinin artrlmas istiqamtind davaml thsil v pekar inkiaf (tlim, seminarlar v konfranslar) msllrin amil edilir. Davaml thsil msllrin gldikd ail zv olan ii SABIS Ail urasndan irktin iilri n nzrd tutulmu mbldn lav maliyy dstyi istdikd bununla bal mracit president/ba icra direktor trfindn Ail urasna edilmlidir. Sonra Ail uras mracit baxacaq v mvafiq surtd qrar xaracaq.
27
1.2. Ail zvn dair shmdar siyasti

Bzi aillr n ail irktinin mvcud olduu erkn vaxtda ail zvn dair shmdarlq siyastinin aydn qaydada trtib edilmsi hlledici msldir. Bu adtn shmlr sahiblik hququ baxmndan ail zvlrind kimin ny sahib olaca, yni rin-arvadn hyat yoldana v digr qohumlam ail zvlrin shmlr sahib olma hququnun verilib-verilmmsi bard dzgn fikrin formalamasna kmk edir. Yax trtib edilmi shmdarlq siyastind hminin ail zvlrin shm vzin nad pul trcih edildikd z shmlrini satmaq imkann yaradan mexanizmlr myyn edilir. Hqiqtn d, shmdarlarn say artdqca shmdarlarn bir oxu irkt shmlrinin daha az payna sahib olur v sonda daha az hcmd dividend alr (bir rtl ki, irkt dividendlri dsin). Bu vziyyt minoritar shmdarlar arasnda myusluq hissini yarada bilr v irktdn maa alan ail zvlri il mnaqilr yol aa bilr. Shmdarlar n shmlrini nad pula evirmk imkannn yaradlmas bir ox mnaqinin ba tutmamasna v irktin faliyyt davam gtirmk ehtimalnn artmasna yardm edckdir. Bzi ail irktlrind Shmlrin Qaytarlmas Fondu yaradlr ki, ail zvlrinin nad pula evirmk istdiklri shmlr geri alnsn. Fondun vsaiti irkt trfindn il rzind ld edilmi mnftin kiik faiz nisbti hesabna yaradlr.
2- Ail idariliyi institutlar

Ail idariliyi institutlar aild razln v ail v onun mlkiyytind olan irkt arasnda mnasibtlrin mhkmlnmsin yardm edir. Ail zvlrin bir v ya daha ox struktur altnda bir araya glmk imkann yaratmaqla ail institutlar ail v onun mlkiyytind olan irkt arasndak nsiyyti artrr, hminin ail zvlrin qrup klind birlmk v ailnin mlkiyytind olan irkt v ya aily aid olan konkret msllri mzakir etmk imkanlarn yaradr. Bu mtkkil faliyyt ail zvlrinin bir-birini anlamalarna v qarll razla glmlrin yardm edir. Ail zvlri ail idariliyi istiqamtind yaradlm istniln tsisatn mqsdlri v faliyyti il bal yax mlumatlandrlmaldrlar. Bel institutlarn v irktin direktorlar uras, ali rhbrlik kimi rhbr qurumlarnn vziflri arasnda frqin ail zvlri trfindn duyulmasn tmin etmk hminin vacib msldir. Buna szgedn institutlar zr yazl prosedurlarn
28
hazrlanmas v btn ail zvlrin atdrlmas vasitsil nail olmaq mmkndr. Aada ail irktind mvcud olmal ail idariliyi institutlarnn bzisinin tsviri verilmidir. bhsiz ki, ail irktlrinin hr birind bel institutlarn hamsnn yaradlmasna ehtiyac v ya mcburiyyt yoxdur. Hans nv tsisatn yaradlmas il bal qrar ail irktinin byklyndn, ailnin inkiaf mrhlsindn v ail zvlrinin ail irktin clb olunma sviyysindn asl olacaqdr.
2.1. Ail ynca

Trifi: Hminin ail mclisi adlanan ail ynca irkt v ail msllrini mzakir
etmk n btn ail zvlrinin rsmi toplantsdr. irkt tsisi(lr) mrhlsind olduu dvrd ail ynca daha tez arlan v qeyri-rsmi format olan ail iclas il vz olunur. Bu qeyri-rsmi iclaslar tsisiy/tsisilr imkan verir ki, ail dyrlri ail zvlrin atdrlsn, igzar faliyytl bal yeni ideyalar yaradlsn v gnc nsil ail irktinin rhbri olmaa hazrlansn. Ail v onun mlkiyytind olan irkt daha mrkkb mrhllrl (vladlar arasnda ortaqlq v qohumlar arasnda birlik) qdm qoyduqda ail yncann rsmildirilmsi hlledici msly evrilir.
Tyinat: Ortaq maraqlar (ail v onun mlkiyytind olan irktl bal msllr) zrind
dnmk mqsdil ail zvlrini bir araya gtirmk. Ail ynca ail zvlrinin hr birin irktl bal msllrdn daima xbrdar olmaq, hminin irktin inkiaf v digr ail msllrin dair z fikrini bildirmk imkann verir. Bel mclislr mlumata v digr resurslara qeyri-brabr xn olmas sbbindn ail zvlri arasnda yarana biln mmkn mnaqilrin bymmsin tfh ver bilr. Ail mclislri adtn ild bir v ya iki df keirilir ki, ailnin maranda olan msllr mzakir edilsin v idar olunsun. Ail ynca rivsind nizamlanan bzi msllr aadaklar daxildir:
Ailnin irktl bal dyrlrind v grmnd istniln dyiikliyin qbul edilmsi. Vzif hquqlar v hdliklri il bal ail zvlrinin thsili. Ail zvlrinin irktd il tmin olunmasna razln verilmsi v mkafatlandrma
siyastinin qbul edilmsi.
Ail urasna (bel ura mvcud olduqda) zvlrin seilmsi. Digr ail komitlrin zvlrin seilmsi. Ailnin digr vacib msllri.
zvlri: Ail mclislrind bir qayda olaraq btn ail zvlri itirak ed bilrlr. Lakin bzi
29
aillr minimum ya hddi, rin-arvad trfindn qohumlarn tmsil olunmas v mclisd ss verm hququ kimi zvlkl bal myyn mhdudiyytlrin ttbiq edilmsini trcih edirlr. Ail yncann arlma tarixi v mclis sdrliyin edilmsi adtn ailnin basnn v ya aild hrmt sahibi olan digr zvn zrin dr. ox sayl aillrd bu vzif adtn ail urasna hval edilir.
2.2. Ail uras

Trifi: Hminin ailnin mahid uras, daxili ura v ailnin icraiyy komitsi
adlanan ail uras ail irkti il bal msllri birg mzakir etmk mqsdil ail ynca trfindn seiln, ail ynca zvlrindn ibart olan ilk rhbr qurumdur. Adtn ura, ail zvlrinin say yetrli hdd atdqda, yni 30-u kedikd tsis edilir. Bel ki, mqsdynl mzakirlri aparmaq, drhal v mnasib qrar xarmaq mqsdil ail zvlrinin mclisd toplamas olduqca tinlir. Bu vziyyt cavab olaraq, ail uras tsis edilir v ail zvlrinin ail irkti il bal maraqlarnn laqlndirilmsi baxmndan ail yncann tmsili rhbr qurumu kimi faliyyt gstrir.
Tyinat: Ail urasnn trkibi, strukturu v faliyyti bir ail irktindn digrin nisbtn
frqlnir. Bununla bel, nmunvi ail urasnn hdliklri aadaklar ibart olacaq:16
Ail, rhbr ura v ali rhbrlik arasnda balca laqlndirici qurum olmaq. Rhbr uraya namizdlri tklif v mzakir etmk. Ailnin irktl bal grm, missiyas v dyrlrini ks etdirn mvqe
sndlrini trtib etmk v yenidn ilmk.
Ail
zvnn mulluu, mkafatlandrma, ail zvn dair shmdarlq siyasti
kimi ailnin strateji sndlrini ttib etmk v yenidn ilmk.
Ail n vacib olan digr msllrl mul olmaq.

zvlri: Yax faliyyt gstrn hr hans tsisat/komit kimi, ail uras asan idar olunan,
yni 5-9 zvdn ibart bir trkibd olmaldr. Bu zvlr, ixtisas sviyysi v urann vzif hdliklrini icra etmk baxmndan i yararllq msllrini nzr almaqla bir qayda olaraq ail ynca trfindn seilirlr. Bzi aillr ya mhdudiyyti, tlb olunan tcrb, r-arvad trfindn qohumlarn v rhbr urada v ya ali rhbrlikd yer tapm ail zvlrinin tmsil olunmamas kimi ura zvlyn dair myyn mhdudiyytlrin ttbiqini
16 Ivan Lansberg, Succeeding Generations: Realizing the Dream of Families in Business (Ayvan Lnsberq, Sonrak nsillr: igzar faliyytd olan ailnin arzusunun gerklmsi) (Harvard Business School Press, 1999); Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma) (Routledge New York, 1998).
30
trcih edirlr. Layiqli praktikalardan biri urada mhdud mddt rzind zv kimi faliyyt gstrmkdn ibartdir ki, bununla da daha ox sayda ail zvn urada tmsil olunmaq imkan verilir v ail daxilind daltlilik v brabr imkanlar hissi brqrar olunur. Ail urasnn ail ynca trfindn tyin olunan sdri olmaldr. Sdr ail urasnn iin rhbrlik edir v ura msllri il bal ailnin laq saxlad sas xsdir. ura iclaslarnn prokolunu trtib edn v bunlar ail zvlrin tqdim edn ura katibinin tyin edilmsi hminin layiqli praktikadr. Ailnin zldiyi msllrin mrkkbliyindn asl olaraq ura il rzind 2-6 df arlr. Qrarlar bir qayda olaraq ura zvlrinin ss oxluu il qbul edilir. Aadak cdvl ail iclas, ail ynca v ail uras arasndak sas frqlri mumi kild tsvir edir:
2.3. Ailnin ilr idarsi

