MINISTERSTVO ZA PRAVDA

REPUBLIKA MAKEDONIJA

NA REPUBLIKA MAKEDONIJA

USTAV

MINISTERSTVO ZA PRAVDA

REPUBLIKA MAKEDONIJA

USTAV
NA REPUBLIKA MAKEDONIJA
Januari, 2006 godina

Vrz osnova na ~len 443 od Ustavot na Republika Make donija, Sobranieto na Republika Makedonija na sedni cata odr`ana na 17 noemvri 1991 godina, donese

ODLUKA ZA PROGLASUVAWE NA USTAVOT NA REPUBLIKA MAKEDONIJA Se proglasuva Ustavot na Republika Makedonija, {to go usvoi Sobranieto na Republika Makedonija na sedni cata odr`ana na 17 noemvri 1991 godina.

SOBRANIE NA REPUBLIKA MAKEDONIJA Broj 08-4642/1 PRETSEDATEL 17 noemvri 1991 godina NA SOBRANIETO NA Skopje REPUBLIKA MAKEDONIJA, Stojan Andov, s.r.

Trgnuvaj}i od istoriskoto kulturno, duhovno i dr `avno nasledstvo na makedonskiot narod i od negovata vekovna borba za nacionalna i socijalna sloboda i za sozdavawe svoja dr`ava, a posebno od dr`avno-pravnite tradicii na Kru{evskata republika i istoriskite od luki na ASNOM i ustavno-pravniot kontinuitet na ma kedonskata dr`ava kako suverena republika vo Federa tivna Jugoslavija, od slobodno izrazenata volja na gra |anite na Republika Makedonija na referendumot od 8 septemvri 1991 godina, kako i od istoriskiot fakt deka Makedonija e konstituirana kako nacionalna dr`ava na makedonskiot narod vo koja se obezbeduva celosna gra|an ska ramnopravnost i trajno so`itelstvo na makedonski ot narod so Albancite, Turcite, Vlasite, Romite i dru gite nacionalnosti koi `iveat vo Republika Makedoni ja, a so cel: - Republika Makedonija da se konstituira kako suvere na i samostojna i kako gra|anska i demokratska dr`ava - da se vospostavi i izgradi vladeeweto na pravoto kako temelen sistem na vlasta; - da se garantiraat ~ovekovite prava, gra|anskite slo bodi i nacionalnata ramnopravnost; - da se obezbedi mir i so`itelstvo na makedonskiot narod so nacionalnostite koi `iveat vo Republika Ma kedonija i - da se obezbedi socijalna pravda, ekonomska blagosos tojba i napredok na li~niot i zaedni~kiot `ivot.
4

Sobranieto na Republika Makedonija, donesuva USTAV NA REPUBLIKA MAKEDONIJA

I. OSNOVNI ODREDBI

^len 1 Republika Makedonija e suverena, samostojna, demo kratska i socijalna dr`ava. Suverenitetot na Republika Makedonija e nedeliv, neotu|iv i neprenosliv. ^len 2 Vo Republika Makedonija suverenitetot proizleguva od gra|anite i im pripa|a na gra|anite. Gra|anite na Republika Makedonija vlasta ja ostva ruvaat preku demokratski izbrani pretstavnici, po pat na referendum i drugi oblici na neposredno izjasnu vawe.

^len 3 Teritorijata na Republika Makedonija e nedeliva i neotu|iva. Postojnata granica na Republika Makedonija e nepov redliva. Granicata na Republika Makedonija mo`e da se me nuva samo vo soglasnost so Ustavot. ^len 4 Gra|anite na Republika Makedonija imaat dr`avjan stvo na Republika Makedonija. Na dr`avjanin na Republika Makedonija ne mo`e da mu bide odzemeno dr`avjanstvoto, nitu da bide proteran ili predaden na druga dr`ava. Dr`avjanstvoto na Republika Makedonija se ureduva so zakon. ^len 5 Dr`avni simboli na Republika Makedonija se: grb, zname i himna. Grbot, znameto i himnata na Republika Makedonija se utvrduvaat so zakon koj se donesuva so dvotretinsko mno zinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici.
6

^len 6 Glaven grad na Republika Makedonija e Skopje. ^len 7 Vo Republika Makedonija slu`ben jazik e makedon skiot jazik i negovoto kirilsko pismo. Vo edinicite na lokalnata samouprava vo koi kako mnozinstvo `iveat pripadnicite na nacionalnostite, vo slu`bena upotreba, pokraj makedonskiot jazik i ki rilskoto pismo, se i jazikot i pismoto na nacionalno stite na na~in utvrden so zakon. Vo edinicite na lokalnata samouprava vo koi kako zna~itelen broj `iveat pripadnicite na nacionalno stite, vo slu`bena upotreba, pokraj makedonskiot jazik i kirilskoto pismo, se i jazikot i pismoto na nacionalno stite, pod uslovi i na na~in utvrdeni so zakon. ^len 8 Temelni vrednosti na ustavniot poredok na Republi ka Makedonija se: - osnovnite slobodi i prava na ~ovekot i gra|aninot priznati so me|unarodnoto pravo i utvrdeni so Ustavot; - slobodnoto izrazuvawe na nacionalnata pripad nost;
7

- vladeeweto na pravoto; - podelbata na dr`avnata vlast na zakonodavna, iz vr{na i sudska; - politi~kiot pluralizam i slobodnite neposredni i demokratski izbori; - pravnata za{tita na sopstvenosta; - slobodata na pazarot i pretpriemni{tvoto; - humanizmot, socijalnata pravda i solidarnosta; - lokalnata samouprava; - ureduvaweto i humanizacijata na prostorot i za{ titata i unapreduvaweto na `ivotnata sredina i na pri rodata i - po~ituvaweto na op{to prifatenite normi na me|u narodnoto pravo. Vo Republika Makedonija slobodno e s$ {to so Usta vot i zakon ne e zabraneto.

II. OSNOVNI SLOBODI I PRAVA NA ^OVEKOT I GRA\ANINOT 1. Gra|anski i politi~ki slobodi i prava ^len 9 Gra|anite na Republika Makedonija se ednakvi vo slobodite i pravata nezavisno od polot, rasata, bo jata na ko`ata, nacionalnoto i socijalnoto pote klo, politi~koto i verskoto uveruvawe, imotnata i op{testvenata polo`ba. Gra|anite pred Ustavot i zakonite se ednakvi. ^len 10 @ivotot na ~ovekot e neprikosnoven. Vo Republika Makedonija ne mo`e da se izre~e smrtna kazna po nitu eden osnov. ^len 11 Fizi~kiot i moralniot integritet na ~ovekot se ne prikosnoveni. Se zabranuva sekoj oblik na ma~ewe, ne~ove~ko ili poni`uva~ko odnesuvawe i kaznuvawe. Se zabranuva prisilna rabota.
9

^len 12 Slobodata na ~ovekot e neprikosnovena. Nikomu ne mo`e da mu bide ograni~ena slobodata, os ven so odluka na sudot i vo slu~ai i vo postapka utvrdena so zakon. Liceto povikano, privedeno ili li{eno od sloboda mora vedna{ da bide zapoznato so pri~inite za negovoto povikuvawe, priveduvawe ili li{uvawe od sloboda i so negovite prava utvrdeni so zakon i od nego ne mo`e da se bara izjava. Liceto ima pravo na branitel vo policis kata i sudskata postapka. Liceto li{eno od sloboda mora vedna{, a najdocna vo rok od 24 ~asa od momentot na li{uvaweto od sloboda, da bide izvedeno pred sud, koj bez odlagawe }e odlu~i za zakonitosta na li{uvaweto od sloboda. Pritvorot mo`e da trae po odluka na sud najdolgo 90 dena od denot na pritvoruvaweto. Pritvorenoto lice mo`e pod uslovi utvrdeni so za kon da bide pu{teno da se brani od sloboda. ^len 13 Liceto obvineto za kaznivo delo }e se smeta za nevino s$ dodeka negovata vina ne bide utvrdena so pravosilna sudska odluka. Liceto nezakonito li{eno od sloboda, pritvoreno
10

ili nezakonito osudeno, ima pravo na nadomest na {teta i drugi prava utvrdeni so zakon. ^len 14 Nikoj ne mo`e da bide kaznet za delo koe pred da bide storeno ne bilo utvrdeno so zakon ili so drug propis kako kaznivo delo i za koe ne bila predvidena kazna. Nikoj ne mo`e povtorno da bide suden za delo za koe ve}e bil suden i za koe e donesena pravosilna sudska od luka. ^len 15 Se garantira pravoto na `alba protiv poedine~nite pravni akti doneseni vo postapka vo prv stepen pred sud, upraven organ ili organizacija ili drugi institucii {to vr{at javni ovlastuvawa. ^len 16 Se garantira slobodata na uveruvaweto, sovesta, mis lata i javnoto izrazuvawe na mislata. Se garantira slobodata na govorot, javniot nastap, javnoto informirawe i slobodnoto osnovawe na insti tucii za javno informirawe. Se garantira slobodniot pristap kon informaciite,
11

slobodata na primawe i prenesuvawe na informacii. Se garantira pravoto na odgovor vo sredstvata za jav no informirawe. Se garantira pravoto na ispravka vo sredstvata za javno informirawe. Se garantira pravoto na za{tita na izvorot na in formacijata vo sredstvata za javno informirawe. Cenzurata e zabraneta. ^len 17 Se garantira slobodata i tajnosta na pismata i na site drugi oblici na op{tewe. Samo vrz osnova na odluka na sud mo`e da se otstapi od na~eloto na nepovredlivost na tajnosta na pismata, ako e toa neophodno za vodewe na krivi~na postapka ili toa go baraat interesite na odbranata na Republikata. ^len 18 Se garantiraat sigurnosta i tajnosta na li~nite po datoci. Na gra|anite im se garantira za{tita od povreda na li~niot integritet {to proizleguva od registriraweto na informacii za niv preku obrabotka na podatocite.

12

^len 19 Se garantira slobodata na veroispovesta. Se garantira slobodno i javno, poedine~no ili vo za ednica so drugi, izrazuvawe na verata. Makedonskata pravoslavna crkva, drugite verski za ednici i religiozni grupi se odvoeni od dr`avata i se ednakvi pred zakonot. Makedonskata pravoslavna crkva, drugite verski za ednici i religiozni grupi se slobodni vo osnovaweto na verski u~ili{ta i na socijalni i dobrotvorni ustanovi vo postapka predvidena so zakon. ^len 20 Na gra|anite im se garantira slobodata na zdru`uvawe zaradi ostvaruvawe i za{tita na nivnite politi~ki, eko nomski, socijalni, kulturni i drugi prava i uveruvawa. Gra|anite mo`at slobodno da osnovaat zdru`enija na gra|ani i politi~ki partii, da pristapuvaat kon niv i od niv da istapuvaat. Programite i dejstvuvaweto na zdru`enijata na gra|anite i politi~kite partii ne mo`at da bidat naso~eni kon nasilno urivawe na ustavniot poredok na Republikata i kon pottiknuvawe ili povikuvawe na voena agresija ili razgoruvawe na nacionalna, rasna ili verska omraza ili netrpelivost.
13

Zabraneti se voeni ili poluvoeni zdru`enija {to ne im pripa|aat na vooru`enite sili na Republika Makedo nija. ^len 21 Gra|anite imaat pravo mirno da se sobiraat i da izra zuvaat javen protest bez prethodno prijavuvawe i bez po sebna dozvola. Koristeweto na ova pravo mo`e da bide ograni~eno samo vo uslovi na voena i vonredna sostojba. ^len 22 Sekoj gra|anin so napolneti 18 godini `ivot steknu va izbira~ko pravo. Izbira~koto pravo e ednakvo, op{to i neposredno i se ostvaruva na slobodni izbori so tajno glasawe. Izbira~ko pravo nemaat licata na koi im e odzemena delovnata sposobnost. ^len 23 Sekoj gra|anin ima pravo da u~estvuva vo vr{eweto na javni funkcii.

