GAYR RESM TERCME

AVRUPA KOMSYONU Brksel, 8 Kasm 2006 SEC (2006) 1390

TRKYE 2006 LERLEME RAPORU (COM(2006) 649 nihai)

1.

Giri.......................................................................................................................3 1.1 nsz................................................................................................................3 1.2 AB ve Trkiye Arasndaki likiler...................................................................3 2. Geniletilmi Siyasi Diyalog ve Siyasi Kriterler....................................................4 2.1. Demokrasi ve hukukun stnl...................................................................4 2.2. nsan Haklar ve aznlklarn korunmas..........................................................9 2.3. Blgesel Konular ve Uluslararas Ykmllkler .......................................22 3. Ekonomik Kriterler..................................................................................................24 3.1. Giri24 3.2. Kopenhag Kriterleri Asndan Deerlendirme..............................................24 3.2.1. leyen Piyasa Ekonomisinin Mevcudiyeti.24 3.2.2 AB indeki Rekabet Basks ve Pazar Gleriyle Baa kma Yetenei...27 4. yelik Ykmllklerini Yerine Getirme Kabiliyeti.............................................29 4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam................................................................30 4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam.................................................................32 4.3. Fasl 3: Yerleme Hakk ve Hizmet Sunma zgrl.................................32 4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam...........................................................33 4.5.Fasl 5: Kamu haleleri....................................................................................34 4.6. Fasl 6: irketler Hukuku...............................................................................35 4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Yasas........................................................................36 4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas..............................................................................37 4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler..................................................................................38 4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya...............................................................40 4.11. Fasl 11: Tarm..............................................................42 4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas...............43 4.13. Fasl 13: Balklk........................................................................................45 4.14. Fasl 14: Ulatrma Politikas........................................................................45 4.15. Fasl 15: Enerji..............................................................................................47 4.16. Fasl 16: Vergilendirme.................................................................................48 4.17. Fasl 17: Ekonomik ve parasal politika..........................................................49 4.18. Fasl 18: statistik...........................................................................................50 4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam.............................................................51 4.20. Fasl 20: letmeler ve Sanayi Politikas........................................................53 4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar.................................................................... ..54 4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu.................54 4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar...................................................................56 4.24. Fasl 24: Adalet, zgrlk ve Gvenlik .......................................................61 4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma.........................................................................64 4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr.............................................................................65 4.27. Fasl 27: evre..............................................................................................66 4.28. Fasl 28: Tketici ve Saln Korunmas.....................................................68 4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii................................................................................69 4.30. Fasl 30: D likiler.....................................................................................70 4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas.............................................71 4.32. Fasl 32: Mali Kontrol...................................................................................73 4.33. Fasl 33: Mali ve Bte Hkmleri...............................................................75

1. GR 1.1. nsz Aralk 1997 tarihli Lksemburg AB Konseyi kararlarn takiben, Komisyon, Konsey ve Parlamentoya dzenli olarak rapor sunmaktadr. Trkiyenin yelie hazrlanma ynnde yapt ilerleme hakkndaki bu rapor, byk lde daha nceki raporlardaki ayn yapy takip etmektedir. Bu rapor; -Birlik ile Trkiye arasndaki ilikileri ksaca tanmlamakta; -yelik iin siyasi kriterler asndan Trkiyedeki durumu incelemekte; -yelik iin ekonomik kriterler asndan Trkiyenin durumunu incelemekte; -Trkiyenin yelik ykmllklerini, dier bir deyile, Antlamalar, ikincil mevzuat ve Birlik politikalar olarak tanmlanan mktesebat stlenme kapasitesini gzden geirmektedir. Bu rapor, 1 Ekim 2005 ve 30 Eyll 2006 tarihleri arasndaki sreyi kapsamaktadr. lerleme, alnan kararlar, fiilen kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirler temel alnarak deerlendirilmitir. Kural olarak, hazrlk veya Meclis onay gibi deiik aamalarda bulunan mevzuat veya tedbirler dikkate alnmamtr. Bu yaklam, tm raporlara eit muamelede bulunulmasna ve nesnel bir deerlendirme yaplmasna olanak tanmaktadr. Rapor, Komisyon tarafndan toplanm ve incelenmi bilgiye dayanmaktadr. Buna ek olarak, Trk Hkmetinin ve ye lkelerin katklar, Avrupa Parlamentosu raporlar ve eitli uluslararas sivil toplum rgtlerinden gelen bilgiler dahil olmak zere pek ok kaynak kullanlmtr. Komisyon, bu raporun ierdii teknik incelemeye dayanarak, genileme strateji kadnda Trkiyeye ilikin sonulara varmaktadr. 1.2. AB ve Trkiye arasndaki ilikiler Trkiye ile katlm mzakereleri Ekim 2005te almtr. Katlm srecinin ilk aamas olan mktesebatn analitik incelemesi (tarama) Ekim 2006da tamamlanmtr. Bir faslda -Bilim ve Aratrma- mzakereler alm ve Haziranda geici olarak kapatlmtr. Geniletilmi siyasi diyalog ngiltere, Avusturya ve Finlandiya Dnem Bakanlklar sresince devam etmitir. Ortaklk Anlamas tatminkar biimde ilemeye devam etmitir. AT-Trkiye ticareti 2005de 75 milyar Euroya ulam ve Gmrk Birlii kapsamnda artmaya devam etmitir. AB, bir ok vesileyle, Trkiye'yi, Kbrsa ilikin olarak ulam aralar zerindeki kstlamalar dahil olmak zere mallarn serbest dolamna ilikin tm kstlamalar kaldrmaya armtr. Ticarete teknik engeller, ithalat lisanslar, devlet yardmlar, fikri mlkiyet haklarnn glendirilmesi ve dier ayrmc hkmlere ilikin Trk tarafnca yerine getirilmemi ykmllkler devam etmektedir. Buna ramen, zorunlu standartlarn azaltlmas ksmen nemli bir gelimedir. AB, Gmrk Birliinin kamu almlar ve hizmetleri alanna geniletilmesine dair grmelerin yaknda yeniden balamasn mit

etmektedir. lenmi tarm rnlerine ilikin ticaret grmeleri Eyllde tamamlanmtr. Bu grmeler, piyasaya eriimi gelitirmek ve Gmrk Birlii hkmlerini ABnin 2004 genilemesine gre iyiletirmeyi amalamaktadr. Trkiyenin canl bykba hayvan, sr eti ve dier hayvansal rnlere ynelik ithalat yasana ilikin hibir ilerleme kaydedilmemitir. Katlm iin hazrlklarnda Trkiyenin yerine getirmesi gereken ksa ve orta vade nceliklerini belirleyen Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Belgesi Ocak 2006da kabul edilmitir. 2006 katlm ncesi AT mali yardm hibeleri 500 milyon Euro tutarndadr. Trkiyeye ynelik AYB kredisi 4,2 milyon Euro civarndadr. 2. GENLETLM SYAS DYALOG VE SYAS KRTERLER Bu blm, demokrasi ve hukukun stnln, insan haklarn, aznlklarn korunmas ile aznlklara sayg gsterilmesini teminat altna alan kurumlarn istikrarn gerekli klan Kopenhag siyasi kriterlerini karlamas asndan Trkiye tarafndan yaplan ilerlemeyi incelemektedir. Uluslararas ykmllklere sayg, blgesel ibirlii ve iyi komuluk ilikilerini de izlemektedir. 2.1. Demokrasi ve hukukun stnl Parlamento Alt partinin temsil edildii Trkiye Byk Millet Meclisi Ekim 2005den nce sunulan 429 kanun taslandan 148ini kabul etmitir. Bir sonraki seimler Kasm 2007 olarak programlanmtr. Yl sresince, AB Uyum Komisyonu ve nsan Haklarn nceleme Komisyonu Kopenhag siyasi kriterlerine uyum balamndaki konularn ele alnmasnda nemli rol oynamlardr. (Baknz nsan Haklar Komitesi, nsan Haklar Ksm) Siyasi partilerin Mecliste temsilleri iin ulusal dzeyde % 10luk baraja ulamalarn gerekli klan seim sisteminin deimesi ihtiyac kamuoyunda tartlmaya balanmtr. Hkmet, Kopenhag siyasi kriterlerine ilikin olarak baz alanlar kapsayan yeni reform paketini Haziran aynda sunmutur. Siyasi kriterler alannda Parlamento baz kanunlar kabul etmitir. Ancak, reform paketinde yer alan baz yasa tasarlar rapor dneminin bitiminden nce kabul edilmemitir. Terrizmdeki trmana yant olarak Terrle Mcadele Kanununda yaplan deiiklikler Haziran 2006da kabul edilmitir. Bu Kanunla, terr sular listesi geniletilmi ve terrizmin geni tanm korunmutur. Kanun, ifade, basn ve medya zgrlne 1 yasal kstlamalar

Yeni Kanun terrizmin propagandasna ve vlmesine arlatrlm cezalar getirmektedir. Ancak, bu sularn tanmlar Avrupa Konseyi Terrizmin nlenmesi Szlemesine (CET 196) uymamaktadr. Sreli yaynlarn durdurulmas, sorumlu yaz ileri mdrlerine ve basn ve medya sahiplerine terrizmin propagandasnn

getirmektedir. Austos aynda, Cumhurbakan Sezer bu tr kstlamalar ieren 5. ve 6. maddelerin iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Yeni Terrle Mcadele Kanunu terr suu phelileri iin muhakeme gvencelerini azaltmaktadr. Avukatla grmeye 24 saatlik bir sre iin izin verilmeyebilir ve baz koullar altnda pheliler ile avukat arasndaki grmelere gvenlik grevlileri katlabilir. Savunma haklarna ilikin olarak, resmi yetkililer asndan grevde olanlar ve olmayanlar arasnda ayrm yaplmaktadr. Ayrca, ateli silah kullanma yetkileri geniletilmektedir. Hkmet Kasm 2002den bu yana iktidarda bulunan hkmet, ABye katlm srecinde reform srecine olan balln birok kez teyit etmitir. Bunun sonucu olarak, Haziran aynda yeni bir reform paketi sunmutur (Parlamento blmne baknz). Ekim 2005de AB Bamzakerecisi mzakere heyetinin yapsn sunmutur. Bu heyetin bakan Dileri Bakandr. AB Bamzakerecisi katlm srecinin ynlendirilmesi ve uygulanmasndan sorumludur. Bir zleme ve Ynlendirme Komitesi kurulmutur. Komite; AB Genel Sekreteri, Dileri Bakanl Mstear Yardmcs, Devlet Planlama Tekilat Mstear Yardmcs, Babakanlk Mstear Yardmcs ve Trkiyenin AB Nezdindeki Daimi Temsilcisinden olumaktadr. Avrupa Birlii Genel Sekreterlii (ABGS) zellikle siyasi kriterlere uyum, mali ibirlii ve 3 Ekim 2005den bu yana da fasllarn tarama ve mzakere srecinde egdm grevini stlenmitir. Ancak, ABGSnin sorumluluklarnn nemli oranda artt gz nne alndnda, personelinin ve mali kaynaklarnn glendirilmesine ihtiya vardr. Bu konuda snrl ilerleme kaydedilmitir. Kamu Ynetimi TBMM, Kamu Denetilii Kurumu (Ombudsman) kurulmasna ilikin Kanunu kabul etmitir. Ombudsman gerek ve tzel kiilerin idari uygulamalara ilikin bavurularyla ilgilenecektir. Bu Katlm Ortakl Belgesinde yer alan bir nceliktir ve nemli bir ilerlemedir, zira Trk vatandalar tarafndan kamu ynetiminin izlenmesi iin kurumsal ereveyi oluturmaktadr. Kasm 2005de Anayasa, devlet btesini daha geni tanmlayan Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununa uygun olarak yenilenmitir. Bu, genel bte kurumlarn, zel bte kurumlarn, dzenleyici kurumlarn btelerini ve sosyal gvenlik kurumlarnn btelerini de kapsamaktadr. Trkiye, daha iyi dzenleme konusunda baz ilerlemeler kaydetmitir. Hkmet ubat 2006da dzenleyici etki analizini Trk hukuk sistemine ithal eden bir Ynetmelii kabul etmitir. Dzenleyici etki analizinin kullanm, dier hususlarn yan sra, ABye katlm mzakerelerinin srdrlmesi asndan Trkiyeyi destekleyebilmelidir.

yaplmasnn ve vlmesinde sorumluluk getiren hkmler iermesi nedeniyle basn ve medya zgrln kstlayabilir.

Ancak, baz konulara dikkat edilmesi gerekmektedir. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol tam olarak uygulanmal ve dzenleyici etki analizinin uygulanabilmesi iin kurumsal kapasite glendirilmelidir. 2004de Cumhurbakannca veto edilen Kamu Ynetimi Reformu ereve Yasasnn kabul konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bunun sonucunda, merkezi idareden yerel ynetimlere yetki devri gereklememitir. Buna ilaveten, vergilendirme asndan yerinden ynetim salanamamtr. Kent Meclisleri kurulmas konusunda gelime kaydedilmemitir. Mahalli dare Birlikleri Kanunu, Ocak 2006da deitirilmitir. Bu Kanun, kylerin, belediyelerin ve il zel idarelerinin ortak projeler yrtmelerine imkan tanmaktadr. Ortak projelerin harcamalar ve bteleri Saytayn denetiminden muaf tutulmutur. Bu durum d denetim kurallarna uymamaktadr. Taslak Devlet Memurlar Kanunu konusunda gelime kaydedilmemitir. Taslak, var olan yasal engelleri ksmen kaldrmay ve ynetimsel adan daha uygun yasal bir ara oluturmay amalamaktadr. Genel olarak, kamu ynetimi reformunda baz yasal ilerlemeler salanmtr. Gemi yllarda kabul edilen reformlarn uygulanmasna devam edilmitir. Yerinden ynetim konusunda daha fazla aba gsterilmesine ihtiya vardr. Sivil-Asker likileri Askeri mahkemelerin sivilleri yarglama yetkisi balamnda ilerleme salanmtr. Haziran 2006da kabul edilen Askeri Ceza Kanununun ilgili hkmlerini deitiren Kanunla, askeri personel ile sivillerin birlikte su ilemeleri hari, bar zamannda siviller askeri mahkemelerde yarglanamayacaklardr. Yeni Kanun askeri mahkemelerde yeniden yarglama hakkn da getirmektedir. Buna gre, askeri mahkemelerde yarglanm askeri veya sivil kiiler lehine bir AHM karar varsa, bu kiiler yeniden yarglama talebinde bulunabilirler. Milli Gvenlik Kurulu (MGK), gzden geirilmi rolne uygun olarak, iki ayda bir toplanmaya devam etmitir. MGK, terrle mcadele, i gvenlik, enerji gvenlii, g, su politikas ve d yardmlar politikas gibi i ve d politika konularn grmtr. MGK tavsiyeler de ieren raporlarn hkmete sunmutur. Bu nitelikte bir belge olan ve Kasm 2005de Hkmet tarafndan kabul edilen gzden geirilmi Milli Gvenlik Siyaseti Belgesi (MGSB), gizli bir belge olup, Parlamentoda grlmemitir. Silahl Kuvvetler nemli siyasi etki yapmaya devam etmitir. Silahl Kuvvetlerin st dzey mensuplar Kbrs, laiklik, Krt sorunu dahil i ve d politika konularndaki ve emdinli bombal saldrs hakkndaki iddianameye ilikin (yarg ve Gneydou blmlerine baknz) grlerini aklamlardr. Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanunu deimemitir. Bu Kanun Trk Silahl Kuvvetlerinin rol ve grevlerini tanmlamakta ve Orduya geni bir hareket sahas salayan hkmler iermektedir. Yine, geen yl da belirtildii zere, Milli Gvenlik Kurulu Kanununun 2(a) maddesi ulusal gvenliin geni bir tanmn yapmaktadr. Jandarma zerinde sivil denetimin artrlmas ynnde nlem alnmamtr. Jandarma Ordunun bir

paras olup Genelkurmay Bakanlnn ve kolluk grevleri bakmndan ileri Bakanlnn altnda faaliyet gstermektedir. Mart aynda, emdinli olaylarn inceleyen Meclis Aratrma Komisyonunun bir taslak raporu, gvenlik, kamu dzeni ve yardm birimleri hakknda gizli bir protokoln (EMASYA olarak adlandrlmaktadr) mevcudiyetini ortaya karmtr. 1997de Genelkurmay Bakanl ile ileri Bakanl tarafndan imzalanan bu protokol, baz hallerde sivil makamlarn talebi olmakszn i gvenlik konularnda askeri operasyonlar yaplmasna imkan vermektedir. Bu protokolle, ordu i tehditler hakknda istihbarat toplayabilmektedir. Geen yllarda kabul edilen savunma harcamalarna ilikin reformlar uygulanmaya balanmtr. Milli stihbarat Tekilat ve Milli Gvenlik Kurulunun bteleri ile Savunma Sanayii Mstearlnn idari btesi 2006 devlet btesine dahil edilmitir. Ancak, savunma tedarik projelerinin byk blm bte d fonlardan finanse edilmektedir. Askeri bte ve harcamalar zerinde parlamento denetiminin glendirilmesi bakmndan ilerleme salanmamtr. TBMM Plan ve Bte Komisyonu askeri bteyi sadece genel anlamda gzden geirmekte, ancak program ve projeleri incelememektedir. Ayrca, bte d fonlar parlamento denetimi dndadr. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununa ilikin ikincil mevzuatn kmam olmas nedeniyle askeri tanmazlarn i denetimi henz yaplamamtr. Anayasann 160. maddesine gre, Saytay savunma harcamalarnn harcama sonras denetimini yapabilecektir. Ancak, uygulama mevzuatnn kabul edilmemesi nedeniyle Saytay bu grevini yerine getirememektedir. Genel olarak, sivil-asker ilikilerini AB uygulamalaryla uyumlatrmada snrl ilerleme salanmtr. Askeri yetkililer tarafndan yaplan aklamalar sadece askeri, savunma ve gvenlik konularn ilgilendirmeli ve sadece hkmetin yetkisi altnda yaplmaldr. te yandan, komularla ilikiler dahil ulusal gvenlik stratejisinin oluturulmas ve uygulanmasnda, sivil makamlarn denetim ilevlerini tam olarak yerine getirmeleri gerekmektedir. Yarg Sistemi Trk makamlar, yeni Ceza Kanunu, Ceza Muhakemesi Kanunu ve Ceza nfaz Kanununun 2005de yrrle girmesini takiben bu kanunlarn uygulanmasna odaklanmlardr. Bu balamda, Adalet Bakanl 2006 Ocak aynda mevcut tm genelgeleri gncelletiren, zellikle Cumhuriyet Savclarna ynelik 100 civarnda yeni genelge yaymlamtr. Bu ekilde yeni Ceza Muhakemesi Kanunu ve Ceza nfaz Kanununun uygulanmas iin daha ak ve zl bir ereve izilmesi amalanmtr. Bu genelgeler arasnda zel bir nemi haiz olan, tutuklama, gzaltna alma ve ifade alma konusundaki mevzuatn uygulanmas ve bu uygulamalar esnasnda insan haklar ihlallerinin nlenmesi konusundadr. Bu genelge, savclarn gzaltna alnanlarn durumunu nezarethanelere yaplacak olan dzenli ziyaretlerle gzlemleme grevinin nemini vurgulamaktadr. Ayrca, bu genelge, savclarn belirli aralklarla Adalet Bakanlna kolluk kuvvetlerinin uygulamalarna ilikin bilgi vermelerini zorunlu klmaktadr.

ileri Bakanl ve Adalet Bakanl tarafndan srasyla Kasm 2005 ve Ocak 2006 tarihlerinde yaymlanan iki genelge, savclar ve adli kolluk arasndaki ilikiye aklk kazandrmay hedeflemektedir. Mahkemeler Avrupa nsan Haklar Szlemesini uygulamaya devam etmilerdir. Yl ierisinde 620 hakim istihdam edilmitir. Son ylda gerekletirilen reformlarn uygulanmasnn gvence altna alnmasna ynelik eitim faaliyetleri devam etmitir. Adalet Bakanlnn btesi artrlm ve lk Derece Mahkemelerinin inas programna devam edilmitir. Blge stinaf Mahkemelerinin kurulmasna ynelik almalar srmektedir. Ancak, baz hususlarn ele alnmas gereklilii devam etmektedir. Bata 301. madde olmak zere Ceza Kanununun baz maddeleri iddet iermeyen grlerin ifadesini snrlamak amacyla kullanlmtr (Baknz ifade zgrlne ilikin blm). Baz davalar, yargnn kanunlar yorumlama konusunda yeknesaklk iinde olmadn gstermitir. Yeni Ceza Muhakemesi Kanununun uygulanmasna ynelik olarak, adli kolluun kurulmas savclar ve kolluk kuvvetleri arasnda gerginlie neden olmutur. ileri ve Adalet Bakanlklarnn iki ayr genelge yaymlam olmalarna ramen, savclar adli kolluun etkin denetiminde zorluklarla karlatklarn bildirmektedirler. Trkiye Anayasasnn ve kanunlarnn eitli hkmleri yargnn bamszl ilkesini gvence altna almaktadr. Ancak, baz unsurlarn bu durumu zayflatt mtalaa edilmektedir. Hakim ve savclar idari grevleri bakmndan Adalet Bakanlna baldrlar. Yargnn en st dzeyli ynetim organ olan Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun kendine ait bir sekretaryas, btesi ve binas bulunmamaktadr. Hakim ve savclarn performansn deerlendirmekle ykml olan Adli Mfettiler, st Kurul yerine Bakanla baldrlar. Adalet Bakan ve Adalet Bakanl Mstear da Kurulun oy hakkna sahip yedi yeliinden ikisini oluturmaktadr. Geri kalan be ye de Dantay ve Yargtay hakimleri arasndan atanmaktadr. Bu yap, yargnn tmyle temsil edilmemesine yol amakta olup, yukarda belirtilen dier hususlarla birlikte yrtmenin Trkiyedeki hakimlerin mesleki ilerlemelerine ynelik alnacak kararlar etkileme potansiyelini yaratabilir. [1] Mart 2006 tarihinde emdinli bombalamasna ilikin (Baknz Gneydou blm) Kara Kuvvetleri Komutanna ve dier st rtbeli komutanlara ilikin sulamalar da ieren iddianamenin yaymlanmasnn sonrasnda Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun bamszlna ilikin olarak baz soru iaretleri ortaya kmtr. Genelkurmay Bakanl bir basn aklamasyla iddianameyi eletirmi ve anayasal grevleri bulunanlar harekete gemeye armtr. Nisan aynda, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu savcya ynelik sulamalar gzden geirmi ve en yksek disiplin yaptrm olan grevden azli uygulamtr. Yksek Kurulun bu konudaki son deerlendirmesi Kasm aynda yaplacaktr. Genel olarak, yarg reformu alannda ilerleme devam etmektedir. Ancak, yeni mevzuatn yarg tarafndan uygulanmas imdiye kadar yeknesak bir grnt arz etmemekte ve yargnn bamszlnn glendirilmesine ihtiya duyulmaktadr.
Adalet Bakan, HSYK Bakan olmasna ramen Yksek Kurul toplantlarna nadiren katlmaktadr. Adalet Bakannn son alt ylda katld toplantlarn says yledir: 9 (2001), 11 (2002), 8 (2004), 4 (2005) ve 2 (2006) (26 Eyll 2006 itibariyle).
[1]

Yarg sistemine ilikin daha ayrntl bilgiler Yarg ve Temel Haklar 23. Fasl altnda bulunabilir. Yolsuzlukla mcadele nlemleri Kamu idaresinin effafl balamnda, 2006 ylnda Bilgi Edinme Hakk Kanununda deiiklie gidilerek, vatandalarn bilgi taleplerine alnan red yantlarna itiraz edebilmeleri mmkn hale getirilmitir. Akaryakt kaakl ve usulsz kamu ihaleleri hakknda kurulan iki Meclis aratrma komisyonu raporlarn tamamlamtr. Her iki rapor kapsaml yolsuzluk faaliyetlerine iaret etmektedir. lk olaya eski bir Maliye Bakan ile eski bir Devlet Bakan karm olup, bu olayn ciddi ekonomik ve mali sonular vardr. Raporlar kamu kurulularnca alnacak nlemlere ilikin tavsiyeler iermektedir. Bununla birlikte, baz konular ele alnmay beklemektedir. Son yllarda gsterilen abalara ramen, yolsuzluk Trk kamu sektrnde ve yargsnda yaygn olmaya devam etmektedir. Trkiyenin siyasi partilerin finansman ve denetlenmesine ilikin mevzuatn gelitirmesi gerekmektedir. Parlamenter dokunulmazln geni kapsam Trkiyedeki yolsuzluk balamnda nemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Tefti Kurullarnca yrtlen yolsuzluk soruturmalarna ilikin olarak, baz kategorilerdeki kamu grevlileri hakknda soruturma yrtlrken st makamdan n izin alma ihtiyac soruturmann etkin biimde yaplmasn engellemektedir. Yolsuzlukla mcadeleye ilikin yrrlkteki sistemde daha etkin egdm salanmasna ihtiya bulunmaktadr. Bu amala, yolsuzlukla mcadele nlemlerinin oluturulmasndan ve uygulamann izlenmesinden sorumlu olacak ve yeterli lde bamszla sahip bir kurumun terfiki yararl olabilecektir. Genel olarak, zellikle kamu idaresinin saydamlnn artrlmas bata olmak zere, yolsuzlukla mcadelede baz snrl ilerlemeler salanmtr. Ancak, yolsuzluk yaygn ve yolsuzlukla mcadele eden makamlar ve politikalar zayf olmaya devam etmektedir. 2.2. nsan haklar ve aznlklarn korunmas Uluslararas insan haklar hukukuna riayet nsan haklarna ilikin belgelerin onaylanmas balamnda, Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin (ICCPR) kinci htiyari Protokol Mart 2006da onaylanmtr. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin (AHS) her koulda lm cezasnn kaldrlmasna ilikin 13. Ek Protokol ubat 2006da onaylanmtr. AHSnin, Szlemenin denetim sistemini deitiren 14. Ek Protokol Mays 2006da yrrle girmitir. BM Yolsuzlukla Mcadele Szlemesi Haziran 2006da yrrle girmitir. Trkiye, Gzden Geirilmi Avrupa Sosyal artn 27 Eyll 2006 tarihinde onaylamtr. Avrupa Sosyal art, 5. maddesi (rgtlenme hakk) ve 6. maddesi (toplu szleme hakk) ile

2. maddesinin 3. paragraf (yllk asgari izin) ve 4. maddesinin 1. paragraf (cret ve yeterli yaam dzeyi) zerinde ekincelerle kabul edilmitir. Trkiye, Avrupa Sosyal artnn ocuklarn ve genlerin korunma hakk ve zrllerin haklaryla ilgili hkmlerine daha nce koyduu ekinceleri kaldrmtr. 2001 ylnda imzalanan kamu makamlarnca ayrmcln genel olarak yasaklanmasna ilikin 12. Ek Protokol de dahil olmak zere AHSye Ek drt Protokol onay beklemektedir. 2004te imzalanan Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin (ICCPR) Birinci htiyari Protokol ile Eyll 2005te imzalanan BM kencenin nlenmesi Szlemesinin htiyari Protokol (OPCAT) de onay beklemektedir. Bu protokollerin onaylanmas Katlm Ortakl Belgesinin ncelikleri arasndadr. 2006 ylnn ilk 8 aynda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), Trkiyenin AHSnin en azndan bir maddesini ihlal ettii sonucuna vard 196 nihai karar vermitir. 5 davada Trkiyenin AHSyi ihlal etmedii belirlenmitir. Bu kararlarn ou 1999dan nce alm davalara ilikindir. 1 Eyll 2005ten 31 Austos 2006 tarihine kadar, AHMye Trkiye ile ilgili 2100 yeni bavuru yaplmtr. Bavurularn te ikisinden fazlas adil yarglama (Madde 6) ve mlkiyet haklarnn korunmas (Protokol 1, Madde 6) haklarna ilikindir. 78 dava yaam hakk (Madde 2), 142 dava ikence yasayla (Madde 3) ilgilidir. Gneydoudaki duruma ilikin olarak AHM, Trkiyeye kar yer 5 davasnda Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanunun, tartmasz ekilde bavuru sahibinin zgrce kyne dnebilmesini salayacak ekilde tazminat saladn belirlemitir (Gneydou ile ilgili blme baknz.) Bu kararn ardndan, kye dnle ilgili yaklak 1500 dava Mahkeme tarafndan kabul edilemez ilan edilmitir. 2004 ve 2005 yllarnda Trkiye tarafndan gerekletirilen reformlarn, AHM kararlarnn uygulanmas konusunda olumlu etkileri olmutur. Bununla birlikte, Bakanlar Komitesinde uygulamann denetimi iin bekleyen davalarn %14,4 halen Trkiye ile ilgilidir. Trk mevzuatndaki mevcut kstlamalar, belirli artlar 6 altnda AHM tarafndan ihlal karar verilen davalarn tekrar grlmesini nlemektedir. Bu, Hulki Gne 7 davas ile ilgili AHM kararnn ve eski devlet gvenlik mahkemelerinde yarglamann adilliine ilikin 113 dava hakkndaki AHM hkmlerinin uygulanmasn engellemektedir. calan davasna ilikin olarak, AHM yeniden yarglama konusunu byk lde Bakanlar Komitesinin gzetiminde ulusal makamlarn kararna brakmtr. Temmuz aynda bir stanbul mahkemesi calann yeniden yarglanma talebini reddetmitir. Bakanlar Komitesi nmzdeki toplantlarndan birinde stanbul mahkemesinin yeniden yarglamann reddine ilikin gerekelerini deerlendirecektir. Bakanlar Komitesinde gerekli uygulama nlemlerinin alnmasn bekleyen dier davalar, gvenlik glerinin eylemleri hakknda ve grevi kt kullanmaya kar etkili zmlere ilikindir (bekleyen 93 dava). Bu davalar byk lde 1990larn ilk yarsnda
Trkiyeye kar yer (18888/02 sayl bavuru) Ceza Muhakemesi Kanunu, yalnzca 4 ubat 2003 tarihinden nce kesinlemi veya Mahkemeye 4 ubat 2003 tarihinden sonra yaplm bavurular hakkndaki kararlara ilikin yeniden yarglama imkan tanmaktadr. 7 Trkiyeye kar Hulki Gne (28490/95 sayl bavuru)
6 5

10

gerekletirilen terrle mcadele srasnda meydana gelen olaylar ilgilendirmekle beraber, bazlar normal polis faaliyetlerine ilikindir. Davalar sonulandrldndan bu yana bir dizi olumlu yasal reform gerekletirilmitir. Komite szkonusu reformlarn uygulanmasn yakndan izlemektedir. Bunlarn yan sra, ifade zgrlne ilikin 115 dava uygulamann denetimi iin Bakanlar Komitesinde beklemektedir. Bu davalar byk lde 2004 ylnda deitirilen eski Trk Ceza Kanununun, bazlar ise Terrle Mcadele Kanununun maddeleriyle ilgilidir. Bu hkmlerin uygulanmas, Bakanlar Komitesi tarafndan Trk mahkemelerinin itihat hukukunun yan sra kovuturma uygulamalar nda deerlendirilecektir. (fade zgrlyle ilgili blme baknz.) Kbrs davasnda, Bakanlar Komitesi eitim ve din zgrlne ilikin nlemleri, bu konular Aralk 2006daki toplantsnda kapatmaya ynelik olarak incelemeye karar vermitir. Kayp ahslar Komitesi 2004 ylnda tekrar faaliyete geirilmitir. Bununla beraber, Bakanlar Komitesi kayp ahslarn akbetinin belirlenebilmesi iin ek nlemlerin alnmas gerektii dncesindedir 8 . Son olarak, mlkiyet haklar konusunda 9 AHM, Trkiyeye kar Xenides-Arestis davasnda, bavuru sahipleri ve Mahkemede bekleyen ilgili tm dier bavurular balamnda, ihlallerin tazminine ynelik etkili bir yol salanmas gerektiine hkmetmitir. Geen sre zarfnda etkili bir tazmin yolu salanp salanmad konusunda AHM henz bir karara varmamtr. nsan haklarnn gelitirilmesi ve gzetilmesi konusunda, nsan Haklar Bakanl ve 931 le nsan Haklar Kurulu insan haklar alannda eitim vermeye ve insan haklar ihlal iddialarn incelemeye devam etmitir. Ocak ve Haziran 2006 arasnda 778 bavuru alnmtr. Bu bavurularn byk ounluu, salk ve hasta haklar, ayrmcln nlenmesi, mlkiyet hakk ve sosyal gvenlik haklarna ilikindir. Bununla beraber, nsan Haklar Bakanlnn Hkmetten bamsz olmas salanamam olup, personeli yetersiz ve btesi snrldr. Eyll 2005te istifa eden Bakann yerine henz bir atama yaplmamtr. Babakanla bal alan nsan Haklar Danma Kurulu, Ekim 2004te Trkiyede aznlk haklar konusunda bir rapor yaymlamasndan sonra bir faaliyette bulunmamtr. Bu Kurul, STKlar, uzmanlar ve Bakanlklarn temsilcilerinden oluan bir yapdr. TBMM nsan Haklar Komisyonu, insan haklar ihlallerine ilikin ikayetleri kabul ederek ve blgelerde aratrma-inceleme ziyaretlerinde bulunarak aktif bir rol oynamaya devam etmitir. Komisyon, Ekim 2005 ile Haziran 2006 arasnda 864 bavuru almtr. Ocak 2006dan beri birok aratrma yapm ve raporu nihailetirmitir. Komisyona, yasama rol olmamasndan dolay, insan haklarn etkileyen yasa tasarlar hakknda danlmamaktadr. Genel olarak, Trkiye uluslararas insan haklar szlemelerinin onaylanmas ve AHM kararlarnn uygulanmas konularnda ilerleme kaydetmitir. Bununla beraber, insan haklarna ilikin kurumsal erevenin gelitirilmesine ihtiya bulunmaktadr.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Trkiyeye kar Kbrs davasnda 10 Mays 2001 tarihinde verdii karara ilikin ResDH(2005)44 sayl Ara Karar 9 Trkiyeye kar Kbrs (25781/94 sayl bavuru), Trkiyeye kar Loizidou (15318/89 sayl bavuru), Trkiyeye kar Xenides-Arestis (46347/99 sayl bavuru)

11

Medeni ve siyasi haklar kence ve kt muameleye ilikin olarak kapsaml bir yasal ereve bulunmaktadr. kence ve kt muamele vakalarndaki azalma eilimi devam etmektedir. Gzalt uygulamalar ve srelerine ilikin reformlar uygulamada olumlu sonular dourmutur. Polis ve Jandarma gzetiminde bulunan kiilerin tbbi muayenelerine ilikin dzenleme, Avrupa kencenin nlenmesi Komitesinin nceki tavsiyelerine uygunluk gstermektedir. Ancak, gemi yllarda gerekletirilen yasal reformlarn uygulamaya geirilmesi halen bir sorundur. Bilhassa gzalt merkezleri dnda ikence ve kt muamele vakalar rapor edilmektedir. Ceza Muhakemesi Kanunu ve Ceza nfaz Kanununun baz maddeleri balamnda, gzaltndaki kiinin yaknlarnn haberdar edilmesi ve avukat yardm alma hakk uygulamalar yeknesaklk gstermemektedir. Ayrca, Ceza Muhakemesi Kanunu ikence altnda alnm ifadelerin kullanmna ilikin kurallar koymu olmasna karn, szkonusu Kanunun yrrle girmesinden nce alnm ifadeler hakkndaki pheler devam etmektedir. Tbbi muayenelerin gizlilii ve niteliine ynelik kayglar devam etmektedir. Adli Tp Kurumunun bamszlnn glendirilmesi ve stanbul Protokolnn lke apnda uygulanmasn teminen daha ok aba gsterilmesi gerekmektedir. nsan Haklar Kurullarnn kanun uygulayc kurum ve kurulularn yerinde denetlenmesi hususunda daha belirgin bir rol stlenmesi gerekmektedir. Ekim 2005ten bu yana nsan Haklar Kurullar karakol ve gzalt merkezlerine 992 ziyaret gerekletirmilerdir. Mart ve Nisan aylarnda blgede meydana gelen olaylar nda, Gneydou Anadoludaki insan haklar durumu zel kayg uyandrmaktadr (bkz. Gneydou Blm). Szkonusu olaylar sonucunda 200 ocuk olmak zere 550 kii gzaltna alnmtr. Diyarbakr Barosu, yetkililere 70in zerinde kt muamele ikyeti iletmitir. Bu ikyetlerin 39 tanesi hakknda soruturma balatlmtr. Diyarbakrdaki olaylar srasnda, gzaltndaki kimselerin adli tp muayeneleri gzaltnda bulunduklar yerlerde gerekletirilmitir. Bu durum, gerek Adalet ve Salk Bakanlklarnca yaymlanan genelgelerin, gerek tp mesleinin bamszlnn ihlali nitelii tamaktadr. Terrle Mcadele Kanununun Haziran 2006 aynda uygulamaya konulan yeni hkmleri ikence ve kt muameleyle mcadeleyi zaafa uratma riskini iermektedir (bkz. Parlamento Blm). Verilen mahkmiyet kararlarnda 2003 ylndan bu yana art olmasna karn, su ileyen kamu grevlilerinin cezaszl endie kayna olmaya devam etmektedir. Genel olarak, Trk mevzuat ikence ve kt muameleye kar kapsaml tedbirler iermektedir. Son rapordan bu yana ikence ve kt muamele vakalarnda azalma meydana gelmitir. Ancak, gzalt merkezleri dndaki vakalar, Gneydoudaki insan haklar ihlalleri ve su ileyen kamu grevlilerinin cezaszl hususlar kayg uyandrmaktadr.