Trifi: Ailnin ilr idarsi ail uras trfindn tkil v nzart olunan srmay yatrm v
Ail iclas
Mrhl Tsisi(lr)
Ail ynca
vladlar arasnda ortaqlq / qohumlar arasnda birlik
Ail uras
vladlar arasnda ortaqlq/ qohumlar arasnda birlik Rsmi Ail ynca trfindn seilmi ail zvlri. Seim meyarlar ail trfindn myyn edilir.
Status zvlk
Qeyri-rsmi (bir qayda olaraq) Adtn btn ail zvlri tmsil oluna bilrlr. Tsisi(lr) lav zvlk meyarlarn tyin ed bilr(lr).
Rsmi Adtn btn ail zvlri tmsil oluna bilrlr. Ail lav zvlk meyarlarn tyin ed bilr.
Trkib
Kiik trkibd olur; bel ki, ailnin z tsisi(lr) mrhlsinddir. Adtn 6-12 ail zv il tmsil olunur.
Ailnin byklyndn v zvlk meyarlarndan asldr.
Myyn edilmi zvlk meyarlarndan asldr. n stn halda 5-9 zv olur.
31
(davam)
Ail iclas
Toplantlarn say irktin inkiaf mrhlsindn asldr. irkt srtl inkiaf etdikd hftd bir df bel arla bilr.
Ail ynca
ld 1-2 df.
Ail uras
ld 2-6 df.
sas faliyyt
Ailnin irktl bal dyrlrinin v grmnn btn ail zvlrin bildirilmsi. irktlr bal yeni ideyalarn mzakir edilmsi v yaradlmas. irkt rhbrlik edck glck nslin hazrlanmas.
irktl bal ideyalarn, arazlqlarn v grmn mzakir edilmsi v bildirilmsi. Aily aid olan sas siyast v prosedurlarn qbul edilmsi. Ail zvlrinin irktl bal msllr zr thsil sviyysinin artrlmas. Ail urasna v digr komitlr zvlrin seilmsi.
Mnaqilrin hll edilmsi. Aily aid olan sas siyast v prosedurlarn yaradlmas. Planladrma ii. Tlimlnm/trhsil msllri. Rhbrlik v rhbr ura il iin laqlndirilmsi, ail il irkt arasnda tarazln tmin edilmsi family.
inzibati msllr zr mrkzdir. Ailnin ilr idarsi zvlri maliyy, bank, mhasibat ii v digr msllr zr xsi mslht ehtiyac duyan, igzar faliyytl mul olan byk v zngin aillrd adi hal alb.
Tyinat: Ailnin frdi zvlrin xsi srmay yatrmnn planladrlmas, vergilr, sorta
tminat, varisliyin planladrlmas, karyerann qurulmas v maraq ksb edn digr msllr zr mslhtin verilmsi.
zvlri: Ailnin ilr idarsi irktdn tamamil ayrca faliyyt gstrn qurumdur, lakin
burada tmsil olunan xslrin bzilri irktd d ily bilr. dard adtn pekar menecerlr alrlar ki, bunlarn da vzifsi srmay yatrm, vergi tlblrin riayt etm, sorta ii, maliyynin planladrlmas, shmlrin pay verilmsi v varislik planlar kimi
32
msllr zr tvsiy v mslht vermkdir.17
2.4. Digr ail institutlar

gzar faliyytd olan aillr onlar n xsusi maraq ksb edn sahlri hat edck digr institutlarn yaradlmasn mnasib hesab ed bilrlr. Bu institutlarn bzilri aadaklardr:
18
Thsil Komitsi: Bu komit idaretm il bal vzif v taprqlar effektiv yerin yetirmk
mqsdil ailnin insan resurslarnn yetidirilmsi v bu resurslarn igzarllnn artrlmas zr msuliyyt dayr. Thsil komitsi ail zvlrinin pekar inkiaf etmk ehtiyaclarn qabaqcadan myyn edir v bu ehtiyaclar qarlamaq n mvafiq tdbirlr grr. Msln, szgedn komit ail zvlri n mhasibat msllri zr seminar tkil ed bilr ki, onlar irktin maliyy hesabatlarn oxuyub daha yax anlaya bilsinlr.
Shmlrin Qaytarlmas zr Komit: Ail urasnn nzart etdiyi bu komit sahib olduqlar
shmlri mnasib qiymt nad pula evirmk v ld etdiklri vsait hesabna digr faliyytl mul olmaq istyind olan ail zvlri n tsis edilmi shmlrin qaytarlmas fondunu idar edir. Fond adtn irkt trfindn il rzind ld edilmi mnftin kiik faiz nisbti hesabna yaradlr.
Karyerann Planladrlmas zr Komit: Ail irktind ilmk maranda olan ail

zvlrin dair i qbul edilm qaydalarnn trtib v nzart edilmsi mqsdin qulluq edir. Bu komit hminin ail zvlrinin karyera inkiaf zrind cari nzartin aparlmasna yardm edir, onlarn karyera inkiafn istiqamtlndirir, shmdarlar v ail urasn szgedn ail zvlrinin pekar inkiaf il bal mlumatlandrr. Karyerann planladrlmas zr komit hminin ail irktind ilmmk qrarn vermi ail zvlrin irktdn knar karyerann qurulmas msllri zr mslhtin verilmsi baxmndan olduqca faydal ola bilr.
Ail zvlrinin Grmsi v stirahtinin Tkil Edilmsi zr Komit: Bu komitnin tyinat

ail zvlrini bir araya gtirmk n istiraht zaman ylnc v digr tdbirlrin planladrlmasndan ibartdir. Komit hminin ail zvlri v qohumlar arasnda mnasibtlri bslmk n ail zvlrinin illik yncan tkil edir; bu zaman ail zvlri v qohumlara nsiyyt vasitsil bir-birini daha yax tanmaq imkan verilir.
Ivan Lansberg, Succeeding Generations: Realizing the Dream of Families in Business (Harvard Business School Press, 1999). Ivan Lansberg, Succeeding Generations: Realizing the Dream of Families in Business (Harvard Business School Press, 1999); Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Routledge New York, 1998).
18 17
33
THLL N MSAL 2 The Carvajal Group Ailnin Etiket Qaydalar Mndricat

