TR

TR

TR

AVRUPA KOMSYONU

Brksel, 09 Kasm 2010 SEC(2010) 1327

KOMSYON TARAFINDAN AVRUPA PARLAMENTOSUNA VE KONSEYE SUNULAN BLDRM Genileme Stratejisi ve Balca Zorluklar 2010-2011 {COM(2010) 660} ekindeki KOMSYON ALIMA DOKMANI

TRKYE 2010 YILI LERLEME RAPORU

TR

TR

NDEKLER
1. GR .................................................................................................................................................. 4 1.1. nsz............................................................................................................................................ 4 1.2. ereve......................................................................................................................................... 4 1.3. AB ile Trkiye arasndaki ilikiler ............................................................................................... 5 2. SYAS KRTERLER ......................................................................................................................... 6 2.1. Demokrasi ve hukukun stnl ................................................................................................ 6 2.2. nsan haklar ve aznlklarn korunmas ..................................................................................... 16 2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler ........................................................................ 36 3. EKONOMK KRTERLER .............................................................................................................. 38 3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl...................................................................................... 38 3.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi ............................... 42 4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE.............................................. 44 4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam ............................................................................................. 45 4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam.............................................................................................. 48 4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi ............................................................... 48 4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam........................................................................................ 49 4.5. Fasl 5: Kamu Almlar............................................................................................................... 50 4.6. Fasl 6: irketler Hukuku ........................................................................................................... 51 4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku.................................................................................................. 52 4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas.......................................................................................................... 54 4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler............................................................................................................... 55 4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya........................................................................................... 56 4.11. Fasl 11: Tarm ......................................................................................................................... 57 4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas ........................................... 59 4.13. Fasl 13: Balklk ................................................................................................................... 61 4.14. Fasl 14: Tamaclk Politikas ................................................................................................ 62 4.15. Fasl 15: Enerji ......................................................................................................................... 64 4.16. Fasl 16: Vergilendirme............................................................................................................ 65 4.17. Fasl 17: Ekonomik ve Parasal Politika.................................................................................... 67

TR

TR

4.18. Fasl 18: statistik ..................................................................................................................... 68 4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam ....................................................................................... 68 4.20. Fasl 20: letme ve Sanayi Politikas....................................................................................... 72 4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar.................................................................................................. 73 4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu ............................................ 73 4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar .............................................................................................. 75 4.24. Fasl 24 Adalet, zgrlk ve Gvenlik.................................................................................... 80 4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma .................................................................................................... 87 4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr ........................................................................................................ 88 4.27. Fasl 27: evre.......................................................................................................................... 89 4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas ........................................................................... 91 4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii .......................................................................................................... 93 4.30. Fasl 30: D likiler ................................................................................................................ 94 4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas ........................................................................ 95 4.32. Fasl 32. Mali Kontrol .............................................................................................................. 97 4.33. Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler....................................................................................... 98 STATSTK EK.................................................................................................................................. 99

TR

TR

KOMSYON ALIMA DOKMANI

TRKYE 2010 YILI LERLEME RAPORU

1. GR 1.1. nsz Aralk 1997 tarihli Lksemburg Zirvesi Sonu Bildirgesini takiben, Komisyon, Konseye ve Parlamentoya dzenli olarak rapor sunmaktadr. Trkiyenin AB yeliine hazrlk srecinde kaydettii ilerleme hakkndaki bu Rapor, byk lde nceki raporlardaki yapy takip etmektedir. Rapor: Birlik ve Trkiye arasndaki ilikilere ksaca deinmekte; yelik iin karlanmas gerekli siyasi kriterler asndan Trkiyedeki durumu incelemekte; yelik iin karlanmas gerekli ekonomik kriterler asndan Trkiyedeki durumu incelemekte; Trkiyenin yelik ykmllklerini, dier bir ifadeyle, Antlamalar, ikincil mevzuat ve Birlik politikalarndan oluan AB mktesebatn stlenme kapasitesini gzden geirmektedir.

Bu Rapor, 2009 ylnn Ekim aynn bandan 2010 ylnn Ekim ayna kadar olan dnemi kapsamaktadr. lerleme, alnan kararlar, kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirler temelinde deerlendirilmektedir. Kural olarak, hazrlk aamasnda olan veya Parlamentoda kabul edilmeyi bekleyen mevzuat ve tedbirler dikkate alnmamtr. Bu yaklam, tm raporlarn eit ve objektif bir ekilde deerlendirilmesine imkan salamaktadr. Rapor, Komisyon tarafndan toplanan ve incelenen bilgilere dayanmaktadr. Buna ilaveten, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin ve ye devletlerin katklar, Avrupa Parlamentosu raporlar1 ve eitli uluslararas kurululardan ve sivil toplum kurulularndan gelen bilgiler dhil olmak zere, pek ok kaynaktan faydalanlmtr. Komisyon, bu Rapordaki teknik incelemeye dayanarak, genilemeye ilikin ayr bir Bildirimde2 Trkiye hakknda ayrntl sonulara varmtr. 1.2. ereve Aralk 1999 tarihli Helsinki Zirvesinde Trkiyeye aday lke stats verilmitir. Trkiye ile katlm mzakereleri Ekim 2005te balamtr. Trkiye ile o tarihteki AET arasnda Ortaklk Anlamas 1963 ylnda imzalanm ve Aralk 1964te yrrle girmitir. Trkiye ve AB, 1995 ylnda bir gmrk birlii oluturmulardr.

1 2

Trkiye raportr Sayn Oomen-Ruijtendir. Genileme Stratejisi 2010 ve Balca Zorluklar 2010 (COM (2010)660,09. 11. 2010). 4

TR

TR

1.3. AB ile Trkiye arasndaki ilikiler Trkiye ile katlm mzakereleri devam etmitir. Hazrlk niteliindeki analitik evrede, mnferit fasllarda mzakerelere balamak iin gerekli hazr olma dzeyi tarama raporlarna dayanarak deerlendirilmitir. Toplam 33 tarama raporundan biri Komisyon tarafndan Konseye sunulmay beklerken, dokuzu Konseyde grlmektedir. Bugne kadar on fasl (Bilim ve Aratrma, letme ve Sanayi Politikas, statistik, Mali Kontrol, Trans-Avrupa Alar, Tketicinin ve Saln Korunmas, Fikri Mlkiyet Hukuku, irketler Hukuku, Bilgi Toplumu ve Medya, Sermayenin Serbest Dolam, Vergilendirme, evre ve Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas) mzakereye alm olup, bunlardan biri (Bilim ve Aratrma) geici olarak kapatlmtr. Aralk 2006 tarihli Konsey Karar3 hl yrrlktedir. AB ile Trkiye arasndaki glendirilmi siyasi diyalog devam etmitir. 26 Kasm 2009 ve 13 Temmuz 2010 tarihlerinde bakanlar seviyesinde siyasi diyalog toplantlar yaplmtr. 10 ubat 2010 tarihinde ise siyasi direktrler seviyesinde bir toplant yaplmtr. Bu toplantlarda, Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterleri erevesinde karlat balca zorluklara odaklanlm, Katlm Ortakl Belgesi nceliklerini yerine getirme ynnde kaydedilen ilerleme deerlendirilmitir. Irak, ran, Orta Dou ve Kafkaslar gibi AB ve Trkiyenin ortak ilgi alanna giren blgelere ilikin d politika konular da dzenli olarak grlmtr. Ekonomik diyalog, Komisyon ve Trkiyeden st dzey yetkililerin katlmyla ubat 2010da yaplan ikili bir toplant erevesinde gerekletirilmitir. Buna ilaveten, ok tarafl ekonomik diyalog, Mays aynda Brkselde bakanlar seviyesinde yaplan bir toplant da dhil olmak zere, Komisyon ile ABye ye lkeler ve aday lkeler arasnda katlm ncesi mali gzetim erevesinde devam etmitir. Ayrca, Rapor dneminde, Trkiyeden Avrupa kurumlarna bir dizi st dzey ziyaret gerekletirilmitir. AB-Trkiye Gmrk Birlii, 2009 ylnda 80 milyar avro olarak gerekleen AB-Trkiye ikili ticaretinin daha fazla gelitirilmesine katkda bulunmaya devam etmitir. Trkiye ABnin yedinci en byk ticari orta, AB ise Trkiyenin en byk ticari ortadr. Trkiyenin toplam ticaretinin yarya yakn AB ile gereklemekte iken, dorudan yabanc yatrmlarn te ikiden fazlas da ABden gelmektedir. Ancak, Trkiye gmrk birliinden kaynaklanan ykmllklerini ihlal eden mevzuat ve kstlamalar muhafaza etmekte ve yenilerini getirmektedir. Trkiyenin, uygunluk deerlendirmesi kontrolleri, ithalat ve ihracat lisans uygulamalar, ABde serbest dolamda olan nc lke meneli mallarn ithalat zerindeki kstlamalar, devlet destekleri, fikri mlkiyet haklarnn etkili biimde uygulanmas ve yeni ilalarn tescili iin gereken koullar gibi ticarete ynelik teknik engellerin kaldrlmas ynnde verdii bir dizi taahht hl yerine getirilmemitir. Trkiyenin, uzun sreden beri devam eden canl bykba hayvan, sr eti ve dier hayvan rnleri zerindeki ithalat yasa konusunda gelime kaydedilmemitir. Trkiyenin gmrk birliini tam olarak uygulamas ve serbest dolamda olan AB rnlerine ilikin ok saydaki engeli kaldrmas gerekmektedir. AB, Trkiyeden, Gney Kbrs Rum Ynetimine ynelik tamaclk alanndaki kstlamalar da dhil, mallarn serbest dolamna ilikin olarak geriye kalan tm kstlamalar kaldrmasn ve gmrk birliini tam olarak uygulamasn talep etmitir.

Sz konusu Karar, Trkiyenin Gney Kbrs Rum Ynetimine ynelik kstlamalaryla balantl sekiz faslda mzakerelerin almamasn ve Ortaklk Anlamasna Ek Protokoln Trkiye tarafndan tamamen uyguland Komisyon tarafndan teyit edilinceye kadar hibir fasln geici olarak kapatlmamasn ngrmektedir.
3

TR

TR

AB, ubat 2008de kabul edilen Katlm Ortakl Belgesi vastasyla reform nceliklerine ilikin olarak yetkili otoritelere rehberlik yapmaktadr. Sz konusu reform nceliklerindeki ilerleme, Ortaklk Anlamas uyarnca oluturulan yaplar araclyla desteklenmekte ve izlenmektedir. Ortaklk Komitesi 27 Mart 2010, Ortaklk Konseyi ise 19 Mays 2010 tarihlerinde toplanmtr. Kasm 2009dan bu yana sekiz sektrel alt komite toplants yaplmtr. Mali yardm konusunda, Trkiyeye, 2010 ylnda Katlm ncesi Mali Yardm Aracndan (IPA) yaklak 654 milyon avro tahsis edilmitir. Ulusal dzeydeki btn programlar (be IPA bileeninin tmn kapsayan) iin stratejik ok yll ereveyi belirleyen 2011-2013 ok Yll Endikatif Planlama Belgesi tasla, Trk kurumlarndan salanacak girdilere dayanarak hazrlanacak ve 2011 yl banda IPA Ynetim Komitesine sunulacaktr. Mali yardm; temel haklar ve hukukun stnl, kamu ynetimi reformu, rekabet edebilirlik, evre, ulatrma, enerji, sosyal kalknma ve tarm ve krsal kalknma konularna odaklanacaktr. Ayrca Trkiye, IPA kapsamnda snr tesi ibirlii desteinden ve bir dizi blgesel ve yatay programdan istifade etmektedir. zellikle sivil toplum kurulularnn kapasitelerinin artrlmas iin, Sivil Toplum mknlar kapsamnda sivil toplumun gelitirilmesine ynelik AB mali destei salanmtr. Ayrca, Trk kamu ynetimine aktif vatandal destekleme konusunda iyi uygulamalar tevik iin teknik yardm salanmtr. 2010 ylnda siyasi kriterler ve medya alanlarnda Trkiye ve AB arasnda sivil toplum diyalounu desteklemek iin de finansman ayrlmtr. Buna ilaveten, Trkiyenin AB programlarna katlm ortaklaa finanse edilmi ve medya, genlik, akademik kurumlar, yerel ynetimler, kltr kurulular/merkezleri ve sivil toplum kurulular gibi alanlardaki projeler desteklenmitir. IPA kapsamndaki yardm, merkezi olmayan ynetim vastasyla uygulanm, bir baka ifadeyle Komisyon tarafndan yrtlen ve 2009 ylnda IPA I-IV bileenleri iin tamamlanan akreditasyon sreci neticesinde Trk otoritelerince ynetilmitir. 2010 ylnda, arlkl olarak bu bileenler altndaki uygulamann balatlmasna odaklanlmtr. Trkiyenin, fonlarn kullanlmas, netice alnmas ve I-IV bileenlerin zamannda uygulanmas iin kapasitesini artrmas gerekmektedir. Ayrca, krsal kalknmaya ilikin bileen (V) altndaki ynetim yetkisinin devri iin yaplan hazrlklarn tamamlanmas gerekmektedir. Ulusal Yetkilendirme Grevlisi tarafndan yaplan kontrol; izleme ve denetim de dahil, sistemin zayf ynlerini ele almal ve proje ve program dnglerinin kalitesini ve etkinliini artrmaldr. 2. SYAS KRTERLER
Bu blmde, Trkiyenin, demokrasiyi, hukukun stnln, insan haklarn, aznlklara saygy ve aznlklarn korunmasn gvence altna alan kurumlarda istikrarn salanmasn gerektiren Kopenhag Siyasi Kriterlerinin karlanmas bakmndan kaydettii ilerleme incelenmektedir. Ayrca, uluslararas ykmllklere riayet, blgesel ibirlii ve genileme kapsamndaki lkelerle ve ye devletlerle iyi komuluk ilikileri gzden geirilmektedir.

2.1. Demokrasi ve hukukun stnl

siyasi gndemi en fazla megul eden konular, Anayasa reform paketi, Hkmetin zellikle Krt meselesini ele alan demokratik alm ve darbe plan iddialar hakknda geniletilen soruturmalar olmutur. Balca siyasi kurumlar arasndaki gergin ilikilerin ve balca siyasi partiler ile

TR

TR

Hkmet arasnda diyalog ve uzla ruhu eksikliinin damgasn vurduu kutuplam bir siyasi ortam hkim olmutur. Ordu mensuplarnca hazrland iddia edilen darbe planlar hakknda yeni adli soruturmalar almtr. Askeri hiyerari dnda bir yap kurmak, Hkmeti devirmeye ve anayasal dzeni ykmaya almakla sulanan 19 emekli ve 28 muvazzaf general ve amirali de kapsayan 196 sank hakkndaki iddianame, Temmuz aynda stanbuldaki bir ceza mahkemesi tarafndan kabul edilmitir. ddialara gre, Balyoz olarak adlandrlan darbe plan, 2003 ylnda Birinci Ordu himayesinde hazrlanmtr. 16 Aralk 2010 tarihindeki durumaya kadar btn sanklar serbest kalmtr. Su rgt olduu iddia edilen Ergenekona kar soruturmalar geniletilmi olup, dava devam etmektedir. Yedi ayr iddianameyle, aralarnda 116 ordu grevlisi ve alt gazeteci bulunan toplam 270 kii Hkmeti devirmeye almak ve silahl isyanlar tevik etmekle sulanmtr. Kdemli bir hkimin lmyle sonulanan 2006 Dantay saldrsyla ilgili dava, Ergenekon davasyla birletirilmitir. Ergenekon phelilerinde Kafes olarak adlandrlan 2009 tarihli bir darbe plan tahkikat yrtenler tarafndan ele geirilmitir. Gayrimslim aznlk mensuplarnn ldrlmesi yoluyla lkeyi istikrarszlatrmay amalad iddia edilen Kafes Plan davasnda Hava, Deniz ve Kara Kuvvetleri eski komutanlar ifade vermi ve ilk kez aktif grevde bulunan bir general olan nc Ordu Komutan, Erzincandaki Ergenekon oluumunun bir yesi olarak ifade vermeye celbedilmitir. 2009 ylnda balayan, rtica ile Mcadele Eylem Plan olarak adlandrlan darbe plan soruturmas devam etmitir. Bu soruturmalarda tutuklamalarla iddianamelerin mahkemeye sunulmas arasnda geen zaman, tm phelilerin etkili yargsal gvencelerden yararlanabilmesi konusunda endielere yol amtr. Yarglama ncesi tutukluluk sresinin uzunluu endieye sebebiyet vermektedir. Anayasa Mahkemesi, Aralk aynda oybirliiyle Demokratik Toplum Partisinin (DTP) kapatlmasna karar vermi ve aralarnda TBMMdeki koltuklarn bu kararla kaybeden iki milletvekilinin bulunduu otuz yedi parti yesine be yllk siyaset yasa getirmitir. Bu karar, Hkmetin demokratik alm abalar asndan nemli bir gerileme tekil etmitir. Anayasann 68. ve 69. maddeleri ve Siyasi Partiler Kanununun ilgili hkmleri gereince, partinin Devletin blnmez btnlne aykr eylemlerin odak noktas haline geldiine hkmedilmitir. Eski DTP milletvekilleri yeni kurulan Bar ve Demokrasi Partisine (BDP) katlm ve BDP olarak yeni bir meclis grubu oluturmulardr. Sonu olarak, su rgt olduu iddia edilen Ergenekon adl oluuma ilikin soruturma ve birok baka darbe plannn aratrlmas, demokratik kurumlarn dzgn ileyiine ve hukukun stnlne duyulan gvenin glendirilmesi bakmndan Trkiye iin bir frsat olmay srdrmektedir. Ancak, tm phelilerin yargsal gvenceleri konusunda endieler mevcuttur. Trkiyenin hl siyasi partilerin kapatlmas konusundaki usul ve gerekelere ilikin mevzuatn Avrupa standartlarna uygun hale getirmesi gerekmektedir.

Anayasa Hkmetin teklif ettii bir dizi Anayasa deiiklii, Mays aynda TBMMde kabul edilmi ve Eyll aynda yaplan referandumda, yksek katlmla (% 73) ve % 58 oy okluuyla onaylanmtr. Paketin kilit hkmleri, Anayasa Mahkemesi ve Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun oluumunu deitirmekte, askeri mahkemelerin yetkisini snrlamakta, Yksek Askeri rann ihra kararlarna kar sivil mahkemelerde temyize bavurma hakk tanmakta, Kamu Denetilii hizmeti iin anayasal zemin oluturmakta, kamu grevlilerine

TR

TR

toplu szleme hakk getirmekte ve kadn, ocuk ve yallar iin pozitif ayrmclk tedbirlerine imkn salamaktadr. Hkmet, Anayasa deiikliklerinin uygulanmas iin gerekli mevzuata ilikin bir eylem plan oluturmu ve ilgili paydalarla istiarede bulunma niyetini beyan etmitir. Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu ile yargya ilikin Anayasa deiiklikleri konusunda istiareler srdrlmektedir. Ancak, balangta pakette yer alan ve siyasi partilerin kapatlmasn daha da zorlatran kilit hkmlerden biri TBMMde yeterli oyu alamaynca paketten karlmtr. Anayasa reform taslann hazrlanmas ve kabul edilmesi srecinde, siyasi partiler ve sivil toplumla istiarede bulunulmamtr. Ana muhalefet partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Anayasa Mahkemesine tm paketin iptali iin bavuruda bulunmutur. Mahkeme iptal bavurusunu kabul etmemi, ancak Anayasa Mahkemesi ile Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun yelerinin atanmasna ilikin iki hkm deitirmitir. Sonu olarak, Anayasa deiiklikleri doru ynde atlm bir admdr. Sz konusu deiiklikler, yarg, temel haklar ve kamu ynetimi alannda Katlm Ortakl Belgesinde yer alan bir dizi ncelii karlamaktadr. Ancak, anayasa reformuna verilen destein glendirilmesi iin, tm siyasi partiler ve sivil toplumu da ierecek ekilde kamuoyuyla tam katlml geni istiarelerde bulunulmas gerekmektedir. Anayasa deiikliklerinin hukuki dzenlemeler yoluyla Avrupa standartlarna uygun ekilde uygulanmas anahtar unsurdur. Parlamento Balca siyasi partiler arasndaki siyasi uzlamazlk ortam siyasi reform almalarn yavalatmaya devam etmitir. Ana muhalefet partisi CHP, Mays aynda yeni bir parti bakan semitir. TBMM, Anayasann Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun dnda, Kopenhag Siyasi Kriterlerine ilikin alanlarda snrl sayda kanun kabul etmitir. Ekim aynda, milletvekili seimlerine ilikin kanunda bir deiiklik yaplmtr. Buna gre milletvekili seimleri, Anayasada yl iinde daha nce yaplan bir deiiklie uygun olarak her be ylda bir yerine her drt ylda bir yaplacaktr. Mart aynda, seimlere ve semen ktklerine ilikin kanun deitirilerek, seim kampanyalarnda yazl ve szl olarak Trke dndaki dillerin kullanmna izin verilmitir. Kanundaki ilave deiiklikler, seim kampanyalar srasnda adaylarn ve siyasi partilerin harcamalar ve gelirlerine ilikin effafl salamak amacyla yaplmtr. Seim sistemine ilikin bir deiiklik yaplmamtr. TBMMde temsil iin gereken ve Avrupa Konseyine ye devletler arasnda en yksek oran olan % 10luk lke baraj mevcudiyetini korumaktadr. Milletvekili dokunulmazlklarnn kapsam kayg yaratmaya devam etmektedir. Dokunulmazlklarn kapsam yolsuzluk olaylarnda ok geni olup, iddet iermeyen dncelerin ifade edilmesini yeterince korumamaktadr. DTP/BDP milletvekillerinin ou, lkenin btnlne kar sular sz konusu olduunda dokunulmazlklar snrlayan

TR

TR

Anayasann 14. maddesinin yorumuna dayanarak mahkeme nne karlmlardr (Bkz. Yolsuzlukla mcadele politikas). TBMM Tznn iyiletirilmesi ynnde ilerleme salanamamtr. Bu konuda Tzk Uzlama Komisyonu tarafndan ubat 2009da nihai hale getirilen taslak, siyasi partiler arasnda uzlama olmamas nedeniyle hl beklemektedir. TBMMnin idari kapasitesine ynelik kayglar, yrtme-yasama ilikileri ve meclis denetimi gibi eitli alanlarda devam etmektedir. TBMM, Trkiyenin ABye katlm stratejisinin belirlenmesi ve uygulanmasnda snrl bir rol oynamaktadr. Cumhurbakan Cumhurbakan balca siyasi partiler arasndaki diyaloun tevik edilmesi ve devlet organlarnn gl bir ekilde ilemesi ynnde aktif bir uzlatrc rol oynamaya devam etmitir. Ancak, Cumhurbakannn zellikle yarg ve niversiteler gibi baz kilit kamu kurumlarna yapt atamalara ilikin kayglar dile getirilmitir. Cumhurbakan, Krt meselesiyle ilgilenmekte kararl olduunu beyan etmi ve d politikadaki aktif roln srdrmtr. Hkmet Ocak aynda, Trkiyenin ABye katlm mzakerelerini hzlandrmak ve katlm konusunda kamuoyunun farkndaln ve desteini artrmak amacyla, Trkiyenin Katlm Sreci in Avrupa Birlii Stratejisi hazrlanmtr. Bu balamda, Bakanlar Kurulu her bir mzakere faslnda karlacak mevzuatn ve yaplacak almalarn yer ald 2010-2011 Eylem Plann 15 Martta kabul etmitir. Dileri Bakan, Devlet Bakan ve Bamzakereci, Adalet Bakan ve ileri Bakanndan oluan ve 2003 ylnda kurulan Reform zleme Grubu (RG), ilk defa ubat aynda Babakann bakanlnda toplanm ve Hkmetin AB katlm srecine olan balln ifade edilmitir. RG dzenli olarak lkenin farkl blgelerinde toplanmaya devam etmi, Hkmetin, halk katlm srecine daha fazla dhil etme kararllnn altn izmitir. RGin nerilerinden bazlar hayata geirilmitir. Siyasi alandaki reform almalarn hzlandrmak amacyla st dzey brokratlardan oluan siyasi ilerle ilgili bir alt komite oluturulmutur. Her ilde bir vali yardmcs AB temas noktas olarak grevlendirilmitir. Katlm srecine ilikin kilit reformlar Anayasa deiiklikleri paketine eklenmitir. Devlet Bakan ve Bamzakereci, katlm mzakereleri iin bakanlklar aras koordinasyonu daha da glendirmitir. Bakan, sivil toplum paydalaryla sk sk bir araya gelerek katlm srecine itirak etmelerini tevik etmitir. Ancak, zellikle temel haklarn korunmas bakmndan mevzuatta daha fazla deiiklik yaplmas gerekmektedir. Trkiyenin ABye katlm srecine ilikin olarak, TBMMnin almalarn hzlandrmak amacyla AB reformlaryla ilgili zel bir yasama usul kabul edilmemitir.
Yerel ynetimlere ilikin olarak, Avrupa Konseyi Yerel Ynetimler Kongresinden bir heyet, 2007 ylnda karlan tavsiyeleri takip etmek amacyla Mays aynda Trkiyeyi ziyaret etmitir.
9

TR

TR

effafln, hesap verebilirliin ve katlmc mekanizmalarn, zellikle daha fazla kaynak ve sorumluluk aktarlan yerel ynetimlerde glendirilmesi gerekmektedir. Stratejik planlar, performans gstergeleri, mali kontrol sistemleri, proje ynetimi, kriz ynetimi, evre ynetimi ve bilgi teknolojileri ynetimi yerel dzeyde henz oluturulmamtr. Sonu olarak, son birka yldr reform gndemindeki belirgin yavalamadan sonra, Hkmet kapsam snrl da olsa birtakm kilit anayasal reformlar ve spesifik tedbirler ortaya koymutur. Kilit devlet organlar arasndaki gergin ilikiler siyasi kurumlarn dzgn ekilde ilemesi bakmndan olumsuz bir etki yaratmaya devam etmektedir. Kamu ynetimi Kamu hizmetleri konusunda Hkmet tarafndan bir envanter almas gerekletirilmitir. Prosedrler, kalite, uygunluk kriterleri ve ikyetler hakknda belirli kamu hizmet standartlar gelitirilmitir. Temel kamu hizmetlerinin kalitesini, effafln ve hesap verebilirliini arttrmak amacyla, sz konusu hizmetlerin internet zerinden salanmas (e-devlet) konusunda almalar, devam etmektedir. Anayasa reformu, Kamu Denetilii Kurumu kurulmas iin zemin tekil etmektedir. Anayasa deiiklikleri ile, kiisel verilerin korunmas ve bilgiye eriim anayasal hak olarak dzenlenmitir. Ancak, kamu hizmetleri sisteminin reformu kapsamnda, bata brokrasinin azaltlmas, dzenleyici etki analizlerinin (DEA) hayata geirilmesi, effafln salanmas konusunda ve zellikle st dzey grevlerde liyakate dayal ilerleme ve atamalar bakmndan ilerleme salanmamtr. Ayn zamanda, politika ve mevzuat hazrlanmasnda kamu ile ilgili paydalar arasnda istiare eksiklii mevcuttur. Tm kamu grevlileri arasnda ortak standartlar ve yeknesak kurallarn uygulanmasnn salanmas gerekmektedir. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun uygulanmasna ynelik olarak, tm kamu kurumlar bnyesinde zerk birimler eklinde oluturulan etkili i denetim sistemi henz operasyonel hale gelmemitir. Belediyeler tarafndan kamu hizmeti sunmak zere bir irketin ya da tzel kiiliin kurulmas iin net kurallar hl belirlenmemitir. Bu kurallar, parti yanllarna istihdam salanmas ve etkili bir kontrol olmakszn kamu harcamalar yaplmas imknlarn azaltacaktr. Sonu olarak, zellikle Kamu Denetilii Kurumunun kurulmas, kiisel verilerin korunmas ve bilgiye eriim konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. zellikle Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun uygulanmas ve kamu hizmetleri reformu konularnda daha fazla aba sarfedilmesi gerekmektedir. Kamu ynetimi reformu iin daha fazla siyasi destek salanmas gerekmektedir. Gvenlik glerinin sivil denetimi Hkmet, ubat aynda, sivil makamlarn rzas olmakszn askeri operasyonlar yrtlmesine imkn tanyan emniyet, asayi ve destek birimlerine ilikin (EMASYA olarak adlandrlan) gizli Protokol yrrlkten kaldrmtr. Yrrlkten kaldrma kararnn uygulanma sreci henz tamamlanmamtr. Terrle mcadeleye ilikin politikalar gelitirmek ve Terrizmle Mcadele Koordinasyon Kuruluna sekreterya grevi yapmak zere ileri Bakanlna bal Kamu Dzeni ve Gvenlii

TR

10

TR

Mstearlnn kurulmas amacyla ubat aynda TBMM tarafndan bir kanun kabul edilmitir. Sz konusu Kanun uyarnca, ilgili gvenlik kurumlar arasnda istihbarat paylamn glendirmek iin stihbarat Deerlendirme Merkezi kurulmutur.

Anayasa reformu, askeri mahkemelerin yetki alann, askerlik hizmet ve grevleriyle snrlandrmaktadr. Yeni sistemle birlikte, devlet gvenlii, anayasal dzen ve anayasal dzenin ilemesine kar sulara ilikin davalar sivil mahkemelerce grlecektir. Anayasada yaplan deiiklikler, Yksek Askeri urann (YA) askeri personelin orduyla iliiini kesen kararlarn yarg denetimine amtr. 1980 darbesini gerekletirenlere dokunulmazlk salayan hkm Anayasadan kartlmtr. Ayrca, Genelkurmay Bakan, Kara, Hava, Deniz ve Jandarma Kuvvetleri Komutanlar resmi grevleri srasnda iledikleri sulardan tr Yce Divanda yarglanabileceklerdir. Trk Silahl Kuvvetleri, Milli stihbarat Tekilat ve Emniyet Genel Mdrlnn Tanr Mal Ynetmeliinin Temmuz aynda kabuln takiben, gvenlik kurumlarnda Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun getirdii i denetimler konusunda ilerleme kaydedilmitir. Saytay, bte d nitelikli Savunma Sanayii Destekleme Fonunun (SSDF) denetlenmesine ilikin planlama aamasn balatmtr. emdinlideki4 bir kitapnn bombalanmasna ilikin olarak iki astsubay ve bir PKK terr rgt muhbiri aleyhine alan dava hl devam etmektedir. Dava, Van askeri mahkemesinin davallarn adam ldrmeyle sulanmalar gerektii ve Trk Ceza Kanununun 302. maddesinde dzenlenen devletin birliini bozma suunu ilediklerine dair herhangi bir delil bulunmad kararn takiben Hakkarideki bir ceza mahkemesinde grlmektedir. Askeri mahkeme davallarn tutuksuz yarglanmasna karar vermitir. Polis ve jandarmann kentsel ve krsal alanlarda sahip olduu yetkilerin dzenlenmesine ilikin ynetmeliin uygulanmasna devam edilmitir. 31 ildeki, toplam bir milyon civarnda sivilin yaad meskn alan jandarmann kontrolnden sivil denetim altndaki polis kontrolne gemitir. Ancak, jandarmann kolluk faaliyetleri zerinde sivil denetim oluturulmas konusunda herhangi bir gelime kaydedilmemitir. 1990larda Gneydouda yargsz infazlara kart iddia edilen ve halihazrda grev yapmakta olan bir jandarma albaynn yarglanmasna devam edilmitir. Sz konusu yarglamann dzgn yaplmas, suun cezasz kalmasyla mcadele asndan hayati nem tamaktadr. Silahl Kuvvetlerin sorumluluk alanlar dndaki siyasi konulara resmi veya gayriresmi ekilde etkide bulunduklar durumlarda azalma grlmtr. Bununla birlikte, Genelkurmay Bakan devam eden davalar ve soruturmalar hakknda zaman zaman yorumlarda bulunmutur. Bu tr demeler hakknda vatandalar ve sivil toplum kurulular (STK) tarafndan su duyurusunda bulunulmutur. Bununla birlikte adli takibat yaplmamtr. Ordunun, baz medya kurulularna ynelik seici akreditasyon uygulamas srmtr. Trk Silahl Kuvvetlerinin grevlerini tanmlayan ve askerlere siyasete mdahil olacak ekilde geni bir hareket alan salayan bir madde ieren Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet

Davallar Kasm 2005te Trkiyenin Gneydou Blgesindeki emdinli kasabasnda bir kiinin lm ve dierlerinin yaralanmasyla sonulanan bombalama eylemiyle sulanmaktadr. 11

TR

TR

Kanununda deiiklik yaplmamtr. Milli Gvenlik Kurulu Kanunu ise, yoruma bal olarak neredeyse tm politika alanlarn kapsayacak ekilde geni bir gvenlik kavram iermektedir. Savunma btesinin TBMM tarafndan denetimi ve Saytayn Silahl Kuvvetlerin sahip olduu mallar zerindeki denetimi konularnda ilerleme kaydedilmemitir. Saytay Kanun Tasars, TBMM Plan ve Bte Komisyonu tarafndan Mays aynda kabul edilmi olup, Genel Kurul tarafndan onaylanmay beklemektedir. Sonu olarak, gvenlik glerinin sivil denetimi konusunda ilerleme salanmtr. Askeri mahkemelerin yarg yetkisi snrlandrlm, YA kararlarna kar temyiz yolu alm ve yksek rtbeli subaylarn sivil mahkemelerde yarglanabilmeleri konusunda dzenlemeler yaplmtr. Ancak, Silahl Kuvvetlerin kdemli mensuplar, zellikle yarg ile ilgili konularda olmak zere, sorumluluk alanlarnn dnda bir dizi aklama yapmlardr. TBMMnin bte d askeri fonlar zerindeki denetimi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Yarg sistemi Yarg reformu konusunda ilerleme kaydedilmitir. 2009 yl Yarg Reformu Stratejisinin uygulanmasna devam edilmektedir. Sz konusu Stratejinin baz temel unsurlar, Anayasada yaplan deiikliklerle tesis edilmitir. Yarg bamszl konusunda, Anayasa deiiklikleri Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun (HSYK) asil yelerinin saysn 7den 22ye karmtr. Yeni yeler, Yargtay ve Dantay yelerinin yan sra, birinci snf hkimleri, Adalet Akademisi ve hukuk faklteleri temsilcilerini ve avukatlar da iermektedir. Bu yeni yelik sistemi, HSYKnn yargnn tmn temsil etmesinin temelini oluturmaktadr. Yeni Anayasa deiiklikleri, HSYKnn yarg mensuplarna ynelik meslekten ihra kararlarn yarg denetimine amaktadr. Bu, HSYKnn kararlarna kar etkili bir yolun tesisi ynnde atlm bir admdr. HSYKnn bnyesinde kurulan Genel Sekreterlik, Kurula mesleki destek ve sekreterya destei salayacaktr. HSYKya mesleki destek ve sekreterya destei daha nce Adalet Bakanl tarafndan salanmaktayd. Sz konusu Genel Sekreterlie hkim ve savc atamalar ise HSYK tarafndan yaplacaktr. Bu, yrtmenin HSYKnn idaresine mdahale imkann azaltacaktr. Hkim ve savclarn performansn deerlendiren adalet mfettileri bundan sonra Adalet Bakanlna deil, HSYKya rapor verecektir; bylece HSYK grevlerini siyasi mdahale riski olmakszn yerine getirebilecektir. Ancak, Adalet Bakan hl HSYKnn bakandr ve HSYKnn soruturma yetkisi Bakan onayna tabidir5. emdinli Davas hl devam etmektedir (Bkz. Gvenlik glerinin sivil denetimi). Davay yrten sivil savcnn grevden alnmas ve davann bugne kadarki ele aln ekli,

Adalet Bakanl tarafndan hazrlanan Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu Kanun tasla, Bakann bu kararlarnn yargsal denetime tabi olmasn ngrmektedir.
5

TR

12

TR

HSYKnn bamszl konusunda baz tereddtler oluturmaktadr.6 Tarafszlk asndan, askeri mahkemelerin sivilleri yarglamasna imkan veren hkmler Anayasadan kartlm olup, yeni hkmler bu tr yarglamay aka yasaklamaktadr. Devletin gvenliine, anayasal dzene ve bu dzenin ileyiine kar ilenen sulara ait davalar artk sivil mahkemelerde grlecektir. Bu, Anayasa Mahkemesinin Ocak 2010da Ceza Muhakemesi Kanununun rgtl su ve devlete kar su hallerinde Silahl Kuvvetler mensuplarnn sivil mahkemelerde yarglanmasna izin veren hkmlerini o dnemdeki anayasal hkmlerle elitii gerekesiyle iptalinin ardndan gereklemitir. Bu tr davalarn sivil mahkemelerde grlmesine ilikin yeni hkmler olumludur. Anayasada yaplan deiikliklerin kabulyle birlikte, Anayasa Mahkemesi 17 yeden oluacaktr. Cumhurbakan, on yeyi Yargtay, Dantay, Askeri Yksek dare Mahkemesi, Askeri Yargtay ve YK tarafndan gsterilen adaylar arasndan, drt yeyi st kademe yneticileri, serbest avukatlar, birinci snf hakim ve savclar ile Anayasa Mahkemesi raportrleri arasndan seecektir. TBMM, Anayasa Mahkemesinin yesini Saytay ve Barolar tarafndan gsterilen adaylar arasndan seecektir. TBMMde tur oylama yaplacaktr. nc turda adaylar basit ounlukla seilmektedir. Yedek yelik ngrlmemektedir. Anayasa Mahkemesi hkimlerinin seimine TBMMnin dahil olmas, Trkiyedeki uygulamay AB yesi devletlerdeki uygulamalara yaklatrmtr. Bununla birlikte, hkimlerden ikisi hl askeri hkimdir. Demokratik bir sistemde anayasa itihad sivil bir mesele olduundan, askeri hkimlerin mevcudiyeti tartmaldr. Ayrca, yeni deitirilmi Anayasaya gre, Anayasa mahkemesi yeleri bir kereliine on iki yl iin seilmekte ve en az 45 yanda olmalar gerekmektedir. Bu, askeri hkimlerin grev srelerinin bitiminde tekrar askeri yarg sistemine dnebilecekleri anlamna gelmekte olup, Anayasa Mahkemesi hkimleri olarak tarafszlklar hakknda tereddt oluturabilecektir. st dzey yarg ve ordu mensuplar, nemli davalarda yarg bamszln tehlikeye drebilecek aklamalar yapmlardr. Yargnn etkinliiyle ilgili olarak, yarg sisteminde bilgi teknolojisinden faydalanlmas adli ilemleri hzlandrm ve nc taraflarn adli ilemlere eriimini kolaylatrmtr. Yarg mensuplarnn says artmaya devam etmektedir. 20 Eyll 2010 tarihi itibaryla toplam 11.394 hkim ve savc bulunmaktadr (1 Mays 2009 itibaryla 11.121 hkim ve savc). ocuklarn yarglanmas konusunda gelime kaydedilmitir (Bkz. ocuk haklar). Bununla birlikte, 20 Eyll 2010 tarihi itibaryla 3.299 olan toplam hkim ve savc a hl kayda deer bir seviyededir. (1 Mays 2009da bu say 3.875 idi). Blge adliye mahkemeleri hl kurulmamtr. lgili kanun uyarnca, bu mahkemelerin Haziran 2007de faaliyete gemeleri gerekmekteydi.

Bu davaya bakan sivil savc 2006 ylnda iddianamesini yaymlamtr. ddianamede yksek rtbeli komutanlara ynelik sulamalar yer almtr. Genelkurmay iddianameyi eletirmi ve anayasal sorumluluk tayan yetkilileri harekete gemeye armtr. HSYK, Nisan 2006da grevden alma karar vermitir.
6

TR

13

TR

Erzincan Cumhuriyet Basavcsnn rgtl sua kart iddiasyla tutuklanmas, tutuklama kararn veren zel yetkili Cumhuriyet savcsnn yetkilerinin HSYK tarafndan alnmasyla neticelenmitir. Yksek yarg mensuplar, HSYKnn bu kararn destekleyen aklamalarda bulunmulardr. Bu durum, yarg iinde ve HSYK ile Adalet Bakanl arasnda gerginlik yaratm ve yargnn adil yarglama yapabilme ehliyeti konusunda tereddtler yaratmtr. Kamuoyu tarafndan bilinen baz davalardaki soruturmalar endie yaratmaya devam etmektedir. Bu durum, polis ve jandarmann almalarnn gelitirmesi ihtiyacnn yan sra, polis ve jandarma ile yarg arasndaki ilikilerin gelitirilmesi ihtiyacna da iaret etmektedir. AHM, Dink / Trkiye davasna7 ilikin 14 Eyll 2010 tarihli daire kararnda, Trk makamlarnn Dinke suikast nlemek amacyla makul ller erevesinde kendilerinden beklenebilecek her eyi yapmadklarn ve Dinkin hayatnn korunmas konusundaki baarszla ilikin etkili bir soruturma srdrlmediini deerlendirmitir. Dolaysyla, AHSnin 2. maddesinin (yaama hakk) ihlali sz konusudur. Buna ilaveten, AHM, 10. madde (ifade zgrl) ve 2. maddeyle balant olarak, 13. maddenin (etkili bavuru hakk) ihlal edildiini tespit etmitir. Trkiye, sz konusu daire kararn temyiz etmeyeceini bildirmitir. Arabuluculuk ynteminin hukuk yarglamasna dahil edilmesinde ilerleme kaydedilmemitir. Ceza yarglamasna 2005de eklenen uzlama yntemi etkili bir ekilde kullanlmamaktadr. Adli yardm temini, kapsam ve sunulan hizmetlerin kalitesi bakmndan yetersizdir. Yarglama ncesi tutukluluk uygulamas, kamu yarar bakmndan kesin gereklilik ieren durumlarla snrl deildir. Bu, tutuklularn yardan fazlasnn durumalar bekledii cezaevlerinde ar kalabalklamay artrmaktadr. Hkimler, artl tahliye sistemini etkin ekilde kullanmamaktadr. Adli Tp Kurumunun ileyiine dair endieler bulunmaktadr. Kurum, birka kez ayn dava iin deiik tarihlerde birbiriyle elien raporlar yaymlamtr. Ayrca Kurumun birikmi i yk, adli soruturmalarda gecikmelere sebep olmaktadr. 2009 tarihli bir Dantay karar, hizmet ii eitim salanmas konusunda Adalet Bakanl Eitim Dairesi ile Adalet Akademisinin akan yetkilerine dikkat ekmitir. Hizmet ncesi ve hizmet ii eitim Adalet Akademisinin sorumluluundadr. Sonu olarak, yarg alannda ilerleme kaydedilmitir. HSYKnn oluumu ve askeri mahkemelerin yetkilerinin kstlanmasna ilikin Anayasa deiikliklerinin kabul olumlu bir admdr. Bununla birlikte, Adalet Bakan hl HSYKya bakanlk etmekte ve soruturmalar konusunda son sz sylemektedir. Tm paydalar arasnda etkin bir diyaloun tesisine ve bu reformlarn Avrupa standartlarna uygun ve ak, effaf ve kapsayc ekilde uygulanmasna dikkat edilmesi gerekmektedir. Yolsuzlukla mcadele politikas
Hkmet, ubat 2010da Saydamln Artrlmas ve Yolsuzlukla Mcadelenin Glendirilmesi Stratejisini (2010-2014) kabul etmitir. Aralk 2009da ilave yolsuzlukla mcadele stratejileri oluturmak, bunlarn uygulanmasn ynetmek ve izlemek amacyla bakanlar seviyesinde bir Komisyon8 ve kamu kurumlar, sendikalar ve Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB) 7 2668/07, 6102/08, 30079/08, 7072/09 ve 7124/09 sayl bavurular.
Bakan seviyesindeki Komisyon, Babakan Yardmcs ve drt Bakandan (Adalet Bakan, ileri Bakan, Maliye Bakan, alma ve Sosyal Gvenlik Bakan) olumaktadr.
8

TR

14

TR

temsilcilerinin katlmyla bir yrtme kurulu oluturulmutur.

Strateji, kamu idaresinde daha fazla effaflk, hesap verebilirlik ve gvenilirlik salayarak kamu ynetiiminin ve yolsuzlukla mcadeleye kar nleyici ve caydrc tedbirlerin gelitirilmesini amalamaktadr. Nisan 2010da her bir tedbirin kabul ve uygulanmasna ilikin takvimin yer ald bir eylem plan bakanlar seviyesindeki komisyon tarafndan onaylanmtr. Etkili bir uygulama, kamu idaresinin deien ynlerine katk salayabilir, bylece drstlk tevik edilmi ve korunmu ve yolsuz uygulamalara frsat veren durumlar azaltlm olacaktr. Ancak, sivil toplumun katlmnn ve yrtme kurulunda ve stratejinin uygulanmasnda oynad roln glendirilmesi gerekmektedir. Trkiye, Haziran 2010 itibaryla, Yolsuzlua Kar Devletler Grubunun (GRECO) 2005 deerlendirme raporundaki 21 tavsiyeden 15ini uygulamaya koymutur. GRECO raporunda, zellikle yolsuzlukla mcadele denetim organnda temsilin geniletilmesi, yarg bamszlnn gelitirilmesi, dokunulmazlk sisteminin reformu ve son olarak Kamu Denetilii Kurumunun kurulmas konular bata olmak zere daha fazla aba gsterilmesi nerilmektedir. Anayasa deiiklikleri, yarg bamszlnn glendirilmesi ve Kamu Denetilii Kurumu bakmndan ilerlemeye zemin oluturmaktadr. Aralk 2009da, Babakanlk Tefti Kurulu, Avrupa Yolsuzlukla Mcadele Brosunun (OLAF) muadil kurumu olarak tayin edilmi ve AB-Trkiye mali ibirlii kapsamndaki dzensizliklerin teftiinden sorumlu Yolsuzlukla Mcadele Koordinasyon Yaps (AFCOS) olarak grevlendirilmitir (Bkz. Fasl 32- Mali Kontrol). ubat 2010da, Anayasa Mahkemesi, Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kanununun etik davran ilkeleri ihlal eden kamu grevlilerinin isimlerinin yaymlanmasna dair hkmn, yarg karar olmakszn isimlerin yaymlanmasnn masumiyet karinesini tehlikeye soktuu gerekesiyle iptal etmitir. Etik eitimi halen devam etmekte olup, merkezi ve yerel ynetimlerde alan 7.000 kamu grevlisi Ekim 2009-Eyll 2010 tarihleri arasnda eitim almtr. Hkmet, Eyll aynda Denetim Grevlilerinin Uyacaklar Mesleki Etik Davran lkeleri Hakknda Ynetmelii kabul etmitir. Buna ramen, etik davran ilkelerinin akademisyenlere, askeri personele ve yarg mensuplarna geniletilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Milletvekillerinin yolsuzlukla ilikili sularda dokunulmazlklarnn snrlandrlmasnda ilerleme kaydedilmemitir. Siyasi partilerin ve seim kampanyalarnn finansmannn effaflnn artrlmas amacyla mevcut mevzuatn tamamlanmas ve etkin bir ekilde uygulanmas iin ilave tedbirler gerekmektedir. Yasa d uygulamalarn daha iyi tespit edilmesi ve zellikle mevcut denetim mekanizmasnn partilerin ve adaylarn seim kampanyalarnn finansmann ierecek ekilde geniletilmesi iin daha fazla kaynaa ihtiya bulunmaktadr. lk kez bir Bykehir Belediye Bakan (Adana) ciddi yolsuzluk iddialar nedeniyle Mart 2010da ileri Bakanl tarafndan grevinden uzaklatrlmtr. dari ve adli soruturmalar devam etmektedir.

