GAYR RESM TERCME

AVRUPA KOMSYONU Brksel, 5 Kasm 2008 SEC (2008) 2699

TRKYE 2008 LERLEME RAPORU (COM(2008) 674)

1. Giri 1.1 nsz 1.2 ereve 1.3 AB ve Trkiye Arasndaki likiler 2. Siyasi Kriterler 2.1. Demokrasi ve Hukukun stnl 2.2. nsan Haklar ve Aznlklarn Korunmas 2.3. Blgesel Konular ve Uluslararas Ykmllkler 3. Ekonomik Kriterler 3.1. leyen Bir Piyasa Ekonomisinin Mevcudiyeti 3.2. Birlik inde Rekabeti Bask ve Piyasa Gleri ile Baedebilme Kapasitesi 4. yelik Ykmllklerini stlenebilme Yetenei 4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam 4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam 4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi 4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam 4.5.Fasl 5: Kamu Almlar 4.6. Fasl 6: irketler Hukuku 4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku 4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas 4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler 4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya 4.11. Fasl 11: Tarm 4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas 4.13. Fasl 13: Balklk 4.14. Fasl 14: Ulatrma Politikas 4.15. Fasl 15: Enerji 4.16. Fasl 16: Vergilendirme 4.17. Fasl 17: Ekonomik ve Parasal Politika 4.18. Fasl 18: statistik 4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam 4.20. Fasl 20: letmeler ve Sanayi Politikas 4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar 4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu 4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar 4.24. Fasl 24: Adalet, zgrlk ve Gvenlik 4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma 4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr 4.27. Fasl 27: evre 4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas 4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii 4.30. Fasl 30: D likiler 4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas 4.32. Fasl 32: Mali Kontrol 4.33. Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler STATSTK EK 2

3 3 3 3 5 5 10 28 29 29 34 37 37 40 40 41 43 44 45 47 48 50 51 53 55 56 57 59 60 60 61 64 65 65 67 72 77 78 78 80 81 82 83 86 88

TRKYE 2008 LERLEME RAPORU 1. GR 1.1. nsz Aralk 1997 tarihli Lksemburg AB Konseyi kararlarn takiben, Komisyon, Konsey ve Parlamentoya dzenli olarak rapor sunmaktadr. Trkiyenin AB yelie hazrlanma ynnde yapt ilerleme hakkndaki bu rapor, byk lde nceki raporlardaki ayn yapy takip etmektedir. Bu rapor: -Birlik ile Trkiye arasndaki ilikileri ksaca tanmlamakta; -yelik iin siyasi kriterler asndan Trkiyedeki durumu incelemekte; -yelik iin ekonomik kriterler asndan Trkiyenin durumunu incelemekte; -Trkiyenin yelik ykmllklerini, dier bir deyile, Antlamalar, ikincil mevzuat ve Birlik politikalar olarak tanmlanan mktesebat stlenme kapasitesini gzden geirmektedir. Bu rapor, 1 Ekim 2007 ve 2008 Ekim aynn ilk gnleri arasndaki sreyi kapsamaktadr. lerleme, alnan kararlar, fiilen kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirler temel alnarak deerlendirilmitir. Kural olarak, hazrlk veya Meclis onay gibi deiik aamalarda bulunan mevzuat veya tedbirler dikkate alnmamtr. Bu anlay, tm raporlara eit yaklalmasna ve nesnel bir deerlendirme yaplmasna olanak tanmaktadr. Rapor, Komisyon tarafndan toplanm ve incelenmi bilgiye dayanmaktadr. Buna ek olarak, Trk Hkmetinin ve ye lkelerin katklar, Avrupa Parlamentosu raporlar 1 ve eitli uluslararas kurululardan ve sivil toplum rgtlerinden gelen bilgiler dahil olmak zere pek ok kaynak kullanlmtr. Komisyon, bu raporun ierdii teknik incelemeye dayanarak, genileme strateji kadnda 2 Trkiyeye ilikin sonulara varmaktadr. 1.2. ereve Aralk 1999 Helsinki AB Konseyinde Trkiyeye aday lke stats verilmitir. Trkiye ile katlm mzakerelerine Ekim 2005 tarihinde balanmtr. Trkiye ile AET arasnda Ortaklk Anlamas 1963te imzalanm ve 1964 Aralk aynda yrrle girmitir. Trkiye ve AB, 1995te Gmrk Birlii oluturmulardr. 1.3. AB ve Trkiye arasndaki ilikiler Trkiye ile katlm mzakereleri devam etmitir. Hazrlayc analitik evrede mnferit fasllar zerinde mzakereye balamaya hazrlk dzeyi tarama raporlarna dayal olarak deerlendirilmitir. Toplam 33 tarama raporundan biri Komisyon tarafndan Konseye sunulmay beklerken, 9 adet tarama raporu Konsey tarafndan grlmektedir.

1 2

Trkiye Raportr Bayan Oomen Ruijtendi Genileme Stratejisi ve Temel Glkler 2008-2009

Bugne kadar 8 fasl (letme ve Sanayi Politikas, statistik, Mali Kontrol, Trans-Avrupa ebekeleri, Tketicinin ve Saln Korunmas, Fikri Mlkiyet Hukuku, irketler Hukuku) alm olup, bunlardan biri (Bilim ve Aratrma) geici olarak kapatlmtr. Buna ilaveten, AB, Trkiyeyi 11 faslda mzakerelere balayabilmek iin gerekli olan hazrlk seviyesi hakknda bilgilendirmitir. Aralk 2006 tarihli Konsey karar 3 halen yrrlktedir. AB ile Trkiye arasndaki gelitirilmi siyasi diyalog devam etmektedir. Siyasi diyalog toplantlar Mays ve Eyll 2008de Bakanlar seviyesinde ve ubat ile Temmuz 2008de de Siyasi Direktrler dzeyinde yaplmtr. Bu toplantlar, Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterlerini gerekletirmesinde karlat ana zorluklar zerine odaklanm olup, Katlm Ortakl nceliklerini yerine getirme hususunda kaydedilen ilerlemeyi deerlendirmitir. Irak, ran, Orta Dou ve Kafkaslar gibi AB ve Trkiyenin ortak ilgi alanna giren blgelere ilikin d politika konular da dzenli bir ekilde grlmtr. AT-Trkiye Gmrk Birlii, 2006da yaklak 100 milyar Avroya ulaan AB-Trkiye ikili ticaretinin daha da artmasna katkda bulunmu, dolaysyla Trkiyenin, ABnin yedinci ticari orta olmasn salamtr. AB, Trkiyeden, ulatrma alanndaki kstlamalar da dahil olmak zere, Kbrsa ynelik mallarn serbest dolamn snrlandran btn kstlamalarn kaldrlmasn istemitir. Trkiyenin ticarete ynelik teknik engeller, ithal lisanslar, devlet yardmlar ve fikri mlkiyet haklarnn uygulanmas konularnda yapt taahhtler yerine getirilmeyi beklemektedir. Trkiye uzun sreden beri devam eden canl bykba hayvan, sr eti ve dier hayvan rnleri ithalat yasa konusunda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. AB, Katlm Ortakl vastasyla reform ncelikleri hakknda yetkililere rehberlik yapmaktadr. Konsey gzden geirilmi Katlm Ortakln ubat 2008de kabul etmitir. Szkonusu reform ncelikleri Ortaklk Anlamas erevesinde oluturulan yaplar araclyla izlenmekte ve tevik edilmektedir. Ortaklk Komitesi Mart 2008de, Ortaklk Konseyi ise Mays 2008de toplanmtr. 2006 Kasm ayndan bu yana sekiz sektrel alt komite toplants dzenlenmitir. Trkiye, 2006 Aralk ayndan beri AT ile bir geri kabul anlamas imzalanmasna ynelik mzakereleri devam ettirmemitir. Mali yardm konusunda ise; 2008 ylnda Katlm ncesi Yardm Arac (IPA) yoluyla yaklak 540 milyon Euro Trkiyeye tahsis edilmitir. Btn programlar iin ulusal seviyede stratejik ok yll ereveyi salayan 2008 2010 iin ok Yll Endikatif Planlama Belgesi 25 Temmuz 2008de Komisyon tarafndan kabul edilmitir. Ayrca Trkiye, IPA erevesinde birok blgesel ve yatay programdan istifade etmektedir. IPA hazrlklar balamnda, Trkiye, getiimiz yl iinde, tm bileenler altndaki ilk takm programlarn sonulandrlmas, Komisyonla imzalanacak ereve Anlamasnn mzakere edilmesi ve uygulama sistemleri tesis edilmesine ynelik hazrlklar zerinde younlamtr. Szkonusu hazrlklarda, 2007 yl IPA program tahsisatlarnn bazlarn tehlikeye atan gecikmeler yaanmtr. Trkiyenin, geri kalan sistem zafiyetlerine ilikin bulgularla gayretli

Szkonusu karar, Trkiyenin Kbrs Cumhuriyetine ynelik kstlamalar ile balantl sekiz faslda mzakerelerin almayacana ve Ortaklk Anlamasna Ek Protokoln Trkiye tarafndan tamamen uyguland Komisyonca teyit edilinceye dek hibir fasln geici olarak kapatlmayacana amirdir.

bir ekilde ilgilenmesi; proje ve program dnemlerinin kalite ve verimliliini daha da gelitirmesi gerekmektedir. 2. SYAS KRTERLER Bu blm Trkiyenin demokrasiyi gvence altna alan kurumlarn istikrar, hukukun stnl, insan haklar ve aznlklarn korunmas konularn ieren Kopenhag Siyasi Kriterlerini karlamaya ynelik ilerlemesini deerlendirmektedir. Blm ayrca, uluslararas ykmllkler, blgesel ibirlii, ye ve genileme kapsamndaki lkeler ile iyi komuluk ilikileri konularn gzden geirmektedir. 2.1. Demokrasi ve hukukun stnl Yargtay Cumhuriyet Basavcs, 14 Mart 2008 tarihinde, iktidardaki Adalet ve Kalknma Partisinin kapatlmas ve partinin, Trkiye Cumhurbakan ile Babakannn da aralarnda bulunduu 71 eski ve halen grevde bulunan yetkilisine be yl sreyle herhangi bir siyasi partiye ye olma yasa getirilmesi istemiyle Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Anlan partiye kar yaplan sulamalarda laiklik kart faaliyetlerin oda haline geldii iddias yer almtr. Anayasa Mahkemesi, 30 Temmuz gn, partinin kapatlmas iin gerekli oy ounluuna eriememi, ancak, partinin, Cumhuriyetin laiklik ilkelerine kar faaliyetlerde bulunduu kanaatine varmtr. Parti adna 2008 ylnda tahakkuk edecek devlet yardmnda %50 orannda kesinti yaplmasna hkmetmitir. (Bkz. Dernekleme zgrl blm). Temyiz Mahkemesinde Yargtay Cumhuriyet Basavcs, 16 Kasm 2007 tarihinde, Anayasann 68. ve 69. maddeleri ile Siyasi Partiler Kanununun ilgili hkmleri uyarnca Demokratik Toplum Partisinin kapatlmas istemiyle Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Yargtay Cumhuriyet Basavcs, ayrca, anlan partinin 221 eski ve halen grevde bulunan yetkilisine be yl sreyle herhangi bir siyasi partiye ye olma yasa getirilmesini de talep etmitir. Anlan parti, lkenin birlik ve btnl aleyhinde faaliyetlerde bulunmakla sulanmaktadr. Anayasa Mahkemesinin bahsekonu davaya ilikin karar beklenmektedir. Ergenekon adyla bilinen bir su ebekesi olduu iddia edilen oluum hakknda 2007 ylnda balatlan soruturma, aralarnda emekli Generallerin de bulunduu kiilerin tutuklanmasna yol amtr. Ergenekon hakknda stanbul Cumhuriyet Basavcl tarafndan 14 Temmuz 2008 tarihinde sunulan iddianame bir terr rgt kurmak, hkmeti devirmeye teebbs etmek ve hkmetin ileyiini iddete bavurmak suretiyle zayflatmak gibi sulamalara dayanmaktadr. Soruturma sresince savunma haklarnn yeterince korunmadna ve sulama yaplmakszn gzalt sresinin fazla uzun olduuna ilikin bilgiler alnmtr. lei bakmndan ilk rnei tekil eden bu davann birinci durumas planland zere 20 Ekimde gerekletirilmitir. Anayasa ktidar partisi, dier hususlar meyannda, Trkiyenin temel haklara ilikin uluslararas standartlara uyum salamas amacyla, bir grup akademisyene 1982 Anayasasn gzden geirme grevi vermitir. Ancak, kamuya veya parlamentoya herhangi bir taslak sunulmam ve taslan tartlmas amacyla herhangi bir zaman izelgesi oluturulmamtr.

Bunun yerine, ubat 2008de Meclis, niversite rencileri iin barts yasann kaldrlmas amacyla, Anayasann 10. maddesi ( Kanun nnde eitlik) ile 42. maddesinde (Eitim ve renim hakk ve devi) deiiklik yapmtr. Anlan deiiklikler, iktidar partisi AKP ile muhalefetteki Milliyeti Hareket Partisi (MHP) ve Demokratik Toplum Partisinin (DTP) destei ile kabul edilmitir. Muhalefet partileri Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Demokratik Sol Partinin (DSP) bavurusu zerine Anayasa Mahkemesi, 5 Haziran 2008 tarihinde szkonusu deiikliklerin Devletin laik niteliine aykrlk tekil etmesi nedeniyle iptal edilmesine karar vermitir. Aznlkta kalan iki hakim, Mahkemenin Anayasal deiiklikleri esastan deil sadece ekil ynnden inceleyebileceini savunmulardr. Parlamento Parlamento - Trkiye Byk Millet Meclisi - 116 kanun kabul etmitir. Ekim 2007den itibaren, Hkmet 397 kanun taslan Meclise sevk ederken, 313 kanun tasla da eitli milletvekilleri tarafndan Meclise sunulmutur. Mart 2008de, AGT Seim zleme Raporunun nerilerine uygun olarak, yurtdnda yaayan Trk vatandalarnn Parlamento seimlerine katlmasn salamak amacyla Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakknda Kanunda deiiklik yaplmtr. Ancak, CHP tarafndan yaplan bir bavuru zerine Anayasa Mahkemesi, Mays aynda posta yoluyla oy kullanmnn Anayasaya aykrlk tekil ettiine karar vermitir. CHP, bazlar AB balantl demokratikleme reformlar ile ilgili olmak zere (Yeni Vakflar Kanunu ve TRT Kanunu bunlara ilikin baz rneklerdir) 2008 ylnda kabul edilmi 16 kanun hakknda Anayasa Mahkemesine bavuruda bulunmutur. Cumhurbakan Yeni Cumhurbakan, siyasi aktrler ve sivil toplum arasnda uzlatrc bir rol oynayabilmek amacyla gayret gstermitir. Hkmet ile iyi bir alma ilikisi kurmu ve mteaddit defalar ABye uyumla ilgili reformlarn hzlandrlmas ynnde arda bulunmutur. Cumhurbakan, d politika konularnda aktif bir rol oynam ve yurtdna sk sk ziyaretlerde bulunmutur. Ermenistan Cumhurbakannn daveti zerine, iki lke arasnda ikili ilikilerin normalletirilmesine yol aacak ikili diyaloun tesis edilmesi amacyla, Eyll 2008de Ermenistana ziyaret gerekletiren ilk Trk Cumhurbakan olmutur. Hkmet Hkmet, AB katlm srecine ve siyasi reformlara balln ifade etmitir. Ancak, geni siyasi yetkilerine ramen, Hkmet, tutarl ve kapsaml bir siyasi reform program ortaya koyamamtr. 1 Eyll 2008 tarihinde, Hkmet, AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Program taslan aklam; sivil toplum ve muhalefet ile bir istiare sreci balatmtr. Ulusal Program kabul edilmeyi beklemektedir. AB ilerinden sorumlu ana egdm kuruluu olan Avrupa Birlii Genel Sekreterliinin (ABGS) personel durumu ve kaynaklar zayf olmay srdrmektedir.

Yerel ynetimler konusunda, Meclis, Mart 2008de belediyelere ilikin bir Kanun kabul etmitir. Bahsekonu yasa 43 yeni ile oluturmu, 239 belediyeyi birletirmi ve 863 belediyeyi kapatmtr. Temmuz 2008de Meclis, yerel ynetimlerin grevlerini daha etkili bir ekilde yerine getirmelerini salamak amacyla gelirlerini arttracak bir yasay kabul etmitir. Yerel ynetimlere ilikin yasalarn uygulanmasna ve kapasite artrmna devam edilmitir. Ancak, belediyelere ilikin Mart 2008de kabul edilen yasa, CHPnin bavurusunun ardndan Anayasa Mahkemesi tarafndan incelenmektedir. Yerel ynetimlere daha ok yetki devrini amalayan Kamu Ynetimi Hakknda ereve Yasa konusunda bir ilerleme salanamamtr. Vatandalarn yerel ynetimlere katlmn arttrmak iin bir platform olarak dnlen Kent Konseyleri sadece az sayda ehirde etkili olarak almaktadr. Tm Kent Konseylerini glendirmek iin aba gsterilmesi gerekmektedir. Hesap verebilirlik sistemleri ve effaflk da glendirilmelidir. Genel olarak, yasama ve yrtme ilevlerine ilikin olarak, yeni Cumhurbakannn daha fazla siyasi reform ars yapmak suretiyle stlenmi olduu olumlu role ramen, Hkmet, tutarl ve kapsaml bir siyasi ve anayasal reform programn ortaya karamamtr. Ayrca, balca siyasi partiler arasnda diyalog ve uzlama ruhu eksiklii, siyasi kurumlarn dzgn ileyii zerinde olumsuz etkide bulunmutur. Yeni seilen Meclisin almalar, iki partinin kapatlmasna ilikin davalardan nemli lde etkilenmitir. Yerel ynetimlere ilikin olarak ise, ahiren kabul edilen yerel ynetim yasalarnn hayata geirilmesi ve yerel ynetimler lehinde ademi merkeziyetiliin glendirilmesi gerekmektedir. Kamu Ynetimi Hkmet, brokrasiyi azaltmaya ynelik almalar erevesinde Mays 2008de bir genelge yaynlayarak, tm kamu kurumlarna, ikamet ve doum kaytlarn vatandalardan talep etmek yerine bu bilgiler iin kimlik paylaml veritabannn (KPS) kullanlmas talimatn vermitir. Mevcut istihdam ve kdem ilerleme prosedr (orta kariyer dzeyine kadar) bir zerk birim tarafndan idare edilen liyakat temelli rekabeti bir sisteme dayaldr. Bununla birlikte, st dzey atamalarn siyasilemesi eletirilmektedir. Kamu ynetimi reformu konusunda baz sorunlarn zlmesi gerekmektedir. darenin yknn hafifletilmesi, basitletirmenin salanmas, olaan etki deerlendirmelerinin hayata geirilmesi, idari prosedrlerinin gelitirilmesi, effafln glendirilmesi ve siyasa oluturma ile egdm sistemlerinin gelitirilmesi bu sorunlar arasnda saylabilir. Mali idare ve siyasa oluturma alanlarnn temel unsurlar olan strateji gelitirme birimlerinin glendirilmeleri gerekmektedir. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun tamamen uygulamaya girmesini temin etmek iin aba gsterilmesine ihtiya vardr. Parlamentoya devlet gnderilmemitir. memurluu konusunda kapsaml bir yasa tasla henz

Genel olarak, kamu ynetimi reformu alannda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Kamu hizmeti sisteminin modernize edilmesi gerekmektedir.

Gvenlik glerinin sivil denetimi Ordu zerindeki siyasi denetim, kuzey Iraktaki terr hedeflerine ynelik askeri operasyonlar balamnda fiili olarak uygulanmtr. Szkonusu operasyonlar Parlamentonun izni ve Hkmetin kararyla gerekletirilmitir. Ancak, Silahl Kuvvetler, resmi ve gayrresmi mekanizmalar vastasyla nemli lde siyasi etkinlik gstermeye devam etmitir. Silahl Kuvvetlerin st dzey mensuplar, Kbrs, Gneydou, laiklik, siyasi partiler ve askeri olmayan dier gelimeler dahil olmak zere i ve d politika konularnda sorumluluklar dnda kalan alanlarda grlerini aklamlardr. Trk Silahl Kuvvetlerin Hizmet Kanunu ve MGK Kanununda deiiklik yaplmamtr. Bu kanunlar, Trk askeri glerinin rol ve grevlerini tanmlamakta ve ulusal gvenlii geni ekilde tanmlayarak askerlere geni bir hareket alan salamaktadr. Jandarmann stlendii sivil faaliyetlerde sivil denetiminin arttrlmas konusunda bir gelime olmamtr. AB dahil olmak zere yabanc kurululardan mali yardm alan STKlar ortaya koyan Orduya ait bir i yazma basna szmtr. Szkonusu yaz Genelkurmay tarafndan yalanlanmamtr. Gvenlik, Kamu Dzeni ve Takviye Birliklerine ilikin 1997 EMASYA gizli Protokol aynen yrrlktedir. Bu protokol, i gvenlik konularnda, belirli artlara bal olarak, sivil makamlarn talebi olmakszn askeri operasyonlar yrtlmesine imkan tanmaktadr. Askeri bte ve harcamalar zerinde Parlamento denetiminin glendirilmesi hususunda bir ilerleme olmamtr. Meclis Plan ve Bte Komisyonu, Milli Savunma Bakanl btesini incelemektedir. Ancak, bte d kaynaklar Parlamento denetiminin dnda kalmaktadr. Birok tedarik projesi iin kaynak salayan Savunma Sanayi Destekleme Fonu bte d bir fon olmay srdrmektedir. Anyasaya gre, Saytay, askeri harcamalarn harcama sonras denetimini yapabilmektedir. 2007de, tm askeri muhasebe ofislerinin %25i denetlenmitir. Ancak, Saytay, kabul edilmesi gecikmi olan gzden geirilmi Saytay Kanunu kabul edilene kadar askeri mlklerin denetimini yapamamaktadr. Gvenlik kurumlarnn denetimine imkan veren 2003 Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Yasasnn yeterli bir ekilde uygulanmas henz salanamamtr. Genel olarak, savunma harcamalarnn Parlamento tarafndan denetimi ve askeri makamlar zerinde tam bir sivil denetim konularnda bir ilerleme salanamamtr. Silahl kuvvetlerin st dzey yetkilileri, sorumluluklar dnda kalan alanlarda aklamalar yapmlardr. Yarg Sistemi Adalet Bakanl, 2008 ilkbaharnda tantt taslak yarg reformu stratejisi zerinde almaktadr. Kapsaml bir ekilde hazrlanm olan bu belge yargnn bamszlna, tarafszlna, verimlilik ve etkililiine; profesyonelliin artrlmasna; idare sistemine; yargya gvenin arttrlmasna; yargya eriimin kolaylatrlmasna ve cezaevi sisteminin gelitirilmesine ynelik nlemlere ilikin konular ele almaktadr. Hakimler ve savclar, Antalyada dzenlenen bir toplantda taslak strateji zerinde tartmlardr.

2007 ylnda, toplam 846 hakim ve savc atanmtr. Hakim ve savclarn toplam says 1 Mays 2008 tarihi itibariyle srasyla 6.914 ve 3.917dir. (1 Mays 2007de bu saylar srasyla 6.785 ve 3.744 idi.) 1 Mays 2008 tarihinde, hakim ve savclar iin toplam mnhal kadro says 4.166 idi. Yargya ayrlan fonlarn toplam 2007 ylnda toplam 865 milyon Avro olmutur. Bu mebla yarg mensuplarnn tamamnn maalar ve sosyal gvenlik demeleri ile yargnn hizmetlerini ve emlak almlarn kapsamaktadr. Ancak, blgesel istinaf mahkemelerinin kurulmas konusunda bir gelime olmamtr. Bu durum kayg vericidir. Yasaya gre bahsekonu mahkemelerin 2007 yl Haziran ay itibariyle greve balamalar gerekiyordu. Ayrca, yargnn, insan haklar ve temel zgrlklere ilikin mevzuat yorumlamalarnn AHS, AHM itihad ve T.C. Anayasasnn 90. Maddesiyle uyumlu olmasnn salanmas iin abalarn arttrlmasna ihtiya vardr. Yargnn tarafszl konusunda kayglar srmektedir. Yksek dzey yarg mensuplar kamoyuna eitli vesilelerle siyasi yorumlar aktarm olup, bu yorumlar ileride yargnn tarafszlna glge drecek nitelie sahip olabilir. Yargnn bamszl konusunda, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun (HSYK) bileimine 4 ve yarg mfettilerinin raporlama ekillerine ilikin 5 bir ilerleme salanamamtr. (Bkz. 23. Fasl- Yarg ve temel haklar) Yargtay kararn mteakip emdinli davas Van Askeri Mahkemesine devredilmitir. 6 Van Askeri Mahkemesi, dava srasnda sann serbest braklmas emrini vermitir. Dier yksek profilli davalar soruturma kalitesinin nemini ortaya koymutur. Bu durum bir taraftan polis ve jandarma ile dier taraftan yarg arasndaki kurumsal ilikinin gelitirilmesi gereine iaret etmektedir. Genel olarak, taslak yarg reformu stratejisi zerinde bugne kadar yaplan almalar olumlu bir gelime tekil etmitir. Adalet Bakanl sivil toplum dahil olmak zere ilgili tm aktrlerle istiarelerini srdrmeli, geniletmeli ve strateji iin gerekli geni destei oluturmaldr. Yarg alanndaki reformlar Katlm Ortakl ncelikleri arasndadr. Yolsuzlukla Mcadele Politikas Trkiye, GRECOnun 2005 yl ilk ve ikinci ortak deerlendirme raporlarnda yaplan tavsiyelerin te birini uygulamaya koymutur. Trkiyenin mevcut yolsuzlukla mcadele mevzuatnn hayata geirilmesinde gsterdii abalara, kanun uygulayclar iin yolsuzluklarn ortaya karlmas ve soruturulmas konularnda eitim, el koyma ve msadere
HSYKnn bileimi yargy bir btn olarak temsil etmemektedir: Sadece Yargtay ve Dantayn st dzey yeleri HSYKnn da yeleridir. 5 Hakimlerin ve savclarn performanslarn deerlendirmeden sorumlu yarg mfettileri HSYKdan ziyade Adalet Bakanlna baldr. 6 Bu dava, 2005 Kasm aynda, Trkiyenin Gneydousunda yer alan emdinlide bir kiinin ld, bazlarnn ise yaraland bombalama olayyla ilgilidir. Savc, iddianamesini 2006 Mart aynda aklamtr. ddianamede yksek rtbeli askeri komutanlara ynelik sulamalar da yer alyordu. Genelkurmay Bakanl szkonusu iddianameyi eletirmi ve anayasal sorumluluklar olan kurumlar harekete gemeye armtr. 2006 Nisan aynda HSYK bahsekonu savcy azletmitir. Bu kararn orantsz nitelii HSYKnn dier devlet kurumlar karsnda bamszl hakknda soru iaretlerine yol amtr. Sivil bir ilk derece mahkemesi sanklar iki astsubay ve bir PKK muhbiri - otuz dokuz (39) yl hapse mahkum etmitir. Temyiz talebini mteakip Yargtay suun tam olarak olumad ve davann Askeri Mahkemenin grev alanna girdii kararn vermitir.
4

konularnda rehber ilkeler benimsenmesi ve yolsuzlukla mcadelede alnan tedbirlerin etkilerinin denetimi konusunda sistemler gelitirilmesi rnek olarak gsterilebilir. Bununla birlikte, Hkmet kapsaml bir yolsuzlukla mcadele stratejisi hazrlayamamtr. Bu alanda politika belirleme konusunda yeterli siyasi destek alnamamtr. Ayrca, sivil toplumu kapsayan ve yolsuzlukla mcadele stratejilerinin uygulanmasnn denetimi ile yeni stratejilerin nerilmesi grevlerini stlenecek genel bir gzetim organ oluturulmas gibi GRECOnun en nemli tavsiyelerinden birou yerine getirilmemitir. zellikle gayrimenkul irketleri, yerel ynetimler ve niversitelerin adlarnn kart yolsuzluk olaylar basnda ska yer almtr. Sonu olarak, kanun uygulayc birimler, birok kuruma ynelik olarak yksek profilli yolsuzluk soruturmalar yrtmlerdir. Almanyadaki Deniz Feneri adl hayr kurumuna kar alan dolandrclk davas erevesinde, Frankfurt am Main Blge Mahkemesi, kurumun yneticisini ba olarak topladklar fonlar baka amala kullanmaktan dolay mahkum etmitir. Mahkeme ayrca, balarn bir blmnn Trkiyede bulunan kurululara aktarldn beyan etmitir. Bu balamda, bir Ankara savcs soruturma balatm ve Adalet Bakanlndan Alman Mahkemesinden gerekli evraklar istemesini talep etmitir. Milletvekili dokunulmazlklarnn snrlandrlmas konusunda bir ilerleme olmamtr. Seim kampanyalarnn finansmanna ilikin herhangi bir yasal dzenleme bulunmamaktadr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi bir kararnda, dokunulmazlklarn hangi artlar altnda kaldrlabilecei konusunda nesnel ltler oluturulmadn belirtmitir. 7 Saytaya ilikin yeni yasal dzenleme hakknda ilerleme kaydedilmemitir. Parlamentonun kamu harcamalar zerindeki denetiminin glendirilmesi konusunda bir ilerleme kaydedilmemitir. Genel olarak, yolsuzlukla mcadele alannda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Yolsuzluk halen yaygndr. Yolsuzlukla mcadeleye ilikin yasal ereve ve kurumsal dzenlemelere ilikin olarak snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Genel bir strateji, eylem plan ile egdm mekanizmasnn bulunmamasnn srmekte olmas bu konudaki endielerin devam etmesinin nedenidir. Trkiyenin, yolsuzluk iddialarna ilikin olarak gerekletirilmi olan soruturmalar, kovuturmalar ve iddianamelerin sonular hakknda bir deerlendirme yapmas gerekmektedir. ( Bkz. 23. Fasl- Yarg ve temel haklar) 2.2. nsan Haklar ve Aznlklarn Korunmas Uluslararas insan haklar hukukuna riayet nsan haklarna ilikin belgelerin onaylanmas balamnda herhangi bir gelime olmamtr. kenceye Kar BM Szlemesinin Eyll 2005te imzalanan htiyari Protokol onaylanmamtr. Engellilerin Haklarna likin BM Szlemesinin onay sreci beklemededir. Trkiye Avrupa nsan Haklar Szlemesine (AHS) ilikin ek protokol 8 onaylamamtr.
7 8

Kart-Trkiye (Uygulama 8917/05) 4, 7, 12 numaral Protokoller

10

Rapor dneminde, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), Trkiyenin AHSni ihlal ettii sonucuna vard 226 karar vermitir. Geen seneye benzer bir ekilde, rapor dnemi boyunca 3705 bavuruyla AHMye yaplan yeni bavurularn says artmaya devam etmitir. Bu bavurularn byk blm adil yarglanma hakk ve mlkiyet hakknn korunmasyla ilgilidir. Az sayda bavuru da yaama hakk veya ikence ve kt muamele ile ilgilidir. Trkiye, davalarn ounluunda AHMnin son kararlarna uymutur. Bununla beraber, nemli miktarda AHM karar Trkiye tarafndan yerine getirilmeyi beklemektedir. Bu durum bazen, genel yasama nlemleri gerekmesinden kaynaklanmaktadr. rnein, AHM kararnn ardndan ulusal srecin yeniden balatlmasn baz durumlarda nleyen yasal hkm halen yrrlktedir. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi bu durumun devam etmesinin Trkiyenin AHSden kaynaklanan ykmllklerinin aka ihlali olduunu kaydetmitir. Ayrca, Trkiye vicdani nedenlerle askerlik hizmetini yerine getirmeyi reddeden kiilerin adli kovuturmaya tabi tutulmas ve tekrar cezalandrlmasn nleyen yasal tedbirleri almamtr. Bakanlar Komitesinde gerekli yrtme nlemlerinin alnmasn bekleyen dier davalar, gvenlik kuvvetlerinin faaliyetlerinin kontrol, ihlallere kar etkin tazminatlar ve ifade zgrlnn kstlanmasyla ilgilidir. Kbrs davasnda, kayp kiiler konusu ve Kbrsn kuzeyinde devaml olarak ikamet eden Kbrsl Rumlarn mlkiyet haklarna ilikin kstlamalar sorunu devam etmektedir. Yerinden edilmi kiilerin mlkiyet haklarn karlamak zere kurulan tazminat mekanizmas, ilke olarak AHM kararlarnn uygulanmasn salamaktadr ve tazminat taleplerini almaya devam etmektedir. Mahkeme 22 Nisan 2008de, Kbrs Trk Tanmaz Mal Komisyonu tarafndan takip edilen ve 1 Milyon ABD Dolar denmesini ve mlkiyet deiimi salayan Eugenia Michaeldiou Developments Ltd. ve Michael Tymvios davasnn zmn memnuniyetle karlamtr. Bununla birlikte, AHM, mevcut tazminatn tm ilgili davalar iin etkili olup olmadn deerlendirmemitir. Trkiye Loizidou ve Xenides-Arestis davalarna ilikin AHM kararlarn henz tam olarak uygulamamtr. Genel olarak, Trkiye AHM kararlarn uygulama konusunda ilerleme salamaya devam etmitir. Bununla birlikte, bu balamda daha ok aba gsterilmesi gerekmektedir. Ayrca bata kenceye Kar BM Szlemesine Ek htiyari Protokol olmak zere uluslararas insan haklar belgelerinin onaylanmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Devlet tarafndan desteklenen birok kurulu insan haklarnn gelitirilmesi ve glendirilmesiyle grevlidir. Bunlara Babakanla bal nsan Haklar Bakanl ile nsan Haklar Kurullar dahildir (toplam 931 adet). nsan Haklar Kurullar, gzalt merkezlerini ve kamuya bal sosyal hizmet kurumlarn ziyaret etmekle grevlidir. Parlamento dzeyinde, nsan Haklarn nceleme Komisyonu, cezaevleri ve gzalt merkezlerinde ikence ve kt muamele ile gazeteci Hrant Dink cinayetini soruturma amacyla iki Alt Komisyon kurmutur. Hrant Dink cinayetinin soruturulmasna ilikin olarak kurulan Komisyon, raporunu Temmuz 2008de tamamlamtr. Szkonusu raporda, emniyet gleri ve jandarmann cinayeti nlemede ihmali, hatas ve egdm eksiklii bulunduu sonucuna varlmtr. Bu bulgular uygun bir ekilde takip edilmelidir. nsan haklarnn gelitirilmesi ve glendirilmesine ynelik kurumsal ereve szkonusu kurumlarn bamsz olmalar artyla uyumamaktadr ve kurumlar mali zerklik ve effaflktan yoksundur. Bu kurumlarn almalar konusunda daha byk bir kamu bilincine ihtiya duyulmaktadr. STKlar, uzmanlar ve Bakanlklar temsil eden bir organ olan nsan

11

Haklar Danma Kurulu, Ekim 2004te aznlk haklar konusunda yaynlanan bir rapordan bu yana faaliyet gstermemektedir. Ayrca, Ombudsman sisteminin kurulmas srecinde, eski Cumhurbakan Sezerin 2006 ylnda bu konudaki kanunun baz maddelerinin iptali iin Anayasa Mahkemesine yapt bavurudan bu yana ilerleme salanamamtr. Anayasa Mahkemesi, Kanunun yrrle giriini bu konudaki kararnn aklanmasna kadar askya almtr. Ombudsman sisteminin yokluunda, insan haklarna sayg, zgrlkler, hukuk ve adalet balamnda merkezi ve yerel dzeyde verilen idari kararlara kar yaplan ikyetlerin soruturulmas iin yarg yoluna gitmekten baka are kalmamaktadr. Ombudsman yoluyla bir tetkik mekanizmasnn kurulmas, hukukun stnl ilkesinin glendirilmesi ile bireysel haklarn korunmasyla toplumun deiik kesimleri arasndaki gerilimin yattrlmasna yardmc olacaktr. nsan haklar savunucular ileri dolaysyla cezai takibata uramlardr. Bazlar radikal gruplar tarafndan tehdit edilmi ve sonrasnda polis korumasna alnmlardr. Genel olarak, insan haklarnn gelitirilmesi ve glendirilmesine ilikin kurumlar bamszlk ve kaynaklardan yoksundurlar. Gecikmi olan Ombudsman sisteminin kurulmas, toplumdaki gerilimleri nlemek iin kilit nemdedir. Ayrca, insan haklar savunucularnn kiisel gvenliine ynelik tehditler ve zaman zaman uygulanan cezai takibatlar onlarn almalar zerinde ters etki yaratmaktadr. Medeni ve siyasi haklar Tutuklularn haklar, gzaltnda ikence ve kt muamele olaylarn nleyen, polis nezaretindeki tutuklularn tbbi incelenmesini de ieren kapsaml bir teminat listesi ile koruma altna alnmtr. Bu hkmlere uyumu salamaya ynelik abalar srmektedir. Bu abalar arasnda, yarglar, savclar ve adli uzmanlar iin etkili soruturma ve ikence ile kt muamele olaylarnn belgelendirilmesi konularnda rehberlik salayan stanbul Protokolnn daha iyi uygulanmasna ynelik eitimler yer almaktadr. ileri Bakanl, vatandalarn kanun uygulayclarna kar ikyetlerini soruturmaya ynelik bir bamsz ulusal mekanizma kurmak iin almalarn srdrmtr. Bir sonraki adm olarak, bu mekanizmann kurulmas iin, mekanizmann yaps ve fonksiyonlar konusunda kamusal istiareler gereklidir. Adli Tp Kurumu, raporlarnn gvenilirliini artracak olan ISO kalite akreditasyonu iin hazrlanmaktadr. Kaynaklar artrmak amacyla Kurumun mevcut yedi ubesine ek olarak Trkiyenin 81 ilinin her birinde birimler oluturma almalar srmektedir. Bununla birlikte, zellikle resmi gzalt merkezlerinin dnda ve bilhassa tutuklu nakilleri srasnda veya darda, tutukluluk hali dndaki ikence ve kt muamele olaylaryla ilgili olarak STKlar tarafndan yaplan bavurularn saysnda art olmutur. Ayrca, resmi nlemlerin, gzaltnda veya cezaevinde ortaya kan ikence ve kt muamele olaylarn nleyemedii durumlarla karlalmaktadr. Bu gelimeler endie vericidir. Polisin grevleri ve yasal yetkilerine ilikin kanunda 2007 ylnda yaplan deiikliklerle, polisin direnile karlamad srece g kullanma yetkisi kaldrlmtr. Bu deiikliklerin, gvenlik gleri yelerine verilen talimatlarla birlikte, Trk mevzuatn AHS standartlaryla uyumlu hale getirdii izlenimi olumaktadr. Bununla birlikte, bu kanunun uygulanmasnn

12

rutin kimlik kontrolleri srasnda kt muameleye yol at ynnde endieler vardr. nsan haklar ihlallerinin nlenmesi iin deien kanun hkmlerinin tam olarak uygulanmasnn Trk makamlarnca denetlenmesine ihtiya vardr. Szlemeyi imzalayan taraflardan gzalt merkezlerinin denetlenmesi iin bamsz ulusal bir nleyici mekanizma kurulmas veya belirlenmesini talep eden kenceye Kar BM Szlemesine EK htiyari Protokolnn onaylanmas beklenirken (Bkz. Uluslararas insan haklar belgelerinin onaylanmas), halen buna benzer herhangi bir mekanizma bulunmamaktadr. nsan Haklar Kurullarnn yapt ziyaretler ou kez takip edilmemektedir ve bu Kurullar yeterli uzmanla sahip deillerdir. Avukat huzurunda alnmayan ya da bir yarg nnde teyit edilmemi ifadelerin kullanlmas, Ceza Muhakemesi Kanununda yasaklanmtr. Ancak, Yargtay bu tr ifadelerin kullanlmas yasann geriye dnk olarak uygulanamayacana hkmetmitir. Daval tarafndan kt muamele iddiasnda bulunulmu olmasna ramen, alt mahkemelerin bu tr kantlar dava dosyasndan kaldrmad vakalar bulunmaktadr. Gzaltna alnrken ve gzaltndan karken verilen salk raporlar, kaynak ve uzman eksikliinden dolay bazen hatal olmaktadr. Ayrca yasal ereve, doktorlarn kendi gvenlikleri iin gzaltna alnanlarn tbbi muayenesi srasnda yanlarnda kolluk kuvvetleri bulunmasn talep etmelerine imkan tanmaktadr. Ancak baz vakalarda kolluk kuvvetlerinin doktorun talep etmemesine ramen muayenede hazr bulunduu bildirilmitir. kence ve kt muamele madurlar esas olarak sivil toplum rgtlerinin salad rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmaktadr. Bu durum ksmen, ikence ve kt muamele madurlar iin devlet hizmetlerinin eksikliinden ya da bunlara eriimin mmkn olmamasndan kaynaklanmaktadr. nsan haklar ihlallerinin cezasz kalmas balamnda Adalet Bakan, yakn gemite meydana gelen gzaltnda ikence sonucu lm olay nedeniyle kamuoyu nnde zr dilemitir. Ancak insan haklar ihlallerinin cezasz kalmas konusu endie kayna olmaya devam etmektedir. Gvenlik gleri tarafndan ilenen insan haklar ihlalleri iddialarna kar annda, tarafsz ve bamsz bir ekilde aratrma uygulamas mevcut deildir. Mart 2006da meydana gelen Diyarbakr olaylarna ilikin savcya yaplan 70 ikayet bavurusunun hibiri sonulandrlmamtr. Ayrca, ikence ve kt muamele iddialarna ilikin yasal ilemler, etkin yarglama prosedrlerinin eksiklii veya bu prosedrlerin suistimal edilmesi nedeniyle sklkla gecikmektedir. Genel olarak, ikence ve kt muamelenin nlenmesine ilikin mcadelede snrl aba gsterilmitir. Konuya ilikin kapsaml tedbirler bulunmaktadr. Ancak, gzaltnda veya resmi gzalt merkezleri dnda ikence ve kt muamele iddialar endie kaynadr. kence ve kt muamelenin nlenmesi iin abalarn glendirilmesi gerekmektedir. kenceye Kar BM Szlemesine Ek htiyari Protokoln onaylanmas ve suun cezasz kalmasna kar mcadele bu balamda kilit rol oynamaktadr. Adalete eriim balamnda raporlar, kentsel blgelerde gzaltndaki kiilerin ounluunun gzaltna alndktan hemen sonra avukata eriebildiklerini gstermektedir. te yandan sanklarn avukata eriiminin krsal alanlarda, zellikle lkenin Gneydousunda, kentsel blgelerle eit koullarda gereklemedii vakalar olmutur.

