I.

t vn : Cch trung tm H Ni 62km v pha ty nam, Hng Sn khng ch ni ting nh l mt a danh lch s, vn ha gn lin vi tn ngng o Pht ca ngi dn Vit Nam m cn bi cnh p thin nhin k th. Khng ging bt k ni no, Hng Sn l mt tp hp nhiu n cha hang ng gn lin vi ni rng m to ha kho by t ni non sng nc hin ha tr thnh mt qun th thng cnh rng ln, vi mt kin trc hi ha gia thin nhin v con ngi . Hng nm c mi xun v hoa m n trng ni rng Hng Sn, hng triu pht t cng tao nhn mc khch bn phng li n nc try hi Cha Hng, hnh trnh v mt min t pht. c thin nhin ban tng cho cnh K sn t thu, theo cc nh nghin cu, dy ni vi Hng Sn c cch ngy nay khong hn 200 triu nm, ni Cha Hng khng hng v cht ngt nhng c v p t nhin vi nhng tn gi mang tnh b n ca thuyt phong thu nh: Ni Long - Ly - Quy - Phng hay mc mc dn gi gn lin vi nhn dn lao ng nh: ni Con Trn, ni Mm Xi, Ni Con G, Ni Con Voi . Sui Hng Sn khng su nhng quanh co un ln bao quanh nhng khu rng vi cc kiu thm thc vt v nhiu loi ng vt phong ph, qu him, to nn mi trng sinh thi c o, c tnh a dng sinh hc cao. Con ngi c mt Hng Sn t rt sm, v chnh sc sng to thng qua cc hot ng lao ng ca con ngi lm cho thin nhin vng Hng Sn tr ln trng cu. Cc nh kho c hc tm thy hang Sng Sm, Hang Lun nhng chng tch ca ngi xa cch ngy nay trn mt vn nm . Khi pht gio truyn b v pht trin Vit Nam, cc bc Thin s v y dng tho am, m cha - ng th pht. T nhng tho am s khai, Cha Hng tr thnh mt Sn mn ln quy t mt h thng 18 cc n cha hang ng nm 4 thn: Yn V, Hi x, c Kh, Ph Yn. Cc cha ng y phn ln c xy dng t th k XV n XIX, a s da lng vo sn ni hoc nm di thung lng, nhng ni c a th p kin to. Tt c nhng yu t thun li to cho Hng Sn nt c trng tiu sn lm m c i k quan v hnh thnh ln nhng di tch c gi tr lch s vn ho tn ngng lu i v mt l hi vn ho ln ca c nc. Tuy nhin, trong nhng nm gn y, khu vc Hng Sn ang b xm hi mt cch nghim trng. Vic bng pht cc t nn x hi v suy thoi cht lng mi trng ang l nhng vn ang gy nhc nhi v xn xao d lun. Bn cnh , nhiu khu vc rng b cht ph nhng ch cho nhng hot ng canh tc nng nghip hoc pht trin du lch, tng sinh k cng ng; nhiu loi sinh vt ng trc nguy c bin mt hon ton ti khu danh thng ny...
1

R rng nh gi ng mc gi tr ca qun th di tch Hng Sn, ngoi gi tr v tn gio v danh thng th vic nghin cu v nh gi su sc gi tr ca h thc vt v thm thc vt, nhn t lm nn v p sn thy hu tnh ca Hng Sn l rt cn thit. Bng cch , chng ta mi hiu r bn cht v quy lut t nhin ca qu trnh hnh thnh v pht trin ca qun th di tch, t xut cc gii php bo v, tn to v khai thc ng mc, hp l, m bo tnh bn vng v cn bng ca h sinh thi rng Hng Sn. Chnh v vy, chng ti thc hin nghin cu nh gi tnh a dng ca thc vt bc cao c mch trn ni vi ti khu vc Hng Sn, M c, thnh ph H Ni. II. Ni dung v phng php nghin cu: 1. Ni dung nghin cu: Do hn ch v mt thi gian, kinh ph nn chng ti thc hin nghin cu ny ti khu vc Hng Sn vi ni dung sau: Kho st thnh phn loi, xy dng bn danh lc ca h thc vt bc cao c mch ti khu vc Hng Sn Phn loi v m t cu trc cc kiu thm thc vt theo h sinh thi. Phn tch v lp ph dng sng, cc yu t a l ca h thc vt theo cc h sinh thi nh gi tnh a dng sinh hc ca h thc vt. iu tra v nh gi tim nng ti nguyn thc vt. Xc nh cc loi thc vt c gi tr kinh t cao, xut cc gii php bo v, khai thc hp l, bo tn a dng thc vt. 2. Phng php nghin cu: 2.1. Phng php k tha: c c s nh gi hin trng a dng thc vt ti khu vc ni vi Hng Sn, huyn M c, Thnh ph H Ni, chng ti tin hnh kho st s b v tp hp cc ti liu v thng tin hin c t cc cng trnh nghin cu, chng trnh, ti, d n, tin hnh t trc ti nay v cc vn c lin quan nh gi bc u v thnh phn loi, c im phn b v gi tr ngun ti nguyn thc vt ti khu vc nghin cu phc v bo tn a dng sinh hc v pht trin bn vng. 2.2. Phng php iu tra, nghin cu thc a: Chng ti cn tin hnh 02 t kho st thc a nhm thu thp mu vt, kim tra, b sung c s d liu, xy dng danh lc thc vt ti khu vc kho st.
2

