GAYR RESM TERCME

AVRUPA KOMSYONU Brksel, 6 Kasm 2007 SEC (2007) 1436

TRKYE 2007 LERLEME RAPORU (COM(2006) 663)

1. Giri 1.1 nsz 1.2 ereve 1.3 AB ve Trkiye Arasndaki likiler 2. Gelitirilmi Siyasi Diyalog ve Siyasi Kriterler 2.1. Demokrasi ve Hukukun stnl 2.2. nsan Haklar ve Aznlklarn Korunmas 2.3. Blgesel Konular ve Uluslararas Ykmllkler 3. Ekonomik Kriterler 3.1. leyen Bir Piyasa Ekonomisinin Mevcudiyeti 3.2. Birlik inde Rekabeti Bask ve Piyasa Gleri ile Baedebilme Kapasitesi 4. yelik Ykmllklerini stlenebilme Yetenei 4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam 4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam 4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi 4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam 4.5.Fasl 5: Kamu Almlar 4.6. Fasl 6: irketler Hukuku 4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku 4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas 4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler 4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya 4.11. Fasl 11: Tarm 4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas 4.13. Fasl 13: Balklk 4.14. Fasl 14: Ulatrma Politikas 4.15. Fasl 15: Enerji 4.16. Fasl 16: Vergilendirme 4.17. Fasl 17: Ekonomik ve Parasal Politika 4.18. Fasl 18: statistik 4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam 4.20. Fasl 20: letmeler ve Sanayi Politikas 4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar 4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu 4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar 4.24. Fasl 24: Adalet, zgrlk ve Gvenlik 4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma 4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr 4.27. Fasl 27: evre 4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas 4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii 4.30. Fasl 30: D likiler 4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas 4.32. Fasl 32: Mali Kontrol 4.33. Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler STATSTK EK

3 3 3 3 5 5 10 23 25 25 29 32 32 32 34 35 37 38 38 39 41 43 44 45 47 48 49 51 52 52 53 55 56 57 58 64 68 68 69 71 72 73 74 76 77

1. GR 1.1. nsz Aralk 1997 tarihli Lksemburg AB Konseyi kararlarn takiben, Komisyon, Konsey ve Parlamentoya dzenli olarak rapor sunmaktadr. Trkiyenin yelie hazrlanma ynnde yapt ilerleme hakkndaki bu rapor, byk lde daha nceki raporlardaki ayn yapy takip etmektedir. Bu rapor; -Birlik ile Trkiye arasndaki ilikileri ksaca tanmlamakta; -yelik iin siyasi kriterler asndan Trkiyedeki durumu incelemekte; -yelik iin ekonomik kriterler asndan Trkiyenin durumunu incelemekte; -Trkiyenin yelik ykmllklerini, dier bir deyile, Antlamalar, ikincil mevzuat ve Birlik politikalar olarak tanmlanan mktesebat stlenme kapasitesini gzden geirmektedir. Bu rapor, 1 Ekim 2006 ve 2007 Ekim aynn ilk gnleri arasndaki sreyi kapsamaktadr. lerleme, alnan kararlar, fiilen kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirler temel alnarak deerlendirilmitir. Kural olarak, hazrlk veya Meclis onay gibi deiik aamalarda bulunan mevzuat veya tedbirler dikkate alnmamtr. Bu anlay, tm raporlara eit yaklalmasna ve nesnel bir deerlendirme yaplmasna olanak tanmaktadr. Rapor, Komisyon tarafndan toplanm ve incelenmi bilgiye dayanmaktadr. Buna ek olarak, Trk Hkmetinin ve ye lkelerin katklar, Avrupa Parlamentosu raporlar1 ve eitli uluslararas kurululardan ve sivil toplum rgtlerinden gelen bilgiler dahil olmak zere pek ok kaynak kullanlmtr. Komisyon, bu raporun ierdii teknik incelemeye dayanarak, genileme strateji kadnda2 Trkiyeye ilikin sonulara varmaktadr. 1.2. ereve Aralk 1999 Helsinki AB Konseyinde Trkiyeye aday lke stats verilmitir. Trkiye ile katlm mzakerelerine Ekim 2005 tarihinde balanmtr. Trkiye ile AET arasnda Ortaklk Anlamas 1963te imzalanm ve 1964 Aralk aynda yrrle girmitir. Trkiye ve AB, 1995te Gmrk Birlii oluturmulardr. 1.3 AB ve Trkiye arasndaki ilikiler Trkiye ile katlm mzakereleri devam etmitir. Hazrlayc analitik evrede son aamaya gelinmitir. Bu aamada her bir faslda mzakerelere balamak iin hazrlk seviyesi, tarama raporlar erevesinde deerlendirilmitir. Toplam 33 rapordan be tanesi Komisyon tarafndan AB Konseyine sunulmay beklemekte ve 6 tanesi Konseyde grlmektedir. Aralk 2006da AB Konseyi, Trkiyenin Kbrs Cumhuriyetine ynelik kstlamalar nedeniyle, mzakerelerin sekiz faslda almamasna ve Komisyon tarafndan Trkiyenin Ortaklk
Trkiye Raportr Bn. Oomen Ruijten Genileme Stratejisi ve Temel Glkler 2007-2008

Anlamasna Ek Protokol tam olarak uyguladn teyit edilinceye kadar btn fasllarn geici olarak kapanmamasna karar vermitir. Ayn zamanda AB Konseyi tarama srecinin devam edeceini ve teknik hazrlklar tamamlanan fasllarn Mzakere ereve Belgesi balamnda belirlenmi kurallar erevesinde alacan vurgulamtr. u ana kadar drt fasl (bilim ve teknoloji, sanayi politikas, istatistik, mali kontrol) mzakereler alm ve bir faslda (bilim ve teknoloji) geici olarak kapanmtr. Ayrca AB, Trkiyeyi 14 faslda mzakerelere balayabilmek iin gerekli olan hazrlk seviyesi hususunda bilgilendirmitir. AB ile Trkiye arasndaki gelitirilmi siyasi diyalog devam etmektedir. Siyasi diyalog toplantlar Haziran 2007de bakanlar seviyesinde ve Mart ile Eyll 2007de de siyasi direktrler dzeyinde yaplmtr. Bu toplantlar, Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterlerini gerekletirmesinde karlat ana zorluklar zerine odaklanm olup, Katlm Ortakl nceliklerini yerine getirmekteki ilerlemeyi deerlendirmitir. D politika konular da ayrca dzenli olarak grlmtr. Avrupa Topluluu (AT) Trkiye Gmrk Birlii 2006da 85 milyar Avroya ulaan AB Trkiye ikili ticaretinin daha da artmasna katkda bulunmu, dolaysyla Trkiyenin, ABnin yedinci ticari orta olmasn salamtr. Zorunlu ulusal rn standartlarnn drlmesi bu sreci olumlu desteklemitir. AB, Trkiyeden Kbrsa ynelik ulatrma alanndaki kstlamalar da dahil mallarn serbest dolamn snrlandran btn kstlamalarn kaldrlmasn istemitir. Trkiyenin ticarete ynelik teknik engeller, ithal lisanslar, devlet yardmlar ve fikri mlkiyet haklarnn uygulanmas konularnda yapt taahhtler yerine getirilmeyi beklemektedir. Trkiye uzun sreden beri devam eden canl bykba hayvan, sr eti ve dier hayvan rnleri ithalat yasa konusunda herhangi bir ilerleme kaydetmemitir. AB, Katlm Ortakl vastasyla sz konusu reform ncelikleri hakknda yetkililere rehberlik yapmaktadr. Sz konusu reform ncelikleri Ortaklk Anlamas erevesinde kurulan birimler araclyla izlenmekte ve tevik edilmektedir. Ortaklk Komitesi Mart 2007de toplanmtr. Kasm 2006dan bu yana sekiz alt-komite toplanmtr. Trkiye ile AT arasnda geri kabul anlamas iin yeni tur mzakereler Aralk 2006da gereklemitir. Konu hakknda o zamandan bu yana bir takm grmeler gerekletirilmi olmakla birlikte mzakereler asndan ilerleme salanamamtr. Trkiye bir vize kolayl anlamasnn mzakerelerine balamamtr. Mali yardm konusunda yeni Katlm ncesi Yardm Arac (IPA) iin 2007de 500 milyon Avro tahsis edilmitir. Btn programlar iin ulusal seviyede stratejik ok yll ereveyi salayan 2007 2009 iin ok Yll Planlama Belgesi 30 Nisan 2007de Komisyon tarafndan kabul edilmitir. Ayrca Trkiye, IPA erevesinde birok blgesel ve yatay programdan istifade etmektedir. 2006 Trkiye Ulusal Program (UP) erevesinde AB destekli projeler iin 370 milyon Avro salayan iki finansman anlamas 2007de imzalanmtr. 2006 UP erevesinde 21,5 milyon Avro Eyll 2007de seilen projeler araclyla AB ile Trkiye arasnda sivil toplum diyalogunu desteklemek iin kullanlacaktr. Avrupa Komisyonu, Trkiyenin Komisyon Program ve Kurumlarna katlmnn ortak finansman amacyla 2007de 62 milyon Avro tahsis etmitir. Katlm ncesi fonlarnn hazmedilmesindeki yava bir gelime kaydedilmektedir. Bu durum orta vadeli szleme son tarihlerinin tespit edilmesiyle kolaylatrlmaktadr. Ancak Trkiyenin

anahtar konumda bulunan merkezi olmayan yaplandrma (DIS) kurumlar zayf durumdadr. Trkiyenin, bu kurumlar glendirmek ve proje ve programlarn kalitesi ile etkinliini artrmak iin daha fazla aba sarf etmesine ihtiya vardr. 2. GELTRLM SYAS DYALOG VE SYAS KRTERLER Bu blm Trkiyenin demokrasiyi gvence altna alan kurumlarn istikrar, hukukun stnl, insan haklar ve aznlklarn korunmas konularn ieren Kopenhag Siyasi Kriterlerini karlamaya ynelik ilerlemesini deerlendirmektedir. Blm ayrca, uluslararas ykmllkler, blgesel ibirlii, ye ve genileme kapsamndaki lkeleri ile iyi komuluk ilikileri konularn gzden geirmektedir. 2.1 Demokrasi ve hukukun stnl Anayasa 10 Mays 2007 gn, Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM) saysal ounlua sahip Adalet ve Kalknma Partisi (AKP) tarafndan nerilen anayasa reform paketini kabul etmitir. Paket, Cumhurbakannn halk tarafndan yenilenebilir bir ekilde be yllna seilebilmesini, genel seimlerin be yl yerine drt ylda bir yenilenmesini ve parlamentonun tm oturum ve kararlar iin toplam milletvekili saysnn te birini ngren karar yeter saysn iermektedir. 21 Ekim 2007 gn yaplan referandumda bu reformlar kabul edilmitir. Ayr bir anayasal deiiklikle Parlamentoya seilebilme ya 30dan 25e indirilmitir. Yeni kurallar bir sonraki parlamento seimlerine kadar geerli olmayacaktr. Parlamento Parlamento seimleri 22 Temmuz 2007de yaplmtr. Katlm oran % 83ten fazla olmutur. Trk yetkililerin davetiyle AGT Demokratik Kurumlar ve nsan Haklar Ofisi (OSCE/ODIHR) bir seim gzlem misyonu gerekletirmitir. OSCE/ODIHR bir basn bildirisiyle, seim ynetiminin effaf, profesyonel ve etkili performansnn altn izmi, seim srecinin oulculuk ve yksek dzeyli bir toplumsal gven ortam ierisinde getiini vurgulamtr. Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesinden (PACE) bir heyet de seimleri izlemi ve benzer sonulara varmtr. Parlamentoda temsil edilebilmek iin gerekli olan % 10 seim barajn parti gemitir. Bu partiler % 46.6 oy oran ve 341 sandalye ile Adalet ve Kalknma Partisi (AKP), % 20.9 oy oran (99 sandalye) ile Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve % 14.3 oy oran (70 sandalye) ile Milliyeti Hareket Partisi (MHP)dir. 26 bamsz aday da ayrca seilmitir. Bunlardan Demokratik Toplum Partisinden (DTP) 20 milletvekili kendi parti gruplarn oluturmulardr. Bu durum toplam parti grubu saysn drde karmtr. Parlamentoda temsil edilen dier partiler 13 sandalye ile Demokratik Sol Parti (DSP) ve birer sandalye ile temsil edilen Byk Birlik Partisi (BBP) ve zgrlk ve Demokrasi Partisi (DP)dir. Yeni seilen Parlamento lkedeki siyasi eitlilii daha fazla yanstmaktadr. Bununla birlikte, siyasi partilerin Mecliste temsili iin gerekli %10luk barajn, ki bu baraj Avrupadaki parlamento sistemleri arasnda en yksek orandr, aa ekilmesine ilikin tartma devam etmitir. Bu konu ayn zamanda Avrupa nsan Haklar Mahkemesine (AHM) gtrlm ve AHM, Ocak 2007de, sz konusu barajn, zgr seim hakk iin herhangi bir ihlal tekil

etmediine karar vermi, ayn zamanda, istikrarl bir Meclis ounluu salama hedefini korumakla birlikte, baraj orannn drlmesinin, azami temsili mmkn klmak bakmndan arzu edilir olduunu kaydetmitir. Konu temyiz iin Byk Daireye sevk edilmitir. Cumhurbakan Cumhurbakan Sezerin grev sresinin Mays aynda sona ermesi dolaysyla Meclis Nisanda yeni Cumhurbakann semek amacyla toplanmtr. 27 Nisan 2007 tarihide yaplan ilk tur oylama muhalefet partileri tarafndan boykot edilmi ve tek aday olan Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Abdullah Gl gerekli olan te iki ounluu salayamamtr. Ayn gn, Genelkurmay Bakanl, yaynlad bir muhtra ile Cumhurbakanl seimlerine mdahale etmitir. (bkz. Gvenlik Glerinin Sivil Denetimi). Anayasa Mahkemesi, ana muhalefet partisi CHPnin yapm olduu bavuru zerine, 1 Mays gn ald bir kararla, oylamay te iki toplant yeter says bulunmad gerekesiyle geersiz ilan etmitir.(bkz. Yarg Sistemi). Yeni bir oylama yaplm ancak te iki toplant yeter says bulunamamtr. Bunun zerine Sayn Gl adayln geri ekmi ve btn sre iptal edilmitir. Bu durum, Trk Anayasasnda da ngrld ekilde erken seim srecini balatmtr. Austos aynda, yeni seilen Meclis, Bakan Gl, 3. turda, 339 oyla Cumhurbakan semitir. Cumhurbakan Sezer, Ombudsmanlk Yasas, Vakflar Yasas, zel retim Kurumlar Yasas gibi siyasi reformlara ilikin pek ok yasada veto hakkn kullanmtr. Cumhurbakan ayrca, Ombudsmanlk Yasas hakknda Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Cumhurbakan ile Hkmet arasndaki gergin ilikiler siyasi reform almalarnn yavalamasna katkda bulunmutur. Hkmet Genel seimlerinin ardndan Babakan Erdoan tarafndan tek parti AKP Hkmeti kurulmu ve 5 Eyllde gvenoyu almtr. Hkmet program, reformlarn srdrlmesi ynnde bir taahht iermektedir. Hkmet, zellikle temel haklar konusunda Trkiyeyi uluslararas standartlarla tam uyumlu hale getirmeyi hedefleyen geni kapsaml anayasal reformlar gerekletirmeyi ngrmektedir. Hkmet, Nisan 2007de aklanan, Trkiyenin AB Yol Haritasn (AB Mktesebatna Uyum Programn) yerine getirmekteki niyetini teyit etmitir. Yol Haritas, AB mevzuatna uyumlu hale gelmek iin ilgili kurumlara bir i klavuz niteliindedir ve 2007-2013 dneminde kabul edilerek yrrle girmesi ngrlen birincil ve ikincil nitelikteki yasal dzenlemelerden olumaktadr. Bakanlklararas Reform zleme Grubu Eyllde toplanmtr. Yeni Hkmette, Dileri Bakanl AB ile katlm mzakerelerinden sorumlu kurulu olmaya devam etmektedir. AB Genel Sekreterlii (ABGS) Dileri Bakanlna balanmtr, bata siyasi kriterler, mali ibirlii ve her bir fasla ilikin mzakereler olmak zere, koordinatr roln oynamaya devam etmektedir. Eyll 2007de, ABGS ile Devlet Planlama Tekilatnn Yol Haritasnn uygulanmas hakknda 3 aylk dnemlerle gzden geirme almalar yapacaklar aklanmtr. Ancak, stlendii nemli rol dikkate alndnda, ABGSnin kaynak ve personelinin glendirilmesine ihtiya bulunmaktadr. Bu hususta yaplan almalar snrl kalmtr.

Btnyle bakldnda, Trkiye, Nisan ayndaki Cumhurbakanl seimi sonrasndaki siyasi ve anayasal krizi, hr ve adil seimler yoluyla zmlemitir. Seimler, hukukun stnl ilkesi ve uluslararas standartlara uygun ekilde cereyan etmitir. Katlm oran yksek olmutur ve seilen yeni Meclis, Trkiyedeki siyasi eitlilii yksek oranda temsil etmektedir. Austos aynda yaplan Cumhurbakan seimleri Anayasaya uygun ve przsz ekilde gereklemitir. Yeni bir Hkmet kurulmu ve AB ynelimli bir reform gndemi sunmutur. Kamu Ynetimi Her bir Bakanln iinde mali kontrolden sorumlu olan strateji gelitirme birimlerinin daha iyi yaplandrlmasn kolaylatrmak amacyla, Nisan 2007de Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu (KMYK) deitirilmitir. Hkmet Ekim 2006da yerel idareler iin 600 kadar i deneti atamtr. Bu da KMYK yasasnn uygulanmasnda ileri bir adm tekil etmitir. Hkmet ayrca, Ekim 2006da belediye meclislerinin kurulmasna ilikin bir ynetmelik kabul etmitir. Bu meclisler, belediye ynetiminde yerel katlm ve sahip kmay tevik etmeye zemin oluturmalar amacyla Belediyeler Kanununda zorunlu hale getirilmitir. Personel istihdam asndan, belediyeler ve il zel idareleri tarafndan personel istihdam genel prensipleri srasyla ubat ve Haziran 2007de kabul edilmitir. Trkiye daha iyi dzenleme alannda ilerleme kaydetmitir: Hkmet Nisan 2007de yaynlad bir genelgeyle, dzenlemelerin kalitesini arttrmay teminen, Dzenleyici Etki Analizi (DEA) uygulamasn ve DEA Rehberini kabul etmitir. Brokrasi ve idari ykn azaltlmas alannda, vatandalarn eitli kamu hizmetlerinden yararlanmalarn kolaylatrmak iin, valilik ve kaymakamlklarda, Kasm 2006da tek admda hizmet uygulamas balatlmtr. Ocak 2007de, kamu ynetiminde kolaylatrma kapsamnda, 1085 adet gncelliini yitirmi genelge yrrlkten kaldrlmtr. E-devlet uygulamasndaki kullanm kolayl nemli lde iyiletirilmitir. Ancak Trkiye, Ombudsmanlk Yasasnn uygulanmasnn Anayasa Mahkemesi tarafndan Kasm 2006da askya alnm olmasndan bu yana, bir Ombudsmanlk sistemini henz kurabilmi deildir. Merkezi idareyi yeniden yaplandrma ve mahalli idarelere yetki devretmeyi hedefleyen Kamu Ynetimi ereve Kanun Tasarsnn kabul konusunda bir ilerleme olmamtr. Ayrca, mahalli idarelere daha fazla mali kaynak aktarlmas hususunda da ilerleme olmamtr. Kamu hizmetinin reformunun gerekliliinin genel kabul grm olmasna karlk devlet memurlarna ilikin kapsaml bir yasa tasars Meclise gnderilmemitir. KMYK yasasnn tam uygulanmas ve brokrasinin azaltlmasna ynelik kapsaml bir strateji gelitirilmesine ihtiya vardr. Genelde, kamu ynetimi ve kamu hizmetine ilikin mevzuat reformlarnda bir miktar ilerleme olmutur. Uygulama ve kapasitenin gelitirilmesi gibi anahtar konularda snrl ilerleme kaydedilmitir. Brokrasinin azaltlmasna, saydamln arttrlmasna, hesap verilebilirliinin glendirilmesine, yerel idarelerin mali kaynaklarnn ve yetkilerinin arttrlmasna daha ok nem gsterilmesi gerekmektedir.

Gvenlik glerinin sivil denetimi Ordunun, siyasi hayata mdahale giriimleri ve kamuya ynelik aklamalarna karlk, 2007 ilkbaharnda yaanan anayasal krizin sonucu demokratik srecin stnln teyit etmitir. Milli Gvenlik Kurulu (MGK) gzden geirilmi rol dorultusunda toplanmaya devam etmitir. Bykeli Burcuolu Eyll aynda yeni MGK Genel Sekreteri olarak atanmtr. MGKnn toplam personel says 408den 224e, askeri personel says 26dan 12ye dmtr. Ancak Silahl Kuvvetler, nemli lde siyasi etkinlik gstermeye devam etmitir. Silahl Kuvvetlerin st dzey mensuplar, Kbrs, laiklik ve Krt meseleleri dahil olmak zere, i ve d politika konularnda kamuya ynelik aklamalarn arttrmlardr. Genelkurmay Bakanl, birka kez Hkmetin beyan ve kararlarna kamusal alanda tepki gstermitir. Genelkurmay Bakanl, iddia edildii ekilde laikliin g kaybetmekte olduu endiesini dile getiren bir muhtray web sitesinde yaynlamak suretiyle Nisan 2007 Cumhurbakan seimi srecine dorudan mdahale etmitir. Silahl Kuvvetlerin st dzey mensuplarnn, zellikle gvenlik ve aznlk haklarna ilikin konularda bilimsel aratrma ve kamuya ynelik tartmalar snrlamak iin eitli giriimleri olmutur. te yandan ordu eitli vesilelerle basn hedef almtr. (bkz. fade zgrl blm) Gvenlik, Kamu Dzeni ve Takviye Birliklerine ilikin 1997 EMASYA gizli Protokol yrrlktedir. Genelkurmay Bakanl ve ileri Bakanl arasnda imzalanan protokol i gvenlik konularnda, belirli artlara bal olarak, sivil makamlarn talebi olmakszn askeri operasyon yrtlmesine imkan tanmaktadr. Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanunu ile MGK Kanununda bir deiiklik olmamtr. Sz konusu kanunlar Trk askeri glerinin rol ve grevlerini tanmlamakta ve ulusal gvenlii geni ekilde belirleyerek askerlere geni bir manevra alan brakmaktadr. Jandarmann stlendii sivil faaliyetlerde sivil denetiminin arttrlmas konusunda bir gelime olmamtr. Askeri bte ve harcamalar zerinde Parlamento denetiminin glendirilmesi konusunda bir ilerleme olmamtr. Meclis Plan ve Bte Komisyonu askeri bteyi sadece genel olarak gzden geirmektedir. Program ve projeleri incelememektedir. Ayrca, bte d kaynaklar Parlamento denetiminin dnda kalmaktadr. Denetleme konusunda, Anayasaya gre, Saytay, askeri harcamalarn ve mlklerinin harcama sonras denetimini yapabilmektedir. Ancak Saytay, Saytay Kanununun kabul edilmemesi nedeniyle askeri mlklerin denetimini yapamamaktadr. Ayrca, gvenlik kurumlarnn denetimine imkan veren, 2003 Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Yasasnn yeterli bir ekilde uygulanmas henz salanamamtr. Genel olarak, askeri makamlar zerinde tam bir sivil denetim ile savunma harcamalarnn Parlamento tarafndan denetimi konularnda ilerleme salanmamtr. Tam aksine, askerin, reform program dahil, sorumluluu dnda kalan alanlarda, kamuya ynelik aklama yapma eilimleri artmtr.

Yarg Sistemi Trk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanununda (CMK) 2006 Aralk aynda yaplan deiiklikler araclyla, yargnn verimlilii asndan ilerleme kaydedilmitir. Sz konusu deiiklikler, savcnn, kovuturma almamas kararlarna ilikin olarak takdir yetkisini geniletirken, arabuluculuk hkmlerini sadeletirmektedir. yl veya daha az hapis cezas gerektiren sularda, tutuklamaya alternatif olarak CMKda yer alan adli gzetim, tatmin edici bir ekilde ilemektedir. Gzaltna alma uygulamada ilerleme salanan bir alandr: 1298 personelin istihdam edildii 133 gzalt merkezi, 2006 Kasm ayndan bu yana tam alr hale gelmitir. Bilgi teknolojisinin kullanm yoluyla yargnn modernize edilmesi abalar srmektedir. Hakimler, Ulusal Yarg A Projesine ilikin olarak (UYAP3) davalarda olumlu sonular kaydetmilerdir. 2007 Mart aynda ise avukat portal bu aa eklenmitir. Rapor dneminde 864 hakim ve 476 savc atanmtr. Yarg iin bteden ayrlan kaynak, 409 milyon Avrodan (2005) 2006 ylnda 482 milyon Avroya ykselmitir. 2007 ylnn sonu itibariyle bu rakamn 865 milyon Avroya ulamas planlanmaktadr. 2007 Mays aynda, blgesel temyiz mahkemeleri iin dokuz blge belirlenmi, yasal gereksinimler erevesinde sz konusu mahkemelerin yarglama yetkisinin bulunduu corafi blgeler tanmlanmtr. Ancak, yargnn bamszl ve tarafszl konusundaki kayglar srmektedir. Nisan aynda, yeni Cumhurbakannn seimi kapsamnda, Anayasa Mahkemesi drt aleyhte oya kar yedi lehte oyla ald bir kararla, Cumhurbakanl seimleri iin birinci ve ikinci turlarda milletvekili saysnn 2/3nn yeter say (367 milletvekili) olduuna hkmetmi ve seimlerin ilk turunu iptal etmitir. Bu karar, Anayasa Mahkemesinin tarafsz hareket etmedii ynnde iddetli siyasi tepkilere ve sulamalara yol amtr. Bu olayda ve Meclis tarafndan Cumhuriyetin Cumhurbakannn seimiyle ilgili olarak Mahkeme, 1/3lk engelleyici aznlk kavramn yrrle sokmutur. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu, Kasm ayndaki nihai kararnda, emdinli davasnda4 iddianameyi hazrlayan savcy azletmitir. Van Asliye Mahkemesi, Temyiz Mahkemesinin suun yeterli lde temellendirilmemi olmas ynndeki kararn takiben davay en batan incelemeye balamtr. Temyiz Mahkemesi ayrca davann askeri mahkemenin yarg yetkisine girdiine hkmetmi ancak sz konusu karar Asliye Mahkemesi tarafndan reddedilmitir. Yksek mahkeme hakimlerinin atanmasna ilikin olarak tartmalar yaanmtr. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu, Temyiz Mahkemesi ve Dantay bnyesindeki mnhal kadrolara, Adalet Bakan ve Mstearnn toplantlara katlmamalar nedeniyle hakim seememitir. Sorun sonunda zmlenmi ve Nisan aynda seimler gerekletirilmitir. Genel olarak, mevzuatta yaplan deiikliklerin uygulanmas ve bilgi teknolojisinin sregelen kullanm yoluyla yargnn etkinliinde baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, Hkmet ve Yarg arasndaki ilikilerde yaanan gerilim, sistemin engelsiz ve etkin ilemesine yapc etkide bulunmamaktadr. Yargnn bamszlnn ve tarafszlnn glendirilmesi ynnde daha
3 4

UYAP bir bilgi sistemidir, bir e-adalet sistemi. Bu dava, 2006 Mart aynda, Trkiyenin Gneydousunda yer alan emdinlide bir kiinin ld, bazlarnn ise yaraland bombalama olayyla ilgilidir. Savc, yksek rtbeli askeri komutanlara sulamalar getiren iddianamesini 2006 Mart aynda aklamtr. Genelkurmay Bakanl sz konusu iddianameyi eletirmi ve anayasal sorumluluklar olan kurumlar harekete gemeye armtr. 2006 Nisan aynda Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu bahsekonu savcy azletmitir.

fazla yaplmas gereken bulunmaktadr. Son olarak, ne Yarg iin genel bir Ulusal Reform Stratejisi ne de onu uygulamak iin bir plan bulunmaktadr (Ayrca bkz: Fasl 23 Yarg ve Temel Haklar). Yolsuzlukla Mcadele Politikas Yolsuzlukla mcadele konusunda halen yrrlkte olan sistemin koordinasyonuna ilikin olarak, Babakanlk, siyaset belirlenmesi ve uluslararas kurulularla ibirlii konularnda koordinasyon konusundaki sorumluluunu, effafl Arttrma ve yi Ynetiimi Glendirme Bakanlar Komitesine devretmitir. Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu, Komiteye teknik ve idari destek vermekle grevlendirilmitir. Genelkurmay Askeri Mahkemesi, ilk kez, bir muvazzaf korgenerali yolsuzluk nedeniyle hapisle cezalandrmtr. Ayrca sekiz subay da cezalandrlmtr. Yce Divan, bir ihalede yaanan dzensizlikler nedeniyle eski bir enerji bakanna ertelenmi hapis cezas vermitir. Bata yerel ynetimlerde gerekleenler olmak zere yolsuzluk olaylar medyada geni yer bulmutur. Ancak baz hususlarn ele alnmas gerekmektedir. Saytay Kanununun kabul edilmesiyle ilgili olarak ilerleme salanamamtr. Ayrca, Parlamento, bnyesinde bir Kamu Harcamalar Komitesi bulunmad iin kamu harcamalar zerinde etkin denetim yrtememektedir. Milletvekillerinin ve kamu grevlilerinin kapsaml dokunulmazlklarnn snrlandrlmas, siyasi parti ve seim kampanyasna ilikin mevzuatn iyiletirilmesi ile effafln salanmas ele alnmas gereken kilit konular olarak ne kmaktadr. Etik ilkelere ilikin Kanunun, milletvekilleri, akademisyenler, ordu ve yargya geniletilmesi konusunda ise bir ilerleme kaydedilmemitir. Yolsuzlukla mcadele stratejisi oluturulmas hususunda bir gelime yaanmamtr. Yolsuzlukla mcadele konusunda politika oluturmak ve etkinlikler dzenlemek ile bu politika ve etkinlikleri deerlendirmekle grevli bir merkezi organn kurulmas nem tamaktadr. Yolsuzlukla mcadelede grev alan denetleme kurullar gibi kurumlar glendirilmemitir. Yolsuzluk konusunda istatistik ve veri toplamakla grevli bir kamu kurumu bulunmamaktadr. Genel olarak, yolsuzluk yaygn olup, yolsuzlukla mcadelede snrl ilerleme salanmtr. Bir yolsuzlukla mcadele stratejisinin oluturulmas, bu stratejinin uygulanmasn koordine etmek zere merkezi bir kurumun oluturulmas ile glendirilmi mevzuat byk nem tamaktadr (Ayrca bkz: Fasl 23 Yarg ve Temel Haklar). 2.2. nsan Haklar ve Aznlklarn Korunmas Uluslararas insan haklar hukukuna riayet nsan haklarna ilikin belgelerin onaylanmas balamnda, 2006 Ekim aynda Trkiye, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin denetim sistemine deiiklikler getiren 14 Nolu Protokol onaylamtr. Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemenin 2004 ylnda imzalanan Birinci htiyari Protokol, 2006 Kasm aynda onaylanm ve 2007 ubat aynda yrrle girmitir. Sz konusu Protokol, BM nsan Haklar Komitesinin, insan haklar ihlallerine ilikin olarak bireylerin ikayetlerini alma ve deerlendirme yetkisini tanmaktadr.

10

Engellilerin Haklarna likin BM Szlemesi, 2006 Aralk aynda BM Genel Kurulunda kabul edilmesini takiben 2007 Mart aynda imzalanmtr. Ancak, kenceye Kar BM Szlemesinin 2005 Eyll aynda imzalanan htiyari Protokol henz onaylanmamtr. Trkiye AHSye ek Protokol onaylamamtr. Rapor dneminde, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), Trkiyenin AHSnin en azndan bir maddesini ihlal ettii sonucuna vard 330 karar vermitir. 1 Eyll 2006 31 Austos 2007 dneminde AHMye yaplan yeni bavurularn says, bir sene nce ayn dnemde yaplan bavurulardan daha fazladr. Sz konusu yeni bavurularn te ikisinden fazlas, adil yarglama ve mlkiyet haklarnn korunmas haklar ile ilgilidir. Yaama hakk ve ikencenin yasaklanmasna da baz davalarda atfta bulunulmaktadr. Gemi reformlar AHMnin kararlarnn uygulanmas hususunda olumlu katklarda bulunmutur. Rapor dneminde, Bakanlar Komitesi, bata Terrle Mcadele Kanununun eski 8. maddesi (ifade zgrl) erevesindeki mahkumiyetlere ilikin AHM kararlar ve siyasi partilerin kapatlmas davalar olmak zere birok davay gndeminden kartmtr. Bununla birlikte, halen nemli sayda AHM karar Trkiye tarafndan uygulanmay beklemektedir. Bunlardan bazlar, genel yasama nlemleri gerektiren konularla ilgilidir. Bunlar, dierlerinin yannda, ifade zgrlne yasal kstlamalar ve baz kararlarda yeniden yarglamay engelleyen Trk Hukuk sistemindeki hkm kapsamaktadr. Ayrca, Bakanlar Komitesi, vicdani veya dini nedenlerle askeri hizmeti icra etmeyi reddeden kiilerin durumlarn dzenleyen yasal mevzuatn, AHS hkmleriyle uyumlu hale getirilmesi hususunda Trkiyenin almay ngrd tedbirler hakknda bilgi beklemektedir. Bakanlar Komitesinde gerekli yrtme nlemlerinin alnmasn bekleyen dier davalar, gvenlik kuvvetlerinin hareketlerinin kontrol ve ihlallere kar etkin tazminatlara ilikindir. Bu davalarn ou, 1990larn ilk yarsnda terrizme kar yaplan mcadele zemininde gerekleen ihlallerle ilgili olup bazlar ise normal polis etkinlikleri hakkndadr. Kararlarn yaynlanmasndan bu yana baz olumlu yasal reformlar gerekletirilmitir. Komite geriye kalan konular takip etmektedir. Kbrs davasnda, Bakanlar Komitesi, Nisan ayndaki toplantsnda, eitim ve din zgrl haklarna ilikin ihlallerin incelenmesini sona erdirmeye karar vermitir. Bekleyen konular arasnda Kbrsl Rumlarn Kbrsn kuzeyindeki mlkiyet haklar ve kayp ahslar konular yer almaktadr. Kbrsta yerinden edilmi kiilerin mlkiyet haklar5 konusunda ise, Xenidis Arestis davasna ilikin 2006 Aralk ayndaki Mahkeme karar, yeni tazminat mekanizmasnn, esas itibariyle, Mahkemenin belirttii hususlar karladn tespit etmitir. Ancak Mahkeme, mekanizmann Kbrsta mlkiyet sorunu iin etkin bir zm yolu oluturup, oluturmadn incelememitir. Genel olarak, Trkiye, uluslararas insan haklar enstrmanlarnn onaylanmas ve AHM kararlar konusunda ilerleme kaydetmitir. Ancak, kenceye Kar BM Szlemesine Ek htiyari Protokol henz onaylanmamtr. Ayrca Trkiyenin AHS erevesindeki ykmllklerinin btnyle yerine getirilmesi iin aba sarf edilmesi gerekmektedir.
5

Bkz. Bakanlar Komitesinin 17 Ekim 2007 tarihinde grn aklad Loizidou ve Trkiye davas (Bavuru no: 15318/89)

11

nsan haklarnn gelitirilmesi ve gzetilmesi asndan, Babakanla bal nsan Haklar Bakanl ve 931 nsan Haklar Kurulu 2006 ylnda bir nceki seneye nazaran daha fazla sayda bavuru almtr. nsan Haklar Kurullarnn gzalt merkezlerine ve kamuya bal sosyal hizmet kurumlarna ziyaretleri devam etmitir. Ancak, sz konusu kurumlarn almalar hakknda kamuoyunun daha fazla bilgi sahibi olmasna ve zellikle personel bakmndan yeterli kaynaklarn tahsis edilmesine ihtiya bulunmaktadr. Baz sivil toplum rgtleri, nsan Haklar Kurullarnn bamsz olmamalarn, bu kuruma katlmay reddetmek iin bir gereke olarak ileri srmektedir. Ayrca, Babakanla bal, sivil toplum rgtleri ile Bakanlklardan uzmanlar ve temsilcilerden oluan bir yapya sahip nsan Haklar Danma Kurulu, 2004 Ekim aynda Aznlk Haklar konusunda bir rapor yaymlamasndan bu yana faaliyet gstermemektedir. Bu raporun nde gelen iki yazar hakknda yasal ilem balatlmtr. Balangtaki beraat karar, 2007 Eyll aynda Yargtay tarafndan reddedilmi olup, temyiz sreci devam etmektedir. Genel olarak, insan haklarnn kurumsal erevesinin iyiletirilmesi iin ilave aba sarf edilmesi gerekmektedir. Medeni ve Siyasi Haklar kenceye sfr tolerans politikasyla getirilen yasal tedbirlerin olumlu etkileri devam etmektedir. kence ve kt muamele vakalarnn saysndaki azalma eilimi teyit edilmitir. Avukata eriim konusundaki reformlar olumlu sonular gstermitir (bkz. Adalete Eriim blm). Trkiye, kt muamele vakas iddialarnn tbbi muayenesine ynelik sistemini glendirmek iin abalarn devam ettirmitir. Trkiyedeki adli tp merkezlerinin says arttrlm ve Adli Tp Kurumu stanbul Protokolnn6 uygulanmasn glendirmek amacyla bir proje balatmtr. Bununla birlikte, zellikle tutuklama srasnda ve gzalt merkezleri dnda ikence ve kt muamele vakalar halen bildirilmektedir. kenceye Kar BM Szlemesine Ek htiyari Protokoln henz onaylanmam olmas nedeniyle, gzalt merkezlerinin bamsz ulusal organlarca izlenmesi uygulamas yoktur. Avukat huzurunda alnmayan ya da bir yarg nnde teyit edilmemi ifadelerin kullanlmas Ceza Muhakemesi Kanununda yasaklanmtr. Ancak, Yargtay bu tr ifadelerin kullanlmas yasann geriye dnk olarak uygulanamayacana hkmetmitir. Daval tarafndan kt muamele iddiasnda bulunulmu olmasna ramen, mahkemelerin bu tr kantlar dava dosyasndan kaldrmad vakalar bulunmaktadr. Adalet Bakanlna bal Adli Tp Kurumunun bamszlnn glendirilmesine ve tbbi raporlarnn genel kalitesinin iyiletirilmesine ihtiya duyulmaktadr. Ayrca, tbbi muayeneler zaman zaman kolluk kuvvetlerinin huzurunda gerekletirilmektedir. kence ve kt muamele madurlar esas olarak sivil toplum rgtlerinin salad rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmaktadr. Bu durum ksmen, ikence ve kt muamele madurlar iin devlet hizmetlerinin eksikliinden ya da bunlara eriimin mmkn olmamasndan kaynaklanmaktadr. nsan haklar ihlallerinin cezasz kalmasna kar yrtlen mcadele endie konusu olmaya devam etmektedir. Gvenlik kuvvetleri tarafndan gerekletirilen insan haklar ihlalleri iddialarnn annda, tarafsz ve bamsz bir ekilde aratrlmas uygulamas mevcut deildir.
6

stanbul Protokol: BM nsan Haklar Yksek Komiserine sunulan, kence ve Dier Zalimane, Gayriinsani Aalayc Muamele ve Cezann Etkili Soruturmas ve Belgelendirmesi El Kitab, 9 Austos 1999.