TR

15

TR

Almanyada alan dolandrclk davasyla ilgili olarak, Deniz Feneri adl yardm dernei hakknda 2009 ylnda balatlan soruturma devam etmektedir. Polis, dernek binalarnda ve phelilerin evlerinde incelemelerde bulunmutur. Ancak, henz mahkemeye bir iddianame sunulmamtr. Saytayn glendirilmesini ve yetkilerinin geniletilmesini ngren Saytay Kanunu Tasars, TBMM Plan ve Bte Komisyonu tarafndan Mays aynda kabul edilmi olup, genel kurul gndemindedir (Bkz. Fasl 23- Yarg ve Temel Haklar). Sonu olarak, kapsaml bir yolsuzlukla mcadele stratejisi ve eylem plannn gelitirilmesi, bunun uygulanmasn denetleyecek ve izleyecek bir kurulun oluturulmas ve bylelikle Katlm Ortakl Belgesinde yer alan nceliklerin yerine getirilmesinde ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, sz konusu stratejinin pek ok alanda yaygn olmaya devam eden olsuzluun azaltlmas iin etkili bir ekilde uygulanmas gerekmektedir. Trkiyenin soruturma, iddianame ve mahkmiyet kararlarna ilikin bir izleme mekanizmas oluturmas gerekmektedir. 2.2. nsan haklar ve aznlklarn korunmas
Uluslararas insan haklar hukukuna riayet nsan haklarna ilikin belgelerin onaylanmas ile ilgili olarak, BM kenceyi nleme Szlemesinin htiyari Protokol (OPCAT) hl TBMMde beklemektedir. Trkiye, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin (AHS) ek protokoln onaylamamtr9. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin (AHM) Trkiyenin AHSyi ihlal ettiine dair kararlarnn says artmaya devam etmitir. Rapor dnemi boyunca Mahkeme, Trkiyenin AHSyi ihlal ettii ynnde 553 karar vermitir. AHMye yaplan yeni bavurularn says birbirini izleyen drdnc ylda da artmtr. Ekim 2009dan bu yana, AHMye toplam 5.728 yeni bavuru yaplmtr. Bunlarn byk bir ksm, adil yarglama hakk ve mlkiyet haklarnn korunmasna ilikindir. Eyll 2010 itibaryla, Trkiyeye ilikin 16.093 dava AHMde beklemektedir. Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru hakk getiren Anayasa deiiklii, AHMye yaplacak bavuru saysn azaltacak nemli bir admdr. Trkiye, 2009 ylnda toplam 6,1 milyon avro tutarnda tazminat demesi dhil olmak zere, AHM kararlarnn ouna uymutur. Mahkeme kararlarnn uygulanmasyla ilgili Kanunda yaplan deiiklikler, Trkiye aleyhine hkmedilen eitli AHM kararlarnda tespit edilen yarg srecindeki eksiklikleri ele almaktadr. Bununla birlikte, Trkiye baz kararlar birka yldr uygulamamaktadr10. Hkmet, bu konularn ele alnacana dair aklamalar sonrasnda tedbir almamtr. Gney Kbrs Rum Ynetimi / Trkiye davasnda, kayp kiiler konusu ve Kbrsn kuzeyinde devaml olarak yaayan Kbrsl Rumlarn mlkiyet haklarna ilikin kstlamalar konusu hl zlmemitir. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Eyll 2010daki bir toplantsnda, bu

4, 7 ve 12. Protokoller. Hulki Gne, Gmen ve Sylemez kararlarnn uygulanmamas, davallarn adil yarglanma hakk gzetilmeksizin yllarca zgrlklerinden mahrum kalmalarna neden olmutur. Bu duruma zm bulunmas iin mevzuat deiiklii gerekmektedir. Buna ilave olarak, Trkiye vicdani retilerin mkerrer kovuturulmasn ve mahkmiyetini nleyici hukuki tedbirleri kabul etmemitir. Gvenlik glerinin faaliyetlerinin denetimi, kt muameleye kar etkin nlemler alnmas, ifade zgrlne getirilen kstlamalar ve duruma ncesi uzun tutukluluk sresi Trkiyenin hukuki dzenleme yapmas gereken dier konulardr.
10 9

TR

16

TR

konularn incelenmesinin 2010 yl Aralk ayna kadar ertelenmesine karar vermitir. AHM, Demopoulos / Trkiye davas hakkndaki 5 Mart 2010 tarihli Byk Daire Kararnda, AHSnin amalar dorultusunda, mevcut zm yollarnn, AHMye yaplan bavurularn kabul edilebilmesi iin bavurudan nce tketilmi olmas gereken etkili ve eriilebilir i hukuk yollar olarak deerlendirilebileceine hkmetmitir. Bununla birlikte, Mahkeme bu kararn, bavuru sahiplerinin Tanmaz Mal Komisyonu usuln kullanmak zorunda olduu eklinde yorumlanmamas gerektiini vurgulamtr. Bavuru sahipleri bu ekilde hareket etmemeyi ve siyasi bir zm beklemeyi seebilirler. Mart ayndan bu yana, Tanmaz Mal Komisyonuna yaplan bavurularn saysnda kayda deer art olmutur. nsan haklarn gelitirme ve uygulama konusunda, Hkmet eitli insan haklar kurumlar kurmay planlamaktadr. Bamsz bir Trkiye nsan Haklar Kurumunun Kurulmasna likin Kanun Tasars, ubat 2010da TBMMye sunulmutur. STKlarn grleri TBMMnin ilgili alt komisyonunda ele alnmtr. Sz konusu Kanun Tasarsnn, BM erevesi ile uyumlu hale getirilmesi iin, zellikle bu yeni kurumun bamszl ve ilevsel zerklii asndan deitirilmesi gerekmektedir. Bu srecin STKlar ile yakn istiare halinde yrtlmesi nem tamaktadr. Anayasa reformu Kamu Denetilii Kurumunun kurulmas iin zemin oluturmutur. Kamu grevlileri, hkimler, savclar ve polis memurlarna insan haklar konusunda eitim verilmesine devam edilmitir. Jandarmaya ynelik hizmet ii eitim ve iba eitimi, insan haklar ihlali iddialarnn incelenmesi teknikleri konusunda uzman eitimi dhil, insan haklar eitimini kapsamaktadr. TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu 13 rapor yaymlamtr. Ancak, Komisyon politika oluturma ve yasama srecine odaklanmaktadr. nsan haklar savunucular cezai takibatlarla karlamaya devam etmektedir. Terrle mcadelenin bir paras olarak yrtlen soruturmalar, sendika ve insan haklar eylemcilerinin tutuklanmalarn takiben endie yaratmtr. Terrizmin, Terrle Mcadele Kanunundaki geni kapsaml tanm endie yaratmaya devam etmektedir (Bkz. Gneydou Anadolu Blgesindeki durum). nsan haklar kurumlar kaynak, bamszlk ve etkiden yoksundur. Sonu olarak, uluslararas insan haklar hukukuna riayet konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bununla birlikte, bir dizi reform birka yldr beklemededir. nsan haklar kurumlarna ilikin mevzuatn BM ilkeleriyle tamamen uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Medeni ve siyasi haklar Hkmet, ikence ve kt muameleyi nlemeye ynelik hukuki tedbirlere uyulmasn salamak zere abalarn srdrmtr. Bu politika, olumlu sonular vermeye devam etmitir. kence ve kt muamele davalarnda etkin soruturma ve belgeleme konularnda stanbul Protokol'nn11 Trkiyede uygulanmas amacyla, salk personelinin, hkim ve savclarn eitimine devam edilmitir.

stanbul Protokol: BM nsan Haklar Komiserine sunulan, kence ve Dier Zalimane, nsanlk D, Aalayc Muamele veya Cezalarn Etkin Biimde Soruturulmas ve Belgelendirilmesi Hakknda El Kitab, 9 Austos 1999.
11

TR

17

TR

Kolluk Gzetim Komisyonu kurulmasna ilikin kanun tasars Ekim aynda TBMMye sunulmutur. Tasar, kolluk kuvveti mensuplarna uygulanacak disiplin usulleri ve tedbirlerinin kaydedilmesi ve denetlenmesini teminen bir Kolluk Gzetim Komisyonu kurulmasn ngrmektedir. Bununla birlikte, kolluk kuvvetleri tarafndan orantsz g kullanm devam etmitir. Gvenlik gleri tarafndan ateli silahlarn lmle sonulanan orantsz kullanmna ilikin olarak STKlara yaplan bildirimler artmtr. OPCATn onaylanmas 2005ten beri beklemektedir (Bkz. Uluslararas insan haklar hukukuna riayet). Kolluk kuvvetleri, ikence ve kt muamele iddiasnda bulunan ahslara kar sklkla dava amaktadr. Bu tr davalar ikyetler bakmndan caydrc olabilir. Birok durumda Trk mahkemeleri tarafndan bu davalara ncelik verilmektedir. Adalet Bakanlna bal bulunan Adli Tp Kurumu haricindeki hibir adli tp hekimi mahkemeler tarafndan tannmamaktadr. Kolluk kuvvetleri bazen mahkmlarn tbbi muayeneleri srasnda mevcut bulunmaktadr. nsan haklar ihlallerinin cezasz kalmasyla mcadele ile ilgili olarak, Engin eberin12 gzaltnda lmne ilikin dava 2010 ylnn Haziran aynda karara balanmtr. Mahkeme, gardiyan ve cezaevi mdr yardmcsn, cinayetten tr mebbet hapse mahkm etmitir. ki polis memuru 7,5 yl ve bir polis memuru ise 2,5 yl hapis cezas almtr. Bu, bir mahkemenin st dzey bir cezaevi yetkilisini mahkm ettii ilk karardr. Ancak, insan haklar ihlallerinin cezasz kalmasyla mcadele abalar, adli yargda birikmi i yk konusunu yeterince dikkate almamtr. AHM, Diyarbakr Cezaevinde gerekletirilen ve sekiz mahkmun lmne ve altsnn yaralanmasna neden olan 24 Eyll 1996 tarihli operasyonda yer alan gvenlik gleri hakkndaki ceza davasnn henz sonulanmadn tespit etmitir. AHM, bu davaya ynelik etkili bir soruturmann eksiklii nedeniyle, Trkiyeyi birka kere mahkum etmitir (AHSnin 3. maddesi). 2009 ylnda, TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu, polis memurlar hakknda kt muamele ve ikenceden alan davalarn ok aznn mahkmiyetle sonulandn tespit etmitir.13 kence veya kt muamele sulamalarna ilikin idar soruturmalar hl sulanan polislerin alma arkadalar tarafndan yaplmaktadr. Sonu olarak, ikence ve kt muamelenin nlenmesine ynelik olumlu eilim devam etmitir. nsan haklar ihlallerine dair kamuoyu tarafndan bilinen baz davalar, mahkmiyetle sonulanmtr. Bununla birlikte, kolluk kuvvetleri yetkililerince orantsz g kullanmnn srmesi endie yaratmaktadr. nsan haklar ihlallerinin cezasz kalmasyla mcadele abalar, adli yargda birikmi i yk konusunu yeterince dikkate almamtr. Krsal blgelerde adalete eriim konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bununla birlikte, zellikle Gneydouda cretsiz adli yardma eriim snrl kalmtr. stanbul Barosu, Haziran
Engin eber, 28 Eyll 2008 tarihinde yasalara uygun olarak yaymlanan bir gazeteyi datmaktan tr tutuklanmtr. stanbuldaki bir karakolda ve Metris cezaevinde grd ikenceden kaynaklanan yaralanmalardan tr lmtr. 13 nsan Haklar nceleme Komisyonu, kt muamele veya ikenceden tr stanbul Emniyet Mdrlnde alan 431 grevli aleyhine alan 35 davann hibirinin mahkmiyetle sonulanmadn tespit etmitir. Komisyon, bu durumun kolluk kuvvetlerine kar balatlan kovuturmalarn etkililiine ilikin phe uyandrd sonucuna varmtr. Ayn rapora gre, kt muamele veya ikence ile sulanan polis memurlarnn sadece % 2sine idari soruturma sonucunda disiplin cezas uygulanmaktadr. Komisyon, bu tr soruturmalarn sulanan polis memurlarnn alma arkadalar tarafndan yrtlmemesi gerektii sonucuna varmtr.
12

TR

18

TR

2009dan Mart 2010a kadar adli yardm plann boykot etmi ve bu dnemde stanbul mahkemelerinde avukat grevlendirilmemitir. ok sayda tutuklunun, herhangi bir yasal yardm almadna ve talep ettii takdirde bir avukatn hizmetlerinden yararlanabileceini bilmediine dair veriler mevcuttur. lgili mevzuatn uygulanmas konusunda, gerek kapsam, gerek adli yardmla grevlendirilen avukatlarn sunduu hizmetlerin kalitesi bakmndan denetim bulunmamaktadr. Dolaysyla, kullanlabilecek kaynaklarn ve uygulanan cretlerin yeterli olup olmad konusunda bir deerlendirme bulunmamaktadr. lave olarak, bu konuyu izlemekle sorumlu, bamsz veya Hkmete bal bir yap mevcut deildir. Sonu olarak, ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Adli yardm imknlar, kapsam ve salanan hizmetin kalitesi bakmndan yetersizdir. Sorunlarn ele alnmasn salayacak etkili bir izleme mekanizmas bulunmamaktadr. Cezaevi reform program devam etmitir. 2009da drt eitim merkezinde 8.249 cezaevi grevlisine ynelik eitim kurslar dzenlenmi ve ilave 4.929 personel atanmtr. Cezaevlerinde Trke dndaki dillerin kullanm geniletilmitir. Tutuklu veya ziyaretisinin Trke bilmedii hallerde, baka bir dilin kullanmna izin verilmektedir. nfaz Hkimlii Kanunu mahkmlara kar disiplin cezalarnn uygulanmas durumunda davalnn haklarn glendirmektedir. Adalet Bakanl, ncelikle reit olmayanlara, ardndan btn cezaevlerinde uygulanmak zere bir dava ynetimi modeli gelitirmektedir. Bu, rehabilitasyon hizmetlerini iyiletirmektedir. Baz yksek gvenlikli cezaevlerine getirilen mimari deiikliklerle, daha ok sayda toplu faaliyet dzenlenebilmesi salanmtr. Adalet Bakanl, ocuk cezaevleri ina etmeye balamtr. Bununla birlikte, duruma ncesi tutuklu olanlarn orannn yksek olmas hl nemli bir sorundur. Trkiyede tutuklu bulunanlarn yarsna yakn durumann yaplmasn veya davalarna ilikin niha karar beklemektedir.14 Durum, cezaevinde bulunan ocuklar asndan daha da endie vericidir. Bunlarn yalnzca % 12si mahkm olup, kalan durumann yaplmasn beklemektedir. ocuk eitim evlerinin says yetersizdir. ocuklarn yetikinlerden tamamen ayr tutulmalar btn cezaevlerinde salanamamaktadr. Bu, zellikle, cezaevinde genelde kadnlarla birlikte bulunan kz ocuklar iin geerlidir. Cezaevlerinin yetersiz kaynaklar endie yaratmaya devam etmektedir. Birka yl iinde ikiye katlanan tutuklularn saysndaki hzl art, byyen bir ar kalabalklama sorununa yol amtr. Cezaevi grevlilerinin says ve nitelikleri yetersizdir. Halen 7.981 bo kadro bulunmaktadr. Ulusal cezaevlerinin denetlenmesine ilikin standartlar, BM standartlarna ykseltilememitir. Tutuklular iin salanan yetersiz salk hizmetleri endie verici olmaya devam etmektedir. Adalet Bakanl ve Salk Bakanl arasnda Nisan 2009da imzalanan ve cezaevlerindeki salk hizmetlerine ilikin sorumluluu Salk Bakanlna devreden protokoln etkisi snrl olmutur. Daimi doktorlarn says yetersizdir.

Adalet Bakanl istatistiklerine gre, Trkiyedeki cezaevlerinde halihazrda 119.145 kii bulunmakta olup, bunlarn 56.557si henz bir cezaya arptrlmamtr.
14

TR

19

TR

Sonu olarak, cezaevi reform programnn uygulanmasna devam edilmektedir. Buna ramen, duruma ncesi tutuklu bulunanlarn yksek oran en nemli sorunlardan biri olmay srdrmektedir. Cezaevlerindeki salk hizmetleri gelitirilmelidir. fade zgrl konusunda, Krt meselesi, aznlk haklar, Ermeni meselesi ve ordunun rol gibi hassas addedilen konularda giderek daha ak ve serbest hale gelen tartmalar medya ve toplumda geni lekte srmtr. Trk Ceza Kanununun (TCK) Mays 2008de deitirilmesi sonrasnda, Kanunun 301. maddesine dayanlarak alan az sayda dava bulunmaktadr.15 te yandan, ifade zgrlnn ihlaline ilikin olarak Trkiyeden AHMye hl ok sayda bavuru yaplmaktadr. Hakaret, Trk hukukuna gre ceza gerektiren bir sutur. TCKnn 125. maddesi, hakaretin hapis veya para cezasyla cezalandrlabileceine hkmetmektedir. Bu hkm uyarnca devam eden birok dava ve mahkmiyet karar mevcuttur. Trk milletine hakaret, TCKnn 301. maddesine gre hl sutur. fade zgrlnn kstlanmasnda, TCKnn dier hkmleri16, Terrle Mcadele Kanunu ve Basn Kanunu da kullanlmaktadr. Ergenekon davas hakknda yayn yapan gazetecilere kar alan ok sayda dava endie sebebidir.17 Sz konusu gazeteciler, devam eden yarg srecinin gizliliini ihlal sulamasyla takibat ve davalarla kar karya kalmaktadrlar. Bu, oto sansrle sonulanabilir. Krt meselesini tartan veya Krte yayn yapan gazeteler zerindeki bask artmtr. Yl boyunca, Diyarbakrdaki Azadiya Welat gazetesinin yaym birka kez yasaklanm ve bu gazetede alan gazeteciler terrizm propagandas yapmak sulamasyla hapis cezasna arptrlmtr. AHM, rper ve dierleri/Trkiye davasnda, Trkiyenin Terrle Mcadele Kanununun 6(5). maddesini revize etmesi gerektiine hkmetmitir. Adalet Bakanl tarafndan ifade zgrlnn hukuki erevesine ilikin olarak srdrlen gzden geirme almas henz tamamlanmamtr. Nefret sylemleri ile ilgili olarak, Avrupa Konseyi Trkiyeye, medyay dini aznlklara sayg konusunda bir etik davran kodu gelitirmeye tevik etmesini ve medya araclyla nefretin kkrtlmasnn kovuturulmasn tavsiye etmitir. 18

Adalet Bakanlna gre, Trk Ceza Kanununun 301. maddesine getirilen deiikliin ardndan alan davalarn saysnda bir d gzlemlenmitir. Aadaki saylar, 1 Ocak 2010-31 Temmuz 2010 tarihleri arasnda tamamlanan incelemeleri kapsamaktadr: ncelenen dosyalarn says 369dur. Dava almasna izin verilmeyen dosyalarn says 270, izin verilen dosyalarn says 10 olup, toplam dosyalar iinde % 3,57ye tekabl etmektedir. 16 rnekler, kamu dzenine (TCKnn 214, 216, 217, 218 ve 220. maddeleri), devletin gvenliine (305.madde) veya anayasal dzene (312 ve 314. maddeler) kar sular ve mstehcenlii (226. madde) iermektedir. Buna ilaveten, TCKnn 318. maddesi (halk askerlikten hizmetinden soutmaya ilikin) uyarnca yaplan takibatlar ve mahkmiyet kararlar srmektedir. 17 Ergenekon davas ile ilgili yaptklar yaynlar mteakip, soruturmalarn gizliliini ihlal veya adil yarglamaya etkide bulunmaya teebbs sulamalaryla (Trk Ceza Kanununun 285 ve 288. maddeleri) gazeteciler hakknda 4.091 soruturma balatlmtr. 18 Avrupa Konseyinin 1704 (2010) sayl Karar.
15

TR

20

TR

Yargtay, Ekim aynda, Krt ve Ermeni meseleleri hakknda 2005 ylnda sarf ettii ve bir svire dergisinde yer alan szleri nedeniyle Nobel dl sahibi Orhan Pamukun dava edilebileceine hkmetmitir. Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunun baz maddelerinin yorumlan tarz ve yaynclara uygulanan yaptrmlar endie uyandrmtr (Bkz. Fasl 10- Bilgi Toplumu ve Medya). nternet siteleri sk sk yasaklanmakta olup, bu yasaklar kapsam ve sre bakmndan orantszdr. Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanunu ihlal ettii iddia edilen videolarn yaymlanmasn takiben, Mays 2008-Kasm 2010 arasnda Trkiyeden Youtubea resm eriim salanamamtr. Sz konusu video paylam sitesine dair dier davalar hl devam etmekte olup, baka ana internet portallar birka yldr yasakldr. 5651 sayl nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanun, ifade zgrln snrlamakta ve vatandalarn bilgiye eriim hakkn kstlamaktadr. Basn zgrl ile ilgili olarak, basna ynelik siyas saldrlarla ilgili endieler devam etmektedir. Hkmeti eletiren Doan Medya Grubuna 2009 ylnda verilen vergi cezasyla ilgili dava srmektedir. Basn, bu davann balamasnn ardndan haber yaparken kendi kendini snrlamaktadr. Asker yetkililer de dahil, st dzey yetkililer ve siyasetiler tarafndan gazeteciler hakknda almalaryla ilgili davalar almtr.
Sonu olarak, ak ve serbest tartma devam etmi ve genilemitir. Bununla birlikte, gazeteciler hakknda alan davalarn saysnn fazlal ve medya zerindeki gereksiz bask, basn zgrln uygulamada zayflatmaktadr. Trk hukuku, AHSye ve AHM itihadna uygun ekilde ifade zgrln yeterli lde gvence altna almamaktadr. nternet sitelerinin sk sk yasaklanmas endie sebebidir. Toplant dzenleme zgrl konusunda, baz olumlu gelimeler kaydedilmitir. Nevruz (Krtlerin Yeni Yl) ve 1 Mays gsterileri, rapor dneminde ou yerde olaysz bir ekilde gemitir. 24 ubatta Szde Ermeni Soykrmn Anma Gn adyla bir dizi sembolik toplu etkinlik gerekletirilmitir. Toplananlar iin gerekli durumlarda polis gvenlii salanmtr. Bununla birlikte, Krt meselesiyle ilgili olarak lkenin Gneydou Anadolu Blgesinde yaplan baz gsteriler iddetle glgelenmitir. 2007 ylnda kabul edilen Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun uygulanmasna ilikin olarak, zellikle Gneydou Anadolu Blgesinde olmak zere, hl skntlar bildirilmektedir. Cezasz kalma, ar g kullanan kolluk mensuplarna ynelik adli ve idari soruturmalarn etkili biimde yrtlmesi bakmndan bir sorun olmay srdrmektedir (Bkz. Cezasz kalma). rgtlenme zgrl konusunda, Trkiyede nemli sayda sivil toplum kuruluu ve dier rgt mevcuttur. Demokratik Toplum Partisinin (DTP) kapatlmas davas, Anayasa hkmleri de dahil, hukuki erevenin deitirilmesine olan ihtiyac teyit etmitir. Bu dorultuda, Hkmet tarafndan nerilen Anayasa deiiklii Mays aynda TBMM tarafndan reddedilmitir.

Yargtay, 2009 yl sonunda lezbiyen, ecinsel, biseksel, transseksel ve travesti (LGBTT) Lambda Derneinin kapatlmas kararn bozmutur. Benzer bir olayda zmir Valilii, Siyah

TR

21

TR

Pembe gen LGBTT Dernei hakknda ahlaka aykrlk iddiasyla yeni bir kapatma davas amtr. Mahkeme, savcnn davann drlmesi istemini kabul etmitir. nsan Haklar Dernei stanbul ubesine hakknda stanbul Valiliinin ikyeti zerine alan adli soruturma geen yldan bu yana beklemektedir. Dnce zgrl ve Eitim Hakk Dernei zgr-Der aleyhinde alan kapatma davas mahkeme tarafndan reddedilmitir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), Ankarada Kurtulu Protestan Kilisesi Vakfnn kurulmas konusunda verdii zbek ve dierleri / Trkiye kararyla Trkiyenin 11. maddeyi ihlal ettiine hkmetmitir. Mahkeme, ortak karlar dorultusunda topluca hareket etmek amacyla tzel kiilik kazanma imkannn, rgtlenme zgrlnn en nemli vehelerinden biri olduuna hkmetmitir. lke iinde yerinden olma ve g konusunda faaliyetler yrten Diyarbakr G-Der`in yneticileri hakknda alan dava dernein kapatlmasyla sonulanm olup, temyiz aamasndadr. Sivil toplum kurulularnn, ABye katlm sreci de dhil, oynadklar rol konusunda kamu kurumlarnda ve kamuoyunda bilin artrma faaliyetleri devam etmitir. Hkmet (Avrupa Birlii Genel Sekreterlii), ABye katlm sreci konusunda sivil toplum temsilcileriyle istiari toplantlar dzenlemitir. Bununla birlikte, sivil toplum kurulular orantsz idari denetim ve para cezalar ile karlamaya devam etmektedirler. Ayrca, ba toplama iin gerekli brokratik koullar, kamu yarar stats kazanma ve kk ve orta byklkteki dernekler iin basitletirilmi kurallarn eksiklii, dernekler iin daha elverili bir ortamn olumasn engellemektedir. Yabanc dernekler iin daha kstlayc kurallar uygulanmaktadr. Sonu olarak, rgtlenme zgrlne ilikin hukuki ereve byk lde AB standartlaryla uyumludur. Bununla birlikte, dernekler, yasal koullar yerine getirmede zorluklarla karlamakta ve bazlar orantsz denetimlere maruz kalmaktadr. Siyasi partilerin kapatlmasna ilikin yasal kurallarn deitirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmitir. LGBTT dernekleri hakknda alan kapatma davalar rgtlenme zgrlnn tam olarak uygulanmasn snrlamaktadr. Toplant dzenleme zgrl konusunda uygulamada ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, lkenin Gneydou Anadolu Blgesinde Krt meselesiyle ilgili olarak yaplan baz gsterilerde polis iddeti devam etmitir. Din zgrl konusunda, ibadet zgrlne genel olarak sayg gsterilmektedir. Ekmenik Patrik Bartholomeos, yaklak doksan yl sonra 15 Austos tarihinde Karadenizin Trabzon ilindeki Smela Manastrnda ayin (Theotokosun lm Kutsal Litrjisini) gerekletirmitir. 19 Eyll tarihinde Van Glndeki Akdamar adasndaki Ermeni Surp Ha Kilisesinde 1915 ylndan bu yana ilk dini ayin dzenlenmitir. Trk makamlar, 14 Rum Ortodoks din adamna Trk vatandal vermitir. Bu, Patrikhane ve Kutsal Sinodun almalarn kolaylatrmaktadr. AB lerinden Sorumlu Devlet Bakan, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii ve ilgili bakanlklar dahil olmak zere, Trk makamlar gayrimslim cemaat liderleriyle sk sk toplantlar yapmlardr.

Babakanlk, 2010 yl Mays aynda, gayrimslim Trk vatandalarnn problemlerine gerekli ilginin gsterilmesi ynnde ilgili makamlara talimat veren ilk genelgeyi yaymlamtr.

TR

22

TR

Genelge, kontrol belediyelere gemi gayrimslim mezarlklarnn korunmas ve bakmnn yaplmas, gayrimslim cemaat vakflar lehine verilen mahkeme kararlarnn tapu sicil mdrlklerinde uygulanmas ve gayrimslim cemaatlere kar kin ve dmanl tevik edici yaynlar konusunda yasal ilemlerin derhal balatlmas konularn iermektedir. Alevi toplumuna ynelik alm devam etmitir. Balangta planland zere, farkl sosyal ve meslek gruplar ve Alevi temsilcileri ile yedi altay yaplmtr. ubat 2008 tarihli Vakflar Kanununun uygulanmasna, baz gecikmeler ve prosedrel sorunlara ramen devam edilmitir (Bkz. Mlkiyet hakk). Bununla birlikte, Anayasann 24. maddesi ve Milli Eitim Temel Kanununun 12. maddesi uyarnca, din kltr ve ahlak bilgisi dersleri ilk ve ortaretimde zorunlu olmaya devam etmektedir. AHMnin, bu derslerin sadece dinler hakknda genel bilgi vermeyip, slam dininin ynlendirici ilkeleri konusunda eitim verdiini tespit ettii ve Trkiyeden eitim sistemini ve i mevzuatn AHSye ekli 1 Nolu Protokoln 2. maddesiyle uyumlu hale getirmesini talep ettii Ekim 2007 tarihli karar hl uygulanmamtr. Protestan rencilerin sz konusu din derslerini almas zorunlu klnmtr. Yehova ahitleri topluluu, muafiyet taleplerinin reddedilmesi sonrasnda il milli eitim mdrlklerine iki yeni idari dava amtr. Yehova ahitleri ailelerinin ayn konuda am olduu davalar Dantayda devam etmektedir. Gayrimslim cemaatler, rgtl dini gruplar olarak, tzel kiiliklerinin olmamasndan dolay hl sorunlar yaamaktadrlar. Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu, Mart aynda, AHSnin 9. maddesiyle korunan din zgrl hakknn, 11. maddeyle balantl olarak deerlendirildiinde, dini topluluklarn tzel kiilik kazanabilmesini de kapsad sonucuna varmtr19. Din adam eitimine ilikin kstlamalar srmektedir. Trk mevzuatnda cemaatler iin din konusunda zel yksek renime yer verilmemekte ve kamu eitim sisteminde de bu imkan bulunmamaktadr. Heybeliada Ruhban Okulu, st dzey devlet yetkililerinin tekrar alabilmesine ynelik olumlu beyanlarna ramen, hl kapal kalmaya devam etmektedir. Ermeni Patriinin, Ermeni dili ve din adamlar iin bir niversite blm almas nerisi yldr beklemektedir. Sryaniler, eitimlerini resmi okullarn dnda ancak informel olarak salayabilmektedir. Ekmenik Patrik, Ekmenik unvann her durumda kullanma konusunda serbest deildir. Venedik Komisyonu Mart aynda, bu hakka herhangi bir ekilde mdahale edilmesinin, AHSnin 9. maddesine gre Ortodoks Kilisesinin zerkliini ihlal ettii sonucuna varmtr.

19

Venedik Komisyonu, bunun zellikle mahkemelere eriim ve mlkiyet haklarnn korunmas bakmndan nemli olduunu deerlendirmitir. Venedik Komisyonu, bu haklarn gayrimslim cemaatlere tannmamasn, AHSnin 9(2) ve 11(2). maddelerindeki hkmlerin sk koullarna uygun olacak ekilde hakl karacak bir sebep grememitir. 23

TR

TR

Yargtay, Temmuz 2007de, Patrikhanede yaplan dini seimlere katlan ve seilen kiilerin Trk vatanda olmas ve seim srasnda Trkiyede istihdam ediliyor olmas gerektiine hkmetmitir. Ancak, AHSye ve AHM itihadna uygun olarak, rgtl dini cemaatlerin faaliyetlerine katlarak din zgrl haklarn kullanma imkan bakmndan Trklere ve yabanclara eit muamelede bulunulmas gerekmektedir. Nfus czdan gibi ahsi belgelerde, ayrmc uygulamalara neden olabilecek dine ilikin bilgiler yer almaktadr. Ocak aynda AHM, Sinan Ik/Trkiye davasnda, nfus czdanlarnda din hanesinin bulunmasnn AHSnin ihlali anlamna geldiine karar vermitir. badet yerleri konusunda, gayrimslim cemaatler sk sk ayrmclk ve idari belirsizlik vakalar bildirmektedir. badet yerleri tahsisi konusunda yetkili makamlara yaplan bavurularn reddedilmesi devam etmitir. Alevi ibadethaneleri (Cem Evleri) ile ilgili olarak, iki dava sonulanm ve bavurular reddedilmitir. Mays 2010da, bir Cem Evi tm i hukuk yollarn tkettikten sonra AHM`ye bavurmutur. Cem Evlerinin baz belediye meclisleri tarafndan fiilen ibadet yeri olarak tannmasna ramen, bunlarn ibadet yeri olarak tannmamas ynndeki genel politika deimemitir. Protestan ve dier kiliseler (Ankaradaki Kurtulu ve Batkent Kiliseleri gibi) bulunduklar il snrlar dahilinde ibadet yeri iin izin alamamtr. Yehova ahitleri de benzer sorunlarla karlam olup, mahkemeler Mersindeki ibadet yerlerini mar Kanununa aykr bulmutur. Bu dava AHMye gtrlmtr. Ayn dini topluluun zmirdeki bir ibadet yeriyle ilgili benzer bir davas mahkemede grlmektedir. Yehova ahitleri stanbul ve Ankara belediyelerinin vergi talepleriyle kar karyadr. Belediyeler, Yargtayn Yehova ahitlerini Hristiyan dini kapsamnda kabul eden karar dorultusunda ilke olarak vergiden muaf olmalarna ramen, bu topluluun ibadet yerlerine ait emlak vergisinin denmesi talebinde bulunmutur. Vergi konusunda birka dava hl srmektedir. Misyonerler, toplumun geni bir kesimi tarafndan lkenin btnlne ve slam dinine ynelik bir tehdit olarak alglanmaktadr. Silivride iki misyonere kar alan dava devam etmektedir. Nisan 2007de Malatyada Protestann ldrlmesiyle ilgili dava srmektedir. stanbul Cumhuriyet Basavcsnn talebi dorultusunda hazrlanan bir polis raporu, protestanlarn ldrlmesiyle Ergenekon davas arasndaki balantya dikkat ekmitir. Din temelli vicdani retilere ynelik adli soruturmalar devam etmitir. Vicdani ret hakk konusunda kamuoyu nnde yaplan aklamalar mahkmiyetlere neden olmutur. AHMnin vicdani retiler hakkndaki kararlar hl uygulanmamtr. Trkiye, vicdani retilerin mkerrer yarglanmasn ve mahkmiyetini nleyecek hukuki tedbirler kabul etmemitir. Yehova ahitleri topluluunun baz yeleri hakknda vicdani reti olarak mahkemelerde dava almaktadr. Bir askeri mahkeme vicdani ret hakkn reddetmitir. Sonu olarak, ibadet zgrlne genelde sayg gsterilmeye devam edilmektedir. Vakflar Kanununun uygulanmasna baz gecikme ve prosedrel sorunlara ramen devam edilmitir (Bkz. Mlkiyet hakk). Aleviler ve gayrimslim cemaatlerle olan diyalog devam etmekle birlikte henz sonu vermemitir. Heybeliada Ruhban Okuluna ilikin beyanlarn gerei
24

TR

TR

yerine getirilmemitir. Aznlk dinlerine mensup olanlar, arlk yanls kiilerin tehdidine maruz kalmaya devam etmektedir. Din adamlarnn eitimi de dahil, tm gayrimslim cemaatlerin ve Alevilerin gereksiz kstlamalar olmakszn faaliyet gstermelerine ynelik AHS ile uyumlu bir hukuki ereve henz oluturulmamtr. Ekonomik ve sosyal haklar Kadn haklar ve toplumsal cinsiyet eitlii konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Anayasada yaplan bir deiiklik, kadnlar lehine pozitif ayrmclk tedbirleri alnabilmesini ngrmektedir. zellikle igc piyasasnda, kadnlarn istihdamn ve frsat eitliini tevik etmeyi amalayan bir Babakanlk genelgesi yaymlanmtr. Genelge, kadnlarn istihdamnn izlenmesi ve koordinasyonun salanmas iin ulusal bir kurulun kurulmasn, sosyal taraflar ve STKlarn kurul almalarna katlmasn ve ilgili mevzuat ve politikalarn hazrlanmas ve uygulanmasnda toplumsal cinsiyet eitliinin gzetilmesini ngrmektedir. TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu almalarna devam etmitir. Komisyon kadna kar iddet, erken evlilikler ve okulda kklere ynelik cinsel taciz gibi konularda baz aratrmalar yrtm, raporlar hazrlam ve STKlar da dahil, ilgili kurulularla istiarelerde bulunmutur. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu, Kadnn Stats Genel Mdrl ve Emniyet Genel Mdrl arasnda, aile ii iddet maduru kadn ve ocuklara ynelik hizmetlerin gelitirilmesi amacyla l bir protokol imzalanmtr. Polis, risk deerlendirmesi ve mteakip sevkler iin madurlardan standart kabul formlar almaya balamtr. Polis memurlarnn eitimine devam edilmitir. zellikle yerel dzeyde, kamu grevlilerine ynelik farkndalk yaratma faaliyetlerine devam edilmitir. lkretimde cinsiyetler arasndaki fark azalmaya devam etmi ve ulusal dzeyde neredeyse kapanmtr.20 Bu durum, krsal alanlarda kzlarn okula kaydnn tevikine devam edilmesi ve okulu brakmalarnn nne geilmesiyle srdrlmelidir. Bununla birlikte, toplumsal cinsiyet eitlii ve kadna ynelik iddetle mcadele Trkiye iin balca meseleler olmaya devam etmektedir. Kadnlarn siyasette, kamuda st dzey grevlerde ve sendikalarda temsili ok dktr.21 Kadnlarn igc piyasasna katlm ile ilgili olarak, yeterli ocuk bakm imknlarnn yokluu, orta ve daha st renime eriimde zorluklar ve nyarglarn varl bu duruma katkda bulunmaktadr. Geimlik tarmda cretsiz iilik ve kayt d sektrde istihdam, sorun olmaya devam etmektedir. Kadnlar iin yoksulluk, g ve dier sosyo-ekonomik sorunlarn etkisini dengeleyebilecek sosyal ierme mekanizmalar bulunmamaktadr. Okulu brakmalarn nlemek ve eitim kalitesini ykseltmek iin, bata kz ocuklar olmak zere yatl ilkretim okullarndaki ocuklarn durumuna eilmek gerekmektedir. Bu kurumlarda reit olmayanlarn, zellikle kz ocuklarnn gvenlii endie sebebidir ve bu

lkokula kayt oranlar (1-8. snf) erkek renciler iin % 98,47ye, kz renciler iin % 97,84e ykselmitir. 2009 yl sonunda TBMMde yneltilen bir soruyu cevaplarken, Devlet Bakan Selma Aliye Kavaf, devlet kurumlarndaki ynetici saysnn 2.282 olduunu sylemitir. Bunlarn 1.995i erkek, 287si kadndr. Buna gre, kadnlar st dzey devlet yneticilerinin sadece % 12,5ini oluturmaktadr.
21 20

TR

25

TR

konu basnda tartlmtr. Sistemin effaf ve objektif bir ekilde gzden geirilmesi gerekmektedir. Orta retim ve dier eitim kademelerinde, cinsiyetler arasndaki fark srmektedir.
Okul kitaplar hl kadnlarn rol ve statlerine ilikin nyarglar iermektedir. Tre cinayetlerinde art olduuna dair emareler bulunmaktadr. Kadnlar iin snma evlerinin says22 ve dier nleyici ve koruyucu hizmetler snrl kalmaktadr. Snma evleri ve belediyelerin yrtt almalara ilikin olarak etkili devlet denetimi mevcut deildir. Kurumlar arasnda ibirliinin glendirilmesi gerekmektedir. Kolluk kuvvetlerinin ve kamu kurumlarnn, zellikle kadna ynelik iddet alannda eitimlerinin srdrlmesi gerekmektedir. Aile ii iddete ilikin olarak, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin (AHM) Opuz/Trkiye davasnda verdii karar henz uygulanmamtr. Aile mahkemeleri, aile ii iddet ve tre cinayetlerine ilikin davalarda sert yaptrmlar uygulamaktadr. Ancak, bu uygulamann tutarl biimde tatbik edilmesi gerekmektedir. Yargtay, tre cinayetine ilikin bir davada haksz tahrik nedeniyle cezay indirmitir. Erken yata ve zorla yaptrlan evlilikler endie sebebi olmaya devam etmektedir. Bu tip evlilikler reme sal risklerine ve aile ii istismara da yol aabilmektedir. Bu tip evlilikler hakknda gvenilir rakamlar mevcut deildir. Kadn rgtleri, ilgili kamu kurulularyla olan diyalog ve ibirliklerinde, merkezi ve yerel dzeyde gerileme olduunu bildirmektedir. Toplumsal Cinsiyet Eitlii Ulusal Eylem Plannn uygulanmasna ynelik yeterli insan kayna ve mali kaynak bulunmamaktadr. Eylem plan, kesin ve llebilir hedefler iermemektedir. Baz yarg mensuplar, Kadnn Stats Genel Mdrl ile Adalet Bakanl arasnda imzalanan protokol uyarnca toplumsal cinsiyet eitlii konusunda eitim almlardr. Ancak, bu eitimin srdrlebilmesi iin ilave ulusal kaynaklara ihtiya bulunmaktadr. Kadn haklar konusunda, kadn rgtlerinin katlmyla oluturulan kapsayc bir yaklam henz kabul edilmemitir.
Sonu olarak, kadn haklarn ve toplumsal cinsiyet eitliini gvence altna alan hukuki ereve esas itibaryla mevcuttur. Bu ereve, kadnlar iin pozitif ayrmclk tedbirlerinin kabul edilmesine imkan veren Anayasa deiikliiyle glendirilmitir. Bununla birlikte, kadn haklarnn ve toplumsal cinsiyet eitliinin hayata geirilmesinin salanmas, Trkiye iin kilit meseleler olmaya devam etmektedir. zellikle, sz konusu yasal ereveyi siyasi, sosyal ve ekonomik gereklie dntrecek srekli ilave abalara ihtiya bulunmaktadr. Tre cinayetleri, erken yata ve zorla yaptrlan evlilikler ve kadna ynelik aile ii iddet ciddi sorunlar olmaya devam etmektedir. Mevzuatn lke genelinde tutarl olarak uygulanmas gerekmektedir. Kadn haklar ve toplumsal cinsiyet eitlii konularnda daha fazla eitime ve farkndalk yaratlmasna ihtiya bulunmaktadr. ocuk haklar konusunda, Anayasada yaplan bir deiiklik, ocuk haklarnn uygulamada gvence altna alnmasna ynelik tedbirlerin eitlik ilkesine aykr saylmayacan hkme balamtr. Bu deiiklik, ocuklara ynelik pozitif ayrmclk tedbirlerinin kabul edilmesine olanak salayacaktr.

4-5 ya arasndaki ocuklar iin okul ncesi eitime kayt oran 2008-2009da % 33 iken, 20092010da % 39a ykselmitir. lkretime kayt oranlar (1- 8. snflar) hem kz hem erkek

Ekim 2010 itibaryla, bu snma evlerinin says 62 olup, bunlardan 11i 2010 ylnda almtr. Ancak, 2005 tarihli Belediyeler Kanunu, kadnlar iin snma evlerinin nfusu 50.000 ve daha fazla olan belediyelerde kurulmasn ngrmektedir.
22

TR

26

TR

renciler iin artm ve ulusal dzeyde ilkretimdeki cinsiyetler aras fark neredeyse kapanmtr. Milli Eitim Bakanl, okulu brakma riski bulunan ocuklar iin bir erken uyar sistemi gelitirmitir. Orta retimde (9-12. snflar) 2008-2009da % 59 olan net kayt oran, 2009-2010da % 65e ykselmitir. Devlet dk gelirli ailelerin ocuklarnn ve baklmakla ykml olarak sosyal gvenlik sistemi kapsamnda olmayan ocuklarn salk masraflarn karlamaktadr. Aile hekimlii sistemi tedricen geniletilmekte ve daha fazla sayda ili kapsamaktadr. Bu, gerekli uygulama kapasitesinin gelitirilmesi halinde, ocuklarn salnn daha iyi izlenmesini salayacaktr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde Dezavantajl Gruplar Daire Bakanl kurulmutur. Dairenin grevlerinden biri, ocuk iiliiyle ilgilenen kurumlarn almalar arasnda koordinasyon salamaktr. TBMM ocuk Haklar zleme Komitesi daha aktif hale gelmitir. Bu erevede, ocuklarn Komite yeleriyle grlerini paylaabilecekleri interaktif bir internet sitesi kurulmutur. Her mesaj deerlendirilmekte ve cevaplanmaktadr. Ancak, Komite hl gayriresmidir ve nerilen tm mevzuatn ocuk haklarna uygunluunun incelenmesinden sorumlu deildir. Kayp ocuklar ve ocuklarn madur olduu dier vakalar iin TBMMde bir aratrma komisyonu kurulmutur. Komisyonun raporunun TBMMde 2010 yl iinde grlmesi beklenmektedir. ocuklar iin daha iyi eitim ve salk hizmetlerine eriimin salanmas da dahil, mevsimlik gezici tarm iileri ile ailelerinin durumlarnn iyiletirilmesi amacyla Babakanlk genelgesi yaymlanmtr. Trkiye, ocuk Haklar Szlemesinin uygulanmasna ynelik ikinci ve nc birletirilmi devlet raporlarn Birlemi Milletlere sunmutur.

ocuk adaleti konusunda, Temmuz 2010 tarihli Terrle Mcadele Kanununda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yapan Kanun, terr suu iledii iddia edilen ocuklarn ocuk mahkemelerinde yarglanmasn ngrmektedir23. Bu Kanun, benzer sularn yetikinlerle birlikte ilenmesi durumunda dahi uygulanmaktadr. Buna ilaveten, terr rgt propagandas yapmaktan veya toplant ve gsteri yryleri srasnda gvenlik glerine direnmekten mahkm olan ocuklar, bundan byle terr rgt yesi olmaktan dolay ayrca mahkm olmayacaklardr. Genel olarak, sz konusu Kanun, Terrle Mcadele Kanununda yer alan baz arlatrc durumlarn ocuklar iin uygulanmamasn ngrmektedir. Uygulamada, bunun toplant ve gsteri yrylerine katlan ocuklara verilen hapis cezalarn nemli lde azaltmas beklenmektedir. Son olarak, Kanun, ocuk mahkemelerine hkmn aklanmasn geri brakma , hapis cezasn dier bir yaptrma dntrme veya terr sular iin verilen hkmlerin ertelenmesi kararn alma imkn vermektedir.
Yeni olmasna ramen, artl tahliye sistemi her ilde kurulmu ve psikologlar ile sosyal hizmet alanlar atanmtr. 17 Eyll 2010 tarihi itibaryla 6.233 ocuk artl tahliye edilmitir.

2005 tarihli ocuk Koruma Kanununda, 18 yana kadar olan tm Trk vatandalar ocuk olarak kabul edilmekte ve ocuk haklarndan faydalanabilmektedirler. Ancak, 2006 Terrle Mcadele Kanununda yaplan deiikliklerle, 15-18 ya arasndaki ocuklar yetikin olarak yarglanabilmekteydiler. Bunun neticesinde, zellikle Gneydou Anadolu Blgesinde gsterilere katlan reit olmayan kiiler terr rgt yesi olmak suuyla ve dolaysyla orantsz hapis cezalaryla kar karya kalmlardr.
23

TR

27

TR

Ancak, yaklak 200.000 ocuk zellikle dou ve gneydou illerindeki kz ocuklar hl okula devam etmemektedir. Orta retime devam konusunda corafi farkllklar vardr. Ayrca, erkek ocuklar iin % 68, kz ocuklar iin % 62 olan okula net kayt oranyla, cinsiyetler arasnda nemli fark mevcuttur. Eitim kurumlarnda iddetle mcadele stratejisinin uygulanmas snrl kalmakta ve denetim gerektirmektedir. ocuk evleri ve yatl okullardaki baz iddet ve/veya istismar vakalar basn organlarnda kapsaml olarak yer alm ve kamuoyunda eletirilmitir. ocuklara ynelik iddetle etkin biimde mcadele edebilmek iin, ilgili kurumlarn sorumluluk stlenmesine ve aralarnda koordinasyon salanmasna ihtiya bulunmaktadr. ocuk iiliinin nlenmesinde snrl ilerleme kaydedilmitir. Hl etkili bir izleme sistemi bulunmamaktadr. 15 ya altndaki ocuklar arasnda yoksulluk oran % 24,4e dmtr. Ancak, bu oran hl genel yoksulluk oranndan % 7,3 daha yksektir. Krsal alanlarda, bu oran % 44,9a kabilmektedir. Krsal blgelerdeki ocuklarn yoksulluuyla mcadele iin zel tedbirlerin alnmasna ihtiya bulunmaktadr. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu (SHEK) tarafndan salanan hizmetlerin kurum dna tanmas abalarna ilikin olarak, z ve manevi ebeveynlere ynelik danmanlk, rehberlik ve mali destein artrlmasna ihtiya bulunmaktadr. SHEKin idari kapasitesi snrl kalmaya devam etmektedir. 2008 yl nfus ve salk aratrmas24 5 yan altndaki ocuklarn % 6snn (nfusa) kaytl olmadn gstermektedir. Bu oran, dou blgelerinde % 11e ykselmektedir. ocuk haklarna ilikin temel uluslararas hukuki belgelere ilikin ekincelerin kaldrlmasna ynelik hibir ilerleme kaydedilmemitir25. ocuklar, ounlukla, hl ocuklar (veya ocuklar ve genler) iin ayrlmam cezaevleri ve gzalt merkezlerinde tutulmaktadrlar. ocuklarn gzaltna alnd birok kurumda, srekli deien vasfsz personel oran yksektir. ocuk Koruma Kanunu 81 ilde ocuk mahkemelerinin kurulmasn gerektirmektedir. Eyll 2010 itibaryla, sadece 30 ilde 95 adet ocuk mahkemesi kurulmu olup, bu mahkemelerin yalnzca 72si faaliyettedir. Sonu olarak, ocuk haklar, ocuk adaleti ve ilkretimde cinsiyetler arasndaki farka ilikin hukuki erevede gelime olmutur. Ancak, eitim, ocuk iilii, salk, ocuk adaleti, idari kapasite ve koordinasyon dahil, tm alanlarda uygulamaya ilikin abalarn daha fazla glendirilmesine ihtiya bulunmaktadr. Sosyal bakmdan korunmaya muhta ve/veya engelli kiiler konusunda, bu kiiler iin alnan zel tedbirlerin eitlik ilkesine aykr saylmayacan ngren Anayasa deiiklii, engelli

2008 Nfus ve Salk Aratrmas Sonular: http://www.hips.hacettepe.edu.tr/index.html Trkiye, Birlemi Milletler ocuk Haklar Szlemesini 1995te onaylamtr. Ancak, Szlemenin 17, 29 ve 30. maddelerinin bu maddelerin hepsi lisan haklar ve/veya kltrel kimlie atfta bulunur- yorumlanmas ve uygulanmas hakkn, Trkiye Cumhuriyeti Anayasas ve 1923 Lozan Anlamasnn lafz ve ruhuna uygun olarak sakl tutmutur.
25 24

TR

28

TR

kiilere ynelik pozitif ayrmcln yolunu amtr. 2010, Herkes iin Ulalabilirlik Eylem Yl olarak ilan edilmitir. Ancak, ulalabilirlik stratejisi ve eylem plan henz kabul edilmemitir. Engelli kiiler haklar hakknda Birlemi Milletler Engelli Haklar Szlemesi ve htiyari Protokolnn uygulanmasn izlemeye ynelik ulusal mekanizma henz oluturulmamtr. Engelli kiilerin kamu kurumlarnda istihdam, btedeki personel kstlamalarndan muaf tutulmu, bylece bu kiilerin istihdam imkanlarnn iyilemesinin yolu almtr. Farkl istihdam yntemlerinin tevik edilmesi de dahil, kamuda ve zel sektrde engelli kiilerin istihdam edilebilirliklerini artrmak iin ilave tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Engelli kiiler ve akl hastalar hakknda bilgi ve aratrma eksiklii, bilgiye dayal politika oluturma nnde bir engel olarak kalmay srdrmektedir. Bu alandaki mevzuata ramen, engelli kiilerin eitim, salk, sosyal ve kamu hizmetlerine eriimi hl kritik meselelerdir. Kamu binalarna eriimde karlalan fiziksel engeller nemli bir sorun tekil etmektedir26. Sosyal ve ekonomik hayata katlmlarn artrmak amacyla, engelli kiiler hakkndaki nyarglarla mcadeleye ynelik farkndalk yaratma abalar younlatrlmaldr. Akl hastalarnn bakm koullar, endie sebebi olmaya devam etmektedir. i haklar ve sendikalar konusunda, Anayasal deiikliklerle, kamu grevlileri ve dier kamu alanlarna toplu szleme hakk tannm ve kamu grevlilerine kar disiplin kararlar yarg denetimine tabi tutulmutur. Siyasi amal grev ve lokavt, dayanma grev ve lokavt, genel grev ve lokavt, iyeri igali, ii yavalatma, verim drme ve dier direniler zerindeki yasaklar kaldrlmtr. Ayn zamanda ve ayn ikolunda birden fazla sendikaya yelik mmkn hale getirilmitir. Ekonomik ve Sosyal Konsey anayasal bir temel kazanmtr. Babakanlk tarafndan yaymlanan bir genelge, kamu sektrndeki sendikal haklarn uygulanmasnn kolaylatrlmasn ngrmtr. 1 Mays kutlama yryleri barl ekilde gerekletirilmitir. Taksim Meydan, i Bayram gsterilerinde 34 kiinin ld ve birok kiinin yaraland 1977den beri ilk kez kutlamalar iin almtr. Bununla birlikte, sendikal haklar halen AB standartlaryla ve ILO Szlemeleriyle uyumlu deildir. ILO ikili st dzey misyonu, Hkmet ile iveren ve ii sendikalar dhil sosyal taraflar uzlama salamaya arm, ayn zamanda, bunun Hkmetin uluslararas ykmllklerini yerine getirmesini gvence altna almaya ynelik olduu vurgulanmtr. TEKEL iileri tarafndan yaplan eylem, zelletirme sonras devlet tarafndan geici sreliine istihdam edilecek olan iilerin haklar konusundaki kayglar artrmtr. Sonu olarak, Anayasa deiiklikleri kamu hizmetindeki sendika haklarn geniletmektedir. Bununla birlikte, AB standartlar ve ILO Szlemeleriyle ayn izgide olmayan mevcut yasal erevede kstlayc hkmler bulunmaktadr. Sosyal taraflar ve Hkmet arasndaki uzla

2005 tarihli zrller Hakknda Kanun mevcut tm kamu binalar ve yollar, kaldrmlar, yaya geitleri, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve kamuya hizmet eden benzeri sosyal ve kltrel altyapnn 2012 yl itibaryla engellilerin eriimine msait hale getirilmesi hkm getirmektedir. Bununla birlikte, 4 belediyedeki pilot eriim projeleri haricinde bu alanda ilerleme salanmamtr.
26

TR

29

TR

eksiklii yeni mevzuatn benimsenmesi nnde bir engel tekil etmektedir. Anayasa deiiklik paketi, kamu alanlar iin grev hakkn getirmemitir. Ayrmcln nlenmesi ilkesi Anayasada gvence altna alnmtr ve bu ilke eitli kanunlarla da teyit edilmektedir. Hkmet, ayrmcln nlenmesi ve eitlik kurulu tesis edilmesine ynelik taslak Kanun hakknda sivil toplum kurulular, niversiteler ve ilgili makamlarla danmalarda bulunmutur. Bununla birlikte, mevcut yasal ereve AB mktesebatyla yeterince uyumlu deildir (Bkz. Fasl 19- Sosyal Politika ve stihdam). Lezbiyen, ecinsel, biseksel ve transeksellerin (LGBTT) cinsel tercihleri nedeniyle iten karld ayrmclk vakalar grlmtr. Alenen tehircilik ve genel ahlaka kar ilenen sular hakkndaki Trk Ceza Kanunu hkmleri zaman zaman LGBTTye kar ayrmclk yapmak amacyla kullanlmaktadr. Kabahatler Kanunu sk sk travesti ve transsekselleri para cezasna arptrmak iin kullanlmaktadr. Kadn ve Aileden Sorumlu Devlet Bakannn ecinselliin bir hastalk olduuna dair ifadeleri, LGBTT toplumu ve insan haklar rgtlerinde tepki yaratmtr. Siyasi ahsiyetler tarafndan yaplan olumsuz yndeki bu klieletirmeler, LGBTT kiilerine kar ayrmcla daha fazla yol aabilir. LGBTT derneklerinin kapatlmas ynndeki mahkeme davalar, rapor dnemi boyunca olumlu ynde sonulandrlmtr (Bkz. rgtlenme zgrl). Homofobi fiziksel ve cinsel iddet vakalaryla sonulanmtr. Son zamanlarda, Ankarada transseksel kiilere kar polis tarafndan uygulanan iddetin yan sra, travesti ve transseksellerin ldrlmesi endie verici bir durumdur. Mahkemeler, transseksel ve travestilere kar ilenen sularn faillerine haksz tahrik ilkesini uygulamtr. Trk Silahl Kuvvetleri salk ynetmelii, hala, ecinsellii psikoseksel bozukluk olarak tanmlamakta ve ecinselleri askerlie elverisiz olarak addetmektedir. Askere arlan kiilerin, ecinsel olduklarn beyan etmeleri halinde fotorafa dayal kant sunmalar gerekmektedir. Baz kiilerin aalayc tbbi testlerden gemeleri gerekmitir. Sonu olarak, sosyal olarak savunmasz ve/veya engelli kiilerin durumunu gelitirme, sendika haklarn glendirme ve ayrmclkla mcadele etme abalar devam etmektedir. Ancak, uygulamada bu alanlarda birok sorunun ele alnmas gerekmektedir. Mlkiyet haklarna ilikin olarak, rapor dneminde ubat 2008 tarihli Vakflar Kanununun uygulamas baz gecikmelere ve prosedrel sorunlara ramen devam etmitir. Gayrimslim cemaatlere ait vakflara, temsili, uydurma adlar altnda veya Hazine Mstearl ya da Vakflar Genel Mdrlnn adna kaydedilmi tanmaz mlklerin iadesi iin ilk olarak 27 Austos 2009 olarak belirlenen son bavuru tarihi, gerekli tm belgeleri salayabilmeleri iin uzatlmtr. Trk yetkililerle gayrimslim cemaatlere ait vakflarn yeleri, Geici 7. maddenin uygulanmas hususunda birok kez bir araya gelmilerdir. adeler iin 107 vakf tarafndan toplam 1.410 bavuru yaplmtr. Bugne kadar, 131 olumlu karar verilmi, 150 talep ise Vakflar Meclisine gtrlmeden yerine getirilmitir.

TR

30

TR

943 bavuru hakknda Vakflar Meclisi, dosyalarn tamamlanmas iin gereken sreyi 16 Temmuza kadar iki ay uzatmtr. Dier 347 bavuruda ise olumsuz karara varlmtr. Ekmenik Patrik/Trkiye27 davas ve adil tazmin meselesi ile ilgili olarak, 15 Haziran 2010 tarihli AHM karar, Trkiyenin, daval adna kaytl sz konusu mlk bavuran adna tescil etmesi gerektiine hkm klmtr. Bykada Asliye Hukuk Mahkemesi, AHMin kararn ve Vakflar Meclisinin tutumunu yanstacak ekilde, Ekmenik Patrikhane lehine karar vermitir. Ancak, yasal ereve, el konulduktan sonra nc kiilere satlan mlklerin veya ubat 2008de yeni mevzuatn kabul edilmesinden nce birletirilen vakflara ait mlklerin durumunu ele almamaktadr. Sryaniler mlkiyet ve tapu ilemleri konusunda glklerle karlamaya devam etmektedir. zel ahslar ve dini kurumlar ilgilendiren birka dava devam etmektedir. zellikle Mor Gabriel Sryani Ortodoks Manastr arazi mlkiyeti konusunda rapor dnemi boyunca sorunlarla karlamaya devam etmitir. Trkiye, Bozcaadadaki (Tenedos) Rum Ortodoks Kilisesinin mlkiyet haklarna ilikin Mart 2009 tarihli AHM kararn28 henz uygulamamtr. Yunan vatandalarnca mlkiyet miras ve tescilinde, zellikle deitirilmi Tapu Kanununun karlkllk hkmnn yorumlanmas da dahil olmak zere, Trk makamlarnca uygulanmas alannda sorunlar bildirilmeye devam edilmektedir. Bu konuda, AHM, AHSnin 1.Protokolnn 1. Maddesinin ihlal edildiine hkmetmi ve mlkn iadesi veya bavuranlarn mali olarak tazmin edilmesine karar vermitir. Sonu olarak, Vakflar Kanunu, baz gecikmeler ve prosedrel sorunlar olsa da, uygulanmtr. Vakflar Meclisi bu sorunlarn varln kabul etmekle beraber, gerekli ilemleri hzlandrmaya almtr. Ancak, el konulan ve nc kiilere satlan veya yeni mevzuatn kabul edilmesinden nce birletirilen vakflarn mlkleri hususu szkonusu Kanun tarafndan ele alnmamaktadr. Trkiyenin tm gayrimslim cemaatlerin mlkiyet haklarnn tam olarak korunmasn gvence altna almas gerekmektedir. Aznlk haklar, kltrel haklar ve aznlklarn korunmas lkede aznlklara ilikin konularn tartma ortam, hkmetin himayesi altnda gelimi ve rnein Mart ayndaki Roman bulumas gibi birka sembolik faaliyet gerekletirilmitir. Ders kitaplarndan ayrmc ifadeleri kaldrmak amacyla yaplan alma devam etmektedir.

8 Temmuz 2008 tarihinde, AHM, 1902 ylnda elde ettii ve 1903 ylnda Bykada Rum Yetimhanesi Vakf vastasyla zel kullanma tahsis edilen malvarlndan yoksun braklan Ekmenik Patrikhanenin bavurusuna ilikin kararn vermitir. Davac, zellikle gayrimenkulnn kaydnn Vakflar Genel Mdrl ynetiminde olan Yetimhane adna dzenlenmesi kararn vermek suretiyle yerel mahkemelerin mlkiyet dokunulmazl hakkn ihlal ettiini ileri srmtr. Mahkeme, Trk makamlarnn mal sahibini uygun tazminat salamakszn mlknden mahrum etmeye yetkili olmad ve AHSnin ihlal edildii hkmn vermitir. 28 2009 ylnn Mart aynda, AHM, Trkiyenin Bozcaadadaki (Tenedos) bir Rum Ortodoks kilisesinin mlkiyet haklarn ihlal ettiine hkm vermitir. Mahkeme oybirliiyle, bavuru sahibi vakfn kendisine ait arazi zerindeki tanmaz mallar adna tapuya kaydettirmesinin Trk yarg organlar tarafndan reddinin, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin (AHS) 1. Protokolnn 1. maddesine (mlkiyet dokunulmazl) aykr bulmutur.
27

TR

31

TR

Ancak, Trkiyenin aznlk haklarna ynelik yaklam kstlayc kalmaktadr. Trkiye, BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesine taraftr. Ancak, aznlklarn haklar konusunda ve BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesine eitim hakk konusunda koyduu ekinceler endie sebebidir. Trkiye, Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmas ereve Szlemesini imzalamamtr. Trkiye ile AGT Milli Aznlklar Yksek Komiseri arasnda, aznlklarn kamu hayatna katlm ve aznlk dillerinde yayn konularnda tesis edilecek yapc bir diyalog, uluslararas standartlara ve AB lkelerindeki en iyi uygulamaya daha iyi uyum salanmasn kolaylatracaktr. Rum aznln durumu deimemitir. Gkeada (Imvros) ve Bozcaada (Tenedos) adalar dahil olmak zere, eitim ve mlkiyet haklaryla ilgili sorunlarla karlamaya devam etmektedir. ift mdrlk29 uygulamas da dahil olmak zere aznlk okullarnn ynetimi, uygulamaya ilikin bir dzenleme yaplmasn bekleyen bir sorun tekil etmektedir. Okullar, renci saysna (ayn aznlktan olmas art koularak kanun tarafndan snrlandrlmtr) bal srdrlebilirlie ilikin sorunlara ilave olarak idari meseleler ve eitime ilikin sorunlar nedeniyle usule ilikin zorluklarla ve kayt, bte sorunlar ve brokratik sorunlarla kar karyadr. Antisemitizm zellikle slamc ve ar milliyeti basnda yer alan nefret ierikli sylemle balantl olarak kayg verici bir mesele olmay srdrmektedir. Ermeni gazeteci Hrant Dinkin ldrlmesi davas nemli ilerleme olmakszn devam etmektedir. Silivrideki iki protestana kar alan dava, Adalet Bakanlndan alnan izinle, Trk Ceza Kanununun 301. maddesi uyarnca devam etmektedir. Malatya cinayeti davas devam etmektedir. Gayrimslim aznlklar hedef alan kafes plan olarak da ifade edilen darbe planna kar alan dava, Haziranda balamtr (Bkz. Gvenlik glerinin sivil denetimi). Sonu olarak, Trkiyenin aznlklara yaklam kstlayc kalmaktadr. Avrupa standartlaryla uyumlu ekilde, dil, kltr ve temel haklara, tam olarak sayg gsterilmesi ve bu haklarn korunmas henz tam olarak salanmamtr. Trkiye, aznlklara ilikin olarak hogrnn gelitirilmesi ve aznlklarn topluma dahil edilmesi hususlarnda daha ok aba gstermelidir. Kltrel haklarla ilgili olarak, Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) Ynetmelii, Kasm aynda, yerel dzeyde zel ve kamu kanallar tarafndan Krte ve dier dillerde yayn yapma nndeki tm engelleri kaldracak ekilde deitirilmitir. 14 radyo istasyonu ve TV kanalna Krte ve Arapa yayn yapma izni verilmitir. Snrlamalar kaldrlmtr (Bkz. Fasl 10- Bilgi Toplumu ve Medya). lk kez, Diyarbakr Belediye Tiyatrosunda Krte bir oyun sahnelenmitir. Haziran aynda, AB lerinden Sorumlu Devlet Bakan tm AB Bykeliliklerini Vann Bahesaray kynde dzenlenen Krte edebiyat etkinliine davet etmitir. Mardin Artuklu niversitesi ilk Krte ve Sryanice dili blmlerini kurmu ve bu blmlerce dzenlenen yksek lisans programlarna renci kabul etmeye balamtr. TRT uydu zerinden milyondan fazla kii tarafndan izlenebilen TRT El Trkiye kanal ile gnde 24 saat Arapa yayn yapmaya balamtr.

Bu okullarn Mdr Yardmclar, Milli Eitim Bakanln temsil eden bir Mslman olup, Mdrden daha fazla yetkiye sahiptirler.
29

TR

32

TR

Deitirilen Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakkndaki Kanun 10 Nisan 2010da yrrle girmi, seim kampanyalarnda Krte kullanlmasn fiilen mmkn hale getirmitir. Ancak, siyasi hayatta Trkeden baka bir dil kullanm Seimler ve Siyasi Partiler Kanununa gre halen yasaddr. Mahkemeler Krt politikaclara kar alan davalarda birbiriyle elien kararlar vermektedirler. Diyarbakr 4. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan Bahar Kltr Merkezinin (BKM) 13 yesine bir yl sresince sanatsal faaliyette bulunma yasa getirilmitir. Mahkeme 13 sanatnn hibir sosyal ve sanatsal etkinlie katlamayaca" kararn vermitir. BKM Mzik ve Tiyatro Grubu yeleri, Batman Kltr Festivalinde, Nevruz kutlamalarnda ve basn toplantlarnda gsteri yaptklar gerekesiyle cezalandrlmtr. Mzisyenler ve sanatlar, 'Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun ihlaliyle' sulanmlardr. Bir mzisyen gzaltndadr. 13 sanat ve mzisyenin her birine 10'ar ay hapis cezas verilmitir. Uygulamada, anadilleri Trke olmayan ocuklar gerek zel gerek devlet okullarnda anadillerini renememektedirler. Trke konumayan kiilerin kamu hizmetlerine eriimini kolaylatrmak iin tedbirler alnmamtr. Yrrlkteki mevzuat gerei soruturma safhas ve duruma sresince sank, madur ve tanklar iin eviri imkn bulunmasna ramen, tutarl bir ekilde uygulanmamaktadr. Cezaevlerinde Krtenin kullanmnda ilerleme kaydedilmitir. Ancak bu, gvenlik mlahazalaryla halen kstl durumdadr ve uygulama cezaevi ynetimleri arasnda farkllk gstermektedir (Bkz. Cezaevleri blm). Romanlara ilikin olarak, hkmet bir altay ile Mart aynda Babakanla gerekletirilen bir toplanty da ieren bir alm balatmtr. Hkmet, Yabanclarn Trkiyede kamet ve Seyahatleri Hakknda Kanunda30 ileri Bakanlna vatanszlar, Trk olmayan ingeneleri ve Trk kltrne bal olmayan yabanclar snrd etme yetkisini tanyan ayrmc hkmle ilgili parlamentoya deiiklik tasars sunmutur.

Haziran aynda, ileri Bakanl tm valilerden her ildeki Roman nfusun barnma ihtiyalar hakknda bilgi talep etmitir. Ayrca yaymlad bir genelge ile valilerden Nfus Mdrlnde kayd bulunmayan kiilerin kayt ilemlerinin kolaylatrlmas istenmitir. Romanlarn nfus ktne kayd, kamu hizmetlerine eriimlerini gvence altna alma asndan nemli bir admdr. Bununla birlikte, Romanlarn durumunu ele alacak kapsaml bir politikann yokluunda, Romanlar halen sosyal dlanma, eitime eriimde marjinalleme, salk hizmetlerinde ayrmclk, istihdam olanaklarndan dlanma, kimlik kartlarna sahip olmada zorluklar ve kamu ileri ile kamu hayatndan dlanma gibi sorunlarla kar karya kalmaktadrlar. Romanlar, eitli ehirlerdeki kentsel dnm programlar kapsamnda Roman mahallelerinde gerekletirilen ykm sonrasnda yoksulluk, yerlerinden olma, sosyal hizmetlerin eksiklii gibi sosyo-ekonomik sorunlarla karlamaya devam etmektedirler. Ocak

30

5683 Sayl Yabanclarn Trkiye`de kamet ve Seyahatleri Hakknda Kanun. 33

TR

TR

aynda, Batdaki illerden Manisada Romanlar ile dier vatandalar arasnda Romanlarn yerlerinden olmasyla sonulanan pek ok olay yaanmtr.
Trkiye, Roman toplumunun Hkmete bu yndeki arlarna ramen, 2005-2015 Uluslararas Roman Katlmnn On Yl Giriimine katlmamaktadr. Sonu olarak, Trkiye, zellikle Krtenin zel televizyon ve radyo yaynlar ile cezaevlerinde kullanmn biraz daha serbestletirmek suretiyle, kltrel haklar alannda ilerleme kaydetmitir. 2010 ylnda, nceki yl Krt dilinde yayn yapmaya balam TV kanalna ilaveten 24 saat Arapa yayn yapan bir TV kanal yayn faaliyetlerine balamtr. Ancak, Trke dndaki dillerin zellikle siyasi hayat, eitim ve kamu hizmetleriyle temas alanlarnda kullanmnda kstlamalar devam etmektedir. Trke dndaki dillerin kullanmna ilikin mevzuat kstlayc yorumlara aktr ve uygulama tutarszdr. Romanlara ilikin konularn daha ak tartlr hale gelmesiyle birlikte Romanlarn durumunda birtakm ilerlemeler kaydedilmitir ve baz nlemlerin uygulanmas iin almalar devam etmektedir. Romanlar sk sk ayrmc muameleye tabi olmaya devam etmektedirler. Dou ve Gneydou Anadolu Blgesindeki durum Hkmetin, blgenin sosyo-ekonomik kalknmasna katkda bulunacak nemli bir proje olan Gneydou Anadolu Projesini (GAP) 2012ye kadar tamamlamaya ynelik plannn uygulanmas devam etmitir. Resmi istatistiklere gre, GAPn toplam kamu yatrmlar iindeki oran (2008 ylnda % 12den) 2009 ylnda % 14,4e ykselmitir. gelitirme, insan kaynaklar gelitirme ve kadnn glendirilmesine ynelik zel programlarn yan sra sulama, karayolu tamacl, salk ve eitim alanlarnda yaplan yatrmlar devam etmitir. Tekrar canlandrlan GAPn deerlendirilmesine ynelik ilk toplant, ubat 2010da gerekletirilmi ve 2009 yl izleme raporu yaynlanmtr. Hkmetin zellikle Krt meselesini ele almaya ynelik demokratik almna dair tartmalar mteakip, yaynclkta Krte dilinin ve blgede otlak arazilerinin kullanmna ynelik baz kstlamalar kaldrlmtr. Kamuoyunun talepleri dorultusunda baz yerlere eski isimleri geri verilmitir31. Ancak, ABnin terr rgtleri listesinde yer alan PKKnn terr saldrlar sadece Gneydouda deil, tm Trkiyede birok can almaya devam etmitir. Yaz boyunca terrist saldrlar byk ehir merkezleri de dhil olmak zere tm Trkiyede nemli lde artmtr. Trkiye, TBMMnin 2007de Hkmete vermi olduu TSKy snr tesi harekt iin grevlendirme yetkisini uzatmasnn ardndan, Mays aynda Kuzey Iraktaki terrist snaklarna hava saldrlar dzenlemitir. Ayn zamanda, eitli illerde sivillerin eriimini kstlayan geici gvenlik blgeleri oluturulmutur. PKK yeleri ile mltecilerin Mahmur Kampndan dnleri durdurulmutur. Hkmetin demokratik alm kapsamnda 2009 yl Ekim aynda, 34 kiiden oluan bir grup Iraktan Trkiyeye gemitir. Temmuz aynda mltecilerin bazlar Iraka dn yapmtr. Demokratik alm erevesinde aklanan somut tedbirler, beklentilerin gerisinde kalm, gerei yaplmam ve uygulanmamtr.

31

Hlihazrda yasa yalnzca Bakanlar Kurulu Karar ile ky isimlerinin deitirilmesine izin vermektedir. 34

TR

TR

Seilmi BDP belediye bakanlar da dhil olmak zere ok sayda idareci ve politikac, KCKPKKya kar yaplan operasyonlar kapsamnda tutuklanmtr. nsan Haklar Dernei ile Gder Diyarbakr yeleri de tutuklanmtr. Terrle Mcadele Kanununda terrizmin tanmnn geni kapsaml yaplmasndan kaynaklanan, ifade zgrl bata olmak zere temel zgrlklerin kullanmndaki kstlamalar endie kayna olmay srdrmektedir. Kara maynlar pek ok yaralanmaya sebebiyet vermesinin ardndan, askeri personel ve siviller iin gvenlik asndan endie kayna olmay srdrmektedir. Hkmet anti-personel maynlarnn PKK tarafndan kullanmnn devam ettiini bildirmitir. Trkiye, anti-personel maynlarn kullanmnn, depolanmasnn, retiminin ve devredilmesinin yasaklanmas ve bunlarn imhas ile ilgili Ottava Szlemesi uyarnca, maynl alanlardaki anti-personel maynlarn, 1 Mart 2014 tarihinden sonra olmamak kaydyla, en ksa srede temizlemeyi taahht etmitir. Snr blgelerindeki kara maynlarnn temizlenmesi bir ncelik olmay srdrmektedir. Trkiye ile Suriye Arasndaki Kara Snr Boyunca Yaplacak Mayn Temizleme Faaliyetleri ile hale lemleri Hakknda Kanunun kabuln mteakiben, Milli Savunma Bakanlnda zellikle Trkiye-Suriye snrnn yeniden belirlenmesi konusu zerinde alan bir proje ynetim grubu oluturulmutur. zellikle Irak ve ranla snrlar bata olmak zere, lkedeki snr alanlarnn mayndan arndrlmas iin ilave eylemler gerekmektedir. Devletten maa ve silah alan ky korucular sorunuyla ilgili olarak hibir adm atlmamtr. Genel olarak, kamuoyu nnde verilen taahhtlere ramen, zellikle Krt meselesini ele almak amacyla 2009 yl Austos aynda ilan edilen demokratik alm ksmen uygulanmtr. Terrist saldrlar artmtr. Krt meselesine ynelik yrtlen abalarn srdrlmesi nemlidir. Terrle Mcadele mevzuatnn geni bir terr tanmndan kanacak, blgede insan haklaryla ilgili durumu iyiletirecek ve iddia edilen terr eylemleriyle balantl olarak gzaltna alnanlarn orantsz lde yksek saysn azaltacak ekilde deitirilmesi gereklidir. Kara maynlar ve ky koruculuu sistemi endie kayna olmay srdrmektedir. Mlteciler ve yerlerinden olmu kiiler Terr ve terrle mcadele nedeniyle ortaya kan kayplarn tazmin edilmesi srecinde 2004ten bu yana aralksz ilerleme kaydedilmitir. Yasann 2008 yl Mart aynda yrrle girmesinden bu yana, 360.660 bavurunun 247.729u sonulandrlmtr. Bu bavurularn 139.832sinde olumlu karar verilmi ve 106.887si reddedilmitir. Bugne kadar bavuruda bulunanlara toplam 2.096.521.347 Trk Liras deme yaplmtr. Bavurular reddedilenlerce idare mahkemelerinde ok sayda dava almtr. Bunlarn bazlar AHMe bavurmutur. Zarar Tespit Komisyonlar, kaynak yetersizlii ve ar i ykyle kar karya olmay srdrmekte, bu durum deerlendirme ve tazminat demelerinde yava ilerleme kaydedilmesine yol amaktadr. Kentsel alanlardaki yerlerinden olmu kiilerin durumu endie unsuru olmaya devam etmektedir. Yerlerinden olmu kiiler, yetersiz gvenlik durumu, maynlar, temel altyap ve sermayenin mevcut olmay, kstl istihdam imknlar ve ky koruculuu sisteminin yaratt tehdit gibi eitli nedenlerden tr geri dnememektedir.

TR

35

TR

2010 yl Mart aynda, iltica ilemleri ve yasad gle mcadele srelerine daha iyi eriim ile srele ilgili bilgi salama amacyla iki genelge kabul edilmitir. Bunlar, olumlu nlemlerdir ve baz gelimeler gzlenmektedir. UNICEF, snmaclarn ocuklarnn salk ve eitim haklarnn korunmasna ynelik baz abalarn sarfedildiini belirtmitir32. Bununla birlikte, mlteciler ve snmaclarla ilgili kapsaml bir yasal erevenin bulunmamas, bu kiilerin ocuklar iin hizmet salanmasnn nn kesmektedir. Mali, dil kaynakl, brokratik engeller ile talep yetersizliinden dolay, snmac ve mlteci ocuklarndan 7 ile 14 ya arasnda bulunanlarn yalnzca drtte biri dzenli olarak okula devam etmektedir. Refakatsiz snmac ocuklar Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumunun (SHEK) bakm hizmetlerinden yararlanmaktadr. Refakatsiz snmac ocuklarnn ailelerinin yerlerinin belirlenmesine dair almalar BM Mlteciler Yksek Komiserlii (UNHCR) ve Trk Kzlay tarafndan yrtlmektedir. Genel olarak, yerlerinden olmu kiilerin zararlarnn tazmin edilmesi srmtr. Ancak, etkili uygulama salanamamtr. Hkmetin yerlerinden olmu kiilerin durumunu ele alan genel bir ulusal stratejisi mevcut deildir. Hkmetin yerlerinden olmu kiilerin ihtiyalarn karlamak iin gsterdii abay arttrmas gerekmektedir. Mlteci ve snmaclara ynelik yasal ereve ile bavuru srecine ilikin genelgelerin uygulamasnn glendirilmesi gerekmektedir. Geri gnderme merkezlerindeki genel koullarn daha da gelitirilmesi de nem arz etmektedir. 2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler Kbrs Trkiye, BM Genel Sekreterinin iyi niyet misyonu erevesinde iki toplum lideri arasndaki mzakerelere ynelik ak desteini beyan etmeyi srdrmtr. Mzakere ereve Belgesinde ve Konsey bildirilerinde vurguland gibi, Trkiyenin, ilgili BMGK kararlar ve ABnin zerine kurulduu ilkeler dorultusunda, Kbrs sorununa BM erevesinde adil, kapsaml ve srdrlebilir bir zm getirilmesini hedefleyen mzakereleri aktif olarak desteklemesi beklenmektedir. Trkiyenin kapsaml bir zme somut anlamda ball hayati nemi haizdir. Konsey ve Komisyonun mteaddit arlarna ramen, Trkiye, Avrupa Topluluu ve ye devletlerin 21 Eyll 2005 tarihli deklarasyonunda ve Aralk 2006 ve Aralk 2009 tarihli sonu bildirgeleri dahil, Konsey sonu bildirgelerinde belirtilen ykmllklerini hl yerine getirmemitir. Trkiye Ortaklk Anlamasna Ek Protokol tam olarak ve ayrm yapmakszn uygulama ykmlln yerine getirmemekte olup, GKRYyle dorudan ulatrma hatlar dahil, mallarn serbest dolam nndeki tm engelleri kaldrmamtr.

UNICEF: Kaak olarak zorla fuhu iin Trkiyeye getirilen -ou eski-Sovyet lkelerinden- yabanc kadnlar arasnda 18 yan altndaki kzlar da bulunmaktadr. Uluslararas G rgt (IOM) Trkiye Temsilciliine gre, 2004 ylndan 2009 yl ortalarna kadar IOMin yardm ettii 706 insan ticareti madurundan 31i 18 yan altndadr. nsan ticareti madurlarna ynelik salk ve rehabilitasyon hizmetleri Salk Bakanlnca, ocuklar iinse SHEK tarafndan salanmaktadr. nsan ticareti Trk Ceza Kanununda zel olarak yasaklanmtr. Ticarete maruz kalan tm yetikin kadnlarn te biri ocuk sahibidir.
32

TR

36

TR

Buna ilaveten, Trkiye, GKRY ile ikili ilikilerin normalletirilmesi hususunda ilerleme kaydetmemitir. Trkiye, GKRYnin, OECD ve konvansiyonel silahlarn ihracatna ynelik ihracat denetimi ve ift kullanml malzemeler konusundaki Wassenaar Dzenlemesi dahil, muhtelif uluslararas rgtlere yeliini veto etmeye devam etmektedir. Komisyon, Aralk 2006 tarihli Konsey sonu bildirgesine uygun ekilde, 21 Eyll 2005 tarihli deklarasyondaki tm konular yakndan izlemeye ve bunlar hakknda zel olarak rapor sunmaya devam edecektir. GKRY, karasularnda ve hava sahasnda Trkiye tarafndan ihlaller gerekletirildiini bildirmitir. Snr uyumazlklarnn barl yollardan zm Trkiye ve Yunanistan, ikili ilikilerin gelitirilmesine ynelik abalarn younlatrmlardr. 1315 Mays tarihlerinde Babakan Erdoan Atinada Yunanistan Babakan Papandreou ile grmtr. Ticaret, eitim, ulatrma, enerji, kltr ve evre alanlarnda birok ibirlii anlamas imzalanmtr. Belli sayda yasad gmenin Trkiyeye geri kabul konusunda ikili anlamaya varlm, ancak anlama henz uygulamaya geirilmemitir. stikafi grmelerin 47. turu 2010 ylnn yaz aylarnda Atinada yaplmtr. stikafi grmeler 2002den beri srmekte olup, younlamtr. Yunan karasularnn geniletilmesi ihtimali karsnda TBMM tarafndan 1995 ylnda kabul edilen kararda yer alan casus belli tehdidi geerliliini korumaktadr. Mzakere erevesi Belgesine uygun olarak, Aralk 2009 Konsey sonu bildirgesi u ifadeleri iermektedir: Trkiyenin koulsuz biimde, gerekirse Uluslararas Adalet Divanna bavuru dahil, BM artyla uyumlu olarak, iyi komuluk ilikileri ve sorunlarn barl ekilde zmne bal kalmas gerekmektedir. Bu kapsamda, Birlik, iyi komuluk ilikileri ve sorunlarn barl ekilde zmn olumsuz etkileyebilecek tehdit, gerginlik veya eylemlerden kanlmas arsnda bulunmaktadr. Yunan adalar zerindeki uular dahil, Trkiyenin devam eden hava sahas ihlalleri konusunda Yunanistan tarafndan nemli sayda resmi ikayette bulunulmutur. Yunanistan, ayrca karasularnn ihlaline dair ikyetlerde bulunmutur. Blgesel ibirlii Trkiye, blgesel inisiyatiflere aktif olarak katlmaya devam etmektedir. Blgesel birlii Konseyi (RCC) yesi olup, Haziran aynda stanbulda gerekletirilen bir zirve toplantsyla sona eren Gney Dou Avrupa birlii Srecinin bir yllk dnem bakanln yrtmtr.

Dier genileme lkeleri ve komu ye devletlerle ikili ilikiler olumlu biimde gelimektedir. Trkiye Bat Balkanlarda bar ve istikrarn gelitirilmesine olan balln gsteren eitli inisiyatifler almtr. Trkiye, blgedeki btn lkelerin hem Avrupa Birlii hem de AvrupaAtlantik kurumlar ile btnlemelerini desteklemektedir. Trk Dileri Bakan, 2010 yl boyunca eitli temaslarda bulunmutur. Trkiye, Srbistan ve Bosna-Hersek Dileri Bakanlar arasnda dzenli l toplantlar gerekletirilmitir. Buna paralel olarak Trkiye, Hrvatistan ve Bosna-Hersek arasnda dzenli l grmeler yaplmtr. Trkiyenin giriimiyle, Bosna-Hersek ve Srbistan Devlet Bakanlar savatan bu yana ilk defa bir araya gelmilerdir. Nisanda stanbuldaki grmelerinde, lke stanbul Bildirgesini kabul etmi ve mterek amalarnn Avrupa Birlii ile btnleme olduunu vurgulamlardr. Taraflar, blgesel siyasetin, gvenliin salanmas, kalc siyasi diyalog ve blgenin ok etnisiteli, ok kltrl ve ok dinli doasnn korunmas zerine ina edilmesi gerektii

TR

37

TR

konusunda mutabakata varmlardr. Bilahare, Trkiye Cumhuriyeti Cumhurbakan Eyll aynda Bosna-Herseke ziyarette bulunmutur.
Ayrca, Arnavutluk, Makedonya, Kosova33, Karada ve Srbistanla st dzey ikili grmeler gerekletirilmitir. Bu balamda, Trkiye Cumhuriyeti Babakan 2010 yl Temmuz aynda Srbistan ziyaret etmitir. Srbistan ile Trkiye arasnda Serbest Ticaret Anlamas ise Eyll 2010da yrrle girmitir. 20 Kasmda, Trkiyeye seyahat edecek Arnavutluk vatandalar iin vize uygulamalarn kaldran bir anlama imzalanmtr. Bulgaristanla ilikiler olumlu ekilde srmtr. Uluslararas Ceza Divan (UCD) hakknda Bkz. Fasl 31- Ortak Gvenlik ve D Politika. 3. EKONOMK KRTERLER Komisyonun Trkiyedeki ekonomik gelimeleri tahlil ederken benimsedii yaklamda, Birlie yeliin, ileyen bir piyasa ekonomisinin mevcudiyetini ve Birlik iinde rekabet basks ve piyasa gleriyle ba edebilme kapasitesini gerektirdiini belirten Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvesi sonular temel alnmaktadr. 3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl Ekonomik politikann temel unsurlar Ocak 2010da Komisyona iletilen Katlm ncesi Ekonomik Program (KEP) daha fazla reform yaplmas ihtiyacn ve bu konudaki kararll yeterince yanstmaktadr. KEP, byk lde 2009 ortasnda yaymlanan Orta Vadeli Programa (OVP) dayanmaktadr. Ekim 2010da yaymlanmas ngrlen Hkmetin yeni OVPsi ekonomik toparlanma koullarna odaklanmaldr. Otoriteler, Uluslararas Para Fonu (IMF) tarafndan IMF Ana Szlemesinin IV. maddesi kapsamnda hazrlanan raporda yer alan ekonomi politikas ilkelerine nemli lde baldr. Ancak, sorumluluklarn kamu kurumlar arasnda dalm olmas, bteleme ve orta vadeli ekonomik politikalarn belirlenmesi konusunda koordinasyonu zorlatrmaya devam etmektedir. Trkiyenin kar karya olduu bir dier zorluk ise, gelecekteki ekonomik baarsn ve istikrarn daha geni tabanl bir retimi ve daha yksek bir igc katlmn hedefleyen tutarl ve kapsaml bir ereveye oturtmas gereidir. Gl enflasyonist basklar ve hzla artan cari ak dikkatle izlenmeli ve gerektii gibi ele alnmaldr. Sonu olarak, ekonomi politikasnn temel unsurlarna ilikin mutabakat korunmaktadr. Bununla birlikte, daha iyi bir planlama, koordinasyon ve iletiim salanmas durumunda Hkmetin ekonomi politikasna duyulan gven artabilecektir. Makroekonomik istikrar 2004-2008 dneminde ortalama % 6 ve 2008 ylnda % 0,1 orannda byyen Trkiye ekonomisi, 2009 ylnda yaklak % 5 civarnda daralmtr. Trkiyede kii bana den GSYH, AB ortalamasnn % 46sna tekabl etmektedir. Kresel mali kriz ekonomiyi derinden etkileyerek, sabit yatrmlarn ve d talebin nemli lde dmesine neden olmutur. Maliye ve para politikas kapsamnda alnan tevik tedbirleri ile salkl bir bankaclk sektrnn mevcudiyeti, krizin olumsuz etkilerinin azaltlmasna yardmc olmutur. 2009 ylnn ilk yarsnda yaanan ciddi daralmann ardndan, yln ikinci yarsnda ekonomik byme yeniden salanm ve 2010un
33

1244/1999 sayl BMGK Karar kapsamnda 38

TR

TR

ilk yarsnda hz kazanarak 2009da gerekleen daralmay telafi etmitir. talepte son alt yln en hzl genilemesi gereklemitir. 2009 ylnn ikinci yarsnda % 2 olan reel GSYH art, 2010un ilk yarsnda % 11e ykselmi olup, bu durum son bir ylda ciddi bir toparlanma yaandna iaret etmektedir. 2010 ylnn ilk yarsnda tm sektrlerde nemli lde byme kaydedilmi olup, ticaret, sanayi ve inaat sektrlerindeki byme % 15in zerinde gereklemitir. talep ve zellikle yatrmlarn gl olmas sayesinde gayrisafi sabit sermaye oluumunun yllk art hz % 22 olarak gereklemitir. talepteki ciddi artla balantl olarak ithalat % 20 seviyesinde artmtr. D ticaret a byme performansn % 3,4 orannda aa ekmitir. Tketici kredileri ve ticari krediler hzl artn srdrm ve i talebi tetiklemeye devam etmitir. Ksa aralklarla yaymlanan gstergeler, tedricen ve ok yksek seviyelerden balayarak da olsa, bymenin 2010 ortasndan itibaren yavaladna iaret etmektedir. Sonu olarak, Trkiye ekonomisi kriz karsnda yksek dayankllk gstermitir. Krizin etkilerini hzl bir ekilde bertaraf etmi ve 2009 ortasndan itibaren yksek hzla bymeye balamtr. Kriz dneminde iyileme gsteren cari ilemler dengesi zerindeki basklar, hzl i talep art ve yksek enerji fiyatlarnn ithalat harcamalarn artrmasnn da etkisiyle 2009 yl sonlarna doru artm ve ithalat 2010un ilk yarsnda % 30 orannda ykselmitir. Artan ithalatla birlikte, ihracat da greceli olarak iyi bir performans sergilemi ve 2010un ilk alt aynda % 15 civarnda artmtr. Sonu olarak, 2009 ylnn ilk yarsnda GSYHnin % 3 seviyesinde olan d ticaret a ikiye katlanarak 2010un ayn dneminde GSYHnin % 6,2sine ulamtr. Cari ilemler dengesinde de benzer gelimeler meydana gelmi olup, cari ak hzl bir ekilde artmaktadr. 2009 ylnn ilk alt aynda GSYHnin % 2,7si dzeyinde olan cari ak 2010 ylnn ayn dneminde % 6,2ye ykselmitir. 2010 ylnda toplam finansman ihtiyac neredeyse ikiye katlanmtr. Cari an finansman dorudan yabanc yatrmlardan, portfy yatrmlarna ve zellikle yerli bankalarn dardan saladklar kredilere (cari an te ikisini kapsayacak ekilde) doru kaymaktadr. Uluslararas rezerv miktar 4 milyar avro civarnda artarak 40 milyar avro dzeyine kmtr. te ikisi zel sektr kaynakl olan gayrisafi d bor stoku 2010un ilk yarsnda GSYHnin % 37si dzeyinde gereklemi olup, bu oran 2009un ayn dnemine gre % 5 daha dktr. Sonu olarak, cari ilemler a ve buna ilikin finansman ihtiyac i talepteki arta bal olarak nemli lde artmtr. D finansman kaynaklarna eriimde sorun yaanmamaktadr. 2009 ylnda isizlik oran % 14 olarak gereklemitir. Ekonomik toparlanmaya paralel olarak 2009un ilk yarsnda % 13 olan isizlik oran, 2010un ilk yarsnda % 11 seviyesine gerilemitir. 2010un ilk yarsnda % 17 dzeyinde olan tarm d isizlik oran da benzer ekilde aa ynl bir seyir izlemitir. Gen nfus isizlik oran, istihdam paketinde bu konuya verilen ncelik sayesinde daha hzl bir d sergilemi ve 2009 ylnn Temmuz ayndaki % 24 seviyesinden 2010 ylnda % 20 seviyesine gerilemitir. stihdam verileri istihdamda nemli bir art olduunu gstermekte olup, istihdam edilenlerin says geen yln Temmuz ayna kyasla 1.000.000un zerinde artmtr. 2009un ilk yarsnda % 41,6 olan istihdam oran, 2010 ylnn ayn dneminde % 44 seviyesine kmtr. Kadnlarn igcne katlm 2009 ortasndan bu yana % 1,5in zerinde artm olmakla birlikte, hl dk seviyelerdedir. Kaytd istihdam ok nemli bir sorun olarak mevcudiyetini srdrmektedir (Bkz. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam). Yksek isizlik oran ve alma andaki nfusun yllk bazda ortalama % 1,2 dzeyinde artmakta olduu gz nnde bulundurulduunda, igc piyasasnn yalnzca isizleri deil, ayn zamanda her yl igcne katlan bir milyon kiiyi de absorbe etmesi gerekmektedir. stihdamn ok kat kurallarla korunmas sebebiyle, iverenler yeni ii istihdam konusunda tereddtl davranmaktadr. Sonu olarak, isizlik oran kriz ncesi dneme gre yksek seviyelerde kalmtr; igc piyasasnda ilave reformlar yaplmamas ve esneklik ve i gvencesine ilikin doru politika bileimi uygulanmamas durumunda, demografik etkenler sebebiyle isizlik orannn gelecekte de yksek olmas beklenmektedir.
39

TR

TR

2009 ylnda yllk enflasyon oran % 6,3 olarak gereklemitir. Enflasyon, ilenmemi gda ve petrol fiyatlarndaki artlar, baz etkileri ve saptanm fiyat artlar gibi bir dizi olumsuz faktre bal olarak, 2009 ylnn son eyreinden itibaren nemli lde artmtr. Bu faktrler, temel enflasyonun Merkez Bankas tahmininin kayda deer biimde zerine kmasna neden olmu ve enflasyon beklentilerini olumsuz etkilemitir. Enflasyon, 2009 yl Kasm ay ile 2010 yl Nisan ay arasnda % 5,1den % 10,2ye ykselmi, Austos aynda ise % 8,3e gerileyerek, gda fiyatlarnda ar bir dalgalanmay yanstmtr. Merkez Bankas, % 6,5 oranndaki yl sonu hedefine ulalmas mmkn olmamakla birlikte, enflasyonun 2010 yl sonuna doru gerileyeceini tahmin etmektedir. 2009 ortasnda % 3 seviyesinde olan ekirdek enflasyon, Austos 2010da % 4 seviyesine kmtr. Ekonomideki gl toparlanma gz nne alndnda Trkiyenin reel politika faiz oran dktr. Politika faiz oranndaki indirimler, deiik hz ve oranlarda piyasa faiz oranlarna yansmaktadr. Kurumsal kredilere ilikin faiz oranlar 15 puandan fazla gerileyerek en fazla den faiz oran olmutur. 2009 ylnn ikinci yarsnda toparlanan i talep ve kredi koullarndaki iyileme, kredi arznn hzlanarak artmasna ve 2010 ylnn ilk yarsnda % 30 seviyesine kmasna yardmc olmutur. Merkez Bankas, gl bymenin bir sre daha devam edecei ngrsyle, 2009 krizi srasnda uygulamaya konulan olaand tedbirleri geri ekeceini ve piyasaya daha az likidite enjekte edeceini aklamtr; zorunlu karlk oranlar artrlmtr. Merkez Bankasnn likidite ynetimine ilikin ileyi yaps, likiditenin bankaclk sistemi iinde daha dengeli dalmn salamak ve bankalarn Merkez Bankas kredilerine bamlln azaltmak amacyla deitirilmitir. Para Politikas Kurulu, henz kapanmam olan hasla an (Merkez Bankas tahminlerine gre) gz nne alarak, para politikasnn sklatrlmasnn/k stratejisinin ihtiyatl ve yava olmas gerektiini vurgulamtr. Sonu olarak, fiyat istikrar, zellikle enerji ve gda fiyatlarndaki art ve canlanan ekonomik aktiviteden kaynaklanan basklarla ktlemi ve daha sk bir para politikas uygulanmas ihtiyacn dourmutur.

2001 krizini takip eden son on yllk dnemde mali disiplinin salanmas ynnde Trkiyede kayda deer bir baar gsterilmi olup, 2001 ylnda % 70in zerinde olan kamu bor stokunun GSYHye oran, 2008 ortas itibaryla % 40 seviyesine gerilemitir. 2008 ortasndan 2009 ortasna kadar olan dnemde, yapsal geveme ve dnemsel faktrler mali disiplinin bozulmasna neden olmutur. 2009-2011 dneminde, krizin olumsuz etkilerini azaltmak ve ekonomik bymeyi salamak amacyla alnan ve GSYHnin yaklak % 5ine tekabl eden mali tedbirler kamu maliyesindeki bozulmay hzlandrmtr. Halihazrda aamal olarak kaldrlmakta olan bu tedbirler neticesinde zel tketim artmtr. Ancak, bu tedbirler sebebiyle 2008 ylnda % 2,2 olan bte ann GSYHye oran 2009 ylnda % 5,7ye ykselmitir. 2010 ylnda bte performans iyilemitir. Bte gereklemeleri, artan tketimin vergi gelirlerini artrmas neticesinde (yllk % 20 art), 2010un ilk alt aynda beklenenden daha iyi olmutur. Artan vergi oranlar da bu duruma katk salamtr (otomobil ve beyaz eya gibi rnler zerindeki KDV ve zel tketim vergileri tketimi artrmak amacyla daha nce drlmtr). 2010 ylnn ilk yarsnda bte a nemli lde drlm ve bir nceki yln yars dzeyinde gereklemitir. Reel harcamalar 2009 yl ile ayn seviyede kaldndan, k stratejisi harcama tarafnda pek etkili olmamtr. Baz harcama kalemleri zerinde art basks olduuna dair iaretler vardr ( esas itibaryla cretler ve yatrm harcamalar). Kamu bor stoku yllk bazda % 6 orannda artarak 2010 yl ortasnda GSYHnin % 45i seviyesine ykselmitir. Hkmete gre, kamu bor stokunun GSYHye orannn 2010 yl sonu itibaryla % 40lar seviyesine gerileyerek dmeye devam etmesi beklenmektedir. Ancak, 2011de yaplmas planlanan seimler nedeniyle kamu maliyesine ilikin grnm deiebilecektir. Sonu olarak, krize kar alnan tedbirler ekonomik daralmay durdurmu olsa da, bu tedbirlerin zamannda terk edilerek gl, srdrlebilir ve dengeli bymeye temel oluturacak ekilde dzenlenmesi gerekmektedir. 2007-2010 yllar arasnda uygulanmas ngrlen Kamu Mali Ynetimi Kanununun, Trkiyedeki kamu maliyesi ynetimini ABnin i kontrol standartlaryla byk lde uyumlu hale getirmesi beklenmektedir. Ancak, Kanunun yrrle girmesinden bugne kadar geen yllk sre zarfnda, kamu hesaplarnn denetimi sisteminin modernizasyonu, btelendirme

TR

40

TR

srecinde hesap verebilirlik, verimlilik ve effaflk asndan fayda salayacaktr; Devlet Desteklerinin zlenmesi ve Denetlenmesi Hakknda Kanunun kabul edilmesi, kamu maliyesi bakmndan devlet desteklerinin effaflnn artmasna katkda bulunacaktr. Daha nce duyurulmu olan tm vergi idaresi fonksiyonlarnn Gelir daresi Bakanl altnda birletirilmesi, tam olarak uygulamaya geirilmemitir. Sz konusu birletirme, denetleme kapasitesini glendirecek ve standart risk temelli denetleme tekniklerinin artan lde kullanmn kolaylatracak, bu suretle effaflk artacak ve kayt dln azaltlmas konusunda ciddi destek salanacaktr. Sonu olarak, mali effafl artrmaya ynelik tedbirler snrl kalmtr. Son yllarda, Trkiye gl bir istikrar programn baaryla uygulam, bankaclk, iletmelerin yeniden yaplandrlmas, zelletirme, eitim ve enerji gibi birok kilit alandaki kapsaml yapsal reformlarla Trk ekonomisinin dayankll artrlmtr. Mevcut mali krizin Trk reel sektrn ciddi ekilde sarsm olmasna ramen, daha nce gerekletirilen dzenleyici ve denetleyici reformlar sayesinde, byme yeniden gl ve hzl bir ekilde salanmtr. Kriz dneminde Trkiye tarafndan uygulanmakta olan para ve maliye politikalar baarl olmu ve ekonomik toparlanmadan fayda salamaya ynelik dzenlemeler yaplmtr. Zaman ierisinde mali performansn kayda deer lde artrlmasn ve maliye politikasnn mevcut konjonktr yanl eilimine son verilmesini salayacak olan mali paya ilikin yeni bir taslak kanun Temmuz ay ortasnda TBMMye sunulmu, ancak grmeler ertelenmitir. Mali effaflk, enflasyon hedeflemesinin glendirilmesi ve mali istikrarn muhafaza edilmesi konularnda daha fazla ilerleme kaydedilmesi, ani ykseli ve d senaryolarna ilikin risklerin asgariye indirilmesi bakmndan nem arz etmektedir. Sonu olarak, uygulanan mevcut politika bileenleri getiimiz dnemde etkinliini kantlamtr. Bununla birlikte, makroekonomik istikrara ilikin krlganlklar devam etmekte olup, daha gl mali palar makroekonomik istikrarn srdrlmesine katk salayabilecektir. Piyasa glerinin etkileimi Dzenleyici ve denetleyici kurumlarn bamszl Hkmet tarafndan teyit edilmitir. Ancak, dzenleyici ereveye ramen, kamu otoriteleri elektrik ve doal gaz piyasalar ile ksmen telekomnikasyon ve bata demiryolu olmak zere ulatrma gibi baz kilit alanlarda fiyatlar belirlemeye devam etme eilimindedir. Temel hizmetlerin serbestletirilmesi nemli lde salanm olup, bu durum enerji sektrndeki baz baarl zelletirme faaliyetlerine zemin hazrlamtr. Trkiye, daha zorlu koullarn olduu kriz ortamnda zelletirme almalarn srdrmtr. 2008de 4,4 milyar avro ( GSYHnin % 1i) olan zelletirme tutar, 2009 ylnda 1,6 milyar avro (GSYHnin % 0,4) seviyesine gerilemitir. 2009 ylnda 106 ilem tamamlanmtr. Devam eden balca zelletirmeler arasnda, 52 kk-lekli hidroelektrik santralinin iletim haklar ile drt adet eker fabrikasnn ve 13 blge ile limanda elektrik datmnn zelletirilmesi bulunmaktadr. Sonu olarak, piyasa glerinin etkileiminin iyiletirilmesi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Olumsuz d koullar sebebiyle bir miktar yavalama yaanmasna ramen zelletirme almalar ilerlemitir. Pazara giri ve k 2009 ylnda ekonomik koullar pazara giri ve kta olduka etkili olmutur. Yeni kurulan firma says % 10 orannda azalm, kapanan firma says ise % 8,5 orannda artmtr. Deniz tamacl, sivil havaclk, havaalan yer hizmetleri, karayolu tamacl, radyo ve TV yayncl, enerji, muhasebecilik ve eitim de dahil olmak zere, eitli alanlarda yabanc yatrmclar hl baz kstlamalarla karlamaktadr. Lisans verme sreleri nispeten uzundur. rnein, bir antrepo kurmak iin, lisans ve izin alnmas, gerekli bildirimlerin ve teftilerin tamamlanmas ve altyap balantlarnn yaptrlmas da dahil, 25 farkl ilem gerekmektedir. Bir

TR

41

TR

iletmeyi kapatmak ortalama 3,3 yl gerektirdii iin pazardan kta glkler bulunmaktadr. Ayrca, alacakllar iflas eden irketlerden alacaklarnn yalnzca bete birini tahsil edebilmektedir. Sonu olarak, pazardan k ilemleri nispeten daha zordur. Kriz yeni kurulan firma saysn olumsuz etkilemitir. Hukuk sistemi Trkiye, piyasa ekonomisine ilikin hukuki ereveyi byk lde oluturmu olup, mevzuatn daha fazla uygulanmasn salamaldr. Mlkiyet haklar da dahil olmak zere, yeterince iyi ileyen bir hukuk sistemi birka yldr mevcuttur. Trkiyede bir tanmazn tapuya tescil edilmesi alt ilem gerektirmekte ve alt gn srmektedir. Ticari szlemelerin uygulanmas ortalama 35 ilem ve 420 gn olmak zere uzun bir sre gerektirmektedir. Ticaret mahkemeleri hkimlerinin ihtisaslama dzeyi yetersiz olup, bu durum davalarn uzamasna yol amaktadr. Bilirkii sistemi, genel kaliteyi ykseltmeksizin, paralel bir yarg sistemi ilevi grmeyi srdrmektedir. Uyumazlklarn mahkemeye intikal etmeden zm mekanizmalarnn kullanlmas hl dktr. Sonu olarak hukuk sistemi, zellikle yarglama usulleri, uygulamada sorunlara neden olmakta ve daha iyi bir i ortamnn salanmasna engel oluturmaktadr. Mali sektrdeki geliim Bankaclk sektr, byk lde daha nceki yllarda dzenleyici ve denetleyici erevede yaplan nemli iyiletirmelere bal olarak, kresel mali krize diren gstermitir. Mali sektrn risk oranlar gl olmaya devam etmitir. Sektr, Merkez Bankasnn likidite tedbirlerinden ve kredi snflandrma ve demesine ilikin kolaylklardan faydalanmtr. Kriz ortamnda, bankalarn yksek sermaye yeterlilik oranlarn muhafaza etmesi ve kredi verilmesinin teviki amacyla, kredilerin yeniden yaplandrlmas koullar geici olarak kolaylatrlm ve yeni kredilere ilikin genel koullar geici olarak kaldrlmtr. Bu tedbirler, AB mevzuat uyarnca % 12 olmas gereken sermaye yeterlilik orannn, 2010 banda neredeyse % 20 dzeyine kmasna yardmc olmutur. 2009 yl sonunda yaklak en yksek % 6 seviyesinde olan geri dnmeyen krediler, 2010 ortasnda yaklak % 5 seviyesine gerilemi ve dzenleyici otorite tarafndan yaplan stres testleri, sektrn salam olduunu gstermitir. Mali sektrn en byk ksmn oluturmakta olan bankaclk sektrnn toplam mali sektr ierisindeki pay % 78e ykselmitir. Sigortaclk sektrnn bykl, kk bir artla % 3e ykselmi olup, yatrm fonlarnn byklne edeer duruma gelmitir. Yurtii zel bankalarn toplam varlklar ierisindeki pay % 32,5 dzeyinde kalm, yabanc bankalarn pay ise, bankaclk sektr varlklarnn % 20sini oluturan yabanclarn borsadaki yatrmlar da hesaba katldnda, % 39,5e ulamtr. stanbul Menkul Kymetler Borsas, 2009 yl boyunca nemli lde ykselmi, menkul kymetler piyasasnn toplam kapitalizasyonu neredeyse ikiye katlanarak, 2008de GSYHnin % 19u iken, 2009da GSYHnin % 37sine ve 2010 ortas itibaryla GSYHnin % 40na ykselmitir. Bankaclk sektrndeki younlama genel olarak sabit kalm ve ilk be ve ilk on bankann sektrdeki pay srasyla % 60 ve % 80 olarak gereklemitir. Bununla birlikte, artan tketici ve yatrmc gveni ve dk faiz oranlarnn etkisiyle hzla artan kredi bymesine ilikin olarak, dzenleyici otoritelerin ihtiyatl olmalar gerekmektedir. Sonu olarak, mali sektr, zorlu kriz artlarnda, daha nce yaplan reformlar sayesinde diren gstermitir. 3.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi leyen bir piyasa ekonomisinin varl Gl i talep, ekonomik daralmann ardndan hzl bir ekonomik toparlanma yaanmasn salamakta ve bu durum ekonominin oklara kar artan dayanklln gstermektedir. Bununla birlikte, sz konusu talep ayn zamanda cari ilemler an artrmakta, bu da Trk ekonomisine

TR

42

TR

ilikin kalc dengesizliklerin geri geldiine iaret etmektedir. Ekonomideki toparlanma devam ederken, reel faiz oranlarndaki keskin d, Trkiyenin kronik yapsal sorunlarnn giderilebilmesi asndan gerekli yapsal reformlarn gerekletirilebilmesi iin altn bir frsat sunmaktadr. Bununla birlikte, yksek durgunluk ve verimlilik artnn yeterince geni tabana yaylmam olmas sebebiyle, Trkiyedeki potansiyel byme dmektedir. Sonu olarak, kriz, piyasa mekanizmalarnn ileyiini tehlikeye atmamtr. Beeri ve fiziki sermaye Dokuzuncu Kalknma Plannn (2007-2013) nemli elerinden biri olan eitim reformu program yrrle konulmutur. Sz konusu program, eitim, modernizasyon ve reforma ynelik olarak, eitimin talebi karlayabilirliini artrmak ve eitim sistemini gelitirmek olmak zere, iki nemli ncelik ortaya koymaktadr. 2010 ylnda sorunlar belirginliini srdrmektedir. Baz ilerlemelere ve en st seviyedeki rencilerin gsterdii yksek performansa ramen, Trk rencilerin byk ounluu temel beceriler ve problem zme alanlarnda en dk yeterlilik seviyesindedirler. Yksekretime katlm, uluslararas standartlara gre halen dk seviyede seyretmektedir. 20-24 ya aras genlerin ortalama % 44 niversiteye gitmekte olup, bu oran 2006ya gre 8 puan daha yksektir; 2006 ylnda okul andaki ocuklarn % 10u ilkretimi tamamlayamazken bu oran gnmzde % 1,5e gerilemitir. Sonu olarak, eitim harcamalarndaki art ve reformlarn belirgin pozitif etkilerine ramen bu alanda nemli sorunlar mevcudiyetini srdrmektedir. Kriz sresince yatrmlar azalm ve 2009 ylnda gayrisafi sabit sermaye oluumu % 3 orannda gerileyerek, GSYHnin yaklak % 20si seviyesine dmtr. Bununla birlikte, 2010 ylnn ilk yarsnda yatrmlardaki art % 22 seviyesinde gereklemitir. zel sermaye oluumu ise nominal GSYHnin % 15i civarndadr. Elektrik sektrndeki zelletirilmeler neticesinde 2009 ylnda grece yksek kalan dorudan yabanc sermaye girii, 2010 ylnn ilk yarsnda bir nceki yla kyasla yaklak % 20 orannda d gstermitir. Ayn zamanda dorudan yabanc yatrmlarn kompozisyonu iyilemi olup, bunlarn drtte nden fazlas altyap hizmetleri ve imalat sektrnde younlamtr. Kamu finansmannn iyiletirilmesi ihtiyac ve daha az ncelikli konularda yaplan harcamalar ksmakta baarsz olunmas, uzun yllardr altyap yatrmlarnda aksamalara yol amtr. Yetersiz altyap, ekonomik aktiviteyi artan ekilde olumsuz etkilemektedir. 2009 ve 2010 yllarnda bata karayolu ve petrol boru hatt projeleri olmak zere altyap yatrmlarnda bir miktar ilerleme kaydedilmi olmasna ramen zellikle enerji arz alanndaki yetersiz altyap olanaklar ekonomik toparlanma asndan engelleyici bir faktr olarak ne kmaktadr. Toplam elektrik tketimi art son birka ylda ortalama % 7 civarnda gereklemi ve gecikmeli de olsa ilave enerji retim kapasitesi yaratlmtr. Hkmet, 2010 yl Ar-Ge harcamalarn GSYHnin % 2sine karmay hedeflemi olmakla birlikte, halihazrda GSYHnin % 1,4 seviyesindedir. Genel olarak lkenin beeri ve fiziki sermayesinin gelitirilmesi hususunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Sektr ve iletme yaps
Dzenleyici ve denetleyici kurumlarn bamszl byk lde korunmutur. Piyasalarn serbestletirilmesine ilikin olarak, enerji sektrndeki fiyat mekanizmalarnda baz ilerlemeler kaydedilirken, tarm sektrnde bir gelime olmamtr. Ekonomideki yavalamaya bal olarak, tarm sektrnden hizmet ve sanayi sektrlerine olan kayma geici olarak tersine dnmtr. Aralk 2008Aralk 2009 dneminde, tarmn toplam istihdam iindeki pay % 23,7den % 24,7ye ykselmitir. Hizmet sektrnn toplam istihdamdaki pay ise % 50de sabit kalmtr. Dier taraftan, hem sanayi hem de inaat sektrlerinin toplam istihdamdaki grece paylarnda toplam % 1,5 orannda d yaanmtr. Kk ve Orta Boy letmelere (KOB) ilikin verilerin kalitesi ve yaymlanma skl hl yetersizdir. KOBlerin finansmana eriimlerini iyiletirmek iin birok yeni tedbir alnmtr. Bununla birlikte, KOBlerin toplam bankaclk sektr kredileri iindeki pay 2008 sonunda % 23

TR

43

TR

iken, Aralk 2009da % 21,4e dmtr. Krizin KOBlerin finansman zerindeki etkisinin hafifletilmesi amacyla, destek paketlerinin bir paras olarak, KOBler iin yeni bir gvence fonu oluturulmutur. Ancak, 31 Mart 2010 tarihine kadar sadece yedi adet KOB kredi garantisi destei alm olup, tahsis edilen 500 milyon avrodan yeterli lde faydalanlmamtr. Vergi ve harcama politikalarndaki ve hukukun etkili biimde uygulanmasndaki zayflklar nedeniyle gelien byk kayt d sektr, nemli bir sorun olarak mevcudiyetini srdrmektedir. Trkiye, bundan dolay, kayt d ekonomiyle mcadele etmek iin 2009 ylnda kapsaml bir eylem plan kabul etmitir. Sonu olarak, kriz ekonomik faaliyetlerdeki yapsal deiiklikleri yavalatm, hatta tersine evirmitir. Trk Hkmetinin birok yeni giriimine ramen, ekonomik kriz KOBlerin finansman kaynaklarna eriimini gletirmitir.

Devletin rekabet edebilirlik zerindeki etkisi

Devlet destekleri konusunda somut bir ilerleme kaydedilmemitir. Karar alma srecindeki effafln yetersiz olmaya devam etmesi nedeniyle, alnan mnferit kararlarn gerekesinin ve tutarllnn deerlendirilmesi hl gtr. Buna ilaveten, farkl mali destek paketlerinin aklanmas sonrasnda, devlet desteklerinin bykl ve baz kilit sektrler asndan nemi ciddi ekilde artmtr. Trk Ticaret Kanununun kabul bir kez daha ertelenmitir. Rekabetin bozulmasnn azaltlmas amacyla devlet desteklerinin ve destekleyici politikalarn effaf biimde izlenmesini salayan mekanizmann bulunmamas, ekonomideki rekabet ve rekabet edebilirlik zerinde olumsuz etkiler yaratmaya devam etmektedir. Kamu almlar politikas, dzenleyici yasal ereveye getirilen istisnalarla zayflatlmaya devam etmitir. Sonu olarak, rekabet ve rekabet edebilirlik zerinde olumsuz etkiler yaratm olabilen devlet mdahaleleri effaflktan yoksun olmay srdrmektedir.

AB ile ekonomik btnleme

Mal ve hizmet ihracatnn toplam deerinin GSYHye oran olarak hesaplanan Trk ekonomisinin akl, 2008 ylnda % 52,2 iken, byk lde dnya ticaretindeki krizden kaynaklanan daralma sebebiyle, 2009 yl sonunda % 47,5e gerilemitir. Trkiyenin toplam ticaretinde ABnin pay 2008de % 41,4 iken, bu oran 2009 ylnda % 42,6ya ykselmitir. 2008 ylnda % 48 olan ABnin Trkiyenin toplam ihracatndaki pay ise 2009da % 46ya gerilemitir. Trkiyenin ticaretinde ABnin pay, emtia fiyatlarndaki deiiklikler ve kur hareketleri gibi birok faktre bal olarak yldan yla kk deiiklikler gsterirken, ABnin toplam ihracattaki paynn d byk lde AB tarafndaki talep daralmasndan kaynaklanmaktadr. Bu dnemde Trkiye ihracat kanallarn dier blgelere doru eitlendirme imkan bulmutur. Trkiyenin toplam ihracat iinde Afrika ve Ortadou lkelerinin pay 2008de % 10 iken, 2009 ylnda % 20ye ykselmitir. AB lkelerinden Trkiyeye dorudan yabanc yatrm girii ok nemli boyutlarda olmaya devam etmitir. 2008 ylnda % 75 olan toplam dorudan yabanc yatrmlar ierisinde ABnin pay, 2009 ylnda % 80e ykselmi olup, bu durum Trkiye ile AB arasndaki karlkl ekonomik bamlla iaret etmektedir. Sonu olarak, AB ile ticari ve ekonomik btnleme yksek seviyelerde seyretmeye devam etmitir. Trkiye ticaretini yeni piyasalara ynelerek eitlendirebilme imkan bulmu ve bu suretle krizin etkilerini ksmen hafifletmitir. 2010 ylnn ilk yarsnda nominal dviz kurunun deerlenmesi ynnde bask olumaya balad gzlenmitir. Temmuz 2010a gelindiinde, Trk liras, % 50 ABD dolar ve % 50 avrodan oluan bir dviz sepeti karsnda nominal bazda % 5 deer kazanmtr. Hem retici hem tketici fiyatlarndaki gelimeler dikkate alndnda ise, Trk liras reel efektif bazda % 8 orannda deerlenmitir. Sonu olarak standart gstergeler Trkiyenin ihracatta rekabet edebilirliinin artmadna iaret etmektedir.

4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE

Bu blmde, Trkiyenin yelik ykmllklerini stlenebilme yetenei incelenmektedir. Bu ykmllkler, Antlamalar, ikincil mevzuat ve Birliin politikalarndan meydana gelen AB mktesebatndan olumaktadr. Trkiyenin mktesebat uygulamaya ilikin idari kapasitesi de
44

TR

TR

deerlendirilmektedir. Bu deerlendirme, 33 mktesebat fasl bakmndan yaplmtr. Her blmde, Komisyonun deerlendirmesi, Rapor dneminde kaydedilen ilerlemeyi iermekte ve lkenin genel hazrlk dzeyini zetlemektedir.

4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam Mallarn serbest dolamna uygulanan genel ilkelere uyum bakmndan ilerleme kaydedilmemitir. D ticarette standardizasyon mevzuat, 2010 ylnda, ithalatta uygunluk deerlendirmesine tabi olan rnlerin listesinde ok kk bir oranda azaltma yapmtr. ABye ye olmayan lkelerden gelen ve ABde serbest dolamda olan mallara ynelik olarak 2009 ylndan beri uygulanmakta olan kstlamalar 2010 ylnda da kaldrlmamtr. Bu mallar, gmrklerde belge zerinden ve gerekli grldnde fiziksel kontrollerle hl uygunluk deerlendirme ilemlerine tabi tutulmaktadr ve bunun sonucunda Trk piyasasna girileri gecikmekte ve baz durumlarda da engellenmektedir. Ticarette teknik engeller, ilalarda olduu gibi, baz alanlarda artmtr. Beeri ilalarn tescili iin iyi imalat uygulamas sertifikas bulundurulmasn gerekli klan yeni uygulama, tescil ilemleri srasnda uzun gecikmelere neden olarak, bu rnlerin Avrupadan ithalatna fiili bir yasak tekil etmitir. Tekstil ve hazr giyim rnlerinin ithali iin tescil belgesi alnmasn ngren uygulama hl yrrlktedir. Karlkl tanma ilkesi henz Trk hukuk sistemine aktarlmam olduundan dzenlenmemi alanda mallarn serbest dolam kstlanmaktadr. Eski, yenilenmi veya defolu kabul edilen mallar, ikinci el motorlu aralar ve alkoll iecekler iin ithalatta lisans uygulamas hl devam etmektedir. Ayrca, bakr hurdas ihracat da lisansa balanm olup, bu da gmrk birlii hkmlerine aykr olarak ihracatta bir yasaklama oluturmaktadr. Yatay tedbirlerle ilgili olarak, standardizasyon konusunda daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Rapor dneminde Trk Standartlar Enstits (TSE), Avrupa standartlarn kabul etmeye devam etmitir. TSE, bugne kadar, Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesinin (CENELEC) toplam 16.194 standardn kabul etmitir. Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Enstitsnn (ETSI) standartlarna uyum, yaklak 350 standartta kalmtr. Avrupa standartlarna genel uyum oran bu yl % 99,7ye ulamtr. TSEde 67 operasyonel ayna komite almas, geen seneki operasyonel ayna komite saysnn 86 olduu gz nnde tutulduunda, gnll standardizasyon etkinliklerine olan ilginin azaldn ortaya koymaktadr. TSEnin, CEN/CENELECe tam yelik iin gerekli koular karlayacak yeni yaplanmasn dzenleyen kanun deiiklii henz kabul edilmemitir. Uygunluk deerlendirmesine ilikin olarak, onaylanm kurulular konusunda daha fazla ilerleme salanmtr. 2009da 12 adet onaylanm kuruluu olan Trkiyenin, hlihazrda oyuncaklar, kiisel koruyucu donanm, asansrler, scak su kazanlar, gaz yakan aletler, yap malzemeleri (imento), basnl kaplar, basnl ekipman, tbbi cihazlar, gezi tekneleri ve makineleri kapsayan 14 adet onaylanm kuruluu bulunmaktadr. Akreditasyon konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. TRKAK (Trk Akreditasyon Kurumu) ayn zamanda iyi laboratuvar uygulamalarnn izlenmesinden sorumlu otoritedir. TRKAKn gerekletirdii akreditasyon says geen yla gre % 17lik bir art gstererek 465e ykselmitir. TRKAKn, Avrupa Akreditasyon birliinin (EA) bir yesi olmasna ve 7 adet ok tarafl EA anlamasn imzalamasna ramen, yapsnn Avrupa akreditasyon sistemiyle daha fazla uyumlatrlmasn amalayan kanun deiiklii henz kabul edilmemitir. Yasal metroloji konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sanayi ve Ticaret Bakanl, otomatik olmayan tart aletleri, ller ve l aletlerinin tip onaylar, muayene ve metrolojik kontrol yntemleri ve uluslararas l birimleri sistemi ve hazr ambalajl rnlerin nominal miktar

TR

45

TR

konularnda yeni ve deiiklik getiren mevzuat karmtr. Daha fazla uyumlatrma salanmas ynnde ilerleme kaydedilmi olmakla birlikte, lm Aletleri Direktifinin tam olarak uygulanmas henz gerekletirilememitir. Piyasa gzetimi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. D Ticaret Mstearl piyasa gzetim raporlar ve bildirimleri iin bir ortak ablon getiren bir ynetmelik yaymlamtr. Ulusal Piyasa Gzetimi ve Denetimi Strateji Belgesi (2010-2012) kabul edilmitir. Sanayi ve Ticaret Bakanl ve Tarm ve Kyileri Bakanl piyasa gzetim ve denetim faaliyetlerinin kurumsal veheleriyle ilgili bir ynetmelik karmtr. Mstearln 2009daki piyasa gzetim faaliyetleri hakkndaki raporu, baz otoriteler temel verilere ilikin katk salayamam olsa da, karlatrlabilir gzetim verilerinin sistematik olarak toplanmasna ynelik nemli bir adm oluturmaktadr. Sivil amal patlayclar, deterjanlar, makineler ve genel olarak dzenlenmemi alanda yer alanlar gibi baz rn kategorilerine daha fazla odaklanlmas gerekiyorsa da, piyasa gzetimi faaliyetleri artmaya devam etmitir. Piyasa gzetimine ayrlan mali kaynaklar ve insan kaynaklar yetersizdir; zellikle daha fazla tam zamanl uzmanlam denetiye ihtiya bulunmaktadr. Kstl piyasa gzetimi btelerinden en iyi ekilde faydalanlmasn salayacak uygun risk deerlendirmesi ve rnekleme yntemlerinin kullanm ve gerekletirilen eylemlerin etkinliinin deerlendirilmesi snrl olmaya devam etmektedir. Kazalar ve yaralanmalar rnler ile ilikilendirecek bir veri taban mevcut deildir. Piyasa gzetiminin grnrl dk seviyede olmaya devam etmektedir. Gzetimden sorumlu kurumlar iindeki ve bunlar arasndaki koordinasyon, bilgi teknolojilerinin kullanm da dhil, hl yetersizdir. Paydalar, piyasa gzetimi faaliyetlerinden ve tedbirlerinden dzenli olarak haberdar edilmemektedir ve bunlarn piyasa gzetimine genel katlm zayf kalmaya devam etmektedir. zellikle tketici rgtlerinin, teknik mevzuat daha iyi anlayabilmeleri ve ikyet mekanizmalarn daha etkili bir biimde kullanabilmeleri iin desteklenmeleri gerekmektedir. 2001 ylna ait Genel rn Gvenlii Direktifine hl tam uyum salanmamtr. rnlerin piyasaya arzyla ilgili akreditasyon ve piyasa gzetimi gereklerini belirleyen 765/2008 sayl Tzn, snr kontrolyle ilgili hkmleri de dhil olmak zere, tam ve sistematik biimde uygulanmas hl salanmamtr. Yatay tedbirlerin uyumu ileri seviyededir. Ancak, piyasa gzetiminin etkin bir biimde salanmas ve standardizasyon ve akreditasyon konularnda mevzuatta yaplacak nihai deiikliklerin kabul henz gerekletirilememitir. Ayrca, rnlerin piyasaya arzna ilikin yeni yasal ereve, piyasa gzetimi, uygunluk deerlendirme prosedrleri, CE iaretlemesi ve akreditasyon alanlarnda kabul edilmeyi beklemektedir. Eski yaklam erevesindeki AB mktesebatna ilikin olarak daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Sanayi ve Ticaret Bakanl motorlu aralarn tip onay ve motorlu ara ve traktr emisyonlar hakknda eitli ynetmelikler karmtr. Sanayi ve Ticaret Bakanl, ilgili AT Direktifini i hukuka aktarmak amacyla, motorlu aralarn yeniden kullanlabilirlii, geri dntrlebilirlii ve geri kazanlabilirlii hakknda bir tip onay ynetmelii karmtr. Bakanlk, yayalarn ve tehlikeye ak dier karayolu kullanclarnn korunmas hakknda motorlu aralarn tip onay hakkndaki AT Tznn i hukuka aktarlmas amacyla bir ynetmelik ve uygulama teblii karmtr. Salk Bakanl beeri tbbi rnler ambalaj ve etiketleme ynetmeliinde deiiklik yaplmasna ilikin bir ynetmelik karmtr. Ayn bakanlk beeri tbbi rnlerin fiyatlandrlmas hakkndaki tebliin baz maddelerinde deiiklik yapan bir tebli yaymlam ve klinik aratrmalara ilikin hkmler kabul etmitir. Veri mnhasriyeti sorunu devam etmektedir ve 1 Ocak 2005 tarihinden nce ruhsatlandrma bavurusu yaplan jenerik ilalar iin ruhsatlandrma sistemi mevcudiyetini srdrmektedir. Trkiye bu alandaki gmrk birlii ykmllklerini ihlal etmeye devam etmektedir. evre ve Orman Bakanl, iyi laboratuvar uygulamalar hakknda, kimyasallar sektr iin byk nem tayan bir ynetmelik karmtr. Alkoll ikilerin ithalinde uygulanan koullar klfetli olmaya devam etmektedir. Ttn ve Alkol Piyasas Dzenleme Kurulu, ithalat lisans uygulamas kaldrlmadan nce olduu

TR

46

TR

gibi, ayn belgeleri talep etmeyi srdrmektedir. Tarm ve Kyileri Bakanlndan kontrol sertifikas almak iin talep edilen belgeler de klfetli olmaya devam etmektedir. Eski yaklam alanndaki AB mktesebatna uyum ileri seviyededir, fakat srecin tamamlanmas iin daha fazla aba gsterilmesi gerekmektedir. Yeni yaklam erevesindeki rn mevzuatnda uyum durumu halihazrda ileri dzeydedir. Bu alanda snrl dzeyde ilave ilerleme kaydedilmitir. Bayndrlk ve skn Bakanl onaylanm kurululara uygulanacak kriterlere ve yap malzemelerinin sahip olmas gereken teknik zelliklere ilikin mevzuat karmtr. Ayn bakanlk, yap malzemeleri alanndaki 188 zorunlu standard kaldrmtr. 22 standart kapsamna giren rnler iin sertifika beyan zorunluluu da Trk Standartlar Enstits tarafndan kaldrlmtr. Salk Bakanl, tbbi cihazlarla ilgili bir uyar sisteminin esas ve usullerini belirleyen bir tebli yaymlamtr. Usule ilikin tedbirlerle ilgili ilerleme kaydedilmemitir. D Ticaret Mstearl, 765/2008 sayl Tzn hkmlerini, sz konusu Tzk henz Trk mevzuatna aktarlmam olmakla beraber, AB piyasasna giren rnlerin kontrolnde uygulamaya devam etmitir. Kltrel mallar ve ateli silahlarla ilgili ilerleme kaydedilmemitir. Dzenlenmemi alanda ilerleme kaydedilmemitir. Karlkl tanma ilkesi ticaretle ilgili mevzuata henz aktarlmamtr. Bayndrlk ve skn Bakanl Temmuz 2010dan itibaren uygulanmak zere, dzenlenmemi alandaki tm yap malzemelerine G iareti ilitirilmesine ilikin uygunluk deerlendirmesi prosedr getiren bir ynetmelik karmtr. Bu ynetmelik, TSE markas (Trk Standartlar Enstits kalite markas) tayan rnlere avantaj salamaktadr. Bu amala uygunluk deerlendirme kurulular grevlendirilmitir. ABde serbest dolamda bulunan ve Trkiyeye yeniden ihra edilenler de dhil, ABye ye olmayan lkeler meneli rnlerle ilgili hkmler gzden geirilmemitir. Bu yap malzemelerinin Trkiyede hl uygunluk deerlendirmesi kontrollerinden gemesi gerekecektir. Trkiye, AB-Trkiye Ortaklk Konseyinin 2/97 sayl Karar Ek 2de saylan ticaretin nndeki teknik engellerin kaldrlmasna ynelik AB mevzuatn hl i hukukuna tam olarak aktarmamtr. Ayrca Trkiye, 1997den sonra kabul edilen AB mktesebatn yanstan, bu Kararn Ekinde yaplacak gncellemeyi hl kabul etmemitir. Mallarn Serbest Dolam 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr.

Sonu Bu faslda snrl ilerleme kaydedilmitir. Mevzuat uyumu olduka ileri seviyede olmasna ramen rnlerin piyasaya arzna ilikin yeni mevzuat erevesinin Trk hukuk dzenine aktarlmas ve mktesebatn gereklerinin tam olarak dhil edilmesi gerekmektedir. Ticarette teknik engeller hl mallarn serbest dolamn kstlamaktadr ve ilalar ve yap malzemeleri gibi alanlarda yeni engeller getirilmitir. Piyasa gzetimi sistemindeki yetersizlikler mevcudiyetini srdrmektedir. Karlkl tanma ilkesi Trkiyenin ticarete ilikin mevzuatna hl aktarlmamtr ve ilalarla ilgili veri mnhasriyeti sorunu zme kavuturulmamtr. Trkiyenin, 2/97 sayl Karar Ek 2nin gncellenmesi de dhil olmak zere AB-Trkiye Gmrk Birlii hakkndaki 1/95 sayl Karar tam olarak uygulamas, mevcudiyetini srdren

TR

47

TR

ithalat ve ihracat lisans uygulamalarn ve zellikle motorlu aralar olmak zere kullanlm rnlerin ithalatndaki kstlamalar kaldrmas gerekmektedir.
4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam
gc piyasasna eriim konusunda, Trkiye, Yabanclarn alma zinleri Hakknda Kanunu, belirli bir meslekte alan yabanclarn bir yla kadar sreli alma izni kullanabilmesini mmkn klacak ekilde deitirmitir. Yabanclarn alma zinleri Hakkndaki Kanunun Uygulama Ynetmelii de deitirilmitir. Yeni ynetmelik, Trkiye Avrupa Birlii Mali birlii Programlar kapsamnda yrtlen projelerde grevlendirilen yabanc uzmanlarn, grevleri sresince alma izni almalarna gerek bulunmadn aka belirtmektedir. Ancak, Yabanclarn alma zinleri Hakknda Kanun ile ilgili geni kapsaml bir reform almas 2007den beri TBMMde beklemektedir. Trkiyenin, Avrupa stihdam Hizmetleri Ana (EURES) katlmyla ilgili olarak, Trkiye Kurumunun (KUR) bilgi teknolojileri (BT) altyapsnn, elektronik hizmetlerinin ve personel kapasitesinin gelitirilmesi gerekmektedir. Sosyal Gvenlik Kurumu, sosyal gvenlik sistemlerinin koordinasyonunu salamaya ynelik kapasitesini artrmak amacyla uzman destei ve eitim almaya devam etmektedir. Avrupa Salk Sigortas Kart ile ilgili gelime kaydedilmemitir. Sonu ilerin serbest dolam alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Uyum erken aamadadr.

4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi kurma hakk ve hizmet sunma serbestisi alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. AB mktesebatna uyuma ilikin kapsaml strateji hazrlanmas almalar srdrlmektedir. kurma hakk konusunda hl orantsz koullar mevcuttur. Snr tesi hizmet sunma serbestisi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. AB mktesebatna uygun olmayan kayt, lisans ya da izin koullar hl mevcuttur. Bir ye lkede yerleik bulunan hizmet sunucular, alma ve oturma izni alabilmek iin bu tr koullara tbidirler. Hizmetler Direktifine uyum salanmas amacyla herhangi bir yasal ya da dzenleyici adm atlmamtr. Profesyonel turist rehberlerine ilikin ynetmelik deiiklii ve ziraat ve gemi mhendislerine ilikin ticaret odas dzenlemeleri, AB mktesebatna uygun olmayan vatandalk artnn uygulandn gstermitir. Snr tesi hizmet sunma serbestisinden yararlanmann nndeki engelleri belirlemeye ynelik sistematik bir yap henz oluturulmamtr. Hizmetler Direktifinin uygulanmas alannda koordinatr kurum olan Sanayi ve Ticaret Bakanl, hizmet sunma konusunda Tek Bavuru Noktas oluturulmasna ynelik almalara balamtr. Posta hizmetleri konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Posta Kanunu tasla hl yasalamamtr. Muhasebe sisteminin hl effaf deildir. Yasal tekel hl devam etmektedir ve bamsz dzenleyici otorite henz kurulmamtr. Mesleki yeterliliklerin karlkl tannmas konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Anayasa Mahkemesinin bir kararyla, Hemirelik Kanununda kadnlara atf yapan kalan hkmler iptal edilmitir. Otomatik tanmaya tabi dzenlenmi meslekler iin asgari eitim koullarn belirleyen ynetmelik deitirilmitir. Ancak, mesleki yeterliliklerin tannmas hl

TR

48

TR

akademik yeterliliklerin tannmasndan ayrlmamtr. Baz dzenlenmi meslekler hl karlkl tanmaya tabidir. Vatandalk ve dil koullar mevcudiyetini srdrmektedir. Kurma Hakk ve Hizmet Sunma Serbestisi 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Genel olarak, bu fasldaki uyum erken aamadadr. kurma hakk, snr tesi hizmet sunma serbestisi ve posta hizmetleri konularnda ilerleme kaydedilmemitir. Mesleki yeterliliklerin karlkl tannmas konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. 4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam Rapor dneminde sermaye hareketleri ve demeler konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiyenin, mevzuatn AB mktesebatyla uyumlu hale getirme konusunda nemli ilerleme kaydetmesi gerekmektedir. Yabanclarn tanmaz edinmesini dzenleyen yasal ereve, Avrupa Birliinin leyiine Dair Antlamann 63. maddesiyle hl uyumsuzdur. Trkiyenin, hl yabanclarn tanmaz edinmesinde AB mktesebatna uygun kademeli bir serbestletirmenin ngrld bir eylem plan sunmas ve bu fasldaki katlm mzakerelerinin anahtar unsuru olan kademeli serbestletirme ynnde ilerleme saladn gstermesi gerekmektedir. Bu alandaki nceliklerden biri olan, AB kaynakl dorudan yabanc yatrmlar zerindeki kstlamalarn kaldrlmas ynnde ilerleme kaydedilmemitir. Sektrel kstlamalar, rnein enerji, tamaclk, eitim, radyo ve televizyon yayncl alanlarnda mevcudiyetini srdrmektedir. Bu alanlarda yabanclarn katlmna ilikin limiti artran kanun tasla TBMM gndemindedir. Sermaye hareketleri ve demeler konusunda Trkiyenin genel hazrlk dzeyi snrldr. Trkiyenin demeler sistemine ilikin mevzuatn AB mktesebatyla daha fazla uyumlatrmas ynnde ilerleme kaydedilmemitir. Merkez Bankas, banka transferlerinde uluslararas banka hesap numaralarnn (IBAN) kullanmna ilikin tebliini, eer alcnn IBAN bilinmiyorsa uygulamada IBANn kullanm opsiyonel olacak ekilde revize etmitir. Yeni demeler sistemine ilikin, AB mktesebatyla uyumlu kanun hl kabul edilmemitir. demeler sistemine ilikin genel hazr olma dzeyi tam deildir. Kara parann aklanmas ile mcadele konusunda AB mktesebatyla uyum salanmas ynnde ilerleme kaydedilmitir. 2006 ylnda kabul edilen Su Gelirlerinin Aklanmasnn nlemesi Hakkndaki Kanunun ve bu fasldaki katlm mzakereleri iin anahtar unsur olan 2008 yl eylem plannn uygulanmas amacyla bir dizi ynetmelik kabul edilmitir. Gerek kiiler, tzel kiiler, tzel kiilii olmayan teekkller de dhil olmak zere, mterinin kimlik tespitine ve elektronik transferlere ilikin ayrntl hkmler getiren bir ynetmelik karlmtr. Kabul edilen dier bir ynetmelik, ykmllerin mterinin tannmas asndan basitletirilmi tedbirler alabilmelerini salamaktadr. Maliye Bakanl, bu ynetmelik kapsamna giren uygulama tedbirlerine ve ilem trlerine karar verme yetkisine sahiptir.
49

TR

TR

Mali Eylem Grev Gc (FATF), on kilit ve ana tavsiyenin dokuzu asndan grlen eksiklikler nedeniyle, hedeflenen incelemeye tabi 25 lke arasna Trkiyeyi dhil etmitir. FATF, ubat 2010daki genel kurulunda, Trkiyeyi de ieren Kara parann aklanmasnn nlenmesi/Terrizmin finansman ile mcadele (AML/CFT) konusunda kresel uyumun iyiletirilmesi: Devam eden sre balkl bir liste yaymlamtr. Terrizmin finansmannn su olarak kabul edilmesi ve terristlerin malvarlnn tespit edilmesi ve dondurulmasna ilikin yeterli bir yasal ereve oluturulmas gibi alanlarda baz eksiklikler belirlenmitir. Trkiye, eksikliklerin giderilmesine ynelik tedbirlerin yer ald bir eylem plann FATFye sunmutur. Trkiye Mali Sular Aratrma Kurulu (MASAK), Hrvatistan, Bosna Hersek, Ukrayna, Japonya ve Norveteki muadilleri ile bilgi deiimi konusunda mutabakat zaptlar imzalamtr. Kara para aklanmas ihtimali olan pheli ilem bildirimi saysnda nemli bir art kaydedilmitir: MASAKa 2008de 4.924 bildirim rapor edilmi iken, 2009da 9.823 bildirim rapor edilmitir. Bildirimlerin ou, bankaclk sektrnden gelmektedir. Buna karlk, terrizmin finansman hakknda 2008de 228 olan pheli ilem bildirimi says, 2009da 49a dmtr. 2008de 42, 2009da 23 olayda kovuturma balatlm ve bunlarn 2008de 34, 2009da 15i mahkemede dava almasyla sonulanmtr. Mahkmiyet, msadere, el koyma ve varlklarn dondurulmas snrl olmaya devam etmektedir. Trkiye, 2008 ylnda kabul edilen Baz Varlklarn Milli Ekonomiye Kazandrlmas Hakknda Kanunu Aralk 2009a kadar uygulamtr. Bu Kanun kapsamnda yaplan pheli ilem bildirimlerine ilikin istatistik bulunmamaktadr. MASAK, ykmllere ynelik eitim programnda, Kanun ile ilgili spesifik derslere yer vermitir. MASAK, mfettiler, hkimler, savclar ve ykmller iin eitim faaliyetleri yrtmeye devam etmitir. MASAKn kapasitesinin glendirilmesi ve yargnn ve kolluk kuvvetlerinin eitiminin devam etmesi gerekmektedir. Trkiye, Avrupa Konseyinin Su Gelirlerinin Aklanmas, Aratrlmas, El Konmas ve Msaderesi ile Terrizmin Finansman Hakkndaki Szlemeyi (CETS 198) 2007 ylnda imzalam olmasna ramen henz onaylamamtr. Sonu Kara parann aklanmas ile mcadele konusunda AB mktesebatna uyum ynnde ilerleme kaydedilmitir, ancak, terrizmin finansman ile mcadeleye ynelik yasal ereve hl tamamlanmamtr. AB mktesebatna uyumun tam olmad, sermaye hareketleri ve demeler ile deme sistemleri konularnda ilerleme kaydedilmemitir. Yabanclarn tanmaz edinmesinin nnde hl engeller vardr. AB kaynakl dorudan yabanc yatrmlar zerindeki kstlamalar da dhil olmak zere, sektrel kstlamalar devam etmektedir. 4.5. Fasl 5: Kamu Almlar Genel ilkeler bakmndan ilerleme kaydedilmemitir. Yerli istekliler lehine % 15 fiyat avantajnn yaygn kullanm devam etmektedir. Yerli istekliler lehine hkm, 2009daki %18lik oranla karlatrldnda, eik deerin zerindeki toplam szleme bedelinin % 24ne uygulanmtr. stisnalar kapsamnda yaplan ihale szlemelerinin saysnda ve dorudan almlarda kayda deer bir art olmutur. Toplamda, ihale szlemelerinin % 28i ve toplam szleme deerinin % 12si Kamu hale Kanununda yer alan ihale usullerine tabi olmamtr. Alternatif ihale usullerinin kullanm skln azaltmak iin mevzuatn gzden geirilmesi gerekmektedir. Bu alandaki almalar, nispeten ileri dzeydedir. halelerin sonulandrlmas ile ilgili olarak baz ilerlemeler kaydedilmitir. effafln artrlmas ve yolsuzlukla mcadelenin glendirilmesi amacyla ubat 2010da kabul edilen

TR

50

TR

strateji, kamu almlaryla ilgili faaliyetlerde btnln gelitirilmesi ynnde atlan olumlu bir admdr. Kamu hale Kurumu, Ocak 2010da, idarelere danmanlk hizmeti salamak zere bir ar merkezi kurmutur. Mays 2010da, mal alm, hizmet alm ve yapm ileri ihalelerine ilikin kapsaml klavuzlar yaymlanmtr. Trkiyenin kamu ihale mevzuat, eitli alardan AB mktesebatyla farkllk gstermeye devam etmektedir. Trkiye, AB mktesebatna aykr olan istisnalar kaldrmam ve mevzuatn veya mevzuatnn kapsamn, bata su, enerji, ulatrma ve posta sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn almlar ile imtiyazlar ve kamu-zel ibirlii olmak zere daha uyumlu hale getirmemitir. Klasik sektrler ile su, enerji, ulatrma ve posta sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn almlar hl ayn kamu ihale usullerine tabidirler. Uyumlu bir yasal ereve olmamas nedeniyle, kamu-zel sektr ibirlii ve imtiyazlarn verilmesinde effaflk bulunmamaktadr. Bu konudaki almalar ok ileri dzeyde deildir. Trkiye, kamu ihaleleri alannda tam uyum salanmas yolunda nemli aamalar da ieren AB mevzuatna uyum stratejisini hazrlamtr. Stratejinin artk kabul edilmesi ve uygulanmas gerekmektedir.
Kamu hale Kurumu ve Devlet Planlama Tekilatnda gerekli idari kapasite bulunmaktadr. Maliye Bakanl politika oluturulmasn koordine etmektedir ve kanunla onaylanan uygulayc role sahiptir. Kamu ihaleleri alanndaki reformlarn daha iyi koordine edilmesi amacyla, 2009 ylnda Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl bnyesinde bir ad-hoc birim kurulmutur. Ancak, idari ve operasyonel kapasitenin daha fazla gelitirilmesi gerekmektedir. Piyasann ileyii ve dier paydalarla (idareler ve istekliler) rekabet birok sektrde yeterli seviyededir. Bu alandaki almalar ok ileri dzeydedir.

ikyetlerin incelenmesi Direktifine uyum ile ilgili olarak ilerleme kaydedilmemitir. Kamu hale Kurulu, bir karara varmak ve bunu internet sitesinde yaymlamak iin en fazla 20 takvim gnne sahiptir. Trkiyenin inceleme usullerine ilikin mevzuatn AB mktesebatyla uyumlu hale getirmesi ve idari kapasitesi ile uygulama mekanizmalarn glendirmesi gerekmektedir. Bu alandaki almalar nispeten ileri dzeydedir.
Sonu Bu faslda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kurumsal yap ve idari kapasite ileri dzeydedir. Takvime bal bir eylem plann da ieren taslak uyum stratejisinin kabul edilmesi gerekmektedir. Trkiye, bata su, enerji, ulatrma ve posta sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn almlar, imtiyazlar ve kamu-zel sektr ibirlii olmak zere mevzuatnn kapsamn AB mktesebatyla uyumlu hale getirmemitir.

4.6. Fasl 6: irketler Hukuku irketler hukuku alannda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Uzun sredir bekleyen Trk Ticaret Kanununun (TTK) ve Trk Ticaret Kanununun Yrrl ve Uygulama ekli Hakknda Kanunun kabul edilmesi ynnde bir ilerleme kaydedilmemitir. TTK kabul edilmeden irket bilgilerinin elektronik ortamda aklanmas ve bu bilgilere elektronik ortamda ulalmas mmkn deildir. irketlerin elektronik ortamda tescilleri de uygulamaya konmamtr. Dier kanun taslaklarnn kabul, TTKnn yrrle girmesine baldr. Sermaye Piyasas Kurulu (SPK), ar yoluyla ortaklk paylarnn toplanmas ilkelerine ilikin bir tebli yaymlamtr. zellikle, bir irketin kontrol kavram, menkul kymetlere ilikin mevzuatta ilk kez tanmlanmtr. Direktifle uyumlu olarak, teklif fiyatnn belirlenmesi, zorunlu teklifler, gnll teklifler ve kamunun aydnlatlmasna ilikin yeni kurallar getirilmitir.

TR

51

TR

SPK, effafl artrmak amacyla, birleme esaslarna ilikin tebliinde ilave deiiklikler yapmtr. Bir irketin, hisselerinin % 95 ya da daha fazlasna sahip olan dier bir irket tarafndan devralnmas durumunda basitletirilmi bir usul uygulanacaktr. Birlemelere ilikin kamuyu aydnlatma belgesinin elektronik olarak yaymlanmas gerekecektir. Trkiye, sermaye piyasasnda finansal raporlamaya ilikin kanununu deitirmitir. Bunun neticesinde irketler, yllk ve ara finansal raporlarn internet sitelerinde yaymlamak ve bunlar be yl sreyle kamuya ak tutmak zorundadrlar. Muhasebe konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu (TMSK), Uluslararas Muhasebe Standartlar (IAS) konusunda birok standart, yorum ve revizyon yaymlamtr. Standartlar, borsaya kote 600 irkete uygulanmaktadr. TMSK alanlar iin ihtisas eitimi dzenlenmitir. Denetleme konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. SPK, sermaye piyasasnda bamsz denetim standartlar hakknda bir tebli yaymlamtr. Ayrca SPK, bamsz denetim lisansnn srekli iptaline ilikin yaptrm en az iki yl iptal olarak deitirmitir. ki yln ardndan, bamsz denetim kuruluu yaptrmn kaldrlmas iin bavurabilir. Bamsz denetim kurulularna ilikin veritaban, yllk ve konsolide hesaplarn bamsz denetimine ilikin Direktif ile ksmen uyumlu olarak kamuya almtr. SPK, denetim kurulularna ynelik kalite kontrollerini hzlandrm ve uluslararas rgtlerle ibirliini artrmak amacyla Uluslararas Bamsz Denetim Dzenleyicileri Forumuna katlmtr. Denetlemeye ynelik dzenleyici bir ereve bulunmamaktadr. Bamsz denetiler ve denetim kurulularna ilikin kamu gzetim kurumu henz kurulmamtr. Sonu Genel olarak, Rapor dneminde bu faslda snrl ilerleme kaydedilmitir. Yeni Ticaret Kanunu henz kabul edilmemitir. TMSKnn idari kapasitesinin daha fazla glendirilmesi gerekmektedir. Denetlemeye ilikin yasal ve kurumsal ereve henz bulunmamaktadr. 4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku Telif haklar ve balantl haklar konusunda, Kltr ve Turizm Bakanl, Telif Haklar ve Sinema Genel Mdrl elektronik hizmetlerini gelitirmitir. Kltr ve Turizm Bakanl, polis, yarg ve denetim komisyonlar tarafndan ortaklaa dzenlenen eitim neticesinde telif haklar birimleri arasndaki koordinasyon ve ibirlii daha da gelimitir. Polisin, denetim komisyonlarna katlmasnn ardndan fiziki korsanlk azalmtr. Ancak, stanbul, Ankara ve zmir dndaki ehirlerde, kolluk birimleri asndan mevzuata ynelik ortak bir anlayn olmamas ve bandrollemeye ilikin kurallarn zor anlalr olmas nedeniyle, korsan rnlere kar resen baskn yaplmas ok zordur. Korsanlkla mcadeleye ilikin kural ve usullerin basitletirilmesi gerekmektedir. zellikle, Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda deiiklik ngren paketin kabul edilmesi ok nemlidir. Snai mlkiyet haklar konusunda hukuki ereve bakmndan ilerleme kaydedilmemitir. Trk Patent Enstits (TPE) ve snai mlkiyet hakk sahipleri arasnda yapc ve yaplandrlm bir diyalog kurulmaldr. Kt niyetli tescil ve benzer markalar ve endstriyel tasarmlara ilikin sorunlar hl zlememitir. Yeniden nceleme ve Deerlendirme Kurulunun daha fazla uzman hukukuya ihtiyac vardr. Patent biriminin aratrma ve inceleme kapasitenin gelitirilmesi gerekmektedir. TPE tarafndan dier paydalarla istiare halinde hazrlanan, caydrc cezai

TR

52

TR

hkmler de ieren, endstriyel tasarm, patent ve corafi iaret haklarn dzenleyen kanun tasarlarnn, yeni mevzuatn kabul edilmesine ilikin sre 10 Haziran 2010 tarihinde sona erdiinden, TBMM tarafndan ivedilikle kabul edilmesi gerekmektedir. Anayasa Mahkemesinin Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin marka ihlallerine ilikin cezai hkmlerini iptal eden kararn takiben, Trkiye yeni bir Marka Kanunu kabul etmitir. Yargtay, Anayasa Mahkemesinin bu kararna dayanarak, sz konusu Kanun Hkmnde Kararnamenin yrrlkten kaldrlan cezai hkmleri kapsamna giren davalnn tm sulamalardan beraat etmesi gerektiine karar vermitir. Ayrca, el konulan taklit mallarn, artk su konusu oluturmadklar iin davalya iade edilmesi gerekmektedir. Bunun neticesinde, ok sayda taklit mal Trk piyasasna ve muhtemelen dier piyasalara yeniden girme imkan bulmutur. Trkiye bu olumsuz gelimeyi nlemek iin zamannda harekete gememitir. Yargtay, Trk Ticaret Kanununun haksz rekabete ilikin hkmlerinin marka davalarna uygulanamayacana da karar vermitir. Yargtayn bu karar, Trkiyedeki marka haklaryla ilgili cezai uygulamalar bakmndan olumsuz bir dier gelimedir. Uygulamaya ilikin olarak, st dzey temsilcilerden oluan bakanlklar aras Fikri ve Sna Mlkiyet Haklar Koordinasyon Kurulu, AB ve Trkiye arasndaki diyaloa ynelik bir platform olarak bir fikri mlkiyet haklar alma grubu kurmay nihayet kabul etmitir. Fikri mlkiyet hakk konularna ynelik byle bir diyaloun kurulmas ve bu diyaloa Trkiyenin baarl bir ekilde dahil olmas, bu fasldaki katlm mzakereleri iin anahtar unsurdur. Gmrk birimlerinin bilgi teknolojileri (BT) sistemi tamamen merkeziletirilmitir. Fikri mlkiyet hakk ihlallerine ilikin bir ikyet, tm gmrk noktalarnda taklit mallara el koyulmas iin yeterli olacaktr. Ancak, taklit ve korsan mallara kar gmrk kontrolleri hl beklenen dzeyde deildir ve kontroller ve el koymalar hakknda net veri bulunmamaktadr. Fikri mlkiyet haklaryla ilgili cezai uygulamalarn bir paras olarak Trk polis gc, Rapor dneminde korsanlk ve sahtecilikle mcadele konusunda baarl operasyonlarn srdrmtr. Ancak, sulularn teknik takibi sz konusu olmad ve rgtl sularla mcadeleye ynelik gerekli aralar kullanlmad iin korsanlk ve sahtecilik hl yaygndr. Fikri mlkiyet haklar ihlallerine kar, zellikle patent davalarnda, ihtiyati tedbir karar alnmas zordur. Yarg sreci ok uzundur: nihai kararn alnmas ortalama ila drt yl srerken, ihtiyati tedbir kararlar bazen ya da drt ay iinde verilmektedir. Fikri mlkiyet haklaryla ilgili yarg kararlarna eriim ok snrl ve dzensizdir. lalara ilikin olarak olumsuz sonulanan davalarda, patent sahibi (daval), davacnn belgelerini ya da ruhsat dosyalarndaki rnle ilgili teknik bilgiyi inceleyememektedir. Uyumazl zmek iin hkimin hukuki ve mesleki uzmanlnn yeterli olduu davalarda, baz mahkemelerce gereksiz yere bilirkii raporlar talep edilmektedir. Bu yaygn uygulama, fikri mlkiyet haklarnn uygulanmasnn ok uzun ve masrafl olmasna neden olmaktadr. Ayrca, bilirkiilerin bamszl ve tarafszl salanmamtr. Baz patent davalarnda bilirkiiler, patent verilebilirlik kriterleri konusunda yeterince bilgi sahibi deildir. Fikri mlkiyet hakk davalarnn dier davalardan farkl nitelik tamas nedeniyle, fikri mlkiyet haklarnn uygulanma usulleri hakknda, AB Uygulama Direktifi ile uyumlu bir kanunun kabul edilmesi gerekmektedir. Fikri mlkiyet hakk taraflar ve kamu kurumlarnn, aralarndaki koordinasyonu ve fikri mlkiyet hakk ihlallerinin tad riskler konusundaki farkndalklarn artrmalar gerekmektedir.

TR

53

TR

Sonu Genel olarak, uygulama hl sorunlu olsa da, mevzuatn AB mktesebatyla uyumu greceli olarak yksektir. Trkiyenin Komisyon ile birlikte fikri mlkiyet haklar alma grubu kurma karar, bu fasldaki katlm mzakerelerinin anahtar bir unsuruna ilikin olumlu bir gelimedir. Caydrc cezai yaptrmlar ierecek ekilde, snai mlkiyet haklarn dzenleyen, gncellenmi nemli kanun tasarlar hl kabul edilmeyi beklemektedir. Fikri mlkiyet haklaryla ilgili kamu kurumlar ve uzmanlam fikri mlkiyet haklar uygulama birimleri arasnda daha fazla ibirlii ve koordinasyon salanmas ok nemlidir. Fikri mlkiyet hakk sahipleri, fikri mlkiyet haklarna ilikin kamusal platformlarda daha iyi temsil edilmelidir. Taklit ve korsan mallarn, tketici gvenlii, kamu dzeni ve halk sal bakmndan oluturduu riskler konusunda kamunun farkndalnn artrlmas da bir ncelik olmaldr. Bu alandaki ihtisas mahkemelerinin uygulamalar arasnda grlen tutarszlklar ve TPE ile mahkeme kararlar arsndaki farkllklar devam etmektedir ve gvenilir istatistikler hl mevcut deildir. 4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas
Trkiye, antitrst konusunda baz ilerlemeler kaydetmitir. Rekabet Kurumu iki adet tebli kabul etmitir. Bunlar, szl savunma hakk, dosyaya giri hakk ve ticari srlarn korunmasyla ilgili kurallar getirmektedir. Rekabet Kurumu ile Kamu hale Kurumu, kamu almlarndaki rekabet ihlallerini ele almak iin bilgi deiimini ve ibirliini kolaylatran bir protokol imzalamtr. Bununla birlikte, Trkiyenin, yatay ibirlii anlamalarna ve de minimis kurallarna ilikin AB mktesebatn i hukukuna aktarmas gerekmektedir. Ayrca, Trk Rekabet Kanunu, pazar paylar % 20nin altnda olan banka birlemeleri ve devralmalarna uygulanmamaktadr. Rekabet Kurumunun genel idari kapasitesi yksektir. Kurum, tatmin edici dzeyde idari ve operasyonel bamszla sahiptir ve personeli iin yksek seviyede eitim dzenlemeyi ama edinmitir. Kurum, rekabet kurallarnn uygulanmasna ynelik olarak iyi bir uygulama gemiine sahiptir. Kamu teebbsleri ile kendilerine zel ve inhisari haklar tannm teebbslere ilikin kurallarn uyumlatrlmasna ynelik ilerleme kaydedilmemitir. Devlet destekleri konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Devlet Desteklerinin zlenmesi ve Denetlenmesi Hakknda Kanun kabul edilmitir. Bu Kanun, bu grevin yerine getirilmesi iin Hazine Mstearl bnyesindeki kurumsal bir yap ile desteklenen bir otoritenin kurulmasn da ngrmektedir. Bu birimlerin mmkn olan en ksa srede operasyonel hale gelmesi gerekmektedir. Kanun, Trkiyenin gmrk birlii ykmllklerine uygun ekilde, yardm planlarnn bildirimi ve izlenmesine ilikin hkmler iermektedir. Hizmet sektr Kanunun kapsam dndadr. Trkiye, 2009 ylnda lkenin en az gelimi blgelerini hedefleyen bir tevik paketi kabul etmitir. Bu paketin baz ksmlar henz gmrk birlii kurallar ile uyumlatrlmamtr. elik sektrne yaplan devlet desteine ilikin olarak ok snrl ilerleme kaydedilmitir. 2001-2006 yllar arasnda bu sektrn desteklenmesine ynelik devlet uygulamalarnn nihai deerlendirmesinin yaplmas gerekmektedir. Ulatrma ve enerji sektrlerinde, devlet desteini dzenleyecek kurumlarn kurulmasnda ve hukuki erevenin oluturulmasnda ilerleme kaydedilmemitir.

Sonu Antitrst ve birlemelerin kontrol konusunda, Trkiye yksek seviyede bir uyum dzeyine sahiptir. Trkiye rekabet kurallarn etkili bir ekilde uygulamaktadr. Rekabet Kurumu tatmin edici dzeyde bir idari ve operasyonel bamszla sahip olmay srdrmektedir. Devlet destei

TR

54

TR

konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Bir izleme otoritesi oluturan Devlet Desteklerinin zlenmesi ve Denetlenmesi Hakknda Kanun kabul edilmitir. Trkiyenin, devlet desteklerini, gmrk birlii ve AKT Serbest Ticaret Anlamas gerekliliklerine uygun hale getirmesi beklenmektedir. 4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler Bankalar ve mali gruplar konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kurumlar, kresel krizin bankaclk sektr ve bankalarn bilanolar zerindeki olumsuz etkilerini hafifletmek amacyla yeni tedbirler almtr. Trkiye Merkez Bankas ile Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) rezerv ve likidite koullarna baz esneklikler getirmitir. BDKK, Lbnan Bankaclk Kontrol Komisyonu ve Ukrayna Merkez Bankas ile mutabakat zabtlar imzalam, bylece toplam mutabakat zapt says 21e ykselmitir. BDDK, risk esasl denetim rehberlerinin gncellenmesi ve taslak uygulama mevzuatna ilikin dzenleyici etki analizi iin aratrmalar balatlmas yoluyla denetleme ve uygulama kapasitesini daha fazla gelitirmitir. BDDK, 2009 ylnda Basel Bankaclk Denetim Komitesi ve Finansal stikrar Kuruluna ye olarak kabul edilmitir. Basel II Uzlasnn kredi kurumlarna ve yatrm kurulularna uygulanmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bankalar ve mali gruplara ilikin mevzuat byk lde tatmin edici olmay srdrmektedir. Sigortaclk ve bireysel emeklilik konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Hazine Mstearl, gerekli grmesi halinde, motorlu aralar zorunlu mali sorumluluk sigorta tarifelerini gzden geirme yetkisini hl muhafaza etmektedir. Hazine Mstearl, maruz kaldklar riskleri izlemek amacyla, tm sigortaclk irketlerinin hizmet alm faaliyetlerini 3 ayda bir bildirmelerini zorunlu klmtr. Hazine Mstearl, katastrofik risklere ve sigortaclk irketlerinin mterilerinin tazminat talepleri gemiini gz nnde bulundurmalar kouluna ilikin ayrntl bir tebli yaymlamtr. Ykmllk karlama yeterliliinin hesaplanmas, olduka dk olan motorlu aralar zorunlu mali sorumluluk sigortas asgari tazmin tutarlar ve garanti fonunun kapsam, sigortaclk mevzuatndaki balca eksiklikleri oluturmaktadr. Sigortaclk sektrnde AB mktesebatna genel uyum ksmi dzeyde olmay srdrmektedir. Sigortaclk mevzuatnn, Ykmllk Karlama Yeterlilii II erevesine (2009/138/AT sayl Ykmllk Karlama Yeterlilii II Direktifi ve uygulama tedbirleri) uyum almalar hazrlk aamasndadr. Sigortaclk ve bireysel emeklilik sektrnde bamsz bir dzenleyici ve denetleyici kurumun kurulmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiyenin mali piyasa altyapsna ilikin hukuki erevesi halihazrda AB mktesebatyla byk lde uyumludur. Menkul kymet piyasalar ve yatrm hizmetleri konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sermaye Piyasas Kurulu (SPK), gayrimenkul yatrm ortaklklarnn halka arz ilemlerini kolaylatrc bir tebli yaymlamtr. SPK, Uluslararas Bamsz Denetim Dzenleyicileri Forumuna ye olmutur. Menkul kymetler piyasalarndaki ibirliini gelitirmek iin st dzey koordinasyon birimi olarak Trkiye Sermaye Piyasas Danma Konseyi kurulmutur. Geici bir tedbir olarak, yabanc menkul kymetlerin stanbul Menkul Kymetler Borsasnda kotasyonu iin, SPK genel bakanlk onay almtr. SPK, Araclk Faaliyetleri ve Arac Kurululara likin Esaslar Hakknda Teblide, arac kurum piyasasna giri ve k kolaylatran bir deiiklik yapmtr. Yatrmc tazmin sistemleri, piyasann ktye kullanm ve kolektif yatrm kurulular balamnda ilerleme kaydedilmemitir. Bununla birlikte, Finansal Ara Piyasalar Direktifi ve

TR

55

TR

prospekts gereklilikleri konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yukarda sz edilen bankaclk sektrnde ve banka d mali sektrde ihtiyati standartlar ve denetim standartlarnn glendirilmesinde daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Mali Hizmetler, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihli AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Mali hizmetler alannda, denetleyici kurumlar daha fazla ihtiyati tedbir aldndan baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiyenin AB mktesebatna genel uyumu ksmi dzeyde kalmaya devam etmektedir. 4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya Elektronik haberleme ve bilgi teknolojileri konusunda ilerleme kaydedilmitir. Dzenleyici kurum olan Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu (BTK), Kasm 2008de 5809 sayl Elektronik Haberleme Kanununun kabul edilmesi sonrasnda, zellikle yetkilendirme, spektrum ynetimi, eriim ve arabalant, numaralandrma, numara tanabilirlii, kullanm haklar ve tarifelerle ilgili olarak AB erevesiyle uyumlu ynetmelikler karmaya devam etmitir. BTK, 2010-2012 iin sektrn yllk perspektifini ortaya koyan bir stratejik plan oluturmutur. Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurulu kararlarnn internette yaymlanmas dzenleyici kurumun faaliyetlerinin effafl ve hesap verebilirlii adna nemli bir gelimedir. Bununla birlikte, kanun ve ynetmelikler henz AB mktesebatyla tam olarak uyumlatrlmamtr. Yetkilendirme ilemleri, dzenleyici kuruma, yasal belirsizlie neden olabilecek bir takdir yetkisi tanmaktadr. zellikle eriim koullarnda operatrlere ne zaman ve nasl ykmllkler yklenecei konusundaki takdir yetkisi dzenleyici kuruma brakldndan, piyasa gzetimi sreci yetersiz bir biimde oluturulmutur. Ayrca, ereve Kanun, dzenleyici kurumun effaflnn ve bamszlnn temin edilmesi iin gereken koullar ve ortam salamamaktadr. Bu fasldaki katlm mzakereleri iin anahtar hususlardan biri de budur. Evrensel hizmet ykmllklerinin uygulanmas AB Direktifiyle byk farkllklar gstermeye devam etmektedir. Alternatif operatrlerin toplam geliri, telekomnikasyon sektrnn toplam gelirinin % 14n oluturmaktadr. Sabit hatl telefon hizmetleri rekabete almtr. Bununla birlikte, alternatif operatrlerin pay snrl kalmtr. Sabit hatlarda numara tanabilirlii konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Sanal mobil a operatr hizmetlerinin yetkilendirilmesi ve geni bant kablosuz eriim hizmeti operatrlerinin yetkilendirilmesine ilikin uygulama ynetmeliinin karlmas gerekletirilmemitir. Operatrlerden alnan iletiim cretleri hl yksektir. Bilgi toplumu hizmetlerine ilikin olarak, mevzuat uyumu bakmndan snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, artl eriime dayanan veya artl eriimi ieren hizmetlerin hukuki korunmasna ilikin Avrupa Szlemesine taraf deildir. Elektronik mza Kanunu ile AB Direktifi arasnda hl baz farkllklar bulunmaktadr. nternet ierii ve internet ortamna eriim salayclarn alma koullarnn dzenlendii kanunun ifade zgrln koruyan uluslararas standartlarla uyumlu olmad grlmektedir, bu durum vatandalarn internet eriimiyle ilgili haklarn etkileyebilecektir (Bkz. fade zgrl).

TR

56

TR

Grsel iitsel politika konusunda, Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) Kasm 2009da zel yaynclar iin zaman snrlamasn kaldran ve Trke dndaki dillerde 24 saat yayn yaplmasna izin veren bir ynetmelik kabul etmitir. Bu Ynetmelik ayrca altyazl/ardl eviri zorunluluunu kaldrm ve bylece canl yaynlarn nn amtr. ocuklar iin eitim ve dil eitimi programlarna ilikin snrlamalar da kaldrlmtr. Sonu olarak, Trke dndaki dillerde yayn yapan radyo ve TV kanal says 15e ykselmitir (5 TV kanal ve 10 radyo kanal) ve bu kanallarn hepsi blgesel yayn yapmaktadr. Yaynclarla istiare forumu, dzenli olmamakla birlikte, devam etmitir. RTK Krmani ve Zazaca konuan yeni personel almyla izleme kapasitesini glendirmitir. Ancak, imdilik, btn yerel TV ve radyo yaynlarnn izlenmesi, 1998 ylnda imzalanan ve 2006 ylnda deitirilen protokol dorultusunda blge emniyet amirlii izleme birimlerinin katklaryla yrtlmektedir. TRT, Ocak 2010dan beri 7 gn 24 saat Trke canl yayn yapan Euronewse hissedar olmutur. Euronews Trke, TRT vastasyla tm Trkiyeye yayn yapmaktadr ve tm datm alarnda mevcuttur. Ayrca, TRT 2 Euronews programlarn kullanmaktadr ve Trk internet hizmeti de Euronews programlarnn istee bal olarak izlenmesine imkan vermektedir. Bununla birlikte, AB mktesebatna uyum asndan gelime kaydedilmemitir. Medya mevzuat Grsel itsel Medya Hizmetleri Direktifiyle henz uyumlu hale getirilmemitir. Mays 2010da Direktifin i hukuka aktarlmasn amalayan kanun tasla TBMMye sunulmutur. RTK frekans tahsislerini hl yenilememitir ve yaynclar fiili olarak karasal frekanslar kullanmaya devam etmilerdir. Lisanslamada yaanan kilitlenme, yaynclk sektrne zarar vermeye ve telekomnikasyon hizmetlerinde ve televizyon ve radyo yaynlarnda, snr-tesini de kapsayan parazit gibi teknik sorunlara neden olmaya devam etmektedir. Trkiye, 2009 ylnda, Komisyonun ABye ye devletler iin belirledii hedefe uygun olarak dijital yayna gei iin bir yol haritas kabul etmi olup, dijital yayna geile birlikte bu sorun zlecektir. Yaynclara uygulanan yaptrmlar ve yaynclkla ilgili kanunun baz maddelerinin yorumlan biimi endielere yol amtr. RTK, Haziran aynda, Ermeni meselesi hakknda konuan bir yazarn szleri iin ilgili kanala yayn yasa getirmitir ve bu da dzenleyici kuruma gre eletiri snrlarn amtr. Sonu Trkiye, elektronik haberleme ve bilgi teknolojileri konusunda Trk mevzuatnn AB dzenleyici erevesine uyumu asndan ilerleme kaydetmitir. Ancak, kanun ve ynetmelikler henz AB mktesebatyla tam uyumlu deildir. Pazar geliiminde, zellikle geni bant internet pazarnda, baz engeller devam etmektedir. Sektrdeki rekabeti artrmak amacyla, dzenleyici kurumlarn bamszlnn ve etkinliinin glendirilmesi gerekmektedir. Bilgi toplumu hizmetleri ve grseliitsel politika konusunda ok snrl ilerleme salanmtr ve mevzuat uyumu erken aamadadr. Bilgi toplumu ve medya alannda, Trkiye daha fazla uyum ve ynetmeliklerin uygulanmas iin abalarn srdrmelidir. 4.11. Fasl 11: Tarm Ortak Tarm Politikas (OTP) konusunda mevzuat uyumu bakmndan snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, OTPyi uygulamak iin gerekli idari yaplar gelitirmek bakmndan

TR

57

TR

nemli bir aama olan Tarm ve Kyileri Bakanlnn (TKB) yeniden yaplandrlmasna ynelik bir kanunu henz kabul etmemitir. Yatay konulara ilikin ilerleme, bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan anahtar unsur olan entegre idare ve kontrol sistemine (IACS) ynelik hazrlklarla snrl kalmtr. Arazi parseli tanmlama sistemi (LPIS) ve ifti kayt sistemi stratejisi Trk makamlar tarafndan kabul edilmitir. iftlik Muhasebe Veri A (MVA) konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Fasldaki katlm mzakereleri bakmndan dier anahtar unsur olan tarm istatistikleri konusunda, TKB ve Trkiye statistik Kurumu arasndaki ibirliini gelitirmek zere bir protokol imzalanmtr. Ancak, bir stratejinin kabul edilmemesi bir eksiklik olarak devam etmektedir. Bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan dier bir anahtar unsur olan Trk tarm politikasnn OTP ile uyumu konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. retimle ilikili dorudan destekler Trkiyenin tarm sektrnn temel destek tr olmaya devam etmektedir. Trkiye, destekleme politikasnn gelecekteki OTP ile entegrasyona uyum salamasn amalayan bir strateji gelitirmektedir, ancak Rapor dneminde nemli bir gelime kaydedilmemitir. 2010 yl tarm btesi konusunda, fnda ynelik nceki devlet mdahalesi tedbirlerinin yerine, bu rnn retimi iin arazi esasl demelerde nemli bir art olmutur. Sr, koyun ve kei bana yaplan demelerle ilgili ynetmeliin kabul edilmesi, mevcut OTP tedbirleriyle bir dereceye kadar uyum gerekletirilmesini salamtr. Bir nceki ylda tketici et fiyatlarndaki kayda deer artn ardndan, Hkmet, canl sr ve sr eti zerindeki ithalat yasann ksmen kaldrlmasn kabul etmitir. Bu husus, uzun sredir mevcut olan bir sorunun zlmesi konusunda ilerleme kaydedildiini gstermektedir. Ancak, Trkiye, zellikle ye devletlerin byk bir ounluundan canl hayvan ithalatna izin vermeyerek, tarm rnleriyle ilgili ticaret anlamas erevesindeki ikili ykmllklerini ihlal etmeye devam etmektedir. Canl sr ve sr eti zerindeki yasan tamamen kaldrlmas, bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan anahtar unsur olmaya devam etmektedir. Ortak piyasa dzenleri konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Krsal kalknmaya ilikin olarak, IPARDn (Katlm ncesi Mali Ara-Krsal Kalknma Bileeni) uygulanmasna ynelik detayl kurallar getiren sektrel anlama imzalanm ve onaylanmtr. Bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan anahtar unsur olan IPARD Ajansnn akreditasyonu ve personelinin istihdam ve eitimine ilikin olarak ilerleme kaydedilmitir. 2009 ylnn banda oluturulmas planlanan IPARDla ilgili yaplarn ulusal akreditasyonu ilemi Temmuz 2010da tamamlanmtr. Trkiyeye yetki devri yaplabilmesinden ve IPARD programnn uygulanmasnn balayabilmesinden nce, bu yaplarn IPARD akreditasyon kriterleri ile uyumluluuna ilikin ilave kontrollerin Avrupa Komisyonu tarafndan yaplmas gerekmektedir. Ynetim otoritesi ve IPARD Ajansnn, hazmetme kapasitesinin iyi dzeyde olmasn salama ve IPARD fonlarnn kaybnn nlenmesi konusunda hl nemli aba gstermesi gerekmektedir. ABnin Trkiyeye ynelik IPARD desteini tamamlayc nitelikte bir ulusal krsal kalknma plannn kabul edilmesiyle bu alanda ilerleme kaydedilmitir. Kalite politikas ve organik tarm konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Kalite politikas konusunda, corafi iaretlerin korunmasna ilikin yeni bir kanun kabul edilmitir. Organik tarm konusunda, Trkiye, sertifikasyon ve kontrol sistemini gelitirmeye ynelik ilave tedbirler almtr. Tarm ve Krsal Kalknma, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde

TR

58

TR

kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu AB mktesebatna uyuma ynelik snrl ilerleme kaydedilmitir. Tarmsal destek politikalar, gemi yllarda raporlanan kayda deer ters ynde gelien eilimi takiben, az dzeyde OTPye gei eilimi gstermitir. Entegre idare ve kontrol sisteminin gelitirilmesi ynnde ilk admlar atlmtr. Ancak, sr tr rnlerin ticareti nndeki haksz teknik engellerin tam olarak kaldrlmam olmas ve Katlm ncesi Mali Ara-Krsal Kalknma Bileeninin kullanmna ynelik yaplarn akreditasyonu konusunda sregelen gecikmeler nemli eksiklikler olarak ortaya kmaktadr. Tarm istatistikleri, iftlik muhasebe veri a, kalite politikas ve organik tarm konularnda da daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir. 4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas Gda gvenlii konusundaki AB mktesebatnn i hukuka aktarlmas ve uygulanmas konusunda nemli ilerlemeler kaydedilmitir. Veteriner Hizmetleri, Bitki Sal, Gda ve Yem Kanunu kabul edilmitir. Trkiye, ayrca mktesebatn i hukuka aktarlmas ve uygulanmas iin detayl bir strateji hazrlamtr. Veterinerlik politikas konusunda, AB mktesebatnn i hukuka aktarlmas ve uygulanmasnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. thalat kontrol sistemlerine ilikin mevzuat uyumu hl tamamlanmamtr. kara ve iki deniz liman snr kontrol noktasnn (SKN) yapm tamamlanmtr, ancak bunlar henz tam olarak faaliyete gememitir. Atatrk havalimanndan Sabiha Gken havalimanna yaplan sevkiyatlarn ynlendirilmesine ilikin sorunlar hl zlmemitir ve stanbulda yer alan Sabiha Gken havaliman SKNsi hl tam olarak faaliyete gememitir. Trkiyenin, sr tr hayvanlarn kimliklendirilmesi ve hareketlerinin kayd sisteminin, AB mktesebatyla tam uyumlu hale getirilmesine ynelik abalar devam etmitir. Sistem, iletmelere giren ve buralardan kan hayvanlarn hareket bildirilmlerinin etkin apraz kontrolne imkan verecek ekilde etkili bir denetime izin vermek zere glendirilmitir. Tarm ve Kyileri Bakanlnn idari kapasitesi, bilgilendirme ve personel ile paydalarn eitim faaliyetleri gibi yollarla gelitirilmitir. Koyun ve kei tr hayvanlarn kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmas uygulamasna tm lke apnda balanmtr. Hayvanlarn kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmas sisteminin uygulanmas bu faslda katlm mzakereleri iin anahtar bir unsurdur. Trkiye, ev ve ss hayvanlarna ynelik ticari hareketlerin kontrol konusunda ilerleme kaydetmemitir. Trkiyenin hayvan hastalklar ile mcadele konusundaki abalar devam etmitir, bu konudaki temel odak noktas hl ap hastaldr. Ancak, hl ap hastalna ilikin bir acil durum plan oluturulmamtr ve ap hastalnn kontrolne ilikin dzenleme yrrle girmemitir. Trkiyede ap hastalna ynelik youn alama program ve Trakya ile Anadolu arasndaki hayvan hareketlerini dzenleyen sk tedbirler uygulamaya konmutur. Buna karn, ap vakalarnn says Anadolu'da nemli derecede artmtr. Trakya, Dnya Hayvan Sal rgt tarafndan (DHS) alama neticesinde ap hastalndan ari blge olarak tannmtr. Kuduz hastalnn kontrolne ilikin dzenleme hl yrrle girmemitir. Rapor dneminde, ku gribi vakas grlmemitir ve TKB bu konuda farkndalk yaratma kampanyalarna ve tatbikatlara devam etmektedir. Trkiye, bulac sngerimsi ensefalopati konusunda ilerleme kaydetmemitir. Trkiye, uluslararas ykmllklerine uygun olarak, hayvan hastalklarn zamannda bildirmeye

TR

59

TR

devam etmitir. Bata ap ve bulac sngerimsi ensefalopati hastalklar olmak zere, hayvan hastalklarnn kontrol ve eradikasyonu ve hayvan hastalklarnn bildirimi bu fasl iin katlm mzakerelerinde anahtar unsurlardr. Ulusal kalnt izleme plannn uygulanmas ve izlenmesi ile veteriner tbbi rnlerin kontrolne ynelik usuller gelitirilmitir. Bununla birlikte, laboratuvar eksiklii ve tm maddelerin ilavesine ilikin gelime kaydedilmemitir. Veterinerlik denetimleri ve kontrollerinin finansmanna ilikin mevcut sistem AB mktesebatyla uyumlu deildir. Canl hayvanlar ile hayvan rnlerinin ithal artlarn AB kurallaryla uyumlu hale getirmek ynnde ilerleme kaydedilmemitir. Fiili sr eti yasa ksmen kaldrlmtr (Bkz. Fasl 11-Tarm). Trkiye, zootekni konularnda veya hayvan refah konusunda ilerleme kaydetmemitir. Hayvan refah, bu fasldaki katlm mzakerelerinde anahtar unsurdur. Gda ve yem ve hayvansal yan rnlerinin piyasaya arz konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Bu fasldaki mzakereler asndan anahtar unsur olan hijyen paketi henz i hukuka aktarlmamtr. Hijyen rehberleri hazrlanm ve baz sektrlerde uygulanmaya balanmtr. Risk esasl denetimler ve kontroller uygulanmaktadr. Gda gvenlii bilgi a sistemi ksmen faaliyete gemitir. Ulusal Gda ve Yem Acil Uyar Sistemi gelitirilmitir. Aflatoksin ve baz pestisit kalntlar bata olmak zere alnan bildirimlerin says yksek olmaya devam etmitir. Tarm ve Kyileri Bakanlnn yeniden yaplandrlmasna ilikin kanun kabul edilmemitir. Youn eitim programlaryla idari kapasitede ilerleme salanmtr. Yllk denetim ve izleme programlar uygulanmtr. Tarmsal gda ve hayvansal yan rn iletmelerinin snflandrlmas AB mktesebatyla uyumlu ekilde tamamlanmtr. Bununla birlikte, sz konusu iletmelerin AB gerekliliklerine uygun hale getirilmesi ynnde kayda deer bir eylemde bulunulmamtr; bu husus bu fasldaki katlm mzakerelerinde anahtar unsurdur. Gda gvenlii kurallaryla ilgili olarak, etiketleme, sunum ve reklam; gda katk maddeleri ve saflk kriterleri; ekstraksiyon zcleri; hzl dondurulmu gda maddeleri; zel beslenme amal gdalar; nlanm gdalar ve mineral sulara ilikin mevzuatn uyumlatrlmas ve uygulanmas konusunda daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Bulaanlar ile ilgili olarak, baz gda maddelerinde dioksin ve dioksin benzeri PCBlerin dzeylerinin resmi kontrol iin numune alma ve analiz yntemlerine ilikin bir tebli yrrle girmitir. Trkiye, aroma maddeleri, gda takviyeleri ve yeni gdalar konusunda i hukuka aktarm henz tamamlamamtr. Biyogvenlik Kanunu ve iki ynetmelik yrrle girmitir. Ancak, bu konuda hl daha fazla uyum gerekmektedir. Gda ile temas eden malzemeler konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Gda maddeleriyle temasta bulunan rejenere selloz filmlerden yaplm madde ve malzemeler ile ilgili ynetmelik yrrle girmitir. Yem iin zel kurallar konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bitki sal politikasnda, temel odak noktas bitki koruma rnleri olmak zere, baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bitki koruma rnlerinin reeteli sat, sertifikasyon ve kullanmyla ilgili eitim seminerleri verilerek bu alandaki kontrol sistemi daha fazla glendirilmitir. Yasaklanan aktif maddelerle ilgili olarak daha fazla uyum salanmtr. Baz pestisitlerin, rnein, armutta amitraz, biber, domates ve salatalklarda okzamil kullanm yasaklanmtr. Bitki sal tedbiri olarak, Ahap Ambalaj Malzemelerinin aretlendirilmesi Hakknda Ynetmelik yrrle girmitir. Pilot dzeyde bir bitki pasaportu sisteminin uygulanlmasna henz balanmamtr.

TR

60

TR

Tohum ve oaltm materyalleri konusunda ilerleme hl ok snrldr. eit kayd ve tohumluk sertifikasyonu yazlm sistemi hl faaliyete gememitir. Uluslararas bitki sal anlamalarnn uygulanmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Sonu Bu fasln katlm mzakerelerine ynelik tm anahtar unsurlarda ilerleme kaydedilmitir. Veteriner Hizmetleri, Bitki Sal, Gda ve Yem ereve Kanunu, Trkiyenin gda gvenlii, veterinerlik ve bitki sal politikas alannda uyumlatrma srecine nemli lde katk salamtr. Ancak, Tarm ve Kyileri Bakanl'nn yeniden yaplandrlmas henz gereklememitir. Tam uyum iin bir stratejinin kabul edilmesi, bu alanda ilgili AB mktesebatnn i hukuka aktarlmasn ve uygulanmasn kolaylatracaktr. Ancak, uyum sreci iin hl daha fazla aba gerekmektedir. 4.13. Fasl 13: Balklk Balklk alanndaki AB mktesebatna uyum salanmas bakmndan nemli ilerleme kaydedilmemitir. Su rnleri Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ve Tarm ve Kyileri Bakanlnn yeniden yaplandrlmasna ilikin Kanun henz kabul edilmemitir. Kaynak ve filo ynetimi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Su rnleri Bilgi Sistemi (SBS), balklk tekneleri, ticari balklar ve zel avlanma izinlerinin kaytlarnn tutulmas ve mavi yzgeli ton balnn (BFT), beyaz kum midyesi kota tahsisatlarnn ve hamsi avclnn izlenmesini de kapsayacak ekilde iyiletirilmitir. Av ve karaya k verilerinin toplanmas konusunda daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir. Trkiye, iki yeni balklk liman ofisinin inaatn ve donanmn tamamlayarak, bunlarn toplam saysn 36ya karmtr. Tarm ve Kyileri Bakanlnn idari kapasitesi bakmndan baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, stok deerlendirme ve veri toplama ilemleri iin teknik kapasitenin oluturulmasna ihtiya duyulmaktadr. Denetim ve kontrol konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Tarm ve Kyileri Bakanl, yasa-d, bildirilmemi veya dzenlenmemi (IUU) balklkla ilgili Konsey Tznn gerekliliklerini yerine getirmek iin uygulama talimatlar yaymlamtr. ABye ihra edilecek rnler iin av sertifikalar ve yeniden ihra sertifikalar karlacaktr. Su rnleri Bilgi Sistemi (SBS) kapsamnda, bu rnler de izlenmekte ve avlanma ve satla ilgili veriler karlkl denetlenmektedir. 15 metreden daha uzun olan tm teknelerde, otomatik tanmlama sistemi (AIS) cihazlar kullanlmaya balanmtr. Tm mavi yzgeli ton bal tekneleri, uydudan tekne izleme sistemi ile izlenmektedir. Balklk kontrolne ve balk stoklarnn srdrlebilirliinin salanmasna ynelik tedbirler bakmndan daha fazla iyiletirme yaplmas gerekmektedir. Yapsal eylemler, piyasa politikas ve devlet destekleri konularnda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye, herhangi bir yeni uluslararas anlama akdetmemitir, ancak, Uluslararas Atlantik Ton Balklarn Koruma Komisyonu (ICCAT) kararlarnn uygulanmas bakmndan baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ruhsatl mavi yzgeli ton bal teknelerinin says 57den 18e indirilmi ve ICCAT tarafndan Trkiyeye ayrlan kotann tamamnn datlmas iin bireysel bir kota sistemi uygulanmtr. ICCAT blgesel gzlemci plan balatlm ve tm mavi yzgeli ton bal iftliklerine ve ruhsatl teknelere ICCAT gzlemcileri gnderilmitir. Balk avlama dnemleri, mavi yzgeli ton bal ve klbal iin ICCAT artlar ile uyumludur. Dou ton balna

TR

61

TR

ynelik ok yll iyiletirme plan koullaryla uyum salanmas iin daha fazla aba gerekmektedir. Balklk, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Genel olarak, kaynak ve filo ynetimi, denetim ve kontrol ve uluslararas anlamalarn uygulanmas konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Mevzuat uyumu, idari yaplar ve piyasa politikas, yapsal eylem ve devlet destekleri konularnda daha fazla ilerleme gerekmektedir. 4.14. Fasl 14: Tamaclk Politikas Karayolu tamacl konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, 22 ubat 2010 tarihinde, Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Uluslararas Tanmasna likin Avrupa Anlamasna (ADR) taraf olmutur. Ancak, Kara Ulatrmas Genel Mdrlnn ADRnin uygulanmas iin kurumsal ve teknik kapasitesi snrl olmay srdrmektedir. 2010 ylnda, ticari aralarn arlk ve boyutlarn denetlemek iin 26 tane ilave muayene istasyonu ina edilmitir. Ocak 2010da, Ulatrma Bakanl, dijital takograf sisteminin kurulmasndan sorumlu ulusal otorite olarak yetkilendirilmitir. Ulatrma Bakanl, grevlerini, bir protokol yoluyla Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB)ne devretmitir. Uluslararas karayolu tamacl yapan aralarda kullanlan takograf cihazlar hakknda ynetmelik 21 Mays 2010 tarihinde yrrle girmi ve ilk kullanc kart Eyll 2010da verilmitir. Bu ynetmelik, (AET) 3821/85 sayl Konsey Tz ve Uluslararas Karayolu Tamacl Yapan Tatlarda alan Personelin almalar Hakknda Avrupa Anlamas (AETR) ile uyumludur. Karayolu tamacl konusunda, srclerin ara kullanma ve dinlenme saatleri ile ilgili olarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan yrtlen mevzuat uyumu yava ilerlemektedir. zellikle, 2007 ylndan sonra AB tarafndan kabul edilen yeni mevzuat paketlerine uyum salanmas iin daha fazla alma gerekmektedir. Teknik kapasite ve insan kaynaklar kapasitesi, mevzuat uyumu ile ayn dzeyde deildir. Demiryolu tamacl, bugne kadar ilerleme kaydedilmeyen tek tamaclk alt-sektrdr. Bu sektrde hazrlk durumu olduka erken aamadadr. Trkiyede, i suyolu tamacl mevcut deildir. Hava tamacl konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Havaclk alanndaki ilikiler konusunda yeni bir hukuki dayanak tekil edecek olan AB-Trkiye yatay havaclk anlamas son aamadadr. Trkiye, Tek Avrupa Hava Sahas Giriimi ile oluacak havaclk oluumuna entegre olmaya istekli olduunu ifade etmitir. Havaclk sektrne ilikin bir katlm ncesi stratejisi hazrlanmasna ynelik almalar erken aamadadr. Sivil Havaclk Genel Mdrl (SHGM), mfredatn sistemli hale getirilmesi ve eitim tesislerinin iyiletirilmesini hedefleyen aktif bir eitim politikas araclyla insan kaynaklarnn teknik kapasitesini gelitirmitir.

TR

62

TR

SHGM, uaklarda sv tanmasna ilikin mevzuatn kapsamn tm uluslararas havalimanlarn ierecek ekilde geniletmitir. SHGM, havaclk sanayii ile payda istiarelerinin srd yolcu haklarna ilikin bir genelgeye son halini vermitir. Ayrca, SHGM, Yerli Ve Yabanc Hava Aralarna Yaplan Emniyet Deerlendirmelerine Dair Ynetmelii (SHY-SAFA) karmtr. Uygulamada yaygn olarak kullanlmasna karn, SHGM halen bilgisayarl rezervasyon sistemleri ile ilgili bir ynetmelik karmamtr. Hava trafii ynetimi, blgesel ibirlii eksikliinden kaynaklanan skntlara maruz kalmaktadr. Trkiye ile Gney Kbrs Rum Ynetimi hava trafik kontrol merkezleri arasndaki iletiim eksiklii, Lefkoa uu bilgi blgesinde hava emniyeti bakmndan ciddi tehlike oluturmaya devam etmektedir. Bu hususun ele alnmas iin taraflara ve Uluslararas Sivil Havaclk rgtne (ICAO), Komisyon ve Eurocontrol tarafndan teknik bir zm nerilmitir. Taraflar arasnda bugne kadar anlamaya varlamamtr. Deniz tamacl konusunda, zellikle kurumsal kapasitenin glendirilmesi bakmndan baz ilerlemeler kaydedilmitir. Denizcilik Mstearl (DM) bir katlm ncesi sektr stratejisi hazrlam ve ksa vadeli eylemler iin ncelikli politika alanlar belirlemitir. Ky Emniyeti Genel Mdrl uzun mesafeden gemilerin tanmlamas ve izlenmesi sistemini (LRIT) kurmu ve Trkiye Ulusal LRIT Veri Merkezi, Uluslararas Denizcilik rgt (IMO) ve Uluslararas Mobil Uydu rgt (IMSO) ile entegre olmutur. Ayrca, Ekim 2009da Yakamoz adnda bir ulusal yardm, arama ve kurtarma otomasyon sistemi faaliyete gemitir. Bu yatrmlar, Denizcilik Mstearlnn ky blgelerinde denetleme, kirlilik tahmini ve entegre planlamaya ynelik teknik kapasitesini kayda deer oranda arttrmtr. zmit, zmir, Mersin ve skenderun limanlarnda, gemi trafik izleme bilgi sistemleri (VTMIS) kurulmaktadr. Ayrca, Denizcilik Mstearl petrol kirliliine kar hazrlkl olma ve acil mdahale konusunda kapsaml ve yllk bir eitim program balatmtr. Ancak, kirliliin nlenmesi ve acil mdahale konularnda mevcut fiziki kapasite snrldr. Gemiadamlar Ynetmelii 28 Mays 2010 tarihinde deitirilmitir: Deniz Harp Okulu mezunlarnn, Gemiadamlar Eitim, Belgelendirme ve Vardiya Standartlar (STCW) Szlemesi uyarnca eitimlerini tamamlamalar ve gemi adam snavna girmeleri gerekmektedir. Gemilerden Atk Alnmas ve Atk Kontrol Ynetmeinde deiiklik yaplm ve atk tanm ile ilgili olarak MARPOL Eklerine dorudan atfta bulunulmutur. Trkiye, Deniz Alacaklarna Kar Mesuliyetin Snrlandrlmas (LLMC 1996) Protokolne taraf olmutur. Denizcilik Mstearl, onaylama sreci devam ederken, Paslanmay nleyici Sistemler Szlemesine uyum salamak amacyla bir idari talimat karmtr. SOLAS-78, SOLAS-88, Uluslararas Deniz Trafiinin Kolaylatrlmas Szlemesine (FAL), Gemilerde Zararl Paslanmay nleyici Sistemlerin Kontrol hakknda Uluslararas Szlemeye (AFS) ve MARPOL n III. ve IV. Eklerine taraf olma konusunda ilerleme kaydedilmemitir. ABnin 2009 ylndaki % 2,2lik ortalamasyla kyaslandnda, Trk gemilerinin alkonulma oran 2009da % 4,2 (2010 ylnn ilk yarsnda % 5,6) olmutur. Trkiye, Paris Mutabakat Zaptnn beyaz listesindedir. Deniz emniyeti konusundaki uyum iyi dzeydedir, ancak 11 Mart 2009 tarihinde kabul edilen nc AB Denizcilik Paketi Trkiyenin halihazrda uyumlatrd mevzuatn bir ksmna deiiklik getirmektedir. Kombine tamaclk ve uydu navigasyonu konularnda kayda deer bir gelime olmamtr. Tamaclk politikas, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya

TR

63

TR

da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Demiryollar sektr dnda, tamaclk sektrnde uyuma ynelik baz ilerlemeler kaydedilmitir. Havaclk, denizcilik ve karayollar sektrlerinde mevzuat uyumu ileri bir dzeye ulamtr. Ancak, AB tarafndan kabul edilen ve AB mktesebatnda deiiklik yapan baz yeni mevzuat paketleri ilave uyumlatrma abalar gerektirmektedir. Demir yollar piyasasnn almas ve emniyeti konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye ile Gney Kbrs Rum Ynetimi hava trafik kontrol merkezleri arasndaki iletiim eksiklii hava emniyeti bakmndan ciddi tehlike oluturmaya devam etmektedir. Denizcilik sektrnde, uluslararas szlemelere taraf olma konusunda ilerleme kaydedilmemitir. zellikle denizcilik alannda kirliliin nlenmesi ve acil mdahale konularnda ve karayollarnda uygulama kapasitesi snrldr. nsan kaynaklar ve teknik kapasite, AB mktesebatnn uygulanmas bakmndan snrl kalmtr. 4.15. Fasl 15: Enerji Arz gvenlii konusunda ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Austos 2010da Nabucco doal gaz boru hattna ilikin Hkmetleraras Anlamann onay srecini tamamlamtr. Bir sonraki adm olarak, hkmetler arasnda proje destek anlamalar yaplabilir. Haziran 2010da Trkiye ile Azerbaycan, gaz fiyatlandrmas ve Trkiyeden gazn transit geii ile ilgili olarak anlamaya varmtr. Trk, talyan ve Rus irketleri arasnda Samsun-Ceyhan petrol boru hattnn inasna dair anlama imzalanmtr. Petrol stoklar konusunda az gelime kaydedilmitir. Petrol stoklama dzenlemelerini kolaylatrmaya ynelik olarak kurulmas planlanan petrol stoklama kurumu henz kurulmamtr. Enerji i piyasas konusunda, elektrik piyasasna ilikin olarak iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Balatlan yeni zel sektr yatrmlaryla, Trkiyenin kurulu g kapasitesi 2.800 MW artm ve elektrik sektrnde zel yatrmlar 2009 ylnda 3,1 milyar avro olmutur. Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzlatrma Ynetmeliinin uygulanmasyla, modern elektrik piyasas ticareti uygulamalar balatlmtr. Dengeleme ve uzlatrma sistemi vastasyla gerekleen satlar toplam elektrik sat hacminin yaklak % 75ine karlk gelmektedir. Elektrik Piyasas Lisans Ynetmelii deitirilmitir. Bu deiiklik, evresel etki deerlendirme prosedrnn tamamlanmasn, retim lisanslarnn verilmesinde bir n art haline getirmektedir. Serbest tketici eii 100.000 kWhye drlmtr, bu da piyasann % 63 orannda almasna denk gelmektedir. Elektrik datm varlklarnn zelletirilmesine, hisselerin % 100nn blok sat yntemiyle devam edilmitir. zel irket, elektrik datm sektrnde faaliyete gemitir. Be datm blgesinin daha zelletirme sreci tamamlanm, ancak, varlklar yeni sahiplerine henz devredilmemitir. Hkmet, datm varlklarnn zelletirilmesini, gzden geirilmi strateji belgesi uyarnca 2010 ylnda tamamlamay planlamaktadr. Doalgaz piyasas konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Serbest tketici eii ylda 1 milyon m3ten ylda 800.000 m3e drlmtr. Nisan 2010 itibaryla, Trkiyede 66 ehir doal gaz ebekesine balanmtr. ki irket spot svlatrlm doalgaz (LNG) ithaline 2009 ylnda balamtr. Doalgaz Piyasas Kanununun gereklerini yerine getirmek zere kontrat devri program veya BOTAn faaliyetlerinin ayrtrlmas konularnda gelime kaydedilmemitir.

TR

64

TR

Yenilenebilir enerji konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Elektrik piyasas lisans ynetmelii, 2007 ylnda Enerji Piyasas Dzenleme Kurumuna yaplan ok sayda rzgr lisans bavurusunun ele alnabilmesi iin deitirilmitir. Yenilenebilir enerji yatrmlarna zel sektrn ilgisi nemli lde artmtr. 2009 yl sonu itibaryla, zel sektr tarafndan yaklak 1.000 MW ilave yenilenebilir kurulu g kapasitesi gelitirilmitir. 2009 yl sonu itibaryla, Trkiye, elektriinin % 19,6sn yenilenebilir enerji kaynaklarndan retmektedir. Bununla birlikte, tm sektrlerde AB mktesebatnn gerektirdii yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmna ynelik daha gl bir dzenleyici ortamn oluturulmas iin daha fazla abaya ihtiya bulunmaktadr. Enerji verimlilii konusunda daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Binalarda Enerji Performans Ynetmelii yrrle girmitir. 2009 yl sonu itibaryla, 17 zel sektr irketi ve bir meslek odas, enerji verimlilii konusunda hizmet vermek zere yetkilendirilmitir. Elektrik leri Etd daresi Genel Mdrlnn kapasitesinin gelitirilmesinin yan sra, bu alandaki farkndaln daha fazla arttrlmas amacyla stratejiler gelitirilmesi, lkedeki enerji verimliliinin arttrlmasna ynelik abalara destek salayabilir. Nkleer enerji, nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma konularnda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Dou Akdeniz kysnda yer alan Akkuyuda 4.800 MW kurulu g kapasiteli bir nkleer santral kurulmas ve iletilmesi amacyla Rusya ile yapt ilk anlamay Ekim 2010da onaylamtr. Haziran 2010da, Elektrik retim A.. Genel Mdrl (EA) ile Gney Kore Elektrik Enerjisi irketi (KEPCO) arasnda, Trkiyenin ikinci nkleer santralinin Karadeniz kysnda Sinopta kurulmas amacyla bir protokol imzalanmtr. ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezindeki radyoaktif atk ynetimi biriminde iyiletirmeler yaplm olup, bunlarn Komisyon tarafndan deerlendirilmesi gerekmektedir. Trkiyenin elektrik piyasas ve arz gvenlii ile ilgili gzden geirilmi strateji belgesine gre, Trkiye, 2023 ylna kadar, kurulu kapasitesinin % 5ini nkleer enerjiden salamay planlamaktadr. Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) dzenleyici grevlerinin yan sra operasyonel grevlerini de yerine getirmeye devam etmektedir. Mevcut ynetmeliklerin AB mktesebat ile uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Trkiyenin nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma konusundaki IPA yatay programna katlm salamamas, AB mktesebatnn i hukuka aktarm dzeyinin deerlendirilmesini olduka zorlatrmaktadr. Trkiyede nkleer gvenlie ilikin AB mktesebat gerekliliklerini karlayan bir ereve nkleer kanun bulunmamaktadr ve Trkiye, Kullanlm Yakt ve Radyoaktif Atk Ynetimi Gvenlii Birleik Szlemesine taraf olmamtr. Trkiye, taraf olduu Nkleer Gvenlik Szlemesi uyarnca, topraklar zerinde kurmay planlad nkleer santraller hakknda komu lkelerle ve Euratom Topluluu ile istiare etmek zorundadr. Sonu Elektrik, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliinin yan sra arz gvenlii konularnda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Doal gaz, nkleer enerji, nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma konularnda gelime kaydedilmesi iin ilave aba gerekmektedir. 4.16. Fasl 16: Vergilendirme Dolayl vergilendirme konusunda kstl ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin katma deer vergisi (KDV) mevzuat AB mktesebatyla tam uyumlu deildir. ndirimli oranlara ilikin yap, muafiyetler, zel planlar ve uygulamalarn daha fazla uyumlatrlmas gerekmektedir. zel

TR

65

TR

tketim vergilerine ilikin baz ilerlemeler kaydedilmitir. 18 Mays 2009 tarihinde kabul edilen eylem plan dorultusunda, Trkiye, ilenmi ttne uygulanan ttn fonu vergisini 1 Ocak 2010 tarihi itibaryla kaldrmtr. Bu, ttnn vergilendirmesinde ayrmc uygulamalarn tamamyla kaldrlmas yolunda olumlu bir admdr. Ttn fonu, ithal edilen ilenmemi ttn iin yerli rnlere uygulanmayan zel bir vergi ngrmektedir. Ttn rnlerine uygulanan asgari zel tketim vergisi tutarlar ve kymet esasl (ad valorem) oranlar artrlmtr. Ancak, AB mktesebat ile Trk mevzuat arasnda ttn ve ttn rnlerindeki zel tketim vergisinin yaps bakmndan uyumsuzluklar devam etmektedir. Trk mevzuat, kymet esasl (ad valorem) oranlar ve asgari zel tketim vergisini dzenlemektedir, bununla birlikte spesifik esasna gre zel tketim vergisi unsurlar eksiktir. Alkoll ieceklerin vergilendirilmesi konusunda baz dzensiz ilerlemeler kaydedilmitir. Alkoll ikilere, ierdii alkol oran yerine rnn tipine gre belirli spesifik vergiler uygulanmaktadr. thal rnler iin belirlenen vergi, edeer yerli rnlere gre daha yksektir. Ayrmc vergilendirmenin aamal olarak kaldrlmasna ynelik taraflarca kabul grm ak hedefler ortaya koyan 18 Mays 2009 tarihli Eylem Plannn bir paras olarak Trkiye, Nisan 2009 tarihinde kabul edilen Bakanlar Kurulu Karar ile bu farkllklar azaltmtr. araba uygulanan kymet esasl (ad valorem) vergilerin kaldrlmas gibi, alkoll ieceklerin vergilendirilmesine ilikin olarak, Trk mevzuatn AB mktesebatyla uyumlu hale getiren dier deiiklikler bu ynde atlm olumlu admlardr. Ancak, Ocak ve Ekim aylarnda, alkoll ieceklere uygulanan zel tketim vergisi oran srasyla % 10 ve % 30 artrlmtr. Bu durum, eylem planna aykr olarak, yerli alkoll ieceklerle ithal ieceklere uygulanan vergiler arasndaki fark rakamsal olarak artrmtr. Trkiyenin, bu fasldaki mzakerelerde kilit gereklilik olan eylem planndaki taahhtlere uymas gerekmektedir. Trkiyenin yelik ncesinde, i piyasa hareketleri ve mali antrepolar iin gmrk vergilerinin askya alnmas rejimini uygulamaya koymas gerekmektedir. Dorudan vergilendirme konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Gelir Vergisi Kanunu gzden geirilmektedir. dari ibirlii ve karlkl yardm konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Gelir daresi Bakanl, kayt d ekonomi ile mcadele eylem plan dorultusunda dokuz kurum tarafndan yrtlen faaliyetleri denetlemitir. Plan, 2008-2010 dnemini kapsamaktadr. Eylem plannn sonularna ilikin genel deerlendirmenin kamu ile paylalmas, effafln salanmas iin ok nemlidir. Uygulama kapasitesi ve bilgisayar ortamna gei konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Gelir daresi Bakanl gnll uyumun artrlmas iin abalarn srdrmtr. Alnan tedbirlerle, usullerin basitletirilmesi ve uygulamann glendirilmesinin yan sra, mkelleflere sunulan hizmetlerin gelitirilmesi de amalanmaktadr. Mkellef ar merkezi, 2009 stanbul ar merkezleri konferansnda dl34 kazanmtr. Gelir daresi Bakanl, Vergi Daireleri Otomasyon Projesinin (VEDOP) bir uzants olarak elektronik veritaban (VERIA) ve Risk Ynetimi Sistemi (VEDOS) gibi bir dizi bilgi ilem altyap projesi gelitirmitir. Vergi konusunda verilen zelgelerde otomasyona geilmesi, Trkiyenin vergi mevzuatnn effaflnn ve tutarllnn arttrlmasnda nemli bir adm olmutur. Sonu AB mktesebatyla sregelen uyumsuzluklara ramen, bata ttn zerindeki ayrmc vergilendirmenin kaldrlmasna ynelik gelimeler olmak zere, bu faslda mevzuat uyumuna ynelik baz ilerlemeler kaydedilmitir. Vergi idaresinin glendirilmesi, kayt d ekonomi ile
34

Jri zel dl, en iyi ar merkezi yneticisi, en iyi mteri temsilcisi 66

TR

TR

mcadele ve gnll uyumun arttrlmas abalar srdrlmtr. Ancak, alkoll iecekler zerindeki zel tketim vergisindeki artlar, ithal ve yerli rnler arasndaki farkllklarn kaldrlmasna ynelik eylem planna aykrlk tekil etmektedir. Vergilendirme faslnn mzakereye almas bakmndan, Trk vergi mevzuatnn, Trkiyenin stlenmi olduu taahhtler dorultusunda gecikmeksizin yeniden uyumlatrlmas salanmaldr. Vergilendirmede ayrmc uygulamalarn kaldrlmas, bu fasl ile ilgili katlm mzakerelerinde daha fazla ilerleme salanmas iin anahtar bir unsurdur. Dorudan ve dolayl vergilendirme konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bu fasldaki genel hazrlklar bakmndan nispeten ilerleme salanmtr. 4.17. Fasl 17: Ekonomik ve Parasal Politika Para politikas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Merkez Bankas sistemdeki fazla likiditeyi tedricen azaltmay amalayan para politikasna ilikin bir k stratejisi aklamtr. Merkez Bankas, birinci adm olarak, bankaclk sektr iin dviz mevduat karlk orann % 9dan % 9,5e karmtr. Trkiyenin bu alanda AB mktesebatna uyumu ksmi kalmaya devam etmitir. Merkez Bankas Kanunu, Bankann bamszln tam olarak salamamaktadr. Enflasyon hedefine Hkmet ve Merkez Bankas birlikte karar vermektedir. Hukuki ereve (rnein, yatrmc koruma fonu ve emekli yatrm fonlarnn iletimi hakkndaki ynetmelikler) kamu sektrnn finansal kurululara imtiyazl eriim yasa ile uyumlu olmayan hkmler iermektedir. Genel olarak, para politikas konusundaki hazrlklar ileri dzeydedir. Ekonomik politika konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye G-20nin bir yesidir ve AB de dhil, dier tm yelerle bu forumdaki ekonomik politika koordinasyonu hz kazanmtr. Otoriteler, zellikle vize muafiyeti, ticaretin kolaylatrlmas ve ibirlii anlamalar yoluyla blgedeki birok lkeyle ekonomik ilikileri canlandrma konusunda ok aktif olmulardr. Enerji sektrndeki zelletirme faaliyetleri, nce elektrik datm ve daha sonra retimi alanlarnda ivme kazanmtr. Trkiye, yeni bir stand-by dzenlemesi iin Uluslararas Para Fonu (IMF) ile mzakereleri sonlandrmtr. Otoriteler yeni kredileri hazmetme kapasitelerini artrrken, uluslararas finansal kurulularla, zellikle Avrupa Yatrm Bankas, Dnya Bankas, Avrupa mar ve Kalknma Bankas ve slam Kalknma Bankas ile yrtlen almalarda daha aktif olmulardr. Trkiyenin 2010 yl btesi, zellikle kamu gelirlerini artrmak suretiyle bte an tedricen azaltmay hedeflemektedir. Orta vadede bte an kontrol etmek iin yeni mevzuat vastasyla mali kuraln kabul edilmesi iin teknik almalar tamamlanm, ancak, kanun taslann kabul edilmesi ertelenmitir. Trkiye, Katlm ncesi Ekonomik Programn (KEP) Ocak 2010da Komisyona sunmutur. Genel olarak, lke, ekonomik politika konusunda ileri dzeydedir. Sonu Ekonomik ve parasal politika alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Merkez Bankas krizle mcadeleye ynelik para politikas iin bir k stratejisi uygulamaya balamtr. Yetkililer, G-20 balamnda, blgedeki lkelerle ekonomik ilikilerini gelitirmek bakmndan ok aktif olmulardr ve eitli uluslararas finansal kurulularla ibirliini artrmlardr. zellikle Merkez Bankasnn tam bamszl ve kamu sektrnn finansal kurululara imtiyazl eriim yasa konularnda, hukuki ereve AB mktesebatna tam uyumlu deildir. Genel olarak, ekonomik ve parasal politika alannda hazrlklar olumlu ynde ilerlemektedir.

TR

67

TR

4.18. Fasl 18: statistik statistiki altyap konusunda ilerleme kaydedilmitir. Trkiye statistik Kurumu (TK), Tarm ve Kyileri Bakanl ve Milli Eitim Bakanl ile yeni ibirlii protokolleri imzalamtr. letmelerle ilgili idari verileri tutan kurumlar arasndaki ibirlii byk lde gelimitir. Bu faaliyetler, TKin koordinasyon salama roln daha fazla glendirmi ve idari kapasitesini gelitirmitir. statistiki altyap konusunda hazrlklar olduka ileri dzeydedir. Snflandrmalar ve kaytlar konusunda ilerleme kaydedilmitir. TK, i kaytlar sistemini daha da glendirmitir. TK ve Tarm ve Kyileri Bakanl, istatistiki iftlik kaytlarnn oluturulmasyla ilgili almalara balam ve bu amala bir pilot alma balatmtr. Ancak Trkiyenin, bu fasldaki katlm mzakerelerinde anahtar unsur olan istatistiki iftlik kaytlarnn oluturulmasna ynelik hazrlklar ile tarm istatistiklerinin toplanmas konusundaki metodoloji ve organizasyonel yap hakknda hl detayl bir aklama sunmas gerekmektedir. Snflandrmalar ve kaytlar konusunda hazrlklar ileri dzeydedir. Sektr istatistikleri konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. 2011 nfus ve hane saym iin hazrlklar olumlu ynde ilerlemektedir. Ulusal hesaplara ilikin olarak, ar bte a prosedr istatistikleri, yabanc bal irket d ynl ticaret istatistikleri ve kamu sektr ile ilgili mali hesaplar konularnda ilerleme kaydedilmitir. NUTS Dzey 2ye denk gelen blgeler iin, 2004- 2006 yllarn kapsayan gayri safi katma deer verileri yaymlanmtr. TK, il baznda temel igc gstergelerini ve dnemsel verileri yaymlamaya balamtr. 2008 igc maliyeti anketlerinin sonular yaymlanmtr. Yapsal iletme istatistikleri ve ksa dnem istatistikleri daha fazla gelitirilmitir. Tarm istatistikleri konusunda, TK aylk hayvansal retime ilikin istatistiki veri toplamaya balamtr. evre istatistikleri konusunda ilerleme kaydedilmitir. Sektr istatistikleri konusunda hazrlklar ileri dzeydedir. Trkiye, bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan anahtar unsur olan ulusal hesap gstergeleri ve kullanlan metodolojiyi henz sunmamtr. Sonu statistik konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. TK, istatistik sisteminin koordinasyonunu daha da iyiletirmitir. kaytlar ve sektr istatistikleri konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Ulusal hesaplar ve tarm istatistikleri (sadece istatistiki iftlik kayt sisteminin oluturulmas bakmndan deil) konularnda daha fazla uyuma ihtiya bulunmaktadr. Trkiyenin istatistik alannda AB mktesebatna genel uyumu ileri dzeydedir. 4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam

hukuku konusunda AB mktesebatnn i hukuka aktarmna ilikin ilerleme kaydedilmemitir. Kanunu ekonominin baz sektrlerine uygulanmamaktadr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde dezavantajl gruplar iin yeni bir dairenin kurulmas karar olumlu bir admdr. Tefti Kurulunun,35 zellikle personel ve sosyal ortaklarla ibirlii alarndan glendirilmesi gerekmektedir. sal ve gvenlii konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. AB fonlaryla gerekletirilen faaliyetlerin katksyla, idari kapasite ve farkndalk dzeyi artmtr. Sadece kaytl iileri kapsayan resmi istatistiklere gre, 2007 ylndaki i kazas saysna gre ok az

35

in yrtmnden sorumlu i mfettilerinin says 321e ykselmitir. 68

TR

TR

bir farkla, 2008 ylnda 72.963 adet i kazas meydana gelmitir. Kayt d sektrn de dahil edilmesi durumunda, rakam ok daha yksek olacaktr. sal ve gvenliine ilikin ereve Direktifin i hukuka aktarlmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bu durum, halihazrda i hukuka aktarlm olan mevzuatn uygulanmas bakmndan nemli bir eksiklik tekil etmektedir. Bu konuda bir ncelik oluturan Tefti Kurulunun kapasitesinin glendirilmesine, ilave personel alnmas ve bunlarn eitilmesi yoluyla devam edilmitir. Bununla birlikte, ekonominin ve igc piyasasnn byklne kyasla, i mfettilerinin says ok dk kalmaktadr36. Madenlerde ve taocaklarnda yaanan lmcl dramatik i kazalar, mevzuatn uygulanmas ve kamu kurumlar tarafndan yaplan denetimler bakmndan endie yaratmtr.37 Kot kuma kumlama tesislerindeki kt alma koullarndan kaynaklanan lmcl silikosis hastalklar grlmeye devam etmitir. Bata kamu sektr olmak zere, sosyal diyalog konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Anayasada, memurlar ve dier kamu alanlarna toplu pazarlk ve toplu szleme yapma hakkn veren ve memurlara uygulanan disiplin cezalarn yarg denetimine tabi klan deiiklikler yaplmtr. Bu deiiklikler arasnda, baz grevlere38 uygulanan yasan kaldrlmas, ayn zamanda ve ayn i kolunda birden fazla sendikaya yelik yasann kaldrlmas ve ayn iyerinde ayn dnem iin tek bir toplu szleme yaplmas kstlamasnn kaldrlmas da yer almaktadr. Ayrca, sz konusu Anayasa deiiklikleriyle, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Hkmetin ekonomik ve sosyal konularda politika olutururken danaca anayasal bir organ haline gelmitir. Bunun yan sra, kamu sektrnde sendikal haklardan yararlanmann kolaylatrlmas da dahil olmak zere, memurlarn durumunu iyiletirmeyi amalayan bir Babakanlk genelgesi yaymlanmtr. Bununla birlikte, Anayasann ii, memur ve dier kamu grevlilerinin toplu pazarlk ve toplu eylem haklar bakmndan atfta bulunduu hukuki ereve kstl olup, bu hukuki erevenin AB standartlar ve ILO szlemeleri ile uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. ILO Standartlarn Uygulanmas Komitesinde grevli iveren ve ii szclerinden oluan ikili bir st dzey heyet, ilgili mevzuatn kabulne ynelik llebilir bir gelime tespit edememitir. Hkmet, zel sektrdeki sendikal haklara ilikin, sosyal taraflarn desteini alamayan, yeni bir kanun taslanda, sendika kurma zgrl ve iyerinde toplu pazarlk hakk gibi baz kilit konular ele alma giriiminde bulunmutur. Toplu i szlemelerinin kapsamna giren ii says olduka dktr.39 Temel sosyal diyalog mekanizmalarnn (l Danma Kurulu, Ekonomik ve Sosyal Konsey) almalarnn ve sosyal ortaklarn kapasitesinin daha fazla glendirilmesi gerekmektedir (Bkz. Siyasi Kriterler- i haklar ve sendikalar). Anayasa deiiklik paketi memurlar iin grev hakk getirmemitir. stihdam politikas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, ulusal istihdam stratejisini hazrlamaktadr. Finansal kriz srasnda uygulamaya konulan istihdam yaratc teviklerin sresi uzatlmtr. 2009 ylna kyasla isizlik azalma eilimindedir. Trkiye Kurumu (KUR) isizleri kayt altna alma ve bu kiilere hizmet sunma ynndeki abalarn

sal ve gvenlii konularyla ilgilenen i mfettilerinin says 314tr. mfettilerinin toplam says 635tir, yani geen yldan %7 daha fazladr. Ancak, ayn dnemde, alanlarn says 1,5 milyon artmtr. 37 Bursa Mustafakemalpaada (Aralk 2009da 19 l), Balkesir Odakyde (ubat 2010da 17 l), Zonguldak Karadonda (Mays 2010da 30 l), Edirne Keanda (Temmuz 2010da 3 l) byk lmcl kazalar meydana gelmitir. 38 Siyasi amal grev ve lokavt, dayanma grev ve lokavt, genel grev ve lokavt, iyeri igali, ii yavalatma, verim drme ve dier direniler. 39 2008 ve 2009 yllarnda akdedilen toplu szlemeler 767.582 iiyi kapsamaktadr. stihdam edilen kii says yaklak 23,5 milyondur.
36

TR

69

TR

srdrmtr. Aktif istihdam tedbirleri kayda deer lde geniletilmitir.40 Bununla birlikte, isizlik yardmnn kapsama oran ok dktr. Mart 2010 itibaryla, fondan yararlanan isizlerin oran yalnzca % 6dr. Kamu istihdam hizmetleri konusunda Trkiyenin toplam idari kapasitesi zayf kalmaya devam etmektedir. gcne katlm ve istihdam oranlar dktr41 Gneydou Anadolu Blgesi en dk igcne katlm oranlarna sahiptir42. Gen isizlii, yksek olmaya devam etmekle birlikte, 2010 ylnn ilk iki eyreinde azalma eilimi gstermitir43. Kayt d istihdam oran, Haziran 2009da en yksek noktaya ulatktan sonra, azalan bir eilim izlemitir. Bununla birlikte, istihdam edilen kiilerin % 44,8i sosyal gvenlik sistemine kaytl olmadndan, bu kiiler Kanununun salad gvencelerden ve emeklilik haklarndan mahrum kalmaktadr. zellikle Sosyal Gvenlik Kurumu (SGK) ile dier kamu kurumlar ve zel kurumlar arasnda artan koordinasyon ve ibirlii sayesinde, kayt d almayla mcadele younlatrlmtr. Bu sayede, 336.838 kayt d ii tespit edilmitir. Ancak, kayt d ekonominin bykl dikkate alndnda denetim kapasitesi yetersiz kalmaktadr. stihdam Politikas ncelikleri Ortak Deerlendirme Belgesinin (JAP) tamamlanmasna ilikin ilerleme kaydedilmemitir. Avrupa Sosyal Fonu (ASF) iin yaplan hazrlklarda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Katlm ncesi Mali Yardm Aracnn (IPA) IV. Bileeni kapsamndaki nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel Programndan (KG OP) sorumlu alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde kurulan program otoritesi, kapasitesini artrmaya devam etmitir. Btn resmi gerekliliklerin karlanmasndan sonra, KG OPnin uygulanmas, hibe programlarnn duyurulmas ve ilk hibe szlemelerinin imzalanmas ile balatlmtr. Ancak, hibelerin deerlendirme srecinde ve ancak Mays 2010da gerekleebilen ilk hibe szlemelerinin imzalanmasnda byk gecikmeler yaanmtr. Byk fon kayplarnn yaanmamas iin, halihazrda balatlm olan operasyonlarn uygulanmasnn hzlandrlmas gerekmektedir. Programlarn izlenmesi ve deerlendirilmesinin glendirilmesi gerekmektedir. Sosyal ierme konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Anayasada yaplan bir deiiklik, ocuklar, yallar ve engelliler iin pozitif ayrmcl mmkn klmaktadr. Trkiyenin, yoksullukla mcadele konusunda kapsaml bir politika erevesi bulunmamaktadr. Yoksulluk riski altndaki nfusun oran yksektir ve ocuklar yksek bir yoksulluk riskine maruz kalmaya devam etmektedir. Yoksulluk, zellikle mevsimlik iiler, geimlik tarm iiyle uraanlar ve kayt d iiler olmak zere, alan nfus iin bir endie kayna olmaya devam etmektedir. Ekonomik Koordinasyon Komitesi tarafndan, sosyal hizmetler ile kamu istihdam hizmetleri arasnda ba kurmay amalayan bir eylem plan kabul edilmitir44. Hkmet, engelli kiilerin kamu kurumlarnda istihdamna ynelik olarak btedeki kadro kstlamalarn kaldrmtr45. Bununla beraber, sosyal ierme alannda alan ulusal kurumlar dank bir yapdadr ve zayf kalmaktadr. Engelli kiilerin kamu sektrnde ve zel sektrde istihdam edilebilirliini artrma

Yararlanclarn says 2008 ylnda 30.000den 2009da 200.000e ykselmitir. Haziran 2010a ait rakamlar % 50 ve % 44,7dir; geen yla gre bir ilerleme olmakla birlikte, AB ortalamasna kyasla hl ok dktr. 42 TKin 2008 yl verilerine gre, katlm oranlar Diyarbakr iin % 26,9, Siirt iin % 27,2 ve rnak iin % 29,8dir. Bununla birlikte, 2009 ylnda istihdam oranndaki en yksek art Gneydou Anadolu Blgesinde kaydedilmitir. 43 Gen isizlik oran Haziran 2009da % 23,7 olmasna karlk, Haziran 2010da %19,1e dmtr. 44 Bu eylem planna gre, alma yanda ve alabilecek durumda olan sosyal yardm yararlanclar KUR veri tabanna kaydedilecekler ve ilgili istihdam hizmetlerini almalar ynnde destekleneceklerdir. 45 Ocak 2010 itibaryla, kamu sektrnde engelli bireylere kanunla tahsis edilmi 48.943 kadronun (tm kamu sektrndeki kadronun % 3), bte kstlamalarndan dolay ancak 14.325i doldurulabilmitir. Halihazrda, engelli bireylere btedeki kstlamalardan muafiyet salanarak bo kadrolar iin alm sreci balatlmtr.
41 40

TR

70

TR

ynnde daha fazla aba sarf edilmesi gerekmektedir. Ortak Sosyal Koruma ve erme Belgesinin (JIM) tamamlanmasna ynelik ilerleme kaydedilmemitir. Sosyal koruma konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Mevsimlik geici tarm iilerinin, zellikle konut, eitime eriim, salk ve sosyal gvenlik koullarn ele alan bir Babakanlk genelgesi yaymlanmtr. Sosyal yardm hizmetlerine ynelik olarak cretsiz bir yardm hatt (144) hizmet vermeye balamtr. Sosyal gvenlik sisteminin kapsamnda olan kiilerin oran % 80dir. Sosyal yardmlar ve primsiz demeler hakkndaki kanun taslayla ilgili bir gelime olmamtr. Trkiye, emeklilik sisteminde, kriz ortamnda kayda deer lde artan byk bir akla kar karyadr. Kayt d alanlar emeklilik sistemine dahil etmek ve sisteme kaytl kiilerin daha uzun sre istihdamda kalmalarn salamak iin daha fazla aba gsterilmesi gerekmektedir. Temel salk hizmetlerine eriimde ve genel salk sigortas plannn geniletilmesinde ilerleme kaydedilmitir. Salk sistemindeki personel a nemli bir zorluk olmaya devam etmektedir. Ayrmclkla mcadele konusundaki AB mktesebatnn i hukuka aktarlmasna ilikin ilerleme kaydedilmemitir. Kanunu, bir i szlemesinin yaplmasndan nceki dnemi kapsamamaktadr. Trk mevzuatnda dorudan ve dolayl ayrmcln tanm yoktur. Irk veya etnik kken, din veya inan, engellilik, ya ve cinsel ynelim temelindeki ayrmclkla ilgili AB mktesebat i hukuka aktarlmamtr. Frsat eitlii konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Anayasada yaplan deiiklik, kadn ve erkek arasnda somut bir eitlik salamak iin alnan tedbirlerin eitlik prensibine aykr olamayacan ngrmektedir. Toplumsal cinsiyet eitliinin, zellikle istihdamla ilgili mevzuat ve politikalara, iyeri denetimlerine, stratejik planlara ve hizmet ii eitime dahil edilmesi iin bir Babakanlk genelgesi yaymlanmtr. TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu raporlar hazrlamak ve ilgili taraflarla istiarelerde bulunmak suretiyle almalarna devam etmitir. Kadnlarn istihdam ve igcne katlm oranlar46 tm AB lkelerinden daha dktr ve OECD lkeleri arasnda en dk dzeydedir. Kadnlar kayt d alma koullarndan ve tarmda cretsiz aile iiliinden kt bir biimde etkilenmektedir. Eriilebilir ocuk bakm hizmetleri yetersizdir. Kadn ile erkek arasnda cret farkllklar devam etmektedir. alma ve aile yaantsn uyumlatrmay amalayan mevzuat ve politikalar henz kabul edilmemitir. Toplumsal Cinsiyet Eitlii Ulusal Eylem Plannn (2008-2013) uygulanmasna ynelik yeterli insan kayna ve finansal kaynak bulunmamaktadr (Bkz. Siyasi Kriterler- Ekonomik ve sosyal haklar). Sonu Genel olarak, sosyal politika ve istihdam konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Anayasa deiiklik paketi kamu sektrndeki sosyal diyalog alannda nemli gelimeleri beraberinde getirmekte ve kadnlar, ocuklar, yallar ve engelliler iin pozitif ayrmcln yolunu amaktadr. Ancak, Trkiyenin sosyal politika ve istihdam konusundaki uyumu snrldr. Sendikal haklarn AB standartlar ve ILO szlemeleri ile uyumlu biimde tam olarak salanmasn amalayan sendikal haklarla ilgili mevzuata ilikin kapsaml bir reform almas hl beklemektedir. Anayasa deiiklik paketi, kamu grevlileri iin grev hakk getirmemitir. Trk igc piyasalarnda, byk lekte kayt d istihdam ve dk kadn istihdam oranlar mevcudiyetini srdrmektedir. Kanununun kapsamnn snrl olmas ve i sal ve gvenlii mevzuatnn uygulanmas konusunda endieler bulunmaktadr. Yoksulluk ile mcadele iin genel bir politika erevesinin oluturulmas gerekmektedir. Sosyal politika ve istihdam alanndaki AB

46

Srasyla % 22,3 ve % 26. 71

TR

TR

mktesebatnn etkili bir biimde uygulanmas iin idari kapasitenin glendirilmesi gerekmektedir. 4.20. Fasl 20: letme ve Sanayi Politikas

Trkiye, iletme ve sanayi politikalar ilkeleri konusunda daha fazla ilerleme kaydetmitir. Trkiye, 2010-2013 yllarn kapsayan revize edilmi Sanayi Stratejisi Belgesi ve Eylem Plan taslana son halini vermitir; sz konusu Plan henz kabul edilmemitir. Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu (YOKK), 2010 yl iin bir eylem plan kabul etmitir. Kabul edilen stratejiler ve eylem planlarnn, rnein YOKK eylem planlar iin karlan er aylk raporlarn ve KOB Stratejisi ve Eylem Plannn deerlendirilmesi yoluyla dzenli olarak izlenmesi ve deerlendirilmesi abalar devam etmektedir. 2010-2012 yllar iin sanayi politikas ile ilgili alanlar da kapsayan Orta Vadeli Program aklanmtr. 12 Mart 2010 tarihinde, hracata Dnk retim Stratejisi ile ilgili olarak, bakanlklar, ilgili kamu kurumlar ve zel sektr bir araya getiren yeni bir deerlendirme kurulu oluturulmutur. Trkiye, Bat Balkan lkeleriyle birlikte Avrupa in Kk letmeler Yasasnn uygulama srecine katlmtr. letme ve sanayi politika aralar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB) fonlarnn ynetimine ilikin yeni mevzuatn kabuln takiben, KOSGEB tarafndan zellikle sektrel ve blgesel ncelikler konusunda bir kredi garanti aracn ieren yeni bir finansal program balatlmtr. KOSGEB, KOBler iin ortak destek programlar oluturulmas amacyla Kalknma Ajanslar ve Devlet Planlama Tekilat ile bir protokol imzalamtr. Be blgede letme Kuluka Merkezleri kurulmutur. KOB Eylem Plannda programlanan faaliyetlerin ou tamamlanmtr. Ar-Ge harcamalarndaki art devam etmi, bu harcamalarda zel sektrn pay kamu sektrnn payn byk lde gemitir. Trkiyenin AB Giriimcilik ve Yenilik Programna ve zellikle Avrupa letmeler Ana katlm olumlu bir gelimedir. Ticari ilemlerde alacaklarn ge denmesiyle mcadeleye ilikin 2000/35 sayl AB Direktifine uyum konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Sektr politikalarnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sanayi ve Ticaret Bakanl, esnaf ve sanatkarlara ynelik olarak, finansmana eriimin gelitirilmesi, kmelenme iin destek, giriimcilik, yenilik ve niversitelerle ibirlii gibi tedbirleri de kapsayan bir strateji ve eylem plan hazrlamtr. Kimya, demir elik ve otomotiv sektrleri iin yol haritalar hazrlanmtr. Trk elik sanayisi ile ilgili Ulusal Yeniden Yaplandrma Plan konusunda, geen yl gerekletirilen revizyonu takiben yeni bir gelime kaydedilmemitir. Bir devlet desteklerinin izlenmesi otoritesinin kurulmas ve bu otorite tarafndan, elik sanayisinin yeniden yaplandrlmasnn resmi olarak onaylanmas gerekmektedir.
Sonu Trkiye, bu faslda, 2010-2013 dnemini kapsayan Sanayi Stratejisi ve Eylem Plannn nihai hale getirilmesi, iletme ve sanayi politika aralarna eriimin yaygnlatrlmas ve sektrel strateji ve yol haritalarnn kabul edilmesi bakmndan ilave ilerleme kaydetmitir. ortam ve devam eden izleme ve deerlendirme almalar bakmndan baz snrl gelimeler kaydedilmitir. Trkiyenin, iletme ve sanayi politikas alannda AB mevzuatna uyumu genel olarak yeterli dzeydedir.

TR

72

TR

4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar Tamaclk alar konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Ulatrma Bakanl, Trkiyede gelecekte uygulanacak Trans- Avrupa Tamaclk A (TEN-T) ile ilgili teknik belgeyi ve TEN-T A ile ilgili Avrupann karlarna ynelik ncelikli projeleri nihai hale getirmitir. Teknik belge, yerinde ziyaretlerde de teyit edildii zere, daha sonraki mzakereler bakmndan salam bir dayanak tekil etmektedir. Ayrca, Trkiye, ekirdek tamaclk a ile ilgili tama altyapsna ynelik teknik hazrlklara devam etmek iin katlm ncesi mali yardmndan etkili bir ekilde faydalanmtr. Ancak, uzun vadeli yatrm iin bir ana plan henz hazrlanmamtr. Enerji alar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Nabucco boru hatt ile ilgili Hkmetleraras Anlamann onay prosedr Austos 2010de tamamlanmtr. Bir sonraki adm olarak, Hkmetler arasnda proje destek anlamalar akdedilebilecektir. Nabucco, AB, Trkiye ve blgedeki dier lkeler arasnda daha yakn bir enerji ibirliinin tesis edilmesine ynelik nemli bir stratejik admdr ve ABnin en nemli enerji gvenlii nceliklerinden biri olmaya devam etmektedir. Trkiye-Yunanistan-talya doalgaz boru hatt enterkonnektrn (ITGI) faaliyete geirmeye ynelik hazrlklar devam etmektedir. Elektrik alar konusunda ise, gerekli tm alma ve testlerin tamamlanmasnn ardndan, Avrupa Elektrik letim Sistemi letmecileri A (ENTSO-E) ile deneme senkronize iletimine 18 Eyll 2010 tarihinde geilmitir. 154 kVde alan 400 kVlik bir hat olan ran elektrik balants, 220 kVye karlmtr. Grcistan hattnn gelitirilmesine ynelik almalar da balatlmtr. Telekomnikasyon alar konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Sonu Trkiye, Trans-Avrupa alar alannda ilerleme kaydetmitir. Trkiye, zellikle gelecekte uygulanacak Trans-Avrupa Tamaclk A kapsamndaki teknik grmeleri kolaylatrm ve mzakerelerde ileri bir aamaya ulamtr. Enerji alar alannda da baz ilerlemeler kaydedilmitir. 4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu Hukuki ereve konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Daha nceki Rapor dneminde, Babakanlk, Katlm ncesi Mali Yardm Aracnn (IPA) yaplanmasndaki kurumlarn belirlenmesi konusunda bir genelge karmtr; bu Rapor dneminde ise, IPAnn III. ve IV. Bileenlerinden sorumlu stratejik koordinatrn atanmas gerekletirilmitir. Kurumsal ereve konusunda ilerleme kaydedilmitir. IPA Stratejik Koordinatr olan Devlet Planlama Tekilat Mstearl (DPT) tarafndan oluturulan teknik komite, 4 operasyonel programn (ulatrma, evre, blgesel rekabet edebilirlik ve insan kaynaklarnn gelitirilmesi) tmnn dzgn bir ekilde uygulanmasn desteklemek zere her ayda bir toplanmaktadr. DPT, blgesel kalknma politikalarn merkezi kurulular arasnda ve yerel idareler arasnda koordine edecek bir blgesel kalknma komitesinin oluturulmas zerinde almaktadr. dari kapasite konusunda ilerleme kaydedilmitir.

TR

73

TR

IPA uygulamas kapsamnda yer alan merkezi kurulularn glendirilmesine ynelik eitim ve teknik destek faaliyetleri devam etmi ve ynetim ve kontrol sistemlerinin kurulmasnda daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Kurumlarn IPA fonlarn etkili ve verimli biimde ynetme kapasitesine ilikin kayglar devam etmektedir. Fon kullanmnda, szleme yaplmasndaki gecikmeler dikkat ekmektedir; tahsis edilen tm fonlarn kullanlamamas ve etki ve sonularnn ngrlenden daha az olmas bakmndan ciddi bir risk bulunmaktadr. Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi (DIS) kurumlarnda sklkla yaanan personel deiiklii, kurumlar arasndaki koordinasyon eksiklii ve ilgili bakanlklardaki program otoritelerinin Merkezi Finans ve hale Biriminin (MFB) szleme ve deme yapma grevlerini devralmaya ilikin hazrlklardaki gecikmeler, bu kayglar artrmtr. Tahsis edilen AB fonlarnn tam ve dzgn biimde kullanlmasn salamak amacyla, MFBnin kapasitesinin ivedilikle yeni takvime uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Bu risklerin giderilmesi iin, Ulusal Yetkilendirme Grevlisi (NAO) tarafndan yaplan denetimin glendirilmesi, acil nlemlerin alnmas ve kapasitenin uygulama kapsamndaki fonlarn miktaryla hzla uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Blgesel dzeydeki idari kapasite zayf kalmaya devam etmektedir. Merkezi kurulularn kendi aralarnda ve yerel ve merkezi dzeyler arasnda blgesel kalknma politikalarn koordine etmeyi amalayan blgesel kalknma komitesi (RDC), Trkiyenin yeni blgesel politikasnn temel unsuru olarak ngrlmekter ve komitenin 2010 yl ierisinde oluturulmas planlanmaktadr, ancak henz bu ynde somut bir gelime kaydedilmemitir.

Programlama ve program uygulama konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. zellikle, evre, blgesel rekabet edebilirlik ve insan kaynaklarnn gelitirilmesi operasyonel programlarnda (OP), IPAya ynelik proje havuzlarnn oluturulmas konusunda gelimeler kaydedilmitir. Bunun orta vadede fonlarn kullanmn gelitirmesi beklenmektedir. OPlerin baz kk aptaki revizyonlarnda, bte, zamanlama ve corafi hedefleme iyi ayarlanmtr. Uygulama erken bir aamada olduundan, etki ve ktlara ilikin daha kapsaml sonulara ancak ileriki aamalarda ulalabilecektir. zleme ve deerlendirme konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. IPA program otoriteleri ile Devlet Planlama Tekilat Mstearl arasnda oluturulan alma gruplar faal olmulardr; Entegre Ynetim Bilgi Sisteminin (IMIS) oluturulmas konusunda ilerleme kaydedilmitir. Tm IPA bileenlerinin sektrel izleme komitesi toplantlar planland ekilde yaplmaktadr. Mali ynetim ve kontrol konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, kapasite oluturma ve program otoritelerindeki ynetim yetkisi devrine ynelik hazrlklar gecikmektedir; program otoritelerinin MFBden mali ynetim ve kontrol sorumluluklarn devralmalarnn salanmasna ilikin takvime bal kalnmamtr; bunun sonucunda sz konusu devralmann Ulatrma ve nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi OPleri bakmndan 2011 ylna, Blgesel Rekabet Edebilirlik OPsi bakmndan ise 2012 ylna kadar ertelenmesi gerekmitir. Neticede, MFB ile yaplan ibirlii anlamalarnn sresinin, halihazrdaki son tarih olan 31 Aralk 2010 tarihinden sonraki bir tarihe uzatlmas gerekmektedir. Sonu Bu alanda dzensiz de olsa ilerleme kaydedilmitir. zellikle, IPAnn III. ve IV. Bileenlerinin uygulanmasna ynelik hukuki ve kurumsal ereve tamamlanmtr; yerel ve blgesel paydalarn proje havuzunun hazrlanma srecine katklar artrlmtr; Kalknma Ajanslar tam olarak faaliyete geme aamasndadr. Katlmla birlikte, yapsal aralarn (Yapsal Fonlar ve Uyum Fonu) kullanmna etkin bir ekilde hazrlanmak amacyla, merkezi, blgesel ve yerel kurulularn idari kapasitelerinin artrlmas gerekmektedir. Ayrca, katlm ncesi fonlarnn daha etkili biimde kullanlmas ve MFB ve ilgili bakanlklardaki program otoriteleri gibi kilit kurumlarn daha byk AB fonlarn kullanmaya hazr olduklarn gstermeleri iin fon kullanm kapasitelerinin artmas gerekmektedir.

TR

74

TR

4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar Yarg alannda ilerleme kaydedilmitir (Bkz. Siyasi Kriterler). Yarg bamszl konusunda, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu daimi ye says yediden yirmi ikiye kartlmtr: Yargtay ve Dantay temsilcilerinin yan sra, yeni yelikler, birinci snf hkimlerden, Adalet Akademisinden, hukuk fakltelerinden ve avukatlardan temsilcileri iermektedir. Anayasa deiiklikleri, yarg mensuplarnn meslekten karlmalaryla ilgili Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK) kararlarnn yarg denetimine ak olmasn salamtr. HSYK bnyesinde, Kurula mesleki destek ve sekreterya hizmeti salayan bir Genel Sekreterlik kurulmutur; sz konusu Genel Sekreterlie hkim ve savc atamalar ise HSYK tarafndan yaplacaktr. Hkim ve savclarn performansn deerlendirmekle grevli adalet mfettileri, raporlarn artk Adalet Bakanlna deil HSYKya sunmaktadrlar. Bu reformlar Katlm Ortakl Belgesi ve lerleme Raporlarnn nceliklerini karlamaktadr. Bununla birlikte, HSYKnn bakan hl Bakandr, ancak daha az yetkiye sahiptir (Bakan, HSYKnn dairesinden hibirinin toplantsna katlamamaktadr). Ayrca, HSYKnn soruturma yetkisi, Kurul Bakan olarak Adalet Bakannn onayna tabidir. emdinli davas, hl gndemdedir (Bkz. Gvenlik glerinin sivil denetimi ). Davann halen devam etmesinin yan sra, davadan sorumlu sivil savcnn grevden uzaklatrlmas HSYKnn bamszl konusunda soru iaretlerine neden olmutur47 Tarafszlk konusunda, askeri mahkemelerin sivilleri yarglayabilmelerine ilikin hkmler Anayasadan kartlmtr ve yeni hkmler bu tr yarglamalar ak ekilde yasaklamaktadr. Devletin gvenlii, anayasal dzen ve bu dzenin ileyiine kar ilenen sularla ilgili davalarn sivil mahkemelerde grlmesi gerekmektedir. Bu, Anayasa Mahkemesinin Ocak 2010da Ceza Muhakemesi Kanununun rgtl su ve devlete kar su hallerinde Silahl Kuvvetler mensuplarnn sivil mahkemelerde yarglanmasna izin veren hkmlerini o dnemdeki anayasal hkmlerle elitii gerekesiyle iptali kararyla rtmtr. Anayasa Mahkemesi, Anayasa deiikliklerinin kabul edilmesinden sonra, Cumhurbakan ve Babakan tarafndan seilen on yedi yeden olumaktadr. Yedek yelik ngrlmemektedir. Bununla birlikte, hkimlerden ikisi hl askeri hkim olmaya devam etmektedir. Demokratik bir sistemde anayasa itihad sivil bir mesele olduundan, askeri hkimlerin mevcudiyeti tartmaldr. Ayrca, askeri hkimler Anayasa Mahkemesindeki grev srelerinin bitiminde askeri yarg sistemindeki grevlerine tekrar dnebilmekte ve bu durum, Anayasa Mahkemesi hkimi olarak tarafszlklar hakknda tereddt oluturabilecektir. st dzey yarg ve ordu mensuplar nemli davalarda yarg bamszln tehlikeye drebilecek aklamalar yapmlardr.

Bu davadan sorumlu sivil savc iddianameyi 2006 ylnda yaymlamtr. ddianame, yksek rtbeli askeri komutanlarla ilgili sulamalar iermekteydi. Genel Kurmay Bakanl iddianameyi eletirmi ve anayasal sorumluluk tayanlar greve armtr. Nisan 2006da Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu grevden uzaklatrma kararn almtr.
47

TR

75

TR

Yargnn etkinliiyle ilgili olarak, yarg sisteminde bilgi teknolojisinden faydalanlmas adli ilemleri hzlandrm ve nc taraflarn adli ilemlere eriimini kolaylatrmtr. Yarg mensuplarnn says artmaya devam etmektedir. 20 Eyll 2010 tarihi itibaryla toplam 11.394 hkim ve savc bulunmaktadr (1 Mays 2009 itibaryla 11.121 hkim ve savc). ocuklarn yarglanmas konusunda gelime kaydedilmitir (Bkz. ocuk haklar). Bununla birlikte, 20 Eyll 2010 tarihi itibaryla 3.299 olan toplam hkim ve savc a hl kayda deer bir seviyededir. (1 Mays 2009da bu say 3.875 idi). Blge adliye mahkemeleri hl kurulmamtr. lgili Kanun uyarnca, bu mahkemelerin Haziran 2007de faaliyete gemeleri gerekmekteydi. Kamuoyunca takip edilen baz davalarla ilgili soruturmalarn nitelii kayg uyandrmaya devam etmektedir. Polis ve jandarmann almalarnn gelitirilmesi ihtiyacnn yan sra, polis ve jandarma ile yarg arasndaki ilikiler bakmndan da ilerleme kaydedilmemitir. Arabuluculuk ynteminin hukuk yarglamasna dahil edilmesinde ilerleme kaydedilmemitir. Ceza yarglamasna 2005de eklenen uzlama yntemi etkili bir ekilde kullanlmamaktadr. Adli yardm temini, kapsam ve sunulan hizmetlerin kalitesi bakmndan yetersizdir. Yarglama ncesi tutukluluk uygulamas, kamu yarar bakmndan kesin gereklilik ieren durumlarla snrl deildir. Bu, tutuklularn yardan fazlasnn durumalar bekledii cezaevlerinde ar kalabalklamay artrmaktadr. artl tahliye sistemi hkimler tarafndan tam anlamyla kullanmamaktadr. Adli Tp Kurumunun ileyiine dair endieler bulunmaktadr. Kurum, birka kez ayn dava iin deiik tarihlerde birbiriyle elien raporlar yaymlamtr. Ayrca Kurumun birikmi i yk, adli soruturmalarda gecikmelere sebep olmaktadr. Yarg mensuplarnn mesleki yetkinlii ve yeterlii konusunda, 2009 tarihli bir Dantay karar, hizmet ii eitim salanmas konusunda Adalet Bakanl Eitim Dairesi ile Adalet Akademisinin akan yetkilerine dikkat ekmitir. Hizmet ncesi ve hizmet ii eitim Adalet Akademisinin sorumluluundadr. 2009 yl Yarg Reformu Stratejisinin uygulanmasna devam edilmitir. Stratejinin baz temel unsurlar, Anayasa deiiklikleriyle uygulanmtr. Yolsuzlukla mcadele konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir (Bkz. Siyasi Kriterler). Hkmet, ubat 2010da Saydamln Artrlmas ve Yolsuzlukla Mcadelenin Glendirilmesi Stratejisini (2010-2014) kabul etmitir. Aralk 2009da ilave yolsuzlukla mcadele stratejileri oluturmak, bunlarn uygulanmasn ynetmek ve izlemek amacyla bakanlar seviyesinde bir Komisyon48 ve kamu kurumlar, sendikalar ve Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB) temsilcilerinin katlmyla bir yrtme kurulu oluturulmutur. Strateji, kamu idaresinde daha fazla effaflk, hesap verebilirlik ve gvenilirlik salayarak kamu ynetiiminin ve yolsuzlukla mcadeleye kar nleyici ve caydrc tedbirlerin gelitirilmesini amalamaktadr.

Bakan seviyesindeki Komisyon, Babakan Yardmcs ve drt Bakandan (Adalet Bakan, ileri Bakan, Maliye Bakan, alma ve Sosyal Gvenlik Bakan) olumaktadr.
48

TR

76

TR

Nisan 2010da her bir tedbirin kabul ve uygulanmasna ilikin takvimin yer ald bir eylem plan bakanlar seviyesindeki komisyon tarafndan onaylanmtr. Etkili bir uygulama, kamu idaresinin deien ynlerine katk salayabilir, bylece drstlk tevik edilmi ve korunmu ve yolsuz uygulamalara frsat veren durumlar azaltlm olacaktr. Ancak, sivil toplumun katlmnn ve yrtme kurulunda ve stratejinin uygulanmasnda oynad roln glendirilmesi gerekmektedir. Trkiye, Haziran 2010 itibaryla, Yolsuzlua Kar Devletler Grubunun (GRECO) 2005 deerlendirme raporundaki 21 tavsiyeden 15ini uygulamaya koymutur. GRECO raporunda, zellikle yolsuzlukla mcadele denetim organnda temsilin geniletilmesi, yarg bamszlnn gelitirilmesi, dokunulmazlk sisteminin reformu ve son olarak Kamu Denetilii Kurumunun kurulmas konular bata olmak zere daha fazla aba gsterilmesi nerilmektedir. Anayasa deiiklikleri, yarg bamszlnn glendirilmesi ve Kamu Denetilii Kurumu bakmndan ilerlemeye zemin oluturmaktadr. Aralk 2009da, Babakanlk Tefti Kurulu, Avrupa Yolsuzlukla Mcadele Brosunun (OLAF) muadil kurumu olarak tayin edilmi ve AB-Trkiye mali ibirlii kapsamndaki dzensizliklerin teftiinden sorumlu Yolsuzlukla Mcadele Koordinasyon Yaps (AFCOS) olarak grevlendirilmitir (Bkz. Fasl 32- Mali Kontrol). ubat 2010da, Anayasa Mahkemesi, Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kanununun etik davran ilkeleri ihlal eden kamu grevlilerinin isimlerinin yaymlanmasna dair hkmn, yarg karar olmakszn isimlerin yaymlanmasnn masumiyet karinesini tehlikeye soktuu gerekesiyle iptal etmitir. Etik eitimi halen devam etmekte olup, merkezi ve yerel ynetimlerde alan 7.000 kamu grevlisi Ekim 2009-Eyll 2010 tarihleri arasnda eitim almtr. Hkmet, Eyll aynda Denetim Grevlilerinin Uyacaklar Mesleki Etik Davran lkeleri Hakknda Ynetmelii kabul etmitir. Buna ramen, etik davran ilkelerinin akademisyenlere, askeri personele ve yarg mensuplarna geniletilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Milletvekillerinin yolsuzlukla ilikili sularda dokunulmazlklarnn snrlandrlmasnda ilerleme kaydedilmemitir. Siyasi partilerin ve seim kampanyalarnn finansmannn effaflnn artrlmas amacyla mevcut mevzuatn tamamlanmas ve etkin bir ekilde uygulanmas iin ilave tedbirler gerekmektedir. Yasa d uygulamalarn daha iyi tespit edilmesi ve zellikle mevcut denetim mekanizmasnn partilerin ve adaylarn seim kampanyalarnn finansmann ierecek ekilde geniletilmesi iin daha fazla kaynaa ihtiya duyulmaktadr. lk kez bir Bykehir Belediye Bakan ciddi yolsuzluk iddialar nedeniyle Mart 2010da ileri Bakanl tarafndan grevinden uzaklatrlmtr. dari ve adli soruturmalar devam etmektedir. Almanyada alan dolandrclk davasyla ilgili olarak, Deniz Feneri adl yardm dernei hakknda 2009 ylnda balatlan soruturma devam etmektedir. Polis, dernek binalarnda ve phelilerin evlerinde incelemelerde bulunmutur. Ancak, henz mahkemeye bir iddianame sunulmamtr.

TR

77

TR

Saytayn glendirilmesini ve yetkilerinin geniletilmesini ngren Saytay Kanunu Tasars, TBMM Plan ve Bte Komisyonu tarafndan Mays aynda kabul edilmi olup, genel kurul gndemindedir. Trkiyenin soruturma, iddianame ve mahkmiyet kararlarna ilikin bir izleme mekanizmas oluturmas gerekmektedir.
Temel haklar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir (Bkz. Siyasi Kriterler ve Fasl 19Sosyal Politika ve stihdam). nsan haklarn izlemek ve gelitirmekten sorumlu kurumlara ilikin olarak ilerlemeler kaydedilmitir. Bamsz bir Trkiye nsan Haklar Kurumunun Kurulmasna likin Kanun Tasars, ubat 2010da TBMMye sunulmutur. STKlarn grleri TBMMnin ilgili alt komisyonunda ele alnmtr. Sz konusu Kanun Tasarsnn, BM erevesi ile uyumlu hale getirilmesi iin, zellikle bu yeni kurumun bamszl ve ilevsel zerklii asndan deitirilmesi gerekmektedir. Bu srecin STKlar ile yakn istiare halinde yrtlmesi nem tamaktadr. kencenin ve insanlk d ya da aalayc muamele ya da cezalandrmann yasaklanmasna ilikin olarak, ikence ve kt muamelenin nlenmesine ynelik olumlu eilim devam etmitir. nsan haklar ihlallerine dair kamuoyu tarafndan bilinen baz davalar, mahkmiyetle sonulanmtr. Bununla birlikte, kolluk kuvvetleri yetkililerince orantsz g kullanmnn srmesi endie yaratmaktadr. zel hayata ve aile hayatna saygya ilikin olarak, Anayasa deiiklikleri, kiisel verilerin korunmas ve bilgiye eriim hakkn Anayasal hak olarak getirmitir. Dnce, vicdan ve din zgrl konusunda, ibadet zgrlne genelde sayg gsterilmeye devam edilmektedir. Vakflar Kanununun uygulanmasna baz idari gecikmeler ramen devam edilmitir (Bkz. Mlkiyet hakk). Aleviler ve gayrimslim cemaatlerle olan diyalog devam etmekle birlikte henz sonu vermemitir. Aznlk dinlerine mensup olanlar, arlk yanls kiilerin tehdidine maruz kalmaya devam etmektedir. Din adamlarnn eitimi de dahil, tm gayrimslim cemaatlerin ve Alevilerin gereksiz kstlamalar olmakszn faaliyet gstermelerine ynelik AHS ile uyumlu bir hukuki ereve henz oluturulmamtr. Basn zgrl ve basnda oulculuk da dhil olmak zere ifade zgrl konusunda, ak ve serbest tartma srm ve genilemi olmakla birlikte snrl ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, Trk hukuku, AHSye ve AHM itihadna uygun ekilde ifade zgrln yeterli lde gvence altna almamaktadr. Gazetecilere kar alan dava saysnn fazlal ve internet sitelerine sk sk getirilen yasaklar endie konusudur. Basn zerindeki gereksiz siyasi basklar ve yasal belirsizlikler uygulamada basn zgrln etkilemektedir. Siyasi parti ve sendika kurmak da dhil olmak zere toplanma ve rgtlenme zgrl konusunda, rgtlenme zgrlne ilikin yasal ereve byk lde AB standartlar dorultusundadr. Bununla birlikte, derneklerin, adli ilemlere ve faaliyetlerini yerine getirirken orantsz denetimlere maruz kaldklar durumlar mevcudiyetini srdrmektedir. Siyasi partilerin kapatlmasna ilikin yasal dzenlemenin deitirilmesi konusunda herhangi bir ilerleme salanamamtr. lezbiyen, ecinsel, biseksel, travesti ve transseksel (LGBTT) dernekleri hakknda idari makamlar tarafndan, ahlaki gerekelerle alan davalar, rgtlenme zgrlnn tam olarak uygulanmasn kstlamaktadr. Anayasa deiiklikleri, sendikal haklar geniletmitir. Ancak, mevcut hukuki erevede, AB standartlar ve ILO Szlemeleriyle uyumlu olmayan kstlayc hkmler bulunmaktadr (Bkz. Fasl 19- Sosyal Politika ve stihdam ).

TR

78

TR

Sosyal bakmdan korunmaya muhta ve engelli kiilere muamele ve ayrmclkla mcadele ilkesine ilikin olarak, Anayasada yaplan bir deiiklik engellilere kar pozitif ayrmcln nn amtr. Bu alanda mevzuatn mevcudiyetine ramen, engelli kiilerin eitim ve salk hizmetlerine, sosyal hizmetlere ve kamu hizmetlerine erimeleri hl kritik meseleler arasnda yer almaktadr. Hkmet, ayrmclkla mcadele ve eitlik kurulunun oluturulmasna ilikin bir kanun tasars tasla hazrlamtr. Trk Ceza Kanununun tehircilik ve genel ahlaka kar sulara ilikin hkmleri bazen lezbiyen, ecinsel, biseksel, travesti ve transseksel (LGBTT) topluluuna kar ayrmclk amacyla kullanlmaktadr. Kabahatler Kanunu, travesti ve transseksellere para cezas uygulamak iin sk sk kullanlmaktadr. Eitim hakkna ilikin olarak, 4 ve 5 ya aras ocuklarn okul ncesi eitime kayt olma oran 2008-2009 ylndaki % 33 oranndan, 2009-2010 ylnda % 39 oranna ulamtr. lkretimdeki cinsiyetler arasndaki dengesizliklerin hemen hemen ortadan kalkmasyla birlikte, erkek ve kz ocuklar bakmndan ilkretime (1.-8. Snflar) kayt olma oranlar artmtr. Milli Eitim Bakanl, okuldan atlma riski tayan rencilere ynelik bir erken uyar sistemi gelitirmitir. Orta retimde (9.-12. Snflar) net kayt oran da, 2008-2009 ylndaki % 59luk orandan, 20092010 ylnda % 65e ykselmitir. Ancak, zellikle Dou ve Gney Dou Anadolu Blgesindeki illerde kz ocuklar bata olmak zere, yaklak 200.000 ocuk okula gitmemektedir. Orta retim konusunda, geni apl corafi farkllklar bulunmaktadr. Ayrca, kayt oranlarnn erkek ocuklarda % 67,55 ve kz ocuklar arasnda % 62,21 orannda olmas dikkate deer bir cinsiyetler aras dengesizlik olduunu ortaya koymaktadr. Mlkiyet hakk konusunda, Vakflar Kanunu, baz gecikmeler ve usule ilikin sorunlara ramen uygulanmtr. Vakflar Meclisi, bu sorunlarn varln kabul etmekle beraber, ilemleri hzlandrmaya almtr. Ancak, sz konusu Kanun, el konulan ve nc kiilere satlan tanmazlar veya yeni mevzuatn kabul edilmesinden nce birletirilen vakflarn mlkleri konusunu dzenlememektedir. Sryaniler, mlkiyet konusu ile ilgili zorluklar yaamaya devam etmektedir. Bu konuyla ilgili baz davalar srmektedir. zellikle, Mor Gabriel Sryani Ortodoks Manastr, arazi mlkiyeti ile ilgili sorunlarla karlamaya devam etmektedir. Trkiye, tm gayrimslim cemaatlerin mlkiyet haklarna tam olarak sayg duyulmasn salamaldr. Kadn haklar ve toplumsal cinsiyet eitliine ilikin olarak, hukuki ereve genel olarak mevcuttur (Bkz. Fasl 19- Sosyal Politika ve stihdam). Bu ereve, kadnlar iin pozitif ayrmclk tedbirlerinin benimsenmesine izin veren Anayasa deiiklii yoluyla glendirilmitir. Ancak, bu hukuki erevenin siyasi, sosyal ve ekonomik bakmdan uygulamaya geirilmesi iin daha fazla aba gsterilmelidir. Tre cinayetleri, erken ve zorla yaptrlan evlilikler ve kadna ynelik aile ii iddet ciddi sorun olmaya devam etmektedir. Mevzuat, lkenin tmnde tutarl bir ekilde uygulanmaldr. Kadn haklar ve toplumsal cinsiyet eitlii konularnda daha fazla eitim ve farkndalk yaratlmas gerekmektedir. ocuk haklaryla ilgili olarak, ocuk haklar, ocuk mahkemeleri ve ilkretimde cinsiyet eitsizliine ilikin hukuki erevede ilerleme kaydedilmitir. Ancak, eitim, ocuk iilii, salk, ocuk adaleti, idari kapasite ve koordinasyon da dahil olmak zere tm alanlarda daha fazla aba gsterilmesi gerekmektedir. zgrlk ve gvenlik hakk ve adil yarglanma hakkna ilikin olarak, krsal alanlarda adalete eriim konusunda baz gelimeler kaydedilmitir. Ancak, zellikle Gneydou Anadolu Blgesinde, cretsiz adli yardma eriim snrl kalmtr. Adli yardm temini, kapsam veya sunulan hizmetin kalitesi bakmndan yetersizdir ve sorunlarn zlmesini salayacak etkili bir izleme mekanizmas bulunmamaktadr. Temmuz 2010 tarihli Terrle Mcadele Kanununda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, terre ilikin su ilemekle itham edilen ocuklarn ocuk mahkemelerinde yarglanmalarn salamaktadr. Sz konusu uygulama, benzer

TR

79

TR

sularn yetikinlerle beraber ilenmesi durumunda dahi geerlidir. Ayrca, terr rgt propagandas yapma veya miting ya da gsterilerde gvenlik glerine direnmekten mahkm olan ocuklar, bundan byle terr rgt yesi olmaktan hkm giymeyeceklerdir. Kanun, genel olarak, Terrle Mcadele Kanununun ierdii bir dizi arlatrc koulun, ocuklara uygulanmamasn salamaktadr. Uygulamada, bu durumun toplant ve gsterilere katlan ocuklara verilen hapis cezalarn nemli lde azaltmas beklenmektedir. Son olarak, Kanun, ocuk mahkemelerinin, kararn aklanmasn ertelemeye, hapis cezasnn alternatif yaptrmlara dntrlmesine veya terr sularyla ilgili verilen hkmlerin ertelenmesine karar verebilmelerini ngrmektedir. Aznlk haklar ve kltrel haklar konusunda, Trkiye, zellikle Krtenin zel TV ve radyo yaynlarnda ve cezaevlerinde de kullanlmas konusunda daha fazla rahatlama salayarak kltrel haklar konusunda ilerleme kaydetmitir. Krte yayn yapan TV kanalnn bir nceki yl yayna balamasna ilaveten, 24 saat Arapa yayn yapan TV kanal 2010 ylnda yayna balamtr. Ancak, bata siyasi hayatta, eitimde ve kamu hizmetlerinden faydalanrken, Trke dndaki dillerin kullanlmasnda kstlamalar devam etmektedir. Trke dndaki dillerin kullanmna ilikin mevzuat kstlayc yorumlara aktr ve uygulama tutarszdr. Romanlara ilikin konularn daha ak tartlr hale gelmesiyle birlikte Romanlarn durumunda baz ilerlemeler kaydedilmitir ve uygulama iyi ynde devam etmektedir. Ancak, hl, Romanlar, sklkla ayrmc muameleyle karlamaktadrlar. Trkiyenin aznlklara yaklam kstlayc olmaya devam etmektedir. Avrupa standartlaryla uyumlu ekilde, dil, kltr ve temel haklara, tam olarak sayg gsterilmesi ve bu haklarn korunmas henz tam olarak salanmamtr. Trkiye, aznlklara kar hogrnn artrlmas veya aznlklarn topluma dahil edilmesinin tevik edilmesi iin daha fazla aba gstermelidir. Sonu olarak, yarg alannda ilerlemeler kaydedilmitir. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun oluumuna ilikin Anayasa deiikliinin kabul edilmesi ve askeri mahkemelerin yetkilerinin snrlandrlmas olumlu bir admdr. Genel olarak sivil toplumla ve tm paydalarla etkili bir diyaloun oluturulmasna ve bu reformlarn Avrupa standartlaryla uyumlu bir ekilde uygulanmasna gereken nem verilmelidir. Yolsuzlukla mcadeleye ilikin olarak, kapsaml bir yolsuzlukla mcadele stratejisi ve eylem plan ile bunlarn uygulamalarn denetlemek ve izlemek iin bir birimin gelitirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmitir. Ancak, pek ok alanda hl yaygn olan yolsuzluun azaltlmas iin stratejinin etkili bir ekilde uygulanmas gerekmektedir. Trkiyenin soruturmalar, iddianameler ve mahkmiyet kararlarna ilikin bir izleme mekanizmas oluturmas gerekmektedir. Temel haklara ilikin olarak ilerleme kaydedilmitir. Anayasa deiiklii, kiisel verilerin korunmas, sendikal haklar ve kadn ve ocuk haklar alanlarnda nemli deiiklikler getirmektedir. Ancak, bata ifade zgrl ve din zgrl olmak zere, birok alanda kayda deer ilave abalara ihtiya vardr. Trkiyenin aznlk haklarna ynelik yaklam kstlayc olmaya devam etmektedir. 4.24. Fasl 24 Adalet, zgrlk ve Gvenlik G konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trk Ceza Kanununun, gmen kaaklna ilikin 79. maddesinde yaplan ve gmen kaaklna karanlara verilen cezalar artran deiiklik, Temmuz 2010da kabul edilmitir. ileri Bakanl, Mart 2010da, dzensiz gle mcadeleye ilikin bir genelge yaymlamtr. Sz konusu genelgeye gre, adli ilemleri tamamlanan dzensiz gmenlerin, geri gnderme merkezlerine veya Valilikler tarafndan nceden belirlenmi alternatif yerlere yerletirilmeleri salanmaktadr. Genelgede, ayrca, geri gnderme merkezlerinin sahip olmas gereken fiziksel koullar ile bu merkezlerdeki uygulamalara ilikin temel esaslar dzenlenmektedir ve geri gnderme merkezlerinin, Vali, Kaymakam ve l Emniyet Mdrlkleri tarafndan dzenli olarak denetlenmesi, bu merkezlerdeki insan haklar ihlalleriyle ilgili iddialarn soruturulmas, dzensiz gmenlerin, Birlemi Milletler Mlteciler

TR

80

TR

Yksek Komiseri (BMMYK) ile iletiime gemeyi talep etmeleri durumunda, kendilerine bu imknn verilmesi ve yasa d gmenlerin, bedeli kendilerince karlanmak kaydyla, hukuki danmanla eriimlerinin salanmas gerektii belirtilmektedir. Babakanlk Sosyal Yardmlama ve Dayanma Genel Mdrlnn, Mays 2009da Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakfna gnderilen genelgesiyle, dzensiz gmen olan yabanclarn ve insan ticareti madurlarnn cretsiz salk hizmetlerinden yararlanabilmeleri salanmtr. Ayrca, ltica ve G Grev Gc, Uluslararas G rgt (IOM) ve BMMYK ile yakn istiare halinde, Yabanclar Kanununa ilikin olarak kapsaml bir deiiklik hazrlamaktadr.
zellikle dzensiz gmenlere ynelik gzalt ve snrd uygulamalarnda, adil usullerin oluturulmas ve bu kiilerin kabul koullarnn iyiletirilmesi asndan, yeni yaymlanan genelgelerin tamamen uygulanmas ve hazrlk aamasnda olan mevzuatn sratle kabul edilmesi kilit nemi haiz bir nceliktir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) kararlarnn ve zellikle Trkiye ile ilgili iki davada (Abdolkhani ve Karimnia / Trkiye ve Z.N.S / Trkiye davalar) alnan kararlarn dikkate alnmas gerekmektedir; Mahkeme, sz konusu davalarda, gzaltna alma ve gzalt sresinin uzatlmasna ilikin ak hkmlerin eksikliinden dolay, dzensiz gmenlerin gzaltna alnmalarnn ve mene lkelerine snr d edilmelerinin, kiilere snr d edilme sebeplerinin bildirilmemesinin ve gzalt kararna kar herhangi bir yarg yolunun bulunmamasnn, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin ihlali anlamna geldiine karar vermitir; ayrca, Mahkeme Charahili / Trkiye davasndaki kararyla, bavurann gzalt koullar nedeniyle, AHSnin ikencenin yasaklanmasna ilikin 3. maddesinin ihlal edildii sonucuna varmtr.

Sivil toplum kurulular, uluslararas kurulular ve akademisyenlerle istiare iinde olunmas da olduka nemlidir. Trkiye, bu alanda zellikle AB tarafndan salanan ve devam eden ortak ibirlii projelerindeki uzmanlktan da yararlanmaldr. Dzensiz gn nlenmesi ve sonularnn ele alnmas amacyla Trkiyenin idari kapasitesinin artrlmasna ynelik almalar da devam etmektedir. Yasad gle mcadele konusunda alnacak tedbirlerin tespit edilmesi, kurumlararas ibirlii ve koordinasyonun glendirilmesi ve operasyonel faaliyetlerin izlenmesi amacyla Yasad Gle Mcadele Koordinasyon Kurulu ubat 2010da oluturulmutur. Kurul, ileri Bakanl Mstear Yardmcs bakanlnda iki ayda bir toplanmaktadr. Genelkurmay Bakanl, Kara Kuvvetleri Komutanl, Dileri Bakanl, Emniyet Genel Mdrl, Jandarma Genel Komutanl ve Sahil Gvenlik Komutanl, Kurulun yeleridir. Eyll 2010da, Emniyet Genel Mdrl tarafndan yaymlanan genelgeyle, yakalanan yasad gmenlerin, vali tarafndan verilen yazl izinle, geri gnderme merkezlerinde barndrlmalar salanmtr. Genelge, geri gnderme merkezlerinde kalnan sre boyunca tm masraflarn devlet tarafndan karlanaca hususuna aklk getiren standart bir bildirim de getirmektedir. Avukatla grme hakk da akla kavuturulmutur. Genelge, ayrca, snr d edilme ve idari gzetim kararna kar itiraz hakkn aka ifade etmektedir. Dzensiz gmenlerin geri gnderilme usulleri tamamlanana kadar, barndrma kapasitesinin uluslararas standartlara uygun olarak artrlmasna ynelik abalar devam etmektedir. Austos 2010 itibaryla, mevcut barnma kapasitesi 2.875tir; ulusal kaynaklarla finanse edilen ve her biri 650 kii barnma kapasitesine sahip drt geri gnderme merkezinin (Bitlis, Van, Aydn ve Edirne) ina/yenileme/donanm almalar devam etmektedir. Ayrca, AB tarafndan finanse edilen projeler yoluyla, her biri 750 kii barnma kapasitesine sahip iki ilave geri gnderme merkezinin, Ankara ve Erzurumda oluturulma almalar devam etmektedir. Kamu yneticileri, valiler, kaymakamlar, belediyeler ve kamuoyunun, dzensiz gmenlerin haklarna ve g ynetimine ilikin usullere dair farkndalnn somut tedbirler yoluyla artrlmas kilit nemi haiz bir konudur.

TR

81

TR

AB ve Trkiye arasnda bir geri kabul anlamas akdedilmesine ynelik mzakerelerin sonulandrlmas ynnde nemli ilerlemeler kaydedilmitir. Ayn zamanda, mevcut ikili geri kabul anlamalarnn yeterince uygulanmas hususu nceliini korumaktadr. Yunanistan ile Trkiye arasndaki mevcut geri kabul protokolnn uygulanmas konusunda, protokoln hkmlerinin daha etkin bir ekilde uygulanmasna ynelik olumlu admlar atlmtr. Bu ama dorultusunda, Trkiye Cumhuriyeti ileri Bakanl ile Yunanistan Cumhuriyeti Kamu Dzeni Bakanl arasnda Mays 2010da ortak bir bildiri imzalanmtr. Trkiye, Pakistan ile geri kabul anlamas mzakerelerini tamamlamtr. Dier mene lkelerle (Azerbaycan, Banglade, Beyaz Rusya, Bosna-Hersek, Makedonya, Grcistan, Lbnan, Libya, Moldova ve zbekistan) geri kabul anlamalar grlmektedir. Rusya ile grmeler de Haziran 2010da gerekletirilmitir. Kolluk kuvvetleri tarafndan yakalanan dzensiz gmenlerin says 2008de 65.737den 2009da 34.345e dmtr. 2009 ylnda, Yunanistan ve Bulgaristan kara snrndan geen dzensiz g ak, 2008 ylna kyasla % 40 azalmtr. Yunanistan ve Trkiye deniz snrnda gerekleen dzensiz snr geii, % 16 azalmtr. 2010un ilk yedi aynda, 15.397 dzensiz gmenin yakaland bildirilmitir. 2009 ylnda 970i Trk vatanda olmak zere, 1.027 kaak yakalanmtr. ltica konusunda, baz ilerlemeler kaydedilmitir. 2009 ylnda, 7.834 olan yeni snmaclarn says, 2008 ylndaki sayya (11.248) kyasla azalmtr. Bavuru yapan 7.834 kii arasnda, 3.763 Irakl (% 48), 1.981 ranl (% 25), 1.009 Afgan (% 13) ve 295 Somalili (% 4) bulunmaktadr. Ocak 2010da, Yabanclarn alma zinleri Hakknda Kanunun Uygulanmasna Dair Ynetmelikte deiiklik yaplarak, snmaclarn alma izni bavuru koullar kolaylatrlmtr. ileri Bakanl tarafndan snmac stats verilen kiiler iin, ikamet izinlerinin geerlilik sresine baklmakszn alma izni bavurusunda bulunma hakk getirilmitir.
Snmaclara uygulanan ikamet harlarna ilikin olarak, Mart 2010da ileri Bakanl tarafndan yaymlanan bir Genelgede bu harlar aka kaldrmayan, ancak fiiliyatta benzer bir etki yaratan usuller dzenlenmektedir. Ayrca, Genelge, yrrle girmesinden nce tahakkuk edilen ve snmaclar tarafndan denmi olmas gereken ancak tahsil edilememi harlar ve ilave para cezalaryla ilgili olarak geriye dnk etki yaratmaktadr. Kendilerine ev sahiplii yapacak nc bir lkenin bulunmasna ramen, har ve cezalar deyemedikleri iin Trkiyeden klarna izin verilmeyen snmaclarn yerletirilme beklentileri bakmndan, bu Genelgenin etkin ve yeknesak bir ekilde uygulanmas olduka nemlidir.

Mart 2010da, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl, kendi ilettii kurulularda barndrlan snmaclara ynelik yeni bir Genelge karmtr. Genelge, verilerin korunmas, sosyal gvenlik ve genel salk sigortas ile BMMYK personelinin bu kurululara eriimini kapsamaktadr. Bu hkmlerden yararlanabilecek snmaclar, refakatsiz kkler, fiziksel engelliler ve yallardan olumaktadr. Ayrca, ltica ve G Grev Gc, BMMYK ile yakn istiare iinde, ltica Kanunu ve ltica ve G Biriminin Kurulmasna likin Kanuna ynelik almalar yrtmektedir. Trkiye Mltecilerin Hukuki Statsne ilikin 1951 Szlemesi ve ilgili 1967 Protokolndeki corafi snrlama uygulamasn srdrdnden, ilerleme snrl olmaya devam etmektedir. Genel olarak, Trkiyeye temel uluslararas standartlara ve Avrupa standartlarna uygun, modern, etkili ve adil bir sistem salayacak nemli reformlar hl erken bir aamadadr. ltica ve g

TR

82

TR

konusunda bir yol haritasnn tamamlanmas anahtar role sahiptir. Trkiyedeki kurumlar snrl kapasiteye sahiptir ve en nemlisi de Avrupal olmayan snmaclarn mlteci statlerinin belirlenmesi sreci sahiplenilmemektedir. Bu nedenle, Trkiyede resmi bir stats olmamasna ramen BMMYK fiilen, iltica usullerinin yrtlmesi ve ynetilmesinden sorumlu tek mercidir. lticaya ilikin usullere eit ve adil eriimin salanmas, mevcut snrl kapasiteye ramen, bekleme sresinin ksaltlmas ve snmaclarn adli yardma ve BMMYK personeline eriimlerinin tam olarak salanmas anahtar bir ncelik olmaya devam etmektedir. Mene lkenin tespiti ve iltica dosya ynetim sistemlerine ilikin almalarda ilerleme salanmas ve sivil toplum kurulularnn, mlteci ve gmenlere yardm salanmas konusunda idare ile ibirlii imkanlarnn kolaylatrlmas da nemlidir. G ve iltica alannda almalar yrten baz sivil toplum kurulular, 15 Mart 2010 tarihinde bir araya gelerek Trkiye Mlteci Haklar Koordinasyonunu kurmulardr. Vize politikas konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Austos 2010da, Trkiye 180 gn iinde 90 gn kal sresine izin verilmesi bakmndan politikasn AB mktesebatna uyumlu hale getirmitir. Ancak, Trkiye vize ykmllkleriyle ilgili olarak tm AB vatandalarna yeknesak bir politika uygulamamaktadr. Hlihazrda, 12 AB yesi devletin vatandalarnn Trkiyeye girmek iin Trk snrlarndan alnabilen vizeye sahip olmalar gerekmektedir. Dier 15 ye devletin vatandalar, 90 gne kadar olan ksa kallar iin vize ykmllnden muaf tutulmaktadr. 1 Haziran 2010da, biyometrik gvenlik zellikleri olan pasaportlar Trk vatandalarnn kullanma sunulmutur. Vize uygulamalar, Konsolosluklar ve ileri Bakanl arasnda elektronik ortamda gereklemektedir. Yksek gvenlik zelliklerine sahip yeni Trk vize bandrollerinin getirilmesi daha da gecikmitir. Havaalan transit vizelerinin getirilmesi gerekmektedir. Snrlarda bandrol ve damga tipi vize uygulamasnn aamal olarak kaldrlmas iin idari bir giriim gereklememitir. Trkiye, Aralk 2009da Libya ve rdn, Ocak 2010da Lbnan, Mays 2010da Rusya ile ve Tanzanya ile vize muafiyeti konusunda anlamaya varmtr. Ekim 2009da Suriye, Temmuz 2010da Srbistan ve Kamerun ile yaplan ve Temmuz 2010da yaymlanan benzer anlamalar, umuma mahsus pasaport sahiplerini kapsamamaktadr. Bu lkelerden bazlar, ABnin negatif listesinde yer almaktadr. Genel olarak, bu alanda AB mktesebatna uyum olduka erken bir aamadadr. D snrlar ve Schengen konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. D Snrlar Grev Gc iki ayda bir toplanmakta ve Entegre Snr Ynetimi Ulusal Eylem Plannn uygulanmas ynndeki abalarn bir paras olarak, snr ynetim sisteminin AB standartlaryla uyumlatrlmas iin taslak bir yol haritas hazrlamaktadr. Karar vericiler seviyesinde resmi bir takip mekanizmas oluturulmas ve entegre snr ynetimi hedeflerinin gerekletirilmesine ilikin ilerlemenin izlenmesi amacyla Mays 2010da yaymlanan Babakanlk Genelgesi ile, Entegre Snr Ynetimi Koordinasyon Kurulu kurulmutur. Kurul, bu alanda yeni strateji ve politikalarn gelitirilmesinden de sorumludur. TBMMde beklemekte olan ve vali yardmclarnn grevlerini genileterek snr birimlerinde idare amiri olarak grev yapmalarn ngren mevzuat deiikliinin kabul edilmesinde gecikmeler yaanmasna ramen Entegre Snr Ynetimine ynelik olarak verilen hizmet ii eitim, tm vali yardmclarn da kapsamaktadr. Kurumlar aras ibirlii, reform sreci kapsamnda gelitirilmesi gereken anahtar bir konu olmay srdrmektedir. rnein, risk analizleri ve veri tabanlarnn etkin ve koordinasyon iinde snrlarda kullanm, entegre snr ynetimindeki eksik unsurlardr. Daha eitimli personelin ve ilave snr kontrol tehizatnn snr gei noktalarna yerletirilmesi ve profesyonellemi snr
83

TR

TR

ynetiminin hazrlanmas iin tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Snr kontrol grevlerinin yeni bir snr gvenlik kurumuna devredilmesi iin aba gsterilmesi gerekmektedir. Ayn zamanda, bu yeni kurum oluturulurken, mevcut kurumlarn da glendirilmesi gerekmektedir. Mays 2010da, Emniyet Genel Mdrlnde pasaportlar iin uzmanlam bir birimin oluturulmas bu ynde atlm ileri bir admdr. FRONTEX ile bir alma anlamas akdedilmesi iin mzakereler srmektedir ve sz konusu anlamann sonulandrlmas iin nemli bir ka sorunun zlmesi gerekmektedir. Temas noktalar oluturulmutur ve ye devletlerle ortak operasyonlar yrtlmektedir. Genel olarak, bu alanda AB mktesebatna uyum salanmas iin daha fazla aba gerekmektedir. Cezai ve hukuki konularda adli ibirlii konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Hukuki konularla ilgili olarak, Trkiye, ocuklarn Korunmas ve lkeleraras Evlat Edinmede birlii Hakknda 2007 Lahey Szlemesini ve Ebeveyn Sorumluluklar ve ocuun Korunmas in nlemler Hakknda Yarg Yetkisi, Uygulanacak Hukuk, Tanma, Tenfiz ve birlii Hakknda 1996 Lahey Szlemesini hl onaylamamtr. Adli yardm konusunda, su madurlarna tazminat denmesine ilikin bir kanun tasla hazrlk aamasndadr. Rapor dneminde, hukuki konularda adli ibirlii konusunda Trkiye 2.270 talep almtr ve 1.809 talepte bulunmutur. Cezai konularda adli ibirliiyle ilgili olarak, Trkiye, Avrupa Konseyi Siber Sular Szlemesini henz imzalamamtr. Trkiye, Avrupa Yarg Ann (EJN) dzenli toplantlarna katlm salamaktadr. Adalet Bakanl tarafndan Eurojust ve EJN iin oluturulan internet sitesinde, temas noktalarna iletilen tm talepler artk yaymlanmaktadr. Eurojust ile bir ibirlii anlamas imzalanmas konusunda adm atlmamtr. Kiisel verilerin korunmasna ynelik etkili bir rejim, etkin bir uluslararas adli ibirliinin salanmas asndan byk nem tamaktadr. Rapor dneminde, Trkiye, toplam 159 sulu iadesi talebinde bulunmutur. ABye ye devletler 20 sulu iadesi talebinde bulunmu ve bunlarn 3 kabul edilmitir. Cezai konularda karlkl adli yardmla ilgili olarak, Trkiye 1.986 talep alm ve 2.190 talepte bulunmutur. Genel olarak, bu alanda AB mktesebatna uyum olduka erken aamadadr. Polis ibirlii alannda, Trkiye, temel uluslararas szlemelere taraftr. Trkiye, polis ibirlii alannda bir dizi ikili anlama (Irak ile Ekim 2009da, Ukrayna ile Aralk 2009da ve Suriye ile Aralk 2009da) imzalamtr. Kiisel verilerin korunmasna ilikin kanunun kabul edilmesindeki gecikme, uluslararas dzeyde polis ibirliini snrlamaktadr ve Europol ile Operasyonel birlii Anlamasnn akdedilmesi hl sorun tekil etmektedir. Etik liderlik program erevesinde, Emniyet Genel Mdrl personeline ynelik eitim verilmesine balanmtr. Sz konusu program, Kamu Grevlileri Etik Kurulu tarafndan hazrlanan ve etik ilkeler ve davranlar ieren bir eitim programdr. Polisin halkla ilikilerini glendirmeyi amalayan toplum polisi uygulamas tm illere geniletilmekte ve kurumsallamaktadr. Genel olarak, bu alanda AB mktesebatna uyum salanmas iin daha fazla aba gerekmektedir. rgtl sularla mcadele konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Temmuz 2010da Babakan tarafndan, rgtl Sularla Mcadele Ulusal Stratejisi (2010-2015) ve Eylem Plan (2010-2012) imzalanmtr. Emniyet Genel Mdrl, 60 ilde tank koruma birimleri kurmutur. Ulusal parmak izi ve DNA veri taban oluturulmas gerekmektedir. Kolluk kuvvetleriyle ilgili gvenilir ve benzer verilerin toplanmas gerekmektedir. Kurumlararas ibirliinin hl glendirilmesi gerekmektedir.
84

TR

TR

Rapor dneminde, insan ticaretiyle mcadele konusunda somut bir ilerleme kaydedilmemitir. 87 insan taciri tutuklanmtr ve insan ticareti maduru olarak tespit edilen ve yardm edilen kii says 37dir. Babakanlk Sosyal Yardmlama ve Dayanma Genel Mdrl, Kadn Dayanma Vakf ve nsan Kaynan Gelitirme Vakf ile bir anlama imzalamtr; bu kapsamda, bu STKlar, Ankara ve stanbuldaki insan ticareti madurlarna snma imkn sunmakta ve her bir snma evi yaklak 240.000TL (120.000 ) mali destek almaktadr. Kurumsal olarak, koordinasyona ilikin grevlerde insan ticaretiyle mcadele ulusal grev gcne yardm etmesi ngrlen destek mekanizmas henz kurulmamtr. nsan ticareti madurlarnn belirlenmesi ile farkl kurumlar arasnda ihtiya duyulan destek ve koordinasyonun salanmas, srete aktif olarak yer alan tm paydalar kapsayan Ulusal Ynlendirme Mekanizmas (UYM) erevesinde yrtlmektedir. UYMnin temel zelliklerinden biri olan 157 yardm hatt iin, uygun ynetim ve rgtsel dzenlemelere zellikle ihtiya duyulmaktadr. Ulusal mevzuatn nsan Ticaretine Kar Avrupa Konseyi Szlemesiyle uyumlatrlmasna ynelik ilave almalar ve onaylanmasna ynelik bir takvim oluturulmas nemlidir. Genel olarak, bu alanda AB mktesebatna uyum salanmas iin daha fazla aba gerekmektedir. Kara parann aklanmas ile mcadele iin Bkz. Fasl 4- Sermayenin Serbest Dolam. Terrle mcadele ile ilgili ilerlemeye ynelik olarak, ilgili kurumlar arasndaki koordinasyonu salamak ve terrle mcadeleye ilikin politika ve stratejiler gelitirmek zere, Mart 2010da ileri Bakanl bnyesinde bir Kamu Dzeni ve Gvenlii Mstearl kurulmutur. Mali Eylem Grev Gcnn (FATF), terrizmin finansmanyla ilgili kiilere yaptrm uygulanmas ynndeki nerilerinin gerekliliklerini karlamak zere, terrizmin finansmanyla mcadeleye ilikin bir kanun hazrlanmaktadr. Trkiye, BM Gvenlik Konseyi tarafndan kabul edilen listede yer alan baz kiilerin malvarlklarn dondurmak ynnde kararlar almtr. Mali Sular Aratrma Kurulu (MASAK), 2008 ylnda terrizmin finansmanyla ilgili 228 adet pheli ilem bildirimi almasna karn, 2009 ylnda bu say 49 olmutur. MASAK, Hrvatistan, Bosna Hersek, Ukrayna, Japonya ve Norveteki emsal kurulularyla terrizmin finansman ve kara parann aklanmas ile mcadeleye ilikin bilgi deiiminde bulunmak amacyla mutabakat zabtlar imzalamtr. Trkiye, 2010 ylnda PKKnn artan terr saldrlar ile kar karya kalmtr; bu saldrlar, terrle mcadeleye profesyonel gvenlik glerinin dahi edilmesine ynelik hazrlklar hzlandrmtr. Trkiye, Nkleer Terrizm Eylemlerinin nlenmesine Dair Uluslararas Szleme, Terrizmin nlenmesine likin Avrupa Konseyi Szlemesi ile Terrizmin Finansman ve Sutan Elde Edilen Gelirlerin Aklanmas, Aranmas, Elkonmas ve Msaderesi Hakkndaki Avrupa Konseyi Szlemesini henz onaylamamtr. Genel olarak, bu alandaki AB mktesebatna uyum salanmas ynnde daha fazla aba sarfedilmesi gerekmektedir. Uyuturucuyla mcadele konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bamllk Yapc Maddeler ve Bamllkla Mcadele Ulusal Politika ve Strateji Belgesinin (2006-2012) kabul edilmesini takiben, 63 ilde yerel eylem planlar hazrlanmtr. Krsal kesimlerdeki uyuturucu kaaklna kar mcadeleye ilikin zel bir eylem plan Nisan 2010da kabul edilmitir. Bu eylem plannn, bir nceki plann (2007-2009) sona ermi olmasna ramen ileri Bakanlnca henz kabul edilmeyen Bamllk Yapc Maddeler ve Bamllkla Mcadele Ulusal Eylem Plannn (2010 2012) uygulamasyla koordinasyon iinde yrtlmesi gerekmektedir.

TR

85

TR

Trk kolluk kuvvetleri tarafndan, 51.451 kg kenevir ile 16.391 kg eroinin ele geirilmesiyle sonulanan baarl operasyonlar gerekletirilmitir. Toplamda 11 kontroll teslimat operasyonu gerekletirilmitir. Bu operasyonlar sonucunda, 453,5 kg eroin, 623 gr kokain ve 2 kg afyon ele geirilmitir. Trkiye, Avrupa Birliine giden nemli uyuturucu kaakl gzerghlarndan biri olmaya devam etmektedir. Uyuturucu bamllarnn tedavisine ynelik olarak, ubat 2010da Gaziantepte yeni bir tedavi merkezi almtr. Tedavi Merkezleri Ynetmeliine uygun olarak, Bupronorfin ile Naloksan, ikame tedavi olarak uygulanmaya balanmtr. Austos 2010da Uucu Maddelerin Zararlarndan nsan Salnn Korunmas Hakknda Ynetmelik Salk Bakanl tarafndan karlmtr. Sz konusu ynetmelik, bu maddelerin retimi, ithalat, ticareti, denetimi, depolanmas ve kullanm alanlarn kapsamaktadr. Trkiyenin, Avrupa Uyuturucu ve Uyuturucu Bamlln zleme Merkezine (EMCDDA) katlmna ilikin anlama henz onaylanmamtr. Trkiye, Reitox odak noktas bakanlar toplantlarna gzlemci olarak katlmaya devam etmektedir. Reitox Ulusal Odak Noktasnn (TUBM) statsne ilikin olarak, Ulusal Uyuturucu zleme Merkezi kurulmasna ynelik taslak mevzuat hazrlanmtr ve kabul edilmesi gerekmektedir. TUBIMin insan kaynaklar kapasitesi 9dan 17ye ykseltilmitir, ancak zellikle tm verilerin toplanmas amacyla tahsis edilen zerk btesi bulunmamaktadr. TUBIMin kapasitesi daha fazla glendirilmeli ve istikrarl hale getirilmelidir. Tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin de glendirilmesi yolu da kullanlarak, uyuturucu arznn ve talebinin azaltlmasna ynelik daha dengeli bir yaklam izlenmelidir. Genel olarak, bu alandaki AB mktesebatyla uyum salanmas ynnde daha fazla aba sarfedilmesi gerekmektedir. Gmrk ibirlii konusunda, gmrk muhafaza kapasitesine ynelik baz ilerlemeler kaydedilmitir. Gmrk Mstearl, ara takip sistemi ve mobil denetim birimlerini glendirmitir. Hamzabeyli snr gei noktalarna bir tarayc kurulmu, bylece bu gei noktalarnn muhafaza kapasitesi gelitirilmitir. Gmrk muhafaza ile dier kolluk kuvvetleri arasndaki koordinasyonun glendirilmesi gerekmektedir. Risk esasl denetimlerin gelitirilmesi gerekmektedir. Trkiye, AB gmrklerinde ele geen taklit mallarn ana tedarikilerinden biri olmaya devam etmekte ve ithalat ve ihracatta fikri mlkiyet haklar kontrolleri konusunda muhafaza kapasitesinden yoksundur. Genel olarak, bu alandaki AB mktesebatyla uyum salanmas ynnde daha fazla abann sarfedilmesi gerekmektedir. Avro sahtecilii iin Bkz. Fasl 32- Mali Kontrol. Sonu Adalet, zgrlk ve gvenlik alannda her konuda eit olmasa da ilerleme kaydedilmitir. ABTrkiye geri kabul anlamas mzakerelerinin sonulandrlmasna ynelik nemli bir ilerleme kaydedilmitir. G ve iltica konusundaki kurumsal dzenlemelerin, ilgili btn kurumlar iin ak sorumluluklar belirlemesi ve verilen grevleri etkili bir ekilde yerine getirmelerini teminen bu kurumlara gerekli kaynaklarn salanmas ve vasflarnn iyiletirilmesi gerekmektedir. Uyuturucu konusunda ve gmrk ibirlii alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. D snrlar ve Schengen, rgtl sular ve terrizm konularnda snrl ilerleme kaydedilmitir. Vize politikas konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Cezai ve hukuki konularda adli ibirlii, alannda ilerleme kaydedilmemitir. Genel olarak, hazrlanm olan mevzuat taslaklarnn kabul edilmesi ve imzalanm olan uluslararas anlamalarn onaylanmas ivedilik arz etmektedir.

TR

86

TR

4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma Bilim ve aratrma politikas alannda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Uluslararas aratrmaclarn Trkiyede daha uzun sre kalmalarn veya daimi olarak yerlemelerini tevik etmek amacyla bir dizi dzenleme yaplmtr. Doktora almalarn tamamlam fakat halen yurtdnda yaamakta olan Trk aratrmaclarn Trkiyeye dnmelerini tevik etmek amacyla yeni bir destek program balatlmtr. Trkiye Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulu (BTYK), Aralk 2009 tarihli toplantsnda, 2011-2016 dnemi iin bir ulusal bilim, teknoloji ve yenilik eylem plan hazrlamaya karar vermitir. BTYK, Haziran toplantsnda, TBTAKn koordinasyonunda, enerji, su ve gda alanlarnda ulusal aratrma ve yenilik stratejileri gelitirmek amacyla, kamu, zel sektr ve niversitelerden katlan uzmanlardan oluacak alma gruplar kurmaya karar vermitir. Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK) tarafndan salanan ulusal destek programlar kapsamnda Ar-Ge harcamas, 2008 ylnda 205 milyon avrodan (150 milyonu sanayi Ar-Geleri iin) 2009 ylnda 310 milyon avroya (210 milyonu sanayi Ar-Geleri iin) kmtr; bu, toplamda 50 % orannda bir arta tekabl etmektedir. Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan toplam 62 adet yeni zel sektr Ar-Ge merkezi onaylanmtr. Bu, yatrmclara ve KOBlere bir dizi tevik ve destek mekanizmas salamak suretiyle (vergi tevikleri ve Ar-Ge konusundaki baz brokratik engellerin kaldrlmas) aratrma ve teknolojik gelime faaliyetlerini tevik etmeyi amalayan, Mart 2008de kabul edilen Ar-Ge Kanununun ilk sonucudur. Aratrmaya yaplan harcama miktar, 2007 ylndaki 5.47 milyar avrodan 5.63 milyar avroya ykselerek GSYHnn % 0,73 seviyesine ulamtr. Bu, 2013 itibaryla % 2ye ulama ynndeki ulusal hedefin olduka altndadr. Haziran 2010da, Avrupa Yatrm Bankas Ynetim Kurulu, Hazine Mstearlnn ortak finansmanyla, srdrlebilir bir gelecek iin aratrma altyapsn glendirmeyi amalayan 300 milyon avroluk bir yatrm kredisini onaylamtr. TBTAKn idari kapasitesi yeni personel alnarak glendirilmitir. Bylece, TBTAKn personel saysnda yaklak % 15 orannda art salanmtr. Trkiyenin aratrma ve teknolojik gelime alanndaki 7. ereve Programa (7. P) katlm daha da artmtr, ancak aratrma kapasitesini ve bilimsel mkemmeliyeti artrmak iin aba gsterilmesi gerekmektedir. Trkiyenin 7.P projelerine katlmn destekleme amal 20102011 dnemini kapsayan eylem plann gncellemek iin Komisyon ile yaplan grmeler srdrlmektedir. Ortak Aratrma Merkezi (OAM) ile etkin ibirlii; Trk aratrmaclarn OAMnin atlye almalarna, yksek dzeyli toplantlarna ve OAM projeleri ile alarna katlmalar ve OAM kurumlarnda grevlendirilmeleri suretiyle devam etmitir. Trkiye, Haziran 2010da, Trk aratrma camiasnn 8.Pdeki ulusal pozisyonunu belirlemeyi amalayan bir elektronik danma sreci balatmtr. Sonu, 8.P hazrlklarna katk salamak amacyla daha sonra Komisyona iletilecektir. Euratom Yedinci ereve Programna, bir Bilim ve Teknoloji Anlamasnn akdedilmesi yoluyla ortak lke olarak katlma ynelik mzakereler ve hazrlklar devam etmektedir. Avrupa Aratrma Alanna (AAA) entegrasyonuyla ilgili olarak Trkiye, ulusal aratrma faaliyetlerini uyumlatrmak suretiyle Avrupadaki balca toplumsal zorluklar ele almay amalayan yedi Ortak Programlama Giriimine katlmaktadr. Trkiye, Stratejik Enerji

TR

87

TR

Teknolojisi Planna (SET Plan) ortak lke olarak katlmakta ve buna paralel olarak aratrma abalarn glendirmeyi taahht etmektedir. Trkiye, bilim adamlarnn saysn daha da artrm ve aratrmaclarn hareketliliini gelitirmitir. Trkiye, Avrupa Aratrma Alan Komitesi (AAAK) de dahil, Avrupa Aratrma Alannndaki btn organlara gzlemci olarak aktif katlm salamaktadr. Sonu Trkiyenin bilim ve aratrma alanndaki hazrlklar iyi durumdadr ve Avrupa Aratrma Alanna gelecekteki entegrasyonuna ynelik olarak iyi dzeyde ilerleme salamtr. Genel olarak, Trkiyenin ereve Programlara katlm ve baar oran ykselitedir. Bununla birlikte, aratrma ve teknolojik gelime alanndaki 7. ereve Program sresince bu oranlarn muhafaza etmek iin daha fazla aba gsterilmesi gerekmektedir. 4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr Eitim, mesleki eitim ve genlik alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Milli Eitim Bakanl, Trkiyenin reform gndeminin, Avrupa Yeterlilikler erevesi de dahil olmak zere ABnin kilit standartlarna uygun olarak uygulanmas iin hedefleri ve performans gstergelerini ieren 2010-2014 Stratejik Plann kabul etmitir. Bata mesleki eitim ve staj alanndakiler olmak zere, Bakanln hizmetlerini yeniden yaplandrmay amalayan Yeil Kitap nihai hale getirilmitir.

Trkiye, 2010 ve 2020 iin AB dzeyinde kriterlerin belirlendii btn alanlarda performansn artrmtr, ancak, zellikle okulu erken brakanlarn oran ve yetikinlerin hayat boyu renmeye katlm bakmndan AB ortalamasnn olduka altndadr. Tm eitim dzeylerinde okula kaydolma oranlar artmaya devam etmitir. zellikle 32 pilot ilde zorunlu okul ncesi eitimin getirilmesiyle, okul ncesi eitimde kayt oran % 39a kmtr. Ayn tedbir 2010-2011 eitim ylnda 57 ile geniletilmi olup, 2012-2013 eitim ylnda tm illeri kapsamas ngrlmektedir. Yksekretim alannda, 2009 ve 2010da yedi yeni devlet niversitesinin ve bir yeni zel niversitenin kurulmasyla Trkiyedeki toplam niversite says 154e ulamtr. 30-34 ya aralnda yksek eitimi baaryla tamamlayanlarn oran 2009 ylnda % 14,7ye ykselmitir. Trkiye, Bolonya sreci tavsiyelerini uygulama bakmndan ileri bir aamadadr. Ancak, nnde birtakm glkler bulunmaktadr. Bunlar, yeterliliklerin tannmas, kalite garantisi ve Avrupa Yeterlilikler erevesine (AY) dayanan ulusal bir yeterlilikler erevesinin kurulmasdr. Hayat Boyu renme ve Genlik Eylem programlar mevcut bteyi olduka aan hibe bavurular almaya devam etmektedir. 2009 ylnda 1200den fazla proje bavurusu yaplm ve 10.000den fazla bireysel hareketlilik finanse edilmitir. 2010 ylnda, Trkiyenin programlara mali katks yaklak 80 milyon avroya ulam ve zamannda denmitir.
Kltr alannda, Trk operatrler, lider bavuru sahibi olmasalar da, proje orta olarak Kltr Programna katlmaya devam etmilerdir. Trkiye ayrca, Avrupa Kltrel Miras Gnlerine

TR

88

TR

katlmtr. Nisan 2010da, Mardin niversitesinde srasyla Krt dili ve kltr, Arap dili ve kltr ve Asur dili ve kltr blmleri kurulmutur.

stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti faaliyetleri, organizasyondan sorumlu yapdaki baz kilit kiilerin istifalarna ramen Ocak aynda balatlmtr. stanbul 2010 etkinliklerinden sorumlu ajans yaklak 600 projeyi semitir; bunlarn te ikisi ehir rehabilitasyonu/restorasyonu ile ilgiliyken geri kalan sanatsal faaliyetleri iermektedir. Etkinlikler, geleneksel ve ada sanatlarn btn ynlerini kapsamaktadr. Genlik, ocuklar, sanatlar ve halkn geneli hedeflenmitir. Trkiye, UNESCO Kltrel fadelerin eitliliinin Korunmas ve Desteklenmesine likin Szlemeyi henz onaylamamtr. Sonu zellikle eitim alannda olmak zere, bu faslda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Okul kayt oran toplamda artmaya devam etmi ve Trkiye ortak AB kriterleri bakmndan performansn artrmay srdrmtr. Kltr alannda baz ilerlemeler kaydedilmi, ancak mevzuat uyumu konusunda ilerleme salanmamtr.
4.27. Fasl 27: evre Yatay mevzuatta snrl ilerleme kaydedilmitir. evresel Etki Deerlendirmesi (ED) Ynetmeliinin kapsam geniletilmi ve ED Direktifi byk lde i hukuka aktarlmtr. Ancak, halkn katlmna ve snr tesi istiarelere ynelik usuller tam olarak uyumlu hale getirilmemi ve uygulanmamtr. Sismik etkinliin yksek risklere yol aabilecei ve bugne kadar hibir ED veya Stratejik evresel Deerlendirme (SD) almasnn yaplmad Trkiyenin Dou Akdeniz kysnda ina edilmesi planlanan Trk-Rus nkleer g santrali projesine ilikin olarak ulusal ve uluslararas kamuoyunun artan kayglar bulunmaktadr. Trkiye Bulgaristan ile, iki lkenin snr boyunca ina edilecek AB destekli Nabucco boru hatt projesinin evresel etki deerlendirmesinin snr aan ynlerini dzenleyen bir anlama akdetmek zere grmelere balamtr. SD Direktifinin i hukuka aktarlmas erken aamadadr. Hava kalitesi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Baz sv yaktlarn kkrt muhteviyatna ilikin mevzuat AB mktesebatyla tamamen uyumlu hale getirilmitir. Atk yakma ynetmelii kabul edilmitir. Trkiye, Kalc Organik Kirleticilere likin Stokholm Szlemesine taraf olmutur. Hava Kalitesi Direktifinin uygulanmasna ynelik idari kapasite yeterli deildir. Atk ynetimi konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, 2009-2013 dnemi iin ulusal atk ynetimi plann kabul etmitir. Tehlikeli atk kontrol, gemilerden atk alnmas ve atk kontrolne ilikin mevzuat AB mktesebatna uygun olarak deitirilmitir. mrn tamamlam aralara ilikin yeni mevzuat kabul edilmitir. Atk ereve Direktifindeki biyolojik olarak paralanabilirlerin yzdesinin azaltlmasna ilikin hkmleri de kapsayacak ekilde, atn dzenli depolanmas hakknda mevzuat kabul edilmitir. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin slahna ilikin bir ynetmelik kabul edilmitir. Baz AB irketleri, elektrikli ve elektronik ekipmanlarda baz tehlikeli maddelerin kullanmn kstlayan ynetmeliin uygulanmasnn ticarete engel tekil ettii ynnde ikayette bulunmulardr. Su kalitesi konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Su kirliliinin kontrolne ilikin mevzuat, izin usullerini dzenlemek amacyla deitirilmitir. lgili kurumlar arasnda

TR

89

TR

koordinasyonu artrmak ve AB mktesebatna daha fazla uyum iin stratejiler ve politikalar gelitirmek amacyla su kalitesi ynetimi konusunda st dzey bir ynlendirme komitesi kurulmutur. Su ynetimine ilikin kurumsal ereve blnmtr ve nehir havzas dzeyinde rgtlenmemitir. Bir dizi havza koruma eylem plan tasla hazrlanm olup, bu planlar ilerde nehir havzas ynetim planlarna dntrlecektir. Su konularyla ilgili snr aan istiareler hl ok erken aamadadr. Trkiye Yunanistan ile, Meri nehir havzas ynetiminde artrlm ibirlii ngren bir ortak deklarasyon imzalamtr.

Doa korumas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. TBMMye sevk edilen ve Trk Natura 2000 ana faydal katklar salayabilecek birok alann mevcut koruma dzeyinin kaldrlmasna neden olacak Tabiat ve Biyolojik eitlilii Koruma Kanunu Tasars endielere neden olmutur. Ulusal biyo-eitlilik stratejisi ve eylem plan ile kular ve habitatlara ilikin uygulama mevzuat henz kabul edilmemitir. lkenin dousundaki yeni su ve enerji altyaps inasnn, potansiyel olarak korunan flora ve fauna trleri zerindeki olumsuz etkileri konusunda artan endieler bulunmaktadr. Potansiyel Natura 2000 alanlarnn listesi henz derlenmemitir. Sulak alanlarn korunmasna ilikin ynetmelikte yaplan deiiklik, Sulak Alanlarn Uluslararas nemi Szlemesi kapsamnda korunan sulak alanlarn korunma durumunu zayflatmtr. Doa korumasna ilikin sorumluluk eitli yetkili kurumlar arasnda ak bir ekilde paylatrlmamtr. Endstriyel kirlenmenin kontrol ve risk ynetimi konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Endstriyel hava kirliliinin kontrol hakkndaki mevzuat, izin usullerini dzenlemek amacyla deitirilmitir. Byk yakma tesisleri ve byk endstriyel kazalarn kontrol hakknda ynetmelikler kabul edilmitir. Entegre izin sistemine geilmesi erken aamadadr. Kimyasallar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Biyosidal rnlere ilikin mevzuat kabul edilmitir. Etkili uygulama iin kapasite yetersizdir. klim deiikliine ilikin olarak ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Ozon tabakasn incelten maddelerin ticareti konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, yeni arabalarn pazarlanmasyla balantl olarak, tketicinin yakt ekonomisi ve CO2 salnmlar konusunda bilgilendirilmesi hakkndaki AB mktesebatn i hukuka aktaran mevzuat uygulamaya balamtr. evre ve Orman Bakanl tarafndan UNDP/GEF desteiyle bir ulusal iklim deiiklii stratejisi kabul edilmitir. Ayrca, evre ve Orman Bakanl bnyesinde bir klim Deiiklii Dairesi kurulmu ve kamu kurumlar arasnda koordinasyonu artrmak amacyla yksek dzeyli bir klim Deiiklii Koordinasyon Kurulu oluturulmutur. Bununla birlikte, ABnin Sera Gazlar Emisyon Ticareti Planna ynelik hazrlklar henz balamamtr. Trkiye, sera gaz envanterini sunmu, ancak beinci ulusal bildirimini bugne kadar sunmamtr. 2012 sonras anlamaya ilikin uluslararas iklim mzakerelerinde, Trkiye son zamanlarda AB pozisyonlaryla uyumlu hareket etmeme eilimindedir. Trkiye, kendisini Kopenhag Mutabakat ile de ilikilendirmemitir. Trkiyenin, sera gaz salm artn allageldik senaryo temelinde, 2020 iin ngrlen oran muvacehesinde % 11le snrlamay amalamas, iddial bir hedef olarak deerlendirilemez. Grlt konusundaki mevzuat uyumu ileri dzeydedir. Ancak, grlt haritalarnn ve eylem planlarnn hazrlanmas hl erken aamadadr.
dari kapasite konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. evre denetimlerini glendirmek amacyla, evre izin ve lisanslar hakkndaki ynetmelik kabul edilmitir. Farkl dzeydeki idari

TR

90

TR

makamlar arasndaki almalar koordine etmek iin gerekli mekanizmalar oluturulmutur. Ulusal bir evre ajans kurulmas ynnde ilerleme kaydedilmemitir. Btn dzeylerdeki ilgili kurumlar arasnda koordinasyonun salanmas da dahil, idari kapasitenin daha fazla glendirilmesi gerekmektedir. evreyi koruma gereklilikleri, politikalarn ekillendirilmesinde ve altyap projelerinin uygulanmasnda hl dikkate alnmamaktadr. Sonu Genel olarak, daha fazla uyum ynnde ilerleme kaydedilmitir. evre alanndaki hazrlklar erken aamadadr. Trkiye, yatay mevzuat, hava ve su kalitesi, endstriyel kirlilik, kimyasallar ve idari kapasite konularnda snrl ilerleme kaydetmesine karlk, atk ynetimi konusunda iyi dzeyde ilerleme salamtr. Trkiye, iklim deiiklii konusunda ok snrl ilerleme kaydetmi ve doa korumas konusunda ilerleme kaydetmemitir. Trkiye, bu alanda, farkl dzeydeki idari makamlar arasndaki almalar koordine etmek iin gerekli mekanizmalar oluturmak suretiyle idari kapasite konusunda ilerleme kaydetmitir. evre alanndaki yatrmlarn artrlmas gerekmektedir. 4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas Tketicinin korunmas alannda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Tketici hareketi hl zayftr ve Hkmet destei almamaktadr. STKlarn politika oluturma ve yasal dzenleme yaplmas mekanizmalarna etkin katlmlar ve daha iyi diyalogun salanmas gerekmektedir, ancak Hkmetin bu yndeki faaliyeti dk seviyededir. rn gvenlii ile ilgili konularda baz ilerlemeler kaydedilmitir. D Ticaret Mstearl, gzetim raporlarn ve bildirimleri daha etkin hale getiren mevzuat yaymlamtr. 2010-2012 dnemi iin ulusal bir piyasa gzetimi stratejisi kabul edilmitir. Piyasa gzetimi faaliyetlerindeki art devam etmitir; Mstearln 2009 ylnda gerekletirilen piyasa gzetim faaliyetleri hakkndaki raporu kyaslanabilir bilginin sistematik ekilde toplanmas ynnde kayda deer bir admdr. Kstl piyasa gzetimi btelerinden en etkin ekilde istifade edilmesine yardm edecek olan risk deerlendirme yntemlerinin kullanm, eylemlerin etkinliinin deerlendirilmesi gibi, yetersiz seviyede kalmaya devam etmitir. Piyasa denetiminin, grnrln artrlmas, tketici rgtlerinin katlm, riskli rnler kavramna ilikin farkndalk ve Bilgi Teknolojisi (BT) aralarnn kullanmn da ierecek ekilde denetim ajanslarnn kendi ilerinde ve aralarnda daha iyi koordinasyon suretiyle daha da gelitirilmesi gerekmektedir. Bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan anahtar unsur olan genel rn gvenlii mevzuatnn revizyonu henz yaplmamtr (Bkz. Fasl 1- Mallarn Serbest Dolam).
rn gvenlii ile ilgili olmayan konularda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan anahtar unsur olan tketicinin korunmas hakkndaki kanununun kabul de henz gereklememitir. Tketicilere ikayetleri iin e-bavuru hizmetleri veren tketici portal kullanma almtr. Tketiciler artk ikayetlerini elektronik olarak iletebilmekte ve ikayet, tketici hakem heyetlerine ynlendirilmektedir. Bu, tahkim srecini hzlandrmak ve tketici mahkemelerinin bilgiye eriimini kolaylatrmak ynnde olumlu bir admdr. stiari nitelikteki Tketici Konseyinin kararlarnn izlenmesinin ve tketici kanunlarnn hukuki yorumunun mahkemeler ve hakem heyetleri tarafndan tutarl biimde yaplmasnn salanmas gerekmektedir. Hakem heyetlerinin ihtisaslamas konusunda gelime kaydedilmesi gerekmektedir.