13

Cezaevlerinin fiziksel altyapsnn iyiletirilmesi devam etmitir. 12 cezaevi inaat tamamlanmtr ve 22 cezaevi inaat devam etmektedir. Personelin eitiminin iyiletirilmesi srdrlmtr. Hizmet ncesi, hizmet ii ve terfi eitimleri veren drt cezaevi personel eitim merkezi bulunmaktadr. Eitmen eitimleri, Avrupa Birliinin adli modernizasyon ve ceza reformu (JMCR) program kapsamnda gerekletirilmitir. Ceza Kurumlarnn ve Cezaevleri zleme Kurullarnn faaliyetlerinde daha fazla effaflk salanmtr. Bu kurullar, cezaevlerine dzenli ziyaretler gerekletirmekte ve raporlarnn sonular artk kamuoyunun eriimine sunulmaktadr. Yasa ayrca, Ceza Kurumlarnn ve Cezaevleri zleme Kurullarnn faaliyetlerinin yllk raporlar halinde yaymlanmasna imkan vermektedir. Ancak cezaevleri denetimine ilikin ulusal mevzuat, kenceye Kar BM Szlemesi Ek htiyari Protokoln koullarn tam olarak karlamamaktadr (Bkz. kence ve kt muamele). Mahkumlarn yazmalarna kstlamalar getirilmesi ve salk/psikiyatri kaynaklarnn yetersiz olmas, halen sorun olarak ortaya kmaktadr. Toplam kapasitesi 90.558 olan cezaevlerinde 95.551 mahkum bulunmaktadr. zellikle byk ehirlerdeki cezaevleri, ar kalabalk olma sorunu yaamaktadr. Uygulamaya giren yksek gvenlikli F-tipi cezaevlerine ilikin genelge, tutuklularn ortak faaliyet gerekletirmesi balamndaki eksikliklere zm getirmemitir. Genelgenin doru bir ekilde uygulanmas, personelin saysnn ve eitiminin arttrlmasna ve farkl mahkum gruplarnn faaliyetleri iin yeterli alan yaratlmasna baldr. Arlatrlm mebbet hapis cezasna arptrlm kiiler iin hcre hapsinin uygulanmasna ynelik hkmler halen yrrlktedir. Avrupa Konseyi kencenin nlenmesi Komitesi, 2006 ylnda hazrlad Trkiyeye ilikin raporunda bu rejimin mmkn olan en ksa sre iin uygulanmas ve ilgili mahkumun bireysel risk deerlendirmesine dayanmas gerektiine iaret etmitir. Cezaevi grevlileri tarafndan gerekletirilen kt muamele vakalar bildirilmi, ancak bu iddialarn aratrlmas iin az sayda dava almtr. Genel olarak, cezaevlerinin altyapsnn gelitirilmesi ve personelin eitimi konularnda iyi dzeyde ilerleme salanmtr. Ancak mahkumlarn koullar, hcre hapsi ve seyrek olarak gerekleen kt muameleye ilikin eksikliklerin zerine gidilmesi gerekmektedir. Trk toplumu tarafndan hassas olarak alglanan konular dahil olmak zere, Trk basnnda geni bir yelpazede eitli konular hakknda serbest tartma devam etmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi, Nisan aynda Trkiyede ifade zgrlne ilikin tedbirleri glendirmek amacyla Trk Ceza Kanununun 301. Maddesine ilikin deiiklikleri kabul etmitir. Bylece Maddede 9 kullanlan ifadeler deitirilmi, cezann st snr drlm ve yabanc
9

301. Madde, aadaki ekilde deitirilmitir: 1. Trk Milletini, Trkiye Cumhuriyeti Devletini, Trkiye Byk Millet Meclisini, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetini ve Devletin yarg organlarn alenen aalayan kii, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. 2. Devletin askeri veya emniyet tekilatn alenen aalayan kii 1. fkra hkmne gre cezalandrlr. 3. Eletiri amacyla yaplan dnce aklamalar su oluturmaz. 4. Bu sutan dolay soruturma yaplmas, Adalet Bakannn iznine baldr.

14

bir lkede kk drc ifadeler kullanlmas durumunda daha yksek ceza verilmesi uygulamas kaldrlmtr. Ayrca, yaplan deiiklikle adli soruturma balatlmas iin Adalet Bakanndan izin alnmas koulu getirilmitir. Maddenin deitirilmi haliyle uygulanmasna ilikin 9 Mays 2008 tarihinde bir genelge yaymlanmtr 10. 301. Maddede deiiklik yaplmasnn ardndan mahkemeler, Eyll ay itibariyle 257 dosyay n izin iin Adalet Bakanna havale etmilerdir. n izin alma koulu, soruturma aamasnda ya da adli ilemleri balayan davalar iin uygulanmaktadr. Adalet Bakan, Eyll ay itibariyle 163 dosyay incelemi ve 126 dosya ile ilgili ilemlerinin balatlmasna izin vermemitir. Ancak 301. Maddenin ierii byk oranda ayn kalm ve izin alma koulu, Maddenin siyasi amalarla kullanlabilecei ihtimalini ortaya karmtr. Adalet Bakan, bugne kadar 37 dosya ile ilgili sorutuma ilemlerine devam edilmesi iznini vermitir. Bu dosyalardan biri, Ermeni kkenli Trk gazeteci Hrant Dinkin ldrlmesinden ksa sre sonra Ermeni meselesi hakknda aklamalar yapan bir Trk gazeteci hakknda alan davaya aittir. Ayrca, Trk Ceza Kanununun daha nceki 159. Maddesi kapsamnda Adalet Bakannn verdii izinlere ilikin yasal belirsizlik mevcuttur. fade zgrln kstlayan dier hkmler, endie kayna olmaya devam etmektedir. rnein, kamu dzenine kar ilenen sular cezalandran Trk Ceza Kanununun 215, 216 ve 217. Maddeleri ve Terrle Mcadele Yasas, Krt meseleleri hakknda iddet iermeyen grlerini ifade edenlere kar uygulanarak dava almas ve bu kiilerin hkm giymesine yol amtr. Trk hakim ve savclar, zellikle Krt balantl meselelerde iddete tevik ve kamu menfaatine ilikin hkmleri geni bir ekilde yorumlamaktadrlar. Bu durum, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin ifade zgrl ile ilgili itihat hukukuna aykrdr ve zellikle iddet ieren ve iermeyen grler arasnda ayrm yaplmasnda eksikliklerin bulunduuna iaret etmektedir. Ayrca, yarglamas devam eden davalarla ilgili basnda kan haberler, Trk Ceza Kanununun 288. Maddesi (adil yarglamay etkilemeye teebbs) ya da Trk Basn Kanunu kapsamnda soruturma balatlmasna ve mahkemede hkm giyilmesine yol amlardr. Benzer ekilde, vicdani ret hakkna ilikin kamuya ynelik yaplan aklamalar, Trk Ceza Kanununun 318. Maddesi (halk askerlikten soutmak) uyarnca yarg srecine tabi tutulmaktadr. te yandan, zellikle yolsuzluk iddialar ve terrle mcadeleye ilikin basn haberlerinin sonrasnda st dzey makamlar medyay gl bir ekilde eletiren beyanlarda bulunmulardr. nternet sitelerine ska getirilen ve kapsam ile sresi orantsz olan yasaklar sorunlu bir dier alandr. Popler bir site olan YouTube, dier web siteleri gibi defalarca kapatlmtr. Trk Silahl Kuvvetleri hala baz gazetecilerin ve medya kurumlarnn askeri resepsiyonlara ve brifinglere eriimlerini engellemektedir. Roj TVnin kapatlmamas iin Demokratik Toplum Partili 53 belediye bakannn Danimarka Babakanna gndermi olduu mektuba ilikin dava, Nisan 2008de karara balanmtr. Mahkeme, sanklar 2 ay 15 gn hapse mahkum etmi ve cezay para cezasna evirmitir. Mahkemenin kararna ilikin temyize gidilememektedir.

Genelge, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin ilgili itihat hukukuna atfta bulunmu ve insan haklarna ilikin uluslararas szlemelerin, Meclis tarafndan onaylandktan sonra i hukuka uyumlu hale getirilmesi iin fazladan hibir yasal srece bavurulmakszn otomatik olarak Trk hukukunun bir paras olduuna iaret etmitir. Genelge ayrca, 301. Maddeye kar su ilenmesi durumunda sann kamuoyu nnde itibarnn dmemesi iin Adalet Bakannn izni olmakszn ifadesinin alnamayacan belirtmektedir.

10

15

Genel olarak, 301. Maddede yaplan deiiklik ile Katlm Ortaklnn bir ncelii olan ifade zgrln glendirecek tedbirler alnmas almalarnda belirli bir ilerleme kaydedilmitir. te yandan, Maddede yaplan deiikliin yeterli olup olmad, ancak uygulamann tutarl bir ekilde izlenmesiyle ortaya kacaktr. Buna ek olarak, ifade zgrlnn yasalarda ve uygulamada tam olarak salanmas iin Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihat hukukuyla uyumlu daha fazla yasal reform yaplmasna ihtiya duyulmaktadr. Basn ve elektronik medyaya basklarn karsnda, basn zgrlne tam sayg salanacak bir ortamn temin edilmesine ihtiya duyulmaktadr. Toplanma zgrlne ilikin yasal ereve genel olarak Avrupa standartlaryla uyumludur. Bununla birlikte, barl toplanma hakknn keyfi olarak kstland uygulamalar olmutur. Trk Polisi, 1 Maysta stanbul Taksim Meydannda gsteri yapma yasana uymayan gsterici ve sendika temsilcilerine kar orantsz g kullanmtr. Mart 2008de Krt Nevruz Bahar kutlamalar, zellikle Hakkari, Yksekova ve Van olmak zere baz illerde gstericilere kar iddet kullanlmasyla sonulanmtr. Vandaki Nevruz gsterileri srasnda vatanda hayatn kaybetmitir. Van Cumhuriyet Basavclnca lmlerin nasl gerekletiine ilikin olarak yaplan soruturma halen srmektedir. Polisin gsterilerde orantsz g kullanm ynndeki iddialara ilikin soruturmalar balatlmtr. Ancak bu ekildeki davalarda, kamu davasnn almas Valinin iznine tabidir. Belirli baz davalarda, bu izin, daha nceki soruturmalardaki bulgulara ramen, kesin kant olmad gerekesiyle verilmemitir. te yandan, polisin gsterilerde kt muamele uygulad iddiasnda bulunan baz gstericiler cezai yaptrmlarla karlamtr. 1 Mays 2007de stanbuldaki gsterilerde polisin orantsz g kullanmna ilikin cezai soruturma, iki polis memuruna ynelik sulamalarla sonulanmtr. Ancak buna paralel olarak yrtlen disiplin soruturmas, gsteriler srasnda grevde olan hibir polis memuru hakknda idari yaptrm uygulanmadan kapatlmtr. Genel olarak, keyfi snrlamalar ve gsterilerde orantsz g kullanmnn devam ettii gznnde bulundurulduunda, Avrupa standartlaryla uyum iinde uygulanan bir toplanma zgrlnn salanmas iin daha fazla abaya ihtiya bulunmaktadr. Dernek kurma zgrlyle ilgili olarak, yasal ereve Vakflar Kanununda ubat 2008de yaplan deiiklikle daha da iyiletirilmitir. Yeni kanun maddelerinin kapsam, mevcut tm vakflar iermektedir. Yeni hkmler, vakf kurmak iin gerekli artlar yumuatmakta ve ynetim kurulu yelerinin seilmesi, mlk edinimi ve sat, yurtdndan kaynak tedariki ve yabanc vakflarla ibirlii konular bata olmak zere vakflarn faaliyetlerini dzenleyen ereveyi kolaylatrmaktadr. Daha nceden yrrlkte bulunan yabanclarn Trkiyede vakf kurmas yasa yerine mtekabiliyet ilkesi getirilmitir. Yeni yasa, tm vakflara yaplan balara vergi teviki getirmekte ve vakflara ait kltr varlklarnn restorasyonuna, onarmna ve evre dzenlemesine vergi muafiyeti imkan tanmaktadr. Bunlara ilaveten, Kanun, vakflar iin en yksek karar mekanizmas olarak Vakflar Meclisinin kurulmasn salamtr. Olumlu bir adm olarak, vakflar bu yeni yapda bizzat temsil edilmektedir. Bununla birlikte, Dernekler Kanununun derneklere yurtdndan mali destek almadan nce ilgili makamlara haber verme ve alnan destee ilikin ayrntl belgeler salama zorunluluu getirmesi, derneklerin faaliyetlerine klfet tekil etmeye devam etmektedir. Bununla birlikte, AT fonlar dahil olmak zere, yurtdndan mali destek alan sivil toplum kurulularnn sk sk denetime tabi tutulmas endie kayna olmaya devam etmektedir. zellikle Trkiyenin dou

16

ve gneydousunda baz STK faaliyetleri, gvenlik gleri tarafndan kameraya kaydedilmitir. Trk-Ermeni Gelitirme Konseyinin kayd, ak hukuki dayanak olmadan stanbul Valilii tarafndan reddedilmitir. Mays aynda bir stanbul Mahkemesi, stanbul Valiliince mahkemeye getirilen bir davada, bir lezbiyen, homoseksel, biseksel, transcinsiyet/transseksel derneini (LGBTT) kapatma karar almtr. stanbul Valilii, Uluslararas Af rgtn yasad yoldan para toplamakla sulamaktadr. Yetkili stanbul dare Mahkemesi davay dinlemi ve Uluslararas Af rgt lehinde karar vermitir. stanbul Valilii davay Dantaya temyize gtrmtr. Siyasi partilere ilikin olarak, AKP ve DTP hakkndaki kapatma davalar (Bkz. Parlamentoya ilikin blm), siyasi partilere uygulanan mevcut yasal hkmlerin ifade ve dernekleme zgrlkleri ile ilgili olarak siyasi aktrlere devletin mdahalesinden yeterli seviyede koruma salamadn gstermektedir. Genel olarak, dernek kurma zgrlnn yasal erevesinde iyiletirmeler kaydedilmitir. Bununla birlikte, baz dernekler, orantsz idari glklerle veya adli uygulamalarla karlamlardr. te yandan, siyasi partilere ynelik tekrar eden kapatma davalar nda, siyasi partilere ilikin yasal hkmlerin, Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu tarafndan erevesi izildii ekilde, AHM itihad ve AB ye lkelerindeki en iyi uygulamalarla uyumlu olacak ekilde deitirilmesi ihtiyac bulunmaktadr. Bu, Katlm Ortaklnn bir nceliini tekil etmektedir. Sivil toplum rgtleriyle ilgili olarak, hkmet kurumlar dzenli olarak STKlara danmaktadr. Ancak bu ibirliini dzenleyen tutarl bir hukuki ereve mevcut deildir. Sonu olarak istiareler, belirsiz tercih kriterleriyle ve belirli bir dzene tabi olmadan yaplmakta ve bu istiarelerin somut politika getirisi olmamaktadr. Sivil toplumun ve dier menfaat sahiplerinin karar alma srecine daha fazla katlmalarnn salanmas halinde, siyasal oulculuk gelitirilebilir. te yandan, sivil toplum kurulularnn genilii ve kapsam glendirilmelidir. Dini zgrlklere ilikin olarak, ibadet zgrlne sayg genel olarak devam etmektedir. ubat 2008de kabul edilen Vakflar Kanunu, dier hususlarn yan sra, gayrmslim aznlklara ilikin baz mlkiyet konularna da ele almaktadr. (Bkz. Mlkiyet hakk ve Dernek kurma zgrl) Nisan 2007de Malatyada Protestann ldrlmesine ilikin dava devam etmitir. Tehditler nedeniyle nde gelen bir savunma avukat koruma altna alnmtr. Gayrmslim aznlk temsilcilerine ynelik tehdit ve hakaretlere ilikin olarak snrl sayda mahkeme karar alnmtr. Alevilerle ilgili olarak, hkmet bu cemaat ile diyalogun gelitirilmesi ve kayglarna cevap verilmesi konusunda bir giriim aklamtr. Bir ilk olarak, bir belediye meclisi bir cem evini ibadethane olarak kabul etmi ve camilerle ayn tarifeden su faturas verilmesi uygulamas balatmtr. Ancak Hkmetin inisiyatifi tam olarak uygulanmamtr. Aleviler genel olarak, bata eitim ve ibadethanelere ilikin olmak zere, mevcut skntlar yaamay srdrmektedir. Bu durum,

17

Babakann Alevi konularnda danman olan bir AKP milletvekilinin bu grevinden istifa etmesine neden olmutur. Eitimle ilgili olarak, Trk Anayasasnn 24. maddesine gre din kltr ve ahlak bilgisi dersleri ilk ve orta dereceli okullarda zorunludur. Mevcut 1982 Anayasas yrrle girmeden nce bu durum byle deildi. Ekim 2007de bir Alevi ailenin bavurusu zerine AHM, bu derslerde dinlere genel bir bak salamakla kalmayp, kltrel uygulamalar da dahil olmak zere slam inancnn temel prensiplerinin retildii hkmne vard. Mahkeme, Trkiyeden mfredatn ve i mevzuatn AHSnin 1. Protokolnn 2. maddesi ile uyumlu hale getirmesini istedi. Bu AHM hkmnn uygulanmas gerekmektedir. Austos 2008de bir Alevi Federasyonu, bu hkmn uygulanmad ve ders kitaplarnn bir ksm yanl ynlendirmelere de neden olabilecek ekilde yeni ders kitaplarnn Aleviler hakknda yanl bilgiler ierdii iddialar ile Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine bavurmutur. Mart 2008de iki farkl davada Dantay, Alevi ailelerin ocuklarnn bu din derslerinden muaf olmas ynnde karar vermitir. badet yerleri konusunda, Alevi ibadethaneleri (Cemevleri) ile ilgili olarak mahkemelerde bekleyen iki dava bulunmaktadr. Bunlardan biri Dantaydadr. Her iki dava da, Alevilerin cemevi inaat iin arazi talepleri reddedilmesiyle ilgilidir. Bunlar, ibadethane olarak kabul edilmemekte ve sonu olarak idari makamlardan mali destek grmemektedir. ki Protestan Kilisesi ile bir Yehova ahitlii dernei ibadethane olarak kayt yaptramamlardr. Baz illerde gayrimslim din adamlarna ve ibadethanelerine saldr bildirilmitir. Misyonerler, lkenin btnlne ve slam dinine tehdit olarak gsterilmeye veya alglanmaya devam etmektedir. Trkiye Protestan Kiliseleri Birlii, Trkiyedeki dini aznlklarn durumuna ilikin olarak, Meclis nsan Haklarn nceleme Komisyonuna bir rapor sunmutur. lkedeki gayrimslim gruplarn saldrlara hedef olduuna iaret edilen, bu saldrlara ilikin bir liste ieren bu raporda szedilen olaylara ilikin hibir phelinin yakalanmad kaydedilmektedir. ileri Bakanlnn 19 Haziran 2007 tarihli gayrimslim Trk vatandalarnn dini zgrlne ilikin genelgesi henz arzulanan etkiyi salamamtr. Dini gruplarn rgtlenmi yaplar olarak gayrimslim cemaatler, tzel kiilik olamamaktan kaynaklanan sorunlarla karlamaktadr. Din adamlarnn eitimi konusundaki kstlamalar devam etmektedir. Trk mevzuat, bu cemaatler iin zel yksek din eitimi imkan tanmamakta, resmi eitim sisteminde de bu ynde bir imkan bulunmamaktadr. Heybeliada Rum Ortodoks Ruhban Okulu hala kapal durumdadr. Trkiyede almak isteyen yabanc uyruklu din adamlarnn alma izni almak konusunda zorluklarla karlat ynnde raporlar mevcuttur. Ekmenik Patrik, ekmeniklik dini sfatn her zaman kullanamamaktadr. Babakan Erdoan, Ocak 2008de ekmeniklik sfatnn kullanmnn devletin karar verdii bir konu olmamas gerektiini aklamtr. Vicdani retilere ynelik adli takibatlar devam etmi ve hapisteki vicdani retilere kt muamele olduuna dair baz iddialar dile getirilmitir. Bununla birlikte, vicdani retiliin kamu nnde savunulmas mahkumiyete neden olmutur. (Bkz. fade zgrl ve Uluslararas insan haklar hukukuna riayete ilikin blmler) Genel olarak, zellikle vakflar yasasnn kabul edilmesi olmak zere baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, gayrimslim aznlklara ilikin olarak ne kan mlkiyet temelli konularn zmlenmesi ile birlikte yasann uygulanmas, bir meydan okuma tekil etmektedir. te yandan, Aleviler, eitim ve ibadethane dahil olmak zere ayn skntlar

18

yaamay srdrmektedir. Tm gayrimslim aznlklarn ve Alevilerin herhangi bir kstlama olmakszn faaliyet gstermelerine imkan tanyacak ekilde AHS ile uyumlu bir yasal erevenin oluturulmas gerekmektedir. Trkiyenin dini zgrle tam saygy destekleyen bir ortamn oluturulmas ve farkl dini cemaatlerle diyalogun gelitirilmesi ynnde tutarl giriimlerin devam ettirilmesi ynnde daha ok aba sarfetmesi gerekmektedir. Ekonomik ve sosyal haklar Kadn haklar konusunda, Babakanln tre cinayetleri ve kadnlara ynelik aile ii iddet ile mcadele konusundaki genelgesi, kamu kurumlar arasnda ibirliinin gelitirilmesine yardmc olmutur. Adli kurumlar ve kolluk kuvvetleri iin bilgilendirici faaliyetler dzenlenmitir. Bugne kadar, 30.000 kolluk kuvveti grevlisinin bu eitimlere katld ve 2008 sonuna kadar 10.000inin daha katlaca bildirilmitir. Salk sektr alanlar iin Cinsiyet hassasiyeti eitim program uygulanmtr. Aile ii iddete maruz kalan kadnlar iin alan snma evlerinin says ok az artmtr. Mahkemeler, Ailenin korunmas hakkndaki kanunu uygulamaktadrlar. Trk toplumunda kadnn, i, akademi, kamu sektr ve siyaset dnyasnda yksek dzeyde varln gsteren kaydadeer rnekler bulunmaktadr. Parlamento, kadn istihdamn tevik etmek iin Kanunu ve dier baz kanunlarda deiiklik yapan stihdam Paketini kabul etmitir. (Bkz. 19. Fasl-Sosyal politika ve istihdam) lkretimde cinsiyetler arasndaki dengesizlik daha da azalarak %2.3e inmitir. (Bkz. ocuk haklar) Bununla birlikte, cinsiyet eitlii Trkiyede nemli bir sorun olmay srdrmektedir. Resmi istatistiklere gre, kadnlarn igcne katlm dktr ( 2007de 24.8%) ve azalan bir eilim gstermektedir. Kadnlarn istihdam oran AB ile OECD yesi lkeler arasnda en dk seviyede bulunmaktadr. Kadnlarn hem ulusal hem de blgesel seviyede siyasi temsili olduka dktr. Sivil toplum kurulular (STK), bu duruma iaret eden ve zellikle 2009da yaplmas ngrlen yerel seimleri gz nnde bulunduran neriler sunmulardr. Diyanet leri Bakanlnn web sitesinde yaymlanan veriler, STKler tarafndan kadna kar ayrmc olarak alglanan bir dil iermektedir. Kadnn eitime eriimi, AB ve OECD yesi lkeler arasnda en dk seviyede bulunmaktadr. lkretimde cinsiyetler arasndaki dengesizlii azaltmaya ilikin olumlu sonular, zellikle kzlarn srekli olarak okula devam etmesi salanarak ve okulu brakma olaylar saptanp izlenmek suretiyle, srdrlmeli ve glendirilmelidir. (Bkz. ocuk haklar) Aile ii iddet, tre cinayetleri ile erken ve zorla yaplan evlilikler hala ciddi bir sorun tekil etmektedir. Yargtay, tre cinayetlerinin, sadece cinayetin aile meclisi tarafndan verilmi bir karardan sonra ilendiine dair kant olduu takdirde cezalandrlacana ilikin hkm vermitir. Szkonusu karar, tre cinayetlerinin nne geilmesi iin yrtlen abalar zorlatraca gerekesiyle bir mahkeme yesi tarafndan eletirilmitir. Babakanlk nsan Haklar Bakanlna gre 2007 ylnda ounluu byk ehirlerde olmak zere toplam 220 tre cinayeti rapor edilmitir. Bu durum 2006ya gre bir art gstermekte ve ehirlere g eden halk arasnda kadn haklarna ilikin bilincin artrlmas iin abalarn ynlendirilmesi ihtiyacn ortaya koymaktadr. Son olarak, tm bu konulardaki verilerin gvenilirliinin artrlmasna ihtiya bulunmaktadr.

19

Kadnlarn, etkili bir koruma salanacana dair duyduklar gvensizlik nedeniyle, polise veya mahkemeye bavuru konusunda isteksiz olduklar belirtilmektedir. Kadnlarn ekonomik krlganlklar bu eilimi daha da pekitirmektedir. Belediyeler Kanunu 11 ve bu kanunun, zellikle snma evlerine ilikin hkmleri, henz tam olarak uygulanmam olup snma evlerinin says szkonusu kanunda ngrlenin altnda kalmaktadr. Kadn STKlar uygun ekilde ileyen snma evlerinin saysn ve kapasitesini belirlemeye ynelik anketler yapmaktadr. STKlar bilinlendirme kampanyalarnn etkilerinin kapsamna ya da deerlendirilmesine ilikin bilgi edinmenin mmkn olmadn bildirmilerdir. Cinsiyet Eitlii Kurulu ve Cinsiyet Eitliine ilikin bir Meclis Komisyonu halen kurulmamtr. Kadn sivil toplum rgtleri, tm politika alanlarnda kadn konularn gndemde tutmada temel rol oynayacak tam teekkll bir komitenin kurulmas iin istekte bulunmulardr. Cinsiyet politikasnn yn ve uygulanmas konusunda Hkmet tarafndan dzenlenen danmalara ilikin olarak STKlardan gelen ikayetler bulunmaktadr. Szkonusu ikayetler hem danlan STKlarn snrl sayda olmasna, hem de ortaya konulan pozisyonlarn nihai olarak dikkate alnma derecesine ilikindir. Genel olarak, kadn haklarn ve cinsiyet eitliini garanti altna yasal mevzuat mevcuttur. Ancak, ekonomik hayata katlm, frsat eitlii, eitim, salk hizmetlerine eriim ve siyasi yetkilendirme konularnda erkekler ve kadnlar arasnda dengesizliklerin giderilmesi amacyla ilave nemli aba harcanmas gerekmektedir. Tre cinayetleri ile aile ii iddeti engellemeye ynelik abalar srdrlmtr. Ancak, bu konular nemli birer sorun tekil etmeye devam etmektedir ve bu alanda yrtlen abalar glendirilmelidir. ocuk haklarna ilikin olarak, ilkretim kaytlarnn net oran 2006-2007 retim ylnda %90dan 2007-2008 retim ylnda %97ye ykselmitir 12. Ayn dnemde, ilkretimde cinsiyetler arasndaki dengesizlik, %4.6dan %2.3e drlerek yarya indirilmitir. Okul ncesi eitimdeki renci says son senede %28 artarak 2005 ylnda 550.000den 2007 ylnda 700.000e ykselmitir. Hkmetin hedefi, halihazrdaki %25lik okul ncesi kayt orann %50ye karmaktr. Milli Eitim Bakanl, okula devam konusunda veri ieren eokul veritaban oluturmutur. Bylelikle, anlan Bakanlk okula devam etmeyen ocuklar belirleyebilmekte ve kaytlarnn yaplmasna veya hzlandrlm eitim salanmasna almaktadr. Mays 2008de, Eitim Kurulu hzlandrlm mfredat onaylamtr. Bu, hi kayt yaptrmam ya da okulu brakan 10-14 ya arasndaki ocuklara ikinci bir ans verilmesi anlamna gelmektedir. Bu nlem, genel olarak alan ocuklar ile Romanlar hedef almaktadr. Ayrca, seyyar okullar tarm sektrnde alan ocuklara ulamaya almaktadr. Evlerde yoksulluk iinde yaayan 15 yan altndaki ocuklarn oran 2005 ylndaki %27.7den 2006da %25.2ye dmtr. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu

2005 Belediyeler Kanunu, bykehir belediyeleri ile nfusu 50.000 ve st olan belediyelerde kadn snma evlerinin kurulmasn ngrmektedir. 12 Bu durum ksmen toplam nfusun hesaplanmas ynteminin gzden geirilmesinden kaynaklanmaktadr. Trkiye statistik Kurumu (TK), nfus verilerini, adres bazl yeni nfus kayt sistemi temelinde gzden geirmitir.Bu nedenle, Milli Eitim Bakanlnn 2007-2008e ilikin resmi istatistikleri, okul sisteminin farkl seviyelerindeki kayt oranlar ve eitime eriim konusundaki cinsiyetler arasndaki dengesizlik hakknda en net resmi ortaya koymaktadr.

11

20

(SHEK), aile ii iddet ve ocuk istismar ile sokaklarda yaayan ve alan ocuklar hakknda veri toplamtr. Ancak, szkonusu veriler henz kamuoyuna aklanmamtr. Ebeveyn gzetimi dnda yaayan ocuklarn bakm ve korunmasna ilikin asgari standartlar gelitirilmi ve ebeveyn sistemini glendirme ve izleme abalar younlatrlmtr. Yeni Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu, 18 yan altndaki her vatanda kapsam altna almaktadr. Parlamento, ocuklarn yasal vasilerine geri verilmesine ilikin basitletirilmi bir prosedr ngren Uluslararas ocuk Karmann Sivil Ynleri Hakknda Lahey Konvansiyonunu onaylamtr. SHEK yeni personel istihdam etmitir. Ayn dnem iinde psikolog, ocuk geliim uzman ve sosyolog gibi uzman personelin says artmtr. Yarg erkinin yeleri dahil olmak zere, ocuk gzetimi ile ilgili kurumlarn personeline ocuk yarg sistemi konusunda eitim verilmitir. SHEK salad hizmetlerin kalitesini arttrmak iin aba gstermi ve ocuk Koruma Kanununun uygulanmasnda daha fazla sorumluluk stlenmitir. Bir suun faili veya ahidi olan veya iddet kurban olan ocuklar iin birka ilde kimsesizler yurdu almtr. Bu tr alt (6) merkez ilk kez 2007 ylnda ouk Koruma Kanununun hkmlerine uygun olarak kurulmutur. Szkonusu merkezlerden drd (4) Koruma, bakm ve rehabilitasyon merkezi olup, su eylemlerine karm ocuklara yardm etmekte, ikisi (2) ise Bakm ve sosyal rehabilitasyon merkezi olup iddet ve istismar maduru ocuklara yardm etmektedir. Bununla birlikte, ocuk haklarna sayg ve bu haklarn uygulanmasna ilikin hususlar endie kayna olmaya devam etmektedir. Okula gitmeyen ocuklar sorun oluturmay srdrmektedir. E-okul veritaban 6-14 ya aras yaklak 450.000 ocuun okula devam etmediini ortaya karmtr. Ebeveyn gzetiminden uzak yaayan ocuklarn bakm ve korunmasndaki asgari standartlarn uygulanmasnn gelitirilmesi gerekmektedir. Gerekli politikalarn oluturulmas ve kamuoyundaki tartmalarn gelitirilmesi iin SHEKin ocuklara ynelik aile ii iddet ve ocuk istismar ile sokakta yaayan ve alan ocuklara ilikin derledii bilgileri kamuoyuna aklamas gerekmektedir. Sahadaki ocuk igcyle sava abalar gelitirilmeli ve mevzuattaki eksiklikler 13 giderilmelidir. ocuklara ynelik yarg sisteminde yaanan baz ilerlemelere ramen, ocuk mahkemelerinin says hala yetersizdir 14. Szkonusu mahkemelerde grevli sosyal hizmetler uzman says az, i ykleri ise fazladr. Bu durum durumalarn uzamasna 15 ve bu nedenle ocuklarn zgrlklerinden daha uzun sre mahrum kalmalarna yol aabilmektedir. Tutuklu bulunan ocuklarn saysnda art meydana gelmitir. Gzalt merkezlerinin koullarnn, hem fiziksel artlar hem de verilen hizmetin kalitesi asndan, gelitirilmesi gerekmektedir. Ayrca, ocuklar ile ailelerini desteklemek ve suun tekrarn nlemek iin artl tahliye sistemi de gelitirilmelidir.

Kanunu, sadece sanayi sektrnde alan 18 yan altndaki ocuklar iin gece alma yasa getirmekte, 50nin altnda alan olan tarmsal iletmelerde alan ocuklara koruma salamamakta ve sanatsal ve kltrel aktiviteler ile medyada alan ocuklarn alma koullarn dzenlememektedir. Son olarak, yrrlkteki yasal ereve, sokakta alan ocuklar konusunu ele almamaktadr. 14 2005 ocuk Koruma Kanununa gre, ocuk mahkemelerinin her ilde kurulmas gerekmektedir. Ancak, halihazrda 81 ilin sadece 40nda bu tr mahkemeler bulunmaktadr. 15 2005 verilerine gre, ocuk mahkemelerindeki durumalarn ortalama sresi 326 gndr. Bu sre normal mahkemelerde 234 gndr.

13

21

Genel olarak, eitim, sosyal hizmetler ve ocuk yarg sistemine eriim konularnda ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, idari kapasite, eitim, ocuk yarg sistemi ve ocuk i gc dahil olmak zere, ocuk haklarna ilikin tm konulardaki abalarn srdrlmesi gerekmektedir. Sosyal olarak savunmasz ve/veya engelli kiiler konusunda, devlet, engelli kiilerin istihdamn tevik etmek iin sosyal gvenlik primlerini deyecektir. Engellilerin bakm hizmetleri iin ayrlan kaynaklarda art yaplmtr. Acil bakma ihtiyac bulunan engelli kiilerin hemen yerletirilmelerini salamak amacyla bir genelge yaymlanmtr. Zihin salna ilikin olarak, tbbi standartlar ve hasta haklarna sayg erevesinde hastanelerde uygulanan eleoktro konvulsif tedavi alannda ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, engelli kiiler kamu hizmetlerinden yeterince yararlanamamaktadr. Bu durum byk lde mevcut hizmetler konusunda bilgi sahibi olunmamasndan ve bata fiziki engeller olmak zere hizmetlere eriimde yaanan sorunlardan kaynaklanmaktadr. Engeli olan kiiler ile zihinsel engellilerin bakm koullar konusunda veri ve aratrma eksiklii, bilgiye dayal politika oluturmay engellemektedir. Toplum temelli hizmetler kurumsallamaya alternatif olarak yeterince gelimemitir ve kaynaklar ihtiyalara gre snrl kalmay srdrmektedir. Zihinsel salk hastaneleri ve rehabilitasyon merkezlerinde teden beri yetersiz genel tbbi bakm ve tedavi sorunu bulunmaktadr. i haklar ve sendikalar hususunda; Sendikalar, Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanunlarna deiiklikler getiren ve halen kabul edilmemi olan kanuni dzenlemelerde kayda deer bir ilerleme salanamamtr. Trkiye, bata rgtlenme, grev ve toplu i szlemesi haklar olmak zere, sendikal haklara, AB standartlarna 16 ve ilgili Uluslararas alma rgt (ILO) szlemelerine, uygun olarak riayet edilmesini salamaldr. Bu, Katlm Ortaklnn bir nceliidir. Mevcut sendikal haklarn uygulamalarna getirilen kstlamalar ve sendika yelii nedeniyle iten karmalar hususunda raporlar mevcuttur. l dzeyde dahil, olmak zere, sosyal diyalog mekanizmalar zayftr.(Bkz. 19. Fasl-Sosyal politikalar ve istihdam) Ayrmcln nlenmesi ilkesi Anayasada gvence altna alnmtr ve bu ilke eitli kanunlarda da teyit edilmektedir. Trkiyede yetikinlerin kendi rzalarna dayanan homoseksel ilikilere izin verilmektedir. Son yllarda, lezbiyen, ecinsel, biseksel ve transseksel (LGBT) topluluklara ait dernekler, Trkiyede yasal statye sahip olmak iin bavurmu ve ileri Bakanlnn bu derneklerin kapatlmas talebi zerine, savclar dava amay reddetmitir. Bu durum, lezbiyen, ecinsel, biseksel ve transseksellerin haklarn savunmaya balamalarna imkan salamtr. Ancak kanun, cinsel tercih gibi, ayrmcln tm temellerinden gerektii gibi sz etmemektedir ve alenen tehircilik ve genel ahlaka kar ilenen sular hakkndaki Trk Ceza Kanunu hkmleri zaman zaman LGBTye kar ayrmclk yapmak amacyla kullanlmaktadr. Mays 2008de stanbul Valiliinin itiraz zerine, stanbulda bir mahkeme, tznn genel ahlaka aykr olarak deerlendirilmesi nedeniyle Lambda stanbulun kapatlmasna karar vermitir. Bu davada Dantaya temyiz bavurusunda bulunulmutur.

Trkiye, gzden geirilmi Avrupa Sosyal artnn 5. (rgtlenme hakk) ve 6. (toplu i szlemesi hakk) maddelerine ilikin ekincelerini srdrmektedir.

16

22

Ecinsellerin askerlik hizmetinden muaf tutulma haklar bulunmaktadr. Byle bir muafiyet talep etmeleri halinde bu kiilerin cinsel tercihleri aalayc tbbi ve psikolojik testler ya da ecinselliin kantlanmas istenerek teyit edilmektedir. Transsekseller, polis tarafndan da olmak zere, bazen cinsel saldrlara maruz kalmaktadr. Homofobi ayn zamanda fiziksel ve cinsel iddet vakalaryla da sonulanmtr. Bu iddialarn ivedi ve etkili olarak soruturulmas gerekmektedir. Mlkiyet haklarna ilikin olarak, Vakflar Kanunu ubat 2008de kabul edilmitir. 17 Szkonusu Kanunun oylamas ilk kez Kasm 2006da TBMMde yaplm, ancak daha sonra zamann Cumhurbakan Sezer tarafndan veto edilmitir. Kanun dini cemaatlerin karlat ve zellikle mlk idaresi ve edinimiyle ilgili ok sayda sorunu ele almaktadr. Bu erevede Kanuna gre, cemaat vakflar nceden izin almadan mal sahibi olabilir ve bunu idare edebilirler. 18 Vakflar irket ve ticari organlar kurabilir ve hedeflerine ulamak ve gelir elde etmek iin mevcut irketlere katlabilirler. Gayrimslim cemaat vakflar, Tapu Siciline, 1936 ylndaki beyanda takma veyahut sahte isimler altnda kayda girilmi veya 1936 ylndaki beyandan sonra cemaat vakflar tarafndan satn alnm veya bu vakflara miras yoluyla gemi veya balanm fakat mlkiyet sahibi olmakla ilgili snrlamalar nedeniyle vasiyeti, ba veya Hazine ya da Vakflar Genel Mdrlnn adyla kaydedilmi tanmaz mlk, kendi adlaryla kaydettirebilirler. Vakflara balanan tanmazlara el konulamaz veya bu tanmazlar ipotek altna alnamaz. Asl amacna uygun olarak ksmen veya tamamen kullanlmayan tanmazlar, ayn cemaate ait baka bir vakfa tahsis edilebilir, kiralanabilir veya tanmazlarn kullanm alan deitirilebilir. Vakflar Genel Mdrl, Mays 2008 tarihinde takma veya sahte isimler altnda veya Hazine veya Vakflar Genel Mdrl adna kaydolunmu gayrimslim cemaat vakflarna ait mlklerin iadesine ilikin olarak bir Genelge yaynlamtr. Kanunu uygulayan Tzk Eyll 2008de Resmi Gazetede yaynlanmtr. Ancak, Kanun, ne el konulan ve nc kiilere satlan mlkler sorununu ne de yeni mevzuatn kabul edilmesinden nce birletirilen vakflarn mlkleri sorununu ele almaktadr. Buna ek olarak, uygulama, Kanunun amalarna ulalmasnda ok nemli olacaktr. 8 Temmuz 2008 tarihinde, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi 19, Ekmenik Patrikhanenin, 1902 ylnda edindii ve 1903 ylnda Bykada Rum Erkek Yetimhanesi Vakfnn hususi kullanmna tahsis edilmi mlkiyetinden mahrum brakld ynndeki iddias hakknda karar vermitir. Bavuru sahibi, yetimhane adna kaytl gayrimenkulnn Vakflar Genel Mdrlnn 20 idaresine tescil edilmesi emriyle, yerel mahkemelerin mlkiyet hakkn ihlal ettiklerini iddia etmitir. Mahkeme, Trk makamlarnn, uygun tazminat verilmeden mlk sahibini mlkiyetinden mahrum brakma yetkisine sahip olmadna ve Avrupa nsan Haklar Szlemesinin ihlal edildiine karar vermitir.

Mart 2008de muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Kanunun 5(3), 6(3), 11, 12(1), (2) ve (3), 14, 25, 26, 41 ve 68. maddelerinin iptali istemiyle Anayasa Mahkemesinde dava amtr. Kanun 28 ubat 2008 tarihinde yrrle girmitir. 18 Vakflarn, gayrimenkullerini veya bu gayrimenkuller zerinde edinilmi haklarn satmalar durumda mahkeme karar gerekirken, daha sonraki bir aamada gayrimenkullerin veya edinilmi haklarn satlmas iin yalnzca vakfn yetkili bir organnn karar gerekir. 19 Fener Rum Patriklii (Ekmenik Patrikhane) Trkiye (14340/05) 20 Vakflar Genel Mdrl yetimhaneyi 1995 ylnda feshedilmi vakf olarak kabul etmi ve idaresini stlenmitir.

17

23

Rumlarn mlkiyet miras ve kayd konularnda, dier hususlar meyannda, Arsa Kayt Kanununun Trk yetkililerce uygulanmas erevesinde, sorunlarla karlatklar rapor edilmeye devam etmektedir. Bu konuyla ilgili olarak, AHM 21 AHSye Ek 1 Nolu Protokoln 1. maddesinin ihlal edildiine ve mlkiyetin sahiplerine iade edilmesine veya bavuranlara tazminat verilmesine hkmetmitir. Sryaniler mlkiyet konusunda glklerle karlamaya devam etmektedirler. Sryanilerin mlklerine el konulmasna ilikin ikayetler, zellikle kadastronun kurulmas balamnda, artmtr. Bu durum, hem zel kiileri hem de dini kurumlar ilgilendirmektedir. Genel olarak, Vakflar Kanunun kabul memnuniyet verici bir gelimedir. Ancak, Kanunun uygulanmas byk nem tamaktadr. Henz halledilmemi hususlar da ele alnmaldr. Son olarak, yetkililer ve ilgili cemaatler arasndaki diyalogun nitelii, ilerleme kaydetmeyi salayacak bir ortamn yaratlmas iin yararl olacaktr. Aznlk Haklar, Kltrel Haklar ve Aznlklarn Korunmas Trkiyenin, aznlk haklar konusunda 1923 tarihli Lozan Antlamasna 22 atfta bulunan yaklam deimemitir. Lozan Antlamasna halel getirmeksizin, Trk makamlar, Trk vatandalarn, ounlua ya da aznla mensup olan bireylerden ziyade kanun nnde eit haklara sahip bireyler olarak grmektedir. Bu, Trkiyeyi, Avrupa standartlarna uygun bir ekilde, etnik kken, din ve dillerinden dolay baz Trk vatandalarna, kendi kimliklerini korumalarn teminen, zel haklar tanmaktan alkoymamaldr. Ulusal Aznlklarn Korunmas iin ereve Szlemede yeralan ilkelere ve ye lkelerdeki en iyi uygulamalara uygun olarak, dil ve kltr ile dernek, toplant, ifade ve din zgrlne tam sayg gsterilmesi ve bunlarn korunmas ile gemiine ve kkenine baklmakszn btn vatandalarn kamu hayatna etkin katlmnn garanti altna alnmas henz btnyle salanm deildir. Trkiye BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesine (ICCPR) taraftr. Ancak, aznlklarn haklar konusunda ve BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesine (ICESCR) eitim hakk konusunda koyduu ekinceler endie sebebidir. 23 Trkiye, Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmas iin ereve Szlemesi ve Blgesel veya Aznlk Dilleri Avrupa artn imzalamamtr. AGT Milli Aznlklar Yksek Komiseri, (MAYK) Aralk 2006da Trkiyeye yapt ziyaretten sonra birok kez dile getirmi olduu ziyaret taleplerine olumlu yant alamamtr. Trkiye ile MAYK arasnda aznlklarn kamu hayatna katlm ve aznlk dillerinde yayn konularnda bir diyalog balatlmasna ihtiya vardr. Bu durum, Trkiyenin uluslararas standartlar ve AB ye lkelerindeki en iyi uygulamalara uyumunu kolaylatrr.

