Sinif Kimya PDF

10.
SINIF
ATOMUN YAPISI
KMYA
z y
ATOMUN YAPISI
Atom ve Elektrik Atom Modellerinin Tarihsel Geliimi Kuantum Mekaniinin Geliimi Atomun Kuantum Modeli Bal Atom Ktlesi Yaklam ve Mol Kavram
KMYA
ATOMUN YAPISI ATOM VE ELEKTRK
10. SINIF
Baz cisimleri pozitif (+) ya da negatif () elektrik yk tarlar. Her ikisi negatif ya da pozitif ykl iki cisim birbirinin iterken, negatif ve pozitif ykl iki cisim birbirlerini eker (ntrlerler). Btn maddeler ykl paracklardan oluur. Elektriksel olarak ntr olan bir cisim, eit sayda negatif ve pozitif yke sahip olduu iin net yk sfrdr.Eer pozitif yk says negatif yk saysndan fazlaysa, cisim net pozitif yke sahiptir. Eer negatif yk says pozitif yk saysndan fazlaysa, cisim net negatif yke sahiptir. Salarmz tararken olduu gibi, cismin srtnmesi sonucunda bir durgun elektrik yk oluur. Bu olayda srtme ile bir ksm negatif ykler ayrlr (ekil 1). Bir cismin bir ucu pozitif ykle yklendiinde, dier ucunda ayn miktarda negatif yk oluur ve bylece yk dengelenmi olur.
(a)
(b)
e k i l 1 : (a) Elektrik ykl ebonit tarak. Eer ebonit tara bir kumaa srtersek durgun yk oluur ve yaklatrldnda kat paralarn eker. (b) Ortadaki resimde her iki cisim de pozitif elektrik yk tar. Benzer yk tayan cisimler birbirini iterler. Soldaki cisimler herhangi bir elektrik yk tamadndan birbirileri zerine kuvvet uygulamazlar. Sadaki cisimler zt ykler tarlar (biri pozitif ve dieri negatif) ve birbirilerini ekerler.
ekil 2
+ N S
ekil 2 deki elektrik ykl paracklarn, bir manyetik alandan geerken nasl davrandklar grlmektedir. Manyetik alanda bu paracklar alana dik bir dzlemdeki dorusal yollarndan saptamaktadr. Manyetik alan, kuzey kutbundan gney kutbuna doru, gzle grnmeyen kuvvet izgileri eklinde dnrz.
Elekt ronlarn Kefi

Bugn bildiimiz eski tip bilgisayar monitrleri ve televizyon ekranlar katot nlar tp (KIT) denen bir dzenek ierir.KIT, bilgisayar monitr ve televizyonlarn kalbidir. lk katot n tp Micheal Faraday tarafndan, yaklak 150 yl nce yaplmtr. Faraday, havas boaltlm bir cam borunun iki ucuna bir doru akm reteci balam, tpn negatif u balanm ucundan, yani katodundan kan nn pozitif u balanm ucuna yani anoda gittiini grmtr. Bylece Faraday katot nlarnn kefini gerekletirmitir. Daha sonraki aratrmaclar katot nlarnn tp iinde bir doru boyunca yol aldklarn ve katodun yaplm olduu maddeye (demir, platin, vb.) bal olmadklarn bulmulardr.
Faraday Kanunlar
1. Kanun: Bir elektroliz olaynda katot ve anot reaksiyonu sonucu meydana gelen cismin ktlesi, eletrolitten geen elektrik akmn miktar ile doru orantldr. 2. Kanun: Ayn elektrik akm miktar ile meydana gelen cisimlerin farkl ktleleri, o cisimlerin edeer gram ktleleri ile doru orantldr. Faraday kanunlarndan anot ve katotta toplanan madde miktar m=A..t (A= maddeye bal bir sabit) formlnden hesaplanabilir. Burada .t deeri devreden geen yk miktarna (Q) eittir. rnein; AgNO3 zeltisinden 1x118 mg Ag aa karan elektrik yk miktar 1 coulomb (C) tur.
10. SINIF
ATOMUN YAPISI
KMYA
ekil 3 Katot Inlar Tp:William Crooksun gelitirdii katot n tp
Gerekte katot nlar gzle grlmezler. Ancak arptklar bir yzeyden yaydklar kla grlebilirler. Katot n tpnn ucu ldayabilen maddelerle boyanr ve bylece katot nlar grlebilir. Yksek enerjili bir nn bir madde yzeyine arpmasyla k yaylmasna fleurasans denir. Katot nlarnn nemli bir zellii de elektrik ve manyetik alanda, tpk negatif ykl bir parack gibi sapmaya uramasdr. Younlatrc Plakalar (E)
+ N S
Mknats
ekil 4 Bir elektriksel alanda katot nlarnn sapmas. Katot nlar demeti soldan saa doru elektriksel olarak ykl plakalar (E) boyunca hareket ederken sapmaya urarlar. Beklendii gibi, negatif ykl paracklar saparlar. ekil 5 Bir manyetik alanda katot nlarnn sapmas. Katot nlar demeti soldan saa doru mknats alannda (M) hareket ederken sapmaya urarlar. Beklendii gibi negatif ykl paracklar saparlar.