14

^len 24 Sekoj gra|anin ima pravo da podnesuva pretstavki do dr`avnite organi i drugite javni slu`bi i na niv da do bie odgovor. Gra|aninot ne mo`e da bide povikan na odgovornost, nitu da trpi {tetni posledici za stavovite izneseni vo pretstavkite, osven ako so niv ne storil krivi~no delo. ^len 25 Na sekoj gra|anin mu se garantira po~ituvawe i za{tita na privatnosta na negoviot li~en i semeen `ivot, na dostoinstvoto i ugledot. ^len 26 Se garantira nepovredlivosta na domot. Pravoto na nepovredlivost na domot mo`e da bide ograni~eno edinstveno so sudska odluka koga e vo pra{awe otkrivawe ili spre~uvawe na krivi~ni dela ili za{tita na zdravjeto na lu|eto. ^len 27 Sekoj gra|anin na Republika Makedonija ima pravo slobodno da se dvi`i na teritorijata na Republikata i slobodno da go izbira mestoto na svoeto `iveali{te.
15

Sekoj gra|anin ima pravo da ja napu{ti teritorijata na Republikata i da se vrati vo Republikata. Ostvaruvaweto na ovie prava mo`e da se ograni~i so zakon, edinstveno vo slu~aite koga e toa potrebno za radi za{tita na bezbednosta na Republikata, vodewe na krivi~na postapka ili za{tita na zdravjeto na lu|eto. ^len 28 Odbranata na Republika Makedonija e pravo i dol`nost na sekoj gra|anin. Ostvaruvaweto na ova pravo i dol`nost na gra|anite se ureduva so zakon. ^len 29 Strancite vo Republika Makedonija u`ivaat slobodi i prava garantirani so Ustavot, pod uslovi utvrdeni so zakon i me|unarodni dogovori. Republikata im garantira pravo na azil na strancite i na licata bez dr`avjanstvo, progoneti zaradi demo kratsko politi~ko uveruvawe i dejstvuvawe. Ekstradicija na stranec mo`e da bide izvr{ena samo vrz osnova na ratifikuvan me|unaroden dogovor i vrz na~eloto na reciprocitet. Stranec ne mo`e da bide ek stradiran zaradi politi~ko krivi~no delo. Dejstvijata na terorizam ne se smetaat za politi~ki krivi~ni dela.
16

2. Ekonomski, socijalni i kulturni prava ^len 30 Se garantira pravoto na sopstvenost i pravoto na na sleduvawe. Sopstvenosta sozdava prava i obvrski i treba da slu`i za dobro na poedinecot i na zaednicata. Nikomu ne mo`at da mu bidat odzemeni ili ograni~eni sopstvenosta i pravata koi proizleguvaat od nea, osven koga se raboti za javen interes utvrden so zakon. Vo slu~aj na eksproprijacija na sopstvenosta ili vo slu~aj na ograni~uvawe na sopstvenosta se garantira pra veden nadomest koj ne mo`e da bide ponizok od pazarnata vrednost. ^len 31 Stransko lice vo Republika Makedonija mo`e da steknuva pravo na sopstvenost pod uslovi utvrdeni so za kon. ^len 32 Sekoj ima pravo na rabota, sloboden izbor na vrabo tuvawe, za{tita pri raboteweto i materijalna obezbed enost za vreme na privremena nevrabotenost.
17

Sekomu, pod ednakvi uslovi, mu e dostapno sekoe ra botno mesto. Sekoj vraboten ima pravo na soodvetna zarabotu va~ka. Sekoj vraboten ima pravo na platen dneven, nedelen i godi{en odmor. Od ovie prava vrabotenite ne mo`at da se otka`at. Ostvaruvaweto na pravata na vrabotenite i nivnata polo`ba se ureduvaat so zakon i so kolektivni dogovori. ^len 33 Sekoj e dol`en da pla}a danok i drugi javni dava~ki i da u~estvuva vo namiruvaweto na javnite rashodi na na~in utvrden so zakon. ^len 34 Gra|anite imaat pravo na socijalna sigurnost i so cijalno osiguruvawe utvrdeni so zakon i so kolektiven dogovor. ^len 35 Republikata se gri`i za socijalnata za{tita i soci jalnata sigurnost na gra|anite soglasno so na~eloto na socijalna pravednost.
18

Republikata im garantira pravo na pomo{ na ne mo}nite i na nesposobnite za rabota gra|ani. Reublikata im obezbeduva posebna za{tita na inva lidnite lica i uslovi za nivno vklu~uvawe vo op{ testveniot `ivot. ^len 36 Republikata im garantira posebni socijalni prava na borcite od Antifa{isti~kata vojna i od site nacio nalnoosloboditelni vojni na Makedonija, na voenite in validi, na progonuvanite i zatvoranite za ideite na sam obitnosta na makedonskiot narod i negovata dr`avnost, kako i na ~lenovite na nivnite semejstva koi nemaat mo`nosti za materijalna i socijalna egzistencija. Posebnite prava se ureduvaat so zakon. ^len 37 Zaradi ostvaruvawe na svoite ekonomski i socijalni prava, gra|anite imaat pravo da osnovaat sindikati. Sin dikatite mo`at da osnovaat svoi sojuzi i da ~lenuvaat vo me|unarodni sindikalni organizacii. So zakon mo`e da se ograni~at uslovite za ostvaruvawe na pravoto na sindikalno organizirawe vo vooru`enite sili, policijata i organite na upravata.
19

^len 38 Se garantira pravoto na {trajk. So zakon mo`e da se ograni~at uslovite za ostvaruva we na pravoto na {trajk vo vooru`enite sili, policijata i organite na upravata. ^len 39 Na sekoj gra|anin mu se garantira pravoto na zdravs tvena za{tita. Gra|aninot ima pravo i dol`nost da go ~uva i unapre duva sopstvenoto zdravje i zdravjeto na drugite. ^len 40 Republikata mu obezbeduva posebna gri`a i za{tita na semejstvoto. Pravnite odnosi vo brakot, semejstvoto i vonbra~nata zaednica se ureduvaat so zakon. Roditelite imaat pravo i dol`nost da se gri`at za izdr`uvawe i vospituvawe na decata. Decata se dol`ni da se gri`at za starite i iznemo{teni roditeli. Republikata im obezbeduva posebna za{tita na decata bez roditeli i decata bez roditelska gri`a.

20

^len 41 Pravo na ~ovekot e slobodno da odlu~uva za sozdavawe na deca. Republikata, zaradi usoglasen ekonomski i socijalen razvoj, vodi humana populaciona politika. ^len 42 Republikata posebno gi za{tituva maj~instvoto, de cata i maloletnite lica. Lice pomlado od 15 godini `ivot ne mo`e da bide vraboteno. Maloletnite lica i majkite imaat pravo na posebna za{tita pri rabota. Maloletnite lica ne smeat da bidat vrabotuvani na rabotni mesta {to se {tetni za nivnoto zdravje i mora lot. ^len 43 Sekoj ~ovek ima pravo na zdrava `ivotna sredina. Sekoj e dol`en da ja unapreduva i {titi `ivotnata sredina i prirodata. Republikata obezbeduva uslovi za ostvaruvawe na pra voto na gra|anite na zdrava `ivotna sredina.
21

^len 44 Sekoj ima pravo na obrazovanie. Obrazovanieto e dostapno na sekogo pod ednakvi uslo vi. Osnovnoto obrazovanie e zadol`itelno i besplatno. ^len 45 Gra|anite imaat pravo, pod uslovi utvrdeni so zakon, da osnovaat privatni obrazovni ustanovi vo site stepeni na obrazovanieto, osven vo osnovnoto obrazovanie. ^len 46 Na univerzitetot mu se garantira avtonomija. Uslovite za osnovawe, vr{ewe i prestanok na dejnos ta na univerzitetot, se ureduvaat so zakon. ^len 47 Se garantira slobodata na nau~noto, umetni~koto i na drugite vidovi tvore{tvo. Se garantiraat pravata {to proizleguvaat od nau~noto umetni~koto ili drug vid intelektualno tvore{tvo. Republikata go pottiknuva, pomaga i {titi razvojot na naukata, umetnosta i kulturata.
22

Republikata go pottiknuva i pomaga nau~niot i tehnolo{kiot razvoj. Republikata gi pottiknuva i pomaga tehni~kata kul tura i sportot. ^len 48 Pripadnicite na nacionalnostite imaat pravo slo bodno da gi izrazuvaat, neguvaat i razvivaat svojot iden titet i nacionalnite osobenosti. Republikata im ja garantira za{titata na etni~kiot, kulturniot, jazi~niot i verskiot identitet na nacional nostite. Pripadnicite na nacionalnostite imaat pravo da osnovaat kulturni i umetni~ki institucii, nau~ni i drugi zdru`enija zaradi izrazuvawe, neguvawe i razvi vawe na svojot identitet. Pripadnicite na nacionalnostite imaat pravo na nastava na svojot jazik vo osnovnoto i srednoto obrazo vanie na na~in utvrden so zakon. Vo u~ili{tata vo koi obrazovanieto se odviva na jazikot na nacionalnosta se izu~uva i makedonskiot jazik. ^len 49 Republikata se gri`i za polo`bata i pravata na pri padnicite na makedonskiot narod vo sosednite zemji i za
23

iselenicite od Makedonija, go pomaga nivniot kulturen razvoj i gi unapreduva vrskite so niv. Republikata se gri`i za kulturnite, ekonomskite i socijalnite prava na gra|anite na Republikata vo stran stvo. 3. Garancii na osnovnite slobodi i prava ^len 50 Sekoj gra|anin mo`e da se povika na za{tita na slo bodite i pravata utvrdeni so Ustavot pred sudovite i pred Ustavniot sud na Republika Makedonija vo postapka zasnovana vrz na~elata na prioritet i itnost. Se garantira sudska za{tita na zakonitosta na poedine~nite akti na dr`avnata uprava i na drugite in stitucii {to vr{at javni ovlastuvawa. Gra|aninot ima pravo da bide zapoznat so ~oveko vite prava i osnovni slobodi i aktivno da pridonesuva, poedine~no ili zaedno so drugi za nivno unapreduvawe i za{tita. ^len 51 Vo Republika Makedonija zakonite moraat da bidat vo soglasnost so Ustavot, a site drugi propisi so Ustavot i so zakon.
24

