Bản tin vật lý tháng 8 - 2011

Thuvienvatly.
com
Khi nguon va nuoi dng am me
.com
thuvienVatly
Bn tin tng hp hng thng, pht hnh ti thuvienvatly.com Thng 8/2011

Vt L 360 : 360.thuvienvatly.com
Tinh vn Mt Mo chp bng Hubble (The Cat's Eye Nebula) (nh NASA)
Ban Tin Vat Ly
Ban Tin Vat Ly
Qu trnh in l giai on u ca s nhn
Tm thy nng lng ti trong phng nn vi sng v tr
Khm ph nhng loi sng nc mi
Ln u tin thy spin v in tch ca electron li thn
Tng hnh trong khng - thi gian
WWW. THUVI ENVATL Y. C OM
Bn Tin Vt L
Thng 8 - 2011
Th Vin Vt L
www.thuvienvatly.com
banquantri@thuvienvatly.com
Thng 8 nm 2011

Ni dung: Trn Nghim trannghiem@thuvienvatly.com
Tun Quc - tuanquoc511@yahoo.com
Bin tp: Trn Triu Ph trieuphu@thuvienvatly.com
Thit k ba: Trn Triu Ph
Cng mt s Cng tc vin khc

Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni ting
Physics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.

B BB B n tin V n tin V n tin V n tin V t l thng t l thng t l thng t l thng 8 88 8/2011 /2011 /2011 /2011
http://thuvienvatly.com http://thuvienvatly.com http://thuvienvatly.com http://thuvienvatly.com

NI DUNG THNG NY

B nh lng t hot ng nhit phng ....................................................... 1
Lm chm nh sng n tc m thanh .............................................................. 3
30 nm chng trnh tu con thoi v tr ................................................................ 4
Qu trnh in l giai on u ca s nhn ................................................... 13
To ra siu thu knh t vi lon coca ................................................................... 14
Cng ngh mi cho php thu knh i mu nhanh nh in .............................. 16
Laser dy nano gip tng kh nng lu tr d liu .............................................. 18
Hp kim DVD gip my tnh suy ngh ging nh chng ta ................................ 20
Pht hin mt hnh tinh mi trong mt h ba sao ................................................ 22
Tri t chao o v nhng tiu hnh tinh Ceres v Vesta ................................... 23
Phi thuyn Rng ng i vo qu o quanh tiu hnh tinh Vesta ...................... 25
Tm thy nng lng ti trong phng nn vi sng v tr ............................... 26
Graphite + nc = h d tr nng lng tng lai .............................................. 28
Dibaryon i tm nhng ht khng nhn thy ..................................................... 29
nh sng truyn nh th khng gian b thiu .................................................... 30
Phn hy phng x gy ra mt na lng nhit ca Tri t .............................. 31
Pht hin 10 hnh tinh mi .................................................................................. 33
Khm ph nhng loi sng nc mi .............................................................. 35
Pht hin v tinh th t ca Pluto ........................................................................ 36
Fermilab pht hin ra mt h hng nng ca neutron .......................................... 38
Tng hnh con tu t dng nc chy .................................................................. 41
Boson Higgs b dn ti chn tng ti Grenoble .............................................. 43
Ln sng knh thin vn v tuyn mi ................................................................. 45
K thut laser mi to ra positronium lnh ........................................................... 49
C phi v tr lc ra i quay trn? ................................................................ 51
Chng ta c nn lo lng trc nhng ci LHC cha tm thy? ............................ 53
Phi thuyn v tr t nhn u tin s neo u ISS vo cui nm nay ................. 54
Enceladus tun nc ln Th tinh ........................................................................ 55
Nghin cu bc b khi nim bt Hubble ............................................................ 57
Tiu hnh tinh 1999 RQ36 v ci hn nm 2182 ................................................. 59
Ln u tin thy spin v in tch ca electron li thn .............................. 60
Li-Fi s l Wi-Fi th h mi?................................................................................ 62
Sng Alfvn lm nht hoa nng ln ..................................................................... 64
C phi mi ngi chng ta ch l mt o nh ba chiu? .................................... 66
B mt m c Ai Cp: ci thc o gc u tin? ............................................... 68
Pht hin mt trt t t mi ............................................................................. 70
Tng hnh khng-thi gian ................................................................................ 72
Lm lch nh sng v la thn gt thnh ........................................................ 80
T hu hnh n v hnh ................................................................................... 89
Ban tln \at ly thang 8/2011
htt://thuvlenvatly.con 1
B nh lng t hot ng nhit phng

S th hin qu trnh lu tr. nh bn tri th hin mt photon vo (sng mu hng) i vo mi trng lu tr
caesium ng thi vi xung laser ghi (sng mu lam). Mt sng c sau lm phc hi photon lu tr.
nh bn phi th hin cc mc nng lng caesium c lin quan trong qu trnh. (nh: Ian Walmsley)
Cc nh vt l Anh va to ra c mt
b nh lng t cho cc photon hot ng
nhit phng. t ph trn c th gip
cc nh nghin cu pht trin mt b lp
lng t cho php thng tin lng t c
truyn i trn nhng c li di.
Cc bit thng tin lng t (hay qubit) c
th c truyn i bi nhng photon v
a vo s dng trong mt s ng dng,
trong c mt m hc. Nhng k hoch
ny hot ng trn thc t l photon c th
truyn i nhng khong cch tng i xa
m khng tng tc vi mi trng xung
quanh chng. iu ny c ngha l cc
qubit photon l c th, ni th d, gi
trong nhng trng thi vng vu vi
nhng qubit khc ci thit yu cho nhiu
k hoch thng tin lng t.
Tuy nhin, trng thi lng t ca mt
photon s dn dn b thay i (hay suy
gim) do s tn x khi n truyn i hng
trm kilomet trong mt mi trng nh
khng kh hoc si quang. Kt qu l cc
nh nghin cu thit tha pht trin nhng
b lp lng t, dng c nhn tn hiu b
suy gim, lu tr n trong chc lt, v sau
pht i mt tn hiu mi. Theo kiu nh
vy, theo li Ian Walmsley thuc trng
i hc Oxford, bn c th xy dng s
vng vu trn nhng khong cch ln hn
nhiu.

Kh sa cha
B nh lng t, dng c lu tr v pht
photon tr li, l b phn thit yu ca b
lp lng t. T trc n nay, nhng
dng c nh th c to ra trong phng
th nghim phi gi nhng nhit cc
lnh hoc di iu kin chn khng.
Chng cn c xu hng hot ng trn
ngng bc sng nh sng rt hp v lu
tr qubit trong khong thi gian rt ngn.
Walmsley v cc ng nghip ca ng cho
rng vic s dng nhng h kh tnh nh
th trong s truyn thng lng t lin lc
a l bt kh thi, v nhng ng truyn
ny cn xuyn i dng hoc nhng khu
vc xa xi khc, cho nn kh a ngi
n sa cha mt h thng chn khng hay
mt h thng ng lnh b hng.
Ngoi ra, chng cng s hp th mt
ngng rng tn s nh sng v lu tr d
liu trong nhng khong thi gian di hn
nhiu so vi di ca mt xung tn hiu.
Walmsley gi s kt hp ny l mt bc
quan trng trong vic xy dng nhng
mng li ln. Ngng rng tn s c
ngha l b nh c th x l nhng dung
lng d liu ln hn, trong khi thi gian
lu tr lu cho php d dng tch ly nhiu
photon vi trng thi lng t nh mong
mun.
Hng n mc tiu ny, Walsley v i
ca ng a mt m my nguyn t
caesium vo trong mt b nh lng t
hot ng mt nhit d dng t ti l
62
o
C. Khng ging nh nhng b nh
lng t trc y, cc photon lu tr v
pht tr li khng phi iu chnh n mt
tn s m cc electron caesium mun hp
th. Thay vo , mt xung pht ra t mt
laser hng ngoi iu khin bin i
photon thnh mt sng spin, m ha
n trong spin ca cc electron v ht nhn
caesium.

Sn en
Walmsley so snh m nguyn t caesium
vi mt tm thy tinh trong sut, nn n
cho php nh sng i qua. Trc tin, laser
sn en tm knh theo ngha v von, cho
php n hp th mi nh sng i ti n.
Tuy nhin, thay v tr nn tiu tn di
dng nhit v ging nh ci xy ra thy
tinh b sn en, nh sng i vo m my
caesium b hp th trong sng spin.
n 4 s sau , mt xung laser th hai
bin i sng spin tr li thnh photon v
lm cho caesium tr li trong sut vi nh
sng. Cc nh nghin cu cho bit hiu
sut 30% ca caesium trong vic hp th
v ti pht x photon c th tng ln vi
nhng xung laser iu khin c nng lng
cao hn, trong khi thi gian lu tr c th
ci thin vi s che chn tt hn khi t
trng tn lc, nguyn nhn lm nhiu spin
cc nguyn t caesium.
Ngay c hiu sut 30%, Ben Buchler
thuc trng i hc quc gia Australia
Canberra vn gi dng c trn l mt bn
thng ln v n hp th mt di rng tn
s photon. Do nguyn l bt nh
Heisenberg, nhng xung photon c thn
cc ngn t nhng ngun ngy nay pht ra
khng c nng lng rch ri cho lm, cho
nn mt b lng t hu dng trc mt
phi c th hp th mt di rng tn s -
ci theo Buchler cho n nay cc b nh
lng t hiu sut cao vn cha lm c.
Nhiu khng quan trng lm
S nhiu nn, hay nhng photon tha pht
ra trong m my caesium khng lin quan
n nhng photon tn hiu, l mi quan
ngi chnh i vi cc b nh nhit
phng. Ngi ta ngh rng nu bn bt
u s dng cc cht kh nhit phng
trong mt lu tr, th bn t c rt nhiu s
nhiu, Walmsley ni.
Nhit gn khng tuyt i lm kh
mt nhng photon tha ny. Nhng v cc
xung iu khin v xung tn hiu ti b tr
th nghim ca i Oxford lch xa tn s
a chun ca caesium, nn m my km
nhy vi nhng kch thch sn sinh photon
v mc nhiu vn nh nhit phng.
Hugues de Riedmatten thuc Vin Khoa
hc Quang lng t Barcelona, Ty Ban
Nha, cho bit cc nh nghin cu trn
chng t rng s nhiu cn li l yu t c
bn i vi h, ch khng phi do b tr th
nghim gy ra. Nu cc ci tin khng th
h bt s nhiu trn, th thch thc s l
vic duy tr tnh trng nguyn vn ca tn
hiu trong mt mng li ln v phc tp.
Tuy nhin, ng ni Phng php ny c
tim nng rt hp dn v n c th dn ti
mt b nh lng t cho cc qubit photon
c thn nhit phng, s l thnh
tu ln i vi ngnh khoa hc thng tin
lng t.
Ngun: physicsworld.com

Lm chm nh sng n tc m thanh

Cc nh khoa hc ti trng i hc Glasgow ln
u tin c th ko l nh sng bng cch lm
chm n xung bng tc m thanh v gi n qua
mt tinh th ang quay trn.
a s mi ngi c l ngh tc nh sng
l khng i, nhng iu ny ch ng
trong chn khng, th d nh trong v tr,
trong nh sng truyn i 671 triu dm
mi gi.
Tuy nhin, khi nh sng truyn qua nhng
cht khc nhau, th d nh nc hay cht
rn, th tc ca n gim i, vi nhng
bc sng (mu sc) khc nhau truyn i
nhng tc khc nhau.
Ngoi ra, ngi ta cn quan st thy,
nhng khng phi ai cng hiu r, rng nh
sng c th b ko theo khi n truyn qua
mt cht ang chuyn ng, th d nh
thy tinh, khng kh hoc nc hin
tng ln u tin c tin on bi
Augustin-Jean Fresnel hi nm 1818 v
c quan st thy 100 nm sau .
Gio s Miles Padgett thuc Nhm Quang
hc Khoa Vt l v Thin vn hc, i
hc Glasgow, cho bit: Tc ca nh
sng l hng s ch trong chn khng thi.
Khi nh sng truyn qua thy tinh, th s
chuyn ng ca thy tinh ko l nh sng
i cng vi n.
Vic quay mt cnh ca s nhanh nh bn
c th c tin on l lm quay nh ca
th gii pha sau n i mt cht. Chuyn
ng quay ny khong bng mt phn triu
ca mt v khng th cm nhn i vi
mt ngi.
Trong nghin cu m t chi tit trong s ra
mi y ca tp ch Science, tin s Sonja
Franke-Arnold, tin s Graham Gibson v
gio s Padgett, cng hp tc vi gio s
Robert Boyd ti cc trng i hc Ottowa
v Rochester, chn mt cch tip cn khc
v b tr mt th nghim: chiu nh gc
profile elip ca mt laser xanh qua mt thi
ruby ang quay xung quanh trc ca n
tc 3000 vng/pht.
Mt khi nh sng i vo thi ruby, tc
ca n gim xung chng bng tc ca
m thanh (xp x 741 dm/gi) v chuyn
ng quay trn ca thi ruby ko nh sng
i cng vi n, lm cho nh quay i
khong nm : ln nhn thy bng
mt trn.
Tin s Franke-Arnold, ngi i ti
tng s dng nh sng chm trong ruby
quan st s ko theo photon, cho bit:
Ch yu chng ti mun chng minh mt
nguyn l quang c bn, nhng nghin cu
ny cng c nhng ng dng c th c.
Cc hnh nh l thng tin v kh nng lu
tr cng v pha ca chng l mt bc
quan trng i vi s lu tr quang hc v
x l thng tin lng t, c kh nng t ti
ci m khng c my vi tnh c in no c
th bt kp.
Kh nng quay nh i mt gc ty tiu
biu cho mt phng php mi m ha
thng tin, ci c l cha h c s dng
bi bt k th tc m ha hnh nh no
trc y.
Ngun: i hc Glasgow, PhysOrg.com

30 nm chng trnh tu con thoi v tr
Trong ba thp k qua, chng trnh tu con thoi v tr ca NASA m rng kin thc ca
chng ta v v tr v lm cho v tr tr nn gn gi hn vi vic thit lp s hin din lin tc
ca con ngi trn Trm V tr Quc t. Chng ta hy cng nhn li nhng thi khc tuyt
vi nht v ti t nht ca chng trnh trn.
htt://thuvlenvatly.con b

Phi thuyn dng li nhiu ln
Nm 1972, tng thng M Richard Nixon cng b vic pht trin mt loi phi thuyn v tr
mi c th dng li nhiu ln s c phng ln ging nh tn la nhng p xung th ging
nh my bay. Qua mt lot th nghim, cc k s NASA trau chut thit k ca tu con
thoi v tr v pht trin tn la th u tin, Enterprise, vo nm 1976.
y l mt m hnh ang trong lc th nghim ng hm gi hi nm 1975, phng theo
nhng cht kh ion ha vy xung quanh phi thuyn khi n i tr vo kh quyn.
(nh: NASA)

Hnh trnh ng di u tin
Columbia tr thnh tu con thoi u tin c phng vo v tr hm 12 thng 4 nm 1981.
Vi cc nh du hnh John Yuong v Robert Crippen trn tu, con tu bay quanh Tri t 36
vng trc khi h cnh xung Cn c Khng qun Edwards trong sa mc Mojave California.
Con tu trng c mu trng, nhng NASA ngng sn bnh nhin liu ngoi sau chuyn bay
th hai, mang li cho bnh nhin liu mu cam c trng ca n tit kim cho phi thuyn 272
kg nc sn trng.
(nh: NASA)
i ngoi khng gian v tr
Chuyn bay khnh thnh tu Challenger vo nm 1983 chng kin chuyn i b v tr u
tin ca chng trnh tu con thoi. y, Story Musgrave (tri) v Donald Peterson tri ni
trong vnh hng ca tu qu o s dng dy dt v dy trt di chuyn dc theo lan can.
Hot ng ngoi tu ca hai nh du hnh ko di hn 4 gi ng h. Trong s mnh trn, phi
hnh on cn trin khai v tinh u tin ca chng trnh tu con thoi.
(nh: NASA)

Ngi ph n (M) u tin
Vi chuyn bay ca tu Challenger, Sally Ride tr thnh ngi ph n u tin bay vo v
tr vi NASA (Valentina Tereshkiva ngi Lin X tr thnh ngi ph n u tin bay
vo v tr trc 20 nm). Ride lm chuyn gia s mnh cho chuyn bay th hai ca tu
con thoi trn. Sau ny, b cn lm thnh vin ca y ban trc thuc tng thng c nhim v
nghin cu thm ha tu Challenger din ra sau .
Sau khi khng lm NASA na, Ride thnh lp mt cng ti gio dc khuyn khch gii n
theo ui s nghip khoa hc, ton hc v cng ngh. Trong bc nh ny, Ride ang theo di
bng iu khin trong khi cun s tay ghi chp v chuyn bay tri ni bng bnh trong tm tay.
(nh: NASA)

Khng cn buc dy na
Th phao bng mt ci ba l phn lc trn lng, Bruce McCandless II liu lnh i xa vo trong
khng gian v tr trong chuyn i b v tr khng dy dt u tin vo thng 2 nm 1984.
Bc nh mang tnh biu tng ny cho thy v chuyn gia s mnh ni bt trong khung cnh
khng gian en thm thm v mt hnh tinh xanh xa xa. S dng cn chnh gn vi mi kho
iu khin, McCandless c dn i xa tu Challenger gn 100 mt. Mt camera gn bn
phi n v ghi li hnh ng dng cm ca ng.
(nh: NASA)

Thm ha Challenger
Thng 1 nm 1986, tu con thoi Challenger n sau khi ct cnh 73 giy. Phi hnh on 7
ngi, trong c gio vin Christa MacAuliffe, b thit mng.
Mt nghin cu sau xc nh rng nhit thp vng nha hnh ch O ca b y nhin
liu rn v vt nt cho php la bc vo nhin liu hydrogen ca bnh cha ngoi. V tai
nn lm nh tr chng trnh tu con thoi n nm 1988.
(nh: NASA)

Hubble ra i
Nm 1990, tu con thoi Discovery trin khai Knh thin vn v tr Hubble, thit b tr
thnh mt cnh ca mi v song nhn vo v tr. nh chp ny cho thy Hubble c th
ra t vnh neo hng ca tu con thoi. Mc d c phng ln thnh cng, nhng mt vt nt
chic gng chnh ca knh thin vn trn lm mo m hnh nh ca n. Vo nm 1993,
cc nh du hnh tu Endeavour sa cha Hubble mt cch thnh cng trong hnh trnh di
nm ngy. Tu con thoi Atlantis trin khai s mnh dch v th t v th nm ca Hubble
vo nm 2009.
(nh: NASA)

Nh du hnh ln tui nht
Nh du hnh k cu John Glenn tr li khng gian trn tu Discovery vo nm 1998. Glenn tr
thnh ngi M u tin bay vng quanh Tri t trong s mnh Mercury ca ng nm 1962.
Trn tu Discovery, nh du hnh 77 tui ny m ng vai tr chuyn gia trng ti. L ngi
ln tui nht tng ving thm v tr, ng cn tham gia vo nhng th nghim nghin cu v
tui tc v du hnh v tr. y, Glenn t nh v chp nh t ca s bung li phi thuyn.
(nh: NASA)
Lun lun c mt
Tu con thoi Endeavour th ra Unity, module M u tin cho Trm V tr Quc t (ISS), vo
nm 1998. Vn l phng th nghim a mc ch, a im th nghim v l i quan st, ISS
mang li s c mt lin tc ca con ngi trong v tr. nh ny chp t tu con thoi cho thy
module cp nng lng c lp cnh ca Nga, Zarya, ni vi Unity sau khi n c trin khai
t vnh hng ca tu con thoi.
(nh: NASA)

Bi kch li xy ra
Sau mt s mnh nghin cu thnh cng, tu con thoi Columbia n tung trong lc tr vo
kh quyn vo hm 1 thng 2 nm 2003, lm thit mng phi hnh on 7 ngi. Cc mnh v
ri khp bang Texas 15 pht trc khi tu con thoi h cnh xung Trung tm v tr Kennedy
Florida nh d tnh. Trong nh, NASA lp ghp mnh vn trong mt nh cha my bay
nghin cu v tai nn.
(nh: NASA)

Bay p sa cha ISS
Sau hai nm nghin cu v i tu, tu con thoi tr li bay vi vic phng tu Discovery vo
thng 7 nm 2005. Trong s mnh trn, phi thuyn thc hin mt chuyn bay p bn di
Trm V tr Quc t cho php kim tra tm chn nhit mt di ca n. Sau mt chuyn i
b v tr sa cha tm chn, s mnh h cnh an ton, nhng nhng e ngi v s an
ton ca tu con thoi vn cn .
(nh: NASA)
Hnh trnh cui cng
Vi Endeavour v Discovery gi ngng hot ng, Atlantis theo lch nh nh du s
mnh cui cng ca chng trnh tu con thoi vo th su hm qua. Trn hnh trnh thuc 134
s mnh, cc phi thuyn bay hn 1320 ngy trong khng gian. Tng lai ca NASA s ty
thuc vo s tham gia ca cc cng ti t nhn nhm pht trin taxis v tr v mt th h tn
la mi dng cho thm him v tr xa.
(nh: NASA)
Theo New Scientist

Qu trnh in l giai on
u ca s nhn

nh chp vng mc ca mt ngi, chp bng thit
b chn on lm sng chuyn nghip. tng
phn v bo ha c lm r hn so vi nh
chp gc. (nh: iStockphoto.com/esp_imaging)
Cc nh nghin cu M khng nh h
hiu r cch thc qu trnh th gic b kch
thch bi nh sng i vo mt. H xut
rng s kch hot ban u y c cung
cp bi nhng qu trnh in ch khng
phi nhng bin i c trong vng mc
nh ngi ta tin tng trong 50 nm qua.
Nghin cu c thc hin bi mt i,
ng u l Kenneth Foster ti trng i
hc Syracuse M.
Lu nay ngi ta ngh rng giai on u
tin trong s nhn l khi nh sng i ti
vng mc pha sau mt v tng photon b
hp th bi cc phn t cm quang. Cc
nh sinh l hc lu rng s hp th ny
lm cho cc phn thuc nhng phn t ny
gi l chromophore thay i hnh dng.
Ngi ta tin rng qu trnh ny lm phn
cc in cc chromophore, t to nn
mt in trng kch thch nhng qu trnh
ha hc phn t khc mang li mt tn hiu
gi ln no.
Nhng Foster v cc ng nghip ca ng
nghi ng s gii thch ny v h mun xc
nh xem s thay i hnh dng ny mt
qu trnh gi l ng phn ha tht ra c
phi l qu trnh u tin trong s nhn hay
khng. V th, cc nh nghin cu b tr
lm km nn cc chromophore, ngn khng
cho chng bin i hnh dng, xem kt
cc l g.
Cc nh nghin cu cho tng hp
chromophore b thiu mt nhm ha cht
ch cht. Nhng chromophore ny khi
c cy vo to sng n bo tn l
Chlamydomonas reinhardtii. Sau mt lot
th nghim, i ca Foster thy rng,
bt chp s thay i ny, to vn tip tc
phn ng vi nh sng kch thch theo kiu
y nh c.
Cc nh nghin cu cho rng s phn b
li cc electron bn trong chromophore l
lm phn cc chromophore v mt
s thay i hnh dng, do , l khng cn
thit cho s kch hot ban u. Foster pht
biu rng c ch ny tht ra c
xut hi thp nin 1970 nhng cc th tc
sinh ha khi y cha t trnh chng
minh tng ny bng thc nghim.
Foster tin rng vic hiu r hn c ch vt
l v cc hot ng ha sinh trong qu trnh
nhn c th dn ti cc ng dng thc t.
[Cc protein th-ha] l mc tiu cho
khong mt na ngnh dc, v th s hiu
bit tt hn v thit k ca chng c th c
tm quan trng trong y khoa, ng ni.
To ra siu thu knh t vi lon coca

Cc nh vt l to ra siu thu knh m hc ny t s sp xp 49 lon coca. Cng c th thy trong hnh l cc
loa iu khin v microphone treo l lng pha trn dn lon. (nh: Geoffroy Lerosey)
Siu cht liu m hc nghe c v k l,
nhng cc nh nghin cu Php va lm
ch c vic lp rp mt siu cht liu t
vi chng lon coca. Sp xp thnh hnh
li, nhng lon nc ung c th tc dng
nh mt siu thu knh i vi m thanh,
tp trung sng m vo nhng vng nh hn
nhiu so vi bc sng di hng mt
thng cho php. Nhng lon nc tc dng
nh nhng b cng hng, li khi m
thanh t cc i trong mt khng gian
chri rng vi centimet, v chnh xc cao
ny c th ci thin nhng h truyn ng-
m thanh.
nh sng hoc sng m ang lan truyn b
nhiu x khi chng chm ti mt vt, vi
s giao thoa thu c ngn cn sng b tp
trung vo mt m nh hn khong mt
na bc sng ca chng. Tuy nhin, qu
trnh tn x cn lin quan n sng ph du,
ci ngn cn s gin on trong trng
in t v m i nhanh chng ra xa trong
vng na bc sng ca vt phn x.
Siu thu knh thu nhn v khuch i
nhng sng ph du ny v mang li mt
phng php ph v gii hn nhiu x.
Nay Geoffroy Lerosey, Fabrice Lemoult v
Mathias Fink thuc Vin Langevin Paris
va pht trin mt h xy dng v iu
khin cc sng ph du lm tp trung hp
nng lng m thanh.
S cng hng tp th
Mi h c th cng hng tn s khong
420 GHz, thp hn mc chun ha nhc A
htt://thuvlenvatly.con 1b
mt cht v trn mc C trung. Tuy nhin,
bng cch b tr 49 lon thnh mt hnh
vung 7 x 7, cc lon cng hng tp th
ch khng tc dng ring l na. Khi chi
mt nt n, s dng nhng kt hp khc
nhau ca tm ci loa t xung quanh dn
lon, cc nh nghin cu c th lm cho dn
lon cng hng tn s khong 340 420
Hz. Nhng cng hng ny l nhng sng
ph du hnh thnh trong khong gia cc
lon.
Nhng cng hng khc nhau to ra nhng
hnh dng khc nhau trong phn b p sut
trn dn lon, c o vi mt microphone
pha trn cc lon. Mt khi cc nh nghin
cu ghi c 49 phn b p sut, hay
mt cng hng, h s c th ngh ra
nhng cch xp lp cc cng hng sao
cho chng tng cng nhau mt s ch
v trit tiu nhau nhng ch khc.
i nghin cu lm ch mc tiu ny
thng qua s nghch o thi gian, mt
phng php c nhiu im ging vi
nghin cu ca Fink k t u thp nin
1990. Cc nh nghin cu chn mt ci lon
s cha m thanh tp trung v tng tng
m thanh truyn t n n tng ci loa. Sau
, i chi nhng phin bn o ngc
thi gian ca nhng sng gi thuyt ny
qua cc loa, v m thanh t nhin hnh
thnh ti ci lon chn v trit tiu nhau
nhng ch khc. Ti cng c th chn
xy dng mt trng sng phc tp hn
trn cc lon, tp trung vo ba im cng
mt lc, Lerosey ni.
Nhng m thanh ma qui
K thut ny lm tp trung sng m ln mt
m bng mt phn t c gii hn nhiu x,
tp trung sng m kht hn na, i
nghin cu cn chng li s tn tht nng
lng khi sng m truyn qua cc lon nc.
Yu cu ny c thc hin bng cch
khuch i nhng tn s b tn tht, nh
to ra nhng tn hiu tng cng v trit
tiu chnh xc hn. Nhng m thanh ma
qui ny, ging nh ting chung g
ng xa lm cho mt ming kim loi gn
run ry, tp trung vo nhng m khng
ln hn nhiu so vi ming lon khong
bng mt phn 12 ca gii hn nhiu x.
Ti c bit n tng trc b tr th
nghim ca h. N tht n gin v ngn
np, pht biu ca Jie Zhu thuc trng
i hc California, Berkeley. Nhng
nhng kt qu chng minh thc nghim
ca h l r rng v trung thc.
Nicholas Fang thuc Vin Cng ngh
Massachusetts Cambridge th gi phng
php mi trn l tp trung m thanh mt
cch ho hng. ng tin rng phng php
c th p dng cho nhng tn s siu
m bng cch s dng nhng b cng
hng nh hn. Mt hiu ng nh vy c
th hu ch cho nhng ng dng nh sp
xp t bo trong nhng lnh vc y sinh v
loi b ht trong s lm sch bng siu m,
cng nh nhng c cu chuyn ng khc,
ng gii thch.
Chuyn ng cng vi m thanh
Nhng c cu truyn ng m hc khai
thc sng m di chuyn vt cht, v
Lerosey cho bit trng m thanh pht ra
bi cc lon khng nhng chnh xc hn
mt trng tp trung bnh thng, m n
cn mnh hn. ng cng xut k thut
trn c th m rng tp trung sng trong
nhng cht liu n hi. Nhng mc
c bn, Lerosey cho bit chin lc mi
ny mang cho bn kh nng thao tc vi
m thanh theo nhng kiu mi cha tng
thu c trc y.
Nghin cu cng b trn tp ch Physical
Review Letters.
Cng ngh mi cho php thu knh i mu nhanh nh
in