12

Adalete eriim ve savunma hakk balamnda, gzaltndaki kiilerin avukatlk hizmetinden faydalanma haklar bulunmaktadr ve yeni Ceza Muhakemesi Kanunu uyarnca avukat bulunmakszn alnan ifadeler kant olarak kabul grmemektedir. Ancak, anlan Kanunun yrrle girmesinden nceki dnemde alnan ifadelerin gzden geirilmemi olmas endie kayna olmaya devam etmektedir (Bkz. ikence ve kt muamele blm). Yeni Ceza Muhakemesi Kanununun yrrle girmesinden bu yana, savunma avukatlarnn atanmas hususunda nemli bir art kaydedilmitir. Cezaevi sistemi balamnda, Trkiye, 2004 ylnda gerekletirilen yasal reformlar uygulamaya koymak zere ynetmelikler kabul etmitir. Fiziki altyap koullar iyiletirilmeye devam edilmekte, eitim glendirilmektedir. Cezaevlerine ilikin ne kan sorunlar; ortak faaliyet eksiklii, cezaevi grevlileri ve mahkumlar arasnda etkileimin snrl olmas; salk hizmetleri ve psikiyatrik hizmetlerin yetersizlii ve koularn ar kalabalk olmasdr. Cezaevi alanlarnca kt muamele vakalar rapor edilmitir. BM kencenin nlenmesi Szlemesine Ek htiyari Protokoln henz onaylanmam olmas nedeniyle, sivil ve askeri cezaevleri bamsz denetime ak deildir. Arlatrlm mebbet hapis hkmne arptrlm mahkumlara verilen hcre hapsi uygulamas ardr. Bu uygulamann, mmkn mertebe ksa sreler iin ve bahsekonu kimsenin kiisel risk deerlendirmeleri temelinde yaplmas gerekmektedir. (Basn dahil) ifade zgrl balamnda, Adalet Bakanl yazl ve grsel medya ile ilgili ifade zgrl alannda alan davalara ilikin Ocak 2006da bir genelge yaynlamtr. Genelge ile savclara gerek Trk mevzuatn gerek AHSyi dikkate almalar hususunda talimat verilmitir. Genelge ile ayrca, yazl ve grsel medya hakkndaki cezai soruturmalarn ve davalarn aylk izlenmesi mekanizmas tesis edilmitir. Yerel ve blgesel dzeyde Trke dndaki dillerde yayn hususunda baz ilerlemelerin kaydedildii sylenebilir (bkz. Kltrel Haklar blm ve 10. fasl). Ancak, iddet iermeyen grlerin ifadesi hususunda yeni Ceza Kanununun baz hkmlerine dayanlarak balatlan kovuturmalar ve mahkeme kararlar ciddi endie kayna olup, lkede bir oto-sansr ortamnn domasna yol aabilir. Bu, bilhassa Trkle, Cumhuriyete ve Cumhuriyetin kurum ve kurulularna hakareti cezalandran 301 sayl madde iin geerlidir. Szkonusu madde, her ne kadar eletiri amal dnce ifade etmenin su tekil etmediine ilikin bir hkm ierse de, gazeteciler, yazarlar, akademisyenler ve insan haklar savunucular hakknda kovuturma amacyla sklkla kullanlmtr. Temmuz aynda, Yargtay Ceza Daireleri Genel Kurulu, 301. madde hususunda kstlayc bir itihat gelitirmitir. Mahkeme, gazeteci Hrant Dink iin hkmedilen ertelenmi 6 ay hapis cezasn onamtr. Bu karar, Dinkin Ermeni kimliine ilikin yazd bir dizi makalede TCKnin 301. maddesi uyarnca Trkle hakaret etmi olmasna dayandrlmtr. 301. madde ilgili Avrupa standartlaryla uyumlu hale getirilmelidir. Ayn durum kovuturmaya neden olan Ceza Kanununun iddet iermeyen dncelerin ifade edilmesi ve ifade zgrln kstlayan dier hkmleri iin de geerlidir. Terrle Mcadele Kanununun ifade zgrl zerindeki potansiyel etkisi endie uyandrmaktadr. (bkz. parlamento blm).

13

Yakn dnemde Hkmet tarafndan Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) yelerinin atanma sreciyle ilgili olarak alnan kararlar, medya dzenleyicisi kuruluun bamszln zayflatmas bakmndan endie kayna oluturmaktadr. Genel olarak, Trk toplumunda birok konuda ak tartma ortam pekimitir. Bu eilime ramen, mevcut yasal ereve tarafndan Avrupa standartlaryla uyumlu hale getirilmi ifade zgrl henz gvence altna alnmamtr. Toplanma zgrlyle ilgili olarak toplant ve gsteriler gemie oranla daha az snrlamaya tabidir. Buna ramen zellikle gsterilerin izinsiz yapld baz durumlarda gvenlik kuvvetleri ar g kullanmtr. Mart 2005teki kadn haklar konulu gsteri srasnda gerekleen olaylara dair balatlan idari soruturma neticelendirilmitir. stanbul Emniyet Mdrlnn grevlisine maiyetlerindeki memurlar eitme ve denetleme grevini ihmal den uyar cezas verilmitir. Alt polis memuru ise gstericileri datrken orantsz g kullanmak ve aalayc bir ekilde davranmak ve konumak sular nedeniyle maa kesintisi cezasna arptrlmtr. stanbul Cumhuriyet Savclnca yedi polis memuru hakknda balatlan soruturma halen devam etmektedir. Dernek kurma zgrlyle ilgili olarak, yasal ereve uluslararas standartlarla genel olarak uyumludur. Kasm 2004te kabul edilen Dernekler Kanunu bata olmak zere, derneklerle ilgili mevzuatta gerekletirilen reformlarn uygulama alannda olumlu etkileri olmutur. Bununla birlikte, yurtdndan maddi yardm alnmasyla ilgili olarak resmi makamlara bildirimde bulunma gereklilii STKlar iin eitli glk ve ar prosedrlere sebebiyet vermektedir. Ayrca, derneklerin aksine, vakflar hala Trkiye dnda gerekletirilen ve uluslararas rgtlerce finanse edilen projelere bavurmadan nce izin almak mecburiyetindedirler. Derneklerin tesciline ilikin baz glkler devam etmektedir. Diyarbakr Protestan Kilisesi ve Yehova ahitlerinin dernek kurma talepleri aleyhinde dava almtr. ki vakada da mahkemeler derneklerin lehine karar vermitir. Nisan 2006da Diyarbakrdaki bir mahkeme tarafndan bir Krt dernei hakknda tznde Krt arivi, mzesi ve ktphanesi oluturmak ve faaliyetlerini Krte olarak gerekletirmek hedefleri bulunmas nedeniyle kapatma karar verilmitir. Ecinsel dernekleri gemite olduundan daha az glkle karlamaktadr. Bununla birlikte, bu dernekler de zaman zaman adli kovuturmaya tabi tutulmaktadr. Siyasi partilere ilikin olarak, aralarnda DEHAP ve HAKPARn da bulunduu eitli siyasi partiler hakkndaki davalar devam etmektedir. Trk Siyasi Partiler Kanununu AB uygulamalaryla uyumlatrma konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Siyasi partilerin Trke dnda bir dil kullanmalarna izin verilmemektedir. Siyasi Partiler Kanununun, siyasi partilerin Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihadyla oluturulan standartlar dorultusunda faaliyet gstermelerine izin verilmesini salayacak ekilde tadil edilmesi gerekmektedir.

14

Sivil toplum rgtlerine ilikin olarak son dnemdeki reform ortam olumlu gelimelere yol amtr. zellikle yeni Dernekler Kanununun kabulnden bu yana sivil toplum rgtleri seslerini nispeten daha iyi duyurmakta ve daha iyi rgtlenebilmektedir. Trkiyede aralarnda 80.000 tescilli dernein ve iinde mesleki derneklerin de bulunduu yzlerce oda ve sendikann var olduu rgtlenmelerde giderek artan bir eitlilik sz konusudur. Dini zgrlklere ilikin olarak ibadet zgrlne sayg genel olarak devam etmektedir. Nisan aynda ileri, Milli Eitim ve Dileri Bakanlklar, ABGS ve stanbul Valilii temsilcilerinden oluan bir heyet, gayrmslim cemaatlerin sorunlar ve bu sorunlarn olas zm yollar konusunda gr alveriinde bulunmak zere stanbuldaki gayrimslim topluluklarn liderlerini ziyaret etmitir. Nfus czdan gibi baz kiisel evraktaki dini inan belirtme zorunluluunun Nisan 2006da kaldrlm olmasna ramen bu evrakn hala din hanesini tamas ayrmc uygulamalarn devam etmesi olaslna zemin yaratmaktadr. Bu endie verici bir durumdur. Ayrca, baz sorunlar hala devam etmektedir. Gayrmslim dini cemaatlerin tzel kiilie sahip olma imkan bulunmamakta ve mlkiyet haklarna dair kstlamalar devam etmektedir. Bu cemaatler vakflarn ynetme ve mlklerini hukuk yoluyla geri alma konularnda sorunlarla karlamaktadrlar. Dantayn Vakflar Genel Mdrlnn (VGM) vakflarn ynetimini devralma yetkisini daraltan Haziran 2005 karar rapor dnemi boyunca uygulanmamtr. Bu erevede ynetimi halen VGM kontrol altnda bulunan Bykada Rum Kz ve Erkek yetimhanesi konusunda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. Yeni Vakflar Kanununun yukardaki hususlar zerindeki etkisi bu Kanun yrrle girdiinde deerlendirilecektir. Ayrca, din adamlarnn eitimi ve yabanc din adamlarnn Trkiyede almalar konusundaki kstlamalar devam etmektedir. Trk mevzuat szkonusu cemaatler iin zel erevede yksek dini retim imkan salamamaktadr. Heybeliada Rum Ortodoks Ruhban Okulu hala kapaldr. Ekmenik Patriin dini unvannn kamusal alanda kullanm hala yasaktr. Diyanet leri Bakanlnn ve yerel dini makamlarn vaaz ve yaynlar zaman zaman misyonerlik faaliyetlerine kar hasmane tutum sergileyebilmektedir. Gayrimslim cemaatlerin din adamlarna ve ibadet yerlerine saldrlar yapld rapor edilmitir. Karadeniz blgesindeki Trabzon ilinde ubat 2006da gerekleen Katolik rahip Andrea Santoro cinayeti ile ilgili duruma failin ar cezaya mahkm edilmesiyle sonulanmtr. Sryanilere kar da baz olaylar vuku bulmutur. Alevi topluluun durumuna dair hibir gelime olmamtr. Aleviler ibadethanelerini (Cemevleri) amakta glklerle karlamaktadrlar. Cemevleri ibadethane olarak tannmamakta ve resmi makamlardan mali yardm alamamaktadrlar. Alevi ailelerin ocuklar okullarda kendi zgnlklerini tanmayan zorunlu din eitimine tabi tutulmaktadr. Zorunlu din eitimine dair bir dava halen Avrupa nsan Haklar Mahkemesinde grlmektedir. nmzdeki seneden itibaren orta retim mfredatnda Alevilere deinilmesi ngrlmektedir.

15

Genel olarak, ibadet zgrlne sayg duyulmaya devam edilmektedir. Ancak gayrimslim cemaatlerin karlatklar zorluklara dair hibir gelime kaydedilmemitir. Ayrca Aleviler ayrmc uygulamalarla kar karya kalmaya devam etmektedirler. Ekonomik ve Sosyal Haklar Kadn haklarna ilikin olarak, namus cinayetleri, kadn ve ocuklara ynelik iddet ile ilgili olarak kurulan Parlamento Komisyonu raporunu tamamlanmtr. Basnda geni yank bulan rapor, uygulamaya ynelik baz tavsiyeler iermektedir. Raporda yer alan tavsiyeler konusunda Temmuz aynda yaymlanan Babakanlk Genelgesiyle, iddetin nlenmesine ncelik verilmek suretiyle atlacak admlar sralanm ve bunlardan sorumlu olacak devlet kurumlar belirlenmitir. Babakanlk Kadnn Stats Genel Mdrl, bu faaliyetlerin egdmn salamakla grevlendirilmitir. 2004 yl Ekim aynda Hrriyet Gazetesi tarafndan ada Eitim Vakf ve stanbul Valilii ibirliinde balatlan Aile ii iddete son kampanyas ikinci aamasna gemitir. Ulusal gazete ve televizyon kurulularnn ou, kz ocuklarnn eitimine ynelik bir kampanyaya destek vermilerdir. Yasal ereve genel olarak tatmin edici olmakla birlikte uygulamada zorluklar srmektedir. Ailenin Korunmas Yasas sadece ksmen uygulanmaktadr. Yeni Ceza Kanununda yer alan tre cinayetlerini su iin arlatrc sebep olarak kabul eden hkmlere ramen mahkemelerce alnan kararlar yeknesak bir tablo izmemektedir. Baz vakalarda mahkemeler en yksek snrdan (mr boyu hapis) cezalara hkmederken, dierlerinde, zellikle de suu ileyen reit deilse daha hafif cezalar verebilmektedir. Tre cinayetleri ve aile basks sonucunda meydana gelen kadn intiharlar zellikle Dou ve Gneydou Anadolu Blgelerinde devam etmektedir. Bununla beraber, bu tr olaylar ve genel olarak aile ii iddet konularnda gvenilir veri mevcut deildir. Birlemi Milletler Kadna Kar iddet zel Raportrnn ilk bulgularna gre, intiharlarn sebepleri zorla evlilik, aile ii iddet ve reme hakkndan mahrum braklmaktr. Yoksulluk, kentleme, yerinden edilme ile i g ve bylelikle kadnn deien sosyoekonomik konumu intihar vakalarnn gerekletii ereveyi ortaya koymaktadr. Kadn intiharlar, zellikle Gneydouda yeterince soruturulmamaktadr. Gneydounun baz blgelerinde kz ocuklar hala doumla birlikte nfusa kaydettirilmemektedir. Bu durum, bu kzlar ve kadnlar uygun ekilde izlenmedii iin zorla evlilik ve tre cinayetleriyle mcadeleyi gletirmektedir. Aile ii iddete maruz kalm kadnlara ynelik snma evlerinin arttrlmas gerekmektedir. Meclis tarafndan 2004 yl Temmuz aynda kabul edilen Yerel Ynetimler Kanununda yer alan hkmler henz tam olarak uygulanmamaktadr. Nfusu 50.000in zerinde olan tm Belediyeler, snma evi salamakla ykmldr. Kadnlar, eitimsizlik ve yksek okuma-yazma bilmeme oran yznden ayrmc uygulamalara kar korumasz kalmaktadr. Milli Eitim Bakanl ve UNICEF tarafndan yrtlen kzlarn eitimi kampanyas, aksi takdirde okula gidemeyecek olan 62,000 kz ocuunun 2005 ylnda okula balamasn salamtr. 2006 ylnda kampanya 81 ilin tmne yaylmtr. Okula kaytlar arttrmak ve okullarn fiziksel koullarn iyiletirmek amacyla dzenlenen zel sektr kampanyalar da devam etmitir.

16

Kadnlarn parlamento ve yerel ynetimlerdeki temsil oranndaki dklk ve igc piyasasna hakim olan ayrmclk devam etmitir. Kadnn igc piyasasna katlm, OECD lkeleri arasnda en dktr. (bkz. 19. Blm alma ve Soysal Gvenlik) Kurumsal kapasite asndan Kadnn Stats Genel Mdrl, personel sknts ekmektedir. Kadnn Stats Danma Kurulu rapor dneminde toplanmamtr. Genel olarak, Trkiyede kadn haklar konusunda artan bir kamuoyu duyarll olumutur. Ancak, zellikle lkenin yoksul blgelerinde kadn haklarna tam sayg kritik bir sorun olmaya devam etmektedir. Yasal ereve genel olarak tatmin edici olsa da uygulama yetersiz kalmaktadr. ocuk haklar bakmndan, ocuklar iin eitim hakk, zellikle kz ocuklar asndan baz blgelerde sorunlu durumdadr. Sosyal Yardmlama ve Dayanma Fonu tarafndan yeni balatlan artl mali transfer program, hedef ailelere okul andaki ocuklarn okula gndermeleri artyla tevik ve tazminat salamaktadr. Dk dzeydeki okula kayt sorununu zmek amacyla kayt kampanyalar srdrlmeli ve zellikle Gneydounun krsal kesimlerinde okula katlm artracak ekilde glendirilmelidir. Sokak ocuklar, ocuk yoksulluu ve ocuk iilii nemini korumaktadr. Trk Kanunu, 15 yan altndaki ocuklarn altrlmasn yasaklamaktadr. Ancak szkonusu kanunun uygulanmasnda eksiklikler mevcuttur. 2005 yl Temmuz aynda kabul edilen ocuun Korunmas Kanunu, sorunlu, adli tahkikat altnda bulunan veya hkm giymi ocuklarn haklarn ve esenliini korumay amalamaktadr. Szkonusu kanunun ilgili Uluslararas alma rgt (ILO) szlemelerine uyumlu olarak daha etkin ekilde uygulanmas gerekmektedir. 2005 yl sonlarnda Malatyada Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumuna (SHEK) bal bir yetimhanedeki ocuklara kt muamelenin ortaya kmas, Trkiyedeki ocuk koruma sisteminin eksikliklerini ortaya koymutur. zrllere ilikin olarak 2005 ylnda yrrle giren zrller Kanununu takiben uygulamaya dnk eitli mevzuat yaymlanmtr. Bunlar, zrller iin iyeri ve eitim hizmetleri alanlarn kapsamaktadr. zrller iin merkezi olmayan yaplarn ve hizmetlerin salanmas ve zrl ocuklarn eitim imkanlarna kavuabilmesi iin ilave aba gsterilmesi gereklidir. Ruh sal hususunda, hizmetin kalitesi bakmndan, zellikle nemli farkllklarn grld krsal kesimde byk eksiklikler mevcuttur. Trkiyedeki en byk ruh ve sinir hastalklar hastanesi, uyarlanmam elektrokonvulsif terapi (ECT) uygulamasn brakmtr. Ancak bu uygulamann hala lke apnda yasaklanmas ve bireysel tedavi plannn bir paras olarak uyarlanmam elektrokonvulsif terapi (ECT) uygulamas konusunda yazl talimatlarn oluturulmas gerekmektedir. Bu alanda Dnya Bankas ile ibirlii iinde devam eden almalarn, zellikle ruh salyla ilgili bir yasa oluturulmasna ynelik olarak younlatrlmas gerekmektedir. Rehabilitasyon merkezlerinin genelde yeterli altyaps, kaynaklar ve nitelikli personeli bulunmamaktadr. Aileleriyle yaayan ruhsal zrller devletten ok az yardm almaktadr.

17

Sendikal haklar balamnda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Hkmet bu alanda halen yrrlkte olan iki yasay deitirmeye ynelik iki mevzuat teklifini sosyal ortaklara sunmutur. Ancak, bu konuda baka ilerleme kaydedilmemi ve hkmet tarafndan resmi bir yasama giriiminde bulunulmamtr. Genel olarak, rgtlenme hakk ve grev hakk da dahil olmak zere toplu szleme hakkyla ilgili nemli kstlamalar hala devam etmektedir. Toplu szleme imzalanabilmesi iin irket ve sektrler dzeyinde uygulanan eikler ile sendikalara ye olmaya ilikin karmak ilemler hala yrrlktedir. Gazetecilerin sendikalama ve toplu szleme konularnda karlatklar zorluklar srmektedir. Trkiye, zellikle 87 (kurulularn zgrl ve rgtlenme hakknn korunmas) ve 98 (rgtlenme ve toplu pazarlk hakk) Nolu szlemeler balamnda ILO standartlarnn hala gerisindedir. Trkiye, Gzden Geirilmi Avrupa Sosyal artn Eyll 2006da onaylam, ancak 5. (rgtlenme hakk) ve 6. (grev hakk da dahil olmak zere toplu szleme hakk) maddeler zerindeki ekincelerini korumutur (Baknz Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam). Nisan 2006da alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, baz seilmi temsilcilerinin Sendikalar Kanununun gerektirdii 10 yllk tecrbeye sahip olmadklar gerekesiyle Gda- Sendikasna dava amtr. Mahkemesi sendikay kapatma karar vermi, ancak Temyiz Mahkemesi usule ait nedenlerden dolay bu karar bozmutur. Aznlk haklar, kltrel haklar ve aznlklarn korunmas Trkiyenin aznlk haklarna yaklam deimemitir. Trk makamlarna gre, Trkiyedeki aznlklar, 1923 Lozan Anlamas uyarnca, sadece gayrmslim topluluklardan olumaktadr. Resmi makamlar tarafndan uygulamada Lozan Anlamasyla balantlandrlan aznlklar Yahudiler, Ermeniler ve Rumlardr. Bununla birlikte, Trkiyede ilgili uluslararas ve Avrupa standartlar erevesinde aznlk olarak tanmlanmas mmkn olabilecek baka topluluklar da vardr. AGT Milli Aznlklar Yksek Komiserinin (MAYK) ubat 2005te Ankaraya yapt ziyaretin devam getirilmemi ve Trkiyedeki ulusal aznlklarn durumuna ilikin diyalog balatlmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye ve MAYK arasnda byle bir diyalogun derinletirilmesi gereklidir. Diyalogun aznlklarn eitimi, aznlk dilleri, aznlklarn kamu hayatna katlm ve aznlk dillerinde basn-yayn gibi ilgili alanlar da kapsamasna ihtiya vardr. Bu, Trkiyenin kltrel eitliliin salanmas, aznlklara sayg gsterilmesi ve korunmas asndan uluslararas standartlara ve AB ye lkelerindeki en iyi uygulamalara daha fazla uyum salamasn kolaylatracaktr. Trkiyenin BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesine (ICCPR) aznlklarn haklar konusunda koyduu ekince ki baz AB ye lkeleri buna Szlemenin ama ve hedefleriyle badamad gerekesiyle itiraz etmilerdir ve BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesine (ICESCR) eitim hakk konusunda koyduu ekince 2 endielere neden olmaktadr.
ICCPRye konulan ekinceden alnt: Trkiye Cumhuriyeti BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 27. Maddesindeki Hkmleri Trkiye Cumhuriyeti Anayasas ve 24 Temmuz 1923 Lozan Antlamasndaki hkmler ve kurallara uygun olarak yorumlama ve uygulama hakkn sakl tutar. ICESCRye konulan
2

18

Trkiye, Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesini ve Avrupa Blgesel ve Aznlk Dilleri artn imzalamamtr. Eitim balamnda snrl ilerleme kaydedilmitir. Avrupa Irklk ve Hogrszlkle Mcadele Komisyonunun (ECRI) okul mfredatlar ve ders kitaplar ile aznlk okullarnn ileyii hakknda 2005 ylnda yapt tavsiyeler geerliliini korumaktadr. Okul kitaplarndaki ayrmc ifadelerin kaldrlmas konusunda ilave abaya ihtiya vardr. ift mdrlk uygulamas da dahil olmak zere aznlk okullarnn ynetimi konusu halen sorun tekil etmektedir. Mlkiyet konusunda skntlar yaayan Sryanilerin durumuyla ilgili bir ilerleme kaydedilmemitir. Trk vatandaln kaybetmi Sryaniler mlklerini tapu siciline kaydettirememektedirler. Bu balamda, mlklere el konulmas ile ilgili ikayetler artmtr. Rum aznlk sorunlarla karlamaya devam etmektedir. Bu sorunlar zellikle eitim ve mlkiyet haklaryla ilgilidir. Gkeada ve Bozcaadadaki Rum aznln mallar Trk makamlar tarafndan msadere edilme ve ak artrmayla satlma tehdidi altndadr. Kltrel haklar balamnda, Diyarbakrdaki iki yerel televizyon kanalna ve anlurfadaki bir radyo kanalna Krte yayn yapma izni verilmitir. Ancak, film ve mzik program yaynlar dnda sre kstlamalar uygulanmaktadr. arklar dnda btn yaynlara Trke altyaz konulmas veya yaynlarn Trkeye evrilmesi zorunluluu yaynlar teknik olarak zorlatrmaktadr. Krte reten eitim programlarnn yayn yasaktr. (Baknz: fasl 10) Trkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) Krte dahil be dilde yayn yapmaya devam etmitir. Ancak, be dilde yaplan TRT yaynlarnn sresi ve kapsam ok kstldr. 2004 ylnda kabul edilen yasann uygulamaya gemesinden sonra ulusal dzeyde yayn yapan hibir zel kurulu Trke dndaki bir dilde yayn yapmak iin bavuruda bulunmamtr. Anadilleri Trke olmayan ocuklar Trk kamu eitim sisteminde anadillerini renememektedirler. Bu ekilde bir eitim sadece zel eitim kurumlarnda yaplabilmektedir. Krte reten bu tr kurslarn tm 2004 ylnda kapatlmtr. Bu nedenle, halen kamu veya zel eitim sisteminde Krte renme imkan bulunmamaktadr. Trke bilmeyen kiilerin kamu hizmetlerine eriimini kolaylatrmak iin alnm bir nlem yoktur. Yukarda belirtildii gibi, Siyasi Partiler Kanunu uyarnca siyasi hayatta Trke dndaki dillerin kullanm yasaktr. Krte yaplan bir konuma ile ilgili olarak Haklar ve zgrlkler Partisine (HAK-PAR) kar alan dava devam etmektedir. Dou ve Gneydoudaki duruma ilikin olarak, terr eylemlerinden doan zararlarn tazmini konusunda ilerleme kaydedilmitir. AHM tazminat yasasnn, ikamet ettikleri yerlerdeki varlklarna erimelerine izin verilmeyen kiilere yeterli tazminatn salanmasna imkan tandna hkmetmitir.

ekinceden alnt: Trkiye Cumhuriyeti BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesinin 13. Maddesinin (3) ve (4) paragraflarndaki hkmleri Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 3, 14 ve 42. Maddelerindeki hkmlere uygun olarak yorumlama ve uygulama hakkn sakl tutar.

19

Tazmin sreci devam etmektedir. Tazminat taleplerini ele almak zere kurulan Zarar Deerlendirme Komisyonlar bugne kadar 215.981 civarnda bavuru kabul etmitir. 2006 Eyll ay itibaryla bu taleplerin takriben 33.299u ileme konulmutur. Gneydoudaki durum AB terr rgtleri listesinde yer alan PKKnn iddete yeniden balamasndan bu yana ktlemitir. Kasm 2005-Haziran 2006 dnemi boyunca 44 askeri personelin, 5 polisin ve 13 sivilin lmne yol aan 774 terr saldrsnn gerekletirildii bildirilmitir. PKK mensubu baz terristlerin Mart ay sonundaki cenaze trenlerinin ardndan, Diyarbakrda gsteriler dzenlenmi ve gsteriler blgedeki dier ehirlere de yaylmtr. Gstericiler polislere, sivil halka ve iyerlerine saldrmtr. Gstericiler ile polis ve gvenlik gleri arasndaki atmalarda ocuk olmak zere on sivil hayatn kaybetmitir. Pek ok sivil de yaralanmtr. Ambulanslar dahil olmak zere gvenlik glerince ar ve keyfi kuvvet kullanldna dair yaygn haberler mevcuttur. Szkonusu lmlerin nedenlerini belirlemek iin soruturmalar srmektedir. Mart ayndaki gsterilerin tetikledii iddetin, insan haklar durumu zerinde olumsuz etkisi olmutur. 700den fazla kii tutuklanm ve kt muamele vakalarnn gerekletii bildirilmitir. Terrist faaliyetlerdeki trman sonucunda Gneydoudaki baz kentlerde yollara barikat ve kontrol noktalar kurulmas gibi eitli gvenlik tedbirleri yeniden uygulanmaya balanmtr. Mevzuat konusunda ise Haziran 2006da Terrle Mcadele Kanununda baz deiiklikler yaplmtr. (Parlamentoya ilikin blme baknz.) Kasm 2005te bir kiinin lmne ve yaralanmalara sebep olan emdinlideki bombalama olaynn da blgedeki duruma olumsuz etkisi olmutur. Vandaki mahkeme bombalama olayndan sorumlu tutulan iki jandarma grevlisi ve jandarmaya muhbirlik yapt bildirilen eski bir PKK yesine arlatrlm hapis cezas verilmesi ynnde karar almtr. emdinli olaylarn soruturmak zere, Kasm 2005te Parlamentoda bir komisyon kurulmutur. Szkonusu Komisyon raporunu henz yaymlamamtr. Gneydoudaki ekonomik durumun genel grnmndeki olumsuzluklar sregelmekte olup, sorunun zmne ynelik kapsaml bir plan da mevcut deildir. Babakan Erdoann 2005 ylnda, Krt sorunu olarak tanmlad meselenin demokratik yntemlerle zlmesi gereini vurgulad olumlu beyannn arkas gelmemitir. Resmi makamlar ve yerel siyasetiler arasnda hemen hemen hi diyalog bulunmamaktadr. Bunun yannda yerel yneticiler hakknda davalar almaktadr. Ayrca, seim yasasnda yer alan yzde on baraj lke apndaki en byk siyasi partiler haricindeki partilerin Parlamentoda temsilini zorlatrmaktadr. AHMnin Ocak 2006daki Trkiyeye kar yer davasna ilikin kararna ramen, Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanunun uygulanmas baz endielere yol amaktadr. Genel olarak, tazmin komisyonlarnca uygulanan yntemlerde farkllklar bulunduu grlmektedir. Komisyonlar geni bir takdir hakkna sahiptir ve prosedrler ar ekilde ilemektedir. Bu da demelerin yavalamasna neden olmaktadr. Tazminatlarn seviyesine ilikin olarak da endieler bulunmaktadr.