Thi gian tin hnh nghin cu: thng 12/2010 v 3/2011 Quy trnh iu tra nghin cu thc a p dng theo phng php c Nguyn Ngha Thn gii thiu trong Cm nang nghin cu a dng sinh vt (1997) v H sinh thi rng nhit i (2004): + Xc nh tuyn nghin cu v im nghin cu: Da vo bn a hnh v bn hin trng s dng t ca khu vc Hng Sn, tin hnh vch tuyn kho st i qua cc h sinh thi. S dng la bn, my nh v v tinh GPS v bn xc nh v tr ca tuyn thu mu, cc im nghin cu ngoi thc a t c th nh dng chnh xc ranh gii cc qun x thc vt trong nghin cu thm thc vt. Cc h sinh thi tiu biu trong khu vc Hng Sn - H sinh thi rng trn ni vi - H sinh thi rng trn ni t - H sinh thi trng cy bi, tre na - H sinh thi trng c - H sinh thi nng nghip - H sinh thi khu dn c - H sinh thi thy vc - H sinh thi rng trng v cy n qu lu nm Thng k tt c cc loi gp c ( bit tn khoa hc) trong phm vi 10m mi bn ca tuyn kho st. Vi nhng loi cha bit tn khoa hc, c th ghi tn gi ca a phng (nu c). Trng hp hon ton cha bit th ly mu xc nh sau. C gng thu cc mu c hoa, qu. Cng vi vic thng k tn loi, cn ghi c im dng sng (cy g, cy bi, cy tho). Nu l cy g th phi ghi c chiu cao, ng knh thn. Nu l cy k sinh, ph sinh hay dy leo th phi k hiu a, b, c nh du. + Tin hnh nghin cu chi tit ti cc qun x thc vt chnh: lp tiu chun vi kch thc 40 x 50 m trn nhng khu vc in hnh i din cho cc kiu qun x. Sau dng dy nilon c mu nh v chu vi ca . i vi nhng sn dc th c th nghin cu cc tiu chun c din tch nh hn thng l 10 x 50 m. Cc tiu chun c chn mt cch ngu nhin v mang tnh i din cho cc kiu thm thc vt c trng ca khu vc nghin cu. + o m tiu chun: m t tiu chun trc ht phi thu mu v xc nh tn cy ri o ng knh ngang ngc, o ng knh tn cy, chiu cao vt ngn v chiu cao di cnh ca cc cy g c ng knh t 10 cm tr ln trong tiu chun. i vi cc mu thc vt ca lp thm xanh mt t: tin hnh m t cc loi cy, thu mu, xc nh s c th v che ph ca mi loi cy ca lp
3

thm xanh bao theo cc kch thc nh hn (thng l 2 x 2 m ). T c lng che ph ca thm thc vt trong tiu chun. Hnh 1: Cch o cc thng s ca cy khi nghin cu tiu chun

+ V lt ct ng: trong tiu chun chn 1 din tch vi kch thc 10 x 50 m v lt ct. v lt ct, trong nghin cu thc a, ngoi o cc ch s trn, chng ti cn o v tr ca mi gc cy theo 2 trc: trc honh 50 m v trc tung 10 m, bn knh tn mi cy o theo 4 hng ng, Ty, Nam, Bc. Sau , cn c trn s liu thu c, dng giy k ly xy dng s lt ct ng. + Bn m t cho tng : Bao gm v tr ca , din tch, dc, iu kin t - th nhng, m, hng phi, thnh phn loi, s tng, cc loi trong tng tng, s h / 1, s loi / 1, s cy g / ha, din tch gc cy g /ha, ch s tn che: TC / ha, s loi cy con / 1, trung bnh cy con / 1 con, trung bnh cy con / m2, s trung bnh ca cc loi cy con trong mi m2. Tnh che ph TC = Tng din tch ca tt c cc cy thuc tng cy g / din tch ca lt ct (50 x 10 m). che ph cng ln chng t tnh a dng cng cao. nh gi s khc nhau ca tng kiu thm thc vt chng ta c th so snh s loi / ha thy r tnh a dng ca tng kiu, s loi u th, t l din tch gc cc cy g/ ha v t l % din tch ca gc cc cy g so vi din tch tiu chun. + Phng php thu mu v x l s b mu ngoi thc a: cc mu thu phi c c c b phn dinh dng v b phn sinh sn v c gn Etyket ghi li cc thng tin s b ngoi thc a, cc thng tin ny s c chp vo s thu
4

mu. Sau cc mu nh c b trong ti nilon kn c kp ming cn cc mu khc c gi trong ti giy bo xp thnh tng chng v cho vo ti nilon ln hn cha dung dch pha cn bo qun. + Chp nh: trong vi qu trnh thu mu, s dng my nh ghi li hnh nh ca cc loi (ghi li s hiu mu cng vi s th t nh trong s tay tin cho vic tra cu sau ny) v cc sinh cnh cng vi nhng hot ng ca tp th trong qu trnh nghin cu. 2.3. Phng php x l v phn tch mu trong phng th nghim : Cc mu vt c thu thp b sung trong qu trnh thc a c mang v phn tch v x l trong phng th nghim phc v cho cng tc nghin cu cng nh lu tr gm cc bc: - Phn loi s b: cc mu vt c phn loi theo cc taxon t ngnh ti h, thm tr l ti chi da trn cc ti liu hin c v tham kho kin ca cc chuyn gia v thc vt hc. - So mu v xc nh tn loi: so snh vi b mu chun hin c ti Bo tng Thc vt c tn khoa hc s b da vo cc c im ca cnh, l, hoa, qu c bit l cc c im ca c quan sinh sn v c ngha c trng cho loi. xc nh tn khoa hc, chng ti s dng cc phng php nh phn tch mu, tra kho phn loi, nghin cu cc ti liu hin c, tham kho kin ca cc chuyn gia... xc nh tn khoa hc. - Kim tra tn khoa hc: Khi c y tn loi, chng ti tin hnh kim tra li cc tn khoa hc m bo tnh h thng, trnh s nhm ln v sai st. Chng ti hiu chnh theo h thng ca Brummitt trong "Vascular Plant Families and Genera" (1992), iu chnh tn loi theo cc ti liu "Cy c Vit Nam" ca Phm Hong H (1999 - 2000), "Tp ch Sinh hc - chuyn Thc vt" (1994 - 1995), "Thc vt ch Vit Nam" (cc h Lamiaceae, Annonaceae, Myrsinaceae, Cyperaceae) v "Danh lc cc loi thc vt Vit Nam" (2002 2005) v chnh tn tc gi theo ti liu "Authors of Plant Names" ca Brummitt R.K. v C. E. Powell (1992). - Lp bng danh lc h thc vt ti khu vc nghin cu: cc thng tin thu c trong qu trnh phn tch mu c tp hp trong bng danh lc h thc vt ti khu vc nghin cu theo tng tiu chun cho cc ai cao khc nhau. Bng danh lc thc vt c xy dng theo h thng phn loi ca Brummitt (1992) trong cc ngnh c xp theo hng tin ha tng dn; cc h trong
5