Apostolidis & Dierleri vs. Trkiye (Uygulama No. 45628/99) Trkiyedeki aznlklar, Trk yetkilerine gre, 1923 Lozan Antlamas uyarnca mnhasran gayrimslim topluluklardan olumaktadr. Uygulamada, Resmi makamlar tarafndan Lozan Antlamas uyarnca tannan aznlklar, Museviler, Ermeniler ve Rumlardr. 23 ICCPRye konulan ekinceden alnt: Trkiye Cumhuriyeti BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 27. Maddesindeki Hkmleri Trkiye Cumhuriyeti Anayasas ve 24 Temmuz 1923 Lozan Antlamas ile eklerinde yer alan hkmler ve kurallara uygun olarak yorumlama ve uygulama hakkn sakl tutar.
22

21

24

ift mdrlk uygulamas da dahil olmak zere aznlk okullarnn ynetimi konusunda uygulamaya ilikin dzenlemenin yaplmas beklenmektedir. Okul kitaplarndaki ayrmc ifadelerin kaldrlmasna ynelik almalar srmektedir. Rum aznlk eitim ve mlkiyet haklaryla ilgili sorunlarla karlamaya devam etmektedir. Haziran aynda, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (AKPM) Gkeada ve Bozcaadadaki Rum aznlk hakknda bir karar 24 kabul etmitir. Kararda, Trkiye ve Yunanistan arasndaki ibirliine rnek tekil etmek zere, iki Trk adasnn iki-kltrl karakterinin korunmas arsnda bulunulmaktadr. Kararda, ayrca, Trk yetkililerinin, esasen Rum topluluunun mimari mirasyla ilgili olarak yapt olumlu jestleri gz nnde bulundurulmakta ve Trkiye bu ivmeyi zellikle eitim ve mlkiyet konularnda ek nlemler alarak srdrmeye davet edilmektedir. Genel olarak, Trkiye, kltrel eitliliin salanmas ve Avrupa standartlarna uygun biimde aznlklara sayg gsterilmesi ve korunmas alanlarnda ilerleme kaydetmemitir. Kltrel haklara ilikin olarak, ilgili Kanuna Haziran 2008de getirilen deiiklikleri takiben, TRTnin Trke dndaki dillerde tm gn boyunca lke genelinde yayn yapmasna izin verilmitir. 2004 ylndan itibaren, szkonusu yaynlar sadece yarm gn iin mmknd. Kanun hakknda Anayasa Mahkemesine yaplan itiraz henz sonulanmamtr. Ayrca yeni bir radyo kanal olan Mu FM Krte yayn yapma izni almtr. Ancak, Trke dndaki dillerde yaym yapan bir TV kanalnn kurulmas birok kez ertelenmitir. Ayrca, Trk vatandalar tarafndan geleneksel olarak kullanan dil ve lehelerde yayn yapmaya balayan drt yerel televizyon ve radyo kanalndan ikisi rapor dneminde kapanmtr. Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) Kanununda yeralan zaman kstlamalar, film ve mzik programlar dnda, uygulanmaya devam etmektedir. Krte dilini reten eitim programlarna izin verilmemektedir. arklar dnda btn yaynlara Trke altyaz konulmas veya yaynlarn Trkeye evrilmesi zorunludur. Bu kstlamalar Trke dndaki dillerde yayn yapmay zorlatrmakta ve ticari olarak gerekletirilmesini imkansz klmaktadr. Polis ve RTK Krte yaynlara sk izleme politikas uygulamaktadrlar. Halihazrda Krte yayn yapan tek televizyon kanal olan GN TV aleyhinde, kanaln yaynlad Krte arklarn szleri hakknda, eitli davalar ve soruturmalar devam etmektedir. Anadilleri Trke olmayan ocuklar, Trk kamu eitim sisteminde anadillerini renememektedirler. Yrrlkte olan yasalar dorultusunda, bu ekilde eitim sadece zel eitim kurumlarnda yaplabilmektedir. Ancak, Krte konusunda, ilgili yasada 2003 ylnda yaplan deiikliklerin ardndan alan kurslar bugn kapanmtr. Sonu olarak, halen kamu veya zel eitim sisteminde Krte renme imkan bulunmamaktadr. Mahkemelerde genellikle eviri imkan bulunmasna ramen, Trke bilmeyen kiilerin kamu hizmetlerine eriimini kolaylatrmak iin alnm herhangi bir nlem yoktur. Sur Belediyesi (Diyarbakr Merkez) hakknda Haziran 2007 tarihinde alan davada, Dantayn ok dilde belediye hizmeti verildii iin belediye bakann grevden ald ve belediye meclisini feshettii dava halen Avrupa nsan Haklar Mahkemesinde grlmektedir. Kanuna gre, fesih tarihinden sonra 60 gn ierisinde belediye meclisi seimlerinin yenilenmesi gerekiyor

24

1625 (2008) sayl karar.

25

olsa da, 2009 ylnn Mart aynda gerekletirilmesi ngrlen belediye meclisi seimlerine kadar bir vali yardmcs belediye bakan olarak grev yapmaya devam edecektir. Siyasi partiler kanununa gre, siyasi hayatta Trke dndaki dillerin kullanm yasaddr. Bu balamda, Demokratik Toplum Partisi (DTP) yetkilileri ve yneticileri aleyhine eitli soruturmalar ve davalar almtr. ileri Bakanlna Trk kltrne bal olmayan vatansz ve Trk vatanda olmayan ingeneleri ve yabanclar snrd etme hakkn veren ve Romanlara kar ayrmcl tevik eden Yabanclarn Trkiyede kamet ve Seyahatleri Hakknda Kanunda Romanlarn lehine deiiklik yaplmasna ynelik bir adm atlmamtr. Kanunda yeralan bu maddenin kaldrlmas gerekmektedir. Trkiyenin Romanlarn sorunlarna zm getirecek bir strateji gelitirmesine ihtiya vardr. Trkiye, 20052015 ingenelerini Kapsama On Ylna katlmamaktadr. Domlar, Lomlar ve Gezginler gibi birbirine benzeyen ancak farkl etnik gruplardan oluan Romanlar, eitim hizmetlerine ulamada dlanma ve marjinalleme, salk hizmetlerinde ayrmclk, istihdam olanaklarndan dlanma, kimlik kartlarna sahip olmada zorluklar ve kamu ileri ve kamu hayatna katlmdan dlanma gibi sorunlarla kar karya kalmaktadrlar. skan konusunda Romanlar, kamuya ak imkanlardan yararlandrlmakszn, yerleik olduklar mahallelerin tahrip edilmesi, zorla yerlerinden edilme ve kt yaam koullarna maruz braklma gibi durumlarla kar karya kalabilmektedirler. Birok durumda, ykm nedeniyle evlerinden tahliye edilen Romanlar, beraberinde getirdii tm sosyal sorunlarla birlikte lke iinde yerlerinden olmu kiiler arasna katlmaktadrlar. 2008 baharnda balayan stanbul Sulukuledeki ingene mahallelerinin yok edilmesi ve mahalle sakinlerinin yer deitirmeye zorlanmas konusunda, Babakanlk nsan Haklar Bakanl olas insan haklar ihlallerinin aratrlmasna ynelik bir soruturma almas talebinde bulunmutur. Ayrca, Sivil Toplum rgtleri Sulukuledeki kentsel dnm projesinin iptali iin bir dava amlardr. Genel olarak Trkiyede kltrel haklar alannda snrl bir ilerleme kaydedilmi olsa da, zellikle Trke dndaki dillerde yayn yaplmas, siyasi yaama katlm ve kamu hizmetlerine ulam konularnda kstlamalar devam etmektedir. Devlet okullarnda ya da zel okullarda, bu dillerin renilebilmesi imkan salanmamaktadr. Yeterli lde eitim, sosyal gvenlik, salk hizmetleri ile konut ve istihdama ulam konularnda ayrmc muameleye tabi olmay srdren Romanlarn durumunda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Baz durumlarda zorla tahliyeleri de ieren Roman mahallelerinin ykm devam etmektedir. Dou ve Gneydoudaki Durum 2008 ylnn Mays aynda Trk Hkmeti Gneydou blgesinin gelitirilmesine ynelik olarak hazrlanan plann esas ilkelerini ve genel ieriini aklamtr. Hkmet bu erevede, 2008-2012 yllar arasnda Gneydou Anadolu Projesi (GAP) iin yaplmas planlanan harcamay 10.2 milyar Avro artrarak, 14 milyar Avro tutarnda bir toplam denek ayrmay taahht etmitir. Eylem Plannn drt temel direini ekonomik kalknma, sosyal kalknma, altyap geliimi ve kurumlarn glendirilmesi oluturmaktadr. Yatrmlarn byk bir ksmnda enerji ve tarm sektrlerine ncelik verilecektir.

26

Avrupa Birliinin terrist rgtler listesinde yeralan PKK tarafndan gerekletirilen terrist saldrlar yalnzca Gneydou Anadolu blgesinde deil, lkenin genelinde devam etmi ve szkonusu terrist saldrlar ok sayda kiinin hayatn kaybetmesine yol amtr. Meclis tezkeresini mteakip, Hkmet kararyla, Kuzey Irakta terristlerin gizlendikleri noktalara hava harektlar dzenlenmitir. 2007 ylnn Haziran aynda, Irak snrna yakn iller olan rnak, Siirt ve Hakkaride oluturulan geici gvenlik blgeleri devamlln korumaktadr. Nevruz bahar kutlamalar, Van ve Hakkari illerinde gerilimli geerken, (Bkz. Toplanma zgrl) Diyarbakr ve stanbul gibi kutlamalara izin verilen dier illerde olaysz gereklemitir. Kara maynlar askeri personel ve siviller iin gvenlik asndan endie kayna olmay srdrmektedir. Hkmet, PKK/KONGRAGEL tarafndan anti-personel maynlarnn kullanlmasnn srdrldn rapor etmitir. Rapor dneminde, anti personel maynlarn patlamas sonucu gvenlik gleri ve sivillerden hayatn kaybedenler olmutur. Trkiye, taraf olduu Anti-Personel Maynlarn Kullanmnn, Depolanmasnn, retiminin ve Devredilmesinin Yasaklanmas ve Bunlarn mhas ile lgili Szleme (Ottava Szlemesi) uyarnca, maynl alanlardaki antipersonel maynlarnn, 1 Mart 2014 tarihini gememek kaydyla, en ksa srede temizlemeyi taahht etmitir. Mlteciler ve Yerlerinden Edilmi Kiiler Terr ve terrle mcadele nedeniyle ortaya kan kayplarn tazmin edilmesi sreci devam etmektedir. Mays 2008 itibaryla, Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanun kapsamnda 313.829 bavuru yaplm, bunlarn yaklak %40 (126.945 bavuru) sonulandrlm, sonulanan bavurulardan 82.893 adedine olumlu cevap verilmitir. Tazminatlar iin son bavuru tarihi 31 Mays 2008de sona ermitir. Hkmetin lke iinde yerlerinden edilmi kiilerin durumlarn iyiletirmeye ynelik abalarna ramen, szkonusu Kanunun uygulanmasndan doan eksikliklere, ve bu balamda zellikle iller arasndaki tazminat miktarlarnn eit ve adil olmayan bir ekilde hesaplandna ilikin raporlar devam etmektedir. te yandan, kaynaklarn yetersizlii ve Zarar Tespit Komisyonlarnn ar i yk nedeniyle, tazminat miktarlarnn deerlendirilmesi ve bavuru sahiplerine tazminatlarn denmesi srecindeki ilerlemeler yava seyretmektedir. Kentsel alanlardaki yerlerinden edilmi kiilerin durumu kayg unsuru olmaya devam etmektedir. lke iinde yerlerinde edilmi kiiler ekonomik ve sosyal dlanmann skntsn ekmekte ve sosyal, eitim ve salk hizmetlerine ya ok az seviyede ya da hi ulaamamaktadrlar. Yerlerinden edilmi kiilerin geri dnlerini engelleyen baz nedenler mevcuttur. Bunlar arasnda, bata gvenlik durumu olmak zere, temel altyapnn mevcut olmay, sermaye eksiklii, kstl istihdam imkanlar ve ky korucu sisteminin yaratt tehdit yer almaktadr. Yerlerinden edilmi kiilerin durumunu ele alan genel bir ulusal strateji mevcut deildir. Yerlerinden edilmi kiilerden sorumlu dairelerin kurumsal kapasitelerinin yetersizlii zlmesi gereken bir sorun olmaya devam etmektedir. Yerlerinden edilmi kiilere ynelik politikalarn gelitirilmesi srecine sivil toplum daha fazla dahil edilmelidir. Ky korucu sisteminin ortadan kaldrlmas konusunda adm atlmamtr.

27

Sayca ok olmamakla birlikte, keyfi iadeler byk endie yaratmaya devam etmektedir. Geri iadelerden birinin lmle sonulanm olduuna dair raporlar mevcuttur. (Snmac ve mltecilerin durumu iin Bkz 24. Blm, Adalet, zgrlk ve gvenlik) Dou ve Gneydou konusunda, Hkmetin Gneydou Anadolu Projesini tamamlama karar, blgedeki ekonomik ve sosyal sorunlarn zlmesi ynnde atlm bir admdr. Arlkl olarak Krt olan nfusun tm hak ve zgrlklerden yararlanmasn salayacak koullarn yaratlmas hususunda ilave abalara ihtiya duyulmaktadr. Yerlerinden edilmi kiilerin tazmin edilmesi devam etmitir. Ancak, hkmetin yerlerinden edilmi kiilerin durumunu ele alan genel bir ulusal stratejisi mevcut deildir. Ky korucu sisteminin hala aamal olarak kaldrlmas gerekmektedir. (Bkz. 23.Fasl- Yarg ve temel haklar) 2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler Kbrs Trk Hkmeti, Kbrs sorununun BM emsiyesi altnda kapsaml bir zme ulatrlmasna bal bulunduunu ifade etmeye devam etmektedir. Trkiye, Eyll aynda BM Genel Sekreterinin iyi niyet misyonu erevesinde iki Kbrs toplumunun lideri arasnda kapsaml mzakerelerin balatlmasn memnuniyetle karlamtr. Trkiyenin, kapsaml zm iin uygun bir ortam yaratlmasna katk salamak amacyla somut admlar atmas gerekmektedir. Aralk 2006daki Konsey kararndan bu yana geen sre zarfnda, Trkiye Ek Protokoln uygulanmas konusunda herhangi bir ilerleme kaydedememitir. Trkiye, Kbrs Cumhuriyeti ile ikili ilikilerin normalletirilmesi hususunda bir ilerleme kaydetmemitir. Trkiye, Kbrsn muhtelif uluslararas rgte yeliini ve Silah hracat Davran lkeleri ve ift Kullanml Malzeme konusundaki Wassenaar Dzenlemesine taraf olmasn veto etmeye devam etmektedir. Snr Uyumazlklarnn Bar Yollardan zm Trkiye ve Yunanistan ikili ilikilerin gelitirilmesine ynelik gayretlerine devam etmilerdir. stikafi grmelerin 40. turu Haziran 2008de Atinada yaplmtr. stikafi grmelere 2002 ylndan bu yana devam etmektedir. Kasm 2007de Trk ve Yunan Babakanlar bir doal gaz boru hattnn al iin snrda bulumulardr. Ocak 2008de, Yunanistan Babakan 49 yl aradan sonra Trkiyeye resmi bir ziyaret gerekletirmitir. ki Babakan da ikili ilikilerin gelitirilmesi ynnde kararllklarn ifade etmilerdir. Bugne kadar, 31 anlama imzalanm ve 2000 ylndan bu yana 24 Gven Arttrc nlem zerinde mutabakata varlmtr. Mays aynda Atinada Askeri Afetlere Mukabele Gleri arasnda nc ortak tatbikat gerekletirilmitir. Askeri seviyede temaslar devam etmektedir. Yunanistan Genelkurmay Bakan Mays 2008de Trkiyeye resmi bir ziyaret gerekletirmitir.

28

Yunan karasularnn geniletilmesi ihtimali karsnda Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan 1995 ylnda alnan casus belli kararyla ilgili tehdit geerliliini korumaktadr. Trkiyenin net bir biimde, gerekirse Uluslararas Adalet Divannn yarg yetkisi de dahil, BM artyla uyumlu olarak, iyi komuluk ilikileri ve sorunlarn barl ekilde zm taahhdne gerek duyulmaktadr. Bu kapsamda, iyi komuluk ilikileri ve sorunlarn barl ekilde zmn olumsuz etkileyebilecek tehdit veya eylemlerden kanlmas gerekmektedir. Yunanistan, rapor dneminde Trkiyenin devam eden hava sahas ihlalleri konusunda ikayeti olmutur. Barselona srecine tam ye olan bir lke olarak Trkiye, Temmuz 2008de Barselona Sreci: Akdeniz iin Birlikin alna itirak etmitir. Dier genileme lkeleri ve komu ye devletlerle ikili ilikiler olumlu bir geliim gstermektedir. Trkiye, Bat Balkanlarda pozitif rol oynamaya devam etmektedir. Bulgaristan ile ilikiler olumlu seyretmektedir. Uluslararas Ceza Divan (UCD) hakknda Bkz.31. Fasl Ortak Gvenlik ve D Politikas 3. EKONOMK KRTERLER Komisyonun Trkiyedeki ekonomik gelimeleri tahlil ederken yaklam, Birlie yelik iin, ileyen bir piyasa ekonomisinin varl ile Birlik iinde rekabet basks ve piyasa gleriyle ba edebilme kapasitesinin gerekli olduuna ilikin Haziran 1993 tarihli Kopenhag AB Zirvesi Sonularn temel almaktadr. Komisyonun dikkate ald sre Eyll ay sonuna kadar uzanmaktadr. 3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl Ekonomik politikann temel unsurlar Trkiye, Komisyon ve uluslararas mali kurulularla mutabk kalnan ekonomik politikay byk lde uygulam ve IMF ile stand-by anlamasn Mays 2008 itibaryla baaryla tamamlamtr. Komisyona Aralk 2007 aynda sunulan Katlm ncesi Ekonomik Program, ilave reforma ynelik ihtiyalar ve taahhtleri yeterince yanstmaktadr. Yaanan i siyasi kriz, zaman zaman reformlara ynelik karar alma srecini olumsuz etkilemitir. Kamu kurumlar arasndaki sorumluluklarn blnml, yeni hkmetin programnda bir Babakan Yardmcsnn ekonomik politikann egdmyle grevlendirilmesiyle ksmen alabilmitir. Ancak, bugne kadar geen sre zarfnda btelemenin egdm ve orta vadeli ekonomik politika oluturulmas bakmndan bu sadece ksmi yarar salamtr. Kararlar bazen mnferit ekilde alnyor grnts vermekte, etki deerlendirmeleri ya hi yaplmamakta, ya da eksik bilgiye dayanlarak yaplmaktadr. Sonu olarak, ekonomik politikann temel unsurlar zerindeki oydama korunmu ve egdm iyiletirilmitir. Makroekonomik istikrar Byk lde tarmdaki daralma ve zayflayan toplam talebin etkisiyle, GSYHdeki bir yl nceki %6.9luk byme hz, 2007 ylnda %4.6ya gerilemitir. naattan tekstile, ekonominin bir ok sektrnde yavalama veya durgunluk meydana gelmi, tarm kuraklktan

29

ciddi biimde olumsuz etkilenmitir. 2007 yl boyunca zayf kalm i zel tketimdeki byme nc eyrekteki gl bir sramaya (% 6,3) ramen % 3,8 orannda kalmtr. 2007 genel seimlerine giden dnemde bu alanlarda nemli harcama artlar meydana gelmesine ramen, kamu sektr mal ve hizmet almlarn ve inaatlar nemli oranda azaltmtr. D sektrn bymeye katks nemli oranda azalm, ithalattaki byme geen yla oranla srasyla nc ve drdnc eyreklerde %14.4 ve %15.7 oranlarnda; ihracattaki byme ise 2007nin ilk eyreindeki %12.5luk orana karlk, drdnc eyrekte %2.5 oranna gerilemitir. talepteki daralma, byk lde daha sk para politikas, daha yksek faiz oranlar ve daha dk kredilerden kaynaklanmtr. Kresel mali alkalanmann ve i siyasi belirsizliin etkisiyle, ekonomi 2008 ylnn ilk yarsnda yavalam, GSYH %4.2 orannda bymtr. GSYHdeki byme oran, ilk eyrekteki %6.7den ikinci eyrekte %1.9a gerilemitir. Tarmda ilk eyrekte grlen %2.6lk bymeye karlk, ikinci eyrekte %3.5 orannda daralma meydana gelmitir. Hanelerin nihai tketimi ilk eyrekteki %7.6lk arttan sonra ikinci eyrekte hz kaybetmi, %2.8 orannda gereklemitir. Mart 2008de, GSYH metodolojisi Avrupa Muhasebe Sistemi (ESA95) ile uyumlatrlmtr. Bunun sonucu olarak, ekonominin bykl te bir orannda artm, 2006 yl itibaryla 750 milyar YTL zerinde (yaklak 380 milyar Avro) olmutur. Daralan toplam talep ile kresel mali kriz ve i siyasi gelimelerin yaratt daha yksek belirsizliin etkisiyle ekonomik byme yavalam olmakla beraber, genel ekonomik performans, Trk ekonomisinin temellerinin ve dayankllnn birka yl ncesine gre nemli lde daha salam olduunu ortaya koymutur. Mart 2008de Trkiyenin ulusal hesaplarnn kapsaml biimde gzden geirilmesi, GSYHya oranla cari a te bir orannda daha kabul edilir dzeylere indirmitir. Petrol fiyatlarndaki keskin art Trkiyenin cari hesab zerinde bask yaratmaktadr. Bu, petrol fiyatlarnn rekor dzeylerde artt son aylarda daha belirgin hale gelmitir. Cari ak, 2007 ylnda GSYHnin %5.7si ve 2006 ylnda %6.2si orannda iken, 2008in ilk yarsnda GSYHnn %6.3 orannda gereklemitir. Enerji hari tutulduunda, ayn endikatr bu dnemde %2.8in altnda olmutur. Bu, 2008in ilk yarsnda yaklak %7lik bir ticaret ana iaret etmektedir. nceki yllarda da olduu zere, an te birden fazlas, 2006ya kyasla 2007 ve 2008de daha iyi bir performans gsteren turizm bata olmak zere hizmet sektr tarafndan karlanmaktadr. Sermaye hesab bakmndan, sermaye girileri cari a fazlasyla finanse etmi, dviz rezervlerinde art salamtr. Son dnemde cari an %40a yakn dorudan yabanc sermaye, geri kalan ise zel sektr ve bankalarn uzun vadeli d borlanmalarn kapsayan uzun vadeli sermaye girilerince karlanmtr. Portfy yatrmlarnn oran ciddi biimde dm ve Mart 2008den itibaren eksiye gemitir. Dorudan yabanc sermaye girileri 2007 ylnda GSYHnn %3n ve 2008 ylnn ilk yarsnda %2sini oluturmulardr. Bankalar ve telekomnikasyon bata olmak zere, hizmetler sektr, dorudan yabanc sermaye girilerinin neredeyse te ikiye yaknn oluturmutur. Trkiyenin d borlar nominal deerlerde neredeyse %20 orannda artm ve 2008 ylnn ortas itibaryla GSYHnn takriben %45ine ulamtr. zel sektrn d borlarnn toplam borcun te ikisini oluturmas ve hzla artmakta olmas potansiyel bir risk kayna tekil etmektedir. Uluslararas rezervler %15 orannn tesinde artarak 47 milyar Avroya, yani yaklak alt aylk ithalata ulamtr. Artan petrol ve emtia fiyatlar Trkiyenin cari hesab zerinde bask yaratmakla beraber, uzun vadeli sermaye girileri yksek kalmaya devam etmi, bu da resmi dviz rezervlerini artrmtr. Trkiyenin d pozisyonu 2007 yl boyunca ve 2008 ylnn ilk yarsnda salam kalmaya devam etmitir.

30

u ana kadar (Ekim 2008 ortas itibaryla), kresel mali kriz Trk hisselerinin fiyatlarnn ve dviz kurunun tashihine yol am olup, bu durumda ilave retim kayplar ve enflasyon basks szkonusu olabilecektir. Trk bankaclk sistemi zerindeki etki, byk oranda daha nceki yeniden yaplandrma nlemleri ve sagrl gstergeler sayesinde imdiye kadar snrl kalmtr. Ancak, yksek d aklarn yaratt kayda deer d finansman ihtiyalaryla zel sektrn d finansmana kayda deer bamll ve dmekle birlikte halen kayda deer seyreden bor stoku, Trkiyeyi yatrmclarn eilimlerinde ortaya kabilecek deiiklikler karsnda potansiyel olarak savunmasz klmaktadr. Cari an finansman, z sermaye yatrmlarndan bor birikimine kayacak ekilde bozulma gstermitir. Trk mali kurumlar arasndaki ve uluslararas ve Avrupa mali kurumlar ile yakn ibirlii, salam ve makul dzenlemelerin mevcudiyeti, sk para ve maliye politikalarnn uygulanmas ve yapsal reformlarn srdrlmesi finans piyasalarna ve ekonomiye istikrar salayc etkide bulunmaktadr. gc piyasas koullar g olmay srdrmtr. alma yandaki nfus 2007 ylnda 700.000i akn artmtr. Bunlarn 300.000den az igcne katlm, geriye kalan igc piyasasnn dnda kalmtr. Bunun sonucu olarak, istihdam oran 2007-2008 dneminde %43 civarnda seyretmitir. zellikle, dk olan kadn istihdam oran toplam alma yandaki nfusun %24 orannda kalmtr. sizlik oran %10 ile %11 arasnda olmaya devam etmektedir. sizlik gen nfusta daha yksek olmutur (yaklak %20). Uzun sreli isizler i arayanlarn yardan fazlasn oluturmutur. Tarm geleneksel olarak ok sayda cret almayan aile iilerini kapsamaktadr. Bu istatistik bakmdan daha dk bir isizlik oran meydana getirmekle beraber, bu sektrde ve ekonominin genelinde yksek miktarda gizli isizlie iaret etmektedir. Kat igc piyasas (rnein, yksek iten karma demeleri ve kayda deer sosyal gvenlik a) emek talebi ve arz arasndaki mesleki nitelik uyumsuzluu ve ie alm ve karmann maliyeti, yeni i yaratlmasn engellemeye devam etmektedir. Genel olarak, igc istihdama fren oluturmaya devam etmektedir. Ksmen ykselen gda ve enerji fiyatlarnn etkisiyle, yllk enflasyon, hedefin ok zerinde, 2007 ylnn sonu itibaryla %8.4e ve 2008 ylnn ortas itibaryla %10.6ya ykselmitir. lenmemi gda ve enerji hari tutulduunda, temel enflasyon 2008 ylnn ortasnda son drt yln en yksek deeri olan %10.4e ulam, 2008 Eyll ve Ekim aylarnda Avro karsnda deer kaybetmitir. Merkez Bankas Ocak 2006da benimsenen resmi enflasyon hedefi politikasn korumu, ancak enflasyon beklentilerini daha sk kontrol altnda tutmak amacyla, Haziran 2008de enflasyon hedeflerini ykseltmitir. Ayn zamanda, Merkez Bankas, faiz oranlarn 2007 boyunca ve 2008in ilk aylarnda 225 taban puan indirmi olmakla birlikte, kmlatif olarak 150 taban puan artrmaya karar vermitir. Fiyatlar zerindeki ikinci tur etkilerle mcadele amacyla da bir mali sklatrma eilimine gireceini aklamtr. Bu karar Merkez Bankasnn bamszlnn teyidi ve enflasyonla mcadeleye ynelik kararllnn kuvvetli bir sinyali olarak grlmtr. zel sektre kredi GSYHnn %30u orannda istikrarl biimde seyretmeye devam etmi ve fiyat istikrarna ciddi bir tehdit olarak deerlendirilmemitir. Sonu olarak, fiyat istikrar getiimiz yl boyunca ksmen d faktrlerin etkisiyle nemli oranda zayflamtr. Hkmet 2007 yl mali hedeflerini tutturamam olmasna ramen, mali performans tatmin edici olmutur. ESA95 anlamnda kamu borcu 2006da GSYHnn %46.1inden 2007 ylnda %38ine dm olup, mali srdrlebilirlii iyiletirecek ekilde orta vadede daha da dmesi beklenmektedir. Faiz demelerini kapsamayan 2007 cari fazlas ESA95 metodolojisi erevesinde 2006da GSYHnn %5.5inden %3.5ine inmitir. Haziran 2008de Trk makamlar, hkmetin orta vadeli mali stratejisinin grnrln artran be yllk (2008-

31

2012) orta vadeli mali erevenin yrrle konduunu aklamlardr. Orta vadeli mali ereve, kamu borcunun 2007 ylndaki %39 oranndan 2012 ylnda %30a indirilmesini hedeflemektedir. Bu, 2008 ylnda % 3,5 orannda olan cari fazlann (2007 ylna oranla deiim gstermemitir) 2012 ylnda % 2,4e inmesiyle gerekletirilecektir. Be yllk sre boyunca toplam an %1.7nin altnda kalmas ngrlmektedir. Borlarn denmesinin azalmasndan kazanlacak mali imkanlar ile byk giriimin finanse edilmesi amalanmaktadr: bir istihdam paketi ve sosyal gvenlik reformu, Gneydou Anadolu Projesi (daha ziyade altyap yatrmlar) ve yerel ynetimlere yetki devri. 2008 ylnn ilk yarsna ait mali hedefler, byk lde enflasyonla paralel seyreden bata vergi olmak zere- daha yksek gelirler sayesinde tutturulabilmitir. Trk lirasnn son dnemde deer kaybetmesi, 2008in ilk aylarnda hkmet borlarnda snrl bir d salamtr. Son dnemdeki faiz oran artlar, artan lde sabit oranl devlet tahvillerini kapsayan bor stokunda daha snrl etki yaratmtr. Ancak, i mali piyasalar nispeten s olmaya devam etmekte ve bor deme dinamikleri kresel mali piyasalardaki gelimelerle yakndan balantl olmay srdrmektedir. Devlet tahvillerinin ortalama vadesi bu nedenle 2007 ylndaki 25.7 aydan 2008 ylnn ilk eyreinde 23.5 aya inmitir. 2008 ylnn ortas itibaryla, toplam devlet tahvillerinin yaklak %60 bankalarn elinde olup, bu 2007 yl rakamnn % 2 zerindedir. Bu durum, mukim olmayanlarn payndaki dn azalmasna neden olmutur. IMF stand-by anlamasnn tamamlanmas, ekonomik politikann ilerideki yn konusundaki belirsizlik alglamas ve devam eden kresel mali kriz birlikte ele alndnda, mali pozisyonun daha salamlatrlmas gerei ortaya kmaktadr. Orta vadeli mali ereveye ilave olarak, salam ve balayc bir mali kuraln devreye sokulmas, belirsizlii ve mali piyasalardaki alkantnn devam etmesi karsnda Trkiyenin kamu maliyesinin savunmasz durumunu nemli lde azaltacaktr. Genel olarak, temkinli mali politika sayesinde mali srdrlebilirlik daha da glendirilmitir. Ancak mali pozisyon oklara kar savunmasz olmay srdrmekte ve artan belirsizlik ve sren mali kriz karsnda daha gl nlemlere ihtiya duymaktadr. 2007 ylnda Maliye Bakanl bnyesinde baz egdm ve kontrol birimleri tesis edilmitir. Bteleme srecinin hesap verebilirlii, etkinlii ve effafl bundan nemli yarar grmtr. Orta vadeli mali erevenin gelitirilmesi buna rnektir. Geen sene olduu gibi, baz anahtar unsurlar halen eksiktir. Tm vergi idaresi yetkilerinin Gelir daresi Bakanl altnda toplanmas, denetim kapasitesinin glendirilmesi ve standart risk temelli denetim tekniklerinin kullanlmas bu eksikler arasnda yer almakta olup, bunlarn yerine getirilmesi effafl gelitirecek ve yolsuzlukla mcadele abalarna nemli katk salayacaktr. Genel olarak, mali effafln gelitirilmesine ynelik nlemler alnmasna devam edilmitir. Son yllarda, Trkiye gl bir istikrar programn baaryla uygulamtr. imdi, kamu yatrmlarnn arttrlmas, istihdam yaratlmas, yapsal reformlar ve daha iyi eitim yoluyla byme potansiyelinin ykseltilmesine ynelik kalknma stratejisinde yeni bir aamaya gemektedir. Bu, daha yksek byme salanmas arzusu ve fiyat istikrarnn korunmas ve cari an azaltlmas ihtiyac arasnda hassas bir denge gerektirmektedir. Kamu borcunun dzeyi, mali srdrlebilirlik asndan artk nemli bir endie kayna oluturmamakla ve mevcut politika yaps genel anlamda yeterli olmakla birlikte, geni d dengesizlikler dikkate alndnda, makro-ekonomik istikrar oklara kar savunmasz olmaya devam etmektedir.

32

Piyasa Glerinin Etkileimi Baz eksiklikler olmakla birlikte, dzenleyici ve denetleyici kurulularn bamszl genel anlamda korunmutur. Yllardan beri ilk defa, zellikle fiyat serbestisi alannda kayda deer ilerleme salanmtr. Elektrik ve gaz fiyatlar srasyla Ocak ve Haziran 2008 aylarnda, esas maliyetlerin daha iyi yanstlmasn teminen arttrlmtr. Temmuz 2008den bu yana, elektrik fiyatlar otomatik endekslemeye tabidir. Fiyat sbvansiyonlar, 2008 sonuna kadar kamuya ait baz elektrik irketlerinin zelletirilmesi kapsamnda tedricen kaldrlmaktadr. Kontroll fiyatlar tketici fiyat endeksinin toplam tutarnn % 10dan azn oluturmaktadr. Kamuya ait irketlerin fiyatlarn kendilerinin belirlemelerine izin vereceini aklamasna ramen, Hkmet bunlarn rettii rnlerin fiyatlarn belirlemeye devam etmitir. Devlet tarafndan retilen baz kilit rnlerin fiyatlar dzenli aralklarla arttrlmaktadr. Genel olarak, Hkmet bir dizi rnn fiyatlarn yllk bazda belirlemektedir. Belediyeler ekmein sat fiyatna tavan koymaya ve Salk Bakanl ila fiyatlarn kontrol etmeye devam etmektedir. Fiyat artlar iin izinler geleneksel olarak ekonomik olmaktan ziyade siyasi mlahazalara dayanmtr. Kamu kurumlar ve belediyelerin devlete ait enerji irketine yksek denmemi borlar mevcuttur. Fiyat serbestisi nispeten ileri olup, son dnemde ilave ilerleme kaydedilmitir. Buna karlk, Hkmet baz kilit rnlerin fiyatlarn kontrol etmeye devam etmektedir. zelletirme yaplan nemli saydaki operasyonla devam etmekle birlikte, zel sektrn GSYHdeki pay 2008 ortas itibaryla yaklak % 89 ile fazla deimemitir. 2005-2006 yllarndaki zirveden bu yana zelletirmenin hz ok dk oranda azalmtr. Temmuz 2007 ve 2008 ortas arasnda, zelletirme gelirleri yaklak 5 milyar Avro olmutur. nemli zelletirmeleri, Petkim (1.4 milyar Avro), zmir Liman (800 milyon Avro) ve Tekelin (1.2 milyar Avro) satlar ile Trk Telekomdaki hisselerin % 15inin kamuya arz (1.3 milyar Avro) oluturmutur. Sonu olarak, zelletirme alannda nemli ilerleme kaydedilmitir. Pazara Giri ve k Trkiye i ortamnn iyiletirilmesi ve pazara giri ve k nndeki engellerin azaltlmas yolunda aba gstermitir. Bu abalar uluslararas uzmanlarca takdir toplamtr. yeri kayd sreci 2007 ylnda daha da basitletirilmitir. Madencilik sektr dahil, i ve operasyonel lisanslarn daha kolay edinilmesine ynelik mevzuat deiiklikleri gerekletirilmitir. 2007 ylnda yaklak 55.000 yeni irket kurulmu olup, bu 2006 ylna kyasla % 5lik bir arta tekabl etmektedir. Ayn dnemde, yaklak 10.000 irket tasfiye edilmitir. Deniz ulatrmas, sivil havaclk, yer hizmetleri, kara ulatrmas, radyo ve TV yayncl, enerji, muhasebe ve eitim alanlarnda yabanc mlkiyete ynelik sektrel kstlamalar devam etmitir. Yeni lisanslar verilmedii iin, bankaclk ve sermaye piyasalarna giri satn alma ve birlemelerle snrl kalmtr. Genel olarak, pazara giri ve k alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Yasal sistem Mlkiyet haklarnn dzenlenmesi de dahil olmak zere, yeterince iyi ileyen bir yasal sistem birka yldr mevcuttur. Buna karlk, getiimiz yl iinde nemli ilerleme kaydedilmemitir. Bir gayr menkuln kaydedilmesi Trkiyede 6 ilem ve 6 gn gerektirmektedir. Ticari szlemelerin uygulanmas, ortalama 36 ilem ve 420 gn olmak zere, uzun bir sre gerektirmeye devam etmektedir. Ticaret mahkemeleri hakimlerinin

33

uzmanlamas yetersiz grnmekte, bu durum uzun mahkeme srelerine yol amaktadr. Bilirkii sistemi, paralel bir yarg sistemi olarak ilev grmeye devam etmekte, ancak genel kalitenin iyiletirilmesine yardmc olmamaktadr. Anlamazlklarn mahkeme-d zlmesi mekanizmalarnn kullanm dk olmaya devam etmektedir. Yasal ortam pratik snrlamalar yaratmaya ve daha iyi bir i ortamnn salanmasnda engel tekil etmeye devam etmektedir. Mali sektr geliimi Mali sektr 2007 ve 2008 yllarnda dzenli olarak bym ve nemli yabanc yatrm ekmitir. Mali sektrn toplam varlklar 2007 ylnda %18 orannda bym ve 2008in ilk aylarnda benzer bir byme oran yakalamtr. Bu varlklarn %90a yakn bankalara aittir. Bankaclk sektrnn bilanosuyla GSYH arasndaki oran, 2006 ylndaki %66ya nazaran 2007 yl sonu itibaryla neredeyse %68e kmtr. Mevduat ve kredilerin GSYHya oran 2007 ylnda srasyla %3 ve %15 orannda artm olup, bu mali derinlemenin devam ettiine, mali araclk faaliyetlerinin arttna ve tasarrufun daha fazla retken yatrma yneldiine iaret etmektedir. Faiz art oranlarnn % 0,2 seviyesinde kalmasyla, mali derinlemenin etkinlii geen yla gre az da olsa gelimitir. Bankaclk sektr yabanc yatrmclardan yksek ilgi grmtr. Bunun sonucu olarak, yabanc hissedarlarn sektrdeki varlklardaki pay 2007nin ilk aylarndaki %22den 2008in ilk eyreinde %26ya ykselmitir. Borsada ilem gren hisseler dahil, Trk bankaclk sektrnn %45e yakn yabanclarn sahipliindedir. Merkez Bankas, mali sektrdeki gelimelerin daha yakndan izlenmesi ynnde kayda deer abalar gstermitir. Likidite ihtiyalar sklatrlm, zel sektr borcuyla zel sektrn dviz kurlarndaki dalgalanmalardan etkilenmesinin daha iyi izlenmesine ynelik yeni bir alma balatlmtr. Mali raporlar uluslararas mali raporlama standartlaryla uyumlatrlmadndan, yeni Trk Ticaret Kanununun yasalamasndaki gecikme, Merkez Bankasnn risk deerlendirme kapasitesini olumsuz etkilemektedir. Daha genel anlamda, yeni Ticaret Kanununun yasalamas bir nceliktir, zira bu i ortamn nemli lde iyiletirecektir. Bankalarn kar oranlar, Aralk 2007ye uzanan bir yl iinde yaklak te bir orannda nemli iyileme kaydetmitir. Sermaye yeterlilik oranlar 2006 ylndaki % 21,8 oranndan Mart 2008de % 17,3 oranna gerilemitir. Bankaclk sektrndeki younlama getiimiz yln seviyesinde olup, en byk 5 kredi kuruluunun bankaclk sektrndeki pay 2007 yl sonu itibaryla %60tr. Nisan 2008de, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK), zel sektrn byyen dviz borlanmasnn yaratt riski azaltmak iin bankalarn likidite ihtiyalarn arttrmtr. Bankaclk dndaki zel sektrn dvize dayal net borlar Aralk 2007ye uzanan bir yllk sre ierisinde %60 orannda artarak 45 milyar Avroya (GSYHnn %12si) ulamtr. Dvize dayal zel sektr borlarnn bankaclk sektrnn toplam kredileri iindeki pay 2006 ylndaki neredeyse te ikilik orandan 2008in ilk aylarnda %56ya inmitir. 2007-2008 dnemindeki baz istikrarszlklara ramen, mali sektr takdire ayan dayankllk sergilemitir. 3.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi leyen bir piyasa ekonomisinin varl Rapor dneminde makroekonomik istikrar geni anlamda korunmutur. Finans piyasasndaki alkant ve i siyasi gelimeler i ortamna bir miktar belirsizlik getirmi, ancak ayn zamanda ekonominin oklara kar gelimi dayanklln u ana kadar gstermitir. lgili makamlar, irketlerin piyasaya girileri ve almalar nndeki idari engellerin azaltlmas, vergi

34

sisteminin azaltlmas ve basitletirilmesi, vergi idaresinin ve irket ynetiiminin etkinliinin gelitirilmesi ve Devlet teebbslerinin zelletirilmesi suretiyle yatrm ortamn iyiletirmilerdir. nsani ve fiziksel sermaye lgili makamlar, Ulusal Kalknma Plan (2007-2013)nn paras olan eitim reformu programn 2007 ve 2008de uygulamaya devam etmilerdir. Bu programn eitim alannda iki kilit unsuru vardr: modernletirme ve reform. Bir yandan, eitimin talebe yant verme kapasitesini artrmay, dier yandan eitim sistemini glendirmeyi hedeflemektedir. Bu alanda nemli glkler vardr. Trkiyede en iyi renciler iyi performans sergilemektedirler. Ancak, Trk rencilerin byk ounluu ile aralarnda byk bir fark bulunmaktadr. Yksek retimden yararlanma uluslararas standartlara gre dktr. 20-24 ya aras gruptan yaklak % 40 orta dereceli okullarda eitim almtr, ancak okul andaki ocuklarn yaklak % 10u hala ilkokula kaydedilmemitir. Reformlar ve eitime yaplan harcamann artmas, eitime katlm zerinde olumlu etki yapmaktadr. 2007 ylnda okullara kayt oran eitimin her dzeyinde, zellikle kz renciler iin artm olmakla birlikte sorunlar devam etmektedir. Byk lde tarm sektrnden uzaklalmasndan ve yetersiz eitimden kaynaklanan, igc piyasalarndaki arz ve talep gleri arasndaki uyumsuzluun dzeltilmesinde az ilerleme kaydedilmitir. sizlik sigortasndan yararlanabilecek nfusun kapsam, bu alandaki sk seim artlar nedeniyle snrldr. 2008 Mays aynda Hkmet, genlerin, kadnlarn ve zrllerin istihdam edilmesine dair tevikler ieren bir istihdam paketi kabul etmitir. Paket, kaytl istihdam zerinde caydrc etkisi bulunan mali olmayan ykleri ve sosyal gvenlik katklarn azaltmay hedeflemektedir. Paket zellikle, yukarda belirtilen kategorilerde yeni istihdam edilen kiiler iin be yllna istihdam maliyetlerini drmektedir. Ancak Paket, istihdam yaratlmasn karmaklatran, iten karma tazminat gibi ok yksek sigorta demeleri gibi dier engelleri etkilememektedir. Trkiye Kurumu, kurumsal kapasitesini ve i arayanlara sunulan hizmetleri gelitirmeye ynelik abalara devam etmitir. Trkiye, 2008i kaytd istihdamla mcadele yl olarak ilan etmitir. Genel olarak, igc piyasasnda glkler devam etmekle birlikte, byk lde yeterli bir takm reformlar gndeme getirilmitir. ve d yatrm salkldr. 2007de ve 2008in ilk yarsnda zel gayrisafi sabit sermaye oluumu % 5 bymtr. zel sermaye oluumu nominal GSYHnin yaklak % 17sine erimitir. Dorudan yabanc sermaye girileri 2007de GSYHnin % 3ne ve 2008in ilk yarsnda % 2sine dmtr. Dorudan yabanc sermaye giriinin yaklak % 80i hisse senedi yatrmlar ve % 20si gayrimenkul almlardr. Sonu olarak, dorudan yabanc sermaye stoku 53,7 milyar Avroda kalm olup (GSYHnin yaklak % 15i), bunun drtte biri 2007 sermaye girilerinden kaynaklanmaktadr. 2007deki hisse senedi yatrmlarnn ounluu mali hizmetler (% 60) ve retim (% 20) alannda olmutur. Yatrm bymesi ok yksek dzeylerinden bir miktar gerilemitir. Uzun yllar altyap yatrmlar, kamu maliyesinin glendirilmesi ve dk ncelikli harcamalarn kslamamas nedeniyle engellenmitir. Yetersiz altyap ekonomik faaliyetleri artan oranda etkilemektedir. Bu nedenle Hkmet, Gneydou Anadolu Blgesinde 20082012 yllar arasnda altyap yatrmlar iin 17 milyar YTLyi (8,7 milyar Avro) serbest brakmay hedefleyen bir harcama program kabul etmitir. Buna ek olarak, hzla artan elektrik tketimine (geen be ylda yllk ortalama % 7) yetiebilmek amacyla ilave enerji

35

retim kapasitesi planlanmaktadr. Yeni Hkmetin giriimleri altyap yatrmlarn artrmay hedeflemektedir. Ayrca, Avrupa Yeniden mar ve Kalknma Bankas (AYKB) hissedarlar, ksa sre nce Bankann Trkiyede faaliyette bulunmas kararn almlardr. Bu karar, Komisyon ve ABli hissedarlar tarafndan desteklenmitir. AYKBnin destei, Trkiyenin daha ileri dzeyde kalknmasna ve reform programna katkda bulunacaktr. AYKB, kk iletmelerin gelimesini tevik etmek, Trk Hkmetinin zelletirme programn desteklemek ve kamu hizmetlerini zel sektr finansmanndan ve bilgisinden faydalandrmak suretiyle, daha ak ve giriimci bir ekonominin gelimesine destek olabilecektir. Sektr ve iletme yaps stihdamda tarmn pay 2007 ylnda bir puan azalarak % 26,5a dmtr. Yaratlan istihdamn ounluu hizmet sektrndedir. Toplam igcnde hizmetlerin pay % 48e kmtr. Sanayi ve inaat sektrlerinde istihdam kabaca srasyla % 20 ve % 6 olarak gereklemitir. Tarmn GSYH iindeki greceli bykl 2006da % 8,3den 2007de % 7,7ye dmtr. Sanayi sektrnn (inaat dahil) katks istikrarl ekilde kabaca % 31de kalm, hizmetler ulusal gelirin % 60n oluturmutur. Tarmdan hizmetlere sektrel kayma devam etmitir. KOBler Trkiyedeki tm giriimlerin % 99una ve toplam istihdamn % 77sine tekabl etmektedir. Ancak, KOBlerin sermaye yatrm (toplamn % 38i), katma deer (% 26,5), ihracat (% 10) ve banka kredisi (% 5) oranlar dk igc retkenliine, mali kaynaklara yetersiz eriime ve d pazarlara girite engellere iaret etmektedir. Bata KOBler olmak zere tm i sektrlerinde kaytdlk yaygndr. Kk giriimler yetersiz ynetim kapasitesi ve piyasalarda artan rekabetle mcadele edebilmek iin gerekli olan bilgi birikiminden yoksun olmann skntsn ekmektedirler. zetle, KOBlerin mali kaynaklara ve bilgiye yetersiz eriimleri devam etmekte ve ounlukla gri ekonomide faaliyet gstermektedirler. Telekomnikasyon gibi baz alanlarda yeniden yaplandrma zelletirmeyle desteklenmitir. Mevcut temel sorunlarn apraz sbvansiyonlar ve geni apl datm kayplarna ilikin olduu enerji sektrnde yeniden yaplandrma ve zelletirmeye hazrlk alanlarnda ilerleme kaydedilmitir. zel sektrde, gl retkenliin getirileri yeniden yaplandrma srecinin geni lde baarl olduunu gstermektedir. Genel olarak, ekonominin yapsal dnm sreci, bata zelletirme alannda olmak zere greceli olarak iyi lde ilerlemitir. Devletin Rekabete Etkisi Yeni Trk Ticaret Kanunu henz yasalamam olmasna ramen, zel sektrde effaflk gelimi ve muhasebe standartlarnda ilerleme salanmtr. Sapmann azaltlmas iin devlet yardmlarnn ve destekleme politikalarnn effaf biimde izlenmesindeki eksiklik, ekonomideki rekabet ve rekabet edebilme gc zerinde ters ynde etki yapmaktadr. Kamu almlar politikalar mevzuattaki istisnalardan olumsuz etkilenmeye devam etmektedir. Buna ek olarak, sektrel kanunlarla, bu alandaki Kanunun kapsamn daha da snrlayan istisnalar getirilmitir. Genel olarak, Devletin piyasalardaki etkin rol daha da azaltlmakla birlikte, Devlet mdahalesi rekabeti ve rekabet edebilme gcn nemli lde etkilemeye devam etmektedir.