Mt nh khoa hc ti trng i hc Connecticut va hon thin mt phng php to ra
nhng mu sc bin thin, thay i nhanh trn phim chp v mn hin th, th d nh knh rm,
c th mang n mt th h thi trang mi hp dn.
Cng ngh mi trn cn thu ht s quan tm ca qun i M, l mt phng php h tr binh
lnh c th nhn r trong nhng mi trng ang bin i nhanh.
Qu trnh ch to thu knh cng t tn km v t lng ph hn so vi nhng phng php
trc y. Kt qu nghin cu c cng b trn s ra ngy 7 thng 7 ca tp ch Journal of
Materials Chemistry.
Cht liu tiu biu nm pha sau mt thu knh i mu l ci gi l mng i mu theo nh
sng, hay mt tm polymer thay i mu sc khi nh sng i ti chng. Cng ngh mi ca
Sotzing (tc gi nghin cu) hot ng hi khc mt cht thu knh sc-in ca ng c
iu khin bng mt dng in i qua chng khi b kch hot bi mt kch thch, th d nh
nh sng.
Chng ging nh tm ca s kp c mt khe trng gia chng, Sotzing gii thch. ng v
cc ng nghip tim mt hn hp polymer hay ci ng gi l goop vo khong gia
cc lp, to ra thu knh khi n ng li. Theo Sotzing, hn hp polymer dng trong thu knh
ny, ch to t lng ph v t tn km hn so vi nhng hn hp trc y.
Tui th ca knh rm thng rt ngn, Sotzing ni, ng cho bit ngi ta thng hay i
knh. Cho nn vi vic ch to t tn km hn th nhng nh bn l c th tung ra nhiu sn
phm hn.
Mt li ch na ca cht liu ny l n c th thay i mu sc nhanh nh dng in i qua
n v c bn l gn nh tc thi. Qu trnh ny c th rt c ch i vi ngnh qun s. Th
d, nu mt ngi xut hin t mt hng lang ti en v i vo sa mc, th thu knh s thay
i mu sc ca n tc thi thch nghi vi mi trng xung quanh, v nh vy c th bo
v mng sng cho mt s binh lnh.
Hin nay, binh lnh phi dng tay i knh. Cht liu mi ny s loi tr nhu cu .
Sotzing s bt u mt nm lm vic ti Vin hn lm Khng qun vo thng 8 ti, ni ng hi
vng s pht trin mt s tng ny.
Cng ngh mi trn hin nay c cp bng sng ch v bn quyn thuc v mt doanh
nghip tn gi l Alphachromics Inc. do Sotzing v mt ngi ng nghip Michael Invernale
ng sng lp. Alphachromics hin cng ang kim tra cc ng dng ca nhng h polymer
ny cho nhng loi ca s tit kim nng lng v nhng kt cu ty chnh.
Hin ang m phn vi cc nh ch to knh mt, Sotzing cho bit th gii Hollywood c th
c th trng cho cng ngh ny. Chng ti khng ch to knh mt. Chng ti thit lp nn
tng ca ci din ra bn trong chng, ng kt lun.
Ngun: PhysOrg.com, i hc Connecticut

Laser dy nano gip tng kh nng lu tr d liu

nh chp qua knh hin vi in t qut cho thy mng mng km oxide v cc dy nano. Thanh t l xch pha
di bn tri di 1 m. (nh: Nature Nanotechnology/Jianlin Liu)
T vic c a DVD cho n tinh lc nc ung, cc laser bn dn c nhiu ng dng a
dng trong cng ngh hin i. Nay, chng c th cn tm thy s ng dng rng ri hn na
nh cc nh nghin cu M, h va pht trin mt loi dng c mi c th dnh cho nhng
laser t ngoi nh hn, mnh hn v r tin hn. Cng ngh trn c th dn ti mt loi CD c
kh nng lu tr n su gi m nhc, hoc thm ch c th mang li mt phng php mi
kho st cc n t bo sinh vt.
Lng thng tin lu tr trn mt a CD ph thuc vo cc rnh dc khc mn nh th no.
Nhng cc rnh trn mt a CD khng th qu mn, nu khng laser s khng c c
chng. Kch c ti thiu ny c gi l gii hn nhiu x v n bng khong mt na bc
sng ca nh sng laser.
Thch thc min t ngoi
nhi nht nhiu d liu hn vo nhng rnh cng mn hn, nhng th h cng ngh k tip
nhau s dng nhng laser c bc sng ngy mt ngn hn. My ht audio CD s dng
laser 780 nm (hng ngoi gn), cn my ht DVD s dng laser nh sng 657 nm, v thit
b Bluray s dng nh sng tm 405 nm. Bc hin nhin tip theo l laser t ngoi, nhng
vic to ra mt dng c thch hp vn cn l thch thc.
Mi laser bn dn c mt lp tip xc p-n: vi vng n cha electron t do v vng p cha
nhng l trng mang in dng. Khi c in p t vo, cc electron v l trng chuyn
ng v pha nhau v kt hp li, to thnh nh sng. Bc sng ca nh sng ph thuc
vo loi cht bn dn, vi gallium nitride trc y c xem l ng c vin sng gi nht ca
laser t ngoi. Tuy nhin, gallium nitride khng to ra mt laser hiu qu nhit phng v
c qu nhiu nhit gii phng ra khi cc electron v l trng kt hp li.
Lm th no to ra vng p?
gii quyt vn ny, Sheng Chu v cc ng nghip, ng u l Jianlin Liu ti trng
i hc California, Riverside, chn km oxide thay th. Thch thc m i ang i mt l
lm th no to ra vng p trong km oxide vng n th d ri. Nghin cu trc y ca nhm
Riverside v nhng nhm khc cho thy vic pha tp km oxide vi nhng lng nh
antimony s to ra nhng l trng cn thit. Kh khn l vic to ra mt n tinh th cha c
vng n v vng p, sao cho cc electron v l trng c th chy t do gia hai vng.

S th hin din mo ca laser dy nano. (nh: Nature Nanotechnology/Jianlin Liu)
i ca Liu gii quyt vn ny bng cch nui cy nhng tinh th mng, di ca km oxide
pha tp antimony trn mt mng mng km oxide tinh khit (xem hnh). Nhng dy nano ny
c ng knh chng 200 nm v di khong 3 m. Ging nh i nghin cu hi vng, mi
u dy nano ni vo mt n tinh th vi mng mng nm bn di. Nhng kim tra cho
thy dng c trn hot ng cc k tt vi vai tr mt nguyn mu laser t ngoi, to ra nh
sng vi bc sng trn di 385 nm.
Cn nghin cu thm
Ritesh Agarwal trng i hc Pennsylvania, ngi khng c lin quan trong nghin cu
trn, cm thy n tng v ng ngh cng ngh trn nn pht trin thm. [Cc nh nghin cu]
chng minh cho nhng dng c pht laser c ln, nhng tim nng tht s ca dy nano s
c hin thc ha khi cc diode laser dy nano n c th c ch to t do. y vn l
mt th thch ln trong lnh vc ny, ng ni.
Chu cng cm thy tm quan trng tht s ca nghin cu trn c l nm nhng laser dy
nano n c th dng nghin cu nhng t bo sng. Nu chng ti pht trin phng
php ca mnh thm na, ti hi vng chng ti c th a laser nh xu ny vo trong t bo
hoc thm ch nhng b phn nh hn nm bn trong t bo. Nu cng ngh ny c hin
thc ha, th n s l mt cng c mnh cho vic nghin cu sinh hc v y sinh c bn v n
t bo v c l cn cho nghin cu tiu dit virus na, ng ni.
Nghin cu cng b trn tp ch Nature Nanotechnology.

Hp kim DVD gip my vi
tnh suy ngh ging nh
chng ta
Cht liu cho php chng ta ghi trn a
DVD cn c mt tnh cht hp dn na: n
c th gi lp cc t bo tn kinh ca no
v cc tip xc gia chng. Khm ph ny
c th dn ti s pht trin ca cc my vi
tnh dng no b, iu quan trng l chng
hot ng mc cng sut cc thp.
My vi tnh dng no b l mt my vi tnh
c kh nng hc v thch nghi m khng
cn lp trnh ngoi. Mt kh nng nh th
s cho php my tr nn tt hn nhng
cng vic nh nhn dng gng mt v
ging ni. Chng cng c th x l v lu
tr d liu cng mt ch - ging ht nh
no vy. S in ton trc nay mt hiu
qu do gi s phn cch nhng chc nng
ny.

Kt ni v kt ni (nh: Studio Macbeth/SPL)
Nay hai nhm nghin cu va ch to ra
cc t bo thn kinh nhn to, hay neuron,
v synapse tip xc gia chng s dng
mt hp kim gi l GST, vit tt ca cc
thnh phn ca n: germanium,antimony
v tellurium.
Anh, David Wright v cc ng nghip
ti trng i hc Exeter to ra mt
neuron GST, cn ti trng i hc
Stanford California, nhm ca Philip
Wong va to ra mt synapse in t c
nano.
GST c gi l hp kim bin i pha,
v kh nng thay i cu trc phn t ca
n t mt tinh th sang mt pha v nh
hnh khng c trt t khi b nng ln.
Trong DVD, s chuyn pha ny cho php
cc bit nh phn 0 v 1 c ghi li v sau
c bng mt laser.
Nhng GST cn lm c nhiu th hn l
lu tr hai trng thi. Nhng ch khc
nhau bn trong mt m GST nh xu c
th dng kt tinh hoc v nh hnh vi
mc khc nhau, ngha l n c th lu
tr thng tin trong mt ngng rng hn
nhiu so vi cc gi tr n gin 0 hoc 1.
iu ny quan trng v n l khi u ca
nhng tn hiu vo gy ra mt la neuron
tht s khi n t ti mt ngng nht nh.
Neuron ca Wright c kh nng bt chc
s bt la ngng ny v in tr ca GST
gim t ngt khi n chuyn t pha v
nh hnh sang pha kt tinh. V th, tn hiu
vo dng nhng xung in c cho tc
dng ln neuron nhn to v ngi ta
ngh rng n bt la khi in tr ca n
gim nhanh.
Ti nng ca GST khng dng li .
Khi mt neuron tht s bt la, th tm
quan trng ca tn hiu i vi neuron
tip theo m n lan ti c thit lp bi
bn ca synapse lin kt chng li.
Trong t nhin, bn ny c iu
chnh trong mt qu trnh gi l tnh do
ph thuc thi gian xung: nu neuron th
nht bt la nhiu ln trc neuron th hai,
th bn ca synapse tng ln, nhng nu
neuron th hai bt la trc, th bn ca
n gim i.
Duygu Kuzum, mt thnh vin ca i
Stanford, cho bit kh nng thay i in
tr ca GST cho php h lp trnh n
bin i bng phng php ng lc
bn ca nhng synapse nhn to c nano
m h va ch to ra. iu ny cho php
h dnh u tin cho nhng tn hiu thn
kinh no quan trng nht trc bt k cng
vic no cho.
Vi b ngang ch 75 nanomet, synapse
nhn to ny c th mang li cng sut
thp m cc my vi tnh dng no b v
ang tm kim, Kuzum ni. Nhng tnh
ton ca i nghin cu cho bit mt h
vi 10
10
synapse s ch tiu th 10 watt
so vi 1,4 megawatt cn thit cho mt siu
my tnh m phng ch 5 giy hot ng
no.
Cuc chy ua ch to b no nhn to
Cc cht liu bin i pha ang cnh tranh
vi t nht l ba phng php khc hng
n s in ton dng no b.
Trong d n Blue Brain, nhm ca Henry
Markram ti Vin Cng ngh Thy S
Lausanne nhm ti vic sng to ra mt m
hnh phn mm ca c ch ha sinh ca
no b trn mt siu my tnh.
V trong tun ny, trng i hc
Manchester Anh bt u xy dng
Spinnaker mt my vi tnh 1 t neuron
s dng nhng b vi x l thng minh, mi
b m phng 18.000 neuron. Sc bn kt
ni gia cc neuron c lu tr bng mt
b nh trn chip.
Cc memristor (nh tr) cng c th
c in tr ca chng c lp bi mt
in p t vo chng, bin chng thnh
i th mnh i vi neuron v synapse.
Ngun: New Scientist

Pht hin mt hnh tinh mi trong mt h ba sao

Mt hnh tinh gp 6 ln khi lng Tri t quay xung quanh ngi sao Gliese 667 C, mt thnh vin thuc mt
h ba sao. nh: ESO
Cho n thi gian gn y, cc nh thin vn hc vn cn nghi ng vic c hay khng nhng
hnh tinh trong nhng h nhiu sao. Ngi ta ngh rng lc hp dn bin thin lin tc cui
cng s ko git hnh tinh ra khi qu o. Nhng bt chp nhng nghi ng ny, cc nh thin
vn va tm thy mt vi hnh tinh thuc nhng h sao nh th. Mi y, cc nh thin vn
cng b mt hnh tinh na, ln ny l nm trong h sao ba HD 132563.
Vic pht hin ra hnh tinh mi trn l mt phn ca mt nghin cu rng hn v h sao ba
ko di 10 nm. Hai ngi sao chnh to nn h u tng t Mt tri v khi lng, mc d
c phn phong ph kim loi hn, v quay xung quanh nhau khong cch chng 400 n v
thin vn (AU). Ngi sao chnh, HD 132563A, bn thn n l mt sao i. Thc t ny trc
y khng c nhn ra v cng c bo co bi i, ng u l Silvano Desidera i
thin vn Padova, Italy.
Hnh tinh mi pht hin ra quay xung quanh ngi sao th hai trong h, HD 132563B. Ging
nh vi thnh phn kp ca ngi sao chnh, hnh tinh mi c pht hin ra qua phn tch
quang ph. Hnh tinh trn t nht bng 1,3 ln khi lng Mc tinh, vi khong cch trung
bnh n ngi sao ca n l 2,6 AU v lch tm cao va 0,22.
i nghin cu cng c gng chp nh gin tip ca hnh tinh trn, s dng c s quang
hc thch ng ca Knh thin vn quc gia Italy, Galileo. Trong khi c kin cho rng nh
chi ca ngi sao c th b nhm l hnh tinh mi, nhng i nghin cu cng khng th bc
b rng pht hin trn khng phi l mt hiu ng do thit b gy ra.
Vi vic khm ph ra hnh tinh mi ny, tng s hnh tinh thuc nhng h sao bi c
pht hin ra nm s lng 8.
Ngun: Universe Today, PhysOrg.com
Tri t chao o v nhng tiu hnh tinh Ceres v Vesta

nh Ceres do Knh thin vn v tr Hubble ca NASA thc hin. nh: NASA, ESA, J.-Y. Li (i hc
Maryland) v G. Bacon (STScI).
Tp ch Astronomy & Astrophysics va cng b nhng m phng dng s ca s tin trin lu
di ca qu o ca nhng tiu hnh tinh Ceres v Vesta, chng l nhng vt th ln nht
trong vnh ai tiu hnh tinh, nm gia Ha tinh v Mc tinh. Ceres c khi lng nh hn
Tri t 6000 ln v nh hn Mt trng gn 80 ln. Vesta th nh hn gn bn ln so vi khi
lng ca Ceres. Cc nh khoa hc pht hin hai tiu hnh tinh ny, lu nay ngi ta ngh l
chng c qu o ha bnh trong vnh ai tiu hnh tinh, c nh hng n nhng lng ging
to ln ca chng, c bit l Tri t. S nh hng ny c th hin trong nhng tnh ton
thin vn mi trn my tnh do Jacques Laskar i thin vn Paris cng cc ng nghip ca
ng cng b.

Phi thuyn Rng ng ca NASA chp bc nh ny ca Vesta vi camera ca n vo hm 1 thng 7 nm
2011. Bc nh chp c li cch Vesta 100.000 km. nh: NASA/JPL-Caltech/UCLA/MPS/DLR/IDA.
Mc d nh b, nhng Ceres v Vesta tng tc hp dn vi nhau v vi nhng hnh tinh
khc thuc h mt tri. Do nhng tng tc ny, nn chng lin tc b ht hoc y nh ra
khi qu o ban u ca chng. Cc tnh ton cho thy, sau thi gian nht nh, nhng tc
dng ny khng trung bnh trit tiu nhau. V th, cc vt th ri khi qu o ban u ca
chng v, quan trng hn, qu o ca chng b nhiu lon, ngha l chng ta khng th d
on trc v tr ca chng. Hai vt th trn cn c xc sut ln va chm vi nhau, c tnh l
0,2% trn mi t nm. Nhng cha ht, Ceres v Vesta cn tng tc hp dn vi Tri t, m
qu o ca Tri t cng tr nn khng th d on trc sau 60 triu nm. iu ny c
ngha l lch tm ca Tri t, ci nh hng n s bin thin kh hu trn b mt hnh
tinh chng ta, khng th c truy nguyn n li hn 60 triu nm trc y. y tht s l
tin khng hay cho cc nghin cu c kh hu hc.
Khm ph bt ng ny n cng lc khi hai vt th trn l mc tiu ca s mnh Rng ng
ca NASA. Phi thuyn Rng ng s chm trn Ceres vo thng 2 nm 2015. Hin nay, Rng
ng ang tin n gn Vesta, v chuyn bay st qua s din ra vo th by ngy mai,
16/7/2011.
Ngun: Astronomy and Astrophyisics, PhysOrg.com

Phi thuyn Rng ng i
vo qu o quanh tiu
hnh tinh Vesta
Sau bn nm hnh trnh lin hnh tinh, phi
thuyn Rng ng ca NASA sp i vo
qu o xung quanh tiu hnh tinh khng
l Vesta. Trong khi , mt bi bo mi
cng b cho rng Vesta v Ceres, mt tiu
hnh tinh ln khc m Rng ng s n
ving, l nhng vt th chnh d on s
phn lu di ca h mt tri.
Vi b ngang 530 km, Vesta l mt trong
nhng c dn ln nht thuc vnh ai tiu
hnh tinh, tn d ca nhng khi vt cht
cu thnh hnh tinh cn st li gia Ha
tinh v Mc tinh.
Phi thuyn Rng ng i vo qu o
quanh Vesta lc 05:00 GMT hm nay 16/7.
Cc camera v quang ph k ca n s
nghin cu a hnh v thnh phn ha hc
ca Vesta. Nghin cu c th tit l
nhng manh mi v thi k u ca s hnh
thnh hnh tinh, v ngi ta ngh Vesta
ngng ln t lu trc Tri t v nhng
hnh tinh khc.

Phi thuyn Rng ng chp bc nh ny ca
Vesta hm 9/7 c li 41.000 km. (nh:
NASA/JPL-Caltech/UCLA/MPS/DLR/IDA)
Nhng qu o nhiu lon
Sau mt nm trong qu o Vesta, Rng
ng s tin n Ceres, tiu hnh tinh ln
nht trong h mt tri. Trong khi Vesta,
ging nh Tri t, bn trong b phn chia
thnh mt nhn kim loi v mt lp bao v
v bn ngoi, th Ceres dng nh cha
rt nhiu nc ng bng. Cc nh khoa
hc hi vng d liu m phi thuyn Rng
ng thu thp s gip h tm hiu xem lm
th no hai tiu hnh tinh ln i n
kt thc vi thnh phn khc nhau nh vy.
Mc d Vesta v Ceres rt nh so vi Tri
t, nhng chng c s nh hng ln bt
ng i vi qu o ca hnh tinh chng ta.
Mt nghin cu cng b trong tun ny
cho bit do nhng tng tc nhiu lon
gia Vesta v Ceres, cc nh thin vn s
khng bao gi c th tnh ra qu o ca
Tri t trong hn 60 triu nm trong
tng lai, hoc truy nguyn n n hn 60
triu nm trc.
Vesta v Ceres thng i qua gn nhau nn
lm thay i qu o ca chng. Kt qu l
qu o ca chng b nhiu lon, thay i
theo kiu khng th no d on trc hn
khong 400.000 nm trong tng lai.
Chn tri s kin
S co git hp dn t Vesta v Ceres ha ra
cn nh hng n qu o ca Tri t v
nhng hnh tinh khc. Tc dng ca nhng
s co git nh ny tch ly dn theo thi
gian, khin ngi ta khng th tnh ra v tr
ca cc hnh tinh trong hn 60 triu nm
trong tng lai hoc trong qu kh.
Vi phi thuyn Rng ng, cc nh thin
vn s o chnh xc hn v tr ca Vesta v
Ceres, nhng y s vn l vn kh i
vi nhng d on lu di.
S tng tc nhiu lon gia Vesta v
Ceres s nhanh chng khuch i ngay c
nhng sai s o nh nht, lm tht bi mi
n lc nhm d on qu o hnh tinh
vt qu gii hn 60 triu nm, pht biu
ca tc gi ng u nhm nghin cu,
Jacques Laskar i thin vn Paris, Php.
[y] dng nh l mt gii hn tuyt i
nhng vn s nhanh chng c ci
thin trong tng lai, ng ni.
Ngun: New Scientist

Tm thy nng lng ti trong phng nn vi sng v tr

CMB nhn qua knh thin vn v tr Planck. (nh: C quan V tr chu u)
Cc nh thin vn ang nghin cu phng
nn vi sng v tr (CMB) va khm ph ra
bng chng trc tip mi cho nng lng
ti cht liu b n dng nh ang lm
tng tc s dn n ca v tr. Nhng kt
qu ca h cng c th gip lp bn cu
trc ca vt cht ti trn nhng c chiu
di ln nht ca chng ta.
CMB l nh le m nht ca s ra i ca
v tr lc Big Bang. Khong 400.000 nm
sau s hnh thnh ca n, v tr
ngui cho php cc electron kt hp vi
ht nhn nguyn t. S kt hp tr li
ny to ra bc x CMB tch khi m
sng m plasma dy c cha n. Cc
knh thin vn v tr nh WMAP v
Planck lp bn CMB v tm thy s
c mt ca n trong mi phn ca bu tri,
vi nhit 2,7K. Tuy nhin, nhng php
o cng cho thy nhng thng ging nh
trong nhit ny t l mt phn mt
triu. Nhng thng ging ny tun theo
phn b Gauss.
Trong bi bo th nht trong hai bi bo,
mt i gm cc nh thin vn trong c
Sudeep Das ti trng i hc California,
Berkeley, khm ph ra nhng thng
ging trong CMB lch khi phn b Gauss
ny. Nhng sai lch , quan st vi Knh
thin vn v tr Atacama Chile, gy ra
bi s tng tc vi nhng cu trc quy
m ln trong v tr, th d nh cc m
thin h. Tnh trung bnh, mt photon
CMB s chm trn khong 50 cu trc quy
m ln trc khi n i ti knh thin vn
ca chng ta, Das pht biu. Tc dng
hp dn ca nhng cu trc ny, ci b ln
t bi nhng m vt cht ti khng l, s
lm lch ng i ca tng photon, ng
ni. Qu trnh ny, gi l hi t hp dn,
cui cng cng gp li mt gi tr sai lch
tng cng khong 3 pht cung hay mt
phn hai mi ca mt .
Trong bi bo th hai, cng vi Blake
Sherwin ti trng i hc Princeton v
Joanna Dunkley ti trng i hc Oxford,
Das kho st s hi t hp dn c th h l
nng lng ti nh th no. Nng lng ti
tc dng chng li s c mt ca nhng
cu trc trong v tr. Mt v tr khng c
nng lng ti s c rt nhiu cu trc. H
qu l cc photon CMB s chu s hi t
ln hn v cc thng ging s b lch nhiu
hn khi phn b Gauss ban u.
Tuy nhin, ngi ta tm thy ci ngc li
mi ng. Chng ta thy qu t s hi t
gii thch cho mt v tr khng c nng
lng ti, Sherwin ni. Tht vy, lng
hi t m chng ti thy l ph hp vi
lng nng lng ti m chng ta mun
thy t nhng php o khc.
y l ln u tin nng lng ti c
suy lun ra ch t nhng php o CMB.
Cc php o CMB thng thng ch h l
cc chi tit v v tr thi rt s khai, thi
im trc khi c cc ngi sao v thin h.
dng nn mt bc tranh tin ha ca v
tr, nhng kt qu ny phi kt hp vi
mt php o na, th d nh hng s
Hubble. Tuy nhin, cc photon CMB quan
st thy trong nghin cu ny b lch bi
s tin trin cha c sng t ca v tr.
Thng tin cn thiu nay c b
sung, Sherwin ni.
Thc t y l bng chng trc tip, ch
khng da trn mt php o th hai no,
kch thch Stephen Boughn, mt nh v tr
hc ti trng Haverford College M.
Hin nay, chng ta ch c hai mnh bng
chng trc tip cho nng lng ti. Mi
bng chng b sung gi n s tn ti ca
n l rt quan trng, ng ni. Chng ta
mun c mt mnh bng chng, t nhiu
ni khc nhau, m bo rng ton b
bc tranh l khp vi nhau. Nghin cu
ny gip lm c iu .
Boughn cng tin rng nhng kt qu trn
c th gip lm sng t xem vt cht ti
c phn b nh th no trong v tr
quy m ln. Vt cht ti c nhng tc dng
hp dn ging nh vt cht bnh thng
nhng khng tng tc vi bc x in t
v v th khng th no nhn thy trc tip
c. C nhiu m phng, nhng s quan
st th t, xut rng vt cht ti ca v
tr c cu trc ha, ng gii thch.
Nhng v s hi t nh th ny ca nn vi
sng ph thuc vo vt cht ti b co cm
nh th no, nn nhng th nghim o
nhng sai lch ny trong tng lai s c th
x l vn vt cht ti quy m ln c
phn b nh th no.
Nghin cu cng b trn tp ch Physical
Review Letters.