mt ngnh, cc chi trong mt h, cc loi trong mt chi c xp theo trt t ch ci u t A n Z. 2.4. Phng php phn tch cu trc v nh gi a dng thm thc vt Chng ti da theo khung phn loi thm thc vt ca UNESCO (1973) c Phan K Lc p dng vo Vit Nam (1985) gi tn v m t s b cc kiu thm thc vt ca khu vc nghin cu trn c s nhng ghi chp thc a. Vic nh gi cc kiu rng, kiu thm da theo tiu chun v thang phn loi thm thc vt c GS.TSKH Nguyn Ngha Thn chnh sa nm 1997 trn c s cc thang phn loi trc ca Thi Vn Trng (1978), Phan K Lc (1985) kt hp vi vic phn tch cc ch s o c c bng phng php tiu chun, phn tch sinh thi ca cc t xc nh c kiu thm ca cc tiu chun i din v qua khi qut nn cc kiu tham c trng ca khu vc ny. Cc ch s c s dng trong nh gi thm thc vt nh sau: %N: L t l % s c th ca mt loi so vi tng s c th trong tiu chun. %BA: L t l % tit din ngang ngc ca cc cy g ca mt loi c ng knh ngang ngc (DBH) trn 10 cm so vi tng din tch ngang ngc ca tt c cc cy g trong c DBH trn 10 cm. F: L mc gp li ca mt loi, tnh bng vic gp c loi trong t hp tt c cc loi trong tt c cc . CAI: l quan trng, tnh bng tng ca %N, %BA v F. Ch s ny quyt nh nn vai tr ca cc loi trong kiu thm hoc u hp m tiu chun l i din (tng ca tt c cc CAI bng 300%). Trong mt , quan trng tnh tng ng vi tng ch s ca %BA v %N. t c nhng phn tch chnh xc v thnh phn loi v xc nh c cc loi u th trong cu trc thm thc vt th tt c cc loi c o c trong phi c thu mu. Tuy nhin, trong nghin cu thc a nu c th xc nh c chnh xc tn khoa hc ca ca cc loi th c th khng cn thu mu, tuy nhin vic c mu phn tch vn m bo tin cy cao hn v b sung cho nghin cu v a dng loi. III. Kt qu v tho lun: 1. Tnh a dng v thnh phn loi thc vt:
6

T kt qu thu c qua kho st thc a v tham kho ti liu cho thy h thc vt bc cao trn ni vi khu vc Hng Sn c 822 loi thuc 540 chi, 182 h ca 6 ngnh thc vt bc cao c mch. Mc d kt qu ny cha phn nh ht s loi hin c Hng Sn nhng h thc vt ny chim 7,9% tng s loi; 22,3% tng s chi v 59,6% tng s h ca h thc vt Vit Nam. Bng 1: Thnh phn loi thc vt bc cao c mch ca khu vc Hng Sn STT 1 2 3 4 5 6 Ngnh Khuyt l thng C thp bt Thng t Dng x Ht trn Ht kn Lp Mt l mm Lp Hai l mm Tng s S h 1 1 2 22 5 151 182 S chi 1 1 2 28 7 501 540 S loi 1 1 4 40 8 768 822

Nh vy, h thc vt Hng Sn c y 6 ngnh thc vt bc cao c mch, trong ng ch c ngnh Khuyt l thng (cn gi l ngnh L thng) l ngnh thc vt rt c, hin trn th gii cng ch c 1 h, 2 chi v trn 10 loi cn st li. Ngnh Ht kn chim a s vi 151 h, 501 chi v 768 loi, chim 82,9% tng s h; 92,7% tng s chi v 93,4% tng s loi ca h thc vt Hng Sn. S u th v t trng s loi ca ngnh Ht kn trong h thc vt Hng Sn ph hpvi kt qu nghin cu ca mt s h thc vt Vit Nam. V d, h thc vt Lm Sn (huyn Lng Sn, tnh Ha Bnh), t trng ny l 89,5%, h thc vt Cc Phng l 91,5%; h thc vt Bc Vit Nam (tnh t v tuyn 17 0 Bc) l 90,7% v h thc vt Vit Nam l 90,9%. T trng s loi gia lp Hai l mm v lp Mt l mm l 4,12 (ngha l c 4,12 loi thuc lp Hai l mm mi c 1 loi thuc lp Mt l mm), t trng ny rt gn vi h thc vt Lm Sn (t l l 4:1), tng i gn vi h thc vt Cc Phng (t l l 3,8:1). 2. Tnh a dng v ph dng sng: T kt qu phn tch thu c cho thy, nhm cy chi trn t c 439 loi chim 53,3% tng s loi ca h thc vt. Trong nhm cy chi trn t hu ht l cy g, nhng cng c ti 67 loi thuc cc dng sng c th. l 6 loi thuc
7