The Carvajal Group Kolumbiyann zl mlkiyytd olan aparc transmilli irktidir, sasn Latn Amerikas blgsind 19 lkd faliyyt gstrir. The Carvajal Group 12 mstlif igzar sahd faldr, n hcmli faliyyti is kaz istehsal v emal, mktb v ofis n avadanl, telefon soru kitablarnn istehsal, ap v nriyyat ii, plastik v kaz qablarn istehsal il baldr. The Carvajal Group Manuel Karvaxal Valensiyann yaratd La Imprenta Comercial ap irkti il 1904-c ild Kali (Kolumbiya) hrind tsis olunub. Zaman kedikc irkt digr faliyyt sahlri v regionlar zr byyrk Latn Amerikasnn n mtbr transmilli irktlrindn birin evrilib. IFC-nin Carvajal Group irktin 2004-c v 2006-c illrd etdiyi iki yatrm strateji v modernizasiya planlarna dstk vermk mqsdini dayb. Son yatrm Carvajal Group irktind informasiya sistemlrinin yenildirilmsi v masir tlblr cavab vermsi il baldr. IFC hminin korporativ idaretm sahsind Carvajal Group irktin mslht vermidir. The Carvajal Group19 irktind Ailnin Etiket Qaydalarnn mndricat A. Ailnin Etiket Qaydalarnn mqsdi 1. Carvajal irktinin btvly 2. Karvaxal ailsinin birliyi B. Ail institutlar 1. Ail ynca a. Ail yncann mqsdlri b. Ail yncann vziflri 2. Ail uras a. Ail urasnn mqsdlri b. Ail urasnn trkibi c. Ail urasnn faliyyti d. Ail urasnn qrarlar e. Ail uras iclaslarnn arlma tezliyi
19
The Carvajal Group irkti il bal 2002-c il tarixli nin Ailnin Etiket Qaydalarndan gtrlb v xlas edilib.
34
3. irktd ilyn ail zvlrinin inkiaf msllri zr ura a. nkiaf msllri zr urann mqsdlri b. nkiaf msllri zr urann trkibi c. nkiaf msllri zr urann vziflri C. Karvaxal Ailsi Fondu (Xeyriyy Tsisat) 1. Ail Fondunun mqsdlri 2. Ail Fondunun idar heyti 3. Ail Fondunun prezidenti D. irktin institutlar 1. Shmdarlarn mumi ynca a. Shmdarlarn mumi yncann mqsdi b. Shmdarlarn mumi yncann qrarlar 2. Direktorlar uras a. Direktorlar urasnn mqsdlri b. Direktorlar urasnn tkibi c. Direktorlar urasnn sdri E. irktin rhbrliyi 1. irktin ba icra direktoru a. Ba icra direktorun tyin olunmas F. Shmdarlq siyasti 1. Shmlrin sat a. lkin imtina/seim hququ b. Satn rtlri 2. Shmlr zrind girov hququ 3. Shmlrin dvriyyy buraxlmas 4. Ehtiyat Fondu a. Ehtiyat Fondunun mqsdlri b. Ehtiyat Fondunun direktorlar uras 5. Maraqlarda ziddiyyt a. Digr irktlr yatrm b. Digr irktlrl qdlmlr c. Digr faliyyt
35
G. Ail zvlrinin irktd ilmsi (davam) 1. irktd i qbul edilm 2. Vzif hdliklri 3. myin mkafatlandrlmas 4. Pekar inkiafn qiymtlndirilmsi 5. Tqad xma H. Sosial dividend (Ail zvlri n subsidiyalar) 1. Sosial dividendl bal mqsd 2. Sosial dividendin trkib hisslri 3. Sosial dividendin tnzimlnmsi I. Ailnin tdbirlri 1. Sosial grlr 2. Mlumat ynml grlr 3. nsiyyt 4. irktin tarixi J. ctimaiyytl laqlr K. Ailnin Etiket Qaydalarnn gzlnilmsi zr nzarti 1. Nzartinin mqsdlri 2. Nzartinin tyin olunmas 3. Nzartinin vziflri L. Ail urasnn katibi 1. Ail urasnn katibinin iind mqsd 2. Ail urasnn katibinin tyin olunmas 3. Ail urasnn katibinin vziflri M. Mnaqilrin hll edilmsi N. Ailnin Etiket Qaydalarnn yenilnmsi O. Anlaylar
36
FSL III
AL RKTND DREKTORLAR URASI
Direktorlar uras ail mlkiyytind olan irktlr d daxil olmaqla ksr irktin idar edilmsind n mhm tsisatdr. Direktorlar urasnn vzifsi, strukturu v trkibi bir ail irktindn digrin nisbtn frqlnir. Bu msllr adtn irktin hcmi v mrkkbliyi, hminin sahib ailnin yetiknlik sviyysi il myyn edilir. Mvcud olduu ilk illr rzind ksr ail irktlri qanunvericilikd tsbit olunmu tlblr uyun glmk mqsdil direktorlar urasn tsis edirlr. Kaz zrind ura kimi tannan bu tsisatn tyinat bir qayda olaraq irktin maliyy gstricilrinin, dividendlrin v qanunla direktorlar urasnn tsdiqini tlb edn digr prosedurlarn qbul edilmsi il mhdudlar. Szgedn uralar (lk qanunvericiliyindn asl olaraq) adtn ild bir v ya iki df arlrlar v onlarn ynca ox qsa srr. Bu halda urann trkibin adtn srf ail zvlri, bzn is ail zv olmayan, lakin ailnin etibarn qazanm bir ne yksk vzifli menecer daxil olur. Eyni frdlrin irktin sahibi olmaqla yana menecer v direktorlar urasnn zv vziflrini d icra etmsi hminin adi hala evrilib. Bel idaretm strukturu ail irktin az da olsa dyr verir; bu strukturun hr bir trkib hisssi (direktorlar uras, rhbrlik v ail) irktin idar edilmsind daha fal v konstruktiv mvqe tuta bilr. Ntic etibaril, vziflr qarr, ehtimal ki, irkt v onun strateji qrarlar zrind nzart baxmndan mnaqilr v effektivliyin itirilmsin yol ar. Ail irkti daha da mrkkbldikc irktin strategiyasnn myyn edilmsi, faliyyt gstricilrinin mzakiry xarlaraq nzrdn keirilmsi kimi hmiyyti artan msllrd fal mvqenin tutulmas baxmndan direktorlar urasna arxalanmaq zrurt evrilir. Bu taprqlardan irli glrk direktorlar urasndan daha yksk tezlikl toplamaq v irktin rhbrliyin etiraz etmk n zruri rit v mstqillik ld etmk tlb olunur. Bu mrhld ail irktinin direktorlar uras daha mtkkil, mqsdynl v knardan mstqil direktorlarn clb edilmsin hazr olur.
37
irktin n stn maraqlar namin, rhbrlikdn v
nzart paketin malik olan
shmdarlardan mstqil faliyyt gstr biln tam pekar direktorlar urasn yaratmazdan vvl ksr ail irkti mvcud direktorlarda atmayan bacarq v sritni tamamlayan mvrt urasn tsis edir. Bu halda mvrt uras irktin direktorlar uras v ali rhbrlikl sx mkdalq edir ki, irktin zldiyi balca strateji msllr hll edilsin.
1- Mvrt uras
1.1. Mvrt urasnn trifi v vziflri
Direktorlar uras yalnz ail zvlri v irktin yksk vzifli menecerlri trkibind qaldqda ksr ail irktind tcrbli v hrmt qazanm frdlrdn ibart olan mvrt uras formaladrlr. Bel ki, direktorlar urasnn marketinq, maliyy, insan resurslarnn idar olunmas v beynlxalq bazarlar kimi myyn strateji sahlr zr sritsi v bilii atarsz ola bilr. Demli, qrarlarn verilmsi iin nzarti yumaldan v ya mlumat knar xslrl blmk tlbi il zln ail zvlrinin tmsil olunmadqlar mvrt uras yaradlmaldr ki, direktorlar urasnn atmazlqlar qarlansn. Mvrt uras zvlrinin sahib olduqlar igzar laqlr vasitsil ail irktin hminin lav dyr ver bilr.20 ox zaman mvrt urasna sasn ail zvlrindn ibart olan v daha mstqil ura arasnda kompromis cavab kimi baxlr. ksr ail irktlri mstqil uraya olan ehtiyac etiraf edirlr, lakin irktl bal hssas mlumatn v qrarlarn verilmsi zrind slahiyytin knar bir qrup xsl bldrlmsini yersiz sayrlar. Szgedn ail irktlri knardan mslhtin alnmas, sritnin clb edilmsi, eyni zamanda irktin real faliyyt gstrn direktorlar uras zrind nzartin saxlanlmas yolu kimi bir qayda olaraq mvrt urasnn yaradlmasn stn tuturlar. Zaman kedikc v ail mvrt urasnn verdiyi dyri drk etdikd mvrt urasnn bzi zvlri irktin direktorlar urasnda tmsil olunmaa dvt alrlar.
1.2. Mvrt urasnn trkibi

Mvrt urasnn n ilk trkibi 3-7 zvdn ibartdir. urann trkibinin kiik qalmas onun
38
effektivliyini qoruyub-saxlayacaq v ura zvlrin z fikirlrini digr zvlr aydn kild atdrmaq imkann yaradacaq. Mvrt urasnn zvlri bir qayda olaraq ail irktinin faliyyt gstrdiyi snayenin v bazarlarn v ya maliyy, marketinq v beynlxalq bazarlar kimi digr sahlrin bilicilridirlr. Ail irkti yeni faliyyt sahsi il mul olmaa baladqda v ya yeni lklr xdqda mvrt urasnn zvlri hminin srit v tcrb tminatsna evrilirlr. Ail irktinin hcmindn v faliyytinin mrkkbliyindn asl olaraq mvrt uras adtn il rzind 3-4 df arlr. Ail irktinin ba icra direktoru v az sayda yksk vzifli menecerlri d mvrt urasnda tmsil oluna bilrlr ki, urann yncaqlarnda aparlan mzakirlr irktin ehtiyaclar istiqamtind laqlndirilsin v bu istiqamt ynldilsin. Mvrt urasnn zvlrinin obyektivliyini tmin etmk mqsdil aadak frdlr mvrt urasnn zv ola bilmz:21
irktin tchizatlar v ya irkt mal satanlar. Tklif edcklri he bir mnasib sritsi olmayan irkt sahiblrinin dostlar. irkt xidmt gstrnlr (bankirlr, hquqnaslar, knar auditorlar,
konsultantlar); bel ki, onlar mslhti digr spkid artq tmin edirlr v onlarn obyektivliyi v mstqilliyi irkt n grdklri i v bunun mqabilind aldqlar xidmt haqq sbbindn bh altna alna bilr.
irktin mslhtisi kimi maraqlarda ziddiyyt sbb olan frdlr. zrin yetrinc hdlik qbul etmi v mvrt urasnn zv kimi z vzifsinin
hdsindn layiqinc gl bilmyck frdlr.
1.3. Mvrt urasnn stn v atmayan chtlri