Sekoj e dol`en da gi po~ituva Ustavot i zakonite. ^len 52 Zakonite i drugite propisi se objavuvaat pred da vle zat vo sila. Zakonite i drugite propisi se objavuvaat vo Slu`ben vesnik na Republika Makedonija najdocna vo rok od se dum dena od denot na nivnoto donesuvawe. Zakonite vleguvaat vo sila najrano osmiot den od de not na objavuvaweto, a po isklu~ok, {to go utvrduva Sob ranieto, so denot na objavuvaweto. Zakonite i drugite propisi ne mo`at da imaat povratno dejstvo, osven po isklu~ok, vo slu~ai koga toa e popovolno za gra|anite. ^len 53 Advokaturata e samostojna i nezavisna javna slu`ba {to obezbeduva pravna pomo{ i vr{i javni ovlastuvawa vo soglasnost so zakon. ^len 54 Slobodite i pravata na ~ovekot i gra|aninot mo`at da se ograni~at samo vo slu~ai utvrdeni so Ustavot. Slobodite i pravata na ~ovekot i gra|aninot mo`at
25

da bidat ograni~eni za vreme na voena ili vonredna sos tojba spored odredbite na Ustavot. Ograni~uvaweto na slobodite i pravata ne mo`e da bide diskriminatorsko po osnov na pol, rasa, boja na ko`a, jazik, vera, nacionalno ili socijalno poteklo, imotna ili op{testvena polo`ba. Ograni~uvaweto na slobodite i pravata ne mo`e da se odnesuva na pravoto na `ivot, zabranata na ma~ewe, na ne~ove~ko i poni`uva~ko postapuvawe i kaznuvawe, na pravnata odredenost na kaznivite dela i kaznite, kako i na slobodata na uveruvaweto, sovesta, mislata, javnoto izrazuvawe na mislata i veroispovesta. 4. Osnovi na ekonomskite odnosi ^len 55 Se garantira slobodata na pazarot i pretpriem ni{tvoto. Republikata obezbeduva ednakva pravna polo`ba na site subjekti na pazarot. Republikata prezema merki pro tiv monopolskata polo`ba i monopolskoto odnesuvawe na pazarot. Slobodata na pazarot i pretpriemni{tvoto mo`at da se ograni~at so zakon edinstveno zaradi odbranata na
26

Republikata, za~uvuvaweto na prirodata, `ivotnata sre dina ili zdravjeto na lu|eto. ^len 56 Site prirodni bogatstva na Republikata, rastitelni ot i `ivotinskiot svet, dobrata vo op{ta upotreba, kako i predmetite i objektite od osobeno kulturno i istorisko zna~ewe opredeleni so zakon se dobra od op{t interes za Republikata i u`ivaat posebna za{tita. Republikata garantira za{tita, unapreduvawe i zbo gatuvawe na istoriskoto i umetni~koto bogatstvo na ma kedonskiot narod i na nacionalnostite, kako i na dobra ta koi go so~inuvaat bez ogled na nivniot praven re`im. So zakon se ureduvaat na~inot i uslovite pod koi opredeleni dobra od op{t interes za Republikata mo`at da se otstapat na koristewe. ^len 57 Republikata go pottiknuva ekonomskiot napredok i se gri`i za poramnomeren prostoren i regionalen razvoj kako i za pobrz razvoj na stopanski nedovolno razvienite podra~ja.

27

^len 58 Sopstvenosta na trudot se osnova za upravuvawe i u~estvo vo odlu~uvaweto. U~estvoto vo upravuvaweto i odlu~uvaweto vo javnite ustanovi i slu`bi se ureduva so zakon i vrz principite na stru~nost i kompetentnost. ^len 59 Na stranskite vlo`uva~i im se garantira pravoto na slobodno iznesuvawe na vlo`eniot kapital i dobivkata. Pravata steknati vrz osnova na vlo`eniot kapital ne mo`at da se namaluvaat so zakon ili drug propis. ^len 60 Narodnata banka na Republika Makedonija e emisiona banka. Narodnata banka e samostojna i odgovorna za stabil nosta na valutata, za monetarnata politika i za op{tata likvidnost na pla}awata vo Republikata i kon stranst vo. Organizacijata i rabotata na Narodnata banka se ure duvaat so zakon.

28

III. ORGANIZACIJA NA DR@AVNATA VLAST 1. Sobranie na Republika Makedonija ^len 61 Sobranieto na Republika Makedonija e pretstavni~ki organ na gra|anite i nositel na zakonodavnata vlast na Republikata. Organizacijata i funkcioniraweto na Sobranieto se ureduvaat so Ustavot i so Delovnikot. ^len 62 Sobranieto go so~inuvaat od 120 do 140 pratenici. Pratenicite se izbiraat na op{ti, neposredni i slo bodni izbori so tajno glasawe. Pratenikot gi pretstavuva gra|anite i vo Sobranieto odlu~uva po svoe uveruvawe. Pratenikot ne mo`e da bide otpovikan. Na~inot i uslovite za izbor na pratenicite se uredu vaat so zakon {to se donesuva so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici.

29

^len 63 Pratenicite vo Sobranieto se izbiraat za vreme od ~etiri godini. Mandatot na pratenicite go verificira Sobranieto. Mandatot po~nuva da te~e od konstitutiv nata sednica na Sobranieto. Novoizbranoto Sobranie se sostanuva na konstitutivna sednica najdocna 20 dena po odr`anite izbori. Konstitutivnata sednica ja svikuva pretsedatelot na Sobranieto od prethodniot sostav. Dokolku ne se zaka`e konstitutivna sednica vo pred videniot rok, pratenicite sami se sostanuvaat i go kon stituiraat. Sobranieto na dvaeset i prviot den od denot na zavr{uvaweto na izborite. Izbori za pratenici vo Sobranieto se odr`uvaat vo poslednite 90 dena od mandatot na stariot prateni~ki sostav ili vo rok od 60 dena od denot na raspu{taweto na Sobranieto. Mandatot na pratenicite vo Sobranieto mo`e da se prodol`i samo vo slu~aj na voena ili vonredna sostojba. So zakon se utvrduva nespojlivosta i neizbirlivo sta na funkcijata pratenik vo Sobranieto so vr{ewe na drugi javni funkcii ili profesii. Sobranieto se raspu{ta ako za toa se izjasni mno zinstvoto od vkupniot broj pratenici.

30

^len 64 Pratenicite u`ivaat imunitet. Pratenikot ne mo`e da bide povikan na krivi~na odgovornost ili da bide pritvoren za iska`ano mislewe ili za glasawe vo Sobranieto. Pratenikot ne mo`e da bide pritvoren bez odobru vawe na Sobranieto, osven ako e zate~en vo vr{ewe kri vi~no delo za koe e propi{ana kazna zatvor vo traewe od najmalku pet godini. Sobranieto mo`e da odlu~i da se primeni imunitet nad pratenik i koga toj samiot ne se povikal na nego, ako e toa potrebno zaradi vr{ewe na funkcijata pratenik. Za vreme na mandatot pratenicite ne podle`at na obvrska vo vooru`enite sili. Pratenikot ima pravo na nadomest utvrden so zakon. ^len 65 Pratenikot mo`e da podnese ostavka. Pratenikot ostavkata ja podnesuva li~no na sednica na Sobranieto. Na pratenikot mu prestanuva mandatot koga e osuden za krivi~no delo za koe e propi{ana kazna zatvor vo tra ewe od najmalku pet godini. Na pratenikot mo`e da mu bide odzemen mandatot koga e osuden za krivi~no ili drugo kaznivo delo {to go
31

pravi nedostoen za vr{ewe na funkcijata pratenik, kako i za neopravdano otsustvo od Sobranieto pove}e od {est meseci. Odzemaweto na mandatot go utvrduva Sobranieto so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. ^len 66 Sobranieto e vo postojano zasedanie. Sobranieto raboti na sednici. Sednicite na Sobranieto gi svikuva pretsedatelot na Sobranieto. Sobranieto donesuva delovnik so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. ^len 67 Sobranieto od redot na pratenicite izbira pretse datel i eden ili pove}e potpretsedateli, so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Pretsedatelot na Sobranieto go pretstavuva Sobra nieto, se gri`i za primena na Delovnikot na Sobranieto i vr{i drugi raboti utvrdeni so Ustavot i so Delovnikot na Sobranieto. Funkcijata pretsedatel na Sobranieto e nespojliva so vr{ewe na druga javna funkcija, profesija ili funk cija vo politi~ka partija.
32

Pretsedatelot na Sobranieto raspi{uva izbori za pratenici i izbor na pretsedatel na Republikata. ^len 68 Sobranieto na Republika Makedonija: - go donesuva i izmenuva Ustavot; - donesuva zakoni i dava avtenti~no tolkuvawe na za konite; - gi utvrduva javnite dava~ki; - donesuva republi~ki buxet i zavr{na smetka na buxetot; - donesuva prostoren plan na Republikata; - ratifikuva me|unarodni dogovori; - odlu~uva za vojna i mir; - donesuva odluka za menuvawe na granicata na Repub likata; - donesuva odluka za stapuvawe i istapuvawe od sojuz ili zaednica so drugi dr`avi; - raspi{uva referendum; - odlu~uva za rezervite na Republikata; - osnova soveti; - izbira Vlada na Republika Makedonija; - izbira sudii na Ustavniot sud na Republika Make donija; - vr{i izbor i razre{uvawe na sudii;
33

- vr{i izbori, imenuvawa i razre{uvawa i na drugi nositeli na javni i drugi funkcii utvrdeni so Ustavot i so zakon; - vr{i politi~ka kontrola i nadzor nad Vladata i nad drugite nositeli na javni funkcii {to se odgovorni pred Sobranieto; - dava amnestija i - vr{i drugi raboti utvrdeni so Ustavot. Sobranieto za vr{ewe na rabotite od svojata nad le`nost donesuva i odluki, deklaracii, rezolucii, pre poraki i zaklu~oci. ^len 69 Sobranieto mo`e da raboti ako na sednicata pri sustvuva mnozinstvoto od vkupniot broj pratenici. Sob ranieto odlu~uva so mnozinstvo glasovi od prisutnite pratenici, a najmalku so edna tretina od vkupniot broj pratenici, ako so Ustavot ne e predvideno posebno mno zinstvo. ^len 70 Sednicite na Sobranieto se javni. Sobranieto mo`e da odlu~i da raboti bez prisustvo na javnosta so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkup niot broj pratenici.
34

^len 71 Pravo da predlaga donesuvawe na zakon ima sekoj pra tenik vo Sobranieto, Vladata na Republika Makedonija i najmalku 10.000 izbira~i. Inicijativa za donesuvawe na zakon do ovlastenite predlaga~i mo`e da dade sekoj gra|anin, grupa gra|ani, institucii i zdru`enija. ^len 72 Interpelacija mo`e da se postavi za rabotata na se koj nositel na javna funkcija, Vladata i sekoj nejzin ~len poedine~no, kako i za pra{awa od rabotata na dr`avnite organi. Interpelacija mo`at da podnesat najmalku pet pra tenici. Prateni~ko pra{awe mo`e da postavi sekoj prate nik. Na~inot i postapkata na podnesuvaweto i raspravata po interpelacija i prateni~ko pra{awe se ureduvaat so Delovnikot. ^len 73 Sobranieto odlu~uva za raspi{uvawe na referendum za oddelni pra{awa od svojata nadle`nost so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici.
35

Odlukata na referendumot e usvoena, ako za nea gla salo mnozinstvoto od izbira~ite koi glasale, dokolku glasale pove}e od polovinata od vkupniot broj izbira~i. Sobranieto e dol`no da raspi{e referendum koga predlog }e podnesat najmalku 150.000 izbira~i. Odlukata donesena na referendumot e zadol`itelna. ^len 74 Sobranieto donesuva odluka za menuvawe na granicata na Republikata so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Odlukata za menuvawe na granicata na Republikata e usvoena na referendum, dokolku za nea glasalo mnozins tvoto od vkupniot broj izbira~i. ^len 75 Zakonite se proglasuvaat so ukaz. Ukazot za proglasuvawe na zakonite go potpi{uvaat pretsedatelot na Republikata i pretsedatelot na Sobra nieto. Pretsedatelot na Republikata mo`e da odlu~i da ne go potpi{e ukazot za proglasuvawe na zakonot. Sobrani eto povtorno go razgleduva zakonot i dokolku go usvoi so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici, pretse datelot na Republikata e dol`en da go potpi{e ukazot.
36