20

Bunun yannda, tazminata hak kazanlmas iin gerekli artlar, bu kanundan potansiyel olarak yararlanabilecek kiileri kanun kapsam dnda brakabilecek niteliktedir. Ayrca, bavuru sahiplerinin esasen hibir zaman var olmayan tapu senetleri de dahil olmak zere bir ok belge sunmak gibi ar bir ispat klfeti bulunmaktadr. Mlklerin yaklmas ve tahrip edilmesi, ldrme, kaybolma ve ikence gibi yerlerinden edilmi kiilere kar gerekletirilen insan haklar ihlalleri konusunda, tazminat denmesine dair yaklamda uzlama boyutu dikkate alnmamtr. Yerlerinden edilmi kiilerin durumu endie kayna olmaya devam etmektedir. Kye Dn ve Rehabilitasyon Programnn uygulanmasndan ve yerlerinden edilmi kiilerin geri dnne ilikin politikalarn gelitirilmesinden sorumlu yeni bir resmi kurumun tesis edilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Hacettepe niversitesinin yerlerinden edilmi kiiler konusunda yrtt ve siyasi ynlendirme salamas ngrlen almasnn yaym ertelenmitir. Yerlerinden edilmi kiilerin geri dnn olumsuz etkileyen eitli faktrler bulunmaktadr. Bunlar temel altyap ve sermaye eksiklii, snrl istihdam olanaklar ve gvenlik durumudur. zellikle ok saydaki kara mayn geri dnler asndan ciddi caydrc etki dourmaktadr. Yneticilerin takdir yetkilerinin kye dnleri dzenleyen yasal ve idari hkmlerin uygulanmasnda byk rolleri bulunmaktadr. Ky korucular sorununun zmne ynelik bir ilerleme kaydedilmemitir. Bunlarn aamal olarak ortadan kaldrlmas iin herhangi bir adm atlmamtr. Gneydouda normale dn ancak yerel makamlarla diyalog balatlmas suretiyle salanabilir. Blgenin sosyo-ekonomik kalknmas ve Krt nfusun hak ve zgrlklerden tam olarak yararlanabilecei artlarn tesis edilmesi iin kapsaml bir strateji izlenmelidir. zme kavuturulmas gereken sorunlar arasnda ky koruculuu meselesinin yansra yerlerinden edilmi kiilerin geri dn, terr madurlarnn maruz kald zararlarn tazmini ve kara maynlar bulunmaktadr. ingeneler konusunda, skan Kanununda 2006 Eyll aynda yaplan deiiklikle ingenelere ynelik ayrmc hkmler kaldrlmtr. Ancak, Yabanclarn Trkiyede kamet ve Seyahatleri Hakknda Kanunda ingeneler aleyhinde ayrmc hkmler yer almaya devam etmektedir. Bilgi niversitesi tarafndan son dnemde yaplan bir aratrmada, Trkiyedeki ingene nfusun yaklak olarak 2 milyon olduu belirtilmektedir. ingene topluluklar barnma, eitim, salk ve istihdam olanaklarndan yararlanmada ayrmc muamele grmektedir. Sklkla zorla tahliyeler yaplmaktadr. Tarihi blgelerdeki kentsel dnm projeleri, bu blgelerde ikamet eden ingene topluluklarn yaadklar yerlerden ayrlmalarna yol amtr.(Ankara-inin, Zonguldak-Ere, stanbul-Sulukule) Rapor dneminde, ingene topluluklarn haklarn savunan yeni rgtler ve iki ingene Birlii kurulmutur. Bu rgtlerin kapasitelerinin artrlmas ve karlatklar sorunlarn net olarak ortaya konulmas amacyla eitli sivil toplum rgt projeleri yrtlmtr.

21

Genel olarak, rapor dneminde Trkiye, kltrel eitliliin salanmas ve aznlklara uluslararas standartlar erevesinde sayg gsterilmesi ve korunmas konusunda kstl ilerleme kaydetmitir. 2.3. Blgesel Konular ve Uluslararas Ykmllkler Kbrs Mzakere ereve Belgesi ve Katlm Ortakl Belgesi erevesinde, Trkiyeden, kapsaml bir zm iin uygun bir ortam hazrlanmasna katkda bulunurken BM erevesinde ve Birliin zerine ina edildii ilkeler dorultusunda Kbrs sorununa kapsaml bir zm bulmaya ynelik abalarn devam ettirmesi; Ankara Anlamasn ABye katlan Kbrs dahil on yeni lkeye temil eden Ek Protokol tam olarak uygulamas ve en ksa zamanda Kbrs Cumhuriyeti dahil tm ye lkelerle ikili ilikilerini normalletirmesine ynelik somut admlar atmas beklenmektedir. Ayrca, 21 Eyll 2005 tarihli deklarasyonu erevesinde, AB, Ek Protokoln ayrmclk yaplmakszn tam olarak uygulanmasn ve ulam aralarna ynelik kstlamalar dahil, mallarn serbest dolam balamndaki tm engellerin kaldrlmasn beklemektedir. AB, bu konuyu yakndan izleyecek ve tam uygulama durumunu 2006 yl iinde deerlendirecektir. Deklarasyon, ayrca, tm ye lkelerin tannmasnn katlm srecinin gerekli bir unsuru olduunu vurgulam ve Trkiye ile tm AB yesi lkeler arasndaki ikili ilikilerin en ksa zamanda normalletirilmesine atfettii nemin altn izmitir. Trkiye eitli vesilelerle BMnin Kbrs sorununa kapsaml bir zm bulunmasna ynelik abalarn destekledii ynndeki taahhdne bal olduunu ifade etmitir. Trkiye, ubat aynda Pariste BM Genel Sekreteri Sayn Annan ve Cumhurbakan Papadapoulos arasndaki toplantda gndeme getirilen Kbrsta iki toplum arasnda teknik komiteler kurulmasna, Temmuz aynda BM nclnde gerekletirilen grmelerde de mutabk kalnd zere desteini belirtmitir. Trkiye, Trkiye-AT Ortaklk Anlamasn 1 Mays 2004te ye olan on yeni lkeye temil eden, Temmuz 2005te imzalanan ve katlm mzakerelerinin balatlmasn salayan Ek Protokol tam olarak uygulamamtr. Trkiye, Kbrs Cumhuriyeti bandral gemiler ile son ziyaret ettii liman Kbrs olan gemilere limanlarn kullanma izni vermemeye devam etmektedir. Gemicilie ynelik bu tr kstlamalar ou zaman en ekonomik ulam yolunu engellemekte ve bylelikle mallarn serbest dolamna ve serbest ticarete engel tekil etmektedir. Bunlar Gmrk Birlii Anlamasn ihlal etmektedir. Benzer kstlamalarn hava ulam alannda da uygulanmasna devam edilmektedir. Trkiye Babakan ve Dileri Bakan eitli vesilelerle Kbrs Trk Toplumuna ynelik izolasyon devam ettii srece Ek Protokoln uygulanmayacan ifade etmilerdir. Trkiye Dileri Bakan tarafndan Ocak aynda sunulan Kbrs Konusunda Eylem Plan da ayn yaklam devam ettirmitir. AB temsilcileri Trk Hkmetine sk sk Protokoln uygulanmasnn yasal bir ykmllk olduunu ve Kbrs Trk Toplumunun durumuyla ilikilendirilmemesi gerektiini hatrlatmlardr. Kbrs Cumhuriyetiyle ikili ilikilerin normalletirilmesinin hibir vehesinde hibir ilerleme salanmamtr. Trkiye Kbrsn OECD gibi baz uluslararas kurululara yeliini ve Wasenaar Anlamas erevesinde Silah hrac ve ift Kullanml Mallara ilikin Davran lkeleri Rehberi konusundaki dzenlemeye katlmn veto etmeye devam etmitir.

22

Aralkta Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Trkiyenin Myra Xenides-Arestis davasnda mlkiyetin korunmas ( Madde 8) ve Konuta Sayg Gsterilmesi Hakknn ( madde 1, Prokol 1) ihlal edildiine hkmetmitir. Mahkeme, bu davayla ve Mahkemeye yaplan benzer bavurularla ilgili olarak Trkiyeden bu ihlallerin Szleme erevesinde ve verilen srelerde etkin bir ekilde tazminini salayacak bir zm bulmasn talep etmitir. AHM bu sre zarfnda sorunun yeterli dzeyde tazmin edilip edilmedii konusunda henz karar vermemitir. Snr Sorunlarnn Barl Yollardan zm Trkiye ve Yunanistan ikili ilikilerini olumlu bir ekilde gelitirmeye devam etmilerdir. ki lke Babakanlarnn getiimiz yl gerekletirdikleri iki gayrresmi grme ile yksek dzeyli temaslar srdrlmtr. 2002 ylnda balatlan Dileri Bakanlklar arasndaki istikafi grmelerin 34. turu Mays aynda Atinada yaplmtr.Yunanistan Dileri Bakannn Haziranda stanbula yapt ziyaret srasnda yeni bir gven artrc nlemler paketi kabul edilmitir. Paket, iki lke arasnda snr oluturan Meri/Evros nehri zerinde yeni bir kpr inas ile doal afetlerin nlenmesi iin sivil bir ortak grev gc kurulmasn ihtiva etmektedir. Trkiyenin Eskiehir kentinde Ortak Hava Harekat Merkezi ile Yunanistann Larissa kentinde buna tekabl eden makamlar arasndaki dorudan telefon hatt ksa sre iinde operasyonel hale gelecektir. Buna ilave olarak, ayrca iki lke Genelkurmay Bakanlar arasnda ikinci bir dorudan telefon hatt kurulmas kararlatrlmtr. Ege denizindeki askeri faaliyetleri yaz aylarnda askya alan moratoryumun sresi bir ay uzatlmtr. Temmuz aynda Yunanistan Genelkurmay Bakan Trk meslektan ziyaret etmitir. Mays aynda bir Yunanl pilotun lmyle sonulanan Trk ve Yunan uaklarnn Egede arpmasnn ardndan iki lke Dileri Bakanlar hadisenin soruturulmasn kararlatrmlardr. Mzakere ereve Belgesi, kaydedilen ilerlemenin llebilmesi iin Trkiyenin iyi komuluk ilikileri konusundaki koulsuz taahhd ile sregelen snr anlamazlklarnn, gerektiinde Uluslararas Adalet Divannn yarg yetkisi de dahil olmak zere, Birlemi Milletler Szlemesinde yer alan anlamazlklarn bar yollarla zmlenmesi ilkesine uygun olarak zmlenmesi ynndeki ykmlln iermektedir. Bunun yannda Trkiyenin Katlm Ortakl Belgesinin ksa vadeli ncelikleri arasnda tereddtsz bir ekilde iyi komuluk ilikilerine bal kalmak; komularyla arasnda gerginlik kayna olan hususlara zm bulmak ve snr sorunlarnn barl yollardan zm srecini olumsuz ynde etkileyecek her trl hareketten kanmak da bulunmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan 1995te kabul edilen karardaki Yunanistann karasularn muhtemel geniletmesine ilikin casus belli referansnda bir deiiklik olmad da belirtilmelidir. Dier Komu lkelerle likiler iin 31. Fasl: D, Gvenlik ve Savunma Politikalarna baknz.

23

3. EKONOMK KRTERLER 3.1 Giri

Trkiyedeki ekonomik gelimeler incelenirken, Komisyonun yaklam, Haziran 1993de gerekletirilen AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Kopenhag Zirvesi sonular erevesinde ekillendirilmitir. Zirve sonularna gre ABye yelik, ileyen bir piyasa ekonomisinin varln ve Birlik ierisindeki rekabet basks ve piyasa gleriyle baedebilme kapasitesini gerektirmektedir. 3.2 Kopenhag kriterleri erevesinde deerlendirme

3.2.1 leyen piyasa ekonomisinin mevcudiyeti Ekonomik politikann temel unsurlar Ekonomik politikalar, uluslararas finans kurumlaryla gerekletirilen anlamalar ve bilhassa, IMFyle yaplan stand-by dzenlemesi ve Dnya Bankasnn Program Amal Kamu Sektr Gelitirme Politikas Kredisi marifetiyle desteklenmitir. Aralk 2005de Komisyona sunulan Katlm-ncesi Ekonomik Program, kurumsal kapasitenin oluturulmas ve reformlarn ileri gtrlmesi ynnde nemli taahhtler iermesi bakmndan iyi bir ilerleme tekil etmitir. Hkmet, siyasi kayglar nedeniyle zaman zaman yavalamalar olsa da, reform ynnde devamll olan bir izgi izlemitir. Btenin ve orta vadeli ekonomik politikann oluturulmasna ynelik metodoloji ve egdm, sorumluluklarn kamu kurumlar arasnda dalm durumda olmasndan olumsuz etkilenmektedir. Kararlar bazen, duruma gre (ad hoc) alnabilmektedir. Etki analizleri ya hi yoktur; ya ksmi bilgiye dayaldr. zetle, Hkmet makro ekonomik istikrar ve yapsal reformlar zerindeki uzlamay byk lde muhafaza etmitir. Makroekonomik istikrar Yllk reel GSYH byme hz, 2005deki % 7.4lk orandan sonra, 2006nn ilk yarsnda % 7ye inerek bir miktar yavalamtr. Harcamalar ynnden, zel tketim ve yatrmlar GSYHy desteklemitir. 2006nn ilk yarsnda, gayrisafi sabit sermayedeki byme, 2005teki % 24den % 19a dmtr. hracattaki byme hznn 2005teki % 7.4ten, % 3.9a gerilemesi nedeniyle d sektr GSYHya olumsuz yansmtr. Hzla byyen Trk ekonomisi, hzla artan d aklarla kar karya kalmtr. Bu durum arlkl olarak, yapsal reformlarn son derece yava ilerlemesinden ve yatrm harcamalarndaki yksek hacimli arttan kaynaklanmaktadr. lgili makamlar buna, mali ve parasal disiplin tedbirleriyle ivedilikle yant vermilerdir. Yakn tarihli yksek frekans gstergeleri, mali ve parasal politikalardaki deiikliklerin etkili olduunu dndrmektedir. Bunun yansra, byme zerindeki snrlayc etki, d talebi glendirmek suretiyle hafifletilebilir. Kii bana den ortalama gelir, 2005deki AB-25 ortalamasnn % 25inden biraz fazla olmutur. Sonu olarak, ekonomik byme, gcn muhafaza etmi ve daha dengeli hale gelmitir. 2005 ylnda cari ilemler a keskin bir art gstererek GSYHnn % 6.3ne kmtr. 2006nn ilk yarsnda, i talepteki gl art, yksek petrol fiyatlar ve dk turizm gelirlerinin etkisiyle, bu ak daha da byyerek, GSYHnn % 7sine ulamtr. Trkiye hl cari an kolayca karlayabilecek durumdadr. Yakn dnemde, yabanc yatrmclarn

24

da dahil olduu zelletirmeden elde edilen yksek gelirler sayesinde, dviz rezervlerini kaydadeer biimde artrmtr. Cari ak ayn zamanda, orta vadede ihracat potansiyelini artrarak, d kaynakl zafiyetleri azaltmaya yardmc olmas gereken byk yatrmlardan da kaynaklanmaktadr. Yksek bymeye ramen, az sayda yeni istihdam yaratlmtr. sizlik oran % 8 ila 10 arasnda deimektedir. gc arz ve talebi arasnda yetenekler asndan varolan uyumsuzluk ve igc piyasasnn baz bakmlardan esnek olmay, istihdam yaratlmasn gletirmeye devam etmektedir. sizlik genler arasnda daha yaygn (yaklak % 18) olup, i arayanlarn yarsndan ou asndan uzun sreli bir nitelik arzetmektedir. cret almayan aile iilerinin hesaba katlmad tarm sektrnde isizlik orannn dkl, ekonomide yksek oranda gizli isizliin mevcudiyetine iaret etmektedir. Ayrca, istihdam oran 2006 ortalarnda bir nebze azalarak % 43e dmtr. zellikle, kadnlarn istihdam % 23lk oranla, dk bir dzeydedir. Genel olarak, isizlik hayli yksek ve sreklidir; buna mukabil istihdam piyasasna katlm ise dk ve azalmaktadr. Ttn ve alkol zerindeki vergilerin artrlmasna ve yksek petrol fiyatlarna ramen, enflasyonu azaltmaya ynelik politikalar sayesinde, Aralk 2005de enflasyonun % 7.7ye drlmesi salanmtr. Bu sre, kat mali politikalar, verimlilikteki byk gelimeler ve Lirann gc sayesinde yrtlebilmitir. Ancak, Lirann zayflamas ve yksek enerji fiyatlar yakn zamanda bu sreci tersine evirmitir. Austos 2006da tketici fiyatlarna gre enflasyon yaklak % 10a kmtr. Bilhassa dviz kurlarndan gelen ilave basklar, tketici fiyatlarna gre enflasyon iin ngrlen % 5lik sene sonu hedefini zora sokmaktadr. Fiyat artlarnn gl biimde yavalad dnemi takiben enflasyon son dnemde artmtr. Gemi yllarda, Merkez Bankas enflasyonist basklarn azaltlmas alannda ok baarl olmutu. Merkez Bankas, 1 Ocak 2006dan itibaren enflasyon hedeflemesine ynelik yeni bir politika erevesini uygulamaya koymutur. Bu, Bankann politikalarn daha effaf hale getirmeyi amalamaktadr. Ksa vadeli faiz oranlarn temel ara olarak kullanmaktadr. Piyasa Gzetimi Komitesi ve Merkez Bankas Kurulunun ou yesi, Merkez Bankas Bakan dahil, yeni atanmtr. Bu yeni politika erevesi, yeni Kurulla birlikte, parasal risklerin piyasa alglamalarn deitirmitir. Bu deiiklik, ykselen piyasalara ilikin olarak kresel dzeyde ba gsteren olumsuz alglamalarla birleince, Lirann keskin biimde deer kaybna yol amtr. Mays-Haziran 2006 dneminde Euro karsnda % 25 civarnda deer kayb yaanm; ancak, izleyen aylarda nemli lde toparlanmtr. Merkez Bankas, gecelik borlanma ve bor verme oranlarn, srasyla 425 ve 625 puan artrmtr. Finans piyasalar yakn dnemde hayli deiken olmutur. Kamu finansmannn konsolidasyonu yolunda gitmektedir. % 6.5 oranndaki (IMF metodolojisi) 2005 faiz d fazla hedefi aa yukar tutturulmu; genel bte a 2004de GSYHnn % 5.7si iken, 2005de % 1.2sine drlmtr (AB standartlarna uygun). 2005 ylnda mali konsolidasyondaki art, esas olarak, i reel faiz oranlarnda gzlenen daha hzl dten kaynaklanmtr. 2006 btesi, benzer bir faiz d fazla hedefine gre tasarlanmtr. 2006nn ilk yarsna ilikin hedefler, faiz oranlarndaki nemli arta ramen, neredeyse tutturulmutur. Sosyal gvenlik sistemine ilikin kanunlar 2006 ilkbaharnda kabul edilmitir. Bunlar, btnyle uygulandklar takdirde, konsolidasyon srecinde nemli bir adm tekil edecektir. Genel olarak, mali konsolidasyon gldr. Kamunun gayrisafi bor miktar 2004 sonunda % 76.9dan; 2005 sonunda % 69.6ya dmtr (ESA 95 metodolojisi). Bunda temel etkenler, nemli miktardaki faiz d fazla,

25

GSYHda gl byme ve faiz oranlarndaki dtr. eitli derecelendirme kurulular Trkiyenin notunu ykseltmitir. Akabinde Trkiye, uluslararas piyasalara bono ihra etmitir. Bu nedenlerle, i borlanma dahil, borlarn ortalama vadesi hzla uzam; 2006 ortalarnda 30 ay amtr. 2006 ortas itibariyle, kamu borcunun yaklak % 40 yabanc dviz cinsindendir; 2003de bu oran % 45 idi. Bu da, ulusal paraya doru bir kayma olduunun ve krlganlklarn azaldnn gstergesidir. Makroekonomik ve mali istikrar karsndaki riskler, kamu borlarnn yaps ve vadelerinde salanan gelimeler sayesinde daha da azalmtr. Mali effafln artrlmasna ynelik tedbirler devam ettirilmitir. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu bata olmak zere, kabul edilen mevzuatn uygulanmasna nem verilmitir. Etkinlii ve effafl artrmak zere, Maliye Bakanl bnyesinde pek ok egdm ve kontrol birimi kurulmutur. Bu sayede, btenin hazrlanmasnda gelime kaydedilmitir. Genel olarak, mali effaflk artmtr. Piyasa glerinin serbest etkileimi Hkmet, dzenleyici ve izleyici ajanslarn bamszln teyit etmitir. Kamu bankalarna tannan zel ayrcalklar ortadan kaldrlmaktadr. Kamu ktisadi Teebbsleri imdi GSYHnn % 5ine ve imalat sektrnde yaratlan katma deerin % 15ine tekabl etmektedir. Kamu bankalar, banka sektrndeki katma deerin yaklak te birini oluturmaktadr. Kamu ktisadi Teebbslerindeki ve kamu bankalarndaki personel toplam istihdamn % 2.5uunu oluturmaktadr. zet olarak, piyasa kuvvetlerinin serbest ileyii alannda ilerleme salanmtr. Tketici Fiyat Endeksindeki dzenlenmi cretler sepetindeki oran halihazrda tm Tketici Fiyat Endeksi sepetinin toplam arlnn % 10.2sine tekabl etmektedir. cret reformu tamamlanmamtr. rnein, elektrik cretleri retim cretlerinin ok altnda ve sektrler aras sbvansiyonlar iermektedir. cret serbestletirmesi olduka gelimi olmakla birlikte, bu alanda ok fazla ilerleme kaydedilmemitir. Serbest Pazara Giri ve k zelletirme gelirleri 2005 ylnda GSYHnn % 2.8ine tekabl etmitir. TPRA ve ERDEMR en byk zelletirilmeleri oluturmutur. TRK TELEKOMun zelletirilmesi tamamlanmtr. Elektrik datmndaki zelletirmede gecikmeler meydana gelmitir. sektrnde kamunun oran, tarm dnda, % 5e indirilmitir. zetle, kaydadeer zelletirme devam etmektedir. 2005 ylnda, yaklak 100.000 iletme kurulmu, . 26.000den fazla firma batmtr. Bu rakamlar, 2004 ylna gre % 5 daha yksektir. Sivil havaclk, deniz ulam, karayolu ulam, yer hizmetleri, yatlk, yaynclk, elektrik, finansal irketler, zel ibulma ofisleri, turizm, eitim ve savunma sektrlerinde yabanclara ynelik kstlamalar hala devam etmektedir. Pazar kna ynelik engeller kaydadeer ekilde azaltlmamtr. Yeterli Yasal Sistem Mlkiyet haklarnn dzenlenmesi de dahil olmak zere yasal sistem mevcuttur.. Buna karlk, ereve mevzuatn kabul edilmesi ile uygulanmas arasndaki zaman aral bazen uzun olabilmektedir. Mahkemeler, zellikle ticari mahkemeler, greceli olarak yava ilemektedir. Yetkili makamlarn ve mahkemelerin ald kararlarnn icrasnda zorluklar devam etmektedir. Bu husus yabanc yatrmclar asndan da geerlidir. Bilirkii sistemi,

26

yar-yasal paralel bir yapya dnmtr. Adli personelin eitimi her zaman yeterli olmamaktadr. Bu, ticari davalarn hzlca hallini gletirmektedir. Fikri mlkiyet haklar dahil, mlkiyet haklar konusundaki mevzuatn uygulanmas yerinde deildir. zetle, yasa ve szlemelerin uygulanmas daha ileriye gtrlmelidir. Yeterli dzeyde gelimi mali sektr Geen yln ilk eyreinde GSYHnn % 82si orannda olan banka kredileri, 2006nn ayn zaman diliminde GSYHnn % 110una ykselmitir. Ortalama bor verme ve depozito oranlarnn tedricen 2004de % 6dan 2005 yl sonunda % 4.6ya dmesinin de gsterdii gibi, mali arabuluculuun etkinlii artmaktadr. Banka sektrne yabanc katlmn artmas rekabeti artrmtr. 2006 ylnn ortalar itibaryla, ounluu yabanclara ait bankalar, Trk banka varlnn % 15ine tekabl etmitir, bu miktar 2004 ylnda % 5 orannda idi. Ancak, mallarn ve z sermayenin geri dn dmtr. Bu durum, bankalar iin den kar marjlarna iaret etmektedir. Banka sektr kaydadeer ekilde glenmi ve mali araclk iyice gelimitir. Borsa son yllarda bymtr, ancak Eyll 2006 tarihi itibaryla, ana listede hala 289 irketin bulunmas nedeniyle kk kalmaktadr. Listede yer alan irketler, nde gelen byk irketler ve bankalar ile birka tane devlet denetimindeki irkettir. GSYHnin % 50si civarnda bulunan irketlerin piyasa deeri greceli olarak dktr. Bu, 2003-2005 temel cret endeksindeki byk arta ramen olmutur. Kk sigorta sektrn bankalar ve okuluslu irketler ynlendirmektedir. Sigorta sektr, halihazrda Hazine tarafndan dzenlenmektedir. Banka-d mali sektr daha da bymtr. Mali sektrn denetimi yeni Bankaclk Yasasndan faydalanmtr. Bu yasa, Meclis tarafndan Ekim 2005te kabul edilmitir. Sonu olarak, yasann tam olarak uygulanmasyla ihtiyalar ve gzetim kaydadeer ekilde artacaktr. kincil dzenlemelerin ou 2006 ylnda yerine getirilmitir. Mali haklar, leasing, faktoring ve tketici finansman irketlerinin zerindeki dzenleyici ve gzetim yetkisini Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumuna (BDDK) devreden dzenlemeler yerindedir. zetle, mali sektrn denetimi daha da glendirilmitir. 3.2.2 Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi leyen bir pazar ekonomisinin varl Yapsal reformlar ve makroekonomik istikrar srecinin sonucu olarak, i (bence irketleme) (corporate) ve yatrm ortam tedricen gelimektedir. Buna karlk, devlet yardmlarnda effafln dkl gibi nedenler piyasalarn ileyiini bozmaya devam etmektedir. Bunlar, ekonominin rekabetini snrlamaktadr. Yakn gemiteki mali piyasa dalgalanmalar, zel ve kamu sektrnn iledii evreye bir lde belirsizlik eklemekte, ama ayn zamanda ekonominin oka dayankllnn gelimekte olduunu da gstermektedir. zetle, piyasa kuvvetlerinin ileyii ilerlemeye devam etmitir. Yeterli insani ve fiziksel sermaye Eitim harcamalar artm ve baz reformlar yaplmtr. Hkmet, eitim harcamalarn 2004 ylndaki toplam harcamalarn % 8.8inden, 2006 ylnda % 12.4e ykselmesini planlamaktadr. Bu art, sadece bymekte olan gen nfusun artan harcamalarn deil, ayn

27

zamanda eitimin ierii ve kalitesini de yanstmaktadr. Reformlar orta retimin yldan drt yla ykseltilmesini de kapsamaktadr. Buna karlk, eitim seviyesinde ve kalitesinde gelir cinsiyet - ve blgesel farkllklar kaydadeer ekilde devam etmektedir. Orta retimdeki rencilerin ortalama bilgi seviyesi hala dktr. Yksek retimde kalite, effaflk ve eriim konusundaki zaafiyetler nemli lde devam etmektedir. zetle, eitimde reformlar ve artan harcamalar, eitim seviyesinde baz olumlu etkiler dourmaktaysa da nemli sorunlar devam etmektedir. zellikle kadn ve yal insanlar asndan igcne katlm oranlar dktr ve bu oran 2005 ve 2006da daha da dmtr. lave olarak, hzla byyen alan nfus ve tarm sektrndeki boalmalar, yeni meslekler yaratlmasn gerekli klmaktadr. Gayrresmi ekonomi iindeki kaydadeer istihdam azaltmak iin ok az sistematik aba sarfedilmektedir. stihdam erevesinde kaydadeer deiiklik yaplmamtr. Yasal olarak mesleklerin muhafazasna odaklanlmakta ve isizlerin % 4nden az isizlik haklarndan faydalanabilmektedir. gcnn kullanlmasnda cret d harcamalarn pay bykl devam etmektedir. Aktif istihdam piyasas politikalar kk lekli olup, isizliin giderilmesinde kstl bir baarya sahiptir. Sonu olarak, i piyasasndaki zorluklar devam etmekte olup, bu amala retilen politikalarn etkileri snrldr. 2005 ylnda yatrmlar gl olmaya devam etmitir. Gayrisafi sabit sermaye oluumu nominal GSYHnn % 20si civarnda kaydedilmitir. Bu, nominal GSYHnin % 15.3i orannda gl zel sermaye oluumunu yanstmaktadr. Dorudan Yabanc Yatrm (DYY) ak 2005 ylnda kaydadeer ekilde artm, 2004 ylnda GSYHnn % 0.8inden, 2005 ylnda GSYHnn % 2.8ine kmtr. zelletirme sreci 2006 ylnn ilk yarsnda devam etmi ve nemli ve srekli sermaye giriine destek olmutur. DYY toplam stoku 2005 ylnda kii bana 1300 Euro civarndayd. Yabanc mlkiyet, yabanc mlkiyetli irketlerin %36snn faaliyet gsterdii toptan ve tketici sektrlerinde daha basknd. Genelde -hem yerli hem yabanc- yatrm nemli lde artmtr. Altyap yatrmlar faiz d fazla hedefini tutturmak iin azaltlmaktadr. Hava ve demir yollar alarna ilikin olarak nemli deiiklikler gereklememitir. Enerji altyapsna nemli bir katk salayan Bak-Tiflis-Ceyhan boru hatt tamamlanmtr. Cep telefonu kullanm yaygnlamaya devam ederek Mart 2006da % 64e ykselmitir. nternet kullanclar dzeyi nfusun %1inden %2sine ykselmitir. AR-GE harcamalar dk dzeyde kalmaya devam etmitir. Bu alandaki abalarn ve sonularn nasl arttrlacana ilikin bir strateji belirlenmitir. AR-GEye ynelik kamu harcamalarnn 2006 ylnda %20 artmas bte hedefi olarak belirlenmitir. u ana kadar altyapdaki gelimeler snrl ve yetersiz bir grnt arzetmektedir. Yeterli Sektrel ve letme Yaps Ekonominin yapsal dnmnde ilerleme salanmtr. Tarmn toplam istihdamdaki pay 2005 yl boyunca belirgin bir ekilde %33ten %26ya inmitir. Bu eilim 2006da da devam etmitir. naat ileri dhil sanayi sektrnde i imkanlar yaratlm ve sanayi sektrnn toplam istihdamdaki pay 2005 ylnda %18den %26ya ykselmitir. Ancak, sanayi ve hizmet sektrlerinde yaratlan i imkanlar, tarm istihdamndaki azalmay tamamen telafi edecek kadar byk olmamtr. Tarmn GSYH iindeki pay %11.7den % 107ye dmtr. GSYH iindeki pay %29,7den %31,2ye ykselen sanayi nem kazanmtr. Hizmetler, GSYHnn %58 civarnda bir payla sabit kalmtr. zetle, ekonominin yapsal dnm hzlanmtr.

28

Kk ve Orta Byklkteki letmeler (KOB), istihdamn %75ini olutururken, katma deerin sadece %27sini yaratmlardr. Birok KOB, verimliliklerinin arttrlmasn kstlayan kayt d ekonomi iinde faaliyet gstermektedir. Bankaclk sektr bor verme olanaklarn genilettii iin, KOBlere ynelik finansman olanaklar iyilemitir. Buna karn, banka kredileri hala KOBlerin finansman ihtiyalarnn sadece %10unu karlayabilmektedir. z sermaye temel finansman arac olarak kalmaya devam etmektedir. Maddi teminat koullar ve yksek faiz oranlar borlanmay engelleyen en nemli faktrlerdir. Sonu olarak, KOBler ekonominin nemli bir temel ta olmaya devam etmi, ancak verimlilikleri genellikle dk kalm ve kayt dlklar yaygn olmutur. letmelerin yeniden yaplandrlmas ilerlemi, iletiim sektrnde olduu gibi baz sektrlerde zelletirmeyle desteklenmitir. Kamu bankalarnn yeniden yaplandrlmas ve zelletirilmesine ynelik hazrlklarda baz ilerlemeler kaydedilmi ancak srete planlanana gre gecikme yaanmtr. Enerji sektrnn yeniden yaplandrlmas ve serbestletirilmesi abalar da programn gerisinde kalmtr. Enerji sektrnde devam eden nemli sorunlardan bazlar apraz sbvansiyonlar ve byk datm kayplaryla ilgilidir. zel sektrdeki byk verimlilik kazanlar irketlerin yeniden yaplandrlmasnn ilerlediine iaret etmektedir. Sonu olarak, yenilen yaplandrma sreci devam etmektedir. Rekabete Kamunun Etkisi Rekabet Kurumunun almalar tatminkar olarak devam etmi ve Kurumun piyasadaki rol zelletirme sreciyle daha da desteklenmitir. irketlerde effaflkta iyileme grlm, tam olarak uygulanmamasna ramen muhasebe standartlar ykseltilmitir. Devlet yardmlarnn denetlenmesiyle ilgili iyileme salanmamtr. effaf denetim eksiklii ve piyasa bozucu etkilerin azaltlmasna ynelik politikalar rekabet koullarn olumsuz etkilemektedir. Dzenleyici ereveye getirilen ilave istisnalar nedeniyle kamu almlar politikalar, zayflamaya devam etmitir. Sonu olarak, rekabet politikasnda baz iyilemeler salanm ancak baz alanlardaki eksiklikler devam etmi veya daha da olumsuz hale gelmitir. AByle Ticari Btnleme Mal ihracat ve ithalat 2005 ylnda % 3 civarnda artarak GSYHnin % 54ne denk bir dzeye gelmitir. Baka pazarlara ihracatta daha hzl bir art kaydedildii iin, ABye ynelik ihracat pay 2004te %54,5ten 2005te %52,4e gerilemitir. ABden yaplan ithalatn toplam ithalat iindeki pay da % 46dan % 42,2ye dmtr. AB Trkiyenin en byk ticaret orta olmaya devam etmitir. Ancak, dier pazarlar nem kazanmaktadr. Genel olarak, ticari serbestlik (trade openness) artmaya devam etmi ve ticaret ortaklar eitlendirilmitir. gc verimliliinde iyileme grlm olup yl boyunca imalat sanayinde % 8 artmtr. stihdam edilenlerin saysnn %7 azald kamu sektrnde de iyileme grlm ve verimlilik %10 artmtr. Birim igc maliyetine dayanan gerek efektif kur (GEK) 2006 ubatna kadar ciddi ekilde ykselmitir. Mays aynda balayan keskin kur deer kayb nedeniyle bu eilim gl bir ekilde tersine dnmtr. Temmuz ve Austos aylarnda biraz g kazanm olmakla birlikte, GEK halen 2004 sonundaki dzeylerde kalmtr. zet olarak, igc verimlilii artmaya devam etmi ve gerek efektif kuru ykseltme eilimi ciddi olarak tersine evrilmitir.