36

AByle Ekonomik Btnleme Trkiyenin ticarette da akl dk bir oranda artmtr. 2007de mal ve hizmetlerin ihracat ve ithalatnn GSYHye oran % 60a tekabl etmitir. ABye yaplan ihracatn pay kk bir artla 2006da % 56dan 2007de % 56,4e ykselmitir. Toplam ithalat iinde ABden ithalatn pay % 42,6dan % 40,4e dmtr. Bunun temel sebebi, Trkiyenin neredeyse sadece AB yesi olmayan lkelerden ithal ettii enerjinin faturasnn ykselmesidir. AB lkelerinden yatrmclar, daha dk hzla olsa da, Trkiyede arlkl olarak yatrm yapmaya devam etmilerdir. Kaytlara geen dorudan yabanc sermaye giriinin AB lkelerinden kaynaklanan pay 2006da % 82 iken, bu oran 2007de yaklak te ikiye dmtr. 2008in ilk eyreinde, ABden kaynaklanan dorudan yabanc sermaye aknn pay daha da derek % 53 olmutur. 2007de, kii bana GSYH, AB-27 ortalamasnn % 43,3 olarak gereklemitir. AB Trkiyenin en byk ticaret ve yatrm orta olmaya devam etmektedir. 4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE Bu blm Trkiyenin yelik ykmllklerini stlenebilme yeteneini incelemektedir. Bu ykmllkler, antlamalar, ikincil mevzuat ve AB politikalarnda ifadesini bulan AB mktesebatndan olumaktadr. Blm, Trkiyenin mktesebat uygulamaya ilikin idari kapasitesini de analiz etmektedir. Analiz, 33 mktesebat faslnn listesi dorultusunda yaplandrlmtr. Her blmde, Komisyonun deerlendirmesi, kaydedilen ilerlemeyi kapsamakta ve lkenin genel hazrlk dzeyini zetlemektedir. 4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam Mallarn serbest dolamna uygulanan genel ilkeler alannda uyumda bir miktar ilerleme olmutur. 2008de uygulanabilir olan D Ticarette Standardizasyon Teblii, ithalatta uygunluk deerlendirmesine tabi ve 2007de 150 olan eyalarn saysn daha da azaltarak 100e indirmitir. lk defa 2008 ylnn banda 20 adet d ticarette standardizasyon teblii hep birlikte yaymlanmtr. Szkonusu tebliler, Trkiyeye ithalatta gerekli standardizasyon ve lisanslandrma zorunluluklarnn toplu olarak grlebilmelerini salam, ayrca ithalat kontrollerinin ve lisanslandrmann be ayr kamu kurumu tarafndan yapld bir ortamda ticaret yapanlara da yardmc olmutur. Gaz aletleri, basnl ekipman bataryalar ve bataryalarda kullanlan kimyasallarda zorunlu standartlar kaldrlmtr. lke olarak, ABde serbest dolamda olan ve e, E, veya CE uygunluk iareti tayan rnler, uygunluk deerlendirme usullerinden muaf tutulmaktadr. Ancak, zellikle, yasal metroloji, ila malzemeleri, kimyasallar ve gda maddeleri gibi eski yaklam direktiflerinin geerli olduu alanlarda ticarete teknik engeller, hala mevcuttur. Trkiye karlkl tanma ilkesini uygulamadndan dzenlenmemi alandaki rnlerin serbest dolamna snrlamalar getirmektedir. Eski, yenilenmi veya defolu olduu dnlen mallar ve ikinci el motorlu tatlar iin lisans gerekmektedir. Yatay nlemler konusunda, standardizasyon alannda ilerleme salanmtr. Trk Standartlar Enstitsnn (TSE) Avrupa standartlarn kabul etme ynndeki hz artmtr. TSE bugne kadar Avrupa Standartlar Komitesinin (CEN) 11 048 standardn, Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesinin (CENELEC) 3725 standardn ve Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Enstitsnn (ETSI) 336 standardn kabul etmitir. EN standartlarna genel uyum oran geen yl %90n zerinden bu yl %97.4e kmtr. TSEnin yeniden

37

yaplanmas devam etmi, ayr bir standart hazrlama merkezi, 89 operasyonel komite oluturulmak ve grevleri arasnda net bir ayrm yaplmak suretiyle glendirilmitir. Ancak, CEN ve CENELECin tam yesi olunmas erevesindeki ykmllklerle uyumlu TSEnin yeni yapsn yanstacak gzden geirilmi bir kanun henz kabul edilmemitir. Uygunluk deerlendirmesi balamnda, Onaylanm Kurulular ile ilgili ilave ilerleme salanmtr. Bu erevede, alt Trk kuruluu grevlendirilmi bulunmakta ve asansrler, gaz yakt yakan ekipmanlar, inaat rnleri (imento) ve basn ekipmanlar alanlar ile gezi amal tekne alannda faaliyet gstermektedirler. Akreditasyon alannda ilave ilerleme kaydedilmitir. Avrupa Akreditasyon birliinin (EA) geen yl imzalanan drt ok tarafl anlamasnn ardndan, Trk Akreditasyon Kurumunun (TURKAK) rn ve kii sertifikasyonu alanlarndaki EA deerlendirme sonular olumlu kmtr. TURKAK, Uluslararas Akreditasyon Forumuna (IAF) yedir ve Uluslararas Laboratuar Akreditasyon birlii (ILAC) ile bir karlkl tanma anlamasna sahiptir. TURKAKn akreditasyon says geen yla gre %13 orannda artm ve 246ya ulamtr. TURKAK, tayin edici Bakanlklar ile imzalad protokoln ardndan iyi laboratuar uygulamalar alannda gzetim makam olmutur. TURKAKn yapsnn Avrupa akreditasyon sistemi ile daha da uyumlu hale getirilmesine ynelik gzden geirilmi kanun henz kabul edilmemitir. Metroloji alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Model tescil nlemleri ve lme aralar alannda deitirme ynetmelii kabul edilmi ve 6 Kasm 2007 tarihli Resmi Gazetede yaymlanmtr. lme aralar ithalat ncesinde kurulmasna ihtiya duyulan servis istasyonlarnn karlamas beklenen koullarn fazlal nedeniyle sorunlu bir alan olmaya devam etmektedir. Trkiye halihazrda ilgili AB Direktifi dorultusunda lme aralarnn ilk dorulamas iin halihazrda kendi TR iaretini kullanabilmektedir. Piyasa gzetimi konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Telekomnikasyon otoriteleri, Salk Bakanl ile Sanayi ve Ticaret Bakanl dahil olmak zere baz kamu kurumlar piyasa gzetim sistemlerinin ilke ve yntemleri zerinde gzden geirilmi ynetmelikler yaymlamlardr. Telekomnikasyon otoriteleri ve Salk Bakanl bakmndan yaplan dzenlemeler nceki metinlere aklk kazandran dk nemde dzenlemelerdir. Sanayi ve Ticaret Bakanlnn yeni ynetmelii 2003 metninin yerini almtr ve mfettilerin nitelikleri ve eitimleri konusunda dzenlemelere yer vermektedir. Ayn zamanda tek tefti rapor ablonu da iermekte ve piyasa gzetim ilkelerine ynelik blmler, uygulanacak nlemleri, yetki, ykmllk ve egdm de kapsamaktadr. D Ticaret Mstearl piyasa gzetiminin temellerini tekil eden rnlerin teknik yasal dzenlemesine ilikin ereve Kanununun ihlal edilmesi halinde uygulanacak idari cezay 2008 ylnda %7 orannda arttrmtr. Kanun 2002 ylnda yaymlandndan bu yana cezalar hemen hemen 3 kat artrlmtr. Bununla beraber ilgili Bakanlklar tarafndan uygulanan yaptrmlar ve cezalar konusunda gvenilebilir veriler mevcut deildir. Sanayi ve Ticaret Bakanl, Salk Bakanl ve Bayndrlk ve Iskn Bakanlnn ilgili personelinin becerileri nemli lde artrlmtr. Sanayi ve Ticaret Bakanl ve Salk Bakanl 2007 ylnda, piyasa gzetim faaliyetlerini 2006 ylna gre nemli lde artrmlardr. Bununla beraber, piyasa gzetimi iin tahsis edilen operasyonel bteler ok dktr. Genel olarak lkenin bykl dikkate alndnda grnrlk salanmas ve risk deerlendirme ilkeleri erevesinde daha youn piyasa gzetimi yaplmasna ihtiya vardr. Edinilen bilginin faydalarnn korunabilmesi bakmndan srekli eitimin kurumsallatrlmas gerekmektedir. Ortak bir veri toplama yntemine hala ulalamamtr. Gzetim kurumlar arasnda egdm, otomatik bilgi

38

deiimi dahil olmak zere, sorunlu olmaya devam etmektedir. Piyasa gzetiminin gerekten etkin klnmas iin tketici hareketi desteklenmelidir. Yatay tedbirlerin uyumu ileri dzeydedir. Ancak, piyasa gzetiminin etkin uygulanmas, standardizasyon ve akreditasyona ilikin nihai yasal deiikliklerin kabul edilmesi ve yasal metroloji alannda uyum gecikmektedir. Eski yaklamla kabul edilen rn mevzuat uyumu ileri dzeydedir. Motorlu tatlar konusunda yeni yasal dzenlemeler yaplmak ve mevcutlarda deiiklikler gerekletirmek suretiyle daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Sanayi ve Ticaret Bakanl, tarmsal ve ormanclk traktrleri, bunlarn treylerleri ve dier deitirilebilir ekme makinelerinin tip onay konusunda uyumlatrma ynetmelii yaymlamtr. Salk Bakanl, insanlarn kullanmna ynelik ilalarn etiketlendirilmesi ve n-paketlemesi, ayrca, ilalarn fiyatlandrlmas konularnda deiiklik yapan mevzuat yaymlamtr. Bakanlk sahte rnlerle mcadele etmek iin ila izleme sistemi balatmtr. Dzenleyici veri korunmas ve 1 Ocak 2005 tarihinden nce pazarlama izni verilen jenerik ilalar iin izin verme sistemi konularndaki sorun halen zmlenmemitir. thalat izni srecinin Ttn ve Alkoll ki Piyasas Dzenleme Kurumu tarafndan bildirim gerekliliine evrilmesinin ardndan alkoll iecekler iin ifte ithal lisans gereklilii sona ermitir. Tarm Bakanlnn kontrol sertifikas ve zorunlu numune talebi kayg nedeni olmaya devam etmektedir. Yeni ve kresel yaklam rn mevzuat alannda uyum esasen ilerlemi bulunduundan snrl ilerleme kaydedilmitir. Getiimiz yl dorulanan yirmi direktifin ardndan Raporlama dneminde drt direktifin daha tam uyumu dorulanmtr. Sanayi ve Ticaret Bakanl gzen geirilmi elektromanyetik uyumluluk direktifini aktarmtr. Yeni Ynetmelik Aralk 2009da yrrle girecektir. Sanayi ve Ticaret Bakanl ayrca, gazl veya sv yaktlarla kullanlan yeni scak su kaynatclar iin etkinlik talepleri direktifini de aktarmtr. Gezi amal teknelerin uyumlatrlm standartlar 2007 Ekim aynda yaymlanmtr. Baz fitlatlar ieren ve ocuklarn azlarna almalar iin yaplm oyuncak ve ocuk bakm malzemelerine ilikin mevzuatta deiiklikler yaplmtr. Yeni hkmler 2005/84/EC Direktifini aktarmaktadr. Usule ilikin nlemler konusunda rapor edilecek gelime bulunmamaktadr. 339/93 sayl Ynetmelik ile uyum salayacak hkmler kabul edilmemitir. Bununla birlikte, D Ticaret Mstearl D Ticaret Teblilerinin Standardizasyonu temelinde, radyo ve telekomnikasyon terminal ekipman, oyuncaklar, kiisel korunma ekipman, inaat rnleri, piller ve tbbi cihazlar konusunda direktifleri uygulamaktadr. CE iareti tayan ve Trkiyeye nc lkelerden giren rnler, ithalat srasnda TSE tarafndan kontrole tabi tutulmaktadr. Kltrel mallar ve ateli silahlar konusunda ilerleme yoktur. Uyumlatrlmam alanda ilerleme yoktur. Bu fasl iin kilit unsur olan karlkl tanma ilkesi henz Trk ticaret dzenlemelerine girmemitir. Mallarn Serbest Dolam fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr.

39

Sonu Bu faslda bir miktar ilerleme olmutur. Piyasa gzetimi ve yasal metroloji dnda rn mevzuat uyumu ve yatay nlemler konularnda ilerleme olmutur. Grnrlk salanmas ve risk deerlendirme ilkeleri dikkate alnarak etkin piyasa gzetim faaliyetlerine ve gzetim kurumlar arasnda egdme ihtiya vardr. Bu fasl iin, kalan ithalat lisanslarnn belirlenmesi ve kaldrlmas, kullanlm motorlu aralarn ithalatna getirilen snrlamalar, karlkl tanma ilkesinin, Trk mevzuatna sokulmas gibi baz anahtar hususlar ve eczaclk rnleri iin dzenleyici veri korunmasnn uygulanmas ile balantl geici konular zm beklemektedir. 4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam gc piyasasna eriim alannda, ulusal ve uluslararas projelerde alan kiiler dhil olmak zere baz alanlar alma izni alma zorunluluu dnda brakan ve bu izinleri alma prosedrn kolaylatran, yabanclar iin alma izinleri konusundaki yasa veto edilmitir ve halihazrda Meclistedir. Trkiye Kurumunun kapasitesini arttrma ynndeki abalar devam etmitir. Bu zellikle bilgi teknolojileri altyaps ve elektronik ortamda i bulma hizmetlerine izin veren eitime ynelik olmutur. EURES (Avrupa stihdam Hizmetleri) ana katilim hazrlklar iin ilave abalar gerekmektedir. Sosyal gvenlik sistemlerinin egdm konusunda Topluluk mevzuatna gre yetkili kurum olan Sosyal Gvenlik Kurumunun idari kapasitesinin oluturulmas ynndeki abalar devam etmitir. Merkez ve tara tekilatnda orta ve st dzey yneticilerin atanmas Sosyal Gvenlik Kurumunun glendirilmesine katkda bulunmutur. lelerde hizmet srecinin tmnn tek bir elden yrtecek sosyal gvenlik merkezleri kurulmas abalar devam etmektedir. Avrupa salk sigortas kart uygulamasna ynelik hazrlklarda ilerleme olmamtr. Sonu Genel olarak, snrl bir ilerleme olmutur. Uyum balang aamasndadr. dari kapasitenin daha da glendirilmesi gerekmektedir. 4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunumu Serbestisi kurma hakk ve hizmet sunumu serbestisi konularnda snrl ilerleme kaydedilmitir. kurma zgrl konusunda Trkiye henz Katlm Ortakl Belgesinde talep edildii zere detayl bir uyum stratejisi sunmamtr. Cinsiyet, milliyet ve ikamet zorunluluu ve ayn zamanda orantsz dil ve rnein eczaclar iin geerli olan bir ofis kural gibi dier zorunluluklar mktesebatla uyumsuz olmaya devam etmektedir. Snr tesi hizmet sunumu serbestisi konusunda yeni gelime olmamtr. Bu alanda kayt, lisans ve yetkilendirme zorunluluu mktesebat ile uyumsuz olmaya devam etmektedir. Halen, bir ye lkede kurulmu bulunan firmalar iin zel tescil ve yetkilendirme gereklilikleri bulunmaktadr. Ayn durum gerekli alma ve ikametgh izinleri almak iin

40

belli zorunluluklar yerine getirmek durumundaki hizmet salayclar iin de geerlidir. kurma hakk ve hizmet sunumu serbestisinin uygulanmasna ilikin engellerin tespitine dair alma henz balatlmamtr. Bu ama iin ihtiya duyulan yapnn tesis edilmesi iin adm atlmamtr. kurma ve hizmetler alannda uyum erken bir aamadadr. Posta hizmetleri alannda bir ilerleme kaydedilmemitir. Arlk snrlarna baklmakszn yasal tekel (rezerve alan) hala btnyle mevcuttur. Mktesebatn gerektirdii bamsz dzenleyici kurum bulunmamaktadr. Rezerve ve rezerve olmayan hizmetler iin gerekli muhasebe yntemi ve hesaplarn ayrm alannda muhasebe sisteminde hala effaflk salanamamtr. Mesleki niteliklerin karlkl tannmas alannda bir miktar gelime kaydedilmitir. 2005/36 sayl direktif ile uyum salanmas amacyla, dzenlenmi meslekler (tp, hemirelik, ebelik, diilik, veteriner hekimlik, eczaclk ve mimarlk) iin asgari eitim gerekliliklerinin uyumuna dair ynetmelik kabul edilmi ve Resmi Gazetede yaymlanmtr. Mesleki Nitelikler Kurumu, personel alm ile personel ve alma yntemlerine ilikin eitli ynetmeliklerin kabul edilmesi dahil olmak zere, faal hale gelme dorultusunda ilave admlar atmtr. Bu durum, kurumun kendi sorumluluk sahasna giren meslekler konusunda ksa srede standartlar gelitirmesine imkan salamaldr. Ancak, karlkl tanma ilkesi, dzenlenmi baz mesleklere hala uygulanmakla birlikte otomatik tanma mktesebat uyarnca genel kuraldr. Vatandalk ve dil kriterlerine dayanan eitli gereklilikler devam etmektedir. Ebelik alannda cinsiyete dayal ayrmclk da srmektedir. Ksa bir sre nce kabul edilen hemirelere ilikin kanunda ebelik mesleine yaplan atfa ramen, erkek renciler ebelik okullarna gitme hakkna hala sahip deildir. Mesleki ve akademik niteliklerin ayrt edici ekilde tannmasna imkan salayan bir prosedr oluturulmam olup, mevcut idari yaplar sadece akademik dzeyde yabanc niteliklerin tannmasna imkan vermektedir. Trkiyenin hala mesleki niteliklerin tannmasna dair 2005/36 sayl direktifin uygulanmasnn bir paras olarak bir temas noktas belirlemesi gerekmektedir. Kurma Hakk ve Hizmet Sunumu Serbestisi fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Sonu Hizmetler ve i kurma alannda uyum hala erken bir aamadadr. Posta hizmetleri alannda temel yasal almann hala balatlmas gerekmektedir. Mesleki niteliklerin karlkl tannmas alannda Topluluk hukuku ile uyum yava ama dzenli biimde ilerlemektedir. 4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam Sermaye hareketleri ve demeler alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sektrel rgt kapsamnda mteri ikayetleri iin mahkeme d bir ihtilaf zm mekanizmas (Mteri ikayetleri iin Hakemlik Heyeti) oluturulmutur. Bu birimin bamsz karar alabileceini gstermesi gerekmektedir. Tahviller, tahviller dndaki aralar ve yabanc para birimleri alannda ilemler konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sermaye Piyasas Kurulu, emeklilik fonlarnn yabanc tahvillerle yatrmlarndaki azami snr kaldrmtr. Kurul

41

ayrca, emeklilik fonlarnn kurulmas ve faaliyetlerine ilikin ilkeler hakkndaki ynetmelikte deiiklik yapmak suretiyle, zel emeklilik fonlarnn Trk Hkmetinin borlanma aralarna yatrmnda asgari gereklilii kaldrmtr. Bakanlar Kurulu, Trk Lirasnn deerini korumaya ilikin mevzuatta deiiklik yapm ve baz kstlamalar kaldrmtr. Bu deiikliin ardndan, Trkiyede ikamet edenler, dier lkelerde yetkili klnan kurumlardan yabanc para birimi almaya ve bu kurumlara yabanc para birimi satmaya hak kazanmtr. Bu deiiklik Trkiyede ikamet edenlere yurtdndan tahviller (rnein vadeli ilemler) dndaki sermaye piyasas aralarn satn alma hakk da vermektedir. hracat gelirinin artk Trk lirasna evrilmesine gerek bulunmamaktadr. Kararname, Hazineden sorumlu Bakanla, dier kurumlara Trkiyede yabanc para birimi ilemi yapma ve yurtdna yabanc para birimiyle bor yetkisi verme hakk getirmektedir. Ancak, Trkiye tarafndan makroekonomik etkileri olabilecei deerlendirilen darya ynelik belirli nemli sermaye hareketlerinde (rnein Trkiyede ikamet edenlere yabanc tketici ve gayrimenkul kredilerinde) bakiye kambiyo kontrolleri muhafaza edilmektedir. Yabanclar tarafndan gayrimenkul alm alanndaki Trk mevzuat Avrupa Topluluunun kuruluuna ilikin anlamann 56.maddesi ile btnyle uyumlu deildir. Yabanc gerek ve tzel kiilerce (dier lkelerde kurulmu olan) gayrimenkul alm Tapu Kanunu ile dzenlenmitir. Yabanc sermaye irketleri (Trkiyede kurulmu olan) gayrimenkul almnda Dorudan Yabanc Yatrm Kanunu ile dzenlenen farkl dzenlemelere tabidir. Ocak 2008de Anayasa Mahkemesi Tapu Kanununun yabanc gerek ve tzel kiilerce gayrimenkul almna dair baz hkmlerini iptal etmitir. Nisan 2006da ayn mahkeme Dorudan Yabanc Yatrm Kanununun yabanc sermaye irketlerince gayrimenkul almna dair baz maddelerini iptal etmitir. Yasal boluu doldurmak iin TBMM Temmuz 2008de Tapu Kanununda deiiklik yapan bir kanun kabul etmitir. Yeni kanun, mahkemenin yukarda kaytl kararlarnda ifade ettii grleri dikkate almakta ve yabanc gerek ve tzel kiiler ve yabanc sermaye irketlerinin gayrimenkul almna dair dzenlemeleri belirlemektedir. Yeni kanuna gre, yabanc gerek kiiler ikamet veya i amacyla belirli alan snrlamalarna tabi olarak gayrimenkul alabilmekte, Dorudan Yabanc Yatrm Kanununa gre kurulan yabanc sermaye irketleri, irket mukavelesinde kaytl olan faaliyetleri dorultusunda i yapmak amacyla Trkiyede gayrimenkul alabilmektedir. Yabanc sermaye irketleri, hissedarlarnn vatandal gzetilmeksizin hukuki adan Trk irketleri olarak deerlendirilmektedir. Yetkili makamlar ayrca gayrimenkul almnda yabanc sermaye irketlerinin Genelkurmay Bakanl ve l Valiliinin onayn almasn gerektiren bir uygulama ynetmelii yaymlamtr. AB kaynakl dorudan yabanc yatrma ynelik kstlamalar, deniz ulatrmas, sivil havaclk, yer hizmetleri, karayolu ulatrmas, radyo ve TV yayncl, enerji, muhasebecilik ve eitim gibi ok sayda sektrde devam etmektedir. Baz kstlamalar Trkiyenin ilgili AB sektrel politikalarna (zellikle ulatrma alannda) katlmna baldr. Bugne kadar szkonusu eitli sektrlerde sermayenin serbest dolam alannda az somut ilerleme kaydedilmitir. Katlm Ortakl Belgesinde belirtildii zere, Trkiyenin demeler sistemi mevzuatn mktesebatla daha fazla uyumlu hale getirmesi gerekmektedir. Kara para aklama ile mcadele alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sutan edinilen gelirlerin aklanmasnn nlenmesine dair kanunu tamamlayan baz uygulama ynetmelikleri yrrle girmitir. Szkonusu uygulama ynetmelikleri, terrizmin finansmanna ilikin pheli ilemlerin rapor edilmesi, mteri dikkati, zorunlu taraflarn avukat ve muhasebecilere

42

geniletilmesi, gerekli durumlarda basitletirilmi mteri tanmlama nlemleri ve Mali Sularla Mcadele Koordinasyon Kurulunun alma ilkeleri ve prosedrlerine ilikindir. Trkiye, su gelirlerinin aklanmas ve terrizmin finansman sonucunda sua bulaanlarn, dviz brolar, yatrm fonlar, sermaye piyasas komisyonculuu, deerli maden komisyonculuu ve gayrimenkul yatrm ortaklklarnda kurucu, ortak veya ynetici olmalarn yasaklayan ok sayda yasal deiikliler yapmtr. Trkiye, bilgi deiimi konusunda be lkeyle (Endonezya, sve, Portekiz, Moolistan ve Afganistan) Mutabakat Muhtras imzalamtr. Terrizmin finansmanyla mcadele amacyla Mali Sular Aratrma Kurulunda (MASAK) zel bir birim kurulmutur. pheli ilemlerin ve terrizmin finansmannn rapor edilmesine ilikin genel bir tebli kabul edilmitir. Mteri dikkatine dair nlemler dahil olmak zere su gelirlerinin aklanmas ve terrizmin finansmannn nlenmesine ynelik nlemler ieren bir ynetmelik kabul edilmitir. MASAKa bildirilen pheli ilemlerin says, ou bankaclk sektr kaynakl olarak 2006da 1140tan 2007de 2946ye ykselmitir. 2006da 39 dosyayla karlatrldnda 2007de 43 dosya MASAK tarafndan savcla iletilmitir. 2006da 27 dosya ile karlatrldnda, bunlardan 22si 2007de dava almasyla sonulanmtr. Ancak mahkumiyet, msadere ve malvarlnn dondurulmas bugne kadar nadiren gereklemitir. Etkili icra yetenei ve uygulama mekanizmalarnn eksiklii endie nedenidir. MASAK, banka personeli, hakim ve savclar, maliye ve vergi mfettileri, zorunlu taraflar ve dier icra makamlarna eitim vermitir. Ancak, MASAKn kaynaklar hala yetersizdir ve adli ve icra makamlarnn yetenekleri yeterli grlmemektedir. Trkiye, sutan edinilen gelirlerin aklanmas, aranmas, haczi ve msaderesine ve terrizmin finansmanna ilikin Avrupa Konseyi Szlemesini (2005) hala onaylamamtr. Mali Eylem Grev Gcnn (MEGG) nc gzden geirme raporunda belirlenen eksiklikler ubat 2009daki MEGG toplantsnda ele alnacaktr. Bunlarn hala laykyla ele alnmas gerekmektedir. Genel olarak, Trkiye kara para aklama ve terrizmin finansman ile mcadele alannda mktesebata uyum konusunda daha da ilerleme kaydetmitir. Sonu Bu faslda muntazam olmamakla birlikte bir miktar ilerleme kaydedilmitir. zel emeklilik fonlarnn yabanc tahvillerde yatrmlarna dair azami snr kaldrlmtr. hracat gelirlerinin kullanm ve yabanc para birimi ilemlerindeki kstlamalar kaldrlmtr. Sermayenin serbest dolamna dair kstlamalar ekonominin eitli sektrlerinde devam etmektedir. Parlamento, yabanc gerek ve tzel kiiler ve yabanc sermaye irketlerinin gayrmenkul almn dzenleyen bir yasa deiiklii yapmtr. Trkiye, kara para aklama ile mcadele alanndaki mktesebatla uyumda daha da ilerleme salamtr. Yeni uygulama ynetmelikleri ve tebliler kabul edilmi ve bildirilen pheli ilemlerin says nemli miktarda artmtr. Trkiyenin bu alandaki uyumu srdrmesi gerekmektedir. 4.5 Fasl 5: Kamu almlar Genel ilkeler alannda ilerleme olmamtr. Yerli teklif sahipleri iin % 15 oranndaki fiyat avantaj hala mevzuatta yer almaktadr. Ancak, nceki yla oranla bundan daha az yararlanlmtr. (2006daki % 8 ile karlatrldnda 2007de toplam ihale deerinin %1,5u) zellikle derneklere ilikin kanunlarda, 2010 kltr bakenti olarak stanbul

43

hakknda ve tank koruma alanlarnda kamu almlar kanunundan baz ilave derogasyonlar kabul edilmitir. Elektrik Piyasas Kanunundaki deiiklik kamu almlar kanununa bir dier derogasyonu getirmitir. Bu tr derogasyonlar kamu ihalelerinde rekabetilii ve etkinlii azaltmaktadr. Kamu ihalelerinin verilmesinde az ilerleme salanmtr. hale prosedrlerine olduka yksek katlm oran, kamu ihalelerine ilikin bilgilere internet yolu dahil geni olarak eriildiini gstermektedir. Ancak, Trk kamu alm mevzuat eitli alardan mktesebattan farkl olmaya devam etmektedir. 2007deki yasal deiiklik, sadece salk sektrnde uygulanmak zere ereve anlama kavramn getirmitir. Kamu hizmet kurumlar klasik kamu alm prosedrlerine bal olmay srdrmektedir. mtiyazlarn verilmesi ve kamu zel ortaklklar iin uyumlu bir yasal ereve bulunmamaktadr. 2008 eikleri ve almlar iin belirlenen mali limitler AT seviyelerinin stndedir. Kamu hale Kurumu ve Devlet Planlama Tekilat, nemli idari kapasiteye sahiptir. Ancak, Devlet Planlama Tekilat personelinin mktesebat hakkndaki bilinci glendirilmelidir. Kamu hale Kurumunda grevlerde uzmanlama ve personelin yetenekleri artrlmaldr. Kurumsal yap bakmndan, Trkiye, imtiyazlar ve kamu almlar politikas (PPPler) dahil, Katlm Ortakl Belgesinde bir ncelik olan kamu almlar politikasnda koordinatr olarak Maliye Bakanln grevlendirmitir. 2008de yasal hazrlklarn daha iyi koordinasyonuna imkan veren bu kararn olumlu etkileri olmutur. Kanuni yollar direktifine uyumda herhangi bir ilerleme salanmamtr. Memnun olmayanlarca yaplan ikayetlerin says, verilen ihalelerin tmnn sadece % 3n temsil edecek ekilde, 2003te yaklak 900den 2007de 4000in zerine karak son yllarda artmtr. Gzden geirme prosedr uzun srmekte ve davalarn ylmasyla sonulanmaktadr. Sonu Bu faslda bir miktar snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye kamu almlar alanndaki nceliklerini ele almaya balamtr ve bunu yapacak kapasitesi mevcuttur. Kamu almlarnda genel politika koordinatr olarak Maliye Bakanlnn grevlendirilmesi olumlu bir gelimedir. Bakanlk, kamu almlar alannda uyumlu bir politika gelitirmeyi salamal ve bunun uygulanmasn idare etmelidir. Trkiyenin mktesebata uyum salamas iin, bunun, yasal uyum asndan gerekli reformlar ve kurumsal kapasite inasna ilikin kapsaml bir strateji ile desteklenmesi gerekmektedir. Kamu ihalelerinde rekabet ve etkinlii azaltc etkisi olan genel hkmlere dair derogasyonlardan kanlmas gerekmektedir. 4.6. Fasl 6: irketler Hukuku irketler hukuku alannda nemli bir gelime kaydedilmemitir. Trk Ticaret Kanunu (TTK) ve TTKnun yrrle girmesi ve uygulanmas hakkndaki kanun henz kabul edilmemitir. TTKnun baz hkmleri mktesebatla btnyle uyumlu olmamakla birlikte, bu iki kanunun kabul edilmesi, bu faslda nemli bir adm oluturacaktr. irketlerin, Ticaret Odalarnn siciline elektronik ortamda tescil ilemi yaplamamaktadr. Elektronik bir veritabannn kurulmas ve temel irket bilgilerine evrimii olarak eriim, TTKnun kabul edilmesine baldr. TTKnn kabul, limited irketlerin i birlemelerini ve blnmelerini, kamuya alm irketlerin hissedarlarnn belirli haklarnn kullanm ve devralma ihalelerini

44

de ilgilendiren Sermaye Piyasalar Kanunu dahil olmak zere muhtelif dier kanunlarn deitirilmesini de tetikleyecektir. irket muhasebesi alannda az ilerleme kaydedilmitir. Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu (TMSK), baz Uluslararas Muhasebe Standartlar (IAS) konusunda baz yorum ve gzden geirmeler kabul etmi ve yaymlamtr. Kabul edilen standartlar yalnzca listelenmi irketler iin uygulanabilmektedir. Sermaye Piyasas Kurulu, listelenmi irketlere, IAS ve Uluslararas Mali Raporlama Standartlar (IFRS) dorultusunda, ABdeki formata uygun olarak yllk ve er aylk mali bildirim yaymlama ykmll getirmitir. Ancak, Trkiyede az sayda irket listelenmitir. irketlerin ounluu listelenmemitir. TMSKnn idari kapasitesinin arttrlmas amacyla yeni ie almlar salanmtr. Greve yeni balayanlar iin zel eitim verilmitir. TMSKnn profesyonel kabiliyetini arttrma sreci devam etmitir. Denetleme konusunda ilerleme olmamtr. Denetim Standartlar Kurulu iin hukuki ereve halen hazrlanmaktadr. Sonu Szkonusu dnemde kaydadeer bir ilerleme olmamtr. Genel olarak, uyum orta dzeydedir. Mktesebata uyumu gelitirmek ve bu alandaki dier yasalara uyum srecini tetiklemek zere hazrlanan yeni TTK kabul edilmemitir. 4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku

Fikri ve sna mlkiyet haklar alanndaki genel hukuki ereve mktesebatla byk lde uyumludur, ancak idari kapasite Gmrk Birlii Kararnn gerektirdii etkin icray salayabilmek asndan yetersiz kalmaktadr. Trkiye, fikri mlkiyet hukukunun korunmasnn ve icrasnn dnyada en sorunlu olduu lkelerden biri olmaya devam etmektedir. Etkin icra, Katlm Ortakl Anlamas ve bu fasla ilikin mzakerelerde ncelikli konudur. Telif haklar ve ilgili dier haklar alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, telif haklar ve ilgili haklar konusunda farkl taraflarn egdm ve ibirliinde kaydadeer ilerleme salamtr. AB tarafndan finanse edilen bir eletirme projesiyle, 2007 ylnda bir egdm komitesi oluturulmutur. Komite, Trkiyede telif haklarnn korunmasnn glendirilmesi amacyla bir eylem plan tasla hazrlamak zere Ocak 2008de toplanmtr. cra kapasitesinin glendirilmesi amacyla, esas hedef grubu Trk polisi olan bir baka eletirme projesi 2008 ylnda balatlm olup, yl boyunca srdrlecektir. Fikri mlkiyet hukukunun uygulanmas hususunda bilincin arttrlmas amacyla ok sayda eitim program ve seminerler dzenlenmitir. Fikir ve sanat eserleri kurulularnn says 22den 24e kmtr. Mzik sektrndeki drt fikir ve sanat eseri kuruluu, tarife uygulama, lisans ve dier konularda ortak bir yaklam zerinde mutabk kalmtr. Otellerde kullanlan mzik eserlerinin toplu haklar konusunda bir anlama imzalamlardr. Bununla birlikte, kullanclar ve hak sahipleri arasnda kolektif haklarn idaresi konusunda atan grler mevcuttur. Kitap ile CD ve DVDler gibi dier basn organlarnda korsan rnler yaygndr. Trkiyenin icra kapasitesi halen geriden gelmektedir. Dnya Fikri Mlkiyet rgt Telif Haklar ve Fonogramlar Anlamasnn onaylandna dair kanun Resmi Gazetede yaymlanmtr.

45

Sna mlkiyet haklar iin yasal ereveye ilikin belirli ilerlemeden sz edilebilir. Trkiyede Avrupa Patent Anlamasnn uygulanmasna ynelik tadil edilmi ynetmelik yrrle girmitir. Trk Patent Enstits (TPE) i ve d biliim teknolojisi yapsn daha da gelitirmitir. evrimii hizmetler (e-bavuru sistemi dahil), arama portallar ve halkla ilikiler alanlarnda da ilerlemeden szedilebilir. Onbe yeni alan ie alnmtr. Bunlardan bazlar hukuki bilgilerini gelitirmek zere eitim kurslarna katlm, eitli bilinlendirme etkinlikleri dzenlenmitir. Bununla birlikte, marka blm ile temyiz kurulu arasnda uyumsuzluklar devam etmektedir. Temyiz kuruluna ve mahkemelere giden kararlarn ou geri evrilmitir. zellikle erken kullanm, benzerlik dzeyi ve boyutlu markalar dahil ticari marka olarak kullanlabilecek iaretlerde, mutlak ve greceli gerekeler temelinde uygulamann uyumlatrlmas iin nlemler alnmaldr. Temyiz ve itiraz sreleri ok uzundur. Tannm tasarm, ticari marka ve kyafet markalarnn ihlali hala endieye sebep vermektedir. Ayn konudaki TPE uygulamalar ile mahkemelerin anlay farkllk gstermektedir. TPEnin kararlar hakknda uygun gerekelendirmelerin yaplmas gereklidir. Patent ve ticari marka temsilcilerinin menfi uygulamalarn nleyecek ve uygulamay daha ileriye gtrecek bir etik yasas dhil, dzenleyici ereve mevcut deildir. TPE ile mterileri ve fikri mlkiyet haklaryla ilgilenen dier profesyonel gruplar arasnda yapc bir diyalog u ana kadar tesis edilmi deildir. Kt niyet ve benzer ticari markalar ve snai tasarmlar konusuna zel nem gsterilmesi gerekmektedir. cra ile ilgili olarak, Sanayi ve Ticaret Bakanl ile Kltr Bakanlnn e bakanlnda, bir st dzey Fikri ve Sna Mlkiyet Haklar Koordinasyon Kurulu kurulmutur. Kurulun amac fikri mlkiyet haklarnn korunmas dzeyinin gelitirilmesi amacyla ilgili kurumlar arasnda ibirliini gelitirmektir. Kurul her 6 ayda bir toplanacaktr. Kurul, toplantlarna dier kamu kurumlar ve zel sektr temsilcilerini davet edebilecektir. Bir eylem plan hazrlanmtr. Trk Telif Haklar Yasasnn cezai hkmleri, yeni Trk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunuyla uyumlu hale getirilmek zere deitirilmitir. Yeni hkmler, bandrol uygulamalar ve polisin korsan mallara el koymasna iliin grev gerei yetkiler konusunda yasal ngr ve uygulanabilirlii azaltmtr. Bunun sonucu olarak, stanbul, Ankara ve zmir hari, pek ok Trk ehrinde korsancla kar icra durma noktasna gelmitir. Bu zel hkmlerin taslaklar hazrlanrken, fikri mlkiyet hukuku uygulayclarnn (fikri mlkiyet hukuku alannda uzmanlaan yarg ve savclar, fikir ve sanat eserleri kurulular gibi) grleri yeterince dikkate alnmamtr. Bu nedenle, ilgili taraflarn (yarg dahil), etkin uygulatmay salayabilmek iin, cezai hkmlere getirilen bu deiiklikleri daha iyi anlamalar gerekmektedir. Yakn tarihli bir Anayasa Mahkemesi kararn mteakiben, Trkiyede ticari marka korunmas ok nemli bir noktaya gelmitir. Mahkeme, ilgili Trk mevzuatnda sular ve cezalar uygun bir ekilde tanmlanmad iin, ticari marka ihlallerinin mevcut mevzuat erevesinde cezalandrlamayacana iaret etmitir. Mahkeme, Hkmeti bu duruma bir are bulmaya ve Ocak 2009da sona ermek zere, mevcut yasal boluu alt ay iinde doldurmaya davet etmitir. Hkmet tarafndan hazrlanan yasa henz kabul edilmemitir. Yasal boluk devam ettii srece, devam etmekte olan tm benzer ticari marka ihlalleri bu durumdan etkilenecektir. Ancak, tasarmlar, patentler, faydal modeller ve corafi iaretler gibi dier sna mlkiyet haklar da ticari markalar gibi dzenlendii iin, Mahkemenin karar tm sna mlkiyet haklar ihlallerini etkileyecektir. Trk makamlar bu durumu acilen ele almal ve sna mlkiyet ihlallerinin cezasz kalma riskini ortadan kaldrmaldr.