1897 de J.J. Thomson ekil 6 daki yntemi kullanarak, katot nlarnn ktlesinin (m) ykne (e) orann, yani m/e deerini hesaplad. Yine Thomson, katot nlarnn, btn atomlarda bulunan, negatif ykl temel paracklar olduunu ileri srd. Katot nlarnn zellikleri katotun bileiminden bamszdr. Bundan sonra katot nlarna elektron ad verilir. Bu terimi ilk defa kullanan bilim insan George Stoneydir.
+ N S
ekil 6: Katot nlarnda ktle yk, m/e orannn belirlenmesi. Eer katot nlar demetini elektriksel ve manyetik alan kuvvetleri ters ynde dengelerse, ekrana arpan katot nlar sapmaya uramazlar. Elektrik ve manyetik alan kuvvetleri dier verilerle birlikte bilindiinde, m/e deeri hesaplanabilir. Yaplan duyarl lmler sonunda bu oran 5,6857 . 109 g/C bulunmutur (katot nlar negatif ykl olduklarndan, ktle yk oran da negatiftir).
KMYA
ATOMUN YAPISI
10. SINIF
Robert Millikan 1906 1914 yllar arasnda bir dizi ya damlas deneyi yaparak elektron ykn (e) tayin etmitir (ekil 7 ). Elektronun yk 1,6022.1019 C dur. Bu deer, elektronun ktle / yk bantsnda yerine konulduunda, ktle (m) iin, 9,1094.1028 g deeri bulunur.
Millikann Ya Damlama Deneyi
ekil 7 X nlar (X) gibi nlar iyonlar (elektrik ykl atom ya da molekller) oluturur. Bu iyonlardan bazlar damlacklara katlarak, onlar ykl hale getirir. Elektirik ykl plakalar arasna gelen damlalarn hz ya artar ya da azalr. Hzn nasl deiecei damlacklar zerindeki ykn byklne ve iaretine baldr. Millikan, ok sayda damlacn davrann inceleyerek elde ettii sonulardan hareket etmi ve bu damlack zerindeki ykbyklnn, q, elektron yknn, e, katlar olduunu bulmutur. Yani, q=ne ( n = 1, 2, 3, ...) olduunu saptamtr.
Elektron, btn atomlarda bulunan temel bir tanecik olduu kabul edildikten sonra, bu elektronlarn atom iinde nasl bulunduklar aratrlmaya balanmtr. ne srlen eitli modeller iinde J. J. Thomsonun atom modeli en fazla taraftar toplayan model olmutur. Thomsona gre, ntr bir atomda eksi yk dengeleyen art ykler bulunmal ve bu art ykler bulut eklinde olmaldr. Elektronlar bu pozitif yk bulutu iinde yzmelidir. (ekil 8)
+2
+2
+2
Helyum atomu He
Helyum iyonu He+
Helyum iyonu He2+
ekil 8:Bu modele gre helyum atomu pozitif bir yk bulutu (+2) ve iki elektron () tar. Eer helyum atomu bir elektron kaybederse, yk kazanr ve bir iyon olur. Bu iyon He+ eklinde gsterilir ve +1 net yke sahiptir. Eer helyum her iki elektronunu da kaybederse He2+ iyonu oluur.
10. SINIF
ATOMUN YAPISI
Moseley Deneyleriyle Atom Numaralrnn Belirlenmesi
KMYA
1913 de H. G. J. Moseley elementlerin X n spektrumlar zerine yaplan baz almalar gerekletirmitir. X nlar, elektromanyetik malarn yksek frekansl bir eklidir. Katot nlarnn (elektronlar) katotnlar tpnn anoduna arptrlmas ile elde edilir. Anot hedef olarak adlandrlr. Moseley, X nlar salnmn elektronlarn atom ekirdeine daha yakn bir enerji seviyesine geileri ile akland. Moseley, elektron kabuklarnn enerjisi ekirdek ykne bal olduuna gre, yaynlanan X nlarnn frekansnn da hedef atomlarn ekirdek yklerine bal olmalar gerektii sonucunu kard. Son gelitirilen teknikleri kullanan Moseley, X n spektrumlarnn fotoraflarn elde etti ve spektrum izgilerini frekanslarna ayrd. Ca dan Zn ye kadar olan elementler iin elde ettii spektrumlar ekil9 da gsterilmitir.
ekil 9: Baz elementler iin Moseleyin Xn spektrumlar En stteki Ca dan balayarak her element iin iki izgi grebilisiniz. Ardarda gelen her elemente izgiler sola doru, deneyde kullanlan Xnlarnn frekansnn artma ynnde kaymaktadr. kiden fazla izginin grld yerlerde rnek, safszlk olarak bir ya da daha ok element iermektedir. rnein, dikkat edilirse Co spektrumundaki izgilerden biri Fe spektrumundaki bir izgiye denk gelmektedir. Bir dieri de Ni spektrumundakine denktir. Bir bakr inko alam olan pirin, iki Cu iin, iki de Zn iin spektrum izgileri gstermektedir.