29

4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE Bu blm Trkiyenin yelik ykmllklerini stlenebilme yeteneini incelemektedir. Bu ykmllkler, antlamalar, ikincil yasalar ve AB politikalarnda ifadesini bulan AB mktesebatndan olumaktadr. Blm, Trkiyenin mktesebat uygulamaya ilikin idari kapasitesini de analiz etmektedir. Analiz, mktesebatn 33 faslnn listesi dorultusunda yaplmtr. 4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam

Mallarn serbest dolamna uygulanan genel ilkeler alannda snrl bir ilerleme szkonusu olmutur. Yeni teknik dzenlemeler ve standardizasyon rejimi, nc lkelerden ithal edilen rnler iin uygulanan AB gvenlik kurallarna (Tzk: 339-93) ve genel ilkelere uyumu amalamaktadr. Bunun sonucu olarak, tm sektrler dhil olmak zere ithalatta zorunlu standartlar ve teknik standardizasyonlara tabi tutulan rn says yardan daha fazla azaltlmtr. lke olarak, AB iinde serbest dolamda bulunan e, E veya CE etiketi tayan rnler uygunluk deerlendirme usullerinden muaf tutulmaktadr. Ancak, hkmlerin uygulanmas ve idari koullar bu rnlerin serbest dolamna snrlamalar getirmektedir. Yatay nlemler konusunda iyi bir ilerleme salanmtr. Standardizasyon alannda zorunlu standart says, zellikle 2005te 300ken 2006da 29a inerek, Yeni Yaklam alannda nemli lde azalmtr. Kalan zorunlu standartlar ounlukla inaat rnleri alanndadr. Trk Standartlar Enstits (TSE), Avrupa Standartlar Komitesi (CEN), Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi, (CENELEC) ve Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Enstits (ETSI) EN standartlarn da kabul etmitir. CEN standartlarnn %90, CENELEC standartlarnn da % 88i kabul edilmi durumdadr. Uygunluk deerlendirmesi balamnda, snrl sayda faaliyet ve sektr iin de olsa, nemli ilerleme kaydedilmitir. Trkiye imdi uygunluk deerlendirme kurulularn AB Komisyonuna bildirebilir. Akreditasyon konusunda bir lde ilerleme kaydedilmitir. Ulusal akreditasyon ajans olan TURKAK, kalibrasyon laboratuarlar, test laboratuarlar, kalite sistemleri sertifikasyonu kurumlar ve tefti kurumlar konusunda Avrupa Akreditasyon birliinin ok tarafl anlamalarn imzalamtr. Metroloji ve ilgili idari kapasite konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Piyasa gzetimi konusunda bir lde ilerleme olduu belirtilebilir. Sanayi ve Ticaret Bakanl illerdeki brolarndan oluan a vastasyla piyasa gzetimi faaliyetlerini srdrmtr. Salk Bakanl oyuncak ve tbbi cihazlar alannda piyasa gzetimi stratejisini uygulamaya balamtr ve Telekomnikasyon Kurumu kapsaml piyasa gzetimi faaliyetlerine devam etmitir. naat ve ahsi koruma ekipman konusunda piyasa gzetimine ilikin ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Birok rgt piyasa gzetimi konusuyla ilgilidir. lgili Bakanlklarn idari kapasitesi yeterlidir. Bununla birlikte, Bakanlklarn rgtlenme durumu ve aralarndaki egdm , piyasa gzetimi grevlerini etkin bir ekilde yerine getirmek iin yeterli deildir.

30

rn mevzuatna ilikin yeni yaklam konusunda bir lde ilerleme kaydedilmitir. Denizcilik ekipman, oyuncak ve yumuak PVCden yaplm ocuk bakm rnleri hakknda baz hkmler yrrle girmitir. Oyuncaklar, basnl kaplar, basn ekipman ve gaz metreleri ile, mevzuatn daha ak hale gelmesini salayan arlklar sanayi sektrne bilgi vermek zere Resmi Gazetede yaynlanmtr. Bununla birlikte, ticarete teknik engel tekil eden uygulamalar devam etmitir. Bunlara l aletlerinde dorulama cretleri de dahildir. nceden paketlenmi rnlere ilikin ynetmelikler uygulanmaktadr. Eczaclk rnleri konusunda snrl ilerlemeden bahsedilebilir. Beeri tbbi rnlere ilikin mevzuat son derece ileridir. Bununla birlikte, 1 Ocak 2005ten nce piyasa yetkisinin talep edildii baz jenerik rnlere uygulanan yetkilendirme rejimine ilikin belirsizlik endie ve anlamazlk kayna olmaya devam etmektedir. Veterinerlik alannda kullanm iin tbbi rnler, kimyevi rnler, kozmetik ve veteriner ilalar bata olmak zere dier alanlarda ilerleme kaydedilmemitir. Yeni yaklam alannda sektrel ynetmeliklere ilikin ilave ilerleme olmutur. Uyum genel olarak ileri bir aamadadr ve baz sektrlerde tamamlanmtr. Eski yaklam rn mevzuatnn uyumu ileri bir aamadadr. Snrl ilave ilerleme kaydedilmitir. Motorlu aralar konusunda biraz ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, eitli sektrlerde denetim belgesi art mktesebatla tam olarak uyumlu deildir ve ticarete teknik engel tekil etmektedir; bu Trkiyenin Gmrk Birlii ykmllkleriyle badamamaktadr. Usule ait nlemler ve zellikle bildirim usul konusunda teknik standartlar ve ynetmelikler alannda bilgiye ilikin hkmlerle uyum ilerlemitir. Bildirim says artmtr. Uyum salanmayan alanda ilerleme kaydedilmemitir ve karlkl tanma ve bildirim konusundaki hkmler kabul edilmeyi beklemektedir. Kltrel mallar ve ateli silahlar konusunda ilerleme olmamtr. Trkiye, Kbrs bayran tayan veya son urad liman Kbrsta olan gemi ve uaklara limanlarna eriim izni vermemeye devam etmitir. Nakliyat zerindeki bu tr snrlamalar genelde en ekonomik ulam yolunun dlanmasna yol amakta ve bu ekilde mallarn serbest dolamna ve ticarete engel tekil etmektedir. Bu, Gmrk Birlii kararn ihlal eder. Sonu lerleme eit bir ekilde olmamtr. Akreditasyon, standardizasyon ve uyum deerlendirmesi alanlarnda iyileme olmutur. Mecburi standartlarn ciddi ekilde azaltld yeni yaklam direktifleri altndaki alanlarda da iyileme olmutur. Bununla birlikte, mallarn serbest dolam ve karlkl tanma ilkelerine aykr hkmlerin tespiti ve kaldrlmas tamamlanmamtr. Geriye kalan ithal lisans artlar AT Anlamasnn 28-30. maddelerine aykrdr. Ticarete teknik engeller devam etmektedir. Uygunluk deerlendirmesi yaplar gelitirilmitir. Bu yaplar, baz alanlarda ve snrl sayda faaliyet iin Trk onaylanm kurulularn tayin edilmesine izin vermektedirler.

31

Bata Sanayi ve Ticaret Bakanl olmak zere ilgili Bakanlklar piyasa gzetiminin uygulanmasna ynelik abalarn younlatrmlardr. Bununla birlikte, yeni yaklam ilkelerine uygun, etkin bir piyasa gzetim sistemi henz lke genelinde yerlememitir. 4.2 Fasl 2: ilerin Serbest Dolam

gc piyasasna eriim konusunda gelime olmamtr. Birok kanun ve mesleki kurulularn rol yabanc iilerin serbest dolamna snrlama iermektedir. Kamu stihdam Hizmetlerinin modernizasyonuna devam edilmitir. EURES (Avrupa stihdam Hizmetleri) ana gelecekte katlm iin personel eitimine dikkat etmek gerekmektedir. Sosyal gvenlik sistemlerinin egdm konusunda, yeni sosyal gvenlik reform kanunlar yabanc uyruklularn alma artlar ve sosyal gvenlik haklarn dzenleyen baz unsurlar iermektedir. Trkiyede bir yldan fazla bir sre ikamet eden yabanc uyruklular Evrensel Salk Sigortas Yasas kapsam altnda olacaklardr. Sonu Bu faslda snrl ilerleme salanmtr. lerleme esas olarak sosyal gvenlik sistemlerinin egdm alannda gereklemitir. Uyum erken bir safhadadr. dari kapasitenin glendirilmesi gerekmektedir. 4.3 Fasl 3: Yerleme Hakk ve Hizmet Sunma zgrl

Yerleme hakk alannda yeni gelime kaydedilmemitir. Yabanclarn alma zni hakknda Kanun ilkesel olarak serbest meslek mensubu AB vatandalarn alma izni alma artndan muaf tutmaktadr. Bununla birlikte, bu tr muafiyetler, Trk idaresinin yorumuna gre, karlkllk artlarna tabiidir. Yabanclarn alma izinlerinden sorumlu olan kurum alma ve Sosyal Gvenlik Bakanldr. irketlerin tesciline dair gerekli hususlar konusunda, yabanclarn yerleme hakkn snrlayan kstlamalar devam etmitir. Sektrel mevzuat, bir ticaret odasna, ticaret kuruluuna veya dier bir mesleki rgte zorunlu yelik dahil olmak zere, iletmecilerin ruhsat veya izin almalarn gerektirmektedir. Baz sektrlerde, yabanc lke vatandalar, irketleri Trkiyede kurulmu olsa dahi hizmet sunumunda bulunamamaktadr. Belirli meslekler yabanc lke vatandalarna kapaldr. Bu alanda, mktesebat ile genel uyum snrldr. Snr tesi hizmet sunumu zgrl alannda belirli bir gelime kaydedilmemitir. Hizmet sunucularnn genelde geici hizmetler de dahil ruhsat veya izin almalar gerekmektedir. Bu durum genellikle bir meslek rgtne zorunlu yelik ile balantldr. Geici olarak hizmet sunumunda bulunan yabanc irketlerin de rnein TOBB gibi ilgili rgte kayd gerekmektedir. Esnaf ve sanatkarlara dair kanun deitirilmitir. Bylece, belirli bir odaya kaytl olan esnaf ve sanatkarlar tm lke genelinde faaliyette bulunmak konusunda serbest olacaklardr. Ancak, izin usulleri zahmetlidir. Genelde bu alanda mktesebat ile uyum snrldr. Posta hizmetleri alannda, belirli bir gelime kaydedilmemitir. Trkiye, mevzuatn uyumlatrmaya balamamtr. Posta sektrnde tekel (arlk snrlamas olmakszn) devam etmitir. PTT Genel Mdrl tek genel hizmet sunucusudur. Bununla birlikte, uygulamada

32

fiilen hzl posta ve zel paket datmnda zel sektr faaliyetleri bulunmaktadr. Trkiyede posta direktifine uyum ve adil rekabeti salamak iin bamsz bir dzenleyici kurum bulunmamaktadr. Mali denetim sistemindeki effaflk eksiklii, hakim pazar konumunun ktye kullanlmasndan veya apraz sbvansiyondan kaynaklanan potansiyel arpklklarn izlenmesini engellemektedir. Genelde bu alanda mktesebat uyumlatrlmamtr. Trkiye, katlm ortakl belgesinde belirtildii ekilde posta hizmetleri mktesebatnn uygulanmas iin bir yol haritas gelitirmemitir. Kurallara balanm meslekler alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin yasal erevesi, eitim niteliklerinin aksine yabanc mesleki niteliklerin tannmas konusunda genel bir ereveyi kapsamamaktadr. Mesleki standartlarn ynetimini yeni bir bamsz otoriteye veren bir kanun Eyll 2006da kabul edilmitir. Ancak, kurallara balanm mesleklere dair sektrel direktifler aktarlmam ve salk sektr meslekleri iin asgari eitim gereklilikleri mktesebat ile uyumlatrlmamtr. Yabanc niteliklerin tannmasna ilikin idari yaplar akademik tannma ile snrldr. Mesleki niteliklerin tasdik edilmesi ve yabanc lke vatandalarnca yaplan tannma taleplerini ele almak iin idari yap bulunmamaktadr. Avukat, tp doktoru, dii, ebe, hava trafik kontrolr ve zel gvenlik hizmetleri gibi meslekler iin vatandalk koullar mktesebat ile uyumlu deildir. Bu alandaki genel uyum snrldr. Sonu Mktesebatla genel uyum snrldr. Yerleme hakk ve hizmet sunum serbestisi alanndaki AT ilkeleri ile uyum eksiktir. Posta hizmetlerinin serbestletirilmesi ve bamsz bir dzenleyici otorite kurulmas alannda gelime kaydedilmemitir. Kurallara balanm meslekler alannda snrl gelime salanmtr, ancak Trk mevzuat mktesebata farkl bir yaklam gstermektedir. 4.4 Fasl 4: Sermayenin serbest dolam

Sermaye hareketleri ve demeler alannda herhangi bir gelime yoktur. D sermaye hareketleri, kredi ve nakdi ilemler, baz sektrlerde dorudan yabanc yatrm, zelletirilmi irketlerde Hkmetin zel haklar ve yabanclarn gayrimenkul edinimi gibi alanlarda Trkiyede nemli kstlamalar mevcuttur. Gayrimenkul alannda, son dnemlerde kabul edilen mevzuat geriye doru atlm bir admdr. Deitirilen Tapu Kanunu, yabanclarn Trkiyede gayrimenkul ediniminde mtekabiliyet ilkesini getirmekte, ve dierleri meyannda, yabanclarca sahip olunabilecek arazinin azami bykl ve mlkn yeri hususlarnda bu hakka daha kat snrlamalar getirmektedir. Yabanc ticari irketler iin, Tapu Kanununda belirtilen kstlamalara ilaveten, gayrimenkul ediniminin sektrel mevzuatta yeralan hkmlere uymas da gerekmektedir. Bunlar Petrol Kanunu, Turizmi Destekleme Kanunu ve Sanayi Blgeleri Kanununu da kapsamaktadr. Bakanlar Kurulu, kamu karn ve ulusal gvenlii korumak amacyla, belirli bir arazi parasnn satna snrlama getirebilir. Sermaye hareketleri ve demeler alannda uyuma ynelik hazrlklar srmektedir. demeler sistemi ve snr tesi transferler alannda snrl ilerleme salanmtr. Yeni Bankaclk Kanunu, Trk Bankalar Birliine, snr tesi kredi transferlerine dair mteri ikayetleri iin

33

mahkeme dnda bir ihtilaflarn zm birimi kurmas yetkisi vermektedir. Ancak bu birim henz kurulmamtr. Kara para aklama ile mcadele alannda, ksmi kalan mktesebat uyumunda bir gelime salanmamtr. Etkili uygulama mekanizmalarnn eksiklii, Trkiyede kara para aklama alanndaki esas sorundur. pheli ilemlerin bildirilmesinde baz gelimeler kaydedilmitir. (Mali Sular Aratrma Kurulu-MASAKa, 2004teki 290 raporla karlatrldnda 352 rapor bildirilmitir.) Ancak, bu raporlama faaliyeti mtevaz durumda olup, bankaclk sektryle snrldr. 2004teki 41 olayla karlatrldnda 33 olayda takibat yaplmtr. Mahkumiyet, el koyma, haciz ve varlklarn dondurulmas da snrl kalmtr. Sonu ok snrl ilerleme salanmtr. Yabanclarca gayrimenkul edinimi dahil sermayenin dolam alannda nemli kstlamalar mevcuttur. deme sistemlerine ilikin uyum snrldr. Kara para aklama ile mcadele alanndaki mevzuat uyumu eksiktir. Uygulayc kurumlarn soruturma kapasitesi ile kurumlar aras ve uluslararas ibirlii zayftr. Genel uyum snrldr. Sermaye hareketleri ve demeler alannda uyum hazrlklar daha fazla dikkat gerektirmektedir. 4.5 Fasl 5: Kamu almlar

Genel ilkeler alannda bir gelime bulunmamaktadr. eitli sektrel kanunlar yoluyla Trk Kamu hale Kanununa mktesebattan baz istisnalar getirilmitir. Bunlar arasnda, Kamu Mali Ynetimi Kanununda deiiklik yapan kanun, Trkiye Petrolleri Anonim Ortakln baz szleme ihale usullerinden muaf tutmutur. (Trkiye genelinde kalknma faaliyetlerini koordine etmeyi amalayan) Blgesel Kalknma Ajanslarnn kuruluuna dair Kanun, ajanslarn mal ve hizmet almn Kamu hale Kanunu kapsam dnda brakmaktadr. Yatrm destekleme ve tevik ajans kurulmasna dair kanun benzer ekilde bu ajans muaf tutmaktadr. Ayrca, Kamu hale Kanunu, teklif veren yabanclar asndan hala ayrmc unsurlar iermektedir. Kamu ihalelerinin verilmesinde bir ilerleme kaydedilmemitir. Kamu hale Kurumunun gncelledii kamu ihale eikleri ve mali limitleri, AB seviyesinin stnde kalmaya devam etmektedir. Bu durum, teklif veren yabanclarn ansn azaltmaktadr. Buna ilaveten, karmak ve pahal nitelik usulleri de, kamu ihalelerine geni apl katlm iin brokratik engel oluturmaya devam etmektedir. Trk Kamu hale Kanunu ve AB mktesebat arasnda eitli veheler bakmndan farkllklar bulunmaktadr. rnein, kamu szlemeleri ile szlemeyi yapan birimler de olduu gibi baz temel tanmlar AB Direktiflerine uygun deildir. Kamu kurulularnn imtiyazlar konusunda ak yasal bir ereve yoktur. Kamu hale Yasasnda, bayndrlk alannda imtiyazlara ilikin referans bulunmamaktadr. dari kapasite konusunda, politika oluturulmas aamasnda mevcut olan yetersiz egdm, Kamu hale Kurulunun etkinliine helal getirmektedir. Kamu hale Kurumu ve TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi, kamu ihale uygulamalar konusunda potansiyel teklif vericilere sertifika programlar dzenlemektedir.

34

Sorunlarn zm balamnda yeni bir gelime kaydedilmemitir. Gzden geirme ilemleri mktesebatla uyumlu deildir. 2005 ylnda alan 115,639 ihaleden 2135i hakknda Kamu hale Kurumuna ikayet gelmitir. ikayetlerin saysnda bir nceki yla nazaran % 47 orannda art kaydedilmitir. Sonu Bu faslda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Sektrel istisnalarn getirilmesi nedeniyle zellikle kamu ihale mevzuatnn dar ekilde uygulanr olmasndan dolay Trkiyedeki kamu ihale sistemi zayflamtr. Kamu hale Yasasyla kurulan idari yap kapasitesi yetersizdir. Kamu hale Kurumu, kamu almlaryla ilgili tm alanlarda tutarl bir politika yrtlmesinin salayabilecek durumda deildir. Ayn zamanda, kamu ihale yasasnn etkin bir ekilde uygulanmasn da salayamamaktadr. Kamu almlaryla ilgili btn alanlarda uyumlu bir politika takip edilebilmesi amacyla bir kurum oluturulmas, kapsaml strateji ortaya konulmas ve btn ilgili alanlar iermesini teminen yasann kapsamnda deiiklik yaplmas konusunda ilerlemeye ihtiya duyulmaktadr. 4.6 Fasl 6: irketler Hukuku

irketler hukuku alannda, hala onaylanmam olan yeni Trk Ticaret Yasas nedeniyle Trkiyenin yasal erevesinin uyumlatrlmasnda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Ticaret Odalar tarafndan yaplan irket kaytlar, bu alandaki AB mktesebatnn gereklerini yerine getirecek teknik altyapya sahip deildir. Muhasebe alannda baz ilerlemeler salanmtr. Trk Muhasebe Standartlar Kurulu bu zamana kadar neredeyse btn Uluslararas Muhasebe Standartlar ile Uluslararas Mali Raporlama Standartlarn kabul etmitir. Ancak, bunlar yasal olarak balayc olmad gibi, Trk irketleri tarafndan da genelde uygulanmamaktadrlar. Dahas, Trk muhasebeci ve mali mavirleri eitim programlarndaki boluklar nedeniyle mktesebat uygulayamamaktadrlar. Trkiye, uluslararas kabul grm muhasebe ilkelerine uygun genel amal bir muhasebe erevesine sahip bulunmamaktadr. ou irket, vergi temelli gereksinimlerden dolay rapor sunmaktadr. Kamu ktisadi Teebbsleri raporlarn Sermaye Piyasas Kurulu tarafndan belirlenmi olan esaslar erevesinde hazrlamaktadr. Bankalar iin muhasebe gereksinimleri ise, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu tarafndan oluturulmutur. Her ikisi de Uluslararas Muhasebe Standartlar(IAS)/ Uluslararas Mali Raporlama Standartlar (IFRS) ile byk oranda uyumludur. Ancak, yasa, zellikle finansal olmayan grup irketlerini darda brakan bankalarn d konsolidasyonuyla ilgili hususlarda baz sapmalar iermektedir. Trk Muhasebe Standartlar Kurulunun idari kapasitesine ilikin baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kurul daimi binasna tanm, alan saysn arttrm olup, personel almna devam etmektedir. Bilgi verme ykmlklerinin glendirilmesi gerekecektir. Denetleme alannda snrl bir gelime kaydedilmitir. Haziran 2006da Sermaye Piyasas Kurulu (SPK), Uluslararas Muhasebeciler Federasyonu tarafndan dzenlenen ve Uluslararas Denetim Standartlarn da ieren Bamsz Denetleme Standartlar Tebliini yaynlamtr. BDDK denetim prensiplerine ilikin uygulama mevzuatn kabul etmitir. SPK ve BDDK srasyla listede yer alan irketlerin ve denetlenecek bankalarn muhasebe

35

kaytlarn talep etmektedir. Ancak, uluslararas kabul grm denetim ilkeleriyle uyumlu genel amal uygun bir ereve mevcut bulunmamaktadr. Ayrca, denetim meslei iin dzenleyici erevenin de nemli lde gelitirilerek iyiletirilmesi gerekmektedir. Bamsz denetim irketleri, kamuya ait anonim irketlere ilikin raporlarnda Sermaye Piyasas Kurulunun nitelik denetimine tabidirler. Teftiler rastgele veya raporlarn nitelii temelinde yaplmaktadr. Teftiler, Sermaye Piyasas Kurulunun Muhasebe ve Murakabe Standartlar Blm tarafndan yaplr. Kurulun 2005 ylnda 7, 2004 ylnda ise 9 alan mevcut idi. Ancak, 2005 ylnda 2,048,059 irketin sadece 614 kamuya ait anonim irketti (9. Fasl Mali Hizmetler Faslna bkz.). Sonu Bu faslda daha ziyade muhasebe alanna younlam snrl bir ilerleme salanmtr. IFRS ve IASn uluslararas muhasebe standartlar kabul edilmitir. Ancak, bunlar Trk irketlerinin ounluu iin yasal olarak balayc deildir ve uygulama tutarl olmamtr. evrelerinin, yatrmclarn ve genel kamuoyunun bu alandaki farkndalk dzeyi mtevaz ldedir. Mktesebata uyum, hem irketler hukuku asndan hem de irketlerin mali raporlamalar asndan genel olarak snrl kalmaktadr. 4. 7 Fasl 7: Fikri Mlkiyet Yasas

Telif haklar ve ilgili dier haklar konusunda mktesebatla uyum asndan snrl bir gelime kaydedilmitir. Uygulama konusunda ise, Bandrol Uygulamalarnn lke ve Prosedrne likin Tzk deitirilerek, bandrollerin yaptrlmasn kolaylatran gerekli artlar salanmtr. Fikri ve Sanat Eserlerinin Kayt ve Tesciline ilikin Tzk yaynlanmtr. Bylece baz eserlerin, korunabilmeleri iin kayt edilmeleri zorunluluu getirilmitir. Bu durum, Roma Konvansiyonuyla elimektedir. Yasada ok sk yaplan deiiklikler uygulanabilirlii ve ngrlebilirlii azaltmtr. Hayr derneklerinin yasal erevesi ile denetimi yeterli deildir. Hayr dernekleri arasnda hak sahiplerinin temsili konusunda sorunlar vardr. Genel olarak deerlendirildiinde, Trkiye, telif ve benzeri haklar konusundaki yasal mevzuatn nemli lde AB mktesebatyla uyumlatrmtr. Zayf idari kapasite, ok sk ve tutarsz yasal deiiklikler ile haklarn mterek idaresine ilikin atmalar sorun olarak devam etmektedir. Snai mlkiyet haklar (SMH) konusunda az bir gelime kaydedilmitir. KOBler, hak sahipleri ve kamunun bilinlenmesini artrmaya ynelik seminerler yaplmaya devam edilmektedir. dari kapasiteye ilikin olarak Trk Patent Enstits (TPE) Bilgi teknolojisi (IT) alanndaki yapsn ve online hizmetlerini gelitirmitir. Kaydedilmi snai dizaynlar, ticari markalar ve patentlere ilikin veri bankalar daha nceki haklara ilikin n aratrma yapmak ve bu haklarn mevcut durumunu grmek amacyla kamuya almtr. Bu imkan bavuru sahiplerinin maliyetlerini ciddi biimde drm ve bavuru srecini ksaltmtr. Ancak, TPEnin ileyiiyle ilgili zellikle ticari marka bavurularnda temyiz ve itiraz ilemlerine ilikin baz eksiklikler mevcuttur. Bu ilemler uzun srmekte ve kararlarn gerekeleri

36

yetersiz olmaktadr. Bunun yannda, kt niyetli ve/veya ayrt edici zellii bulunmayan dizayn bavurularnn bir blm kayt edilmekte ve bunlar ancak mahkeme kararlaryla iptal edilebilmektedir. Uygulamaya ilikin olarak illerdeki korsanla mcadele komisyonlar etkin biimde almamaktadr. nc fikri Mlkiyet haklar medeni hukuk mahkemesi kurulmutur. Ancak, bu mahkemelerin says ve lojistik altyaplar yetersizdir. Uzman olmayan alt dzey mahkemelerden arama ve el koyma mzekkerelerinin kartlmasndaki glkler devam etmektedir. Yarglarn eitiminin glendirilmesine ihtiya vardr. Ulusal polis, fikri ve snai mlkiyet haklarn uygulamaya ynelik basknlarn srdrmekte ve bu konuda personelini eitmektedir. Ancak, korsan ve taklitle mcadele, rgtl sularla mcadele kapsamnda yrtlmemekte ve bu konuda kanun uygulayc birimlerin genel kapasitesi yetersiz kalmaktadr. Bunun sonucu olarak Trkiyedeki kitap ve mzik sektrlerinin nemli blm korsan mal ticareti yapanlarn elindedir. Sonu Bu fasl altndaki mevzuat uyumu zaten st dzeydedir. Telif hakk ve snai mlkiyet haklar alannda uyum dzeyini artrmaya ynelik ilave bir ilerleme olmamtr. dari kapasite gelimi, ama zellikle telif hakk ve ilgili haklar balamnda yetersiz kalmtr. Mevzuatn etkin uygulanmas genel anlamda yetersizdir. Mevzuatn uzman olmayan alt seviyeli mahkemelerce dzgn biimde uygulanmas konusunda boluklar bulunmakta ve bilirkiiye bavurma messesi suiistimal edilmektedir. Adalet Bakanl, Yarg, Polis, Maliye Bakanl, Gmrk Mstearl, Belediyeler ve hak sahipleri gibi ilgili kurumlar arasnda egdm ve ibirlii daha da glendirilmelidir. 4.8 Fasl 8: Rekabet Politikas

Rekabet politikas alannda geen yldan bu yana kaydedilen ilerleme kark bir tablo ortaya koymaktadr. irket birlemeleri dahil anti-trst alannda mevzuat uyumu bakmndan ilerleme kaydedilmitir. Rekabet Kurumu motorlu tatlarn datmnda blok muafiyete ilikin mevzuatn mktesebat ile uyumlu hale getirmitir. Rekabet Kurumu ayrca idari para cezalarna ilikin genelgesini 2006 sonundan itibaren cezalar artracak ekilde deitirmitir. Ancak, mevzuat uyumu iin sigorta, iletiim ve posta hizmetleri sektrlerinde bu sektrlere ynelik blok muafiyet kurallarna ihtiya vardr. Ayrca, yatay ibirlii anlamalar ve de minimis (teferuattan kanma) konusundaki kurallarn da aktarlmas gerekmektedir. Uygulamaya ynelik faaliyetlerde ise Rekabet Kurumu elik sektr gibi sektrlerde rekabet kurallarnn ihlal edilmesi halinde para cezas uygulamaya devam etmektedir. Anti-trst alannda uyum dzeyi yksektir. Rekabet Kurumu irket birlemelerinin kontrolnde aktif bir rol oynamay srdrmektedir. Bu durum zellikle piyasa aktrleri bakmndan grnrl daha yksek olan zelletirme davalarnda nem tamaktadr. Mevzuat uyumuna ynelik olarak Rekabet Kurumu irket birlemesinin denetlenmesi konusundaki tz deitirerek Rekabet Kurumuna bildirilmeyen irket birlemelerine para cezas uygulanmasna olanak salamtr. Ayrca, irket birlemesine verilen onayn bavuru sahipleri tarafndan verilen yanl bilgiye

37

dayandnn tespiti halinde Rekabet Kurumu soruturmay yeniden balatabilmekte ve szkonusu birlemeyi yasaklayabilmektedir. Rekabet Kurumunun idari ve ilevsel bamszl vardr. Anti-trst kurallarnn uygulanmas ve irket birlemelerinin denetimi konusunda Rekabet Kurumunun yeterli idari kapasitesi vardr. Kurum personelinin srekli eitimine byk nem vermektedir. Rekabet Kurumunun rekabet zerinde etkisi olabilecek tm mevzuat taslaklarna ilikin grlerinin tutarl biimde dikkate alnmas halinde; tm kamu ve yasama kurumlarnn rekabetin nndeki hukuki engelleri ortadan kaldrmak ynndeki iradesi daha da iyi biimde gvence altna alnacaktr. Dantayn idari kapasitesi kayg konusu olmay srdrmektedir. Temyize gitmi rekabet davalarnn ele alnmas uzun srmektedir. Kamu teebbsleri ve mnhasr ve zel haklara sahip teebbslerin tabi olduu kurallarn uyumu konusunda bir gelime kaydedilmemitir. Trkiyenin, kamu teebbsleri ile kamu kurumlar arasndaki mali ilikilerin effafln gvence altna almas gerekmektedir. Uygulama kaytlar bakmndan ise, Rekabet Kurumu 2005 ylnda toplam 317 karar kabul etmi olup, bunlar arasnda rekabet ihlalleri (97), menfi tespit (50) ve irket birlemeleri ile iktisaplara ilikin (170) kararlar yer almaktadr. Rekabet Kurumu 12 davada toplam 25.040.479 YTL (yaklak 12.5 milyon Euro) tutarnda para cezas vermitir. Devlet yardmlarna ilikin mevzuat kabul ya da bamsz bir devlet yardmlar izleme kurumunun kurulmasna dair bir gelime kaydedilmemitir. Bunlarn mevcut olmamas 1/95 sayl Gmrk Birlii Kararnn rekabete ilikin uygulama kurallarnn kabuln geciktirmekte ve rekabette ciddi sapmalarn ortaya kmasyla sonulanmaktadr. Mevzuat, elik sanayine yatrm tevik edici yeni sertifikalarn verilmesi olanan askya alacak ekilde deitirilmitir. Ancak, irketler eski sertifikalardan yararlanmay srdrmektedir. Trkiye, 1996 tarihli AKT-Trkiye Serbest Ticaret Anlamasnda taahht ettii biimde elik sektrne salad devlet yardmlarnn effaflnda tatmin edici bir dzeye gelememitir. Trkiye 31 Austos 2006 tarihinde Trk elik sanayinin Yeniden Yaplandrlmasna ilikin Ulusal Program Komisyona gndermitir. Program Komisyon birimleri tarafndan incelenmektedir. Sonu Anti-trst alanndaki mktesebata uyum ileri dzeydedir. Rekabetin Korunmas Kanunu ile irket birlemeleri ve iktisabna ilikin tzk Topluluk kurallarnn ana ilkelerini yanstmaktadr. Rekabet Kurumunun kurallar uygulama dzeyi tatmin edici olmay srdrmektedir. Devlet yardmlar konusunda ise bir nceki lerleme Raporundan bu yana bir ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye, effafln salanmasna ve Topluluun devlet yardmlar alanndaki kurallarn uygulanmasna ynelik gerekli yasal ereveyi ve idari yaplar oluturmamtr. 4.9 Fasl 9: Mali Hizmetler Bankaclk alannda belirli bir ilerleme salanmtr. Yrrle giren yeni Bankaclk Kanunu ana teebbsler iin azami kredi limitini AB standartlarna uygun biimde azaltmtr. Ayrca yeni kanunla riske dayal denetim getirilmi, yeminli banka denetilerinin yerinde denetim

38

konusundaki tekeli krlm ve mali sektrdeki denetim kurumlar arasnda ibirliini artrmak amacyla bir mali sektr komisyonu kurulmutur. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) vastasyla, sistem murakabe ilkeleri konusundaki ikincil mevzuat da dahil olmak zere yeni uygulama tzklerinin kabul edilmesi konusunda baz ilerlemeler meydana gelmitir. Bankalarn konsolide hesaplarnn kapsamndan finans d gruplara ait irketlerin dlanmas, karma holdinglerin (Altnc Fasl irketler Hukukuna baknz) bir parasn oluturan bankalarn etkili denetimini zayflatmaktadr. BDDK, personel saysn artrm ve geni stratejik hedeflerini ortaya koyan 2006-2009 Stratejik Plann yaymlamtr. Trkiye Bankalar Birliinin yeni tznn yrrle girmesi, yabanclara ait bankalara kar ayrmcla son vermeyi ngrmesi nedeniyle olumlu bir gelimedir. Denetleme uygulamalar ve bu balamda zellikle konsolide denetleme ile ilgili olanlar daha erken bir aamadadr. Bankaclk alannda mktesebat ile genel uyum ksmidir. Sigorta ve ek emeklilik alanlarnda baz ilerlemeler grlmektedir. Sigorta, reasrans ve meslek sigortas irketleri iin yeni bir bor geri deme rejimi kabul edilmitir. Bu, halen yrrlkte olan AB Solvency-I erevesine benzemektedir, ama bir yandan da halen devam eden Solvency-II almasndan esinlenmektedir. Mevcut Sigorta Murakabe Kanunu gncelliini yitirmitir; mahkeme kararlaryla birok hkm iptal edilmitir. Trkiyenin sigorta gruplarnn denetlenmesi, konsolide sigorta muhasebesi ve reasrans konularnda zel bir mevzuat bulunmamaktadr. Bunlardan sonuncusu halihazrda hayat d sigorta olarak dzenlenmektedir. zel hayat d sigorta mktesebatnda ise, Trkiyede, ortak sigorta, kredi sigortas, adli masraf sigortas ve turist sigortas alanlarnda hkm bulunmamaktadr. Hazine Mstearl, ek emeklilik de dahil olmak zere sigortaclk sektrn dzenlemekte ve denetlemektedir. Hazine bnyesinde, Sigortaclk Genel Mdrl (SGM) dzenleme faaliyetleri ve uzaktan denetlemeden sorumluyken, Sigorta Denetleme Kurulu (SDK) uzaktan izleme faaliyetleri yrtmektedir. cra yetkileri, bamszlklar ve egdmleri balang aamasndadr. Baz ilerlemeler olmakla birlikte, sigorta alannda mktesebat ile uyum snrldr. Menkul deerler piyasas ve yatrm hizmetleri alanlarnda baz ilerlemeler grlmektedir. Son on sene iinde ilk defa bir zel sektr irket tahvili verilmesi, memnuniyetle karlanan bir gelimedir. Mterilerin daha fazla bilgilendirilmesini salayan hkmlerin kabul edilmesi ve arac kurumlarn katlm snrlarna kstlama getiren hkmlerin kaldrlmas, atlan dier olumlu admlardr. Bununla birlikte, zellikle yatrmc tazmin program, snr tesi hizmet salama, bildirim ykmll ve prospektsler hakkndaki ilerlemeler halen balang aamasndadr. Piyasa Suistimal Direktifine uyum snrldr. Sermaye piyasas mevzuatn icra edecek idari ve yarg kapasitesi tam yeterli deildir. Sermaye Piyasas Kurulu (SPK), Trkiyede yatrm hizmetlerini ve menkul kymetler piyasasn dzenlemekte ve denetlemektedir. Denetleme makam olarak SPKnn idari kapasitesi olduka gelimitir, ancak Trk mevzuatn mktesebat ile uyumlatrma ynnde daha fazla ilerleme kaydedildike, bu kapasiteyle ilgilenmeye ihtiya duyulacaktr. Farkl denetleme makamlar arasndaki ibirlii az gelimitir. Yatrm hizmetleri ve menkul kymetler piyasalar alannda mktesebat ile ksmen uyumludur. Sonu