46

Dokuz yeni fikri mlkiyet haklar mahkemeleri (stanbulda medeni hukuk ve drt ceza, Ankarada bir medeni hukuk ve zmirde bir ceza mahkemesi) ahiren kurulmu ve faaliyete gemitir. Bu mahkemelerin yerleri ticari faaliyetlerin dzeyi temelinde belirlenmitir. Fikri mlkiyet haklar mahkemelerinin temyiz aamalar ok uzundur. Cezai fiillere ilikin dosyalarn byk bir ksm uzun zamandr Yksek Mahkeme nnde beklemektedir. Hak sahipleri, pek ok davada uygun bir uygulama zm olabilecek ihtiyati tedbir veya arama ve el koyma emirleri karttrmakta glkler yaamaktadr Gmrk grevlileri, ulusal polis ve belediye zabtalar, avukatlar ve uygulama birimlerinin ilgili grevlileri gibi kiiler iin eitim seminerleri ve altaylar dzenlenmitir. bilinlendirme semineri yaplmtr. Gmrk grevlileri kendi inisiyatifleriyle, 2006 ylnda 45 olayda mallara el koyarken, bu say 2007de 160a kmtr. Trkiye, AB snrlarnda yakalanan sahte ve korsan rnlerin ana kaynaklarndan biri olmaya devam etmektedir. Sonu Mktesebata genel uyum nispeten gelimitir. Fikri mlkiyet haklaryla ilgili kamu kurumlar arasnda egdm ve ibirlii ile bu kurumlarn bilinleri kaydadeer bir ekilde artmtr. Bununla birlikte, sna mlkiyet haklar alannda zellikle uygulama ve uygulatmada ciddi yetersizlikler mevcuttur. Trkiye AB Komisyonunun fikri mlkiyet konularnda diyalog kurma nerisine yantn hala deerlendirmektedir. 4.8. Fasl 8 : Rekabet Politikas irket birlemeleri dahil, anti-trst alanndaki yasal uyumda ilave ilerlemeler olmutur. Rekabet Yasas, rekabet ihlallerine ynelik cezalar dzenleyen hkmlerde daha fazla aklk ve yasal belirlilik salayacak ekilde tadil edilmitir. Rekabet Kurumu, mktesebata uygun olarak sigorta sektrn kapsayan bir blok muafiyet kabul etmitir. Kurum teknoloji transfer anlamalarna ilikin bir baka blok muafiyet de kabul etmitir. Bu muafiyet bildirimi ile ilgili Komisyon kurallar arasnda, fikri mlkiyet haklarna ilikin Trk mevzuatna bal olarak kat kstlamalar eklinde ortaya kan birka farkllk bulunmaktadr. Kurum ilgili pazarn tanmlanmasna ve rakipler arasnda olmayan belirli nitelikteki fason retim anlamalarna ilikin iki klavuz yaymlamtr. Yatay ibirlii anlamalarndaki kurallar, de minimis kurallar ve telekomnikasyon ve posta hizmetleri alanlarnda sektre zel blok muafiyet kurallaryla ilgili aktarma sreci henz tamamlanmamtr. Bankaclk Kanunu, bankaclk sektrndeki pay % 20inin altndaki irket birlemesi ve iktisaplar, Rekabet Kurumu kontrolnden muaf tutmaktadr. Bu muafiyet, bankaclk sektrndeki irket birlemesi denetim kurallarnn uygulanmasn snrlamaktadr. Bu muafiyet nedeniyle, nmzdeki dnemde kamu bankalarnn zelletirilmesinde, Kurumun rekabeti gelitirme abalar snrl kalabilir. Rekabet Kurumu idari ve ilevsel adan yeterli dzeyde bamszdr. Kurumun alanlarn eitme konusuna yapt vurgu, rekabet kurallarnn etkin bir ekilde uygulanabilmesinde belirleyici unsurdur. Kurumun idari olarak bal olduu Sanayi ve Ticaret Bakanl dahil, tm kamu kurumlar, Kurumun idari ve ilevsel bamszlna sayg gstermek zorundadrlar. Uygulama kaytlar bakmndan, 2007 ylnda 238 adet irket birlemesi ve iktisap davas incelenmi, 232 dava sonulandrlmtr (2006 ylnda srasyla 199 ve 186). Kurum 131 antirekabeti davran davas am ve 148 davay sonulandrmtr (2006da 108). Kurum

47

2007de 34 menfi tespit ve bireysel muafiyet davas am ve 39 davay sonulandrmtr (2006da srasyla 36 ve 33). Kurum tarafndan verilen cezalar % 50 orannda azalarak, 2006da 27,002,139 YTLden 2007de 13,641,633 YTLye dmtr. Kurum, 2008in ilk yarsnda da aktif olmutur. Anti-rekabeti davran konusunda 65, irket birlemesi bildirimiyle ilgili 109 davayla ilgili karar almtr. Dantayn temyiz edilen rekabet davalaryla ilgili idari kapasitesinin gelitirilmesi gerekmektedir. 2007 ylnda Dantay iinde zel bir daire kurulmu olmasnn rekabet kararlarnn gzden geirilmesini hzlandrmas beklenmektedir. Kamu teebbsleriyle mnhasr ve zel haklar barndran teebbslere ilikin kurallarn uyumunun salanmas ynnde herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Devlet yardmlar alannda, herhangi bir ilerleme olmamtr. Trkiye devlet yardm mevzuatn kabul etmemi ve ilevsel olarak bamsz bir devlet yardm izleme kurumu kurmamtr. Buna ilaveten, effaflk ykmllklerinin gerektirdii devlet yardm envanterini hazrlamam ve devlet yardm programlarn bildirmemitir. Devlet otoriteleri ve kamu teebbsleri arasndaki mali ilikilerin ve kamuca yaplan devralmalarn effafln salamaya ynelik hibir kural bulunmamaktadr. elik sektrne devlet yardm konusunda belirli bir ilerleme salanmtr. 2008de yeni bilgilerin gnderilmesiyle, Komisyonun, 2001den bu yana salanan devlet yardmlar hakkndaki anlay iyilemitir. Buna ilaveten, Trkiye gerek devlet yardm unsurlar ve pazar analizi ile gerek Trk elik sanayisi iin ngrler konusundaki ulusal yeniden yaplanma programn gzden geirmitir. Bununla birlikte, son yllardaki baz kapasite geliimi ve devlet yardmlar ile Trk makamlarnn elik sektrne gelecekteki devlet yardm konusundaki pozisyonu hakknda hala bilgiye ihtiya duyulmaktadr. Sonu irket birlemeleri dahil, anti-trst alannda yksek dzeyde uyum salanmtr. Rekabet Kurumunun idari kapasitesi ve ilevsel bamszl tatmin edicidir. Kurum rekabet kurallarn etkin bir ekilde uygulatmaktadr. Devlet yardm konusunda uyum salanmamtr. Trkiyenin, AKT Serbest Ticaret Anlamas ile uzun sredir stlenmi olduu ykmllklere uygun olarak, elik sektrnde AB devlet yardm disiplinini uygulamas gerekmektedir. Bu faslda uyum tamamlanm deildir. 4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler Bankalar ve mali irketler alannda iyi fakat dzenli olmayan ilerlemeden bahsedilebilir. Bankaclk sisteminde likidite durumunu glendirmek amacyla, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ilave likidite ykmllkleri getirmitir. Bununla birlikte, Trkiye BASEL II Anlamasnn uygulanmasn ertelemitir. BDDK ayrca zel bankalara son dnemdeki mali alkantya kar salam z sermaye oluturmalar tavsiyesinde bulunmutur. Buna ilaveten, ihtiyati ve denetleyici standartlar sklatrlmtr. BDDK, banka bilanolarnda kaytl trev aralar iin piyasa fiyatlar zerinden dzenli kar/zarar deerlendirme usul getirmitir. BDDK, ayr dzenleme kurumlarnca denetlenen mali kurumlarn konsolide denetimi iin egdm kurallarn belirlemitir. Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu (TMSF), ayrntl risk profillerine dayal olarak bankalar iin be depozit prim kategorisi getirmitir. Buna karlk BDDK yabanc bankalarn temsilcilikleri iin ilave bildirim ykmllkleri belirlemitir. Kurum ayrca yabanc bankalarn ubeleri ve

48

temsilcilikleri iin, bankann kendi lkesindeki ana irketin mlkiyetinde meydana gelebilecek deiikliklerde izin iin bavurma ykmll getirmitir. BDDK, alanlar iin eitli eitim oturumlar dzenlemi ve bir dzine alan iin yurtdnda eitim imkan salamtr. BDDK nc lkelerle mutabakat zabtlar imzalam olup, bu mutabakat zabtlarnn says 16ya ykselmitir. Yeni bildirim ykmllkleri ve erken uyar sistemi getirilmek suretiyle denetleme kapasitesi arttrlmtr. Bankaclk ve mali irketler alannda Trkiye mktesebatla uyumu daha da ilerletmitir. Kredi kurumlar ve yatrm firmalar iin yeni sermaye gereksinimleri ve Katlm Ortakl Belgesinde belirtildii gibi dier ilgili direktiflerle (depozit garanti plan, tasfiye ve reorganizasyon, mali irketler ve banka hesaplar konularnda) uyumun devam ettirilmesi iin daha fazla abaya ihtiya vardr. Sigortaclk ve ek emeklilik alannda nemli derecede ilerleme salanmtr. Hazine Mstearl, mesleki emeklilik planna ilikin ahiren yaymlad tzkle sponsor eden giriim kavramn getirmitir. Tzk ayn zamanda sigorta irketlerinin resim ve harlara tabi tutulabilmesine ilikin snrlamalar getirmi, ancak grup sigorta politikalar iin taahht sresini be yla indirmitir. Hazine Mstearl, ek emeklilik irketlerinin mlkiyet, lisans bavurular, birlemeler ve iktisab iin uygun ve yerinde kriterler ile reklm ve kamusal bilgilendirmeye ilikin kurallara ilikin bir tzk yaymlamtr. Bor deme gcyle ilgili olarak, bir sigortaclk irketinin bal kurulular ve itiraklerinin denmi sermayesi, z varlklar tanmnn iine alnmtr. Yolcu tamacl konusunda zorunlu sigorta plan erevesinde asgari sigortallk kapsam seviyesi ykseltilmitir. Bununla birlikte yaralanmalarda sigorta kapsama limitleri hala AB standartlarnn altnda kalmaktadr. Hazine Mstearl, sigorta ve ek emeklilik irketlerinin mali durumlarn hem gazetelerde hem kendi internet sitelerinde yaymlamalarn talep eden yeni bir bildirim kabul etmitir. Trkiye, banka mterilerinin borlarn geri demeleri amacna matuf yeni bir eit sigorta yasas hazrlamtr. Sigorta araclna ilikin yeni bir tzk yrrle girmitir. Bu, araclar iin mesleki kefalet sigortasn getirerek, tketicinin korunmasn gelitirmi, ayrca kayt ve asgari sermayede yeni standartlar ihdas etmitir. Bununla birlikte kefalet kapsam seviyesi AB standartlarnn hayli altnda kalmaktadr. Eitim, i kontrol ve risk ynetimi sistemleri ile araclarn ihdasna ilikin kurallar ieren muhtelif dier sigorta tzkleri yaymlanmtr. Ancak, snr tesi hizmet art, tzklerin yabanc araclarn Trkiyede kurulu ubeler araclyla ilem yapmalarn zorunlu klmas nedeniyle engellenmektedir. Sigorta uzmanlar komitesinin faaliyetlerine ilikin bir tzk kabul edilmitir. Son olarak, mesleki ehliyetler, muhasebe, defter tutma sorumluluklar ve sigorta uzmanlarnn faaliyetlerine ilikin kurallarn uygulamasn dzenleyen bir tzk yaymlanmtr. Sigortaclk ve ek emeklilik alanndaki uyum ksmidir. Bamsz bir dzenleyici ve denetleyici merciin ihdas nceliktir. zellikle likidite marjlar, sigortaclk guruplarnn denetimi ve otomobil sigortalarnda minimum sigorta edilecek miktarlarn hesaplanmasnda ilave uyuma gerek duyulmaktadr. Trkiye, mktesebat artlarnn byk bir blmn hlihazrda yerine getirmektedir. Mali piyasa altyapsna ilikin rapor edilebilecek ilave bir gelime bulunmamaktadr. Menkul kymetler piyasas ve yatrm hizmetleri alannda baz ilerlemeler salanmtr. Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) listelenmi irketlerin mali durumlarn ABde uygulanan format esasnda uluslararas muhasebe standartlar (IAS) ve uluslararas mali raporlama standartlarna (IFRS) uygun olarak her ayda ve yllk olarak yaymlamalarn zorunlu klmaktadr. SPK, sermaye piyasas yasas ile dzenleyici idarenin idari kapasitesinin daha da gelitirilmesine katk salayan bir eletirme projesini baaryla tamamlamtr. Menkul kymetler piyasas ve yatrm hizmetleri alanndaki uyum makul bir ekilde ilerlemektedir.

49

zellikle yatrm aralar piyasalar, yatrmc tazminat programlar, prospektsler ve piyasa suistimalleri alanlarnda ilave gelimeye ihtiya duyulmaktadr. Mali Hizmetler fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GIDIK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Sonu Mali hizmetler alannda iyi derecede ilerleme salanmtr. Hem banka hem banka d mali hizmetlerde denetleyici standartlarn sklatrlmas konusunda ilerleme salanmtr. Makamlar, likidite pozisyonlar ve banka sisteminin sermaye yeterliliinin glendirilmesi amacyla tedbirler almlardr. Riske dayanan mevduat sigorta pirim sistemi getirilmitir. Trkiye, mesleki emeklilik planlar, mali durum tablolarnn yaymlanmas ve sigorta araclna ilikin tzkleri kabul ederek, sigortaclk ve ek emeklilik konusunda kayda deer ilerleme salamtr. SPK, listelenmi irketler iin IAS ve IFRS standartlarn getirmitir. Menkul kymetler piyasas ve yatrm hizmetleri alannda uyum makul bir ekilde ilerlerken, bankalar ve mali irketler alannda ilave uyum olmutur. Trkiye, mali piyasa altyapsnda mktesebat artlarn byk lde karlamaktadr. Sigortaclk ve ek emeklilik alanndaki uyum tamamlanmamtr. zellikle, sigortaclk ve ek emeklilik alannda bamsz bir merciin kurulmasna ihtiya bulunmaktadr. 4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya Elektronik iletiim ve bilgi teknolojileri alannda baz ilerlemeler grlmektedir. Haziran 2008 itibariyle takriben %25 yeni katlmla sabit telefon abonelerinin says toplam yaklak 18 milyon ve eriim oran yde 25 civarndadr. Toplam cep telefonu abone says eriim orannn %90 olmasyla 63.6 milyona ulamtr. Internet abonesi says, 5.3 milyon ADSL abonesi olmak zere yaklak 5.4 milyona ulamtr. Trkiye, 2002 AB erevesine dayanan, eriim ve karlkl balant, piyasada kayda deer gc olan operatr (SMP), referans balanm sunumu (RIO), referans yerel an paylama almas teklifi ve internet salaycdan toptan geni banda eriim artlar konularnda yeni tzklerle uyuma devam etmitir. Buna ilave olarak, cep telefonu bitirme cretleri tedricen azalmaya devam etti. Telekomnikasyon Kurumunda merkezi bir veri tabannn ilemeye balamasndan sonra cep telefonu piyasasnda 10 Kasm 2008 tarihinden itibaren mmkn olabilecek numara tanabilirlii alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Trk Telekomun referans yerel an paylama almas teklifinin geen yl gzden geirilmesini mteakip yerel an paylama almas alannda snrl bir balang ilerlemesi kaydedilmitir. Ancak, AB erevesiyle uyum iin temeli tekil edecek olan Elektronik letiim Yasas, Parlamento tarafndan onaylandktan sonra yrrle girmemitir. Cumhurbakan, yasadaki dzenleyici merciin idari ve mali artlarna ilikin drt maddesini veto etmi ve taslak yeniden grlmek zere parlamentoya gnderilmitir. Sabit ve geni bant piyasalarndaki rekabet yetersiz seviyededir. Geni bant internet eriim hizmetlerinin %95i mevcut internet

50

operatr tarafndan sunulmaktadr. Sabit toptan internet eriiminde daha adil ve effaf artlar yaratlmasna ynelik snrl bir ilerleme olmutur. Muhasebe hesaplarnn ayr tutulmasnda sabit ykmlye yklan maliyet hesaplamas ve muhasebenin ayrmna ilikin bir gelime kaydedilmemitir. Sektr dzenlemek amacyla idari masraflar dndaki iletiim hizmetlerine konan yksek vergiler sorun olmaya devam etmektedir. Uluslararas hizmet ykmllklerinin alan ve uygulamas hala ilgili mktesebatla uyumlu deildir. Yerel telefon iinin liberalletirilmesi hala beklemede olup, sabit ve geni bant piyasalarndaki rekabeti zayflatmaktadr. Dzenleyici organ, personel olarak iyi donatlmtr ve kendi kendini finanse edebilmektedir. Ancak, bu organ zellikle yetkilendirme srecinde yeterince bamsz deildir. Telekomnikasyon Kurumunun karar alma sreci effaf deildir. Rapor dneminde, kamusal alanlarda internet hizmetlerinin koullar ile internet zerinden yaynlar dzenleyen prosedr ve prensiplere ilikin uygulama tzkleri kabul edilmitir. Bu tzklerin uygulanmas, ifade hrriyetinin ihlal edilmesi potansiyeline sahiptir. itsel ve grsel medya politikas alannda bir miktar ilerleme salanmtr. TBMM, TRT Yasasn Trkeden baka dillerde yayn yaplmasna imkan verecek ekilde deitirmitir (Bkz. Siyasi Kriterler). RTK, yaynclarca yaplacak bir dzenlemeyi tevik etmi ve izleme grevini yerine getirmek iin idari kapasitesini glendirmitir. Austos 2008 ayndan bu yana RTK kararlar kamuoyuna ak hale getirilmitir. Bununla birlikte, Trkiyenin AB iitsel ve grsel medya mktesebat ile uyum dzeyi ocuklarn korunmas ve reklamlara ilikin dzenlemeyle ilgili alanlarla snrl kalmaktadr. Radyo ve televizyon yaynclna ilikin kanun, vatandalk, tanmlamalar, yetki, yayn alma ve aktarma zgrl, byk olaylar, yabanc sermayenin payna ilikin snrlamalar, bireysel ve Avrupa temelli almalarn tevikinde ayrmclk gzetilmemesi temelinde hala sorunlar yaratmaya devam etmektedir. RTK, yayn sektrnn idaresine ilikin olarak yeniden frekans datmam ve geici lisanslar gzden geirmemitir. RTK, yaynclarla dzenli bir diyalog tesis ederek kararlarnn effafln glendirmitir. Ancak, dzenleyicinin ilevselliinin glendirilmesi iin ilave tedbirlere ihtiya duyulmaktadr. Sonu Elektronik iletiim alannda, zellikle cep telefonu ve geni bant piyasalarnda hakim operatrlere uygulanan rekabeti korunma tedbirlerine ilikin bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, AB erevesine uyum snrl kalmaktadr. AB kurallaryla uyumlu yeni bir temel elektronik iletiim yasasnn kabul nem tamaktadr. itsel ve grsel medya politikas alannda Trkiyenin uyum seviyesi snrl kalmaktadr. 4.11. Fasl 11: Tarm Ortak Tarm Politikasyla (OTP) mevzuat uyumlatrlmas konusunda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Tarm ve Kyileri Bakanlnn (TKIB) yeniden yaplandrlmas konusunda bir ilerleme olmamtr. Yatay konular balamnda, Trkiye snrl gelime kaydetmitir. Hkmetin, retimden bamsz alan demelerini kaldrarak, yerine retimle balantl demeler getirilmesine ilikin niyet beyan, endie kayna olmaya devam etmektedir. Byle bir gelime, Trkiyenin tarm politikasnn; reform edilen OTP, rekabetilik ve pazar yneliminden uzaklamasna yol aabilir.

51

Trkiye, tarmsal alan kimliklendirmesi ve ifti kayt sistemi stratejisinin gelitirilmesi hazrlklar ile AB mktesebatyla uyumlu tarmsal istatistik stratejisi gelitirmede ilerleme salamaktadr. Tarmsal Muhasebe Veri A (FADN) pilot projesinin kurulmas konusunda abalar devam etmektedir. Trkiye, AB kaynakl sr eti ve canl hayvan ithalat yasan srdrmektedir. Bu engeller ikili ykmllklerle uyumlu olmayp, bunlarn ortadan kaldrlmas bu fasldaki katlm mzakerelerinin balamas iin kilit bir unsurdur. Ortak Pazar rgtlenmeleriyle ilgili olarak, hububat, pirin ve eltik alm satmna ilikin iki tzn kabul edilmesiyle biraz gelime kaydedilebilmitir. Meyve ve sebzede Trk yasal mevzuatnn AB pazarlama standartlarna uyumunda da ilerleme kaydedilmitir. Btn taze meyve sebzelerin ABye ithalat yaplmadan nce Trk makamlar tarafndan yaplan uygunluk kontrol ilemleri AB/Topluluk tarafndan tannmaktadr. Krsal kalknmayla ilgili olarak nemli ilerleme salanmtr. Katlm ncesi Yardm Aracnn V. bileeni (IPARD) altnda hazrlanan ve tarm ve krsal kalknma alanlarnda politikalar gelitirilmesi ile Ortak Tarm Politikasnn ynetimi ve uygulanma hazrlklarna destek olmak amacyla tasarlanan 20072013 Trkiye Krsal Kalknma Program ubat 2008de AB Komisyonu tarafndan onaylanmtr. Bu, IPARDn Trkiyede uygulanmasna ynelik nemli bir adm tekil etmektedir. dari yaplarla ilgili olarak, IPARD Ajans Bakan atanm ve akreditasyon sreci iin zl bir faaliyet plan Komisyona sunulmutur. Plan uyarnca, Komisyon tarafndan idari yetkilerin verilmesi Haziran 2009 iin ngrlmektedir. dare makamnn faaliyeti iin yasal ereve mevcuttur ve hem merkez iin hem il dzeyinde personel atanmakta ve eitilmektedir. Kalite politikas ve organik tarmla ilgili olarak, herhangi bir gelime kaydedilememitir. Organik tarmla ilgili olarak, Trkiye, Konsey Tznn (AET) 11 maddesi (2092/91) uyarnca organik rnlerin ithalatnda nc lkelerle eit listede yer almak iin abalarn srdrmektedir. Komisyon, Trkiyenin organik tarm retim kurallar ve kontrol sistemine ilikin ilave bilginin 2007 yl sonunda iletilmesini mteakiben, birka noktay kapatabilmitir. Organik tarm ve denetim sisteminde izin verilen girdilere onay verilmesi temel endie alanlar olarak kalmaktadr. Tarm ve Krsal Kalknma Fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GIDIK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Sonu Mktesebat uyumu snrl kalmaya devam etmektedir. Trkiye, IPARDn uygulanmas iin gerekli kapasitenin tesisine ilikin nemli gelime salamtr. Ancak, tamamen yerel idare sistemi iinde faaliyet gsterebilmesi iin, gerekli idari ve kontrol yaplarnn kurulmasnn tamamlanmas gerekmektedir. OTP ile ilgili idari yaplara ilikin olarak ilerleme, FADN sistemi ve meyve-sebzelerle snrldr. retime bal destek sisteminin glendirilmesiyle, Trkiyedeki mevcut destekleme ve stratejik politika planlamasnn yenilenen OTP

52

ilkelerinden uzaklaacak ekilde gelitii grlmektedir. kili ykmllklerin hilafna bykba hayvan ticaretindeki teknik engeller ortada durmaktadr. Genel olarak, bu fasldaki hazrlklar hala erken aamadadr. 4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas AB gda gvenlii politikasna ilikin mevzuatn aktarlmas ve uygulamas snrl kalmtr. zellikle kontrol birimlerinin sorumluluklarn aka belirleyecek olan Gda, Veterinerlik, Yem, Hijyen ve Resmi Kontroller ereve Kanunu henz kabul edilmemitir. Genel gda gvenlii politikasyla ilgili olarak, Ulusal Gda ve Yem Acil Uyar Sistemi gelitirilmitir. Bildirimlerin etkin bir ekilde takibi amacyla yerel birimler dorudan Tarm ve Kyileri Bakanlna balanmtr. RAFFS acil uyarlarnn takibine ilikin izleme raporlarnn aylk olarak Komisyona gnderilmesine devam edilmitir. Bununla birlikte, alnan bildirimlerin says halen ok yksek seviyededir. Acil uyarlarn takibine ve dzeltici nlemlerin uygulanmasna ilikin daha fazla abaya ihtiya duyulmaktadr. Veterinerlik politikasna ilikin olarak mktesebatn aktarlmas ve uygulanmas hususlarnda Trkiye snrl ilerleme kaydetmitir. stanbul Sabiha Gken Havalimannda bulunan Trkiyenin ilk Veterinerlik Snr Kontrol Noktas (VSKN) henz tam olarak operasyonel deildir. Hayvansal rn sevkyatnn nemli bir blm halen stanbul Atatrk Havalimanndan yapld iin az bir ksm bu VSKNye gelmektedir. Halen kara iki liman VSKNnn inaas srmektedir. Bykba hayvanlarn kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmasyla lke ii hareketlerinin kontrol sistemi, iletmelerin kayt altna alnmas (hayvan pazarlar dahil), tm hayvan hareketlerin kontrol ve veritabann kullananlarn eitimleri bakmndan iyiletirilmitir. Trkiye sistemi mktesebatla uyumlatrmak amacyla abalarn artrmtr. Bununla birlikte bykba hayvan hareketlerinin kaydna ilikin veritaban hakknda ek abaya ihtiya duyulmaktadr. Koyun ve kei tr hayvanlarn kaytlarna ilikin hazrlk almalar, koyun ve keilerin AB artlarna gre kimliklendirilmesi iin bir sistem kurulmas amacyla devam etmektedir. imdilik, sadece baz illerde, kkba hayvanlarn istee bal olarak kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmas almalarna balanmtr. Evcil hayvanlarn ticari olmayan hareketlerine dair bir ilerleme ise kaydedilmemitir. Trkiye hayvan hastalklaryla mcadele alanndaki abalarn srdrmektedir. abalar, nceki yllarda olduu zere, ku gribi (AI) ve ap hastalna (FMD) odaklanmtr. Rapor dneminde ku gribi salgnlarnn says dk kalm ve bu salgnlar kamu sal yetkililerinin ibirliiyle baarl bir ekilde kontrol altna alnabilmitir. Bilinlendirme kampanyalar youn olarak gerekletirilmitir. Ku Gribine Kar Korunma ve Mcadele Ynetmelii yrrle girmitir. Trakya ve Anadolu arasndaki hayvan hareketlerine ilikin sk tedbirler, Trakyada meydana gelen ap hastal salgnlar zerinde olumlu bir etki yaratm ve bylece Trakyada grlen ap hastal salgnlar saysnda nemli lde azalma kaydedilmitir. Trakyada en son Eyll 2007de ap hastal salgn vuku bulmutur. Alanda kaydadeer herhangi bir ilerleme kaydedilmemi olmakla birlikte, Trkiye ayrca Trakyann brsella ve tberklozdan ar stat elde edebilmesine odaklanmtr. Bulac sngersi ensefalopati (BSE) alannda gelime kaydedilmemitir. Trkiye, AB Hayvan Hastalklar Bildirim Sistemine (ADNS) gnll olarak katlmaya devam etmektedir. ABye ve dier uluslararas kurululara hayvan hastalklar hususunda yararl bilgiler salanmaya devam edilmitir.

53

Trkiye, ulusal kalnt izleme plannn uygulanmas ve takibiyle, veterinerlik tbbi rnlerinin kontrolne ilikin ilemlerde ilerleme salamtr. Bununla birlikte, zellikle laboratuar alannda ve AB mevzuatnca zerinde kontrol gereken tm aktif maddelerin kalntlarnda ek ilerleme zaruridir. Trkiyenin veterinerlik denetimleri ve kontrollerinin finanse edilmesi konusundaki mevcut sistemi AB uygulamalaryla uyumlu deildir. Canl hayvan ve hayvansal rnlerin ithalat artlarna ilikin hibir gelime gzlemlenmemitir. Canl hayvan ve hayvansal rnlerin ithalatnda her bir sevkiyat iin ayr bir ithal lisans uygulamasnda deiiklik olmamtr. Et ve canl hayvan ithali zerindeki de facto kstlama devam etmektedir (Bkz 11. fasl). Trkiye hayvan refah ve hayvan yetitiriciliiyle ilgili konularda da bir gelime kaydetmemitir. Gda ve yem rnlerinin piyasaya srlmesine ilikin herhangi bir ilerleme olmamtr. Bu fasldaki katlm mzakerelerinin kilit bir unsurunu oluturan hijyen paketinin mevzuata aktarlmas henz tamamlanmamtr. Farkl daireler ve kurumlar arasndaki grevlerin net bir ekilde blnmemi olmas, halen resmi kontroller alannda sorunlara yol amaktadr. Youn eitim programlarnn sonucu olarak idari yaplarda baz iyilemeler gzlemlenmitir. Denetim birimlerinin akreditasyonuna ilikin almalar balam olmakla birlikte, bu alanda somut ilerleme kaydedilmemitir. Ankarada bir Ulusal Gda Referans Laboratuar kurulmas iin gerekli hukuki altyap oluturulmutur. Birok rn iin risk bazl yllk kontrol programlar oluturulmutur. Denetleme ve kontrol programlarnn daha etkin uygulanmasn salayacak olan bilgi a sistemi iyiletirilmitir. Bu balk altndaki katlm mzakerelerinin kilit talarndan biri olan tarmsal gda tesislerinin AB yapsal gerekliliklerine gre snflandrlmasna ilikin n almalar balatlmtr. Bununla birlikte, tarmsal gda tesislerinin AB hijyen artlarna uyum salayabilmeleri iin herhangi bir adm atlmamtr. Hayvansal yan rnler konusunda ilerleme gzlemlenmemitir. Etiketleme, sunu ve reklam, katklar ve saflk kriterleri, z zcleri, hzla dondurulmu yiyecekler, zel beslenme amal gdalar ve nlanm gdalara ilikin mevzuatta uygulama ve mktesebata uyum ilerlemitir. Tatlandrclar, gda ilaveleri, yeni gdalar ve genetik olarak deitirilen organizmalarla (GMO) ilgili mktesebata uyum henz tamamlanmamtr. Gda ile temas eden malzemelere ilikin mevzuatta uygulama ve mktesebata uyum ilerlemitir; bununla birlikte sistemin tam olarak AB sistemiyle uyumlu hale getirilmesi iin daha ileri uyarlamalara ihtiya bulunmaktadr. Aflatoksinden etkilenme halen temel bir sorun olmaya devam etmektedir. Gda Maddelerinde Kurun, Kadmiyum, Cva, norganik Kalay, 3-Monokloropropan-1,2-Diol ve Benzopiren Seviyelerinin Resmi Kontrol in Numune Alma, Numune Hazrlama ve Analiz Metodu Kriterleri Teblii ve Gda Maddelerindeki Bulaanlarn Maksimum Limitleri Hakknda Tebli yrrle girmitir. Maden sular konusundaki uyum ileridir. Yemlerle ilgili zel kurallar alannda gelime gzlemlenmemitir. Bitki sal alanndaki ilerleme snrl kalmtr. Bitki koruma rnleri alanndaki mktesebata uyum ileri bir seviyededir. Tohum ve oaltm Materyali Uygulama Ynetmelii yrrle girmitir. Bitki sal ve tarmsal karantina konularndaki kanun henz kabul edilmemitir. Bitki sal alanndaki uluslararas anlamalar konusunda bir gelime olmamtr.

54

Sonu Gda gvenlii, veterinerlik ve bitki sal politikas alannda snrl ilerleme salanmtr ve bu politikann glendirilmesi gerekmektedir. Bu faslda mktesebatn uyumlatrlmas ve uygulanmas hususunda nemli gayret gsterilmesi gerekmektedir. Uygulamann tam olarak yaplabilmesi iin merkezi ve yerel seviyelerde idari kapasitenin glendirilmesi yaamsaldr. 4.13. Fasl 13: Balklk Balklk konusundaki mktesebata uyumda nemli bir gelime kaydedilmemitir. Gzden geirilmi Balklk Kanunu henz kabul edilmemitir. Merkezi idare yaplar yetersiz kalmaya devam etmektedir. Yetkilerin farkl bakanlklar arasnda hatta Tarm ve Kyileri Bakanl bnyesinde farkl daireler arasnda dalm devam etmektedir. Kaynak ve filo ynetimi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Balklk Bilgi Sistemi hususunda ilerleme kaydedilmekle birlikte sistem henz tam olarak iler halde deildir. Trkiyenin 86 adet orkinos teknesini uyduyla izleme sistemi (VMS) iler haldedir. Bu izleme sistemi hlihazrda 196 adet teknede kullanlmaktadr. ki ek Balklk Liman Ofisi kurulmu ve iler hale getirilmitir. Stoklarn deerlendirilmesi alannda ilerleme kaydedilmemitir. Denetleme ve kontrol konularnda ise kstl gelime kaydedilmitir. 12 metreden byk balk teknelerinde avlanan balk miktarlarnn seyir defterlerine ilenmesi artk zorunludur. Bu uygulama yakalanan balk miktarnn kayt altna alnmasn ve raporlamay salayacaktr. Trkiye, pilot uygulama olarak 10 toptan sat yerinde sat defteri uygulamasna gemek amacyla almalar balatmtr. Yapsal eylemler, kaydedilmemitir piyasa politikas ve devlet yardmlarna ilikin gelime

Uluslararas anlamalar konusuna gelince, Trkiye Yemenle bir Balklk Anlamas, Grcistanla ise Balklk birlii Protokol imzalamtr. Balklk fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Sonu Kaynak ve filo ynetimi ile denetim ve kontrol alanlarnda kstl ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, Trkiye bu faslda mevzuat uyumu hususunda ilerleme salamamtr. Ortak Balklk Politikasnn gelecekte uygulanabilmesi iin gerekli idari yaplar henz oluturulmamtr.

55

4.14. Fasl 14: Ulatrma Politikas Karayolu tamacl alanndaki hazrlklar ilerlemektedir ve baz ek gelimeler kaydedilmitir. Karayolu tamacl yapan firmalarn ruhsatlandrlmas ve profesyonel yetki sertifikas verilmesi sreci tamamlanmak zeredir. Trkiye, filo yenileme takvimi ve eski aralarn hizmet d braklmalarnn esaslarn belirleyen bir kararname yaymlamtr. dari kapasite daha da glendirilmitir. Karayollar Genel Mdrl, Bayndrlk ve skan Bakanlndan Ulatrma Bakanl bnyesine tanmtr. Bu, ulatrma alanndaki yetkili birimler arasndaki koordinasyonu iyiletirmitir. Ayrca Kara Ulatrmas Genel Mdrl (KUGM) Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Tanmas Hakkndaki Ynetmeliin uygulanmas iin yeni bir birim kurmutur. Bununla birlikte, KUGM gerekli izleme ve kontrol standartlarna ulamam ve Ynetmeliin uygulanmas iin n art olan Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Uluslararas Tanmasna likin Avrupa Anlamasna (ADR) taraf olmamtr. Mali durum ve mesleki yeterlilik gereklilikleri yerel operatrler iin daha gevektir. Karayolu tamaclnda, AB teknik artlarna uyum salayabilmek amacyla, zellikle dijital takograf uygulamasna ki bu alanda uluslararas kurullara uyum salanmas ve bunlarn uygulanmas iin gerekli hazrlk almalarna henz balanlmamtr geilmesi iin abalarn srdrlmesi gerekmektedir. Hafif tonajl otobs ve hizmet tatlarnda hz snrlayan cihaz mecburiyeti uygulamas mktesebatla uyumlu deildir. Yeni bir Demiryollar Kanunu hazrlanmas iin almalar ileri bir seviyeye ulamakla birlikte, bu kanunun kabul srecinde ilerleme kaydedilmemitir. Demiryolu tamacl sektrnde yaplacak her trl yeni yasal dzenlemenin, bu alandaki mktesebata etkin uyum salamas iin dikkat sarfedilmelidir. Trkiyede mktesebat kapsamna giren i suyolu tamacl bulunmamaktadr. Hava tamacl alannda snrl gelime kaydedilmitir. SHD-T-35 lisanslarna (hava arac bakm teknisyeni lisans) ilikin prosedr Avrupa Hava Emniyet Ajans (EASA) dzenlemelerinin 66 ve 147. blmleriyle uyumlatrlmtr. Slot tahsisi, yer hizmetleri, yolcu haklar ve bakm sistemleri hususundaki dzenleme almalar ilerlemektedir. EASA, Sivil Havaclk Genel Mdrln (SHGM) uak bakm alannda akredite etmitir. Bununla birlikte, bu teknik alanlardaki uygulama kapasitesi geri kalmtr. Tek Avrupa Hava Sahas hazrlklar erken bir safhadadr. Hava trafik ynetimi blgesel ibirliinden kaynaklanan skntlara maruz kalmaktadr. Trkiye ve Kbrs Cumhuriyeti hava trafik kontrol merkezleri arasndaki iletiim eksiklii Lefkoe FIRnda hava gvenliini ciddi bir ekilde tehlikeye atmaktadr. Deniz tamaclyla ilgili olarak gvenlik alanndaki uyum ileri bir seviyededir. RO-RO yolcu gemileri ve yksek sratli tekneler hakknda ikincil mevzuat yaymlanmtr. Gemi Acenteleri Ynetmelii 7 Temmuz 2008 tarihinde STCW-95 Szlemesinin (Deniz Adamlarnn Eitimi, Sertifikalandrlmas ve Vardiya Standartlar Szlemesi) I/8 ve Kod AI/8 blmlerine uygun olarak deitirilmitir. Gemilerin denizi kirletmesinin nlenmesi ve acil mdahale yetenei gelitirilmesi amacyla kurumsal kapasitenin iyiletirilmesi hazrlklar henz balatlmamtr. Kabotaj ve gemi tesciline dair kurallar mktesebatla uyumlu deildir. Trkiye henz SOLAS78, SOLAS-88 ve Mar-Poln III. ve IV. eklerine taraf olmamtr. Trkiye Paris Mutabakat

56

Zaptnn gri listesinde bulunmaktadr 2007 ylnda alkonulan Trk gemisi oran % 6,12ye gerilemitir. Bu alanda AB ortalamas %3,08dir. oklu ulam ve uydu seyrsefer alanlarnda kayda deer bir gelime olmamtr. Ulatrma politikas fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da Avrupa Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrs bayra tayan veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklarn tad mallarn serbest dolam zerindeki snrlamalar devam ettii mddete, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayabilecek konumda olmayacaktr. Devlet yardmlar konusunda gelime kaydedilmemitir. Trkiyede devlet yardmlarn dzenleyecek yerleik kurum veya yasal ereve bulunmamaktadr. Sonu Trkiye, ulatrma alannda snrl ilerleme kaydetmitir. Kara ulatrmas alannda uyum ileri dzeydedir. Ancak, uygulama kapasitesi geridir ve yol gvenlii alannda uygulamann salanmas iin abalarn devam gerekmektedir. Demiryolu alannda az ilerlemeden bahsedilebilir. Deniz ulatrmas alannda ilerleme dzensiz olmutur. Kirliliin nlenmesi ve acil durumlara karlk verme alanlarnda kurumsal kapasite yetersizdir. Hava ulatrmas alannda snrl ilerleme olmutur. Trkiye ve Kbrs Cumhuriyeti hava trafik kontrol merkezleri arasndaki iletiim eksiklii hava gvenliini ciddi ekilde tehlikeye atmaktadr. Hava ve deniz ulatrmas sektrlerinde uluslararas szlemelere taraf olma alannda ilerleme kaydedilmemitir. 4.15. Fasl 15: Enerji

Arz gvenlii alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Arz gvenliini glendirmeyi ve enerji altyaps yatrmlarn hzlandrmay hedefleyen bir mevzuat paketi kabul edilmitir. Yeni Kanuna gre, Devlet, gerekli durumlarda, zel sektrn yansra elektrik retimi yapabilir. Petrol stoklarnn AB metoduyla hesaplanmasn uyumlatrmaya ynelik bir gelime kaydedilmemitir. Trkiye ve Yunanistan arasnda doalgaz boru hatt ilemektedir. enerji piyasas alannda bir miktar ilerlemeden bahsedilebilir. Ehil tketici snr 1,2 GWhye drlmtr. Bu yaklak % 41 orannda piyasa almna denktir. 2008 Temmuz aynda maliyete dayal fiyatlandrma mekanizmas yrrle girmitir. Bu mekanizma, enerji alannda faaliyet gsteren Kamu ktisadi Teebbslerinin (KT) retim/girdi maliyetlerindeki deiiklikleri sat fiyatlarna yanstmalarna imkan salamaktadr. Mekanizmann enerji piyasalar zerinde daha iyi ve srdrlebilir fiyatlandrmaya ve ilgili KTlerin mali durumlarnn gelitirilmesine katkda bulunmas beklenmektedir. Ancak, elektrik sektrnde apraz sbvansiyonlar devam etmekte ve TRT pay gibi maliyet d unsurlar elektrik faturalarnda yer almaya devam etmektedir. Drt elektrik datm blgesinin zelletirme sreci tamamlanmtr. zelletirme Yksek Kurulu ve Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu henz sreleri onaylamamtr. Kendi kendine elektrik retenlerin elektrik piyasasnda satabilecekleri elektrik oran % 30dan % 50ye ykseltilmitir. 2007 sonu itibaryla, elektriin % 48,3 KTler tarafndan retilmektedir. Kaytd elektrik kullanm ve elektrik kayb % 15 oranna drlm olmakla birlikte, AB ortalamasnn yaklak iki katdr.

57

Doalgaz piyasas alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. 2008 Mays ay sonu itibaryla, 55 blgede datm ihalesi sreleri tamamlanmtr. Toplam 40 ehirde doalgaz kullanm balamtr. Ankara doalgaz datm irketi zelletirilmitir. Doalgaz piyasas kanununda yaplan deiiklik, Devlet boru hatlar iletmecisi BOTAn spot piyasalarndan LNG ithal etmesine imkan vermektedir. Ayrca, doalgaz lisans mevzuat LNG ithalatna imkan salayacak ekilde deitirilmitir. BOTAn yklenimlerinin zel sektre aktarlmasyla ilgili gelime grlmemitir. BOTA, Trkiyedeki tketimin halen % 86sn ithal etmektedir. Doalgaz Piyasas Kanunu, BOTAn alm ya da satm yklenimlerini, 2009 ylna kadar yllk toplam ithalat yllk ulusal tketimin % 20sine dene kadar zel sektre devretmesini gerektirmektedir. Elektrik ve doalgaz piyasalarnda rekabet snrldr. Piyasalarn ileyiinin gelitirilmesi ve rekabetin tesisi amacyla, dzenleyici kurumun yetkilerini daha kesin ekilde kullanmas gerekmektedir. Devlet yardmlar alannda ilerleme kaydedilmemitir. Enerji verimlilii alannda bir miktar ilerleme olmutur. ereve Kanunun geen yl kabul edilmesinin ardndan ulatrma sektrn kapsayan bir uygulama mevzuat kabul edilmitir. 2008 yl bir Babakanlk Genelgesiyle enerji verimlilii yl olarak ilan edilmi ve Hkmet enerji verimlilii hareketi zerine bir eylem plan hazrlamtr. Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrlnn bu alanda daha etkin olmas iin idari kapasitesinin gelitirilmesi gerekmektedir. Enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji alanlarnda ulusal hedefler belirlenmemitir. Yenilenebilir Enerji Kanununda yaplan deiiklikler ilave tevikler getirmitir. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu, yenilenebilir enerji retim tesislerinin ebekeye balanmas iin uygulanacak kriterleri yaymlamtr. Jeotermal Enerji ereve Kanununun kabulnden sonra jeotermal kaynaklarn, doal kaynak sularnn ve jeotermal gazlarn aratrma ilke ve usullerine, iletilmesi ve lisansna dair uygulama mevzuat kabul edilmitir. Nkleer enerji ve radyasyondan korunma alanlarnda, nkleer santrallerin kurulmas ve iletilmesi ile enerjinin sat alanlarnda bir ereve Kanun kabul edilmitir. Bu, Trkiyenin enerji politikasnda nemli bir deiiklik anlamna gelmektedir. Trkiye Elektrik Datm irketi (TEDA), Mersin Akkuyuda bir nkleer santral inas ve iletilmesi iin ihale am ve teklif arsnda bulunmutur. Trkiyenin ilk nkleer santralinin ihalesine sadece bir teklif sunulmu olup, deerlendirme sreci Eyll ay sonunda balamtr. ereve Kanun kapsamnda, rekabet ve szleme ilke ve usullerine dair uygulama mevzuat ayrca kabul edilmitir. Trkiyenin, Nkleer Gvenlik Szlemesinin gerekliliklerini, zellikle yer, dzenleyicinin bamszl, nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma alannda mevcut mevzuat erevesinin tamamlanmas, uygulanmas ve izlenmesi alanlarnda btnyle uygulamas gerekmektedir. Kurumsal radyoaktif atk ynetiminin uluslararas tavsiyeler, temel gvenlik standartlar ve en iyi AB uygulamalar seviyesine getirilmesi gerekmektedir. Trkiye, Kullanlm Yakt Ynetimi ve Radyoaktif Atk Ynetimi Gvenlii Birleik Szlemesine henz taraf olmamtr. Sonu Enerji alannda, bir miktar ancak dzensiz ilerleme kaydedilmitir. Elektrik ve doalgaz piyasas ereve kanunlarnn kabulnden yllar sonra, rekabet hala snrldr ve effaf ve

58

maliyete dayal fiyatlandrma henz gerekletirilmemitir. Enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji alannda ulusal hedefler henz belirlenmemitir. 4.16. Fasl 16: Vergilendirme Dolayl vergilendirme alannda az ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin KDV mevzuat mktesebat ile ksmen uyumludur. Yap, muafiyetler, zel uygulamalar ve indirimli oran uygulamalar alanlarnda daha ileri dzeyde uyum gerekmektedir. zel tketim vergisi alannda, ttn rnleri zerindeki asgari seviyeler artrlmtr. Bununla birlikte, ttn ve ttn rnleri zerindeki zel tketim vergisinin yapsna dair Trk mevzuat ile mktesebat arasndaki farkllklarda bir deiiklik olmamtr. Trkiye, kymet esasl (ad valorem) oranlar uygulamaktadr ve spesifik zel tketim vergileri unsuru bulunmamaktadr. Ttn Fonu ayrmcdr. Sadece ithal edilen ttn ve sigaraya, yerli rnlere uygulanmayan zel bir vergi uygulamaktadr. Trkiye, henz i piyasa hareketleri ve mali antrepolar iin gmrk vergilerinin askya alnmas rejimini getirmemitir. Alkoll ieceklerin vergilendirmesi kymet esasl (ad valorem) olmakla birlikte; kymet esasl verginin belirli asgari miktardan az olduu durumlarda zel bir eit vergi ilave edilmesi suretiyle yaplmaktadr. Szkonusu zel verginin seviyeleri, alkol ieriine deil, rn eidine gre farkllk gstermektedir. Belirlenen seviyeler, ithal rnler iin, karlatrlabilecekleri yerli rnlerden daha yksektir. Bu ayrmc etki, mktesebatla, Gmrk Birlii ile ve DT kurallaryla uyumlu deildir. Ayrmc vergi uygulamalarnn ortadan kaldrlmas, bu fasln katlm mzakerelerinde ilerleme salanmas iin kilit niteliktedir. Dorudan vergilendirme alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Gelir Vergisi Kanununu, gzden geirilmi Kurumlar Vergisi Kanunu ile uyumlatrmak iin deitirmitir. Bu deiiklik ve transfer fiyatlandrmas gibi alanlardaki uygulama mevzuatnn kabul, zararl vergi uygulamalarnn giderilmesi ve ticari vergilendirme alanndaki uygulama kurallarna dair ilkelere sayg gsterilmesi bakmndan olumlu gelimelerdir. Trkiyenin i vergilendirmesi alanndaki uygulama kurallarna dair ilkelere ters decek nlemler almaktan kanmas gerekmektedir. dari ibirlii ve karlkl yardm alanlarnda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Yar zerk gelir idaresi ve yakn zamanda kurulmu olan Gelir Politikalar Genel Mdrl, idari kapasitelerini gelitirmeye devam etmilerdir. Gelir idaresi ikinci yllk stratejik plann performans gstergeleriyle birlikte yaymlamtr. Uygulama kapasitesi ve vergi dairelerinin bilgisayar ortamna geii alanlarnda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Tm illerdeki vergi daireleri bilgisayar ortamna gemitir. Byk vergi mkellefleri birimi btnyle ilemektedir. Mkellefler, vergi beyannamelerinin % 99unu elektronik ortamda vermilerdir. Mkellef hizmetlerinin gelitirilmesi, mkellef hizmetleri biriminin, mkellef ar merkezinin ve mkellef hizmetleri merkezinin kurulmasyla, gnll uyumun teviki amacyla devam etmektedir. Gelir idaresi, elektronik vergi veritaban ve risk deerlendirme sistemi gelitirmitir. Ttn ve alkol rnlerinde bandrol izleme sistemi btnyle ilemektedir. Trkiyenin vergi geliri artmtr, ancak kaytd ekonominin azaltlmasna ynelik nlemlerin hala glendirilmesi gerekmektedir.