dng sng k sinh, 13 loi thuc dng sng b sinh, 32 loi l dy leo thn g v 16 loi l thn g gi. y l nhng dng sng c trng ca h thc vt thuc cc khu vc c kh hu nhit i gi ma. Xp sau nhm cy chi trn t l nhm cy chi st t vi 115 loi chim 14,0% tng s loi ca h thc vt. Trong 115 loi thuc nhm cy chi st t c 29 loi dy leo, nhng khc vi cc loi dy leo thuc nhm cy chi trn t u l dy leo thn g, cn nhm cy chi st t, ton b 29 loi dy leo u l dy leo thn tho. Nhm cy chi na n c 113 loi chim 13,7% tng s loi ca h thc vt, trong c 6 loi b sinh v 2 loi dy leo thn tho. Chim v tr th t l nhm cy sng mt nm c 94 loi, chim 11,4% tng s loi ca h thc vt. Nhm cy sng mt nm c 5 loi dy leo thn tho. Xp cui cng l nhm cy chi n c 62 loi chim 7,6% tng s loi ca h thc vt, c 12 loi dy leo thn tho. S u th ca nhm dng sng cy chi trn t ph hp vi kt qu nghin cu mt s h thc vt vng nhit i. Bng 2: So snh ph dng sng cc h thc vt Vit Nam, Lm Sn v Hng Sn Nhm dng sng H thc vt Vit Nam Lm Sn Hng Sn Cy chi trn t 54,6 51,3 53,3 Cy chi st t 10,0 13,7 14,0 Cy chi na n 21,4 17,9 13,7 Cy chi n 10,6 7,2 7,6 Cy chi mt nm 5,6 9,9 11,4

3. Tnh a dng thm thc vt: Kt qu kho st thc a cho thy Hng Sn hin c cc kiu thm thc vt sau: Rng rm nhit i ma ma thng xanh cy l rng pht trin thung lng v chn ni vi Rng nhit i ma ma thng xanh cy l rng pht trin trn sn ni vi Rng tha, trng cy bi v g nh pht trin trn cc nh ni vi hoc sn vch ni c dc ln
8

 Trng c pht trin trn sn, vch ni vi Rng tha, trng cy bi trn ni t Rng trng Thm thc vt thy sinh v ngp nc Qu trnh din th ca thm thc vt ti khu di tch Hng Sn Qu trnh din th ca thm thc vt ti khu vc di tch thng cnh Hng Sn bao gm c 2 dng: din th t nhin v din th th sinh nhn tc, trong din th th sinh nhn tc chim vai tr ch yu. Din th t nhin din ra ch yu khu vc thung L V, thung My, ng Hng Tch. Cn li, hu ht khu vc vn ha lch s Hng Sn v ang din ra qu trnh din th th sinh nhn tc. C th tm tt qu trnh din th ca thm thc vt Hng Sn nh sau:
Din th th sinh nhn tc (tc ng nh)

Din th th sinh nhn tc (tc ng mnh)

Rng rm nhit i ma ma thng xanh cy l rng pht trin : thung lng v chn ni vi sn ni vi trn ni t

Din th t nhin
Rng rm nhit i ma ma thng xanh cy l rng

Rng th sinh phc hi

Trng cy bi Phc hi

Vn dng kt qu nghin cu ca cc nh sinh thi hc Vit nam, chng ti phn chia khu vc di tch thng cnh Hng Sn gm cc h sinh thi sau y:
Trng c

H sinh thi rng trn ni vi H sinh thi rng trn ni t H sinh thi trng cy bi, tre na
9

H sinh thi trng c H sinh thi nng nghip H sinh thi khu dn c H sinh thi thy sinh H sinh thi rng trng

Thng k thnh phn loi theo cc h sinh thi: S phn b thnh phn loi theo cc h sinh thi rt khc nhau. Bng 3. S lng loi thc vt phn b theo h sinh thi STT 1 2 3 4 5 6 7 8 H sinh thi Rng trn ni vi Rng trn ni t Trng cy bi, tre na Trng c Nng nghip Khu dn c Thy sinh Rng trng S loi 154 282 165 85 119 199 41 26

Phn tch ph dng sng ca cc h sinh thi Ph dng sng ca cc h sinh thi rt khc nhau. C 5 h sinh thi, nhm dng sng cy chi trn t chim u th, l h sinh thi rng trng (85,8%), h sinh thi rng trn ni vi (62,79%), h sinh thi rng trn ni t (58,10%), h sinh thi trng cy bi, tre na (56,40%) v h sinh thi khu dn c (49,7%). H sinh thi trng c c nhm cy chi na n chim u th (38,10%). H sinh thi thy sinh c nhm cy chi n chim u th (56,10%) v nhm cy sng mt nm chim u th trong h sinh thi nng nghip (46,20%). Ph dng sng phn nh ng bn cht sinh thi ca cc h sinh thi. Sau y l ph dng sng ca cc h sinh thi h thc vt Hng Sn. Bng 4. Ph dng sng ca cc h sinh thi Dng sng H sinh thi Nhm cy chi trn t S loi T l (%) Nhm cy chi st t S loi T l (%) Nhm cy chi na n S loi
10

Nhm cy chi n S loi T l (%)

Nhm cy sng mt nm S loi T l (%)

T l (%)

Rng trn ni vi Rng trn ni t Trng cy bi, tre na Trng c Nng nghip Khu dn c Thy sinh Rng trng

95 164 93 10 9 99 7 22

62,79 58,1 56,4 12,1 7,6 49,7 17,1 85,8

21 48 29 17 10 25 -

13,7 17,1 17,6 21,1 8,4 12,5 -

17 46 33 32 27 17 4 2

11,1 16,3 20,0 38,1 22,6 8,5 9,7 7,6

19 17 5 2 18 25 23 1

12,4 6,1 3,0 0,2 15,2 12,5 56,1 3,3

2 7 5 24 55 33 7 1

0,01 2,4 3,0 28,6 46,2 16,8 17,1 3,3

4. Tnh a dng v gi tr ngun ti nguyn thc vt: 4.1. a dng v gi tr s dng: xc nh chnh xc s loi cy c ch, da vo cc ti liu hin c, chng ti thng k c 519 loi (chim 63,1% s loi) l cc cy c ch, trong phn ln l cy thuc. y l ngun ti nguyn thc vt c gi tr cn c khai thc, s dng hp l, mt mt phc v cuc sng ca ngi dn, mt khc trnh khai thc qu mc dn n cn kit ti nguyn, nh hng mi trng sng, c bit l nh hng n cnh quan thin nhin ca Hng Sn. Bng 5: a dng v gi tr ti nguyn thc vt khu vc Hng Sn STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nhm cng dng Nhm cy lm thuc Nhm cy cho g Nhm cy lm thc n, ung, nhai cho ngi Nhm cy lm cnh, bng mt Nhm cy lm thc n cho gia sc Nhm cy cho tinh du, nha Nhm cy lm vt liu xy dng, m ngh, gi Nhm cy cho tanin, thuc nhum Nhm cy cho si Nhm cy c cht c
11