Aadak cdvld mvrt urasnn bzi sas stnlklri v atmazlqlar xlas edilib:22
21 Richard Narva and Beth Silver, How to Create Effective Governance in a Family Controlled Enterprise, NACD Directors Monthly, August 2003 (Riard Narva v Alden C. Lnk, Ail nzartind olan irktd effektiv idariliyin yaradlmas yollar). 22 Adapted from: Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma kitabndan gtrlb) (Routledge New York, 1998).
39
Mvrt uras
stnlklr vzlr he bir hquqi hdlik damrlar; bununla irktin xrclri azalr (sorta xrclri nmtlq saylmr) v yeni zvlrin clb edilmsi asanlar (mvrt urasnn zv olmaq irktin direktorlar urasnn zv olmaq qdr riskli vzif deyil). irkt onun rhbrliyi v direktorlar uras sviyysind mvcud olmayan lav praktiki tcrb, texniki srit v biliklrl cari sasda tmin edilir. Mvrt urasnn mslhtlri bir qayda olaraq qrzsizdir. zvlr lav sata v ya kapital mnbyin yol aan yeni mqavil tkliflri x ed bilrlr. atmazlqlar Mvrt urasnn faliyyti irktin sistematik qaydada riayt etmdiyi mslhtlrl x edn ekspertlr qrupu xatrladr. Ntic etibaril, mvrt uras gerk direktorlar uras kimi ciddi qbul edilmy bilr. Mvrt urasnn rhbrliy ondan mlumat almaq n mravit etmk baxmndan he bir slahiyyyi yoxdur; bellikl, urann tvsiylri yalnz rhbrliyin onun zvlri il blmk istdiyi mlumata saslana bilr. Mvrt urasnn zvlri trfindn rhbrliyin strategiyasna tsir, faliyyt gstricilrin is nzart etmk slahiyyti ox czidir v ya mumiyytl mvcud deyil. Hquqi msuliyytin olmamas mvrt urasnn zvlrinin verdiklri mslht(lr) gr msuliyyt clb edilmsini tinldirir. Gerk direktorlar urasnn zv olmad tqdird mvrt urasnn bzi zvlri z vzifsin ciddi yanamaya bilrlr, urann ii baxmndan tlb olunan hazrlq v tfhni tmin etmy bilrlr.
2- Direktorlar uras
2.1. Direktorlar urasnn vziflri
Yax faliyyt gstrn direktorlar urasnn balca vziflri irktin mumi strategiyasn myyn etmkdn, rhbrliyin faliyyt gstricilrin nzart etmkdn, mvafiq korporativ idaretm strukturunun (o cmldn, salam nzart mhitinin, mlumatn yetrli sviyyd aqlanmas iinin, minoritar shmdarlarn hquqlarnn mdafisi mexanizminin)
40
qvvd olmasn tmin etmkdn ibartdir. Bu sahlrin hr birin direktorlar uras trfindn ayrlan vaxt v ynldiln sylr ail irktinin faliyytinin hcmindn v mrkkbliyindn asl olacaqdr. Msln, az sayda shmdara, sad biznes proseslr, smrli daxili nzart malik olan v sahiblrinin onun faliyytin drindn clb olunmu bir irktd direktorlar uras strategiya v uzun mddtli planladrma msllrin xsusi diqqt yetirmlidir. Ail mlkiyytind olan irktin direktorlar uras irkt thf vermlidir, digr uralarn icra etmi olduqlar faliyyti tkrarlamamaldr. Msln, direktorlar uras irktin gndlik sasda idar olunmasn istiqamtlndirmlidir, lakin bu proses birbaa clb olunmamaldr; bel ki, szgedn msl irktin rhbrliyinin tmli vziflrindn biridir. Bunula bel, direktorlar rhbrliyin v ail zvlrinin qbul etidiyi qrarlara v hyata keirdiyi tdbirlr nzart v etiraz etmk n lazmi resurslar v mstqilliy malik olmaldrlar. Strategiya v nzart msllri il yana direktorlar urasna thkim olunmu taprqlarn bzilri aadaklardan ibartdir:23
Ba menecmentin xlflrini tmin etmk. Maliyy resurslarnn mvcudluunu tmin etmk. irktdki daxili nzartin v risklrin idar olunmas sistemlrinin yetrliliyini tmin
etmk.
Sahiblr v digr maraq dairlrin hesabat vermk. 2.2. Direktorlar urasnn trkibi
Direktorlar urasnn trkibi v hcmi irktin faliyytinin hcmindn v mrkkbliyindn asldr. Btn ail irktlri n direktorlarn mnasib sayn myyn edn vahid dsturun olmamasna baxmayaraq, qabaqcl tcrb 5-9 zvdn ibart olan uran asan idar olunan qurum kimi tvsiy edir. Direktorlar arasnda qarlql nsiyyt, bir-birini dinlm v mzakir ediln mvzudan knarlamama imkanlarnn artmas nticsind id daha yksk smrnin ld olunmas kiik trkibli urann stnlydr. Buna lav olaraq, oz zvl ura il mqayis edildikd kiik urann iclaslarn tkil etmk v bu trkibd yetr say ld etmk bir qdr asanlar. Direktorlarn serkn ail mlkiyytind olan irktlr irkt tfh verck, strategiyaya
41
v/v ya rhbrliy v mliyyatlara nzart sahsind tlb olunan tcrbni tmin edck frdlr zrind dayanmaldrlar. Bununla bel, direktorlarla bal uurlu seimd szgedn direktorlarn aily mnsub olub-olmamalar deyil, irkt vercklri mmkn tfh rhbr tutulmaldr. Aslind ail irktlri demk olar ki, tmamil ail zvlrindn tkil olunmu uralara meyl edirlr. Rhbrlik v nzart paketin malik olan shmdarlardan mstqil faliyyt gstrn direktorlar urasnn stn chtlri 3-c fsild mzakir olunur. Aadak cdvld layiqli direktorlarda bulunmal bzi meyarlarn xlassi verilib:
xsi chtlr
Drstlk v cavabdehlik Qrupda ilmk bacar Yax nsiyyt bacar Liderlik bacar Drindn thlil aparmaq bacar Csart, zn inam v digr direktorlara, ail zvlrin v yksk vzifli menecerlr etiraz etmk bacar
Pekar rit
Sah zr tcrb Dzgn biznes qrarlar irkt trfindn myyn edilck aidiyyatl sahlr zr srit v tcrb. Bura aadaklar aid ola bilr: strategiya, marketinq, qanunvericilik/hquq, maliyy v muhasibat uotu, risklrin idar olunmas v daxili nzart, insan resurslar, korporativ idaretm Srfli laqlr v tanlar
2.3. Direktorlarn hdliklri

Direktorlar irktin shmdarlar trfindn seilirlr, irkt namin n stn mnafey qulluq etmk v bu trzd irktin qeydin qalmaq hdliklrini dayrlar. Direktorlarn sas vzif borclar aadaklardr:24
Ehtiyatlq hdliyi: Qrar xarmazdan vvl direktorlar alabatan trzd hrkt

etmlidirlr v vicdanla sy gstrrk mlahizdn keirilmli btn aidiyyatl v hmiyytli mlumat thlil etmli v nzr almaldrlar. Ehtiyatlq hdliyi zr direktorlar aadaklar etmk mcburiyytinddirlr:
24 NACD, The Board of Directors in a Family-Owned Business, Directors Handbook Series, 2004 (NACD, Ail mlkiyytind olan irktlrin direktorlar uras).
42
Hr hans qrar qbul etmzdn vvl onlara tqdim olunmu v hmiyyt ksb
edn btn mlumat diqqtl aradrmaq.
Sayqlqla v sritdn x edrk addm atmaq. Qrarlar alnm mlumat v keirilmi mvrt sasnda qbul etmk. urann iclaslarnda mntzm qaydada itirak etmk, bu iclaslara hazrlql glmk
v iclaslarda fal olmaq (hdliyin bu hisssin hminin diqqtli yetirm hdliyi v ya riayt etm hdliyi deyilir).
Sadiqlik hdliyi: hdliklrini yerin yetirrkn direktorlar irkt sadiq olmal, sadiqliyi
digr maraqlardan stn tutmaldrlar. Direktorlar irkt adndan atlm hr hans addmdan xsn bhrln bilmzlr. Sadiqlik hdliyi zr direktorlar aadaklar etmlidirlr:
irktin maraqlarn xsi v ya digr mnafedn stn tutmaq. Maraqlarda ziddiyytl bal hr hans hal urann digr
aqlamaq. bitrf qalmaq.
zvlrin drhal
xsin zmind maraqlarda ziddiyyt lamti olan msllr zr ssvermlrd
3- Mstqil direktorlar
3.1. Mstqil direktorun hmiyyti
Sarslmaz v mstqil direktorlar urasnn yaradlmas igzar faliyytd olan ksr ail trfindn onun mlkiyytind olan irkt yetrli hdd v mrkkblik sviyysin atdqda qbul ediln mdrik bir qrardr. AB-da nc v ya daha sonrak nslin nmayndlri trfindn idar olunan 80-dn ox irkt zr aparlm tdqiqat nticsind myyn edilib ki, fal v knar (ail zvlrinin nzart etmdiyi) direktorlar uras szgedn irktlrin faliyyt davam gtirmsind v uur qazanmasnda n yksk hmiyyt ksb edn chtdir.25 Lakin reallqda direktorlar urasnda zvlk mslsi gndm gtirilrkn ksr ail irktind bu hquq ail zvlri n nzrd tutulur v yalnz bzi hallarda ai zv olmayan, lakin ailnin etimadn qazanm menecerlr uraya tyin edilirlr. Adtn bu praktikadan irktin idar olunmasna nzartin ail trfindn itirilmmsi n istifad
25
John Ward, Creating Effective Boards for Private Enterprises (Family Enterprise Publishers, 1991).
43
edilir. Tssf ki, knar mstqil direktorlarn olmamas ail irktinin direktorlar urasna atmayan bilik v sritnin ld edilmsini tinldir bilr. Hqiqtn mstqil direktorlar ail zvlrinin dnc trzin etiraz edcklr v urann iclaslarnda nizam-intizam sviyysini artrlmasna tfh vercklr. lav olaraq, mstqil direktorlarn direktorlar urasnn iclaslarnda itirak etmsi ail zvlrini dyrli vaxtn ail msllrin srf edilmsindn kindirck, bunun vzind is onlarn diqqtini irktin strategiyas v irkt nzart msllri zrind cmldirck. Nhayt, mstqil direktorlar irkt msllrin dair mxtlif ail zvlri arasnda tzadl fikirlrin yaand tqdird vziyytin normal mcry ynldilmsini tmin ed bilrlr. Mstqil direktorlarn olmasndan ld ediln stnlklrin bzilrin aadaklar daxildir:26
Strategiya v nzart msllri il bal knardan bax tmin etmk. irkt daxilind ola bilmyn yeni praktiki tcrbni v biliklri tmin etmk. Ailnin tutduu mvqedn mstqil v obyektiv fikri tmin etmk. gtrlmy v vzif yksliin dair qrarlar ail il ballq msllrindn
asl olmayaraq xarmaq.
Mxtlif
ail zvlri arasnda tarazlayc, myyn hallarda is ail zv olan
menecerlr arasndak fikir ayrlqlarnn hlli baxmndan qrzsiz hakim kimi x etmk.
gzar v digr laqlrdn v tanlqlardan bhrlnmk. 3.2. Mstqil direktor trifi

Mstqil direktor trifi lkdn lky frqlnir; bununla bel, sas hisslr dyimz qalr. mumi qayda ondan ibartdir ki, mstqil direktor onun qrarna tsir ed bilck rhbrlikdn, sahiblrdn (aildn) v digr trflrdn azad olmaldr, yni he bir ballqla asl olmamaldr. IFC-nin mstqil direktor trifi aada verilmidir:
44
Mstqil direktor anlaynn trifi 27