59

Sonu Bu faslda, Trkiyenin mevzuat uyumunu gelitirmeye ynelik az ilerleme kaydedilmitir. Ancak, alkol ve ttn rnleri zerindeki ayrmc vergilendirme devam etmektedir. Vergi idarelerinin modernizasyonu devam etmi ve mkelleflere verilen hizmetlerin gelitirilmesini ve gelir art salamtr. 4.17. Fasl 17: Ekonomik ve Parasal Politika Para politikas alannda az ilerleme kaydedilmitir. Sermaye Piyasas Kurulu, zel emeklilik fonlarnn topladklar primlerden belirli bir asgari oranda Trk Hkmetinin borlanma aralarna yatrm yapmalar zorunluluunu kaldrmtr. Para politikas alannda, Trkiye mktesebatla henz yeterince uyumlu deildir. Hkmet ve Merkez Bankas, enflasyon hedefini beraber belirlemektedirler. Merkez Bankas, kredi kart faiz oranlarnda snrlar belirlemektedir. Merkez Bankas, YTL yerine TLnin 1 Ocak 2009 itibaryla tedavle girmesi iin sreci balatmtr. Merkez Bankasnn tam bamszlnn salanmas iin Kanununun gzden geirilmesi gerekmektedir. Bankaclk Kanunu, Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna yaplacak n demelerin Merkez Bankasndan yaplmasna izin vermektedir. Bu hkm, kamu sektrnn parasal finansmannn yasaklanmasyla uyumlu deildir. Kamu kesiminin finans piyasalarna ayrcalkl eriiminin yasaklanmas alannda, kamu kesimi tahvillerinin alnmasn gerektiren muhtelif hkmler bulunmaktadr. Ekonomik politika alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Hkmet, 2008-2012 dnemi iin bir Eylem Plan kabul etmitir. lgili makamlar, zellikle Sosyal Gvenlik Kanunu, Aratrma ve Gelitirmenin Teviki Kanunu ve igc piyasas artlarn iyiletirmeye ynelik istihdam paketinin kabul edilmesi gibi mevzuat alannda kilit admlar tamamlamlardr. Trkiye, Komisyona Katlm ncesi Ekonomik Program sunmutur. lgili makamlar, IMF Stand-by Anlamasnn sresinin Mays aynda tamamlanmasnn ardndan, orta vadeli kamu borcu ve bte a hedefleri belirleyen 2008-2012 dnemi iin Orta Vadeli Mali ereveyi yaymlamlardr. Ekonomik politikann oluturulmas ve uygulanmas, egdm faaliyetlerinin gelitirilmesine ynelik abalara ramen blnm niteliklidir. Sonu Ekonomik ve parasal politika alannda bir miktar ilerlemeden bahsedilebilir. Ekonomik politikann oluturulmas ve uygulanmasnn blnm nitelii devam etmektedir. Para politikas alannda az ilerleme kaydedilmitir. zellikle, Merkez Bankasnn tam bamszl, kamu kesiminin parasal finansmannn yasaklanmas ve kamu kesiminin finans piyasalarna ayrcalkl eriiminin yasaklanmas alanlarnda muhtelif eksiklikler devam etmektedir. 4.18. Fasl 18: statistik statistik altyaps alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. 2007-2011 Resmi statistik Program gncelletirilmitir. Program, standartlar, veri derleme metodolojilerini ve yaymlama zamanlarn tm resmi istatistik salayclar iin tanmlamaktadr. Trkiye statistik Kurumu (TK), egdm roln glendirme alannda bir miktar ilerleme

60

kaydetmitir. Ana veri salayclarla ibirlii daha da gelitirilmelidir. Ana veri salayclar, dil yetenekleri de dahil olmak zere idari kapasitelerini gelitirmelidirler. Snflandrma ve kaytlar alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Temel AB istatistik snflandrmalarnn Trke tercmeleri, tm resmi istatistik salayclarnn kullanm iin mevcuttur. kayd ve iftlik kayd sistemlerinin kurulmas alannda ilerleme snrl kalmtr. Tarm Bakanlnn tuttuu idari kaytlarn daha da gelitirilmesine acil ihtiya bulunmaktadr. kayd sisteminin kurulmasnn tamamlanmas iin daha fazla abaya ihtiya vardr. Sektr istatistikleri alannda nemli ilerleme kaydedilmitir. Nfus istatistikleri ve toplumsal istatistikler alanlarnda, Trkiye ilk kez, 2007 nfus saym iin adrese dayal bir nfus kayt sistemini tamamlamtr. Bu fasldaki katlm mzakereleri iin kilit alan olan makroekonomik istatistiklerde, Trkiye ulusal hesaplarn Avrupa Hesap Sistemi ESA 95 ile byk oranda uyumlatran byk apl gzden geirmeyi tamamlamtr. statistik fasl iin dier bir kilit unsur olan tarm istatistiklerinde, snrl ilerleme olmutur. zm balar, tarm ilac kullanlmas ve meyve alanlarnda pilot raporlar hazrlanmtr. Hububat, canl hayvan ve et retimi ile st ve st rnleri retiminde istatistiklerinin gelitirilmesine ynelik hazrlklar devam etmektedir. Her iki alanda da abalarn hzlandrlmas gerekmektedir. Sosyal koruma istatistiklerinde, gelir ve yaam koullar taramas tamamlanmtr. gc istatistiklerinde, kazan ve igc maliyeti yaps alannda ilerleme kaydedilmitir. Eitim istatistiklerinde, yetikin eitim taramas tamamlanmtr. Yapsal i istatistikleri ve ksa dnemli istatistikler alanlarnda ilerlemeden bahsedilebilir. Turizm istatistiklerinde, hanehalk i turizm raporu iin alan aratrmalar tamamlanmtr. evre istatistiklerinde, belediye suyu, atksu ve evre harcamalar istatistikleri alanlarnda ilerleme kaydedilmitir. Sonu statistik alannda iyi dzeyde ilerleme salanmtr. dari kapasite gelimitir. Trkiye, ulusal hesaplarn gzden geirmi ve 2007 nfus saymn yeni adrese dayal nfus kayt sistemi ile tamamlamtr. zellikle kilit alanlar olan tarm istatistikleri, makroekonomik istatistikler ve i istatistiklerinde daha fazla ilerleme gerekmektedir. Dier veri salayclarla ibirlii ve TKin egdm salayc rolnn daha da glendirilmesi gerekmektedir. 4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam hukuku alannda ilerleme kaydedilmemitir. Baz Direktiflerin aktarlmasnda eksiklikler vardr; bunlar, i hukukunun snrl bir kapsamda uygulanmasn da iermektedir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn ve bal kurulularnn idari kapasiteleri henz yeterince gelimemitir. Sokaklarda alan ocuklar dahil, ocuk iilii konusu sorun olmaya devam etmektedir. ocuk iilii alannda 2007 lerleme Raporunda dile getirilen, mevzuattaki eksiklikler devam etmektedir. Trkiyenin ocuk iiliiyle mcadele iin abalarna devam etmesi gerekmektedir (Bkz. Ekonomik ve sosyal haklar). alma hukuku alannda, Trkiye yeterince hazr deildir. Trkiyenin mktesebatla iyi derecede uyum salad alma sal ve gvenlii alannda, bir miktar ilerleme olmutur. ilerin gerekli mesleki eitimi almadan, ar ve tehlikeli ilerde almalarn yasaklamak zere Kanunu gzden geirilmitir. Kimyasal maddelerden kaynaklanan tehlikelere dair salk ve gvenlik nlemleri uygulama mevzuat deitirilmi ve Mart 2008de yrrle girmitir. alma Tefti Kurulu, tefti

61

uygulamalarn uyumlatrmaya balam ve kapasitesini daha da gelitirmitir. Ancak, nemli eksiklikler devam etmektedir. zellikle, ereve Direktifin aktarlmasna dair mevzuat henz kabul edilmemitir. Mevcut mevzuat zel sektrdeki tm alanlar kapsamamakta ve kamu sektrndeki iileri darda brakmaktadr. statistikler, lmcl i kazalar ve hastalklarnn zellikle Tuzla Tersanesinde nemli lde arttn gstermektedir. Mevzuatn uygulanmas iin, bilinlenmenin arttrlmas, eitim ve tefti kurumlarnn kapasitelerinin gelitirilmesi dahil olmak zere daha fazla aba gereklidir. Bu alanda hazrlklar balamtr. Sosyal diyalog alannda, snrl ilerleme olmutur. Rapor dneminde, l sosyal diyalog toplantlar daha sk dzenlenmitir, ancak Ekonomik ve Sosyal Konsey, Kanunun gerektirdii gibi dzenli toplanmamaktadr. Belirli sektrlerde, ikili sosyal diyaloa ilikin bir miktar ilerleme olmutur; ancak zerk ve ikili sosyal diyalog yaplarnn her dzeyde kurulmas hala salanmamtr. Toplu szleme kapsamndaki iilerin says hala dktr. Sendikal haklar Trkiyede btnyle tesis edilmemitir. Mevcut Sendika, Toplu Szleme, Grev ve Lokavt Kanunlarn ILO ve AB standartlaryla uyumlatrmaya ynelik taslak mevzuat henz kabul edilmemitir (Bkz. Ekonomik ve sosyal haklar). Sosyal diyalog alannda Trkiye henz yeterince hazr deildir. stihdam politikas alannda ilerleme kaydedilmitir. Kadnlar, genler ve zrl kiiler iin istihdam imkanlarn tevik etmeye zel olarak odaklanan ve isizlik sorunlarn ele almay amalayan bir stihdam Paketi, 2008 Mays aynda kabul edilmitir. rnein, yaplan deiiklikler, iverenin yeni ie alnan kadn alanlar iin demesi gereken sosyal gvenlik primlerinin, ilk ylda % 100le balayarak beinci ylda % 20yle son bulmas suretiyle sizlik Sigorta Fonundan karlanmasn art komaktadr. Trkiye Kurumuna (KUR) kaytl isizler, sizlik Sigorta Fonunca karlanacak i eletirme, rehberlik ve mesleki eitimden faydalanabileceklerdir. KUR, kurumsal kapasitesini ve i arayanlara sunulan hizmetleri gelitirmeye ynelik abalarn srdrmtr. Ayrca, Trkiye, 2008i kaytd istihdamla mcadele yl olarak ilan etmitir. Bununla birlikte, sorunlar devam etmektedir. 2007 ylnda, isizlik oran, % 9.9da sabit kalm, ancak % 43,1lik genel istihdam oran, 2006ya kyasla yine biraz dmtr. gcne dk katlm (2007de %47,8), zellikle kadnlar iin dk istihdam oranlar (2007de %22,2) ve genlerde yksek orandaki isizlik (2007de %19.6), igc piyasasnn zellikleridir. Kaytd ekonominin bykl (istihdam edilenlerin yarsndan biraz az, herhangi bir sosyal gvenlik kurumuna kaytl deildir) ve kentsel-krsal igc piyasas arasndaki belirgin fark, balca zorluklar olarak srmektedir. stihdam Politikas nceliklerinin Ortak Deerlendirmesi Belgesinin (JAP) sonulandrlmasna ynelik yeni ilerleme kaydedilmemitir: zel itina gerektiren gruplar etkileyen istihdam sorunlarnn nasl ele alnabilecei konusunda henz mutabakata varlamamtr. Trkiye, istihdam alannda henz yeterince hazr deildir. Katlm ncesi Mali Yardm Aracnn (IPA) nsan Kaynaklarn Gelitirme bileeninin uygulanmasyla, Avrupa Sosyal Fonu (ESF) hazrlklar balamnda iyi bir ilerleme kaydedildii bildirilebilir. 2007 Aralk aynda, Komisyon, nsan Kaynaklar Gelitirme Operasyonel Programn onaylamtr. Bu program, istihdam, retim, eitim ve sosyal ierme alanlarndaki faaliyetleri desteklemeyi amalamaktadr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, bu Operasyonel Programn idaresine ynelik gerekli i yaplanmay tesis etmi olup, bu balamda personel atamalar ve eitimi yaplmtr. Trk makamlar, IPAnn merkezi olmayan ekilde uygulanmasna ynelik bir idare ve kontrol sistemi akredite etmi ve

62

idare yetkisinin verilmesini istemilerdir. Paydalar harekete geirmek iin, bilinlendirici etkinlikler dzenlenmitir. Bununla birlikte, idari yaplar ve mevzuat, gelecekte ESF tr nlemlerin idaresi, uygulanmas, izlenmesi, denetimi ve kontrolne uygun bir idari kapasitenin oluturulabilmesini salayabilecek dzeyde uyarlanmamtr. Bu alandaki hazrlklar balamaktadr. Sosyal ierme alannda snrl bir ilerleme olmutur. Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu 2008 Ekim aynda yrrle girmitir. Bu erevede, 18 yan altndaki herkes genel salk sigortas kapsamna alnmaktadr. Bu, bir yldan uzun sredir Trkiyede ikamet eden ve kendi lkelerinde sosyal sigortas olmayan yabanc uyruklular da kapsamaktadr. Salk primlerini deyemeyecek kiiler de devlet tarafndan sigorta edilmektedir. stihdamlarn tevik edebilmek iin, zrllerin sosyal gvenlik primlerinin devlet tarafndan karlanmas hususu, stihdam Paketinde yer almaktadr. Bununla birlikte, krsal kesimde ve ayrca alanlar (alan fakirler) ve ocuklar arasnda da fakirlie ska rastlanmaktadr. JIMin (Ortak erme Belgesi) sonulandrlmasna ynelik ilave bir ilerleme yaanmamtr: zel itina gerektiren gruplarn sosyal ierme sorunlarnn nasl ele alnaca konusunda henz mutabakat salanamamtr. Fakirlii ve sosyal iermeyi, ayrca sosyal ierme politikalarnn uygulanmasn ve kaydedilen ilerlemelerin llmesini izlemeye ynelik salam mekanizmalar henz tesis edilmemitir. Bu alandaki hazrlklar henz erken aamadadr. Sosyal koruma alannda, bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Sosyal gvenlik reformunun en nemli aya olan Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu, 2008 Ekim aynda yrrle girmitir. Bu kanun, emeklilik parametrelerini ve genel salk sigortas sistemini, yeterli ve srdrlebilir emeklilik ayl salanabilecek ekilde dzenlemeyi de amalamaktadr. Sosyal Gvenlik Kurumu, dezavantajl kiilere merkezi olmayan tek noktadan hizmetler sunmaya ynelik kapasitesini glendirmektedir. Bununla birlikte, sosyal yardm ve hizmetlere ilikin yeni bir mevzuat konusunda herhangi bir gelime yaanmamtr. Bu alanda hazrlklar balamtr. Ayrmclkla mcadele ve eit frsatlar konusunda ise, snrl ilerleme kaydedilmitir. Kadnlarn istihdam oranlar ve eitime eriim imkanlar, AB yeleri ve OECD lkeleri arasnda en dk dzeydedir. Ulusal mevzuatta, dorudan ve dolayl ayrmcln tanmlanmas gibi, nemli genel esaslar ve tanmlar eksiktir. Irk, etnik kken, din veya inan, zr, ya ve cinsel eilim temelli ayrmclk hakkndaki mktesebatn aktarlmas henz tamamlanmamtr. Ayrmcln nlenmesi ve eit muamelenin teviki iin, etkin ve bamsz bir Eitlik Kurumunun tesis edilmesine halen ihtiya duyulmaktadr (Bkz. Ekonomik ve sosyal haklar). Ayrmclkla mcadele alanndaki hazrlklar halen erken bir aamadadr. Sonu Genel itibariyle, Trkiye, stihdam Paketi ve Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununun kabul edilmesiyle, sosyal politikalar ve istihdam alannda bir miktar ilerleme gstermitir. Bununla birlikte, tam sendikal haklarn tesisi ve kaytd istihdamla mcadele konular zellikle dikkat gerektirmektedir. ocuk istihdamyla mcadele etmek ve JAP ile JIM belgelerini gncelletirip sonulandrmak iin de ilave abalara ihtiya duyulmaktadr. Ekonomik ve toplumsal yaamda cinsiyet eitlii ve sosyal iermeyi tevik etmeye ynelik politikalar iyiletirilmelidir. ESF hazrlklar erevesinde, IPAnn nsan Kaynaklarn Gelitirme bileeninin etkin ekilde uygulanmasna ynelik hazrlklarn hzlandrlmasna

63

ihtiya duyulmaktadr. Genel olarak, mktesebatn etkin ekilde uygulanabilmesini teminen, idari kapasitenin artrlmasna ihtiya duyulmaktadr. 4.20. Fasl 20: letme ve sanayi politikas Trkiye, iletme ve sanayi politikas ilkelerine ilikin olarak ilave ilerleme kaydetmitir. 2007-2009 dnemini kapsayan ve 2007 Kasm aynda yaymlanan gzden geirilmi KOB Stratejisi ve KOB Eylem Plan, Lizbon Stratejisi de dahil olmak zere, AB politikalarnn esaslaryla byk lde uyumludur. Sanayi ve Ticaret Bakanl, kk sanayi siteleri ve organize sanayi blgelerine ynelik yatrm programlarn yaymlamtr. Her iki programda da, proje seim kriteri olarak, AB yeliine ynelik politikalar ve ncelikleri kolaylatrma veya katkda bulunma hususu yeralmaktadr. Yatrm Ortamnn yiletirilmesi Koordinasyon Konseyi (YOIKK), 12 teknik komite tarafndan belirlenen kapsaml bir listeden oluan bir eylem plan kabul etmitir. Trkiye, gzden geirilmi bir sanayi stratejisinin tesis edilmesine ynelik hazrlklar yapmtr; ancak, henz bir sanayi strateji belgesi yaymlanmamtr. Trkiye, mevcut politika stratejileri ve eylem planlarnn izlenmesi ve deerlendirilmesine ynelik yeterli mekanizmalara sahip deildir. ortamnn iyiletirilmesine ynelik ilave ilerlemeler kaydedilmitir. Bu iyiletirmeler arasnda, vergilerin denmesine ve snrtesi ticaret yaplmasna ynelik daha iyi sistemler kurulmas; irket gelir vergisi indirimi; elektronik gmrk uygulamalarnn yrrle koyulmas; irket kurulmasna ve faaliyet lisans teminine ilikin mevzuat deiiklii yaplmas; Ar&Ge iin vergi indirimleri ve tevik dzenlemeleri ieren yeni Aratrma ve Gelitirme Kanununun kabul edilmesi gibi gelimeler yer almaktadr. letme ve sanayi politikas aralar konusunda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. KOSGEB (Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl) tarafndan salanan mali destee ilikin yeni bir karar alnm ve bylece, borlanmann st limiti ykseltmi, vade tarihleri uzatlm ve tm yerli ve yabanc bankalarn, KOSGEB ile imzalayacaklar protokollere dayanarak, bu kuruluun borlanma dzenlemelerine taraf olabilmeleri salanmtr. Trkiye, Rekabet Edilebilirlik ve Yenilik ereve Programna (CIP) 2008 ylnda resmen katlmtr. Trk makamlarnn, Mutabakat Zaptnn onaylanmasna ilikin karar halen beklenmektedir. Bu durum, proje szlemelerinin imzalanmasna ve faaliyetlere balanmasna engel olmaktadr. Ticari ilemlerde ge demelerle mcadele konulu 2000/35 sayl AB Direktifine uyumun tamamlanmasna ilikin ilave bir ilerleme kaydedilmemitir. Sektrel politikalar konusunda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, hem devlet yardmlar, hem de piyasa analizleri ve tahminleri konularnda, elik Sektr Ulusal Yeniden Yaplandrma Programn gzden geirmitir. Sanayi ve Ticaret Bakanl, tekstil, hazrgiyim ve deri sektrleri iin, bu sektrlerde rekabetin iyiletirmesini ve dnmn idaresini hedefleyen bir strateji kabul etmitir. bu raporlama dneminde, Trkiye zelletirme abalarn srdrmtr. 2007 Temmuz 2008 Mays dneminde elde edilen zelletirme geliri, 2007 GSYHnn %1ine tekabl eden 4,93 milyar Avro tutarndadr. 2006da zelletirme gelirleri, GSYHnn %1,5ine tekabl etmiti. Sonu Trkiye, bu faslda bir miktar daha ilerleme kaydetmitir. Bu, yeni KOB Stratejisi ve Eylem Plannn kabul edilmesi, i ortamndaki iyiletirmeler ve 2007 ylnda dorudan yabanc

64

yatrmlar girilerinin yksek miktarlarda srmesiyle balantldr. eitli politika eylem planlarnda ve strateji belgelerinde kaydedilen gelimeleri deerlendirebilecek, yeterli bir izleme ve deerlendirme mekanizmas bulunmamaktadr. Trkiye, gzden geirilmi kapsaml bir sanayi stratejisi kabul etmemitir. Trkiye, bu faslda, mktesebatla makul lde uyum salamtr. 4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar Trkiye, ulatrma alar alannda ilerleme kaydetmektedir ve ibu rapora konu dnemde daha da gelime gstermitir. Ulatrma Altyaps htiya Deerlendirmesi (TINA) sonulandrlm olup, gelecekte TEN-Tnin (Trans-Avrupa Ulatrma Alar) Trkiyede tanmlanmasna ve geliimine dair, kabul edilen bir temel sunacaktr. Proje hazrlklar srmektedir. Ancak, snflandrlm ulatrma verileri alannda daha gvenilir bir sisteme ihtiya duyulmaktadr. Enerji alar alannda, Avrupa Topluluu, ABde rekabeti elektrik ve gaz pazarn glendirecek ve arz gvenliini iyiletirecek projelere ynelik hazrlklar desteklemektedir. Hazar ve Orta Asya blgesinden balayarak, Trkiye zerinden Avrupaya uzanan Nabucco doalgaz boru hatt projesi, ABnin en yksek ncelikli projeleri arasndadr. Trk makamlar projenin gerekletirilmesine olan taahhtlerini mteaddit defalar teyit etmilerdir. lgili planlama ve tasarmlar hazrlanmakta olup, 2010 banda sonulanmalar beklenmektedir. Projedeki ortak lkeler, anlan boru hattn mmkn olan en ksa zamanda faaliyete geirebilmek amacyla, bir hkmetleraras anlama zerinde almaktadrlar. TrkiyeYunanistan boru hatt, ylda 750 milyon metrekp tama kapasitesiyle faaliyete gemitir. Trkiye-Yunanistan-talya doalgaz boru hatt enterkonektrn faaliyete geirmeye ynelik teknik hazrlklar devam etmektedir. Elektrik alar konusunda ise, Bulgaristan, Suriye, Irak, ran ve Azerbaycan, ran ve Grcistan ile balantlar yaplmtr. Avrupa G A UCTE (Avrupa Elektrik letimi Koordinasyon Birlii) ile ilave enterkoneksiyonlar tesis edilmesi tevik edilmektedir. Trkiye, Avrupa karlarna ynelik AB Projeleri kapsamnda 4 No.lu (Yunanistan-Balkan lkeleri UCTE sistemi) ve 9 No.lu (Akdeniz Elektrik Ringi) ncelikli akslarn tamamlanmasna ynelik baz projelere ncelik vermektedir. Babaeski (Trkiye) - Filippi (Yunanistan) hattnn inas 2008 Temmuz aynda tamamlanm olup, iki lke arasndaki elektrik transferine imkan salayacaktr. Telekomnikasyon alar alannda herhangi bir ilerleme kaydedilememitir. Bu alandaki hazrlklar daha erken aamadadr. Sonu Trkiye, trans-Avrupa alar alannda bir miktar ilerleme kaydetmitir. Nabucco doalgaz boru hattna ynelik hazrlklar balamtr. 4.22. Fasl 22: Blgesel politika ve yapsal aralarn koordinasyonu Kalknma Ajanslar Kanununun 2007 Kasm aynda yrrle girmesiyle, Trkiye, yasal ereve konusunda ilerleme kaydetmitir. Bunu, Anayasa Mahkemesinin, yrtmenin durdurulmas ve anlan kanunun baz maddelerinin iptali iin alan davada verdii Karar ve Gerekesinin yaymlanmas izlemitir. Anayasa Mahkemesi Karar, Kalknma Ajanslar

65

Kanununun personel atamalar ve vergi muafiyetlerine ilikin baz hkmlerini iptal ederken, mevcut iki Kalknma Ajansnn (zmir ve Adana) faaliyetlerini tam olarak srdrmesine ve yeni Ajanslarn kurulmasna izin vermektedir. Anayasa Mahkemesinin Karar ve Gerekesi, Dantay tarafndan yrtlecektir. IPA konusunda, Yetkili Akreditasyon Grevlisi ve Denetleme Makam, 2007 Kasm aynda atanm olup, Trkiyeyle IPA ereve Anlamas 2008 Temmuz aynda imzalanmtr ve halen onaylanmay beklemektedir. Bu alandaki hazrlklar yava ilerlemektedir. Kurumsal ereve konusunda, baz snrl ilerlemeler kaydedilmitir. Devlet Planlama Tekilat, Yapsal ve Uyum Fonlarnn ncs olan yeni Katlm-ncesi Ara (IPA) balamnda blgesel politikalarda egdm rol oynamaya balamtr. IIInc bileendeki Blgesel Kalknma operasyonel program ve IVnc bileen altndaki nsan Kaynaklarn Gelitirme operasyonel program iin Uygulama Birimleri (gelecekteki idare makamlar) belirlenmitir. 2010a kadar srecek gei dneminde, Merkezi Finans ve hale Birimi (CFCU), III ve IVnc bileenler balamnda ihale ama, szleme yapma, deme yapma, muhasebe ve finansal rapor verme konusundaki yrtme makam olarak kullanlacaktr. 2007 ylnda, Uygulama Birimleri ile CFCU arasndaki grev paylamn tespit etmek zere, bir birlii Anlamas hazrlanmt. Bugne kadar, egdm grevi iin, bir Bakanlklararas blgesel kalknma komitesi gibi, herhangi bir resmi mekanizma tesis edilmemitir. IPA fonlarnn blgesel kalknma ve insan kaynaklarnn gelitirilmesi bileenleri altnda, merkezi olmayan ynetimine ynelik hazrlklar kaydadeer biimde gecikmitir. Anlan programlarn Trk makamlarnca kabul edilmesinden bu yana bir yl gemi, ancak uygulama balamamtr. Trkiye, gelecekte Yapsal ve Uyum Fonlarna ynelik, uygulama sistemlerinin hazrlklarna henz balamamtr. Bu alandaki hazrlklar yava ilerlemektedir. dari kapasitede snrl ilerleme kaydedilmitir. IPA bnyesindeki operasyonel programlarn uygulanmasna ynelik hazrlklar iin salanan AB yardmlar erevesinde verilen ve halihazrda devam eden eitim ve teknik yardmlar, daha ok merkezi idare dzeyinde snrl kalmtr. Bu erevede, uygulama birimleri olarak saptanan Bakanlklarda bir miktar kapasite gelitirilebilmitir. Blgesel dzeyde idari kapasite zayf olmaya devam etmektedir; bunun nedenleri arasnda, Kalknma Ajanslar Kanununun askya alnmas ve blgesel yaplar oluturmaktaki baarszlk da yeralmaktadr. Yerel/blgesel idarelerin ve paydalarn programlarn uygulanmasna katklar olduka snrl kalmaya devam etmitir. Bu alandaki hazrlklar yava ilerlemektedir. Programlama alannda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. DPT, Komisyonun ok Yll Endikatif Programna (MIPD) karlk, 2007-2013 dneminde III ve IVnc IPA bileenlerini uygulamaya ynelik Trkiyenin stratejisini belirleyen, Stratejik Uyum erevesini (SCF) hazrlamtr. SCF Komisyona teslim edilmi ve IIInc bileen iin evre, ulatrma ve blgesel rekabetilii, IVnc bileen iin ise insan kaynaklarnn gelitirilmesini konu alan stratejinin uygulanmasna ynelik 4 operasyonel program ilgili Bakanlklarca (IIInc bileen iin evre, Ulatrma ile Sanayi ve Ticaret; IVnc bileen iin ise alma ve Sosyal Gvenlik) hazrlanmtr. Operasyonel Programlar 2007 Kasm ve Aralk aynda Komisyona sunulmu ve kabul edilmitir. zellikle blgesel rekabetilie ilikin Operasyonel Program iin proje hazrlk almalar snrl olmaya devam etmitir. Bu alandaki hazrlklar yava ilerlemektedir. Operasyonel Programlar (OP) izleme ve deerlendirme alannda ilerleme kaydedilmitir. Uygulama Birimleri, operasyonel programlarn uygulanmasn izlemek zere, sektrel izleme

66

komiteleri (SMC) tesis etmilerdir. Her OP iin ilk iki SMC toplants Kasm 2007 ve Temmuz 2008 aylarnda dzenlenmitir. SMClere yelik ve usul kurallar konusunda, Komisyonla mutabakat salanmtr. Ortak IPA (tm bileenler) komitesinin ilk toplants, 2008 Temmuzda dzenlenmitir. Her Uygulama Birimi, her bir programn bilfiil uygulanmas iin program koordinasyon ve uygulama merkezleri tesis etmitir. Bu merkezler, programlar deerlendirmekle de ykml olacaklardr. Bu alandaki hazrlklar yava ilerlemektedir. IPA III ve IVnc bileenleri bnyesinde ilgili sistem ve prosedrlerin tesis edilmesiyle, mali ynetim ve kontrol alannda bir miktar ilerleme grlmtr (Bkz. 32. FaslMali Kontrol). Trkiye, gelecekte Yapsal ve Uyum Fonlar iin mali ynetim ve kontrol sistemlerine ynelik hazrlklara balamamtr. Bu alandaki hazrlklar yava ilerlemektedir. Sonu Yasal erevenin uyarlanmas, IPA III ve IVnc bileenlerin uygulanmasna ynelik uygulama yaplarnn oluturulmas ve 4 operasyonel programn kabul edilmesinde ilerleme rapor edilebilir. Belirlenmi Bakanlklarn uygulama birimlerinin grevlerini etkin biimde stlenebilmelerini teminen, merkezi idare dzeyinde idari kapasitenin iyiletirilmesine ihtiya duyulmaktadr. Blgesel dzeyde, gerekli yaplarn ve idari kapasitenin ina edilmesine ihtiya duyulmaktadr. Hem merkezi hem blgesel dzeyde Bakanlklar arasndaki sorumluluk dalmnn incelenmesi ve yerel/blgesel idareler ile paydalarn daha gl katlm da dahil olmak zere, sahiplenme ve mali sorumluluk konularnda iyileme gerekmektedir. Genel itibariyle, Trkiyenin bu fasldaki mktesebatla uyumu ok gelimi deildir. 4.23 Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar

Yarg alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Yargnn bamszl konusunda, hakimler ve savclara ilikin Kanunla getirilen seim uslleri 2007 Aralk aynda deitirilmitir. Bu deiiklikle, Adalet Bakanlnn 2007 Haziran tarihli Ynetmeliindeki hkmler kanunlara aktarlmtr. Deiiklikler, spesifik seim ltleri ve bamsz puanlama sistemi iermekte olduundan, iyileme olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte, barolar ve akademisyenlerce yeni seim ltlerinin znel deerlendirmelere ak olduu ynnde eletiriler dile getirilmitir. ki muhalefet partisi Anayasa Mahkemesine yeni yasal dzenlemenin baz hkmlerinin deitirilmesi iin bavuruda bulunmulardr. Kasm 2007de yaplan snavlar neticesinde, Adalet Akademisine 387 aday hakim ve savc kabul edilmitir. Mart 2008de yaplan snavlarla 397 aday daha alnmtr. 2008 yl iin snav daha planlanmtr. Bununla birlikte, Dantay Mart 2008de YARSAV 25 tarafndan yaplan bavuruya cevaben baz aday hakim ve savc adaylarnn kabuln askya almtr. Dantay, snav usulleri hakknda Adalet Bakanl ile renci Seme ve Yerletirme Merkezi arasnda imzalanan deerlendirme protokolnn yrrlkteki mevzuatla uyumlu olmadna karar vermitir. Dantayn davayla ilgili nihai kararn bildirmesi beklenmektedir.

25

YARSAV hakimlerin ve savclarn bir derneidir.

67

Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun 26 oluumu ve adli mfettilerin 27 raporlama zinciri konularnda hibir ilerleme olmamtr. Yargnn tarafszlna ilikin kayglar devam etmektedir. Baz vesilelerle yarg veya yksek mahkemenin kdemli yelerince, lkede yargnn yetkisini at ve siyasi konularda belli bir tutum benimsediine dair tartma balatan aklamalarda bulunulmutur. Yargnn profesyonellii ve yeterlii hususunda, Adalet Bakanl ve Adalet Akademisi hakimler, savclar ve cezaevi grevlilerine ynelik eitim salamaya devam etmitir. Bu eitim, organize sula mcadele, kadn haklar gibi konular ile genelde AHM itihad ve AHS ile garanti altna alnm temel zgrlkleri kapsamtr. Bununla birlikte, Adalet Akademisi tm yarg sistemini kapsayacak ve blgesel dzeyi de ieren gl ve bamsz bir eitim salaycs niteliini kazanamamtr. Sivil toplum temsilcileri tarafndan, sadece maddi hukuk alannda deil adli hukuk alannda da eitim verilmesi gerektiine iaret edilmitir. Yargnn etkinlii balamnda, hkimler ve avukatlar mahkemelerin grlmesi srasnda Ulusal Yarg A Projesinin (UYAP) olumlu sonularnn grldn bildirmilerdir. Blge infaz birimlerinin gnlk ilemlerinde kullanabilmelerine ynelik yazlm gelitirilmitir. UYAP, haklarnda yakalama emri bulunan ahslar hakknda aratrma yapabilmesini teminen ulusal gvenlik birimlerinin kullanmna almtr. Mart 2007de portallarnn aa dhil edilmesinin ardndan sistemin avukatlarca da artan biimde kullanld bildirilmektedir. 2007de toplam 846 hkim ve savcnn atamas yaplmtr. 1 Mays 2008 tarihinde hkim ve savclarn toplam says, srasyla 6914 (1 Mays 2007de 6785) ve 3917dir (1 Mays 2007de 3744). Ayn tarihte (1 Mays 2008) ak bulunan hkim ve savc kadrosu 4166 olmutur. 2007de yarg iin ayrlan mali kaynak 865 milyon Avroya bali olmutur. Bu, tm yarg mensuplarnn maalar ve sosyal gvenlik demeleri, ayrca hizmetleri ve gayrmenkul almlarn kapsamaktadr. Bununla birlikte, blge istinaf mahkemelerinin kurulmasna ilikin bir gelime olmamtr. Bu durum endie konusudur. Yasa gereince, bu mahkemelerin 2007 Hazirannda faaliyet gemi olmalar gerekmekteydi. Ayrca, Ceza Usul Kanunuyla getirilen aleyhteki iddianamenin geri evrilmesi, uzlama ve apraz sorgulama gibi hkmler uygulamada yeterince kullanlmamtr. Yarg reformu alannda baz gelimeler olmutur. 2008 bahar aylarnda, Adalet Bakanl internet sitesine taslak bir strateji konulmutur. Bu kapsaml belge yargnn bamszl, tarafszl, etkinlii ve etkililii, profesyonelliinin glendirilmesi ve ynetim sistemine ilikin konular ile yargya gvenin artrlmas, adalete eriimin kolaylatrlmas ve tevkif sistemin iyiletirilmesine ynelik nlemleri kapsamaktadr. Szkonusu taslak stratejiyi tartmak zere hakim ve savclarn katlmyla Antalyada 20-25 Mays 2008 tarihlerinde bir toplant dzenlenmitir. Yarg reformunun srdrlebilir geliimi ve uygulamasn teminen sivil toplum dhil ilgili tm taraflarla daha ileri ve geni danmalara ve gerekli gvenin oluturulmas iin aba gsterilmesine gereksinim bulunmaktadr.

Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun oluumu yargy btnyle temsil etmemektedir. Sadece Yargtay ve Dantaydan kdemli yarg mensuplar bu Kurulun yesidirler. 27 Hakimler ve savclarn performanslarn deerlendirmekle sorumlu adli mfettiler Yksek Kurula deil, Adalet Bakanlna baldr.