S loi 263 130 127 119 53 24 14 9 9 8

T l (%) 32,1 15,8 15,5 14,5 6,5 2,9 1,7 1,1 1,1 1,0

ng ch , trong s cc loi c gi tr s dng, mt s loi khng ch c mt gi tr s dng m c th l hai hoc l ba. V d cy trc o (Nerium oleander) va l cy thuc, cy cnh, ng thi cng l cy c cht c. Cy inh lng (Polyscias fruticosa) va lm thc n cho ngi, lm thuc v lm cy cnh. Cy trm trng (Canarium album) cho qu lm thc n cho ngi, ng thi cho g v cho nha. Cy trm en (Canarium tramdenum) cng nh vy. Cy gai (Boehmeria nivea) va lm thc n cho ngi, va lm thuc v cho si... 4.2. a dng cc loi qu him: Cn c vo danh lc thc vt ca khu vc Hng Sn, chng ti thng k c 20 loi thc vt qu him c trong Sch Vit Nam v trong Ngh nh 32/CP ca Chnh ph. Bng 6. Danh sch cc loi thc vt qu him Hng Sn TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Tn khoa hc Psilotum nudum (L.) Griseb. Cibotium barometz (L.) J. Smith D. fortunei (Kunze ex Mett.) J. Sm. Cycas revoluta Thunb. C. szechuannesis Sheng S L. K. Fu Nageia wallichiana (C. Presl.) Kuntze Podocarpus pilgeri Foxw. Erythrophleum forrdii Oliv. Pterocarpus macrocarpus Kurz Tn Vit Nam Khuyt l thng Lng cu li Tc k Fortun Vn tu Thin tu Kim giao ni t Thng tre l ngn Lim xanh Ging hng qu to Sa Trai l Lt hoa Bnh vi hoa u Dy mi Bnh vi Nghin Lan kim tuyn Lan mt l
12

qu him K K T IIA (N 32/CP) IIA (N 32/CP) V R IIA (N 32/CP) K; IIA (N 32/CP) V; IA (N 32/CP) V; IIA. N 32/CP K V; IIA. N 32/CP IIA. N 32/ CP IIA (N 32/CP) V; IIA. N 32/CP E; IA. N 32/ CP IIA (N 32/CP)

10 Dalbergia tonkinensis Prain 11 Garcinia fagraeoides A. Chev 12 Chukrasia tabularis A. Juss 13 Stephania cepharantha Hayata Stephania hernandiifolia (Willd.) Spreng 15 Stephania rotunda Lour. Burretiodendron brillettii (Gagnep) 16 Kosterm. 14 17 Anoectochilus setaceus Blume 18 Nervilia fordii (Hance) Schlecter.

19 Melientha suavis Pierre 20 Smilax glabra Wall. ex Roxb.

Rau sng Th phc linh

K V

Ch thch: E: ang nguy cp (ang b e da tuyt chng) T: b e da V: s nguy cp (c th b e da tuyt chng) K: Khng bit chnh xc R: him (c th s nguy cp) IA: nghim cm khai thc, s dng v mc ch thng mi IIA: hn ch khai thc s dng v mc ch thng mi 4.3. Mt s loi thc vt c gi tr kinh t cao: H thc vt khu di tch, danh thng Hng Sn c mt s loi thc vt qu him c gi tr kinh t cao. C th nu ra mt s loi sau y: 4.3.1. Sa (Dalbergia tonkinensis Prain) Hin nay, sa c xem l cy c gi tr kinh t rt cao. Trong phm vi khu di tch thng cnh Hng Sn, sa c nhiu khu vc n Trnh. Ngoi ra, ti vn ca Ban Qun l rng c dng Hng Sn cng c trng mt s cy sa. Mt s cy sa n Trnh c ng knh kh to (khong 40 - 50cm), nhng do nm trong khu vc nh cha nn c bo v tt. trnh nguy c tuyt chng cn khai thc hp l tc l ch khai thc nhng cy ht kh nng tng trng. Sa ti sinh t nhin bng ht hoc ly qu gieo trong vn m to cy con ri em trng. y l bin php bo tn sa c hiu qu nht. 4.3.2. Trai l (Garcinia fagraeoides) Trai l cng l cy g qu hin c nh gi cao trn th trng trong nc v xut khu. L cy sng trn ni , trai l ti sinh khng d dng. Hin nay khu vc Hng Sn s lng trai l cn rt t. Cn hn ch ti a vic khai thc trai l. c th bo tn c trai l, cn p dng thm vic nhn ging bng cnh hom. y l bin php hin c p dng kh ph bin bo tn cc loi qu him t c kh nng ti sinh t nhin. 4.3.3. Nghin (Burretiodendron tonkinensis) Hin Hng Sn s c th nghin cn rt t. Nghin cng kh ti sinh t nhin, nht l ngun cy ging hu nh ch cn 2, 3 c th. V vy, mt mt phi nghim cm vic khai thc, mt khc nn tin hnh ngay vic nhn ging bng
13