Graphite + nc = h d
tr nng lng tng lai
Mt s kt hp ca hai cht liu bnh
thng graphite v nc c th to ra
nhng h d tr nng lng cht lng
ngang tm vi pin ion lithium, nhng np
in ch trong vi giy v c tui th gn
nh v hn.
Tin s Dan Li, thuc Khoa K thut Vt
liu, trng i hc Monash, v i nghin
cu ca ng lm vic vi mt cht liu
gi l graphene, ci c th hnh thnh nn
c s ca th h mi ca nhng h d tr
nng lng siu nhanh.
Mt khi chng ta hon ton lm ch cht
liu ny, th chic iPhone ca bn, chng
hn, c th np in trong vng vi giy,
hoc c th nhanh hn, tin s Li cho bit.
Graphene l kt qu ca s phn tch
graphite, mt cht liu r tin, di do,
dng lm rut bt ch, thnh nhng lp dy
mt nguyn t. dng ny, n c nhng
tnh cht tht ni bt.
Graphene bn, n nh v mt ha, hc, l
mt cht dn in tuyt vi v, quan trng
l n c din tch b mt cc cao.
Tin s Li cho bit nhng c tnh ny
khin graphene ht sc thch hp cho
nhng ng dng d tr nng lng.
L do khin graphene khng c dng
nhiu l v nhng tm rt mng ny, khi
bc ra thnh cu trc v m c th dng
c, lp tc lin kt vi nhau, to thnh
graphite. Khi graphene xp chng tr li,
th a phn din tch b mt b mt v n
khng hnh x ging nh graphene na.
Nay tin s Li v i ca ng va tm ra
cha kha duy tr nhng tnh cht ni bt
ca cc tm graphene ri: l nc.
Gi graphene m - dng gel mang li
nhng lc y gia cc tm v ngn s xp
chng tr li, khin n sn sng cho s ng
dng thc t.
Cc tm graphene. nh: Gengping Jiang
K thut trn rt n gin v c th d
dng tng quy m. Khi chng ti pht hin
ra n, chng ti ngh l khng th tin
ni. Chng ti dng hai cht liu c bn, r
tin nc v graphite v lm cho cht
liu nano mi ny c nhng tnh cht bt
ng, tin s Li ni.
Khi dng trong cc dng c nng lng,
cht gel graphene hot ng tt hn ng
k so vi cng ngh gc carbon hin nay,
c v lng in tch d tr v tc tch
in.
Tin s Li cho bit li ch ca vic pht
trin cng ngh nano mi ny vt xa khi
ngnh in t hc tiu th.
Nhng h d tr nng lng tc cao,
ng tin cy, v chi ph hiu qu, l thit
yu cho kh nng tn ti trong tng lai
ca in nng thu t nhng ngun ti
nguyn c th hi phc. Nhng h ny cn
thit yu cho s chp nhn rng ri ca xe
in.
Cht gel graphene cn t ra trin vng
dng trong cc mng lc nc, cc dng c
y sinh v cc b cm bin.
Ngun: i hc Monash, PhysOrg.com

Dibaryon - i tm nhng ht
khng nhn thy

nh minh ha mt dibaryon H, mt ht trn l
thuyt gm hai quark, hai quark down, v hai quark
l. nh: 2011 Keiko Murano
cp c bn nht ca n, vt cht gm
nhng ht gi l quark. Cc nh vt l ht
c bn nhc n su loi mi khc nhau:
ln (up), xung (down), duyn (charm), l
(strange), nh (top) v y (bottom). Cc
proton v neutron tm thy trong ht nhn
nguyn t l nhng th d ca mt h ht
gi l baryon: nhng ht gm ba quark.
Hai baryon lin kt vi nhau c gi l
dibaryon, nhng cho n nay ngi ta ch
mi tm thy mt dibaryon: mt proton v
neutron lin kt c tng cng ba quark up
v ba quark down.
Cc m hnh cho thy nhng tnh cht vt
l tim nng ca cc dibaryon, nh khi
lng v nng lng lin kt ca chng, l
quan trng nu c nhiu ht nh th ny
c pht hin ra trong tng lai. V
phng din ny, chng trnh hp tc ca
nhm Tetsuo Hatsuda thuc Vin Khoa
hc My gia tc RIKEN Nishina Wako,
Nht Bn, pht trin nhng m phng
lm sng t thm v mt ng c vin c
trin vng: dibaryon H, gm hai quark up,
hai quark down, v hai quark l (xem hnh).
C s ng lc hc ca cc quark c m
t bng mt l thuyt phc tp gi l sc
ng lc hc lng t (QCD). Tuy nhin,
cc m phng tr nn kh thc hin khi
cn x l thm nhiu ht trong bi ton:
nhng dibaryon vi su quark ang c
kim tra c bit. Hatsuda v cc ng
nghip ca ng s dng mt phng
php gi l QCD mng trong khng
gian v thi gian c xt nh mt mng
li nhng im ri rc. H n gin ha
vic tnh ton bng cch gi nh rng tt
c cc quark c khi lng bng nhau,
nhng quark l tht ra th nng hn quark
up v quark down. Chng ta bit t nhng
nghin cu l thuyt trc y rng nng
lng lin kt s l ln nht trong trng
thi khi lng bng nhau, Hatsuda ni.
Nu chng ta khng tm thy trng thi
lin kt trong trng hp khi lng bng
nhau, th s khng c hi vng rng trng
thi lin kt tn ti trong trng hp
khi lng khng bng nhau trn thc t.
Kt qu t nhng m phng ca nhm hp
tc trn cho thy nng lng ton phn ca
dibaryon H nh hn nng lng kt hp
ca hai baryon ring r, xc nhn rng
dibaryon H l bn v mt nng lng.
Tip theo, chng ti hi vng tm thy
nng lng lin kt i vi nhng khi
lng quark khng bng nhau, y l mt
trong nhng th thch chnh trong cc m
phng QCD dng s, Hatsuda b sung
thm.
Ngun: RIKEN, PhysOrg.com

nh sng truyn nh th khng gian b thiu

S siu cht liu chit sut zero cha bn trong mt giao thoa k Mach-Zehnder.
(nh: i hc College London)
Cc nh nghin cu Anh v M va ch to ra mt cu trc nano quang hc cho php nh
sng truyn qua m khng tch ly s bin i pha c nh th mi trng hon ton bin
mt trong khng gian vy. Dng c trn c th tm thy cc ng dng trong lnh vc quang
in t hc, chng hn, dng lm mt phng thc vn chuyn tn hiu m khng cho php
thng tin b bp mo.
H khi nh sng truyn qua mt mi trng, n chu mt s dch pha, v tng dao ng tr
nn lch pha vi nhau. Trong nhng ng dng quang hc nht nh, k c giao thoa k, nhng
s bin thin pha nh th ny c th mang n s tn sc khng mong mun ca cc tn s.
Hiu ng ny c th dn ti s mo pha, cui cng lm gim cht lng ca tn hiu.
Vt liu chit sut zero
Nhng trong nghin cu mi ny, mt i
ng u l Serdar Kocaman, mt nh
nghin cu k thut in ti trng i hc
Columbia, tm ra mt phng php gii
quyt vn ny. Nhm ca Kokaman
thit k ra mt phng php iu khin s
tn sc ca nh sng bng cch ch to mt
siu cht liu c chit sut zero.
Dng c trn bao gm nhng tinh th
quang lng t, l nhng cht liu c s
bin thin tun hon ca hng s in mi,
mang li mt di khe quang lng t. i
ca Kokaman ch to cc tinh th quang
lng t vi tnh cht khc thng l c
chit sut m. Mt h qu ca tnh cht
quang ny khng c tm thy ni no
trong t nhin l pha ca nh sng truyn
qua tinh th quang lng t chy theo
hng ngc vi hng ca dng nng
lng.
Dng c gm nhng lp xen k, dy chng
2 m, ca tinh th quang lng t ny vi
chit sut dng. Kt qu l pha ca nh
sng vn dao ng nhng khi n l ra khi
dng c th n chu s bin i pha ton
phn bng zero, theo li cc nh nghin
cu gii thch trong mt bi bo ng trn
tp ch Nature Photonics.
Thiu ht khng gian
Ci chng ti nhn thy l nh sng tn
sc qua cht liu nh th ton b khng
gian b thiu, Kokaman ni. Pha dao
ng ca sng in t thm ch khng bin
i nh trong chn khng y l ci
chng ti gi l tr pha zero.
Dng c mi c th ch to trn mt con
chip silicon, di mt vi micron. V l do
ny, nn cc nh nghin cu tin rng c th
tch hp vo cc mch quang in t.
Nicolae Panoiu, mt trong cc nh nghin
cu ti trng i hc College London,
pht biu rng dng c trn c th dng
lm gng hon ho vn chuyn cc
tn hiu quang bn trong mt mch in.
ng cho bit i khoa hc ca ng s
dng cu trc quang hc trn ch to
mt b lc quang c th dng chn
nhng photon c tn s nht nh. Nghin
cu ny, ng ni, s c m t trong mt
bi bo sp cng b.

Phn hy phng x gy ra mt na lng nhit ca Tri t

Khong 50% lng nhit do Tri t gii
phng ra c ngun gc l s phn hy
phng x ca cc nguyn t nh uranium
v thorium, v nhng sn phm phn r
ca chng. l kt lun ca mt i vt l
quc t s dng my d KamLAND
Nht Bn o thng lng phn neutrino
ta ra t su trong lng t. Kt qu trn,
ph hp vi nhng tnh ton trc y ca
s nng ln do phng x, s gip cc nh
vt l ci thin cc m hnh gii thch s
pht sinh nhit trn Tri t.
Cc nh a vt l tin rng nhit lng t
bn trong Tri t ta vo v tr tc
khong 44 10
12
W (TW). Tuy nhin, ci
ngi ta khng r l bao nhiu phn nhit
ny l nhit nguyn thy cn li t s
hnh thnh Tri t v bao nhiu l do
phn hy phng x sinh ra.
M hnh ph bin nht ca s nng ln do
phng x xy dng trn m hnh khi
silicate Tri t (BSE), m hnh gi nh
rng cc cht phng x, nh uranium v
thorium, c tm thy trong thch quyn
v lp bao ca Tri t ch khng c mt
trong li st ca n. BSE cn pht biu
rng hm lng cht phng x c th c
tnh bng cch nghin cu ni la hnh
thnh trn Tri t, cng nh thnh phn
ca cc thin thch.
L mt h qu ca m hnh ny, cc nh
khoa hc tin rng khong 20 TW sinh ra
bi s phn hy phng x - 8 TW t chui
phn r uranium-238; 8 TW t chui phn
r thorium-232 v 4 TW cn li t kalium-
40. May thay, nhng chui phn r ny cn
to ra cc phn neutrino electron, chng
truyn d dng xuyn qua Tri t v c
th pht hin ra, nh cung cp cho cc
nh vt l mt phng php o tc phn
r v cui cng l nhit lng sinh ra su
trong lng t.

nh: Berkeley Lab
Phn hy v o
Vo nm 2005, cc nh nghin cu ti
KamLAND loan bo rng h pht hin
ra khong 22 a neutrino nh th, trong
khi hi nm ngoi, cc nh khoa hc ti th
nghim Borexino Italy cho bit h
pht hin ra 10 ht. Gi th i KamLAND
bt c 111 ht nh xu hu nh khng
khi lng ny. Cc kt qu gp li cho
php i KamLAND kt lun rng thng
lng nhit do nhng chui phn r
uranium v thorium l khong 20 TW vi
sai s khong 8 TW. Trong khi th nghim
KamLAND khng th pht hin ra cc
phn neutrino nng lng thp t phn r
kalium-40, nhng cc nh nghin cu tin
rng gi tr 4 TW tin on bi m hnh
BSE l chnh xc.
Mc d 20 TW t uranium v thorium l
nhiu hn 16 TW tin on bi m hnh
BSE, nhng n vn nm trong phm vi sai
s thc nghim v nh hn nhiu so vi
tng thng lng 44 TW. Mt iu chng
ti c th ni gn nh chc chn rng ch
ring s phn hy phng x khng
gii thch cho nng lng nhit ca Tri
t, pht biu ca cng tc vin
KamLAND, Stuart Freedman thuc Phng
th nghim Lawrence Berkeley California.
Phn cn li l nhit nguyn thy hay c
xut x t mt ngun khc l mt cu hi
cha c tr li.
Mt kh nng c bn ci trc y l
c mt l phn ng ht nhn t nhin su
bn trong Tri t v to ra nhit qua mt
phn ng phn hch dy chuyn. D liu
thu t KamLAND v Borexino khng bc
b kh nng c mt l phn ng di lng
t nh th, nhng chng t ra nhng gii
hn trn cho lng nhit c th sinh ra bi
l phn ng su trong lng t, nu nh
n tn ti. KamLAND t ra gii hn ny
vo khong 5 TW, cn Borexino t ra
khong 3 TW.
Qu kh cu cha y du
My d KamLAND l mt kh cu khng
l cha y 1000 tn du khong c theo
di bi hn 1800 ng nhn quang. N nm
su di lng t trong mt qung m
Nht che chn my d khi tia v tr.
Thnh thong, mt phn neutrino s phn
ng vi mt proton trong du to ra mt
neutron v mt positron. Positron truyn
i mt khong cch ngn trong du, gii
phng mt le sng khi n lm ion ha cc
phn t du. Sau , positron phn hy
vi mt electron, to thnh hai photon tia
gamma. Hai qu trnh ny xy ra rt nhanh
v nh sng c th pht hin bng cc
ng nhn quang. Ngoi ra, nng lng ca
phn neutrino c th c tnh t lng
nh sng gii phng trong s ion ha.
Mt vi trm mili giy sau , neutron b
bt gi bi mt proton, to thnh mt
deuteron. Kt qu l mang li s pht x tia
gamma, ci cng c th pht hin ra bng
ng nhn quang. Bng cch nhn vo
nhng tn hiu trn ng nhn quang cch
nhau nhng lng thi gian thch hp,
KamLAND c th phn bit gia nhng s
kin phn neutrino cc him v nhng tn
hiu xy ra thng xuyn hn do bc x
nn gy ra.
Nghin cu cng b trn tp ch Nature
Geoscience 10.1038/ngeo1205.

Pht hin 10 hnh tinh mi

S dng knh thin vn v tr CoRoT, do C quan V tr Php (CNES) iu hnh, cc nh
thin vn vt l Anh v Php c th nhn thy nhng hnh tinh nm bn ngoi h mt tri
ca chng ta, ci gi l hnh tinh ngoi, khi chng ang trong trng thi i qua, tc l khi
chng i qua pha trc ngi sao ca chng.
Ngoi ch hnh tinh ang quay xung quanh ngi sao tr bt thng, i khoa hc cn pht
hin by hnh tinh nng kiu Mc tinh, hai hnh tinh c Hi vng tinh ang quay xung
quanh cng mt ngi sao, v mt hnh tinh hi nh hn Th tinh mt cht.
Tin s Suzanne Aigrain Khoa Vt l, trng i hc Oxford, Anh quc, cho bit: Vic tm
thy cc hnh tinh quay xung quanh nhng ngi sao tr c bit gy hng th v cc hnh tinh
thot u tin trin rt nhanh, trc khi tin vo mt kiu pht trin u n hn. Nu chng ta
mun tm hiu nhng iu kin trong cc hnh tinh hnh thnh, th chng ta cn tm chng
trong nhng triu nm u tin. Sau thi gian , k c ca nhng iu kin ban u v c bn
l khng cn. Trong trng hp CoRoT-18 [hnh tinh quay xung quanh ngi sao tr trn],
nhng phng php xc nh tui khc nhau mang li nhng kt qu khc nhau, nhng c l
ngi sao trn ch vi chc triu nm tui. Nu iu ny c xc nhn, th chng ta c th hc
c rt nhiu v s hnh thnh v s pht trin bui u ca nhng hnh tinh kh nng khng
l bng cch so snh kch c ca CoRoT-18b vi d on ca cc m hnh l thuyt.
Khi knh thin vn CoRoT pht hin mt s i qua, nhng quan st b sung khc c thc
hin sau t mt t, s dng mt s knh thin vn khc nhau trn khp th gii. Mc d
khng c th nhn thy cc hnh tinh mt cch trc tip, nhng cc nh thin vn c th s
dng d liu mt t v d liu v tr o chnh xc kch c, khi lng v qu o ca cc
hnh tinh mi.
Mt hnh tinh khc gy bt ng i vi cc nh khoa hc l CoRoT-24, nm cch Tri t
khong 4.400 nm nh sng: ngi sao ny, hi nh hn Mt tri ca chng ta mt cht, c hai
hnh tinh i qua. Hnh tinh th nht ln gp ba ln Tri t, v mt 5,1 ngy quay xung
quanh ngi sao, cn hnh tinh th hai gp 4,8 ln Tri t v mt 11,8 ngy hon thnh mt
vng qu o. Nh vy, hai hnh tinh ny ging Hi Vng tinh v kch c, nhng nng hn
nhiu. Tuy nhin, chng ta cha bit chng c ging vi Hi Vng tinh v thnh phn hay
khng, v ngay c vi nhng thit b tt nht trn th gii, chng ta cng mi thu c gii
hn trn cho khi lng ca chng. l h mt tri u tin c hai hnh tinh i qua m
CoRoT pht hin ra, tin s Aigrain cho bit.
Hnh tinh c kch c tng t vi Th tinh nm cch chng ta chng 2.000 nm nh sng.
Hnh tinh ny mt chng 10 ngy quay trn vng quanh ngi sao ca n, hi nng hn Mt
tri ca chng ta mt cht. i nghin cu suy lun ra t trng ca n khng ln hn bao
nhiu so vi t trng ca Mc tinh, ngha l n c thnh phn kh nguyn thy. Tuy nhin, c
kh nng hnh tinh ny cn c th cu to t nhng lng ng k v bng.
Ngoi ra, trong s nhng hnh tinh mi khm ph l CoRoT-17b, mt hnh tinh kh khng l
10 t nm tui quay xung quanh mt ngi sao gi gp i Mt tri ca chng ta. N mt 3,7
ngy hon thnh mt vng qu o. Mt pht hin na l CoRoT-19b, mt hnh tinh c
khi lng ngang vi Mc tinh nhng kch c ln hn 1,5 ln. T trng ca n nh hn nhiu
so vi Th tinh, hnh tinh km c nht trong h mt tri ca chng ta.
CoRoT-20b l mt trong nhng khm ph ni tri nht: n c qu o thon di 9,2 ngy c
th lin quan n t trng cc k cao ca n gp hai ln t trng ca Ha tinh.
Ngun: CORDIS, PhysOrg.com

Khm ph nhng loi sng nc mi

Sng dng n c chn (tri) v l (phi). nh: Jean Rajchenbach
Bng cch rung lc chnh xc mt bnh cha nc nng, cc nh nghin cu quan st thy
hnh trng sng trc y cha tng trng thy. Trong mt nghin cu mi, Jean
Rajchenbach, Alphonse Leroux, v Didier Clamond thuc trng i hc Nice-Sophia
Antipolis Nice, Php, tng thut vic quan st hai loi sng dng mi trong nc, mt
trong hai loi cha tng c thy trc y trong bt k mi trng no.
Trong nghin cu ca h, cng b trn s ra mi y ca tp ch Physical Review Letters, cc
nh khoa hc gii thch lm th no h khm ph ra nhng loi sng mi trn. H cha nc
bn trong mt t bo Hele-Shaw, mt bnh cha gm hai bn thy tinh song song cch nhau
bi mt khe hp. Trong trng hp ny, hai bn c t thng ng. Hai bn rng 30cm v
khe h gia chng ch 1,5mm. Nc bn trong su khong 5cm.
Cc nh nghin cu gn t bo Hele-Shaw ln mt cn rung, lm t bo v nc bn trong dao
ng theo phng thng ng. Trong khi iu khin thn trng tn s v bin dao ng, h
ghi li s bin dng b mt nc vi mt camera tc cao.
Khi cc nh nghin cu t t tng bin dao ng, th sng dng hai chiu vi bin ln
bt u hnh thnh trn mt nc. Nh cc nh nghin cu gii thch, nhng sng ny c
gi l sng Faraday, chng hnh thnh trn b mt ca mt cht lng ang dao ng khi tn s
dao ng vt qu mt gi tr nht nh, v b mt tr nn khng n nh.
Cc nh nghin cu quan st thy hai hnh dng khc nhau ca sng Faraday, mt c i xng
chn v mt c i xng l. i xng chn c th xem l i xng gng thng ng gia
bn tri v bn phi ca sng. S i xng l ca sng th hai ch l gn ng, v na di
ca sng khng c hnh dng chnh xc nh na trn. V cc nh nghin cu s dng mt cn
rung ngoi lm nhiu lon b mt trong khonh khc, nn h ngh hai dng sng khc nhau
c kh nng l do chuyn ng cn rung.
Khi phn tch nhng sng dng trn, cc nh nghin cu nhn thy sng chn hai chiu c c
trng tng t vi c trng ca mt dao ng i xng trc ba chiu, mt loi sng trc
y c quan st thy trn b mt ca mt lp bt mn ang dao ng. Theo cc nh
nghin cu trn, sng dng l trc y cha bao gi c quan st thy trong bt k mi
trng no.
Nhng sng ny va c tnh nh v cao, va tnh ti, Rajchenbach ni. Cho n nay, c
hai loi sng dng n c chnh c m t: soliton truyn ('Korteweg de Vries) v
soliton v (m t bng phng trnh Schrodinger phi tuyn), gm mt gi sng ln bc ly
mt s lng ln cung sng mang. Nhng sng quan st thy thuc v mt h sng
n c khc.
Khi th tm hiu lm th no nhng bt n nh b mt c th lm cho nhng sng ny hnh
thnh, cc nh nghin cu gp phi mt s tr ngi do bin ln ca sng, v cc phng
trnh bin tng qut m t sng vi nhng bin nh hn nhiu. Nhng ni chung, cc
nh nghin cu ngh rng nhng kiu sng mi l trn c kh nng pht sinh t s chng ln
ca nhng vng bng phng v vng sng, c hai u do nhng bt n nh do rung lc gy ra.
Nhng bt n nh c th lin quan n nhng c ch c vai tr nht nh trong nhng lnh
vc khc, th d nh quang hc phi tuyn, ha hc, v sinh hc, cng nh trong nghin cu
sng bin.
Tham kho: DOI: 10.1103/PhysRevLett.107.024502
Ngun: PhysOrg.com

Pht hin v tinh th t ca Pluto
Cc nh thin vn s dng Knh thin vn v tr Hubble va pht hin ra mt v tinh th t
ang quay xung quanh hnh tinh ln bng gi Plato. V tinh mi, nh xu, tm t tn l P4,
hin ra trong kt qu kho st ca Hubble tm cc vnh bao quanh hnh tinh ln trn.
V tinh mi trn l v tinh nh nht c pht hin quay xung quanh Pluto. N c ng
knh c tnh t 13 n 34 km. so snh: v tinh ln nht ca Pluto, Charon, c b ngang
1043 km, v hai v tinh kia, Nix v Hydra, c ng knh t 32 n 113 km.
Cc camera ca Hubble cho php chng ti nhn thy mt vt th nh b nh vy mt
cch r rng t khong cch hn 5 t km, pht biu ca Mark Showalter thuc Vin SETI
Mountain View, California, ngi lnh o chng trnh quan st ny, s dng Hubble.
y l kt qu ca mt nghin cu ang trin khai nhm ng h s mnh Chn tri Mi ca
NASA, theo lch trnh s bay qua h Pluto vo nm 2015. S mnh trn c thit k cung
cp kin thc su sc mi v nhng th gii ti bin gii ca h mt tri ca chng ta. Vic
lp bn Hubble ca b mt Pluto v khm ph ra cc v tinh ca n l v gi i vi vic
lp k hoch cho Chn tri Mi tip cn Pluto.
y l mt khm ph ln, pht biu ca nh nghin cu chnh ca s mnh Chn tri Mi,
Alan Stern thuc Vin Nghin cu Ty Nam Boulder, Colorado. Gi th chng ta bit c
thm mt v tinh na trong h Pluto, nn chng ti c th ln k hoch quan st cn cnh
Pluto trong chuyn bay qua [ca chng trnh] ca chng ti.
V tinh mi nm gia qu o ca Nix v Hydra, chng c Hubble pht hin ra hi nm
2005. Charon c pht hin ra vo nm 1978 ti i thin vn Hi qun M v ln u tin
c Hubble phn gii l mt vt th tch ri Pluto vo nm 1990.

Hai bc nh ny, do Knh thin vn v tr Hubble chp cch nhau khong mt tun, cho thy bn v tinh ang
quay xung quanh hnh tinh ln bng gi, xa xi Pluto. nh: NASA, ESA, v M. Showalter (Vin SETI)
Ngi ta tin rng ton b h thng v tinh ca hnh tinh ln Pluto c hnh thnh bi mt
c va chm gia Pluto v mt vt th c hnh tinh khc trong lch s bui u ca h mt tri.
C va chm s nm vt cht ln thnh h hng v tinh quay xung quanh Pluto.
mt trng ly v Tri t t nhng s mnh Apollo a n l thuyt rng mt trng ca
chng ta l kt qu ca mt va chm tng t gia Tri t v mt vt th c sao Ha hi 4,4
t nm v trc. Cc nh khoa hc tin rng vt cht bay ra khi nhng v tinh ca Pluto do
nhng va chm vi thin thch c th to nn nhng ci vnh bao xung quanh hnh tinh ln
trn, nhng nhng nh chp Hubble cha pht hin ra vnh no c.
P4 ln u tin c nhn thy qua mt nh chp vi Camera Trng Rng 3 ca Hubble vo
hm 28 thng 6. N c xc nhn trong nhng bc nh Hubble sau chp hm 3 thng 7
v 18 thng 7. V tinh trn khng c nhn thy trong nhng nh chp Hubble trc y v
thi gian phi sng khng lu. c c hi cho n xut hin di dng mt vt rt m
trong nhng nh chp hi nm 2006, nhng c hi b b l.
Ngun: JPL/NASA, PhysOrg.com
Fermilab pht hin ra mt h hng nng ca neutron

Mt khi c to ra, ht Xi-sub-b (b0) truyn i khong 1mm trc khi n phn hy thnh hai ht: ht Xi-sub-c
tch in dng (c
-
), thi gian sng ngn; v ht pion m (-), thi gian sng di. Ht Xi-sub-c sau nhanh
chng phn hy thnh mt cp pion c thi gian sng di v mt ht Xi (), ht ny c thi gian sng lu
li vt tch trong h nh silicon (SVX) ca my d ht CDF trc khi n phn hy thnh mt pion v mt ht
Lambda (). Ht Lambda, khng mang in tch, c th truyn i vi cm trc khi phn hy thnh mt proton (p)
v mt pion (). nh: CDF
Cc nh khoa hc thuc chng trnh hp tc CDF ti Phng th nghim My gia tc quc gia
Fermi thuc B Nng lng M cng b kt qu quan st ca mt ht mi, ht Xi-sub-b
trung ha (b0). Ht ny cha ba quark: mt quark l, mt quark ln v mt quark y (sub).
Trong khi s tn ti ca n c M hnh Chun tin on, vic quan st thy ht Xi-sub-b
c tm quan trng v n cng c kin thc ca chng ta v cc thc cc quark hnh thnh nn
vt cht. Nh vt l Fermilab, Pat Lukens, mt thnh vin ca chng trnh CDF, trnh by
khm ph trn ti Fermilab vo hm th t, 20 thng 7.
xi-sub-b trung ha l mc t mi nht trong bng tun hon baryon. Baryon l nhng ht c
cu to gm ba quark m th d ph bin nht l proton (hai quark ln v mt quark xung) v
neutron (hai quark xung v mt quark ln). Xi-sub-b tng ha thuc v h hng baryon y,
chng gng hn proton v neutron khong su ln v chng u cha quark y nng. Cc ht
trn ch sinh ra trong nhng va chm nng lng cao, v rt him v rt kh quan st.
Mc d my va chm Tevatron ca Fermilab khng cn l mt nh my quark y chuyn
dng na, nhng nhng my d ht phc tp v hng nghn t va chm proton-phn proton vn
khin n l trung tm khm ph v nghin cu hu nh mi baryon y bit. Cc th
nghim ti Tevatron pht hin ra cc baryon Sigma-sub-b (b v b*) vo nm 2006, quan
st thy baryon Xi-b-tr (b-) vo nm 2007, v tm ra ht Omega-sub-b (b-) vo nm 2009.
Baryon y nh nht, Lambda-sub-b (b), c pht hin ra ti CERN. Vic o tnh cht
ca tt c nhng ht ny cho php cc nh khoa hc kim tra v ci tin cc m hnh ca
phng thc cc quark tng tc c li gn thng qua lc ht nhn mnh, nh l thuyt sc
ng lc hc lng t (QCD) gii thch. Cc nh khoa hc ti Fermilab v nhng phng th
nghim khc thuc B Nng lng M s dng nhng siu my tnh mnh m phng cc
tng tc quark v tm hiu tnh cht ca nhng ht cu to t quark.