26

68

Yolsuzlukla mcadele balamnda snrl ilerlemeden bahsedilebilir. Trkiye, Avrupa Konseyi Yolsuzluu Kar Devletler Grubunun (GRECO) 2005 birinci ve ikinci tur mterek deerlendirme raporunda yer alan tavsiyelerin te birini uygulamaya koymutur. effafl Arttrma ve yi Ynetiimi Glendirme Bakanlar Komitesi yolsuzlukla mcadele alanndaki nlemleri izlemeye devam etmektedir. zellikle emlak brolar, yerel ynetimler ve niversitelerin kart yolsuzluk vakalarna medyada sk sk yer verilmitir. Bunun sonucunda, kolluk kuvvetleri tarafndan eitli kurumlarda bir dizi ses getirici yolsuzluk soruturmas yrtlmtr. Parlamento yeleri ve siyasi partilere ilikin olarak, seim kampanyalarnn finansman konusunda yasal bir dzenleme bulunmamaktadr. Milletvekili dokunulmazlnn geni kapsamnn snrlandrlmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi bir kararnda, dokunulmazln kaldrlmasna ynelik artlar tespit edecek nesnel ltlerin belirlenmemi olduunu kaydetmitir. Siyasi partiler ve medya arasndaki mali ilikiler soru iaretlerine neden olmaktadr. Siyasi partilerin denetlenmesine ilikin sistem yeterli grlmemektedir. Parlamento yeleri ile niversite, ordu ve yarg mensuplar gibi kamu grevlisi gruplarna ilikin etik ilkeler bulunmamaktadr. Akademisyenler, mstearlar ve valiler gibi baz kamu grevlileri gruplar, yolsuzluk soruturmalar iin idari izin sisteminden yararlanmaya devam etmektedirler. Sivil toplumu da ieren bir oluuma, ulusal yolsuzlukla mcadele stratejilerinin uygulanmasnn denetlenmesi ve yeni stratejiler nerilmesi sorumluluunun verilmesi nerisi gibi GRECOnun en nemli tavsiyelerinden bazlar yerine getirilmemitir. Ne yeni Saytay Kanununda ne de kamu harcamalarnda parlamento denetiminin glendirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmitir. Kamu ynetiminde effaflk balamnda, bilgiye eriim hakk artan biimde kullanlmtr. Resmi istatistiklere gre, vatandalar tarafndan toplam 939.920 bilgilenme talebinde bulunulmutur. Kamu kurumlar bu taleplerin %93n olumlu yantlamlardr. Hem vatandalarn bilgilenme talepleri hem de bunlardan kamu kurumlar tarafndan olumlu yantlananlarnn saylar geen yla gre artmtr. Bununla birlikte, ilgili mevzuatn gerek etkisinin deerlendirilmesinde, sistemin nispeten yeni olduu ve bilgiye eriim kurulunun bu istatistiklerin gvenilirliini kontrol etmedii hususlar dikkate alnmaldr. Bilgilenme talebinin geri evrildii 554 vaka yargya intikal etmitir. Trkiye, tzel kiilerin mesuliyetine ilikin OECD Rvetle Mcadele Szlemesini uygulama sicili, yetersiz bilinlendirme faaliyetleri ve Trk firmalarnn yurtdnda kart iddia edilen rvet vakalarnn soruturulmasndaki takipsizlik kararlar nedeniyle OECD tarafndan eletirilmitir. lgili devlet kurumlar arasnda daha gl egdm kilit nem tamaktadr. Temel haklar bakmndan yasama alannda bir miktar ilerleme olmutur. (Bkz. Siyasi Kriterler) Bamsz olmayan ve kaynaktan yoksun nsan Haklar Bakanl gibi, insan haklarn izleme ve gelitirmeyle sorumlu kurumlar alannda ilerleme olmamtr. Kamu Denetilii Kurumu

69

(Ombudsman) kurulmasna dair Kanun, Kasm 2006da Cumhurbakan tarafndan veto edildikten sonra hala Anayasa Mahkemesinin nndedir. Anayasa Mahkemesi, Kanunun yrtmesini durdurmu olmakla birlikte, henz kararn vermemitir. Son olarak, Trkiye Temel Haklar Ajansna katlm hususunda gl bir teyit vermemitir. kencenin, insanlk d ve aalayc muamele ya da cezalandrmann yasaklanmas balamnda, polis karakollarnn terrle mcadele birimlerindeki ikence ve kt muamele iddialarnda azalma eilimi devam etmitir. Hkmetin ikenceye sfr hogr siyasetiyle uygulanmaya balanan yasal gvenceler olumlu sonular dourmaktadr. Bununla birlikte, zellikle resmi tutukevleri dnda ikence ve kt muamele vakalarna ilikin olarak STKlara yaplan bavuru says artmtr. kencenin nlenmesi Szlemesi htiyari Protokolnn onaylanmas beklemede olup, tutukevlerinin izlenmesi iin ulusal bamsz bir mekanizma bulunmamaktadr. Ayrca cezadan muafiyetle mcadelede daha fazla aba gerekmektedir. zel hayat ve aile hayatna sayg ile zellikle kiisel verilerin korunmas hakkna ilikin olarak, Trkiyenin mevzuatn veri korunmas mktesebat, zellikle de 95/46/EC sayl Direktifle uyumlatrmas ve bu kapsamda tam bamsz bir veri koruma denetim makam tesis etmesi gerekmektedir. Trkiyenin ayrca hem Kiisel Verilerin Otomatik lem Srecinde Korunmas Hakknda Avrupa Konseyi Szlemesini (CETS No:108), hem de bu szlemenin Denetleyici Makamlar ve Snrtesi Veri Akna likin Ek Protokoln (CETS No 181) onaylamas gerekmektedir. Dnce, vicdan ve din zgrl alannda, zellikle Vakflar Kanununun kabul edilmesi suretiyle ilerleme kaydedilmitir. Bu kanunun uygulanmas, gayri-mslim aznlklara ilikin mlkiyetle balantl devam eden sorunlarn zmlenmesi ve Alevilerin endielerinin giderilmesine ynelik abalarn artrlmas zorluk arzetmeye devam etmektedir. Kaydedilen ilerlemeye ramen, ar snrlamalar olmakszn tm dini topluluklarn faaliyette bulunabilecekleri AHMye uygun bir yasal ereve henz tesis edilmemitir. Bu hususun, ileri Bakanlnn dini zgrlklerin tmyle uygulanmasna elverili bir ortam yaratlmasna matuf Haziran 2007 Genelgesinin uygulanmasna ynelik daha gl abalarla desteklenmesi gerekmektedir. Basn zgrl ve basnda oulculuk da dhil olmak zere ifade zgrl balamnda, Trkiyede ifade zgrl iin gvencelerin glendirilmesi alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Parlamento Nisan aynda, Ceza Yasasnn 301. Maddesinde, dierlerinin yan sra, cezai soruturma balatlabilmesi iin Adalet Bakanlnn iznini gerektiren deiiklikleri kabul etmitir. Bununla birlikte, ifade zgrl zerindeki yasal kstlamalar endie nedeni olmaya devam etmektedir. Hukukta ve uygulamada, AHM itihadna ve AHSne uygun olarak, ifade zgrlne tam sayg gsterilmesinin salanmas maksadyla abalar glendirilmeli ve salamlatrlmaldr. Siyasi parti ve sendika kurmak da dhil olmak zere toplanma ve dernek kurma zgrlne ilikin olarak, toplanma zgrlne dair yasal ereve genelde Avrupa standartlarna uygundur. Bununla birlikte, yasaklanm gsteriler bazen gstericilere kar ar g kullanmyla sonulanmtr. Dernek kurma zgrlne ilikin yasal ereve, ubat 2008de Vakflar Yasasnda yaplan deiikliklerin kabul edilmesiyle iyilemitir. Bununla birlikte, Dernekler Yasasyla vazedilen yurtdndan mali destek almadan nce resmi makamlar bilgilendirme ve byle bir yardmda ayrntl belge ibraz etme zorunluluklar dernekler iin yk olmaya devam etmektedir. Cumhuriyet Basavcs, iktidardaki AKPnin kapanmas ve

70

(Cumhurbakan Gl ve Babakan Erdoan dhil olmak zere) parti yelerinin siyasi partilere be yl sreyle ye olmalarnn yasaklanmas isteiyle Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Anayasa Mahkemesi, yasak iin gerekli nitelikli ounluun salanamamasyla 30 Temmuzda kapatlma isteini reddetmitir. Bununla birlikte, Mahkeme baz faaliyetlerinin laiklik kart olduu gerekesiyle partiye mali yaptrmda bulunulmasna hkmetmitir. Bu davann nda, siyasi partilere ilikin yasal hkmlerin deitirilmesi ve AHM itihad ile Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu dorultusunda AB ye lkelerindeki en iyi uygulamalar seviyesine getirilmesi gerekmektedir. Sosyal olarak zel itina gerektiren ve zrl kiilere muamele ve ayrm gzetmeme ilkesi balamnda, Devlet zrl kiilerin istihdamnn artrlmasn teminen sosyal gvenlik primleri deyecektir. Akl salna ilikin olarak, insan ve hasta haklarna uygun olarak hastanelerde elektrook tedavinin uygulanmasnda ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, zrl kiiler yeterli kamu hizmetlerinden yararlanamamaktadrlar. Veri ve aratrma eksiklii, bilgiye dayal politika belirlenmesine engel olmaktadr. Toplum odakl hizmetler yeterince gelimemitir. Yetersiz genel tbbi bakm ve tedavi, akl sal hastanelerinde ve rehabilitasyon merkezlerinde bir sorun olmaya devam etmektedir. Ayrmclkla mcadele Anayasada hkme balanm ve eitli yasalarla korunmutur. Bununla birlikte, Trk hukuku cinsel eilimleri esas alan zgn bir korunma ngrmemekte ve Trk Ceza Kanununun tehircilik ve toplum ahlakna aykr hareketler hkmleri bazen lezbiyen, gay, biseksel, travesti ve transgender (LGBTT) toplulua kar ayrmclk amacyla kullanlmaktadr. Mays 2008de, stanbulda bir mahkeme, tz genel ahlaka aykrlk tekil ettii gerekesiyle bir LGBTT derneinin kapatlmasna karar vermitir. Dava Dantayda temyiz edilmitir. Transekseller ve travestiler bazen, polis tarafndan da dahil olmak zere, fiziksel iddete maruz kalmaktadrlar. Homofobi ayn zamanda fiziksel ve cinsel iddete yol amaktadr. Bu iddialar abuk ve etkin bir soruturmayla sistematik biimde takip edilmemektedir. (Bkz. 19. Fasl-Sosyal politika ve istihdam) Eitim hakkna ilikin olarak, ilkretime kayt says 2006/2007de %90dan, 2007/2008de %97ye ykselmitir. lkretimde kz-erkek fark yar yarya azalm, ayn dnemde %4,6dan %2,3e gerilemitir. Milli Eitim Bakanl, okula devam konusunda bilgilerin topland bir e-okul veritaban kurmutur. Bu, Bakanla, devamszlk yapan ocuklarn belirlenmeleri ve kayt yaptrmalarn veya eitimlerine kaldklar yerden devam etmelerini salamaya imkan vermitir. Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl Mays 2008de, 10-14 ya arasnda olan ve hi okula gitmemi veya eitimini yarda brakm ocuklara ikinci bir ans vermek zere tasarlanan bir eitim programn onaylamtr. Bu program, esas olarak alan ve Roman ocuklar hedef almaktadr. Ayrca, gezici okullar tarm sektrnde alan ocuklara ulamaya almaktadr. Bununla birlikte okuld ocuklar konusu bir sorun olmaya devam etmektedir: E-okul veritaban 6-14 ya aralnda yaklak 450 000 ocuun okul dnda olduunu ortaya karmtr. Mlkiyet hakk balamnda, Vakflar Yasasnn kabul memnuniyet yaratan ileri bir adm olmutur. Bununla birlikte, gayrimslim dini cemaatlerin karlatklar tm sorunlara cevap tekil etmemektedir. Yasann, AHSye ve AHM itihadna uygun olarak uygulanmas nem tamaktadr. zm bulunmam konularn da ele alnmas gerekmektedir. Son olarak, resmi makamlar ile ilgili cemaatler arasndaki diyalogun nitelii, ilerleme salanmas iin elverili bir ortamn yaratlmasnda da etkili olacaktr.

71

Cinsiyet eitlii ve kadn haklar balamnda, zellikle namus cinayetleri ve aile ii iddetle mcadelede bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Cinsiyet eitliini gvence altna alan genel yasal ereve mevcut olsa da, ekonomik katlm ve imknlar, eitim edinme, salk hizmetlerine eriim, hayat idame ve siyasette glenme alanlarnda kadn ve erkek arasndaki fark kapatlmak isteniyorsa daha ileri ciddi abalara gereksinim bulunmaktadr. ocuk haklar balamnda, sosyal hizmetlere eriim ve ocuk yarg sistemi alanlarnda ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, ocuk haklarn ilgilendiren tm alanlarda abalara devam edilmesi gerekmektedir. zgrlk ve gvenlik ile adil yarglanma hakk balamnda, raporlar kentsel blgelerde gzaltndaki kiilerin ounluunun gzaltna alndktan hemen sonra avukata danabildiklerini gstermektedir. Bununla birlikte, sanklarn avukata eriiminin olmad vakalarn says, kentsel alanlara kyasla krsal kesimlerde, zellikle lkenin Gneydousunda daha fazla olmutur. Mahkemelerde Trkeden baka dillerde profesyonel eviri endie konusu olmaya devam etmektedir. Aznlk haklar ve kltrel haklar bakmndan, Avrupa standartlar uyarnca aznlklarn korunmas ve aznlklara sayg gsterilmesinin salanmas alannda Trkiye snrl bir ilerleme kaydetmitir. Trkiye, kltrel haklar alannda da snrl bir ilerleme kaydetmitir. zellikle Trke dndaki dillerin yaynclk, siyasi hayat ve kamu hizmetlerine eriimde kullanlmasnda kaydedeer ilave abalara gereksinim bulunmaktadr. AB vatandalarnn haklar bakmndan herhangi bir gelime yoktur. Sonu Yarg balamnda, zellikle bir yarg reformu stratejisinin tesisinde, bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Ancak, yargnn bamszl ve tarafszl konusunda endieler devam etmektedir. Reform stratejisinin bu konular ele almas beklenmektedir. Yolsuzlukla mcadelede snrl bir ilerleme olduu belirtilebilir. Hkmet giriimlerini uygulamaya devam etmitir. Bununla birlikte, seim kampanyalar finansmannn effafln gvence altna alacak yasal bir dzenleme mevcut deildir. Parlamento yelerinin dokunulmazl konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Parlamento yeleri ve dier kamu grevlileri gruplar iin etik ve/veya davran kurallar mevcut deildir ve bir yolsuzlukla mcadele stratejisi ve eylem plan gelitirilmeli ve uygulanmas iin gerekli siyasi destei grmelidir. Temel haklara ilikin olarak, baz yasal ilerlemeler kaydedilmitir, ancak AHS ve AHM itihadnca gvence altna alnan temel haklara tam saygnn salanmas iin kuvvetli ilave abalar gerekmektedir. 4.24. 24. Fasl: Adalet, zgrlk ve Gvenlik G alannda bir miktar gelime kaydedilmitir. ltica ve G Grev Gc, dzensiz gle balantl snr grevlerinden sorumlu birimleri bir araya getiren st dzey bir alma grubu kurmutur. Anlan alma grubu, ortak risk analizleri yaparak daha fazla birimleraras ibirlii salamay amalamaktadr.

72

2007 ylnda 64.290, 2008 ylnn ilk yedi aynda ise 33.143 yasad gmen yakalanmtr. Yasad gmenlere salanan barnak kapasitesi, 1512den 1793e karlmtr. Trkiye, Afganistana Geri Kabul Anlamas imzalamay teklif etmitir. Pakistanla ise geri kabul anlamasnn ilk tur grmeleri tamamlanmtr. Bununla birlikte, Trkiye, Aralk 2006dan beri Avrupa Topluluu ile Geri Kabul Anlamas mzakeresi yapmamaktadr. Trkiyedeki dzensiz gmenlerin idaresi hususunda snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Ancak, ilgili makamlarn, tutuklama ve snrd etme kararlar iin, gmenlerin anlayabilecei bir dille kaleme alnm yazl gerekeleri sistematik olarak vermelerinin salanmasn teminen, gerekli prosedrlerin iyiletirilmesine ihtiya vardr. Tutuklama ve nakil kararlar, bir st idari denetime ve mmknse yarg denetimine ak olabilmelidir. Tutuklama sresi yasayla snrlanmal veya -en azndan uzatlm tutukluluk hallerindedzenli olarak yeniden incelenmelidir. Yakalanm dzensiz gmenlerin tutukluluk sresindeki maddi tutukluluk artlarnn iyiletirilmesine ihtiya vardr. Olanaklar, tutuklularn yalnzca cinsiyet temelinde deil, ayn zamanda ya ve adli sicillerine gre de ayrma tabi tutulmalarnn salanmas yoluyla daha da iyiletirilebilir. Aile yelerinin birlikte kalma imkanlarnn olmas gerekmektedir. Tutuklanm dzensiz gmenlerin, cretsiz adli yardm hizmetine, iltica ilemlerine, tercme servislerine, psikolojik ve tbbi yardma, eitim ve elence faaliyetlerine eriimlerinin daha da gelitirilmesine ve refakatisi bulunmayan kk ocuklarn tutuklama merkezlerinin dndaki kabul merkezlerinde barnma imkanlarnn salanmasna ihtiya vardr. Szkonusu iyiletirme almalar, anlan hizmetlerde uzmanlam ulusal ve uluslararas rgtler ile tutuklama merkezlerini idare eden yetkililer arasnda daha yakn ibirlii tesis edilmesi yoluyla gerekleebilecektir. G alannda hizmet veren personel iin belirli bir eitim veya eitim mfredat szkonusu deildir. G konusunda uygun bir veri sistemi yoktur. Keyfi snrd vakalar, fazla sayda olmasa da, ciddi endie kayna olmaya devam etmektedir. ltica alannda snrl lde ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, mltecilerin statsne ilikin olarak Cenevre Szlemesindeki ve ilgili 1967 tarihli Protokoldeki corafi snrlamay uygulamaya devam etmektedir. ileri Bakanl, karar alma srecinin adem-i merkeziyeti bir yapya kavuturulmas iin yaplan hazrlklar erevesinde yetkililerin eitilmesi iin UNHCR (BM Mlteciler Yksek Komiserlii) ile birlikte almtr. Trk Polis Tekilat bnyesindeki Yabanclar, Hudut ve ltica Dairesi, kaynak lke bilgi sisteminin ynetimini stlenme hazrlklarna balamtr. dari kapasitenin arttrlmas ve iltica ilemlerinin modernize edilmesine ynelik youn almalar devam etmektedir. ileri Bakanl ayrca, hem kabul hem de entegrasyon konularn ynetebilmek zere mnhasran tahsis olunacak bir makam kurulmas ynnde ilk adm olarak, bir iltica ynetim birimi ihdas edilmesini teminen i idari ilemleri balatmtr. 2007 ylnda, 5846 iltica talebinde bulunulmutur. Bu, 3541 bavurunun yapld 2006 ylna kyasla % 65lik bir arta iaret etmektedir. 2008 ylnn ilk sekiz aynda ise, 2.364 bavuru kayda geirilmitir.

73

Deerlendirilen (tahkikat aamas) toplam bavuru says, 15.562ye (6.622 Irakl, 5.449 ranl, 1.260 Somalili, 1.279 Afgan ve dierleri) ykselmitir. Bu zamana kadar, 44 bavuru sahibine mlteci stats verilmitir. Trk Hkmeti 2007 ylnda, tm snmaclarn, mlteci olarak tannan kimselerin, geici snmaclarn veya misafirlerin temel ihtiyalarnn karlanmas amacyla 555.000 ABD Dolarna (2006da bu mebla 135.000 ABD Dolar idi) tekabl eden bir harcama yapmtr. Trkiyeye yaplan iltica bavurularnn saysnn artt dikkate alndnda, ltica Yasasnn yeniden gzden geirilmesi ve yeni bir iltica biriminin ihdas edilmesi nem arzetmektedir. Anlan iki yapsal reform gerekletirilene kadar, zellikle Trkiyenin uluslararas havalimanlarnda ve tutuklama merkezlerinde, herkes iin iltica ilemlerine, adli yardma, bilhassa UNHCR personeline adil, eit ve srekli eriimin salanmas fevkalade nemlidir. Dier nemli bir grev ise, iltica ilemleri iin bekleme sresinin ksaltlmas ile sosyal dayanma vakflarna havale yntemlerinde iller arasnda mevcut olan farkllklarn ortadan kaldrlmasdr. Trk yetkililerin, mlteci statsnn tespit edilmesi ilemlerine ynelik eitimlerine devam edilmesine ihtiya vardr. Eitim alm personelin iltica ve g sistemi iinde kalmalarn garanti altna alacak tedbirlerin alnmas elzemdir. STKlarn ve yerel makamlarn harekete geirilmesi ve onlarla ibirlii yaplmas, snmaclarn entegrasyonu iin anahtar konumdadr. Dier bir nemli husus ise, mltecilerin kendi kendilerine yeterli olmalarn teminen, alt aylk geici oturma izni ita etmek iin alnan har cretlerinin indirilmesidir. Vize politikas konusunda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. Snrlarda halen, farkl makamlarn sorumluluunda olmak zere, etiket ve damga tr vizeler ita edilmektedir. Ayrca, havaalan transit vizeleri henz uygulamaya konulmamtr. 2007 ylnda 200 personele verilen eitimi mteakip, sahte belgelerin tespit edilmesinde czi bir art olmutur. 2007 ylnda, sahte ve tahrif edilmi 493 belge tehis edilmitir. 2006 ylnda bu say 469du. AB Vize Listeleri ile uyum konusunda bir gelime kaydedilmemitir. Baz lkeler ABnin negatif listesinde olduu halde, anlan lkelerin vatandalar Trkiyeye vizesiz girebilmektedir. 16 ye lkenin vatandalar ise, Trkiyeye vize ile girmek durumundadrlar. D snrlar ve Schengene ilikin mevzuata uyum konusunda snrl lde ilerleme kaydedilmitir. Snr gei noktalarnn says 116dan 120ye ykseltilmitir. Alt snr gei noktasnn modernizasyonu almalar 2008 ylnda tamamlanm olup, dier be tanesi ile ilgili almalar ise devam etmektedir. ABnin D Snrlarndaki Kontrollere likin Ortak Bir El Kitab adl almadan 1500 adet rnek baslm ve snr grevi ifa eden kurumlara (Genelkurmay Bakanl, Polis Tekilat, Gmrk Mstearl, Jandarma ve Sahil Gvenlik Komutanl) istifadeleri iin datlmtr. Bahsekonu el kitab, snr grevleri icra edilirken, bununla ilgili AB gereksinimlerinin yerine getirilmesi iin pratik bir ara olarak kullanlacaktr. Bununla birlikte, snr grevlileri, Trkiyenin Ulusal Entegre Snr Ynetimi Stratejisi veya anlan stratejiyi uygulamaya dnk Eylem Plan hakknda snrl bilgi sahibidirler. Entegre Snr Ynetimine likin Ulusal Eylem Plannn uygulanmasna ynelik olarak, almalarn sistematikletirilmesi ve sratlendirilmesi gerekmektedir. Eylem Plannn uygulanmasn deerlendirmek zere kurulan kurumlararas grup yalnzca birka kez toplanmtr. Yeni snr icra makamnn henz tesis edilememi olmas balamnda, ortak risk analizleri gelitirilmesi, bilgi deiiminde bulunulmas, tetkik ve eitim alannda ibirlii yaplmas suretiyle, snrda grev yapan tm birimler arasnda ibirliinin daha da gelitirilmesi nem arz etmektedir. Polis Akademisi bnyesinde, snr ynetimi konusunda

74

uzmanlk eitimi vermekten sorumlu bir birim ihdas edilmitir. zellikle dil becerisinin gelitirilmesi hususunda olmak zere, snr polisinin eitimi ve profesyonelliine zel nem verilmesi gerekmektedir. AB mevzuat ile uyumlu olmadklar iin, AB vatandalarnn lkeye giri belgeleri hakkndaki veriler endie kayna tekil etmektedir. Komu lkelerle daha yakn snr tesi ibirlii, iyi ileyen bir snr ynetiminin kilit unsurudur. zel hukuk konularnda adli ibirlii alannda, Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda yeni bir yasa kabul edilmitir. 1980 tarihli ocuk Karma Hakkndaki Lahey Szlemesini uygulama kanunu da keza kabul edilmitir. Cezai konularda adli ibirlii alannda bir ilerleme kaydedilmemitir. birlii, uluslararas ve ikili anlamalar yoluyla, bunlarn yokluunda ise, karlkllk ve uluslararas teaml hukuku temelinde salanmaktadr. lerleme bekleyen temel meseleler, zellikle karlkl adli yardm ve sulularn iadesi alanlarndaki ilgili Avrupa Konseyi szlemelerinin etkin biimde uygulanmasna ilikin olanlardr. Trkiye, Karlkl Adli Yardm Hakknda Avrupa Konseyi Szlemesinin kinci Ek Protokol veya Siber Sular Hakkndaki Szleme gibi nemli uluslararas szlemeleri imzalamamtr. Trkiyenin, Eurojust ile bir ibirlii anlamas imzalamaya ynelik gerekli admlar atmas gerekmektedir. Polis ibirlii konusunda snrl bir ilerleme salanmtr. cra makamlar iin uluslararas standartlarla uyumlu bir etik kodu kabul edilmitir. Trkiye, polis ibirlii alannda birok ikili anlama imzalamtr. Kiisel bilgilerin korunmas alannda bir mevzuatn olmamas ve bamsz bir denetleme makamnn bulunmamas, Europol ile operasyonel bir ibirlii anlamas yaplmasn engellemektedir (Stratejik bir ibirlii anlamas 2004 ylndan beri yrrlktedir). Bu durum, uluslararas alanda ibirliinde de zorluklar yaratmaktadr. Kanun uygulayc makamlar ve yarg organlar arasnda daha yakn ibirlii ve iletiim olmas nem tamaktadr. rgtl sularla mcadele alannda baz ilerlemeler gzlemlenmitir. Tanklarn gvenliklerini ve kimliklerinin gizliliini garanti altna alan yeterli hkmlere sahip yeni bir tank koruma yasas karlmtr. Bunun, rgtl su vakalarnda hkm giydirme ansn arttraca beklenmektedir. Kontroll teslimat dzenleyen ilke ve ilemlere ilikin tzk, jandarma ve polise ilave olarak, sahil koruma ve gmrk idarelerini de kapsayacak ekilde geniletilmitir. Siber Sular Hakknda Kanunun kabul edilmesini mteakiben, Telekomnikasyon Kurumu bnyesinde, gzetleme, denetleme ve egdm vazifelerini yerine getiren bir internet birimi kurulmu ve baz uygulama ynetmelikleri kabul edilmitir. Adli tp alanndaki uzmanlk iyi seviyededir. Bununla birlikte, ulusal parmak izi ve DNA veri bankas kurulmas ile uyumlatrlm olay yeri inceleme uygulamalarnn kabul edilmesi nemli konular olmaya devam etmektedir. rgtl sulara kar stratejinin, ABnin en iyi uygulamalar ile uyumlu ekilde, belirli bir eylem plan erevesinde takip edilmesi ve buna uygun olarak uygulanmas gerei bir dier nemli husustur. zel tahkikat tekniklerinin gelitirilmesine ve buna dair uygun eitimin verilmesine ihtiya vardr. nsan ticaretiyle mcadele alannda ilerlemeler srmtr. nsan Ticaretiyle Mcadele Grev Gc sistematik olarak dzenlenmi ve yerel idareleri kapsayacak ekilde geniletilmitir. statistik toplama standard tesis edilmitir. 2007 ylnda 308 insan kaaks yakalanmtr. Eyll 2008 itibaryla ise, 212 insan kaaks yakalanmtr. cretsiz acil yardm hatt ve insan kaakl madurlar iin kurulmu iki merkez hizmet vermeye devam

75

etmektedir. 157 numaral yardm hattnn iyiletirilmesi iin ilave almalar yaplmtr. Eyll 2008e kadar, 61i geldikleri lkelere gnll olarak geri dnen ve alts geri dnme ilemleri tamamlanana kadar yukarda sz edilen merkezlerde kalan madurlar olmak zere, 98 madur tehis edilmitir. Tank Koruma Kanunu yrrle girmitir. Anlan Kanun, failler aleyhine tanklk etmeyi kabul eden insan ticareti madurlarnn kimliklerini korumakta ve onlar tank koruma programna dahil etme yolunu amaktadr. Ceza Yasasna yaplan ve insan ticareti iin daha ar cezalara hkmeden son deiikliklerin uygulanmasna ilikin olarak halihazrda mahkeme emsal kararlar bulunmaktadr. Ortak operasyonlar ve eitim faaliyetleri yardmyla kurumlararas ibirlii daha da gelitirilebilir. Trkiyenin nsan Ticaretine Kar Eylem Hakkndaki Avrupa Konseyi Szlemesini imzalamas nem tamaktadr. cretsiz acil yardm hatt ve madur merkezleri iin srekli finansman salanmasna ynelik zmlerin bulunmas elzemdir. (Bkz. Kara para aklama ile mcadele iin 4. Fasl) Terrizmle mcadele alannda, Terrle Mcadele Yksek Kurulu temel makam olmaya devam etmektedir. Su Gelirlerinin Aklanmasnn nlenmesi Hakknda Kanunun kabul edilmesini takiben, terrizmin finansman ile balantl pheli ilemlerin Mali Sular Aratrma Kuruluna (MASAK) bildirilmesini zorunlu klan uygulama yasalar karlmtr. MASAK bnyesinde terrizmin finansman ile mcadele etmek amacyla zel bir birim ihdas edilmitir. MASAK 2007 ylnda terrizmin finansman ile balantl pheli ilemlere ilikin 144 bildirim almtr. Bu say 2006 ylnda sekizdi. Trkiye, Nkleer Terrizmin nlenmesine Dair Uluslararas Szlemeyi ve Terrizmin nlenmesine Dair Avrupa Konseyi Szlemesini onaylamamtr. Mali Eylem Grev Gcnn (FATF), terrizmin finansman, zellikle de terristlere ait malvarlklarnn dondurulmas ve el konulmas konusundaki dokuz tavsiye kararna uyulmas gerekmektedir. Uyuturucuyla mcadele konusunda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. AB Uyuturucu Stratejisi ve AB Uyuturucu Eylem Plan 2005-2012 ile uyumlu bir Ulusal Stratejinin kabul edilmesini takiben, bir Eylem Plan (2007-2009) yrrle konmutur. Reitox ulusal odak noktas Eylem Plannn koordinatr olup, uygulamay izlemek amacyla ayda bir koordinasyon kurulu toplantlarna bakanlk etmektedir. Avrupa Uyuturucu ve Uyuturucu Bamll zleme Merkezine (EMCDDA) Trkiyenin katlmna dair anlama imzalanmtr. Anlamann gecikmeksizin uygulamaya konulabilmesi iin Trkiyenin anlamann onaylanmasn teminen gerekli admlar atmas byk nem arzetmektedir. Uyuturucu bamllyla balantl sorunlarn incelenmesi ve szkonusu maddelerin arznn azaltlmas maksadyla bir Meclis Komisyonu kurulmutur. Trk polisi tarafndan nemli miktarda uyuturucu madde ele geirilmesi ile sonulanan baarl operasyonlar gerekletirilmitir. Kontroll teslimat konusunda ortak eylemler yaplmtr. Bununla birlikte, Ulusal Uyuturucu Merkezinin yetkisi snrl, insan kaynaklar zayftr. Ayrca, halen zerk bir btesi yoktur. Kurumlararas ibirliinin glendirilmesi, bir tedavi ve rehabilitasyon merkezleri a oluturulmas ve Trkiyedeki veri toplama sisteminin gelitirilmesi marifetiyle uyuturucu madde arz ve talebinin azaltlmasna ynelik daha dengeli bir yaklamn gelitirilmesi gerekmektedir. Trkiyenin nemli bir gei lkesi olmas nedeniyle, uyuturucu meselesi ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir. Gmrk ibirlii alannda bir miktar ilerleme salanmtr. Tarama sistemlerinin glendirilmesiyle, Gmrk Mstearlnn idari ve operasyonel kapasitesi gelitirilmitir. lgili uygulama mevzuat, polis, jandarma ve sahil koruma makamlarna ilaveten, gmrk idaresini de kontroll teslimat uygulamas konusunda yetkilendirecek ekilde tadil edilmitir.

76

Bununla birlikte, birimleraras ibirlii ve Gmrk Mstearl iindeki risk ynetimi uygulamalar konusunda daha fazla alma yaplmas nem arzetmektedir. Kiisel bilgilerin korunmas hususunda bir mevzuatn olmamas ve bamsz bir denetleme makamnn bulunmamas, blgesel ve uluslararas seviyede ibirlii asndan sorun tekil etmeye devam devam etmektedir. Sonu Btne bakldnda, zellikle uyuturucu kaakl ve insan ticaretinin nlenmesi alanlarnda olmak zere, bir miktar ilerleme kaydedildiini belirtmek mmkndr. Bu fasla ilikin olarak mevzuatla uyum balamtr, ancak vize politikas ve cezai konularda adli ibirlii gibi alanlarda uzun vadeli almalarn yaplmas gerekmektedir. Ayn durum, ciddi bir mesele olmaya devam eden rgtl sularla mcadele alannda da geerlidir. ltica ve g konularnn ynetimine ilikin kapasitenin iyiletirilmesine ihtiya vardr. Entegre Snr Ynetimi Hakkndaki Ulusal Eylem Plannn uygulanmasna ilikin almalarn hzlandrlmas gereklidir. Avrupa Topluluu ile Trkiye arasndaki Geri Kabul Anlamas mzakerelerinin yeniden balatlmasna ihtiya vardr. 4.25 25. Fasl: Bilim ve Aratrma

Bilim ve aratrma politikas alannda iyi bir ilerleme salanmtr. Mart 2008de, aratrma ve teknolojik geliim faaliyetlerinin tevik edilmesi maksadyla yeni bir kanun kabul edilmitir (Bkz. 20. Faslletme ve Sanayi Politikas). Aratrmaclarn saysnn arttrlmas ve meslek ve sektr baznda dalmlarnn gelitirilmesi iin Ulusal nsan Kaynaklar Stratejisi ve ona elik eden bir Eylem Plan kabul edilmitir. Bir dizi yeni program, daha fazla bte olanaklar ve artan etkinlik sayesinde, aratrma, teknoloji ve yenilii desteklemeye devam etmitir. Temmuz 2007de imzalanan Mutabakat Muhtrasna uygun olarak, Trkiyenin Ortak Aratrma Merkezi ile aktif ibirlii srmtr. Trkiyenin Aratrma ve Teknolojik Geliim iin 7. ereve Programna (FP7) katlm devam etmitir. Trkiyenin 2007 ylnda FP7 erevesinde dzenlenen ilk arlara katlm, FP6 erevesinde yaplan arlara katlmndan ok daha fazla olmutur. ok sayda proje sunulmu ve FP7 erevesinde finanse edilen deiik tematik alanlarda deerlendirilmitir. Bununla birlikte, baar orannn halen gelimeye ak olduu sylenebilir. Trkiye, 7. Euratom Aratrma ereve Programna (2007-2013) ortaklk talebinde bulunmutur. Trkiyenin Avrupa Aratrma Alanna entegrasyonu konusunda, Trkiye, EURAXESS e (Avrupa Hareketlilik Portal) tam katlm da dahil olmak zere aratrmaclarnn hareketliliinin gelitirilmesi ile aratrma ve uluslararas ibirlii alanlarnda yatrmn artrlmas iin bir dizi adm atmtr. Sonu olarak, Trkiye Avrupa Aratrma Alanna daha fazla entegre olmu durumdadr. Bu durum, Avrupa seviyesinde, aratrma alannda ibirliini kolaylatrmaktadr. Sonu Bilim ve aratrma alannda iyi seviyede ilerleme salanmtr. Genel olarak, Trkiye, bu faslda iyi hazrlanm olup, Avrupa Aratrma Alanna entegre olma yolundadr.

77

4.26

26. Fasl: Eitim ve Kltr

Eitim, retim ve genlik alanlarnda, raporlama dneminde iyi ilerleme kaydedilmitir. Hayat Boyu renim ve Genlik Programlarna artan oranda bavuru yaplm ve anlan programlardan sorumlu Ulusal Ajans gl ve etkin bir ynetim sergilemitir. Trk makamlarnn ve Ulusal Ajansn Hayat Boyu renim Programna lke apnda katlm olmasn tevik etmek iin aldklar tedbirleri mteakip, 2007 ylnda 81 ilin 80i anlan program kapsamnda yer almtr. Bununla birlikte, Trkiyenin toplam katk payn zamannda dememesi, bahsekonu programlarn 2008 ylnda uygulanmasn finansman eksiklii nedeniyle sekteye uratmtr. Trkiye, yksek renimde Bologna Sreci reformlarnn uygulanmas konusunda ileri bir aamada bulunmaktadr. Trkiye, nceden edinilmi eitimin daha fazla tannmasn ve yksek renime eriimin yaygnlatrlmasn ngren bir Ulusal Yeterlilikler erevesinin uygulanmasna ynelik almalarn srdrmelidir. Eitim ve retim 2010 alma Program kapsamnda, Trkiye, okulu erken brakanlar; orta renimin tamamlanmas ve matematik, bilim ve teknoloji mezunlarna ilikin performansn arttrmtr. Ayn performans, yetikinlerin hayat boyu renme programlarna katlm iin geerli deildir. Mesleki Yeterlilikler Makam kurulmutur. Anlan makamn grevi, lisans verme, akreditasyon, deerlendirme ve sertifikasyon ilemlerini ieren bir ulusal yeterlilikler sistemi kurmak ve bu sistemi Avrupa Yeterlilikler erevesi ile ilikilendirmektir. Trkiye Kltr Programna (2007-2013) katlmaya devam etmitir. stanbulun 2010 Avrupa Kltr Bakenti olmasna ilikin yasa kabul edilmitir. Trkiye, Kltrel fadelerin eitliliinin Korunmas ve Desteklenmesine likin UNESCO Szlemesini imzalam, ancak henz onaylamamtr. Sonu Eitim, retim, genlik ve kltr alanlarnda iyi lde ilerleme kaydedilmitir. Ancak, Topluluk programlarnn sorunsuz olarak uygulanabilmesi iin Trkiyenin toplam mali katksn zamannda yapmas gerekmektedir. 4.27. Fasl 27: evre Yatay mevzuat alannda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. evresel Etki Analizi Direktifi (EA) byk oranda aktarlmtr. Ancak, kamuya danma ve snrtesi istiare uslleri tam uyumlu deildir. Trkiye, Kyoto Protokoln henz imzalamam, Espoo ve Aarhus Szlemelerine taraf olmamtr. Emisyon Ticareti Direktifi i hukuka aktarlmamtr. Sera gaz emisyon ticareti plan henz oluturulmamtr. Stratejik evre Analizi (SEA) Direktifinin aktarlmas erken bir aamadadr. evre sorumluluu, halkn katlm ve halkn evre konularnda bilgiye eriimine ilikin mktesebatn aktarlmas konusunda hibir ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye, Topluluk sivil savunma mali aracna katlmna ilikin mutabakat muhtras zerinde mzakerelere de henz balamamtr. Hava kalitesine ilikin olarak Trkiye, hava kalitesi ereve mevzuat ve ilgili direktiflerle uyum konusunda iyi lde ilerleme salamtr. Evlerdeki stma sistemlerinde kullanlan sv yaktlardaki kkrt oran konusunda da ilerleme kaydedilmitir. Marmarada bir temiz hava merkezinin kurulmasyla, blgesel hava kalitesi konusundaki idari kapasite

78

iyiletirilmitir. Uucu organik bileen emisyonlar, belirli sv yaktlardaki kkrt oran ve ulusal emisyon tavanlar konusundaki mktesebata dair mevzuata ilikin ilerleme olmamtr. Atk ynetimine ilikin mktesebata uyum konusunda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Poliklorlu bifeniller (PCB ve PCT) ve atk yalarn kontrolne ilikin uygulama mevzuat kabul edilmitir. Ayrca, elektrikli ve elektronik cihazlarda baz tehlikeli maddelerin kullanmnn kstlanmas ve istihra sanayi alanlarnn restorasyonu ve ynetimi kabul edilmitir. Bu alanda uyum ileri bir safhadadr. Ancak, Trkiyenin ulusal atk ynetimi plan bulunmamaktadr. Kullanm mr dolmu aralar ve atk elektrikli ve elektronik cihazlara ilikin ilerleme ok snrl olmutur. Toprak doldurma direktifine ilikin hibir ilerleme salanmamtr. Su kalitesi konusunda az miktarda ilerleme kaydedilmitir. Su kirliliinin nlenmesine ilikin mevzuatta bir deiiklik yaplmtr. Bununla birlikte, genel uyum seviyesi dk kalmtr. Su ynetimine ilikin kurumsal ereve, akarsu havzas temelinde dzenlenmemitir. Su konularna ilikin snraan istiareler balang aamasndadr. Doann korunmas alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, hayvanat bahelerinin kurulmas ve ynetimine ilikin mktesebata uyum salamtr. Ancak, uyumlatrma ve uygulama seviyesi ok dk kalmtr. Yaam alanlarnn yitirilmeye devam edilmesi endie yaratmaktadr. Potansiyel Natura 2000 alanlarnn listesi henz derlenmemitir. Doann korunmasna ilikin bir ereve yasa ile kular ve yaam alanlarna ilikin uygulama mevzuat henz kabul edilmemitir. Ulusal bio-eitlilik stratejisi ve eylem plan hazrlanm, ancak Hkmet tarafndan henz kabul edilmemitir. Endstriyel kirlenmenin kontrol ve risk ynetimi konusunda hibir ilerleme gzlenmemitir. Trkiye, Seveso II Direktifinin baz unsurlar ve Byk Bacal Tesisler ile Atk Maddelerin Yaklmasna likin Direktife uyum salamtr. Ancak, genel anlamda mevzuata aktarma ve uygulama dk seviyede kalmtr. Entegre izin sisteminin uygulamaya konulmas henz erken aamadadr. Kimyasallar alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Tehlikeli kimyasallara ilikin mevzuat deitirilmitir. Genel olarak, mevzuata aktarma dk seviyede kalmtr. Etkin uygulama kapasitesi yetersizdir. Genetik adan deitirilmi organizmalar konusunda hibir ilerleme kaydedilmemitir. Grlt alannda ilerleme salanmtr. Trkiye, uygulama mevzuatnn kabul edilmesinin ardndan, bu alandaki mktesebatla tam uyumlu hale gelmeye yaklamtr. Ancak, grlt haritalarnn ve eylem planlarnn hazrlanmas erken aamadadr. dari kapasite alannda bir miktar ilave ilerleme kaydedilmitir. evre ve Orman Bakanl tarafndan nemli sayda personel istihdam edilmi ve eitilmitir. Bakanlkta IPA erevesinde evre programlarnn uygulanmasndan sorumlu yeni bir daire kurulmutur. Devlet Su leri Genel Mdrl evre ve Orman Bakanlna balanmtr. Bununla birlikte, bir Ulusal evre Ajansnn kurulmas konusunda hibir ilerleme kaydedilmemitir. Tefti faaliyetleri ve doay koruma gibi sorumluluklar ak biimde tanmlanmamtr. lgili makamlar arasnda tm seviyelerde egdm de dahil olmak zere, idari kapasitenin daha fazla glendirilmesi gerekmektedir. evrenin korunmasnn dier politika alanlarna yatay biimde dahil edilmesi ve yeni yatrmlarn evre mktesebatyla uyumlu olmasnn

79

salanmas erken bir aamadadr. Altn aramay kapsayan Maden Kanunu ve turizm mevzuat gibi baz mevzuat, doal alanlara nemli zarar vermektedir. Sonu Trkiye, hava kalitesi konusunda ilerleme ve merkezi dzeyde idari kapasitenin glendirilmesi konusunda iyi ilerleme kaydetmitir. Atk ile su ve doa koruma alanlarnda baz ilerlemeler mevcuttur. Ancak, genel uyum seviyesi dktr. Trkiye, endstriyel kirlilik, risk ynetimi ve genetii deitirilmi organizmalar konularnda hibir ilerleme kaydetmemitir. Kimyasallar alannda snrl ilerlemeden szetmek mmkndr. evresel Etki Analizinin yaplmasnda yaanan gecikmeler, uygulama ve uygulatmada ilave iyileme salanmasna engel olmaktadr. 4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas Trkiye, tketicinin korunmas alannda baz ilerlemeler kaydetmitir. Piyasa gzetimi mevzuatnn uygulanmas alannda ilgili personelin kapasitesi olduka gelitirilmitir. Buna ilave olarak, ceza miktarlar daha da artrlmtr. Ancak, verilen cezalara ilikin gvenilir veri mevcut deildir. lkenin boyutlar gz nne alndnda, piyasa gzetimine ayrlan ilevsel bte kktr. Trkiye, bilgi toplamak iin tek bir yntem kullanmamaktadr. Tketici hareketi zayf, mevcut sivil toplum kurulular arasnda ibirlii ve ortaklk snrl olup, sivil toplum kurulular mali kaynak eksiklii ekmektedirler. Devlet organlaryla ilikileri zayftr. Bu alandaki hazrlklar devam etmektedir. rn gvenlii ile ilgili konularda ilerleme salanmtr. lgili kurumlarn tketim rnlerinin gvenlii konusunda bilin seviyesi artm ve halen zayf olmakla birlikte, ilgili piyasa gzetim kurumlar arasnda egdm gelimitir. Bu alanda hazrlklar ilerlemektedir. Gvenlik-d konularda, Trkiye bir internet tketici portal kurmaya hazrlanmaktadr. Ancak, Sanayi ve Ticaret Bakanlndaki yasal olarak kalifiye personel says ihtiyacn gerisinde kalmaya devam etmektedir. Tketici Konseyinin tavsiye niteliindeki kararlarnn takibi ok snrldr. Tketici mevzuatnn mahkemeler ve hakem kurullar tarafndan yorumlanmas ve anlalmasnda her zaman tutarllk salanamamaktadr. Bu alanda hazrlklar devam etmektedir. Kamu sal alannda Trkiye baz ilerlemeler kaydetmitir. Ttn konusunda, Ttn rnlerinin Zararlarnn nlenmesine likin Kanunda nemli bir deiiklik Ocak aynda kabul edilmitir. Bu deiiklik, ttn reklam Direktifinin mevzuata aktarlmasn amalamakta ve bunun tesinde, internetten ttn satn ve ekrandaki filmlerde sigara ime sahnelerinin gsterilmesini yasaklamaktadr. Kanun ayrca, Temmuz 2009dan itibaren geerli olmak zere sigara ime yasan tm kapal kamuya ak mekanlara ve baz ak hava mekanlarna geniletmektedir. Salk Bakanl ile Ttn ve Alkol Piyasas Dzenleme Kurulu arasndaki sorumluluklarn ayrmnn akla kavuturulmasyla, idari kapasite artrlmtr. Sigara ime yasann uygulanmasnn iyiletirilmesi amacyla iller seviyesinde ttn kontrol birimleri kurulmutur. Ancak, zellikle yksek katranl ttn rnleri ve inemeye ynelik ttn rnleri konularnda, ttn rnleri tz mktesebatyla yasal uyumlatrma halen gerekletirilmemitir. Bu alandaki hazrlklar iyi ynde ilerlemektedir. Bulac hastalklar alannda, Trkiye iyi lde ilerleme kaydetmitir. Bir stratejik plan (2008-2012), uyumlatrma, uygulama ve kurumsal erevede gerekli deiikliklerin

80

tamamlanmas konusunda ak hedefler tespit etmitir. Salk Bakanl, olas salgnlarn aratrlmas ve ynetimine ilikin kurumsal kapasitesini glendirmitir. Salgn gzetimi iin gerekli kaynaklarn tespit edilmesini teminen bir ihtiya analizi gerekletirilmitir. Bu husus, erken uyar ve mukabele sisteminin (EWRS) yan sra, bu faslda katlm mzakereleri iin kilit bir unsur tekil etmektedir. Tm lkede 7000den fazla salk personeli eitilmitir. Ancak, kaytl HIV vakalarnn saysnn artmasna karn, HIV nleme politikalar Hkmet tarafndan bir ncelik olarak grlmemektedir. HIV/AIDS konusunda bilgiye eriim olduka snrldr. Bu alandaki hazrlklar iyi ynde ilerlemektedir. Kan ve kan bileenleri konusunda Trkiye ilerleme kaydetmitir. Kan nakli sistemi stratejik olarak gzden geirilmeye balanmtr. Bunlar, bu faslda katlm mzakereleri iin kilit hususlardr. Doku ve hcre konusunda yasal uyumlatrma tamamlanmamtr. dari kapasite yeterli dzeyde gelimemi olmakla birlikte, Ulusal Hcre Egdm Merkezinin Temmuz 2008de kurulmas bu alandaki eksiklii gidermek iin doru bir admdr. Bu alandaki hazrlklar balamtr. Akl sal konusunda hibir ilerleme kaydedilmemitir. Toplum temelli hizmetler, kurumsal temelli hizmetlere alternatif tekil edecek yeterlilikte gelitirilmemi olup, kaynaklar ihtiyalara oranla snrl kalmaya devam etmektedir. Akl hastaneleri ve zihinsel zrller iin rehabilitasyon merkezlerinde yetersiz genel tp tedavisi ve bakm sorunu devam etmektedir. Bu alandaki hazrlklar erken aamadadr. Saln sosyo-ekonomik belirleyici etkenleri alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. 2008de nfusun yars aile doktoru ve birinci derecede salk hizmetlerinden yararlanacaktr. Kanser kontrol programlar alannda ilerlemeden szetmek mmkndr. Ancak, gs, rahim ve kolorektal kanserin nfus temeline dayanan, dzenli taramasn tavsiye eden, kanser taramasna ilikin Konsey tavsiye karar henz yrrle konulmamtr. Bu alanlarda hazrlklar balamtr. Sonu Genel olarak, tketicinin ve saln korunmas alanlarnda ilave ilerleme salanmtr. Tatmin edici bir yasal uyum seviyesine ulalmtr. Ancak, zellikle gvenlik-d konularda ve genel olarak tketicinin korunmasn teminen daha fazla aba gsterilmesine ihtiya bulunmaktadr. Kan ve kan bileenleri, doku ve hcre alanlarnda yasal uyumlatrmann tamamlanmas hazrlklar devam etmektedir. 4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii Trkiye gmrk mevzuat ile ilgili ilave ilerleme kaydetmitir. Gmrk Mstearl, balayc gmrk vergisi bilgisinin (BTI) uygulanmas kural ve yntemlerine ilikin bir tebli yaymlamtr. Tebli, alt ilde ticaret adamlarnn talebi zerine BTI yaymlamak zere gmrk laboratuar olan blgesel gmrk mdrlkleri tayin etmitir. Karayolu aralarnn geici ithalatna ilikin uygulama mevzuat yaymlanm olmakla birlikte, sregelen uygulama mktesebatla tam olarak uyumlu deildir. Gmrk vergisi muafiyeti mevzuat konusunda hibir ilerleme kaydedilmemitir ve bu durum Trkiyenin Gmrk Birlii ykmllkleriyle ksmen uyumsuzdur. Trkiyeye giri yapanlara gmrksz maazalarda satlan Gmrk Birlii kapsamndaki rnler iin gmrk vergisi muafiyetinin kaldrlmas, bu fasldaki katlm mzakerelerinin kilit unsurunu tekil etmektedir.

81

Serbest blgelere ilikin mevzuat, bu blgeler Trk gmrk snrlar dnda sayldndan, halen mktesebatla uyum halinde olmamaya devam etmektedir. Gmrk Mstearl, idari ve ilevsel kapasitesini glendirmek konusunda iyi derecede ilerleme kaydetmitir. Grbulak Gmrk Ofisi ile stanbul Ambarl, zmir, Alsancak, Mersin ve Samsun limanlarnda be ara ve konteyner- tarama sistemi yerletirilmitir. Gmrk Mstearl, akaryakt rnleri kaaklyla mcadele faaliyetleri konusunda bilgi deiiminde bulunmak amacyla Enerji Piyasas Dzenleme Kuruluyla bir protokol imzalamtr. Gmrk Mstearl risk ynetimi stratejisini kabul etmitir. Ancak, bilgi teknolojileri (IT) temelli entegre bir risk ynetimi sistemi tm gmrk ofislerinde yrrle girmemitir. Genel bir bilgi teknolojileri (IT) stratejisi kabul edilmemitir. Transit (NSTC) ve gmrk tarifeleri (TARIC, kota, gzetim) alanlarnda AB sistemleriyle bilgi teknolojisi kapsamnda karlkl olarak balantya gemeye ynelik faaliyetler devam etmektedir. Elektronik Bilgi Deiim Sistemi (EBDS) araclyla yaplan ithalat ve ihracat bildirimlerinin oran ykselmitir. Halen, Trk gmrk ilemleri sisteme entegre edilmi olup, neredeyse tm bildirimler elektronik olarak yaplmaktadr. Eitimi iyiletirmek iin ilave ilerleme kaydedilmitir. Mene, da ynelik ileme ve koklayc kpekler konularnda youn hizmet-ii eitim salanmtr. Gmrk Mstearlnn fikri mlkiyet haklar alanndaki uygulamas endie kayna tekil etmekte ve nemli lde iyiletirilmesi gerekmektedir. Mstearln, emniyet birimleri dahil fikri mlkiyet haklar alanndaki dier ilgili kamu kurumlaryla egdm dzeyi dktr. Modernleme abalarnn artrlmas gerekmektedir. Gmrk Birlii fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da AB Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrsta kaytl veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ilikin snrlamalar devam ettike, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayacak konumda olmayacaktr. Sonu Genel olarak, gerek mevzuat uyumu gerek idari kapasite bakmndan bu faslda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Gmrk Birlii dolaysyla, Trkiyenin gmrk mevzuatnn AB mktesebatyla uyumu yksek seviyededir. Trkiyenin, gmrksz maazalar, serbest blgeler, gmrk vergisi muafiyeti, transit, taklit mallarla mcadele ve sonradan kontrol konularnda mevzuatn ve uygulamalarn uyumlu hale getirmek iin daha fazla aba gstermesi gerekmektedir. Taklit mallarla mcadele konusunda ilave aba gsterilmesi gerekmektedir. 4.30. Fasl 30: D likiler Trkiye, ortak ticaret politikasna ilikin olarak snrl ilerleme kaydetmitir. Avrupa Topluluu ortak ticaret politikas ile uyum yksek seviyededir. Uzun sredir varolan baz Gmrk Birlii ihlalleri zmlenmemi olup, ikili ticaret ilikilerini bozmaya devam etmektedir. Trkiyenin Genelletirilmi Tercihler Sisteminin (GTS) uyumu konusunda ilave ilerleme kaydedilmemitir. lke ve rn kapsam bata olmak zere, Trkiyenin

82

Genelletirilmi Tercihler Sisteminin (GTS) uyumlatrlmam alanlarnda bir deiiklik olmamtr. Koruyucu nlemlerin yaygn olarak kullanlmas, AB ihracatlarn etkiledii iin AB ticaret politikasna olumsuz etkide bulunmaktadr. Trkiye 2008 ylnda gzlk ve el antas ithalatnda iki koruyucu nlem daha uygulamaya koymutur. Buna ilave olarak, elektrikli aletler ve pamuk ipliklerine ilikin iki koruma ilemi balatm ve bylelikle Trkiyenin 2004 ylndan bu yana balatt koruma ilemlerinin says 14 bulmutur. Bata Doha Kalknma Gndemi ve OECD olmak zere, Trkiye ve ABnin Dnya Ticaret rgt erevesindeki egdm seviyesi iyilemitir. Ancak, bu alanda ilave ilerlemeler salamak mmkndr. irketlere verilen orta ve uzun vadeli ihracat kredilerine ilikin hibir ilerleme kaydedilmemitir. ift-kullanml mallar konusunda baz ilerlemeler salanmtr. Trkiye nkleer ve ift kullanml nkleer mallarn ihracat lisans kurallarn deitirmi ve dier unsurlar yannda, szkonusu kurallarn 6. maddesi erevesinde tmn yakala kontrollerini yrrle koymutur. nc lkelerle ikili anlamalar konusunda, Trkiye Kosovaya tek tarafl ayrcalk salamtr. Arnavutlukla imzalanan Serbest Ticaret Anlamas Parlamento tarafndan onaylanm ve yrrle girmitir. Trkiye Avrupa Topluluunun ikili anlamalarna tatmin edici seviyede uyum gstermeyi srdrmtr. Kalknma Politikas ve insani yardm alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye 2007 ylnda 602 milyon ABD Dolar resmi kalknma yardm yapmtr. Trkiyenin bu alandaki uyumu tatmin edici dzeydedir. D likiler fasl, Genel ler ve D likiler Konseyi (GDK) tarafndan 11 Aralk 2006 tarihinde Trkiyeye ilikin olarak kabul edilen ve 14/15 Aralk 2006da AB Konseyi tarafndan onaylanan kararlarn kapsad sekiz fasldan biridir. Kbrsta kaytl veya urad son liman Kbrsta olan gemi ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ilikin snrlamalar devam ettike, Trkiye bu fasla ilikin mktesebat btnyle uygulayacak konumda olmayacaktr. Sonu Trkiye, bu alanda yksek dzeyde uyum salamtr, ancak uyum, zellikle DT ve OECD platformlarnda henz tamamlanmamtr, Korunma nlemlerinin orantsz kullanm ve uzun sredir devam eden ticareti bozucu hususlar Gmrk Birliinin dzgn ileyii zerinde etkide bulunmaktadr. 4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas Trkiye ile AB arasndaki dzenli siyasi diyalog, Irak, ran, Gney Kafkasya ve Orta Dou Bar Sreci gibi her iki taraf da ilgilendiren uluslararas konular kapsamay srdrmtr. (Bkz. Dier genileme lkeleri ve ye lkelerle komuluk ilikileriyle ilgili olarak, Siyasi Kriterler blm.)

83

Trkiye, Irakta istikrar, gvenlik ve ulusal uzlann salanmasna ynelik abalar desteklemeyi srdrmtr. Trkiye, Iraka Komu lkeler Srecinde aktif ekilde yeralm ve 2007 Kasm aynda stanbulda gerekletirilen Bakanlar Toplantsna evsahiplii yapmtr. ABnin terr rgtleri listesinde yer alan PKKnn snrtesi terrist faaliyetleri Trkiye iin bir gvenlik sorunu tekil etmektedir. Bu erevede Trkiye, Kuzey Iraka ynelik olarak 2007 Aralk aynda hava saldrlar balatm ve 2008 ubat aynda dokuz gnlk bir kara operasyonu gerekletirmitir. Buna paralel olarak, Trkiye, Irak makamlaryla diplomatik temaslarn younlatrm ve ilk kez blgesel Krt ynetimiyle resmi temaslarda bulunmutur. Bir Trk heyeti Blgesel Krt Ynetiminin Bakan ve Babakanyla Ekim aynda grmtr. Mart aynda Irak Cumhurbakan Trkiyeye resmi bir ziyaret gerekletirmitir. Trkiye ve Irak, Temmuz aynda Stratejik likiler Yksek Konseyi kurulmasna ilikin bir anlama imzalamlardr. Trkiye rann nkleer programna dair AB tutumunu desteklemekte olup, sorunun 2008 Haziran ayndaki E3+3 nerisine uygun ekilde diplomatik yollardan zm ynnde aba harcamas iin ran tevik etmitir. Trkiye, kapsaml bir enerji anlamas iin ranla mzakerelere balamtr. Austos aynda iki lke terrizm, uyuturucu kaakl ve organize sula mcadele amal bir ibirlii anlamas imzalamtr. ran Cumhurbakan Austos aynda stanbula bir alma ziyareti gerekletirmitir. Gney Kafkasyayla ilikilerle ilgili olarak, Trkiye Azerbaycan ve Grcistanla yakn ilikilerini srdrmektedir. Trkiye, 2007 Kasm aynda Grcistan ve Azerbaycan Cumhurbakanlaryla birlikte Bak-Ahlkelek-Kars demiryolu inaatnn aln gerekletirmitir. Ermenistanla ilikilerle ilgili olarak, Trkiye bu lkeyle kara snrn kapal tutmaya devam ederken, Trkiye Cumhurbakan Erivana ilk kez ve ikili ilikilerde yeni bir balang iin mit verici nitelikte bir ziyaret gerekletirmitir. Ayrca Ermeni ve Trk Dileri Bakanlar arasnda resmi grmeler gerekletirilmitir. Trkiye, Ortak Tarih Komisyonu kurulmasna dair nerisini srdrmtr. Trkiye, Austos ayndaki Rus-Grc atmasna tepki olarak, Grcistann toprak btnl ve egemenliinin nemini vurgulamtr. Trkiye, ayn zamanda Rusyayla iletiim kanallarn da ak tutmutur. Trkiye, atmann ardndan uzlatrc bir rol oynam ve tm blge lkelerinin temsil edilecei bir Kafkasya birlii ve stikrar Platformu kurulmasn nermitir. Trkiye ayrca, Dalk Karaba sorununun zmn kolaylatrc aba gstermeye balamtr. lk l toplant, Trkiye, Azerbaycan ve Ermenistan Dileri Bakanlar arasnda Eyll aynda gerekletirilmitir. Trkiye, Orta Douda aktif ve yapc bir rol oynamaktadr. Trkiye, AB tutumuyla uyumlu olarak, Annapolis sreci dahil Orta Dou Bar Srecini desteklemeyi srdrmtr. Trkiye, Filistinin birliine ve uzlaya desteini aklamtr. 2007 Kasm aynda srail ve Filistin Ynetimi Cumhurbakanlar Trk Parlamentosunda birer konuma yapmlardr. Trkiye, Suriye ve srail arasnda bir bar anlamas imzalanmas amacyla dolayl grmelere araclk yapmtr. 2008 Mays ve Haziran aylarnda stanbulda iki tur dolayl grme gerekletirilmitir. Trkiye, Lbnandaki ulusal uzla srecine katkda bulunmak iin aba harcam ve Arap Liginin himayesinde gerekletirilen Doha Anlamasn memnuniyetle karlamtr. Trkiye, Komisyonun 2007 Karadeniz Sinerjisi Bildirisini memnuniyetle karlam olup, ABnin Karadeniz blgesel ibirliinde daha aktif bir rol oynadn grmek istemektedir. Trk Dileri Bakan 14 ubat 2008 tarihinde Kievde dzenlenen AB ve Geni Karadeniz

84

Blgesi lkeleri Dileri Bakanlar Toplantsna katlmtr. Trkiye, KE Dnem Bakanln 2007 Kasm aynda Ukraynaya devretmitir. Trkiye, Afganistan ve Pakistan biraraya getirmeye ynelik abalarn srdrmtr. Trk Dileri Bakanl her iki lkeye sorunlarn tartmak iin l bir platform salayan 2007 Nisan tarihli Ankara Bildirisini gelitirmek iin abalarn srdrmtr. Trkiye, 2008 Haziran ayndaki Afganistana destek amal Uluslararas Konferans vesilesiyle, yeniden imara ynelik katksn iki katna karma taahhdnde bulunmutur. Trkiye ayrca, 800 askerle ISAFa katksn srdrmekte ve sivil ve askeri yeteneklerin inasna da katkda bulunmaktadr. Trkiye, bata Katar olmak zere, Krfez lkeleriyle ilikilerini pekitirmitir. Afrikada on yeni Bykelilik almas ynnde bir karar alnmtr. Trkiyenin Ortak D ve Gvenlik Politikas (ODGP) aklamalar, bildirileri ve giriimlerine genel anlamda uyumu devam etmitir. 2008 ylnda Trkiye, 124 ODGP bildirisinden 109una katlmtr. Trkiye, ran (ifade zgrlyle ilgili bir konu), Rusya, Pakistan, Sri Lanka, in, Sudan, Beyaz Rusya ve Moritanyayla ilgili aklamalarda dile getirilen AB tutumunu izlememitir. Kstlayc nlemlere ilikin belirtilebilecek zel bir gelime bulunmamaktadr. Kitle mha Silahlarnn yaylmasnn nlenmesine ilikin olarak, Trkiye mevcut tm uluslararas dzenlemelere taraftr. BM Kimyasal Silahlar Szlemesinin uygulanmas iin ikincil mevzuat 2007 Aralk aynda Parlamentoda kabul edilmitir. Trkiye, Konvansiyonel Silahlar ve ift Kullanml Malzeme ve Teknolojilerin hracat Kontrolne ilikin Wassenaar Dzenlemesi gibi belirli tedariki gruplara yelik konusundaki tutumunu AB tutumuyla uyumlatrmamtr. (Bkz. ift kullanml mallara ilikin olarak, 30. Fasl-D likiler). Uluslararas rgtlerle ibirlii alannda, Trkiye Uluslararas Ceza Mahkemesi Statsn imzalama konusunda ilerleme kaydetmemitir. Trkiye, 2009-2010 dneminde BM Gvenlik Konseyinde geici ye olarak yer alacaktr. Gvenlik nlemlerine ilikin zel bir gelime bulunmamaktadr. Trkiye, Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas (AGSP) erevesinde, AB tarafndan Bosna Hersekte yrtlen EUFOR/ALTHEA askeri misyonuna katkda bulunmay srdrmektedir. Trkiye ayrca, AB tarafndan Bosna-Hersekte yrtlen EUPM polis misyonuna da destek vermektedir. Trkiye, Kosovadaki EULEX misyonuna katkda bulunan AB yesi olmayan be lkeden birisidir. Trkiye, AGSP alanndaki ibirliini glendirmeyi arzulamakta; te yandan AGSP iindeki konumu, AByle ikili bir gvenlik anlamas imzalanmas hususunda yaanan sorun ve Avrupa Savunma Ajansyla idari dzenlemeler gibi hususlarda duyduu honutsuzluu dile getirmektedir. Ancak Trkiye, Berlin+ dzenlemelerinin tesinde AB-NATO ilikileri konusunda, tm AB yesi devletleri kapsayacak AB-NATO ibirliine itiraz etmeyi srdrmektedir. Bu durum, Kosova ve Afganistan bata olmak zere AGSP sivil misyonlar erevesinde ABNATO ibirlii bakmndan sorun yaratmtr.

85

Sonu Trkiyenin AB Ortak D ve Gvenlik Politikasyla uyumu devam etmitir. Trkiye, bata Kafkasya ve Orta Douda olmak zere, blgesel istikrarn gelitirilmesindeki olumlu roln arttrmtr. Trkiye, ABnin Irakta istikrarn salanmasna ynelik abalarn desteklemekte, blgesel Krt ynetimiyle temaslar dahil, bu lkeyle yakn diplomatik ilikilerini srdrmektedir. Trkiye, AGSPye esasl katklarda bulunmakta ve AGSP faaliyetlerine daha fazla dahil olmay istemektedir. Ancak Trkiye, tm AB yesi devletleri kapsayacak AB-NATO ibirliine itiraz etmektedir. Trkiye, Wassenaar Dzenlemesine yelik konusundaki tutumunu AB tutumuyla uyumlatrmamtr. 4.32 Fasl 32: Mali Kontrol

Kamu Mali Kontrol (KMK) alannda ilerleme kaydedilmitir. Maliye Bakanl Denetim Egdm Kurulu, 2008-2010 dnemi Trk kamu i denetim stratejisini 2007 Kasm aynda onaylamtr. Maliye Bakanl 2008 Temmuz aynda Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun (KMYKK) muhasebeye ilikin hkmlerindeki deiiklikler yapm ve kamu i kontrolnn en iyi uygulamalarla daha da uyumlatrlmas amacyla deiiklik taslaklar hazrlamtr. 2008 yl iinde i kontrol standartlar ve i denetim klavuzu gibi bir takm ikincil mevzuat ve ncl tzk onaylanmtr. 500n zerinde i denetimci Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol (KMYK) Kanununa gre eitilerek sertifika alm, yaklak 500 maliye memuru ise bte harcama merkezlerinde grevlendirilmitir. KMK ile ilgili ilk yllk rapor (2007 yl iin) Saytaya sunulmutur. KMYK Kanununun tmyle yrrle girmesi sonucunda, 2002 KMK siyasa belgesi ile ilgili eylem plannn gncellenmesi gerekmektedir. KMK stratejisi, kontrol, denetim ve tefti grevlerinin aka belirlenmesi iin kamu sektrnde kapsaml kontrol ortamnn tanm, ulusal bte ile AB mali yardmnn i denetimlerinin uyumlatrlmas gerei, n mali kontroln kesin tanm, i denetim ve adem-i merkeziyeti i denetim birimleri iin operasyonel bir merkezi uyumlatrma birimi (MUB) kurulmas ve Mali Ynetim ve Kontrol (MYK) ilikileri iin strateji gelitirecek birimleri olan bir MUB kurulmas konular dahil olmak zere, i denetim ile tefti kurullarnn rol ve sorumluluklarnn ayrmna odaklanmaldr. Modern kamu i denetiminin en uygun ve siyasi olmayan koullarda geliimi iin, MUBnin yeri konusunda mmkn olan en ksa srede karar verilmesi gerekmektedir. denetilerin atanmas ve kamu i denetim standartlarnn yaymlanmasnn ardndan, i denetim baz hkmet kurulularnda operasyonel hale gelmitir. Strateji gelitirecek birimlerin tesisi ve bunlar iin eleman alm sreci halen devam etmektedir. Denetim Egdm Kurulu, i denetime ilikin anahtar belgeler yaymlamtr. denetim iin daimi bir merkezi uyumlatrma birimi kurulmaldr. Bu alandaki hazrlklarda olduka ilerleme kaydedilmitir. D denetim konusunda bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Saytay Genel Kurulunun 2008 Temmuz aynda ald, Saytaya Savunma Sanayi Destek Fonunun gizli olanlar dndaki tm harcamalarn denetleme yetkisi veren karar nemli bir adm olmutur. Gzden geirilmi Saytay Kanunu, hkmetin ncelik listesinde yeralmasna ramen, henz yrrle

86

girmemitir. Gzden geirilen kanunun kabulnde yaanan gecikmenin zellikle yerel ynetimlerin d denetimi konusunda ciddi bir etkisi olmaktadr. Bu alandaki hazrlklarda mtevaz dzeyde ilerleme kaydedilmitir. ABnin mali karlarnn korunmas balamnda, bir miktar ilerleme kaydedilmitir. Babakanlk Tefti Kurulu (BTK) Austos aynda Dolandrcla Kar birlii Yaps (DKY-AFCOS) temas noktas olarak teyit edilmi olup, bu erevede Avrupa Dolandrclkla Mcadele Ofisiyle (OLAF) ibirliini srdrmektedir. BTK Topluluun mali karlarnn korunmasnn tm yasal, idari ve operasyonel alanlar iin gerekli operasyonel bamszla henz kavumam olmakla birlikte, bunun 2008 yl sonu itibariyle salanmas ngrlmektedir. Avrupa Topluluunun mali karlarnn korunmasna (PIF Szlemesi) ilikin baz gelimeler kaydedilmitir. Yeni Trk Ceza Kanunu, PIF Szlemesinin pek ok artn karlamaktadr. Ancak, Trk makamlarnca Szlemenin fiili uygulamasnn denetlenmesi gerekmektedir. Bu alandaki hazrlklarda mtevaz dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Avronun sahtecilie kar korunmas hususunda fazla ilerleme kaydedilmemitir. Trk Lirasna dair Kanunda 2007 ylnda yaplan deiiklik, 1 Ocak 2009 itibariyle yrrle girmek zere, yeni Trk Lirasndan yeni ifadesinin karlmasn ngrmektedir. Trkiyenin, yeni para basma faaliyeti kapsamnda, madeni paralarn Avro madeni paralaryla herhangi bir benzerlii ortadan kaldracak ekilde tasarlamas beklenmektedir. Trk makamlar, sahte banknot ve madeni paralarn inceleme ve snflandrlmas iin gerekli uzmanla sahiptir. Drt uygulayc makamn idari kapasitesi yeterlidir. Kalpazanlk izleme sistemi Merkez Bankasnn nezaretinde yrrlktedir. Fiili olarak ulusal analiz merkezi, ulusal madeni para analiz merkezi ve ulusal merkezi ofis eklinde hizmet veren kurumlar bulunmaktadr. Kurumsallama ve AB kurumlaryla srdrlebilir ibirliini salamak iin bu yaplarn resmen grevlendirilmesi gerekmektedir. Trk mevzuat, sahte paralar tedavlden kaldrmayan kredi kurumlarna ve Avro madeni paralarna benzer madalya ve jetonlara ilikin herhangi bir yaptrm ngrmemektedir. Bu alandaki hazrlklarda mtevaz dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Sonu Mali kontrol alannda mtevaz dzeyde ilerleme kaydedilmitir. KMYK Kanununun uygulanmasna ilikin mevzuat yrrlktedir, ancak i kontrole ilikin baz deiikliklerin onaylanmas gerekmektedir. denetiler greve balamaktadrlar. Yeni kurulan idari yaplarn kurumsallamas srmektedir. KMYK Kanununun tam olarak uygulanmasn teminen ilave aba sarfedilmesi gerekmektedir. Bu dorultuda Trkiyenin 2002 KMK siyasa belgesini gncelletirmesi ve gzden geirilmi Saytay Kanununun kabul etmesi gerekmektedir. ABnin mali karlarnn korunmas konusunda Avrupa Dolandrclkla Mcadele Ofisiyle ibirlii ve Avronun sahtecilie kar korunmasndan sorumlu Komisyon birimleriyle temaslar iin kalc yaplara ihtiya bulunmaktadr.

87

Genel olarak, Trkiyenin bu fasldaki mktesebatla uyum dzeyi mtevaz dzeyde ilerlemitir. 4.33 Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler: AB zkaynaklar sisteminin uygulanmasyla balantl politika alanlarndaki temel ilke ve kurumlara ilikin AB sistemiyle belirgin farkllklar bulunmamaktadr. lgili mktesebat fasllarndaki (gmrk birlii, vergilendirme, istatistik ve mali kontrol) uyum abalar devam etmitir. TK, 2008de Eurostata Avrupa Hesap Sistemine (ESA 95) uygun ekilde hazrlanm olan GSYH tahminlerini sunmutur. Ancak, gayrsafi milli gelire dayal kaynan uygun ekilde hesaplanmasn teminen, ESA 95 standartlarnn tam olarak uygulanmas iin daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir. zkaynaklar mktesebat mevzuat aktarm gerektirmese de, doru hesaplama, toplama, deme ve zkaynaklarn kontroln ve zkaynak kurallarnn uygulanmas hususunda ABye bilgi verilmesini teminen egdm yaplar ve uygulama kurallarnn oluturulmas nem tamaktadr. Bata tarm, gmrkler, vergilendirme, istatistik ve mali kontrol olmak zere ilgili politika alanlarnda daha gl bir idari kapasiteye ihtiya vardr. Bu, ABnin mali karlarnn korunmasn teminen, gmrk vergisi ve KDV sahtekarlklaryla mcadele amacyla etkin aralar oluturulmasn da kapsamaktadr. Sonu Bu alandaki mktesebat, yelikle birlikte dorudan uygulanabilir nitelikte olup, aktarlmasna ihtiya bulunmamaktadr. leride etkin egdm yaplar ve uygulama kurallarnn oluturulmas gerekmektedir. Mali ve btesel hkmler alanndaki hazrlklar henz erken bir aamadadr.

88

STATSTK EK
statistiki veri, 29 Eyll 2008 itibaryla Trkiye Temel Veriler Nfus (Bin) lkenin Toplam Yzlm (km2) Ulusal Hesaplar Gayrisafi Yurtii Hsla (GSYH) (milyon ulusal para birimi) GSYH (milyon Avro) GSYH (kii bana Avro) GSYH (Satn Alma Gc Paritesine (SGP) gre kii bana) SI: GSYH (Kii bana SGPye gre, AB-25=100) SI: GSYH Byme Hz (Sabit fiyatlarda ulusal para, geen yla gre % deiim) SI: stihdamda byme (Ulusal Hesaplar, geen yla gre % deiim) Emek verimliliinde byme: alan kii bana GSYHde Byme (geen yla gre % deiim) SI: Birim emek maliyetinde byme (Ulusal hesaplar, % deiim) SI: Emek Verimlilii (alan bana SGP cinsinden GSYH, AB-25=100) Ana sektrler itibariyle gayrsafi katma deer (%) Tarm Sanayi naat Hizmetler Nihai tketim harcamalar, GSYH iindeki pay itibariyle (%) Hane Halklar ve Hane Halklarna Hizmet Veren Kar Amac Olmayan Kurulular (NPISH), GSYH iindeki pay itibariyle (%) Genel Hkmet, GSYH iindeki pay itibariyle (%) Gayrsafi sabit sermaye oluumu, GSYH iindeki pay itibariyle (%) Envanterlerde Deiimler, GSYH iindeki pay itibariyle (%) Mal ve hizmet ihracat, GSYHye nispeten (%) Mal ve hizmet ithalat, GSYHye nispeten (%) Sanayi Sanayi retim hacmi endeksi (2000=100) Enflasyon oran SI: Tketici Fiyat Endeksi (TFE) (Toplam, geen yla gre % deiim) demeler Dengesi demeler Dengesi: Cari Hesap Toplam (milyon Avro) demeler Dengesi Cari Hesap: Ticaret Dengesi (milyon Avro) demeler Dengesi Cari Hesap: Mal ihracat (milyon Avro) Not 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1) 64 642 65 787 66 889 67 896 68 838 69 770 70 692 71 610 72 520 2) 783 562 783 562 783 562 783 562 783 562 783 562 783 562 783 562 783 562 Not 2007 69 689b 783 562

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 70 203 104 596 166 658 240 224 350 476 454 781 559 033 648 932 758 391 856 387 242 787 233 424 289 446 219 816 243 570 269 322 314 304 387 655 419 013 480 281 3 756 3 548 4 327 3 238 3 538 3 860 4 446 5 413 5 778 6 892b 7200.0e 7 000.0 7 600.0 7 000.0 7 000.0 7 000.0 8 100.0 8 800.0 9.700.0e 10 300.0be 42.7e 39.2 40.0 35.6 34.4 34.1 37.5 39.2 41.3e 41.8e : -3.4 6.8 -5.7 6.2 5.3 9.4 8.4 6.9 4.5 : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 53.2e 49.0 53.3e 49.1e 49.1e 49.8e 54.0e 56.2e 59.9e 61.3e 12.9 27.7 6.0 53.4 76.7 66.5 10.3 22.9 -0.7 21.3 20.2 10.7 25.4 5.6 58.3 80.7 68.5 12.2 18.9 0.2 19.4 19.3 1999 : 1999 64.9 1999 -868 -9 168 27 239 10.8 24.6 5.4 59.2 82.2 70.5 11.7 20.4 0.4 20.1 23.1 2000 100.0 2000 54.9 2000 -10 741 -23 882 33 375 9.4 23.8 4.7 62.1 80.8 68.4 12.4 15.9 -0.9 27.4 23.3 2001 91.3 2001 54.4 2001 4 198 -3 755 38 777 11.4 23.2 4.6 60.8 80.8 68.0 12.7 16.7 0.9 25.2 23.6 2002 99.9 2002 45.0 2002 -662 -6 758 43 062 11.1 23.5 4.5 60.8 83.5 71.2 12.2 17.0 0.6 23.0 24.0 2003 108.7 2003 25.3 10.7 23.0 5.0 61.3 83.2 71.3 11.9 20.3 -1.0 23.6 26.2 2004 119.3 2004 10.6 10.6 23.0 5.0 61.3 83.5 71.7 11.8 21.0 -1.0 21.9 25.4 2005 128.7 2005 8.2 9.4 22.9 5.4 62.4 82.9 70.5 12.3 22.3 -0.2 22.7 27.6 2006 136.3 2006 9.6 2006 -25 401 -32 607 74 555 8.7 22.2 5.6 63.5 83.5 70.8 12.6 21.6 0.1 22.0 27.1 2007 143.6 2007 8.8 2007 -27 547 -34 079 84 135

Not

1998 : 1998 84.6 1998 1 784 -12 522 27 421

Not

Not

2003 2004 2005 -6 643 -11 601 -17 794 -11 925 -18 278 -26 516 46 317 55 097 62 989

89

demeler Dengesi Cari Hesap: Mal ithalat (milyon Avro) demeler Dengesi Cari Hesap: Net hizmetler (milyon Avro) demeler Dengesi Cari Hesap: Net gelir (milyon Avro) demeler Dengesi Cari Hesap: Net cari transferler (milyon Avro) Hkmet Transferleri ksm (milyon Avro) Dorudan Yabanc Yatrm (DYY) rapor edilen ekonomide (milyon Avro) Kamu Maliyesi Genel Hkmet A/ Fazlas, GSYHye nispeten (%) SI: Genel Hkmet Borcu, GSYHye nispeten (%) Mali Gstergeler Tm ekonominin gayrsafi d borcu, GSYHye nispeten (%) Tm ekonominin gayrsafi d borcu, toplam ihracata oran itibariyle (%) Para Arz: M1 (banknot, madeni para, gecelik mevduat, milyon Avro) Para Arz: M2 (M1 art iki yla kadar vadeli mevduat, milyon Avro) Para Arz: M3 (M2 art pazarlanabilir aralar, milyon Avro) Mali kurumlarn lke mukimlerine verdikleri toplam kredi (konsolide) (milyon Avro) Faiz oranlar: Gnlk oran, ylda (%) Bor faiz oran (bir yl vadeli), yllk (%) Mevduat faiz oran (bir yl vadeli), yllk (%) Avro kurlar: dnem ortalamas 1 Avro = ulusal para Efektif Dviz Kuru Endeksi (2000=100) Rezerv deerleri (altn dahil) (milyon Avro) D Ticaret Ticaret Dengesi: Tm mallar, tm ortaklar (milyon Avro) hracat miktar: Tm mallar, tm ortaklar (milyon Avro) thalat miktar: Tm mallar, tm ortaklar (milyon Avro) D ticaret dnemleri (ihracat fiyat endeksi/ithalat fiyat endeksi, geen yla gre % deiim) AB-27ye yaplan ihracatn toplam ihracat iindeki pay (%) AB-27den yaplan ithalatn toplam ithalat iindeki pay (%) Nfus Doal byme oran: Doal Deiim (doumlardan lmlerin karlmas suretiyle) (1000 kii bana) Net g oran: lke dna genlerden lke iine genlerin karlmas suretiyle (1000 kii bana) Bebek lm oran: 1 yandan kk ocuk lmlerinin 1000 douma oran. Ortalama mr, Doumda: Erkek nfus (yllar) Ortalama mr, Doumda: Kadn nfus (yllar) Not

39 942 36 406 12.058 7.039 -2 663 -3 319 4 910 4 580 133 330 838 735 1998 : : 1998 35.6 200.8e 7 000 31 206 32 878 30 790 78.8 79.5 93.3 0.293 193.0e 17 751 1998 : : : : : : 1998 16.0 : 36.5 66.7 71.3 1999 : : 1999 41.7 259.4e 8 635 41 324 42 950 30 856 79.8 86.1 85.5 0.447 121.4e 24 253

57 256 12 316 -4 333 5 158 221 1 063 2000 -10.9 42.9 2000 44.7 255.1e 12 205 51 591 54 207 44 492 56.0 51.2 38.2 0.575 100.0e 25 331

42 532 10 201 -5 583 3 335 224 3 743 2001 -24.5 77.6 2001 57.7 240.9e 8 965 37 253 38 973 26 977 95.5 78.8 62.2 1.102 46.8e 22 660

49 819 8 339 -4 816 2 573 526 1 198 2002 -10.2 73.7 2002 56.2 243.2e 9 291 36 325 38 041 20 035 49.6 53.7 53.9 1.440 40.1e 26 949

58 242 9 292 -4 912 902 257 1 548 2003 -9.0 67.3 2003 47.3 217.5e 13 188 47 398 50 488 29 025 36.1 42.8 40.3 1.695 40.4e 28 134

73 375 10 288 -4 509 898 252 2 239 2004 -4.5 59.2

89 505 12 276 -4 722 1 169 485 8 063 2005 -0.6 52.3

107 162 118 214 11 015 10 112 -5 329 -5 212 1 520 1 632 495 590 15 920 16 202 2006 -0.1 46.1 2007 -1.2 38.8

Not

3) 4) 5)

6) 7)

2004 2005 2006 2007 41.2 35.0 39.0 37.5 183.8e 168.0e 174.9e : 15 762 38 978b 38 616 44 644 59 415 150 152b 160 193 201 366 63 411 164 302b 171 832 215 308 43 328 83 772 100 358 140 157 22.0 15.1 15.8 17.3 29.1 23.8 19.0 20.1 23.6 19.9 21.5 22.3 1.777 1.677 1.809 1.789e 39.3e 43.6e 39.1e 44.5e 27 654 44 277 48 116 52 058 2005 -34 560 58 849 93 410 -2.6 56.4 45.2 2005 12.6 : 23.6 68.9 73.8 2006 : : : -3.3 : : 2006 12.4 : 22.6 69.1 74.0 2007 : : : 7.8 : : 2007 : : 21.7 69.3 74.2

Not

8)

1999 2000 2001 2002 2003 2004 -13 387 -29 263 -11 194 -16 341 -18 620 -27 637 24 964 30 182 35 062 38 137 41 516 50 891 38 351 59 444 46 256 54 478 60 136 78 528 -1.4 -8.5 -2.3 -0.6 -0.2 2.0 58.0 56.4 56.0 56.6 58.3 57.9 55.4 52.4 47.9 49.8 50.6 49.3 1999 15.4 : 33.9 67.1 71.8 2000 14.1 : 28.9 68.1 72.8 2001 13.7 : 27.8 68.2 73.0 2002 13.5 : 26.7 68.4 73.2 2003 13.2 : 25.6 68.6 73.4 2004 12.9 : 24.6 68.8 73.6

Not

90

gc Piyasas Ekonomik faaliyet oran: (15-64) 15-64 aras ekonomik olarak aktif nfus (%) SI: stihdam Oran: (15-64) 15-64 aras istihdam edilen nfus (%) 15-64 aras istihdam edilen erkek nfus (%) 15-64 aras istihdam edilen kadn nfus (%) SI: 55-64 aras istihdam edilen nfus (%) Ana sektrler itibariyle istihdam Tarm Sanayi naat Hizmetler SI: sizlik oran: siz emek gc oran (%) siz erkek emek gc oran (%) siz kadn emek gc oran (%) 25 yan altndaki isizlerin toplam isizlik iindeki pay (%) SI: Uzun dnem isizlik oran: uzun dnem istihdam edilemeyen igcnn pay (%) Sosyal Uyum Ortalama aylk nominal maa ve cretler (ulusal para birimi) Reel maa ve cret endeksi: Endeksin TFEye oran (2000=100) SI: 18-24 aras orta ve lise renimini tamamlamam ve halihazrda eitim ya da renim almayan nfus oran (%) Hayat Standard 1000 kiiye den zel ara says 1000 kiiye den cep telefonu abonelii Altyap Demiryolu a younluu (iler durumdaki hatlar, 1000km2 bana) Otoyol uzunluu (bin km) Yenilik ve aratrma SI: nsan kaynaklarna (eitim) yaplan harcamann GSYHye oran SI: Gayrisafi i aratrma ve gelitirme harcamalar, GSYHye oran SI: nternete eriim olan hane oran (%) evre SI: Toplam sera gaz emisyonlar, CO2 karl (ton, 1990=100) SI: Ekonominin enerji younluu (2004 referans yl olmak zere 1000 Avro GSYH bana petrol edeeri kg) SI: Elektrik tketiminde yenilenebilir enerjinin pay (%) SI: Karayolu nakliyesinin toplam nakliye iindeki pay (%)

Not

1998 55.3 51.4 74.3 28.5 41.1 41.5 17.1 6.1 35.3 6.9 6.9 6.8 14.2 2.7

1999 55.2 50.8 72.7 28.9 39.3 40.2 17.2 6.2 36.5 7.7 7.7 7.6 15.0 2.1 1999 : : :

2000 52.4 48.9 71.7 26.2 36.4 36.0 17.7 6.3 40.0 6.5 6.6 6.3 13.1 1.3 2000 : : 58.8

2001 52.3 47.8 69.3 26.3 35.9 37.6 17.5 5.2 39.7 8.4 8.7 7.5 16.2 1.7 2001 : : 57.3

2002 52.3 46.7 66.9 26.6 35.3 34.9 18.5 4.5 42.1 10.3 10.7 9.4 19.2 2.9

2003 51.1 45.5 65.9 25.2 32.7 33.9 18.2 4.6 43.4 10.5 10.7 10.1 20.5 2.5

2004 51.5 46.1 67.9 24.3 33.1 34.0 18.3 4.7 43.0 10.3 10.5 9.7 19.7 4.0

2005 51.3 45.9 68.2 23.7 30.8 29.5 19.4 5.3 45.8 10.3 10.3 10.3 19.3 4.1

2006 51.1 45.9 68.0 23.8 30.1 27.3 19.7 5.7 47.3 9.9 9.7 10.3 18.7 3.5 2006 : : 50.0

2007 51.0 45.8 67.9 23.8 29.4 26.4 19.8 5.8 48.0 9.9 9.8 10.3 19.6 3.0 2007 : : 47.8

Not

1998 : : : 1998 59.4 54.3 1998 11.0 1.7 1998 3.3 0.5 :

2002 2003 2004 2005 372.1 492.0 529.4 595.4 : : : : 54.8 53.0 54.6 51.3

Not 9)

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 61.9 66.1 66.8 66.8 67.4 76.4b 80.6 84.7 91.7 116.8 225.2 269.5 338.8 399.7 491.0 609.0 726.2 878.0 1999 11.1 1.7 1999 3.1 0.6 : 2000 11.1 1.8 2000 3.5 0.6 : 2001 11.1 1.9 2001 3.7 0.7 : 2002 11.0 1.9 2002 3.6 0.7 : 2003 11.1 1.9 2003 3.7 0.6 : 2004 11.1 1.9 2004 4.1 0.7 7.0 2005 11.1 1.8 2005 : 0.8 8.0 2006 11.1 2.0 2006 : 0.8 : 2007 11.1 2.0 2007 : : 18.9

Not

Not

Not

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 151.0 151.0 165.0 154.0 159.0 168.0 174.0 184.0 195.0 : 273.6 278.2 283.8 277.6 275.9 275.7 260.2 249.7 273.3 277.7 37.3 29.5 24.3 19.1 25.6 25.2 30.9 24.7 25.5 18.9 94.8 94.8 94.3 95.3 95.5 94.6 94.4 94.4e 94.3 :

91

Enerji Tm enerji rnlerinin birincil retimi (bin TOE) Ham petroln birincil retimi (Bin TOE) Kmr ve linyitin birincil retimi (Bin TOE) Doal gazn birincil retimi (Bin TOE) Tm enerji rnlerinde net ithalat (Bin TOE) Gayrsafi i enerji tketimi (Bin TOE) Elektrik retimi (Bin GWh) Tarm Mal ve hizmetlerin tarmsal retim hacmi endeksi (retim fiyatlar, nceki yl=100) Kullanmdaki toplam tarm arazisi (Bin hektar) Hayvanclk: Bykba (Bin ba, dnem sonu) Hayvanclk: Domuz (Bin ba, dnem sonu) Hayvanclk: Koyun ve kei (Bin ba, dnem sonu) iftliklerde st retimi ve kullanm (Toplam st, bin ton) Toprak mahsulleri: tahl (Pirin dahil) (Bin ton, haslat) Toprak mahsulleri: eker pancar (Bin ton, haslat ) Toprak mahsulleri: sebze (Bin ton, haslat)

Not

1998 29 108 3 219 13 943 465 43 410 72 312 111.0 1998 110.6 39 344 11 031 5 37 492 : 33 060 22 283 21 151

1999 27 526 2 937 13 282 602 43 347 71 042 116.4 1999 94.7 39 180 11 054 3 38 030 : 28 749 17 102 22 083

2000 26 715 2 746 13 293 526 50 873 77 374 124.9 2000 104.2 38 757 10 761 3 35 693 : 32 108 18 821 22 357

2001 25 065 2 508 12 876 257 46 070 71 370 122.7 2001 93.3 40 967 10 548 3 33 994 : 29 426 12 633 21 930

2002 24 627 2 414 11 826 311 51 002 75 341 129.4 2002 108.5 41 196 9 803 4 31 954 : 30 686 16 523 23 698

2003 23 857 2 349 11 010 461 56 655 79 278 140.6 2003 98.0 40 645 9 788 7 32 203 : 30 658 12 623 24 018

2004 24 193 2 245 10 599 566 58 574 81 859 150.7 2004 101.6 41 210 10 069 4 31 811 : 33 957 13 517 23 215

2005 23 612 2 259 10 484 738 61 986 85 159 162.0 2005 106.9 41 223 10 526 2 31 822 : 36 231 15 181 24 320

2006 26 580 2 284 13 087 839 73 256 99 642 176.3 2006 : 40 496 10 871 1 32 260 : 34 365 14 452 24 017

2007 25 957p 1 975p 13 709p 774p 79 834p 105 792p 191.1p 2007 : 39 503p 11 037 2 31 749 : 29 645 12 415 25 670

Not

10)

SI: Yapsal gsterge e: tahmini f: ngr p: geici b: seride bozulma

1. 2. 3. Kaynak: Eurostat. 2006da seride bozulma Gller dahil. 2005 Aralk ayndan nce, M1 dolamdaki para ve vadesiz mevduat iermektedir (YTL). 2005 Aralk ayndan itibaren M1 dolamdaki para ve vadesiz mevduat iermektedir (YTL ve yabanc para) 4. 2005 Aralk ayndan nce M2, M1i ve vadeli mevduat iermektedir (YTL). 2005 Aralk ayndan itibaren M2, M1 ve vadeli mevduat iermektedir (YTL ve yabanc para) 5. 2005 Aralk ayndan nce M3, M2yi ve mevduat stoku (vadeli/vadesiz) iermektedir. 2005 Aralk ayndan itibaren M3, M2yi ve repo ilemlerinden elde edilen fonlar ve para piyasas fonlarn (B tipi likit fonlar) iermektedir. 6. letmelere bir yldan uzun sreli krediler iin aylk verilerin ortalamas,. 7. Bir yl veya daha uzun sreli olmak zere, aylk verilerin ortalamas. 8. 2003 referans yl olmak zere ISIC Rev. 3e gre hesaplanmtr. 9. 2004den itibaren veri kayna Kamu Gvenlii Genel Mdrldr. 10. Mandalarn says dhil deildir.

92