cnh hom. y l vic cn lm sm, bi v nu nhng cy nghin cn st li b cht nt th s khng cn ngun nhn ging. 4.3.4. Lt hoa (Chukrasia tabularis) Lt hoa cng l i tng c nh gi cao v g tt, vn p. Hin lt hoa c gy trng vn ca Ban Qun l rng c dng Hng Sn. Vic trng lt hoa c thc hin t lu v c nhiu kt qu, khng qu kh khn khi gieo m, do vy, vic bo tn lt hoa bng gy trng l hon ton kh thi. 4.3.5. Rau sng (Melientha suavis) Rau sng hin l cy c gi tr kinh t cao, nht l trong thi gian l hi. Rau sng cng c kh nng ti sinh t nhin. Nhng pht trin rau sng c th p dng bin php nhn ging bng hom. Ti Vn quc gia Xun Sn, rau sng c nhn ging bng hom c kt qu rt tt. 4.3.6. Th phc linh (Smilax glabra) Th phc linh l cy thuc b, ang c nguy c tuyt chng do khai thc qu mc. Th phc linh c kh nng ti sinh bng c. trnh nguy c tuyt chng, mt mt hn ch khai thc, mt khc c th gy trng bng c. 4.3.7. Lan kim tuyn (Anoectochilus setaceus) Hin loi ny ang b thu mua xut sang Trung Quc. bo tn cn nghim cm khai thc. Mt khc phi bo v mi trng cho lan kim tuyn tn ti, l sinh cnh rng trn ni . 4.3.8. Lan mt l (Nervilia fordii) Cng l cy thuc, hin cng c thu mua xut sang Trung Quc. Lan mt l ti sinh bng c. V vy, c th ly c gy trng. 5. xut gii php bo tn v pht trin bn vng: cng tc bo v rng, bo v a dng sinh hc, bo v cc h sinh thi c hiu qu, cn thit phi thc hin cc gii php sau y: 5.1. Nng cao i sng cho nhn dn y l gii php hng u cn c quan tm. Bi v nu ngi dn hng ngy phi i mt vi vic phi lo kim sng th khng c cch no khc, h phi tn dng mi iu kin c th c c c ci un, go n, qun o mc v mi chi ph khc. Nu cc cp chnh quyn to c cng n vic lm, u t cho khoa hc k thut tng nng sut cy trng, vt nui, c bit l tn dng cc ngun thu v dch v trong dp l hi, th chc chn tc ng tiu cc n thm thc vt, n a dng sinh hc, n cc h sinh thi s gim. iu ny c thc t chng minh vo thp k 90 ca th k trc, rng Hng Sn phi ln ting ku cu.
14

Nguy c vng t Pht Nam thin nht ng khng cn rng l kh trnh khi nu cc cp chnh quyn khng vo cuc, ngi dn phi hng ngy i mt vi ci i, ci ngho. Rt may, s i mi ca t nc mang n cho Hng Sn ni ring nhiu c hi tng chng nh khng bao gi c. Nu trc y, vic ngi dn Hng Sn hng ngy phi vo rng kim ci un l iu ng nhin, th ngy nay hu nh khng cn. Nhiu dng nhin liu thay th ci. Nhng quan trng hn l ngi dn c tin c th mua cc loi nhin liu khc, s dng va thun li, vn minh, va khi phi vo rng ly ci, kh khn vt v, li nh hng n mi trng. 5.2. Nng cao thc bo v rng, bo v a dng sinh hc cho ngi dn Mc d rng l nhn t ht sc quan trng, to nn v p hp dn khch du lch, nhng khng phi mi ni, mi lc, mi ngi dn u thc vic phi bo v rng, bo v a dng sinh hc, bo v cc h sinh thi. Nh trnh by trn, vo thi im t nc kh khn, tnh trng rng b xm hi din ra khng ch Hng Sn m bt k u c rng. Khi tnh trng i ngho b y li, p lc tiu cc n rng ngy cng gim, nhng khng c ngha rng hon ton khng cn b xm hi. C th khng cn hin tng vo rng ly ci, ly g, nhng kh nng ngi dn khai thc cc loi lm sn khc nh cy thuc, cy cnh... cng cha chm dt hon ton. V vy, cn phi tuyn truyn, gio dc bng nhiu hnh thc ngi dn nhn r trch nhim bo v rng, bo v a dng sinh hc. Mt khi ngi dn nhn thc c rng bo v rng cng l bo v cuc sng ca chnh mnh th chc chn hiu qu ca cng tc bo v rng s cao hn rt nhiu. 5.3. Thc hin nghim chnh Lut bo v rng Cng vi hai gii php nu, vic thc thi nghim chnh lut php ca Nh nc l rt cn thit. Rng Hng Sn c nhng loi g qu, gi tr kinh t rt cao, nhng loi cy cnh p, qu him nh sa, lan kim tuyn, lan mt l. Cn phi s dng lut php x l nghim nhng trng hp vi phm mi sc rn e i vi nhng k c tnh vi phm. Tt nhin, bn cnh cc bin php nghim khc, cn quan tm cng tc gio dc, phng nga hn ch tnh trng do thiu hiu bit hoc do khng c . 5.4. Tuyn truyn, bo v cc loi qu him Hng Sn hin c 20 loi thc vt c trong Sch hoc Ngh nh 32 ca Chnh ph. Tuy nhin, khng phi mi ngi dn u bit y l cc loi qu him, ang ng trc nguy c tuyt chng, cn bo v. V vy, cn ph bin rng ri trc ht mi ngi dn Hng Sn bit v c thc bo v. Sau cng
15