Pretsedatelot e dol`en da go potpi{e ukazot, dokolku spored Ustavot, zakonot se donesuva so dvotretinsko mno zinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. ^len 76 Sobranieto osnova postojani i povremeni rabotni tela. Sobranieto mo`e da osnova anketni komisii za site oblasti i za sekoe pra{awe od javen interes. Predlog za osnovawe anketna komisija mo`at da pod nesat najmalku 20 pratenici. Sobranieto osnova postojana anketna komisija za za{tita na slobodite i pravata na gra|aninot. Naodite na anketnite komisii se osnova za poveduva we postapka za utvrduvawe na odgovornost na nositelite na javnite funkcii. ^len 77 Sobranieto izbira naroden pravobranitel. Narodniot pravobranitel gi {titi ustavnite i za konskite prava na gra|anite koga im se povredeni od or ganite na dr`avnata uprava i od drugi organi i organiza cii {to imaat javni ovlastuvawa. Narodniot pravobranitel se izbira za vreme od osum godini, so pravo na u{te eden izbor.
37

Uslovite na izbor i razre{uvawe, nadle`nosta i na~inot na rabotata na narodniot pravobranitel se ure duvaat so zakon. ^len 78 Sobranieto osnova Sovet za me|unacionalni odnosi. Sovetot go so~inuvaat: pretsedatelot na Sobranieto i po dvajca ~lenovi Makedonci, Albanci, Turci, Vlasi, Romi i dvajca ~lenovi od drugite nacionalnosti vo Ma kedonija. Pretsedatelot na Sobranieto e pretsedatel na Sove tot. Sobranieto gi izbira ~lenovite na Sovetot. Sovetot gi razgleduva pra{awata od me|unacionalnite odnosi vo Republikata i dava mislewe i predlozi za niv no re{avawe. Sobranieto e dol`no da gi razgleda mislewata i pred lozite na Sovetot i da donese odluka vo vrska so niv. 2. Pretsedatel na Republika Makedonija ^len 79 Pretsedatelot na Republika Makedonija ja pretsta vuva Republikata.
38

Pretsedatelot na Republikata e vrhoven komandant na vooru`enite sili na Makedonija. Pretsedatelot na Republikata svoite prava i dol` nosti gi vr{i vrz osnova i vo ramkite na Ustavot i za konite. ^len 80 Pretsedatelot na Republikata se izbira na op{ti i neposredni izbori, so tajno glasawe, za vreme od pet go dini. Za pretsedatel na Republikata isto lice mo`e da bide izbrano najmnogu dva pati. Pretsedatelot na Republikata mora da bide dr`avjanin na Republika Makedonija. Za pretsedatel na Republikata mo`e da bide izbrano lice koe na denot na izborite napolnilo najmalku 40 go dini `ivot. Za pretsedatel na Republikata ne mo`e da bide izbra no lice koe do denot na izborite ne bilo `itel na Repu blika Makedonija najmalku deset godini vo poslednite 15 godini. ^len 81 Kandidat za pretsedatel na Republikata mo`at da predlo`at najmalku 10.000 izbira~i ili najmalku 30 pra tenici.
39

Za pretsedatel na Republikata e izbran kandidatot koj dobil mnozinstvo glasovi od vkupniot broj izbira~i. Ako vo prviot krug nitu eden kandidat za pretsedatel ne go dobil potrebnoto mnozinstvo glasovi, vo vtoriot krug se glasa za dvajcata kandidati koi vo prviot krug do bile najmnogu glasovi. Vtoriot krug na glasawe se odr`uva vo rok od 14 dena od zavr{uvaweto na prviot krug na glasaweto. Za pretsedatel e izbran kandidatot koj dobil mno zinstvo glasovi od izbira~ite koi glasale, dokolku gla sale pove}e od polovinata izbira~i. Dokolku i vo vtoriot krug na glasawe nitu eden od kandidatite ne go dobil potrebnoto mnozinstvo glasovi, se povtoruva celata izborna postapka. Ako za pretsedatel na Republikata e predlo`en eden kandidat, a vo prviot krug na glasawe ne go dobil potreb noto mnozinstvo glasovi, se povtoruva celata izborna postapka. Izborot za pretsedatel na Republikata se vr{i vo pos lednite 60 dena od mandatot na prethodniot pretsedatel. Vo slu~aj na prestanok na mandatot na pretsedatelot na Republikata od koi i da e pri~ini, izborot za nov pret sedatel se vr{i vo rok od 40 dena od denot na prestanokot na mandatot. Pred prezemaweto na dol`nosta, pretsedatelot na Re publikata dava sve~ena izjava pred Sobranieto so koja se obvrzuva na po~ituvawe na Ustavot i zakonite.
40

^len 82 Vo slu~aj na smrt, ostavka, trajna spre~enost da ja vr{i funkcijata ili prestanok na mandatot po sila na Ustavot, do izborot na nov pretsedatel na Republikata, funkcijata pretsedatel na Republikata ja vr{i pretseda telot na Sobranieto. Nastapuvaweto na uslovite za prestanok na funkcija ta pretsedatel na Republikata go utvrduva Ustavniot sud na Republika Makedonija po slu`bena dol`nost. Vo slu~aj na spre~enost da ja vr{i funkcijata, pret sedatelot na Republikata go zamenuva pretsedatelot na Sobranieto. Koga pretsedatelot na Sobranieto ja vr{i funkci jata pretsedatel na Republikata, toj u~estvuva vo rabotata na Sobranieto bez pravo na odlu~uvawe. ^len 83 Dol`nosta pretsedatel na Republikata e nespojliva so vr{ewe na druga javna funkcija, profesija ili funk cija vo politi~ka partija. Pretsedatelot na Republikata u`iva imunitet. Za odzemawe na imunitetot na pretsedatelot na Repu blikata odlu~uva Ustavniot sud na Republika Makedonija so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj sudii.
41

^len 84 Pretsedatelot na Republika Makedonija: - go opredeluva mandatot za sostav na Vladata na Repu blika Makedonija; - gi postavuva i gi otpovikuva so ukaz ambasadorite i pratenicite na Republika Makedonija vo stranstvo; - gi prima akreditivnite i otpovikovnite pisma na stranskite diplomatski pretstavnici; - predlaga dvajca sudii na Ustavniot sud na Republika Makedonija; - predlaga dvajca ~lenovi na Republi~kiot sudski so vet; - imenuva trojca ~lenovi na Sovetot za bezbednost na Republika Makedonija; - gi predlaga ~lenovite na Sovetot za me|unacionalni odnosi; - imenuva i razre{uva i drugi nositeli na dr`avni i javni funkcii utvrdeni so Ustavot i so zakon; - dodeluva odlikuvawa i priznanija vo soglasnost so zakon; - dava pomiluvawe vo soglasnost so zakon i - vr{i drugi funkcii utvrdeni so Ustavot.

42

^len 85 Pretsedatelot na Republikata go izvestuva Sobrani eto za pra{awa od negovata nadle`nost najmalku edna{ godi{no. Sobranieto mo`e da pobara od pretsedatelot na Repu blikata mislewe za pra{awa od negovata nadle`nost. ^len 86 Pretsedatelot na Republikata e pretsedatel na Sove tot za bezbednost na Republika Makedonija. Sovetot za bezbednost na Republikata go so~inuvaat: pretsedatelot na Republikata, pretsedatelot na Sob ranieto, pretsedatelot na Vladata, ministrite koi ra kovodat so organite na dr`avnata uprava vo oblastite na bezbednosta, odbranata i nadvore{nite raboti i trojca ~lenovi koi gi imenuva pretsedatelot na Republikata. Sovetot gi razgleduva pra{awata svrzani so bez bednosta i odbranata na Republikata i dava predlozi na Sobranieto i Vladata. ^len 87 Pretsedatelot na Republikata e odgovoren za kr{ewe na Ustavot i zakonite vo vr{eweto na svoite prava i dol`nosti.
43

Postapka za utvrduvawe na odgovornost na pret sedatelot na Republikata pokrenuva Sobranieto so dvo tretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj prateni ci. Za odgovornosta na pretsedatelot odlu~uva Ustavniot sud so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj sudii. Ako Ustavniot sud utvrdi odgovornost na pretsedate lot na Republikata, funkcijata mu prestanuva po sila na Ustavot. 3. Vlada na Republika Makedonija ^len 88 Vladata na Republika Makedonija e nositel na izvr{ nata vlast. Svoite prava i dol`nosti Vladata gi vr{i vrz osnova i vo ramkite na Ustavot i zakonite. ^len 89 Vladata ja so~inuvaat pretsedatel i ministri. Pretsedatelot i ministrite ne mo`at da bidat prate nici vo Sobranieto. Pretsedatelot i ministrite u`ivaat imunitet. Za nivniot imunitet odlu~uva Vladata.
44

Pretsedatelot i ministrite ne podle`at na obvrska vo vooru`enite sili. Funkcijata pretsedatel na Vladata i minister e ne spojliva so vr{ewe na drugi javni funkcii ili profe sii. Organizacijata i na~inot na rabotata na Vladata se ureduva so zakon. ^len 90 Pretsedatelot na Republika Makedonija e dol`en vo rok od deset dena od konstituiraweto na Sobranieto man datot za sostav na Vladata da go doveri na kandidat na par tijata, odnosno partiite {to imaat mnozinstvo vo Sob ranieto. Mandatorot vo rok od 20 dena od denot na doveruva weto na mandatot, na Sobranieto mu podnesuva programa i go predlaga sostavot na Vladata. Vladata, na predlog na mandatorot i vrz osnova na programata, ja izbira Sobranieto so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. ^len 91 Vladata na Republika Makedonija: - ja utvrduva politikata na izvr{uvaweto na zako nite i drugite propisi na Sobranieto i e odgovorna za nivnoto izvr{uvawe;
45

- predlaga zakoni, republi~ki buxet i drugi propisi {to gi donesuva Sobranieto; - predlaga prostoren plan na Republikata; - predlaga odluka za rezervite na Republikata i se gri`i za nivno izvr{uvawe; - donesuva uredbi i drugi propisi za izvr{uvawe na zakonite; - utvrduva na~ela za vnatre{na organizacija i za ra bota na ministerstvata i drugite organi na upravata, ja naso~uva i vr{i nadzor nad nivnata rabota; - dava mislewe za predlozite na zakoni i drugi pro pisi koi na Sobranieto mu gi podnesuvaat drugi ovlas teni predlaga~i; - odlu~uva za priznavawe na dr`avi i vladi; - vospostavuva diplomatski i konzularni odnosi so drugi dr`avi; - donesuva odluki za otvorawe na diplomatsko-konzu larni pretstavni{tva vo stranstvo; - predlaga imenuvawe ambasadori i pratenici na Re publika Makedonija vo stranstvo i imenuva {efovi na konzularni pretstavni{tva; - predlaga javen obvinitel; - vr{i imenuvawa i razre{uvawa na nositeli na jav ni i drugi funkcii utvrdeni so Ustavot i so zakon i - vr{i drugi raboti utvrdeni so Ustavot i so zakon.
46