39

Trkiye bu faslda baz ilerlemeler kaydetmitir. Yeni bir bankaclk kanunu kabul edilmitir. Sigortaclk ve ek emeklilik sektrlerinde ilgili bor geri deme mevzuatnn kabul edilmesi de bir ilerleme tekil etmektedir. Ancak, genel olarak, sigortaclk mevzuatnn uyumu snrldr. Yatrm hizmetleri ve menkul kymetler piyasalar alanlarnda, yatrmc tazmin program, snr tesi hizmetlerin salanmas, bildirim ykmll ve prospektsler konularnda daha fazla uyarlamaya ihtiya duyulmaktadr. zellikle sigortaclk sektrnde ve menkul kymetler piyasalar balamndaki denetleme kapasitesi erken bir aamadadr. 4.10.1 Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya Elektronik iletiim ve bilgi teknolojilerinde baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, yeni uygulama mevzuatnn kmasyla uyum abalarna devam etmitir. 2006 Mays aynda gei hakkna dair bir uygulama tz yaymlanmtr. Bu ayrca, altyap ruhsat da dahil olmak zere, ok sayda ilgili ruhsatlarn verilmesini salamtr. Buna ilaveten, tayc seimi ve tayc n-seimi, yakn gemite sonulanan enterkoneksiyon tekliflerine dahil edilmitir. Ancak, pazara yeni girenlerin sadece kk bir blm u ana kadar ilevsel hale gelmitir. Bu, sabit telefonculuk pazarnda etkili rekabetin erken bir aamada olduu anlamna gelmektedir. Ayrca, yerel an kullanma almas, numaralarn tanabilirlii ve maliyet muhasebesi gibi rekabete dnk koruma tedbirleri uygulanmas halen beklemededir. Bu alandaki Trk mevzuat, 1998 AB Dzenleyici Cerevesini temel almaktadr. Telekomnikasyon Kurumu, bu ereveyi temel alan piyasa analiz kararlar kabul etmitir. Ancak bunlar, 2002 ylna ait dzenleyici ereve kapsamnda yrtlmtr. Trkiye, kendisini 2002 erevesi ile uyumlatracak yeni mevzuat kabul etmemitir. Evrensel hizmetlerin kapsamnn, bilgisayar kullanmnn yaygnlatrlmas hakkndaki bir ulusal politikann belirlenmesini (bu hizmetleri sunmak iin tek bir operatre zel hak verilmesi de dahil olmak zere) ve Trkiye apnda saysal yayncln gelitirilmesini ierecek ekilde geniletilmesi, uygulanabilen AB hkmleriyle uyumamaktadr. Avrupann tek acil ar numaras olan 112, dier acil ar numaralarna ilaveten tek acil hizmet ar numaras olarak tahsis edilmitir ve cretsiz olarak eriilebilmektedir. Trk Telekom hisselerinin ounluu zel sektre satlmtr. 2006 Mays aynda, mobil operatr Telsim Vodafone tarafndan satn alnmtr. 2006 Mays itibariyle, 3 operatr ve %63,7lik bir giri oranyla, mobil iletiim pazarnda rekabet grlmekle birlikte, ounlukla ilgili rekabet artrc nlemlerin uygulanmasna henz geilmemesi nedeniyle, sabit hat pazarnda rekabet daha azdr. Mays itibariyle, internet hizmetlerinin yaygnlk oran %15,5e ulamtr. ounlukla rekabet eksikliinden dolay, geni bant iin kapsama alan dardr, devaml kalite sorunlarna ve yksek fiyatlandrmaya maruzdur. Telekomnikasyon Kurumu personel saysn artrmtr ve halihazrda 128 kii dorudan dzenleme ileriyle uramaktadr. Beklenildii zere, daha fazla sayda operatrn pazara girmesiyle ve AB dzenleyici erevesine uyum arttka, idari kapasitesinin daha fazla izlenmesi gerekecektir. Ulatrma Bakanlnn idari kapasitesinde gelime kaydedilmemitir. Bu alandaki uyum, bu aamada genel olarak tatmin edici dzeydedir. Pazar geliimi, iletiim iin uygulanan ok yksek vergi oranlarndan zarar grmeye devam etmitir; bunlar balca, %18lik KDVnin zerine istenen sabit telefonlardan alnan %15lik

40

vergi ve mobil telefonlardan alnan %25lik vergidir. Ayrca, zellikle mobil operatrlerden farkl ek vergiler tahakkuk ettirilmektedir. Bilgi toplumu hizmetlerinde ise, Trkiye 2006 Haziran aynda Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Plann kabul etmitir. Trkiye elektronik ticaret ve arta bal hizmetler konularnda AB standartlar ile uyumlu deildir. Sanal su mevzuat kabul edilmemitir. Bu alandaki genel uyum snrldr. Grsel-itsel politika alannda, Trkiyenin Avrupa standartlaryla ve AB Grsel-itsel Mktesebatyla uyum dzeyi snrl kalmtr. Katlm Ortakl Belgesinde konuya ilikin olarak yer alan nceliklerde ilerlemeler ciddi ekilde gecikmitir. Ulusal mevzuat balamnda salanan ilerlemelere ve yeni TCKnn yrrle girmesine ramen ifade zgrl hali hazrda mevcut yasal erevede gvence altna alnamamtr. ftira, hapis cezas gerektiren bir sutur. Buna ilaveten, yakn zamanda Meclis tarafndan kabul edilen yeni Terrle Mcadele Kanunu terr eylemi olarak cezalandrlan sularn kapsamn geniletmekte ve basn haberlerine ilikin kstlamalar iermektedir. imdiye kadar, Adalet Bakanlnn yargya ynelik genelgeleri TCKnn Avrupa standartlarna uygun ekilde uygulanmasn salamada baarl olamamtr.(ayrca bkz. insan haklar ve aznlklarn korunmasna ilikin blm) Medya alannda szkonusu standartlara uyum ok snrldr. Trkiyenin ABnin grsel-iitsel mktesebatyla uyum dzeyi reklamclk ve kklerin korunmasna ilikin baz hkmlerle snrl kalmtr. Ayrca, Radyo ve Televizyon Yaynlarnn Kuruluuna ilikin Kanun, tanmlar, yetki, yayn alma zgrl, balca olaylar, bamsz eserlerin teviki ve yabanc sermayenin televizyon kurulularndaki payna ilikin kstlamalar bakmndan sorunlar yaratmaktadr. Yaynclk sektrnn idaresi hususunda, Radyo Televizyon st Kurulu (RTK) frekanslarn yeniden tahsisini ve geici lisanslarn etkin ekilde gzden geirilmesini salayamamtr. Radyo/Televizyon yaynlarna eriim hususunda, Trke dndaki dillerde yaplan yaynlar alannda yerel ve blgesel dzeyde ilerleme salanmtr. Ancak, Trk Vatandalarnn Gnlk Yaamlarnda Geleneksel Olarak Kullandklar Farkl Dil ve Lehelerde Yaplacak Radyo ve Televizyon Yaynlar Hakkndaki Ynetmelik (2004) uyarnca, televizyondaki yaynlarn sresi gnde 45 dakikay ve haftada toplam 4 saati geememektedir. Radyodaki yaynlarn sresi gnde 60 dakika, haftada toplam 5 saat ile snrlandrlmtr. Radyo Televizyon st Kurulu Mays 2006da mzik ve sinema eserleri szkonusu olduunda kstlamalar kaldrma karar almtr. Ancak, szkonusu karar yaynclara resmi olarak duyurulmadndan, yaynclar cezalandrlma korkusuyla eski snrlamalar amaktan imtina etmilerdir. Haberler ve gncel olaylar sre snrlamalarna tabi olmaya devam etmektedir. Canl yaynlar yasak olmamakla birlikte uygulamada tm yaynlar altyaz veya yaynn hemen akabinde Trke tercmesini yaynlama ykmll bulunmas bunu ok g hale getirmektedir. Bu yaynlar Krte dilinin retilmesine ilikin eitim programlar eklinde veya ocuklara ynelik olarak yaplamamakta olup, Trke altyazyla verilmek zorundadr. Bu ynetmelie kar alan ve halen karara balanmam bir temyiz davas bulunmaktadr. On iki bavuru arasnda medya kuruluu gerekli izni alm ve eitli Krt lehelerinde yaynlara balamtr (ayrca bkz. insan haklar ve aznlklarn korunmasna ilikin blm). Ulusal dzeyde, bir kamu kuruluu olan Trkiye Radyo ve Televizyon Kurulu (TRT) Bonaka, Arapa, erkezce, Krmene ve Zazaca yaynlar yapmaktadr.

41

Ancak, bu yaynlar haftada be gn ve gnde 30-35 dakika ile snrl olup, kapsam bakmndan sadece haber, spor, mzik ve belgesellerden olumakta, rnein ocuk programlarn kapsamamaktadr. Sonu Bu alanda ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, elektronik iletiim ve bilgi teknolojileri alannda daha ileri derece uyum salamak iin iyi bir temel hazrlamtr. Ancak, medya ve grseliitsel politika alannda uyum ok snrldr. 4.11. Fasl 11: Tarm Yasal uyum bakmndan dzensiz bir ilerleme sz konusudur. Trkiye 2006-2010 Tarm Stratejisi Belgesini uygulamak amacyla yeni bir Tarm Kanunu kabul etmitir. Kanun verimliliin arttrlmas ve gda tedariki konularna arlk vermekte olup, gda gvenlii ve tketicilere ilikin konulara daha az nem atfetmektedir. retime bal destei tarm politikasnn temel unsuru olarak belirlemek suretiyle szkonusu Kanun Trkiyeyi reformdan gemi Ortak Tarm Politikas (OTP) ilkelerinden uzaklatrmaktadr. Krsal alanlarn ve tarm sektrnn rekabet edebilirliinin ve modernizasyonunun ncelikli konular olarak belirlenmesi Kanunun olumlu yann oluturmaktadr. Ayrca, Kanun, mktesebatn uygulanmas amacyla baz iletme sistemlerine (Entegre Ynetim ve Kontrol Sistemi, Tarmsal Muhasebe Veri A) ynelik yasal zemin yaratmaktadr Tarm ve Kyileri Bakanlnn idari kapasitesinin glendirilememi olmas AB tarafndan finanse edilen birok projenin uygulanmasn etkilemektedir. Tarm ve Kyileri Bakanlnn yeniden yaplandrlmas gecikmitir. Sorumluluklarn birimler arasndaki dalmndaki belirsizlik gibi birimler arasndaki yetki atmalar da devam etmektedir. Yatay unsurlar balamnda, Trkiye, tarmsal mevzuatn mktesebata uyumlatrma bakmndan snrl ilerleme kaydetmitir. Entegre Ynetim ve Kontrol Sisteminin (IACS) uygulanmasn hazrlamaya ynelik ilk admlar atlmtr. ifti Kayt Sistemi AB tzklerine aykrdr. Tarmsal Muhasebe Veri A (FADN) kurulmas konusunda ilerleme kaydedilmedii sylenebilir. kili ticari ilikiler balamnda, Trkiyenin ikili ilikilerinden doan ykmllklerine aykr ekilde sr eti ve canl bykba hayvan ticaretine getirdii teknik engeller temel sorunu tekil etmektedir. te yandan, Toprak Mahsulleri Ofisinin (TMO) buday unu ihracatn destekleme mekanizmalar zel bir dikkat gerektirmektedir. pazar fiyat ile ihracatlarn unu satn aldklar fiyat arasndaki fark yasaklanm ihracat destei olarak kabul edilmektedir. Buna ilaveten, buday unu ihracatn destek mekanizmas ile bu mekanizmann Trkiyenin DT ykmllkleriyle olan tutarllna zel dikkat gsterilmesi ihtiyac bulunmaktadr. Ortak Pazar rgtlenmeleri ile uyum konusunda, genileme srecinin bu aamasnda anlalabilir ekilde, snrl ilerleme salanmtr. Ancak, mevcut mdahale sistemleri balamnda daha fazla effaflk gerekmektedir; TMO gibi kamu iktisadi teebbslerine salanan devlet yardmlar alan zel dikkat gerektirmektedir. Zeytin ve zeytinya pazarlama standartlarnn uygulanmasna ynelik ikili yardm balamtr. Sebze ve meyveler iin, ABye ihracat aamasnda Trkiye tarafndan gerekletirilen uygunluk kontrolleri AB tarafndan onaylanma srecindedir. Bu gelime idari gmrk srecini kolaylatracaktr.

42

Krsal kalknma konusunda snrl gelimelerden bahsedilebilir. Eylem Plan ve Katlm ncesi Krsal Kalknma Aracnn (IPARD) zerine bina edilecei Ulusal Strateji kabul edilmitir. IPARD programlamas balamtr. lgili taraflarn katlm erken safhadadr. dari yaplanma asndan bakldnda, Tarm ve Kyileri Bakanl, IPARD program iin ynetim otoritesi olarak belirlenmitir. Personel atamas yaplm olup, bu personelin daha fazla eitilmesi ve onlara belirli sorumluluklar verilmesi gerekmektedir. Ancak, IPARD Ajans iin gerekli yasal altyap dahil olmak zere iletim yaplarna ilikin kanuni alma henz tamamlanmamtr. Bu durum, akreditasyon srecinin balamasn ve bunun neticesinde IPARD fonlarnn Trkiyede kullanmn geciktirebilir. Kalite politikas alannda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. Organik tarm konusunda baz ilerlemeler salanmtr. Eitim programlar balamtr. Trkiyenin ABnin nc lkeler listesine dahil edilmesine ilikin grmeler ilerlemitir. Trkiyenin nihayetinde bu listeye dahil edilmesi Trk organik rnlerinin ABye ihracnda Trk belgelendirme sisteminin tannmasn mmkn klacaktr. Sonu Mktesebat uyumu snrl kalmaya devam etmektedir. Krsal kalknma alannda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Ancak, gerekli mevzuatn ve idari yaplarn oluturulmasndaki gecikme IPARDn zamanlca uygulanmasn ciddi bir risk altna sokmutur. OTP ile ilgili ou idari yap henz kurulmamtr. retimle balantl desteklerdeki arta ynelik eilim 2003 tarihli OTP reformuyla ters ynde gitmektedir. Sonuta, bu fasldaki hazrlklar daha erken bir aamadadr. 4.12 Fasl 12: Gda Gvenlii, veterinerlik ve bitki sal politikas

Yasal dzenlemeler alannda, gda, yem ve veterinerlik paketine ilikin AB kurallarna gelecekteki uyumun temeli henz kabul edilmemitir. Genel gda maddeleri politikasyla ilgili olarak, mevzuatn aktarlmas ve uygulamadaki ilerleme snrl kalmtr. Gda ve Yem Acil Uyar Sistemine katlm konusunda, acil durumlarn izlenmesindeki eksiklikler ile merkezi ve yerel birimler arasndaki bilgi ann yetersizlii devam etmektedir. Veterinerlik politikasna ilikin uyum konusunda bir ilerleme salanmamtr. Trkiye ku gribi gibi salgn hastalklarla mcadeleye odaklanmtr. Bulac sngersi ensefalopati (BSE) ve hayvan yan rnleri alannda gelime kaydedilmemitir. Trkiye hayvan hastalklarnn kontrolne ynelik nlemler konusunda gittike daha fazla zorlukla kar karya kalmtr. Ekim 2005te ortaya kan ilk ku gribi salgnlar acil durum plan yardmyla etkin olarak idare edilmitir. Buna karn, daha sonraki salgnlar eksiklikleri ortaya koymutur. Tarm ve Kyileri Bakanl ile Salk Bakanl arasndaki egdmde eksiklikler grlmtr. Olumlu olarak ise, ku gribi konusunda ABye ve dier uluslararas kurululara bilgi ak effaf bir ekilde gerekletirilmitir. Ku gribi referans laboratuarnn teknik kapasitesi artrlmtr. ap hastalnn yeni rklarna karn a kampanyalar dzenlenmitir. Bununla birlikte yeni salgnlar, ap hastal grlmeyen Trakyay tehlikeye sokmutur. arbon, kuduz, brsella (brucellosis), koyun ve kei vebas, koyun ve kei iek hastal, mavi dil hastal, Newcastle hastal gibi dier hastalklar iin alama kampanyalar uygulanmaya devam etmitir.

43

Bykba hayvanlarn kimliklendirilmesi ve tescili ile hareketlerinin kayt altna alnmas konusunda gelime kaydedilmekle birlikte, AB mktesebatyla uyumun deerlendirilmesi ihtiyac vardr. Bunun yannda, canl hayvanlarn hareketlerinin kontrol ihtimam gerektirmektedir. Hazrlk almalar balam olmasna ramen, koyun ve kei tr hayvanlarn kaytlarna ilikin ilerleme gzlenmemitir. Veterinerlik denetimleri ve kontrollerinin finanse edilmesi konusunda gelime kaydedilmemitir. Trkiyenin mevcut sistemi AB uygulamalarna uygun deildir. nc lkelerden yaplan ithalata ynelik veterinerlik denetim uygulamalar ve ithalat kurallar AB kurallaryla uyumlu deildir. Bu alandaki uyum snrldr. Bir nc lke olarak Trkiye, ulusal kalnt izleme plannn hazrlanmasnda belirgin bir ilerleme gstermitir. AB mevzuatnda yer alan tm aktif maddeler yllk planlara dahil edilmitir. Kalnt plan st ve st rnleri ile kanatl eti iin AB tarafndan onaylanmtr. Hayvan refah konusunda bir gelime bildirilmemitir. Gda ve yem rnlerinin piyasaya srlmesine ilikin kurallar hakknda nemli bir ilerleme kaydedilmemitir. Tarmsal gda tesislerinin byk blmnn AB hijyen artlarn karlayabilmek iin gelitirilmesi gerekmektedir. Hijyen ve gda kontrollerindeki eksikliklerin giderilmesi ve AB mktesebatnn uygulanmasnn salanmasn teminen, gda yasasnn gzden geirilmesi ve merkezi idareler ile belediyeler arasndaki yetkilerin tanmlarnn ak bir ekilde yaplmas gereklidir. Gdayla ilgili zel kurallar konusunda ise, etiketleme, sunu ve reklam, katklar ve saflk kriterleri, z zcleri, hzla dondurulmu yiyecekler ve nlanm gdalara ilikin dzenlemeler byk lde mktesebatla uyumludur ve uygulanmaktadr. Maden sular konusundaki uyum hayli ileridir. zel beslenme amal gdalarla ilgili mevzuata Trkiye uyum salamtr. Tatlandrclar ve gda ile temas edem malzemelere ilikin mktesebat uyumu tamamlanmay beklemektedir. Gda ilaveleri (suppliments) hakkndaki mktesebatn yanstlmas henz balamamtr. Hijyen ve resmi kontroller alanndaki mktesebatn uygulanmas snrldr. Gda maddelerinin ve paketleme malzemelerinin piyasa kontrolleriyle ilgili tzk tam uyumlu deildir. Bulac maddelere ilikin, szkonusu maddelerin bazlaryla ilgili st snrlar belirleyen tzk yrrlktedir. Ancak, AB uygulamalarnn takibi iin baz deiiklikler gereklidir. Bulac maddelerin resmi kontrolleri hakkndaki mevzuat mktesebatla uyumludur. Aflatoksin kullanmnn nlenmesine ynelik plann uygulanmas srdrlmektedir. Bununla birlikte, sorunlar devam etmektedir. Genetik olarak deitirilen organizmalar (GMO) ve yeni km gdalara ilikin mktesebatn aktarlmasnda ilerleme salanmamtr. Yemlerle ilgili zel kurallar alannda baz gelimeler olmutur. Hayvan gdalar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Hayvan gdalarnda katk maddelerinin kullanmna ilikin mevzuat uyumu ileri dzeydedir. Bitki sal alannda snrl ilerleme salanmtr. Trkiye tohum kalitesi ve retme materyalleri, bitki sal, bitki koruma ve tarmsal karantina konularndaki mevzuatn uyumlatrmamtr. Bir denetim rehberi hazrlanm ve snrlardaki denetimler aynlatrlmtr. Bitki sal enstitlerinin tehis kapasitesi artrlm ve AB standartlaryla uyumlu hale getirilmitir. Zararl bcek risk analizi uygulanmaya balanmtr. Bakanlk personeli, iftiler ve zel sektr iin eitimler dzenlenmitir. Uluslararas anlamalar konusunda gelime olmamtr.

44

dari kapasiteyle ilgili olarak, Tarm ve Kyileri Bakanl merkezi ve yerel dzeyde glendirilmelidir. Takviye zellikle genel kontrol hizmetlerinde ve hayvanlarn kimliklendirilmesi ve hastalklarna ilikin AB gereklerinin yerine getirilmesinde gereklidir. Sonu Veterinerlik, bitki sal ve gda sektrlerinde uyum konusunda snrl ilerleme salanmtr. Hukuki ereve ve mevcut idari yaplar mktesebatn tam olarak uygulanmasna izin vermemektedir. Kontrol sistemleri zayf olmaya devam etmektedir. Ana sorunlar, bata hayvan hastalklarnn nlenmesi ve kontrol olmak zere veterinerlik sektrndedir. 4.13. Fasl 13: Balklk Trkiye, mevzuatn balklk konusundaki topluluk mktesebatna uyumlatrmada nemli bir gelime kaydetmemitir. Balklk Kanununun deitirilmesinde yeni bir gecikme, ilan edilmi olan uygulamaya ynelik mevzuat ve idari deiiklikleri de etkileyecektir. Balklk sektrndeki idari yap, kstl ehliyet ve yetkilerin farkl bakanlklar arasnda dalm nedenleriyle, yetersiz kalmaktadr. Uygulama denetimi, tefti ve kontrol faaliyetleri hem Tarm ve Kyileri Bakanlna, hem ileri Bakanlna bal Sahil Gvenlik tekilatna verilmitir. Babakanla bal Denizcilik Mstearl gemi kaytlarnn tutulmasyla ilgilenmektedir. Tarm ve Kyileri Bakanlnn, Balklk rnlerinden sorumlu merkezi bir Genel Mdrlk kurulmasyla planlanan yeniden yaplandrlmas henz gereklememitir. dari kapasitenin glendirilmesi ise, seferlerin izlenmesi ve kayt altna alnmas amacyla yerel seviyede oluturulan 30 balklk liman ofisi ve bu yeni ofislere ilave personel alnmasyla gerekletirilmektedir. Kaynak ve filo ynetimi ile denetleme ve kontrol konularnda ise gelime kaydedilmemitir. Genel olarak, Trkiye, zellikle hedef trler asndan stoklarn tespiti ve kaynaklarn ynetimi bakmndan yeterli bilimsel aratrma eksiklii iindedir. Topluluk mktesebatnn uygulanmasnn ilk safhalarndadr. Yapsal eylemlere ilikin gelime kaydedilmemitir. Topluluk mktesebatnn uygulanmasna henz balanmamtr. Piyasa politikas konusunda, topluluk mktesebatna uygun bir pazara mdahale sistemi bulunmamaktadr. Be balklk ve balk yetitiricilii birlii kurulmutur, ancak bunlar retici birliklerinin organizasyonuna dair Topluluk mktesebatyla ksmen uyumludur. Devlet yardmlar alannda, balklkla ilgili mevzuat konusunda gelime kaydedilmemitir. Trkiye yeni uluslararas anlamalara taraf olmamtr. Sonu Trkiye balklk alannda bir gelime kaydetmemitir. Topluluk mktesebatna kyasla mevzuatnda nemli eksiklikler bulunmaktadr ve idari yaplar Ortak Balklk Politikasnn gelecekte uygulanabilmesi iin henz yeterli deildir. 4.14. Fasl 14: Tamaclk Politikas

45

Karayolu tamacl alannda, zellikle mevzuata ynelik gelimeler i bakmndan, ilerleme kaydedildii not edilebilir. Uluslararas filo Topluluk mktesebat gereklerine ounlukla uygun ekilde ruhsatlandrlmtr. Bununla birlikte, ulusal filonun ruhsatlandrlmas tamamlanmamtr. Ulusal ve uluslararas tamaclk arasnda nemli farkllklar sregelmektedir. Bunlar genellikle mesleki yeterlilik ve mali durum kriterlerine ilikindir. Vergiler ve gei cretlerine dair mevzuatn daha uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Sosyal kurallar ve bunlar uygulayan mevzuatn en son Topluluk mktesebatnn son haliyle uyumlatrlmas gereklidir. Dijital takometre uygulamasna pratikte henz balanmamtr. Hafif tonajl otobs ve hizmet tatlarnda hz snrlayan cihaz mecburiyeti uygulanmamaktadr. Dantayn yrtmeyi durdurma karar verdii zelletirilmi yola uygunluk merkezleri konusunda gelime salanmamtr. Saylar olduka kstldr. dari kapasitenin glendirilmesi ve ayrca tm ilgili makamlar arasndaki ibirliinin artrlmasna ihtiya duyulmaktadr. Bu alandaki hazrlklar gelimi dzeydedir. Demiryolu tamacl alannda bir gelime kaydedilmemitir. Mevzuat uyumu ve idari kapasite kstldr, dzenleyici bir kurum bulunmamaktadr. Devlet Demiryollar Kurumu TCDD tekel konumundadr ve byk lde kamu sbvansiyonuna dayanmaktadr. Avrupa demiryolu a ile birlikte alabilirliinin salanmas iin altyapnn nemli lde modernize edilmesi gerekmektedir. Bu alanda Topluluk mktesebatna uyum geri kalm olup, temel fonksiyonlarn lzumlu ayrm, gvenlik sertifikalar, grevlendirilmi ileticinin idari zerklii ile demiryollar piyasasnn olumas iin gerekli idari ve kurumsal tertibatn salanmas konularnda nemli eksiklikler gstermektedir. Trkiyede Topluluk mktesebat kapsamna giren i suyolu tamacl bulunmamaktadr. Hava tamacl alannda baz gelimeler kayda deerdir. Sivil Havaclk Genel Mdrlne kanunla mali ve teknik zerklik verilmitir. lgili yeniden yaplanmalar ve eleman almlar gze arpcdr. Sivil Havaclk Genel Mdrlnn stanbulda bir ubesi almtr, Antalyada da baka bir ube almas ngrlmektedir. Baz uygulama ynergeleri yaymlanmtr. Bakana bal otonom bir kaza aratrma kurulu tekil edilmitir. Slot tahsisi prensiplerine dair bir talimat yaymlanmtr. Bunlara ilaveten, slot koordinatrl grevi ve ayrca teknik ve deerlendirme komiteleri tesis edilmitir. Bu alanda mktesebatla uyumlatrma srmektedir. Trkiye henz Komisyon ile yatay havaclk anlamas mzakerelerine balamam olup, Topluluk hukukunun temel bir gereklilii olan Topluluk tahsisini kabul etmemektedir. Deniz tamacl alannda, mevzuatn uyumunda ve zellikle gvenlikle ilgili idari kapasitenin glendirilmesinde iyi dzeyde gelime kaydedilmitir. Balk gemilerinin gvenlii, deniz kazalarnn tahkiki, denizcilerin eitim kalitesi ve denetlenmesi, yk gemilerinin gvenli ykleme ve boaltm, denizcilik ekipmanlar ve liman kontrolleri konularnda ynetmelikler yaymlanmtr. 49 personeli olan bir deniz kaza tahkik kurulu tesis edilmi, 200 uzman bayrak devleti ve liman devleti denetleyicileri olarak ie alnmtr. Baz uluslararas szlemelere (SOLAS-78, SOLAS-88, Load Line 88 ve Mar-Pol annex III ve IV) imzac olma usulleri bakmndan gelime kaydedilmemitir. 2005 ylnda alkonulan Trk gemisi oran % 7,5e gerilemitir. Ancak, lke halen, Paris Mutabakat Zaptnn kara listesinde orta ila yksek risk kategorisinde bulunmaktadr. Seyrsefer gvenlii asndan, liman gvenliini artracak mevzuata uyum almalar balatlmasndan baka adm atlmamtr. Piyasaya eriim bakmndan, gerek kabotaj gerek gemi tesciline dair kurallar

46

Topluluk kurallaryla elimektedir. Bu alanda daha fazla ilerleme salamak amacyla hazrlklar srdrlmektedir. Kbrs bandral ve/veya iletimindeki deniz tatlar ile son dura Kbrs olan deniz tatlarnn Trk limanlarna eriimine ynelik bir ilerleme kaydedilmemitir. Trk ulusal hava sahasn kullanmay amalayan Kbrs hava aralarna uygulanan kstlamalarn kaldrlmas konusunda, ayrca Trk ve Kbrs sivil havaclk makamlar ve hava ynlendirme hizmet sunucular arasndaki haberleme kstlamalarnda ilerleme olmamtr. Devlet yardmlar konusunda gelime kaydedilmemitir. Trkiyede devlet yardmlarn dzenleyecek yerleik kurum veya yasal ereve bulunmamaktadr. Sonu Baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yasal uyum karayolu tamacl alannda olduka ileridir, ancak dier sektrlerde farkl dzeylerdedir. Uygulama ve icra kapasitesi ilave dikkat gerektirmektedir. Demiryolu sektrnn yaplanmasna dair kararlar gze arpmaktadr. Deniz ve hava tamacl alanlarnda, uluslararas anlamalarn kabul, ilgili mktesebatn aktarm ile tamamlanmamtr. Trkiye, ulatrma aralar zerindeki kstlamalar dahil olmak zere, mallarn serbest dolamna dair tm kstlamalar kaldrmamtr. 4.15 Fasl 15: Enerji

Arz gvenlii konusunda hazrlklar olduka ileri seviyededir. Ancak, Trkiyenin petrol stoklar AB yntemlerine gre hesaplanmamaktadr. Bak-Tiflis-Ceyhan petrol boru hatt faaliyete gemitir. enerji piyasas konusunda ilerlemeler kaydedilmitir. Datm ebekelerinin zelletirilmesi sreci blgede balamtr. Elektrik talebi tahminleri ve snr tesi elektrik ticareti konularnda uygulama ynetmelikleri kanunlatrlmtr. Tketici kabul edilme eii 6 GWhne indirilmitir. te yandan, yeni bir dzenleme apraz sbvansiyonlara ve dikey entegrasyona izin vermektedir. Kaak kulanm da dahil olmak zere yksek elektrik kayplardevam etmitir.. Temmuz aynda iki kez yaanan alt saat sreyle 13 ehri etkileyen elektrik kesintilerinin nedeni byk lekli retim kapasitesi snrlamalardr. Doalgaz ithal fiyatlarnn artmasna ramen deimeyen elektrik fiyatlar ksa vadede gerek kapasite azalmasna yol aabilir. Trkiye henz Enerji Nakli Koordinasyon Birlii yesi deildir. Trkiye gneydou Avrupada blgesel bir enerji piyasas oluturan Enerji Topluluu Antlamasn imzalamamtr. doalgaz piyasas hakknda yeni uygulama mevzuat kabul edilmemitir. Baz zelletirmeler vuku bulmutur: 54 ehirde ehir ii doalgaz datm ihaleleri yaplmtr. Herhangi bir ithalat veya datcnn pazar pay kanunen % 20 ile snrlanmtr. Devlet irketi BOTA mevcut szlemelerini devretmemitir ve tekel konumunu korumaktadr. Bu alanlarda genel uyumlatrma sreci ilerlemektedir, ancak uygulama yava ilerlemektedir. Kmr endstrisine devlet yardmlar konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bu alanda uyum dk seviyededir.