Baryon l nhng ht cu to gm ba quark. M hnh quark tin on nhng kt hp baryon tn ti vi spin J =
(hnh) hoc J = 3/2 (khng v). Cn c nhng baryon khc cha quark duyn, khng th hin trong hnh ny.
Quark nh, c pht hin ra vo nm 1995 ti Fermilab, c thi gian sng qu ngn nn khng th tr thnh ht
cu thnh ca mt baryon.
Mt khi c to ra, ht Xi-sub-b truyn i mt phn nh ca mt mm trc khi n phn hy
thnh nhng ht nh hn. Nhng ht ny sau li phn hy thnh nhng ht nh hn na.
Cc nh vt l da trn nhng chi tit ca chui phn hy ny nhn ra ht ban u. Kiu
phn hy phc tp ca Xi-sub-b trung ha khin vic quan st n kh khn hn nhiu so vi
ngi anh em tch in ca n (b-). Kt hp qua gn 500 nghn t va chm proton-phn
proton do my va chm Tevatron ca Fermilab to ra, chng trnh CDF tch ra 25 mu
trong cc ht xut hin t mt va chm l du vt c trng ca ht Xi-sub-b trung ha.
Phn tch ny xc lp s khm ph mc 7 sigma. Cc nh khoa hc xem 5 sigma l gi tr
ngng cho nhng khm ph mi.
CDF cn quan st li phin bn tch in bit ca ht Xi-sub-b trung ha trong mt phn
hy cha bao gi c quan st thy trc y, ci gi vai tr l mt kim tra cho c lp
ca phn tch trn. Nhng mu d liu mi phn tch mang li kh nng c nhng khm ph
mi na.

Chng trnh CDF quan st thy 25 ng c vin Xi-sub-b trong d liu ca h. Phn tch xc lp mc khm
ph gi tr 7 sigma. Cc nh khoa hc o khi lng ca ht Xi-sub-b trung ha l 5,7878 GeV/c
2
. nh:
CDF
CDF l mt th nghim quc t gm khong 500 nh vt l n t 58 trng vin 15 quc
gia. N c ti tr bi B Nng lng M, Qu Khoa hc quc gia M, v mt s c quan ti
tr quc t khc.
Ngun: Fermilab, PhysOrg.com
Tng hnh con tu t dng nc chy

Mt con tu ang x nc. Liu nhng con tu ca tng lai c th s dng siu cht liu trnh b pht hin ra
hay khng? (nh: iStockphoto.com/sharply_done)
Nhng con tu trong tng lai c l s c th di chuyn trong nc m khng to ra ln tu
chy. l theo hai nh nghin cu M, h va xut mt loi cht liu mi cho php
nc chy vng qua mt vt nh th n khng c mt . Thit k trn, cho n nay cha
c xy dng, c th lm tng hiu sut nng lng ca tu thy v tu ngm v thm ch
cn gip chng khi b i phng pht hin. Chc nng chnh ca cu trc [ca chng ti]
l ngn nc chy vng quanh cm nhn ra vt , pht biu ca Yaroslav Urzhumov
trng i hc Duke.
Nm nm qua chng kin mt ln sng nghin cu v o tng hnh. Chic o tng hnh
thc t u tin, hot ng vi sng in t trong vng vi sng, c chng minh bi mt
i ng u l David Smith ti trng i hc Duke vo nm 2006, v k t cc nh
nghin cu xut v chng minh nhng o tng hnh hot ng vi nh sng nhn thy,
m thanh v thm ch vi nhng s kin trong dng thi gian.
Un cong dng nc chy
Thit k mi trn, do Urzhumov v Smith trnh by trong mt bi bo ng trn tp ch
Physical Review Letters, c th gi l o tng hnh nc, hay chnh xc hn l o tng hnh
dng cht lng. N hot ng trn c s l thuyt mang li cho chng ta nhng o tng
hnh trc y, l quang hc bin i ta . Theo kiu ht nh cc phng trnh ca
thuyt tng i rng cho bit s hp dn c th un cong khng-thi gian nh th no, cc
phng trnh quang hc bin i ta c th cho bit cc cht liu vi nhng tnh cht khc
l c th un cong ng i ca nh sng hoc nhng sng khc, nh sng m, sng nc -
nh th no. Nhng cht liu mi l ny, gi l siu cht liu, c th dn sng vng quanh mt
vt, ri t mt khong cch n xut hin nh th vt tht s khng c mt .
Trc y, cc nh vt l tng ni ti o tng hnh i vi nc. Vo nm 2008, cc nh
vt l ti trng i hc Liverpool Anh v Ecole Centrale Marseille Php trnh by lm
th no mt siu cht liu c th che chn mt vt theer khi nhng con sng mt nc.
Nhng sng mt nc th kh chy: trong sng, bn thn cht lng khng di di i u v
khng c s truyn khi lng. Urzhumov v Smith l nhng u tin ch ra lm th no mt
vt c th b tng hnh cho n c th di chuyn trong nc m khng li vt tch.
Mt tr ngi m hai nh nghin cu trn vng phi l lm th no nc chy vng quanh
mt con tu ln v gp nhau gn gng ti ui tu. Urzhumov v Smith xut rng siu cht
liu bao quanh thn tu i hi khng nhng xp, m cn c mt cu trc d hng biu din
s cn tr khc nhau vi dng chy nhng im khc nhau xung quanh thn tu. y c th
l mt mng li mi cho c chng bng dy, Urzhumov xut.
Cn nhng my bm nh xu
Cho d siu cht liu c kh nng li nc vng quanh thn tu, th vn c mt tr ngi ln
hn: cng c nhiu nc b li, th con tu s cng b chm li. Chnh s thay i vn tc ny
l nguyn nhn gy ra s xo trn ni bt ti ln tu chy. Do , cc nh nghin cu xut,
siu cht liu trn s cn bm nc mt cch tch cc khng li s mt vn tc. V hot
ng bm ny phi c thc hin trong siu cht liu, nn cc my bm phi l nh xu.
Urzhumov c hai tng trong u. Mt l my bm p in, n gm mt tinh th nh b
cong khi c mt in p t vo n. tng kia l my bm in-thm lc, trong mt in
p t ln mng to ra s chnh lch p sut, buc nc thm qua. My bm micro kiu in-
thm lc c tc chy thp hn nhiu, nn chng [ch] c th dng ch to mt nguyn
mu chng-minh-nguyn-l, c nh, tc chm, Urzhumov ni. My bm micro kiu p
in l nhng ng c vin c kh nng nht.
Nu o tng hnh dng cht lng ca Urzhumov v Smith c ch to, th cc nh nghin cu
d on mt u im ca n s l hiu sut. Khi tu thy di chuyn, n ko theo nc ln cn
i cng vi n, lm dch chuyn nhiu khi lng hn ci ng ra n phi lm. Mt khc, nu
tu thy ch c y i bng siu cht liu hot tnh, th n s ch dch chuyn lng nc ti
thiu cn thit.
Trnh b pht hin
Mt u im na l s tnh lng: ln xoy ca con tu l ni pht sinh rt nhiu ting n ca
n. Bng cch trit tiu ln tu, siu cht liu s lm cho con tu im ng hn. Ting nhiu m
hc chc chn c [cc c quan] quc phng s dng vi mc ch d tm [mc tiu],
Urzhumov ni.
Sebastien Guenneau, mt nh vt l ti trng i hc Liverpool, ngi h tr pht trin o
tng hnh sng nc hi nm 2008, cho bit o tng hnh dng chy c th c nhng ng
dng ht sc tim nng trong lnh vc hng khng hc, lm gim dng nhiu lon xung
quanh nhng con tu thy, tu ngm v thm ch l my bay. C nhng ng dng d thy
trong k thut dn s, nhng ti on ngnh qun s cng s thy hng th, ng b sung
thm.
Phng th nghim ca Smith trc y xy dng mt vi o tng hnh in t, nhng nhm
Duke khng c k hochj xy dng o tng hnh dng chy trong thi gian trc mt. Sc
mnh thc nghim ca chng ti nm nhng siu cht liu in t... chng ta khng c mt
c s th nghim thy ng lc hc no, Urzhumov ni. S hiu qu hn nhiu l nn xy
dng mt chng trnh hp tc vi mt t chc sn sng cho nhng th nghim nh th.
Cc bn c th tham kho bn tho ca bi bo trn ti arXiv:1106.2282.

Boson Higgs b dn ti chn tng ti Grenoble
D liu mi nht t nhng th nghim ti My Va chm Hadron Ln (LHC) thu hp ng
k khng gian dnh cho ht boson Higgs n nu l tin tc thng bo t Hi ngh Vt l
chu u v Vt l Nng lng cao din ra Grenoble, Php.
Boson Higgs l mt ht gi thuyt c s tn ti s mang li mnh cn thiu cui cng trong
M hnh Chun gn 40 nm tui ca ngnh vt l ht c bn. N l li gii thch n gin
nht cho cch thc s i xng in yu b ph v thi v tr rt s khai, mang li khi lng
cho cc ht s cp.
Nhng kt qu mi cn gi rng boson kht ting trn c l ang xut u l din trong
nhng va chm ht xy ra ti LHC su bn di lng t bin gii Php-Thy S gn
Geneva.
Ti my va chm Tevatron thuc Fermilab M, cc th nghim CDF v D0 v ang loi
tr nhng khi lng Higgs c th c trong vi nm tr li y. Vo sng th su 22/7, cc
nh vt l CDF v D0 trnh by nhng kt qu mi nht ca h ti Grenoble, loi tr vng
khi lng 157 174 GeV v 162 170 GeV (tng ng vi tng th nghim). Nhng tm
kim trc tip ti c my va chm trc y ca CERN, LEP, bc b khi lng Higgs di
khong 115 GeV, cn nhng rng buc gin tip t nhng php o chnh xc ca nhng thng
s M hnh Chun khc th cho rng Higgs khng nng hn khong 180 GeV.
LHC chy kh tt trong nhng thng gn y vi bn my d ht khng l ca n thu thp
lng d liu mi ngy cn nhiu hn d liu thu thp trong ton nm ngoi. Mc d LHC
cha thu thp nhiu d liu nh Tevatron, nhng nhng va chm nng lng cao hn ca n
(7 TeV so vi 2 TeV) c kh nng to ra boson Higgs ln hn v v th LHC c sc mnh ln
hn loi tr nhng khong khi lng nht nh.
Tht vy, th nghim ATLAS ca LHC nay bc b cc vng 155-190 GeV v 295-450 GeV,
trong khi th nghim CMS ch em ca n bc b ht Higgs trong ngng 149-206 GeV v
300-440 GeV. Cui cng th LHC tham gia vo tr chi Higgs, mang li nhng rng buc
trc tip u tin trong vng khi lng m th nghim tng t ti, pht biu ca Dave
Charlton, pht ngn vin ca th nghim ATLAS. D liu ch mi thu gom cho ti ba tun
trc nn cn nhiu th chng ta phi kho st k lng, v nu ht Higgs tn ti th nay
chng ta c nhng gi rng chng ta nn nhn t m hn vo vng 130-150 GeV.
Tht th v, c hai th nghim u nhn thy nhiu s kin trn phng nn hn mt cht so vi
trng i trong vng khi lng thp ny nu nh ht Higgs khng tn. tin cy ca s
vt mc l khong 2,7 sigma, ngha l c chng 8% kh nng s vt mc l do
nhng thng ging tnh c ca d liu gy ra. chng l g so vi tiu chun vng 5 sigma
cho mt khm ph, nhng thc t c ATLAS v CMS u nhn thy kiu kt qu nh nhau
mang li s phn khch thy r ti hi ngh Grenoble.

(nh: CERN/Maximilien Brice)
N c th l mt thng ging ngu nhin ca phng nn hoc n c th l ci g chung
trong cch hai th nghim m phng phng nn, nhng n cng chnh l ci bn mun thy
nu ht Higgs khi lng thp bt u t trnh hin, pht biu ca cng tc vin CMS, Gigi
Rolandi. Khng c s kin vt mc no c ATLAS hoc CMS nhn thy nhng khi
lng cao hn.
Vi my va chm Tevatron ca Fermilab sp ng ca vo ma thu ti, cuc chy ua xuyn
i dng tm phn thng Higgs vn cha dng li, tr khi tn ti ht Higgs vi khi lng
rt thp. ATLAS v CMS s tin hnh kt hp nhng kt qu ca h kp lc cho hi ngh
Lepton-Photon Mumbai vo thng ti, khi y chng ta s c gp i lng d liu cn thit.
Gi s LHC tip tc chy nh hin nay, vo cui thng 10 ti chng ta s bit ht Higgs c
tn ti hay khng thi, Rolandi ni.

Ln sng knh thin vn v tuyn mi
Nhng chic knh thin vn v tuyn u tin c xy dng vo th k 20, hn 300 nm
sau khi Galileo ln u tin s dng mt knh thin vn quang hc pht hin ra cc v tinh
ca Mc tinh. Tuy nhin, hin nay, thin vn hc v tuyn ang dn hi phc thi k hong
kim ca n. Chng ta hy im qua mt s d n ang trin khai xy dng trong nm nay.

RadioAstron
Th hai tun trc (18/7), mt chic knh thin vn v tuyn c phng vo v tr v
phn ln hnh trnh ca n l hng n mt trng.
Mc d knh thin vn RadioAstron kh nh, rng ch 10m, nhng cc nh thin vn c k
hoch ng b n vi nhng anten trn Tri t phi hp to ra mt my thu s rng gp
30 ln hnh tinh chng ta. Lc hot ng tt nht, ton b h thng s c phn gii gp
10.000 ln Knh thin vn v tr Hubble.
(nh: C quan V tr Nga)

LOFAR
nh sng pht ra t hydrogen tn ti khi nhng ngi sao v thin h u tin hnh thnh i ti
Tri t di dng nhng bc sng v tuyn di nht, ci tng i cha c nghin cu.
LOFAR (Ma trn Tn s Thp), mt mng li gm nhng anten H Lan v nhng nc
chu u khc, bt u nm lm vic trn vn u tin ca n quan st nhng bc sng di c
mt ny trong nm nay.
(nh: ASTRON)

Ma trn Bc sng Di
Trong thng 5, trm u tin trong s 50 trm ca Ma trn Bc sng Di (LWA) bt u
cc quan st. Mi trm trong ma trn, ch yu t New Mexico, s gm 256 anten.
Ging nh LOFAR, LWA s nghin cu u tn s thp cn cha c nghin cu nhiu ca
ph v tuyn. Ngoi vic tit l vt tch hydrogen trong v tr s khai, nhng bc sng ny
cn c to ra khi nhng ht tch in nng lng cc cao qua kh quyn ca Tri t v
dng neutrino tun mnh vo mt trng.
(nh: D n LWA, UNM/NASA)

Ma trn Milimet Ln Atacama
Cui nm nay, Ma trn Milimet Ln Atacama Chile s bt u tin hnh nhng hot ng
khoa hc u tin. Chic knh thin vn c ch i lu nay ny s s dng mt ma trn
gm nhng anten di ng 12m.
nh sng m n nghin cu, bc sng milimet, c th dng nghin cu s hnh thnh
sao, s pht trin ca m bi gia cc sao trong hng t nm, v nhng mi trng bi bm,
ang hnh thnh hnh tinh xung quanh cc ngi sao.
(nh: ESO/NAOJ/NRAO)

FAST
Trong thng 1, mt nghi l nh c t chc khi cng xy dng Knh thin vn Cu
M 500m, hay FAST. N ang c xy dng trong mt lng cho t nhin tnh Qu Chu,
min nam Trung Quc.
Khi hon thnh vo nm 2016, n s thay th a 305m Arecibo, Puerto Rico, l a knh
thin vn ln nht trn Tri t.
(nh: FAST)
Ngun: New Scientist
K thut laser mi to ra positronium lnh

(Tri sang phi) Tomu Hisakado, Harry Tom, Allen Mills v David Cassidy, nhng ngi va pht minh ra mt
phng php mi sn xut positronium. (nh: M Kelley/UCR Strategic Communications)
Cc nh vt l M va chng minh rng positronium mt trng thi lin kt c thi gian
sng ngn ca mt positron v mt electron c th to ra bng cch bn mt chm laser ln
trn bnh xp silicon. V k thut trn c th iu khin v hot ng trong mt ngng nhit
rng, nn n c th t ra cc k hu ch trong cac th nghim nhit thp thit k ra tm
kim nhng khc bit nh trong hnh trng ca vt cht v phn vt cht.
Positronium thu ht s ch ca cc nh vt l mt phn v n c th dng cung cp
positron to ra nhng nguyn t phn hydrogen vi nhng trng thi lng t r rng. Phn
hydrogen l phin bn phn vt cht ca hydrogen, gm mt positron quay xung quanh mt
phn proton. Theo M hnh Chun ca ngnh vt l ht c bn, phn hydrogen s c ph
nguyn t ging vi hydrogen. Mi khc bit gia hai ht s tit l mt s bt i xng gia
vt cht v phn vt cht c th gii thch ti sao v tr chng ta nhn thy b thng tr bi vt
cht, mc d ngi ta cho rng nhng lng vt cht v phn vt cht ngang bng nhau
c to ra trong Big Bang.
Positronium c khm ph ra vo nm 1951 bi Martin Deutsch, ng to ra n bng cch
lm dng positron trong mt cht kh. Gn y hn, cc nh khoa hc nghin cu cch to
ra cc nguyn t positronium theo kiu iu khin c trong mt chn khng bi s pht
x t nhng b mt khc nhau, trong c silicon.
htt://thuvlenvatly.con b0
Hi thng 3 nm nay, David Cassidy v cc ng nghip ti trng i hc California,
Riverside, cng b mt bi bo (Phys. Rev. Lett. 106 133401) m t cch h cy mt
chm positron t mt ngun phng x vo mt tm bia silicon ri sau lm nng tm bia
gii phng nhng positron lin kt vi electron trong silicon. Tuy nhin, h bt ng nhn
thy cc nguyn t positronium pht ra khng c mt ngng nng lng rng nh ngi ta
trng i nu chng b phng thch do nhit t mt b mt. Thay vo , h nhn thy hu
nh ton b cc nguyn t c nng lng bng nhau, chng 0,16 eV.
Lin kt vi positron thay cho l trng
Cc nh nghin cu kt lun rng cc electron b kch thch t di ha tr ca silicon sang di
dn ca n ang b tn x vo nhng trng thi b mt cha b chim gi. Thng thng,
nhng electron ny s lin kt vi nhng l trng (nhng ch thiu electron) to ra nhng
cp electron-l trng gi l exciton mt, nhng nu cc positron c mt th thay vo cc
electron c th kt hp vi chng to ra nhng nguyn t positronium dng exciton. Theo
cc nh nghin cu, s lin kt ny s gii phng mt lng nng lng xc nh v y
nguyn t ra khi b mt silicon.
Nay Cassidy v i ca ng va chng t rng nng lng cn thit to ra nhng trng thi
dng exciton ny c th cung cp hiu qu hn nhiu bng nh sng laser thay v nung nng
mu. Ngay trc khi cy cc positron, h chiu nhng xung laser lc ln trn silicon v vic
ny v thc cht lm tng thng lng positronium pht ra. H cng nhn thy rng vi chm
laser ang m, thng lng ny s vn ng k ngay c nu silicon lnh n gn 0K, ci h
khng c th ch ra trc tip m suy lun bng cch lp th thng lng tng khi h tng
nhit ln gn 1000K v sau ngoi suy ngc n khng tuyt i.
Theo Michael Charlton thuc trng i hc Swansea Anh, kh nng to ra nhng lng
ng k nguyn t positronium nh th ny ngay c nhng nhit rt thp khin k thut nn
laser tht hp dn cho vic sn xut phn hydrogen, v s kt hp ca phn proton v
positronium phi xy ra trong nhng ci by rt lnh. y tht s l ci giu sc ht ca
nghin cu trn, pht biu ca Charlton, mt thnh vin ca th nghim ALPHA ti CERN,
nhm th nghim hi thng 5 tit l rng h by c hn 300 nguyn t phn hydrogen,
mt s trong b by lu hn 15 pht. Cc nh nghin cu trong lnh vc trn s khai thc
ngay k thut ny.
Mt trong nhng ng nghip ca Cassidy, Allen Mills, cho bit bn thn positronium trn
nguyn tc c th dng kim tra vt l c bn, th d bng cch nh git mt mu nguyn t
trn vo trng hp dn ca Tri t tm xem, do s bt i xng vt cht-phn vt cht,
phn vt cht tht ra c ri ngc hay khng. ng cn cho bit nhm ca ng hi vng to ra
mt ngng t Bose-Einstein positronium trong tt c cc nguyn t s tn ti trong cng
mt trng thi lng t, ngha l chng s t phn hy ng thi v v th s to ra mt chm
laser tia gamma. ng ni mt laser nh th c kh nng dng cung cp nhng mt nng
lng rt cao cn thit nh la cc phn ng nhit hch, nhng ng cnh bo rng chng
10 triu nguyn t positronium to ra bn trong tm bia silicon ca h vn ch p ng mt
phn triu s lng cn thit pht ra laser.
C phi v tr lc ra i quay trn?

nh chp Hubble ny cho thy thin h xon c NGC 4414, cch chng ta chng 60 triu nm nh sng. N l
mt trong nhiu thin h xon c c mt trc quay u tin. (nh: AURA/STScI/NASA)
V tr lc ra i quay trn v tip tc quay xung quanh mt trc u tin l kt lun
chc chn ca cc nh vt l M, h nghin cu chuyn ng quay ca hn 15.000 thin
h. Trong khi a s cc l thuyt v tr hc xut rng trn quy m ln v tr l nh
nhau theo mi hng, th nhng kt qu mi ny cho rng v tr s khai ra i quay xung
quanh mt trc c bit. Nu ng nh th, th iu ny cng c ngha l v tr khng c i
xng gng, m c tnh thun u tin tri hoc phi.
ng u l Michael Longo trng i hc Michigan, i khoa hc tin hnh kim tra
i xng gwong, cn gi l tnh chn l, c b vi phm trn nhng thang bc ln nht hay
khng. Nu mt ht vi phm tnh chn l, th nh gng ca n s hnh x khc i, v nhng
ht nh th c th m t l thun tri hoc thun phi. Tnh chn l b vi phm trong phn r
beta ht nhn v c mt s u tin mnh trong t nhin i vi cc amino acid thun tri, ch
khng thun phi.
Theo ti bit, khng ai tng nu cu hi bn thn v tr c mt s u tin, th d bn tri hay
bn phi hay khng. tng ca ti l kim tra cu hi ny bng cch nhn xem c mt
ngha u tin no trong chuyn ng quay ca nhng thin h hay khng. Lc , ti khng
nh gi cao lm, nu ng nh th, th c ngha l ton b v tr s c mt xung lng gc
ton phn, Longo gii thch.
Cc thin h quay ging nhau
Longo v i gm nm sinh vin cha tt nghip ca ng lp danh mc hng quay ca
15.158 thin h xon c vi d liu thu t chng trnh Kho st Bu tri S Sloan. H tm
thy cc thin h c mt hng quay u tin c nhiu thin h xon c ang quay theo
hng thun tri hn, hay ngc chiu kim ng h, trong phn bu tri nhn v cc bc ca
Di Ngn h. Kt qu trn m rng ra ngoi khong cch 600 triu nm nh sng.
S lng nhiu hn l nh, chng 7%, v Longo cho bit kh nng n l mt s tnh c v tr
l chng mt phn triu. Nu cc thin h c xu hng quay theo mt chiu nht nh, th c
ngha l ton th v tr s c mt xung lng gc ton phn ln. V xung lng gc c bo
ton, nn c l [v tr] lc ra i ang quay trn.
iu ny c tc ng g i vi Big Bang v v tr ra i nh th no? Cc nh quan st
trong v tr ca chng ta c th khng bao gi nhn thy bn ngoi ca n, cho nn chng ta
khng th trc tip ni, trn nguyn tc, v tr c ang quay trn hay khng, Longo gii thch.
Nhng nu chng ta c th chng t rng v tr ca chng ta vn duy tr xung lng gc ban
u trong cc thin h ca n, th s l bng chng rng v tr ca chng ta tn ti bn
trong mt khng gian ln hn v n lc ra i ang quay trn so vi nhng v tr khc,
ng ni. Ti hnh dung Big Bang l ang ra i c spin, ging ht nh proton hay electron c
spin vy. Khi v tr dn n, xung lng gc ban u s phn tn trong nhng mnh vt cht
m chng ta gi l thin h, cho nn cc thin h ngy nay c xu hng quay theo mt hng
u tin, Longo gii thch. Khi c hi liu chuyn ng quay u tin trn quy m ln c
th gy ra bi nhng mt s phng tin khc hay khng, ng ng rng, trong khi iu
c l l c th, th mt spin v tr ton phn s l li gii thch n gin nht v v th c kh
nng l kch bn tt nht.
Tm kim nhng biu hin khc
Longo cn cho bit trc ca s bt i xng m h tm thy c lin h gn vi nhng s thng
hng quan st thy trong cc phn b phng nn vi sng v tr WMAP. ng cm thy s tht
th v nu chng ta c tm thy nhng biu hin khc ca mt v tr ang quay trn.
Knh thin vn Sloan hin New Mexico, v do d liu m i ca Longo phn tch ch
yu thu t bn cu bc ca bu tri. Tuy nhin, h tht s tm thy mt xu hng tng t
trong d liu spin thin h thu t bn cu nam do Masanori Iye v Hajime Sugai bin son hi
nm 1991. Longo cng nhng sinh vin ca ng hin ang kho st nhiu d liu hn ch
ra mt s vt s lng ngang nh vy ca nhng thin h thun phi bn cu nam.
Neta Bahcall, mt nh thin vn vt l ti trng i hc Princeton M, cm thy khng c
mt bng chng chc chn cho mt v tr ang quay trn. Hng spin ca cc thin h xon
c c l b nh hng bi nhng hiu ng hp dn cc b khc, b ni. B tin rng iu ny
c th mang li nhng tng quan nh trong chuyn ng quay spin trn nhng khong cch
di khong 200 Mpc trong khi v tr c th quan st c kch c khong 14 Gpc. B cm
thy sai s trch dn trong bi bo ch bao hm sai s thng k ti thiu v khng c sai s h
thng no nh nhng hiu ng hp dn cc b hoc thc t cc thin h c tng quan vi
nhau c xt n.
Nghin cu cng b trn tp ch Physics Letters B 10.1016.