nn gii thiu rng ri vi du khch, gip h bit thm mt ngun ti nguyn qu gi ca c nc m Hng Sn ang s hu. Vic lm ny mt mt lm tng thm tnh hp dn ca khu di tch Hng Sn, mt khc cng gp phn nng cao thc bo v a dng sinh hc, bo v cc loi qu him cho mi ngi. Kinh nghim nhiu ni cho thy, vic in cc t ri c nh ca 20 loi thc vt qu him km theo mt s thng tin nh tn khoa hc, tn Vit Nam, mc qu him... sau phn pht n tay ngi dn, l mt trong nhng hnh thc tuyn truyn, gio dc hiu qu. Mt cch lm khc cng c p dng nhiu ni, l lm cc bin c ghi tn khoa hc, tn Vit Nam, mc qu him, sau gn vo cy cn bo v. Hnh thc ny va mang tnh ph bin tuyn truyn, gio dc, nhng ng thi cng l hnh thc mang tnh php l nu ai c tnh vi phm. 5.5. Xy dng k hoch gim st thc vt cho khu vc Hng Sn trong nhng nm tip theo gim st thc vt khu vc Hng Sn trong nhng nm ti c hiu qu, chng ta nn bt u bng vic qun l cc h sinh thi. Kinh nghim nhiu nc trn th gii cho thy, vn cn quan tm khi khai thc v s dng cc h sinh thi, l tnh bn vng. Pht trin bn vng l s pht trin lm tng cht lng cuc sng ca con ngi trong kh nng c th cung cp ca cc h sinh thi, s pht trin m khng lm suy gim kh nng phc hi ca t nhin. C mt s nguyn tc c xut v thc hin, l: - Bo tn v pht trin bn vng cc h sinh thi l trch nhim, ngha v v quyn li ca mi t chc, c nhn. - Bo tn v pht trin bn vng cc h sinh thi c gn kt cht ch vi vic pht trin kinh t - x hi. Hng Sn c 8 h sinh thi. Tuy nhin trong thi gian ti, nn tp trung nghin cu, theo di gim st thc vt 4 h sinh thi. l: H sinh thi rng trn ni vi H sinh thi rng trn ni t H sinh thi trng cy bi, tre na H sinh thi trng c. Cc h sinh thi ny u c cc kiu thm thc vt nm trong chui din th t nhin v din th th sinh nhn tc. Do , vic quan st thnh phn loi, cu trc ca thm thc vt, theo di vt hu hc ca cc loi s thun li. Sau y chng ti xut k hoch gim st thc vt cho khu di tch Hng Sn nh sau:
16

 Ti mi h sinh thi chn 1 nghin cu nh v c din tch 1 ha (mi chiu 100m x 100m hoc 200m x 50m ty iu kin a hnh). nghin cu nh v t ti ni c kiu thm thc vt c trng cho mi h sinh thi. V d: i vi h sinh thi rng trn ni vi chn kiu thm rng rm nhit i ma ma thng xanh cy l rng. i vi h sinh thi rng trn ni t chn kiu rng tha cn nhit i ma ma thng xanh cy l rng. Vi 2 h sinh thi cn li, chn kiu trng cy bi v trng c. Dng li thp mt co, cc st ro bo v xung quanh nh v. Ni dung theo di quan st + Thng k y chnh xc thnh phn loi thc vt trong nh v tng nm theo di bin ng v loi. + Xc nh dng sng ca cc loi theo 5 nhm dng sng chnh v 4 nhm dng sng ph ca Raunkiaer. + M t cu trc ca thm thc vt, v biu phu din v chiu tn ca thm thc vt. + o m kch thc (chiu cao, ng knh ngang ngc, chiu cao phn cnh, din tch tn) ca cc loi cy g c ng knh t 10 cm tr ln hng nm theo di s tng trng ca c th. + Theo di vt hu hc: thi gian ra hoa, kt qu, thi gian rng l v ra l non. + Thi gian quan trc: thc hin theo 2 ma: ma ma v ma kh (c th vo ma gia ma ma v gn cui ma kh hng nm). Ti mi cn nh v nn c thit b o ma n gin theo di lng ma hng nm. Ban Qun l rng c dng Hng Sn lp cc t bo v rng, ang hot ng c hiu qu. nng cao trch nhim, c th nng cao ch i ng cho t bo v rng. 5.6. xut cc gii php bo v, khai thc hp l, bo tn ti sinh t nhin v gy trng i vi mt s loi qu him c trong Sch Vit Nam Ti Hng Sn, 2 loi thng tre l ngn v kim giao ni t cha gp trong t nhin m c gy trng vn ca Ban Qun l rng c dng Hng Sn, do vn bo tn vi 2 loi ny cn c thc hin bng cch tip tc nhn ging theo phng php gim hom. y l phng php ang c p dng rng ri nc ta, khng ch p ng yu cu thc tin v cng tc bo tn m cn mang li hiu qu kinh t, tit kim thi gian. i vi cc loi dy mi, bnh vi hoa u, bnh vi, tc k , vn quan trng hng u l phi m bo mi trng sng. Nu rng b cht ph, tn che
17

gim, ko theo l m thp v cht dinh dng ngho kit s lm cho cc loi ny khng pht trin c. Tr tc k c ni vi, va c ni t, ba loi cn li ch c ni d vi. Do , cc loi ny tn ti v pht trin c, hn bao gi ht cn phi bo v rng. Mt rng, ng ngha vi vic mt mi trng sng v hu qu cc loi k trn b loi khi danh sch h thc vt Hng Sn l iu kh trnh khi. Ngoi nhim v bo v rng, cn gim st cht ch vic khai thc cc loi ny vi mc ch thng mi v y l nhng loi cy thuc c ngi dn bit n t lu. iu may mn l cc loi dy mi, bnh vi hoa u, bnh vi u c th gy trng bng c tng i d. Cui cng gii php tuyn truyn, gio dc, nng cao thc bo v mi trng, bo v a dng sinh hc, bo v cc loi qu him cho ngi dn. Mt khi thc ca ngi dn c nng cao, chc chn cng tc bo tn cc loi qu him s hiu qu. IV. Kt lun 1. H thc vt Hng Sn theo s liu iu tra n thi im hin nay (2011) c 822 loi thuc 540 chi, 182 h ca 6 ngnh thc vt bc cao c mch. Nh vy, h thc vt Hng Sn c y s ngnh ca h thc vt Vit Nam, c bit l s c mt ca ngnh Khuyt l thng, mt ngnh thc vt c nht trong cc ngnh thc vt hin ang tn ti. Trn th gii, ngnh ny cng ch c 1 h, 2 chi vi trn 10 loi. Mc d con s 822 loi thc vt bc cao thng k c ca h thc vt Hng Sn cha phi l con s cui cng v s loi ca h thc vt ny, nhng n cng chim ti 7,9% tng s loi; 22,3% tng s chi v 59,6% tng s h ca h thc vt Vit Nam. y l t l m khng phi bt k h thc vt no vi din tch, iu kin t nhin tng t nh Hng Sn c c. 2. H thc vt Hng Sn c 8 h sinh thi, trong c cc h sinh thi c th nh h sinh thi ni vi, h sinh thi thy sinh (bao gm c phn t ngp nc). Cc h sinh thi l mt trong ba thnh phn quan trng to nn a dng sinh hc. 3. H thc vt Hng Sn qua phn tch cc yu t a l cho thy c 27 loi c hu Bc B, chim 3,5% tng s loi c hu Bc B ca h thc vt Vit Nam, c 11 loi c hu Vit Nam, chim 3,9% tng s loi c hu Vit Nam ca h thc vt Vit Nam. y cng l mt kha cnh ni ln tnh a dng sinh hc ca h thc vt Hng Sn nu chng ta bit rng, Vit Nam c nh gi l mt
18