Mstqil direktor: 1. irktd v ya onunla Bal Trflrd son be il rzind ilmmi; 2. irktin v ya onunla Bal Trfin maviri v ya mslhtisi, hminin irktin v ya onunla Bal Trfin maviri v ya mslhtisi olan irktl rsmi ball olmayan; 3. irktin v ya onunla Bal Trfin mhm mtrisi v ya tchizats il rsmi ball olmayan; 4. irktl, onunla Bal Trfl v ya onun ali rhbrliyi il frdi xidmt mqavilsi olmayan; 5. irktdn v ya onunla Bal Trfdn hmiyytli mbld maliyy alan qeyrikommersiya tkilat il rsmi ball olmayan; 6. irktin hr hans icra direktorunun direktorlar urasnda tmsil olunduu digr irktd icra direktor vzifsind almayan; 7. irktd v ya onunla Bal Trflrd hal-hazrda icra direktor kimi alan v ya son be il rzind alm frdin yaxn qohumu olmayan; 8. irktin v ya onunla Bal Trfin hazrk v ya kemi auditoru il hal-hazrda v ya son be il rzind rsmi ball olmayan v ya olmam v ya szgedn auditor trfindn i gtrlmmi 9. irkt zrind hakim mvqey malik xs (v ya irkt zrind effektiv nzarti kollektiv qaydada icra edn bir qrup frd v/v ya hquqi xs mnsub olmayan) v ya bel xsin qarda, bacs, valideyni, nnsi/babas, vlad, mi/day/bibi/xala ua, bibisi/xalas, misi/days, bacs/qarda olu, bacs/qarda qz v ya hyat yolda, nikahla qohumu, qanuni varisi, vsiyyt zr varisi v bunlarn hr hansnn xlfi (v ya bu xslrdn vkaltnam v ya buna oxar razlamadan mstsna benefisiar kimi x edn hr hans biri v ya bir nesi) v ya bu alt bndd tsvir edilmi istniln vfat etmi v ya hquqi qabiliyti olmayan xsin icras, inzibats v ya xsi nmayndsi olmayan xsdir, v bu trifin mqsdlrin gr hr hans xsin hr hans trfl rsmi ball o zaman gman edil bilinr ki, bu xs szgedn trfd birbaa v dolay yolla mlkiyyt payna malik olsun v ya i qbul olunsun; irkt baxmndan Bal Trf irkt nzart edn, irkt trfindn nzart ediln v ya irktin mumi nzartind olan hr hans fiziki v ya hquqi xsi bildirir.
27 International Finance Corporation (Beynlxalq Maliyy Korporasiyas), http://www.ifc.org/ifcext/corporategovernance.nsf/Content/CGTools-FamilyFounderUnlisted.
45
AL RKTND BA MENECMENT
Yksk vzifli menecerlr ail irktininidaretm strukturunun olduqca vacib hisssidirlr v onlarn grdy iin keyfiyyti irktin faliyyt gstricilrin v ailnin direktorlar uras trfindn myyn edilmi strateji faliyyt istiqamtlrinin icra olunmas zrind nzarti hyata keirirlr v irktin gndlik mliyyatlarn idar edirlr. Iin mnasib gln menecerlrin irkt rhbrlik etmsi ail irktinin uurlu olmasnn sas chtlrindn biridir.
FSL IV
1- Ail zv olan menecerlr ail zv olmayan menecerlr qar

Mvcud olduu ilk illr rzind ail irktlri adtn tsisi(lr) trfindn rhbr v idar olunur. Bu zaman szgedn irktlrdki idaretm strukturu kifayt qdr qeyrirsmi formatda qalr, qrarlarn verilmsi zrind slahiyyt is tsisinin/tsisilrin v az sayda yaxn qohumlarn lind cmlir. Bel idaretm strukturu bir qayda olaraq irktin erkn inkiaf mrhlsind effektiv olur, nki bu mrhld ail irktinin ld etdiyi uurun balca sbkar adtn zmkar v i can yandran tsisi(lr) olur(lar). irkt bydkc v onun faliyyt dairsi mrkkbldikc idaretm strukturunun daha rsmi kl salnmas, qrarlarn tmrkzlmi qaydada xarlmas prosesi v sritli rhbrlik qurumunun yaradlmas zrurt evrilir ki, bunun da mqsdi faliyyt sahlrinin mrkkbliyinin v tinln gndlik mliyyatlarn hdsindn glmkdir. Tssf ki, bir ox ail irkti faliyytin pekarlara hval edilmsi zrurtin etinasz yanarlar v ali rhbrlik sviyyli vziflr yalnz ail zvlrini tyin edirlr. ksr halda bu zvlrin tcrbli menecer olaraq irkt lav tfh vermlrin baxmayaraq, onlar bel hdliklrin yerin yetirilmsi baxmndan i yaramrlar. Ail zvlrinin hr birinin yax menecer olduu halda bel, o, byyn v daha da mrkkbln irktd tlb olunan ixtisaslam tcrby v srity malik olmaya bilr. gzar faliyytd olan uurlu aillr drk edirlr ki, zaman kedikc ail zvlrinin bzilri tutduqlar vzifdn xmaldrlar v daha pekar v tcrbli knar xslrl vz edilmlidirlr.
46
Ail mlkiyytind olan irktd iin mnasib gln yksk vzifli menecerlrin faliyyt gstrmsin raitin yaradlmas mmkn qdr tez, htta ail irktinin tsisi(lr) mrhlsini yaad dvrd ba vermli bir prosesdir. Bu prosesin bzi hisslrinin ardcll aadak kimidir:
irktin tkilat strukturunun thlil edilmsi, yksk vzifli menecerlrinin hr birinin cari
v optimal hquq v hdliklrinin (oxar irktlrl mqayis edilrk) tutudurulmas.
Yksk vzifli menecerlrin hr birinin hquq v hdliklrini aydn myyn edn

rsmi tkilat strukturunun trtib edilmsi. Bu, irktin igzar mliyyatlar il bal cari v glck tlbatlarna saslanmaldr.
Yeni tkilat strukturuna sasn irktd ilyn yksk vzifli menecerlrin praktiki
tcrb v pekarlq sviyysinin qiymtlndirilmsi.
Yksk vzifli menecerlrin vz edilmsi v/v ya i gtrlmsi. Qrarlarn qbulu prosesininv tsdiqlnm sviyylrinin desentralizasiyas.
Qrarlarn qbulu prosesi zrind slahiyyt menecerlrin ail zvlri il laqlrin deyil, hquq v hdliklrin bal bir msl olmaldr.
Ail
zvlrinin i qbul olunmas siyastininin aydn kild trtib edilmsi v bu
siyastin mzmununun ail zvlrinin hr birin bildirilmsi (ail zvn dair mulluq siyasti il bal daha tfrratl mlumat n tlimatn II-1-1 sayl fslin baxn).
Tcrbli iilr glckd rhbr vziflr tyin olunma imkann vern daxili
tlim (hazrlq) proqramnn yaradlmas.
Btn menecerlr aily olan ballq deyil, xsi faliyyt gstricilri sasnda
amil olunacaq daltli hvslndirm tdbirlrini znd ehtiva edn mkafatlandrma sisteminin yaradlmas. irktin, yoxsa ail amilinin stn tutulub-tutulmamasndan asl olaraq ail irktltind bzi mulluq msllrinin hll yollar aadak cdvld xlas edilib:28 Msl
Mulluq siyasti
nc ail qaydasna riayt edn irktlr

Btn ail zvlri n aq qap siyasyi. Ail mlkiyytind olan irkt ox zaman szgedn irktdn knarda uur qazana bilmyn ail zvlri n snacaa evrilir.
nc irkt qaydasna riayt edn irktlr

Yalnz tcrbli ail zvlri irkt gtrlrlr. Ail zvlrinin irktd mulluuna dair rtlr aydn myyn edilir v thsil, vvlki dvr zr ail irktindn knar i tcrbsi il bal tlblri znd ehtiva edir.
28 Mike Cohn, Does your Company Put Family or Business First? (Mayk Kon, irktinizd ail, yoxsa igzar faliyyti nd glir?), The Business Journal of Phoenix, January 2005.
47
(davam)
Msl
Compensation
nc ail qaydasna riayt edn irktlr

dni hr ks n brabrdir. tcrbsi v irkt verdiyi tfhdn asl olmayaraq hr ks eyni mbli alr. Sritli ail zvlrindn (mkafatlar, imtiyazlar v s. vasitlrl) onlardan daha az sritsi olan bac-qardalarnn v ya mi/day/bibi/xala uaqlarnn qeydin qalmaq gzlnilir.
nc irkt qaydasna riayt edn irktlr

Mkafatn mli ailnin tlbatlarna deyil, faliyyt gstricilrin v msuliyyt sviyysin saslanr. Cavabdehlik v vzif tabeliyi sasnda mnasibtlr aydn kild bildirilir v anlalr. Yksk faliyyt gstricilrin imza atm xslr yksk mbld mkafatlandrlr. Ail zvnn mqavilsin pis faliyyt gstricisin gr xitam veril bilr.
Liderlik
Liderlik nmayi etdirilmi srit v ld edilmi uur vzin i stajna saslanr. Ail irktinin qocaman iisi olmaq irktdn knarda il tmin olunmaqdan v uur qazanmaqdan daha stn tutula bilr.
Liderliy layiq olmaq qaydasn tmin etmk. Ailnin rhbr tutduu dstixtt ail zv olub-olmamasna baxmayaraq irktin n layiqli v qabiliyytli sxlr trfindn idar olunmasdr. Bzi irktlrin yksk vzifli menecerlri irkt daxilind uurla yetidirmlrin baxmayaraq, ail zv olmayan yksk vzifli icralar knardan, faliyyt gstrdiklri snaye sahsindn i gtrl bilrlr. irktin srvtlrindn strateji qaydada istifad olunur. oirktin srvti il ail srvti arsnda aydn srhd kilir. Bdcnin tutulmas v icrasna nzart v planladrma ii hmiyyt ksn edn msllrdir; glirlr irktin inkiaf il bal tbbslr ynldilir v ya dividend klind dnilir. Rsmi tlim olan tlbat vaxtlvaxtnda etiraf edilir. Tlimlrin cdvli tutulur v tlimlr ail zvlrin zruri igzar praktikalar yrtmk mqsdil keirilir.
irktin srvtinin bldrlmsi
irktin srvtindn ail zvlrinin xsi msrflrini (evl tmin olunma, man, xsi mqsdlr n al-veri v s.) qarlamaq n istifad olunur).
Tlimlnm
Rsmi tlim proqramlar mvcud deyil. Ail zvlrindn igzar praktikalar intuisiya sasnda yrnmk gzlnilir.
48
2- Ba icra direktorun v ba menecmentin xlflri

Ail mlkiyytind olan irktlr d daxil olmaqla btn irktlrin zldiyi n vacib msl ox gman ki, ba icra direktorun v ali rhbrliyin xlflrinin taplmasdr. Bel ki, irktin faliyyt, artm gstricilrinin v faliyyt davam gtirmk qabiliyytinin arxasnda gln qvv biq qayda olaraq onun yksk vzifli menecerlridirlr. Ail bydkc v ail irktinin mxtlif faliyyt istiqamtlri zr yksk sviyyli menecer vziflrin bir ne naumizdin olmas sbbindn rhbr vziflr xlflrin taplmas mslsi ail irktlri n daha da kskinlir. ksr ail irktind yksk sviyyli menecer vziflri zr xlflrin taplmas iinin planladrlmas n son ana qdr txir salnr ki, bu da bzn ail irktinin squtuna bel sbb ola bilck bhranla nticlnir. Hqiqtn d, yksk sviyyli menecer vziflri zr xlflrin taplmas iinin pis planladrlmas ksr ail irktinin nc nsl atmaynca faliyytinin dayandrlmasnn arxasnda gln balca sbblrdn biridir.29 Tlimatn bu blmsind ail irktind ba icra direktorun xlfinin taplmas iinin salam planladrlmasna dair bzi sas mslhtlr verilir. Bu mslhtlrin ksriyytindn ail irktind digr yksk sviyytli menecer vziflri zr xlfin taplmas iinin rvan trzd axmasn tmin etmk n istifad ermk mmkndr. gzar faliyytd olan aillr ox sayl sbblrdn ba icra direktorun xlfinin taplmas iinin planladrlmas zrurtin etinasz yanaa bilrlr. Bu sbblrdn bzilri aadaklar ehtiva edir:30
Ail daxilind ba icra direktor vzifsin bir ne namizdin olduu halda ail
zvlri z aralarnda ixtilaflara yol vermmk msdil mvafiq qrarn xarlmasn yubandrrlar.
Ba icra direktoru vz etmk qabiliyytin malik olduu gman ediln ail zv

v ya knar xsin olmamas sbbindn ail zvlri mvafiq qrarn xarlmasn yubandrrlar.
Ail
zvlri ail basnn (hal-hazrda ba icra direktor vzifsini tutan xsin)
itirilcyi ehtimaln mzakir etmmk mqsdil mvafiq mslnin hllindn kinirlr.

29 Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma) (Routledge New York, 1998). 30 Ivan Lansberg, The Succession Conspiracy (Ayvan Lnsberq, Xlfin taplmasnda lbirlik), Family Business Review, June 1988; Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma) (Routledge New York, 1998).
49
Ba icra direktor vzifsini tutan xs o olmadqda irktin faliyyt davam gtir

bilcyinin etiraf edilmsini rdd edir v/v ya tqad gndrilcyindn kinir v xlfin taplmas il bal msllrin hllini rdd edir.
2.1. Ba menecmentin faliyyt davamllna dair rsmi plann hmiyyti

Ba menecmentin vzlnmsi, ba icra direktor daxil olmaqla sas rhbr vziflr lazmi xlflrin tyin edilmsin rait yaratmaq mqsdil bir ne mrhldn ken prosesdir. vzlnmy dair rsmi plan igzar faliyytin davam etmsin rait yaradr v bir halda ki, ail irkti nsildn nsl trlr, onun faliyyt davam gtirmk imkanlarn artrr. Bu planda mqsd yksk vzifli menecer vzifsini trk etdikd onun vzlnmsi n tlb olunan praktiki tcrb v liderlik bacarqlar artq mvcud olsun. Ba icra direktorun xlfinin taplmasna dair effektiv plan (ail zv olub-olmamasna baxmayaraq) nvbti ba icra direktor vzifsin n sritli xsin seilmsin imkan yaratmaldr. lav olaraq, mvafiq seim prosesin btn ail zvlrinin, direktorlar urasnn, sas yksk vzifli menecerlrin v hmiyyt ksb edn digr knar maraq dairlrinin clb olunmas v onlarn nvbti ba icra direktor vzifsin olan namizdl bal razla glmsi olduqca vacibdir.
2.2. Ba icra direktorun faliyyt davamllna dair rsmi plann mrhllri

Ba icra direktorun vzlnmsin dair plan igzar faliyytin mrkkbliyindn, ail zvlrinin ail irktin clb olunma sviyysindn v ail zvlri arasnda ba icraedci xs vzifsin sritli namizd(lr)in olub-olmamasndan asl olaraq irktdn irkt frqlnir. Aada ba icra direktorun vzlnmsin daha yax hazrlamaq n ail irktin yardm ola bilck mrhlli proses tsvir olunur:31
Erkn balanc: Bir ox ail irktinin mslhtilri ba icra direktor vzifsin tyin
olunduu andan onun xlfinin taplmas prosesin balama tvsiy edirlr. Bu, irktin faliyyt davam gtirmsin rait yaradacaq v faliyytd olan ba icra direktoru vzlmk n sasl surtd seilmi v yax hazrl olan yeni ba icra direktoru tmin edck. Nvbti ba icra direktorun aildn seilmsi gzlnilirs onun seilmsi prosesin erkn balamaq xsusi hmiyyt ksb edir. Bu halda nvbti ba icra direktorun daha gnc nslin nmayndlri srasndan seilmsi v szgedn rhbr vzify hazrlanmas (ba icra direktorun aildn knar nazimdlr srasndan seilmsi il mqayis edildikd) daha uzun srck.
50
ksr ail irktind xlfin taplmas plannn icrasna balayan xs faliyytd olan ba icra direktorun z olur. Faliyytd olan ba icra direktor xlfin taplmas plannn yaradlmasna yetrinc erkn vaxtda balamadqda fal direktorlar uras szgedn plann trtib edilmsind israrl mvqedn x ed bilr.
Karyera inkiaf sistemlrinin yaradlmas: Xlfin taplmasna dair uurlu plan aily aid
olub-olmamasna baxmayaraq vzify uyun gln n mnasib namizdin seilmsini tmin edn bir plandr. Nvbti ba icra direktor aildn v ya ail zv olan iilr srasndan seilcks alagln namizd(lr)in ba icra direktor vzifsin hazrlanmas n son drc drst karyera inkiaf sistemi trtib olunmaldr. Bel sistem ba icra direktor vzifsin olan namizdlr tlb olunan thsil, tlim imkanlarnn tklif edilmsi v irktdki faliyyt gstricilri il bal onlara dvri ryin bildirilmsi vasitsil szgedn namizdlrin sritsini artracaq. Bzi ail irktlrind ail daxilind v ya ail zv olan iilr arasnda layiqli namizdlr olmadqda ba icra direktor vzifsin knar xsin tyin edilmsi qrar verilir. Bu halda direktorlar uras nzdind faliyyt gstrn komit (msln, Tyinat msllri zr Komit) ba icra direktorun xlfinin taplmas planna rhbrlik etmlidir. Komit mvafiq namizdlrin taplmasna balamazdan vvl nvbti ba icra direktorun cavab vermli olduu meyarlar myyn edck. lav olaraq, ail mlkiyytind olan irktlrin bir oxu daha geni namizdlr siyahsn ld etmk n mulluq agentliklrinin mvafiq xidmtlrin z tutma yararl hesab edirlr.
Mslhtin alnmas: Mmkn xlflrin siyahsnn qsaldlmas zaman ba icra direktor

direktorlar urasnn knar mstqil direktorlarndan mslht almaldr. Bel direktorlar olmadqda mslhtlm ail zv olmayan, lakin ailnin etimadn qazanm yksk vzifli menecerlrl aparlmaldr. Bzi aillr seim prosesi zaman, xsusn d ba icra direktor vzifsin olan namizdin aildn olduu halda, ail urasnn fikrinin yrnilmsini hminin yararl hesab edirlr.
mumi razln ld edilmsi: Glck ba icra direktorun irkt clb olunmu maraq
dairlri trfindn qbul edilmsi onun n drcd uurlu olub-olmamasna ciddi drcd tsir gstrir. Sonra direktorlar uras, ail zv olmayan, lakin ailnin etimadn qazanm yksk vzifli menecerlr v ail zvlri d daxil olmaqla sas maraq dairlrinin hr birinin ba icra direktorun seilmsi prosesin clb olunmas icbar edilir.
51
Keid prosesinin aydnladrlmas: Ba icraedci xsin mvafiq xlfi seildikdn sonar

faliyytd olan ba icra direktor v onun xlfi n aydn keid prosesi ilnilir. Bel keid prosesi vzifnin thvil verilm tarixini tyin etmli, hminin vzifsindn xdqdamn sonra faliyytd olan ba icra direktorun irktin ilrin clb olunma sviyysini (xlf mslhtlrin verilmsi, direktorlar urasnda zvlk, lav faliyyt v s.) myyn etmlidir.
52
FSL V
AL RKTNN AIQ SHMDAR CMYYT EVRLMS
1- Niy aq shmdar cmiyyt evrilmk lazmdr? Niy lazm deyil?