12

Ayrca, ikence ve kt muamele iddialarna ilikin yasal ilemler etkin yarglama prosedrlerinin eksiklii veya bu prosedrlerin suistimal edilmesi nedeniyle sklkla gecikmektedir. Genel olarak, Trk mevzuat ikence ve kt muameleye kar kapsaml tedbirler iermektedir. Ancak, zellikle tutuklama ncesinde vakalar meydana gelebilmektedir. Sularn cezasz kalmasna kar mcadele endie konusu olmaya devam etmektedir. Trkiyenin, gvenlik gleri tarafndan insan haklar ihlalleri yapldna dair iddialar daha kapsaml bir ekilde incelemesi gerekmektedir. Adalete eriim balamnda bir miktar ilerleme salanmtr. Rapor dneminde gzaltndaki kiilerin avukata eriiminde iyilemeler meydana gelmitir. Raporlar, kentsel blgelerde gzaltndaki kiilerin ounluunun gzaltna alndktan hemen sonra avukata danabildiklerini gstermektedir. Ancak, avukata eriim lke apnda ve ilenen suun trne gre deiiklik gstermektedir. Gvenlik gleri gzaltndaki kiilere kanunun gerektirdii gibi derhal avukata eriim imkann her zaman salamamlardr. Sanklarn avukata eriiminin olmad vakalarn says, ayn koullarda kentsel alanlarda bavuranlara kyasla krsal kesimlerde, zellikle lkenin Gneydousunda daha fazla olmutur. Mevcut yasal erevede, sanklar hkm giydikleri takdirde avukatn cretini demekle ykmldr. 2006 Aralk aynda Ceza Muhakemesi Kanununda kabul edilen deiiklikler, savunma avukat grevlendirilmesine ynelik yeni bir sistem getirmitir. Yeni sistem altnda, savunma avukatnn zorunlu grevlendirilmesine hak salayan su eitleri eskisine gre daha kstl olabilir. Balangta, yeni sistemin uygulanmas ile ilgili olarak Hkmetle uzlamazlk yaanmasndan ve yeni hkmleri protesto etmek amacyla avukat atamalarnn askya alnmasndan sonra, Barolar nihayet Hkmetle anlamaya varm ve sistem yeniden ilemeye balamtr. Cezaevlerinin fiziksel altyapsnn iyiletirilmesi ve personelin eitiminin gelitirilmesi devam etmitir. Yksek gvenlikli F-tipi cezaevleri balamnda, mahkumlarn ortak faaliyetlerinde daha nce tespit edilmi olan eksikliklerin giderilmesi iin bir genelge yaynlamtr. Cezaevleri, Ceza Kurumlarnn ve Cezaevleri zleme Kurullarnn, BM organlarnn ve Avrupa Konseyi kencenin nlenmesi Komitesinin dzenli denetimlerine tabidir. Ancak, koularn kalabalk olmas, ortak faaliyetlere ilikin hkmlerin tutarl ekilde uygulanmamas, mahkumlarn yazmalarna kstlamalar getirilmesi ve salk/psikiyatri kaynaklarnn yetersiz olmas, cezaevlerinde ne kan sorunlardr. kenceye Kar BM Szlemesine Ek htiyari Protokoln henz onaylanmam olmas nedeniyle, sivil ve askeri cezaevleri bamsz ulusal organlarca izlemeye ak deildir. Arlatrlm mebbet hapis cezasna arptrlm kiiler iin hcre hapsinin uygulanmasna ynelik hkmler halen yrrlktedir. Bu tr bir rejim mmkn olan en ksa sre iin uygulanmal ve ilgili mahkumun bireysel risk deerlendirmesine dayanmaldr. Ayrca, cezaevi grevlileri tarafndan gerekletirilen kt muamele vakalar meydana gelmitir. Basn dahil ifade zgrlne ilikin olarak, Trk toplumu tarafndan hassas olarak alglanan konular dahil olmak zere, Trk basnnda geni bir yelpazede eitli konular hakknda serbest tartma devam etmitir.

13

Ancak, Ceza Kanununun belirli hkmleri uyarnca, iddet iermeyen grlerin ifadesinin kovuturmaya ve cezalandrmaya tabi olmas ciddi endie kaynadr. Hakknda kovuturma alan kiilerin says 2006 ylnda 2005e kyasla neredeyse iki katna ykselmi, 2007 ylnda bu say daha da artmtr. Bu sulamalarn yarsndan fazlas Trk Ceza Kanunu ve zellikle de Trkle, Cumhuriyete ve devletin kurum ve kurulularna hakareti cezalandran 301. madde kapsamnda getirilmitir. Yargtayn 301. maddeyle ilgili olarak 2006 ylnda gelitirdii kstlayc itihat halen yrrlktedir. Bu erevede, 301. maddenin ilgili AB standartlaryla uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Ayn husus iddet iermeyen grlerin ifadesinin kovuturulmas iin kullanlan ve ifade zgrln snrlandrabilen dier yasal hkmler7 iin de geerlidir. Terrle Mcadele Kanununun ifade zgrl zerindeki potansiyel etkisi de endie vericidir. Tarihi konularda iddet iermeyen grler ifade ettii iin eitli cezai hkmlerle karlaan Ermeni kkenli Trk gazeteci Hrant Dink 2007 Ocak aynda bir suikasta kurban gitmitir. ldrlmesi Trk toplumunda dayanma hareketi balatm olsa da, faillere destek ifadeleri de dile getirilmitir. Hrant Dink cinayetinin faillerine kar 2 Temmuz tarihinde alm olan dava halen devam etmektedir. Polis ihmali iddialar dahil olmak zere, kapsaml soruturmaya ihtiya duyulmaktadr. nsan haklar savunucularna, gazetecilere ve akademisyenlere kar adli ilemler ve tehditler, akademik evreler de dahil olmak zere lke genelinde kendi kendini sansr etme eilimine neden olan bir atmosferin domasna yol amtr. Orduyla ilgili konularda ok sayda makale yaymlayan haftalk Nokta dergisi, 2007 Nisan aynda sahibinin kararyla yaymn durdurmutur. Bunun ardndan, Genelkurmay Askeri Savcs adna hareket eden Cumhuriyet Savcsnn talimatyla derginin merkezine polis baskn dzenlenmitir. Askeri konularda basn zgrl Genelkurmayn bir i ynergesiyle snrlandrlmtr. Sz konusu ynerge, orduya kar en eletirel gazetecilerin askeri kabul ve brifinglere davetini men etmektedir. Genel olarak, iddet iermeyen grlerin ifadesine kar kovuturma ve hkmler ile gazetelere kar gerekletirilen hareketler, Trk hukuk sisteminin ifade zgrln, Avrupa standartlaryla uyumlu bir ekilde btnyle gvence altna almadn gstermektedir. fade zgrln kstlayan 301. madde ve Trk Ceza Kanununun dier hkmleri, Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin itihat hukukuyla uyumlu hale getirilmelidir. Toplanma zgrlne ilikin yasal ereve genel olarak Avrupa standartlaryla uyumludur. Vatandalar, ou durumda, bu haklarn resmi makamlarn veya gvenlik kuvvetlerinin mdahalesi olmadan kullanabilmilerdir. Cumhurbakanl seimi dneminde Ankara, stanbul ve zmirde kitle gsterileri olaysz gerekletirilmitir. Krt Yeni Yl (Nevruz) kutlamalar srasnda az sayda iddet olay rapor edilmitir. Ancak, 700den fazla kiinin gzaltna alnd stanbuldaki 1 Mays gsterilerinde polis tarafndan ar g kullanldna ilikin bir soruturma devam etmektedir. Dernek kurma zgrlyle ilgili olarak, yasal ereveye 2004 ylnda getirilen deiikliklerin olumlu sonular olmutur. Bu balamda, derneklerin ve derneklere ye olanlarn says artmtr.
7

Kamu dzenine kar sular cezalandran Trk Ceza Kanununun 215,216, 217 ve 220. Maddeleri Krt konularna uygulanmtr. Mahkeme kararlarna kar gazetecilerin, insan haklar savunucularnn ve avukatlarn yorumlar da 288. Madde kapsamnda kovuturmaya yol amtr (adil yarglamay etkileme teebbs).

14

Dini derneklerin tesciline ilikin olumlu gelimeler kaydedilmitir. Tznde dini amalara aka yer verilen Yehova ahitlerini Destekleme Dernei aleyhine alan kapatma davasnda, Yargtay, beraat kararn onamtr. Dernek temsilcileri, Dernein tzel kiilie sahip bulunmas ve bylece, mlkiyet sahibi olma, dernek mahali kiralama veya satn alma, ba kabul etme ve hukuki menfaatlerini mahkemede savunabilme konumunda olabileceini dnmektedirler. Bir baka benzer dava, ilk derece mahkemesinin beraat kararnn ardndan srmektedir. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, siyasi partilerin kapatlmas konusundaki Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlarnn uygulanmasyla ilgili davalar gndeminden karmtr. Bakanlar Komitesi, konuya ilikin kararnda, 2001 ylndaki Anayasa deiikliklerinin ve 2003 ylnda Siyasi Partiler Kanununda yaplan deiikliklerin, devletin dernek kurma zgrlne ilikin her trl mdahalesinin ll olmas artn glendirdiini belirtmitir. Bununla birlikte, Dernekler Kanununca ngrlen, yurtdndan mali destek almadan nce ilgili makamlarn bilgilendirilmesi ve bu tr desteklere ilikin ayrntl belgelerin sunulmas ykmllkleri, derneklerin faaliyetleri asndan bir yk tekil etmektedir. Ayrca, baz dernekler zorluklarla karlamaktadrlar. Amnesty International Trkiyenin hesaplar 1 Ocak 2007den bu yana bloke edilmitir. Siyasi partilerin Trkeden baka bir dil kullanmalarna izin verilmemektedir. (bkz. Kltrel Haklar) Sivil toplumun geliimi ve diyalou alannda son dnemdeki reformlarla balayan ve son birka yldr gzlenen olumlu eilim srmtr. Sivil toplum rgtleri, politikalarn ekillendirilmesinde ve sosyal, ekonomik ve siyasi konularn ele alnmasnda daha aktif bir rol alabilmektedirler. Yaklak 80.000 kaytl dernek, birka yz sendika ve oda (mesleki rgtler dahil) bulunmaktadr. Bununla birlikte, politika oluturma srecine katlmn gelimesi halinde siyasi oulculuk glenecektir. Dini zgrlklere ilikin olarak, ibadet zgrl genel olarak teminat altndadr. Trk makamlar Yehova ahitlerini Destekleme Derneinin kanuna uygun bir ekilde tescil edildiini teyit eden bir nihai karar almlardr. (bkz. Dernek Kurma zgrl) Hkmet ve gayrimslim topluluklar arasndaki diyalog srmtr. eitli Bakanlklarn st dzey yetkililerinden oluan bir heyet, Haziran aynda gayrimslim topluluklarn dini liderlerini stanbulda ziyaret etmitir. 19 Haziranda, ileri Bakanl, gayrimslim Trk vatandalarnn dini zgrlklerine dair bir genelge yaymlamtr. Genelgede, gayrimslim vatandalara ve bunlarn ibadet yerlerine ynelik bireysel sularda bir art olduu kabul edilmektedir. Genelge ile tm illerin Valilerinden benzer olaylarn tekrarlanmasnn nlenmesi ve deiik din ve inanlardan bireylere ynelik hogrnn artrlmasna ilikin gerekli tedbirlerin alnmas istenmektedir. Genelgenin etkisinin uygulamada deerlendirilmesi gerekecektir. Nfus Hizmetleri Kanununun Uygulanmasna likin Ynetmelik, 2006 Kasm aynda yrrle girmitir. Ynetmelik, aile nfus kaytlarnda dine ilikin olarak talep edilen bilgilerin, sadece vatandalarn yazl beyanna bal olarak yazlmasn, deitirilmesini ve silinmesini salamaktadr. Bununla birlikte, nfus czdanlar gibi idari belgeler, doldurulabilecek veya bo brakabilecek olan din hanesi iermektedir. Bu durum, ayrmc uygulamalara yol aabilecektir. Ayrca, resmen tannmayan dinler hakkndaki endieler halen devam etmektedir.

15

Nisan aynda, Malatyada, yerel Protestan toplulua ait bir basm evinde Protestan ldrlmtr. Suun, Terrle Mcadele Kanunu kapsamnda soruturulmasna devam edilmektedir. Protestanlar aleyhinde Trkle hakaret nedeniyle alan bir baka dava, youn gvenlik nlemleri altnda devam etmektedir. Gayrimslim topluluklarn din adamlarna ve ibadet yerlerine ynelik saldrlar hakknda haberler gelmektedir. Medya veya resmi makamlar tarafndan, misyonerler, lkenin btnlne bir tehdit, gayrimslim aznlklar Trk toplumunun ayrlmaz bir paras olmadklar eklinde tasvir edilebilmektedir. Bugne dek, gayrimslim aznlklara ynelik olarak kullanlan nefreti tevik edebilecek sylemler cezasz kalmtr. Gayrimslim dini topluluklar - rgtlenmi dini gruplar olarak - tzel kiiliklerinin olmay ve snrl mlkiyet haklar gibi sorunlarla karlamaya devam etmektedirler. Bu topluluklar, vakflarnn idaresinde ve mlklerini yarg yoluyla geri almakta da sorunlar yaamaktadrlar. Yerel makamlarca ibadet yerleri iin ina izni verilmesi, ilden ile deiiklikler arz etmektedir. Bu durum, mar Kanununun keyfi uygulanmasna yol aabilmektedir. Baz kiliseler, ibadet yeri olarak tescil edilememitir. Aleviler, ibadet yerlerini (cem evleri) amakta sorunlarla karlamaktadrlar. Cem evleri, ibadet yeri olarak tannmamakta ve resmi makamlardan yardm almamaktadrlar. Eitimle ilgili olarak, din kltr ve ahlak bilgisi dersleri zorunludur. Alevi bir aile tarafndan yaplan bavuruya karlk AHM8, Ekim 2007de, oybirliiyle, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 1 Nolu Protokolnn (eitim hakkna ilikin) 2nci maddesinin ihlal edilmi olduuna karar vermitir. Mahkeme, Hkmet tarafndan, bu derslerin Trk toplumundaki dini eitlilikleri gzetmediinin kabul edilmesini not etmitir. Mahkeme ayrca, Trkiyedeki din eitimi mfredatnn demokratik toplumun gerektirdii tarafszlk ve oulculuk ltlerini karlamadna ve ebeveynlerin inanlarna sayg duyulmasn teminat altna alan uygun bir yntemin bulunmadna hkmetmitir. Sonu olarak, Mahkeme, Trkiyenin eitim sistemini ve ulusal mevzuatn Avrupa nsan Haklar Szlemesine uygun hale getirmesi gerektiine hkmetmitir. Din adamlarnn eitimi konusundaki snrlamalar devam etmektedir. Trk mevzuat, bu topluluklar iin zel yksek renim imkn salamamaktadr ve kamu eitim sistemi iinde de bu tr imkanlar bulunmamaktadr. Heybeliada Rum Ortodoks Ruhban Okulu hala kapaldr. Trkiyede 2006 Aralk ay itibaryla Yabanclarn alma zinlerine likin Kanunun Uygulama Tzne bal olarak 122 yabanc din adam almaktadr. Buna ramen, Trkiyede almak isteyen ancak sorunlarla karlaan ve Trk vatandalaryla eit muameleye tabi olma haklar salanmayan yabanc din adamlarna ilikin vakalar rapor edilmektedir. Ekmenik Patrik, dini Ekmenik unvann her vesileyle kullanma zgrlne sahip deildir. Haziran 2007de, Yargtay, Ekmenik Patrikhanenin Sen Sinod Meclisine kar alan dava hakknda karar vermitir. Mahkeme, sann beraatna hkmetmitir. Bununla birlikte, kararda, Trk mevzuatnda Patrikhaneyi Ekmenik klan hibir dayanan bulunmadna, Patrikhanenin tzel kiilii bulunmayan bir dini kurum olduuna, Patrikhanede yaplan dini seimlere katlanlarn ve seilenlerin Trk vatandalar olmalar ve seim tarihinde Trkiyede alyor olmalar gerektiine hkmedilmektedir. Bu karar, Patrikhanenin ve dier gayrimslim dini topluluklarn, Avrupa nsan Haklar Szlemesi tarafndan teminat altna alnan haklarn kullanmalarnda ilave sorunlara yol ama potansiyeli vardr.
Hasan ve Eylem Zengin-Trkiye davas (bavuru says: 1448/04)

16

Genel olarak, dini zgrlklere ilikin ortam, uygulamada bu haklarn tam olarak sayg grmelerine imkan tanmamaktadr. Tm dini topluluklarn gereksiz kstlamalara tabi olmakszn faaliyet gstermeleri iin, Avrupa nsan Haklar Szlemesine uygun bir yasal ereve oluturulmas beklenmektedir. Aleviler ve gayrimslim dini topluluklar tarafndan karlalan temel zorluklara ilikin olarak gelime kaydedilmemitir. Ekonomik ve Sosyal Haklar Kadn haklar alannda, yaplan deiikliklerle Ailenin Korunmas Kanunu, ayr yaayan aile yeleri de dahil ailenin btn bireylerini ierecek ekilde geniletilmitir. Bu deiikliklerle, mahkeme srecinde bavuru ve idari ilemler iin alnan btn harlar kaldrlmtr. Trk makamlar, valiliklere, hkimlere ve savclara ynelik olarak, iddet madurlarna salanan hizmetlerin gelitirilmesi amacyla genelgeler yaymlamlardr. Tre cinayetleri ve kadnlara ynelik aile ii iddetle mcadele amacyla yaymlanan Babakanlk Genelgesi, Kadnn Stats Genel Mdrl egdmnde uygulamaya konulmutur. Kamu kurumlar ve sivil toplum arasndaki egdm gelitirilmitir ve genelgenin uygulanmasnn izlenmesi amacyla kamu kurumlar ve kadn sivil toplum rgtleri ile dzenli toplantlar dzenlenmektedir. Kadna ynelik iddetin nlenmesi iin balatlan ve Hkmet, medya, zel sektr ve BM Nfus Fonu tarafndan desteklenen kampanyalar devam etmektedir. Askere alnanlar, mevcut mfredatn bir blm olarak, konuya ilikin eitim grmektedirler. Aile ii iddete maruz kalan kadnlar iin alan snma evlerinin says, Sosyal Hizmetler ocuk Esirgeme Kurumu, belediyeler ve kadn sivil toplum rgtleri tarafndan iletilenler dahil olmak zere 33e ykselmitir. Bir sivil toplum rgt tarafndan kadnlarn siyasete katlmlar konusundaki bilinci artrmaya ve 2007 Temmuz aynda yaplan seimde kadn adaylarn tevik edilmesine ynelik kampanya, kamuoyunun dikkatini bu konuya ekmekte baarl olmutur. Parlamentoda daha fazla kadn iin duyulan gereksinim ve bu amala kadn yeler iin kota getirilmesi olana kamuoyunda tartlmtr. 2007 seimlerinde bir nceki Parlamentoya kyasla iki misli kadn milletvekili (51) Parlamentoya seilmitir. Kurumsal kapasite asndan, Kadnn Stats Genel Mdrlne yeni personel alnmtr. Buna ramen, aile ii iddet hala yaygndr. Tre cinayetleri, erken ve zorla evlilikler devam etmektedir. Ayrca, aile ii iddet ve tre cinayetlerine ilikin gvenilir veriye eriim, bir sorun olmaya devam etmektedir. Talebi karlamak iin daha fazla snma evine ihtiya bulunmaktadr ve snma evlerinin hizmetleri gelitirilmelidir. Kolluk kuvvetlerinin, hkimlerin ve savclarn eitimleri hzlandrlmaldr. Baz yksek profilli pozisyonlara sahip olsalar bile, geneli itibaryla kadnlarn igc piyasasna katlm dktr. (bkz. Fasl 19- stihdam ve Sosyal Politika) Kadnlarn seimde belirlenen ulusal ve yerel organlara katlm snrl kalmtr. Genel olarak kadnlarn iddetten korunmas ynnde gelime salanmtr. Cinsiyet eitliini teminat altna alan yasal ereve mevcuttur. Buna ramen, bu ereveyi sosyal bir gerek haline dntrmek iin daha fazla abaya ihtiya duyulmaktadr. Ekonomik katlm ve frsatlar, eitim dzeyi, salk ve siyasi g asndan kadn ve erkek arasndaki fark belirgin dzeydedir.

17

ocuk haklarna ilikin olarak, ocuk iiliiyle mcadele iin srdrlen gayretler devam etmitir. ocuk iilii konusundaki bir aratrma ocuk iilerin genel orannn 1999 ylnda % 10.3ten 2006 ylnda % 5.9a dtn gstermitir. Eitim konusunda ise, ilk retimde cinsiyetler arasndaki fark 2005-2006 eitim-retim ylnda % 5ten 2006-2007 eitim-retim ylnda % 4.6ya dmtr. Milli Eitim Bakanl ve UNICEF tarafndan yrtlen kz ocuklar iin eitim kampanyasnn ilk safhas sona ermitir. 2004 ve 2006 yllar arasnda 191.879 kz ocuu ve 114.734 erkek ocuu ilk retim sistemine dahil edilmitir. Nakit transferi plan, ailelere dorudan gelir destei salayarak kampanyay glendirmitir. lkretim ve okul ncesi retimde kayt oranlarn artrmay amalayan zel sektr ve hkmet d rgtlerin kampanyalar devam etmitir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ocuklarn fakirliine kar ulusal bir strateji gelitirmeye balamtr. Sokak ocuklar olgusuyla mcadelede temel oluturmak zere alan ocuklar ve/veya sokak ocuklar hakknda veri toplamak iin hkmet bir tebli yaymlanmtr. Bu plan erevesinde, ok sayda sokak ocuunun yaad yedi ehir eylem planlar kabul etmitir. ocuk Koruma Kanununun uygulanmasna ynelik bir ynetmelik yrrle girmitir. Ynetmelik bir saldr sonucunda psikolojik olarak etkilenmi olan ocuk madurlarn soruturma esnasnda sadece bir kez ve bir uzman nezaretinde ahit olarak dinlenmesini gerektirmektedir. Gzetim altndaki ocuk sulular, asayii salamakla grevli kurumlarn ocuk sulular birimlerinde tutuklanacak olmakla birlikte kelepelenemezler ve hareketleri engellenemez. Savclklarda ocuk Sulular Brosunun kurulmas gerekmektedir. Buna karlk, ilkretim kayt oran % 90 civarnda seyretmektedir. Eitim alannda, ilerlemenin ve zellikle ilkretimde kz ocuklarnn okul brakma olaylarnn izlenmesi gerekmektedir. Okullama oranndaki blgesel farkllklarn azaltlmas iin daha ok gayret sarf edilmesi gerekmektedir. Kz ocuklarnn ilkretim dzeyindeki okullama oran artmtr, ancak, (kz ve erkek ocuklarnn) orta retimdeki okullama oran arasndaki byk fark sregelmektedir. 10 yl ncesi ile kyaslandnda, son 10 ylda kayt edilmemi ocuklarn orannda nemli bir d gzlenmesine ramen, zellikle lkenin dou ve gneydousunda 5 yan altndaki ocuklar arasnda doumda kayt edilmemi olanlarn oran halen yksek seviyede bulunmaktadr. Bu durum ocuklarn ileride salk ve eitim hizmetlerine eriimlerinde engeller yaratmaktadr. Resmi istatistikler doum annda len ocuklarn orann halen yksek olarak gstermektedir. Kurumlarda ocuklarn maruz kald muamele endie verici olmaya devam etmektedir. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumunun mevcut koruma ve bakm standartlarnn gzden geirilmesi ve Kurum personelinin kapasitelerinin gelitirilmesine ynelik abalar gereklidir. Kurumsal korumaya alternatif olarak evlat edinmenin zendirilmesine ynelik abalarn younlatrlmas gereklidir. Mevsimlik tarm ilerinde ve sokaklarda ocuk altrlmas halen yaygndr. Kanununda ve uygulanmasnda eksiklikler devam etmektedir ve ocuk iiliinin stesinden gelmek iin tahsis edilen milli kaynaklar yetersizdir (bkz. Fasl 19 Sosyal Politika ve stihdam).

18

ocuk Koruma Kanununun uygulanmasna ve eitim-salk hizmetleri salanmas konularnda daha fazla ilerleme salanmas gerekmektedir. ocuk Mahkemeleri karlatklar glklerin stesinden gelebilmeleri iin daha donanml hale getirilmeli ve saylar artrlmaldr. Tutuklu ocuklarn byk ounluu nihai mahkeme kararn beklemektedir. Nezarethanelerin fiziki koullarnda ve personelin ocuk korumas ve bakm konusunda niteliklerinde kayda deer ilerlemeye gereksinim duyulmaktadr. Genel olarak deerlendiinde, ocuk iiliinde, ilkretime eriimde ve eitimde kz-erkek eitliinin salanmasnda ve doumda ocuklarn kaydedilmesinde ilerleme salanmtr. Ancak btn bu alanlarda srekli ilave abalar gerekmektedir. Benzer abalar ayrca ocuklara kar iddetle mcadelede ve ocuk Koruma Kanununun genel uygulamasnn gelitirilmesi iin de gereklidir. Sosyal olarak savunmasz ve/veya engelli kiiler sz konusu olduunda, zihinsel salk alannda, insan ve hasta haklarnn nda, hastanelerde elektrokonvulsif tedavinin kullanmnn dzenlenmesi konusunda bir hkmet tz yaynlanmtr. Bu tzn uygulanmasna ilikin ynetmelikler de hazrlanm durumdadr. Engellilerin eitim, salk, sosyal ve kamu hizmetlerine eriimleri konusunda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. zellikle kamu binalarna eriimdeki fiziki engeller devam etmektedir. Bu alanda ve zihinsel engelli kiilerin bakm koullar konusunda bilgi ve aratrma eksiklii bilgiye dayal politika oluturmay engellemektedir. Engelli Kiilere Dair Kanun ve ilgili dzenlemelerin uygulanmas engellilerin haklar ve yaam koullarnn gelitirilmesi asndan nem tamaktadr. Sendikal haklar konusunda; yeni mevzuat ile sendikalarn ynetim organlarna seilmek iin on yl alma zorunluluu kaldrlmtr. Bunun yannda, ii ve iveren rgtleri iki tarafl sosyal diyalog konusunda ortak deklarasyon ve protokoller akdetmilerdir. Ancak, sendikal haklarn tam olarak uygulanmasnda kstlamalar devam etmektedir. Trkiye, Uluslararas rgt (ILO) szlemelerini, zellikle rgtlenme hakk, grev hakk ve toplu pazarlk hakkna ilikin olanlar, tam olarak uygulamamaktadr. Trkiye gzden geirilmi Avrupa Sosyal artnn Beinci (rgtlenme hakk) ve Altnc (toplu pazarlk hakk) maddelerine ekincelerini devam ettirmektedir. Genel olarak deerlendirildiinde, alma haklar ve sendikalar konusunda ok az ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin, bata rgtlenme hakk, grev hakk ve toplu pazarlk hakkna ilikin olanlar olmak zere AB ynergeleri ve ilgili ILO Szlemeleri nda tam sendikal haklar gvenceye alan mevzuat kabul etmesi gereklidir. Ayrca Trkiye, l seviye dahil olmak zere sosyal diyalog mekanizmalarn glendirmelidir. Ayrmclkla mcadele politikalar konusunda, ayrmclkla mcadele Anayasada yer bulmu ve eitli kanunlarda da teyit edilmitir. Ancak, ya ya da cinsel ynelim konusunda ayrmcla kar zel bir koruma bulunmamaktadr. Lezbiyen, ecinsel, biseksel ve transseksel kiileri temsil eden bir dernein kapatma davas devam etmektedir. Transseksel ve travestiler zaman zaman fiziksel tacize maruz kalmaktadr. Bu olaylarn polis tarafndan gerektii ekilde soruturulmas gerekmektedir.

19

Mlkiyet haklar konusunda; AHM Fener Erkek Lisesi Vakf-Trkiye davasnda son kararn Nisan aynda vermitir. Mahkeme, AHSnin 1 Numaral Protokolnn birinci maddesinin (mlklerin bar kullanm) ihlaline oybirliiyle karar vermi, mtekinin maddi zararnn karlanmasn veya mlknn iadesini tavsiye etmitir. Trkiye Hkmeti ile stanbul Ermeni Hastanesi Vakf arasnda vakfn 1943 ve 1963te edindii mlke ilikin AHMdeki bir davada dostane zme varlmtr. Sz konusu zm uyarnca, hkmet Vakfa tanmaz iade edecektir. Trk Hkmeti sz konusu tanmaza Mays 1974 tarihli Yargtay Kararna istinaden el koymutu. Ancak, Kasm 2006da TBMM tarafndan onaylanan ve akabinde Cumhurbakan tarafndan TBMMye iade edilen yeni Vakflar Kanununun nihai kabul henz gereklememitir. Yeni kanunun kabul, mallarn kullanm ve kazanmna ilikin olarak dini topluluklarn karlatklar eitli sorunlara zm getirebilecektir. Mlkiyet konusunda glklerle karlamaya devam eden Sryanilerin durumu konusunda herhangi bir ilerleme salanmamtr. Sryanilerin mlklerine el konulmasna ilikin ikayetler artmtr. Aznlk Haklar, Kltrel Haklar ve Aznlklarn Korunmas Aznlklarn eitim haklar hususunda, ubat 2007 tarihinde yrrle giren zel retim Kurumlar Kanunu Lozan Antlamas ile resmi makamlarca tannan gayrimslim aznlklarn aznlk okullarna sahip olma haklarn teyit etmektedir. Ancak, Trkiyenin aznlk haklarna yaklam deimemitir. Trk makamlarna gre, Trkiyedeki aznlklar, 1923 Lozan Antlamas uyarnca, sadece gayrimslim topluluklardan olumaktadr. Uygulamada Resmi makamlar tarafndan Lozan Antlamas uyarnca tannan aznlklar Yahudiler, Ermeniler ve Rumlardr. Lozan Antlamasna halel getirmeksizin, Trk makamlar, Trk vatandalarn, ounlua ya da aznla mensup olan bireylerden ziyade kanun nnde eit haklara sahip bireyler olarak grmektedir. Bu tutum, Trkiyeyi etnik kken, din ve dillerinden dolay baz Trk vatandalarna, kendi kimliklerini korumalarn teminen, zel haklar tanmaktan alkoymamaldr. Avrupa standartlarna uygun bir ekilde, dil ve kltre tam sayg gsterilmesi ve bunlarn korunmas, dernek, toplant, ifade ve din zgrl ile gemiine ve kkenine baklmakszn btn vatandalarn kamu hayatna etkin katlmnn garanti altna alnmas henz btnyle salanm deildir. AGT Milli Aznlklar Yksek Komiseri (MAYK), 2003 ve 2005teki ziyaretlerinin ardndan Aralk 2006 tarihinde Ankaray nc kez ziyaret etmitir. Blgeleri bilhassa Trkiyenin Gneydousu ziyaret etme nerisi kabul edilmemitir. Trkiye ve MAYK arasnda, aznlklarn kamu hayatna katlm ve aznlk dillerinde yayn gibi konulara ilikin diyalogun balamas gereklidir. Bu, Trkiyenin uluslararas standartlarla ve AB yesi lkelerdeki en iyi uygulamayla ayn izgiye gelmesini kolaylatracaktr. Trkiye BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesine (ICCPR) taraftr. Ancak, aznlk haklar konusunda ve BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesine (ICESCR) eitim hakk

20

konusunda koyduu ekinceler endielere neden olmaktadr9. Trkiye, Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmas iin ereve Szlemesi ve Blgesel veya Aznlk Dilleri Avrupa artn imzalamamtr. ift mdrlk uygulamas da dahil olmak zere aznlk okullarnn ynetimi konusu halen sorun tekil etmektedir. Okul kitaplarndaki ayrmc ifadelerin kaldrlmasna ynelik olarak daha fazla aba gerekmektedir. Rum aznlk eitim ve mlkiyet haklaryla ilgili sorunlarla karlamaya devam etmektedir. Bu balamda, Gkeada ve Bozcaadadaki Rum aznl etkileyen sorunlar bildirilmeye devam etmektedir. Genel olarak, Trkiye, kltrel eitliliin salanmas ve Avrupa standartlarna uygun biimde aznlklara sayg gsterilmesi ve korunmas konularnda ilerleme kaydedememitir. Kltrel haklar, Trke dndaki dillerde yayn balamnda, Mart 2007 tarihinde Diyarbakrdaki yeni bir radyo kanal olan ar FM Krmani ve Zaza Krtesinde yayn yapma izni almtr. u an Krte yayn yapan drt adet yerel radyo ve televizyon istasyonu bulunmaktadr. Ancak, film ve mzik programlar dnda yaynlara zaman kstlamalar uygulanmaktadr. arklar dnda tm yaynlara Trke altyaz konulmas veya yaynlarn Trkeye evrilmesi zorunluluu zellikle canl yaynlar teknik olarak zorlatrmaktadr. Krte reten eitim programlarnn yaynna izin verilmemektedir. Bu kurallar aleyhine alan dava Dantayda yldr beklemektedir. Baz yaynclar aleyhine sudan sebeplerle davalar almtr. Anadilleri Trke olmayan ocuklar Trk kamu eitim sisteminde anadillerini renememektedirler. Bu ekilde bir eitim sadece zel eitim kurumlarnda yaplabilmektedir. Krte reten bu tr kurslarn tm 2004 ylnda kapatlmtr. Halen kamu veya zel eitim sisteminde Krte renme imkan bulunmamaktadr. Trke bilmeyen kiilerin kamu hizmetlerine eriimini kolaylatrmak iin alnm bir nlem yoktur. Buna karlk, mahkemelerde genellikle eviri imkan bulunmaktadr. Sur Belediyesi hakknda Haziran 2007 tarihinde alan davada Dantay, ok dilde belediye hizmeti verildii iin belediye bakann grevden alm, belediye meclisini feshetmitir. Mahkeme, Sur Belediyesinin uygulamasnn, devletin dilinin Trke olduu ve Trke dnda hibir dilin ana dili olarak retilemeyecei eklindeki anayasal ilkelere aykr olduu ynnde karar vermitir (srasyla Anayasann 3. ve 42. Maddeleri). Dava halen srmektedir. Siyasi hayatta Trke dndaki dillerin kullanm yasaddr. Demokratik Toplum Partisi (DTP) alanlar ve yneticileri aleyhine, siyasi partiler tarafndan Trke dnda bir dilin kullanmn yasaklayan Siyasi Partiler Kanununun 81/c Maddesinin ihlali gerekesiyle eitli soruturmalar ve davalar almtr10. ubat ve Nisan 2007 tarihlerinde Haklar ve zgrlkler Partisinin (Hak-