Halk sal konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yatay konulara ilikin olarak, Salk Bakanl, 2010-2014 yllarn kapsayan ilk stratejik plann yaymlamtr. Sz konusu plan, sala ynelik tehditlerle savamak, salk hizmetlerinin

TR

91

TR

gvenliini ve kalitesini artrmak ve insan odakl bir hizmet yaklamyla hakkaniyet ve eriebilirlik temelinde salk ihtiyalarna cevap vermek suretiyle toplumun refahn gelitirmeyi ve glendirmeyi amalamaktadr. Halihazrda aile hekimlii uzmanlarnn snrl sayda olmas ve iyi tasarlanm bir raporlama sisteminin bulunmamasndan tr kstlanm durumda olan aile hekimlii sisteminin balatlmas, salk ihtiyalarn daha iyi karlamay ve nfusun salk durumunu izlemeyi amalamaktadr.
Ttn konusunda, Trkiye AB mktesebat ykmllklerini byk lde karlamaktadr. Sadece, ttn rnlerinin nc lkelere ihracatna ilikin AB hkmleri bakmndan uyum gerekletirilmemitir ve uygulama tedbirleri alnmamtr. Trk makamlar, retilen btn ttn rnleri iin kullanlmas zorunlu 14 resimli uyar belirlemitir. Sigarayla mcadelede farkndal artrmak iin aba sarf edilmitir. 2009dan beri, kamuya ak btn yerlerde uygulanan sigara yasann grece baarl uygulanmasnn sonucu olarak, Trkiye, 2010 ylnn ilk eyreinde son be yldaki en dk sigara tketim seviyesini yakalamtr. Bununla birlikte, sigara yasana, kiisel zgrlkler ve iletme karlarna atfla itiraz edilmi ve Anayasa Mahkemesine bu ynde bir bavuru yaplmtr. Bulac hastalklar konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. AB mktesebatna uyum nispeten ileri seviyededir ve verilerin AB dzeyinde uyumluluunun ve karlatrlabilirliinin salanmasna ynelik olarak bildirilmesi zorunlu hastalklar ve vaka tanmlar konusunda uyumlatrma devam etmitir. Ancak, mevzuatn uygulanmas yetersizdir; kontrol ve surveyans tedbirlerinin sistematik ekilde izlenmesi, takibi ve uygulanmasna ynelik idari yaplarn glendirilmesi konularnda ve ulusal halk sal enstitsnn kurulmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Barsak hastalklar iin deneme amal kurulan erken uyar ve mdahale sistemi 10 ile daha yaygnlatrlmtr. Kan ve kan rnleri konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Mevzuat uyumu ileri dzeydedir. Tanmlar ve standartlar konusunda ilave uyumlatrma abalar devam etmektedir. zleme, gzetim ve denetim grevlerinin yerine getirilmesine ynelik uygulama kapasitesinin yeterlilii ve yetkili makamlarn tam olarak tanmlanmas konularnn hl teyit edilmesi gerekmektedir. Bu konudaki almalar devam etmektedir. Doku ve hcreler konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bu konuda bir ynetmelik kabul edilmitir, ancak bu mevzuatn AB mktesebatna tam olarak uyumlu olup olmadnn teyit edilmesi gerekmektedir. Trkiye Kk Hcre Koordinasyon Merkezi (TRKK) henz faaliyete gememitir ve bu alandaki gzetim faaliyetlerine ynelik idari kapasitenin glendirilmesi gerekmektedir. Her tr doku ve hcreye ilikin (kas iskelet, kardiyovaskler, kornea, yardmla reme teknolojisi (YT), vb.) AB mktesebatna uyuma ynelik hazrlklar hl devam etmektedir. Akl sal konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Akl Sal Eylem Plan nihai hale getirilmi, fakat henz kabul edilmemitir. Genel olarak, bu alandaki hazrlklar erken aamadadr. Kanser konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Halka ynelik tarama programlarnn yrtlmesine ynelik fiziki altyap mevcuttur. Meme ve rahim az kanseri hedef gruplarnn taranmasnda srasyla %12 ve %18 oranlarna ulalmtr (2015 hedefi %70tir). Elektromanyetik alanlar ynetmeliinin hazrlk almalar srmektedir. Ulusal Kanser Enstits henz kurulmamtr. Bu alandaki hazrlklar olumlu ynde ilerlemektedir.

Sonu Tketicinin ve saln korunmas alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Tketicinin korunmas konusunda, tketici hareketini glendirmeye ve tketicinin korunmasnn genel olarak dzgn bir ekilde uygulanmasn salamaya ynelik olarak, zellikle rn gvenlii ile ilgili olmayan konularda, hl daha fazla abaya ihtiya bulunmaktadr. Paydalar arasndaki koordinasyon ve
92

TR

TR

ibirlii zayftr. Halk sal konusunda mevzuat uyumu bakmndan iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Ancak, ttn dndaki konularda uygulama kapasitesi hl yetersizdir. hukuka aktarlan mevzuatn uygulanmas ve ilerlemenin izlenmesi amacyla idari yaplarn ve uygulama yetkilerinin glendirilmesi gerekmektedir. Tketicinin ve saln korunmas alanndaki hazrlklar olumlu ynde ilerlemektedir. 4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii Gmrk mevzuatna ilikin olarak baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, yeni Gmrk Kanunu erevesinde ynetmelikler kabul ederek gmrk kurallarn AB mktesebatyla daha fazla uyumlu hale getirmitir. Gmrk Mstearl, bata zorunlu laboratuvar testine tabi rnleri ithal edenler olmak zere, giriimcilerin balayc tarife bilgisi verilmesi iin bavuruda bulunma haklarn snrlayan balayc tarife bilgisi ynetmeliini kabul etmitir. Mstearlk, zorunlu laboratuvar kontrollerini sadece dkme halde ithal edilen veya gmrk tarafndan tarife snflandrmas tespit edilemeyen rnlerle snrlandrmak amacyla ilenmi tarm rnlerine ynelik laboratuvar kontrolleri hakkndaki ynetmelikte deiiklik yapmtr. Gmrk mevzuat konusundaki AB mktesebatna genel uyum seviyesi, AB ile Trkiye arasndaki gmrk birliinin de etkisiyle yksektir. Ancak, fikri mlkiyet haklar konusundaki ve D Ticaret Mstearlnn sorumluluundaki serbest blgelerde kullanlan veya tketilen mallara tannan muafiyetler konusundaki gmrk kurallarnn daha fazla uyumlatrlmas gerekmektedir. Giri noktalarnda gmrksz sat maazalarna izin veren Trk vergi muafiyeti mevzuat Trkiyenin gmrk birlii ykmllkleriyle uyumlu deildir. Mal ithalat ve ihracatnn gzetimine ve tarife kotalarna ilikin kurallara uyum salanmamtr. zellikle ilenmi tarm rnleri iin ngrlen tarife kotalarna ilikin mevzuat bulunmamaktadr ve az saydaki mevcut tarife kotalarnn ynetimi AB standartlaryla uyumlu deildir. AB meneli olmayan ve ABde serbest dolamda olan rnler, ABde gmrklenmi olmalarna, CE iareti tamalarna ve ATR dolam belgesine sahip olmalarna ramen, Trkiyede hl rn gvenlii denetimine tabi tutulmaktadr. Bu denetimler erevesinde giriimciler, gmrklenmeden nce mene beyan sunmaya sistematik olarak mecbur edilmektedir. Giriimcilerin gmrkleme ncesinde rnlerin meneini beyan etmeye mecbur tutulmas gmrk birliinin ihlali niteliindedir. dari ve operasyonel kapasite konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Mstearlk, ara takip sistemini ve mobil denetim birimlerini glendirmitir. Trk zel sektr kurulular ile imzalanan kamu-zel ibirlii szlemeleri yoluyla Mstearlk, baz snr gei noktalarndaki gmrk muhafaza kapasitesini daha fazla artran tarayclar tedarik etmitir. Mstearlk, riske dayal analizleri, tm gmrk birimlerinde salkl ve yeknesak ekilde uygulanmasn hedefleyerek gelitirmelidir. Mstearln merkez risk analiz birimleri ile blgesel gmrk ekipleri arasndaki geri bildirim raporlama mekanizmalar glendirilmelidir. Snrlarda gmrk muhafaza birimleri ve dier kolluk kuvvetleri arasndaki koordinasyonun gelitirilmesine ihtiya vardr. Fiziksel denetimleri azaltmak suretiyle yasal ticareti kolaylatrmay amalayan basitletirilmi usullerin uygulanmas gerekmektedir. Trkiye, AB gmrklerinde el konulan taklit mallarn ana tedarikilerinden biri olmaya devam etmitir; ithalat ve ihracatta fikri mlkiyet haklar kontrolleri konusunda uygulama kapasitesi eksiktir. ABnin transit sistemi (NCTS) ve gmrk tarifeleri sistemi (TARIC, Kota ve Gzetim) ile bilgi teknolojileri (BT) yoluyla balant kurulmas ynnde daha fazla aba harcanmtr. Trkiye Ortak Transit Szlemesine (OTP) katlma srecini balatma amacyla transit alannda yksek bir uyum seviyesine ulamtr. Trkiye, tek noktadan kontrolleri ieren belgesiz gmrk ilemlerine

TR

93

TR

gemeye ynelik abalarn hzlandrmaldr. Mstearlk tarafndan bir BT stratejisinin kabul konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Mstearlk, Pan Avrupa Akdeniz mene kmlasyon sistemi erevesinde rnlerin tercihli meneinin tespitine ilikin kurallar belirleyen bir tebli yaymlamtr. Gmrk Birlii, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Gmrk birlii, Trkiyenin bu alanda gerek mevzuat gerek idari kapasite bakmndan yksek bir uyum seviyesine ulamasn salamtr. Ancak, giri noktalarnda yer alan gmrksz sat maazalarnn durumu AB mktesebatyla uyumlu deildir. D Ticaret Mstearlnn sorumluluunda bulunan serbest blgelere ve gzetim ve tarife kotalarna ilikin mevzuatn hl uyumlatrlmas gerekmektedir. ABde serbest dolamda olan rnleri ithal edenlerin gmrkleme ncesinde mene bilgisi sunmaya mecbur tutulmas gmrk birlii ile uyumlu deildir. Fiziksel kontrollerin azaltlmas ve yasal ticaretin kolaylatrlmas amacyla, riske dayal kontrollerin ve basitletirilmi usullerin gelitirilmesi ynnde daha fazla aba gsterilmesi gerekmektedir. Gmrk Mstearl, fikri mlkiyet haklarnn etkili biimde uygulanmasna ve taklit mallarla mcadeleye ynelik taahhdnn gereini yerine getirmelidir. 4.30. Fasl 30: D likiler Ortak ticaret politikas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiyenin ABnin ortak ticaret politikasna uyum seviyesi yksek dzeydedir. Genelletirilmi Tercihler Sistemine (GTS) uyum konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Irak, Trkiyenin GTSyi uygulad lkeler listesine dahil edilmitir. Trkiye, sanayi bileenleri bakmndan ilenmi tarm rnlerini de ieren bir GTS plann kabul etmitir. Bata corafi kapsam olmak zere, ABnin GTSsi ile daha fazla uyum salanmas gerekmektedir. Trkiye, drt eit rnde (ayakkab, motosiklet, buharl t ve elektrik sprgesi) uygulad ve 2006 ylndan beri yrrlkte olan korunma tedbirlerini yl uzatma karar almtr. Trkiye son drt yl iinde korunma tedbirlerini artan biimde kullanmtr. nc lkelerle yaplan ikili anlamalar konusunda ilerleme kaydedilmitir. Rapor dneminde Trkiye, rdn ile bir serbest ticaret anlamas imzalamtr. zellikle Doha Kalknma Gndemine ilikin olarak, Trkiyenin Dnya Ticaret rgtnde AB ile salad koordinasyon tatmin edici seviyededir, ancak zellikle tarm ve ticaretin kolaylatrlmas alannda olmak zere bu alanda hl iyiletirme yaplmas gerekmektedir. Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat (OECD) balamnda, AB ile salanan koordinasyon tatmin edici seviyededir. Orta ve uzun vadeli ihracat kredileri ve ift kullanml mallar konularnda ilerleme kaydedilmemitir. ift kullanml mallarn ihracat kontrolne ilikin olarak Trkiye, Konvansiyonel Silahlar ve ift Kullanml Mallar ve Teknolojilerin hracat Kontrolne ilikin
94

TR

TR

Wassenaar Dzenlemesi ve Fze Teknolojisi Kontrol Rejimi gibi belirli tedariki gruplara yelik konusunda ABnin tutumuna uyum salamamtr. Trkiye, kalknma politikas ve insani yardm konularnda baz ilerlemeler kaydetmitir. Trkiye tarafndan yaplan resmi kalknma yardm miktar 2009 ylnda 707 milyon avroya ulamtr. Bu konudaki uyum seviyesi yeterli dzeydedir. D likiler, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Trkiye, gmrk birlii sayesinde bu alanda yksek bir uyum seviyesine ulam olmasna ramen, uyum henz tamamlanmamtr ve zellikle corafi kapsamna ilikin olarak genelletirilmi tercihler sistemi konusunda olmak zere pek ok alanda daha fazla alma yaplmas gerekmektedir. 4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas Trkiye ile AB arasndaki dzenli siyasi diyalog, Irak, ran, Gney Kafkasya, Pakistan, Afganistan, Orta Dou bar sreci ve Balkanlar gibi her iki taraf da ilgilendiren uluslararas konular kapsamay srdrmtr. (Dier genileme lkeleri ve ye lkelerle komuluk ilikileriyle ilgili olarak, Bkz. Blm 2.3 - Siyasi Kriterler). Ortak d politika ve gvenlik politikas (ODGP) konusunda Trkiye, rapor dneminde, davet edildiinde, ilgili 73 AB bildirisi ve Konsey kararndan 54 tanesine uyum salamtr. (%74 orannda uyum). Irak ile ikili ilikiler olumlu ekilde gelimeye devam etmitir. Trkiye, Irak makamlaryla yakn temaslarn srdrmtr. Irak Cumhurbakan yardmcs Adil Abdul Mehdi ve Blgesel Krt Ynetimi bakan Mesut Barzaninin ziyaretleri de dhil olmak zere birka st dzey ziyaret gerekletirilmitir. Trkiye, Mart ayndaki genel seim sonrasnda Iraktaki siyasi gruplarla kapsaml istiarelerde bulunmutur. ran ile ilikiler konusunda, Trkiye, ran blgede nemli bir ortak olarak grmektedir ve bu lkeyle ilikilerini daha fazla gelitirme ynnde aba gstermitir. Trkiye rann askeri nkleer programna kar olduunu teyit etmitir. Trkiye, Brezilya ile birlikte, Tahran Aratrma Reaktr (TAR) iin bir nkleer yakt takas anlamas yaplmas ynnde ranla mzakere yapmtr. Trkiye, rana kar ilave yaptrmlar konusunda BM Gvenlik Konseyinde yaplan oylamada AB, ABD ve dier lkelerin yannda yer almamtr. Gney Kafkasya ve Orta Asya ile ilikiler konusunda, Ankara, Krgzistanda Nisan aynda yaanan ayaklanmann ardndan kurulan gei hkmetine tam destek vermi ve acil insani yardm salamtr. Kazakistanla bir stratejik ortaklk anlamas imzalanmtr. Trkiye, Asyada birlii ve Gven Artrc nlemler Konferansna (AGK) 2012 ylna kadar bakanlk edecektir. Haziran aynda AGK zirvesine ev sahiplii yapmtr. likilerin normalletirilmesine ynelik olarak Ermenistanla imzalanan protokoller hl onaylanmamtr.
95

TR

TR

Orta Dou konusunda, Trkiye, zellikle srail ve Suriye arasnda arabuluculuk rol stlenmeyi nermek suretiyle yapc bir rol oynamaya aba gstermektedir. Suriye ile ilikiler, iki lkenin vize kstlamalarn karlkl olarak kaldrmas ve iki lke arasnda bir stratejik ortaklk konseyinin kurulmasyla kayda deer gelime gstermitir. Trkiye, diplomatik faaliyetler ve UNIFILe katlm vastasyla Lbnanda istikrarn tesisine katkda bulunmay srdrmektedir. Ancak, sraille ilikiler, Gazzedeki ihtilaf ve zellikle Gazze filosu olaynn ardndan ktlemitir. Trkiye, Afganistan ve Pakistan yaknlatrmaya ynelik abalarn srdrmtr. Trkiye, NATOnun Uluslararas Gvenlik Destek Gcne (ISAF) katlmaya devam etmektedir. 31 Ekim 2009 tarihi itibaryla Kabil blgesinin komutasn ikinci defa stlenmitir. Bykeli Engin Soysal Pakistana yardmlardan sorumlu BM zel temsilcisi olarak atanmtr. Trkiye, stanbulda iki adet l zirve dzenlemitir ve ayrca Asyann Kalbinde Dostluk ve birlii stanbul Zirvesine ev sahiplii yapmtr. Trkiye, drdnc Afganistan Blgesel Konferansna (RECCA) ev sahiplii yapmtr. Trkiye, Rusya ve inle ekonomik ve siyasi balarn younlatrmtr. Trkiye ve Rusya arasndaki ilikilerde karlkl st dzey ziyaretler n plana kmtr. ki lke arasnda st dzey bir stratejik ibirlii konseyi kurulmutur. Trkiye, Afrika ve Latin Amerika lkeleriyle ilikilerini glendirmeye devam etmitir. Cumhurbakan ve Babakan tarafndan birka st dzey ziyaret gerekletirilmitir. Amerika Birleik Devletleri ile ilikilerde gerginlikler yaanmtr. ABD Temsilciler Meclisi D likiler Komitesinin, 1915 ylnda Ermenilerin ldrlmesinin szde soykrm olarak tannmasna ilikin bir tasary kabul etmesinin ardndan Trkiye, ksa bir sre iin ABD Bykelisini geri ekmitir. Kstlayc nlemler konusunda zel bir gelime kaydedilmemitir. Kitle imha silahlarnn yaylmasnn nlenmesine ilikin olarak Trkiye, Konvansiyonel Silahlar ve ift Kullanml Malzeme ve Teknolojilerin hracat Kontrolne ilikin Wassenaar Dzenlemesi gibi belirli tedariki gruplara yelik konusundaki tutumunu AB tutumuyla uyumlatrmamtr. (ift kullanml mallara ilikin olarak, Bkz. Fasl 30 - D likiler). Uluslararas rgtlerle ibirlii konusunda, Trkiye, 2010 ylnda BM Gvenlik Konseyinde geici ye olarak yer almaya devam etmektedir. BM destekli Medeniyetler ttifaknn nc forumu Mays aynda Rioda yaplmtr. Arap Ligi yesi olmamasna ramen, Trkiye, son iki Lig toplantsna katlm ve Trk-Arap birlii Forumu Dileri Bakanlar nc toplantsna ev sahiplii yapmtr. Trkiye ayrca, Afrika Birliinde gzlemci lke statsndedir. 2010 ylnda bir AK Parti milletvekili, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi bakanlna seilmitir. Trkiye, Uluslararas Ceza Mahkemesi Statsn imzalamamtr. Trkiye, Somalide BM nclndeki korsanlkla mcadele koalisyonuna katlan deniz kuvvetlerinin uluslararas grev gc iinde yer alma sresini bir yl uzatmtr. Ortak gvenlik ve savunma politikas (OGSP) konusunda, Trkiye, AB tarafndan Bosna Hersekte yrtlen askeri misyona (EUFOR/Althea) katkda bulunmay srdrmektedir. Trkiye ayrca, AB tarafndan Bosna Hersekte yrtlen polis misyonuna (EUPM) ve Kosovadaki AB hukukun stnl misyonuna (EULEX) destek vermektedir. Berlin + dzenlemelerinin tesinde AB yesi tm devletleri kapsayacak AB-NATO ibirlii meselesinin zme kavuturulmas gerekmektedir.

TR

96

TR

Sonu Trkiyenin AB ortak d ve gvenlik politikasna uyumu devam etmitir. Trkiye, eitli d politika konularn AB ile diyalog ve istiare iinde deerlendirmitir. Komularla sfr sorun politikas erevesinde Trkiye, Yunanistan ve Ermenistan (Bkz. Blm 2.3 - Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler) ve Blgesel Krt Ynetimi de dhil olmak zere Irak ve Suriye gibi komu lkelerle ilikilerin normalletirilmesine ynelik aba sarf etmitir. srail ile ilikiler nemli lde bozulmutur. Trkiye, OGSPye nemli katklarda bulunmakta ve OGSP faaliyetlerine daha fazla dhil olmay istemektedir. Berlin + dzenlemelerinin tesinde AB yesi tm devletleri kapsayacak AB-NATO ibirlii meselesinin zme kavuturulmas gerekmektedir. Trkiye, Wassenaar Dzenlemesine yelik konusundaki tutumunu AB tutumuyla uyumlatrmamtr. 4.32. Fasl 32: Mali Kontrol

AB mktesebatna uyumun ileri dzeyde olduu kamu i mali kontrol (KMK) konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Bte harcama birimleri, geen yl yaymlanan rehber dorultusunda, mali ynetim ve kontrol merkezi uyumlatrma birimine (MYK MUB), kamu i kontrol standartlarna uyum eylem planlarn sunmaya balamtr. 2002 KMK politika belgesinin ve ilgili eylem plannn gncellenmesi gerekmektedir, bunu mteakip Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanununda deiiklik yaplmas gerekecektir. Bu belgelerde, ynetsel hesap verebilirlik, kontrol, denetim ve tefti grevlerinin tarif edilmesi ve i denetim iin daimi bir merkezi uyumlatrma biriminin (D-MUB) kurulmas gibi konularn dzenlenmesi gerekecektir. D-MUBnin yeri, kamu i denetimi mesleinin en uygun artlar altnda geliebilmesini salamak asndan ok nemlidir. Maliye Bakanlnn reform srecini ynlendirme rolnn daha fazla glendirilmesi gerekmektedir. D denetim konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Saytay Kanunundaki deiiklik 2005 ylndan bu yana TBMMde beklemektedir. Bu kanun, sorumluluk alan genileyen kuruma hukuki ve yapsal zemin salayacak ve denetim uygulamalarn ilgili uluslar aras standartlarla uyumlatracaktr. ABnin mali karlarnn korunmas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. pheli yolsuzluk vakalarnn deerlendirilmesi ve soruturulmasna ilikin olarak, Avrupa Yolsuzlukla Mcadele Brosu (OLAF) ve Babakanlk Tefti Kurulu (BTK) ve dier ilgili kurumlar arasndaki operasyonel ibirlii iyi dzeydedir. Aralk 2009de yaymlanan bir Babakanlk genelgesiyle BTK, OLAF ile ibirliinden ve yolsuzlukla mcadelenin koordinasyonundan sorumlu daimi yap (AFCOS) olarak resmen tayin edilmitir. ubat 2010da saydamln artrlmas ve yolsuzlukla mcadelenin glendirilmesi stratejisi kabul edilmitir. Grevlerini yerine getirme ve bilgi verme balamnda AFCOSnin operasyonel bamszlnn salanmasna ve nleme, tespit ve takip konularnda yatay olarak faaliyet gsterecek bir an kurulmasna ynelik daha fazla aba gsterilmesine ihtiya vardr. Avrupa Topluluklarnn Mali karlarnn Korunmasna likin Szlemesinin (PIF Konvansiyonu) ve Protokollerinin uygulanmasna ilikin olarak gelime kaydedilmemitir. Szlemenin uygulanmas Trk makamlarnca yeterli dzeyde izlenmemektedir. Bu alanda mktesebata uyum ynndeki hazrlklar nispeten ileri dzeydedir.

TR

97

TR

Avronun sahtecilie kar korunmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Fiili olarak ulusal analiz merkezi, ulusal madeni para analiz merkezi ve ulusal merkez ofisi eklinde hizmet veren kurumlar, AB kurumlar ile srdrlebilir ibirliini salamak zere henz resmi olarak grevlendirilmemitir. Trk mevzuatnda, sahte paralar tedavlden ekmeyen finansal kurumlara ve madeni avrolara benzer madalyon ve hatra paralara kar yaptrmlara ilikin hkmler yer almamaktadr. Bu alanda mktesebata uyum ynndeki hazrlklar snrl dzeydedir. Sonu Uyumun zaten olduka ileri bir dzeyde olduu mali kontrol alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanununun uygulanmasna ilikin mevzuat mevcuttur, te yandan, kamu i mali kontrol politika belgesi ve eylem plannn gzden geirilmesi gerekmektedir. D denetimi ilgili uluslararas standartlarla uyumlatracak olan Saytay Kanunundaki deiiklik henz kabul edilmemitir. Trkiyedeki AFCOS, henz operasyonel bir aa dnmemitir. Avronun sahtecilie kar korunmas konusunda Komisyon ile temaslarda bulunmak zere daimi yaplara ihtiya vardr. 4.33. Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler Geleneksel z kaynaklar konusunda zel bir gelime kaydedilmemitir. lgili AB mktesebatna uyum almalar, AB mktesebatyla byk lde uyumlu olan gmrk mevzuatnn da iinde olduu balantl mktesebat fasllar erevesinde srdrlmektedir. Ancak, tam uyuma ve uygulamaya ynelik ilave aba gsterilmesine ihtiya vardr. Ulusal bir KDV sistemi hlihazrda mevcuttur. Bu sistemin katlmla birlikte Trkiyenin AB KDV z kaynaklar sistemine uygun ekilde katk salamasna imkan vermek zere uygunluunun daha fazla deerlendirilmesi gerekmektedir. Gayri Safi Milli Hasla (GSMH) kayna konusunda, Trk mali ve istatistik verileri Avrupa Hesap Sistemiyle (ESA 95) daha fazla uyumlatrlmtr. GSMH kaynann uygun ekilde hesaplanmas iin, ESA 95 standartlarnn tam olarak uygulanmas ynnde daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir. z kaynaklar sisteminin uygulanmasna ilikin idari kapasite ve altyap konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiyenin, z kaynaklarn doru tahsiltna, izlenmesine, denmesine, kontrolne ve ABye bilgi verilmesine ilikin koordinasyon yaplarn ve uygulama kurallarn oluturulmas gerekecektir. Sonu Bu faslda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin temel ilkeler ve kurumlar itibaryla bu alandaki mktesebata uyumu ileri dzeydedir. nmzdeki dnemde etkin koordinasyon yaplarnn, idari kapasitenin ve uygulama kurallarnn gelitirilmesi gerekmektedir. z kaynaklara ilikin AB mktesebat konusundaki hazrlk durumu erken aamadadr.

TR

98

TR

STATSTK EK

STATSTK VER (14 Ekim 2010 itibaryla) Trkiye Temel Veri Nfus (bin) lkenin toplam yzlm (km2) Ulusal hesaplar Gayrisafi Yurt i Hsla (GSYH) (milyon ulusal para birimi) GSYH (milyon avro) GSYH (kii bana avro) GSYH (kii bana Satn Alma Gc Paritesine (SGP) gre) GSYH (kii bana SGPye gre, AB-27=100) GSYH gerek byme hz (GSYH hacmi byme hz, ulusal para, geen yla gre % deiim) stihdam art (ulusal hesaplar, geen yla gre % deiim)
Emek verimlilii art: alan kii bana GSYHde byme (geen yla gre % deiim)

Not (1) (2) Not

2000 64.259 783.562 2000 166.658 289.446 4.504 8.000,0 41,9 6,8 -0,4e 7,2e : 53,2f 10,8 24,6 5,4 59,2 82,2 20,4 0,4 20,1 23,1

2001 65.135 783.562 2001 240.224 219.816 3.375 7.400,0 37,4 -5,7 -1,0e -4,7e : 49,0f 9,4 23,8 4,7 62,1 80,8 15,9 -0,9 27,4 23,3 2001 : 2001 56,8

2002 66.009 783.562 2002 350.476 243.570 3.690 7.400,0 36,1 6,2 -1,8e 8,1e : 48,9f 11,4 23,2 4,6 60,8 80,8 16,7 0,9 25,2 23,6 2002 : 2002 47,0

2003 66.873 783.562 2003 454.781 269.322 4.027 7.400,0 35,7 5,3 -1,0e 6,3e : 49,6f 11,1 23,5 4,5 60,8 83,4 17,0 0,6 23,0 24,0 2003 : 2003 25,3

2004 67.734 783.562 2004 559.033 314.304 4.640 8.600,0 39,6 9,4 3,0e 6,1e : 53,9f 10,7 23,0 5,0 61,3 83,2 20,3 -1,0 23,6 26,2 2004 : 2004 10,1

2005 68.582 783.562 2005 648.932 387.655 5.652 9.100,0 b 40,4b 8,4 1,4e 6,9e : 58,0f 10,6 23,0 5,0 61,3 83,5 21,0 -1,0 21,9 25,4 2005 100,0 2005 8,1

2006 69.421 783.562 2006 758.391 419.013 6.036 10.500,0 44,3 6,9 1,3e 5,5e : 61,4f 9,4 22,9 5,4 62,4 82,9 22,3 -0,2 22,7 27,6 2006 107,8 2006 9,3

2007 70.256 783.562 2007 843.178 472.879 6.731 11.100,0 44,6 4,7 1,1e 3,3 : 62,5f 8,5 22,3 5,4 63,7 84,1 21,4 -0,4 22,3 27,5 2007 115,3 2007 8,8

2008 71.079 783.562 2008 950.534 501.339 7.053 11.400,0 45,4 0,9 1,8e -0,7e : 63,5f 8,5 22,0 5,2 64,3 82,7 19,9 1,9 23,9 28,3 2008 114,2 2008 10,4

2009 71.897 783.562 2009 953.974 441.600 6.142 10.800,0 45,8 -4,7 : -5,1 : 63,4f 9,1 20,8 4,2 66,0 86,3 16,8 -2,0 23,2 24,3 2009 103,2 2009 6,3

(1) (1) (1)

Birim emek maliyetinde gerek art (ulusal hesaplar, geen yla gre % deiim) Emek verimlilii: alan kii bana (SGPye gre alan kii bana GSYH, AB-27=100) Temel sektrler itibaryla gayrisafi katma deer (%) Tarm ve Balklk Sanayi naat Hizmetler Nihai tketim harcamalar, GSYH iindeki pay itibaryla (%) Gayrisafi sabit sermaye oluumu, GSYH iindeki pay itibaryla (%) Stok deimesi, GSYH iindeki pay itibaryla (%) Mal ve hizmet ihracat, GSYHye oranla (%) Mal ve hizmet ithalat, GSYHye oranla (%) Sanayi Sanayi retim endeksi, hacim (2000=100) Enflasyon oran Yllk ortalama enflasyon oran (Harmonize TFE, geen yla gre % deiim) Not

2000 : 2000 53,2

Not

TR

99

TR

demeler dengesi demeler dengesi: Cari ilemler hesab (milyon avro) demeler dengesi cari hesap: D ticaret dengesi (milyon avro) demeler dengesi cari hesap: Hizmetler dengesi (milyon avro) demeler dengesi cari hesap: Gelir dengesi (milyon avro) demeler dengesi cari hesap: Cari transferler (milyon avro) Resmi transferler (milyon avro) Net dorudan yabanc yatrm (DYY) (milyon avro) Yurtdna dorudan yabanc yatrm (milyon avro) Rapor dzenlenen lkenin AB-27deki DYYsi (milyon avro) Rapor dzenlenen lkedeki dorudan yabanc yatrm (DYY) (milyon avro) AB-27nin rapor dzenlenen lkedeki DYYsi (milyon avro) Kamu maliyesi Genel devlet a/fazlas, GSYHye oranla (%) Genel devlet bor stou, GSYHye oranla (%) Mali gstergeler Tm ekonomideki brt d bor, GSYHye oranla (%) Tm ekonomideki brt d bor, toplam ihracata oranla (%) Para arz: M1 (banknot, madeni para, gecelik mevduat, milyon avro) Para arz: M2 (M1 art iki yla kadar vadeli mevduat, milyon avro) Para arz: M3 (M2 art pazarlanabilir aralar, milyon avro) Parasal mali kurulularn lke mukimlerine verdikleri toplam kredi (konsolide) (milyon avro) Faiz oranlar: gnlk oran, yllk (%) Borlanma faiz oran (bir yllk vadeli), yllk (%) Mevduat faiz oran (bir yl vadeli), yllk (%) Avro kurlar: dnem ortalamas 1 avro = ulusal para Efektif dviz kuru endeksi (2000=100) Rezerv deerleri (altn dhil) (milyon avro) D ticaret thalat: Tm mallar, tm ortaklar (milyon avro) hracat: Tm mallar, tm ortaklar (milyon avro) Ticaret dengesi: Tm mallar, tm ortaklar (milyon avro) D ticaret haddi (ihracat fiyat endeksi/ithalat fiyat endeksi) AB-27ye yaplan ihracatn toplam ihracat iindeki pay (%) AB-27den yaplan ithalatn toplam ithalat iindeki pay (%)

Not

(3) (3)

2000 -10.741 -23.882 12.316 -4.333 5.158 221 121 -942 : 1.063 : 2000 : : 2000 44,7 427,0 12.205 51.591 54.207 44.492 56,0 51,2 38,2 0,574 100,0 25.331 2000 59.444,4 30.181,9 103,0 56,4 52,4

2001 4.198 -3.755 10.201 -5.583 3.335 224 3.188 -555 : 3.743 : 2001 -33,0 104,4 2001 57,7 362,5 8.965 37.253 38.973 26.977 95,5 78,8 62,2 1,094 46,8e 22.660 2001 46.255,8 35.062,2 100,7 56,0 47,9

2002 -662 -6.758 8.339 -4.816 2.573 526 993 -151 : 1.144 : 2002 -12,9 93,0 2002 56,2 359,2 9.291 36.325 38.041 20.035 49,6 53,7 53,9 1,430 40,1e 26.949 2002 54.478,3 38.137,1 -16.341,3 100,1 56,6 49,8

2003 -6.643 -11.925 9.292 -4.912 902 257 1.080 -424 : 1.505 : 2003 -11,3 85,1 2003 47,3 304,9 13.188 47.398 50.488 29.025 36,1 42,8 40,3 1,685 40,4e 28.134 2003 60.162,6 41.679,1

2004 -11.601 -18.278 10.288 -4.509 898 252 1.612 -627 : 2.239 : 2004 -4,5 59,2 2004 41,2 254,8 15.762 59.415 63.411 43.328 22,0 29,1 23,6 1,768 39,3e 27.654 2004 78.528,0 50.891,1

2005 -17.843 -26.590 12.272 -4.693 1.169 485 7.208 -855 : 8.063 : 2005 -0,6 52,3 2005 35,3 231,0 38.978 150.152 164.302 83.772 15,1 23,8 19,9 1,670 43,6e 44.277 2005 93.409,5 58.849,5

2006 -25.640 -32.699 10.841 -5.301 1.520 495 15.340 -736 : 160.076 : 2006 -0,8 46,1 2006 39,4 247,7 38.616 160.193 171.832 100.358 15,8 19,0 21,5 1,800 39,1.e 48.116

2007 -27.954 -34.144 9.737 -5.183 1.632 590 14.550 -1.537 : 16.087 : 2007 -1,0 39,4 2007 38,4 232,5 44.644 201.366 215.308 140.157 17,3 20,1 22,3 1,778f 44,5e 52.058

2008 -28.519 -36.049 11.641 -5.547 1.437 495 10.688 -1.733 : 12.421 : 2008 -2,7 39,5 2008 37,4 210,3 39.927 203.840 214.473 138.301 16,1 19,7 22,9 1,896 : 52.442

2009 -10.067 -17.840 11.605 -5,500 1.648 853 4.359 1.114 : 5.473 : 2009 -6,7 45,4 2009 43,9 265,5 49.691 228.237 240.246 153.867 9,2 19,7 17,2 2,151 : 52.160

Not

Not

(4) (5)

(6) (7)

Not

-29.262,5 -11.193,5 (7)

2006 2007 2008 2009 111.096,0 123.959,4 136.441,0 100.657,6 68.020,2 78.126,4 89.557,2 73.304,9 -18.483,5 -27.636,9 -34.560,1 -43.075,8 -45.833,0 -46.883,8 27.352,7 100,0 102,0 99,3 96,0 103,5 96,9 104,9 58,0 57,9 56,4 56,1 56,3 47,9 45,9 50,6 49,3 45,2 42,6 40,3 37,0 40,1

TR

100

TR

Nfus Doal byme oran: Doal deiim (doumlardan lmler karlarak) (1000 kii bana) Bebek lm oran: 1000 canl doum bana 1 yandan kk ocuk lmleri Doumda yaam beklentisi: Erkek (yalar) Doumda yaam beklentisi: Kadn (yalar) gc piyasas Ekonomik faaliyet oran (15-64): 15-64 ya aras ekonomik olarak aktif nfusun oran (%) stihdam oran (15-64): 15-64 ya aras istihdam edilen nfusun oran (%) 15-64 ya aras istihdam edilen erkek nfus (%) 15-64 ya aras istihdam edilen kadn nfus (%) Yal alan istihdam oran (55-64): 55-64 ya aras istihdam edilen nfus (%) Temel sektrler itibaryla istihdam Tarm Sanayi naat Hizmetler sizlik oran: siz olan igc oran (%) Erkeklerde isizlik oran (%) Kadnlarda isizlik oran (%)
25 yan altndaki kiilerin isizlik oran: 25 yan altndaki kiilerin toplam isizlik iindeki pay (%)

Not

2000 14,1 31,5 69,0 73,1 2000 52,4 48,9 71,7 26,2 36,4 36,0 17,7 6,3 40,0 6,5 6,6 6,3 13,1 1,3 2000 : : 58,1 2000 68,8 234,4

2001 13,7 28,4 69,4 73,5 2001 52,3 47,8 69,3 26,3 35,9 37,6 17,5 5,2 39,7 8,4 8,7 7,5 16,2 1,7 2001 : : 58,1 2001 69,6 280,9

2002 13,5 25,6 69,8 73,9 2002 52,3 46,7 66,9 26,6 35,3 34,9 18,5 4,5 42,1 10,3 10,7 9,4 19,2 2,9 2002 372,1 : 55,1 2002 69,7 353,3

2003 13,2 23,1 70,1 74,3 2003 51,1 45,5 65,9 25,2 32,7 33,9 18,2 4,6 43,4 10,5 10,7 10,1 20,5 2,5 2003 492,0 : 52,9 2003 70,3 417,0

2004 12,9 20,9 70,5 74,6 2004 49,6 44,1 66,4 22,3 29,5 29,1 20,0 4,9 46,0 10,8 10,8 11,0 20,6 4,2 2004 529,4 : 52,2 2004 79,7 512,4

2005 12,6 18,9 70,9 75,0 2005 49,8 44,4 66,9 22,3 27,9 25,7 20,8 5,5 48,0 10,6 10,5 11,2 19,9 4,2 2005 595,4 : 50,0 2005 84,2 635,9

2006 12,4e 17,5 71,1 75,3 2006 49,8 44,6 66,8 22,7 27,6 24,0 20,9 5,9 49,2 10,2 9,9 11,1 19,1 3,7 2006 : : 49,1 2006 88,5 758,6

2007 11,4b 16,7 71,2 75,6 2007 49,8 44,6 66,8 22,8 27,1 23,5 20,8 5,9 49,8 10,3 10,0 11,0 20,0 3,1 2007 : : 47,2 2007 92,1 882,1

2008 11,4 16,0 71,4 75,8 2008 50,6 44,9 66,6 23,5 27,4 23,7 21,0 5,9 49,5 11,0 10,7 11,6 20,5 2,9 2008 : : 45,7 2008 95,6 926,1

2009 11,2 15,3 71,5 76,1 2009 51,7 44,3 64,6 24,2 28,2 24,7 19,4 5,9 50,0 14,0 13,9 14,3 25,3 3,5 2009 : : 44,6 2009 98,7 873,2

Not (9)(10)

(10) (10) (10) (10) (10) (9)(10) (9)(10) (9)(10) (9)(10) (9)(10) Not

Uzun dnemli isizlik oran: 12 ay ve daha uzun sre isiz olan igcnn pay (%) Sosyal uyum Ortalama aylk nominal maa ve cretler (ulusal para birimi) Reel maa ve cret endeksi: Endeksin TFEye oran (2000=100) Okulu terk edenler: 18-24 ya aras ilkretimini tamamlamam ve daha fazla eitim ya da renim grmeyen nfus oran (%) Yaam standard 1000 kiiye den zel ara says 1000 kiiye den mobil telefon servislerine abonelik says

(10) Not (1)(11) (1)

TR

101

TR

Altyap Demiryolu a younluu (alr durumdaki hatlar, 1000km2 bana) Otoyol uzunluu (bin km) Yenilik ve aratrma nsan kaynaklarna yaplan harcama (eitime yaplan kamu harcamalar, % GSYH olarak) Aratrma ve gelitirmeye ynelik yurtii harcama, % GSYH olarak Evde internet eriimi olan hanehalk oran (%) evre Sera gaz emisyonlar, CO2 e deeri (ton, 1990=100) Ekonominin enerji younluu (1000 avro GSYH bana petrol edeeri, kg) Yenilenebilir kaynaklardan retilen elektriin toplam elektrik tketimindeki pay (%) Karayolu yk tamaclnn lke ii yk tamacl iindeki pay (% ton-km olarak) Enerji Tm enerji rnlerinin birincil retimi (bin TOE) Ham petroln birincil retimi (bin TOE) Kmr ve linyitin birincil retimi (bin TOE) Doal gazn birincil retimi (bin TOE) Tm enerji rnlerinde net ithalat (bin TOE) Toplam yurt ii enerji tketimi (bin TOE) Elektrik retimi (bin GWh) Tarm Tarmsal mal ve hizmetlerin retim endeksi, hacim (retici fiyatlar, nceki yl=100) Kullanmdaki toplam tarm arazisi (bin hektar) Hayvanclk: Bykba (bin ba, dnem sonu) Hayvanclk: Domuz (bin ba, dnem sonu) Hayvanclk: Koyun ve kei (bin ba, dnem sonu) iftliklerde st retimi ve kullanm (toplam st, bin ton) Bitkisel retim: Hububat (pirin dhil) (bin ton, hasat edilen rn) Bitkisel retim: eker pancar (bin ton, hasat edilen rn) Bitkisel retim: Sebze (bin ton, hasat edilen rn) : = mevcut deil p = geici deer e = tahmini deer f = ngrlen deer

Not

2000 11,1 1,8 2000 2,6 0,6 : 2000 159,0 295,2 24,3 94,3 2000 26.047 2.887 12.487 582 54.291 80.500 124,9 2000 104,2 38.757 10.761 3 35.693 : 32.108 18.821 22.357

2001 11,1 1,9 2001 2,3 0,7 : 2001 149,0 293,2 19,1 95,3 2001 24.576 2.679 12.282 284 49.536 75.402 122,7 2001 93,3 40.967 10.548 3 33.994 : 29.426 12.633 21.930

2002 11,0 1,9 2002 2,8 0,7 : 2002 153,0 286,8 25,6 95,5 2002 24.281 2.564 11.360 344 54.234 78.331 129,4 2002 108,5 41.196 9.803 4 31.954 : 30.686 16.523 23.698

2003 11,1 1,9 2003 3,0 0,6 : 2003 162,0 291,5 25,2 94,6 2003 23.783 2.494 10.777 510 60.505 83.826 140,6 2003 98,0 40.645 9.788 7 32.203 : 30.658 12.623 24.018

2004 11,1 1,9 2004 3,0 0,7 7,0 2004 167,0 279,2 30,9 94,4 2004 24.332 2.389 10.532 644 63.232 87.818 150,7 2004 101,6 41.210 10.069 4 31.811 : 33.957 13.517 23.215

2005 11,1 1,8 2005 3,1 0,8 8,0 2005 176,0 267,1 24,7 94,4e 2005 24.549 2.395 11.213 816 67.266 91.074 162,0 2005 106,9 41.223 10.526 2 31.822 : 36.471 15.181 24.320

2006 11,1 2,0 2006 3,0 0,8 : 2006 187,0 273,3 25,5 94,3 2006 26.580 2.284 13.087 839 73.256 99.642 176,3 2006 : 40.496 10.871 1 32.260 : 34.642 14.452 24.017

2007 11,1 2,0 2007 3,3 0,7 19,7 2007 203,0 282,0 19,1 : 2007 27.453 2.241 14.797 827 80.596 107.625 191,6 2007 : 39.505 11.037 2 31.749 : 29.256 12.415 25.676

2008 11,1 2,0 2008 3,0 0,7 25,4 2008 196,0 261,5 17,3 : 2008 29,257 2,268 16,674 931 77,413 106,338 198,4 2008 : 39.073 10.860 2 29.568 : 29.287 15.488 27.214

2009 11,5 2,0 2009 : : 30,0 2009 : : : : 2009 : : : : : : 194,1 2009 : 38,935 10,724 2 26,878 : 33.577 17.275 26.780

Not

(12) Not

Not

Not

(13)

TR

102

TR

(1) Yl ortas nfus tahminleri (2) Gller dhil. (3) lke dnda gerekletirilen Dorudan Yabanc Yatrma ilikin olarak, nnde eksi iareti olan yatrm rakam yurtdnda gerekletirilen yatrmlarn geri dnen yatrmlar at, pozitif yatrm rakam ise yurtdndan geri dnen yatrmlarn yurtdnda gerekletirilen yatrmlar at anlamna gelmektedir. lkeye giren Dorudan Yabanc Yatrma ilikin olarak pozitif bir yatrm rakam ilgili lkeye gelen dorudan yabanc yatrmlarn yurtdna geri dnen yatrmlar at, negatif bir yatrm rakam ise yurtdna geri dnen yatrmlarn lkeye gelen dorudan yabanc yatrmlar at anlamna gelmektedir. (4) Aralk 2005ten nce M2, M1i ve vadeli mevduat iermektedir (YTL). Aralk 2005ten itibaren M2, M1i ve vadeli mevduat iermektedir. (YTL ve yabanc para); Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB), ulusal para biriminde elde edilen verilerin (TRY) Avroya evrilmesinde kullanlan satnalma paritesi; Aralk 2005ten itibaren Katlm Bankalar, Kalknma ve Yatrm Bankalar ve Para Piyasas Fonlar miktar para arz verilerine ilave edilmitir. (5) Aralk 2005ten nce M3, M2yi ve mevduat stounu (vadeli/vadesiz) iermektedir. Aralk 2005ten itibaren M3, M2yi ve repo ilemlerinden elde edilen fonlar ve para piyasas fonlarn (B tipi likit fonlar) iermektedir. Aralk 2005ten itibaren Merkezi Ynetim Mevduatlar ve dier resmi mevduatlar ise vadelerine gre M1 ve M2 ierisinde gsterilmitir;Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB), ulusal para biriminde elde edilen verilerin (TRY) Avroya evrilmesinde kullanlan satnalma paritesi; Aralk 2005ten itibaren Katlm Bankalar, Kalknma ve Yatrm Bankalar ve Para Piyasas Fonlar miktar para arz verilerine ilave edilmitir. (6) letmelere bir yldan uzun sreli krediler iin aylk verilerin ortalamas. (7) Bir yl veya daha uzun sreli olmak zere, aylk verilerin ortalamas. (8) Paacshe endeksi olarak 2003 referans yl olmak zere ISIC Rev. 3e gre hesaplanmtr. (9) sizlik standart ILO kavramna gre tanmlanmamtr. Daha yksek isizlik ve ekonomik faaliyet oranlaryla neticelenen daha geni bir tanm kullanlmtr. rnein, standart ILO tanm kullanldnda, 2009 iin isizlik oran yzde 1,5 ve 25 yan altndaki kiilerin isizlik oran yzde 2,6 daha dk olacakt. (10) 2004ten itibaren yl ortas nfus tahminlerine gre hesaplanmtr. (11) 2004ten itibaren veri kayna Emniyet Genel Mdrldr. (12) 2007den itibaren yl ortas nfus tahminlerine gre hesaplanmtr. (13) Mandalarn says dhil deildir.

TR

103

TR