Chng ta c nn lo lng
trc nhng ci LHC cha
tm thy?
Boson Higgs vn ang cn thiu nhng
c l chng ta nn e ngi hn trc nhng
ci khc m My Va chm Hadron Ln
cha tm ra.
l thng ip chnh ca mt hi ngh
Grenoble, Php, din ra trong tun ny, ni
cc nh vt l tp trung li suy ngm v
nhng kt qu u tin t c my va chm
ht ln nht th gii, t ti CERN gn
Geneva, Thy S.
Vic tm ra ht Higgs s hon tt m hnh
chun, n lc tt nht ca chng ta tnh
cho n nay trong vic gii thch cc ht c
bn v cc lc ca t nhin. Nhng chng
ta bit rng mt s cu hi nng k, nh
mi lin h gia ln ca cc lc khc
nhau trong v tr, hay bn cht ca vt cht
ti c cho l chim khong ba phn t
khi lng ca n, nm ngoi khun kh
ca m hnh chun. tr li nhng cu
hi ny, cc nh vt l nhn vo mt cu
trc ln hn gi l siu i xng.
Siu i xng xut rng mi ht m m
hnh chun d on c mt anh em rut
tht ch xut hin nhng nng lng cc
cao. Nhng LHC cha tm ra bt k siu
ht no nh vy ht. Squark v gluino,
i tc ca quark v gluon trong m hnh
chun, b bc b nhng nng lng
ln ti 1 teraelectronvolt (TeV), theo mt
phn tch ca nm u tin ca cc va
chm LHC.
Liu cc nh vt l nu ra nhng cu hi thch
hp hay cha? (nh: CERN)
Khng c nhng m hnh n gin
chnh l ngng trong h hng n
gin nht ca cc m hnh siu i xng
tin on nhng ht ny s c tm thy.
Nhng nng lng cao hn v nhng m
hnh phc tp hn vn c kho st,
nhng khng kh ang long phn i vi
siu i xng, pht biu ca Guido
Tonelli thuc chng trnh CMS LHC.
ng thi, cho n nay khng c du hiu
no ca graviton ht trung chuyn lc
hp dn v cn thit cho mt l thuyt
lng t ca s hp dn di nng lng
2 TeV.
Nhng ht cn thiu khin mt nh vt
l nghi vn khng bit cho n nay h c
nu ra nhng cu hi thch hp hay cha.
Nhng Rolf-Dieter Heuer, tng gim c
CERN, cho rng khng nn kt lun vi
vng. Vi c my va chm vn ang chy
tng tc n cng sut trn vn, LHC ch
mi to ra mt phn nghn lng d liu
cui cng m n s mang li. S cn na,
ng ni. Chng ta nn kin nhn mt
cht.
t nht, trong trng hp boson Higgs, ng
tin chc rng khng sm th mun s c kt
lun thi. LHC tm thy nhng thong
tru ngi u tin ca ci c th l ht hay
lng trnh ny, nhng cn c thm kt qu
xc nhn hoc bc b s tn ti ca n.
Chng ti s tr li cu hi Shakespeare
ca Higgs tn ti hay khng tn ti vo
cui nm ti, Heuer d on.
Ngun: New Scientist

Phi thuyn v tr t nhn u tin s neo u vi ISS vo
cui nm nay

(nh: SpaceX)

NASA v hng SpaceX ng k thut cho chuyn bay u tin ca cng ti c tr s
California ny ln Trm V tr Quc t (ISS). T hp SpaceX Dragon s phng trn tn la
htt://thuvlenvatly.con bb
Falcon 9 vo ngy 30 thng 11, sau gp g v neo u vi ISS vo ngy 7 thng 12 ti, gn
mt nm sau chuyn bay th nghim u tin ca n.
K hoch ban u l gp g v neo u tin hnh ring, nhng sau chuyn bay th nghim
thnh cng, SpaceX yu cu NASA cho kt hp hai s mnh trn. V mt k thut, chng
ti thng nht vi SpaceX rng chng ti mun kt hp nhng chuyn bay , pht biu
ca William Gerstenmaier, ph gim c ph trch cc hot ng bay ca NASA. Chng ti
ang lm mi th theo k hoch sun s v kt hp nhng s mnh , nhng chng ti
vn cha ph chun chnh thc i vi chng, ng ni.
Mc d chng trnh tu con thoi h cnh vnh vin, nhng ISS s vn cn s tip t
thng xuyn. Nhiu ngi xem nhng chuyn bay v tr t nhn s l gii php, nhng ngay
c khi s mnh Dragon thnh cng th cc nh du hnh ngi M vn s t tin bay trn phi
thuyn Soyuz ca Nga cho n khi NASA th nghim xong tn la t nhn. SpaceX khng
mun y l mt tr ngi mc d, nh h khng nh hi u nm nay, cc nh du hnh bay
trn Dragon s an ton hn ng k so vi bay trn tu con thoi.
Ngun: New Scientist

Enceladus tun nc ln Th tinh

t nht c bn ct nc ng bng phun ra t vng cc nam ca v tinh Enceladus ca Th tinh. nh chp trong
vng nh sng nhn thy vi camera gc hp trn phi thuyn Cassini, vo hm 25 thng 12 nm 2009. nh:
NASA/JPL/Vin Khoa hc V tr
i thin vn v tr Herschel ca ESA va cho thy nc tun ra t v tinh Enceladus to
thnh mt i hi nc khng l vy quanh Th tinh. Khm ph trn gii quyt trit mt
b n sut 14 nm qua vi vic nhn ra ngun gc ca nc trong kh quyn tng trn ca Th
tinh.
Nhng kt qu mi nht ca Heschel cho bit Enceladus l v tinh duy nht trong H mt tri
c bit c nh sng n thnh phn ha hc ca hnh tinh m ca n.
Enceladus gii phng khong 250kg hi nc mi giy, qua mt tp hp vi phun t vng vc
nam gi l Sc da h do din mo b mt c trng ca chng.
Nhng quan st quan trng ny cho thy nc to ra mt ci i hi hnh vnh khn bao xung
quanh hnh tinh c vnh trn.
B rng ton b ca i hi nc ln hn 10 ln bn knh Th tinh, nhng n ch dy bng
mt bn knh Th tinh. Enceladus quay xung quanh hnh tinh m khong cch bng bn ln
bn knh Th tinh.
Mc d kch c ln, nhng i hi nc khng b pht hin ra v hi nc trong sut i
vi nh sng nhn thy. Nhng n hin ra trc tm nhn hng ngoi chuyn dng ca
Herschel.

Herschel, knh thin vn v tr hng ngoi ln nht, t ti im Lagrange th hai ca h Mt tri-Tri t. N
c ng knh 3,5m v c phng ln vo ngy 14 thng 5 nm 2009 trn tn la Ariane 5 t Cng v tr chu
u Kourou, Guiana thuc Php. nh: ESA - D. Ducros, 2009
c bit, kh quyn ca Th tinh c cha vt tch ca nc dng hi trong nhng lp su
bn di ca n. Mt iu kh hiu lu nay l s c mt ca nc trong kh quyn tng trn
ca n.
c bo co ln u tin vo nm 1997 bi cc i khoa hc s dng i thin vn v tr
hng ngoi ca ESA, trc nay ngun gc ca lng nc ny vn cn m h. Cc m phng
my tnh ca nhng quan st Herschel mi nht ny cho thy khong 3-5% lng nc do
Enceladus tun ra cui cng ri vo trong Th tinh.
Trn Tri t, khng c ci g tng t nh th ny, pht biu ca Paul Hartogh Vin Max
Planck, Katlenburg-Lindau, c, ngi ch o nhm hp tc phn tch nhng kt qu ny.
Khng c lng nc ng k no t v tr i vo kh quyn ca chng ta. Ci ny l c
nht v nh i vi Th tinh.
Mc d phn ln lng nc do Enceladus tun ra b mt vo khng gian v tr, ng li
thnh nhng ci vnh hoc c l ri ln nhng v tinh khc ca Th tinh, nhng phn nh tht
s ri vo hnh tinh m gii thch quan st ngi ta quan st thy c nc trong kh
quyn tng trn ca n.
N cng l li gii thch cho s sn sinh nhng hp cht cha oxygen, th d nhe carbon
dioxide.
Cui cng, nc trong kh quyn tng trn ca Th tinh c vn chuyn xung nhng mc
thp hn, n s ng li nhng lng qu nh nn nhng m my thu c l khng th
quan st.
Ngun: ESA, PhysOrg.com

Nghin cu bc b khi nim bt Hubble

Phng nn vi sng v tr nhn qua knh thin vn v tr WMAP. (nh: NASA)
S dn n ang tng tc ca v tr khng
th no gii thch bi Tri t ang c tr
trong mt ci hc v tr. l kt lun ca
cc nh vt l Trung Quc v M, h
chng t rng bc x nn vi sng v tr
(CMB) khng h i qua bt Hubble
trc khi i ti Tri t.
Vo nm 1997, cng ng vt l hc
chn ng khi mt nghin cu v s
chuyn ng ca nhng sao siu mi xa
cho thy tc dn n ca v tr ang
tng ln theo thi gian thay v gim i do
s co sp vo trong ca s hp dn. Nng
lng ti l cht liu b n m nhiu nh
vt l tin rng ang gy ra s dn n tng
tc ny, nhng nhng li gii thch khc
cng c nu ra.
Cc php o gia tc ny da trn nguyn l
Copernicus quan nim cho rng v tr l
nh nhau theo mi hng v Tri t
khng nm ch no c bit ht. Tuy
nhin, nguyn l Copernicus c th b vi
phm nu Tri t nm trong mt ci bt
Hubble.
Bt Hubble l mt vng ang dn n u
nhng vi tc khc vi phn cn li ca
v tr, phn cn li cng dn n u.
Nu Tri t nm trong mt ci bt Hubble,
th s c mt gia tc biu kin khi nhn t
Tri t v khng cn thit vin dn n
khi nim nng lng ti.
Tuy nhin, nay Pengjie Zhang i thin
vn Thng Hi v Albert Stebbins thuc
Fermilab va phn tch CMB cho thy mt
ci bt Hubble nh th khng h tn ti.
H kho st cch thc trong cc
photon CMB, vn c sinh ra t khong
400.000 nm sau Big Bang, b tn x bi
nhng electron t do trong nhng m my
kh khi bc x c truyn t ra ca v tr
n Tri t.
S tn x ny gy ra mt s thay i nhit
ca CMB gi l hiu ng Sunyaev
Zel'dovich (kSZ). kSZ cung cp mt s o
ca mt v s phn b vn tc ca cc
electron m CMB chm phi khi n truyn
n Tri t.
Nguyn l Copernicus pht biu rng v vn
tc ca cc electron l ngu nhin, nn s
lm cho kSZ trit tiu theo bt k ng
nhn no trong v tr. Tuy nhin, nu Tri
t nm ti tm ca mt ci bt Hubble, th
chuyn ng tng i ca ci bt so vi
phn cn li ca v tr s mang li mt s
dch chuyn ton cc ca nhit CMB.
Ngoi ra, thc t cc electron trong ci bt
c xu hng tn ti trong nhng cm
cht kh c ngha l kSZ cng s khc nhau
theo nhng hng khc nhau.
Hiu ng trn c trng i l rt nh
(khong mt phn 100.000) v ch c th
pht hin ra trong thang o gc rt nh
(khong mt pht cung). Nhng php o
nh vy c thc hin, s dng Knh
thin vn v tr Atacama ln Knh v tr
Nam Cc, v nay Zhang v Stebbins va
chng t rng nhng php o ny khng
cha bng chng no cho mt ci bt
Hubble.
Bt Hubble ch l mt trong mt s m
hnh rng dnh cho nguyn l Copernicus
gii thch s dn n ang tng tc ca
v tr. Theo Zhang v Stebbins, bt k m
hnh rng no m t cc quan st sao siu
mi u c th pht hin ra trong kSZ v
do nghin cu ca h bc b phn ln
cc m hnh rng.
Ngoi vic cng c cch l gii nng lng
ti, nghin cu mi ny cn cho chng ta
bit i iu v bn cht ca thc th b n
ny. Theo Stebbins, Nu nng lng ti
khng ng u nh thng gi nh, th
ngi ta c th thy n trong s d hng
ca CMB theo kiu ging nh trong cc
m hnh rng.
Nghin cu cng b trn tp ch Phys. Rev.
Lett. 107 041301.
Tiu hnh tinh 1999 RQ36
v ci hn nm 2182

Tiu hnh tinh 1999 RQ36 c l khng
phi l mt ci tn d nh, nhng cc nh
thin vn d on cha ti 200 nm na,
n s gy ra mt v va chm khng th no
qun. Theo cc quan st radar v quang
hc, khi v tr trn, vi ng knh
chng bng nm sn bng , c xc sut
1/1000 lao vo Tri t trong nm 2182.
Cc nh thin vn cn quan tm n kh
nng tiu hnh tinh trn tit l nhng manh
mi v ngun gc ca Tri t. Da trn s
liu nh quang ph, 1999 RQ36 c kh
nng cu to ch yu l carbon v l tn d
cn tng i nguyn vn ca h mt tri
s khai, hnh thnh cch nay 4,56 t nm
trc.
Tiu hnh tinh trn l ch n ca
OSIRIS-REx, mt phi thuyn NASA theo
lch trnh s phng ln vo nm 2016. Phi
thuyn trn do trng i hc Arizona,
Lockheed Martin v Trung tm Bay V tr
ca NASA cng hp tc pht trin, vi
mc tiu mang v mt mu ban s ca tiu
hnh tinh vo nm 2023.
Mi y, NASA bt n xanh cho mt
xut chung ca nhng sinh vin MIT v
Harvard ny mun ch to mt quang ph
k nh tia X, gi l REXIS (Quang ph k
nh tia X Regolith), bay trn tu
OSIRIS-REx. Thit b trn s phn tch b
mt ca tiu hnh tinh tm s hin din ca
carbon, st, oxygen v nhng nguyn t to
nn s sng khc.
l c hi gom mu ha hc nguyn
chng ca mi th to nn Tri t, v
chng ta na, pht biu ca Richard
Binzel, gio s hnh tinh hc ti Khoa
Khoa hc Tri t, Kh quyn v Hnh tinh
hc thuc MIT, v l c vn cho d n sinh
vin trn.
Thit b sinh vin trn s i cng vi b
thit b khc trn phi thuyn, trong c
cc camera s lp bn kch c, hnh
dng v thnh phn b mt ca tiu hnh
tinh. Nhng thit b khc s o tc ng
ca gi mt tri i vi qu o ca tiu
hnh tinh thng tin c th gip cc nh
thin vn v nn qu o ca tiu hnh tinh
trn so vi Tri t.

Quang ph k tia X do nhm sinh vin MIT v
Harvard ch to s bay trn OSIRIS-REx. nh:
Khoa Hng khng hc v Du hnh v tr MIT.
Ngun: MIT, PhysOrg.com

Ln u tin thy spin v in tch ca electron li thn

S nguyn mu thit b m Wiedemann v Franz dng o dn nhit ca cc kim loi c bn, trch t
bi bo ht ging nm 1853 ca h.
Mt nhm nghin cu quc t ln u tin o c hin tng chia tch spin-in tch
trong mt khi cht rn. H cn nhn thy cht liu cn vi phm nh lut Wiedemann
Franz khng nh tnh ng n trong hn 150 nm qua.
nh lut WiedemannFranz pht biu rng t s ca dn nhit v dn in ca mt kim
loi i vi nhng kim loi khc nhau l gn bng nhau nhit nh nhau. Thnh thong,
ngi ta bit gin tip rng cc kim loi 1D nhng chui ch dy mt nguyn t - rt khc
vi cc kim loi 2D v 3D. Cc nh nghin cu, ng u l Nigel Hussey ti trng i hc
Bristol, Anh quc, ang tm cch kim tra mt tin on do cc nh vt l Charles Kane v
Matthew Fisher nu ra hi nm 1996; h xut mt s vi phm ca nh lut Wiedemann
Franz nu cc electron b hn ch vi nhng chui nguyn t n l.
thang bc 1D, cc electron tch thnh hai thnh phn ring bit hay hai gi ht mt
spinon mang spin nhng khng mang in v mt holon mang in khng mang spin.
Hiu ng ny gi l s chia tch spin-in tch c suy lun ra t nghin cu cc cht
lng Fermi v cht lng TomonagaLuttinger. Cc electron trong mt kim loi 3D c th m
t l mt cht lng Fermi c cc hiu ng ca tng tc tnh in hay tng tc Coulomb
gia cc electron, nhng trong tc dng ca nhng hiu ng c th b qua c. Nhng
vic hn ch cc electron vi nhng dy lng t 1D mang li mt cht lng Tomonaga
Luttinger, trong cc tng tc Coulomb quan trng hn nhiu. Trong trng hp ny, s
phn chia spin-in tch xy ra, lm cho spin v in tch truyn theo nhng hng khc nhau
vi vn tc khc nhau. Mt trong nhng kt qu bt ng nhng quan trng ca tin on ca
Kane v Fisher l t s ca dn nhit v dn nhit c th nhy vi s chia tch spin-in
tch ny.

ng thic ta
Hussey gii thch rng trong khi hnh trng khc thng ca s chia tch spin-in tch c
trng i xy ra trong mt cht 1D thun khit, th trong mt cht rn 3D phc tp lun lun
c s kt hp tn d gia nhng chui nguyn t n l. y l mt nguyn do l gii, k t
tin on nm 1996, ch ti hin ti th mt cht rn thch hp gi-mt-chiu Li
0.9
Mo
6
O
17
,
gi l ng thic ta mi c tm thy. Bn trong khi ng thic ta, c nhng dy dn kim
loi hay nhng chui nguyn t chy qua mt ma trn cch in. S kt hp bn trong nhng
chui nguyn t b hn ch n mc cc electron b giam cm hiu qu vi tng chui
n v th to ra mt th gii 1D bn trong phc hp 3D.

nh minh ha spinon v holon chuyn ng nh th no khi chng gp phi mt tp cht trong chui nguyn t.
Holon b phn x, cn spinon chui hm qua. V th nhit th truyn i, cn in tch th khng. (nh: Nicholas
Wakeham v Nigel Hussey, i hc Bristol)
Cc nh nghin cu o dn qua cht liu bng cch s dng dng in. Cc chui
nguyn t cch nhau vi angstrom v nhiu chui s chng ln ln cc orbital in t. S kt
hp gia cc chui l yu, v th cc electron ch rt thnh thong mi c th nhy qua chng,
Hussey gii thch.
S sai lch kch tnh vi nh lut WiedemannFranz xy ra ng thic ta v khi mt holon
i qua mt tp cht trong chui nguyn t, chuyn ng ca n b phn x - ngha l, n khng
th i vng hoc i qua tp cht. Nhng spinon th c th chui hm qua tp cht v sau tip
tc i theo chui. Do spinon mang nhit v holon mang in tch, nn nhit c dn d dng
dc theo chui, nhng in tch th khng. Mt hiu ng tng t xy ra khi cc spinon hoc
holon va chm vi nhau. C hai u gy ra mt s vi phm nh lut WiedemannFranz ln
dn khi nhit gim dn. Tht th v, Hussey cho bit h ang s dng s vi phm ca nh
lut WiedemannFranz ng thic ta lm qu tm th kch c hiu dng ca h gi 1D.
Chng ti tht bt ng khi nh lut ny b vi phm qu p mt trong trng hp ny.
Dn nhit tt bt ng khi t trong t trng
C l trc nay c hng t bo co v s chia tch spin-in tch, nhng a phn trong s
l nhng dy hon ton 1D hoc dy nano hoc trn b mt ca nhng h dng khi,
Hussey ni. C th ni y l ln u tin hiu ng xy ra su bn trong mt khi cht rn
3D. Nhng bc r t trng hp c bn l 1D sang trng thi 3D ny cha tht s c hiu
r v l ci chng ti hin ang kho st.
Cc nh nghin cu cng nhn thy khi h t ng thic ta trong mt t trng, n dn nhit
tt nh ng vy. Chng ti tht s bt ng thy hiu ng ny trong khi bn ngh mt cht
liu 1D l mt cht dn rt ngho. Nhng khi t trong mt t trng, ng thic ta dn nhit
tt hn 100.000 ln so vi trng i. Chng tht s khng bit v sao nhit c dn hiu qu
nh vy trong t trng v y l mt kha cnh khc chng ti s kho st, Hussey ni. ng
cn cho bit kt qu bt ng ny c c th c nhng ng dng cng ngh tim nng.
Hussey v i ca ng hin ang nghin cu tc dng dn nhit cao ng thic ta, ng thi
kho st mt s cht dn hu c cng dng cht liu khi tc dng ging nh cht rn 1D.
Nghin cu cng b trn tp ch Nature Communications.

Li-Fi s l Wi-Fi th h mi?
Nhng chp sng lp le tht phin toi
nhng chng c th c li ch. Truyn
thng nh sng kh kin (VLC) s dng
nhng xung nh sng nhanh truyn ti
thng tin khng dy. Nay cng ngh sn
sng cnh tranh vi Wi-Fi truyn thng.
Tm im ca cng ngh ny l mt th
h mi ca nhng diode pht quang
sng cao, pht biu ca Harald Haas
trng i hc Edinburgh, Anh quc. Rt
n gin, nu LED ang m, bn truyn
mt tn hiu 1 k thut s, nu n tt, bn
truyn i mt s 0, Haas ni. Chng c
th tt m rt nhanh, mang li nhng c
hi tuyt vi cho s truyn ti d liu.
C th m ha d liu thnh nh sng bng
cch bin thin tc cc LED tt m
cho nhng chui 1 v 0 khc nhau. Cng
LED c iu bin nhanh n mc
mt ngi khng kp ti, nn nh sng
pht ra trng nh khng i.
Nhng k thut phc tp hn c th lm
tng ng k tc d liu VLC. Cc i
nghin cu ti trng i hc Oxford v
i hc Edinburgh ang tp trung vo s
truyn d liu song song song song nhng
ma trn LED, trong mi LED truyn i
mt dng d liu khc nhau. Nhng nhm
khc th ang s dng hn hp LED ,
lc v lam bin i tn s ca nh sng,
vi mi tn s m ha mt knh d liu
khc nhau.

Mt cch gii quyt cn khng hong di tn l
chuyn sang truyn thng nh sng. (nh: John
Renstein/Getty)
Li-Fi, nh tn ngi ta t cho n, t
ti nhng tc ht sc cao trong phng
th nghim. Cc nh nghin cu ti Vin
Heinrich Hertz Berlin, c, t ti tc
d liu hn 500 megabyte/giy vi mt
LED nh sng trng chun. Haas thnh
lp mt cng ti spin-off bn ra mt b
truyn VLC thng mi sp pht hnh
trong nm ti. N c kh nng truyn d
liu tc 100 MB/s nhanh hn c
nhng kt ni bng rng hng nht nc
Anh.
Mt khi hon tt, VLC c th gii quyt
mt s tr ngi truyn thng chnh hin
nay. Vo nm 2009, y ban Vin thng
Lin bang M cnh bo tnh trng khng
hong ph tn trc mt: do cc dng c di
ng ca chng ta qu kht d liu nn
chng ta s sm khai thc ht di tn v
tuyn. Li-Fi c th gii phng di tn, c
bit khi m phn ln c s h tng sn
sng.
C khong 14 t bng n trn khp th
gii, ch vic thay th chng vi nhng n
LED truyn d liu, Haas ni. Chng ti
tnh ra VLC r hn Wi-Fi n 10 ln. V
n s dng nh sng thay cho tn hiu sng
v tuyn, nn VLC c th dng an ton
trn my bay, tch hp vo nhng dng c
y khoa v bnh vin, ni Wi-Fi hin b cm,
hoc thm ch dng di nc, ni Wi-Fi
khng hot ng.
Nhng mt s ngi nghi ng trc nhng
vin cnh ca VLC. N ch hot ng theo
ng nhn trc tip thi, chng hn, mc
d y cng l ci khin n kh b chn
hn Wi-Fi. c rt nhiu qung co
sm, v c mt s ng dng rt tt, pht
biu ca Mark Leeson ti trng i hc
Warwick, Anh quc. Nhng ti nghi ng
n khng phi l thuc cha bch bnh.
y khng phi l cng ngh hng thng,
nhng ti khng ngh n s tiu dit sch
mi cng ngh trc n.
Ngun: New Scientist
Sng Alfvn lm nht hoa mt tri nng ln

Thit b AIA trn SDO cho thy tnh trng mt nht hoa im ng v vng chuyn tip pha trn ca Mt tri ti
bc sng 171; nh chp hm 27/7/2011. (nh: NASA)
Mt nghin cu mi lm sng t thm v Mt tri, c kh nng gii thch nhng lng nng
lng khng l c truyn nh th no t b mt ca n ln kh quyn bn ngoi ca n,
nht hoa. Cc kt qu cn c th gip gii thch ngun gc ca gi mt tri, ci bn ph phn
cn li ca h mt tri vi nhng dng ht tch in.
Nht hoa l mt vng cht kh ion ha tri rng hng triu kilomet t b mt ca Mt tri ra
ngoi khng gian. Cc nh vt l bit hn na th k nay rng n c nhit vi triu kelvin,
trong khi b mt mt tri th tng i ngui, ch 6000 K. c im bt ng ny ca Mt
tri thch thc cc nh thin vn vt l, h vn cha quan st trc tip c c ch lm nht
hoa nng ln.
Mt ng c vin c a chung cho s nng ln ca nht hoa l mt hin tng gi l sng
Alfvn. Ngi ta tin rng nhng dao ng in t xon ngang ny truyn i tc rt cao.
Chng i theo nhng ng sc t chy ra khi b mt Mt tri v i vo nht hoa. Hin
tng trn c xut bi Hannes Alfvn, ngi ginh Nobel Vt l nm 1970 cho nghin
cu tin phong ca ng v t thy ng lc hc.
Kh theo di
Nhng sng Alfvnic t ra rt kh quan st. Mi cho n nm 2007 th d liu t s mnh
Hinode ca Nht Bn mi a n s pht hin u tin ca sng Alfvnic trong nht hoa.
Tuy nhin, nhng sng c quan st thy l ri rc v khng nng lng gii thch
cho s nng ln ca nht hoa.
Nay, bn nm sau, mt nhm nghin cu M v chu u va bo co rng cui cng h
nhn thy mt s di do sng Alfvn trong nht hoa. Nhng kt qu mi xut hin t phn
tch nhng hnh nh thu thp bi i thin vn ng lc hc Mt tri (SDO) ca NASA, thit
b phng ln qu o hi nm 2007. i nghin cu, ng u l Scott McIntosh thuc Trung
tm Quc gia Nghin cu Kh quyn ca Boulder, Colorado, M, s dng Thit b Chp nh
Kh quyn (AIA) trn SDO.

H thng vng vng-hot ng quan st bi AIA trn SDO bc sng 171 ; nh chp hm 25/4/2010.
(nh: NASA)
i ca McIntosh ang tm kim cc thng ging trong nhng c im gi l gai nh,
nhng vi cht kh nng c thi gian sng ngn t sc quyn bn di bn vo nht hoa tc
hn 100.000 km/h. Cc nh nghin cu pht hin thy cc sng nhng bc sng t
ngoi cc ngn (EUV) v tia X mnh hn 100 ln so vi nhng quan st trc y o c.
Cc nh nghin cu khng nh cng ny lm nng kh quyn pha ngoi ca Mt
tri ln hng triu v gii phng ra gi mt tri.
Ging nh tng mt si dy
Ti s m t sng Alfvn n gin l vic tng mt si dy, trong chuyn ng ca cht
kh mang li ci gn li v ng sc t l si dy, McIntosh ni. ng cho bit phn gii
khng gian v thi gian khng ca thit b AIA cho php nhm ca ng thc hin bc
t ph ny.
McIntosh tham gia c nghin cu nm 2007 ln nghin cu mi ny, s tip tc bng cch
xem xt nhng sng Alfvn ny truyn nng lng ca chng cho cht kh trong nht hoa nh
th no. lm vic ny, nhm ca ng s cn pht trin nhng m hnh trn my vi tnh
chi tit chp dnh s tng tc gia cc sng v cc gai nh.
Peter Cargill, mt nh nghin cu vt l kh quyn v v tr ti trng Imperial College,
London, hoan nghnh nhng kt qu mi trn. C kh nng y l s thay i ln trong cch
thc cc nh nghin cu x l vn nng ln ca nht hoa, ng ni. Cargill tin rng s cn
c cc m hnh xem xt sng Alfvn b tt dn trong nht hoa nh th no. Yu cu i
hi ngi ta phi t b nhng m hnh n gin v tin sang x l nhng m hnh phc tp m
bn thy trong mi on phim nht hoa thu t SDO.
Nghin cu cng b trn tp ch Nature.