ksr ail irkti igzar faliyytinin genilnmsi n maliyy vsaitini tmin ed bilmk v ya shmdarlarna trcih etdiklri tqdird z shmlrini sataraq nad pul ld etmk imkann vermk mqsdil faliyyt dvrnn myyn anda aq shmdar cmiyyt evrilmk qrarn qbul edirlr. Aq shmdar cmiyyt evrilmk alternativ variantlarn sasl surtd nzrdn keirilmsini, hminin direktorlar uras v rhbrlik trfindn byk hcmd hazrlq iini v knar mtxsislrdn hrtrfli mslhtlri tlb edn mrkkb bir prosesdir. Aq cmiyyt evrilmk hminin ail irkti n bir ox stnlklri v atmazlqlar vd edn qrar demkdir.
1.1. Aq shmdar cmiyyt evrilmnin ail irktlri n stn chtlri32

Aq cmiyyt evrilmk aadaklar daxil olmaqla ail irktlrin v onlarn shmdarlarna bir ne stnlk vd ed bilr:
Shmlrin Bazar Likvidliyinin Artmas: Bununla ail zv olan bir ox shmdara sahib olduu
shmlri mvcud aq bazar qiymtin satmaq imkan yaranr. Shmdarlar n sahib olduqlar shmlrdn alacaqlar kredit mqabilind girov kimi istifad etmk imkanlar da asanlar. Ntic etibaril, irktin shmlrinin bazar likvidliyinin artmas ail zvlrinin problemlrinin azadlmasna yardm edir; bel ki, srvtinin irktdki pay klind deyil vsaitlr edilmi yatrm klind saxlanlmasn trcih edn shmdarlarn zldiklri likvidlik problemlri z hllini tapr.
irktin Maliyy Vziyytinin Yaxlamas: Bu, irktin shmlrinin haliy/investorlara birbaa

satndan ld ediln nticdir. Maliyy vziyytinin daha da gclnmsi irkt n kredit almaq v kredit rtlrini razladrmaq imkanlarn asanladrr.
32
Monica Wagen, Perspectives on Going Public (Monika Vaqen, Aq cmiyyt evrilmnin perspektivlri), Family Business, Spring 1996 (1996-c ilin yaz buraxl); Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma) (Routledge New York, 1998).
53
Shmlrin Dyrinin Mmkn Artm: Ail mlkiyytind olan bir ox irkt aq shmdar
cmiyyt evrildikdn sonra buraxm olduu shmlrin bazar mznnsi investisiya bank trfindn myyn edilmi ilkin qiymti stlyir. Shmlrin dyrindki bu artmn sbbi qismn ondan ibartdir ki, aq cmiyyt evrilrk daha yksk etibar qazanm, shmlrinin bazar likvidliyini artrm, hesabatlarn daha ffaf kl salm irktin shmlri mqabilind investorlar daha yksk qiymt dmk istyinddirlr v buna hazrdrlar.
Daha Yksk Tannma Drcsi: Aq shmdar cmiyyt evrilmk ail irktinin nfuzunu
v bazarda tannma drcsini artrr. Bazarlar aq shmdar cmiyytlri pekarcasna idar olunan v daha ffaf (hesablar audit olunan, maliyy hesabatlar v faliyyt gstricilri il bal dvri nrlr drc edn) irktlr kimi ehkam etmy meyllidirlr. Ntic etibaril, aq shmdar cmiyyt evriln ail irkti bazarda daha yax adla tanna bilr.
1.2. Aq shmdar cmiyyt evrilmnin ail irktlri n atmayan chtlri 33

Aq shmdar cmiyyt evrilmk ail irktlri n bir ne atmayan chtlri yaradr. Bunlardan bzilri aadaklardr:
Mxfiliyin tirilmsi: Ola bilsin ki, bu, aq shmdar cmiyyt evrilmkl bal ail irkti n
n az arzu olunan nticdir. Hqiqtn d, artq aq shmdar cmiyyt olduqda ail irkti tfrratl maliyy hesabatlar, digr faliyyt gstricilri v ail zvlrin verilmi hr hans stnlklr d daxil olmaqla daha byk hcmd mlumat aqlamaq mcburiyytind olacaq.
znidar Hququnun tirilmsi: Bu, ail irkti aq shmdar cmiyyt evrildikdn sonra
yeni shmdarlarn irktd yer tapmasnn nticsidir. Ail hakim shmdar mvqeyini saxladqda bel, minoritar shmdarlar irktin sahibi olan ailnin irktl bal hrktlrini sxdrmaq hququna malik olacaqlar.
hdlik Sviyysinin Artmas: Aq shmdar cmiyytlr digr statusa malik olan irktlrl
mqayos edildikd daha yksk hdlik sviyysin malikdirlr. Msln, aq shmdar cmiyytlr shmdarlara v bazara tqdim olunan btn mlumatn dqiq olmasn tmin etmlidirlr.
54
AL RKTNN AIQ SHMDAR CMYYTN EVRLMS
Satnalnma Mmknly: Aq shmdar cmiyyt evrilm zaman buraxlm shmlrin

say buna imkan yaradarsa rqiblr v ya digr investorlar ail irkti zrind nzarti l keir bilrlr.
lav Msrflr: Aq shmdar cmiyyt evrilm il bal ilkin msrflr olduqca byk
ola bilr. Bu msrflrin bzi bndlri aadaklardr: shmlrin emissiyasna zamin olan trfin komissiya haqq, audit xrclri, hquqnaslarn xidmt haqq, qeydiyyatla bal istniln xrclr. lav olaraq, artq shmdar cmiyyt evrildikd irkt audit xrclri, maliyy mlumatnn dvri aqlanmas il bal xrclr v aq shmdar cmiyytlrin tlblr riayt etmsi il bal istniln digr xrclr kimi lav msrflr urayacaq.
2- lkin aq emissiyaya hazrlq

Aq shmdar cmiyyt evrilmk uzun v mrkkb prosesdir ki, bu da bir gn rsy glmir. Aq shmdar cmiyyt evrilmyi planladran ail irktlri bir ox hquqi, texniki, maliyy v marketinq msllri zr pekar tcrb v yardm almaq mcburiyytinddirlr. lav olaraq, ksr investor artq tlb edir ki, aq shmdar cmiyyt evriln irktlr shmlrin ilkin aq emissiyas ba tutmazdan vvl layiqli korporativ idaretm praktikasna dair uzun mddtli msbt nailiyytlri tqdim etsin. Xsusil, investorlar v bazar direktorlar uras, shmdarlarn hquqlar, ffaflq v mlumatn aqlanmas sahlrind irktin praktikalarn yksk dyrlndirirlr. Aadak cdvld aq shmdar cmiyyt olma dnn irktlr haqqnda bazara msbt siqnallarn atdrlmasnda yardm olan sas korporativ idaretm praktikalarnn xlassi verilir. bhsiz ki, bu praktikalarn ksriyyti shmlrin ilkin aq emissiyas ba tutmazdan bir ne il vvl reallamaldr ki, mvafiq korporativ idaretmy dair uzun mddtli msbt nailiyytlr bazara v gzlniln investorlara tqdim edilsin.34
daretmnin sciyyvi xsusiyytlri

Shmdarlarn hquqlar
Qabaqcl tcrblr dair misallar

irktin nizamnamsind, sasnamsind v idaretmy dair qaydalar toplusunda minoritar shmdarlarn hquqlarnn aq kild qorunmas. shmdarlarn hr bir iclas il bal mvafiq bildirilrin v gndliklrin paylanmas.
34
International Finance Corporation (Beynlxalq Maliyy Korporasiyas), www.ifc.org/corporategovernance.
55

Shmdarlarn hquqlar

shmdarlarn iclasnda itirak etmk v konstruktiv ss vermk (msln, direktorlar n kumulyativ ssverm sulu). mlumatn aqlanmas (shmdarlarla hmiyytli sazilr, maraqlarda ziddiyyt v s.) baxmdan ayr-sekiliy yol vermm mxtlif qruplar zr tsnif edilmi shmlr zr hquqlarn dqiq tsviri ssverm hququ iqtisadi hquqlara qar. irkt digr trfin nzartin kedikd shmdarlarn ayr-sekiliy mruz qalmamas (msln, sat srtlrin qoulmaq hququ-tag along rights) (e.g., tag-along rights).

Direktorlar uras

pekar bacarqlarn v tcrbnin cmlmsi (msln, marketinq, strategiya, beynlxalq maliyy bazarlar zr v audit komitsinin sritsi). sarslmaz mstqillik amili. direktorlar uras sdrinin v ba icra direktorun vziflrinin bldrlmsi. iclaslarn cdvlinin v gndminin mntzm qaydada tutulmas. sas sahlr zrind nzart gr msulyyt dayan uraalt komitlrin (Audit Komitsinin, daretm v Tyinat Msllri zr Komitnin, Mkafatlandrma Msllri zr Komitnin) mvcud olmas. direktorlar n ilkin v davaml tlimlrin keirilmsi. direktorlarn dvri sasda qiymtlndirilmsi.
56
BZNESN DAREDLMSND AL ZVLRNN ROLU