ICCPRye konulan ekinceden alnt: Trkiye Cumhuriyeti BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 27. Maddesindeki Hkmleri Trkiye Cumhuriyeti Anayasas ve 24 Temmuz 1923 Lozan Antlamas ile eklerinde yer alan hkmler ve kurallara uygun olarak yorumlama ve uygulama hakkn sakl tutar.
10

Yasad gsteri (2911 sayl Kanun), suu ve suluyu vmek (Trk Ceza Kanunu (TCK) Madde 215), halk kin ve dmanla sevk etmek (TCK 216), su ilemek iin teekkl oluturmak (TCK 220), terrist rgtlerin

21

par) baz yeleri ve yneticileri parti kongrelerinde Krte konuulduu gerekesiyle iki ayr davada mahkum edilmitir. Hak-parn kapatlmasna ilikin dava devam etmektedir. Romanlar aleyhinde ve zellikle de iadeleri hakknda ayrmc hkmler ieren Yabanclarn Trkiyede kamet ve Seyahatleri Hakknda Kanunda deiik yaplmasna ynelik bir adm atlmamtr. Trkiye, 2005-2015 ingeneleri Kapsama On Ylna katlmamaktadr. Bakanlar Kurulunun Nisan 2006da ald karara ilaveten ypranan kentsel alanlar hedef alan bir kentsel dnm program uygulanmaktadr. Bu balamda, zellikle stanbulda olmak zere, ingene mahalleleri yok edilmitir. stanbul belediyeleri ingenelere kalacak yer, temel shhi tesisler ile dier sosyal ve ekonomik hizmetlerin verilmesi amacyla herhangi bir adm atmamlardr. stanbul Sulukule Mahallesi sakinleri ile Sivil Toplum rgtleri blgenin kamulatrmas ile boaltlmasnn durdurulmas iin stanbul dari Mahkemesine bavurmulardr. Trkiye kltrel haklar alannda bir ilerleme kaydetmemitir. zellikle Trke dndaki dillerde yayn yaplmas, siyasi yaam ve kamu hizmetinde allmas alanlarnda nemli aba sarf edilmesi gereklidir. ingeneler yeterli lde eitim, sosyal gvenlik, salk hizmetleri ile konut ve istihdama ulam konularnda ayrmc muameleye tabi olmay srdrmektedirler. Dou ve Gneydoudaki duruma ilikin olarak, Temmuzda yaplan Parlamento Seimleri Trkiyenin Gneydousundaki semenlerin bundan nceki Parlamentoya kyasla temsilinin artmasyla sonulanmtr. Ancak Gneydoudaki genel sosyo-ekonomik durum zor olmay srdrmektedir. Blgede ekonomik ve sosyal gelimenin salanmasna ve Krt nfusun tm hak ve zgrlklerden yararlanmas iin gerekli koullarn yaratlmasna ynelik kapsaml bir strateji gelitirilmesi iin herhangi bir adm atlmamtr. PKK ve dier terrist gruplarn saldrlar bakmndan durum daha da ktlemitir. PKK ABnin terr rgtleri listesinde yer almaktadr. Yl bandan itibaren pek ok kayba yol aan yzlerce terrist saldr kayda gemitir. 22 Mays gn Ankarada gerekleen bir bombal intihar saldrsnda 9 kii hayatn kaybetmitir. lke genelinde sivilleri hedef alan terrist saldrlarn saysnda art meydana gelmitir. Terrizme kar mcadele kapsamnda Haziran-Aralk 2007 tarihlerinde Irak snrndaki Vilayetin belirli kesimlerini ieren ayr gvenlik blgesi oluturulmutur. Bu blgelerde, girilerde kstlamalarn uygulanmas dahil olmak zere, kat gvenlik nlemleri uygulanmaktadr. 17 Ekim 2007 tarihinde TBMM Hkmeti Irakn kuzey blmne askeri mdahale yapmaya yetkili klan bir tezkereyi kabul etmitir.11 Kara maynlar endie kayna olmay srdrmektedir. Trkiye 2006 ylnda lke iinde bir milyon civarnda mayn bulunduu bilgisini vermitir. Kara maynlarnn patlamas sonucu her sene birok gvenlik gc mensubu ile sivil hayatn kaybetmektedir. Trkiye, taraf olduu Ottowa Szlemesi uyarnca 2014 ylna kadar lkesini kara maynlarndan temizleme ve elinde bulunanlar da 2008 ylna kadar ortadan kaldrma taahhdnde bulunmutur.
propagandasn yapmak, terrist rgt yesi olmak, terrist rgtlere yardm ve yataklk etmek (3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu) gerekesiyle dier soruturmalar devam etmektedir. 1 1 AB Dnem Bakanl 22 Ekim 2007 tarihinde bu konuda bir aklama yapmtr.

22

Yerlerinden edilmi kiilerin durumu bakmndan tazminat srecindeki ilerleme devam etmitir. 24 Mays 2007 tarihi itibariyle, 269,759 kii Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanun kapsamnda tazminat alma amacyla Zarar Tespit Komisyonlarna bavurmutur. Bavurularn 57.071i incelenmi ve bunlarn 37.309una da olumlu cevap verilmitir. Bu uygulamadan yarar salayabilecek daha fazla kiinin tazminat talebinde bulunmasna imkan salamak amacyla son bavuru tarihi 30 Mays 2008e kadar uzatlmtr. Sonulandrlmam bavurularn saysnn azaltlmas amacyla Parlamento Aralk 2006da bavurularn deerlendirilmesiyle ilgili son tarihi Ocak 2008e uzatmtr. Ayrca, Bakanlar Kuruluna, gerekli olduu takdirde bu tarihi tekrar uzatma yetkisi verilmitir. Buna ilaveten, Zarar tespit komisyonlarnn says 106ya karlmtr. ileri Bakanl Kanunun lke apnda ayn ekilde uygulanmasna ynelik ilkeleri yaynlamtr. Hacettepe niversitesi Nfus Ettleri Enstits Aralk 2006da Trkiyede g ve yerlerinden edilmi kiiler konusunda Hkmet tarafndan finanse edilen bir aratrmann saysal sonularn aklamtr. Aratrma Trkiyedeki yerlerinden edilmi kiilerin saysnn bundan nceki tahminlerdekinden ok daha yksek olduunu gstermitir. Buna gre bu say 950.000 ile 1.200.000 arasndadr. Anlan aratrmann, yerlerinden edilmi kiilerin sorunlarna zmler bulmak amacyla yaplacak planlamalarda temel alnmas ngrlmektedir. Ancak Hkmetin yerlerinden edilmi kiilerin durumunu ele alan genel bir milli stratejisi yoktur. Yerlerinden edilmi kiilerden sorumlu dairenin kaynak eksiklii bulunmaktadr. Yerlerinden edilmi kiilerden sorumlu btn dairelerin kurumsal kapasitelerinin gelitirilmesi gerekmektedir. Tazminata ilikin kanunun farkl vilayetlerde farkl uygulandna ilikin haberlerin alnmasna devam edilmitir. Hkmet tarafndan bu konuda alnan nlemlerin pratikteki etkilerinin deerlendirilmesi gerekmektedir. Kentsel blgelerdeki yerlerinden edilmi kiiler fakirlik iinde ve sosyal, eitim ve salk hizmetlerine hi ulaamadan veya ok az seviyede ulamak suretiyle yaamaktadr. Temel alt yapnn mevcut olmay, sermaye eksiklii, kstl istihdam imkanlar ile Dou ve Gneydoudaki gvenlik durumu gibi nedenler yerlerinden edilmi kiilerin geri dnleri engellemektedir. Kara maynlarnn ve ky korucularnn mevcudiyeti de yerlerinden edilmi kiilerin gvenlik iinde geri dnlerini engellemektedir. Ky korucu sisteminin ortadan kaldrlmas konusunda bir ilerleme salanamamtr12. Aksine, Mays 2007de Parlamentoda, Valinin talebi zerine ve ileri Bakanlnn uygun bulmas halinde, ky korucularnn ie alnmasn kolaylatrmaya ynelik kanun deiiklii kabul edilmitir. Kanun ky korucularnn sosyal haklar ile emeklilik maalarn da iyiletirmektedir. Yeni ve gnll ky korucularnn ie alnd, bunlara maa denmedii ancak Devlet tarafndan silah verildiine ilikin rnekler bulunmaktadr. 2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler Kbrs Trk Hkmeti, Kbrs sorununun BM emsiyesi altnda kapsaml bir zme kavuturulmasna bal bulunduunu ifade etmeye devam etmektedir. Kapsaml zm iin tam anlamyla
Resmi verilere gre halihazrda 57.000 ky korucusu grev yapmaktadr

23

mzakerelerin balatlmasnn Hkmet tarafndan desteklenmeye devam edilmesi beklenmekte olup, bunun iin adadaki iki toplumun liderlerinin 8 Temmuz 2006 tarihinde vardklar mutabakatn gerekli zemini hazrlamas gerekir. Trkiyenin, Ortaklk Anlamasna Ek Protokol hkmlerini tmyle ve ayrm gzetmeden uygulamak ynndeki ykmlln yerine getirmemesini takiben Konsey, Aralk 2006da, Trkiyenin ykmllklerini yerine getirdii Komisyon tarafndan sabit olana dein Trkiyenin Kbrs Cumhuriyetine ynelik kstlamalarn ilgilendiren sekiz faslda mzakerelerin almamasn ve herhangi bir fasln geici olarak kapatlmamasn kararlatrmtr. Buna ilaveten Konsey, 21 Eyll 2005 tarihli Deklarasyon kapsamndaki konular izlemeyi kararlatrm ve bu erevede Komisyondan zellikle 2007, 2008 ve 2009 yllar olmak zere yllk raporlarnda bu konuya yer vermesini talep etmitir. Aralk 2006 tarihli Karar takip eden dnemde Trkiye Ek Protokoln uygulanmas yolunda herhangi bir ilerleme kaydetmemitir.. Trkiye, Kbrs Cumhuriyetiyle ikili ilikilerinin normalizasyonu konusunda herhangi bir adm atmamtr. Trkiye, Kbrsn muhtelif uluslararas rgtlere yeliini ve Silah hracat Davran lkeleri ve ift Kullanml Malzeme konusundaki Wassenaar Dzenlemesine taraf olmasn veto etmeye devam etmektedir. Ocak aynda Trkiye, Kbrs Cumhuriyetinin Lbnanla akdettii, petrol karlmasna ynelik mnhasr ekonomik blge snrlandrlmas anlamasn protesto etmi ve bu anlamann 1960 Garanti Antlamas hkmleri ve deniz snrlarna ilikin uluslararas hukuk ilkeleriyle uyumlu olmadn ne srmtr. Trkiye bylece Kbrs Cumhuriyetinin bu tr anlamalar yapma hakkn sorgulamtr. Buna ilaveten Mart aynda Trkiye Fransa ve Kbrs Cumhuriyeti arasndaki savunma ibirlii anlamasn da, 1960 Garanti Antlamas hkmleri hilafna olduu gerekesiyle protesto etmitir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin, Aralk 2005 tarihli Xenides-Arestis davasyla13 ilgili kararnda, Trkiyeden Kbrsta mlkiyet haklar ihlallerinin etkin tazmini ynnde tedbir almas istenmitir. Aralk 2006 tarihli izleme nitelikli kararda ise Kbrs Trk Toplumunca oluturulan Tanmaz Mal Komisyonunun tazminat bakmndan geerli bir i hukuk yolunu tekil ettii ilke itibaryla kabul grmtr. Ancak Mahkemenin, taraflar arasnda mevcut, hakkaniyete uygun tazminat konusundaki uyumazlk nedeniyle bu tedbirin etkinliine dair tm konularda gr beyan etmesi mmkn olmamtr. Snr Uyumazlklarnn Bar Yollardan zm Trkiye ve Yunanistan ikili ilikilerin gelitirilmesine ynelik gayretlerine devam etmilerdir. stikafi grmelerin 36. turu Mart aynda Atinada yaplmtr. stikafi grmelere 2002 ylndan bu yana devam edilmektedir. Kasm aynda Trk Genelkurmay Bakan Yunanistan ziyaret etmitir. Bu vesileyle zerinde daha nce mutabakata varlm bulunulan gven arttrc nlemlerin askeri veheleri incelenmi ve deerlendirilmitir. Aralarnda uu ve trafik gvenliini salayacak teknik tedbirlerin
13

Bkz. Bakanlar Komitesinin 17 Ekim 2007 tarihinde grn aklad Loizidou ve Trkiye davas (Bavuru no: 15318/89)

24

oluturulmas, dzenli aralklarla toplanacak bir Balkan lkeleri Genelkurmay Bakanlar Komitesinin tekili, NATO emsiyesi altndaki bar destekleme operasyonlarna katlm salayacak bir Ortak Operasyon Biriminin kurulmas, NATO Mukabele Gc operasyonlarna katlacak bir ortak kara birliinin kurulmas ve Trk-Yunan Doal Afetlere Kar Ortak Grev Gcnn tekili olmak zere askeri alanda ilave gven arttrc nlemler hususlarn grmlerdir. Gven arttrc nlemlerin uygulanmasna devam edilmektedir. Kasm ve Aralk aynda Trkiyede Askeri Afetler Mukabele Gleri arasnda ortak tatbikat yaplmtr. Yunan Sahil Gvenlik Komutan Trkiyeyi Aralk aynda ziyaret etmitir. ki lkenin Genelkurmay Bakanlar Nisan aynda Selanikte yaplan Balkan lkeleri Genelkurmay Bakanlar Birinci Blgesel Konferans marjnda bir araya gelmitir. Yunanistan, rapor dnemi kapsamnda Trkiyenin hava sahas ihlalleri konusunda mteki olmutur. Mzakere ereve Belgesi, Trkiyenin iyi komuluk ilikileri konusundaki koulsuz taahhd ile sregelen snr anlamazlklarnn gerektiinde Uluslararas Adalet Divannn yarg yetkisi de dahil olmak zere, Birlemi Milletler Szlemesinde yer alan anlamazlklarn bar yollarla zmlenmesi ilkesine uygun olarak zmlenmesi ynndeki ykmlln iermektedir. Buna ilaveten, iyi komuluk ilikilerine koulsuz ballk, komular arasnda herhangi bir uyumazln ele alnmas, ayrca snr uyumazlklarnn barl yollardan zmne ilikin barl srelere olumsuz etkide bulunabilecek eylemlerden kanlmas Katlm Ortaklnda ksa vadeli ncelikler arasnda saylmtr. Bu erevede, Yunan karasularnn geniletilmesi ihtimali karsnda Trkiye Byk Millet Meclisince 1995 ylnda alnan casus belli tehdidinde herhangi bir deiiklik olmad not edilmitir. Dier genileme lkeleri ve komu lkelerle ikili ilikiler olumlu ynde gelime gstermitir. Uluslararas Ceza Mahkemesi (ICC) konusu iin bkz. 31. Fasl: Ortak D ve Gvenlik Politikas

3. EKONOMK KRTERLER Trkiyedeki iktisadi gelimeleri tahlil ederken Komisyonun yaklam, Birlie yeliin ileyen bir piyasa ekonomisinin varl ile Birlik iinde rekabet basks ve piyasa gleriyle ba edebilme kapasitesine bal olduunu ifade eden, Haziran 1993te Kopenhagda varlan Avrupa Konseyi kararlarnca ynlendirilmitir. 3.1 leyen bir piyasa ekonomisinin mevcudiyeti Ekonomik politikann temel unsurlar Aralk 2006da Komisyona sunulan Katlm ncesi Ekonomik Program daha fazla reform iin gereklilikleri ve taahhtleri yeterli derecede yanstmaktadr. lgili makamlar, zellikle IMF ile yaplan Stand-by Anlamas ve 2006 ylnda gzden geirilen Dnya Bankas ile lke Yardm Stratejisinde belirtilen, uluslararas finans kurulularyla mutabk kalnan ekonomik politikalara byk lde bal kalmlardr. Ancak, siyasi mlahazalar zaman zaman reformlarda yavalamaya sebep olmutur. Sorumluluun hkmet organlar arasndaki blnml, btelemede ve orta vadeli ekonomik politika oluturulmasnda egdm zorlatrmaktadr.

25

Kararlar bazen zel (ad hoc) ekilde alnmakta olup, etki analizleri ya hi ya da ksmi bilgiye dayanlarak yaplmaktadr. Trkiyenin nndeki snav, tutarl ve btncl bir yaklamla gelecek iin ekonomik baarya ve istikrara kilitlenmektir. Makroekonomik istikrar Reel GSYH, 2005deki %7.4 byme seviyesinden, 2006da %6.1 dzeyine gerilemitir. 2007nin ilk yarsnda ise byme %5.3 seviyesine ekilerek, yavalamtr. Yerel tketim Mays ve Haziran 2006daki mali alkantlar izleyen sk para politikasnn sonucu olarak 2006 ylnn ikinci yarsndan itibaren yavalamtr. Yerel talepteki yavalama, d talepteki glenmeyle ksmen hafifletilmi grnmektedir. Hkmet harcamalar ve yatrmlar sk mali politikalarla byk lde kontrol altnda tutulmutur. Ekonomik byme bir nebze yavalam, ancak gl olmaya devam etmitir. Gl yerel talep, hzl kredi art ve yksek petrol ithalat fiyatlaryla birleerek d aklarn artmasna neden olmutur. Cari ak 2005te GSYHnin %61/3den 2006da %8e ykselmitir. te yandan, 2007nin ilk yarsndaki yksek ihracat dzeyleri az da olsa an ilk 7 ayda GSYHnin %7.8i seviyesine dmesine katkda bulunmutur. Trkiye cari an hala rahatlkla finanse edebilmekte olup; yksek zelletirme gelirleri ile yabanc yatrmclarn artmakta olan ilgisi sonucunda dviz rezervlerini nemli lde arttrm bulunmaktadr. Bunun yan sra, cari aa yol aan artan yatrmlarn orta vadede ekonominin ihracat kapasitesini arttrmas beklenmektedir. D ak byk olmasna ramen, finansman daha srdrlebilir bir hal almtr. Ekonomik byme gl olmasna ramen ok az yeni i yaratlabilmitir ve istihdam 2006 ylnda sadece %1.3 bymtr. 2006-2007 dneminde istihdam %44-45 civarnda seyretmitir. zellikle kadn istihdam oran %22-23 seviyesinde dk seyretmeye devam etmitir. sizlik oran %8-10 arasnda kalmtr. Emek talebi ve arz arasndaki mesleki nitelik uyumsuzluu ve zellikle ie alm ve karmann maliyeti, i yaratlmasn engellemeye devam etmektedir. sizlik genler arasnda daha fazla olup (%19 civarnda), i arayanlarn yarsndan fazlas iin uzun-dnemli nitelik tamaktadr. Aile yelerinin cretsiz olarak altrld tarm sektrndeki daha dk isizlik oran, ekonomide byk miktarda eksik istihdamn var olduuna iaret etmektedir. 2006 yl sonunda, enflasyon, dviz kurunun ithal mallarna yansmas, hizmetler cretlerindeki katlk ve yksek enerji fiyatlarn da ieren nedenlerden dolay %10 civarna ykselmitir (2006 banda %8). Bu oran Merkez Bankasnn ylsonu hedefi olan %5ten nemli lde daha yksektir. Enflasyon 2007 ylnn ikinci eyreinde tekrar dmeye balayarak Eyll aynda %7.1 olmutur. lenmemi gda, petrol fiyatlar, dviz kurunun oynakl ve mali politikadaki geveme, enflasyon eiliminde byk risk tekil etmektedirler. zetle, enflasyonun dme eilimi yavalamtr. T.C. Merkez Bankas 2006 yl ortasndaki finansal alkantya faiz oranlarn 425 taban puan arttrarak kuvvetli bir karlk vermitir. Sonuta, Trk aktif varlk fiyatlar toparlanp, kaybettikleri zemini geri kazanmtr. 2007 Eyll ay ortasnda, polie oranlar hi beklenmedik bir ekilde 25 taban puan azaltlmtr. Piyasa katlmclar Merkez Bankasnn bu hamlesini kurumun bamszlnn bir teyidi ve enflasyona kar nlemlerin devamna ynelik bir kararlln sinyali olarak alglamlardr. Merkez Bankas politikasn daha effaf klmak iin 1 Ocak 2006 itibariyle enflasyona kar yeni bir politika erevesi uygulamaya koymutur. Ana enstrman olarak ksa vadeli faiz oranlarn kullanmaktadr. Merkez Bankasnn enflasyonu

26

drmeye ynelik kararll ok alkantl bir dnemden sonra gvenilirlii tazelemi ve para piyasalarnca takdirle karlanmtr. Genel seimlerden nce mali konsolidasyon nispeten g kaybetmi olsa da kamu kaynaklarnn konsolidasyonu devam etmitir. 2006 senesi iin belirlenen GSYHnin %6.5 faiz d fazla (IMF metodolojisi) oran tek kertede edinilen youn gelirler yardmyla tutturulmutur. Gelirler sene itibariyle %27 ile gl bir k yakalam, ancak salk, tarm ve personel alanlarnda harcamalar bteyi amtr. Hkmetin genel bte fazlas, 2005teki %0.3 orannda aa kyasla (gzden geirilmi), 2006da art %0.4 oranna (ESA 95 ve AB metodolojisi) ulamtr. 2007 btesi kamu sektrnde benzer bir bte fazlas elde etmeye ynelik tasarlanmtr. Seim harcamalar nedeniyle 2007nin ilk alt aynda merkezi bte iin belirlenen mali hedefler GSYHnin %1inin altnda bir oranda olmakla beraber tutturulamamtr. Verimlilik ve maliyetlerin snrlandrlmas alarndan kamu harcamalarnn ilevsel datm gelitirilebilir. Sosyal gvenlik reformunun uygulamas durmutur. Bir btn olarak ele alndnda, mali politika biraz gevemitir, ancak gl olmaya devam etmektedir. Elde edilen nemli lde faiz d fazla ve gl GSYH bymesi borcun GSYHye orann daha da drmtr. Genel hkmet toplam borcu bir sene nceki %69.6dan 2006 sonunda %60.7 oranna dmtr. Trkiye ayn zamanda uluslararas piyasaya eitli hkmet tahvilleri karmtr. Kamu borcunda yerel para biriminin pay 2003te %55 iken 2007 ortasnda %65e kmtr. Buna ilaveten, bor sabit faiz oranlarna daha da ynlendirilmi ve zellikle yerel borlanmada 2007 ortasnda 40 aya varan srelerde vadeler uzatlmtr. Ancak, bor yksek olmaya ve deme dinamikleri kresel piyasalardaki akmlarla yakn iliki iinde olmaya devam etmektedir. Kamu borlanma yaps ve vadelerin makroekonomik ve finansal istikrar asndan tadklar riskler azaltlmaya devam etmitir. Hkmet, bata Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu (KMYKK) olmak zere, kabul edilen mevzuat uygulamaya arlk vermitir. Maliye Bakanl bnyesinde baz koordinatr ve deneti birimler oluturulmu ve bunun neticesinde hesap verilebilirlik, verimlilik ve effaflk nemli gelime kaydetmitir. Bunun sonucunda, rnein, Haziran 2007de ilgili makamlarca kabul edilmi olan Orta Vadeli Mali ereve (2008-2010)de ortaya konduu zere, bte hazrlklarnda gelime salanmtr. KMYKK genel olarak i denetime ilikin AB standartlarna uygundur. effafl arttrp, yolsuzlukla mcadele abalarna nemli lde destek salayabilecek Saytay Kanunu gibi baz anahtar unsurlar halen eksiktir. Genel olarak, mali effafl arttrc nlemler devam etmitir. Piyasa glerinin etkileimi Hkmet, dzenleyici ve izleyici kurulularn bamszln, baz eksiklikler olmakla birlikte teyit etmitir. Dzenleyici ereveye ramen, hkmet otoriteleri zellikle sivil havaclk sektrnde olmak zere ulam sektrnde fiyatlar belirleme eilimindedirler. Genel seimler ncesinde Hkmet, kresel fiyat deiikliklerinin elektrik tketimine ve doal gaz fiyatlarna etki etmesine izin vermemitir. apraz sbvansiyonlar elektrik sektrnde devam etmitir. Kamu kurumlarnn ve yerel ynetimlerin elektrik/su/gaz faturalarnn denmemesi devam etmitir. Dzenleyici ereve bulunmasna ramen, bata enerji sektr olmak zere, temel sektrlerin serbestletirilmesi durmutur. Tketici Fiyat Endeksi sepetindeki dzenlenmi fiyatlarn pay halihazrdaki sepet toplamnn %10.2sine tekabl etmektedir. Fiyat reformunun tamamlanmam olmasnn yan sra zellikle elektrik fiyatlar maliyeti yanstmaktan uzak olup, sektrler-aras sbvansiyonlar iermektedir.

27

Hkmet, kresel fiyatlardaki keskin artlara ramen yllardr dondurulmu olan enerji fiyatlarn 2007 banda arttrmay reddetmitir. Fiyat serbestletirilmesi olduka gelimi olmakla birlikte, bu alanda fazla ilerleme kaydedilmemitir. 2006 ylnda 87 zelletirme anlamas sonulandrlmtr. Gelirleri GSYHnin %2sine tekabl etmitir. zelletirme sreci 2007de yavalamtr. stanbulda iki gayrimenkul sat gereklemitir. Devletin elinde bulunan Halkbankn %25 hissesi halka arz olunarak satlmtr. Temmuz 2007de Petkim zelletirilmitir. Hkmet elektrik datm hisselerinin zelletirilmesini ihale sreci baladktan sonra ertelemitir. Enerji, bankaclk, petrokimya ve hava tamacl sektrleri halen byk lekli zelletirme beklemektedir. GSYHnin %5i (ve retimde art deerin %15i ) hala devlet iletmelerinin olduu iin zelletirme alannda yaplacaklar listesi henz tamamlanmamtr. zelletirme gelirleri nemli oranlarda olmasna ramen, yaplacaklar tamamlanmamtr. Pazara Giri ve k 2006da iletme tescil sreci hzlandrlmtr. Neticede, iletme amak, dnyada en hzl tescil srelerinden biri olan ortalama 9 gn srmektedir. 2006da, bir nceki seneye gre hemen hemen ayn oranda, takriben 100.000 iletme kurulmutur. Ancak, kayt maliyeti (tahminen 750 Avro civarnda) nispeten yksektir. irketlerin tzkleri ve muhasebe defterlerinin resmi tescili iin gerekli baz harlar effaf deildir. Ticaret siciline ilikin harlar yksektir. Trkiyede bir ie son vermek pahal ve zaman alcdr. flas prosedrleri yaklak 6 yl almakta ve dzelme oranlar ortalama yzde 10 dolaynda dk orandadr. Dolaysyla piyasadan k nndeki engellerin kaldrlmas alanndaki ilerleme snrldr. Trkiye bir pazar ekonomisinin yasal erevesinin byk ksmn oluturmu olmakla birlikte, daha ileri dzeyde uygulama salamas gerekmektedir. Yasal sistem Yasal sistem, mlkiyet haklarnn dzenlenmesi de dahil olmak zere mevcuttur. Ancak kanunlarn ve szlemelerin uygulanmas daha da gelitirilmelidir. zellikle ticari mahkemeler greceli olarak yava ilemekte; ereve mevzuatn kabul edilmesi ile uygulanmas arasndaki zaman aral ou kez uzun olmaktadr. Ayrca, bamsz kurumlarn ve mahkemelerin ald kararlarn icrasnda, yabanc yatrmclar dahil, zorluklar devam etmektedir. Yarg personelinin eitimi her zaman yeterli deildir ve bu, ticari davalarn hzlca sonulandrlmasn gletirmektedir. Fikri mlkiyet haklar mevzuatnn uygulanmas yeterli deildir. Mali sektr geliimi Bankaclk sektr, gl ekonomik byme ve dzenleyici erevedeki gelimeler sayesinde mali aracln gelitirilmesinde nemli yol kat etmitir. 2006-2007 dneminde alkantl zamanlardan geilmi olsa da piyasalar dikkate deer dayankllk gstermilerdir. 2006nn ortasndaki mali alkantyla darbe alan finans sektrnn risk oranlar, piyasa fiyatlarndaki iyilemenin de yardmyla, 2006 ylnn ikinci yarsnda iyilemitir. zel krediler 2005te GSYHnin %25inden 2007 ortasnda %32ye ykselmitir. Toplam banka aktifleri 2006nn banda GSYHnin %81inden 2007nin ortasnda neredeyse %90na varmtr. Sektr 2006da yatrmclarn Trk varlklarna olan itahnn hzlca yeniden canlanmasndan fayda salamtr. Bankaclk sektrnde artan yabanc katlm rekabeti gelitirmitir. Trk bankaclnn aktiflerinde ounluk paynn yabanc bankalarda olduu oran 2005te %12 iken, bu oran 2007 ortasnda %25dir. Mali araclk maliyetleri hala yksek olup, kredi faiz oranlarnn neredeyse

28

te biri oranndadr ve verimli aracln nnde temel bir engel tekil etmektedirler. Genel olarak, bankaclk sektr iyi durumdadr. Bankaclk sektrnde denetim standartlar 2005te kabul edilen Bankaclk Yasasnn uygulamaya konmasyla daha da gelitirilmitir. kincil dzenlemelerin ou - finans, leasing, faktoring ve tketici finansman irketlerinin zerindeki dzenleyici ve gzetim yetkisini Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kuruluna devreden dzenlemeler bata olmak zere 20062007 dneminde yrrle girmitir. Ancak, ihtiyati dzenleyici erevenin etkinlii, lke, transfer ve faiz oran risklerinin bankalarn defterlerinde olmamasndan tr engellenmektedir. Buna ilaveten, zellikle kark holdingler ve banka gruplarnn birleik gzetiminde riskler her zaman konsolide bir biimde deerlendirilmemektedir. Banka younlamas orta derece olarak deerlendirilebilir (banka aktifleri toplamnn %60 en byk 5 bankada toplanmtr). Bankaclk sektrnn gzetimi daha da glendirilmitir. Sigorta irketleri, emeklilik fonlar, leasing ve faktoring irketleri gibi banka olmayan finans kurumlar etkileyici bir byme gerekletirmelerine karn toplam varlklar 2007 ortasnda GSYHnin sadece %10una tekabl etmitir. Yeni bir ipotekli konut kredisi sistemi (mortgage) kanunu ubat 2007de ve yeni Sigortaclk Kanunu Meclisten Haziran 2007de gemitir. Bu yeni mevzuat, finans sektrnn genilemesine daha fazla esneklik ve gvenlik kazandrmay amalamaktadr. Sermaye eksikliine ramen hzla bymekte olan hisse senedi piyasalar i dnyasna fon yaratmada gittike daha fazla yardmc olmaktadr. Son 10 ylda ilk defa 2006 ortasnda Trk Liras zerinden bir irket tahvili karlmtr. Banka olmayan i finans kurulular ufak olmalarna ramen, giderek daha dinamik olmakta ve hzla genilemektedirler. 3.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi leyen bir pazar ekonomisinin varl Makroekonomik istikrar byk lde muhafaza edilmitir. Yakn gemiteki mali piyasa alkants i ortamnda belirsizlie yol am olsa da, ayn zamanda ekonominin oklara kar dayanklln gz nne sermitir. lgili makamlar, irketlerin piyasaya girmelerinin ve ilemelerinin nndeki idari engelleri kaldrarak; kiisel ve irket gelirleri vergilerini azaltarak ve basitletirerek; vergi ynetimi ile irket ynetiiminin etkinliini arttrarak, birok devlet teekkln zelletirerek ve irket ynetiimini gelitirmeye odaklanarak yatrm ortamn iyiletirmilerdir. Devlet yardmlarna ve piyasadan ka ilikin dk effaflk, piyasalarn ileyiini olumsuz etkileyen unsurlar halen bulunmaktadr. nsani ve fiziksel sermaye lgili makamlar, Ulusal Kalknma Plannn (2007-2013) kilit bir paras olarak yeni bir eitim reformu program tasarlamlardr. Bu programn eitim iin iki temel aya vardr: modernizasyon ve reform: eitimin talebe yant verebilirliini arttrmak; eitim sistemini gelitirmek. Ancak sorunlar byktr. Trkiyede en iyi renciler iyi bir performans ortaya koyarken, Trk rencilerin byk bir ounluu temel becerilerde ve problem zmede dk yeterlilikte performans sergilemektedirler. Trk snav sonularnn dalm byk lde dk yeterlilik dzeylerini iaret etmektedir. Uluslararas standartlara kyasla yksek renime katlm dk seyretmektedir. 20 ila 24 ya arasndakilerin %40a yakn ikinci bir diplomaya sahip olup, okul ana gelmi ocuklarn %10u ise halen ilkokula kaydolmamlardr. Eitim alannda

29

reformlar ve artan harcamalar eitim seviyesinde olumlu sonular doursa da, nemli sorunlar sregelmektedir. gcne katlm oranlar zellikle kadnlar ve yallar iin dk olup, 2006 ve 2007 yllarnda marjinal olarak artmtr. Hzla byyen alma-yanda-nfus ve tarmdan sektrel gei yeni i yaratlmas iin gl talep oluturmakta ancak krsal ekonomideki eitliliin dk olmas, mesleki nitelik uyumsuzluu ve istihdam piyasasndaki katlk nedeniyle nemli dengesizlikler devam etmektedir. Kayt-d ekonomideki ciddi boyutta istihdamn nne gemek iin baz sistematik gayretler gsterilmitir. gcnn ehresinde nemli bir deiiklik elde edilememitir. siz igcnn %4 isizlik tazminat alrken, yasal gayretler mevcut ileri korumaya odakldr. stihdam etmenin cret d maliyetleri yksek olmaya devam etmektedir. Faal igc piyasas politikalar geni bir kapsama sahip olmayp, isizlik oranlarn drmede snrl baar elde edebilmilerdir. Ahiren kstlamalar getirildiyse de, irket gelir vergileri oranlar yksek ve etrefildir. gcne ilikin vergiler (kiisel gelir vergisi ve sosyal gvenlik primleri) de yksektir. Bu sistem, kendi iini yapanlarn kaytd ekonomide kalmalarna katkda bulunmaktadr. 2006 ylnda kiisel gelir vergisi oran %40tan %35e ve gelir grubu says 4e drlmtr. Genel olarak, istihdam piyasas sorunlu olmaya devam etmektedir ve sorunlara karlk verecek politikalar snrl olmutur. zel sabit sermaye oluumu 2006 ylnda %30 civarnda bym, ancak 2007nin ilk yarsnda byme %7ye dmtr. zel sermaye oluumu nominal GSYHnin %17sine erimitir. Dorudan Yabanc Yatrm (DYY) ak kayda deer ekilde artm, 2006 ylnda GSYHnin %4.9una ulamtr. Bu DYY aklarnn yaklak olarak %85i hisse senedi yatrm ve %14 de gayrimenkul almlarndan meydana gelmektedir. Sonu olarak, DYY stoku, yars 2006 girileri olmak zere (%45), 37,3 milyar Avroya ulamtr (GSYHnin yaklak %20si). 2006 ylndaki z sermaye yatrmlarnn byk bir ksm mali hizmetler (%40), iletiim (%36), toptan ve perakende ticaret (%9) ve kimyasallarda (%3) gereklemitir. DYY girileri gl kalm, 2007 ylnn ilk yarsnda GSYHnin %5ini oluturmutur. Altyap yatrmlar, uzun yllar boyunca kamu maliyesinin konsolidasyonu ihtiyac ve dk ncelikli harcamalarn azaltlamamas nedeniyle engellenmitir. Byk lekli yatrmlar balatlmamtr. Hkmetin resmi hedefinin 2010 ylna kadar AR-GE harcamalarn GSYHnin %2sine karmak olmasna ramen, 2006 ylnda AR-GE harcamalarnn GSYHnin yalnzca %0,7sini tekil etmesi nedeniyle gerekleen oran, sz konusu hedefin epey altnda kalmtr. Enerji arzn da kapsayan yetersiz altyap giderek ekonomik faaliyetleri etkilemektedir. Brt elektrik tketimindeki art, geen drt ylda ortalama %7 orannda gereklemi ve enerji retim kapasitesi arttrlmamtr. Altyapya ynelik iyiletirmeler snrl bir dzeyde gereklemitir. Sektr ve letme Yeniden Yaplandrlmas Tarmn toplam istihdam iindeki pay, 2005 ylndaki %30 oranndan 2006 ylnda %27ye dmtr. naat dhil sanayi sektrnde i imknlar yaratlm ve sanayi sektrnn toplam istihdamdaki pay 2006 ylnda %24ten %26.5e ykselmitir. Hizmet sektrndeki istihdam 2005deki %42 oranndan 2006da %47ye ykselmitir. Be yl iinde ilk defa, sanayi ve hizmet sektrnde yaratlan i imknlar, tarm istihdamndaki azalmay tamamen telafi etmitir. 2006 ylnda, tarmn GSYH iindeki pay 2005deki %10.3 oranndan 2006da %9.2ye dmtr. naat sektr de dhil olmak zere sanayinin GSYH iindeki pay, aa yukar %31 orannda sabit kalmtr. Hizmetlerin GSYH iindeki pay %60a ykselmitir. Kaytd ekonomi, nemli