^len 92 Vladata i sekoj nejzin ~len, za svojata rabota odgova raat pred Sobranieto. Sobranieto mo`e da izglasa nedoverba na Vladata. Pra{awe za doverba na Vladata mo`at da postavat naj malku 20 pratenici. Glasaweto za doverba na Vladata se vr{i po istekot na tri dena od postavuvaweto na pra{aweto za doverba. Povtorno pra{awe za doverba na Vladata ne mo`e da se postavi pred istekot na 90 dena od poslednoto glasawe za doverba, osven ako pra{aweto za doverba go postavi mnozinstvoto od vkupniot broj pratenici. Odlukata za izglasuvawe nedoverba na Vladata se done suva so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Ako na Vladata & e izglasana nedoverba, Vladata e dol`na da podnese ostavka. ^len 93 Vladata ima pravo da postavi pra{awe za doverba pred Sobranieto. Vladata ima pravo da podnese ostavka. Ostavkata na pretsedatelot na Vladata, negovata smrt ili trajnata spre~enost da ja vr{i funkcijata, povleku vaat ostavka na Vladata.
47

Na Vladata & prestanuva mandatot koga Sobranieto se raspu{ta. Vladata na koja & e izglasana nedoverba, koja podne la ostavka ili na koja mandatot i prestanal poradi ras pu{tawe na Sobranieto, ostanuva na dol`nost do izbo rot na nova Vlada. ^len 94 ^len na Vladata ima pravo da podnese ostavka. Pretsedatelot na Vladata mo`e da predlo`i razre {uvawe na ~len na Vladata. Za predlogot za razre{uvawe na ~len na Vladata od lu~uva Sobranieto na prvata naredna sednica. Dokolku pretsedatelot na Vladata predlo`i razre{u vawe na pove}e od edna tretina od ~lenovite na Vladata od prvobitniot sostav, Sobranieto odlu~uva kako za iz bor na nova Vlada. ^len 95 Dr`avnata uprava ja so~inuvaat ministerstva i drugi organi na upravata i organizacii utvrdeni so zakon. Se zabranuva politi~ko organizirawe i dejstvuvawe vo organite na dr`avnata uprava. Organizacijata i rabotata na organite na dr`avnata uprava se ureduvaat so zakon {to se donesuva so dvotretin sko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici.
48

^len 96 Organite na dr`avnata uprava rabotite od svojata nadle`nost gi vr{at samostojno vrz osnova i vo ramkite na Ustavot i zakonite i za svojata rabota se odgovorni na Vladata. ^len 97 So organite na dr`avnata uprava vo oblasta na od branata i policijata rakovodat civilni lica koi nepos redno pred izborot na tie funkcii bile civili najmalku tri godini. 4. Sudstvo ^len 98 Sudskata vlast ja vr{at sudovite. Sudovite se samostojni i nezavisni. Sudovite sudat vrz osnova na Ustavot i zakonite i me|unarodnite dogo vori ratifikuvani vo soglasnost so Ustavot. Organizacijata na sudstvoto e edinstvena. Zabraneti se vonredni sudovi. Vidovite, nadle`nosta, osnovaweto, ukinuvaweto, or ganizacijata i sostavot na sudovite, kako i postapkata pred niv, se ureduvaat so zakon, {to se donesuva so dvotre tinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici.
49

^len 99 Sudijata se izbira bez ograni~uvawe na traeweto na mandatot. Sudijata ne mo`e da bide premesten protiv svojata volja. Sudijata se razre{uva: - ako toa sam go pobara; - ako trajno ja zagubi sposobnosta za vr{ewe na sudis kata funkcija, {to go utvrduva Republi~kiot sudski so vet; - ako gi ispolni uslovite za starosna penzija; - ako e osuden za krivi~no delo na bezuslovna kazna zatvor od najmalku {est meseci; - zaradi pote{ka disciplinska povreda propi{ana so zakon {to go pravi nedostoen za vr{ewe na sudiskata funkcija, {to ja utvrduva Republi~kiot sudski sovet i - zaradi nestru~no i nesovesno vr{ewe na sudiskata funkcija {to vo postapka utvrdena so zakon, go utvrduva Republi~kiot sudski sovet. ^len 100 Sudiite u`ivaat imunitet. Za imunitetot na sudiite odlu~uva Sobranieto. Sudiskata funkcija e nespojliva so vr{ewe na dru ga javna funkcija i profesija ili so ~lenuvawe vo po liti~ka partija.
50

Se zabranuva politi~ko organizirawe i dejstvuvawe vo sudstvoto. ^len 101 Vrhovniot sud na Republika Makedonija e najvisok sud vo Republikata i go obezbeduva edinstvoto vo primenata na zakonite od strana na sudovite. ^len 102 Raspravata pred sudovite i izrekuvaweto na presudata se javni. Javnosta mo`e da bide isklu~ena vo slu~ai utvrdeni so zakon. ^len 103 Sudot sudi vo sovet. So zakon se utvrduva koga sudi sudija poedinec. Vo sudeweto u~estvuvaat i sudii porotnici koga toa e utvrdeno so zakon. Sudiite porotnici ne mo`at da bidat povikani na odgovornost za mislewe i odlu~uvawe pri donesuvaweto na sudskite odluki.

51

^len 104 Republi~kiot sudski sovet go so~inuvaat sedum ~le novi. Sobranieto gi izbira ~lenovite na Sovetot. ^lenovite na Sovetot se izbiraat od redot na istak nati pravnici za vreme od {est godini, so pravo na u{te eden izbor. ^lenovite na Republi~kiot sudski sovet u`ivaat imu nitet. Za nivniot imunitet odlu~uva Sobranieto. Funkcijata ~len na Republi~kiot sudski sovet e ne spojliva so vr{ewe na drugi javni funkcii i profesii ili so ~lenuvawe vo politi~ki partii. ^len 105 Republi~kiot sudski sovet: - na Sobranieto mu predlaga izbor i razre{uvawe na sudii i utvrduva predlog za razre{uvawe od sudiska funkcija vo slu~aite utvrdeni so Ustavot; - odlu~uva za disciplinska odgovornost na sudiite; - ja ocenuva stru~nosta i sovesnosta na sudiite vo vr {eweto na nivnata funkcija i predlaga dvajca sudii na Ustavniot sud na Repu blika Makedonija.

52

5. Javno obvinitelstvo ^len 106 Javnoto obvinitelstvo e edinstven i samostoen dr `aven organ koj gi goni storitelite na krivi~ni dela i na drugi so zakon utvrdeni kaznivi dela i vr{i i drugi raboti utvrdeni so zakon. Javnoto obvinitelstvo gi vr{i svoite funkcii vrz osnova i vo ramkite na Ustavot i zakon. Javniot obvinitel go imenuva i razre{uva Sobrani eto za vreme od {est godini. ^len 107 Javniot obvinitel u`iva imunitet. Za negoviot imunitet odlu~uva Sobranieto. Funkcijata javen obvinitel e nespojliva so vr{ewe na druga javna funkcija i profesija ili so ~lenuvawe vo politi~ka partija.

53

IV. USTAVEN SUD NA REPUBLIKA MAKEDONIJA ^len 108 Ustavniot sud na Republika Makedonija e organ na Re publikata koj ja {titi ustavnosta i zakonitosta. ^len 109 Ustavniot sud go so~inuvaat devet sudii. Sobranieto gi izbira sudiite na Ustavniot sud so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Manda tot na sudiite trae devet godini bez pravo na povtoren izbor. Ustavniot sud izbira pretsedatel od svoite redovi za vreme od tri godini i bez pravo na povtoren izbor. Sudiite na Ustavniot sud se izbiraat od redot na is taknati pravnici. ^len 110 Ustavniot sud na Republika Makedonija: - odlu~uva za soglasnosta na zakonite so Ustavot; - odlu~uva za soglasnosta na drugite propisi i na ko lektivnite dogovori so Ustavot i so zakonite; - gi {titi slobodite i pravata na ~ovekot i gra|a ninot {to se odnesuvaat na slobodata na uveruvaweto,
54

sovesta, mislata i javnoto izrazuvawe na mislata, po liti~koto zdru`uvawe i dejstvuvawe i zabranata na dis kriminacija na gra|anite po osnov na pol, rasa, verska, nacionalna, socijalna i politi~ka pripadnost; - re{ava za sudirot na nadle`nostite me|u nosite lite na zakonodavnata, izvr{nata i sudskata vlast; - re{ava za sudirot na nadle`nostite me|u organite na Republikata i edinicite na lokalnata samouprava; - odlu~uva za odgovornosta na pretsedatelot na Repu blikata; - odlu~uva za ustavnosta na programite i statutite na politi~kite partii i na zdru`enijata na gra|anite i - odlu~uva i za drugi pra{awa utvrdeni so Ustavot. ^len 111 Funkcijata sudija na Ustavniot sud e nespojliva so vr{ewe druga javna funkcija i profesija ili so ~lenu vawe vo politi~ka partija. Sudiite na Ustavniot sud u`ivaat imunitet. Za niv niot imunitet odlu~uva Ustavniot sud. Sudiite na Ustavniot sud ne podle`at na obvrska vo vooru`enite sili. Na sudija na Ustavniot sud funkcijata mu prestanuva ako podnese ostavka. Sudijata na Ustavniot sud }e bide razre{en od dol`nosta ako bide osuden za krivi~no delo
55

na bezuslovna kazna zatvor od najmalku {est meseci ili koga trajno }e ja zagubi sposobnosta da ja vr{i svojata funkcija, {to go utvrduva Ustavniot sud. ^len 112 Ustavniot sud }e ukine ili poni{ti zakon ako utvrdi deka ne e vo soglasnost so Ustavot. Ustavniot sud }e ukine ili poni{ti drug propis ili op{t akt, kolektiven dogovor, statut ili programa na politi~ka partija ili zdru`enie, ako utvrdi deka tie ne se vo soglasnost so Ustavot ili so zakon. Odlukite na Ustavniot sud se kone~ni i izvr{ni. ^len 113 Na~inot na rabota i postapkata pred Ustavniot sud se ureduvaat so akt na Sudot.

56

V. LOKALNA SAMOUPRAVA ^len 114 Na gra|anite im se garantira pravoto na lokalna samo uprava. Edinici na lokalnata samouprava se op{tinite. Vo op{tinite mo`at da se osnovaat oblici na mesna samouprava. Op{tinite se finansiraat od sopstveni izvori na prihodi opredeleni so zakon i so sredstva od Republi kata. Lokalnata samouprava se ureduva so zakon koj se do nesuva so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. ^len 115 Vo edinicite na lokalnata samouprava gra|anite ne posredno i preku pretstavnici u~estvuvaat vo odlu ~uvaweto za pra{awa od lokalno zna~ewe, a osobeno vo oblastite na urbanizmot, komunalnite dejnosti, kultura ta, sportot, socijalnata i detskata za{tita, predu~i li{noto vospituvawe, osnovnoto obrazovanie, osnovnata zdravstvena za{tita i vo drugi oblasti utvrdeni so za kon.
57

Op{tinata e samostojna vo vr{eweto na nadle`nos tite utvrdeni so Ustavot i so zakon, a nadzorot nad zako nitosta na nejzinata rabota go vr{i Republikata. Republikata so zakon mo`e da i doveri vr{ewe na opredeleni raboti na op{tinata. ^len 116 Teritorijalnata podelba na Republikata i podra~jata na op{tinite se utvrduvaat so zakon. ^len 117 Gradot Skopje e posebna edinica na lokalna samou prava, ~ija organizacija se ureduva so zakon. Vo gradot Skopje gra|anite neposredno i preku pret stavnici u~estvuvaat vo odlu~uvaweto za pra{awa od zna ~ewe za gradot Skopje, a osobeno vo oblastite na urbaniz mot, komunalnite dejnosti, kulturata, sportot, socijal nata i detskata za{tita, predu~ili{noto vospituvawe, osnovnoto obrazovanie, osnovnata zdravstvena za{tita i vo drugi oblasti utvrdeni so zakon. Gradot Skopje se finansira od sopstveni izvori na prihodi opredeleni so zakon i so sredstva od Republi kata.