ffaflq v mlumatn aqlanmas

mhasibat uotu, maliyy v qeyri-maliyy mlumatlarnn aqlanmas zr yksk standartlara uyun hazrlanm v aqlanm mlumat. mstqil, ritli v ixtisasl auditor trfindn Audit i zr Beynlxalq Standartlara uyun aparlm illik audit. knar auditorlarn shmdarlar qarsnda cavabdeh olmalar v auditin aparlmasnda lazmi pekar diqqtin riayt edilmsi baxmndan irkt qarsnda hdlik damalar. istifadilr n aidiyyatl mlumata brabr hquq sasnda, vaxtl-vaxtnda v xrclr baxmndan smrli xn mlumat yaym vasitlri hesabna tmin edilmsi.
57
YEKUN HSS
Ail irktlri ksr iqtisadi sistemlrin dayaq nqtsi v artmna tkan vern sas qvvdir. Mahiyyt baxmndan ail irktlri digr irktlrl mqayis edildikd daha ox sayda lav tinliklrl zlirlr v bunlar hll etmk mcburiyytinddirlr. Bel tinliklrin bzilrini irkt daxilind salam korporativ idaretm strukturunun yaradlmas vasitsil aradan qaldrmaq mmkndr. Szgedn idaretm strukturunda irktin sas rhbr qurumlarnn vziflri, hquqlar, hdliklri v bu qurumlar arasnda qarlql laq aydn kild myyn edilmlidir. Ail irktind korporativ idaretm vziflrin gr msuliyyt bir qayda olaraq sahibkarlar, direktorlar uras v ali rhbrlik arasnda bldrlr. Bununla bel, irktlrinin uzun mddt rzind uurlu olmas v failiyyt davam gtirmsi istiqamtind idar olunmasn tmin etmk baxmndan ail zvlri ox gman ki, daha ox msuliyyt dayacaqlar. lav olaraq, ail zvlrinin hdliklri mlkiyytlrind olan irktin idar edilmsi il mhdudlamr, hminin ailnin v ail il irkt arasndak mnasibtlrin idar olunmasna amil edilir. Ailnin erkn inkiaf dvrnd mhkm ail idariliyi sisteminin yaradlmas irktl bal msllr dair ail zvlri arasnda mmkn mnaqilrin qabaqcadan grlmsind v hllind yardm vasit olacaqdr. Bu, ail zvlrin diqqtlrini sas msllr zrind (msln, irktin inkiaf etdirilmsi) cmldirmk imkann yaradacaq. z idaretmlri il yana ail zvlri irktin direktorlar uras v ali rhbrliyi n d mvafiq strukturu yaratmaldrlar. Sritli, sasn mstqil zvlrdn ibart olan v yax tkil olunmu direktorlar uras irktin dzgn stratejiyasnn qurulmasna, hminin rhbrliyin faliyyt gstricilrin layigincsin nzart etmy imkan yaradacaqdr. Bununla bel, pekar v yax istiqamtlnmi rhbrlik irktin gndlik faliyytinin idar olunmasnda olduqca vacibdir. Direktorlar v yksk vzifli mencerlrin seimi onlarla ail arasnda olan balla deyil, xsi sritlrin v faliyyt gstricilrin saslanmaldr. Nhayt, igzar faliyytd olan aillrin qeyd edilmi msllrin mahiyytindn xbrdar olmalar v mvafiq korporativ idaretm strukturunun yaradlmas zrind i tcili qaydada balamalar ox vacibdir. Ailnin olduqca byk v onun igzar faliyytinin daha mrkkb olmasna qdr gzlmk ail zvlri arasnda artq mvcud olan mnaqilrin aradan qaldrlmasn xeyli tinldirckdir. Vaxtnda v aydn kild rsy gtiriln idaretm strukturu ail vhdtinin v ail zvlrinin ail irktindki maraqlarnn qorunmasn bir qdr asanladracaqdr.
58
stifad olunmu dbiyyat

Craig Aronoff, Joseph Astrachan, and John Ward, Developing Family Business Policies: Your Guide to the Future (Kreyq Aronof, Cozef Astraxan v Con Uord, Ail irktlrin dair qaydalarn ilnilmsi: glcyinizin tmin edn vsait) (Family Enterprise Publishers, 1998). Denis Leach and John Leahy, Ownership Structures, Control and the Performance of Large British Companies, Economic Journal, 1991 (Denis Li v Con Lei, Britaniyann byk irktlrind sahibkarlq strukturlar, nzart v faliyyt gstricilri). Fred Neubauer and Alden G.Lank, The Family Business: its Governance for Sustainability (Fred Noybauer v Alden G. Lnk, Ail irktlri: davaml inkiaf namin idar olunma) (Routledge New York, 1998). Daniela Montemerlo and John Ward, The Family Constitution: Agreements to Secure and Perpetuate Your Family and Your Business (Daniela Montemerlo v Con Uord, Ailnin konstitusiyas: ailnizin v irktinizin qorunmasna v bdildirilmyin dair razlamalar) (Family Enterprise Publishers, 2005). Beynlxalq Maliyy Korporasiyas, http://www.ifc.org/corporategovernance. Beynlxalq Maliyy Korporasiyas, http://ifcln1.ifc.org/ifcext/corporategovernance.nsf/Content/WhyCG. Beynlxalq Maliyy Korporasiyas, http://www.ifc.org/ifcext/corporategovernance.nsf/Content/CGToolsFamilyFounderUnlisted. Ivan Lansberg, Succeeding Generations: Realizing the Dream of Families in Business (Ayvan Lnsberq, Sonrak nsillr: igzar faliyytd olan ailnin arzusunun gerklmsi) (Harvard Business School Press, 1999). Ivan Lansberg, The Succession Conspiracy, Family Business Review, June 1988.
59
John Ward, Creating Effective Boards for Private Enterprises (Con Uord, zl irktlrd effektiv uralarn yaradlmas) (Family Enterprise Publishers, 1991). John Ward, The Family Business Advantage: Unconventional Strategy, Families in Business, 2002 (Con Uord, Ail irktlrinin stnlklri: nny zidd strategiya). Kelin E. Gersick, John A. Davis, Marion McCollom Hampton, Ivan Lansberg, Generation to Generation: Life Cycles of the Family Business (Kelin E. Gersik, Con A. Devis, Merion MakKollom Hmpton, Ayvan Lansberq, Nsildn nsl: Ail irktlrinin faliyyt dvr) (Harvard University Press, 1997). Mike Cohn, Does your Company Put Family or Business First? (Mayk Kon, irktinizd ail, yoxsa igzar faliyyti nd glir?), The Business Journal of Phoenix, January 2005. Monica Wagen, Perspectives on Going Public (Monika Vaqen, Aq cmiyyt evrilmnin perspektivlri) Family Business, Spring 1996 (1996-c ilin yaz buraxl). NACD, The Board of Directors in a Family-Owned Business, Directors Handbook Series, 2004 (NACD, Ail mlkiyytind olan irktlrin direktorlar uras). Newsweek, www.msnbc.msn.com/id/4660477/site/newsweek. Richard Narva and Beth Silver, How to Create Effective Governance in a Family Controlled Enterprise, NACD Directors Monthly, August 2003 (Riard Narva v Alden C. Lnk, Ail nzartind olan irktd effektiv idaretmnin yaradlmas yollar). Sir Adrian Cadbury, Family Firms and Their Governance: Creating Tomorrows Company from Todays (Ser Eydrian Kdberi, Ail irktlri v onlarn idar olunmas: sabahn irktinin bu gndn etibarn yaradlmas) (Egon Zehnder International, 2000). The Family Business Network (Ail irktlri bksi), www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts.
60

IFC Family Business Governance Handbook - Azeri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

IFC Family Business Governance Handbook - Azeri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ail irktlrinin dar Olunmasna dair IFC-nin

Ail irktlrinin dar Olunmasna dair IFC-nin Tlimat

Dnya Bank Qrupunun zv

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

FSL I: AL RKTNN DAR OLUNMASINDA AL ZVLRNN ROLU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

FSL II: AL RKTNN DAR OLUNMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

FSL III: AL RKTND DREKTORLAR URASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

3.1. Mstqil direktorun hmiyyti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 3.2. Mstqil direktor anlay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

FSL IV: AL RKTND BA MENECMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

FSL V: AL RKTNN AIQ SHMDAR CMYYTN EVRLMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

YEKUN HSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 STFAD OLUNMU DBYYAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

1- Ail irktlrinin trifi v xsusiyytlri gcl v zif chtlr

v Msuliyyt. Ail irktin sahibi olaraq zn igzar faliyytinin

Biliklrin trlmsi. gzar faliyytd olan ail bu sah zr toplad biliklrin,

Ail amilinin z xmas idaretm baxmndan ail irktlrini digr

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

Sadlik (rsmiyytin olmamas). Aillrin ksriyyti z irktlrini zlri (n az birinci v

Nizam-intizam (davran) qaydalarnn olmamas. Ail irktlrinin bir oxunda sas

2- Ail irktlrind artm mrhllri

2.1. Mrhl 1: Tsisi(lr) (sas sahib(lr))

2.2. Mrhl 2: vladlar arasnda ortaqlq

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

Sahiblik Mrhlsi Mrhl 1: Tsisi(lr)

Mrhl 2: vladlar arasnda ortaqlq

Mrhl 3: Qohumlar arasnda birlik

AL RKTNN DAR OLUNMASINDA AL ZVLRNN ROLU

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

2- Menecerlr (Ba rhbrlik)

3- Direktorlar (Direktorlar uras)

4- Ail zvlri (Ail v onun institutlar)

AL RKTNN DAR OLUNMASINDA AL ZVLRNN ROLU

Korporativ daretm Anlay

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

AL RKTNN DAR OLUNMASI

Ailnin irktl bal dyrlrini, missiyasn v uzun mddtli grmn btn

Ail Ail Ail

zvlrini (xsusil d irktin ilrin clb olunmayanlar) irktin

irktl bal grmn, missiyasn, dyrlrini v ail zvlrinin

irktl balln tnzimlyn qaydalar aydn kild myyn edn ailnin

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

Trkib hisslr: Ailnin konstitusiyasnn format v mzmunu ailnin byklyndn, inkiaf

ail uras, thsil komitsi,

AL RKTNN DAR OLUNMASI

1.1. Ail zvlrinin i qbul olunmas siyasti

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

THLL N MSAL 1 SABIS - AL ZVLRNN QBULU SYAST

SABIS irkti il bal Ail zvlrinin Qbulu Siyasti15

AL RKTNN DAR OLUNMASI

2. irktdn knar i tcrbsi:

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

AL RKTNN DAR OLUNMASI

1. r-arvad trfindn qohumlarn il tmin olunmas:

2. nzart v vzif tabeliyi:

3. Qsa mddtli praktika v yay aylarnda il tmin olunma:

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI

1.2. Ail zvn dair shmdar siyasti

2- Ail idariliyi institutlar

AL RKTNN DAR OLUNMASI

2.1. Ail ynca

AL RKTLRNN DAR OLUNMASINA DAR IFC-NN TLMATI