C phi mi ngi chng
ta ch l mt o nh ba
chiu?
Marcus Chown (New Scientist, 28/7/2011)
Hy nhn xung quanh bn xem. Cc bc
tng, ci gh bn ang ngi, c th ca
bn tt c chng u trng thc t v
chc chn. Nhng c kh nng mi th
chng ta nhn thy trong v tr - k c bn
v ti c l chng g hn l mt o nh ba
chiu.
Nghe c v ng ngn, nhng c mt s
bng chng rng iu c th ng, v
chng ta c th bit chc trong vng hai
nm na. Nu ha ra ng nh vy, th n
s lm xoay chuyn khi nim thc ti theo
ngha chung ca chng ta t trong ra
ngoi.
tng trn c mt lch s lu di, pht
sinh t mt nghch l hin nhin nu ra bi
nghin cu ca Stephen Hawking hi thp
nin 1970. ng pht hin thy cc l en t
t bc x ra khi lng ca chng. Tuy
nhin, bc x Hawking ny dng nh
khng mang thng tin, khin pht sinh cu
hi ci g xy ra vi thng tin m t ngi
sao ban u khi l en bay hi. Mt nn
tng ca vt l hc l thng tin khng th b
hy mt.
Nm 1972, Jacob Bekenstein ti trng
i hc Jerusalem, Israel, chng minh
rng dung lng thng tin ca mt l en t
l vi din tch mt hai chiu ca chn tri
s c ca n. Sau , cc nh l thuyt dy
ch ra c lm th no thng tin ca
ngi sao ban u c th m ha thnh
nhng ch li v lm nh xu trn chn tri
s c, ci sau s in n ln bc x
Hawking ri khi l en.
Phng php ny gii c nghch l trn,
nhng cc nh vt l l thuyt Leonard
Susskind v Gerard 't Hooft mun a
tng tin xa thm bc na: nu nh
mt ngi sao ba chiu c th m ha trn
mt chn tri s c 2D ca l en, th c l
iu tng t cng ng i vi ton b v
tr. Xt cho cng, v tr tht s c mt
ng chn tri xa 42 t nm nh sng,
ngoi im nh sng s khng th c
thi gian i ti chng ta k t Big Bang.
Susskind v 't Hooft xut rng mt 2D
ny c th m ha ton b v tr 3D m
chng ta tri nghim ging ht nh nh
o khng gian 3D chiu ra t tm th tn
dng ca bn.
Nghe tht k cc, nhng chng ta nhn
thy mt du hiu rng iu c th l
ng. Cc nh vt l l thuyt lu nay vn
nghi ng rng khng-thi gian c dng lm
m, hay dng ht. V mt mt 2D khng
th cha thng tin mang li mt vt
3D hon chnh, nn nhng pixel ny s ln
hn trong mt nh o ba chiu. Sng
trong v tr o ba chiu ging nh sng
trong mt b phim 3D vy, pht biu ca
Craig Hogan thuc Fermilab Batavia,
Illinois. Trn quy m ln, trng n trn v
ba chiu, nhng nu bn n gn mn hnh,
bn c th ni n phng v lm m.

Thc hay h? (nh: Jasper James/Getty)
Thng ging lng t
Mi y, Hogan kho st s ghi t my
d chuyn ng cc nhy Hanover, c,
thit b c xy dng nhm pht hin ra
sng hp dn nhng gn trong cu trc
khng-thi gian. Th nghim GEO600 cho
n nay cha tm ra gn no, nhng hi
nm 2008, mt cn ht hong xy n
trong u h, cho n khi Hogan xut
n c th pht sinh t nhng thng ging
lng t do tnh lm m ca khng-thi
gian. Nhng thng ging ny qu nh
pht hin ra, nn thc t chng ln
trnh hin trn s o GEO600 l bng
chng m ng h quan im rng v tr
tht ra l mt o nh ba chiu, ng ni.
Bekenstein cnh gic: tng nh o ba
chiu ch l mt gi thuyt, c ng h
trong mt s trng hp c bit. Bng
chng tt hn c th n t mt thit b
tinh vi hin ang xy dng ti Fermilab,
ci Hogan hi vng s i vo hot ng
trong vng hai nm ti.
Mt kt qu dng tnh s thch thc mi
gi thuyt m chng ta c v th gii chng
ta ang sng. N cho thy mi th l nh
chiu ca ci g xy ra trn mt b mt
phng cch xa ni chng ta cm nhn
chnh mnh n hng t nm nh sng. Cho
n nay, chng ta cha c tng no rng
ci g y c th l g, hoc lm th no
n c th t hin hin di dng mt th
gii trong chng ta c th chy th dc
ti trng hoc bt v xem phim ti rp. C
l n khng gy ra s khc bit no vi
cch chng ta ang sng cuc sng ca
mnh, nhng du sao ti vn c nghi ng.

B mt m c Ai Cp: ci thc o gc u tin?

(nh: Jane Maria Hamilton)
Vt th l trong hnh trn c tm thy trong lng m ca mt kin trc s Ai Cp c i.
Trong hn 100 nm qua, n phi ch i mi mn trong khi cc nh kho c vn tip tc
tranh ci v cng dng ca n.
Nay mt nh vt l n cho rng n l ci thc o gc c bit u tin trn th gii. xut
hp dn trn da trn nhng con s m ha khc trn b mt ca n, tuy nhin cc nh kho c
hc vn cn hoi nghi cao .
Kin trc s Kha h tr xy dng lng m ca cc pharaoh vo triu i th 18, khong nm
1400 tCN. Ngi m ca ng c pht hin cn nguyn vn vo nm 1906 bi nh kho c
hc Ernesto Schiaparelli Deir-al-Medina, gn Thung lng Cc nh vua. Trong s nhng ci
thuc v Kha l nhng thit b o, bao gm mt thanh cubit, mt dng c o mc ging b
thc k hin i, v ci dng nh l mt ci thng g rng hnh th k l vi mt ci np c
bn l.
Schiaparelli ngh rng vt th va ni ny c th l mt thit b o mc khc. Bo tng Turin,
Italy, ni trng by cc hin vt trn, phn loi n vo nhm thit b cn lng.
Nhng Amelia Sparavigna, mt nh vt l ti trng Bch khoa Turin, cho rng n l mt
cng c kin trc khc mt ci thc o gc. Theo b, im mu cht nm nhng con s
m ha trong phn trang tr cng phu ca vt, trng n ta mt ci compa vi 16 cnh cch
u nhau bao quanh l mt vng zig-zag vi 36 gc.
Sparavigna cho bit nu phn thanh thng ca vt nm trn mt b dc, th ng di s cho
bit nghing ca n trn mt chia trn (xem hnh).

Nhng con s quan trng
Theo Sparavigna, c im chia nh mt phn 16 l trong h tnh ton m ngi Ai Cp s
dng, v h cn nhn ra 36 nhm sao gi l decan, ci sau ny hnh thnh nn c s ca ng
h sao. B cho rng vt th trn l mt ci thc o gc vi hai t l xch, mt theo cc phn
s Ai Cp, v mt theo cc decan.
Nhng Kate Spence, mt nh kho c ti trng i hc Cambridge chuyn v kin trc Ai
Cp c i, cm thy khng b thuyt phc v vn gi quan im rng vt th trn n gin l
mt ci thng trang tr. B ni khng ging nh nhng thit b o bit, cc vt khc ang
nghi vn khng chnh xc cho lm: Khi ngi Ai Cp mun chnh xc, th h lm c. B
ni ngi Ai Cp c xu hng nh ngha gc bng cch o hai cnh ca mt hnh ch nht,
v khng c thit b tng t no c bit c.
Tham kho: arxiv.org/pdf/1107.4946
Ngun: New Scientist

Pht hin mt trt t t mi

Cc nh vt l c l nhng ngi u tin pht hin ra cc skyrmion t n nh trn mt b mt thay v trong
khi cht liu. Nhng xon c cycloid, ch gm 15 nguyn t vi spin ca chng, to nn mt mng li u n.
S th hin cc m phng ca php o t vi s h tr ca knh hin vi qut chui hm phn cc spin trong nn
en trng. Cc mi tn mu cam, mu v mu xanh th hin s nh hng ca cc spin. Phn hnh lp
phng nh lng vo m t mt skyrmion n l. nh: i hc Hamburg
Cc nh vt l ti Forschungszentrum Jlich v cc trng i hc Kiel v Hamburg c l
nhng ngi u tin khm ph ra mt mng u n ca nhng skyrmion t tnh bn
nhng cu trc xon c ta trn cu to t nhng spin cp nguyn t - trn mt b mt thay
v trong mt khi cht liu. Nhng cu trc nh xu nh th c th mt ngy no s hnh
thnh nn c s ca mt th h mi nhng n v lu tr d liu nh hn v hiu qu hn
trong lnh vc cng ngh thng tin.
Cc nh khoa hc khm ph ra nhng xon c t, mi xon c ch gm 15 nguyn t, trong
mt lp-mt-nguyn-t st trn iridium. H cng b kt qu ca mnh trn s ra mi y ca
tp ch khoa hc Nature Physics.
S tn ti ca cc skyrmion t c d on hn 20 nm v trc, nhng ln u tin c
chng minh thc nghim vo nm 2009; mt nhm nh nghin cu trng i hc K thut
Mnchen (TUM) nhn ra mng li ca nhng xoy t trong silicon mangan trong mt t
trng yu. Khng ging nhng cu trc ny, cu trc do cc nh vt l ti Jlich, Kiel v
Hamburg mi pht hin tn ti m khng cn t trng ngoi v nm trn b mt ca cht liu
kho st, thay v bn trong chng. ng knh ca chng ch bng vi nguyn t, khin
chng t nht l nh hn mt bc ln so vi nhng skyrmion c nhn dng tnh cho
n nay.
Nhng thc th n nh t tnh m chng ti mi pht hin hnh x ging nh ht v t sp
xp kiu nh cc nguyn t trong mt mng tinh th hai chiu, gii thch ca gio s Stefan
Blgel, gim c Vin Peter Grnberg v Vin M phng Cao cp Jlich. Pht hin ny
i vi chng ti l mt gic m tr thnh hin thc. Hi nm 2007, cng i khoa hc
ny pht hin ra mt loi trt t t mi trong mt mng mangan mng trn tungsten
(volfram) v chng minh tm quan trng thit yu ca ci gi l tng tc Dzyaloshinskii-
Moriya i vi s hnh thnh cu trc dng sng ca n. Tng tc trn cn cn thit i vi
s hnh thnh ca cc skyrmion hnh xon c.
Cc nh khoa hc khng pht hin ra mng skyrmion t n lc u tin. Ban u, h mun
chun b mt lp-mt-nguyn-t chromium trn iridium, nghin cu s tn ti theo gi
thit ca mt trng thi t tnh khc. Khi nhng th nghim khng thnh cng, h
chuyn sang th vi nhng kim loi khc. S dng knh hin vi qut chui hm phn cc spin
trong nghin cu st trn iridium ti trng i hc Hamburg, cc nh nghin cu thy
kiu phn b t u n khng ph hp vi cu trc tinh th ca b mt kim loi. Chng ti
chc chn rng chng ti pht hin ra cc skyrmion, Blgel ni. Nhng php tnh phc tp
do siu my tnh Jlich thc hin sau chng minh ng ni ng.
Kt qu l mt m hnh m t s hnh thnh ca s thng hng spin qua s tham gia phc tp
ca ba tng tc: tng tc Dzyaloshinskii-Moriya thun mt bn, tng tc thng thng
gia cc spin cng vi mt tng tc phi tuyn lin quan n bn spin. Trong tng lai, m
hnh trn s gip tc ng c chn lc ln nhng cu trc t trn cc b mt. Hin nay chng
ti ang ln k hoch nghin cu tc ng ca dng in ln cc skyrmion; lm th no cc
spin electron ca mt dng in ci ln cc xon c, chng nh hng n in tr nh th
no v cc xon c b nh hng ra sao?, Blgel ni.
Tham kho: "Spontaneous atomic-scale magnetic skyrmion lattice in two dimensions," Nature
Physics, 31.07.2011; DOI: 10.1038/NPHYS2045
Ngun: PhysOrg.com
Tang hinh khong Tang hinh khong Tang hinh khong Tang hinh khong- -- -th th th tho oo ol glan l glan l glan l glan
a so ao tang hinh hlen co duoc thlet ke de che glau cac vat truoc tn nhin. Hhung nhu
|artln |cCall va Paul Klnsler glal thlch, nguol ta cung co the che tao ao tang hinh
khong-thol glan cho he chon loc nhung su klen khong cho al hat hlen ra. ^o tang
hinh kleu nay that su qua ll tuong cho... bon cuo nha bang!

nh: Photolibrary
Tm nhn th gii ca chng ta c xc nh bi ci m mt chng ta nhn, tai chng
ta nghe v mi chng ta ngi, hay ci m nh trit hc Bertrand Russell gi l d liu cm
nhn. Nhng chng ta bit t nhng o gic quang hc n gin rng mt ca chng ta c
th b nh la vn vt khng nht thit lun l ci chng trng nh vy. Tuy nhin, nhng
k thut m cc nh vt l pht trin trong thi gian gn y lm ch ng i ca nh
sng v nhng bc x in t khc khng n thun ch l nhng th thut la o ca mt:
chng l nhng tin b tht s c th mang li mt s hiu ng hp dn v hu ch.
Bng cch to ra nhng siu cht liu c bit, ngy nay chng ta c th ch to ra
nhng phin bn gc ca o tng hnh kiu Harry Potter. Sau khi lm trch nh sng i vng
qua mt vt ging nh nc chy vng quanh mt gc cy trong nc, hoc xe hi chy
theo ng vng giao l ca mt cht giao thng chng ta c th khi phc n li lin lc
ngay sau . Gic quan ca chng ta b qua mt, khng phi b la, m v nh sng i ti mt
chng ta nh th vt khng c mt . Bng cch lm thay i ng i ca cc tia sng
trong khng gian che giu mt vt ti mt a im c chn trc, chng ta c th to ra
ci gi l o tng hnh khng gian.
Nhng hy tng tng chng ta c th to ra mt ci o tng hnh khng ch hot
ng trong khng gian m trong thi gian na. tm hiu mt o tng hnh khng-thi
gian nh th c th hot ng nh th no, hy xt mt nh bng n cha mt ci kt y tin.
Thot u, mi nh sng ti lin tc tn x khi kt v xung quanh n, lm hin khung cnh
nht nht ca ci kt bt ng trc camera gim st. Nhng hy tng tng, gn mt thi
im c bit no , hy tch mi nh sng i ti kt lm hai phn: trc v sau, vi
phn trc tng tc v phn sau gim tc. Nh vy s to ra mt khong thi gian ngn
ti en trong dng photon chiu sng. Nu cc photon l dng xe hi trn xa l, th iu
ging nh l nhng chic xe dn u th tng tc, cn nhng chic pha sau th gim tc, to ra
mt khong trng trong lung xe chy (mt khong thi gian ti vi hai bn ra sng xem t
3

trong hnh 1).
Gi hy tng tng trong thi khc ti en , mt tn trm bc vo khung cnh v
ly cp tin, thn trng tip cn ca bo an trc khi anh ta bc ra. Vi tn trm bc ra, qu
trnh tng tc v gim tc nh sng b o ngc, dn ti mt s chiu sng v nh ng u,
nguyn vn c khi phc li. Khi nh sng i ti camera gim st, th mi th trng nguyn
nh trc kia, vi ca bo an ng im m. Khong thi gian ti en khi kt b m ng l
b lc b khi lch s nhn thy.
hon thin bc tranh tng t xa l ca chng ta, hy tng tng nh cc xe pha
sau chy nhanh ln v sau lp i ch trng trong lung xe, khng li tnh trng ln xn
no trong lung xe lu thng. Gi th khng c bng chng no ca khong thi gian c
khong trng khng-xe na, mc d trong khong thi gian g con thm ch c th bng
qua ng m khng b banh xc. Nh vy, bng cch lm ch cch thc nh sng truyn i
trong thi gian xung quanh mt vng khng gian, chng ta c th, t nht l trn nguyn tc,
to ra mt ci o tng hnh khng-thi gian c th che giu cc s kin o tng hnh s
kin, nu bn thch gi th.
Bl Bl Bl Ble ee en d n d n d n do oo ol va truy l va truy l va truy l va truy n nn n
C o tng hnh khng gian ln o tng hnh khng-thi gian u s dng mt phng
php chung gi l quang hc bin i ta , nh nhng ngi thit k o quyt nh l
trnh m h mun nh sng tun theo trc khi tnh n loi cht liu no m nh sng phi i
qua t ti mc tiu . im mu cht l cc tia sng truyn o theo nhng l trnh c th
bin i trn phng din ton hc th d t nhng ng thng thng ng cong. Tuy
nhin, to ra s bin dng nh mong mun ca ng i tia sng, chng ta cn cht liu
ca mnh c thit k thn trng, mt qu trnh thng c trnh by theo cc php bin i
ta . Khi , chng ta c th s dng nguyn l tch hai lch ca Einstein, nguyn l
pht biu rng mi l thuyt vt l l c lp vi h ta c s dng, tnh ra nhng tnh
cht vt liu s mang li nhng ng i nh sng nh mong mun. Trong khi cc o tng
hnh kiu bnh thng (tc l tng hnh khng gian) ch p dng nguyn l ny trong khng
gian (hnh 1a), th o tng hnh s kin p dng n trong khng-thi gian (hnh 1b) xt cho
cng th thi gian l mt ta ging nh khng gian vy, c hai u xut hin trong h pht
trin Maxwell cho trng in t.

Hnh 1. (a) y l nguyn l ch to o tng hnh khng gian kiu thng thng, lm cho nhng vt nm trong
ci a mu l khng nhn thy i vi ngi quan st nhn t pha bn phi. o tng hnh ny hot ng v
cc tia sng (mu xanh lam) khng i theo ng thng t tri sang phi, nh ngi ta trng i, m i vng qua
vt nh th hin trn hnh. Lm cho nh sng un cong theo kiu nh vy trn thc t ngi ta s dng mt siu
cht liu c thit k c bit. ng i cn thit cho nh sng c th tnh bng cch s dng quang hc bin
i ta mt phng php dch mi im khng gian (x, y) thnh nhng ta mi (x, y). (b) Mt o tng
hnh khng-thi gian, s dng s bin i ta nh trong (a) nhng vi ta ng l ct, trong t l thi gian
v c l tc nh sng trong chn khng, thay cho khong cch y. o tng hnh ny m bo rng mi s kin
xy ra bn trong ci a mu xut hin trong bng ti m mt trong th d ny l mt s gim t ngt cng
sng gia trn thi gian t
3
. Mc d s phn b nh sng thay i kch tnh gia t
1
v t
5
, nhng ngi quan
st pha bn phi ti x = a ch nhn thy mt cng sng ng u nh th o tng hnh khng-thi gian khng
c mt: h vn khng bit g v s xut hin ca mi s kin khng bc x bn trong ci a mu . Ci ng
ch l o tng hnh s kin cho nh sng khng b lch khi ng i ca chng t ngun n my thu
chng khng cong trong khng gian, m cong trong khng-thi gian. Trong c (a) ln (b), h phng trnh
Maxwell cho chng ta bit cc tnh cht ca mi trng cn thit to ra c hai loi o gic. Mt chi tit ct li
ca o tng hnh s kin l cc tia sng tng hnh khng nn cha v pha qu kh. o tng hnh minh ha y
khng may l tht s c nhng tia nh vy (ti im A), mc d thit k trn c th ci tin loi b nhng chi
tit nh th.
Ci ng ch l o tng hnh s kin cho cc tia sng khng b lch khi ng i
ca chng t ngun n my thu chng khng cong trong khng gian, thay vo chng
cong trong khng-thi gian. Chnh tc ca n, ch khng phi hng, bin thin theo mt
hm ca c v tr v thi gian. Nhng v xut ca chng ta da trn s tng tc nh sng
ni ny v gim tc nh sng ni khc, nn chng ta phi m bo rng tc trung bnh
ca nh sng trong cht liu ca mnh l nh hn tc nh sng trong chn khng. Xt cho
cng, v khng c g c th chuyn ng nhanh hn nh sng trong chn khng, nn phng
php ca chng ta, lin quan n s tng tc mt phn nh sng, tuy th s khng hot ng
c. Mt chi tit quan trng na l vic m bo rng cc tia sng tng hnh khng cha v
hng qu kh. o tng hnh khng-thi gian trn n gin hnh 1b, mc d l tng cho
nhng mc ch gii thch, thanh minh, nhng iu khng may l n tht s c nhng tia nh
vy. Du sao, cng nh tri, thit k trn c th ci tin loi b nhng chi tit nh vy.
T TT Tu uu u gl gl gl gla aa ac no d c no d c no d c no de ee en hl n hl n hl n hle ee en th n th n th n thu uu uc cc c
Tht d dng tng tng ra mi th c th lm vi mt ci o tng hnh s kin t
nhng ci to ln v k l cho n nhng ci nh b v c kh nng hu dng hn. Tt nhin,
vic trin khai trong thc t s l mt thch thc na. Ci chng ta cn l mt tp hp nhng
lp siu cht liu song song nhau, mi lp cha mt ma trn gm nhng nguyn t kim loi
nh xu, cc electron dn trong s tng tc vi nh sng theo kiu c th d dng iu
khin c. Nhng nguyn t nh xu, hay siu nguyn t nh vy l cch thng thng
xy dng cc siu cht liu dng trong nhng o tng hnh khng gian bnh thng, nhng ci
chng ta cn l mt tng tc c tnh thch ng cao hn. c bit, chng ta mun c th c
lp iu chnh phn ng ca tng lp trong siu cht liu khi thi gian tri qua.
Gi s mt cht liu nh th l c th ch to ra, vic chiu nh sng truyn vung gc
vi cc lp s khng nhn thy cu trc hn tp, m l mt mi trng phng tht s - ngha
l, nu bc sng ca n ln hn nhiu so vi cc siu nguyn t ln khong cch gia cc
tm siu cht liu. Tuy nhin, do s c mt ca cc nguyn t kim loi c th x l, nn tc
trung bnh ca nh sng truyn qua cht liu c th b iu chnh. Cc tnh cht siu cht liu,
do , c th iu khin sao cho chng to ra mt cc tiu cng m en c trng ca o
tng hnh khng-thi gian ti khng gian v thi gian nh mong mun.
Nhng s kin xy ra trong khng gian c th tng hnh nm gia nhng lp chnh
gia (hnh 2a) gn thi im c chn s xy ra trong bng ti, v v th b che mt khi v
khng b nghi ng bi - mi nh quan st. Mc d m en ny c th tn ti mt khong xa
nh chng ta mun, nhng n di chuyn, v ch tn ti trong mt thi gian tng i ngn ty
thuc vo hiu sut v b dy ca siu cht liu. Th d, mt dng c tng hnh c mt mt s
ch c th tng hnh trong khong thi gian mt nano giy hay tng ng, cn nhng hn
ch cng ngh hin nay c kh nng s gim kt qu ny xung 10 hoc thm ch 100 bc.
Gi s mt th h tng lai c kh nng to ra mt o tng hnh khng-thi gian v m,
hiu sut cao, hot ng trn vn, th mt th thut m n c th thc hin s l to ra o gic
kiu my vn chuyn Star Trek (hnh 2b). Ci chng ta cn lm l chn o tng hnh siu cht
liu ch to t siu nguyn t ca chng ta c kch c nh hn nhiu so vi bc sng ca nh
sng v khc mt hnh lang trung tm ngay chnh gia. Khi cc tiu cng sng i qua
vng chnh gia, th mt ngi c th chy trong bng ti t mt u (A) ca hnh lang n
u kia (B). Nhng min l ngi quan st ng bn ngoi, th ci h thy l ngi dch
chuyn tc thi t A n B theo ng phong cch trong phim Star Trek.