58

Gradot Skopje e samostoen vo vr{eweto na nadle`nos tite utvrdeni so Ustavot i so zakon, a nadzorot nad zako nitosta na negovata rabota ja vr{i Republikata. Republikata so zakon mo`e da mu doveri vr{ewe na opredeleni raboti na gradot Skopje.

59

VI. ME\UNARODNI ODNOSI ^len 118 Me|unarodnite dogovori {to se ratifikuvani vo soglasnost so Ustavot se del od vnatre{niot praven po redok i ne mo`at da se menuvaat so zakon. ^len 119 Me|unarodnite dogovori vo imeto na Republika Ma kedonija gi sklu~uva pretsedatelot na Republika Make donija. Me|unarodni dogovori mo`e da sklu~uva i Vladata na Republika Makedonija koga toa e opredeleno so zakon. ^len 120 Predlog za stapuvawe vo sojuz ili zaednica so drugi dr`avi ili istapuvawe od sojuz ili zaednica so drugi dr`avi mo`at da podnesat pretsedatelot na Republikata, Vladata ili najmalku 40 pratenici. Odlukata za stapuvawe ili istapuvawe od sojuz ili zaednica so drugi dr`avi ja donesuva Sobranieto so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pra tenici.
60

Odlukata za stapuvawe ili istapuvawe od sojuz ili za ednica so drugi dr`avi e usvoena, ako na referendum za nea glasalo mnozinstvoto od vkupniot broj izbira~i. ^len 121 Odluka za stapuvawe vo ~lenstvo ili za istapuvawe od ~lenstvo vo me|unarodni organizacii donesuva Sobrani eto so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici po predlog od pretsedatelot na Republikata, Vladata ili najmalku 40 pratenici.

61

VII. ODBRANA NA REPUBLIKATA, VOENA I VONREDNA SOSTOJBA ^len 122 Vooru`enite sili na Republika Makedonija go {ti tat teritorijalniot integritet i nezavisnosta na Repu blikata. Odbranata na Republikata se ureduva so zakon {to se donesuva so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkup niot broj pratenici. ^len 123 Nikoj nema pravo da priznae okupacija na Republika Makedonija ili na nejzin del. ^len 124 Voena sostojba nastapuva koga pretstoi neposredna voena opasnost od napad vrz Republikata ili koga Repu blikata e napadnata ili & e objavena vojna. Voena sostojba proglasuva Sobranieto so dvotre tinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici po predlog od pretsedatelot na Republikata, Vladata ili najmalku 30 pratenici.
62

Ako Sobranieto ne mo`e da se sostane, odluka za pro glasuvawe na voena sostojba donesuva pretsedatelot na Republikata i mu ja podnesuva na Sobranieto na potvrdu vawe {tom toa }e e vo mo`nost da se sostane. ^len 125 Vonredna sostojba nastanuva koga }e nastanat golemi prirodni nepogodi ili epidemii. Postoeweto na vonredna sostojba na teritorijata na Republika Makedonija ili nejzin del go utvrduva Sobra nieto po predlog na pretsedatelot na Republikata, Vla data ili najmalku 30 pratenici. Odlukata so koja se utvrduva postoeweto na vonredna sostojba se donesuva so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici i ima va`nost najmnogu 30 dena. Ako Sobranieto ne mo`e da se sostane, odluka za pos toewe na vonredna sostojba donesuva pretsedatelot na Republikata i mu ja podnesuva na Sobranieto na potvrdu vawe {tom toa }e e vo mo`nost da se sostane. ^len 126 Pri postoewe na voena ili vonredna sostojba Vladata vo soglasnost so Ustavot i so zakon donesuva uredbi so za konska sila.
63

Ovlastuvaweto na Vladata da donesuva uredbi so za konska sila trae do zavr{uvaweto na voenata ili vonred nata sostojba, za {to odlu~uva Sobranieto. ^len 127 Za vreme na voena sostojba, ako Sobranieto ne mo`e da se sostane, pretsedatelot na Republikata mo`e da ja ime nuva i razre{uva Vladata i da imenuva i razre{uva funk cioneri ~ij izbor e vo nadle`nost na Sobranieto. ^len 128 Mandatot na pretsedatelot na Republikata, Vladata, sudiite na Ustavniot sud i na ~lenovite na Republi~kiot sudski sovet se prodol`uva za vreme na traeweto na voe nata ili vonrednata sostojba.

64

VIII. IZMENA NA USTAVOT ^len 129 Ustavot na Republika Makedonija se izmenuva i do polnuva so ustavni amandmani. ^len 130 Predlog za pristapuvawe kon izmena na Ustavot na Republika Makedonija mo`e da podnesat pretsedatelot na Republikata, Vladata, najmalku 30 pratenici ili 150.000 gra|ani. ^len 131 Odluka za pristapuvawe kon izmena na Ustavot done suva Sobranieto so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Nacrtot za izmenata na Ustavot go utvrduva Sobrani eto so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici i go stava na javna diskusija. Odluka za izmena na Ustavot donesuva Sobranieto so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pra tenici. Izmenata na Ustavot ja proglasuva Sobranieto.
65

IX. PREODNI I ZAVR[NI ODREDBI ^len 132 Vo vremeto predvideno vo stavot 5 na ~len 80 od ovoj Ustav se smeta i vremeto na `itelstvo vo drugi republiki vo Socijalisti~ka Federativna Republika Jugoslavija. ^len 133 Za sproveduvawe na Ustavot }e se donese ustaven za kon. Ustavniot zakon se donesuva so dvotretinsko mno zinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Ustavniot zakon go proglasuva Sobranieto i vleguva vo sila istovremeno so proglasuvaweto na Ustavot. ^len 134 Ovoj Ustav vleguva vo sila so denot na proglasuvaweto od Sobranieto na Republika Makedonija.

66

Vrz osnova na ~len 131 stav 4 od Ustavot na Republika Makedonija, Sobranieto na Republika Makedonija, na sednicata odr`ana na 6 januari 1992 godina, donese ODLUKA ZA PROGLASUVAWE NA AMANDMANITE I i II NA USTAVOT NA REPUBLIKA MAKEDONIJA Se proglasuvaat amandmanite I i II na Ustavot na Re publika Makedonija, {to gi usvoi Sobranieto na Repub lika Makedonija, na sednicata odr`ana na 6 januari 1992 godina. SOBRANIE NA REPUBLIKA MAKEDONIJA

Broj 08-44/1 6 januari 1992 godina Skopje

PRETSEDATEL NA SOBRANIETO NA REPUBLIKA MAKEDONIJA, Stojan Andov, s.r.

67

AMANDMANI I i II na Ustavot na Republika Makedonija Ovie amandmani se sostaven del na Ustavot na Repu blika Makedonija i vleguvaat vo sila so denot na nivnoto prolasuvawe. Amandman I 1. Republika Makedonija nema teritorijalni preten zii kon sosednite dr`avi. 2. Granicata na Republika Makedonija mo`e da se menuva samo vo soglasnost so Ustavot, a vrz principot na dobrovolnost i vo soglasnost so op{to prifatenite me|unarodni normi. 3. So to~kata 1 na ovoj amandman se dopolnuva ~lenot 3, a so to~kata 2 se zamenuva stavot 3 na ~lenot 3 na Usta vot na Republika Makedonija. Amandman II 1. Republikata pritoa nema da se me{a vo suverenite prava na drugi dr`avi i vo nivnite vnatre{ni raboti. 2. So ovoj amandman se dopolnuva stavot 1 na ~lenot 49 na Ustavot na Republika Makedonija.

68

Vrz osnova na ~len 131 stav 4 od Ustavot na Republika Makedonija, Sobranieto na Republika Makedonija, na sednicata odr`ana na 1 juli 1998 godina, donese ODLUKA ZA PROGLASUVAWE NA AMANDMANOT III NA USTAVOT NA REPUBLIKA MAKEDONIJA Se proglasuva amandmanot III na Ustavot na Repub lika Makedonija, {to gi usvoi Sobranieto na Republika Makedonija, na sednicata odr`ana na 1 juli 1998 godina.

SOBRANIE NA REPUBLIKA MAKEDONIJA

Broj 07-2717/1 1 juli 1998 godina Skopje

PRETSEDATEL NA SOBRANIETO NA REPUBLIKA MAKEDONIJA, Tito Petkovski, s.r.

69

AMANDMAN III na Ustavot na Republika Makedonija Ovoj amandman e sostaven del na Ustavot na Republika Makedonija i vleguva vo sila so denot na negovoto pro glasuvawe. Amandman III 1. Pritvorot do podignuvawe na obvinenieto, po od luka na sud, mo`e da trae najdolgo 180 dena od denot na pritvoruvaweto. Po podignuvawe na obvinenieto, pritvorot go pro dol`uva ili go opredeluva nadle`niot sud vo slu~aj i vo postapka utvrdeni so zakon. 2. So ovoj amandman se zamenuva stavot 5 na ~lenot 12 na Ustavot na Republika Makedonija.

70

Vrz osnova na ~len 131 stav 4 od Ustavot na Republika Makedonija, Sobranieto na Republika Makedonija, na sednicata odr`ana na 16 noemvri 2001 godina, donese ODLUKA ZA PROGLASUVAWE NA AMANDMANITE IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII i XVIII NA USTAVOT NA REPUBLIKA MAKEDONIJA Se proglasuvaat amandmante IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII i XVIII na Ustavot na Repu blika Makedonija {to gi usvoi Sobranieto na Republika Makedonija, na sednicata odr`ana na 16 noemvri 2001 godina. SOBRANIE NA REPUBLIKA MAKEDONIJA

Broj 07-3795/1 16 noemvri 2001 godina Skopje

PRETSEDATEL NA SOBRANIETO NA REPUBLIKA MAKEDONIJA, Stojan Andov, s.r.

71

AMANDMANI IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII i XVIII na Ustavot na Republika Makedonija Ovie amandmani se sostaven del na Ustavot na Repu blika Makedonija i vleguvaat vo sila so denot na nivnoto proglasuvawe. Amandman IV 1. Gra|anite na Republika Makedonija, Makedon skiot narod, kako i gra|anite koi `iveat vo nejzinite granici koi se del od albanskiot narod, turskiot na rod, vla{kiot narod, srpskiot narod, romskiot narod, bo{wa~kiot narod i drugite, prezemaj}i ja odgovornosta za sega{nosta i idninata na nivnata tatkovina, svesni i blagodarni na svoite predci za `rtvite i posvetenosta vo nivnite zalo`bi i borba za sozdavawe samostojna i suverena dr`ava Makedonija i odgovorni pred idnite generacii za za~uvuvawe i razvoj na s$ {to e vredno od bogatoto kulturno nasledstvo i so`ivot vo Makedonija, ednakvi vo svoite prava i obvrski kon zaedni~koto do bro - Republika Makedonija - vo soglasnost so tradici jata na Kru{evskata Republika i odlukite na ASNOM i na Referendumot od 8 septemvri 1991 godina, odlu~ija da ja konstituiraat Republika Makedonija kako samostojna, suverena dr`ava, so namera da se vospostavi i zacvrsti vladeeweto na pravoto, da se garantiraat ~ovekovite pra
72