trong 16 quc gia c tnh a dng sinh hc cao nht th gii vi 21,7% s loi thc vt l c hu. 4. H thc vt Hng Sn c 14 loi c ghi trong Sch Vit Nam. Nu k c 6 loi c ghi trong Ngh nh 32 ca Chnh ph th con s ny l 20. Vi nhng dn liu va nu, Hng Sn thc s l mt h thc vt c nhiu ngun gen qu him. 5. Kt qu nghin cu ch r, h thc vt Hng Sn c n 519 loi cy c ch, chim 63,1% tng s loi ca h thc vt. Trong 10 nhm gi tr s dng, nhm cy lm thuc nhiu nht, c 263 loi , chim 32,1% tng s loi ca h thc vt. T l ny tng ng nh t l v s loi cy thuc m TS. V Vn Chi cng b (1996) i vi h thc vt Vit Nam. Trong s cc loi cy thuc, nhiu loi c gi tr kinh t cao nh th phc linh (Smilax glabra), b ct toi hay cn gi l tc k (Drynaria fortunei), cu tch hay lng cu li (Cibotium barometz)... Nhm cy g c s loi nhiu th hai vi 13 loi, chim 15,8% tng s loi ca h thc vt. Nhiu loi cy g qu c gi tr kinh t cao nh sa (Dalbergia tonkinensis), lt hoa (Chukrasia tabularis), nghin (Burretiodendron brillettii)... iu ng tic l hin nay s lng cc loi g qu cn rt t. V vy, hn bao gi ht cn phi quan tm bo v, trnh nguy c cc loi ny b tuyt chng. Mt loi tuy khng phi l cy thuc, cng khng phi l g qu m ch l cy lm thc phm thng thng, nhng li gn vi l hi cha Hng nn c khch thp phng a chung, tr nn c gi tr kinh t cao, l cy rau sng. Theo ngi dn a phng cho bit, ma l hi nm nay rau sng bn c t 200.000 n 300.000/kg. Nu pht trin tt, chc chn rau sng cng em li ngun thu ng k cho ngi dn a phng. Mt loi cy na cng l cy lng thc, thc phm nhng cha Hng tr nn c gi tr l c mi (Dioscorea persimilis). Bn cnh vic dng lm lng thc, thc phm, c mi cng c dng lm thuc vi tn gi l hoi sn. Nh vy, h thc vt Hng Sn mt mt c tnh a dng sinh hc cao, mt khc cn l ngun ti nguyn c gi tr kinh t cao. 6. Khu di tch Hng Sn l ti sn chung ca quc gia, v vy, c nc c trch nhim tn to, bo v, gi gn khng ch phc v cho th h hin nay m cn cho cc th h mai sau. Mt trong nhng gii php hng u, c hiu qu trong nhim v bo v mi trng l phi bng mi cch nng cao i sng cng ng c dn. V vy, cc cp chnh quyn c s c gng to iu kin ngi dn c c cuc sng ngy cng tt hn. nlc cn phi lm cho ngi dn bit h
19

ang s hu mt ngun ti nguyn qu gi, mt mt nng cao lng t ho v qu hng, mt khc h s gp phn bo v ngun ti nguyn y.

20

Ti liu tham kho 1. B Khoa hc, Cng ngh v Mi trng (1996), Sch Vit Nam. Phn thc vt, Nh xut bn Khoa hc v K thut, H Ni. 2. Nguyn Tin Bn (1991), Hng Sn - Cnh quan thin nhin v ti nguyn sinh vt, Bo co Vin khoa hc Vit Nam. 3. L Trn Chn (Ch bin, 1999), Mt s c im c bn ca h thc vt Vit Nam, Nh xut bn Khoa hc v K thut, H Ni. 4. L Trng Cc (Ch bin, 2001 - 2005), Danh lc cc loi thc vt Vit Nam, tp I, II, III, Nh xut bn Nng nghip, H Ni. 5. Phan K Lc v nnk (2005), Thng Vit Nam - nghin cu hin trng bo tn 2004, Nh xut bn Lao ng x hi, H Ni. 6. Thi Vn Trng (1978), Thm thc vt rng Vit Nam, Nh xut bn khoa hc v K thut H Ni. 7. Trng i hc Lm nghip (2003), Bo co kt qu nghin cu chuyn rng c dng Hng Sn - M c - H Ty. 8. Vin iu tra quy hoch rng (1999), Bo v v pht trin bn vng rng v a dng sinh hc trn vng ni vi ca Vit Nam, Trung tm in v o v bn Thanh Tr, H Ni. 9. Vin Nghin cu pht trin du lch, Quy hoch pht trin khu di tch thng cnh Hng Sn. 10. Vin Quy hoch th - Nng thn (2005), Thuyt minh tng hp Quy hoch tng th bo tn, tn to v pht huy gi tr di tch thng cnh Hng Sn n nm 2020. 11. Vin Quy hoch th - Nng thn (2005), Thuyt minh tng hp nh gi tc ng mi trng n quy hoch tng th bo tn, tn to v pht huy gi tr di tch thng cnh Hng Sn.

21