30

lde bykln korumu ve ekonominin rekabet gcn etkilemitir. Genel olarak, ekonominin yapsal dnm hzlanmtr. Kk ve Orta Byklkteki letmeler (KOB), Trkiyedeki toplam iletmelerin %99unu ve istihdamn %80ini oluturmaktadr. Buna karn, KOBlerin sermaye yatrm (toplam sermaye yatrmnn %38i), katma deer (%26), ihracat (%10) ve banka kredileri (%5) oranlar dk igc verimine, yetersiz mali kaynaklara eriime ve yabanc piyasalara girme konusunda engellere iaret etmektedir. Kaytd ekonomi tm irketlerde, fakat zellikle de KOBlerde yaygndr. zetle, KOBlerin mali kaynaklara eriimi yetersizdir ve genellikle gri ekonomide faaliyet gstermektedirler. Yeniden yaplandrma, iletiim sektr gibi baz alanlarda zelletirme ile desteklenmitir. Kamu bankalarnn yeniden yaplandrlmas ve zelletirilmesine ynelik hazrlklarda Halkbank hisselerinin %25inin halka arznn balatlmas gibi baz ilerlemeler kaydedilmi fakat sre durmadan ertelenmitir. Enerji sektrnn yeniden yaplandrlmas ve serbestletirilmesi abalar da ngrlen programn gerisinde kalmtr. Enerji sektrnde devam eden nemli sorunlar, apraz sbvansiyonlar ve geni datm kayplaryla ilgilidir. zel sektrdeki byk verimlilik kazanmlar, yeniden yaplandrmada geni lde baarl bir srece iaret etmektedir. letmelerin yeniden yaplandrlmas tekdze olmayan bir gidiat izlemitir. Devletin Rekabete Etkisi Genel olarak, devletin piyasalarda oynad aktif rol azalmtr. Rekabet Kurumunun almalar devam etmitir. Kurum, ekonomideki aktrler tarafndan geni lde takdir edilmektedir ve kurumun rol zelletirme sreciyle daha da glenmitir. irketlerde effaflkta iyileme salanm ve yeni yasa tam olarak uygulanmamasna ramen, muhasebe standartlar ykseltilmitir. Devlet yardmlarnn effaf denetimindeki eksiklik ve piyasa bozucu etkilerin azaltlmasna ynelik destekleyici politikalar, rekabet koullarn ve ekonominin rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. Dzenleyici ereveye getirilen istisnalar nedeniyle kamu almlar alanndaki politikalar zayflamaya devam etmitir. AByle Ekonomik Btnleme Trkiyenin ticarette da akl dk bir oranda artmtr. Mal ve hizmetlerin ihracat ve ithalat, 2006 ylnda GSYHnin %63n oluturmutur. ABye ynelik ihracat pay, blgedeki artan istikrar nedeniyle komu lkelere ihracatn bymesinden dolay, 2005teki %52.3 oranndan 2006da %51.6ya gerilemitir. Trkiyenin neredeyse tamamna yakn AB yesi olmayan lkelerden ithal ettii enerji faturasnn artmasyla, ABden yaplan ithalatn toplam ithalat iindeki pay da %42.1den %39.3e gerilemitir. AB, Trkiyenin en byk ticaret orta olmaya devam etmitir ancak dier pazarlar nem kazanmaktadr. Toplam dorudan yabanc yatrmlar iinde AB kaynakl yatrmlarn oran, 2005 ylnda %58 iken, 2006 ylnda %82 orannda gereklemitir. Dorudan yabanc yatrm stoku yllk GSYHnin %20sini oluturmu, bu orann yaklak te ikisi AB lkelerinden kaynaklanmtr. malat sanayindeki igc verimlilii yllk bazda neredeyse % 15den % 5in altna derek 2006 ve 2007 yllarnda art gstermitir. Ayn dnem zarfnda, alma saati bana den verimlilik oran da %5.3 artmtr. Kamu sektrndeki verimlilik de iyileme gstermeye devam etmi, bu sektrde istihdam edilenlerin says %6 azalm, verimlilik ise yaklak %10 orannda artmtr. Birim igc maliyetine dayanan gerek efektif kurun (GEK) art hz nemli lde yavalamtr. Verimlilik art ekonominin ou sektrnde yavalamtr.

31

Trkiyede kii bana den ortalama gelir, satn alma paritesine gre lldnde, 2005 ylnda karlk geldii dzeye oranla bir miktar ykselerek, 2006da 2007 yl AB27 ortalamasnn yaklak %30una ulamtr. 4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE Bu blm Trkiyenin yelik ykmllklerini stlenebilme yeteneini incelemektedir. Bu ykmllkler, antlamalar, ikincil mevzuat ve AB politikalarnda ifadesini bulan AB mktesebatndan olumaktadr. Blm, Trkiyenin mktesebat uygulamaya ilikin idari kapasitesini de analiz etmektedir. Analiz, 33 mktesebat faslnn listesi dorultusunda yaplandrlmtr. 4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam

Mallarn serbest dolamna uygulanan genel ilkeler alannda uyumda bir miktar ilerleme olmutur. 2007de uygulanmaya balanacak olan d ticarette standardizasyon teblii, ithalatta zorunlu standartlar ve teknik dzenlemelere tabi olan eyalarn saysn daha da azaltm; inaat alannda 35 zorunlu standart kaldrlmtr. Geriye kalan zorunlu standartlar gda maddeleri ile dier eitli sektrlerdedir. Bunlara eski standartlar ile yalnzca ulusal nitelikteki standartlar da dahildir. lke olarak, ABde serbest dolamda olan ve e, E, veya CE etiketi tayan rnler, uygunluk deerlendirme usullerinden muaf tutulmaktadr. Ancak, uygulayc mevzuat ve idari dzenlemeler bu rnlerin serbest dolamna snrlamalar getirmektedir. Eski, yenilenmi veya defolu olduu dnlen mallar ve ikinci el motorlu tatlar iin lisans gerekmektedir. Yatay nlemler konusunda, standardizasyon alannda ilerleme salanmtr. Trk Standartlar Enstits (TSE), Avrupa Standartlar Komitesi (CEN), Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi (CENELEC) ve Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Enstitsnn (ETSI) EN standartlarn kabul etmeye devam etmitir. EN standartlarnn %90 kabul edilmitir. ETSI standartlar, ilgili AB kararlarnn uyumlatrlmas srecinin bir paras olarak kabul edilmitir. Bu ekilde kullanmda olan 382 standart bulunmaktadr. TSE standardizasyonla ilgili AB ilkelerine tam uyum salamak amacyla yeniden dzenlenmitir. Uygunluk deerlendirmesi balamnda, Onaylanm Kurulular ile ilgili kayda deer bir ilerleme salanmtr. Bu erevede, Trk kuruluu grevlendirilmi bulunmakta ve asansrler, yakt ekipmanlar, inaat rnleri (imento) ve basn ekipmanlar alanlarnda faaliyet gstermektedirler. Akreditasyon konusunda nemli lde ilerleme kaydedilmitir. Ulusal akreditasyon ajans olan TURKAK, Uluslararas Laboratuar Akreditasyon birlii (ILAC) ile Avrupa Akreditasyon birliinin (EA) ok tarafl anlamalarna eklenen bir karlkl tanma anlamas imzalamtr. Bunlarn yedi tanesinden drd yrrlktedir. TURKAKn EA ile kalan ok tarafl anlamay da imzalamas gerekmektedir. TURKAK, Uluslararas Akreditasyon Forumuna (IAF) da ye olmutur. TURKAKn akreditasyon says geen yl %70 orannda artm ve 217ye ulamtr. Metroloji ve bununla ilgili idari kapasite konusunda bir ilerleme kaydedilmemitir. ller ve l ekipmanlarna ilikin mevzuatta kk deiikliklerin kabul edilmesi gerekmektedir. Piyasa gzetimi konusunda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Bayndrlk ve skn Bakanl, inaat rnlerine ynelik piyasa gzetim stratejisini yeniden yaplandrm ve yeni uygulama

32

artlar getirmitir. Salk Bakanl kendi grev alanndaki mevzuatla snrl olmak zere, piyasa gzetiminin ilke ve yntemleriyle ilgili bir ynetmelik yaymlamtr. Sanayi ve Ticaret Bakanl, Salk Bakanl, Telekomnikasyon Kurumu, Bayndrlk ve skn Bakanl ile alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl piyasa gzetim faaliyetlerinde bulunmulardr. Piyasa gzetimini yrtme kapasitesinde bir miktar iyileme sz konusudur, ancak bu faaliyetler eitli mercilere dalm bulunmakta ve btnyle etkili olamamaktadr. Genel olarak, yatay nlemlerin uyumlatrlmas alannda ilerleme kaydedilmitir. Buna karn, uygulama kapasitesi, zellikle de piyasa gzetimine ilikin olarak, yeterince gelitirilmemitir. rn mevzuatna ilikin yeni yaklam konusunda nemli bir ilerleme kaydedilmitir. Yeni Yaklam direktifi erevesindeki 17 dzenleme yeniden gzden geirilmi ve sektrde onaylanm kurulularnn belirlenmesine izin verecek ekilde, yirmi sektrde tam uyum salanmtr. Ev tipi klimalarn enerji etiketlendirmesine ilikin hkmler yrrle girmitir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ahsi koruma ekipmanlarna ynelik uyumlatrlm standartlar yaymlamtr. Bayndrlk ve skn Bakanl inaat rnleri alannda bir Avrupa Kodlar (EUROCODES) Teknik Komitesi kurmutur. naat rnlerine ynelik yangna kar tepki verme performansna ve uygunluk deerlendirme sistemlerine ilikin deiiklikler yapmtr. Bakanlk ayrca, uyumlatrlmam alana dhil olan inaat rnleri iin G etiketi olarak bilinen ulusal bir etiket kabul etmitir. Genel olarak, yeni yaklam ile kapsanan ou alanda, uyum ok ileri bir dzey ile tamamlanm olma aamas arasnda deiim gstermektedir. Eski yaklam rn mevzuatnn uyumu kayda deer lde ileri bir aamada bulunmaktayd. Motorlu aralar, veterinerlik ilalar ve kozmetikler alanlarnda daha da ilerleme kaydedilmitir. Tarm ve Kyileri Bakanl, ticaretteki teknik engelleri kaldrmak amacyla gda maddeleri ve gda maddeleriyle temas eden maddelere ilikin bir tebli yaymlamtr. Gda maddeleri, enerji iecekleri, ilalar ve veterinerlik rnlerini ilgilendiren dier engeller durmaktadr. lalar konusunda bir fiyat kararnamesi yaymlanm, buna karn dzenleyici bilgi koruma ve 1 Ocak 2005ten nce bir piyasa yetkilendirme sistemi uygulanan jenerik rnlere ilikin yetkilendirme rejimine ynelik sorun zlmemitir. thal alkol ve ttn rnleri iin ift lisans zorunluluu ticarette bir engel tekil etmeye devam etmektedir. Sz konusu zorunluluk, bu fasldaki katlm mzakereleri iin temel bir unsurdur. Bu fasldaki katlm mzakereleri iin nemli bir unsur tekil eden usule ait nlemler konusunda 339/93 Kararna uyum salamak iin gereken hkmler kabul edilmemitir ve d snr kontrollerine ynelik hkmlerin kabul edilmesi gerekmektedir. Kltrel mallar ve ateli silahlar konusunda bir ilerleme kaydedilmemitir. Uyum snrl olmaya devam etmektedir. Uyum salanmayan alanda, ilerleme kaydedilmemitir. Bu fasldaki katlm mzakereleri iin ana unsurlardan biri olan karlkl tanma konusundaki hkmler kabul edilmemitir. Mallarn Serbest Dolam fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr.

33

Sonu Akreditasyon, standardizasyon ve uygunluk deerlendirmesi balamnda ilerlemeden bahsedilebilir. Onaylanm Trk Kurulularnn baz sektrlerde faaliyet gstermelerini salayacak dzenlemeler de dhil olmak zere, AB teknik mevzuatn uygulamak iin gerekli olan tm sistem yrrlktedir. Piyasa gzetim alannda ilave ilerleme olmutur. Buna karn, piyasa gzetim faaliyetlerinin kapsam ve koordinasyonu lkenin bykl dnldnde snrl kalmaktadr. Uyum salanmayan ve eski yaklam mevzuatnn kapsad alanlarda ticarette teknik engeller bulunmaktadr. Karlkl tanma ve lisans zorunluluklar konularnda bir ilerleme salanmamtr. Birok alanda, zellikle genel ilkeler, yatay nlemler, yeni yaklam ve eski yaklam konularnda, uyum ileri dzeydedir. Onaylama prosedrleri konusunda uyum daha snrl bir dzeydedir. 4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam

gc piyasasna eriim alannda, yabanclar iin alma izinleri konusundaki yeni mevzuat, bu izinleri alma prosedrn kolaylatrmakta, ulusal ve uluslararas projelerde alan kiiler dhil olmak zere baz alanlar alma izni alma zorunluluu dnda brakmaktadr. Trkiye Kurumunun kapasitesini arttrma ynndeki abalar devam etmitir. Ek personel istihdam edilmitir. Bu personele eitim verilmitir. arayan kiilere internet zerinden i bulma imkn salamak amacyla almalar balatlmtr. Avrupa stihdam Hizmetleri (EURES) ana katlm hazrlklar iin ilave abalar gerekmektedir. Sosyal gvenlik sistemlerinin egdm konusunda Topluluk mevzuatna gre yetkili kurum olan Sosyal Gvenlik Kurumunun idari kapasitesinin glendirilmesi ynndeki abalar, zellikle bir AB dairesi kurulmasyla devam ettirilmitir. Avrupa salk sigortas kart uygulamasna ynelik hazrlklar balamamtr. Sonu Genel olarak, snrl bir ilerleme olmutur. Uyum balang aamasndadr. dari kapasitenin daha da glendirilmesi gerekmektedir. 4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunumu Serbestisi

kurma hakk konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Mays 2007de kabul edilen Hemirelik Yasasndaki bir deiiklikle hemirelik iin cinsiyet art kaldrlmtr. Uyrukluk ve ikametgh zorunluluu gibi Trk mevzuatndaki baz dzenlemeler, Topluluk mevzuatna uymamaktadr. Orantsz dil zorunluluu ve alanlarn faaliyette bulunabilecei ofis saysn snrlayan kurallar (rnein eczaclar iin geerli olan bir ofis kural gibi) da Topluluk mevzuatyla uyumsuzdur. Dier rnekler, serbest meslek mensubu AB vatandalarnn iletmelerinin kurulmas ve tescilinin yan sra, kendileri iin de alma izni almalar veya bir anonim irket kurarken Merkez Bankas ya da bir devlet bankasna garanti teminat yatrmalar zorunluluudur. Snr tesi hizmet sunumu serbestisi konusunda snrl gelimeler olmutur. Bir ye lkede kurulmu bulunan firmalar iin mevcut tescil, lisans ve yetkilendirme gereklilikleri mktesebat ile uyumlu deildir. Herhangi bir hizmet salaycsnn alma ve ikametgh izni almas

34

zorunluluu da mktesebat ile uyumlu deildir. Trk mevzuatnn AT Antlamalarndaki i kurma hakk ve hizmet sunumu serbestisi ile ilgili hkmlere sistematik ve tam uyumunun salanmasnn nndeki engellerin tespitine ynelik alma henz balatlmamtr. Birimler aras egdm salayacak bir yapnn oluturulmas gerekli olup; Trkiye byle bir yapnn kurulmas iin gerekli admlar atmamtr. Posta hizmetleri alannda zel bir gelime kaydedilmemitir. Trkiye mevzuatn uyumlatrmaya balamamtr. Arlk snrna baklmakszn tm sektr kapsayan tekel varln srdrmektedir ve mktesebatla uyumlu deildir. zel sektr faaliyetlerinin hzl posta ve zel paket datmndaki fiili varl, sektrde rekabeti salamaya yeterli olmamaktadr. Trkiyede mktesebatn gerektirdii bamsz bir dzenleyici kurum bulunmamaktadr. Ayrca Trkiyede, tek genel hizmet sunucusu olan PTT Genel Mdrlnn muhasebe sisteminde effaflk salanmamtr. Mesleki niteliklerin karlkl tannmas alannda snrl gelime salanmtr. Yksekretim Kurumu, salk alannda alt meslek iin ve mimarlar iin 2005/36 Direktifinin asgari eitim gerekliliklerine ynelik unsurlarnn aktarlmas hakknda bir ynetmelik kabul etmi olmakla birlikte; bu ynetmeliin mktesebatla uyumunun teyit edilmesi gerekmektedir. Bu mesleklerle ilgili olarak Trkiye otomatik tanma yerine karlkllk ilkesini uygulamaktadr. Trkiyedeki mevzuatta halen akademik ve mesleki niteliklerin tannmas arasnda ayrm gzetilmemektedir. Sz konusu mevzuat, nemli sayda meslek iin, bu mesleklerle sadece Trk vatandalarnn itigal edebilmesini salayan, snrlayc vatandalk kriterleri iermektedir. Yabanc niteliklerin tannmasna ilikin idari yaplar mesleki deil akademik tanma ile snrldr. Trkiye, YK bnyesinde AB ve uluslararas ilikiler iin bir birim kurmutur. Buna karn, ilgili mevzuat kabul edilene kadar bu birim mktesebatta ngrlen grevleri etkin bir ekilde yerine getiremeyecektir. Trkiye, mesleki niteliklerin tannmasna ilikin 2005/36 Direktifinin amalarna ynelik olarak bir temas noktas belirlememitir. Kurma Hakk ve Hizmet Sunumu Serbestisi fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Sonu Mktesebatla genel uyum snrldr. kurma hakk ve hizmet sunumu serbestisi hususunda Topluluk hukuku ile uyum dzensizdir. Posta hizmetleri alannda uyumun salanmasna ynelik olarak hibir somut ilerleme salanmamtr. Mesleki niteliklerin karlkl olarak tannmas alannda snrl dzeyde ilerleme kaydedilmitir. 4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam

Sermaye hareketleri ve demeler alannda ilerleme salanm; belirli kstlamalar kaldrlm ya da hafifletilmitir. Hazine Mstearl, sigortaclk sektrnde maddi teminat koullarn yerine getiren yeni bir uygulayc dzenleme kabul etmitir. Hazine Mstearlnn bonolarna ilaveten, dier OECD lkeleri tarafndan yaymlanan dier kamu borlanma aralar da maddi teminat olarak kabul edilmeye balanmtr. Bir Bakanlar Kurulu kararnamesiyle, yabanc

35

irketlerin kr, sat ve tasfiye ilemleri ile ruhsatlarla ilgili demeler iin bir n onay ilemine tabi olmalarn gerektiren uygulama yrrlkten kaldrlmtr. Ayn kararname, deeri 3.7 milyon Avroyu aan darya ynelik dorudan yabanc yatrm transferlerinde yetkilendirme gerekliliini ortadan kaldrmtr. Trkiye, bankalar ve arabulucu kurulularn, lkede ikamet eden kiilerin Trkiye dnda ve Trkiyede ikamet etmeyen kiilerin lke iindeki menkul kymet aralar konusunda Hazine Mstearln bilgilendirmelerini gerekli klan hkmleri yrrlkten kaldrmtr. Kararname, ayrca, Tapu ve Kadastro Genel Mdrl, bankalar ve zel finans kurulularnn, Trkiyede ikamet etmeyen kiilerin sahip olduklar tanmaz mal ve gayrimenkuller konusunda Hazine ve D Ticaret Mstearlklarn bilgilendirmeleri hkmn de iptal etmitir. Buna ilave olarak, Trkiye, gemi sahiplerinin dviz zerinden taahht altna girmeleri konusunda mevcut olan kstlamalar da ortadan kaldrmtr. Milli Savunma Bakanl, Tapu ve Kadastro Genel Mdrlne, askeri yasak blgelerin ve gvenlik blgelerinin ayrntl haritalarn ve koordinatlarn teslim etmitir. Sonu olarak, yabanclarn gayrimenkul iktisab iin gereken zaman sresi ksaltlm olacaktr. Anayasa Mahkemesi, Bakanlar Kurulunun yabanclarn gayrimenkul iktisaplar zerindeki yasal snrlamalar arttrma ve ilave snrlamalar getirme hakkn iptal etmitir. DYY zerindeki kstlamalar; radyo ve televizyon yayncl, elektrik enerjisi, turizm, savunma, denizcilik, hava ve karayolu tamacl, eitim ve istihdam alanlar gibi, sektrel mevzuatta mevcuttur. Yabanclarn gayrimenkul iktisab alannda baz kstlamalar mevcuttur. demeler sistemine ilikin olarak rapor edilebilecek herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Yasal ereve, mktesebat ile uyumlu deildir. Bankalar ve mterileri arasnda meydana gelen anlamazlklar konusunda mahkeme dnda zme ulalabilecek herhangi bir merci bulunmamaktadr. Trkiye, kara para aklama ile mcadele konusunda belirli bir ilerleme kaydetmitir. Kara parann aklanmasn engellemeye ynelik yeni bir yasa yrrle girmi bulunmaktadr. Yasa, zellikle, pheli para hareketi ilemlerinin rapor edilmesi sistemini, kaytlarn tutulmasn, ykml taraflarn korunmasn ve Mali Sular Aratrma Kurulu Bakanlnn (MASAK) roln dzenlemektedir. Baz hkmler, birtakm uygulama ynetmeliklerinin kabul edilmesini zorunlu klmaktadr. Tahkikatlara ilikin ilke ve prosedrleri ortaya koyan bir ynetmelik kabul edilmitir. Trkiye, terrizmin finansman ve su araclyla elde edilen gelirlerin aklanmas, aranmas, haczi ve msaderesine dair Avrupa Konseyi Szlemesini imzalam bulunmaktadr. Trkiye, Mali Eylem Grev Gcnn (MEGG), nc gzden geirmesine konu olmu ve mteri kimlik tespiti, sorumlu taraflarn listesi ve phe duyulan hareketlerin raporlar gibi alanlarda MEGGnin tavsiyelerine uyulmadn ortaya koyan bir rapor yaymlamtr. MASAKa bildirilen pheli para hareketi ilemlerinin says 2005te 352den 2006da 1140a kmtr ve bu artn byk ksm bankaclk sektrnden kaynaklanmaktadr. 2005 ylnda kaydedilen 33 olaya karlk, 2006 yl iinde toplam 23 olay kovuturma ile sonulanmtr. Mahkumiyet, msadere ve mal varlnn dondurulmas ile sonulanan mahkeme kararlar 2006 ylnda nceki yla oranla daha snrl bir miktarda kalmtr. Bu fasldaki katlm mzakereleri iin anahtar e olan mevzuatn uygulanmasnn glendirilmesi konusunda bir eylem plannn halen kabul edilmesi gerekmektedir. Sonu zellikle baz kstlamalarn ve onay srecinin ortadan kaldrlmas sayesinde, sermaye hareketleri ve demeler konusunda ilerleme kaydedilmi bulunmaktadr. Bununla birlikte, demeler sisteminde hibir ilerleme kaydedilememitir. Kara para aklama ile mcadele

36

konusunda, zellikle su araclyla elde edilen kazanlarn aklanmasnn nlenmesi konusunda getirilen yeni yasal ereve araclyla, ileri admlar atlabilmitir. Genel olarak uyum tamamlanmamtr. 4.5. Fasl 5: Kamu Almlar

Genel ilkeler alannda hibir ilerlemeden bahsedilemez. Yerli teklif sahiplerinin lehine ayrmclk ieren %15 orannda bir fiyat avantaj mevcudiyetini korumaktadr. 2006 ylnda bu fiyat avantaj toplam ihale deerinin % 8ine tekabl etmitir. Kamu ihalelerinin verilmesinde snrl ilerleme grlmektedir. Son dnemde gerekletirilen ve halen incelenmekte olan taslak yasal deiiklikler, ereve anlamalar gibi kavramlar mktesebat ile uyumlu hale getirmitir. Bununla birlikte, Trk kamu almlar mevzuat, birka adan mktesebat ile farkllk arz etmektedir. Temel tanmlamalardan bazlar, rnein kit kii, AB ynergelerinde bulunan karlklarna tekabl etmemektedir. Kamu hale Yasas, ana satn alc yaplar, rekabeti diyalog ve e-alm gibi ara ve yntemleri dzenlememektedir. Elektrik/su/gaz sektrlerinde ya da imtiyaz szlemesi alannda faaliyet gsteren taraflar iin zel hibir mevzuat bulunmamaktadr. Gncelletirilmi 2007 eikleri ve almlar iin belirlenen mali limitler AT seviyelerinin stndedir. Bu kadar yksek limitler, yabanc alclar iin bavurma frsatlarn azaltmaktadr ve rekabete de zarar vermektedir. Karmak ehliyet prosedrleri ek bir brokratik engel oluturmakta ve kamu ihalelerinde katlm maliyetini artrmaktadr. dari kapasite konusunda ilerleme kaydedildii sylenebilir. Kamu hale Kurumu artan biimde etkin ve verimli bir alma yrtmektedir. 2007 itibariyle, ihale bltenleri yalnzca elektronik formatta yaymlanmaktadr ve cretsiz olarak internet zerinden eriime ak bulunmaktadr. Bununla birlikte, genel politika egdmnden ve imtiyazlar ve kamu zel ortaklklar da dahil olmak zere kamu ihaleleriyle ilgili tm alanlardaki uygulamadan sorumlu bir kurum mevcut deildir. Potansiyel teklif sahipleri iin kamu ihale uygulamalar konusunda hizmet ii eitim kurslar ve sertifika programlar dzenlenmesi kamu almlar prosedrleri konusunda bilin artrc etki salamaya devam etmektedir. Ahiren gelitirilmi olan ve i ak ynetimi ve belge ariv sistemi, kurum gndemi ve karar ariv sistemi, idari ve mali iler sistemi, personel faaliyetleri ynetim sistemi ve elektronik almlar iin temel oluturan bilgi teknolojisi altyaps artan kapasiteye katkda bulunmaldr. Kanuni yollar balamnda, ikayetlerin saysn azaltmaya ynelik bir grup yeni dzenleme kabul edilmi bulunmaktadr. Gzden geirme prosedrleri mktesebat ile tam olarak uyumlu deildir. Kamu hale Kuruluna 8 yenin atanmas, kurulun almasna ynelik her trl potansiyel engellemenin nne geen bir adm olmutur. Kamu hale Kuruluna yaplan ikayet bavurular 2006 ylnda aklanan 172,649 ihale iinde 4612ye ulamtr. ikayetler bir nceki yla gre nemli lde artmtr. Sonu Bu faslda snrl bir ilerlemeden bahsedilebilir. ereve anlama ynteminin devreye konmas olumlu bir gelime olmutur. Ancak, politika retme ve uygulama srecinde yer alan blnm idari yaplar Kamu hale Yasas tarafndan tesis edilen mekanizmalarn daha da

37

glendirilmesine engel olmaktadr. Kamu hale Kurumu idari kapasitesini artrmaktadr. Bu faslda uyumlatrma devam etmektedir. 4.6. Fasl 6: irketler Hukuku

irketler hukuku alannda snrl ilerleme gereklemitir. Bu fasldaki mzakerelerin ilerlemesinde anahtar e olan Trk Ticaret Yasasnn kabul edilmesinde hibir ilerleme olmamtr. Ticaret Odalar tarafndan srdrlen irket tescilleri mktesebat tarafndan gerekli klnan teknik altyapya sahip deildir. irket muhasebesi alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Trk Muhasebe Standartlar Kurulu (TMSK) muhasebe standard kabul etmi ve daha nceden kabul edilmi bir dizi uluslararas muhasebe standard konusunda yorum ve aklamalar yaymlamtr. Kabul edilen standartlar yalnzca listelenmi irketler iin balayclk arz etmektedir. Bunlarn says da, listelenmemi olan irketler ile karlatrldnda az bir sayya tekabl etmektedir. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), rapor etme ile banka hisselerinin birletirilmesi ve blnmeleri ile ilgili drt ynetmelik ve bir tebli yaymlamtr. Sistemi kullananlarn sistem konusundaki bilgileri yeknesaklk arz etmemektedir. Bu durum, zellikle muhasebeciler ve mali mavirler, Trk i dnyas ve ticaret mahkemeleri yarglar iin geerlidir. TMSKnn idari kapasitesi bakmndan, baz yeni personel almlar olmutur. Ancak personel says ve bro hacmi yetersiz kalmaktadr. Denetleme konusunda snrl ilerleme grlmektedir. 2006 yl Kasm ay iinde Resmi Gazetede, bankalarda denetleme yapacak olan bamsz denetleme firmalarnn yetkilendirilmeleri, faaliyetleri ve fesih yetkilerini ele alan yeni bir dzenleme yaymlanmtr. Sonu Bu faslda snrl ilerleme kaydedilmitir. Genel olarak, uyum snrl kalmtr. Mktesebat ile uyumu ciddi biimde ilerletmeyi amalayan Yeni Trk Ticaret Yasas, henz kabul edilmemitir. 4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku

Telif haklar ve ilgili dier haklar konusunda genel mevzuat erevesi mktesebatla uyumlu olmakla birlikte, idari kapasite Gmrk Birlii Kararnn gerektirdii etkin uygulamay salayabilmek asndan yetersiz kalmaktadr. Trkiye, fikri mlkiyet hukukunun korunmasnn ve uygulatlmasnn dnyada en sorunlu olduu lkelerden biridir. Uygulatma, ayrca, bu fasla ilikin katlm mzakereleri asndan kilit unsur niteliindedir. Telif haklar ve ilgili dier haklar alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, telif haklar ve ilgili haklar konusunda farkl taraflarn koordinasyonu ve ibirlii konusunda ilerleme kaydetmitir. darenin ve meslek kurulularnn bilin ve uzmanlama dzeyleri artmtr. Meslek kurulular ile ilgili dzenlemeler konusunda belirli ilerlemeler salanmtr ve daha da ileri gelimeler hazrlk aamasndadr. Dnya Fikri Mlkiyet rgt (DFM) Telif Haklar ve Fonogramlar Anlamas onaylanmtr. Ancak, kitaplar ile CDler ve DVDler gibi dier medya aralarnda korsanlk faaliyetleri yaygn biimde devam etmektedir; Trkiyenin uygulama kapasitesi geride kalmaktadr.

38

Snai mlkiyet haklar alanndaki yasal ereve konusunda belirli ilerlemeden sz edilebilir. Avrupa Patent rgtne ye devletler arasnda Avrupa Patentleri ile ilgili prosedrleri dzenleyen Avrupa Patentleri Verme Anlamasnda Deiiklik Yasas, yrrle girmitir. Trkiyenin Yeni Bitki eitlerinin Korunmas Szlemesine Katlmna Dair Yasa (UPOV) onaylanm ve yaymlanmtr. Trk Patent Enstits (TPE) i ve d biliim teknolojisi yapsn, evrimii hizmetlerini ve halkla ilikiler faaliyetlerini daha da glendirmi ve bir evrimii markalar bavuru sistemi gelitirmitir. Snai tasarm departman tarafndan salanan hizmetlerin hz ve sreklilii de gelitirilmitir. Kamuya ak veritaban bnyesinde yrtlen aratrma faaliyetlerinin kalitesi artmaktadr. Bununla birlikte, marka inceleyicileri tarafndan birbirleriyle tutarllk arz etmeyen kararlarn alnd grlmektedir. Baz byk ve orta boy lekli Trk irketleri mteaddit kereler ok tannm markalarn patent haklarn ihlal etmilerdir (tescil edilmi paketlemeler ve boyutlu markalar); tescil sistemi zayf durumdadr. TPE bavuru ve kar kma prosedrleri konusunda tam bir aklama salamamaktadr. lgili makamlar engelleyici nlemleri almamtr. TPE kararlar ile fikri mlkiyet mahkemelerinin kararlar arasnda uyumsuzluklar devam etmektedir. Patent ve marka temsilcilerinin, menfi uygulamalarn nleyecek ve uygulamay daha ileri gtrecek bir etik yasas dahil, dzenleyici ereve mevcut deildir. Fikri mlkiyet ikayetleriyle ilgilenen eitli meslek gruplar ve bu gruplar ile TPE arasndaki bilgi alverii zayf durumdadr. Uygulatmayla ilgili olarak, fikri ve sanatsal eserlerle ilgili yasada uygulayclara daha fazla tevikler salayacak biimde deiiklikler yaplmtr. Yerel korsanla mcadele komisyonlar iinde devlet memuru olan yelere korsanla mcadele konusunda gerekletirdikleri faaliyetler temelinde prim denecektir. Halihazrda, yerel korsanla mcadele komisyonlar etkin biimde almamaktadrlar. Fikri mlkiyet hukukunun cezai uygulamas Trk Polisine ve fikri mlkiyet ceza mahkemelerine tevdi edilmi bulunmaktadr. 2005 ve 2006 yllar iinde, yarg yetkililerine 10.020 ihlal vakas bildirilmitir. Yaplan 8.780 basknda, 600 milyon Avro piyasa deerinde materyal ele geirilmitir. hlallerin ou mzik ve yayn sektrlerini ilgilendirmektedir. Polis halen telif haklar ihlalleri konusunda resen harekete geebilmektedir. Bununla birlikte, marka ihlali konusunda bunu yapamamaktadr. Sonu Genel olarak, byk lde uyumlatrlm bulunan bir yasal ereve zemininde bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, snai mlkiyet haklar konusunda, zellikle uygulama ve yaptrm alanlarnda ciddi eksiklikler bulunmaktadr. dari kapasitenin glendirilmesi henz balang aamasnda bulunmaktadr. 4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas

Trkiye, anti-trst alanndaki geliimini ilerleterek srdrmtr. Devlet yardmlar konusunda hibir ilerlemeden bahsedilemez. irket birlemeleri dahil anti-trst konusunda, ilave ilerlemeden bahsedilebilir. Mktesebatn uygulanmasna ilikin mevzuat konusunda, Rekabet Kurumu motorlu ara sektrnde dikey anlamalar konusunda bir blok muafiyet kabul etmitir. Kurum, ayn zamanda, pazar pay %40 veya daha fazla olan irketlerin mnhasr datm anlamalarnn muafiyetten yararlanmamasn salamak amacyla genel blok muafiyetini dikey anlamalar iin de kabul etmitir. laveten, pazar paylarn hesaplamak amacyla kullanlacak olan yntemleri tanmlamtr. Rekabet

39

Kurumu, rekabet kurallarnn ihlali halinde uygulanacak cezalarn miktarlarn dzenlemitir. Trkiye, tm kamu kurumlarna -Rekabet Kurumuna danmak suretiyle- her trl taslak yasann rekabet zerinde yarataca etkiyi tahlil etme zorunluluu getiren bir dzenleyici etki analizi tznn ilkelerini kabul etmitir. Yatay ibirlii anlamalarndaki kurallar, de minimis kurallar ve sigorta, teknoloji transferi, telekomnikasyon ve posta hizmetleri alanlarnda sektre zel blok muafiyet kurallaryla ilgili aktarma sreci henz tamamlanmamtr. Bu alandaki uyum oran yksek dzeydedir. Personel eitimi konusunda devam eden gl vurgu, rekabet kurallarnn etkin uygulanmasn temin etmek hususunda iyi bir seviyede bulunan Rekabet Kurumunun yksek idari kapasitesine katkda bulunmaktadr. Kurumun bamszlk dzeyi yeterlidir. Yaptrm konusuyla ilgili olarak, 2006 ylnda Rekabet Kurumu, 108 anti-rekabeti anlama ya da baskn konumun suistimal edilmesi davas, 33 adet de, olumsuz yetki ve bireysel muafiyet davas hakknda karara varmtr. 186 adet irket birlemesi ve iktisap davas incelemitir. Rekabet Kurumu, toplam 26.9 milyon Trk Liras tutarnda (14.5 milyon Avro civarnda) ceza uygulamtr. Bu cezalar iinde 9.4 milyon Trk Lirasna (5.2 milyon Avro) tekabl eden miktar, kartel oluturan 10 imento irketine verilen cezalardan olumaktadr. 2007 ylnn ilk yarsnda da bu dzeyde denetleme faaliyeti devam etmi, Rekabet Kurumu, rekabetle badamayan davran tespitiyle 75 karar alm ve 92 birleme duyurusunu deerlendirmitir. Ancak, Dantayn temyiz edilen rekabet davalarn ele alma hususunda snrl olan idari kapasitesinde herhangi bir ilerleme salanmamtr. Kamu teebbsleri ile mnhasr ve zel haklar barndran teebbslere ilikin kurallarn uyumunun salanmas ynnde herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Devlet yardmlarna ilikin mevzuat kabul ya da ilevsel bir bamsz devlet yardm izleme kurumunun kurulmasna dair bir ilerleme kaydedilmemitir. Ayrca, Trkiyede devlet otoriteleri ve kamu teebbsleri arasndaki mali ilikilerin effafln salamaya ynelik hibir kural bulunmamaktadr. Trkiye, bir devlet yardm envanteri oluturmad gibi, Avrupa Komisyonuna hibir devlet yardm plan da bildirmemitir. Bununla birlikte, Trkiye, raporun yazm srecinde yeni yardm planlar kabul etmitir. elik sektrne yardm konusunda, ilerleme snrl kalmtr. Trkiye Komisyona bir Ulusal Yeniden Yaplandrma Program (UYYP) nerisi gndermitir. Bu taslak UYYP, ve izleyen tartmalar, elik sanayinin durumunu ve gemiteki devlet yardmlarnn pek ounu netletirmitir. Ayrca, yeni yatrm yardm plan elik rnleri imalatnda ilave yardm sertifikalar getirilmesi olasln ortadan kaldrmtr. Bununla birlikte, nemli eksiklikler bulunmaktadr. Eksik olan unsurlarn banda snai yeniden yaplanma stratejisi, kapasite geliimi ve devlet yardm, zellikle gelecekteki yardmlarn amac ve yararlanacak kesimler gelmektedir. laveten, Trkiye UYYP ile ilgilenen hibir elik irketinden bireysel i planlarn gndermemitir. Sonu Bu faslda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Anti-trst alannda, irket birlemeleri de dahil olmak zere, uyum dzeyi yksektir. Bununla birlikte, devlet yardm konusunda hibir ilerleme kaydedilmemitir. UYYPnin elik sanayi sektr iin nihai eklini almas bir ncelik durumundadr.