va i gra|anskite slobodi, da se obezbedi mir i so`ivot, socijalna pravda, ekonomska blagosostojba i napredok na li~niot i zaedni~kiot `ivot, preku svoite pretstavni ci vo Sobranieto na Republika Makedonija, izbrani na slobodni i demokratski izbori go donesuvaat ovoj 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva Preambu lata na Ustavot od Republika Makedonija. Amandman V 1. Na celata teritorija vo Republika Makedonija i vo nejzinite me|unarodni odnosi slu`ben jazik e makedon skiot jazik i negovoto kirilsko pismo. Drug jazik {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite, isto taka, e slu`ben jazik i negovoto pismo, kako {to e opredeleno so ovoj ~len. Li~nite dokumenti na gra|anite koi zboruvaat slu` ben jazik razli~en od makedonskiot jazik, se izdavaat na makedonski jazik i negovoto pismo, kako i na toj jazik i negovoto pismo vo soglasnost so zakon. Koj bilo gra|anin koj `ivee vo edinicite na lokal nata samouprava vo koja najmalku 20% od gra|anite zboru vaat slu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik, vo komunikacijata so podra~nite edinici na ministerst vata, mo`e da upotrebi koj bilo od slu`benite jazici i negovoto pismo. Podra~nite edinici nadle`ni za tie edinici na lokalna samouprava odgovaraat na makedonski
73

jazik i negovoto kirilsko pismo, kako i na slu`beniot jazik i pismo {to go upotrebuva gra|aninot. Sekoj gra|a nin vo komunikacija so ministerstvata mo`e da upotrebu va eden od slu`benite jazici i negovoto pismo, a minis terstvata odgovaraat na makedonski jazik i negovoto ki rilsko pismo, kako i na slu`beniot jazik i pismoto {to go upotrebuva gra|aninot. Vo organite na dr`avnata vlast vo Republika Make donija slu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik, mo `e da se koristi vo soglasnost so zakon. Vo edinicite na lokalnata samouprava jazikot i pis moto {to go koristat najmalku 20% od gra|anite e slu` ben jazik, pokraj makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo. Za upotrebata na jazicite i pismata na koi zboru vaat pomalku od 20% od gra|anite vo edinicite na lokal nata samouprava, odlu~uvaat organite na edinicite na lo kalnata samouprava. 2. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 7 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman VI 1. Soodvetna i pravi~na zastapenost na gra|anite koi pripa|aat na site zaednici vo organite na dr`avnata vlast i drugite javni institucii na site nivoa. 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se dopolnuva aline jata 2 na ~lenot 8 od Ustavot na Republika Makedonija.
74

Amandman VII 1. Makedonskata pravoslavna crkva, kako i Islams kata verska zaednica vo Makedonija, Katoli~kata crkva, Evangelsko-Metodisti~kata crkva, Evrejskata zaednica i drugite verski zaednici i religiozni grupi se odvoeni od dr`avata i se ednakvi pred zakon. 2. Makedonskata pravoslavna crkva, kako i Islams kata verska zaednica vo Makedonija, Katoli~kata crkva, Evangelsko-Metodisti~kata crkva, Evrejskata zaednica i drugite verski zaednici i religiozni grupi se slobodni vo osnovaweto na verski u~ili{ta i na socijalni i do brotvorni ustanovi vo postapka predvidena so zakon. 3. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot 3 na ~lenot 19, a so to~kata 2 se zamenuva stavot 4 na ~lenot 19 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman VIII 1. Pripadnicite na zaednicite imaat pravo slobodno da go izrazuvaat, neguvaat i razvivaat svojot identitet i osobenostite na svoite zaednici i da gi upotrebuvaat simbolite na svojata zaednica. Republikata im ja garantira za{titata na etni~kiot, kulturniot, jazi~niot i verskiot identitet na site zaed nici. Pripadnicite na zaednicite imaat pravo da osnovaat kulturni, umetni~ki, obrazovni institucii, kako i nau~
75

ni i drugi zdru`enija zaradi izrazuvawe, neguvawe i raz vivawe na svojot identitet. Pripadnicite na zaednicite imaat pravo na nastava na svojot jazik vo osnovnoto i srednoto obrazovanie na na~in utvrden so zakon. Vo u~ili{tata vo koi obrazova nieto se odviva na drug jazik se izu~uva i makedonskiot jazik. 2. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 48 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman IX 1. Republikata garantira za{tita, unapreduvawe i zbogatuvawe na istoriskoto i umetni~koto bogatstvo na Makedonija i na site zaednici vo Makedonija, kako i na dobrata koi go so~inuvaat bez ogled na nivniot praven re`im. 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot 2 na ~lenot 56 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman X 1. Sobranieto mo`e da odlu~uva ako na sednicata prisustvuva mnozinstvo od vkupniot broj pratenici. So branieto odlu~uva so mnozinstvo glasovi od prisutnite pratenici, a najmalku so edna tretina od vkupniot broj pratenici, ako so Ustavot ne e predvideno posebno mnoz instvo.
76

2. Za zakoni koi direktno gi zasegaat kulturata, upot rebata na jazicite, obrazovanieto, li~nite dokumenti i upotrebata na simbolite, Sobranieto odlu~uva so mno zinstvo glasovi od prisutnite pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od prisutnite pratenici koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Repub lika Makedonija. Sporot vo vrska so primenata na ovaa odredba go re{ava Komitetot za odnosi me|u zaednicite. 3. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 69 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XI 1. Sobranieto izbira naroden pravobranitel so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnoz instvo vo Republika Makedonija. 2. Narodniot pravobranitel gi {titi ustavnite i za konskite prava na gra|anite {to im se povredeni od or ganite na dr`avnata uprava i od drugi organi i organiza cii {to imaat javni ovlastuvawa. Narodniot pravobra nitel posvetuva osobeno vnimanie za za{tita na na~elata na nediskriminacija soodvetna i pravi~na zastapenost na pripadnicite na zaednicite vo organite na dr`avnata vlast, organite na edinicite na lokalnata samouprava i vo javnite ustanovi i slu`bi.
77

3. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot 1 na ~lenot 77, a so to~kata 2 se dopolnuva stavot 2 na ~lenot 77 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XII 1. Sobranieto osnova Komitet za odnosi me|u zaed nicite. Komitetot go so~inuvaat 19 ~lena od koi po sedum ~lena od redot na pratenicite vo Sobranieto Makedonci i Albanci i po eden ~len od redot na pratenicite Turci, Vlasi, Romi, Srbi i Bo{waci. Dokolku nekoja od zaed nicite nema pratenici, narodniot pravobranitel, po konsultacii so relevantnite pretstavnici na tie zaed nici, }e gi predlo`i drugite ~lenovi na Komitetot. Sobranieto gi izbira ~lenovite na Komitetot. Komitetot razgleduva pra{awa od odnosite me|u za ednicite vo Republikata i dava mislewa i predlozi za nivno re{avawe. Sobranieto e dol`no da gi razgleduva mislewata i predlozite na Komitetot i da donese odluka vo vrska so niv. Vo slu~aj na spor vo vrska so sproveduvawe na pos tapkata za glasawe vo Sobranieto, utvrdena vo ~lenot 69 stav 2 Komitetot odlu~uva, so mnozinstvo glasovi od ~le novite, za toa dali }e se sprovede postapkata.
78

2. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva ~lenot 78 od Ustavot na Republika Makedonija i se bri{e alinejata 7 na ~lenot 84 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XIII 1. Pri imenuvaweto na trojcata ~lenovi, pretsedate lot }e obezbedi sostavot na Sovetot, kako celina, sood vetno da go odrazuva sostavot na naselenieto vo Repub lika Makedonija. 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se dopolnuva stavot 2 na ~lenot 86 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XIV 1. Trojca od ~lenovite se izbiraat so mnozinstvo gla sovi od vkupniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pri pa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. 2. So ovoj amandman se dopolnuva stavot 2 na ~lenot 104 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XV 1. Sobranieto gi izbira sudiite na Ustavniot sud. Sobranieto izbira {est sudii na Ustavniot sud so mnoz instvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Sobranieto
79

izbira trojca sudii so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. Mandatot na sudiite trae devet godini bez pravo na povtoren iz bor. 2. So ovoj amandman se zamenuva stavot 2 na ~lenot 109 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XVI 1. Lokalnata samouprava se ureduva so zakon koj se donesuva so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vk upniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pripa|aat na za ednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedoni ja. Zakonite za lokalno finansirawe, lokalni izbori, op{tinskite granici i za gradot Skopje, se donesuvaat so mnozinstvo glasovi od prisutnite pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od prisutnite prateni ci koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. 2. So ovoj amandman se zamenuva stavot 5 na ~lenot 114 od Ustavot na Republika Makedonija.

80

Amandman XVII 1. Vo edinicite na lokalnata samouprava gra|anite neposredno i preku pretstavnici u~estvuvaat vo odlu~u vaweto za pra{awa od lokalno zna~ewe, a osobeno vo oblastite na javnite slu`bi, urbanizmot i ruralnoto planirawe, za{titata na okolinata, lokalniot ekonom ski razvoj, lokalnoto finansirawe, komunalnite dejnos ti, kulturata, sportot, socijalnata i detskata za{tita, obrazovanieto, zdravstvenata za{tita i vo drugi oblasti utvrdeni so zakon. 2. Vo gradot Skopje gra|anite neposredno i preku pret stavnici u~estvuvaat vo odlu~uvaweto za pra{awa od zna ~ewe za gradot Skopje, a osobeno vo oblastite na javnite slu`bi, urbanizmot i ruralnoto planirawe, za{titata na okolinata, lokalniot ekonomski razvoj, lokalnoto finansirawe, komunalnite dejnosti, kulturata, sportot, socijalnata i detskata za{tita, obrazovanieto, zdravst venata za{tita i vo drugi oblasti utvrdeni so zakon. 3. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot 1 na ~lenot 115 od Ustavot na Republika Makedonija, a so to~kata 2 se zamenuva stavot 2 na ~lenot 117 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XVIII 1. Odluka za izmena na Preambulata, ~lenovite za lokalna samouprava, ~lenot 131, koja bilo odredba {to
81

se odnesuva na pravata na pripadnicite na zaednicite, vklu~uvaj}i gi osobeno ~lenovite 7, 8, 9, 19, 48, 56, 69, 77, 78, 86, 104 i 109, kako i odluka za dodavawe koja bilo nova odredba koja se odnesuva na predmetot na tie odredbi i tie ~lenovi, }e bide potrebno dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici vo koe mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pripa|aat na zaednicite {to ne se mnozinstvo vo Repub lika Makedonija. 2. So ovoj amandman se dodava nov stav 4 na ~len 131 od Ustavot na Republika Makedonija Amandman XIX 1. Se garantira slobodata i nepovredlivosta na pis mata i na site drugi oblici na komunikacija. Samo vrz osnova na odluka na sud, pod uslovi i vo postapka utvrde na so zakon, mo`e da se otstapi od pravoto na nepovredli vost na pismata i drugite oblici na komunikacija, ako toa e neophodno zaradi spre~uvawe ili otkrivawe krivi~ni dela, zaradi vodewe krivi~na postapka ili koga toa go baraat interesite na bezbednosta i odbranata na Republikata. Zakonot se donesuva so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj na pratenici. 2. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 17 na Ustavot na Republika Makedonija.
82

Vrz osnova na ~len 131 stav 5 od Ustavot na Republika Makedonija, Sobranieto na Republika Makedonija, na sednicata odr`ana na 7 dekemvri 2005 godina, donese ODLUKA ZA PROGLASUVAWE NA AMANDMANITE XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XXV, XXVI, XXVII, XXVIII, XXIX i XXX na Ustavot na Republika Makedonija Se proglasuvaat amandmanite XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XXV, XXVI, XXVII, XXVIII, XXIX i XXX na Ustavot na Republika Makedonija, {to Sobranieto na Republika Makedonija gi donese na sednicata odr`ana na 7 dekem vri 2005 godina.