Hnh 2. (a) Mt o tng hnh khng-thi gian c th to ra t mt siu cht liu gm mt chng nhng lp song
song nhau cha nhng ma trn nguyn t kim loi cho php tc nh sng cc b b iu chnh. Mc d b tr
ny s cho php nh sng i qua vng mu lc gia c cng bng khng trong mt khong thi gian nht
nh, nhng mt ngi quan st nhn t pha bn phi s ch nhn thy mt cng sng ng u, nh th
khng c o tng hnh g ht. Mt chic o tng hnh nh vy c th dng trong mt s phng php khc nhau
ty thuc cch thc vng chnh gia c lp y khi cc tiu cng sng i qua. Trong (b), mt ngi c th
chy t A n B nhng mt ngi quan st s ch nhn thy h dng nh dch chuyn tc thi t A n B, nh
th s dng my vn chuyn trong phim Star Trek. Trong (c), vng chnh gia cha mt ci hp nh vi cc
nguyn t kch thch phn hy v pht ra photon: trong khong thi gian o tng hnh hot ng (ng cong
mu lc), ng c trng phn hy rng ca nh sng (ng cong mu xanh lam) b nn thnh mt khong
thi gian rt hp (ng cong mu ). S bin i ca mt s hunh quang tng bc thnh mt le sng nh
th ny s l du vt ca s c mt ca o tng hnh khng-thi gian. (d) phn gii ca mt xung t x l
tn hiu qua gin-on-khng-gin-on, nh mt nt (mu ) trong mt h thng nh tuyn quang hc c
th nhn v x l tn hiu tc thi t nhng knh khc nhau. Trong th d ny, mt knh l mt tn hiu ng h
phi cha bao gi b gin on khi n i t A n B, cn knh kia cha d liu phi c x l u tin khi n i
t C n D.
Hp l hn, ta nn xt mt th nghim lm tng hnh mt ci hp nh cha cc nguyn
t b kch thch (hnh 2c). Cc nguyn t s phn hy t pht, pht ra photon theo thng k
hm m Poisson bnh thng. Tuy nhin, nh sng pht ra bi cc nguyn t khi cc tiu
cng sng i qua hp b nh hng bi s khp kn ca o tng hnh. iu ny c ngha l
mi nh sng pht ra trong khong thi gian b tng hnh b nn vo mt khong thi gian
ngn hn nhiu, thot ra khi o tng hnh di dng mt le sng ngn ngi nhng cng
mnh. Hin tng ny khng hn ch mt hng khi tru tng v n c th l du hiu thc
nghim u tin c to ra bi mt o tng hnh khng-thi gian ang hot ng.
Cui cng, mt o tng hnh khng-thi gian l c th dng iu khin dng tn
hiu trong mt h thng nh tuyn quang hc (hnh 2d), trong mt nt cn phi nhn v x
l tn hiu ng thi t nhng knh khc nhau. Th d, mt knh c th l mt tn hiu ng h
m mt mch in ngoi i hi khng bao gi b gin on, cn knh kia c th cha d liu
phi c x l u tin. Xung t ny c th c gii quyt bi o tng hnh khng-thi gian
trong chc lt m ra mt khong trng trong tn hiu ng h. Nt mng c th x l cc bit u
tin trong khong trng , v ri ni li tn hiu ng h bng cch ng o tng hnh. iu
ny s cho php mt hot ng gin-on-m-khng-gin-on c th hu ch trong s in
ton lng t vn x l nhng knh d liu c tng quan vi nhau.
Hh Hh Hh Hhu uu ung cau h ng cau h ng cau h ng cau ho oo ol th l th l th l thu uu uc t c t c t c te ee e
Mc d ton hc c th cho chng ta bit nhng tnh cht in t chnh xc cn thit
ca mt o tng hnh khng-thi gian, nhng vic ch to mt dng c nh th tht s nm
ngoi tm vi ca cng ngh siu cht liu hin nay. Th d, cht liu phi c kh nng kt
hp in trng v t trng theo mt kiu c bit. Ci bt ng l s kt hp k l ny c mt
tc dng ph khin n xut hin trc nh sng nh th mi trng ang chuyn ng, mc d
l ang ng yn. Tuy nhin, nu chng ta hi lng vi vic to ra mt o tng hnh khng-
thi gian cha hon chnh, th mt dng c nh th tht s nm trong tm vi ca cng ngh
hin nay v s lin quan n vic xy dng o tng hnh t si quang. Chng ti c tnh mt
o tng hnh s kin trong mt si quang di 3 km vi mt on m di 1 km, mt on hot
ng di 1 km v mt kt thc di 1 km, c th che giu nhng s kin ko di n vi nano
giy.
Si quang l ng c vin trin vng v chit sut ca chng c th tng d dng bng
cch tng cng ca chm tia m chng mang i, nh lm chm nh sng nh cn thit.
iu ny c th thc hin bng cch tng t ngt cng ca mt chm iu khin, vi
s bin thin cng sng nhy bc thu c truyn theo si v gy ra mt s bin thin
truyn i tc nh sng. Nu si quang cn cha mt chm theo di th hai, khng i,
th cc photon trong chm tia s truyn i nhanh hn chm iu khin trc khi cng
sng tng ln, nhng sau th truyn chm i chnh xc l ci cn thit m khong
ti trong o tng hnh khng-thi gian ca chng ta.
Sau , chng ta c th truyn chm tia theo di ny vo mt si quang khc vi mt
chm iu khin mi nhng ln ny l gim t ngt v cng sng. iu ny lm o
ngc tc trc , khp li khong thi gian ti, v ti to li chm tia sng theo di bt
bin lc ban u. Tr li vi s tng t ng xa l ca chng ta, iu ging nh l phn
cng cao ca chm iu khin nm trong mt cn ma ang di chuyn cng vi lung xe,
ch buc nhng ngi ti x chy chm li. Khong trng trong ln xa m ra khi nhng xe
ng sau gp ma v chy chm li, v khp li khi cn ma i sang ui theo nhng xe
ng trc, lm cho chng chy chm li, trong khi nhng xe ng sau th tng tc ln.

o tng hnh khng-thi gian c th to ra mt khong trng trong lch s - na n nh khi dng xe c trn xa l
ch ny chy chm li trong khi ch kia chy nhanh ln. (nh: iStockphoto.com/timo_w2s)
Trn thc t, mt o tng hnh nh vy l khng hon chnh v chng ta ch c th lm
bin i cc tnh cht in ca si quang, v chng l phi t tnh. S khng hon ho ny dn
ti s phn x tn lc, cho php o tng hnh b pht hin. loi b mi s phn x, chng ta
cn phi lm bin i c tnh cht in ln tnh cht t. Tuy nhin, may thay, cc chi tit ca
ci ang din ra bn trong o tng hnh s vn b che giu.
Con du Con du Con du Con duo oo ong hla tru ng hla tru ng hla tru ng hla truo oo oc cc c
Mc d rt nhiu nh nghin cu trn khp th gii v ang c gng to ra o tng
hnh khng gian trong mt s trng hp c s thnh cng nht nh nhng cha ai
tng th chng minh mt o tng hnh khng-thi gian trong phng th nghim. Tuy nhin,
dng nh chng c l do r rng no l gii v sao mt o tng hnh nh th - v mt du hiu
thc nghim xc nhn n, th d nh cc th nghim cc-nguyn-t-trong-hp khng th
no t c sm, c l trong vng vi ba nm ti. Mt khi nguyn l c chng minh,
khi chng ta c th bt u nhn vo nhng ng dng, c bit l tng c th s dng o
tng hnh s kin gii quyt nhng xung t in ton trong nhng h x l quang hc.
Cui cng, ci c l c th cho s hot ng ca o tng hnh khng-thi gian c
kch hot bi nhng s kin c trc nhng s kin m dng c che giu. Tuy nhin, mt hn
ch c th c l s x l v tnh ton trm t bn xu m h thng khng h pht hin ra v tn
cng. Tr li vi s tng t ca chng ta v con g bng qua ng qua khong trng trong
ln xe, iu ta nh l c mt con g c bit kho lo v ma mnh tht s sng tc ra
ton b l trnh c trc bng cch lm ch cc hn ch tc ( m ra khong trng) v sau
khi bng qua ng ( khp kn khong trng). Cho nn, trong khi chng ta c l khng bao
gi bit c ti sao con g bng qua ng, nhng t nht chng ta c th tng tng c
n bng qua ng nh th no.
Martin McCall v Paul Kinsler,
Khoa Vt l, i hc College London,
Physics World, thng 7/2011

Lan l Lan l Lan l Lan le ee ech anh sang va l ch anh sang va l ch anh sang va l ch anh sang va lu uu ua th a th a th a th n g n g n g n ga aa at thanh t thanh t thanh t thanh

Chuyen ke v nguol tang hinh va nhung vat ho tro tang hinh da an sau vao tan
khan con nguol hang thlen nlen ki qua. Sldney Perkowltz cho blet nhung cau
chuyen thn thoal va tuong tuong nay nay dang tro thanh hlen thuc.

Nu bn cn nh thn thoi Hi Lp, bn s nh ti Athena, con gi ca thn Zeus v l
v thn chinh chin v tr tu, l mt nhn vt cc k c uy lc. Nhng ngay c nng thnh
thong vn phi hnh x thn trng. V th, trong Iliad, khi nng can thip vo phe Hi Lp
trong cuc chin thnh Trojan, nng i m tng hnh che giu bn thn trc ngi anh
cng cha khc m v hiu chin, thn Ares, ngi ng h phe Trojan.
Kh nng tng hnh ci cn thit phi che y l mt gic m c t ngn xa, nhng
gic m ny nay ang tr thnh hin thc qua s pht trin ca cng ngh. Cc phng php
mi l v ang c pht trin iu khin nh sng nhn thy v sng in t ni
chung chng hn nh s dng nhng cu trc nhn to gi l siu cht liu. C s khoa hc
tng hnh mang li kh nng lm tng hnh tht s di nh sng nhn thy, ci gn nh
thu c i vi bc sng radar. Nhng n cng a n mt s kt qu bt ng nh nhng
thu knh quang hc ht sc ci tin, trong khi nghin cu c lin quan mang li nhng ng
dng kh d khc trong vic iu khin sng a chn, sng m v sng i dng.
Cal t Cal t Cal t Cal to oo ot hay cal x t hay cal x t hay cal x t hay cal xa aa au uu u
Bt chp bn cht cng ngh cao ca khoa hc tng hnh ngy nay, iu ng ch l
cc tc phm mang tnh suy on v tr tng tng nhn thy trc mt s phng php
ca n, cho d nn khoa hc mi vn mang n nhng bt ng ca ring n. Tr tng tng
cng cho thy s tng hnh c th l mt iu xu, nh t lu ngi ta hiu. Trong tc
phm Nn cng ha ca Plato, vit vo khong nm 380 trc Cng nguyn, Glaucon k li
lm th no chng chn cu Gyges, tng hnh bng mt chic nhn thn k, quyn r hong
hu v hnh thch nh vua cho thy ni lo s b pht hin v trng pht l c s ca hnh vi
o c. Nu ngi ta c th bin thnh tng hnh, Glaucon ni, Khng ai c th gi bn tay
anh ta khi ci khng thuc v anh ta... [mt ngi c th] i vo nh v tru chc tha thch,
hoc git cht... ngi anh ta mun, v xt trn nhiu phng din th ging nh mt v thn
gia loi ngi.
Tnh nguy hi cng xut hin trong nhng cu chuyn k sau ny. Hng thin nin
k sau cu chuyn Gyges, trong tc phm Chic nhn Nibelung ca Richard Wagner vo th k
19, chng ngi ln kch cm Alberich m ti s thng tr th gii bng mt nhn quyn
nng cu to t vng Rhine v Tarnhelm, mt chic m tng hnh thn k. Cu chuyn ny
xut hin li trong tc phm kinh in th k 20 ca J J R Tolkien, Vua Nhn, khi Gollum, mt
sinh vt ln khc, c hi l mt chic nhn quyn nng chuyn dng tng hnh. Tuy
nhin, mt ngoi l vi phe phn din l nhn vt tr Harry Potter, chng nhc s dng
chnh ng chic o tng hnh m chng nhn c trong tp u tin ca b truyn ca J K
Rowling, Harry Potter v Hn ca nh trit hc (1997).
C l bn ngh s tng hnh kiu tiu thuyt do khoa hc, ch khng phi php thut,
mang li th km nguy him hn, nhng khng hn nh vy u. Vo cui th k 19, s tng
hnh khoa hc tr thnh mt ch vn hc trong tc phm Tinh Nhn (1881) ca Edward
Page Mitchell, Ngi V hnh (1897) ca H G Wells v Ci bng v Chp sng (1903) ca
Jack London. Cc nh nghin cu trong nhng cu truyn ny lng trc nhng li ch to
ln khi h i tm s tng hnh trong phng th nghim. Tuy nhin, cui cng, s la lc ca
quyn th hoc nhng h qu khng thy trc mang tng ngi trong s h n mt ci
kt th thm. Mt khc, dng c tng hnh nu ra trong lot phim truyn hnh u tin Star
Trek (1966) khng cung cp s tng hnh c nhn, m l s ngy trang ti hu cho phi thuyn
Warbird ca ch Romulan.
Nhng phng php h cu ny u c nhng ngha khoa hc no . Griffin, Ngi
V hnh ca Wells, ni Hoc mt vt hp th nh sng hoc n phn x hay khc x nh sng,
hoc n thc hin tt c. Nu n khng phn x hoc khc x hoc hp th nh sng, th n
khng th no hin ra cho ngi ta nhn thy. Cc phng php khoa hc bin Griffin, v
Stephen Flack ca Tinh Nhn trong sut vi mt chit sut c th khp vi chit sut ca
khng kh. C hai ngi h tr nn trong khng kh ging nh con sa trong nc. Hu
nh hon ton trong sut... nh li Flack m t. Trong mt cch tip cn khc, nh ha hc
Lloyd Inwood trong Ci bng v Chp sng, ngi l Ci bng en i lp vi Chp sng
trong sut v hnh, c ph ln ngi mt sc t hp th mi nh sng, v tr nn v hnh,
ngoi tr vic to ra mt ci bng v lm m nhng vt pha sau anh ta.
Tuy nhin, trong Star Trek, dng c tng hnh Romulan hot ng da trn mt
nguyn l khc, tht ra th ging nh nguyn l dng cho nhng tm chn lm chch hng
bo v phi thuyn v tr nh chin hm Enterprise trc nhng chm phaser ca k th. Cc
tm chn s dng graviton ht s cp trn gi thuyt mang lc hp dn m theo thuyt
tng i tng qut Einstein l pht sinh t hnh dng ca khng-thi gian. iu ny cho thy
c tm chn v dng c tng hnh u hot ng bng cch lm bin dng khng-thi gian
lm lch phaser v cc chm nh sng i vng qua phi thuyn. Mt phng php tng t
hot ng trong th gii thc, nhng khng bng cch p dng thuyt tng i tng qut.
Thay vo , ngi ta lm nh sng i vng quanh mt vt bng cch s dng nhng cu trc
siu vt liu nhn to.

T thn thoi...
Tri: Mt cnh trong tc phm Chic nhn Nibelung, trong Alberich va bin mt trc s kinh hong ca
ngi anh em Mime b b li ng sau.
Phi: Trch t Hi c Ngi v hnh (1992), o din John Carpenter, ngi sao Chevy Chase.
Du Du Du Duo oo ol t l t l t l t n nn n radar radar radar radar
Mc d cc siu cht liu l sn phm ca cng ngh tin tin, nhng ci ngun ca s
tng hnh c mt gc gc n gin hn: khi qun i t b nhng b ng phc le lot nh
ng phc lnh Anh tng mc. Th d, qun i Anh n thng qua b khaki tng mu
t vo nm 1848. Sau , vo cui th k 19, ha s ngi M Abbott Handerson Thayer
tr thnh cha ca s ngy trang khi ng phn bit rch ri hai chin lc mu sc bo v
ng vt: trn ln, trong i tng khng th phn bit vi phng nn; v ph v, trong
nhng hoa vn mu m ty lm mt i ng nt ca i tng. tng ca Thayer
i vo thc t trong Th chin th nht v s ngy trang c s dng trong mi cuc
xung t k t , t nhng b ng phc ha ngi lnh vo vi phng nn cho n nhng
hoa vn la mt khin tu chin tr nn kh pht hin hn trc mc tiu. Nhng khng
chin thi hin i mi truyn cm hng cho s tng hnh ch thc, mc d n hot ng
di s chiu bc x radar ch khng phi nh sng nhn thy.
Cng ngh nh ln ny cho my bay chin u l c th v i radar hot ng
ging nh mt ngn hi ng, ngoi tr ch n qut ra mt chm sng v tuyn bc sng
ngn. Khi chm ti my bay, chm tia mt phn b hp th v mt phn b phn x hoc tn x
theo nhng hng khc nhau. Chm tia phn hi v ngun pht c pht hin v phn tch
nh v mc tiu. My bay chin u vn c th nhn thy trc radar do kt cu kim loi
phn x v nhng b phn li ra ca chng. Tht vy, my bay nm bom tng bnh lu B-52
ca Khng qun M, c s dng thi Chin tranh Lnh, c tit din radar khng l n
125 m
2
nn n c m t sinh ng l to bng ci sn. Nh th hin kch tnh trong b
phim Tin s Strangelove (1964), mt b phim hi c in v chin tranh ht nhn, mt chic
B-52 phi bay thp n mc nguy him trnh radar ca k th.
Tuy nhin, ngi ta c th lm gim nh radar ca mt my bay bng cch nh hnh
my bay gim ti thiu s tn x ngc theo hng chm tia ti. Cc php tnh tn x
c thc hin k t khi James Clerk Maxwell ngh ra h phng trnh in t c sc nh
hng ln ca ng vo gia th k 19, nhng phi n thp nin 1960 th nh khoa hc ngi
Lin X Pyotr Ufimtsev mi pht trin cc phng php xc nh s tn x t hnh hc s
phc.
Vo nm 1975, cc k s ti D n Pht trin Tin tin thuc Lockheed Aircraft s
dng phng php ny thit k ra my bay do thm m F-117. Bay ln u tin vo nm
1981, n c hnh dng l lm, y gc cnh ging nh mt bc tranh lp th hay mt vin kim
cng ct ra. Thit k trn mang li tin din radar nh 0,02 m
2
, nhng dng nh qu mc
phi kh ng lc hc nn nguyn mu c gi l Kim cng V vng. F-117 t ra vn d
khng n nh trong khi bay v trnh va chm, ngi ta phi s dng my vi tnh lin
tc iu chnh b mt ca n khng li nhng lc lm mt thng bng. Phng php bay-
bng-dy nh th ny vn l c bn cho my bay do thm i mi hn nh F-22, bay ln u
tin vo nm 2005.
Tit din nh xu ca F-117 cng c ci g lin quan n s tng hnh hp thu, nh
trong Ci bng v Chp sng: my bay do thm c ph lp cht liu hp thu radar lm
gim s tn x. Tht khng may, nng lng b hp th lm nng my bay ln mt cht, v th
lm tng s bc x hng ngoi ca n v khin n d xi tn la n o hn nn nh l
s v hnh trong mt phn ca quang ph khng m bo rng s v hnh trong nhng bc
sng khc. Tuy nhin, cng ngh do thm l mt s thnh cng ln. Nhng con s chnh xc
tht kh m c c, nhng ngi ta ni my bay do thm tn tin nht c tit din radar t
bng mt sn golf cho n bng mt con cn trng ln, khin chng kh phn bit vi nhng
m radar lch tch do nhng ngun t nhin nh hay s nhiu in t gy ra. Cng ngh ny
tip tc pht trin, nh tin tc bo co trc thng do thm, mt phn b mt trc y trong
kho qun s M, c s dng trong cuc t kch mi y vo doanh tri ca Osama bin
Laden Pakistan.

... n hin thc
Tri: F-117, my bay do thm phin bn gc. Phi: o vt ngy trang quang hc ca Susumi Tachi.
T TT Tu uu u h h h ha aa an x n x n x n xa aa a lul lul lul lul
Mt cch tip cn na t nhng cu chuyn k bui u s trong sut hon ton
dng nh khng th no t ti i vi con ngi hay s vt. Nhng vo nm 20043, mt
i nghin cu ng u l Susumi Tachi, ngi khi lm vic ti trng i hc Tokyo,
to ra mt loi trong sut o gi l cng ngh chiu phn x li, hay s ngy trang quang hc.
N xut hin trong phn ng trc mt vn tm thy trong nhng ng dng thc ti o kt
hp mi trng thc t vi nhng mi trng o hay mi trng do my tnh to ra. Trong
nhng trng hp nh th, nh o c chiu t im nhn ca ngi quan st ln trn mt
khung cnh tht. Kh khn xut hin nu nh nh chiu, th d nh nhng ngn ni ng xa,
chm ti mt vt tht, th d mt bc tng. Dy ni s dng nh hin ra l m pha sau bc
tng, nhng nh chiu th li ri ln pha trc bc tng, v th lm ph v mt trong nhiu
chiu su lm cho khung cnh trng nh tht.
Khi xt vn x l chiu su ny, nhm ca Tachi i ti mt phng php lm cho
mt vt rn, c tht dng nh trong sut n mc ci nm pha sau n c th hin r nh
nhn xuyn qua vt vy. Bc th nht l lm cho vt tht phn x nh sng ti tr li ngun,
hay phn x li. y l ci lm cho mt mo le ln k qui trc n pha xe hi, v n c
th thu c bng cch dng nc sn hay cht liu cha nhng ht thy tinh nh. Sau ,
mt camera ghi li ci nm pha sau vt v nh c chiu qua mt ci gng truyn c bit
ln trn vt. Ngi xem nhn qua ci gng, nu t thch hp, nhn thy vt tht cng vi nh
ca ci nm pha sau chng ln trn vt.
Kt qu l mt o gic k l ca s trong sut, nh th hin trong cc video ca nhm
Tachi cung cp. Quang cnh ng ph nhn nhp dng nh c th nhn thy qua nhng vt
mu mc o vt hoc o khoc phn x li. Tin tc lan truyn khi y dn dp xem Tachi l
ngi pht minh ra s tng hnh ch thc, nhng o gic cha hon ho, v nh nn hi b
m i v ng nt ca qun o mc c th nhn thy. Nghim trng hn, thit b quang hc
phi b tr tinh vi v ngi quan st c nh ti mt ch thch hp, nhn qua gng, nu khng
th o gic khng cn. Tuy nhin, mt bn bo co nm 2007 ca qun i Canada lu rng
s ngy trang quang hc c th che giu, ni th d, nguyn mt chic xe tng, bng cch lm
cho n trong sut thc s, mc d iu ch hot ng i vi mt chic xe tng c b tr
khi nhn t mt v tr c bit.
Nhm ca Tachi, hin nay ti trng i hc Keio, cn pht trin bung li trong
sut cho php ngi ti x nhn trn vn khung cnh xung quanh xe. Cc camera gn ngoi
trn xe gi nh n mt my vi tnh. Ngi li xe bt my chiu gi i nhng hnh nh,
bin i nh th nhn t v tr ca ngi li xe, ln trn lp trng phn x li mt trong ca
xe. Mt trnh din thu ht s ch do nhm Tachi thc hin cho thy dng xe san st nhau
hin r qua ca v bng ng h ca xe hi. Cha ht, nhng nh pht minh cn tng tng
ngi li trc thng nhn qua mt bung li trong sut nh th ang bay trong mt lp khng
kh mng mt my bay tng hnh tht s ging nh chic ca siu anh hng truyn tranh
Wonder Woman s dng.
e ee en s n s n s n su uu u ta ta ta tang hinh... ng hinh... ng hinh... ng hinh...
Tuy nhin, dng gy n tng nht ca s tng hnh ch thc th tinh vi hn nhiu:
nh sng b un cong vng quanh mt vt thay v tng tc vi n, cnh tranh vi dng c
tng hnh Star Trek. Ging nh nc trong mt dng chy tch ra xung quanh mt tng ri
nhp tr li thnh mt dng m m i tip, cc tia sng lch ra xung quanh mt vt, sau
kt hp li v tip tc truyn i nh th cha c g xy ra c.
Quan im ny c t mt tng c. Nm 1964, Victor Veselago thuc Vin Vt l
Lebedev Moscow nu l thuyt v sng in t trong mt mi trng vi mt tnh cht
cha tng nghe ni ti: chit sut m. Chit sut, n, l t s ca tc nh sng trong chn
khng, c, v tc ca n trong mi trng . Tc ny lun lun nh hn c, nn n lun
ln hn 1 trong mi mi trng bit. Nhng Veselago nhn thy n s m nu nh hng s
in mi ca mt mi trng, , v t thm, , nhng hng s xc nh cc phn ng in
v t ca n, u c gi tr m.
Mt mi trng nh vy, ng d on, s lm khc x nh sng theo hng ngc-
vi-bnh-thng, cho nn mt thu knh lm s lm hi t cc tia sng v mt thu knh li s
lm phn k cc tia sng; mi trng s b ht v pha ngun sng, thay v b y ra xa bi
p sut bc x; v n mang li mt hiu ng Doppler nghch, vi nh sng b lch xanh thay v
lch khi ngun chuyn ng ra xa ngi quan st.
L thuyt trn vn khng c kim tra cho n nm 2000, khi cc nh nghin cu ti
trng i hc California, San Diego, xy dng mt siu cht liu p ng cc iu kin ca
Veselago. N cu to t hng trm n v c mili mt sp xp theo kiu tun hon, ging nh
cc nguyn t trong tinh th. C hai loi n v: nhng di ng, trong mt b th ln ca
electron tc dng mang li < 0; v nhng b cng hng bng ng vng tch ch C,
trong nhng dng in cm ng do nh sng ti gy ra to ra nhng hiu ng t cho < 0.
bc sng vi sng 3 cm, siu cht liu trn thu c n = - 2,7 v biu hin s khc x
nghch.
Cu trc ny cho thy lm th no to ra nhng gi tr n khng tm thy trong t nhin
v, ha ra, lm th no lm cho mi vt v hnh. Vo nm 2006, l thuyt tng hnh c
cng b ng thi bi Ulf Leonhardt trng i hc St Andrews v John Pendry ti trng
Cao ng Hong gia London cng vi David Smith v David Schurig thuc trng i hc
Duke M. Nhm va k sau tnh ra c trng khc x ca mt v cu rng s chn ng
nhng tia sng ti, un cong chng vo lp v v truyn qua, sau lm khc x chng tr li
theo ng i ban u lin tc ca chng. Chit sut cn thit bin thin bn trong lp v,
mt s ch n nhn gi tr k l l nh hn 1, thm ch c ch cn nh hn khng.
Cng trong nm , nhm ca Smith ti trng Duke, trong c Schurig, cng vi
Pendry v nhng ngi khc, s dng l thuyt ny xy dng nn o tng hnh siu cht
liu u tin. 10 ci vng ng tm ca n, ng knh t 5,4 n 11,8 cm, cha hng nghn
b cng hng vng tch bng ng vi chiu kch bin thin trn cc vng mang li hnh
trng khng gian thch hp cho n. Mt hnh tr bng ng, rng 5 cm, khng tng hnh, lm
tn x mnh vi sng 3,5 cm v to ra mt ci bng; nhng khi vt c t bn trong khe h
gia ca o tng hnh, th s tn x v bt bng ca n gim xung hu nh khng cn g. nh
ca vi sng cho thy chng i vo o tng hnh, tch ra i qua khe h chnh gia ca n, v
kt hp tr li l ra pha bn kia vi hnh dng ging nh lc no i vo, y ht nh
tnh ton.
Khng c g bt ng khi thnh cng ny thu ht c s ch ca ng o cng
chng, c h tr thm bi nhng dng tt bo ch ph trng nh o tng hnh kiu Harry
Potter trong 5 nm na. Nim hng khi khoa hc cng dng cao, v n nay cc nh
nghin cu trch dn cng trnh ny chng 800 ln. Hot ng si ni nh vy lm ni
ln vin cnh chng ta vt qua c nhng ro cn ng k t ti s tng hnh i vi
bc sng kh kin 400 750 nm. Mt thch thc l cc kim loi nh ng chng hn b hp
th cao , nn bn thn o tng hnh s to ra mt ci bng. Mt thch thc na l cc
nguyn t siu cht liu cn phi nh hn bc sng , ngha l i vi nh sng kh kin th
l nhng cu trc nano thay cho nhng nguyn t c mili mt trong cc th nghim vi sng.
Mt thch thc th ba l cc b cng hng vng phn tch ch cho < 0 nhng bc sng
nht nh. y l mt nguyn do na l gii ti sao kh lm cho cc vt tr nn v hnh trong
vng ph in t, trong c phn nhn thy ca n.

S tng hnh bt u nh th no. o tng hnh siu cht liu u tin, ch to vo nm 2008 bi mt i nghin
cu, ng u l David Smith thuc trng i hc Duke.

Trin khai thc t. nh chp qua knh hin vi in t qut ca tm thm tng hnh ch to vo nm 2011 ca
nhm Jingjing Zhang thuc DTO Fotonik, an Mch.
Tuy nhin, mt t ph trong s tng hnh quang hc l thm tng hnh do John
Pendry v Jensen Li pht minh ra hi nm 2008 mt siu cht liu ch cn gi tr n bin thin
theo khng gian, khng cn cc vng cng hng, lm cho mt ch u trn b mt trng nh
phng, do lm che khut mt vt bn di. Hi nm 2009, tm thm tng hnh c
chng minh vi vi sng v vi nh sng hng ngoi gn, chng 1500 nm, nhng ch hot ng
vi nhng vt vi m. Vo cui nm 2010, hai nhm nghin cu khc nhau trnh by mt
cch tip cn khc. Gn nh ng thi vi nhau, h tng thut vic t ti s tng hnh i
vi nhng vt kch c t mili mt n centi mt trn ngng nhn thy t mu n mu lam.
iu ng ch l nhng kt qu ny khng i hi nhng siu cht liu phc tp, m s
dng nhng tnh cht quang hc d hng ca tinh th calcite c mt trong t nhin to ra
mt dng thm tng hnh.
. .. ... va hon th .. va hon th .. va hon th .. va hon the ee e n nn nu uu ua! a! a! a!
Nn khoa hc tng hnh ch thc ch mi 5 nm tui. Nhng nay th cc nh khoa hc
bit rng s tng hnh l c th, h ang hng n nhng thit b nh cao v nhng ng
dng qun s tm kim ngun ti tr cho nghin cu. Ngoi s tng hnh, v bt chp
nhng phng php n gin hn nh s dng calcite c pht trin thm, cc siu cht liu
vn ang mang li nhng tin b m tr tng tng hay truyn khoa hc vin tng khng
nhn thy trc, th d nh nhng siu thu knh vi phn gii tt hn nhiu so vi
nhng thu knh thng thng. Nhng thu knh ci tin ny, ln u tin, c th nhn thy
virus v protein mt cch trc tip vi knh hin vi nh sng nhn thy. Chng cn a n
nhng chic my vi tnh hiu qu hn, v s dng c c th gi ghm trn mt con chip my
tnh b gii hn bi phn gii ca h thng quang lp t n. Nhng kh nng khc bao
gm vic s dng siu thu knh m hc ci thin cht lng qut siu m y khoa, v s
dng cc nguyn l kiu siu cht liu xy dng nhng cng trnh v hnh trc nhng
con sng a chn hay sng thn hy dit.
Cn c mt l trnh khc song song vi s tng hnh con ngi mt lp v bc vt
xa hn cng ngh chiu phn x li ca Tachi. Chic o tng hnh ch thc ny s thu nh
trc tip t nhng b cm bin pha sau ca n v chiu nh thu t dng c ra pha trc ca
n. Chic o tng hnh s trng nh trong sut ngay c khi n hoc ngi quan st ang
chuyn ng. Vo nm 2002, Franco Zambonelli v Marco Mamei ti trng i hc Modena,
v Reggio Emilia Italy, xut mt chic o tng hnh cha y nhng b d v pht nh
sng b ngang 5 m, ni mng khng dy tc terabyte, c th duy tr ng lc hc mt o
gic thuyt phc rng n khng c mt . H xut rng s chuyn ng ca chic o c
th cp in cho mng li thng qua nhng dng c p in bin i sc cng c hc thnh
in p, mc d in nng cn c th xut x t nhit c th ca ngi mc. Mt chic o nh
vy vi din tch 3 m
2
s tn cha ti 500.000 bng Anh, h xut, v trong khi chng ta
cha c nhng dng c c kch c v kh nng cn thit, cho nn hi vng nm nhng b d
v pht x nh sng nh ch to t nhng n v bn dn c nano mt gi l chm lng t.
Nhng chm ny c th hnh thnh trong nhng ma trn ln, v mt phng php thch hp
to ra o tng hnh c th nghim thnh cng: t cc chm vo trong dung dch v
ri chng ln trn vi qua mt my in mc phun.
Thn Athena, Ngi V hnh, cng nhng nhn vt thn thoi v tng tng khc
khng th no tng tng ra mt c cu dy chuyn my in phun gieo ri cng ngh tng
hnh ln trn vi vc; tuy nhin, nhng ai tng quen thuc vi nhng b ngy trang tc
k ca truyn khoa hc qun s vin tng th d nh b qun phc th k 25 ca L on
V tr trong b phim Qu m Sao ca David Sherman v Dan Cragg s khng c g bt
ng. V, dng nh l ci khng th trnh c, nu nh gi thnh ca mt ci o tng hnh
sn xut hng lot cui cng gim t 500.000 bng xung, ni th d, cn 19,95 bng, th rt
cuc chng ta s phi i mt trc cu hi m Glaucon nu ra cch nay lu lm ri: nu
nhng hnh ng ng ng tr nn kh b pht hin, th o c c cn hay chng?
Sidney Perkowitz
Trn Nghim dch

T TT Tu uu u h hh hu uu uu hinh u hinh u hinh u hinh d dd de ee en nn n vo hinh vo hinh vo hinh vo hinh

S tng hnh nay l hin thc. Nhng cc nh khoa hc cha hi lng v vn i tm
mn chn thnh: mt ci o tng hnh che giu nhng vt th v m nhn t mi gc
bng nh sng nhn thy khng phn cc. Wenshan Cai v Vladimir Shalaev trnh by
con ng pha trc trong cuc truy tm ny.
Khi chic o tng hnh u tin c to ra ti trng i hc Duke hi nm 2006,
chng ti hm h k vi bn b, sinh vin, v c hc sinh trung tiu hc mi th v n. Rt
cuc y chng l mt trong nhng gic m ti hu ca thi th u thn thng trong mi con
ngi chng ta cht liu dt nn nhng cu chuyn k v thn thoi mang n cuc sng v
s thnh cng rc r ca khoa hc hin i y hay sao? Ci hu hnh nht trnh lng trc
nhng v khn gi ang trng ngng l nh ca mt dng c hnh trn. Nhng chng ta vng
phi mt s ci kh hiu. V s phn x ln xn l c th hiu c, nhng bn cnh vn
c nhng nhc im.
Cc nh khoa hc chng ti cm thy hi lng v ho hng khi nhn thy s tn x trit
tiu ca mt sng in t 9 GHz. Nhng i vi ng o mi ngi, t vi sng chng g
hn l mt dng c nh bp dng hm nng thc n tha ca ngy hm trc, v vic c
pht hin hay khng pht hin mt loi sng khng th cm nhn nh vy dng nh khng
c g quan trng c. Du sao th t tng hnh vn c suy lun ra t s nhn, theo ngha en
ng l c lin quan n ci nhn bng mt. c bit, chng ta t nhin hn ch s quan tm
ca mnh vi cm gic nhn m mt ngi cm nhn. Mc d nhiu loi ong c th nhn thy
tia t ngoi v mt s loi rn c th cm nhn tia hng ngoi, nhng mt trn ca chng ta c
th nhn thy bc x ch trong mt vng rt hn ch ca ph in t, vi u tm ca n
bc sng khong 380 nm v u kt thc bc sng ngn hn 780 nm.
V th, mc tiu d thy ca nghin cu tng hnh l lm cho nhng vt hng ngy bin
mt trc ci nhn cht phc. iu ny c ngha l hiu nng ca o tng hnh khng nn nhy
vi nh sng trng, gc quan st v ngun chiu sng. V v nh sng c th biu hin mt
ngng trng thi phn cc khc nhau, c xc nh bi hng dao ng ca in trng
ca n, cho nn mt ci o tng hnh tt cng nn c lp vi tnh cht ny. Chng ta cn c
xu hng hi vng rng o tng hnh c th che y nhng vt th v m ln hn 0,1 mm;
nhng vt th nh hn kch c ny l khng th nhn thy i vi mt trn v vic lm cho
chng khng th quan st thy trc nhng thit b c bit c l ch l nim am m cng
ngh. Vy th cho n nay chng ta t c nhng tin b g hng ti mn chn thnh
ny v chng ta phi i mt trc nhng th thch g trc khi chng ta hin thc ha mt
ci o tng hnh l tng?
Co s Co s Co s Co so oo o b bb be ee e cong anh sang cong anh sang cong anh sang cong anh sang
C mt khuynh hng ang ln dn s dng t tng hnh mt cch lm dng, v th
trc ht chng ta hy lm sng t bn cht thit yu ca mt dng c tng hnh, v n khc
nh th no vi nhng kiu lm cho v hnh khc. Nu chng ta nh ngha tng hnh l trng
thi m mt vt trong th ci nhn chn phng ca mt ngi quan st s khng trng
thy, th c rt nhiu phng php c t nhin hoc nhng k s thng minh thng qua
t lu trc ln sng nghin cu trong thi gian gn y da trn php bin i khng gian
ca h phng trnh Maxwell. Th d, nhiu loi ng vt c th t ngy trang, v mu sc
hoc hoa vn trn b mt ca chng khin chng khng khc g vi mi trng xung quanh
chng. Mt cch khc lm cho mt vt khng th b pht hin ra l chn thng tin truyn ra t
vt i ti my thu mt phng php c khai thc rng ri cho nhng k thut do thm
a dng dng cho my bay qun s. K thut ny thng c trin khai bng cch s dng
cc b mt hp th vi hnh dng v cht liu c bit, tt c u c d liu lm gim tit
din ca vt trc cc ngun radar. Tuy nhin, phin bn ti hu ca s tng hnh l lm cho
mt vt khng phn x nh sng v khng hp th nng lng. Ngha l vt phi c nhng
tnh cht tn x ging nh khng gian t do. Phng php tng hnh va ni ny l mc tiu
ti hu ca cc dng c tng hnh.
Mt cch lm cho mt vt khng phn x cng khng hp th nh sng l b cong nh
sng i vng quanh qua n. iu ny nghe c v phc tp, nhng chng ta c th quan st mt
phin bn nh th ny trong cuc sng hng ngy. Nu chng ta mun mt ci ng ht dng
nh b cong i vi ba , chng ta c th t n trong mt cc nc. Ci ng ht mt phn
trong khng kh, mt phn trong nc, v dng nh b cong i v chit sut ca hai mi
trng l khc nhau, v tnh cht ny xc nh ng i ca nh sng. Vi nhng ng i
phc tp hn, cc thng s cht liu cn thit cho nh sng vch ra mt hnh dng nht nh c
th c tnh ton bng quang hc bin i ta , mt cng c ton hc c nhng nh
tin phong nh L S Dolin v E G Post khm ph ra hi na th k trc.
Phng php ny thng bt u bng cch vch ra l trnh gin tip m sng nh sng
i qua v sau tnh xem cc tnh cht vt liu mang sng phi bin thin nh th no theo
ta m bo l trnh c tun th. V mt ton hc, k thut ny i hi tnh ton mt
php bin i ta t mt khng gian Euclid, trong sng truyn i theo ng thng,
sang mt h ta cong, trong sng truyn i theo l trnh nh mong mun. Php bin i
ta ny sau c phin dch thnh mt tp hp nhng thng s vt liu ph thuc khng
gian, trong c hng s in mi v t thm .
nh ct ngang ca mt o tng hnh hnh tr c minh ha trn hnh 1a, trong cc
sng ti chy xung quanh vng bn trong v c hi phc hon ton sau , v th to ra mt
khu vc tng hnh. Mt la chn khc km hp dn hn, nhng thc t hn, c gi l thm
tng hnh, hay o tng hnh tri trn t (hnh 1b), bin i mt b mt dn cong thnh mt b
mt phng, v do lm cho tm thm cong, cng vi nhng vt bn di n, trng nh mt
b mt phn x phng phiu. Ci quan trng i vi mt o tng hnh l khng c c s bin
dng u sng quang hc cng nh khng c s bin dng bin hoc pha. Nhng vic
hi phc qu o ca mt sng phng trn thc t khng phi l iu kin cho s tng hnh.
Mc d chng ta c th chc chn hin thc ha mt hiu ng nh vy bng cch s dng bn
gng, hai thu knh, hoc mt chng thu knh cu (hnh 1 c-e), nhng nhng cu hnh ny
khng c xem l dng c tng hnh.

Cu hnh thc t. o tng hnh do David Smith v i ca ng ch to ti trng i hc Duke trng km n
tng hn o tng hnh ca Harry Potter, t nht l vi nhng ngi khng phi nh khoa hc.

Tng hnh quang hc: Cng c v chi
(a) o tng hnh in t hnh tr hot ng trong khng gian t do, c trin khai thc nghim i vi vi
sng. Mt sng truyn ngang chy t tri sang phi vng quanh khu vc tng hnh c biu din bng vng trn
pha trong. Cc ng mu vng ch hng ca dng nng lng. (b) Tm thm tng hnh do Jensen Li v John
Pendry xut, nay c hin thc ha vi bc sng micro, hng ngoi, v nhn thy, lm cho nhng vt
nm bn di ci gng bin dng tr nn v hnh. Cc tia mu v mu xanh lam tng ng biu din sng
ti v sng phn x. Mng b mt nhiu mu th hin s phn b khng gian ca hng s in mi trong mt
dng c thm tng hnh. Nhng mu kiu chi c th hi phc qu o tia ca sng phng bng cch s dng,
th d, (c) mt tp hp bn gng, (d) mt cp hai thu knh li ging ht nhau, hoc (e) mt chng thu knh
Luneburg. Chng thu knh Luneburg l do Asger Mortensen ti trng i hc K thut an Mch xut.
Trong mi cu hnh, vng biu din bng mu vng nht l v hnh trc ngi quan st bn ngoi.
\ \\ \a aa an d n d n d n d nan gl nan gl nan gl nan gla aa al th l th l th l thu uu u ba ba ba ba
K t khi chic o tng hnh u tin tn s vi sng c David Schurig v cc ng
nghip ti trng i hc Duke cng b, nhng n lc tht s dn vo vic y li di hot
ng ca o tng hnh vo phn nhn thy ca ph in t. Vic ny khng d dng v c s
quang hc bin i ta xc nh rng cn c ba tnh cht vt liu c bit cho mt ci o
tng hnh hon chnh, v nhng tnh cht ny kh m t c; tht ra, ngi ta d ch to
mt dng c c nhng tnh cht ngc li hn. Th nht, cht liu to nn o tng hnh phi
c tnh d hng, ngha l mi trng tc dng khc nhau theo nhng hng khc nhau. Th
hai, n phi khng ng nht, tc l cc thng s vt liu cn phi bin i theo khng gian,
mc d c mt s ngoi l i vi quy tc ny. Th hai, cht liu phi c hot ng t tnh,
ngha l n c th phn ng trc tip vi thnh phn t trng ca nh sng. c im cui
ny cc k kh thu c tn s quang hc, hung h cn phi t ti s iu khin tinh vi ti
mi im v mi hng.
Mc d chic o tng hnh vi sng u tin l mt kit tc khc phc mt cch tao nh
c ba tr ngi ny, nhng vic gim c thit k ca n cho nhng bc sng quang hc l
khng kh thi my do nhng kh khn trong ch to ln nhng rng buc v cht liu. Tuy
nhin, vo nm 2007, chng ti tnh c rng mt trong nhng tr ngi trn yu cu
cht liu phi hot ng t tnh l c th khc phc nu nh l trnh ca nh sng khng b
bin dng khng gian theo hng t trng ca n. Hn na, tm thm tng hnh m Jensen
Li v John Pendry ti trng Imperial College London xut vo nm 2008 gi rng mi
quan ngi v tnh d hng cng c th gim nh tht s bng cch s dng mt k thut bin
i ta gi l lp bn hnh th, nh Ulf Leonhardt trng i hc St Andrews
xut vo nm 2006, buc gc 90
o
gia nhng ng li o trong khng gian c bo ton
trong php bin i ta .
Gi chng ta phi vt qua ch mt tr ngi cn li na thi: yu cu v tnh khng
ng nht, ci c v t i hi kht khe nht. Nguyn mu thit k ca thm tng hnh xc nh
mt s phn b c bit ca chit sut (hnh 1b). Ci cn thit phi lm thc nghim l xy
dng mt cu trc c chit sut ph thuc ta nh th ny. Mc d nhng mi trng
quang thng dng nht l nhng khi vt liu c gi tr chit sut r rng nhng chng ta c
th chuyn sang lnh vc mi c tn l siu cht liu, trong vic to ra mt mi trng nhn
to c chit sut bin thin theo khng gian l mt nhim v trng tm. Cng vic ny i hi
thit k v tch hp nhng phn nh ca cht liu, hay cc l trng, c chit sut khc vi
chit sut ca cht liu nn. S phn b ca nhng nguyn t nhn to ny, chng phi nh
hn nhiu so vi bc sng ang xt, lm thay i chit sut cc b ca cu trc.
Mt trong nhng nguyn mu u tin ca thm tng hnh tn s quang hc c
chng minh bi nhm ca Xiang Zhang ti trng i hc California, Berkeley, ti mt
c trng chit sut ging nh trong hnh 1b c ngi ta thu c bng cch to ra
nhng khong trng c nano bn trong mt ming silicon c micro (hnh 2a). Ngi ta dng
mt chm ion hi t khoan nhng khong trng hnh tr, kch c v khong cch ca chng
tht s nh hn bc sng hot ng vo khong 1,5m, sao cho phn ng quang hc c
xc nh bi s phn b ca chit sut tc dng, ch khng phi s nhiu x hoc giao thoa
thng thy nhng tinh th quang lng t.
Nhng minh chng tng t c bo co bi cc nhm ti trng i hc Cornell
v Colorado, v ti Vin Cng ngh Georgia. ng ch hn, mt tm thm 3D hot ng
trong vng hng ngoi gn c bo co bi mt nhm ng u l Martin Wegener ti
Vin Cng ngh Karlsruhe, c (hnh 2b). Dng c polymer ny lm cho mt ch nh ln
trn mt b mt kim loi trng nh phng, v sau lm cho nhng th giu bn trong ch
nh ln tr nn v hnh i vi nh quan st bn ngoi ngay c khi c chiu sng vi nh
sng cha phn cc. Tt c nhng dng c ny hot ng trong mt ngng rng hp l ca
bc sng do s tn sc, ci xc nh mc nhy ca nhng tnh cht vt liu vi tn s nh
sng, khng phi l mi quan ngi ln khi ton b cu trc c ch to t nhng thnh phn
in mi, trong s tn sc lun rt yu.

Hnh 2. Thm tng hnh cho vng hng ngoi gn. (a) Mt tm thm tng hnh ton in mi i vi cc sng
mang quang hc trong mt ming silicon. Dng c trn, c nhng khong trng khoan vo trong n theo mt
phn b lm thay i chit sut cc b, c thit k v ch to bi nhm ca Xiang Zhang ti trng i hc
California, Berkeley. (b) Mt tm thm tng hnh 3D do i ca Martin Wegener ti Vin Cng ngh Karlsruhe,
c, chng minh. Nhng chi tit tinh vi ca cu trc 3D trn c khc thnh mt ma trn polymer bng k thut
ghi laser trc tip.
Bal toan nh Bal toan nh Bal toan nh Bal toan nhu uu uc d c d c d c d u uu u
Nhng n lc ny tiu biu cho nhng bc tin vng chc hng n s hin thc
ha mt o tng hnh l tng. Nhng chng cha? C l l cha, v t nht hai nguyn
do. Th nht, kch c ca nhng vt th c th che giu bn di mt tm thm ma thut nh
vy l nh hn ci chng ta c th thy. Th tch ca ch nh ln trong tt c nhng minh
chng ny u khng hn hng chc micron khi, v vic t ti nhng th tch ln hn
dng nh l khng kh thi v cc phng php vi ch to qu phc tp. Th hai, nhng o
tng hnh ny hot ng trong mt ngng bc sng nm ngoi ph nhn thy. Mt tm thm
tng hnh i vi vng ph nhn thy s i hi mt cht liu khc ngoi silicon, cht hp th
mnh mi photon nhn thy v nhng photon ny c nng lng ln hn khe nng lng ca
silicon. Quan trng hn, vic ch to nhng cu trc tng t nh trong hnh 2 i vi nh
sng nhn thy tr nn kht khe hn v, cho phng php mi trng tc dng chim u th,
cc chi tit tinh vi trong cu trc phi nh hn nhiu so vi bc sng ca nh sng nhn
thy.
Nhng thch thc d nn lng ny thc y cc nh nghin cu hnh thnh nn
nhng la chn khc cho nhng hin tng kiu tng hnh i vi nh sng nhn thy. Th d,
mt i ng u l Igor Smolyaninov ti trng i hc Maryland quan st tnh nhn thy
gim i i vi mt sng nh sng c bit phn x ln mt b mt kim loi, hay plasmon
mt, cng nh l trnh nh sng trong b dn sng hnh nn hnh thnh bi hai mng kim loi
c kh nng bin thin dn. Cng trnh va nu c thc hin vi s hp tc ca i i hc
Purdue, m ng u l mt trong hai chng ti (VS). Tuy nhin, nhng tng thng minh
ny lch ra khi phin bn m c ca o tng hnh quang hc.
Nh chng ti cp phn trc, trong khi dng d ch to nht ca o tng hnh
quang hc l ng nht, ng hng v phi t tnh, th cht lng cn thit cho mt o tng
hnh l tng nh xc nh bi quang hc bin i ta - l ci ngc li v kh ch to:
mt cht liu khng ng nht, d hng v hot ng t tnh. R rng l mt khi cht in
mi ng u, n l ng nht, ng hng v phi t tnh, c t chuyn lm i vi s tng
hnh.
Nhng y l nhng cch thng minh vt qua mt hoc hai trong ba yu cu trn,
v khng phi mi tnh cht u cn thit to ra mt o tng hnh hon chnh. Yu cu ny
c thc hin bng cch bin i nhng cht liu in mi c nhng cu trc thit k
kho lo. Th d, ton b nhng tm thm tng hnh bo co bc sng hng ngoi, trong
c hai phin bn p trnh by trn hnh 2, u l ng hng v phi t tnh, v mc tiu
duy nht trong vic hin thc ha l tha mn tnh khng ng nht theo yu cu. Tuy nhin,
vn l vt liu cng c t tnh cht th cu trc phi cng phc tp v tnh ton t m. Ngoi
ra, vic b sung cc tnh cht bng cch thao tc ln cu trc lm tn hi n s tng hnh:
nhng dng c thu c biu hin s tn x khc khng (ni i khi l chng t nhiu c th
nhn thy) v chng ch hot ng i vi nh sng c mt hng chiu sng v hng phn
cc nht nh.
Nhng cn c nhng la chn no khc na hay khng? Xt thch thc mnh mng
ca vic t ti mt phn ng t tnh c th iu khin cho sng nh sng, chng ta buc phi
chuyn sang s la chn d hn ca vic bin i nhn to hoc l tnh ng nht, hoc l tnh
ng hng. T quan im vi ch to, x l tnh khng ng nht, thng thu c bng cch
kt hp hai cht liu vi t l phn trm bt buc, dng nh d lm hn l x l tnh d hng
v tnh d hng thng ph thuc vo nhng ht c hnh dng sp xp theo mt kiu c trt t.
(Hy ngh trn chung go vi u d nh th no, nhng s kh bit bao nhiu nu mun xp
tng ht go mt theo mt hng c bit no )
T TT Tu uu u nhlen bl nhlen bl nhlen bl nhlen ble ee et ro nh t ro nh t ro nh t ro nha aa at tt t
Khi ngh ti nhng k hoch tng hnh mi v sng to, c mt th ng bn lu
tm trong no: t nhin c th thc thi mt s cng vic dnh cho chng ta. Trong khi mi
cht rn c trong t nhin, theo nh ngha, l ng nht, ci chng ta khng mun, th s d
hng c mt trong nhiu cht kt tinh; n l mt tnh cht ni ti suy ra t cu trc mng tinh
th. Vy th chng ta c th xy dng mt o tng hnh quang hc va ng hng v phi t
tnh, v khai thc s d hng c mt trong t nhin hay khng? y l quan im c s ca
mt o tng hnh quang hc di rng, v m, i vi nh sng nhn thy, c bo co bi
mt i ng u l Shuang Zhang trng i hc Birmingham v Pendry ti trng
Imperial London, v, mt cch c lp, bi i ca George Barbastathis thuc Lin hip
Nghin cu v Cng ngh Singapore-MIT.
Tht th v, c hai o tng hnh v m trn u c ch to t cht liu calcite kt tinh,
cht c tm thy l c tnh d hng quang hc v tnh lng chit bi nh khoa hc
ngi an Mch Rasmus Bartholin tn hi nm 1669. Phin bn mi ny ca thm tng hnh
s dng mt ch li hnh tam gic thay cho mt ch phng, v phn tch ton hc cho thy khi
s dng mt php bin i ta thch hp, th cht liu cu thnh pha trn mt phng nn c
th lm t nhng cht liu n gin ng nht, phi t tnh. Quan trng hn, mc d hng
cn thit khng kht khe cho lm, v c th sn sng p ng khi s dng cc tinh th lng
chit. Kt qu l t ti mt trng hp rt him trong nhng dng c xy dng trn c s
bin i ta : mt c trng chit sut bin thin theo khng gian l khng cn thit na, t
nn tng cho vic loi tr hon ton nhu cu vi ch to tiu tn thi gian v tin ca.
Mt s ca dng c trn trnh by trong hnh 3a minh ha p dng b b cong nh
th no nh la mt. Hai mnh calcite c hng tinh th khc nhau c ghp dnh li vi
mt ch tht vo hnh tam gic t nm bn di lp ph kim loi. Chm nh sng b lch
nhiu ln trc khi i ra khi tinh th, theo kiu ging ht nh n b phn x trc tip bi mt
ci gng phng. Cc nh nghin cu che giu thnh cng mt s vt th c centimet, gm
mt ci kp giy, mt ci nm thp nh v mt ming giy (hnh 3b d). o tng hnh hot
ng kh tt trong ton di ph nhn thy, t ti xanh, nh s tn sc tng i yu trong
tinh th trong sut trn. Mt ci o tng hnh s che giu cc vt mi gc ti; iu ny cng
c xc nhn, min l ngun chiu sng mt pha ca hnh thp, v ngi quan st th
pha bn kia.

Hnh 3. o tng hnh v m. (a) nh sng b b cong nhiu ln trong o tng hnh calcite ny, nh th chng b
phn x trc tip t mt ci gng phng. ng lin nt mu vng th hin lp trng phn x, cn ng t
nt mu vng th hin mt phng mt t o. Mi th nm bn trong cc ng mu vng u c lm cho v
hnh. (b v c) Din mo ca o tng hnh calcite trong mt cht lng. nh ca ct nm pha sau tinh th hnh lng
knh tam gic (cao 20mm) bnh thng b mo, nh trong hnh (b). Tuy nhin, di nhng iu kin chiu sng
thch hp, o tng hnh calcite, cng vi bt c th g che giu trong ch lm hnh tam gic, bin mt v ngi ta
thy nh khng mo m ca ct khi nhn xuyn qua dng c trn. (d) Mt ming giy mu hng chn vo mt
di bin dng ca mt o tng hnh calcite (cao 15mm). Phn chnh gia ca t giy b lm cho v hnh trong
khi khung cnh nn khng b bin i g ht.
Phut suy tlnh Phut suy tlnh Phut suy tlnh Phut suy tlnh
Chng ta hy nhn ngc li t ln gi ho hng ca hai minh chng o tng hnh
calcite tuyt vi v t hi: khng bit chng ta tin gn n mc no i vi mt o tng
hnh l tng? Vng, tht khng may, bn c th ni rng mt ci o tng hnh calcite c
v cc dng c ch hot ng i vi nh sng phn cc v vn ch hot ng trong cu hnh
2D. ng thi, hiu qu tng hnh b gim st khi dng trong khng gian t do thay v dm
trong mt cht lng chit sut cao. Hn na, chng ta s nghing v mt hiu ng nhn thy
trc tip trong khng kh thay v nhn thy mt ming gng k l nm trn mt t, l din
mo ca thm tng hnh hin nay v mc tiu mong mun vn hy cn xa vi.
Nhng chng ta khng nn qu bi quan, v cng ngh vn ang pht trin v thi gian
s khin chng ta bt ng mt ln na. Tht vy, khi chng ti ang vit bi bo ny, c hai
nhm thit k ra mu hnh 2 u bo co rng vic ch to ra i tc nh sng nhn thy
ca cu trc ca h vi c chi tit nh hn v nhng cht liu c x l tinh vi hn
(MGharghi et al. 2011 Nano. Lett.DOI:10.1021/nl201189z; JFischer et al. 2011 Opt.Lett. 36
2059). Nhng, trong khi ci cho n nay t c trong khoa hc tng hnh l mt thnh
tu vt l v k thut, c l bn tr ca chng ta s phi ch thm mt thi gian na mi c
trong tay o tng hnh Harry Potter th thit.
Wenshan Cai v Vladimir Shalaev
Trn Nghim dch

WWW. THUVI ENVATL Y. C OM
Bn Tin Vt L
Thng 8 - 2011
Th Vin Vt L
www.thuvienvatly.com
banquantri@thuvienvatly.com
Thng 8 nm 2011

Ni dung: Trn Nghim trannghiem@thuvienvatly.com
Tun Quc - tuanquoc511@yahoo.com
Bin tp: Trn Triu Ph trieuphu@thuvienvatly.com
Thit k ba: Trn Triu Ph
Cng mt s Cng tc vin khc

Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni ting
Physics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.

Bản tin vật lý tháng 8 - 2011

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bản tin vật lý tháng 8 - 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Thuvienvatly.

You might also like