47

Enerji verimlilii alannda gelime kaydedilmemitir. Trkiye bu konunun gelitirilmesine ynelik hukuki bir ereveye sahip deildir. Yenilenebilir enerji kaynaklar konusunda baz ilerlemeler salanmtr. Ancak, Trkiye bu konuda art iin kendisine iddial bir hedef henz belirlememitir. Kaynak garantisine dair bir uygulama ynetmelii kabul edilmitir. Trkiye, bu alanda ksmen uyum salamtr. Nkleer enerji alannda, Trkiyenin Topluluk mktesebat gereklerine uyum kapasitesi olduka gelimitir. Trkiyede henz nkleer enerji retim santrali bulunmamakla birlikte, 2020 ylna kadar 5000 MWlk kapasite inasn tevik plan aklamtr. Trkiye Atom Enerjisi Kurumu TAEKin zerklii dikkat gerektirmektedir. Gzetim sorumluluklar, aratrma ve nkleer enerjinin tevikinden ayr tutulmamtr. Trkiye, nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma alanlarnda kayda deer bir uyum seviyesine ulamtr. Uygulamaya dair yeni ynetmelik kabul edilmemitir. Radyoaktif atk ynetimi ve depolama tesisleri dahil olmak zere, mevcut tesislerin nemli lde gelitirilmesi gerekecektir. Trkiye, Euratomun Ocak 2006da taraf olduu Kullanlm Yakt daresi Gvenlii ve Radyoaktif Atklarn daresi Gvenliine dair Birleik Konvansiyona taraf olmamtr. Sonu Enerji alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Genel olarak, uyum dengeli deildir. Enerji verimliliine ilikin bir ereve kanun henz oluturulmamtr. dari kapasite ve dzenleyici kurumlarn zerkliinin glendirilmesine ihtiya bulunmaktadr. 4.16 Fasl 16 : Vergilendirme

Dolayl vergilendirme alannda ok snrl bir ilerleme olmutur. Trkiye mevzuatn ksmen uyumlatrmtr. Mktesebattan farkl KDV uygulamalar yapsal niteliktedir ve bunlar arasnda, muafiyetler, zel dzenlemeler ve indirimli oranlarn uygulanmas bulunmaktadr. Tekstil rnleri iin indirimli yzde 8 orannn uygulamaya konulmasyla, Trkiye mktesebattan daha fazla uzaklamtr. zel Tketim Vergileri alannda rapor edilebilecek hibir ilerleme olmamtr. Yeni bir vergi kanunu, sadece kymet zerinden (ad valorem) oranlarn ve en az tketim vergisi seviyelerinin belirlenmesiyle, ttn rnlerine uygulanan zel vergiyi ortadan kaldrmtr. Bu yap mktesebatla uyumlu deildir. stelik, kanun ithal edilmi ttn ve sigaralara uygulanan vergiyi ortadan kaldrmamtr. Bu ayrmc uygulama mktesebatla uyumlu deildir ve Gmrk Birlii ve DT kurallar erevesinde bir ihlal oluturmaktadr. Trkiye henz i piyasa hareketleri ve mali antrepolar iin gmrk vergilerinin askya alnmas rejimini getirmemitir. Trkiye, belirli bir miktardan az olan alkoll ieceklere zel bir eit vergi eklemesi suretiyle kymet esasl (ad valorem) bir gmrk vergisi uygulamaktadr. Yine, bu sistem, alkoln ieriine gre deil, rnn eidine gre ayrmc vergi kullandndan mktesebata uymamaktadr. Sonuta, yerel rnlerle kyaslandnda, ithal rnler iin daha yksek oranlar ortaya kmaktadr. Trkiye, Bakanlar Kurulunun arttrabilecei vergi oranlar araln drerek gelecekteki oranlarn daha kolay tahmin edilmesi imkann salamtr. Dorudan vergilendirme alannda snrl bir ilerleme vardr. Kurumlar Vergisi Kanunu, irket blnmesi ve irket ayrlmas gibi konulara hitap edebilecek ekilde biraz daha

48

uyumlatrlmtr. Trkiye, iletme vergilerine ynelik davran kurallarna aykr tedbirler getirmekten kanmaldr. Genel olarak, uyum snrl kalmtr. dari birlii ve Karlkl Yardm alannda az bir ilerleme kaydedilmitir. Maliye Bakanlna bal yar zerk bir kurum olan yeni Gelir daresi faaliyete gemitir. Bununla, hiyerari katmanlarnn azaltlmas ve yerel vergi dairelerinin merkeze kar sorumluluklarnn artrlmas amalanmtr. Ayrca, Maliye Bakanlnda politika oluturma grevi, yeni kurulan vergi politikas genel mdrlne gemitir. Bunun etkisi henz deerlendirilememektedir. Vergi dairelerinin bilgisayar ortamna geii ve mkelleflere vergi kimlik numaralar datm devam etmitir. imdiye kadar, 41 milyon vergi mkellefi vergi kimlik numaras almtr. Vergi gelirlerinin yaklak yzde 75i elektronik olarak dosyalanmtr. Topluluk sistemleriyle karlkl balant iin Biliim Teknolojisi alanndaki hazrlklar da dahil olmak zere, sreli ve sonu almaya ynelik bir vergi stratejisi erevesinde daha ileri dzeyde uyumu salayacak planlama almalar erken bir aamada bulunmaktadr. Sonu Snrl dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Trk mali rejimi mktesebatla ksmen uyumludur. Uyum, zellikle KDV kapsam ve oranlar ile zel tketim vergilerinin yaps ve oranlar bakmndan ve genel olarak, dorudan vergilendirme alannda tamamlanmamtr. Alkol ve ttn rnlerinin vergilendirilmesine ynelik tm ayrmc unsurlar acilen kaldrlmaldr.

4.17

Fasl 17 : Ekonomik ve Parasal Birlik

Parasal politika alannda Trkiye snrl dzeyde ilerleme kaydetmitir. Trkiye, kamu kurumlarnn finansal kurululara ayrcalkl eriim imkanlarn yasaklayan yeni bir mevzuat kabul etmitir. Trkiyenin, kurumsal ve hukuki erevede yaplan gerekli deiiklikleri uygulamaya devam etmesi gerekecektir. zellikle, Merkez Bankas, Avrupa Topluluunun genel ekonomik hedeflerinin, lke ii hedeflerin zerinde yeralmasna izin veren tamamlayc bir hedefi kabul etmemitir. Buna ek olarak, Merkez Bankasnn, Avrupa Merkez Bankalar Sistemine, AB yelik tarihi itibaryla entegre edilmesiyle ilgili kural ve yaplar henz kabul etmemitir. Merkez Bankasnn bamszl ve kamunun finansmannn yasaklanmas ile kamu kesiminin finansal kurululara ayrcalkl eriiminin yasaklanmas alanlarnda bir miktar ilerleme rapor edilebilir. Merkez Bankas, yabanc dviz alm ve satm ilemleriyle ilgili kar ve zarar hesaplama yntemini Avrupa Merkez Bankalar Sisteminde Muhasebe ve Mali Raporlamaya dair Hukuki ereveye likin Avrupa Merkez Bankas Ynergesi uyarnca, ortalama maliyet yntemiyle deitirmitir. Bankalar bundan byle belirli miktarda zorunlu rezervi Trk Hazine bonolar eklinde tutmak zorunda deillerdir. Ancak, menkul kymet yatrmlarna ynelik bir garanti sistemi olan Yatrmc Koruma Fonu, devlet bankalarnda tutmak zorunda olduu varlklarn, hkmet bonolarna ve mevduatlarna yatrmaya mecburdur. Son olarak, merkezi Hkmet hari tm kamu kurulular fonlarn ya devlet bankalarna yatrmak ya da hkmet tahvilleri satn almak zorundadrlar. Genel olarak, para politikas alannda Trkiye ilerleme kaydetmitir.

49

Ekonomik politika alannda bir miktar ilerleme rapor edilebilir. Gelir daresinin kurulmas ve Kamu Mali daresi ve Kontrol Kanununun kabul edilmesi mali politika alannda idari kapasitenin gelitirilmesine katk salamaktadr. Ancak, baz bakanlklar ve mstearlklarn birbirleriyle ilikili temel ekonomik faaliyet alanlarnda deiik derecelerde sorumluluklar bulunmaktadr. Sorumluluklarn bu ekilde dalm olmas, ekonomik politikann oluturulmasnn tm aamalarnda, zellikle karar alma, koordinasyon ve uygulama bakmndan verimliliini ve etkisini azaltmaktadr. Ksmen bu durum nedeniyle, temel ekonomik kararlar duruma zel (ad hoc) olarak alnmakta ve kilit nitelikteki mevzuatn ekonomik etkisi sadece ksmen deerlendirilmektedir. Sonu Trkiye, ekonomik ve parasal politika alannda ilerleme kaydetmitir. Ancak, merkez bankasnn bamszl tam deildir. Ayrca, kamu kesiminin parasal bakmdan finanse edilmesinin nlenmesine ilikin mevzuat ve kamu kurumlarnn finansal kurululara ayrcalkl eriiminin yasaklanmas mktsebatla uyumlu deildir. Ekonomik etki deerlendirmelerinin ve verimli koordinasyon ve ibirliinin mevcut olmamas ekonomik politikann etkinliini azaltmaktadr. 4.18 Fasl 18: statistik

statistiki altyap bakmndan Trkiye yeni istatistik kanununu kabul ederek mktesebatn aktarlmas bakmndan nemli ilerleme kaydetmitir. Kanun, Trkiye statistik Kurumunun egdm roln glendirmektedir. Kurumun uygulamadaki glendirilmi rolnn tesisi erken aamadadr. dari kapasite daha fazla glendirilmeye ihtiya duymaktadr. Mktesebatn gereklerini karlanmasn teminen karar alma srecinin daha verimli klnmas zerinde ciddiyetle durulmas gerekmektedir. Metodolojik ve ilevsel deiiklikler hakknda personelin eitilmesi gerei devam etmektedir. Snflandrma alannda dikkate deer bir ilerleme kaydedilmitir. Kurumun, Avrupa uygulamasn takip eden snflandrmalar, imdi elektronik ortamda mevcuttur ve daha geni ekilde kullanlmaktadr. Ekonomik faaliyetler ile faaliyet, yap, meslek, ve eitim meneli rnler gibi baz snflandrmalar tercme edilmi ve uygulanmtr. Bu snflandrmalarn dier devlet kurumlar tarafndan kullanm artmaktadr. Sektr istatistiklerinin eriilebilirlii bakmndan birok alanda ilerleme salanmtr. Demografik ve sosyal istatistikler alannda, ikamet yerine bal nfus kaytlar sisteminin kurulmasna ilikin yasa kabul edilmitir. Gelir ve yaam artlar aratrmas (EUSILC) gerekletirilmitir. istatistikleri bakmndan, yapsal i istatistikleri (SBS) aratrmalar balatlmtr. Hane baznda bte aratrmalar alannda, aylk aratrma devam etmitir. Satn alma gc paritesi alannda AB standartlar dorultusunda baz almalar yrtlmtr. D Ticaret statistikleri ve uyumlatrlm tketici fiyat endeksleri (HICP) alanlarnda yksek derecede uyuma ulalm ve Eurostata veriler gnderilmitir. Tarmsal istatistikler alannda, iftlik kayd oluturulmasna ynelik alma devam etmektedir. Son olarak, istatistiki bilgiye kamunun eriimi ilerleme kaydetmitir. sicili ve i, kamu maliyesi ve tarm istatistikleri ile ulusal hesaplara ilikin istatistikler bakmndan ilerleme erken aamadadr. Ulusal hesaplar alannda, ESA 95 dorultusunda

50

ilerlerken, temel bir gzden geirmeye gidilmesi ve tekrar eik belirlenmesi zorluk tekil etmektedir. Sonu Trkiye, snflandrmalarn kullanlmas ve sektr istatistiklerine eriim alanlarnda bir miktar ilerleme salamtr. Yeni istatistik kanunu uyum iin nemli bir adm oluturmaktadr. Ancak, genel olarak uyum tamamlanmamtr. 4.19 Fasl 19: stihdam ve Sosyal Politika

hukuku alannda ilerleme kaydedilmemitir. Baz direktiflerin Trk mevzuatna aktarmnda halen eksiklikler mevcuttur. Bunlara alma Yasasnn uygulama kapsamnn snrl olmas da dahildir. dari kapasite bakmndan, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda baz nitelikli personel ilaveten istihdam edilmitir. Trkiye, Uluslararas alma rgtnn (ILO) desteiyle ocuk iiliinin azaltlmasna ynelik gayretlerini srdrmelidir. sal ve i gvenlii alannda, Trkiye mktesebat ile iyi derecede uyum salam olmakla beraber, getiimiz yl belirtilen nemli eksiklikler devam etmektedir. Bu alandaki dier direktifler yrrlkte olmakla birlikte, zellikle, ereve Direktifinin aktarmna ilikin mevzuat halen askdadr, Mevzuat, ne zel sektr ne de kamu sektrnde alanlarn tmn kapsamaktadr. Kamu kurumlar, sosyal ortaklar ve dier ilgili kurululardan oluan danma organ niteliindeki Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyi, i sal ve i gvenlii alannda ulusal bir politika benimsemitir. Rapor dnemi sresince, i sal ve i gvenlii alanndaki mevzuatn yrrle konmas ve uygulanmasna ynelik faaliyetler srmtr. Ancak, bilinlendirme, eitim ve tefti kurumlarnn kapasitesinin glendirilmesi (i ve sosyal gvenlik teftii) dahil olmak zere, bu ynde daha fazla abaya ihtiya duyulmaktadr. Sosyal diyalog alannda, halen uygulanabilir durumda bulunan Sendikalar ve Toplu Szleme, Grev ve Lokavt Kanunlarnn, AB ve Uluslararas alma rgt standartlarna getirilebilmesini amalayan ve halen gndemde olan yasa tasarlarnda bir ilerleme bildirilememektedir. Sendikal haklar henz tamamiyle tesis edilmemitir. Sosyal diyalog zayftr; Ekonomik ve Sosyal Konseyin performansnn iyiletirilmesi gerekmektedir. (ayrca Ekonomik ve sosyal haklar blmne baknz). stihdam politikas ile ilgili olarak az ilerleme kaydedilmitir. zellikle kadnlarn durumuna ilikin olmak zere, dk igc katlm ve istihdam oranlar; gen nfusun yksek dzeyde isizlii, kayt d ekonominin bykl ve kentsel/krsal igc piyasalar arasndaki byk fark balca zorluklar tekil etmektedir. 2005 ylnda genel istihdam oran %43.4e dmtr, isizlik oran ise %10.3de kalmtr. Kayt d istihdamn boyutlar endie vermeye devam etmektedir. Kayt d istihdamn genel istihdamn %50.1ini, tarm sektrndeki istihdamn ise %88.2sini tekil etmektedir. Trkiye Kurumu (KUR) kurumsal kapasitesini gelitirme abalarn devam ettirmitir. stihdam Politikas nceliklerinin Ortak Deerlendirilmesi Belgesinin hazrlanmasnda Avrupa Komisyonu ve Trk makamlar arasnda ilerleme salanmtr.

51

Avrupa Sosyal Fonu alannda hukuki uyum snrl kalmtr. Avrupa Sosyal Fonu tarz nlemlerin ulusal ve gerektiinde blgesel ve yerel dzeyde, gelecekteki idaresi, uygulanmas, izlenmesi, denetimi ve kontrol iin yeterli kurumsal yapnn oluturulmasn teminen idari yaplarn ve mevzuatn uyarlanmas gerekmektedir. Bu balamda, Trkiyenin ilk olarak, Katlm ncesi Aralarndan olan nsan Kaynaklar Kalkndrma unsurunun uygulanabilmesi iin yapsn ve mevzuatn uyarlamas gerekmektedir. Sosyal ierme ile ilgili olarak, Ortak erme Mutabakat altndaki alma sreci srmtr. Ancak, ulusal btnlemi stratejide bir ilerleme yoktur. Trkiye statistik Kurumu tarafndan yaplan fakirlik konulu bir aratrmann sonularna gre, nfusun %1.29 alk snrnn altnda yaarken, %25.6 ise fakirlik snrnn altnda yaamaktadr. Fakirlik snrnn altnda yaayanlarn oran krsal kesimde %40a kmaktadr. Ayn almaya gre ocuklarn fakirlik oran (alt yan altnda) %34 olup, bu oran krsal kesimde %40a ulamaktadr. dari yaplarn niteliklerinin artrlmas ve egdmn gelitirilmesi ynnde bir ilerleme kaydedilmemitir. Engelli kiilerin istihdam iin bir eylem plan hazrlanm ve Engelliler Yasas ile ilgili olarak birka uygulama ynetmelii kartlmtr. Bunlar engelli insanlar iin iyeri ve eitim hizmetlerini alanlarn kapsamaktadr. Sosyal koruma alannda, Parlamento, Trk sosyal gvenlik sisteminin btnyle elden geirilmesini teminen, Mays ve Haziran 2006 aylarnda sosyal gvenlik reformuna ilikin yasama faaliyetinde bulunmutur. Bylece basitletirilmi, brokrasisi azaltlm, herkes iin haklarn ve sorumluluklarn eit olduu, 18 yan altndaki tm ocuklara cretsiz salk hizmeti salanan bir sosyal gvenlik sistemi oluturulmutur. Reformun amac sosyal gvenlik sisteminin uzun vadede mali istikrarn salamak ve en yoksullara yardm dzenlemektir. Yeni oluturulan Sosyal Gvenlik Kurumunun idari kapasitesinin iyiletirilmesi srmektedir. Sosyal gvenlik sisteminin denetim kapasitesinin glendirmesi gerekmektedir. Ayrmclkla mcadele alannda her hangi bir gelime kaydedilmemitir. Irk veya etnik kken, din veya inan, engellilik, ya ve cinsel ynelim temelinde ayrmcla ilikin AB ynergelerinin aktarm tamamlanmamtr. zellikle, Irk Eitlii Ynergesinin istihdam ile ilgili olmayan boyutlarnn aktarmna ynelik aba gerekmektedir. Ayrmcln nlenmesi ve eit muamelenin teviki iin etkin ve bamsz bir Eitlik Kurumu oluturulmasna ihtiya vardr. Aznlklarn durumu ile ilgili olarak ciddi glkler bulunmaktadr. (Baknz ayrca, Blm nsan haklar ve aznlklarn korunmas). Eit frsatlar alannda, zellikle doum izni, eit cret, istihdama eit eriim, ispat klfeti, kanuni ve mesleki sosyal gvenlik alanlarnda daha ileri dzeyde uyuma ihtiya bulunmaktadr. Buna ilaveten, AB mktesebatnn gerektirdii Eitlik Kurumu hala kurulmamtr. Kadnlarn igcne katlm ok dk seviyededir (%25in altnda) ve kadnlarn istihdam oran %20 civarna dmtr. (Baknz ayrca, Blm Ekonomik ve Sosyal Haklar). Kadnn Stats Genel Mdrlnn idari kapasitesinin glendirilmesi gerekmektedir. Sonu Trkiye, mktesebata uyum konusunda snrl ilerleme gerekletirmitir. Sosyal koruma ve yeni Engelliler Yasasnn uygulanmasnda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. stihdam

52

Politikas nceliklerinin Ortak Deerlendirilmesi Belgesi ile Ortak erme Mutabakat belgelerinin tamamlanmas iin ilave abaya ihtiya vardr. Tam sendikal haklarn tesisi ve kayt d istihdamn nlenmesine zel nem verilmelidir. Kaytd istihdamla mcadelenin zerine eilmek gerekmektedir. ou alanda, etkin uygulama yaplabilmesi iin idari kapasitenin iyiletirilmesi gerekmektedir. 4.20 Fasl 20: letme ve Sanayi Politikas

Trkiye, iletme ve sanayi politikas esaslarna ilkin olarak bir miktar ilerleme gerekletirmitir. 9ncu Kalknma Plan (2007-2013), orta vade program (2006-2008) ve yllk program (2006) gibi politika belgeleri dorultusunda, Trkiye byk oranda AB iletme ve sanayi politikas esaslarn takip etmektedir. Babakann bakanln yapt ve nemli yabanc yatrmc firmalar ile sanayi derneklerinin Ynetim Kurulu Bakanlarnn katlmndan oluan Yatrm Danma Konseyi baz politika nerilerinde bulunmutur. Hazine Mstearl, yabanc yatrmclara bilgi sunmak iin bir yatrm portal oluturmutur. 2005 ylnda Trkiyeye ynelik net dorudan yabanc yatrm ikiye katlanarak, 7.8 milyar Euroya ulamtr. Yatrm Destek ve Tantm Ajansnn kurulmasna ynelik kanun yrrle girmitir. Ajans, Ankarada kurulacak olup, bamsz idari ve mali bir yapyla Babakanla bal olacaktr. irket kurmak iin gerekli sre bir gne indirilmitir. Ancak, zellikle gereksiz brokrasinin azaltlmas gibi hususlarda i ortamnn gelitirilmesi iin ilave dzenlemelere ihtiya bulunmaktadr. Tzel ynetim artlar tam olarak uygulanmamaktadr. Trkiyenin, Kk letmelere Ynelik Avrupa Szlemesine uyumlu KOB stratejisi bulunmaktadr. Tm Trk kurulular iin ortak bir KOB tanm yaplmtr. Bu alanda, ciro ve mal varl tavanlarnn dkl dnda, mktesebat ile uyum salanmtr. Bavuru ilemleri basitletirilmitir. Bilim ve Aratrma Yksek Kurulu oluturulmu ve Bilim ve Aratrma Ulusal Stratejisi (2005-2010) kabul edilmitir (Baknz ayrca, fasl 25: Bilim ve Aratrma). Esnaf ve sanatkrlara ynelik kredi garanti sistemi ile mikro-kredi sistemi henz somut sonular vermemitir. KOBlere devlet bankalarnca sbvanse edilen krediler verilmektedir. Trkiye, iletme ve sanayi politikas aralar alannda iyi bir ilerleme kaydetmitir. Trkiye, KOBler iin ok yll programda yer alarak, 9 adet Euro-info merkezi kurmu ve kredi garanti fonlar oluturarak 22 BEST projesine itirak etmitir. Trkiye ayrca LIFE ve e-CONTENTe katlm olup, e-TEN programlarna itirak edecektir. zellikle KOSGEB tarafndan idare edilen borlandrma ve kredi program kapsamnda, irketler iin tevik programlar uygulanmtr. Trkiyenin halihazrdaki mevzuat (Borlar Kanunu, Ticaret Kanunu, Yasal Faiz ve Gecikme Faizi Kanunu ve cra ve flas Kanunu da dahil olmak zere) ticari ilemlerde ge demeyle mcadele konusundaki AP ve Konseyin 2000/35/EC sayl direktifiyle uyum ierisindedir. Ancak, zellikle kapsam, tanmlar ve deme srelerine ilikin boluklar ve effaflk eksiklii bulunmaktadr. Bu alandaki hazrlklar iyi ynde ilerlemektedir. Sektrel politikalar ile ilgili olarak bir miktar ilerleme salanmtr. Trkiye, yeni temel planlama ve programlama belgelerinde sektr baznda ncelikler belirlemitir (baknz iletme

53

ve sanayi politikas esaslar). Belirli alanlarda, sektr baznda politika erevesi ve uygun danma mekanizmalar oluturulmas iin kanunlar kabul edilmitir. Ancak, sektr baznda stratejiler bulunmamaktadr. 2004 ylnda zelletirme gelirleri 1 milyar Euro olarak gereklemiken, 2005 ylnda 10 milyar Euroyu amtr. halelerde, kamuya duyurma artlar her zaman tam olarak yerine getirilmemitir. 31 Austos 2006 tarihinde Trkiye, elik sanayi ile ilgili olarak Ulusal Yeniden Yaplandrma Programn, Komisyona sunmutur. Bu program Komisyonun ilgili birimlerince incelenmektedir (Baknz ayrca, Fasl 8: Rekabet politikas). Bu alandaki hazrlklar belirli dzeyde ilerleme kaydetmitir. Trkiye uygun sektrel politika nlemleri almak iin yeterli kapasiteye sahiptir. Ancak, Trkiyenin rekabeti deerlendirme ve politika nlemlerinin tesirlerini deerlendirme kapasitesini iyiletirmesi gerekmektedir. Sonu zellikle Yatrm Destek ve Tantm Ajansnn kurulmas iin atlan yasal admlar, zelletirme ve KOB tanmnn mktesebat ve politika programlanmas ile uyumlatrlmas alanlarnda Trkiye bu faslda genel olarak iyi dzeyde ilerleme kaydetmitir. lke, bu faslda mktesebata makul dzeyde uyum salamtr. 4.21 Fasl 21: Trans-Avrupa Alar

Trans Avrupa Alar konusunda kstl bir ilerleme salanabilmitir. Ulam alar konusunda, ulam altyap ihtiyalar deerlendirmesi (Transport Infrastructure Needs Assessment-TINA) henz tamamlanmamtr. Trkiyenin, TEN-T ile ayn zellikleri tayan muhtemel ulam alarnn belirlenmesi iin gvenilir ve yksek kalitede trafik ngrleri sunmas gerekmektedir. Snflandrlm ulam verileri eksiklii vardr. Trkiye, ana trans-Avrupa ulam eksenlerinin komu lkelere uzatlmas konusunda Yksek Dzeyli Grupa katlmtr. Grubun tavsiyelerini uygulamas beklenmektedir. Enerji alar programnda, Topluluk, arz gvenliini glendirirken, Avrupa elektrik ve gaz piyasalarnda rekabeti artracak aktarm altyap fizibilite projelerini desteklemektedir. Trkiye-Yunanistan doal gaz balant hattnn inas gecikmitir. Hazar ve Orta Asya blgesinden balayarak Trkiye zerinden Avrupaya uzanan Nabucco doal gaz boru hatt ABnin ncelikli projelerindendir. Trkiye bu projeyi destekleyen gayretlerini srdrmelidir. Sonu Snrl gelime salanmtr. Trkiyenin bu alandaki uyumu grece olarak erken bir aamadadr. 4.22 Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu

Blgesel rgtlenme konusunda bir ilerleme kaydedilmemitir. Blgesel statistik Birimleri (NUTS) dzenlemenin gereklilikleri ve blgesel politikalarn etkin uygulanmas nda mevcut istatistik blgelerin geici snflandrmasnn (NUTS Dzey IIye tekabl etmektedir) daha da gelitirilmesi gerekebilir. NUTS II dzenlemesine paralel olarak Trkiyede kurumlarn byk ounluu hala geleneksel corafi blgeleri referans almaya devam

54

etmektedir. Blgesel istatistikler alannda gelime salanmtr. Bu alandaki hazrlklar belirli dzeyde ilerleme kaydetmitir.. Yasal erevenin gelitirilmesinde bir miktar ilerleme salanmtr. Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun onaylanm ve ubat 2006 aynda yrrle girmitir. Bu yasa, kalknma ajanslarnn kurulmas, grevleri ve koordinasyonu konularnda olduu gibi, bunlarn istihdam politikas, bte ve denetim mekanizmalar hakknda da esas ve uslleri iermektedir. Her bir ajansn kurulmas iin uygulamaya ynelik yasal dzenlemelerin de ayrca yaplmas gerekmektedir. Yasa, ulusal dzeyde Devlet Planlama Tekilatn, kalknma ajanslarnn koordinasyonundan (DPT) sorumlu kurulu olarak belirlemektedir. Ama 26 NUTS II blgesinde kalknma ajans kurmaktr, ancak bunlarn kanun hkmnde kararnameyle kurulmalar birka yla yaylabilecektir. Bu ajanslarn temel amac blgesel kalknmay hzlandrmak, zel ve kamu kesimleri arasnda ibirliini gelitirmek ve blgeler aras kalknmlk dengesizliklerinin azaltlmasn salamaktr. Kalknma ajanslar ksmen ulusal bteden ayrlacak payla, ksmen de l zel dareleri (yerel makamlar) ve belediyeler tarafndan finanse edilecektir. Kalknma ajanslarnn ayrca, daha fakir olan blgelerde gereki olmamakla birlikte, iletme gelirleri elde etmeleri de beklenmektedir. Kalknma ajanslarnn rol ve ilevleri bir miktar kayg uyandrmaktadr. Mali kontrol ve Topluluk politikalar ile uyum konusundaki yasal ereve dier fasllarda ele alnmaktadr. Bu alandaki hazrlklar erken bir aamadadr. Kurumsal erevede nemli bir deiiklik yaanmamtr. Ana gelimeyi, DPTnin sektrel ve blgesel birimleri arasndaki ibirliinin glendirilmesi tekil etmektedir. ki Kalknma ajans Adana ve zmirde kurulmutur. Ancak, bakanlklar aras egdm birimi gibi yaplar henz bulunmamakta, blgesel kalknma ile ilgili kurumlar aras iliki, baz nemli belgelerin hazrlanma aamasnn balangcndan itibaren deil, ilerlemi dzeylerinde danmalarla snrl kalmaktadr. IPAnn blgesel kalknma unsurunu uygulamakla grevli idari makamlar ilgili bakanlklar bnyesinde henz kurulmamtr. Gei dneminde szkonusu ilevleri yerine getirmek zere, katlm ncesi Trkiyeye yardmlarn uygulanmas konusunda halihazrda tek kurum Merkezi Finans ve hale Birimi (MFB) olarak belirlenmitir. Bu alandaki hazrlklar erken bir aamadadr. dari kapasitede kstl bir gelime salanmtr. MFB youn ekilde personel almna ynelmitir. Ancak devamll salamak iin bu personel almlar, ileride bnyelerinde idari makamlarn kurulaca ilgili Bakanlk birimlerinden grevlendirmelerle desteklenmelidir. Devlet Planlama Tekilat bnyesinde personel bakmndan idari kapasite yeterlidir, ancak karar verme yetkisi hala az saydaki yetkilinin elinde toplanmaktadr. Teknik bakanlklara ve blgesel yaplara kstl dzeyde sorumluluk devredilmitir. Yeni kalknma ajanslar, AB destekli blgesel kalknma programlar balatlan tm blgelerde kurulan Hizmet Birliklerinden faaliyetleri devralmak zere, nmzdeki bir ka yl iinde blgesel dzeyde gerekli idari kapasiteyi salamak durumundadrlar. Bu alandaki hazrlklar erken bir aamadadr. Programlama alannda baz ilerlemelerden bahsetmek mmkndr. DPT tarafndan 2006 yl balarnda yaymlanan dokuzuncu yedi (daha nce be yllk) yllk kalknma plan, kalknma konusunda blgesel bak asna atfedilen artan nemi yanstmaktadr. DPT ve ilgili

55

bakanlklar kalknma programlarna ilikin belgelerin; zellikle Stratejik Uyum erevesi ve levsel Programlar belgesinin hazrlanmasnda ibirlii ve temas halindedirler. IPA programlamalar, Komisyonla zerinde mutabk kalnd zere, blgesel unsur erevesinde daha odakl olacak ve evre, ulam ve blgesel rekabet konularnda en fazla uygulamaya dnk program sunulacaktr. DPTnn geni bir planlama deneyimi olmakla beraber, stratejik planlama ile ilevsel programlar arasndaki ayrln giderilmesinde yaanan zorluklar srmektedir. Bu alandaki almalar belirli dzeyde ilerleme salamtr. zleme ve deerlendirme alanlarnda iyi dzeyde ilerleme saland sylenebilir. 2004 ylnda izleme ve deerlendirmeden sorumlu olacak bir birim kuran DPT, 2006 ylnda oluturduu kurallarla izleme ve deerlendirme srecindeki makamlarn sorumluluklarn belirlemitir. Bu erevede, bir izleme klavuzu oluturulmu ve internet zerinde bir zleme Bilgi Sistemi hizmete sokulmutur. Bu konudaki hazrlklar balamaktadr. Mali ynetim ve kontrol konularndaki gelimeler iin 32. fasla baknz. Sonu Blgesel politikalarn uygulanabilmesi amacyla hukuki erevenin izilmesi ve blgesel yaplanmalarn tanmlanmas hususlarnda ilerleme salanmtr. Ancak, bu ajanslarn rol ve ileyii zerine eilmek gerekmektedir. Merkezi ve blgesel dzeyde bakanlklar arasnda yetki dalmnn deerlendirilmesi dahil olmak zere, sahiplenme ve sorumluluun gelitirilmesi gerekmektedir. IPAin uygulanmasna dair programlama belgelerinin hazrlan hzlandrlmaldr. zetle, Trkiyenin, bu faslda mktesebatla uyumu belirli dzeydedir. 4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar: Yargnn bamszl, Trk Anayasas ve mevzuatnn eitli hkmleriyle gvence altna alnmtr. Bununla birlikte, bu ilkeyi zayflatan eitli hususlar mevcuttur. Hakimler ve savclar, idari grev ve yetkileri bakmndan Adalet Bakanlna baldr. Yargy dzenleyen temel kurum olan Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu, kendi bte ve yazmanlna sahip deildir. alma mekan, hala Adalet Bakanl binas iindedir. Hakim ve savclarn performansn deerlendirecek adli mfettiler, Yksek Kurula deil, Adalet Bakanlna baldr. Adalet Bakan ve Bakanlk Mstear, kurulun oy hakkna sahip yedi yesinden ikisidir. Kalan be ye ise Yargtay ve Dantay hakimleri arasndan atanmaktadr. Belirtilen hususlar nda, bu yaplanma yargnn tamamn temsil etmemekte, ve yrtme temsilcisinin bulunmas halinde 3 yrtmenin hakimlerin kararlarn ve mesleki geleceklerini etkileme olasl domaktadr Hakim ve savclarn performansn deerlendirecek adli mfettiler, Yksek Kurula deil, Adalet Bakanlna baldr. 26 Haziran 2006 tarihinde, 501 hakim ve savc Hakimler ve Savclar Birlii (YARSAV) adl kuruluu kurmutur. YARSAVn yeleri, ounlukla Yargtay ile Dantay yeleri ve Ankara ile stanbuldan hakim ve savclardan olumaktadr. YARSAVn temel hedefleri, yarg bamszln, tarafszln, grev sresi gvencesini, ayrca meslek kurallarn ve ahlakn korumaktr.

(*Adalet Bakan, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun bakan olmasna ramen toplantlarna nadiren katlmaktadr. Bakann son alt ylda katld toplant saylar u ekildedir: 2001de 9, 2002de 11, 2003de 12, 2004de 8, 2005de 4, 2006da -26.09.2006 tarihine kadar- 2).

56

Hakim ve savclar artk sicil dosyalarn grebilmektedir. Yargnn tarafszl konusunda bir miktar ilerleme salanmtr. Hakimler ve Savclar Kanununda 2005 ylnda yaplan bir deiiklikle, grevlerinden ayrlarak genel veya mahalli seimlerde aday olan hakim ve savclarn, seilememeleri halinde eski grevlerine dnmeleri yasaklanmtr. Adalet Bakanlnn bir kararyla, hakim ve savc adaylar, Kamu Grevlileri Etik Kurulu Yasas kapsamna sokulmutur. Adli davran ilkelerini belirleyen Bangalore lkelerinin Adalet Akademisinin mfredatna konulmasyla, tm hakim ve savc adaylarna drt saatlik adli etik semineri verilmektedir. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu, 10 Ekim 2006 tarihinde kabul ettii 424 sayl kararla, Avrupa Savclar Konferansnda kabul edilen Budapete lkelerini tanm ve yargnn tm birimlerine datmtr. Haziran 2006da kabul edilen bir yasayla, hakim ve savclarn maalar yaklak %40 orannda artrlmtr. Yargdan gelen talep dorultusunda, yksek mahkemelerin bakanlarna denen maa, Babakanlk Mstearna denen maan seviyesine karlmtr. Yargnn profesyonellii ve etkinlii konusuna gelince, Adalet Bakanl ve Adalet Akademisi, yeni Ceza Yasas ve Ceza Muhakemesi Kanunu ile ikence ve kt muamelenin nlenmesi, ifade zgrl ve yarg srecinin etkinlii konularnda geni apl eitim vermeyi srdrmtr. AB ve nsan Haklar hukuku konular ile yabanc dil eitimi verilmeye devam edilmitir. Bu erevede, belirli sayda hakim ve savcya yurt dnda eitim grme olana salanmtr. Bununla birlikte, Adalet Akademisi, blgesel seviyede de olmak zere, tm yarg tekilatna eitim veren gl ve bamsz bir kurum olma ynnde gelitirilmeye devam edilmelidir. Yargnn etkinlii konusundaki ilerlemenin devam ettii sylenebilir. Bu erevede Adalet Bakanl, 2006 Ocak aynda zellikle savclara ilikin 100 civarnda yeni genelgeyi kabul etmek suretiyle mevcut genelgelerin tamamn gncellemitir. Bu adm, zellikle yeni Ceza Muhakemeleri Kanunu ve Ceza nfaz Yasasnn uygulanmasna ilikin olarak daha net ve z bir ereve izilmesini hedeflemitir. Fiilen alan avukatlarn hakim ve savc olabilmelerine imkan tanyan yasa reddedilmitir. Bylelikle mnhal 4.000 kadro, mutad grevlendirme usullerine gre doldurulacaktr. Bu erevede, hizmet ncesi eitim geici olarak iki yldan bir yla indirilmitir. Yeterli dzeyde eitilmi mahkeme personeli daha fazla devreye sokularak, yarglarn idari yk hafifletilmelidir. Adalet Bakanlnn btesi nemli lde artrlm olup, halen genel btenin %1inden fazlasna tekabl etmektedir. Bilgisayar ortamna gei bakmndan, Ulusal Yarg A Projesi gelimeye devam etmi ve daha fazla sayda mahkeme ve hapishanede kullanlr hale gelmitir. Artk tm hakim ve savclarn, ayrca nemli adliye binalarnn dizst bilgisayarlar ve internet eriimleri mevcuttur. Davalar, Ulusal Yarg A zerinden srdrlecek, internet zerinden itihatlara ulam mmkn olacaktr. Szkonusu a ile, yargnn tm devlet kurumlarna balanmas mmkn olacaktr. Yeni Ceza Muhakemesi Kanununun yrrle girmesiyle, savclar yeterli mesnedi bulunmayan olaylar hakknda takipsizlik karar verme hususunda daha fazla takdir yetkisine sahip olmu, ayrca yeterli delille desteklenmeyen bir ok iddianamenin hakimlerce reddedildiine dair davalar bildirilmitir.

57

Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu ile uzlama sistemi getirilmitir. Sistemi iyiletirmek amacyla Adalet Bakanl tarafndan bir komisyon kurulmutur. Yarg reformu alannda ilerlemeler kaydedildii sylenebilir. Genel olarak yolsuzlukla mcadelede bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Bilgi Edinme Hakk Kanunu, vatandalarn devlet organlarndan bilgi edinmeyi reddeden tm kararlarna itiraz etmelerini teminen 2006 ylnda deitirilmitir. Kamu kurulular yeni yasadan yararlanmaktadrlar. Resmi istatistiklere gre, kamu kurumlarna yneltilen toplam 626.789 bilgi talebinin %86.5i olumlu olarak yantlanmtr. BM Yolsuzlukla Mcadele Szlemesi, TBMM tarafndan onaylanarak Mays 2006da yrrle girmitir. Yolsuzluu nlemek ve mcadele iin genel bir strateji ve eylem plan hala yoktur. Yolsuzluk Trkiyede yaygn bir sorun olmaya devam etmektedir. Yolsuzlukla mcadele iin Hkmet, Parlamento ve dier kurumlar bnyesinde ihdas edilen eitli organlarn verimlilik ve etkinlikleri zayf olup, bu yaplanmalar arasndaki egdm ve ibirliinin dzeyi yetersizdir. Kamu, zel sektr ve sivil toplum arasndaki iliki gelitirilmelidir. Yolsuzluun ciddi bir su olduuna ilikin kamu bilincini artrmak iin daha gl admlar gerekmektedir. Yolsuzlua kar mcadelede en st seviyede siyasi destein sreklilii salanmaldr. 2004 ylnda kurulan Kamu Grevlileri Etik Kurulu insan kaynaklar alanndaki yetersizlikler ve mali kaynak eksiklii nedeniyle etkin almamaktadr.. Kurulun, etik ilkelere saygnn izlemesi ve ikayetlerin aratrlmasna ynelik grevlerini ifa edebilmek iin glendirilmesi gerekmektedir. 2003de kabul edilen Kamu Maliye Ynetimi ve Kontrol Kanunu (KMYKK), zellikle i denetim ve performans tedbirleri konusunda laykyla uygulanmamaktadr. Halledilmesi gereken bir dier husus ise Saytayn askeri harcamalar zerindeki denetim yetkisi eksikliidir. (daha detayl bilgi iin baknz: Fasl 28 Mali Kontrol,) Trk kamu kesimindeki yolsuzluk balamnda milletvekili dokunulmazl nemli bir sorun olarak tanmlanmasna ramen bu alanda gelime kaydedilmemitir. Ayn ekilde, siyasi partilerin finansman konusunda da bir ilerleme saland sylenemez. Temel haklar hususunda yasama alannda ilerleme snrl kalmtr. Bununla beraber, reformlarn uygulanmas devam etmitir. Kamu Denetilii ihdas edilmesine dair yasann kabul memnuniyetle karlanmtr. Bu yeni kuruluun kamu sektr faaliyetlerinin effaflna ve hesap-verilebilirliine katkda bulunmas beklenmektedir. nsan Haklar Bakanl gibi insan haklarn savunmak ve izlemekle sorumlu kurulular hususunda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. Yaam hakk ve zellikle lm cezasnn yasaklanmas konusunda, Trkiye lm cezasn yasaklamay amalayan Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin (ICCPR) kinci Ek htiyari Protokol ile, AHSnin lm cezasn tm hallerde yasaklayan 13 Nolu Protokoln ubat 2006da onaylamtr. Trkiye 2004 ylnda ulusal mevzuatnda lm cezasn tm hallerde yasaklamtr.

58

kence, insalk d ve aalayc muamele ve cezalandrma hususunda yasal ereve uygulanmaya devam etmitir. kence ve kt muamele ikayetleri geen yla nazaran azalmtr. Bununla birlikte, nezarethaneler dnda hala ikayetler alnmaktadr. Ayrca, Gneydoudaki insan haklar ihlalleri ve cezaszlk sorunu endie kayna olmaya devam etmektedir. 2004 ylnda ICCPR Birinci htiyari Protokol ile Eyll 2005de imzalanan BM kenceye Kar Mcadele Szlemesi htiyari Protokol hala onaylanmay beklemektedir. Kiisel verilerin korunmas hususunda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. Dnce, vicdan ve din zgrl balamnda ibadet zgrlne genellikle sayg gsterilmektedir. Ancak, bir ksm resmen tannmayan gayri-Mslim topluluklar ile ayn ekilde resmen tannmayan geni Mslman Alevi toplumunun karlat sorunlarn halledilmesi hususunda bir ilerleme kaydedilmemitir. Trkiyenin halen tanmad askerlik hizmetini vicdani red hakk hususunda herhangi bir ilerleme olmamtr. Genel olarak, Trk toplumunda serbest tartma ortam gelimitir. Ne var ki, yeni Ceza Yasasnn baz hkmleri yargya nemli yorum sahas brakmaktadr. zellikle, 301. Maddenin kstlayc bir anlayla yorumlanmas iddet iermeyen gr aklayan kiilerin kovuturulmasna ve hkm giymesine yol amtr. Toplanma ve dernek kurma zgrl hususunda sivil toplum zerindeki kstlamalarn azalmas ynndeki eilim devam etmektedir. Ancak, gvenlik glerinin gsteriler srasnda ar g kulland ynnde ikayetler bulunmaktadr. Ayrca, dini ve kltrel kimlikleri temsil eden derneklerin kurulmasna ynelik baz engeller hala mevcuttur. Eitim hakk konusunda kadnn toplum iindeki sosyal alglanmasn ve roln ilerletmek, ayrca zellikle Gneydouda kz ocuklarnn eitim sistemine katlmalarn iyiletirmek amacyla gsterilen abalar devam ettirilmelidir. Mlkiyet hakk hususunda, gayri-Mslim topluluklarn durumlarn iyiletirmek iin herhangi bir gelime kaydedilmemitir. Yunan vatandalarnn ve Sryanilerin mlklerini tescil ve miras yoluyla edinmelerine ilikin karlatklar sorunlarn zmnde bir gelime olmamtr. Ayrmcln nlenmesi hususunda (Ayrca, istihdam boyutlar iin 19. fasla baknz) yasama alannda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. 2001 ylnda imzalanan ve resmi makamlarca ayrmclk yaplmasn yasaklayan Avrupa nsan Haklar Szlemesinin (AHS) 12 Nolu Ek Protokol hala onaylanmay beklemektedir. Cinsiyet eitlii ve kadn haklar konusu Trkiyede artan bir ekilde kamuoyunun dikkatini ekmektedir. Yasal ereve genel olarak tatmin edicidir. Bununla birlikte, kadn haklar uygulamada, zellikle lkenin fakir blgelerinde, her zaman korunmamaktadr. Tre cinayetleri daha sistematik biimde aratrlmal ve uygun olduu hallerde, failler hakknda soruturma almal ve mahkumiyet kararlar verilmelidir. ocuk haklar balamnda fazla bir deiiklik bulunmamaktadr. Onbe yandan kklerin eitimine ve istihdamna ilikin yasal hkmlerin uygulamasnn iyiletirilmesi gerekmektedir.

59

Adil yarglanma ve maduriyetin etkin ekilde tazmin hakk balamnda, ortalama bir ceza davasnn uzunluu 2004 ylnda 210 gn iken, 2005 ylnda 234 gne, keza medeni hukuk davalarnn uzunluu 2004 ylnda 177 gn iken, 2005 ylnda 184 gne ykselmitir. Ceza mahkemelerinde grlmekte olan davalarn saysnda kayda deer bir deime olmamtr: 2004 ylndan 2005 ylna 1.050.754, 2005 ylndan 2006 ylna ise, 1.050.250 ceza davas aktarlmtr. Medeni hukuk mahkemelerinde grlmekte olan davalarn saysnda ise kk bir art olmutur: 2004 ylndan 2005 ylna 717.960, 2005 ylndan 2006 ylna ise 757.560 dava aktarlmtr. Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) uyarnca, gzaltna alnan kiilerin adli yardmdan yararlanma hakk bulunmakta ve avukat olmakszn kolluka alnan ifadeler kant olarak kabul edilmemektedir. Dier taraftan, Terrle Mcadele Kanununda yaplan deiikliklerle adli yardmdan yararlanma hakkna snrlandrma getirilmekte, zira gzaltndaki phelinin avukat ile grme hakk ilk 24 saat ierisinde kstlanabilmektedir.. Avukat olmakszn pheliden ikence altnda alnd iddia edilen ifadelere dayanan eski davalarn yeniden grlmemesi endie uyandran bir dier husustur. Savunma hakk balamnda, yeni CMKnn yrrle giriini takiben, cretsiz avukat yardmndan faydalanmak iin bavuruda bulunan kiilerin saysnda ciddi bir art olmutur. Bununla birlikte, avukatlara devlet tarafndan denen cretler ok dk olup, bu durum salanan adli yardmn kalitesi balamnda kayg yaratmaktadr. te yandan, Adalet Bakanl ile Trkiye Barolar Birlii arasnda, adli yardmn kapsamnn daraltlmasn salayacak yasal dzenlemelerin yaplmas hususunda varlan mutabakat, adli yardmdan otomatik olarak yararlanacak pheli ve sank saysnn azalmasna neden olabilecektir. Yeni CMKnn anadili Trke olmayan vatandalara cretsiz olarak tercman salanmasna ilikin hkmleri dorultusunda, mahkemelerin bundan sonra tercmanlarn da dahil olduu bilirkii listeleri oluturmalar gerekmektedir. Dava esnasnda apraz sorgulama ilkesinin uygulanmas hususunda baz skntlarla karlalmaktadr. Bu konuda avukatlara ve hakimlere zel eitim verilmesi ve durumalar iin yeterli zaman ayrlmas gerekmektedir. Mahkemelerin kapasitesi i ykn kaldrma bakmndan zorlanmaktadr. Trkiyenin aznlk haklarna ilikin tutumunda deiiklik bulunmamaktadr. Trkiyedeki uygulamann uluslararas standartlarla ve AB standartlar ile uyumlatrlmas ynnde bir ilerleme kaydedilmemitir. AB vatandalarnn haklar balamnda bir gelime bulunmamaktadr. Sonu Yarg balamnda, nceki dnemde kabul edilen yasal dzenlemelerin uygulanmasnda salanan ilerleme srdrlmektedir. Dier taraftan, yargnn bamsz, tarafsz ve etkin ekilde ilemesine engel olan unsurlar mevcudiyetini korumaktadr. Yarg bamszlnn alglan biimine, zellikle devlet kurumlarnn yarg zerindeki tesirine ilikin kayglar bulunmaktadr. Keza, savclk makam ile savunma makam arasnda silahlarn eitlii ilkesine uyulmasn salayacak nlemler alnmasna ihtiya bulunmaktadr.

60

zellikle kamu ynetiminin effaflnn artrlmas alannda olmak zere yolsuzlukla mcadelede bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Ancak, yolsuzluk geni apta devam etmektedir. Yolsuzlukla mcadele makamlar ve politikalar zayftr. Milletvekili dokunulmazlnn kapsamnn ncelikli bir konu olarak snrlandrlmas ve siyasi partilerin finansman konusuna el atlmas gerekmektedir. Temel haklar balamnda, yasal anlamda snrl bir ilerleme kaydedilmi olup, geen yllara ait reformlarn uygulamas srdrlmektedir. Temel haklar balamnda, belirli alanlarda nemli lde iyiletirme yaplmas, aznlklarn karlatklar sorunlarn giderilmesi gerekmektedir. 4.24 Fasl 24: Adalet, zgrlk, Gvenlik

Schengen ve d snrlar konusunda bir miktar gelime kaydedilmitir. 2006 Mart aynda Trkiyenin Entegre Snr Ynetim Stratejisinin uygulanmasna ynelik bir Ulusal Eylem Plan kabul edilmitir. Anlan Plan, AB standartlarna uyum konusunda olumlu bir adm tekil etmekte olup, snrlarn ynetimi balamnda btncl bir yaklam gelitirilmesi bu fasl bakmndan yelik mzakerelerinde kilit bir unsur arzetmektedir. Dier taraftan, bu alanda halen ciddi eksiklikler mevcuttur. Halihazrda, kara kuvvetleri, polis, jandarma ve sahil gvenlik makamlarnn, lke snrlarnn belirli blmleri zerinde sorumluluklar bulunmaktadr. Babakanla bal Gmrk Mstearl ise, mallarn ve kiilerin denetimi ile grevlendirilmitir. Genel olarak, kurumlar aras egdm erken bir safhada olup, eitli makamlar arasnda bilgi paylam ve sorumluluklarn snrlandrlmas hususunda nemli iyiletirilmeler yaplmas gerekmektedir. Snr gvenlik grevlilerinin eitiminin ve profesyonelliinin gelitirilmesine, zellikle askerlik hizmetini yerine getirenlerin grevlendirilmesi balamnda ihtiya duyulmaktadr. Risk analizi kapasitesinin daha fazla arttrlmas ncelikli bir husus olarak telakki edilmelidir. Aralarn ve mallarn kontrolne ilikin uygulamalarn gzden geirilmesi gerekmektedir. Baz snr gei noktalarnda altyapnn nemli lde yenilenmesine ihtiya duyulmaktadr. kinci dzey ekipmanlar eksik veya gelimemi olup, birinci dzey belge kontrol ekipmanlar bakmndan da ayn durum geerlidir. Snr gei noktalarnda ve kara snr hatlarnda bulunan izleme ekipmanlarnn, Trkiyenin zel koullarna uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Vize politikas konusunda, snrl dzeyde gelime kaydedilmitir. Olumlu vize listesine uyum balamnda, Venezela ve Paraguay ile imzalanan vize muafiyeti anlamalar yrrle girmi olup, Kolombiyayla bir anlama imzalanm ve Andora iin vizeden muaf bir rejim kabul edilmitir. Negatif vize listesine uyum balamnda bir gelime kaydedilmemitir. Yeknesak AB vize etiketine ilikin uyumlatrma balam olmakla birlikte, halihazrda Trkiye 35 lkenin vatandalarnn snrda vize almasna izin vermektedir. Bu lkelere 17 adet AB yesi de dahil olup, bu uygulama tedricen deitirilmeli ve vizeler diplomatik makamlar veya konsolosluk makamlarnca dzenlenmelidir. Trk konsolosluklarnn kapasitesi balamnda, sahte belgelerin tespiti bakmndan gerekli ekipmanlar datlm olmakla birlikte, bu konuda daha fazla eitim verilmesi gerekmektedir.

61

Vizeler konusunda AB gvenlik vasf ve standartlaryla uyum salanmas hususuna acilen eilinmesi gerekmektedir. G konusunda snrl ilerleme salanmtr. ltica ve G Ulusal Eylem Plan uygulanmaktadr. Bununla birlikte, Plan, AB mktesebatnn i hukuka aktarlmasna veya uzman bir organ kurulmas bata olmak zere idari kapasitenin gelitirilmesine ilikin takvimin ayrntlarn iermemektedir. Komisyon ile bir geri kabul anlamas imzalanmasna ilikin mzakereler dk bir hzda devam etmektedir. Mzakerelerin zamanl ve baarl bir sonuca ulaabilmesi iin Trkiyenin abalarnn kaydadeer biimde artmasna ihtiya bulunmaktadr. Yasad gmenlerin yakalanmasna ilikin olarak, 2005 ylnda 57.428 kii yakalanmtr. Bu rakam 2004 ylnda 61.228 iken, 2006 ylnn ilk alt aynda ise 18.441dir. AB mktesebat ile uyumun ve uygulama iin gerekli idari kapasitenin salanmas iin kaydadeer abalara ihtiya bulunmaktadr. Temel mevzuatta salanan deiikliklerle, iltica konusunda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. ltica talebinde bulunulabilmesi iin gerekli olan 10 gnlk zaman snrlamas kaldrlmtr. Daha nce sadece ileri Bakanlnn uhdesinde bulunan iltica talepleri konusunda karar verme yetkisini belirlenmi baz Valiliklere de tanma imkan domutur. Bununla birlikte, ltica ve G Ulusal Eylem Plannn etkili biimde uygulanmas ve gelecekteki kurumsal yaplarn akla kavuturulmas iin konuyla ilgili kurumlar biraraya getirecek zel bir forum tekil edilememitir. ltica talebinde bulunan herkesin adil bir srece ve bir rnek uygulamaya tabi olmas iin, zellikle de uluslararas havaalanlarndaki uygulamalar bakmndan, yeni mevzuata ihtiya duyulmaktadr. ltica talebinde bulunanlarn kabul edildii merkezlerin kapasitesinin artrlmas ve tesislerin iyiletirilmesi gerekmektedir. Bu merkezlerin idaresinin sorumluluunun kurumsal olarak kimde bulunduu ak deildir. 1951 Cenevre Szlemesi ve 1967 Protokolnn tam olarak uygulanmas hazrlklar srmektedir. Corafi snrlamann 2012 itibariyle kaldrlmas dnlmektedir. Mktesebata uyum hazrlklar ve gerekli idari kapasite ok erken bir aamadadr. Polis ibirlii alannda baz ilerlemeler kaydedilmi ve rgtl sua kar mcadelede kstl ilerleme salanmtr. Trkiye, polis ibirlii alanndaki btn temel uluslararas szlemelere taraftr. Uluslararas polis ibirlii ve AB yesi lkelerle ibirlii ounlukla iyidir. Bununla birlikte, veri koruma yasasnn bulunmamas bu alanda bir engel tekil etmektedir. Adli tp kapasitesi uzmanlk bakmndan iyi durumdadr. Ancak, zellikle polis asndan, modern bir altyapnn tesisi ve daha iyi tehizat salanmas bakmndan erken bir aamada bulunulmaktadr. Personelin, zellikle su analizi konusunda, daha btncl bir yaklamla eitilmesi gerekmektedir. Uluslararas alandaki en iyi uygulama erevesinde kolluk kuvvetleri iin bir etik davran rehberi gelitirilmesi gerekmektedir. rgtl sulara kar, ABnin en iyi uygulamalar

62

izgisinde bir ulusal strateji henz kabul edilmemitir. eitli kolluk kuvvetleri arasnda ve savclarla ibirliinin, iletiimin ve egdmn artrlmas abalar erken bir aamadadr. nsan ticaretiyle mcadele alannda ilerleme srmektedir. Hkmet bu alanda Uluslararas G rgt (IOM) ile ibirliini srdrmtr. nsan Ticareti le Mcadele Program devam etmitir. nsan ticareti madurlar iin kurulan cretsiz acil yardm hatt Austos 2006 itibariyle 98 kiinin kurtarlmasn salamtr. lkelerine dnmeleri iin yardm edilen kiilerin saysnda dikkat ekici bir art grlmtr. 2005te insan ticareti maduru olduu tesbit edilen 256 kiiden 220 kii dn iin dorudan yardm grmtr. 2005de 125 , Eyll 2006 itibariyle de 330 insan taciri yakalanmtr. 2004te stanbulda insan ticareti madurlar iin alan snma evine ilaveten, Ankarada da madurlar iin bir snma evi kurulmutur. ubatta, Moldova ile bir ibirlii ve bilgi deiimi protokol imzalanmtr. Trkiyenin mevzuat, insan ticareti ile mcadele alanndaki AB mevzuat ile uyum ierisindedir. Bununla birlikte, sorun blgede giderek trmanmaktadr. Bu nedenle, insan ticaretinin nlenmesi ve bask altna alnmas amacyla idari kapasitenin gelitirilmesi iin abalarn artrlmas gerekmektedir. Kara parann aklanmasyla mcadele konusunda snrl bir ilerleme grlmtr. Deitirilmi Terrle Mcadele Yasas terrizmin finansmann ayr bir su olarak tanmlamaktadr. lgili mevzuat AB mktesebatna yaklatran bir yasa tasars TBMMde beklemektedir. Uluslararas hukuki dzenlemelerle uyum snrl kalmaya devam etmektedir. Trkiye, Su Gelirlerinin Aklanmas, Aranmas, Zapt ve Msadere Edilmesi Hakkndaki Avrupa Konseyi Szlemesini imzalamamtr. Terrle mcadele alannda Trkiye, Nkleer Terrizm Faaliyetlerinin nlenmesine Dair Uluslararas Szlemeyi ve Terrizmin nlenmesi Hakknda Avrupa Konseyi Szlemesini imzalamtr. lgili btn kurululardan oluan Terrle Mcadele Yksek Kurulu tekil edilmitir. Kurul, terrle mcadele konusunda gerekli nlemleri almakla ve Bakanlar Kurulunca yaynlanacak tavsiyeleri hazrlamakla sorumludur. Terr ve terristi daha geni biimde tanmlayan Terrle Mcadele Kanununda deiiklikler 2006 Temmuz aynda kabul edilmitir. Kanun, savunma haklarn kstlarken, terr amal sulara verilen cezalar artrmakta ve terrn finansmann bir su olarak kabul etmektedir. (Siyasi kriterler blmne baknz.) Uyuturucu ile mcadele alannda snrl ilerleme salanmtr. AB Uyuturucu Stratejisi 2005-2012 ve AB Uyuturucu Eylem Plan 2005-2012 uyarnca hazrlanm bir ulusal strateji halen bulunmamaktadr. Uyuturucu kaakl halen endie kayna olmaya devam etmektedir. Bununla birlikte, ye devletlerdeki polis gleriyle uluslararas ibirlii ve kontroll teslimat neticesinde baz operasyonlarda uyuturucu madde ele geirilmitir. Ankarada bir mini-Dublin grubu kurulmas konusunda bir ilerleme salanmamtr. EMCDDA standartlarnda bir bilgi toplama ann daha da gelitirilmesine ihtiya bulunmaktadr. Ulusal Uyuturucu Merkezi (Reitox Focal Point) kurulmutur. Ancak, Merkezin ilemesi iin ayrlan kaynaklarn artrlmas gerekmektedir. Uyuturucu ile mcadele alannda faaliyet gsteren hkmet organlar arasndaki ibirlii, gerekli mali kaynan ve personel kaynann salanmas suretiyle ciddi biimde artrlmaldr. Mktesebata uyum bu alanda snrl kalmaktadr.

63

Gmrk ibirlii alannda bir miktar ilerleme salanmtr. Personel eitimi ve personel etii alanlarnda iyi bir ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, suun nlenmesi ve sula mcadele iin polis ve gmrk hizmetleri arasnda daha yakn bir alma ilikisi tesis edilmesi ynnde aba gerekmektedir. Gmrk idareleri arasnda karlkl yardmlama ve ibirlii hakkndaki Szlemenin (Naples II) uygulanmasna dnk hazrlklarn artrlmasna ihtiya bulunmaktadr. AB mktesebat ile uyum salanmas bakmndan, veri koruma alannda mnhasr bir yasa bulunmay, gmrk ibirliinin kolluk boyutunun przsz ileyiini engellemektedir. Personel eitimi ve personel etii konularnda iyi bir gelime salanmtr. Cezai ve hukuki konularda adli ibirlii alannda snrl gelime kaydedilmitir. Hukuk sistemi adli makamlar arasnda dorudan mdahaleye, yabanc kararlarn dorudan icrasna, ifte sululuun feshine izin vermemekte ve ret sebeplerini snrlandrmaktadr. zel uluslararas hukuk, adalete eriim konusundaki mevzuat ve iflas usulleri konusunda AB mktesebat ile aamal biimde uyum salanmasna ihtiya bulunmaktadr. Cezai konulardaki adli ibirliine ilikin mevzuat, zellikle Trk vatandalarnn ve yabanclarn snr d edilmesi, ne bis in idem (ayn sutan iki kere yarglanmama) prensibinin uygulanmas, evre sular, cezai ilemler bakmndan madurlarn haklarna ilikin hkmler ve Avrupa Tutuklama Emri belgesinin uygulanmas bakmndan, AB standartlaryla uyumlu deildir. Trkiye Ceza lerinde Karlkl Yardm Avrupa Szlemesine (1959) ve Protokolne (1978) taraftr. Bununla birlikte, Szlemeye ikinci ek protokol (2001) imzalamamtr. Ek Protokoln onaylanmas Trkiyeyi mterek soruturma ekipleri konusundaki AB mktesebatna daha yaknlatracaktr. Trkiye Eurojusta katlmaya hazrlanmaktadr. Cezai ve hukuki konularda adli ibirliine ilikin mevzuata uyum snrldr. zellikle Karlkl Adli Yardmlama (MLA) alannda mnhasr bir yasa bulunmay gze arpmaktadr. Genel olarak, iltica, snr ynetimi, insan ticareti ile mcadele, gmrk ve polis ibirlii alanlar bata olmak zere bir miktar ilerleme salanmtr. AB mktesebat ile uyum bu blmde devam etmektedir, ancak, g, rgtl sula mcadele, kara para aklama ve cezai ve hukuki konularda adli ibirlii gibi alanlarda kaydadeer ve devaml aba gerekmektedir. 4.25 Fasl 25: Bilim ve Aratrma

Bilim ve aratrma alannda, aratrma ortamn gelitiren faaliyetler ve AB ile aratrma ibirlii bakmndan daha iyi dzeyde ilerleme salanmtr. Aratrma ve Teknolojik Gelime iin Altnc ereve Programna (FP6) katlm devam eden Trkiye, Euratom ereve Programna henz katlmamtr. Trkiye ayrca Mterek Aratrma Merkezi ile aktif olarak ibirlii ierisindedir (dorudan faaliyetler). Trkiyenin aratrma politikas, aratrma ve gelitirme btelerinde ciddi bir arta yol amtr. 2002ye kyasla neredeyse be kat art szkonusudur. 15 ehirde yeni niversiteler almtr. FP6ya kademeli ekilde daha baarl biimde katlm da dahil olmak zere Trkiyenin bilim ve aratrma yeteneklerinde gelime kaydedilmitir. Trkiyenin FP6 erevesindeki baar oran ykselmi olup, u anda yzde 17 civarndadr. Ancak, yzde 20 civarnda olan AB ortalamasnn altndadr. Fon aktarm bakmndan, Trkiye kk projeleri elde etme konusunda ounlukla baarl olmutur. Ancak, AB fonlar potansiyel dzeyde kullanlamamtr.

64

Aratrmaclarn, bilim ve toplumun hareketlilii ve Bilim ve Teknoloji Eylem Plan erevesindeki tedbirler iin GSYHnin yzde 3nn tahsisi balamndaki faaliyetler dikkate alndnda Trkiyenin Avrupa Aratrma Sahasna halihazrda iyi biimde entegre olduu dnlmektedir. zel sektrn ve KOBlerin aratrma faaliyetlerine ve FP6 programna katlm ok dktr. Bilim adam says AB ortalamasnn altndadr. Aratrma, eitim mfredatna yeterince dahil edilmemitir. Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu (TBTAK) yeni destek programlar balatm ve kadrosuna 50 gen uzman almtr. Bilim Konseyinin 14 yesi ve bakannn ve niversite rektrlerinin grevlendirilmelerini dzenleyen kanunlarda ahiren yaplan deiikliklerin anayasaya uygunluklar konusunda hukuki aklk olmamas durumu srmektedir. Sonu AB aratrma programlarna katlm ve ulusal bteden yaplan tahsisatlar bata olmak zere, baz alanlarda daha fazla ilerleme meydana gelmitir. Genel olarak bakldnda, Trkiye bilim ve aratrma alannda katlma iyi biimde hazrdr ve btnlemi bir aratrma stratejisi oluturma ve uygulama konusunda olduka ileridir. 4.26 Fasl 26: Eitim ve Kltr

Eitim, retim ve genlik konularnda iyi gelime kaydedilmitir. Trkiye Topluluun Leonarda da Vinci, Socrates ve Youth programlarna baarl biimde katlmaktadr ve programlarn lke apnda duyurulmasna ynelik nlemler alnmtr. Bavurulardaki kaydadeer art ve Trkiyenin gelecekteki Lifelong Learning ve Youth in Action programlarna katlmn nemli lde artrma niyeti dikkate alndnda, bu konulardan sorumlu olan Ulusal Ajans, daha fazla glendirilmesinden ve prosedrel gerekliliklerin azaltlmasndan fayda salayacaktr. Trkiye, Eitim ve retim 2010 alma Program Egdm Grubuna ve eitli kmelere aktif bir ekilde katlmaya balamtr. OECD ortalamasnn altnda kalmalarna ramen, tm eitim seviyelerinde kayt oranlarnda art grlmtr. Kamuoyuna etkin bir biimde duyurulmu olan kz ocuklarnn eitimine ynelik kampanya baarl olmutur. lkretim ve mesleki eitimde gzden geirilmi mfredat uygulamaya konulmu ya da pilot uygulamaya geilmitir. Trkiye Avrupa Nitelikler erevesinin gelimesine katkda bulunmaktadr. Ancak, ulusal nitelikler sistemi henz tesis edilmemitir. Yaamboyu eitime katlm oranlar ok dktr, ancak, 2000 ylndaki %1.1 oranna kyasla 2005te %2ye ykselmitir. Avrupa Kredi Transfer Sisteminin Haziranda Trkiyede zorunlu olmas ile birlikte yksek eitimdeki Bologna srecinin uygulamas ynndeki gelime devam etmitir. Trkiye, Culture 2000 isimli Topluluk programnda yeralmaya balamtr. Trkiye, eitlilik ve Kltrel Farklln Korunmas ve Gelitirilmesine ilikin UNESCO Szlemesinin kabuln desteklemi ve onay iin i ilemleri balatmtr. stanbul 2010da Avrupa Kltr Bakenti olmak iin bavuruda bulunmutur. Sonu Daha iyi dzeyde gelime kaydedilmitir. Mktesebat uyumu neredeyse tamamlanmtr ve Trkiye bu alanda katlm iin hazrdr. zellikle yaamboyu eitim konusunda Lizbon stratejisi ile ilgili abalar devam etmelidir.

65

4. 27 Fasl 27: evre Yatay mevzuat alannda nemli bir ilerleme kaydedilmemitir. Bu alandaki genel mktesebat uyum seviyesi snrldr. Trkiye Kyoto Protokolunu onaylamamtr ve Emisyon Ticaret Direktifini ve ilgili kararlar i hukuka aktarmamtr. u anki mevzuatta baz unsurlar mevcut olmasna ramen, evre sorumluluu ve raporlama direktiflerinin aktarm ve uygulanmas konusunda bir gelime grlmemitir. Halkn evre konusundaki bilgilere eriimi ile ilgili direktifin daha ileri dzeyde i hukuka aktarm konusunda bir gelime olmamtr. Halkn katlmna ilikin direktifin baz unsurlarnn i hukuka aktarm Mays 2006da kabul edilen yeni evre Yasas yoluyla gerekletirilmitir. evresel Etki Deerlendirmesi ile ilgili Trk mevzuat snr-aan danma ihtiyalarn darda brakmaya devam etmektedir. Madencilik gibi baz faaliyetler buna dahil edilmemi olup, bu gibi konularda kamuoyuna daha fazla danlmas gerekmektedir. Trkiye henz Espoo ve Aarhus Szlemelerine taraf olmamtr. Bu szlemelere gelecekte ye olunmas konusunda bir takvim yoktur. Stratejik evresel etki ynetmeliinin aktarlmas gerekmekte olup, buna ynelik hazrlklar snrldr. Hava kalitesi mevzuatyla ilgili olarak ise bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Hava ereve Ynetmelii ve ilgili ynetmeliklerle uyum konusunda ilerleme salanmamtr. Ancak bir eletirme projesi halen devam etmektedir. Mktesebata uygun izleme istasyonlar ebekesi 36 ehirde kurulmutur. Petrol ve dizel yaktlarnn kalitesi ve belirli baz sv yaktlardaki slfr orannn azaltlmas ile ilgili ynetmeliklerin aktarm alannda iyi bir ilerleme kaydedilmitir. Kolay Buharlaan Organik Bileen (Volatile Organic Compound) emisyonlaryla ilgili direktifin uyumlatrlmas konusunda daha fazla ilerleme kaydedilmemitir. Ulusal Emisyon Tavanlar direktifi henz aktarlmamtr. Bu alandaki hazrlklar daha gl aba sarfedilmesini gerektirmektedir. Atk Ynetimi ile ilgili mktesebatn aktarm halihazrda olduka ileri bir aamaya gelmitir. Atk ereve Direktifi ileri derecede uyumlatrlmtr ve Tehlikeli Atk Direktifi mevzuata aktarlmtr. Poliklorinli bifeniller (polychlorinated biphenyls), mrleri dolmu aletler, elektrik/elektronik malzemelerden kan atklar, dzenli depolama ve atklarn yaklmas gibi konulardaki mevzuatn daha fazla uyumlatrlmas gerekmektedir. Bir eletirme projesinin yardmyla, atk kanallar (waste streams) alannda bir dizi direktifin ve ayn zamanda Dzenli Depolama Direktifinin (landfill directive) daha ileri dzeyde aktarm ve uygulanmas konusunda teknik almalar devam etmektedir. Mevcut eksiklikleri gidermek amacyla atk ynetimi konusunda bir ulusal plan hazrlanmas beklenmektedir. Mali plann daha fazla gelitirilmesi gerekmektedir. Bu alandaki hazrlklar srdrlmektedir. Su kalitesiyle ilgili mktesebata ilikin olarak ilerleme kaydedildii sylenebilir. ehir suyu atk ynetimi ve ykanma suyu kalitesi mevzuatnn aktarmnda iyi bir gelime salanmtr. Ancak, mali planlarn oluturulmas gerekmektedir. Konuyla ilgili yeni yatrmlarn mktesebatla uyumlu hale getirilmesine ynelik Su ereve Ynetmeliiyle uyumlatrma ynnde hibir adm atlmamtr. Ayn ekilde, zellikle ye lkelerle snr-aan su ibirliinin gelitirilmesine ynelik olarak da adm atlmamtr. Su kalitesi alanndaki dier ynetmeliklerin uyumlatrlmas veya daha fazla uyumlatrlmas konusunda ilerleme salanmamtr. zellikle nitratlar, yeralt sular ve ime suyu ile ilgili olarak aktarm dzeyi dktr. Genel olarak, sorumluluklarn paylalmasndaki belirsizlik nedeniyle kurumsal kapasite zayf kalmaya devam etmektedir.

66

Vahi yaam yerleimlerinin korunmasyla ilgili dzenlemenin kabul edilmesiyle, doann korunmasyla ilgili mktesebata uyumlatrmada bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Ancak, aktarm, uygulama ve icra dzeyi dktr. Yaam alanlarnn hzl bir ekilde kaybedilmeye devam etmesi endieye neden olmaktadr. Doann korunmasyla balantl alanlardaki politikalardaki mevzuat ilgi gerektirmektedir. Kurumsal kapasite, ilgili makamlar arasndaki sorumluluklarn yeteri kadar aklkla tanmlanmamas nedeniyle zayflamaktadr. Endstriyel kirlenmenin kontrol ve risk ynetimi alannda ilerleme kaydedilmemitir. Mktesebatla uyum dk dzeyde kalmtr. Baz teknik almalar devam etmektedir. Seveso, Byk Bacal Tesisler (Large Combustion Plants), IPPC ve zelti direktiflerinin aktarlmalar gerekmektedir. Bu alandaki uyumlatrma, uygulama ve icra almalar, yksek miktarda mali kaynan salanmas da dahil olmak zere nemli aba sarfedilmesini gerektirmektedir. Grlt ile ilgili uyumlatrma ileri dzeydedir. Stratejik grlt haritalar ve eylem planlar hazrlanmasyla ilgilenen makamlarn idari kapasitelerinin glendirilmesi ve bu makamlara mali kaynak salanmas gibi alanlarda uygulama geride kalmaktadr. Planlarn hazrlanmasyla ilgili takvim belirlenmitir. Bu alandaki hazrlklar yolundadr. Kimyasallar sektrnde ilerleme kaydedildii sylenemez. Kimyasallardaki genel uyumlatrma dzeyi dktr. dari kapasite etkin aktarm ve uygulama iin yetersiz kalmaktadr. Genetik adan deitirilmi maddelerle ilgili gelime kaydedilmemitir. Ormanclk alanndaki mktesebatn uyumlatrlmasyla ilgili olarak da ilerleme salanmamtr. Trkiyenin gelimi bir idari kapasitesi vardr, ancak uygulama konusunda ilgi gerekmektedir. dari kapasiteyle ilgili olarak ilerleme salanmtr. Deiiklie urayan evre Kanunu evre ve Orman Bakanl iin daha ak bir grev belirlemekte, ilave personel alnmasna ve evre sektrne ilave mali kaynak aktarlmasna imkan vermektedir. Yksek cezalarn yrrle konmasnn ve ceza yasasnn evre sularyla ilgili olarak yaptrm ngren maddelerinin yrrle girmesinin denetim ve icra alannda gelimeye yol amas beklenmektedir. Srdrlebilir kalknma enerji, ulatrma ve tarm politikalar bata olmak zere ilgili tm alanlarla balantl olarak izlenmelidir. Deitirilmi Kanun, evresel bilgiye halkn eriiminin artrlmasna ve sorumluluklarn pekitirilmesine de imkan salamaktadr. Ancak Trkiye henz, mktesebatn aktarm ve uygulanmas iin gzden geirilmi bir programn kabul edilmesi ynndeki ksa vadeli ncelii yerine getirmemitir. Blgesel evre makamlarnn kurumsal kapasitesinin glendirilmesi gerekmektedir. nsan kaynaklar idaresi ilgi gerektirmektedir. Sonu Atk ynetimi ve grlt dnda evre ile ilgili mktesebatn aktarm genel olarak dk dzeydedir. Yatay mevzuatla ilgili ilerleme eksiklii, zellikle snr-aan konularda ve halka danlmasnda giderek artan bir endie kayna olmaktadr. Hava kalitesi, doann korunmas ve su kalitesi alanlarndaki mktesebatn aktarmnda snrl ilerleme kaydedilmitir. evre Kanunu uygulandnda kurumsal kapasiteyi glendirecektir. cra alanndaki sicil zayf kalmaya devam etmektedir.

67

4.28

Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas

Gvenlik alanndaki nlemlerle ilgili mevzuatn uyumlatrlmasnda daha fazla ilerleme kaydedilmemitir. Spesifik gvenlik standartlar uygun yasal zeminden yoksundur. Bir nceki genel rn gvenlik direktifi mevzuata aktarlm, ancak yeni direktif aktarlmamtr. Bakanlklar aras ve gmrklerle olan egdmn glendirilmesi gerekmektedir. Piyasalarda rn gvenliinin denetlenmesi ile ilgili olarak ilerleme saland sylenebilir. Daha fazla kaynak sahibi olan ve eitimli personeli haiz birka bakanlk, yeni yaklam direktifleri olarak adlandrlan belgeyle uyumlu olarak piyasa denetimi gerekletirmitir. Kurumsal yaplar Katlm Ortakl ncelikleriyle uyumlu olacak ekilde gelitirilmitir. Konuyla ilgili makamlar arasndaki egdm belirli dzeyde artrlmtr. Ayn ekilde, istiari statdeki Piyasa Denetimi Egdm Kurulu rehber ilkeler gelitirmitir. Ticaret ve Sanayi Bakanl yasal srecin kalitesinin gelitirilmesi iin konuyla ilgili kesimlere danmtr. Ancak, mfettiler iin dahili usullerle ilgili rehber ilkeler yeterince ak deildir. Birok rnde Avrupaya Uygunluk ibaresi (CE Marking) bulunmamaktadr. Tehlikeli rnlerin bildirimi iin kolektif bir sistem gelitirilmesi, ayn zamanda uyumlu olmayan rnlerle ilgili bulgularn uluslararas deiimi imkanlarnn aratrlmas Katlm Ortakl erevesinde henz yerine getirilmeyen ksa vadeli nceliklerdir. Tketicilerin ekonomik karlarnn korunmas hususunda snrl ilerleme salanm olmakla birlikte, uyum seviyesi yksek kalmaya devam etmitir. Kredi kartlarnn kullanmna ilikin yeni bir yasa yrrle girmitir. dari kapasite, eitim ve yeni personel almyla gelitirilmitir. Bununla birlikte, tketici tahkim komitelerinden gelen youn bavurular, bilgi seviyesinin korunmas iin daha fazla abaya gereksinim bulunduuna iaret etmektedir. Bakanlklarn, yargnn, tahkim komitelerinin ve tketici kurulularnn yaklamlar birbirleriyle tutarl deildir. Tketici kurulular, her yl toplanan stiari Tketici Konseyinde temsil edilmektedir. Buna ramen, tketici hareketi hala zayftr. Kamu sal alannda baz gelimeler salanmtr. Ttn rnlerinin kontrolne dair mevzuat kabul edilmitir. Bununla birlikte, sigarada bululabilecek azami katran miktar hususu daha uyumlu hale getirilmelidir. Salk Bakanl ile Ttn, Ttn Mamulleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu arasndaki sorumluluklarn dalmnn belirli olmamas, idari kapasiteyi etkilemektedir. Trkiye, bulac hastalklar izleme sistemini, Birliin listeleriyle ksmen uyumlu hale getirmitir. Epidemiyolojik izleme ve kontrol alannda bir a kurulmas hususunda iyi dzeyde gelime salanmtr. Ayrca, Trkiye, ilgili AB kurum ve ajanslaryla iyi bir ibirlii ierisinde, grip hastalna hazrlk ulusal plann gncellemitir. Bununla birlikte, hastalk vakalarnn tarifinin uyumlu hale getirilmesi henz ilk aamalarndadr. Test laboratuarlarnn modernizasyonu geri kalmaktadr. Salk Bakanl, eksikliklerin giderilmesi amacyla sorumluluklarn belirlenmesi ve bir zaman izelgesi ierecek bir Ulusal Eylem Plan hazrlamaktadr.

68

Aile hekimlerince zamannda bilgi toplanmak suretiyle salgnlara dair erken uyarlarn Salk Bakanlndaki elektronik veri tabanna yklenmesi konusunda ilerleme salanmtr. Bununla birlikte, bilginin dalmasn nleyecek bir uygulama temin edilmelidir. Salk Bakanl, ayla nlenebilen hastalklara dair Dnya Salk rgtnn stratejilerini yakndan izlemeye devam etmektedir. HIV/AIDSle mcadele hususunda, Trkiye, mevcut verilere istinaden hastaln dk dzeyde grld bir lke olmaya devam etmektedir.. Trkiye, kan, doku, hcre ve organ gibi hayat kurtarc nitelikli ve insan kkenli maddelere ilikin mevzuatn uyumlu hale getirmemitir. Sonu Tketicinin korunmas hususunda, zellikle piyasa izleme sistemi hususunda ilerleme salanmtr. Bununla birlikte, uygulama hala zayftr. Kamu sal alannda Trkiye, zellikle, epidemiyolojik gzlem a kurulmas ve bulac hastalklarn kontrol alannda ilerleme kaydetmitir. 4.29 Fasl 29: Gmrk Birlii

Gmrk kurallar konusunda snrl bir ilerleme salanmtr. Trkiye, Haziran 2006 itibaryla Snrda Eya Kontrolnn Uyumlatrlmas Uluslararas Szlemesini uygulamaya balamtr. Trkiye gmrk muafiyeti mevzuatn deitirmi ancak bunu AB mktesebat ile uyumlatrmamtr. Var salonlarnda gmrksz sat maazalarnn kurulmasna hala izin verilmektedir. Gmrksz sat maazalarnda yolcu bana satn almna izin verilen azami mal miktar ABdekinden daha yksektir. Katlm Ortakl Belgesinde ksa dnem ncelikler arasnda olmasna karn, serbest ticaret blgeleri konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Serbest blgelerin Trkiye gmrk blgeleri iinde olmamas AB mktesebatna uygun deildir. Ek olarak, gmrk kymetlendirme kurallar uluslararas kabul grm kurallarla uyumlu deildir. AB ve Trkiye arasndaki gmrk birlii, gmrkler alannda ileri dzeyde uyumu salamtr. Ancak, Trkiyenin, serbest blgeler, gmrk vergisi muafiyeti, transit, korsan ve taklit mallarla mcadele ve sonradan kontrol konularnda mevzuatn AB ile uyumlatrmas gerekmektedir. AB-Trkiye Gmrk Birliinin ileyii konusunda Fasl 1- Mallarn Serbest Dolam ve Fasl 30- D likiler blmne baknz. Buna ilaveten, Trkiye Kbrs Cumhuriyetine kar gmrk birlii hkmlerini tam olarak uygulamamaktadr. Rapor dneminde, Gmrk Mstearl, katlm ortakl gstergeleri dorultusunda idari ve uygulama kapasitesini glendirmeye devam etmitir. Uygulama rakamlar, GMSS Gmrk Gvenlik Sisteminin etkinlii, risk analiz sreci ve kaaklkla mcadele uzmanl sayesinde nemli lde artmtr. Otomasyona geen gmrk idareleri toplam says ve Elektronik Bilgi Deiim Sistemini (EBDS) kullanan gmrk idaresi says daha da artmtr. Aralk 2005 itibaryla, yaklak muamelelerin yzde 100 elektronik olarak gerekletirilmitir. 2005 ylnda ihracat ve ithalat beyanlarnn yzde 71i EBDS araclyla yaplmtr.

69

Trk gmrklerindeki son modernletirme abalar uygulama sicilini iyiletirmeye devam etmitir. Ancak Trkiye, gmrk memurlarnn genel eitim dzeyini iyiletirmek amacyla kapsaml aba harcamaldr. Gmrkler ile Kltr Bakanl, Trk Patent Enstits, emniyet birimleri, fikri mlkiyet haklar mahkemeleri gibi dier ilgili makamlar arasnda egdm nemli lde artrlmaldr. Karlkl idari yardmlama konusunda, Bahreyn ile bir anlama imzalanmtr. Sonu Gmrk Birlii Trkiyeyi daha st dzey uyumlatrmaya hazrlamtr. Ancak, serbest blgeler, gmrk vergi muafiyeti, korsan ve taklit mallarla mcadele ve sonradan kontrol alanlarnda mevzuat henz uyumlatrlmamtr. Trkiye, lkeye giri noktalarndaki gmrksz sat maazalarn kaldrmaldr. Biliim teknolojisi alannda karlkl balanrllk ve Topluluk biliim teknolojisi sistemleri ile uyumlu ekilde allabilmesini teminen zamannda hazrlk yapmak dahil, idari kapasiteyi gelitirmek iin ilave abalara ihtiya duyulmaktadr. 4.30 Fasl 30: D likiler

Trkiye ortak ticaret politikas konusunda bir miktar ilerleme salamtr. Trkiye, Katlm Ortakl Belgesinde belirtildii zere, Genelletirilmi Tercihler Sistemini (GSP) deitirmitir. Halihazrda Genelletirilmi Tercihler Sistemi, byk oranda Avrupa Topluluu tevik dzenlemelerini kapsamaktadr. Ancak terfi (graduation) tam olarak uyumlatrlmamtr. Trkiye, Ermenistan ve Myanmar GSPye dahil etmemitir ve sektr tanm tarm ve elik rnlerini iermemektedir. Trkiye koruma aralarndan artan lde yararlanm, tuz, buharl t, elektrikli sprge, ayakkab ve motosiklet gibi eitli rnlerde tedbirler koymutur. AB ihracatn da etkileyen koruma nlemlerinin seimi (sorunun temel kayna bu olmamasna ramen) karlkl ticarete en az zarar veren nlemlerin seilmesine ilikin Gmrk Birlii gerekleriyle uyumlu deildir. Ayrca, Trkiye belirli mallar iin mene belgesi uygulamasn yrrle koymutur. (supplementary origin certificate) Trkiye ve AB arasnda Dnya Ticaret rgt erevesindeki egdmn seviyesine, zellikle GATS, Doha Kalknma Gndemi ve OECD balamnda dikkat edilmesi gerekmektedir. Trkiye ou zaman kendi tutumunu AB tutumuyla uyumlatrmamaktadr. Genel anlamda, Trkiyenin ATnin ortak ticari politikasyla uyum seviyesi ileri olup Trkiyenin Gmrk Birlii ykmllkleriyle uyumludur. Ancak, Trkiye-AB Gmrk Birliine ilikin bir dizi ihlalin devam ettii (Baknz 1. blm mallarn serbest dolam, blm 29 gmrk birlii) ve bunlarn Trkiye ile olan ikili ticari ilikileri bozduu belirtilmelidir. Orta ve uzun vadeli olarak irketlere verilen ihracat kredileri ve ift kullanml mallar konusunda bir gelime kaydedilmemitir. Genel olarak Trkiyenin ATnin ikili anlamalaryla kendisini uyumlatrma seviyesi makul lde tatmin edicidir.

70

nc lkelerle yaplan ikili anlamalarla ilgili olarak baz gelimeler kaydedilmitir. Trkiye, Msrla Serbest Ticaret Anlamas (STA) imzalamtr. Fasla yaplan STA yrrle girmitir. Arnavutlukla mzakereler fiilen tamamlanmtr. Trkiye Krfez birlii Konseyi (GCC), rdn ve Lbnan ile serbest ticaret mzakerelerine devam etmitir. Kalknma politikas ve insani yardm alanlarnda baz gelimeler kaydedilmitir. Trkiye 2005 ylnda 500 milyon Euro resmi kalknma yardm yapmtr. Trkiyenin yapt bu kalknma yardmndan yararlanan ncelikli lkeler Krgzistan, Kazakistan, Azerbaycan, Trkmenistan ve Kosovadr. Trkiye, esas olarak Asyadaki doal afetlere ynelik 37.4 milyon Euro acil yardm taahht etmitir. Genel olarak, Trkiyenin ATnin kalknma ve insani yardm politikalaryla kendisini uyumlatrma seviyesi nemli lde ilerlemitir. Sonu Trkiye genel olarak bu alanda ilerleme kaydetmitir. Bununla birlikte baz konular sonulandrlamamtr. 4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas Trkiye, d ve gvenlik politikasn Avrupa Birliinin bu alandaki politikalar ile uyumlatrmaya byk lde devam etmitir. Trkiye ile katlm stratejisinin bir paras olarak tesis edilmi olan glendirilmi dzenli siyasi diyalog devam etmitir. Trkiye, Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikasnn (AGSP) gelitirilmesine ynelik gl ilgisini gstermitir. Trkiye, Bosna Hersek (EUPM), Makedonya Cumhuriyeti (Proxima) ve Kongo Demokratik Cumhuriyetinde (EUROPOL KINSHASA) AB nclndeki polis misyonlarna katlmaktadr. Trkiyenin Balkanlarda baz BM ve NATO bar misyonlarna katlm devam etmektedir. UNPROFOR, IFOR, KFOR ve SFOR misyonlarna katlmdan sonra Trkiye, Aralk 2004ten bu yana EUFOR-ALTHEA misyonuna katlmaktadr. Trkiyenin AGSPye olan etkin katksna ramen baz zorluklar devam etmitir. Trkiye, Berlin Art anlamasna dayanan AB-NATO stratejik ibirliine Kbrs ve Maltann dahil edilmesine direnmektedir. Kbrsla ilgili olarak Trkiye, siyasi nedenlerle, Kbrsn Konvansiyonel Silahlar, ift Kullanml Malzeme ve Teknolojileri hracat Kontrolne ilikin Wassenaar Dzenlemesi gibi belirli tedariki gruplarna yeliini bloke etmeyi srdrmektedir. Trkiye, zellikle nkleer silahlarn yaylmasnn nlenmesi szlemesi ve protokolleri dahil olmak zere kitle imha silahlarnn yaylmasnn nlenmesine ilikin mevcut uluslararas dzenlemelerin ouna taraftr ve her ne kadar bu balamda bir Hkmet kararna ynelik resmi bildirim bulunmasa da, Silah hracatna ilikin AB Davran Kurallarna uyum saladn belirtmitir. Trkiyenin AB sistemiyle tam uyumunun salanmasna ynelik almalar srmektedir. Hem Davran Kurallar hem de Kk ve Hafif Silahlara ilikin Ortak Eyleme, etkin uygulama yoluyla uyulmas, Trkiyenin kk ve hafif silahlar ile bunlarn mhimmatnn retimi, ticareti, transferi ve alkonmas zerinde etkin denetim yapmasn salayacaktr. Trkiye BM Ateli Silahlar Protokoln onaylamtr. Ortak D ve Gvenlik Politikas balamnda, Trkiyenin ABnin yaptrm ve kstlayc nlemleri, aklamalar, bildirileri ve giriimlerine geni apl uyumu devam etmitir.

71

Trkiye Orta Dou Bar Srecini desteklemeye devam etmitir. Trkiye, 2006 yl ubat aynda, terrle mcadelede belirli nlemlerin uygulanmas konusundaki AB Ortak Tutumunun hedeflerini paylaacan ve ulusal politikalarn szkonusu Ortak Tutumla uyumlatracan aklamtr. Hamas bu Ortak Tutum kapsamndaki listeye dahildir. Trkiye Filistin Topraklar iin Avrupa Birlii Polis Misyonuna katlmaya ilikin ilgisini ifade etmitir. Suriye ile ilikiler olumlu bir ekilde gelimeye devam etmitir. Trkiye, zellikle eski Lbnan Babakan Haririnin suikastna ilikin BM Komisyonunun aratrmas balamnda BMnin 1636 sayl Kararna ilikin olarak, uluslararas taleplere uymas konusunda Suriye liderliini ikna etmeye ynelik aba gstermitir. Eyll aynda, Lbnandaki UNIFIL misyonuna Trk askerlerinin katlmasna ilikin Hkmet tezkeresi Meclis tarafndan kabul etmitir. Trkiye, ABD makamlar ile Snni Araplar arasnda diyalog salayarak Irakta istikrar olumas iin somut giriimlerde bulunmutur. Trkiye, Trkiyenin gneydousunda Trk Silahl Kuvvetleriyle PKK arasnda artan atmalar ve Irak snrndan PKK yelerinin szmas arasnda dorudan bir ba olduunu iddia etmektedir. Kuzey Iraktan PKK terristlerinin szmasnn nlenmesi amacyla Irak snrna nemli sayda asker yerletirilmitir. Trk yetkilileri uluslararas toplumun taleplerine uymas konusunda ran tevik etmitir. Trkiye, Nkleer Silahlarn Yaylmasnn nlenmesi Antlamas ve buna bal Nkleer Gvence Denetimi Anlamasnn uygulanmas iin ran ile UAEA arasnda uzun vadeli garantilerin salanmas konusundaki AB abalarn desteklemitir. Trkiyenin Afganistann yeniden yaplanmas konusundaki Bonn srecine ilikin gl destei devam etmektedir. Trkiye, Fransa ve talya ile birlikte rotasyon usulyle, 2006 yl Austos ay itibariyle Kabil Blgesel Komutanlnn ortak liderliini stlenmitir. 2005 yl Nisan aynda Trkiye Babakan ile Ermenistan Cumhurbakan arasndaki resmi mektup teatisinden bu yana, Ermenistan ile ilikilerde nemli bir gelime olmamtr. Trkiye bu lke ile snrn amamtr. Bu, iyi komuluk ilikilerinin oluturulmas iin nemli bir adm olacaktr. Bu, zellikle ticaret balamnda her iki taraf iin yararl olacaktr. Gney Kafkasya ve Orta Asya lkeleri ile ilikiler konusunda Trkiyenin resmi tutumunun AB tutumu ile yakn uyum iinde olduu gzlemlenmitir. Trkiye, Avrupa Komuluk Politikasna desteini tekrarlamtr. Trkiye, blgesel bir giriim olan GUAMa (Grcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova) gzlemci statsyle katlmtr. Trkiye Azerbaycandaki seimleri yakndan izlemitir. Trkiye, 10 Kasm 2005 tarihinde Azerbaycandaki seimlere ilikin olarak AB Bakanl tarafndan yaplan aklamaya katlmtr. Trkiyenin Uluslararas Ceza Mahkemesi Statsn imzalamas konusunda gelime kaydedilmemitir. Trkiye, terrizmle mcadele konusunda yrtlen uluslararas kampanyada aktif bir rol oynamaya devam etmektedir. Eyll 2005te Nkleer Terrizm Faaliyetlerinin nlenmesine Dair Uluslararas Szlemeyi, Ocak 2006da ise Avrupa Konseyi Terrizmin nlenmesi Szlemesini imzalamtr. Trkiyenin AB tutumlaryla uyumunu srdrmesi

72

gerekmektedir. Terrizmle mcadele yasa ve politikalarnn AB uygulamalaryla uyumlu hale gelmesine gereksinim duyulmaktadr. dari kapasite balamnda, Trk Dileri Bakanlnn yaps AB Ortak D ve Gvenlik Politikas yapsyla uyumludur. Avrupa leri Mstear Yardmcs siyasi direktr grevini yrtmektedir. Ayn zamanda Avrupa sorumlusu ve Avrupa sorumlusu yardmcs da mevcuttur. Ortak D ve Gvenlik Politikasna ynelik iletiim Trk Dileri Bakanlnn da bal olduu ACN bilgi a erevesinde gerekletirilmektedir. Sonu Trkiyenin AB Ortak D ve Gvenlik Politikas ile genel olarak uyumu devam etmitir. Blgesel istikrarn gelitirilmesi iin Trkiye, Orta Dou, ran ve Iraktaki d politika faaliyetlerini artrmtr. Trkiye, Ermenistan ile snrlarn kapal tutmaya devam etmektedir. Trk makamlar AGSP misyonlar ve Avrupa Savunma Ajansna ciddi ilgi dile getirmilerdir. Ancak, Trkiyenin AGSPye katlm baz zorluklar iermeye devam etmektedir. Trkiye, Kbrs ve Maltann AB-NATO stratejik ibirliine katlmn engellemeyi srdrmektedir. Ayn ekilde, Trkiye halen Kbrsn Wassenaar Dzenlemelerine katlmna kar kmaktadr. Trkiyenin, Uluslararas Ceza Mahkemesi Statsn halen imzalamas gerekmektedir. Yunanistan ile ilikilerin olumlu bir seyir izlemeye devam etmitir. Trkiye komularyla her trl gerginlik kaynan ele almaldr ve snr anlamazlklarnn barl yoldan zmn olumsuz ynde etkileyecek eylemlerden kanmaldr. Trkiye Mzakere ereve Belgesinin 6. paragrafna uygun olarak, iyi komuluk ilikilerine ve ilerlemenin llecei dier gerekliliklere net bir ekilde bal kalmaldr 4.32 Fasl 32: Mali Kontrol

Kamu i mali kontrol alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kamu Maliyesi Ynetimi ve Kontrol Yasas ve Anayasann bteye ilikin ilgili maddeleri Aralk 2005te deitirilmi ve Kamu Maliyesi Ynetimi ve Kontrol Yasasnn tm maddeleri, btenin uygulanmasyla ilgili olanlar dahil, 1 Ocak 2006 tarihinde yrrle girmitir. Deiiklik hem olumlu, hem olumsuz gelimeleri beraberinde getirmitir. Ex-ante kontrol teriminin tanmlamas hari, yasada kullanlan terminolojinin gzden geirilmesi, uluslararas alanda kabul edilmi tanmlamalarla uyumu salamtr. Yasa ayn zamanda 2006-2008 dnemi iin yllk bte uygulamasn getirmitir. Ancak dner sermayenin, Yasann ilk halinde ngrld zere kaldrlmayarak, gzden geirilmesi ve nemli bir sayda kamu kurumunun Yasann dnda braklmas etkin mali kontrol ilkelerinden nemli bir sapma olarak grlmektedir. Kalknma Ajanslarn kuran (bkz. Blm 22) ve Ocak 2006da kanunlaan Yasa, Kalknma Ajanslarn Kamu Maliyesi Ynetimi ve Kontrol Yasas bnyesinin dnda brakmaktadr. Trkiye, Kamu Maliyesi Ynetimi ve Kontrol Yasasna ilikin baz uygulama ynetmeliklerini tatbik etmeye balamtr. Szkonusu yasa 2007 yl sonu itibariyle tam olarak uygulanmaya balanacaktr. Strateji gelitirme birimlerinin kurulmas ve bu birimlere personel atanmas sreci balamtr. kincil dzeydeki mevzuatn byk bir blm kabul edilmi olmakla beraber, uygulamada eksiklikler mevcuttur. Bu nedenle, reformun ana unsurlarndan biri olan i denetim halen ilevsel hale gelmemitir.

73

2004 ylnda kurulan Denetim Egdm Kurulu faaliyete gemitir. Ancak, szkonusu Kurulun bir danma organ addedilmesi ve mevcut uyumlatrma ve egdm grevlerinin, kurulun bu erevedeki sorumluklarnn yeterli bir ekilde yerine getirilmesinin salanmasn teminen daimi nitelikli merkezi bir uyum birimine aktarlmas gerekmektedir. 2005 ylnda Devlet Muhasebesi Standartlar Kurulu oluturulmutur. Bahsekonu kurulun grevi hkmete bal kamu kurumlarna uygulanacak muhasebe ve rapor standartlarn belirlemektir. Bu uygulamann gerekli yaps Babakanln 2005 ylnda kartt bir genelgeyle belirlenmitir. D denetim konusunda ise son lerleme Raporundan bu yana hibir ilerleme kaydedilmemitir. Kamu Maliye Ynetimi ve Kontrol Yasas d denetim yetkisini kapsam ve tr olarak Saytaya brakmtr. Bu ihtiyalar karlamak ve AB mktesebatna uyum salayabilmek iin Trkiyenin halen Meclisin gndeminde bulunan INTOSAT standartlarna uygun olarak hazrlanm Saytay yasasn kabul etmeye ihtiyac vardr. ABnin mali karlarnn korunmas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. ABnin mali karlarnn korunmas iin talep edilen Kamu Maliyesi Ynetimi ve Kontrol Yasasnn uygulama ynetmelii halen tatbik edilmemektedir. Bununla birlikte, AB fonlarnn denetlenmesi iin ulusal yetkilendirme grevlisi (national authorizing officer) bnyesinde ilgili Trkiye-AB anlamalarna gre faaliyet gsteren mekanizma kurulmutur. Bununla birlikte, PIFC sistemi ile sarih balant noktalarnn kurulmas gerekecektir.Bu mekanizmann, Topluluklarn mali karlarnn korunmasnn yasal, idari ve ilevsel tm alardan egdmn salayacak ve pheli dolandrclk ve dzensizlikleri Komisyonun ilgili birimlerine bildirecek, uygulamada bamsz olan dolandrclkla mcadelede egdm salayacak bir yaplanmayla desteklenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, dolandrclk ile mcadelede egdm salayacak bir birimin kurulmas sreci devam ederken, Komisyon, Babakanlk Denetleme Kurulunun OLAF nezdinde temas noktas olarak belirlenmesini memnuniyetle karlamtr. Trkiyenin hala, PIF-Szlemesi ve protokollerine ilikin mevzuatn tam olarak uyumlatrmas gerekmektedir. Bu alanda hazrlklar devam etmektedir. Trkiyenin idari yaps katlm ncesi fonlarnn ademi merkezi uygulama sistemi ile denetlenmesini kabul etmitir. Ancak rapor dneminde bu fonksiyonun yerine getirilmesinde ciddi eksiklikler yaanmtr. Bu eksiklikler Trk Hkmetine rapor edilmektedir. Euronun kalpazanla kar korunmas alannda Trkiye, sahte banknot ve madeni paralarn analiz ve snflandrlmas bakmndan yeterli deneyime sahiptir. Trkiye, drt kolluk kuvveti alannda da yeterli polis kapasitesini haizdir. Trkiye Austos 2005de Merkez Bankasna bal olarak Kalpazanl zleme Sistemini kurmutur. Bu giriimin, ulusal analiz merkezi, ulusal madeni para analiz merkezi ve ulusal merkezi ofisin kurularak tamamlanmas gerekmektedir. Sahte paralar tedavlden ekmeyen kredi kurumlar iin yaptrmlarn oluturulmas gerekmektedir. Euro madeni paralarna benzeyen madalya ve nian kalpazanln engellemek zere yaptrmlar ngren bir dzenlemeye ihtiya duyulmaktadr. Bu alanda hazrlklar yaplmaktadr. Sonu Genel olarak bu blmde baz ilerlemeler kaydedilmitir. Her ne kadar uygulama ynetmelii ve ilgili idari yap mevcut olsa da, Trkiyenin 2002 PIFC siyaset belgesini gncellemesi ve Kamu Maliyesi Ynetimi ve Kontrol Yasasn tam anlamyla ilevsel hale getirmesi iin abalarn artrmas gerekmektedir.

74

Trkiyenin halen, Avrupa Dolandrclk ile Mcadele Ofisi ve Euronun kalpazanla kar korunmasndan sorumlu ilgili Komisyon birimleri ile ibirliini salamak zere gerekli mercileri oluturmas gerekmektedir. 4.33 Fasl 33: Mali ve Bte Hkmleri: AB z kaynaklar sisteminin uygulanmas konusunda bir miktar gelime kaydedilmitir. Geleneksel z kaynaklar balamnda, Trkiyenin gmrk mevzuat byk lde AB mktesebatyla uyumludur. Trkiye bu alanda AB mktesebatna uyumunu arttran yeni statistik Yasasn 2005 Kasm aynda yrrle koymu, ancak. konuya ilikin uygulama ynetmelii halen kabul edilmemitir zellikle GSMHnin uygun biimde hesaplanmasn teminen ESA 95 standartlarnn uygulanmasna ilikin olarak daha fazla uyum salanmas gerekmektedir. KDV ve gmrk vergilerinde yolsuzluklarn nlenmesi iin daha fazla nlem alnmasna ihtiya duyulmaktadr. Trkiye gelir vergisi toplanmasn pekitirmek ve vergi mkelleflerinin gnll ekilde mevzuata uymalarn salamak amacyla Gelir daresi Bakanln kuran yasay 2005 yl Mays aynda kabul etmitir. Bu konuda uygulama ynetmelii tam anlamyla yrrle girmedii iin yasann etkisi henz deerlendirilememektedir. AB btesinden alnan veya AB btesine aktarlan fonlarn uygun ekilde tahsil edilmesi, izlenmesi, denmesi ve denetimi iin merkezi egdm salayacak tek bir birimin belirlenmesi gerekmektedir. Trkiyenin raporun dier ilgili blmlerinde belirtilen, tarm, gmrkler, vergilendirme, istatistik ve mali kontrol gibi politika alanlarnda idari kapasitesini glendirmeye ihtiyac vardr. Sonu Bu alandaki mktesebat mevzuata aktarm gerektirmese de, Trkiyenin ileride, doru hesaplama, tahsil, deme ve z kaynaklarn denetimini temin edecek egdm yaplar ile uygulama kurallarn oluturmas ve ayn zamanda z kaynaklarna ilikin kurallarnn uygulanmas hususunda ABye bilgi vermesi gerekmektedir.

75