SOBRANIE NA REPUBLIKA MAKEDONIJA

Broj 07- 4542/1 7 dekemvri 2005 godina Skopje

PRETSEDATEL NA SOBRANIETO NA REPUBLIKA MAKEDONIJA d-r Qup~o Jordanovski, s.r.

83

AMANDMANI XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XXV, XXVI, XXVII, XXVIII, XXIX i XXX na Ustavot na Republika Makeonija Ovie amandmani se sostaven del na Ustavot na Repub lika Makedonija i vleguvaat vo sila so denot na nivnoto proglasuvawe. Amandman XX 1. Za prekr{oci opredeleni so zakon, sankcija mo`e da izre~e organ na dr`avnata uprava ili organizacija i drug organ {to vr{i javni ovlastuvawa. Protiv kone~na odluka za prekr{ok se garantira sud ska za{tita pod uslovi i postapka uredeni so zakon. 2. So ovoj amandman se dopolnuva ~lenot 13 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XXI 1. Se garantira pravoto na `alba protiv odluki done seni vo postapka vo prv stepen pred sud. Pravoto na `alba ili drug vid na pravna za{tita pro tiv poedine~ni pravni akti doneseni vo postapka vo prv stepen pred organ na dr`avnata uprava ili organizacija i drug organ {to vr{i javni ovlastuvawa se ureduva so za kon. 2. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 15 na Ustavot na Republika Makedonija.
84

Amandman XXII 1. Predlaga dvajca ~lenovi na Sudskiot sovet na Re publika Makedonija. 2. So ovoj amandman se zamenuva alinejata 5 na ~lenot 84 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XXIII 1. Pretsedatelot u`iva imunitet. Za negoviot imu nitet odlu~uva Sobranieto. 2. So ovoj amandman se zamenuva stavot 3 na ~lenot 89 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XXIV 1. Predlaga Javen obvinitel na Republika Makedonija po prethodno mislewe od Sovetot na javni obviniteli. 2. So ovoj amandman se zamenuva alinejata 12 na ~lenot 91 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XXV 1. Sudskata vlast ja vr{at sudovite. Sudovite se samostojni i nezavisni. Sudovite sudat vrz osnova na Ustavot i zakonite i me|unarodnite dogovo ri ratifikuvani vo soglasnost so Ustavot. Zabraneti se vonredni sudovi. Vidovite, nadle`nosta, osnovaweto, ukinuvaweto, or ganizacijata i sostavot na sudovite, kako i postapkata
85

pred niv, se ureduvaat so zakon, {to se donesuva so dvotre tinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva ~lenot 98 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XXVI 1. Na sudijata mu prestanuva sudiskata funkcija: - ako toa sam go pobara; - ako trajno ja zagubi sposobnosta za vr{ewe na sudis kata funkcija, {to go utvrduva Sudskiot sovet na Repu blika Makedonija; - ako gi ispolni uslovite za starosna penzija; - ako e osuden so pravosilna sudska presuda za krivi~ no delo na bezuslovna kazna zatvor od najmalku {est me seca i - ako e izbran ili imenuvan na druga javna funkcija, osven koga sudiskata funkcija miruva pod uslovi utvr deni so zakon. Sudijata se razre{uva: - poradi pote{ka disciplinska povreda {to go pravi nedostoen za vr{ewe na sudiskata funkcija propi{ana so zakon i - poradi nestru~no i nesovesno vr{ewe na sudiskata funkcija pod uslovi utvrdeni so zakon. 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot 3 na ~lenot 99 od Ustavot na Republika Makedonija.
86

Amandman XXVII 1. Sudija ne mo`e da bide povikan na krivi~na odgov ornost za iska`ano mislewe i odlu~uvawe pri donesu vaweto na sudskite odluki. Sudija ne mo`e da bide pritvoren bez odobruvawe na Sudskiot sovet na Republika Makedonija, osven ako e zate ~en vo vr{ewe na krivi~no delo za koe e propi{ana ka zna zatvor vo traewe od najmalku pet godini. 2. Sudiskata funkcija e nespojliva so ~lenuvawe vo politi~ka partija ili so vr{ewe na druga javna funkcija ili profesija utvrdena so zakon. 3. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot 2 na ~lenot 100 od Ustavot na Republika Makedonija, a so to~kata 2 na ovoj amandman se zamenuva stavot 3 na ~lenot 100 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XXVIII 1. Sudskiot sovet na Republika Makedonija e samo stoen i nezavisen organ na sudstvoto. Sovetot ja obezbedu va i ja garantira samostojnosta i nezavisnosta na sudskata vlast. Sovetot go so~inuvaat petnaeset ~lena. Po funkcija ~lenovi na Sovetot se pretsedatelot na Vrhovniot sud na Republika Makedonija i ministerot za pravda. Osum ~lena na Sovetot gi izbiraat sudiite od svoite
87

redovi. Trojca od izbranite ~lenovi se pripadnici na za ednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija, pri {to }e se zapazi soodvetnata i pravi~na zastapenost na gra|anite koi pripa|aat na site zaednici. Trojca ~lenovi na Sovetot izbira Sobranieto na Re publika Makedonija so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. Dvajca ~lenovi na Sovetot predlaga pretsedatelot na Republika Makedonija, a izborot go vr{i Sobranieto na Republika Makedonija, od koi eden e pripadnik na zaed nicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. ^lenovite na Sovetot {to gi izbira Sobranieto na Republika Makedonija, odnosno {to gi predlaga pretse datelot na Republika Makedonija se od redot na univer zitetskite profesori po pravo, advokatite i drugi is taknati pravnici. Mandatot na izbranite ~lenovi na Sovetot trae {est godini, so pravo na u{te eden izbor. Uslovite i postapkata za izbor, kako i osnovite i postapkata za prestanok na funkcijata i razre{uvawe na ~len na Sovetot se ureduvaat so zakon. Funkcijata izbran ~len na Sovetot e nespojliva so ~lenuvawe vo politi~ka partija ili so vr{ewe na drugi javni funkcii i profesii utvrdeni so zakon.
88

2. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 104 od Ustavot na Republika Makedonija. Amandman XXIX 1. Sudskiot sovet na Republika Makedonija: - gi izbira i razre{uva sudiite i sudiite porotni

- utvrduva prestanok na sudiskata funkcija; - gi izbira i razre{uva pretsedatelite na sudovite; - ja sledi i ocenuva rabotata na sudiite; - odlu~uva za disciplinskata odgovornost na sudi ite; - odlu~uva za odzemawe na imunitetot na sudiite; - predlaga dvajca sudii na Ustavniot sud na Republika Makedonija od redot na sudiite i - vr{i drugi raboti utvrdeni so zakon. Pri izborot na sudiite, sudiite porotnici i pret sedatelite na sudovite }e se zapazi soodvetnata i pravi~na zastapenost na gra|anite koi pripa|aat na site zaednici. Sovetot za svojata rabota podnesuva godi{en izve{taj do Sobranieto na Republika Makedonija, ~ija forma, sodr`ina i na~in na usvojuvawe se ureduvaat so zakon. 2. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 105 od Ustavot na Republika Makedonija i se bri{e alinejata 15 na stav ot 1 na ~lenot 68 od Ustavot na Republika Makedonija.
89

ci;

Amandman XXX 1. Javnoto obvinitelstvo gi vr{i svoite funkcii vrz osnova na Ustavot i zakonite i me|unarodnite dogovori ratifikuvani vo soglasnost so Ustavot. Funkcijata na javnoto obvinitelstvo ja vr{at Ja vniot obvinitel na Republika Makedonija i javnite ob viniteli. Nadle`nosta, osnovaweto, ukinuvaweto, organizaci jata i funkcioniraweto na javnoto obvinitelstvo se ure duva so zakon {to se donesuva so dvotretinsko mnozin stvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Javniot obvinitel na Republika Makedonija go imenu va i razre{uva Sobranieto na Republika Makedonija za vreme od {est godini so pravo na povtorno imenuvawe. Javnite obviniteli gi izbira Sovetot na javni ob viniteli bez ograni~uvawe na traewe na mandatot. Pri izborot na javnite obviniteli }e se zapazi sood vetnata i pravi~na zastapenost na gra|anite koi pri pa|aat na site zaednici. Za razre{uvawe na javnite obviniteli odlu~uva Sovetot. Nadle`nosta, sostavot i strukturata na Sovetot, man datot na negovite ~lenovi, kako i osnovite i postapkata za prestanok i razre{uvawe na ~len na Sovetot se uredu vaat so zakon. Osnovite i postapkata za prestanok i razre{uvawe
90

na Javniot obvinitel na Republika Makedonija i javnite obviniteli se ureduva so zakon. Funkcijata Javen obvinitel na Republika Makedonija i javen obvinitel e nespojliva so ~lenuvawe vo politi~ka partija ili so vr{ewe na drugi javni funkcii i profe sii utvrdeni so zakon. Se zabranuva politi~ko organizirawe i dejstvuvawe vo Javnoto obvinitelstvo. 2. So ovoj amandman se zamenuvaat stavovite 2 i 3 na ~lenot 106 od Ustavot na Republika Makedonija i se bri{e ~lenot 107 od Ustavot na Republika Makedonija.

91

92

Sodr`ina ODLUKA za proglasuvawe na Ustavot na Republika Makedonija ................................................................ 3 I. OSNOVNI ODREDBI ............................................ 5 II. OSNOVNI SLOBODI I PRAVA NA ^OVEKOT I GRA\ANINOT ..................................................... 9 1. Gra|anski i politi~ki slobodi i prava .......... 9 2. Ekonomski, socijalni i kulturni prava ......... 17 3. Garancii na osnovnite slobodi i prava ......... 24 4. Osnovi na ekonomskite odnosi ......................... 26 III. ORGANIZACIJA NA DR@AVNATA VLAST ..... 29 1. Sobranie na Republika Makedonija ................. 29 2. Pretsedatel na Republika Makedonija ............. 38 3. Vlada na Republika Makedonija ......................... 44 4. Sudstvo ................................................................... 49 5. Javno obvinitelstvo ............................................ 53 IV. USTAVEN SUD NA REPUBLIKA MAKEDONIJA ......................................................... 54 V. LOKALNA SAMOUPRAVA .................................... 57 VI. ME\UNARODNI ODNOSI ................................... 60 VII. ODBRANA NA REPUBLIKATA, VOENA I VONREDNA SOSTOJBA ......................................... 62 VIII. IZMENA NA USTAVOT ......................................... 65
93

IX. PREODNI I ZAVR[NI ODREDBI .................... ODLUKA za proglasuvawe na AMANDMANITE I i II na Ustavot na Republika Makedonija .......... AMANDMANI I i II na Ustavot na Republika Makedonija ................................................................ ODLUKA za proglasuvawe na AMANDMANOT III na Ustavot na Republika Makedonija ........................ AMANDMAN III na Ustavot na Republika Makedonija ................................................................ ODLUKA za proglasuvawe na AMANDMANITE IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII i XVIII na Ustavot na Republika Makedonija ................................................................ AMANDMANI IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII i XVIII na Ustavot na Republika Makedonija ............................................ ODLUKA za proglasuvawe na AMANDMANITE XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XXV, XXVI, XXVII, XXVIII, XXIX i XXX na Ustavot na Republika Makedonija ................................................................ AMANDMANI XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XXV, XXVI, XXVII, XXVIII, XXIX i XXX na Ustavot na Republika Makedonija .....................................

66 67 68 69 70

71

72

83

84

94

 !

NA PR AV OS UD NIOT R E FORMA SI ST E M

Poddr`ano od: