Professional Documents
Culture Documents
brKiw toa
6.1
mKf
6.2
ehfu
6.3
rtf
6.4
izfu
6.5
rhrJu
6.6
brtf kW rJu
6.7
bghJika tlf
6
bfs (Gauss)
[1777-1855]
6.1 mKf
gHfhy vaf yfis msj, fll fLj
Mat jf gaghL mit btgLsd.
gHfhy
nuff
brKiw
totfjij
jf
207
bfs xU
b#kha
fjnkij.
mt jkJ 17M
17
ta p-nfhz
(p- gff cs
xGF gynfhz)
tiutij
Muhjh. F
p vgJ xU
gfh v. p = 3
kW p = 5 vw
gffSF
kLnk gynfhz
tiutJ ma
goUjJ.
p xU ~bgkh
gfh vzhf
2n
(p = 2 + 1)
Ujh kLnk
xGF p-nfhz
tiuaKo
vgij bfs
fLojh.
6.2 ehfu
6.2.1 mKf
VHh tF eh ehfu g,
mt gf g fwJnsh.
mtiw id Tnth.
gl. 6.1 , A, B, C, D vw ehF
f xU js csd. vj _W
fS xnu nfho mikaiy.
gl 6.1
AB, BC, CD, DA itf Kiwna xiwbahW cf
rwd. xU js ehF gffsh milgl cUt ehfu vgij
eh mnth. j ehF nfhz msf TLj 360 MF.
^ AB , ADh, ^ AB,
AB, BC
BCh, ^BC, CDh, ^CD , DAh itf mLjLj
208
brKiw toa
1 d (h
( 1 + h2 ) rJu myFf
2
F BD = d,, AE = h1 kW CF = h2 .
FpL Kiw:
(i) brFJ ( = ):
PQ = RS v PQ , RS vgd
xWbfhW brFjhdit.
(ii) iz ( | | ):
PQ | | RS v PQ , RS vgd
xWbfhW izahdit.
6.2.4
ehF gffS,
ehfu mikj
xU
_iylK
bfhLfgoUF
nghJ
vLJfhL 6.1
AB = 4 br.., BC = 6 br.., CD = 5.6 br.., DA = 5 br.., kW AC = 8 br..
vw msf bfhl ABCD vw ehfu mikJ mj gugsit fhf.
ju:
ehfu mikj
gl 6.3
gl 6.4
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
:
:
go 6
go 7
:
:
210
brKiw toa
gugs fzLj:
ehfu ABCD , d = 8 br.., h1 = 3 br.. kW h2 = 3.5 br..
ehfu ABCD gugs = 1 d ^h1 + h2h
2
1
= ^8 h^3 + 3.5h
2
1
= # 8 # 6.5
2
= 26 br. 2.
6.2.5 ehF gffS, xU nfhzK bfhLfgoUF nghJ ehfu
mikj
vLJfhL 6.2
AB = 6 br.., BC = 4 br.., CD = 5 br.., DA = 4.5 br.. kW E ABC = 100
vw msf bfhl ehfu mikJ mj gugsit fhz.
ju:
AB = 6 br.., BC = 4 br.., CD = 5 br.., DA = 4.5 br.. kW E ABC = 100
ehfu mikj
gl 6.5
gl 6.6
tiujYfhd gof
go 1
go 2
211
go 3
go 4
go 5
go 6
go 7
gugs fzLj:
ehfu ABCD , d = 7.8 br.., h1 = 3 br.. kW h2 = 2.7 br..
ehfu ABCD gugs = 1 d ^h1 + h2h
2
1
7.8 # 5.7
= ^7.8h ^3 + 2..7h = 1 # 7.8
2
2
= 22.23 br. 2.
6.2.6 _W
gff, xU _iyl kW xU nfhz bfhLf
goUFnghJ ehfu mikj
vLJfhL 6.3
PQ = 4 br.., QR = 6 br.., PR = 7 br.., PS = 5 br.. kW E PQS = 40 vw
msf bfhl PQRS vw ehfu mikJ mj gugsit fzl.
ju:
ehfu mikj
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
212
gl 6.7
brKiw toa
gl. 6.8
go 4
PR kW QR I tiua.
go 5
go 6
go 7
PS I tiua.
PQRS njitahd ehfu MF.
go 8
Q, S UJ Kiwna QX = PR kW SY = PR Matiw
tiua. QX, SY t sfis fhz.
QX = h1 = 3.1 br.., SY = h2 = 3.9 br.., PR = d = 7 br.. MF.
gugs fzLj:
PQRS vw ehfu, h1 = 3.1 br.., h2 = 3.9 br.. kW d = 7 br..
ehfu PQRS gugs
= 1 d ^h1 + h2h
2
= 1 ^7 h ^3.1 + 3..9h
2
1
= #7#7
2
= 24.5 br. 2.
ju:
AB = 6.5 br.., AD = 5 br.., CD = 5 br..,
E BAC = 40 kW E ABC = 50
ehfu mikj
gl. 6.9
gl 6.10
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
AD kW CD I tiua.
ABCD njitahd ehfu MF.
go 6
B, D UJ Kiwna BC = AC kW DE = AC Matiw
tiua.
BC, DE t sfis fhz. BC = h1 = 4.2 br..,
DE = h2 = 4.3 br.., kW AC = d = 5 br.. MF.
214
brKiw toa
gugs fzLj
ABCD vw ehfu, d = 5 br.., h1 = 4.2 br.. kW h2 = 4.3 br..
ehfu ABCD gugs
= 1 d ^h1 + h2h
2
= 1 ^5 h ^4.2 + 4..3h
2
= 1 # 5 # 8.5 = 21.25 br. 2.
2
6.2.8
vLJfhL 6.5
AB = 6 br.., AD = 6 br.., E ABD = 45, E BDC = 40 kW E DBC = 40 vw
msf bfhl ABCD vw ehfu mikJ mj gugsit fzl.
gl 6.11
gl 6.12
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
:
:
215
go 4
go 5
go 6
go 7
go 8
:
:
:
:
go 9
gugs fzLj:
ABCD vw ehfu, d = 8.5 br.., h1 = 4.2 br.. kW h2 = 3.8 br..
ehfu ABCD gugs
= 1 d ^h1 + h2h
2
= 1 ^8.5h ^4.2 + 3.8h
2
= 1 # 8.5 # 8 = 34 br. 2.
2
g 6.1
bfhLfgl msfis bfhL ABCD vw ehfu tiuJ mj
gugsit fzl.
216
brKiw toa
6.3 rtf
6.3.1 mKf
VHh tF rtf, Urkgf rtf vw w ehfufis
g, mt gfis fwJnsh. bghGJ rtf
tiuaiwia id Tf.
xU ehfu xU nrho vgff kL izahf U
mj ehfu rtf MF.
6.3.2 rtf gugs
EASY vw rtfij vLJbfhnth.
gl 6.13
bfhLfgl rtf
Knfhzfshf fyh.
YA vw _iylij tiuJ U
= 1 ah + 1 bh
2
2
= 1 h ((aa + bb)) rJu myFf.
2
1
= cau(izgf msf TLj) rJu myFf.
2
rtf gugs
_W gff, xU _iyl
_W gff, xU nfhz
uL gff, uL nfhzf
ehF gff
ju : AB || DC .
AB = 10 br.., BC = 5 br.., AC = 8 br..
kW CD = 6 br..
rtf mikj
tiujYfhd gof
gl 6.14
go 1
go 2
218
brKiw toa
gl 6.15
go 3
go 4
AC kW BC I tiua.
go 5
BA F izahf CX I tiua.
go 6
go 7
AD I tiua.
ABCD njitahd rtf MF.
go 8
C UJ AB F CE = AB Mf tiua.
CE ms fhz.
CE = h = 4 br.. AB = a = 10 br.., DC = b = 6 br.. MF.
gugs fzLj:
ABCD vw rtf, a = 10 br.., b = 6 br.. kW h = 4 br..
rtf ABCD gugs = 1 h^a + bh
2
= 1 ^ 4h ^1100 + 6h
2
= 1 # 4 # 16 = 32 br. 2.
2
6.3.5
vLJfhL 6.7
ju: PQ || SR
PQ = 8 br.., +PQR = 70, QR = 6 br.. kW PS = 6 br..
rtf mikj
gl 6.16
gl 6.17
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
QP F izahf RY I tiua.
go 6
RY I S btLkhW tiua.
go 7
nfhLJL PS I tiua.
PQRS njitahd rtf MF.
go 8
S UJ PQ F, ST = PQ Mf tiua. ST ms
fhz. ST = h = 5.6 br..,
PQ = a = 8 br.., RS = b = 3.9 br.. MF.
220
brKiw toa
gugs fzLj
PQRS vw rtf, a = 8 br.., b = 3.9 br.. kW h = 5.6 br..
rtf PQRS gugs = 1 h ^a + bh
2
= 1 ^5.6h ^8 + 3..9h
2
5.6 # 11.9
.
= 1 # 5.6
2
= 33.32 br. 2.
6.3.6
vLJfhL 6.8
gl 6.18
gl 6.19
221
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
go 6
go 7
C UJ AB F CE = AB Mf tiua. CE ms
fhz.
CE = h = 5.6 br.. kW CD = b = 4 br.. MF.
AB = a = 7 br..
gugs fzl:
rtf ABCD , a = 7 br.., b = 4 br.., kW h = 5.6 br..
rtf ABCD gugs = 1 h ^a + bh
2
= 1 ^5.6h ^7 + 4h
2
5.6 # 11
= 1 # 5.6
2
= 30.8 br. 2.
ju: AB || DC .
AB = 7 br.., BC = 5 br..,
CD = 4 br.. kW AD = 5 br..
222
brKiw toa
rtf mikj
gl 6.20
gl 6.21
tiujYfhd gof
go 1
go 3
go 4
go 5
BC kW EC I tiua.
go 6
go 7
AD kW CD I tiua.
ABCD vgJ njitahd rtf MF.
go 8
D UJ ABF DF = AB Mf tiua. DF ms
fhz. DF = h = 4.8 br..
AB = a = 7 br.., CD = b = 4 br.. MF.
223
gugs fzLj
rtf ABCD , a = 7 br.., b = 4 br.., kW h = 4.8 br..
= 1 ^4.8h ^7 + 4h
2
1
= # 4.8 # 11
2
= 2.4 # 11 = 26.4 br. 2.
gl 6.22
(i)
(ii)
E A = E B.
kW E ADC = E BCD
AE = BF
BF, (DE = AB, CF = BA)
xU Urkgf rtf
(i) xU nrho v gff iz
(ii) izyh gff rk
vgjh Urkgf rtf mikl xWbfhW
bjhlyhj _W msf kLnk ekF njitgLwJ.
224
brKiw toa
ju: AB || DC .
AB = 11 br.., DC = 7 br.. kW
AD = BC = 6 br..
Urkgf rtf mikj
gl 6.23
gl 6.24
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
:
:
go 4
go 5
225
go 6
go 7
go 8
gugs fzLj
ABCD vw Urkgf rtf, a = 11 br.., b = 7 br.., kW
h = 5.6 br..
Urkgf rtf ABCD gugs = 1 h ^a + bh
2
= 1 ^5.6h ^11 + 7h
2
= 1 # 5.6 # 18 = 50.4 br. 2.
2
g 6.2
I. bfhLfgl msfis bfhL PQRS vw rtf mikJ mj
gugsit fhz.
1. PQ || SR . PQ = 6.8 br.., QR = 7.2 br.., PR = 8.4 br.. kW RS = 8 br..
2. PQ || SR . PQ = 8 br.., QR = 5 br.., PR = 6 br.. kW RS = 4.5 br..
brKiw toa
6.4 izfu
6.4.1 mKf
VHh tF izfu ga fUJfis fWf. izfuij
tUkhW tiuaWfyh.
v gff izahf cs xU ehfu, izfu MF.
gl 6.25 fhlgLs izfu BASE
tU gfis g eh mnth.
(i)
BA || ES ; BE || AS
(ii)
(iii)
gl 6.25
(iv)
(v)
btobfhwd.
OB = OS ; OE = OA, Mdh BS ! AE .
U mLJs nfhzf TLj 180 MF.
gl 6.26
A = bh rJu myFf.
F eh FAME vw izfuij
ESSl M vw brtfkhf khnsh.
vdnt izfu gu A = bh rJu
myFf MF.
b vgJ izfu
mogf. nkY h vgJ iz
gffSF ilnas brFJ
bjhiy MF.
227
gl 6.27
gl 6.28
gl 6.29
228
brKiw toa
tiujYfhd gof
go 1
gl 6.30
gl 6.31
229
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
:
:
go 4
go 5
:
:
go 6
go 7
AD kW BD I tiua.
B I, D I ikafshf bfhL Kiwna 7 br..,
8 br.. Mu msfisila uL tl f tiua.
mit C btlL.
CD kW BC I tiua.
ABCD njitahd izfu MF.
D UJ AB F DE = AB Mf tiua. DE ms
fhz. DE = h = 6.7 br.., AB = DC = b = 8 br.. MF.
gugs fzLj:
izfu ABCD , b = 8 br.. kW h = 6.7 br..
izfu ABCD gugs = b h
= 8 6.7 = 53.6 br. 2.
6.4.6 uL _iylfS, mtF ilgl xU nfhzK bfhLf
goUFnghJ izfu mikj
vLJfhL 6.13
AC = 9 br., BD = 7 br.. kW E AOB = 120, AC , BD vgd O
btobfhwd. j msf bfhl ABCD vw izfu mikJ
mj gugsit fhf.
go 2
go 3
:
:
gl 6.32
cjgl xid tiuJ m
bfhLfgl msfis Ff.
9 br.. sKila AC vw xU nfhLJil tiua.
AC ikaia O vd Ff.
230
brKiw toa
gl 6.33
go 4
go 5
go 6
go 7
D UJ AB F DE = AB Mf tiua. DE ms
fhz.
DE = h = 4 br.. AB = b = 7 br.. MF.
gugs fzLj:
izfu ABCD , b = 7 br.. kW h = 4 br..
izfu ABCD gugs = b h = 7 4 = 28 br. 2.
6.4.7 xU gf, xU _iyl kW xU nfhz bfhLfgoUFnghJ
izfu mikj
vLJfhL 6.14
AB = 6 br.., E ABC = 80 kW AC = 8 br.. msf bfhl ABCD
vw izfu mikJ mj gugsit fhf.
ju:
AB = 6 br.., E ABC = 80 kW AC = 8 br..
231
izfu mikj
gl 6.34
gl 6.35
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
AC I tiua.
go 6
go 7
go 8
AD kW CD I tiua.
ABCD njitahd izfu MF.
go 9
C UJ AB F CE = AB Mf tiua. CE ms
fhz.
CE = h = 6.4 br.., AB = b = 6 br.. MF.
232
brKiw toa
gugs fzLj:
izfu ABCD , b = 6 br.. kW h = 6.4 br..
izfu ABCD gugs = b h
= 6 6.4
= 38.4 br. 2.
g 6.3
bfhLfgl msfis bfhL ABCD vw izfu tiuJ mj
gugsit fzl.
1. AB = 7 br.., BC = 5 br.. kW E ABC = 60.
2. AB = 8.5 br.., AD = 6.5 br.. kW E DAB = 100.
3. AB = 6 br.., BD = 8 br.. kW AD = 5 br..
4. AB = 5 br.., BC = 4 br.. kW AC = 7 br..
5. AC = 10 br.., BD = 8 br.. kW E AOB = 100.
AC BD O btLwd.
6. AC = 8 br.., BD = 6 br.. kW E COD = 90.
AC BD O btLwd.
7. AB = 8 br.., AC = 10 br.. kW E ABC = 100.
8. AB = 5.5 br.., E DAB = 50 kW BD = 7 br..
6.5 rhrJu
6.5.1. mKf
mLJs gff
izfu rhrJukhF.
rkkhf
cs
ABCD vw rhrJu
(gl 6.36 ghf)
(i) midJ gffS rk.
mjhtJ, AB = BC = CD = DE
(ii) v nfhz msf rk.
mjhtJ, E A = E C kW E B = E D
233
gl 6.36
gl 6.37
j gff eLfis Ff. ika fis fhj
kof _y brJ fhz. JO eL F; OK eL A;
KE eL I kW EJ eL R. RA , IF fis izngh. it
C btlL. FAIR vgJ rhrJu.
ekF 8 rtrk brnfhz Knfhzf ilJsd.
njitahd rhrJu FAIRFAIR gu 4 brnfhz Knfhzf
gughF. (mjhtJ ICR, ICA, FCA, FCR)
FCR
vdnt, rhrJu FAIRFAIR gu vgJ brtf JOKE- gu
ghahF.
brtf s JO MdJ rhrJu xU _iy l ^RAhMF.
brtf mfy JE MdJ rhrJu kbwhU _iy l ^IFh MF.
rhrJu FAIRFAIR gu = 1 # JO # JE
2
= 1 # RA # IF
2
rhrJu gu A = 1 # d1 # d2 rJu myFf
2
234
brKiw toa
xU gf, xU _iyl
(ii)
xU gf, xU nfhz
(iii)
uL _iylf
(iv)
xU _iyl, xU nfhz
gl 6.38
gl 6.39
235
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
PR kW QR I tiua.
go 5
go 6
PS kW RS I tiua.
PQRS njitahd rhrJu MF.
go 7
QS ms fhz.
QS = d2 = 8 br.. PR = d1 = 9 br.. MF.
gugs fzLj:
PQRS vw rhrJu, d1 = 9 br.. kW d2 = 8 br..
ju: AB = 7 br.. kW E A = 60
rhrJu mikj
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
236
brKiw toa
gl 6.41
go 5
go 6
BC kW DC I tiua.
ABCD njitahd rhrJu MF.
go 7
AC kW BD f msfis fhz.
AC = d1 = 12.2 br.. kW BD = d2 = 7 br.. MF.
gugs fzLj:
ABCD vw rhrJu, d1 = 12.2 br.. kW d2 = 7 br..
rhrJu ABCD gugs = 1 # d1 # d2
2
12.2 # 7
= 1 # 12.2
2
= 42.7 br. 2.
rhrJu mikj
gl 6.42
tiujYfhd gof
gl 6.43
go 1
go 2
go 3
PR F ikaFJnfhlha XY I tiua. mJ PR I
O btlL.
go 4
go 5
go 6
238
brKiw toa
gugs fzLj:
PQRS vw rhrJu d1 = 8 br.. kW d2 = 6 br..
rhrJu PQRS gugs
= 1 #d #d
2
1
= #8#6
2
1
= 24 br. 2.
6.5.6 xU _iylK, xU nfhzK bfhLfgoUF nghJ rhrJu
mikj
vLJfhL 6.18
AC = 7.5 br.. kW E A = 100 msf bfhl ABCD vw rhrJu
tiuJ mj gugsit fhf.
gl 6.44
gl 6.45
239
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
AX kW CM vgd D btlL.
AY kW CN vgd B btlL.
ABCD njitahd rhrJu MF.
go 6
BD msit fhz.
BD = d2 = 9 br.. AC = d1 = 7.5 br.. MF.
gugs fzLj:
ABCD vw rhrJu, d1 = 7.5 br.. kW d2 = 9 br..
= 1 #d #d
2
= 1 # 7.5 # 9
2
= 7.5 4.5
= 33.75 br. 2.
g 6.4
bfhLfgl msfis bfhL BEST vw rhrJu tiuJ mj
gugsit fzl.
1. BE = 5 br.. kW BS = 8 br..
2. BE = 6 br.. kW ET = 8.2 br..
3. BE = 6 br.. kW + B = 45.
4. BE = 7.5 br.. kW + E = 65.
5. BS = 10 br.. kW ET = 8 br..
6. BS = 6.8 br.. kW ET = 8.4 br..
7. BS = 10 br.. kW + B = 60.
8. ET = 9 br.. kW + E = 70.
240
brKiw toa
gl 6.46
go 3
go 4
xid tiuJ m
bfhLfgl msfis Ff
6 br.. sKila AB vw xU
nfhLJil tiua.
gl 6.47
A
ftuhaij
gagL
AX = AB Mf tiua.
A I ikakhf, 4 br.. Mu bfhl xU tl iy AX I
D btLgo tiua.
241
gl 6.48
go 5
go 6
go 7
gugs fzLj:
ABCD vw brtf, l = 6 br.. kW b = 4 br..
brtABCD gugs = l b
=64
= 24 br. 2.
6.6.4 xU _iylK, xU gf ms bfhLfgoUF nghJ
brtf mikj
vLJfhL 6.20
_iyl ms 7 br.., xU gf ms 4 br.., cs
brtfij mikJ, mj gugsit fhf.
242
brKiw toa
brtf mikj
gl 6.49
gl 6.50
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
: BX = AB Mf tiua.
go 4
go 5
AB nkw tiua.
go 6
go 7
: AD kW CD I tiua.
ABCD njitahd brtf MF.
go 8
gugs fzLj:
ABCD vw brtf, l = 5.8 br.. kW b = 4 br..
brtf ABCD gugs = l b = 5.8 4
= 23.2 br. 2 .
243
F : _iyl ms
bfhLfglh rJu
gugs A = d2
2
gl 6.52
gl 6.53
244
brKiw toa
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
go 6
go 7
QR kW RS I tiua.
PQRS njitahd rJukhF.
gugs fzl:
PQRS vw rJu gf ms a = 5 br..
rJu PQRS gugs = a a = 5 5 = 25 br. 2.
6.6.7 xU _iyl bfhLfgoUFnghJ rJu mikj
vLJfhL 6.22
6 br.. mss _iylij bfhL rJu tiuf. mj gugsit
fhf.
gl 6.54
gl 6.55
245
tiujYfhd gof
go 1
go 2
go 3
go 4
go 5
go 6
gugs fzLj:
ABCD vw rJu _iyl d
rJu ABCD gugs
= 6 br..
2
= d = 6 # 6 = 18 br. 2.
2
2
g 6.5
1. bfhLfgLs msfis bfhL JUMP vw brtf tiuJ
mj gugsit fzl.
(i)
JU = 5.4 br.. kW UM = 4.7 br..
(ii)
JU = 6 br.. kW JP = 5 br..
(iii)
JP = 4.2 br.. kW MP= 2.8 br..
(iv)
UM = 3.6 br.. kW MP = 4.6 br..
2. bfhLfgLs msfis bfhL MORE vw brtf tiuJ
mj gugsit fzl.
(i)
MO = 5 br.. kW _iyl MR = 6.5 br..
(ii)
MO = 4.6 br.. kW _iyl OE = 5.4 br..
(iii)
OR = 3 br.. kW _iyl MR = 5 br..
(iv)
ME = 4 br.. kW _iyl OE = 6 br..
3. bfhLfgLs gf msit bfhL EASY vw rJu tiuJ
mj gugsit fzl.
(i)
5.1 br..
(ii)
3.8 br..
(iii)
6 br..
(iv)
4.5 br..
4.8 br..
(ii)
3.7 br..
(iii)
5 br..
(iv)
7 br..
246
brKiw toa
gl 6.56
gl 6.57
tU uL glfis ghf.
gl 6.58
gl 6.59
247
gl 6.60
gl 6.61
gl 6.62
248
brKiw toa
tiujYfhd gof
go 1
go 2
O vw ia Ff.
go 3
go 4
g 6.6
1. bfhLfgLs Mu msfisila bghJika tlf tiuJ
tl tya mfyij fLof.
(i)
4 br.. kW 6 br..
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(vi)
249
brKiw toa
Mt_L jftf
251