40

Trkiye devlet yardm projelerini Toplulua bildirme ykmlln yerine getirmemitir. Bu faslda mktesebata uyum almalar devam etmektedir. 4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler

Bankalar ve mali irketler alannda iyi derecede ilerleme salanmtr. Banka ve kredi kartlaryla ilgili yeni bir uygulama ynetmelii yrrle girmitir. Bu durum, gvenilirlik standartlarn ve tketiciye ynelik korumay iyiletirmitir. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Bankaclk Kanununun uygulanmasna ynelik ynetmelikler kabul etmitir. Bunlar, kredi rezervleri, yllk raporlar, dardan hesap denetimi, irket birleme ve alm faaliyetleri, mlkiyetin devri, i sistemler (i kontrol ve risk ynetimi), kredi demeleri iin kurallar, sermaye hesab, ynetsel pozisyonlardaki deiikliklerin bildirimi, mali holding irketleri, irket ynetimi, likidite ykmllkleri, muhasebe kurallar, mali bildirim ve ifa ykmllkleri, sermaye yeterliliine dair ykmllkler, servet ynetim irketleri, net yabanc dviz pozisyonu, kredi benzerleri, pazar ve dier riskle alakal hususlar ieren geni bir yelpazeye yaylan konular kapsamaktadr. Buna ilave olarak, kredi derecelendirme kurulularnn yetkilendirilmesi ve ileyiiyle ilgili bir uygulama ynetmelii yaymlanmtr. Trkiye Bankalar Birlii mteriler ve bankalar arasndaki anlamazlklar zme balamak iin bir hakemlik organ oluturmutur. BDDK bankaclk sektr iin hedef sermaye yeterlilii orann % 12 olarak belirlemitir. BDDK, ynetsel ve denetsel kapasitesini iyiletirmek iin, yeni hukuk, biliim ve bankaclk uzmanlarn ve denetilerini bnyesine almtr. AB sermaye gereksinimleri erevesinin kabul edilmesiyle ilgili yol haritasnn uygulanmasna ynelik faaliyetler devam etmitir. alma gruplar dzenli olarak toplanmay srdrm, BDDK personeli dardan eitim alm ve BDDK bankaclk sektr iin bir etki almas yapmtr. Bu almann sonucu olarak, yeni sermaye yeterlilii rejimi 2009da yrrle girecektir. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF), banka lisanslarnn iptali, iflas ilemleri ve el konulan bankalarn tasfiyesi srecinde atlan admlarn yaymlanmasna ynelik kurallar ortaya koyan yeni bir ynetmelik kabul etmitir. Yeni bir ynetmelikle bankalarn aylk sigorta primlerini sigorta kapsamndaki mevduatlarn yzdesi olarak demeleri salanmtr (gemite, bankalar sigorta primlerini sigorta kapsam dndaki ksm zerinden demek zorundaydlar). Buna ilaveten, sigorta primi bankayla ilgili risk alglamasna bal olarak deiecektir. Bankaclk alannda mktesebat uyumu yeterli olmay srdrmektedir. Sigortaclkta ve mesleki emeklilik sigortalarnda iyi derecede ilerleme salanmtr. Yeni bir Sigortalar Kanunu 5684 sayl Sigortalar Kanunu kabul edilmi ve Resmi Gazetede yaymlanmtr. Bu Kanun, sigortalama ve ikili sigorta iinin idaresi ile takibini dzenlemekte ve sigorta arabuluculuuna ilikin kurallar getirmektedir. Teknik rezervler, teminatlar, yllk tahsisatlar iin genel kurallar ve mteriler iin szleme bilgisi konularn dzenleyen ikincil mevzuat da kabul edilmitir. Mterilerin korunmas iin mahkeme d zm organnn kurulmas memnuniyet verici bir gelimedir. Bununla birlikte, AB sigorta mevzuatnn belirli temel ilkelerine uyulmad cihetle, yeni sigorta kanunu, mktesebat ile yalnzca ksmen uyumludur. Zorunlu sigorta sektrnde tarifeleri belirleme zgrl kstlanmtr ve polie artlar Hazine Mstearlnn onayna tabidir. Trkiye muhtelif mali harcamalar ve yardm adl iki ilave sigorta snf tesis etmitir. Trkiye, teknik provizyonlarn ve teknik rezerv olarak tutulabilen servet tiplerinin hesaplanmasna ilikin kurallar ieren yeni bir ikincil mevzuat benimsemi, ayrca sigorta, ikili sigorta ve mesleki emeklilik sigortas irketlerinin mali bildirim ykmllkleriyle ilgili ikincil

41

ynetmelikler karmtr. Mktesebatn hayat sigortas dndaki spesifik ksmlaryla ilgili olarak ise, ortak sigorta, kredi sigortas, adli masraf sigortas ve turist yardmna ilikin bir ilerleme grlmemektedir. Trkiye, havayolu tayclar ve iletmecilerinin, yolcu, bagaj, kargo, nc taraflar ve posta konularndaki asgari sigorta ykmllklerini belirleyen AB mktesebatn ulusal hukukuna aktarmtr. Trkiye, zorunlu ara sigortasna ilikin olarak, ara sigorta tarifelerini snrl lde serbestletiren yeni bir mevzuat kabul etmitir. Buna ilaveten, Trkiye, sigorta garanti plannn kapsamn tm zorunlu sigorta trlerini iine alacak ekilde genileten bir mevzuat kabul etmitir. Trkiye ayrca, mesleki emeklilik sigortas irketlerinin personeli ve akterlerinin haiz olmalar gereken asgari niteliklere ilikin ikincil mevzuat karmtr. Sigorta sektrn dzenleyen ve denetleyen Sigortaclk Genel Mdrl ve Sigorta Denetleme Kurulunun yaptrm kapasitesi ve bamszl konularnda ilerleme kaydedilmemitir. Sigorta ve ek emeklilik alanlarnda mktesebat uyumu ksmi dzeydedir. Mali piyasa altyapsna ilikin baz ilerlemeler grlmektedir. Bankalarn gnll tasfiyesiyle ilgili uygulama ynetmelii yaymlanmtr. Hkmler mktesebatla byk lde uyumlatrlmtr. Menkul kymetler piyasas ve yatrm hizmetleri alannda ilerleme salanmtr. Gayrimenkul ipotek kanunu ve ilgili uygulayc ynetmelikler yrrle girmitir. Bu, dierlerinin yan sra, mali kurulularn emlak kredisi portfylerini sermaye piyasalarnda ipotekli menkul kymetler olarak satmalarna imkn salayacaktr. Yatrmclar teferruatl olarak tanmlanmtr. Bununla balantl olarak, belirli tip portfy ynetimi ve araclar iin danma faaliyetleri de tanmlanmtr. Menkul kymetler piyasasnn ve yatrm hizmetlerinin dzenleyici ve denetleyici kuruluu olan Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) ikincil aralar kullanan araclarn tesisi ve yetkilendirilmesini dzenleyen kurallara dair bir tebli yaymlamtr. SPK bir gayrimenkul yatrm irketinin ynetim kurulunun ounluunun Trk vatandalarndan olumasn ngren kural kaldrmtr. SPK tarafndan yeni bir fon tipi (fonlarn fonu) oluturulmutur. SPK belirli tipteki arac kurumlarn kendi i kontrol sistemleriyle ilgili olarak zel bamsz denetim raporlar hazrlamalar artn getirmitir. Kredi benzerleriyle uraan arac kurumlarn denetimi glendirilmitir. Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu mali aralarn sunumu, tannmas ve lmyle ilgili olarak 32 ve 39 sayl Uluslararas Muhasebe Standartlarna denk den iki muhasebe standard benimsemitir. Kurul ayrca, mali aralarn ifasna ilikin olarak Uluslararas Mali Bildirim Standard 7yi rnek alan yeni bir bildirim standard kabul etmitir. Menkul kymetler piyasas ve yatrm hizmetleri alannda mktesebat uyumu ksmi dzeydedir. Mali Hizmetler fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr.

42

Sonu Bankaclk alannda, zellikle de Bankaclk Kanunuyla ilgili uygulama ynetmeliklerinin kabul edilmesiyle birlikte iyi derecede ilerleme salanmtr. Trkiye ayrca sigorta ve mesleki emeklilik sigortas alannda, zellikle yeni Sigorta Denetimi Kanununun kabul edilmesiyle birlikte iyi derecede ilerleme kaydetmitir. Menkul kymetler piyasas ve yatrm hizmetleri alannda ilerleme grlmtr. Mktesebatla uyum, zellikle devredilebilir menkul kymetlerde mterek yatrm giriimleriyle ilgili olarak henz tamamlanmamtr. 4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya Elektronik iletiim ve bilgi teknolojileri alannda baz ilerlemeler grlmektedir. Trkiyedeki telekomnikasyon hizmetlerinde grlen gelimenin arkasndaki itici g olan cep telefonu piyasasyla birlikte sektr genilemeye devam etmitir. Cep telefonu hizmetlerinin yaygnlk oran geen yl ayn dneme kyasla % 15 artla % 73,3 civarndadr. lkedeki Dijital Abonelik Hatlar (DSL) sayesinde geni bant pazar nemli lde genilemitir. lkenin internet hizmet salaycs (HS) pazar paynn % 97sini elinde tutmaktadr, bununla birlikte ksa bir zaman nce tm DSLlere eriim seenekleri alternatif HSlere sunulmutur. Sabit ebeke rekabeti snrl olmay srdrmektedir ve piyasaya yeni girenlerin yerel telefon hizmeti sunmalarna izin verilmemektedir. Trkiye, spektrum frekans kullanmnn ynetimi ve denetimi, nemli piyasa g operatr (SMP) ve fiyat tavan dzenlemelerinin revizyonu, numara tanabilirlii (henz hayata geirilmemitir), SMP operatrleri iin standart referans balant tekliflerinin yaym, sabit telefon hizmetleri (yerel aramalar dahil) iin yeni lisanslar hazrlanmas, mobil sanal operatr hizmetleri, geni bant kablosuz eriim hizmetleri (Wimax) ve 3G hizmetlerine ilikin yeni baz yasal dzenlemeler yaparak mktesebat uyumunu srdrmtr. Dzenleyici birim, dzenleme konularyla uraan 137 alanyla iyi bir personel yapsna sahip olup, dikkate deer operasyonel btesiyle kendi kendini finanse etmektedir. Bununla birlikte, baz anahtar nemde konular ele alnmay beklemektedir. zellikle, yeni elektronik iletiim yasas (Ekim 2005den bu yana beklemektedir) ABnin dzenleyici erevesiyle uyumu salamada temel oluturacaktr. Evrensel hizmet ykmllklerinin AB Direktifine uygun olarak yrtlmesi, pazara girie zarar veren ve operatrlerin demek zorunda brakldklar yksek iletiim vergilerine zm bulmak da dahil olmak zere lisans verme rejimi ve dzenleyici birimin Hkmetten (muhtelif operatrlerde nemli bir hissedar olmay srdrmektedir) etkin bir biimde bamsz olmas da eit derecede nemli konulardr. itsel ve grsel medya politikas alannda mktesebata uyuma ilikin hibir ilerleme kaydedilmemitir. Bamszlk konusu, daha nceki ilerleme raporlarnda olduu gibi, kamu hizmeti veren yayn organ TRTnin ve RTKn yeterli miktarda finansman hususu da dahil olmak zere endie konusu olmay srdrmektedir. zellikle, RTKn zel yayn organlarna uygulad bir dizi yaptrm bu kurumun bamszl konusunda soru iaretleri uyandrmaktadr. Yaynclk sektrnn ynetimiyle ilgili olarak, RTK frekanslar yeniden tahsis etmemi ve geici ruhsatlar gzden geirmemitir. Kablolu yaynlarn ruhsatlandrlmas ve yetkilendirilmesine ilikin yeni dzenleme, kablo operatrlerine RTK tarafndan uygun bulunmayan yabanc kaynakl programlar yaymlamama ykmll getirmektedir. Bu ykmllk Snrsz Televizyon Direktifiyle uyumlu deildir.

43

Sonu Trkiye elektronik iletiim alannda, zellikle ikincil mevzuatla ilgili olarak bir miktar ilerleme kaydetmitir. Bununla birlikte, ABde uygulanan ereveyle yalnzca ksmen uyumludur. Trkiyenin iitsel ve grsel mktesebata uyum dzeyi snrldr. (nsan haklar ve aznlklarn korunmasyla ilgili blme de baknz) 4.11. Fasl 11 : Tarm Ortak Tarm Politikasyla (OTP) mevzuat uyumlatrlmas konusunda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Tarm ve Kyileri Bakanlnn (TKB) yeniden yaplandrlmas konusunda ilerleme kaydedilmemi olmakla birlikte, daha etkin prosedrler ve personel eitimi yoluyla idari kapasitesi gelimitir. Bunun daha da glendirilmesi ihtiyac srmektedir. Yatay unsurlar balamnda, Trkiye, politikasn ve mevzuatn uyumlatrma konusunda ok snrl bir ilerleme kaydetmitir. nemli bir alan kapsayan destek aralar retimle ilgili olarak uygulanmaya devam etmektedir. Bu uygulama, tarmsal destek aralarnn retimle balant kurulmadan hemen tm sektrleri ierecek ekilde geniletildii reformdan gemi OTPnn mevcut izgisinden esasl ekilde deiiklik gstermektedir. Entegre Ynetim ve Kontrol Sisteminin (IACS) hayata geirilmesi konusundaki hazrlklar, AB katlm ncesi yardmlar erevesindeki bir pilot uygulamayla devam etmektedir. Tarmsal Muhasebe Veri Ann (FADN) kurulmas konusunda admlar atlmtr. Ulusal ifti Kayt Sistemi (NFRS) AB tzkleriyle ayn izgidedir. Bununla birlikte, iftliklerin yaklak % 10u kayt d kalmtr. Tarmsal topraklarn kontrolne hazrlanabilmek iin toprak kimliklendirme sisteminin ve NFRSnin daha da gelitirilmesi gerekmektedir. Ortak pazar rgtlenmeleriyle ilgili olarak, snrl lde gelimeler mevcut olup, bu durum genileme srecinin iinde bulunduu mevcut aamada makul karlanabilir. Komisyon, meyve ve sebzelerin ihrac aamasnda Trkiye tarafndan yerine getirilen ve gmrk ilemlerini kolaylatracak olan uygunluk kontrollerini onaylamtr. Genel anlamda, kamu iktisadi teebbslerinin faaliyetleri konusunda daha fazla effafln salanmas beklenmektedir. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) faaliyet alann geniletmi olup, halen sadece tahllar ve pirin iin deil, ayn zamanda fndk iin bir mdahale organ gibi hareket etmektedir. Krsal kalknma konusundaki ilerlemenin balang aamasnda olduu gzlemlenmektedir. dari yaplarla ilgili olarak, Katlm ncesi Krsal Kalknma Arac (IPARD) iin demeleri yapacak ajansn kurulmasna ilikin kanun kabul edilmitir. IPARD ajansnn ulusal akreditasyonu konusundaki hazrlklar devam etmekte olup, bu hazrlklar IPARDn programlama almasnn zamanlca tamamlanmasyla yakndan balantldr. Kabul edilebilir bir IPARD programnn Komisyona zamanlca sunulmas, Trkiyenin IPARD fonlarndan tam olarak yararlanabilmesi konusunda bir n arttr. Kalite politikasyla ilgili olarak, herhangi bir gelime kaydedilememitir. Mevzuatn, retim teknolojileri ve sertifika kurumlar iin ykmllklere ilikin AB hkmlerini dikkate alacak ekilde deitirildii organik tarm alannda ilerleme kaydedilmitir. Katlm ncesi yardm projesi erevesinde eitim toplantlar da organize edilmitir. Trk organik tarm rnlerinin ABne ihracn kolaylatracak olan, Trkiyenin nc lkeler listesine dahil edilmesi

44

hususunda bir ilerleme kaydedilmemitir. kili ticaret ilikileriyle ilgili olarak, Trkiye sr eti, canl bykba hayvanlar ve yan rnlerdeki teknik ticari engelleri kaldrmamtr. Bu teknik engeller ikili ykmllklere uygun deildir. Olumlu bir gelime olarak, TMO tarafndan buday unu ihracatnn desteklenmesi konusunda srdrlen mekanizma 2007 ylnda askya alnmtr. Tarm ve Krsal Kalknma Fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Sonu Mktesebat uyumu snrl kalmaya devam etmektedir. IPA krsal kalknma programnn yrtlmesiyle ilgili mevzuatn kabul edildii krsal kalknma alannda gelime kaydedilmitir. Bununla birlikte, IPARD uygulayc yaplarnn oluturulmas gerekmektedir. Ulusal ve Komisyon akreditasyonu konusunda dikkatli bir hazrlk gerekmektedir. IPARDn zamannda uygulamaya geirilmesi konusunda risk mevcuttur. Organik tarm, FADN ile meyve ve sebzeler gibi baz spesifik alanlarda bir ilerleme grlmekle birlikte, OTP ile balantl idari yaplarla ilgili olarak ok snrl bir ilerleme kaydedilmitir. retimle birlikte destein nemi azalma sinyalleri gstermemekte olup, bu durum OTP iindeki mevcut reform trendine uygun deildir. Bykba rnlerle ilgili teknik ticari engeller yerinde durmaktadr. Genel olarak, bu faslda hazrlklar erken bir aamadadr. 4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas Gda gvenlii mktesebatnn aktarlmas ve uygulamadaki ilerleme snrl kalmtr. Gda, yem, veterinerlik, hijyen ve resmi kontrollere ilikin kanunlar kapsayan ve mktesebata uyum konusunda bir temel tekil edecek mevzuat paketi kabul edilmemitir. Genel gda maddeleri politikasyla ilgili olarak, Trkiye gda gvenlii konusundaki ikazlarn uygun ekilde izlenebilmesinin temini amacyla Ulusal Gda ve Yem Acil Uyar Sistemini kurmutur. Biliim altyapsnn gelitirilmesiyle merkezi ve yerel birimler arasndaki bilgi a glendirilmitir. Bununla birlikte, ikazlarn says halen yksek bir dzeyde bulunmakta ve bunlar genellikle ayn firmalar ilgilendirmekte olup, bu durum ikazlara ilikin izlemenin gelitirilmeye devam edilmesinin nemini teyit etmektedir. Veterinerlik politikasyla ilgili olarak, mevzuatn uyumlatrlmas konusunda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Uygulama iyiletirilmitir. Trkiye zellikle ku gribi (AI) ve ap (FMD) gibi hayvan hastalklaryla mcadele konusundaki abalarn srdrmtr. 2007 ylnn ilk eyreindeki ku gribi (AI) salgnlar etkin bir ekilde ele alnmtr. Tarm ve Kyileri Bakanl ile Salk Bakanl arasndaki ibirlii gelimitir. Hayvan hastalklar konusunda ABye ve dier uluslararas kurululara bilgi ak salanmakla birlikte, bu alanda halen ilerlemeye ihtiya bulunmaktadr. Trakyadaki yeni FMD salgnlar nedeniyle, Dnya Hayvan Hastalklar Tekilat (OIE) kurallar erevesinde alama d serbest blge statsne ulalamamtr. Veterinerlik makamlar FMDnin kontrol altna alnmas amacyla Avrupa Komisyonunun yardmyla youn FMD alama kampanyalar yrtmlerdir. Bununla birlikte,

45

alamann kapsam virsn yaylmasnn engellenebilmesi iin ok snrl kalmtr. Bulac sngersi ensefalopati (TSE) konusunda ilerleme rapor edilememektedir. Bykba hayvanlarn kimliklendirilmesi ve tescili ile hareketlerinin kayt altna alnmas konusunda ilerleme vardr. Trkiyenin abalar sistemin tamamen mktesebat izgisine getirilmesi zerinde odaklanmtr. Hazrlk almalar balam olmasna ramen, koyun ve kei tr hayvanlarn kimliklendirilmesi ve tescili konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiyenin ilk veterinerlik snr tefti birimi (BIP) stanbulda faaliyetlerine balam olmakla birlikte, ithalat kontrol sistemlerine ilikin mevzuat mktesebata uyumlu hale getirilmemitir. Evcil hayvanlarn ticari olmayan hareketleriyle ilgili mevzuat mktesebatla uyumlu deildir. Trkiye kalnt izleme plann gzden geirmi ve AB tarafndan gerekli grlen aktif maddeleri plana eklemitir. Kalnt plan, su rnleri, kanatl et, st ve bal iin AB tarafndan onaylanmtr. Trkiyenin veterinerlik denetimleri ve kontrollerinin maliyetinin karlanmas konusundaki mevcut sistemi AB uygulamalarna uygun deildir. Canl hayvanlar ve hayvan rnlerinin ithalat artlarnn yerine getirilmesi hususunda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Sr etine ilikin fiili yasak devam etmektedir. (Baknz 11. Fasl). Trkiye hayvan refah ve hayvanat bahelerine ilikin teknik konularda herhangi bir ilerleme gstermemitir. Gda ve yem rnlerinin piyasaya srlmesine ilikin kurallar hakknda ilerleme kaydedilmemitir. Hijyen konusundaki kurallarn mevzuata aktarm tamamlanmamtr. Konuya ilikin mevzuat eski AB kurallarn temel almaktadr. lgili blm ve kurumlar arasndaki ak olmayan yetki dalm hem aktarm hem resmi kontroller alannda sorunlara yol amaktadr. Eitim grm mfettilerin saysndaki arttan tr, resmi denetimlere ilikin idari yaplanmalarda ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, AB mktesebatnn gerei gibi uygulanabilmesi iin idari yaplanmann daha fazla glendirilmesi nemlidir. Sektrler baznda hijyen klavuzlar gelitirilmitir. Akredite edilmi laboratuarlarn says 16ya ykseltilmitir. Yemek tesislerinin iyiletirilmesi konusunda hibir ilerleme kaydedilmemitir, bu tr tesislerin byk ounluu AB hijyen koullaryla uyumlu deildir. Hayvansal yan rnler konusunda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. Etiketleme, sunu, reklam, katk maddeleri ve saflk kriterleri, z zcler, hzla dondurulmu yiyecekler, nlanm gdalara ilikin dzenlemeler, byk lde mktesebatla uyumludur ve uygulama tedbirleri mevcuttur. Tatlandrclar ve gda ile temas eden malzemelere ilikin mktesebat uyumu tamamlanmay beklemektedir. Trkiye, gda katklar, genetik olarak deitirilen organizmalar (GMOlar) ve yeni gdalara ilikin AB mktesebatn i hukuka aktarmamtr. Kirletici maddelere ilikin mktesebatn temel unsurlar yrrlktedir, ancak AB uygulamalaryla tam uyum salanabilmesi iin daha fazla uyarlama gerekmektedir. Aflatoksin bulamas, bu durumun nlenmesine ynelik bir plan uygulanmasna ramen, halen nemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Tarm ilalar kirlenmesinin resmi makamlarca kontrol iin rnekleme metodlarna ilikin tebli yrrle girmitir. zel beslenme amal gdalarla ilgili mevzuata Trkiye uyum salamtr ve bunu uygulamaktadr. Maden sular konusundaki uyum ileridir. Yemlerle ilgili zel kurallara ilikin bir ilerleme kaydedilmemitir. Bitki sal konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Bitki sal ve karantina konusunda mevzuat uyumu henz tamamlanmamtr. Bitki koruma rnleri konusundaki mktesebat mevzuata aktarlmtr. Bitki koruma rnleri kaydna ilikin ynetmelik yaymlanmtr. Tohum Kanunu kabul edilmi, ve tohum eitleri konusundaki ilk uygulama mevzuat yrrle girmitir. Eitim seminerleri sayesinde mfettilerin teknik anlamda kapasiteleri arttrlmtr.

46

Uluslararas anlamalar konusunda ise, TBMM Uluslararas Yeni Bitki eitlerini Koruma Birlii Szlemesini onaylam, Bakanlar Kurulu ise Trkiyenin bu rgte yeliini kabul etmitir. Sonu Gda gvenlii, veterinerlik ve bitki sal politikalarnda snrl ilerleme salanmtr. Uyumun tamamlanabilmesini teminen, bu alanlardaki mktesebatn i hukuka aktarlmas ve uygulanmas iin nemli aba sarf edilmesi gerekmektedir. dari kapasitenin hem merkezi hem yerel seviyede glendirilmesi, bu alandaki mktesebatn uygulanmas bakmndan hayati nemdedir. Hayvan hastalklarnn, zellikle de ap hastalnn kontrol hususu endie yaratmaya devam etmektedir. 4.13. Fasl 13: Balklk Trkiye mevzuatn balklk konusundaki topluluk mktesebatna uyumlatrmada nemli bir gelime kaydetmemitir. Yeni Balklk Kanunu kabul edilmemitir. Merkezi idari yaplar yetersiz kalmaya devam etmektedir. Yetkilerin farkl Bakanlklar arasnda ve Tarm ve Kyileri Bakanlnn farkl birimleri arasnda dalm olmas durumu devam etmektedir. Kaynak ve filo ynetimi konusunda gelime kaydedilmitir. Trkiye 29 balklk liman ofisini oluturmu ve donatmtr. Buna ilaveten, 121 balklk denetim mfettii atanmtr. Balklk bilgi sistemi oluturulmutur. Bu sistem sayesinde, mfettiler gnlk avlanma ve boaltmaya ilikin veriyi, merkezi bir veri tabanna kaydedebileceklerdir. Anlan sistem, Ortak Balklk Politikas balamndaki baz temel koullar karlamaktadr. Ancak, sistemin tam olarak ilerlik kazanmas, ayrca seyir defterlerinden ve boaltma bildirimlerinden elde edilen verilerin apraz kontrolnn yaplabilmesi iin sz konusu sistem zerinde ilave alma yaplmas gerekmektedir. Balklk filosu kayd ve gemi izleme sisteminin (VMS) gelitirilmesi konusunda yaplan teknik almalarda ilerleme kaydedilmitir. Gemi izleme sisteminin orkinos av yapan 80 gemi zerinde pilot uygulamasna balanmtr. Balklk liman ofislerinin oluturulmasnn ve denetim mfettilerinin atanmasnn ardndan, denetleme ve kontrol faaliyetlerinde bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Kaliteyi arttrmak, kaynaklar korumak ve srdrlebilir balkl salamak amacyla, Tarm ve Kyileri Bakanl, ticari ve amatr balklk faaliyetlerini dzenleyen genelgeler yaymlamtr. Ancak stok tespitine ilikin aratrmalar konusunda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. Deniz kaynaklarna ilikin stokun durumu konusundaki bilgi, yeterince doru ve gvenilir deildir. Piyasa politikas, yapsal eylemler ve devlet yardmlar konusunda topluluk mktesebatna uyumda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. Trkiyenin balklk sektr konusunda kapsaml bir politika belgesi bulunmamaktadr. Trkiye yeni uluslararas anlamalara taraf olmamtr. Ancak, Trkiye Karadenizde balkln ynetimi iin uluslararas bir ereve gelitirilmesini aktif olarak tevik etmektedir. Balklk fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki

47

snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Sonu Kaynak ve filo ynetimi konusunda ilerleme kaydedilmitir. Ancak Ortak Balklk Politikasna mevzuat uyumu konusunda bir ilerleme salanmamtr. Trkiyenin bu konudaki mevzuatnda nemli eksiklikler bulunmaktadr. dari yaplar Ortak Balklk Politikasnn uygulanmas iin yeterince hazr deildir. 4.14 Fasl 14: Ulatrma Politikas

Kara ulatrmas konusunda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Tm profesyonel srclerin mesleki yeterlilik ruhsatlandrmas sreci devam etmektedir ve tamamlanmak zeredir. 2003 Karayolu Kanununda ngrld zere, i karayolu ulatrmas piyasasndaki ruhsatlandrlmas sreci neredeyse tamamlanmtr. Karayolunda tehlikeli yk tamacl konusundaki ynetmelik yaymlanmtr. Ancak Trkiye, Karayollarnda Tehlikeli Yk Tamacl Avrupa Szlemesine (ADR) taraf olmad iin anlan ynetmelik yrrle girememitir. Karayollar Genel Mdrl (KGM) tehlikeli madde gvenlik danmanlarnn yetki ve grevlerini henz tespit etmemitir. Karayollar Genel Mdrlnn kurumsal kapasitesi arttrlmtr. Karayollar blge mdrlkleri ile bilgi altyapsn oluturan ve kara ulatrmasna ilikin tm ruhsatlandrma ilemlerinin elektronik olarak yaplmasn salayan bir biliim teknolojisi sistemi iler hale getirilmitir. KGM ayn zamanda yol kenarlarnda aralarn arln ve llerini denetleyen yeni bir birim kurmutur. KGM 80 ilin Valisiyle, arlk ve lm teftileri konusunda yetki devri amacyla protokoller imzalamtr. Ancak Trkiyedeki karayolu ulatrmas younluu ve trafikteki ar vastalarn says ile kyaslandnda, lm istasyonlarnn yetersiz kald grlmektedir. Ar ykl aralarn yetersiz denetimi, ulam altyapsnda daha fazla zarara yol amakta, yksek kaza oranlarnda da arta neden olmaktadr. Aralarn yola uygunluu merkezlerinin zelletirilmesi konusunda bir anlama imzalanmtr. Ulatrma Bakanlnn AB Koordinasyon Dairesine yeni personel alnmtr. Yetkili makamlar arasnda politika gelitirme ve koordinasyon konusunda ilerleme kaydedilmitir ve bu alanda hazrlklar ilerlemektedir. Demiryolu ulatrmas alannda bir ilerleme kaydedilmemitir. Mevcut mevzuat topluluk mktesebat artlaryla uyumlu deildir. Devlet Demiryollar letmesi (TCDD) tekel konumunda olduu iin bir demiryolu piyasas mevcut deildir. TCDD, nemli miktarda zararla ilemektedir ve devlet sbvansiyonuna dayanmaktadr. Bu sektrdeki hazrlklar geri kalmtr. Trkiyede mktesebat kapsamna giren i suyolu tamacl bulunmamaktadr. Hava ulatrmas alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Hava aralar iin sorumluluk sigortas, sivil havaclk alannda olay raporlamas, hava trafik kontrolrlerinin ruhsatlandrlmas ve derecelendirilmesi, elektronik gvenlik personelinin ruhsatlandrlmas ve sertifikasyonu, gvenlikle ilgili olaylarn raporlanmas ve deerlendirilmesi, onaylanm bakm kurumlar ve ticari hava ulatrmas operatrleri konularnda uygulama mevzuat kabul edilmitir. Mali bakmdan zerk hale gelen Sivil Havaclk Genel Mdrl (SHGM), hizmet bedelleri ve operatrler ile yer hizmetleri kurumlarnn sertifikalandrlmasndan gelir elde etmeye

48

balamtr. SHGM yeniden yaplanm, yeni eleman alm ve Antalyada bir ube amtr. SHGMnn nmzdeki 4 ylda personel saysnn neredeyse 2 kat artrlarak 300e erimesi beklenmektedir. Trkiye henz Komisyon ile yatay havaclk anlamas mzakerelerine balamam olup, Topluluk hukukunun temel bir gereklilii olan Topluluk tahsisini kabul etmemektedir. Hava Trafik Ynetimi, blgesel ibirlii eksikliinden tr zarar grmektedir. Trkiyedeki hava kontrol merkezleri ile Kbrs Cumhuriyeti hava kontrol merkezleri arasndaki iletiim eksiklii, Lefkoa Uu Bilgi Hattnda (FIR) hava emniyetini ciddi anlamda tehlikeye sokmaktadr. Bu sektrdeki hazrlklar iyi bir hzda ilerlemektedir. Deniz ulatrmas alannda, mevzuat uyumunda ve idari kapasitenin glendirilmesinde ilave ilerleme kaydedilmitir. Gemilerin denetlenmesi ve sertifikalandrlmas, Ro-Ro yolcu gemileri, yolcu gemilerinin emniyeti ve gemi yolcularnn kaydedilmesi, petrol ve dier zararl madde kirlilii, gemi trafii izleme ve bilgi sistemi ile uluslararas gemi ve liman gvenlik kodu (ISPS) konularnda ynetmelikler yaymlanmtr. Liman devleti ve bayrak devleti denetilerinin eitimi devam etmektedir. Baz uluslararas szlemelere (SOLAS-78, SOLAS-88, Mar-Pol ekleri III ve IV) taraf olmaya ilikin sre henz tamamlanmamtr. Trkiye Paris Mutabakat Zaptnn kara listesinden gri listesine gemitir. Yabanc limanlarda alkonulan Trkiye bandral gemi oranlarnda kk bir gerileme olmu, ancak bu oran hala %7yi geen yksek bir seviyede seyretmektedir. Piyasaya eriim ve gemi tesciline dair kurallar halen topluluk mktesebatyla uyumlu deildir. Bu alandaki hazrlklarn hz iyidir. Ulatrma sektrnde devlet yardmlar konusunda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Trkiyede devlet yardmlarn dzenleyecek yerlemi bir kurum veya hukuki bir ereve bulunmamaktadr. Bu konudaki hazrlklar geri kalmtr. Ulatrma Politikas fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Sonu Ulatrma sektrnde bir miktar ilerleme kaydedildii sylenebilir. Karayolu sektr byk lde mktesebata uyumludur. Demiryolu sektrnde hibir ilerleme gzlenmemitir. Demiryolu sektrnn yeniden yaplandrlmasna ilikin kararlar henz alnmamtr. Trkiye deniz ve hava tamacl konusunda ilgili uluslararas szlemelerin tmne taraf deildir. Gneydou Akdeniz blgesindeki hava emniyetine ilikin tehlikeler ele alnmamtr. Trkiye, ulatrma aralar zerindeki kstlamalar dahil olmak zere, mallarn serbest dolam balamndaki tm kstlamalar kaldrmamtr. Trkiyenin ulatrma sektrnde idari kapasitesini glendirmeye devam etmesi gerekmektedir. 4.15. Fasl 15: Enerji Trkiyenin hazrlklarnn olduka ileri dzeyde olduu arz gvenlii konusuna ilikin snrl bir ilave ilerleme kaydedilmitir. TBMM, tetkik, arama ve petrol retimi iin Petrol Kanununu kabul etmi, ancak sz konusu kanun yrrle girmemitir. Petrol stoklar AB yntemlerine gre hesaplanmamaktadr. Samsun-Ceyhan ham petrol boru hatt projesinin al treni Ceyhanda gerekletirilmitir.

49

 enerji piyasas ile ilgili olarak, elektrik arznn nitelii ve devamll, datm sistemi yatrmlarnn izlenmesi, organize sanayi blgesindeki elektrik piyasas hareketleri, fiyat eitleme mekanizmas ve 20 datmc firmann gelirlerine ilikin koullar konularn kapsayan be yeni uygulama ynetmelii kabul edilmitir. Tketici kabul edilme eii daha da azaltlarak 3 GWhne indirilmitir. Elektrik sektr reformu ve zelletirme stratejisi ile ilgili olarak, datma ilikin iletme hakk 20 yeni kurulmu blgesel datm irketine devredilmitir. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK) irketlere lisanslarn vermi ve tarifelerini onaylamtr. Buna karlk, datm alarnn zelletirilmesi ertelenmitir. Kaak elektrik kullanm ve teknik kayplar %17 gibi yksek bir oranda kalmtr. Elektrik fiyat tarifeleri maliyetleri yanstmamaktadr. Trkiye, Enerji Topluluu Antlamasna gzlemci olarak dahil olmutur. doalgaz piyasas ile ilgili olarak baz ilerlemelerden bahsedilebilir. BOTA, ithalattaki tekel konumunu sona erdirecek olan, Gazexportla 1998 ylnda yapt ithalat szlemesinin, yllk 4 milyar metre kplk ksmn drt zel irkete devretme srecini balatmtr. Trkiyenin ilk yer alt depolama tesisi Silivride kullanma hazr hale gelmitir. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK) blgelere ve ehirlere doal gaz sevkiyat amacyla ehir ii datm ihalelerine devam etmitir. Halen 51 datm blgesi iin ihale sreci tamamlanmtr. Doal gaz piyasas kanununda yaplan deiiklik sonucunda, Ankara doal gaz datm sisteminin zelletirilmesi sreci mmkn hale gelmitir. EPDK, Trkiyede enerji sektrndeki yatrmclara klavuz olacak bir el kitab da yaymlamtr. Genel olarak, i enerji piyasasna uyum konusunda olduka ilerleme kaydedilmitir. Buna karlk uygulamann gelitirilmeye ihtiyac vardr. Enerji verimlilii alannda baz gelimelerden sz edilebilir. Trkiye enerji verimlii konusunda bir ereve kanun kabul etmitir. Buna karlk, kanun hedef iermemektedir ve kanunun yksek verimlilikle atktan enerji retilmesinin arttrlmasna ilikin hkmleri Topluluk mktesebat ile uyumlu deildir. Enerji verimlilii hakknda ereve kanun, yenilenebilir enerji hakkndaki kanunun baz hkmlerini de deitirmitir. Bu hkmler yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik retimini tevik etmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklar iin bir ulusal hedef belirlenmemitir. Trkiye bu alanda uyumlatrmay ksmen gerekletirmitir. Nkleer enerji ve radyasyondan korunma konusu ile ilgili olarak, nkleer tesislerin gvenlii balamnda kalite ynetiminin temel artlar hakknda, nkleer gvenlik incelemeleri ve yaptrmlar hakknda, ayrca nkleer ve nkleer ift kullanml mallarn ihracat iznine temel oluturacak belgelerin dzenlenmesi ile ilgili olarak uygulama ynetmelikleri kabul edilmitir. Mevcut yasal erevenin tamamlanmaya, tercme edilmeye ve dorulanmaya ihtiyac vardr. zellikle nkleer tesislerde, nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma hakkndaki ynetmeliklerin ve mevzuatn pratikte uygulanmasnn da dorulanmasna ihtiya bulunmaktadr. Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), halen nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma hakkndaki yatay programa katlm deildir. TAEKin bamszlnn arttrlmas gereksinimi devam etmektedir; dzenleyici ilevlerinin dier eylemsel grevlerinden ayrt edilmesine ihtiya bulunmaktadr. Trkiye, Kullanlm Yakt daresi Gvenlii ve Radyoaktif Atklarn daresi Gvenliine dair Birleik Szlemeye taraf olmamtr. Sonu Enerji alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Trkiye enerji verimlilii konusunda bir ereve kanun kabul etmitir. Mevzuat uyumu ileri, ancak dzenli deildir. Uygulamann

50

glendirilmeye ihtiyac vardr. Yenilenebilir enerji iin iddial bir hedef konulmamtr. Dzenleyici mercilerin bamszlklarnn ve kapasitelerinin glendirilmeye ihtiyac vardr. 4.16 Fasl 16 : Vergilendirme Dolayl vergilendirme konusunda hi bir ilerleme kaydedilmemitir. Katma Deer Vergisi alannda ksmi uyumlatrma gerekletirilmitir. Yap, oranlar, muafiyetler ve zel dzenlemeler alannda dikkate deer farklkllar devam etmektedir. Trkiye tekstilde ve hazr giyimde fason retim, lokantaclk hizmetleri, bakm evlerinde ve huzurevlerinde sunulan hizmetlere indirimli oranlar uygulamas balatmtr. %1 indirimli orann kapsam tanen, algam, meyan kk ve dier tohumlar gibi baz tarmsal rnler bakmndan geniletilmitir. Bu deiiklikler mktesebata aykrdr. zel tketim vergisi konusunda Trkiye snrl bir ilerleme kaydetmitir. Ttn rnlerindeki asgari tketim vergisi oran arttrlmtr. Ancak, ttn ve ttn rnlerindeki tketim vergisinin yaps mktesebatla uyumlu deildir. Trkiye, Ttn Fonu erevesinde ithal edilen ttn ve sigaraya, benzer yerli rnler iin geerli olmayan zel bir gmrk vergisi uygulamaktadr. Alkoll ikilerin vergilendirmesi, belirli bir miktardan az olan durumlarda zel bir eit vergi ilave edilerek ve belirli minimum vergi gelirlerine tabi olmak suretiyle, kymet esasl (ad valorem) vergi uygulamasna dayanmaktadr. Vergi oranlar, alkol ieriinden ok rn tipine gre belirlenmektedir. Bu durum, mktesebata, Gmrk Birliine ve DT kurallarna uygun deildir. Bu uygulamann ayrca ayrmc sonular da bulunmaktadr: uygulanan oranlar, karlatrlabilir yerli rnlere kyasla ithal edilen rnler bakmndan genellikle daha yksektir. Trkiye, henz i piyasa hareketleri ve mali antrepolar iin gmrk vergilerinin askya alnmas rejimini getirmemitir. Trkiye, dorudan vergilendirme alannda bir miktar ilerleme kaydetmitir. Deiiklikler yaplan Kurumlar Vergisi Kanunu, irket blnmesi, irket ayrlmas ve transfer fiyatlandrmas gibi kavramlar da getirmitir. dari ibirlii ve karlkl yardm alannda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Yar zerk bir kurum olan Gelir daresi Bakanl yeniden yaplanma ve kapasite gelitirme srecine devam etmektedir ve daha fazla effaflk salayan faaliyet raporlar yaymlamtr. Vergi dairelerinin bilgisayar ortamna geii ve uygulama kapasiteleri konusunda ilerleme kaydedilmitir. Tm illerdeki vergi daireleri bilgisayar ortamna gemitir. Vergi mkellefleri, vergi beyannamelerinin yzde 85ini elektronik ortamda vermilerdir. Elektronik vergi denetimi yazlm gelitirilme aamasndadr. Bir byk vergi mkellefi dairesi kurulmutur. Vatandalk numaralar vergi amal olarak da geerli hale gelmitir. Vergi kaakln nleme adna yeni Ttn Mamulleri ve Alkoll kilerde Bandroll rn zleme Sistemi getirilmitir. Ancak bu sistemin baz unsurlar sektr temsilcileriyle yeterince istiare edilmemi olup, endie uyandrmaktadr. Topluluk sistemleriyle karlkl balant iin biliim teknolojisi alanndaki hazrlklar henz balamamtr. Trkiye vergi idaresinin etkinliini gelitirmeye devam etmitir. Bununla birlikte, ilave ve srekli ilerleme gerekmektedir. Kaytd ekonomiyi azaltma nlemleri sre snrlamalar bulunan ve sonu almaya ynelik bir vergi stratejisi erevesinde olmaldr. Sonu 51

Bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Uyum, zellikle KDV yaps ve oranlar, gmrk vergilerinin yapsna ilikin zel tketim mevzuat, muafiyetler ve i piyasa hareketleri iin gmrk vergilerinin askya alnmas rejimi bakmndan tamamlanmamtr. Alkol ve ttn rnlerinin vergilendirilmesine ynelik ayrmc uygulamalar devam etmektedir. dari kapasitenin daha da glendirilmesi gerekmektedir. 4.17 Fasl 17 : Ekonomik ve Parasal Politika Parasal politika alannda ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Merkez Bankas iin yeni i denetim standartlar getiren yeni mevzuat kabul etmitir. Ayrca, zellikle yeni Sigortaclk Kanununun kabulyle, kamu kurumlarnn finansal kurululara ayrcalkl eriim imkanlarnn yasaklanmas konusunda da ilerleme kaydedilmitir. Ancak, Merkez Bankasnn tam bamszl salanamamtr. Ayrca, kamunun finansmannn yasaklanmas ile kamu kesiminin finansal kurululara ayrcalkl eriiminin yasaklanmas alanlarnda devam eden sorunlar bulunmaktadr. Ek olarak, Merkez Bankas, Avrupa Topluluunun genel ekonomik hedeflerinin, lke ii hedeflerin zerinde yer almasna izin veren tamamlayc bir hedefi kabul etmemitir. Merkez Bankas, Avrupa Merkez Bankalar Sistemine, AB yelik tarihi itibaryla entegre olmasna ilikin kural ve yaplar henz kabul etmemitir. Genel olarak, para politikas alannda uyum ileridir. Ekonomik politika alannda ilerlemeden bahsedilebilir. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun uygulanmas mali politika alannda idari kapasitenin gelitirilmesine katk salamaktadr. Dzenleyici etki analizlerine uygulanabilecek rehber ilkeler yaymlanmtr. Bunlar, yasalarn ve kanun hkmnde kararnamelerin kabulne dair yasama srecinin zorunlu bir paras haline gelmitir. Genel olarak ekonomik politika oluturulmas ve uygulamas iyi bir kurumsal dzeydedir. Ancak bunlar sorumlu kurulular arasnda dalm olup, ounlukla koordinasyonu yetersizdir. Ekonomik politikann koordinasyonu bir Babakan Yardmcsnn sorumluluuna verilmitir. Kilit nitelikteki mevzuatn ekonomik etkisi sadece ksmen deerlendirilmektedir. laveten, politikalarn tutarll bazen duruma zel (ad-hoc) kararlar yznden sekteye uramaktadr, rnein Katlm ncesi Ekonomik Programda veya IMFyle olan anlamay destekleyici Programda ngrlmemesi veya ilgili taraflarla yeterince tartlmamas gibi. Ekonomik politika alanndaki hazrlklar devam etmektedir. Sonu Ekonomik ve parasal politika alannda ilerleme kaydedilmitir. Ancak, Merkez Bankasnn tam bamszl gibi baz nemli sorunlar devam etmektedir. Ayrca, ekonomik politikann oluturulmasnda blnmlk ve ounlukla koordinasyon yetersizlii vardr. Genel olarak, ekonomik ve parasal politika alanlarndaki hazrlklar ileri dzeydedir. 4.18. Fasl 18: statistik statistiki altyap bakmndan nemli bir ilerleme kaydedilmitir. 2007-2011 yllarn kapsayan Resmi statistik Program kabul edilmitir. Program, tm ilgili kurumlarn istatistik veri retimi ve datmnda kullanacaklar ilkeleri ve standartlar getirmektedir. Trkiye statistik Kurumu (TK) veri salayan dier Bakanlklar arasnda egdm salama gayretlerini artrmtr ve baz Bakanlklarda uyumlatrma seviyesi deerlendirmeleri yapmtr.

52

dari kapasite balamnda, i karar alma srelerini gelitirme almalar erken bir aamadadr. Tarm Bakanl ve Maliye Bakanl gibi baz nemli veri salaycs Bakanlklarla olan ibirlii, idari verilerin en etkin biimde kullanlmas ve duplikasyonlarn nne geilmesi asndan, glendirilmeye ihtiya duymaktadr. Ayrca, TK ve dier nemli veri salayc kurumlarn personel eitimi arttr. Blgesel istatistik ofislerinin rolleri de tam olarak tanmlanmamtr. Trkiye, snflandrma ve kaytlar alannda ilerleme kaydetmitir. TK, Avrupa Topluluundaki ekonomik faaliyetlerin istatistik snflandrmasnn Trke tercmesini yaymlamtr. Kurumun internet sayfasndaki snflandrma salaycs AB ve uluslararas snflandrmalar hakknda detayl bilgiler sunmaktadr. Ek olarak, TKin iletme kayd da ilerleme kaydetmitir. Sektr istatistikleri alannda ilerleme salanmtr. Demografik ve sosyal istatistikler alannda, ikamet yerine bal nfus kaytlar sistemi temelinde gelitirilen adrese dayal nfus kayd sisteminin kuruluu ilerleme kaydetmitir. Yapsal i istatistikleri raporlar dzenli olarak hazrlanmaktadr. Ancak, yaymlanmada gecikmeler olmaktadr. Ksa-dnem istatistikleri ve igc istatistikleri bakmndan gelime kaydedilmitir. Makro-ekonomik istatistikler metodolojisi byk lde gzden geirilmitir. Sektr hesaplar ve mali hesaplarn tesis edilebilmesini teminen almalar Merkez Bankas, Maliye Bakanl ve Hazine Mstearl ile ibirlii iinde devam etmektedir. Hazine Mstearl, Avrupa Hesap Sistemi (ESA 95) ile uyumlu olarak veri yaymlamaya balamtr. Tarmsal istatistikler alannda, iftlik kayd oluturulmasna ynelik alma devam etmektedir. iftlik yaps, tahl retimi ve hayvan stoku uygulamalar hakknda tarmsal raporlarn uygulamas balamtr. Sonu Trkiye, zellikle 2007-2011 yllarn kapsayan Resmi statistik Programnn kabul edilmesiyle, istatistiki altyap alannda ilave ilerleme kaydetmitir. Snflandrma ve sektr istatistii alanlarnda da ilerleme kaydedilmitir. Ancak, daha ok alanda Eurostata dzenli bilgi ak salanmas ve AB standartlaryla uyumlu bir ulusal hesap sistemi kurulmas konularna daha fazla eilmek gerekmektedir. Genel olarak mktesebatla uyum ileri dzeydedir, ancak kaytlar, tarm istatistikleri ile ekonomik ve parasal istatistik konular gz nne alndnda uyum tamamlanmamtr. TKin bu alanlardaki egdm rolnn glendirilmesine ihtiya vardr. 4.19. Fasl 19: stihdam ve Sosyal Politika alma hukuku alannda ilerleme kaydedilmemitir. Baz direktiflerin Trk mevzuatna aktarmnda halen eksiklikler mevcut olup, bunlara alma Yasasnn uygulama kapsamnn snrl olmas da dahildir. dari kapasite bakmndan, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve bu Bakanla bal kurulularda ilave nitelikli personel istihdam devam etmitir. ocuk iiliinin azaltlmasna ynelik gayretler srmektedir. Ulusal ocuk i Aratrmas ekonomik faaliyetlere katlan ocuk saysnda bir azalma olduunu ortaya karmtr (1999da %10.3 iken 2006da %5.9). Yine de mevcut mevzuatn bu konuda eksiklikleri vardr. alma Yasas, 18 ya alt ocuklarn gece altrlmasn sadece sanayi sektr iin yasaklamakta, 50den az ii altran tarm iletmelerinde alan ocuklar iin bir koruma getirmemekte, ayrca, ocuklarn, sanatsal ve kltrel faaliyetlerde ve medyada altrlmasn da dzenlememektedir. Son olarak mevcut yasal ereve sokaklarda alan ocuklar meselesini de

53

ele almamaktadr. Trkiye, ocuk iiliini azaltmak iin gayretlerini srdrmelidir. (Ayrca bkz. Ekonomik ve Sosyal Haklar blm) alma sal ve gvenlii alannda, Trkiye mktesebat ile iyi derecede uyum salamtr. Ancak, baz eksiklikler devam etmektedir. zellikle, ereve Direktifin aktarmna ilikin yeni mevzuat hala kabul edilmemitir. Ayrca, mevcut mevzuat zel sektrde alan iilerin tmn ve kamu sektrnde alan iileri kapsamamaktadr. Ek olarak, mevzuat uygulamak iin, bilinlendirme, eitim ve tefti kurumlarnn kapasitesinin glendirilmesi gibi daha fazla abaya ihtiya duyulmaktadr. Sosyal diyalog alannda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Sendikalarn ynetici organlarna seilebilmek iin en az 10 yl alm olma zorunluluu kaldrlmtr. Ancak, halen uygulanan Sendika ve Toplu Pazarlk, Grev ve Lokavt kanunlarn ILO ve AB standartlaryla uyumlu hale getirmeyi amalayan yasa tasars hala beklemektedir. Sendikal haklarn da tam olarak salanmas gerekmektedir. ki tarafl sosyal diyalog alannda baz sektrlerde bir miktar ilerleme kaydedilmitir, ancak, genel olarak sosyal diyalog zayf ve l sosyal diyalog mekanizmalar, zellikle Ekonomik ve Sosyal Konsey, etkisiz kalmaya devam etmektedir. Toplu szleme kapsamndaki iilerin says hala dktr ve bu say azalmaya devam etmektedir (Ayrca bkz. Ekonomik ve Sosyal Haklar blm). stihdam politikas ile ilgili olarak fazla ilerleme kaydedilmemitir. 2006da isizlik oran % 9.9a dm, toplam istihdam oran -% 43.2- 2005e gre biraz daha dk olmutur. gc piyasasnda, (zellikle kadnlarla ilgili) dk igc katlm ve istihdam oranlar; gen nfusun yksek dzeyde isizlii gze arpmaktadr. Kayt d ekonominin bykl ve kentsel/krsal igc piyasalar arasndaki byk fark balca zorluklar tekil etmektedir. alanlarn yarsndan fazlas herhangi bir sosyal gvenlik kurumuna bal deildir. Kaytd istihdamla mcadele konusundaki Babakanlk genelgesi birok hedef ve faaliyet belirlemektedir. Ancak, sosyal ortaklarla birlikte sorunla mcadele etmek iin, daha byk denetleme kapasitesi dahil, daha somut politika ve nlemlere ihtiya vardr. stihdam Politikas nceliklerinin Ortak Deerlendirilmesi Belgesinin (JAP) sonulandrlmas konusunda bir ilerleme salanamamtr. Trkiye Kurumu (KUR) kurumsal kapasitesini gelitirme abalarn devam ettirmitir. Trkiye, Avrupa Sosyal Fonu (ESF) programlarnn uygulanmasna Katlm ncesi Yardm Aracnn (IPA) nsan Kaynaklarn Gelitirme Bileeninin uygulanmas yoluyla hazrlanacaktr. stihdam, eitim ve retim ile sosyal ierme alanndaki faaliyetleri desteklemek amacyla yardmn programlanmas konusunda ilerleme kaydedilmitir. Trk makamlar IPAnn nsan Kaynaklar Gelitirme Bileenini uygulamaya koymak iin gerekli yaplar kurmaya balamlardr. Avrupa Sosyal Fonu tarz nlemlerin gelecekteki idaresi, uygulanmas, izlenmesi, denetimi ve kontrol iin yeterli kurumsal yapnn oluturulmasn teminen idari yaplarn ve mevzuatn daha da uyarlanmas gerekmektedir. Sosyal ierme ile ilgili olarak fazla ilerleme kaydedilmemitir. Ortak erme Belgesi (JIM) altndaki alma sreci tamamlanmamtr. Fakirlik tehdidi altnda yaayan nfusun oran ye ve aday lkelerle karlatrldnda en yksekler arasndadr. Etkili sosyal aktarmlarn olmamas, yksek orandaki alan fakirlerle birlikte nemli derecede ocuk fakirlii oranna yol amaktadr. Engellilerin istihdam edilebilirliklerini artrmaya tahsis edilen kaynaklar

54

artmtr. lerlemeyi lmek iin sosyal ierme politikalarnn uygulamalarn izlemeye ynelik gl mekanizmalarn kurulmas gerekmektedir. Sosyal koruma alannda, fazla ilerleme kaydedilmemitir. Sosyal Gvenlik Reformunun uygulanmas 2008 ylna ertelenmitir. Sosyal yardm almak iin gereken prosedrn basitletirilmesi amacyla tek noktadan hizmeti ngren bir Babakanlk Genelgesi yaymlanmtr. Sosyal Gvenlik Kurumu, ilave personel almtr ve teknik altyapsn glendirmitir. Ayrmclkla mcadele ve eit frsatlar alannda kstl bir gelime kaydedilmitir ve daha fazla uyum gerekmektedir. Trkiye Kurumu tarafndan ie almlarda cinsiyet ayrmn yasaklayan bir genelge yaymlanmtr. Erkek hemirelere artk izin verilmektedir. Kadnn Stats Genel Mdrlnn idari kapasitesi glendirilmitir. Kadnlarn igc piyasasna katlm orannn dkl ve eitim imkanlarna eriimi endie kayna olmaya devam etmektedir. Irk veya etnik kken, din veya inan, engellilik, ya ve cinsel ynelim temelinde ayrmcla ilikin AB Direktiflerinin aktarm tamamlanmamtr. Ayrmcln nlenmesi ve eit muamelenin teviki iin etkin ve bamsz bir Eitlik Kurumu oluturulmasna ihtiya vardr (Ayrca bkz. Ekonomik ve Sosyal Haklar blm). Sonu Genel olarak, Trkiye, mktesebata uyum konusunda snrl ilerleme gerekletirmitir. Tam sendikal haklarn tesisi ve kayt d istihdamn nlenmesine zel nem verilmelidir. Ayrca, ocuk iiliinin azaltlmas ile stihdam Politikas nceliklerinin Ortak Deerlendirilmesi Belgesi (JAP) ve Ortak erme Belgesinin (JIM) tamamlanmas iin ilave abaya ihtiya vardr. Cinsiyet eitlii ekonomik ve sosyal hayatn her alannda salanmaldr. Genel olarak, mktesebatn etkin uygulanabilmesi iin, idari kapasitenin iyiletirilmesi gerekmektedir. 4.20. Fasl 20: letme ve Sanayi Politikas Trkiye, iletme ve sanayi politikas ilkelerine ilikin olarak bir miktar ilerleme gerekletirmitir. Konuya ilikin olarak Trkiye byk oranda AB iletme ve sanayi politikas ilkelerini takip eden bir dizi stratejik politika belgesi hazrlamtr. Yeni bir orta vade program (2007-2009) ve yeni bir yllk yatrm program hazrlanmtr. Bu fasln katlm mzakerelerinin anahtar unsurlar olduu cihetle politika belgelerinin uygulanmas ve takibinin gelitirilmesi, sanayi stratejisi ve KOB strateji belgelerinin gncellenmesi gerekmektedir. Yatrm Destek ve Tantm Ajans faaliyete gemitir. Trkiyeye Dorudan Yabanc Yatrm (DYY) ak %105 artarak 2006da 15.2 milyar Avroya ulamtr. 2007de de yabanc yatrmc ilgisi devam etmi ve DYY ak yln ilk yarsnda 8.8 milyar Avroya ulamtr (2006nn ayn dnemindeki 6.7 milyar Avrodan yksek). DYY ak temel olarak mali hizmetlerde (%66), kalan da retim, telekomnikasyon ve gayrimenkul sektrlerinde younlamtr. Kurumsal ynetiim ilkeleri alannda, zellikle piyasann effaflamas ile denetim ve muhasebe standartlar balamnda, baz nlemler alnmtr. Kilit konumdaki, aznlk hisselerinin sahiplerine haksz muamele yaplmas ihtimali gibi alanlarda daha fazla ilerleme gerekmektedir. 55

Trkiyede, zellikle piyasadan kma konusunda, i yapmak iin gereken idari prosedrlerin basitletirilmesi yoluyla i ortamn daha fazla gelitirmek mmkndr. Dzenleyici etki analizlerinin uygulamasnn genelletirilmesi gerekmektedir. Bu alandaki hazrlklar ileri bir aamadadr. letme ve sanayi politikas aralar alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. KOSGEB (Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl) iin yeni bir bte mevzuat yaplmtr. Bu mevzuatla KOSGEBin btesi, kurumun effafln ve hesap verebilirliini artrmak amacyla, Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununda belirtilen ilkelerle uyumlu hale gelmitir. Trkiye yeni Rekabet ve Yenilikilik Programna (CIP) katlma niyetini belirtmitir. Ticari ilemlerde ge demenin nne gemek zere yaymlanan EC 2000/35 sayl Direktife uyum salama bakmndan ilave bir gelime kaydedilmemitir. Bu alandaki hazrlklar ileri bir aamadadr. Sektrel politikalar alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Yksek Planlama Kurulu, Trkiye iin Yeni Turizm Stratejisini ve Turizm Stratejisi Eylem Plann (2007-2013) kabul etmitir. Trkiyenin zelletirme alannda son iki yldaki (2005-2006) baars 1986-2004 yllar arasndaki performansn geride brakmtr. 2007 ylnn ilk yarsnda gzlenen bir miktar yavalamann ncesinde, sonulandrlan zelletirmelerin deeri 2005 ve 2006 yllar iin srasyla 6.1 milyar Avro ve 6 milyar Avro olarak gereklemitir. Elektrik datm aralarnn zelletirilmesi, Maliye Bakanlnn konuyla ilgili hkmleri kabul etmesini takiben ertelenmitir. Devlet kamu bankasnda da kontrol elinde tutmaya devam etmitir. Bu alandaki hazrlk almalar olduka ileri bir aamadadr. Sonu Genel olarak, Trkiye bu faslda bir miktar ilerleme kaydetmitir. Bu durum, zellikle Yatrm Destek ve Tantm Ajansnn faaliyete gemesi, bir turizm stratejisinin belirlenmesi ve dorudan yabanc yatrmlarda kayda deer bir art salanmasyla ilikilidir. Trkiyenin sanayi stratejisini ve KOB Strateji Belgesini gncellemesi gerekmektedir. Genel olarak, Trkiye, iletmeler ve sanayi politikalar alannda mktesebata iyi derecede uyum salanmtr. 4.21. Fasl 21: Trans- Avrupa Alar Trans-Avrupa Alar (TEN) alannda iyi bir ilerleme gerekletirilmitir. Ulam Altyap htiyalar Deerleme almas (TINA) tamamlanma aamasna yaklamaktadr. Anlan alma, TEN-Ulamn geliimine temel tekil edecek olan ekirdek ulam an tanmlamaktadr. Topluluk finansman iin nerilenler de dahil olmak zere ekirdek aa ilikin projelerin deerlendirilmesi ekonomik ve teknik almalar gerektirmektedir. Enerji alar alannda Topluluk, AB elektrik ve gaz piyasalarndaki rekabet gcn artracak iletim altyaps fizibilite projelerini desteklerken, ayn zamanda arz gvenliini glendirmektedir. TrkiyeYunanistan Gaz enter-konnektrnn inas sonulandrlmtr. Nabucco Doalgaz Boru Hatt projesinin Hazar ve Orta Asya blgesinden Trkiye zerinden ABye doru gelitirilmesi Avrupann karna olan TEN-Enerji projeleri arasnda yer almaktadr. Yeni boru hattnn transit rejiminin zerinde durulmas gerekmektedir. Bak-Tiflis-Erzurum-BTE (Gney Kafkas

56

Boruhatt GKB) gaz boru hattnn inas tamamlanmtr. Bu alandaki hazrlklar ileri derecededir. Sonu TEN-Ulatrma alannn gelitirilmesi bakmndan iyi derecede ilerleme kaydedilmitir. Ancak, nihai TINA raporunun onaylanmas gerekmektedir. Byk apl alt yap ulatrma projelerinin gerei gibi ve zamanlca uygulanabilmeleri iin bir art olarak idari kapasitenin glendirilmesine zel nem verilmelidir. Trkiye-Yunanistan enter-konnektrnn sonulandrlmas TEN-Enerji nceliklerinin desteklenmesi bakmndan nemli bir adm tekil etmektedir. 4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu Trkiye, yeni Katlm ncesi Yardm Topluluk Aracna (IPA) gei dneminde satn alma ve ihale ama, szleme yapma, yapsal bileenlerin (III Blgesel Kalknma ve IV nsan Kaynaklarn Gelitirme) uygulamasna ilikin mali ynetim gibi grevler stlenecek olan Merkezi Finans ve hale Biriminin (MFB) statsne dair mevzuat kabul ederek yasal ereveye ilikin ilerleme kaydetmitir. Yaplarn kesin oluumu ve uygulayc yap birimleri arasnda grev blm hususlarnda karar alnmamtr. Maliye Bakanl 2007 btesinde farkl AB projeleri arasnda e-finans transferine ilikin esneklik getirmitir. Blgesel Kalknma Ajanslarnn kurulmasna ilikin kanuna baz derneklerce kar klm ve Kanunun 12 maddesi, Kalknma Ajanslarnn kurulmasnn Trkiyenin toprak btnln zedeleyecei gerekesiyle Anayasa Mahkemesine gtrlmtr. Mahkemenin dosyay ne zaman inceleyecei hususunda bir takvim bulunmamaktadr. Bu alandaki hazrlklar erken bir aamadadr. Kurumsal ereve alannda bir miktar ilerlemeden bahsetmek mmkndr. IPA mali aracnn yapsal bileenlerinin (blgesel kalknma ve insan kaynaklarnn gelitirilmesi) uygulanmas iin Trkiye baz yaplar belirlemitir. Bu, Stratejik Uyum Belgesinin (SCF) hazrlanmasndan sorumlu olan ve programlar ve stratejiler arasnda egdm salayan Devlet Planlama Tekilat Mstearlnn (DPT) stratejik koordinatr olarak grevlendirilmesini de kapsamaktadr. Bu, ayrca, planlanan IPA Ulatrma, evre, Blgesel Rekabet ve nsan Kaynaklarn Gelitirme operasyonel programlar iin uygulayc yaplarn (prensipte, gelecekte Yapsal Fonlar ve Uyum Fonlar altndaki ynetim makamlar) belirlenmesini de kapsamaktadr. DPT, Bakanlklararas alma gruplarn kurmu ve koordine etmi olmakla birlikte, blgesel kalknma iin Bakanlklararas Komite gibi bir resmi mekanizma kurulmamtr. Kalknma Ajanslarnn yasal temellerinin hukukilii konusunda Anayasa Mahkemesinin karar beklendiinden, zmir ve Adanada kurulan iki Kalknma Ajansnn finansman askya alnmtr. Blgesel dzeyde baka Kalknma Ajanslarnn kurulma planlar ayn nedenlerle rafa kaldrlmtr. Trkiyedeki istatistiki blgelerin snflandrlmasnda II. ve III. dzeylerde veri toplanmas ve analizi iin blgesel istatistik brolar kurulmasnda ilave ilerleme kaydedilmitir. Zaman iinde, lkesel birimlerin istatistiki amal ortak snflandrlmasnn (NUTS) oluturulmasna ilikin AT Tz hkmleriyle uyum salanmas amacyla Trkiyedeki geici NUTS snflandrmasnn gzden geirilmesi gerekli olabilir. Gelecekte Yapsal Fonlar ve Uyum Fonlar iin ynetim makam grevini stlenmeleri beklenen Bakanlklarda merkez dzeyinde idari kapasite hala snrldr. IPA altndaki Operasyonel Programlarn hazrlanmasna destek amacyla AB tarafndan finanse edilen eitim faaliyetleri devam etmekte ve teknik yardm salanmaktadr. lgili Bakanlklar, gei dnemi iin MFBye verilecek baz grevlerin yerine getirilmesi iin henz hazr deildirler. Blgesel dzeyde, 57

zellikle blgesel Kalknma Ajanslarnn kurulmasnda gelime kaydedilememesi nedeniyle, idari kapasite ok zayftr. Bu alandaki hazrlklar erken bir aamadadr. Programlamaya ilikin iyi ilerleme kaydedilmitir. IPAnn yapsal ara bileenlerinin (III ve IV) uygulanmasna ilikin olarak Trkiyenin stratejisini ortaya koyan Stratejik Uyum Belgesi (SCF) ulusal makamlarla mzakerelerin ardndan Komisyonca uygun bulunmutur. Ek olarak, III numaral bileen altnda evre, ulatrma ve blgesel rekabet edebilirlik alanlarnda Operasyonel Program ve IV numaral bileen altnda insan kaynaklarna ilikin bir Operasyonel Program ilgili Bakanlklarca hazrlanm ve Komisyona sunulmutur. Bunlarn 2007 sonunda sonulandrlmalar beklenmektedir. Bu alandaki hazrlklar balatlmaktadr. zleme ve deerlendirme yaplar ve srelerine ilikin ilerlemeden bahsetmek mmkn deildir. Bu alandaki hazrlklar, ilerlememekle birlikte, balatlmtr. Mali ynetim ve kontrol alanndaki gelimeler iin Fasl 32ye baknz. Sonu Gelecekteki Yapsal Fonlarn ncleri olarak, zellikle IPAnn yapsal ara bileenlerinin uygulama yaplarnn belirlenmesi ve ilgili programlama belgelerinin hazrlanmas alanlarnda ilerleme kaydedilmitir. Uzun dnemde IPA ve Yapsal Fonlarn gerei gibi ynetimi bakmndan merkezi dzeyde kilit konumdaki birimlerin idari kapasitelerinin nemli lde gelitirilmesi gerekmektedir. Katlm ncesi mali yardm ve blgesel politika balamnda Bakanlklar aras koordinasyonun salanmas iin resmi bir mekanizmann kurulmas gerekmektedir. Blgesel dzeyde, blgesel politika nlemlerinin uygulanmasna ilikin yaplarn oluturulmas srecinin devam ettirilmesi gerekmektedir. Genel olarak, bu faslda Trkiyenin mktesebata uyumu snrldr. 4.23 Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar

Genel olarak, yarg alannda bir miktar ilerlemeden bahsetmek mmkndr. Yargnn bamszl alannda, YARSAV14, aday hakim ve savclarn seim srecinde Adalet Bakanlnn roln snrlamak ve ayrca 600 civarnda aday hakim ve savcnn alnmasna ilikin olarak planlanan snavlara15 dair yrtmeyi durdurma amacyla 2006 Ekim aynda Dantaya bavuruda bulunmutur. Bu nedenle snavlar yaplamamtr. 2007 Mart aynda Dantay, yazl snavn renci Seme ve Yerletirme Merkezince dzenlenmesi, snavlarn bir btn olarak tarafsz ve objektif bir anlayla yaplmas gerektii, mlakat kurulunun Dantay ve Yargtay temsilen Adalet Akademisi yelerini de iermesi gerektii ynnde karar vermitir. Haziran aynda, Adalet Bakanl ilgili ynetmelii Dantayn belirledii artlar grnte karlayan ekilde deitirmi ve snavlar Kasm 2007nin ba iin planlamtr. Bununla birlikte, 2007 Austos aynda YARSAV, yeni ynetmeliin de yrrlkten kaldrlmas iin Dantaya bavuruda bulunmutur. Dava halen Dantayn nndedir.

14 15

YARSAV hakimlerin ve savclarn bir derneidir.

Hakim ve savclarn seimine ilikin usul erevesinde, hukuk fakltesi mezunlar Adalet Akademisi snavlarna katlabilir ve bylece aday hakim ve savc olabilirler.

58

2006 ylndaki mahkeme kararna gre, hakimler ve savclar sicil dosyalarna eriebilmekteydiler. Ocak 2007de, adli mfettilere ilikin olarak Adalet Bakanlnca yaymlanan yeni ynetmelie gre bu artk mmkn deildir. Bu ynetmelik ayrca, halen dier alanlarn yan sra kurulacak olan blge istinaf mahkemeleri ile ceza infaz kurumlarndan sorumlu olan mfettilerin sorumluluk alanlarn geniletmektedir. Mart aynda, YARSAV Dantaya bavurarak mfettilerin Adalet Bakanlna bal olmamas gerektiini ileri srerek Ynetmeliin yrrlkten kaldrlmasn talep etmitir. Dava halen devam etmektedir. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun16 oluumu ve adli mfettilerin17 raporlama zinciri konularnda hibir ilerleme olmamtr. Ek olarak, Kasm 2006daki nihai kararnda Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu, emdinli davasndaki iddianameyi hazrlayan savcy grevden almtr.18 Yargnn tarafszlna ilikin kayglar devam etmektedir. Yeni Cumhurbakannn Nisan aynda seilmesi balamnda, Anayasa Mahkemesi 4e kar 7 oyla 2/3 toplant yeter saysnn (367 milletvekili) TBMMde Cumhurbakanl seiminin birinci ve ikinci turlar iin gerekli olduu kararna varm ve oylamann ilk turunu iptal etmitir. Bu karar kuvvetli siyasi tepkilere ve Anayasa Mahkemesinin bu karar alrken tarafsz olmadna dair iddialara yol amtr. Anayasa Mahkemesi, Cumhurbakannn Parlamento tarafndan seilmesine ilikin olarak fiiliyatta 1/3 engelleyici aznl ortaya kartmtr. Yargnn profesyonellii ve yeterlii hususunda, Adalet Bakanl ve Adalet Akademisi, hakimler, savclar ve mahkeme personeli iin geni kapsaml eitim dzenlemitir. Eitim, dier konularn yan sra, yeni Ceza Kanunu ve Ceza Usul Kanunu, ifade zgrl, istinaf mahkemeleri, mahkeme idaresi, internet sular ve ocuklarn yargs konularn kapsamtr. Bununla birlikte, Adalet Akademisi, tm yarg sistemini kapsayacak blgesel dzeyi de ieren gl ve bamsz bir eitim salaycsna henz dnememitir. Yargnn etkinlii hususunda, hakimler mahkemelerin grlmesi srasnda Ulusal Yarg A Projesinin (UYAP) olumlu sonularnn grldn bildirmilerdir. Avukatlara dair bir portaln Mart aynda Aa dahil edilmesiyle avukatlar imdi devam eden davalarn elektronik olarak takip edebilecek, yeni davalar aabilecek, davalarna ilikin belgeleri mahkemelere gnderebilecek, yarglama bedel ve masraflarn deyebilecek konumdadrlar. Mays aynda, Adalet Bakanl, Telekomnikasyon Kurumu ve Noterler Birlii ile bilgi deiimi konularnda iki protokol imzalamtr. Trk makamlarnca salanan bilgiye gre, yarg iin ayrlan mali kaynaklar 2005 ylndaki 409 milyon Avrodan 2006 ylnda yaklak 482 milyon Avroya km olup, 2007 ylnda bu rakamn
16

Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun oluumu yargy btnyle temsil etmemektedir. Sadece Yargtay ve Dantaydan kdemli yarg mensuplar bu Kurulun yesidirler.
17

Hakimler ve savclarn performanslarn deerlendirmekle sorumlu adli mfettiler Yksek Kurula deil, Adalet Bakanlna baldr.
18

2006 Mart aynda, emdinli bombalamasna ilikin olan ve Kara Kuvvetleri Komutan ile st dzey komutanlara ynelik sulamalar ieren iddianamenin yaymlanmas zerine, Genelkurmay Bakanl iddianameyi eletirmi ve Anayasal sorumluluk tayanlara harekete gemeleri arsnda bulunmutur. Nisan 2006da, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu savcya ilikin sulamalar gzden geirmi, en ileri dzey disiplin uygulamas olan grevden almay uygulamtr. Bu orantsz olarak grlm ve Yksek Kurulun dier devlet kurumlarndan bamszl hakknda soru iaretlerine yol amtr.

59

865 milyon Avroya kmas planlanmaktadr. Bu, btn yarg mensuplarnn maalar ve sosyal gvenlik demeleri ile yargnn hizmetlerini ve gayrimenkul almlarn kapsamaktadr. 3 Ekim 2006dan 27 Nisan 2007e kadar yeni atanan hakimlerin says 864, savclarn says ise 476 olmutur. Bu erevede, 1 Mays 2007 itibaryla, hakimlerin toplam says 6785 ve savclarn toplam says 3744 olmutur. Rapor dneminde, sulh hukuk, ceza, icra, i, ocuk ve idare olmak zere 21 yeni mahkeme kurulmu; ayrca Ankara, Diyarbakr ve Erzurum blge istinaf mahkemeleri dahil olmak zere 10 yeni adliye binasnn inaatna balanmtr. Bununla birlikte, Ceza Usul Kanununun ngrd iddianamenin geri evrilmesi, uzlama ve apraz sorgulama uygulamada yeterince kullanlmamtr. Blge stinaf Mahkemelerine ilikin olarak, bu mahkemeleri kuran 2004 ylnda yrrle giren mevzuata gre mahkemelerin 2007 Haziran aynda faaliyete gemeleri gerekiyordu, ancak uygulamada bu gereklememitir. Son olarak, 2006 Kasm aynda kabul edilen mevzuatla avukatlk lisans iin yaplan baro snav kaldrlmtr. Bu hkmn uygulanmasnn, mesleki olarak daha dk standartlara yol aabilecei iin izlenmesi gerekir. Yarg reformu alannda nemli gelime olmamtr. Adalet Bakanlnda 2006 Eyll aynda kurulan Strateji Gelitirme Mdrl TBTAK ile ibirlii iinde mahkemelerin gelecekteki ihtiyalarn belirlemek amacyla alan aratrmalar balatmtr. Yarg iin genel bir Ulusal Reform Stratejisi ya da bunu uygulamaya ynelik bir plan yoktur. Yolsuzlukla mcadele alannda snrl ilerlemeden bahsedilebilir. Kamu ynetiminde effaflk alannda, Bilgi Edinme Kanununda yaplan deiikliklerin sonucu olarak bilgi edinme hakknn kullanm artmtr. Resmi istatistiklere gre, toplam 864.616 bilgi edinme bavurusu yaplm ve kamu kurumlar bavurularn yzde 86.40na olumlu ekilde yant vermitir. Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu bu istatistiklerin gvenilirliini kontrol etmemektedir. Bununla birlikte, yolsuzlukla mcadele iin kurumsal yaplanma ve yasal erevenin glendirilmesi alanlarnda ilerleme kaydedilmemitir. Seim kampanyalarnn finanse edilmesi gibi yasal erevedeki zayflklar devam etmektedir. Milletvekili dokunulmazlnn snrlandrlmas konusunda ilerleme olmamtr. Milletvekilleri ile akademisyenler, ordu ve yarg mensuplar gibi dier kamu grevlisi gruplarna ilikin etik ilkeler bulunmamaktadr. 2004 ylnda kurulan Kamu Grevlileri Etik Kurulu hala Babakanla bal olup, ayr btesi ya da kendi personeli bulunmamaktadr. Bu durum, Kurulun, etik ilkelere saygnn izlenmesi ve ikayetlerin soruturulmas grevlerinin gerei gibi yerine getirilmesinde snrlamalara yol amaktadr. Avrupa Konseyinin Yolsuzlua Kar Devletler Grubunun (GRECO) Trkiyedeki yolsuzlua ilikin 2005 deerlendirme raporunda yer alan toplam 21 tavsiyenin uygulanmasna ilikin zel bir ilerleme kaydedilmemitir. GRECO Raporu, Trk ynetimi ve sivil toplum kurulularyla ok sayda temasa dayal olup, dokunulmazlklarn snrlar ve kapsam, yolsuzluktan elde edilen gelirler ya da kamu ynetimi iinde yolsuzluk gibi konular ieren geni bir alan tahlil etmektedir. Kamu sektrnde, merkezi ve yerel ynetimler iin yolsuzluk yaygn bir meseledir. zel sektrde greceli olarak daha snrl bir boyutu vardr. Trk Ceza Kanunu, zel sektrde yolsuzluu, kamu teebbslerinde rvet gibi alanlarda ksmen su saymaktadr.

60

Kapsaml bir yolsuzlukla mcadele stratejisi ile yolsuzlukla mcadele ve yolsuzluu nlemek iin etkin uygulayc kurumlar ieren bir plan hala yoktur. Byle bir stratejinin gelitirilmesi en st siyasi dzeyde ele alnmay gerektirmektedir. Temel haklar bakmndan yasama alannda snrl ilerleme olmutur. (ayrca Siyasi Kriterler blmne baknz) nsan haklarn izleme ve gelitirmeyle sorumlu kurumlar alannda ilerleme olmamtr. nsan Haklar Bakanl gibi, bu kurumlar bamszlktan ve kaynaklardan yoksundur. Kamu Denetilii Kurumu (Ombudsman) kurulmasna dair Kanun, Kasm aynda Cumhurbakan tarafndan veto edilmesi zerine hala Anayasa Mahkemesinin nndedir. Anayasa Mahkemesi Kanunun yrtmesini durdurmu olmakla birlikte, henz kararn vermemitir. kencenin, insanlk d ve aalayc muamele ya da cezalandrmann yasaklanmas alannda, yasal gvenceler olumlu sonular dourmaya devam etmektedir. kence ve kt muamele vakalarnn azalan eilimi teyid edilmitir. Bununla birlikte, zellikle gzalt balamadan nce ikence ve kt muamele olduuna dair ihbarlar devam etmitir. Dokunulmazlk endie kayna olmaya devam etmektedir. Gvenlik gleri mensuplarnn insan haklar ihlalleri yaptklarna dair iddialara ilikin hzl, tarafsz ve bamsz soruturmalar bulunmamaktadr. kencenin nlenmesi Szlemesi htiyari Protokolnde ngrld zere, tutukevlerinin ulusal kurumlarca bamsz ekilde izlenmesi yaplmamaktadr. zel ve aile hayat ile haberlemeye sayg alannda, Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanununda 2007 Haziran aynda yaplan deiiklikle, gvenlik gleri src ehliyeti, pasaport ya da silah ruhsat iin yaplan bavurularda parmak izi ve resim almakla yetkilendirilmitir. Bu veriler 80 yla kadar saklanabilir. Trkiyenin, mevzuatn Veri Koruma Direktifiyle uyumlatrmas ve bu balamda tam bamsz bir veri koruma denetim kurumu kurmas gerekmektedir. Dnce, vicdan ve din zgrl alannda, Kasm aynda kabul edilen mevzuat nfus ktklerinde din hanesinin doldurulmas gerekliliini kaldrmtr. Muhtelif Bakanlklardan st dzey yetkililerden oluan bir heyet gayri-mslim cemaatlerin dini liderlerini Haziran aynda stanbulda ziyaret etmitir. Bu ziyaretin ardndan, ileri Bakanl, gayri-mslim Trk vatandalarnn din zgrlne ilikin yaymlad bir genelgeyle gayri-mslim vatandalara ve ibadet yerlerine kar ferdi sularn arttn kabul ederek, Valilerden gerekli nlemleri almalarn istemitir. Bununla birlikte, gayri-mslim cemaatlerin ve Alevilerin karlatklar sorunlar devam etmektedir. Malatyada bir yaynevinde alan 3 Protestan Hristiyan Nisan aynda ldrlmtr. Cinayet, lkede hogr ortamnn yerlemesine katkda bulunmayan aklamalarn ve basn haberlerinin yapld bir ortamda gerekletirilmitir. Haziran aynda Yargtay bir davada Ekmenik Patrikliin Kutsal Sinodu aleyhine karar vermitir. Davaly beraat ettiren Mahkeme, Trk mevzuatnda Patrikhanenin ekmenik olduu ynnde bir dayanan bulunmadna; dini bir kurum olan Patrikhanenin tzel bir kiilie sahip olmadna; Patrikhanedeki din adam seimlerinde seime katlacak ve seilecek kiilerin Trk vatanda olmas ve seimler esnasnda Trkiyede alyor olmas gerektiine hkmetmitir. Bu karar, Patrikhanenin ve dier gayrimslim dini cemaatlerin AHS kapsamnda garanti altna alnan haklarn kullanmalarnn nnde ilave zorluklar yaratabilecektir. Alevi inanna mensup bir

61

ailenin yapt bavuru zerine 9 Ekim 2007 tarihinde AHM, oybirliiyle, AHSnin 1 Nolu Protokolnn 2. Maddesinin (eitim hakk) ihlal edildiine karar vermitir19. Vicdani red ile ilgili hususlarda herhangi bir ilerleme olmamtr. Trkiye, bugne kadar AHMnin, Trkiyeye kar lke kararn uygulamam; vicdani veya dini sebeplerle askerlik hizmeti yapmay reddedenlerin askeri emirlere srarla itaatsizlik gsterdikleri gerekesiyle mkerreren cezai takibata uramalarn ve mahkm edilmelerini engelleyecek yasal dzenlemeleri yapmamtr. Basn zgrl ve basnda oulculuk da dhil olmak zere ifade zgrl balamnda, Trk Ceza Kanununun baz maddelerinin, zellikle de 301. maddenin, uygulamas birok cezai takibata ve zaman zaman da, dier konularn yan sra, Ermeni ve Krt konularyla askeriyenin rol konusunda, iddet iermeyen dncelerini ifade eden kiilerin mahkmiyetine yol amtr. nsan haklar savunucularna, gazetecilere, yazarlara, yaynclara, akademisyenlere ve aydnlara kar adli takibat ve tehditler, lkede oto-sansre yol aan bir ortam yaratmtr. Vatandalar, siyasi parti ve sendika kurmak da dhil olmak zere toplanma ve dernek kurma zgrl balamndaki haklarn, ou durumda, yetkili mercilerin ve gvenlik kuvvetlerinin mdahalesi olmadan kullanabilmektedirler. Ancak, stanbuldaki 1 Mays gsterileri esnasnda gvenlik kuvvetlerinin ar g kullanmalarna ilikin olarak bir soruturma yrtlmektedir. Sosyal olarak dezavantajl ve zrl kiilere muamele ve ayrm gzetmeme ilkesi balamnda, Trkiye, zrl Kiilerin Haklar BM Szlemesini Mart aynda imzalamtr. Yeni mevzuat, ayrmclk konusunu i piyasasnda cinsiyet temelinde ele almaktadr (ayrca baknz Fasl 19 stihdam ve Sosyal Politika). Ancak, zrllk konusunda veri ve aratrma eksiklii, bilgiye dayal politika belirlenmesini nlemektedir. Ayrmcla kar yasal ereve eksiktir ve ya ile cinsel tercih temelinde ayrmcla kar koruma salamamaktadr. Eitim hakk balamnda, kzlarn okula gitmelerinin artrlmas kampanyalar devam etmektedir. Buna ramen, okul yana gelmi ocuklarn yaklak %10u okula devam etmemektedir. Sorunun blgesel ve cinsiyete dayal bir yn bulunmaktadr: okula gitmeyen ocuklarn ounluu lkenin Gneydou blgesindendir ve kzlardan olumaktadr. Mlkiyet hakk balamnda, gayrimslim dini cemaatlerin karlatklar sorunlara ilikin olarak herhangi bir gelime yoktur. Kasm 2006da kabul edilen ve yrrle girdii ve uyguland takdirde gayrimslim dini cemaatlere ilikin baz konulara zm salayabilecek olan Vakflar Kanunu, dnemin Cumhurbakan Sezer tarafndan veto edilmi ve o zamandan beri Mecliste yeniden kabul edilmemitir. Kanun u anda yeni Meclisin nndedir. Aralk aynda AHM, Trkiyenin bir aznlk vakfnn haklarn, vakfn bir mlk bakmndan, ihlal ettiine ve mlkn ya iade edilmesine ya da vakfn zararnn mali bakmdan tazmin edilmesine hkmetmitir20. Cemaat vakflar, mlkiyetlerine yetkili merciler tarafndan el konulmas balamnda, sorunlarla karlamaya devam etmektedirler. Cinsiyet eitlii ve kadn haklar ve zellikle aile ii iddet balamnda, Ailenin Korunmasna Dair Kanunda Nisan aynda yaplan deiikliklerle evli olmalarna ramen fiilen ayr evlerde yaayan ve ayr alma yerlerinde bulunan eler kapsam iine alnm ve iddete bavuran aile bireyinin bir salk kuruluunda muayene veya tedaviye mahkeme tarafndan zorlanabilmesine yeni bir nlem olarak yer verilmitir. Ayrca kanun, madurlarn yasal srele ilgili ykn
Hasan ve Eylem Zengin-Trkiye davas (bavuru says: 1448/04) Fener Rum Erkek Lisesi Vakf-Trkiye davas (bavuru says: 34478/97)

62

hafifletmek amacyla, bavurular ve mahkeme kararlarnn uygulanmas iin cret alnmamasn ngrmektedir. Ocak aynda Adalet Bakanl bir Genelge yaymlayarak, tre ve namus cinayeti davalarnn savclar tarafndan ivedilikle, gizlilikle ve insancl bir ekilde ele alnmalarn istemitir. Ancak, kadnlar lkedeki siyasi ve ekonomik hayata katlmlar bakmndan dk dzeyde kalmaya ve iddetin madurlar olmaya devam etmektedirler (ayrca baknz Fasl 19 Sosyal Politika ve stihdam). ocuk haklar balamnda, ocuk iilii konusunda yrtlen bir saha aratrmas, alan ocuklarn 1999 ylndaki %10,3lk orannn 2006 ylnda %5,9a dtn ortaya karmtr. lkretimdeki cinsiyetler arasndaki fark 2005-2006 retim ylndaki %5lik orandan 20062007 retim ylnda %4,6ya dmtr. ocuk Koruma Kanununun Uygulama Ynetmelii yrrle girmi; alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ocuk yoksulluu konusunda ulusal bir strateji belirlenmesi iin alma balatmtr. Doum kayd yaplmam ocuklarn orannda 10 yl nceyle mukayese edildiinde nemli bir d grlmektedir. Ancak, be ya altndaki ocuklardan, doum kayd yaplmam olanlarn oran lkenin dousunda hala yksektir. ocuk iilii, mevsimlik tarm ilerinde ve sokaklarda hala yaygndr. ocuklarn (sosyal esirgeme) kurumlarnda maruz kaldklar muamele tarz hala endie kaynadr. ocuklarn eitim hakk balamnda, ilkretime katlma oran %90larda seyretmeye devam etmekte ve bu konuda ilave abalara gerek bulunmaktadr. zgrlk ve gvenlik ile adil yarglanma hakk balamnda, mahkemelerde dzenli ve profesyonel bir tercme sistemi kurulmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Tercmanlar, bilirkii listesine dahil edilmemi ve ekseriyetle yardmc mahkeme personeli arasndan arlmaktadr. Adli yardm balamnda, Trk Ceza Kanununda ve Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda Aralk aynda deiiklikler yaplmtr. Bunlar, dier unsurlarn yan sra, zorunlu olarak bir savunma avukat grevlendirilmesi ile ilgilidir. Zanl veya mdafiinin bir savunma avukat olmad ve iddia makamnn asgari be yldan fazla hapis istemiyle dava at durumlarda zanlnn veya mdafiinin talebi olmakszn bir savunma avukat atanacaktr. Daha nceden, st snr 5 yl veya daha fazla olan sularda zanllar ve mdafiiler iin bir savunma avukat atanmaktayd. Zorunlu savunma avukat grevlendirilmesi kapsamna alnan sular bylece snrlandrlm olabilecektir. Bu deiikliin uygulamaya bakarak deerlendirilmesi gerekmektedir. Ynetmelik cretlerini mahkeme masraflar arasnda saymaktadr ve bylece mahkmiyet halinde Devlet mdafiinin mali durumuna bakmakszn bunlar geri alabilecektir. Barolar hizmetin verildiini tasdik etmekte ve savclk da demeleri onaylamaktadr. zel hukuk konularnda adli yardma ilikin herhangi bir zel gelime kaydedilmemitir. Mahkemelerin ar i yk durumalar iin yeterli zaman brakmamakta; bylelikle apraz sorgu ilkesinin iletilmesi zarar grmeye devam etmektedir. Buna ilaveten, hakimler ve avukatlar yeni uygulama konusunda eitime ihtiya duymaktadrlar. Aznlk haklar ve kltrel haklar bakmndan Trkiyenin tutumunda deiiklik yoktur. Uygulamann uluslararas standartlar izgisine gelmesine ilikin olarak herhangi bir ilerleme yoktur. AB vatandalarnn haklar bakmndan herhangi bir gelime yoktur.

63

Sonu Yargnn etkinlii bakmndan bir miktar ilerleme olduu sylenebilir. Ancak, yargnn bamszl ve tarafszl konusunda endieler devam etmektedir. Kapsaml bir Ulusal Yarg Reformu Stratejisi veya bunu uygulamaya ilikin bir plan bulunmamaktadr. Yolsuzlua kar kapsaml bir strateji gelitirme ve yasal ereveyi glendirme konusunda fazla bir ilerleme kaydedilmemitir. Yolsuzluu nleme ve yolsuzlukla mcadele konusunda kapsaml bir strateji veya eylem plan bulunmamaktadr. Temel haklar bakmndan, mevzuatta ve uygulamada snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Belli bal konular halledilememi ve nemli sorunlar var olmaya devam etmektedir. Son olarak, zellikle aznlklar ve din konularnda lkenin iinde bulunduu atmosfer temel haklara tam manasyla sayg duyulmasna yardmc olmamakta ve temel haklarn fiilen kullanlmasn snrlandrabilmektedir. 4.24. Fasl 24: Adalet, zgrlk ve Gvenlik G alannda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Mktesebatla uyum salamak amacyla g ve iltica konularnda 2005 Mart aynda kabul edilen Ulusal Eylem Plannn uygulamasna ilikin olarak ilave admlar atlmtr. Ulusal Eylem Plannn egdmnden ve etkin bir ekilde uygulanmasn salamakla sorumlu btn icrac Bakanlklar ile kurum ve kurulularn temsilcilerinden oluan grev gc yeniden faaliyete geirilmitir. Trkiyenin AB Mktesebatna Uyum Programnda yer verilen g ve iltica alanlarndaki hukuki reformlarn ngrlen zaman diliminde yaplmas elzemdir. Yakalanan yasad gmen saysnda, 2005 ylndaki 57.428den 2006 ylnda 51.893 saysna kk bir d yaanmtr. 2007 ylnn ilk yedi aynda 32.151 yasad gmenin yakaland bildirilmitir. Yasad gmenlere barnak salama yeteneini arttrmak amacyla, stanbulda 200 kiilik yeni bir merkez almtr. 2001 ylnda imzalanan Suriye ile ikili geri kabul anlamas Trkiye tarafndan onaylanmtr. Anlama, dier lkenin topraklarnda yasad olarak bulunan Trk ve Suriye vatandalar ile nc lkelerin vatandalarnn geri kabul konusunda dzenlemeler yapmaktadr. Pakistan, Sri Lanka, rdn, zbekistan, Lbnan ve Libya ile ikili geri kabul anlamalar konusunda mzakereler devam etmektedir. Trkiye ile Komisyon arasnda geri kabul anlamas konusundaki mzakerelerin son turu 2006 Aralk aynda gerekletirilmitir. Konu hakknda o dnemden bu yana baz temaslar yaplmtr. Ancak, mzakerelerde herhangi bir yeni gelime kaydedilmemitir. ltica alannda, iltica dzenlemelerinde yetki ve sorumluluklarn paylatrlmasna hazrlk ve daha iyi kabul ve barndrma dzenlemeleri konularnda snrl bir ilerleme olduu sylenebilir. ileri Bakanl, BMMYK ile ibirlii iinde, iltica bavurularnn deerlendirilmesi konusunda eitim vermitir. ltica bavurusu yapanlar daha iyi bilgilendirmek iin yedi dilde (ngilizce, Rusa, Franszca, Somalice, Arapa, Farsa ve Krte) yeni bror hazrlanmtr. Uygulama ynergesinin yaymlanmasn mteakip iltica iin bavuranlarn haklar ile yasal temsilcilerinin dosyaya ulama haklar genilemitir.

64

Raporun kapsad dnemde mlteci adaylarnn says artmtr. 2005te iltica iin bavuranlarn says 2.909 iken, 2006da bu say 3.520 olmutur. 2007inin ilk sekiz aynda, 3.210 kii iltica talebinde bulunmutur. 2007 Eyll ay itibariyle, 12.150 mlteci aday Trkiyede ikamet etmektedir. ltica iin bavuranlarn ocuklar Trk okullarna gitme hakkna sahiptir. lkretim okullarna cretsiz devam edebilmektedirler. Okul yana gelmi 1.045 ocuk mlteci adayndan 312si okula devam etmektedir. Mlteci adaylarnda eitim imknlarna ilikin farkndaln arttrlmas gerekmektedir. Tm mlteci adaylarnn (adli yardm salanmas da dhil olmak zere) adil ve standartlatrlm bir iltica srecinden gemesi ve uygulamada yeknesakln salanabilmesi iin, zellikle uluslararas havalimanlarndaki uygulamalar bakmndan, yeni bir mevzuata gereksinim duyulmaktadr. Yarglamann temyiz aamasnda iltica davalarnn esaslarnn deerlendirilmesinin salanmas iin admlar atlmasna ihtiya vardr. Bu alandaki uyumun oluturulabilmesi iin, iltica konusunda yeni bir kanun, 1951 Cenevre Szlemesindeki corafi snrlamann kaldrmas, mnhasran iltica konularnda uzmanlam personele sahip ve iltica bavurularn bamsz bir biimde inceleyecek yetkili bir iltica mercii ihdas edilmesi kilit konular olarak kalmaya devam etmektedir. Ayn husus yakalanan yasad gmenler arasnda mlteci adaylarnn belirlenmesi mekanizmalarnn oluturulmas ve bu kiilerin BMMYK ile irtibata geirilmesi konularnda da geerlidir. Vize politikas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Konsolosluk ve snr yetkilileri tarafndan kullanlan yeni vize talimatnn uygulanmasyla mktesebata uyum konusunda ilave ilerleme salanmtr. talya, AB pozitif vize listesine dhil edilmitir. AB vize listesiyle uyum iin pozitif listeye sekiz lkenin daha dhil edilmesi gerekmektedir. Negatif liste ile uyum konusunda abalarn srdrlmesi kilit bir konu olmaya devam etmektedir. Azerbaycan, Moolistan, zbekistan, Tacikistan ve Trkmenistana vize muafiyeti tannmas mktesebatla uyumlu deildir. Havaliman transit vizesi ihdas edilmesi ve snrda vize verilmesi uygulamasnn iptal edilmesi iin admlar atlmaldr. Trkiye, 17si AB yesi lke olmak zere halen 35 lkenin vatandalarn snrda vize verilmesi uygulamasna tbi tutmaktadr. Sahte ve tahrif edilmi belgelerin kontrol edilebilmesi iin Trk konsolosluklarnn kapasitesinin arttrlmas gerekmektedir. Trkiye, vize ve seyahat belgeleri iin AB gvenlik tehizat ve standartlar ile uyum konusunda abalarn srdrmelidir. D snrlar ve Schengen konusunda, snrl ilerleme kaydedilmitir. Entegre snr ynetimi konusundaki Ulusal Eylem Plannn uygulamasna, dierlerine ilaveten siyasi dzeyde kurumlar aras egdm toplantlar ve uygulama srelerine ilikin rehber hazrlanmas gibi unsurlarla balanmtr. Dileri Bakanl, ileri Bakanl ve Gmrk Mstearl snrdan geen insanlarn izlenmesi konusunda veri bankalarn paylamaya balamlardr. Gmrk Mstearl bnyesinde bir risk analizi birimi kurulmutur. zmirde yeni bir deniz snr kaps; Sivas ve Malatyada ise iki hava snr kaps almtr. Baz snr kaplarnn yenilenmesine devam edilmektedir. Emniyet Genel Mdrlnde bir risk analizi birimi kurulmas iin aba gsterilmelidir. Ulusal Eylem Plan, somut eylemlerin, hedeflerin, gereki zaman snrlamalarnn, sorumlu mercilerin ve nemli bir yatrma ihtiya duyulacak her bir eylem iin tahmini btenin tanmlanaca daha kesin bir yol haritas ile desteklenmelidir. Yeni bir snr gvenlik idaresinin kurulmasna ilikin olarak somut bir adm atlmamtr. Snr personelinin eitilmesi ve mesleki becerilerinin gelitirilmesi, risk analizi yetenei ve kontrol cihazlarnn modernizasyonuna daha fazla dikkat gsterilmelidir.

65

Cezai konularda yarg ibirlii alannda ilerleme kaydedilmemitir. Yarg kurumlar arasnda dorudan irtibat, yabanc yarg kararlarnn dorudan uygulanmas, ifte cezalandrmann nlenmesi ve iadenin reddedilmesi dayanaklarnn kapsamnn snrlandrlmasna Trk hukuk sistemi cevaz vermemektedir. Cezai konularda istinabe byk lde ikili anlamalarla salanmaktadr ve bu konudaki mevzuat AB standartlar ile uyumlu deildir. Trkiye 2001 ylndan bu yana Eurojust ile ibirlii yapmaktadr; ancak, herhangi bir ibirlii anlamas imzalanmamtr. Karlkl Adli Yardmlama konusunda zel bir mevzuat yoktur. Polis ibirlii konusunda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, polis ibirlii konusunda belli bal btn uluslararas szlemelere taraftr ve bu konuda baz ikili anlamalar da imzalamtr. Bilgi gvenlii konusunda mevzuatn olmamas, uluslararas alanda ibirliini gletirmekte ve Europol ile operasyonel bir anlamann imzalanmasn engellemektedir. Kiisel bilgilerin korunmas konusundaki yeni mevzuatn kabul edilmesi ve uygulanmas ile bamsz bir st kurulun kurulmas kilit konular olmaya devam etmektedir. Kanun uygulayc memurlar iin uluslararas standartlar izgisinde bir etik kanunu kabul edilmeyi beklemektedir. Trkiye, yasa uygulayc kolluk kuvvetlerinin blgesel ibirlii konusunda abalarn srdrmelidir. rgtl sularla mcadele konusunda ilerleme salanmtr. rgtl sularla mcadele iin ulusal bir strateji kabul edilmitir. Kaakla kar, yeni mevzuat Trk Ceza Kanununun ve Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun yeni hkmlerine uyarlamay amalayan, yeni bir kanun kabul edilmitir. Yeni bir kanunla Telekomnikasyon Kurumu, siber sular nlemek konusunda izleme, denetleme ve egdm ile grevlendirilmitir. Bahsekonu kanun, dier kanunlardaki cezai hkmlere atfta bulunarak, internet yoluyla ilenen sularla mcadeleyi ngrmekte; korsan yayncla kar koruma ile dierlerinin yan sra ocuk pornografisiyle mcadeleyi amalamaktadr. rgtl sularla mcadele ulusal stratejisi somut bir eylem planyla tamamlanmal ve bu erevede uygulanmaldr. Sula daha etkin mcadele iin altyap ve adli tp incelemeleri iin tehizat glendirilmelidir. Soruturmalarda kurumlar aras ibirlii, veri koruma ve adli yetenek gelitirilmeyi bekleyen unsurlar olmaya devam etmektedirler. nsan ticareti ile mcadelede ilerlemeler devam etmitir. nsan ticareti sularna ilikin olarak, adli uygulamann etkinlie kavuturulmas iin, mevzuatta deiiklik yaplmtr. ileri Bakan insan ticareti zerinde alan btn personele bir genelge yaymlam ve bunu konu hakkndaki bir el kitab izlemitir. 2006 ylnda 422; 2007 Eyll ay sonuna kadar ise 279 insan ticaretine karan kii tutuklanmtr. 2007 Eyll ay sonuna kadar 122 kiiyi kurtaran, insan ticareti madurlarna ynelik, cretsiz acil yardm hatt uluslararas grmelere de almtr. 2006 ylnda 246 madur tespit edilmi ve bunlar gnll olarak lkelerine geri gnderilmitir. 2007 ylnn ilk dokuz aynda, 124 madur tespit edilmitir. Bunlardan 101i gnll olarak lkelerine geri gnderilmitir. nsan ticareti madurlar, sivil toplum kurulular tarafndan iletilen iki snaktan yararlanmaya devam etmektedirler. nsan ticareti ile mcadele konusunda, Krgzistan ve Moldova ile ibirlii ve bilgi deiimi protokolleri imzalanmtr. nsan ticareti ile mcadelenin gelitirilmesi iin bilinlendirme ve eitim faaliyetleri dzenlenmesi gerekmektedir. Kara para aklama ile mcadele iin Fasl 4e baknz. Terrizmle mcadeleye ilikin mktesebata uyum konusunda ilerleme kaydedilmitir. Terrle Mcadele Yksek Kurulu halen temel merci olmaya devam etmektedir. Yeni karlan Su

66

Gelirlerinin Aklanmasnn nlenmesi Hakknda Kanun, Mali stihbarat Birimi olan Mali Sular Aratrma Kurulunu (MASAK) terrizmle mcadeleye ilikin pheli ilem belgelerini toplamakla yetkilendirmitir. Trkiye, Nkleer Terrizmin nlenmesine Dair Uluslararas Szlemeyi ve Terrizmin nlenmesine Dair Avrupa Szlemesini onaylamamtr. Mali Eylem Grev Gcnn (FATF) terrizmin finansman, zellikle de terristlere ait malvarlklarnn dondurulmas ve el konulmas konusundaki dokuz tavsiye kararna uyum salama konusunda bir ilerleme olmamtr. Uyuturucuyla mcadele konusunda ilerleme kaydedilmitir. Kasm 2006da AB Uyuturucu Stratejisi ve AB Uyuturucu Eylem Plan 20052012 ile uyumlu bir Ulusal Strateji kabul edilmitir. Trk Polisi tarafndan ye devletler ve dier lkeler ile ibirlii ierisinde baz baarl operasyonlar gerekletirilmitir. Bu operasyonlarda nemli miktarda uyuturucu ele geirilmitir. Kontroll teslimat konusundaki ortak eylemler devam etmitir. Ulusal Uyuturucu Merkezinin (Reitox Focal Point) insan kaynaklar glendirilmitir. Bir uyuturucu bilgi ve belge merkezi faaliyete gemitir. Trkiye, Avrupa Uyuturucu ve Uyuturucu Bamll zleme Merkezine (EMCDDA) ilk ulusal raporunu sunmutur. Yeni Ulusal Uyuturucuyla Mcadele Stratejisinin uygulanmasna ynelik bir eylem plannn kabul edilmesi, uyuturucu talebinin azaltlmasnda ve veri toplanmasnda ilerleme kaydedilmesi kilit konulardr. Ulusal Uyuturucu Merkezinin insan kaynaklarnn glendirilmesi nem arz etmektedir. Tedavi merkezlerinin kapasitesi yetersizdir. Avrupa Uyuturucu ve Uyuturucu Bamll zleme Merkezinin almalarna tam anlamyla katldnda, Trkiyenin EMCDDA standartlaryla uyumlu bir bilgi toplama a gelitirmesi gerekmektedir. lgili kurumlar arasndaki ibirlii glendirilmelidir. Trkiye, Merkezi Dublin Grubuna ye olma isteini iletmitir. Ankarada bir mini-Dublin grubu kurulmas konusunda bir ilerleme kaydedilmemitir. Gmrk ibirlii alannda bir miktar ilerleme salanmtr. Polis ve gmrk yetkililerinin ibirlii neticesinde ele geirilen uyuturucu miktarnda bir art kaydedilmitir. Gmrk Mstearlnn insan kaakln nlemedeki etkinlii de artmtr. Gmrk Mstearl iin bir risk ynetimi stratejisi ve eylem plan hazrlanmtr. Risk analizi, narkotik, rgtl sular ve gzetim konularnda gmrk memurlarna eitim verilmitir. Slovenya ve Sudan ile karlkl idari yardmlama anlamalar imzalanmtr. Veri korumaya ilikin zel bir mevzuatn olmay, sua ilikin gmrk ibirlii balamnda sorun tekil etmektedir. Avronun sahtecilie kar korunmas alannda, sahte banknotlarn ve madeni paralarn analizi ve snflandrlmasna ilikin uzmanlk mevcuttur ve idari kapasite yeterlidir. Sahtecilik izleme sistemi faaliyettedir. Sistemin yeni yaplar kurulmas ve mevzuata yaptrmlar eklenmesi suretiyle tamamlanmas gerekmektedir. Sonu Trkiye, mevzuatn mktesebatla ve adalet, zgrlk ve gvenlik alanlarndaki AB uygulamalaryla uyumlatrma konusunda ilerleme kaydetmeye devam etmi olup; Trk mevzuat belirli lde AB mktesebatyla uyumludur.

67

Organize su, uyuturucu ve insan kaakl alanlarnda ilerleme saland sylenebilir. Polis ibirlii ve d snrlar konularnda nemli boyutta ve srekli abalara ihtiya bulunmaktadr. Ayn durum, bir iltica kurumu tesis edilmesinin gerekli olduu, g ve iltica konular iin de geerlidir. 4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma Trkiye, bilim ve aratrma konularnda iyi ilerleme salamaya devam etmitir. Aratrma politikas alannda, daha yksek katma deerli rnler ve istihdamn artan rekabet araclyla ykseltilmesini vurgulayan bir ulusal yenilikilik stratejisi ve elik eden bir eylem plan kabul edilmitir. Destek programlar dierlerine ilaveten, uluslararas ibirliini gelitirmek amacyla eitlendirilmitir. Trkiyenin Ortak Aratrma Merkezi ile ibirlii (dorudan eylemler) devam etmitir. 2006 ylnda kurulan 15 yeni niversiteye ek olarak, 2007 iinde 17 yeni niversite daha kurulmutur. Trkiyenin Aratrma ve Teknolojik Geliim iin 6. ereve Program ile ortakl (FP6), FP6nn son iki ylnda ileri bir baar oran (%18.7) dourmutur. Ancak, bavurularn oran dk kalmaktadr ve Trkiye tam potansiyelini yerine getirmekten uzaktadr. Aratrmaclarn says (milyon kii bana 472), AB ortalamas ile karlatrld zaman (milyon bana 2627) dk kalmaktadr. Avrupa Yatrm Bankasnn, aratrma ve teknolojik geliim faaliyetlerinin, temel altyap potansiyelinin ve ayn zamanda Trkiyedeki aratrma kapasitesinin glendirilmesi amalaryla 400 milyon Avroluk bir kredi amas konusunda mutabakata varlmtr. Aratrma ve teknolojik kalknma konusunda zel sektrn pay dk kalmtr. Trkiye, 7. AT Aratrma ereve Programna (FP7 2007-2013) katlmaktadr. Trkiyenin FP7 iindeki katlmn FP6 dnemine oranla artrmasna yardmc olmak iin, aratrma ortaklar arasnda a kurmaya ve bilgi akn kolaylatrmaya ynelik bir grup destek nlemi tanmlamak amacyla bir Eylem Plan hazrlanmaktadr. Ortak Aratrma Merkeziyle benzer bir Eylem Plan zerinde mutabakata varlmtr. Trkiye, halen mzakereleri devam etmekte olan, 7. Euratom Aratrma ereve Programna (2007-2013) ortaklk talebinde bulunmutur. Trkiyenin Avrupa Aratrma Alanna entegrasyonu konusunda, uluslararas ibirlii, aratrmaclarn hareketlilii, ve bilim ve toplum konular ile ilgili olarak bir dizi eylem gerekletirilmitir. Uluslararas bilim, teknoloji ve yenilikilik stratejisi iin bir eylem plan hazrlanmtr. Bilim ve toplum projelerine nakit para destei salamak iin bir program balatlmtr. Sonu Bilim ve aratrma alannda iyi bir ilerleme kaydedilmitir. Genel olarak, Trkiye, katlm iin bu alanda iyi hazrlanm durumda olup; btnlkl bir aratrma stratejisinin tasarm ve uygulanmas bakmndan ileri dzeydedir. Aratrmaclarn saysnn artrlmas ve aratrma alannda zel sektrn ve KOBlerin rolnn glendirilmesi gerekmektedir. 4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr Rapor dneminde, eitim, retim ve genlik alanlarnda iyi bir ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Topluluun Leonardo da Vinci, Sokrates ve Genlik Programlarna baarl katlmn

68

devam ettirmi ve Mutabakat Zabtlar imzalanan takip eden programlar olan Hayat Boyu renim ve Genlike sorunsuz gei yapmtr. 2006 ylnda, Ulusal Ajans Topluluk Program altndaki projelere tahsis edilen kaynaklarn %98ini 18.000den fazla Trk katlmcy ieren szlemelere dntrmtr. Potansiyel yararlanclarn saysn arttrmak amacyla Trkiye, Erasmus rencilerine ek kaynak salam ve Hayat Boyu renim ile Genlik Programlarna mali katksn artrmtr. Programlarn uygulanmasn ve usule ait artlar kolaylatrmak iin bir ynetmelik kabul edilmitir. Ancak, Ulusal Ajansn idari kapasitesi artan iykyle baa kabilmek amacyla gelitirilmelidir. Trkiye, Mesleki Eitim ve retim Kredi Transfer Sistemi (ECVET) iin bir alma grubu kurmu; Hayat Boyu renim Program asndan ise nemli bir gelime saylabilecek ulusal yeterlilikler sisteminin oluturulmasn balatmtr. Bu yndeki abalarn gelecek yllarda yetikinlerin hayat boyu renime katlmlarn arttrmas beklenmektedir. Kltr alannda Trkiye, yeni Kltr Program (2007-2013)na katlmak zere bir anlama imzalamtr. Trkiye, Kltrel fadelerin eitliliinin Korunmas ve Desteklenmesine likin UNESCO Szlemesini imzalam ancak henz onaylamamtr. Sonu Eitim, retim, genlik ve kltr alanlarnda iyi lde ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin, Lizbon stratejilerine uyuma devam etmesi gerekmektedir. 4.27. Fasl 27: evre Ulusal evre Uyum Stratejisi, Yksek Planlama Kurulu tarafndan kabul edilmitir. Anlan strateji, evre konusundaki AB mktesebatnn i hukuka aktarlmas, uygulanmas ve uygulatlmas konularnda ve ilgili maliyetin tahmini hususunda bir plan iermektedir. Yatay mevzuat alannda bir miktar ilerlemeden bahsedilebilir. evresel Etki Analizi Direktifi byk oranda aktarlmtr. Ancak, halka danma usulleri ile snr aan danmalar konusunda henz tam bir uyum salanamamtr. Montreal Protokol gereince, ozon tabakasna zarar veren maddelerin ithalatn dzenleyen bir genelge karlmtr. Sivil savunma konusunda ise, topluluk mktesebat ve Marpol protokolne uygun olarak, acil deniz kirlii durumunda mdahale ve tazminata ilikin bir uygulama kanunu kabul edilmitir. Trkiye, BM klim Deiiklii ereve Szlemesi Sekreterliine 1990-2004 yllar iin Sera Gaz Envanterini sunmutur. Trkiye Kyoto Protokoln henz onaylamamtr, Espoo ve Aarhus Szlemelerine taraf olmamtr. Bir sera gaz emisyon izni ticaret dzenlemesi oluturulmamtr. Emisyon Ticaret Direktifi i hukuka aktarlmamtr. evre sorumluluu, halkn katlm, ve halkn evreye ilikin bilgiye eriimi konusunda i hukuka aktarmda ilerleme olmamtr. Stratejik evre Analizi Direktifinin aktarlmas ok erken bir aamadadr. Hava kalitesi hususunda snrl ilerleme kaydedilmitir. evre korunmas bakmndan yakt ithalatnn kontrolne ilikin kurallar kabul edilmitir. zleme istasyonlar ebekesi geniletilmitir. Ancak hava kalitesi ereve mktesebatnn ve ilgili Direktiflerin i hukuka aktarlmas henz tamamlanmamtr. Kolay buharlaan organik bileen emisyonlar, baz sv

69

yaktlarndaki slfr oran ve ulusal emisyon tavanlar konusundaki mktesebata dair mevzuata ilikin ilerleme olmamtr. Atk ynetimine ilikin mktesebata uyum konusunda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Kullanlm lastiklere ilikin bir ynetmelik ve atk madde ithalatnn kontrolne ilikin bir genelge kabul edilmitir. Paketlemeye dair uygulama ynetmeliinde bir deiiklik yaplmtr. Bu alandaki uyum ileri dzeydedir. Bununla birlikte, poliklorinli bifeniller, kullanm mr dolmu aralar ile atk elektrikli ve elektronik cihazlara ilikin direktiflere ilikin ilerleme ok snrl kalmtr. Dzenli depolama, atk maddelerin yaklmas, elektrikli ve elektronik cihazlarda belirli birtakm maddelerin kullanlmasnn snrlandrlmasna ynelik hibir ilerleme bulunmamaktadr. Trkiyenin ulusal atk ynetimi plan bulunmamaktadr. Su kalitesi konusunda hibir gelimeden bahsedilememektedir. Su kalitesiyle ilgili mktesebatn baz unsurlar Trk mevzuatnca karlanmaktadr. Ancak, Su ereve Direktifi aktarlmad iin genel uyum dzeyi dktr. Snrtesi istiareler henz erken bir aamadadr. Su ynetimine ilikin kurumsal ereve akarsu havzas ynetimi temelinde dzenlenmemitir. Doann korunmas alannda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. doa park, bir milli park ve 24 doal hayat rehabilitasyon alan ulusal mevzuat erevesinde koruma altndaki alanlar olarak belirlenmitir. Bununla birlikte, yasal uyum ve uygulama dzeyi dk kalmtr. Yaam alanlarnn hzla yitirilmesinin devam etmesi endie vericidir. Doann korunmasna ilikin bir ereve yasa ile kular ve yaam alanlarna ilikin uygulama mevzuat henz kabul edilmemitir. Endstriyel kirlenmenin kontrol ve risk ynetimi hususunda hibir ilerleme gzlenmemitir. Seveso Direktifinin baz unsurlar ve Byk Bacal Tesisler ile atk maddelerin yaklmasna ilikin direktifle ilgili uyum salanmtr. Ancak, genel anlamda mevzuata aktarma ve uygulama dk seviyede seyretmitir. birletirilmi izin sisteminin uygulamaya sokulmas henz erken aamadadr. Kimyasallar alannda bir miktar gelimeden bahsedilebilir. evrenin korunmas balamnda kimyasallarn ithalinin kontrolne ilikin bir genelge yaplmtr. Genel olarak, aktarm dzeyi bu alanda dk kalmtr. Etkin uygulama iin gerekli kapasite yetersizdir. Genetik adan deitirilmi organizmalar ya da grlt konularnda hibir ilerleme kaydedilmemitir. Grlt alannda uyum ileri seviyededir. Ancak grlt haritalarnn ve eylem planlarnn hazrlanmas erken aamadadr. dari kapasite alannda kayda deer bir ilerleme gzlenmitir. evre Kanununa getirilen deiikliklerin ardndan nemli sayda uzman evre ve Orman Bakanlnca istihdam edilmi ve eitilmitir. evre alanndaki projelerin desteklenmesi iin evre ve Orman Bakanl bnyesinde bir evre Fonu oluturulmutur. Projelerin ncelik sralarn belirlemek amacyla bir metodoloji yrrle konmutur. Bununla birlikte, bir Ulusal evre Ajansnn kurulmas yolunda hibir ilerleme kaydedilmemitir. lgili makamlarn arasnda egdm de dahil olmak zere idari kapasitenin daha da glendirilmesi gerekmektedir.

70

Tefti gibi sorumluluklar ak biimde tanmlanmamtr. evrenin korunmasnn dier politika alanlarna yatay biimde dahil edilmesi ve yeni yatrmlarn evre mktesebatna uyumunun salanmas henz erken bir aamadadr. Sonu Trkiye, merkezi dzeyde idari kapasitenin artrlmas alannda nemli bir ilerleme kaydetmitir. Ancak, yatay mevzuat, hava kalitesi, kimyasallar, grlt ve atklara ilikin ilerleme snrldr. Trkiye, endstriyel kirlenme ve risk ynetimi konusunda ilerleme kaydetmemitir. evre mktesebatnn aktarmnn genel dzeyi dktr. 4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas Tketicinin korunmas alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. dari kapasite bakmndan, Sanayi ve Ticaret Bakanl Tketicinin ve Rekabetin Korunmas Genel Mdrl evrimii hizmetlerini gelitirmitir. Personel eitim faaliyetleri yrtlmtr. Ancak, Tketici Konseyi kararlarnn uygulanmas ve yasal bakmdan yetkin personel says geride kalmaktadr. Tketicilerin yargya eriimi bakmndan, hakemlik komitelerinin dzenli olarak yeknesak eitimi konusunda bir tketici blteninin Bakanlk tarafndan yaymlamas olumlu bir adm tekil etmektedir. Ayrca, tketici mahkemelerinin says artmtr. Ancak, tketiciyi koruma itihatlar ve tketici mahkemeleri istatistikleri kamunun eriimine ak deildir. Mahkemelerin tketici mevzuatn yorumlamalar ve anlamalarnda her zaman tutarllk salanamamaktadr. Tketici hareketleri zayf; var olan sivil toplum kurulular arasnda ibirlii ve ortaklk ise snrl olup; sivil toplum kurulular mali kaynaklarn yetersizliinden ve Devlet kurumlar ile ilikilerinin tatmin edici dzeyde olmamasndan yaknmaktadrlar. Bu alandaki hazrlklar devam etmektedir. rn gvenlii ile ilgili konularda zel bir ilerleme salanmamtr. Bu alanda mevzuat uyumu ileridir. Trkiye oyuncak, kiisel korunma tehizat, radyo telsiz iletiim cihazlar, inaat malzemeleri ve pillerin ithalatnda gvenlik kontrolleri yapmaya devam etmektedir. Gmrkler de dhil olmak zere ilgili kurumlar arasnda egdm zayftr. Bu alanda hazrlklar yrtlmektedir. Gvenlik-d konularda, bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Yeni bir mevzuat elektrik datm irketlerine muhtemel elektrik kesintilerinden 48 saat nce tketicileri bilgilendirme ykmll getirmitir. Mevzuat, tazmini de ngrmektedir. Trkiye paket seyahat alanndaki mevzuatn daha da uyumlatrmtr. Bu alanda hazrlklar yrtlmektedir. Kamu sal alanndaki gelime mtevaz dzeyde olmutur. Ttn alannda mevzuat uyumu ileri dzeydedir. Ulusal bir Ttn Kontrol Program yrrle girmi ve ulusal bir Ttn Kontrol Komitesi kurulmutur. Ancak, zellikle yksek katranl rnler ile inemeye ynelik ttn ve ttn reklam konularnda, ttn rnleri mevzuatnn uyumunun arttrlmasna ilikin olarak ilerleme kaydedilmemitir. Bu konudaki hazrlklar olduka ileri seviyededir. Bulac hastalklar alannda, gzetim ve kontrol ilkeleri hakknda uygulama ynetmelii yrrle girmitir. Trkiye kurumsal yapsn, idari kapasitesini ve yasal ereveyi

71

glendirmeye devam etmitir. Ancak, test laboratuarlarna yatrm ve laboratuarlarn tehis yetenei olmas gerekenin altndadr. Bu alanda hazrlklar yrtlmektedir. Kan alannda, insan kan ve kan bileenlerini toplama, test etme, ileme, saklama ve datma iin nitelik ve gvenlik bakmndan standartlar ortaya koyan mevzuatn kabul edilmesiyle ilerleme salanmtr. Ancak, yasal herhangi bir gelimeden bahsedilememektedir. Kan, kan bileenleri, doku ve hcre alannda faaliyet gsteren tesisler ABnin teknik gereklerini karlayacak lde iyiletirilmemi ve yeniden yaplandrlmamtr. Bu alandaki hazrlklar balatlmtr. Akl sal konusunda bir miktar ilerlemeden bahsedilebilir. Toplum odakl hizmetler kurumsal olanlara alternatif olacak derecede gelitirilmemi olup; akl salnn gelitirilmesi iin kaynaklar (bte, personel, kapasite vs.) ihtiyalara nazaran snrl kalmaktadr. Bu alandaki hazrlklar erken aamadadr. Sonu Trkiye tketicinin ve saln korunmas alannda bir miktar ilerleme kaydetmitir. Trkiye tatmin edici bir uyum dzeyine ulamtr. Ancak, kan, doku, ve hcre alannda daha fazla mevzuat uyumlatrmas gerekmektedir. Ttn mevzuat ve bulac hastalklarda mevzuat uyumu ihtiyac ise daha azdr. Uygulama zellikle tketicinin korunmas alannda geri kalmtr. Trkiyede tketici hareketi halen zayftr. 4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii Trkiye, gmrk mevzuat ile ilgili olarak snrl ilerleme kaydetmitir. AB-Trkiye Ortaklk Konseyinin kararlarn Trk mevzuatna aktaran iki uygulama yasas kabul edilmitir. Uluslararas Karayolu Tamacl karneleri, geici ithalat ve darya ynelik uygulama rejimine ilikin usuller deitirilmitir. Gmrk Birlii ykmllkleriyle uyumlu olmayan Trk gmrk tarifesinin indirilmesine dair yasaya ilikin ilerleme kaydedilmemitir. Trkiyenin Gmrk Birlii ykmllklerine aykr olarak, gmrksz mal sat rejimi, Trk gmrk snrlarna giren yolculara gmrksz mal satna izin vermektedir. Trkiye, gmrk snrlarnn dnda kabul edilen serbest blgeler hususunda ilerleme kaydetmemitir. Trkiye, Gmrk Birlii dolaysyla AB ile yksek dzeyde uyum ierisindedir. Ancak, serbest blge, gmrk vergisi muafiyeti, transit, taklit mallarla mcadele ve sonradan kontrol ile ilgili hususlardaki uyum henz erken bir evrededir. Gmrk Birlii fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Gmrk Mstearl idari ve ilevsel kapasitesini glendirmitir. Gmrklerde tasfiye ve gmrklerde mallarn imhas sorumluluu Maliye Bakanlndan Gmrk Mstearlna gemitir. Gmrk Muhafaza Genel Mdrlnde, risk analizinden sorumlu bir birim

72

oluturulmutur. Bir risk ynetimi stratejisi ve eylem plan hazrlanmtr. AB tarafndan finanse edilen teknik yardm erevesinde 134 gmrk grevlisi risk analizi ve tefti zerine eitim grmtr. Ayrca, Gmrk Mstearl, btnlkl bir modernleme ve ynetimin yeniden yaplandrlmasn hedef alan i deiiklii ynetimi ve ulusal eylem plan stratejisini kabul etmitir. Elektronik Bilgi Deiim Sistemi (EBDS) kullanan 103 gmrk ofisinde, EBDS araclyla yaplan ihracat ve ithalat bildirimlerinin oran, 2007 ylnn ilk eyreindeki tm bildirimlerin %84ne ulamtr. Ankara ofisinde kullanclara elektronik ortamda deme yapma imkn tanyan pilot bir proje balatlmtr. Maliye Bakanl Muhasebat Genel Mdrlnn Say2000i sistemi, Gmrk Mstearlnn, hesap uzmanlarnn gmrk vergisi tahsilatnn sorgulanmasna izin veren BILGE sistemine entegre edilmitir. dare, transit (NCTS) ve gmrk tarifeleri (AB gmrk tarifesi, kota, gzetim) alannda, AB ile karlkl bilgi iletiimi iin biliim teknolojisi hazrlklar balatmtr. Modernleme abalar, zellikle blge gmrklerindeki grevlilerin eitimi, tm lkeye yaygnlatrlmaldr. Gmrk Mstearlnca fikri mlkiyet haklarnn uygulamas yeterli dzeyde deildir. Kltr Bakanl, Trk Patent Enstits, emniyet birimleri gibi fikri mlkiyet haklaryla ilgili dier kurumlarla koordinasyon dk dzeydedir. Slovenya ve Sudan ile gmrk konularnda ibirlii ve karlkl idari yardm anlamalar imzalanmtr. Sonu Gmrk Birlii dolaysyla, Trkiyenin bu alandaki uyumu yksek seviyededir. Serbest ticaret blgeleri, gmrk vergilerinin indirilmesi, taklit mallarla mcadele ve sonradan kontrol ile ilgili uyum henz tamamlanmamtr. Var salonlarnda gmrksz sat maazalarnn kurulmasna izin veren mevzuat mktesebata uygun deildir. 4.30. Fasl 30: D likiler Trkiye, ortak ticaret politikasna ilikin olarak snrl ilerleme kaydetmitir. Birok alanda, Trkiyenin AB ortak ticaret politikas ile olan uyumu yksek seviyededir. Ancak, bir takm AB-Trkiye Gmrk Birlii kurallarnn ihlali devam etmekte ve karlkl ticaret ilikilerini bozmaktadr (baknz, Fasl 1- Mallarn Serbest Dolam, Fasl 29- Gmrk Birlii). Trkiyenin Genelletirilmi Tercihler Sistemi (GTS) rn ve lke kapsam bata olmak zere muhtelif bakmlardan ABnin sistemi ile uyumlu deildir. Trkiyenin artan oranda kulland, ABnin ihracatn da etkileyen koruyucu nlemler, endie yaratmaktadr. Bu nlemler orantl deildir ve dolaysyla Gmrk Birlii ile elimektedir. Trkiye, ABden kan belirli rnler iin ek mene ehadetnamesi talep etmeye devam etmitir. Trkiyenin, Dnya Ticaret rgt ve zellikle Doha Kalknma Gndemi erevesindeki AB ile uyumunun ilerletilmesi gerekmektedir. Trkiye, OECD gibi baz uluslararas rgtlerde, tutumunu ou kez AB ile uyumlatrmamaktadr. Trkiye, silahl atma veya sava olan lkelerden ithal edilen ham elmaslara Kimberley Sreci sertifikasn zorunlu klan bir karar kabul etmitir.

73

Orta ve uzun vadeli olarak irketlere verilen ihracat kredisi ile ift-kullanml mallara ilikin olarak, zellikle tek kontrol listesi ve lisans format balamnda ilerleme kaydedilememitir. nc lkelerle ikili anlamalara ilikin bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Arnavutluk ile Serbest Ticaret Anlamas (STA) imzalamtr. Msr ve Suriye ile yaplan STAlar yrrle girmitir. Kalknma politikas ve insani yardm alanlarnda, Trkiye 2006 ylnda 0,5 Milyar Avro resmi kalknma yardm vermitir. Karadada yeni bir ofis kuran Trk Kalknma Ajans (TKA), toplam 22 ofise ulamtr. Trkiyenin, kalknma ve insani yardm alannda uyum seviyesi tatmin edici dzeydedir. Sonu Gmrk Birlii, bu alanda Trkiyenin ileri dzeyde bir uyuma ulamasn salamtr. Ancak, zellikle Gmrk Birlii ile uyumlu olmayan alanlarda ilave aba gerekmektedir. 4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas Trkiye ve AB arasndaki dzenli siyasi diyalog d politika konularn iermeye devam etmitir. Trkiye, Avrupa Komuluk Politikasn desteklemektedir. Dier genileme lkeleri ve ye lkelerle komuluk ilikileri ile ilgili olarak, Siyasi Kriterler blmne baknz. Iraka ilikin olarak, Trkiye ulusal uzlamann, gvenliin ve barn salanmas abalarna devam etmitir. Trkiye, Irak gvenlik glerini eitme teklifinde bulunmutur. Irakl siyasi partiler, diplomatlar, medya temsilcileri ve salk personeli iin seminerler dzenlemitir. Irakta ulusal uzlamann ve istikrarn salanmas amacyla geniletilmi Iraka komu lkeler toplants dzenlemitir. ABnin terrist rgtler listesinde yer alan PKKnn snr tesi faaliyetleri, gvenlik alannda, Trkiye iin bir sorun tekil etmektedir. Kuzey Iraka ynelik bir askeri operasyon gerekletirilmesi olasl Trkiyede geni lde tartlmtr. Trkiye, Austos aynda, Irak ile gvenlik alannda, karlkl ibirliinin gelitirilmesi hususunda bir mutabakat muhtras imzalamtr. Trkiye rann nkleer programyla ilgili tm aklamalar desteklemitir. ranl st dzey yetkililerle yaplan grmelerde, Trkiye uluslararas ykmllklerine uyma konusunda ran tevik etmitir. Nisan aynda, Trkiye, Yksek Temsilci Solana ile ranl Bamzakereci arasndaki bir toplantya ev sahiplii yapmtr. Temmuz aynda, ranla enerji alannda bir karlkl mutabakat muhtras imzalanmtr. Gney Kafkasya ile ilikilerle ilgili olarak, ubat aynda Trkiye, Azerbaycan ve Grcistan ile, Bak-Ahlkelek-Kars trenyolu ereve anlamasn imzalamtr. Ermenistan ile Ermeni ve Trk st dzey yetkililer arasnda grmeler gerekletirilmitir. Ayrca, Trkiye, Ermenistan temsilcilerini, Ocak 2007de ldrlen Ermeni asll gazeteci Hrant Dinkin cenaze trenine ve Mart aynda, Kutsal Ha Akdamar Ermeni Kilisesinin resmi alna davet ederek sembolik admlar atmtr. Ancak, bu konuda ilave esasl gelime kaydedilmemitir. Trkiye, Ermenistan kara snrn kapal tutmay srdrmtr. Trkiye, Ortadou Bar Srecine desteini srdrmtr. Ortadou Drtlsnn pozisyonuyla ayn dorultuda, Mart aynda Ulusal Birlik Hkmetinin kurulmasn desteklemitir. Suriye ile ilikilerdeki olumlu gelime srdrlm, yksek dzeyli ziyaretler

74

gereklemitir. Trk Babakan, Suriyenin blgede yapc bir rol oynamasn tevik etmeye devam etmitir. Mays aynda, TBMM, UNIFIL Lbnan misyonu erevesinde, Trk birliklerinin grev sresini uzatmtr. Mays-Kasm 2007 tarihlerinde Trkiye, Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat (KE) dnem bakanln stlenmitir. Trkiye, KEnin yeniden canlandrlmas hususunda devam eden abalarnn srdrleceini yinelemitir. Trkiye, Nisan aynda, Afganistan ve Pakistan cumhurbakanlar arasndaki bir toplantya ev sahiplii yapmtr. Temmuz aynda, iki lke arasndaki ortak alma grubu toplantsna ev sahiplii yapmtr. Bonn Srecine olan kuvvetli desteini srdrmektedir. Nisan aynda, Kabilde ikinci kez blge komutanln stlenmitir. Trkiye, ABnin Ortak D ve Gvenlik Politikas aklamalar, beyanatlar ve giriimleriyle uyum ierisinde olmay srdrmtr. 2007de, Trkiye u ana kadar 46 Ortak D ve Gvenlik Politikas aklamasnn 45ine katlmtr. Trk Dileri Bakanl idari kapasitesi AB Ortak D ve Gvenlik Politikas yaplaryla uyumludur. Dileri Bakanlnn kurumsal yapsn daha da kuvvetlendirmitir. Bu erevede, AB ile iletiimi srdren bir Siyasi Direktr ve grevliler bulunmaktadr. AB yaptrmlarnn ve kstlayc nlemlerin uygulanmas ile uyum halen tam deildir. Kitle imha silahlarnn yaylmasnn nlenmesi alannda, Trkiye tm uluslararas szlemelere taraftr. Aralk 2006da, Meclis, BM Kimyasal Silahlar Szlemesinin uygulanmasna ilikin yasay kabul etmitir. Trkiye, AB Konseyinin Kk Ve Hafif Silahlara ilikin 12.7.2002 tarihli Ortak Eylemine dahildir ve silah ihra sistemini, Silah hracatna ilikin AB Davran Kurallar ile tam olarak uyumlu hale getirmek iin almaktadr. Trkiye, Wassenaar Dzenlemesi gibi belirli tedariki gruplara yelik konusunda tutumunu AB tutumuyla uyumlatrmamtr. (ift kullanml mallara ilikin olarak baknz Fasl 30- D likiler) Uluslararas rgtlerle ibirlii hususunda, Trkiye, Uluslararas Ceza Divan Statsne taraf deildir. Trkiye, statde terrizme atfta bulunulmamasn nemli bir eksiklik olarak grmekte, 2009 ylndaki statnn gzden geirilmesi konferansnda bu konunun ele alnmas iin aba sarf etmektedir. Trkiye 2009dan nce statye taraf olmay ngrmemektedir. Gvenlik nlemleri (tasnifli bilgiler) ile ilgili olarak, AB ile iletiim ACN mekanizmas vastasyla salanmaktadr. Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas (AGSP) erevesinde, Trkiye, AB tarafndan yrtlen EUFORun ALTHEA operasyonuna katkda bulunmay srdrmektedir. Trkiye, ayrca, AB tarafndan Bosna Hersekte yrtlen EUPM-II polis misyonuna ve Demokratik Kongo Cumhuriyetindeki EUPOL KINSHASA gcne destek vermektedir. 2007 Nisan aynda, Trkiye, AB kriz ynetimi operasyonlarna katlmna ereve tekil eden anlamay onaylamtr. Trkiye, bu alanda ibirliini arttrmay ve AGSPde karar alma srelerine daha fazla katlm arzulamaktadr. Trkiye, Avrupa Savunma Ajans ile bir idari dzenlemeler belgesi imzalamtr. Ancak, Trkiye Temel Hedef 2010 kapsamndaki Kuvvet Katalou 2007 ekinde belirtilen katk taahhdn geri ekmitir. Trkiye, NATO tarafndan yrtlen Darfur bar koruma misyonuna destek salamaktadr. Mays aynda, KFORun okuluslu gney grev kuvveti komutanln bir yllk sre iin

75

stlenmitir. Ancak, AB-NATO ibirliine ilikin olarak, Trkiye, Kbrs Cumhuriyeti ve Maltann AB-NATO stratejik ibirliini ngren Berlin Plus dzenlemesine dahil edilmelerine kar kmaktadr. Sonu Trkiyenin AB Ortak D ve Gvenlik politikasyla yakn uyumu devam etmitir. Trkiye, AB politikalaryla uyumlu olarak blgesel istikrarn arttrlmas iin abalarn srdrmektedir. Irakta istikrarn salanmas hususunda AB abalarna katlmaktadr. Ancak, snrdaki gvenlik sorunlarndan kaynaklanan endielerden dolay, Irak-Trkiye ilikilerinde zorluk yaanmaktadr. Trkiye, ABnin Komuluk Politikasn desteklemektedir. Trkiye, AGSPye esasl katklarda bulunmakta ve karar alma mekanizmalarnda daha fazla sz sahibi olmay amalamaktadr. Trkiyenin Kbrsa ilikin tutumu, AB-NATO ibirliinin ileyiine engel tekil etmektedir. Trkiye, Kbrsn Wassenaar Dzenlemesine yeliini engellemeye devam etmektedir. 4.32. Fasl 32: Mali Kontrol Kamu i mali kontrol (PIFC) alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu (KMYKK) iin uygulama ynetmelii kabul edilmitir, ancak, bu tam olarak uygulanmamaktadr. denetilerin atanmasyla, baz devlet kurumlarnda i denetim mekanizmas ilevsel hale getirilmitir. Ancak, belgeleme ve srekli eitim gerekmektedir. Tm devlet tekilatnn bir ksmn tekil eden baz kamu kurulular, mali sorumluluk raporlarn sunmulardr. Strateji gelitirme birimlerinin kurulmas ve bu birimlere personel alm srm ancak tamamlanmamtr. Denetim Egdm Kurulu, i denetim hususunda nemli belgeler hazrlamtr. Ancak, kurulun uyum ve koordinasyon grevi, daha ehil ve etkin bir ileyii salayacak daimi nitelikli bir merkezi uyum birimine aktarlmamtr. Kurulun danma ilevini daha da gelitirmesi gerekmektedir. 2002 PIFC Siyasa Belgesi ve Eylem Plannn gzden geirilerek, ynetimsel sorumluluk ve ilevsel anlamda bamsz i denetim ilkelerinin aklanmas ve daha da gelitirilmesi ve bylece bu ilkelerin uygulanmasnn ilerletilmesi salanmaldr. Baz kamu muhasebesi mevzuat yaymlanmtr. Yerel ynetimler bte ve muhasebe dzenlemeleri, yerel dzeyde Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunuyla (KMYKK) uyum gstermektedir. Maliye Bakanl, genel devlet kurumlar tarafndan ynetilen dner sermayelerin muhasebesi ve btelenmesi hususlarnda yeni dzenlemeler getirmitir. Bu dzenleme, dner sermayelerin bteleme ve muhasebe prosedrlerinin genel devlet kurumlaryla ayn dorultuda olmasn salamtr. Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu, devlet kurumu kategorisi iinde yer alan kurumlar iin muhasebe ve raporlama standartlarn belirlemeye ve yaymlamaya devam etmitir. Genel olarak, bu alandaki hazrlklar mtevaz dzeyde ilerlemitir. D denetim alannda rapor edilebilecek bir gelime yaanmamtr. Gzden geirilmi Saytay Kanununun kabul tamamlanmamtr. Gzden geirilmi Saytay Kanununun gecikmesinin, rnein yerel ynetimlerin d denetimi gibi konularda nemli sonular olmaktadr. KMYKKnin tam olarak uygulanabilmesini teminen, Trkiyenin gzden geirilmi yasay kabul etmesi gerekecektir. Bu alandaki hazrlklar ilerlemektedir.

76

ABnin mali karlarnn korunmas alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Babakanlk Tefti Kurulu (BTK) Avrupa Hileyle Mcadele Ofisi-OLAFn Trkiyedeki temas noktas olarak ibirliine balamtr. Trkiye, Avrupa topluluklarnn karlarnn korunmas amacyla tm ilevsel ve yasama, yrtme ile ilgili hususlarn egdm ve usulszlk ile hile phesi bulunan durumlarn Komisyona bildirilmesi iin ilevsel ve bamsz bir hileyle mcadele koordinasyon yaps (AFCOS) kurulmasna karar vermemitir. Geici nlem olarak, Babakanlk Tefti Kurulunda bir OLAF temas noktas kurulmutur. Avrupa topluluklarnn mali karlarnn korunmas szlemesiyle (PIF-szlemesi) uyumun tamamlanmas iin 8 yasal deiiklik yaplm olup; bununla ilgili protokollere dair almalar halen srmektedir. Bu alanda hazrlklar mtevaz dzeyde ilerleme kaydetmitir. Avronun sahtecilie kar korunmas hususunda ilerleme kaydedilmemitir. darenin, sahte banknot ve madeni paralarn analiz ve snflandrlmasna ilikin mevcut uzmanl ve drt kolluk biriminin kapasitesi yeterli dzeydedir. Sahte para denetim sistemi, ulusal analiz merkezi, ulusal madeni para analiz merkezi ve ulusal merkez ofisi oluturulmak suretiyle tamamlanmamtr. Sahte paralar dolamdan ekmeyen kredi kurumlarna ya da Avro madeni paralarnn benzerlerine kar yaptrm bulunmamaktadr. 2008de planlanan yeniden tasarm erevesinde, 1 Trk Lirasnn 2 Avroluk madeni para ile olan benzerliinin dzeltilmesi beklenmektedir. Trkiye, bu alanda mtevaz dzeyde ilerleme kaydetmitir. Sonu Genel olarak, snrl ilave ilerleme kaydedilmitir. KMYKK iin uygulama mevzuat karlmtr. Ancak, Kamu Maliyesi Ynetimi ve Kontrol Yasasnn tam olarak uygulanmasn teminen daha ok aba gerekmektedir. PIFC standartlar ve ilkelerini daha da gelitirmek iin, Trkiyenin 2002 PFIC Siyasa Belgesini gncelletirmesi ve PIFC mevzuatn gzden geirmesi gerekecektir. Gzden geirilmi Saytay yasasnn kabul edilmesi gerekmektedir. AB mali karlarnn korunmasnda, Avrupa Hileyle Mcadele Ofisi-OLAF ile ibirliini teminen, srekli yaplarn oluturulmas gerekmektedir. Ayn mekanizmalar, Avronun sahtecilie kar korunmasnda, AB Komisyonunun ilgili birimleriyle srekli temas kurulmas iin de gereklidir. Genel olarak, Trkiyenin bu fasldaki mktesebatla uyum dzeyi, ierikli katlm mzakerelerine olanak tanmaktadr. 4.33. Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler Bu faslda zel bir gelime kaydedilmemitir. z kaynaklar sisteminin uygulanmas ile balantl politika alanlarnda temel ilke ve kurumlara ilikin AB sistemi ile belirgin farkllklar bulunmamaktadr. Trkiyenin, zellikle gmrk, vergilendirme, istatistik ve mali kontrol alanlarndaki mktesebatla uyumunu arttrma abalarn devam ettirmesi gerekmektedir. Bu abalar, ABnin mali karlarnn korunabilmesi amacyla, gmrk vergisi ve Katma Deer Vergisi sahtekrlyla mcadelede etkin aralarn oluturulmasn da iermektedir. Bu alandaki mktesebat, mevzuat aktarm gerektirmese de, Trkiyenin ileride, doru hesaplama, tahsil, deme ve zkaynaklarn denetimini temin edecek egdm yaplar ile

77

uygulama kurumlarn oluturmas ve ayn zamanda zkaynaklarna ilikin kurallarn uygulanmas hususunda ABye bilgi vermesi gerekmektedir. Sonu Bu faslda gelime kaydedilmemitir. Uygun koordinasyon yaplar ve uygulama kurallarnn ileride oluturulmas gerekmektedir.

78