Ca. Ti. V. Cr. Mn. Fe Co Ni Cu Pirin
ekil 9
Moseley, Xnlar frekans ile elementlerin ekirdeklerindeki yk says ve Mendeleevin periyodik, izelgesindeki yerleri arasnda bir ilikinin olduunu buldu. rnein, izelgedeki onnc element olan alminyumun atom numaras 13 olarak iaretlendi. Moseley eitlii = A(Z b)2 olup, burada , Xnnn frekans, Z atom numaras, A ve b sabitlerdir. Moseley bu ilikiyi kullanarak yeni elementi nceden tahmin etmitir. (Z = 43,61 ve 75). Bunlar, srasyla 1937, 1945 ve 1925 te kefedilmilerdir. Bylece, periyodik izelgenin, zerinde alt kesiminde (Z = 13 ten Z = 79 a kadar) yeni bir elementin bulunamayacan ispat edilmitir. Mevcut tm atom numaralar kesinletirilmitir.
KMYA
ATOMUN YAPISI ATOM MODELLERNN TARHSEL GELM
10. SINIF
Thomson, atomun yapsnda pozitif (+) ve negatif () paracklarn varln kefettikten sonra bir ok bilim insan tarafndan kabul gren atom modelini oluturmutur. Bu modeli Thomson erikli pudinge benzetmitir. J. J. Thomson, bu modelinde her atomun belirli sayda elektron ve bu eksi ykleri dengeleyecek kadar art ykten olutuunu dnyordu. Thomson, art yklerin elektronlarn iine alacak ekilde hareket eden bir atmosfer oluturduunu dnm ve ayn erikli pudingteki eriklerin hareketine benzetmitir.
Art yk ortam Elektronlar
ekil 10
1909 da Rutherford ve yardmcs Hans Geiger, atomun i yapsn ortaya karmak iin, alfa paracklarndan yararlanarak bir dizi aratrma yaptlar. Bunun iin Thomsonun atom modelini (kresel pozitif yk bulutu iinde dalm elektronlar) temel aldlar. Rutherfordun beklentisine gre, alfa paracklar demeti. bulutun ince kesimlerinden geerken byk oranda bir sapmaya uramayacak, ancak baz alfa paracklar bulut iinde elektronlarla karlatklarnda hafif salmaya ya da sapmaya urayacaklard. Bu salmay inceledikleri zaman, elektronlarn atom iindeki dalm ile ilgili baz bilgiler edinebileceklerini umuyorlard.
Teleskop Kurun Blok Alfa paracklar Altn yaprak
ekil 11: Teleskop altn yapra ieren ember etrafnda dnebilmektedir. Alfa paracklarnn ou altn yapraktan sapmakszn geer. Fakat bazlar byk alar yaparak saparlar.
Alfa paracklarnn salmas, bir teleskop ucuna yerletirilen inko slfr tabakasna arptklar zaman meydana getirecekleri ltlar yardmyla saptanacakt. Bu deney de ok ince altn yapraklarna alfa paracklar gnderdiler ve aadaki verileri elde ettiler. Altn yapraa gelen paracklarnn byk ounluu sapmaya uramadan geer. Yaklak 20,000 de biri, yapra geerken nemli miktarda sapar. Yine bir ka tanesi yapra geemez ve tam geriye dner. Rutherford deneyle ilgili aklamasn atom ekirdei olarak bilinen bir atom modeli zerine kurdu. Bu atom modeli u zelliklere sahiptir. 1. Bir atomun ktlesinin ok byk bir ksm ve pozitif ykn tm, ekirdek denen ok kk bir blgede younlar. Atomun ok byk bir ksm bo bir uzay parasdr. 2. Pozitif ykn bykl her atomda farkldr ve elementin atom ktlesinin yaklak yarsdr. 3. ekirdein dnda, ekirdek ykne eit sayda elektron bulunur. Atomun kendisi elektrik yk bakmndan ntrdr.
10
10. SINIF
ATOMUN YAPISI
Art ykl ekirdek 90 den daha byk a ile yansyan parac +
+
KMYA
+
+
+
yansyan parac
Hafif yansyan parac dorultusu deimeyen parac
+
+
+
+
+
+
+ nce atln levha
ekil 12
Elektromanyetik Ima
Elektromanyetik ma elektrik ve manyetik alanlarn dalgalar eklinde yayld cam gibi bir ortam veya vakumdan yaynlanan enerji eklidir. Dalga, bir ortamda enerji tayan bir uyarcdr. Denizde kk bir kaykta oturan bir kii, muhtemel bir dalga hareketi fark edecektir. Su yzeyine dik olarak hareket eden dalgalar kay periyodik olarak yukar aa hareket ettirir. Su dalgalar ok bilinen trden olmakla birlikte, dalgalar hakkndaki temel terimleri ve baz nemli kavramlar aklayabilmek iin daha basit bir dalga hareketini ele alalm. Uzun bir ipin bir ucunun diree bal, dier ucunun elinizde olduunu dnelim. pin kk bir ksmnn mavi boya ile iaretlenmi olduunu dnn. Elinizi yukar aa hareket ettirdiinizde, ipte bir dalga hareketi oluacaktr. Dalga ip boyunca yrrken boyal ksm basite yukar aa hareket eder. Orta izgi esas alndnda dalga; orta izginin stnde, bu izgiden en uzaktaki yksek noktalar veya tepeler ile orta izginin altnda en uzaktaki alak noktalar veya ukurlardan oluur. Dalgann orta izgisinin stndeki maksimum yksekliine genlik denir. Birbirini izleyen iki tepenin en st noktalar (veya iki ukurun en alt noktalar) arasndaki uzakla dalgaboyu denir ve lamda " ile gsterilir. Dalgaboyu, dalgann nemli bir zelliidir. Bir dier belirli zellii bir noktadan birim zamanda geerken tepe veya ukur says olarak verilen " ile gsterilen , frekanstr. Frekansn birimi genellikle 1/saniye olup, saniyedeki evrim says olarak tanmlanr. Bir dalgann frekans () ile dalgaboyunu arpm dalgann birim zamanda ald yolu ifade eder rnein ekildeki dalgaboyu 03 m ve frekans 5s1 (yani el saniyede kez yukar aa hareket etmekte) ise dalgann hz 03 m .5s1 = 1,5 m/s dir.
ekil 13
Gerekte elektromanyetik dalgay, bir ipte hareket eden dalgay grdmz gibi gremeyiz.
Elektrik alan bileeni Manyetik alan bileeni Genlik Yaylma dorusu (a) (b) Elektrik alan bileeni Manyetik alan bileeni Yaylma dorusu
Genlik
ekil 14 : Elektromanyetik Dalgalar Bu iki farkl elektromanyetik dalga ekli, elektrik ve manyetik alanlarn dik olarak yayldn gstermektedir. Bilinen bir dalga iin, elektrik ve manyetik bileenlerin frekans, dalgaboyu ve genlii birbirinin tpksdr. Bu grnmler ayn andaki grntlerse; (a) dakinin daha uzun dalgaboyu ve daha dk frekansa ve (b) dekinin daha ksa dalgaboyu ve daha yksek frekansa sahip olduu sylenebilir.
11
KMYA
ATOMUN YAPISI
10. SINIF
ekilde grld gibi manyetik alanla ilgili ma bileeni, elektrik alan bileeninin bulunduu dzleme dik bir dzlemde yaylr. Elektriksel alan elektrik ile ykl bir taneciin evresindeki blgedir. Elektriksel alann varl, elektrik ykl bir nesne elektrik alanna sokulurken oluan kar koyma kuvvetinin alglanmas ile anlalabilir. Manyetik alan bir mknats evreleyen blgede bulunur.
Frekans birimi s1 ya da hertz (Hz), dalgaboyunun birimi metre (m) dir. Bununla birlikte, ok sayda elektromanyetik ma ok ksa dalgaboyuna sahiptir. Elektromanyetik mann belirgin zellii, vakumdan yaklak 3.108 m/s sabit bir hzla yaylmasdr. Bu deere k hz denir ve c harfi ile simgelenir. Ik hz, dalgaboyu ve frekans arasnda aadaki bant vardr. c=.
Frekans, Dalgaboyu ve Elektromanyetik Imann Hz
1024 Frekans (s )
1
1022
1020
1018
1016
1014
1012
1010
108
106
104
nlar X nlar Mortesi Dalga boyu (m) 1016 1014 1012 1010 108 106 104 102 Kzltesi Mikro dalga
Radyo dalgalar
100
102
104
Grnr Blge
= 400
500
600
700 mm
ekil 15 : Elektromanyetik Spektrum En ksa dalgaboyu mordan en uzun dalgaboyundaki krmzya kadar uzanan grnr blge, tm spektrumun yalnzca kk bir ksmn kapsar. Elekromanyetik mann dier ekillerinden bazlarnn yaklak dalgaboyu ve frekans aralklar da 9 ekilde gsterilmitir. (1nm = 1 . 10m )
ekil 15 te baz ok bilinen elektromanyetik malarn frekanslar ve olas dalgaboyu aralklar grlmektedir. ekilde elektromanyetik mann dalgaboyunun yksek frekanslarda daha ksa, dk frekanslarda daha uzun olduu gerei de vurgulanmaktadr.
Bir sodyum buhar lambasndan yaylan n byk bir blm yaklak 600 nm dalgaboyuna sahiptir. Buna gre bu n frekans ka Hzdr?
Z M
nce n dalgaboyunu nanometreden metreye dntrp sonra eitlie uygulayalm: = 600 nm . 1 . 109 m = 600 . 107 m 6.105 m 1nm
c = 3.10 8 m/s =?
12
10. SINIF
ATOMUN YAPISI
KMYA
Eitlii v = c / eklinde yazarak y hesaplayalm. = c 3.10 8 m s1 = = 5 .1014 s1 = 5 . 1014 Hz 6.105 m
Eer bir gle iki ta ayn anda ve birbirine yakn atarsak talarn suya arpt noktalardan kan dalgalar gzlemleriz. Bu iki dalga grubu birbiriyle kesiir ve dalgann devam ettii ve yok olduu blgeler oluacak ekilde engebeli desenler meydana gelir. Her iki dalga tepesi ve ukurlar birbirine denk gelecek ekilde kartrldnda, suda en yksek tepe ve derin ukurlar oluturacak ekilde birleirler. Bu durumda dalgalarn faz ayndr ve dalgalarn toplam iddetlendirici giriim eklinde isimlendirilir. Bu durumda dalgann genlii artar. Eer iki dalgadan birinin tepesi dier dalgann ukuruna denk gelecek ekilde birleirse dalgalar sner ve su yzeyi dzleir. Bu durumdaki dalgalar farkl fazdadr ve dalgalarn snmesine yokedici giriim denir. Bu durumda dalgann genlii azalr.
ekil 16
(a)
(b)
ekil 17 : Birbiri zerine binen iki dalgann giriimi (a) iddetlendirici giriimde, her iki dalgann tepeleri ve ukurlar birbiri ile akmtr (ayn fazda) ve bunun sonucu iki dalgann tepe ve ukurlar birbirine eklenmitir. (b) Yokedici giriimde iki dalgann tepe ve ukurlar birbiriyle akmaz(ayn fazda deil) ve dalgalar sner.
Bu konu ile ilgili olarak yaplan almalardan birisi de Young deneyidir. Birbirine yakn ince iki yarktan k geirildiinde, ekil 18 de grld gibi aydnlk ve karanlk izgiler (saaklar) grlr. Mavi kla yaplan bu deneyden aydnlk ve karanlk saaklarn olumas, n perde zerindeki baz noktalarda birbirini sndrdn baz noktalarda ise birbirini glendirdiini anlyoruz. Bu olay su dalgalarndaki giriim olayna benzer. Maksimum noktalar aydnlk, minimum noktalar karanlktr.
ekil 18
ekil 19
13
KMYA
ATOMUN YAPISI
10. SINIF
ekil 19 da ift yarkta giriimin diyagram izilmitir. ukur ve tepe noktalar kararak maksimum ve minimum noktalar oluturur. Su dalgalarndaki giriimde dalga katar denilen maksimum izgiler Young deneyinde aydnlk noktalar oluturur. nk iki dalga tepesi veya dalga ukuru birbirini glendirir. Dolaysyla daha aydnlk bir blge oluturur. Minimum noktalar ise karanlk saaklar oluturur. nk, dalga tepesi ile ukuru karlatnda birbirini sndrr. Ik dalgalarnn birbirini sndrd noktada karanlk grnr.
Kuantum Kuram
Scak cisimlerin farkl renklerde k yayd bilinmektedir. Yaynlanan n rengi, donuk krmz renkten, beyaz renge kadar deimektedir.
ekil 20
Ik yayan scak cisimlerin yaydklar bu k bir prizmada dalarak srekli bir renk spektrumu oluturabilir. Bu k iddeti, dalga boyu ile dzgn bir ekilde ve k kaynann scaklna bal olarak belirli bir dalga boyunda maksimum deerine ular.
Ima iddeti Klasik kuram
T : 7000 K T : 5000 K Dalga boyu ()(nm) 0 250 500 750 1000 1250
Klasik kuram atom spektrumlarn aklayamad gibi siyah cisim mas olarak bilinen, scak kat maddelerden k yaynlanmasn tam olarak aklayamamtr. Klasik kuramn yaklamnda yaynlanan n iddeti kesikli izgi ile gsterildii gibi srekli artmaktadr. Max Planck 1900 ylnda k iddetinin srekli artmadn ileri srd ve Enerji de madde gibi srekli deildir yorumunu yapt. Planckn kuram ile klasik kuram arasndaki temel fark; klasik kuram bir sistemin sahip olabilecei enerjiye bir snrlama getirmezken, Kuantum kuram bu enerjiyi belirli deerlerdeki zel paketler eklinde snrlanmtr. Bir sistemin izin verilen iki enerji seviyesi arasndaki farkn sahip olduu deere enerji kuantumu denir. Planckn modelinde, stlan cismin yzeyindeki bir grup atom ayn frekansa sahip titreim yapar. Titreim yapan bu atom grubu bir enerjiye sahip olmaldr. Planckn scaklk ile frekans dalmn aratrd deneylerden elde ettii verileri ve kendi kuramn kullanarak h sabiti iin bir deer tespit etti. h = 6,62.1034 j.s (Planck sabiti) Plancka gre bir elektromanyetik ma kuantumunun enerjisi mann frekans ile doru orantldr. Buna bal olarak Planck aadaki denklemi karmtr. E = h .
14
10. SINIF
ATOMUN YAPISI
KMYA
Planckn kendisi de dahil olmak zere bilim evreleri ilk bata kuantum hipotezine pheyle yaklatlar. Scak cisimlerden yaynlanan may aklamak amacyla ortaya atlan bu hipotez dier alanlarda uygulanncaya kadar genel bir kavram olarak kabul grememitir. Siyah cismin dndaki olaylarda da baaryla uygulandktan sonra bu kavram ok nemli bir kuram olarak kabul grmtr. Kuantum varsaym ile ilgili baary Albert Einstein fotoelektrik olay ile yakalamtr.
Fotoelektrik Olay
Belirli metallerin yzeyine k arptnda metalden elektron boalm gereklemesine fotoelektrik olay denir. Bu olayda: 1. Yaynlanan elektronlarn kinetik enerjisi n frekansna baldr. 2. Elekronun yaynlanmas, gelen n frekansnn yalnzca belirli bir eik deerinin (0) zerine kmasyla mmkndr. 3. 2. koul salandnda yaynlanan elektron says n iddetine baldr. 1905 ylnda Einstein elektromanyetik mann tanecik karakterine sahip olduunu sylemi ve sonralar G. N. Lewisin foton adn verdii bu k taneciinin E = h eitlii ile hesaplanabilecek enerjiye sahip olduunu belirtmitir.
ekil 21
imdi fotonun enerjisini ve toplam fotonun enerjisini hesaplamak iin kullanlacamz formlleri yazalm:
E = h = h.c
34
h = Planck sabiti = 6,62.10 = Fotonun frekans (s1) c = Ik hz = 3.108 m/s = Fotonun dalga boyu (A) n tane fotonun enerjisi
En = n.h = n h.c
j.s
Atom Spektrumlar
Beyaz k prizmadan getiinde (ekil 22) ya da elale yaknlarnda havadaki su zerrelerinin sebep olduu gkkua olutuunda (ekil 23) dalma urayan k ok sayda dalga boyu bileeninden meydana geldii iin grnr blge spektrumu ya da dier adyla srekli spektrum meydana getirir.
ekil 22 ekil 23
15
KMYA
ATOMUN YAPISI
10. SINIF
Eer k kayna az sayda dalga boyu bileeni ieriyorsa oluan spektrum kesikli izgi spektrumu olacaktr. Eer k kayna gaz ierisinden geen elektrik boalm eklinde ise spektrumda sadece belirli renkler gzlenir.
ekil 24
ekil 25 te k kayna dk basnl helyum gaz ieren bir lambadr. Elektrik boalm gerekletiinde helyum atomlar bu enerjiyi sourur ve sonra bu enerjiyi k olarak yaynlarlar. Elde edilen k dar bir yarktan geerek prizma zerine der ve prizma datr. Dalan n renkli bileenleri alglanr ve fotoraf filmi zerine kaydedilir. Helyum atomunda gzle grlebilin 6 tane izgi mevcuttur. Her elementin kendine zg bir spektrumu vardr. Atom spektrumlar arasnda en ayrntl incelenen hidrojen elementininkidir (ekil 26). Hidrojen lambasndan gelen k krmz mor renkte grnr. Bu n en nemli dalga boyu bileeni 656,3 nm dalga boyuna sahip krmz ktr. Bunun dnda 486,1 nm dalga boyuna sahip yeilimsi mavi, 434 nm ve 140,1 nm dalga boylarna sahip iki farkl meneke rengi izgi spektrumu mevcuttur.
7500
7000
6500
6000
Prizma Yark
5500
Helyum lambas
Fotoraf pla
5000
4500
4000
ekil 25
400
450
500
550
600
650
410 nm 434 nm
486,1 nm
656,3 nm
ekil 26
Ayn ilem bir baka atoma ait lamba ile yapldnda farkl izgi spektrumlar elde edilmi ve bu durum atomun yaps hakkndaki izgi spektrumlarn kullanarak baz ipular elde edilebileceini gstermiitir. Rutherfordun atom modelinde, atomun merkezinde pozitif (+) ykl ar ekirdek bulunduunu, elektronlarn bu ekirdek etrafnda dairesel ya da eliptik yrngelerde dndn ve elektronlar ile ekirdek arasnda byk bir boluk olduunu renmitik. Bu atom modelinin aklamakta aciz kald bir nokta vardr. Bu nokta; elektronlarn neden ekirdee dmediidir. Oysa ki elektronlar coulomb kuvvetinin etkisiyle ekirdek evresinde dnerken ivmeli bir hareket yaparlar.
16
700
10. SINIF
ATOMUN YAPISI
KMYA
Elektron ekirdek
Elektromanyetik ma
ekil 27
Klasik kuramlara gre, ivmeli hareket yapan cisim ma yaparak enerji kaybetmelidir. Bu durumda elektronlarn enerjilerini kaybederek spiral bir yrnge izip ekirdee dmesi gerekir. Oysa elektronlar ekirdee dmemektedir.
Bohr Atom Modeli

Bohr, Rutherfordun atom modelindeki eksiklikleri giderebilemek iin yapt almalar sonucunda varsaym ortaya koymutur. 1. varsaym: Elektronlar, ma gerekletirmeden ekirdek etrafnda belirli yrngelerle dnerler. 2. varsaym: h Kararl enerji seviyesinde dnen elektronlarn asal momentumu (L = m . V.r), nin tam katlarna eittir.
2 h L = m.V.r = n. 2
n = Yrnge numaras (1, 2, 3 ...........) h = Planck sabiti (6,62.1034 j. s)
3. varsaym: Bir elektron yksek enerjili kararl bir yrngeden dk enerjili kararl bir yrngeye kendiliinden geebilir. Bu gei srasnda darya foton yaynm ile ma yaplr. Bu fotonun enerjisi aadaki forml ile bulunur.
Eilk enenji (foton) Eson
ekil 28
E ilk E son = h. =
h.c
Eilk = Elektronun bulunduu yrngedeki ilk enerjisi Eson = Elektronun bulunduu son yrngedeki enerjisi = Yaylan fotonun frekans = Yaylan fotonun dalga boyu
Bohr kuramnda, hidrojen atomunda izin verilen yrngelerin yaraplar tahmin edilebilir. rn = n2 . a0, n = 1, 2, 3, ......, a0 = 0,53 A (53pm) Bohr kuram, bu yrngedeki elektronlarn hzn ve enerjisini hesaplama imkan tanr. ekirdekten tamamen uzaklam olan elektronun enerjisi sfr kabul edilmektedir. ekirdekten ok uzaktaki bir serbest elektron ekirdee doru ekilerek bir n yrngesine yerletiinde elektronun enerjisi azalr ve iaretli olarak.
Z2 En = 2,18.10 18 . 2 denklemi ile hesaplama yaplr. n
17
KMYA
ATOMUN YAPISI
10. SINIF
Hidrojen atomunun enerji seviyeleri ya da dier bir ifadeyle izin verilen yrngeleri bu denklem ile hesaplanr.(Z : atom numaras, n = yrnge says) Bu enerji dzeylerinin ematik gsterimi aadaki gibidir.
n= E = 0 E5= 2,18 . 1018 1 = 8,72 . 1020J 52 18 1 = 1,36 . 1019J E4= 2,18 . 10 42 E3= 2,18 . 10
18
n=5 n=4
n=3 Pacshen serisi
1 = 2,42 . 1019J 32
n=2 Balmer serisi
E2= 2,18 . 10
18
1 = 5,45 . 1019J 22
n=1 Lyman serisi
E1= 2,18 . 1018 1 = 2,18 . 1018J 12
Tabloya gre bir elektron n = 1 seviyesindeyken 2,18.10-18 j enerji kazanrsa iyonlar (siyah ok). Eer elektron byk sayl yrngelerden n = 1 seviyesine inerse mor tesi k yaynlar. Yksek yrngelerden n = 1 seviyesine inildii serilere Lyman serisi denir. Elektron yksek yrngelerden n = 2 seviyesine inerse bu durum da grnr k yaynlar. Bu seriye Balmer serisi denir. Yksek yrngelerden n = 3 seviyesine inildiinde kzl tesi nlar yaynlanr. Bu seriye Paschen serisi denir. Hidrojen atomunun Bohr modeli aada verilmitir.
Elektron uyarlmas
Ik yaynlamas
n=4 r = 16a0
n=3 r = 9a0
n=2 r = 4a0
n=1 r = a0
ekil 29
Modelde ekirdek merkezde, elektron ise bamsz yrngelerden (n = 1, 2, .....) birinde bulunmaktadr. Atom uyarldnda elektron daha yksek yrngelere geer (siyah oklarla gsterildii gibi). Elektron daha dk yrngelere dnerken k yaynlamas gerekleir. Lyman serisini temsil eden bu geiler krmz ve mavi oklarla gsterilmitir. Normal olarak, hidrojen atomunun elektronu ekirdee en yakn yrngede bulunur. (n = 1). Bu, en dk izin verilen enerji dzeyine temel hal denir.
18
10. SINIF
ATOMUN YAPISI
KMYA
Elektron bir enerji kuantumu (foton) kazandnda daha yksek enerji dzeyine geer (n : 2, 3, ....). Bylelikle hidrojen uyarlm hale gelir. Elektron, ekirdee yakn bir yrngeye indiinde iki enerji dzeyi arasndaki fark kadar enerji yaynlanr. ki dzey arasndaki enerji farknn hesaplanmas iin aadaki forml kullanlr.
2 Z2 Z2 Z Z2 E = Es Ei = 2, 18.1018. 2 2, 18.1018 2 = 2, 18.1018 2 2 n ns ni s ni Es = Elektronun son yrngedeki enerjisi Ei = Elektronun ilk yrngedeki enerjisi ns = Son enerji dzeyi ns = lk enerji dzeyi Z = Atom numaras Burada hidrojen atomundan bahsedildii iin Z yerine 1 yazlr. Deerin negatif kmas enerji yaynm olduunu gsterir.
rnek Hidrojenin Balmer serisinde n = 4 seviyesinden n = 2 seviyesine geii srasndaki spektrum izgisinin dalga boyu ka nm dir? (1nm = 1.109m)
z m
ni = 4 ns = 2
1 1 1 18 1 19 E = 2,18.10 18 = 2,18.18 = 4,09.10 J 4 6 22 42 h.c formln kullanarak dalga boyunu hesaplayalm.
E=
8 c = 3.10 m/s h = 6,62.1034 j. s E = 4,09.1019 j
4, 09.1019 =
6, 62.1034.3.10 8
= 4, 86.107 m = 486 nm
Bohr atom kuramnda atomlarn yaylma spektrumlar anlamak iin bir model oluturulur. Bohr atom kuramnda bir atom kmesindeki atomlarn uyarlmasnn hemen ardndan belirli frekansa sahip foton yayarlar ve daha dk enerjili hallere geerler. Fotonun frekans; Es = Ei hn foton formlnden tretilerek foton = Ei Es forml ile hesaplanr. h
Bir fotonun sourulabilmesi iin, fotonun enerjisinin ilk ve son haller arasndaki enerji farkna tam olarak denk gelmesi gerekir. hfoton = Es Ei Bu formlden yararlanarak sourulan fotonun frekans
foton = Es Ei forml ile hesaplanr. h
19
KMYA
ATOMUN YAPISI
rnein uyarlmas Dedektr Eilk nilk Yark Prizma Eson nson Dalgaboyu
10. SINIF
Yaylma spektroskopisi
ekil 30
rnein uyarlmas Dedektr Eson nson Yark Eilk nilk Dalgaboyu Prizma
Sourma spektroskopisi
ekil 31
Bohr atom modeli, katyonlarn oluumu hakknda bilgi vermektedir. Hidrojen atomu ile etkileimi sonunda, temel haldeki (n = 1) bir elektronu atomdan uzaklatrmak iin gerekli olan enerjiye sahip olan bir foton sz konusu olduunda elektron serbest hale geer ve atom iyonlam olur. Bu durumda serbest elektronun enerjisi sfr olur. hfoton = Ei = E1 Buradaki Ei deeri hidrojenin iyonlama enerjisi deeridir. Hidrojen atomu iin temel halde bulunan elektrona Bohr gsterimi uygulandnda ni = 1, ns = olacaktr. Bu durumda aadaki bant elde edilir.
Z2 12 = 2,18.10 18 = 2,18.10 18 J h foton = E i = E1 = 2,18.10 18 . n2 12

+ +2 Bohr modeli hidrojen atomuna benzer ekilde tek elektron ieren 2He ve 3Li iyonlar iin de uygulanabilir.
Bu
2 durumda deien tek ey En = 2,18.1018 Z formlndeki Z olacaktr. 2
rnek Bir defa iyonlam He+1 iyonunun spektrumunda Balmer serisinin n = 5 ten n = 2 ye geiinde yaynlanan enerjinin dalga boyu ka nm dir? (2He)
20
10. SINIF
ATOMUN YAPISI
KMYA
z m
ni = 5 ns = 2 Z2 Z2 E = 2, 18.1018 2 2 formlnden. ns ni
22 22 4 18 4 18 enerji aa kar. E = 2,18.10 18 2 2 = 2,18.10 4 25 = 1, 83.10 J 5 2 E= hc formlnden 1, 83.10 18 = 6,62.10 34 .3.10 8
= 10,9.108 m = 109 nm
rnek ki defa iyonlam Li+2 iyonunun spektrumunda Balmer serisinin n = 4 ten n = 2 ye geiinde yaynlanan enerjinin dalga boyu ka nm dir? (3Li)
z m
ni = 4 ns = 2
32 32 18 enerji aa kar. E = 2,18.10 18 2 2 = 3,68.10 J 4 2 3,68.10 18 = 6,62.10 34 .3.10 8 = 5,39.10 8 = 53,9 nm
rnek
Hidrojen atomu spektrumunda temel enerji seviyesindeki elektronun n = 3 seviyesine kmas iin sourulan fotonun frekans ka s1 olmaldr? (1H)
z m
12 1 1 8 E = 2, 18.1018 2 = 2, 18.1018 1 = 2, 18.1018. = 1 94.1018 J , 1 9 9 3 E = h 1 94.1018 = 6, 62.1034 , = 2, 93.1015 s1
KUANTUM MEKANNN GELM

Dalga Tanecik kilisi
Einstein, fotoelektrik olayn aklarken n fotonlardan oluan tanecikli bir yapya sahip olduundan bahsetmiti Ancak, n rnein bir prizmadan gemesi sonucunda spektrum eklinde salmas n hem dalga hem de tanecik zelliine sahip olabilecei dncesi ortaya kmt. Louis de Broglie, k ve maddenin doasn dikkate alm ve kk tanecikler bezen dalgaya benzer zellikler gsterebilirler yorumunu ortaya atmtr. Einstein denildiinde akla ilk gelen denklemi yani E = mc2 formlnnde Broglie farkndayd. nceden rendiimiz E = h forml ile yukardaki forml birletirilebilir. h = mc2 c = eitlii yukardaki bant ile birletirildiinde
h.c = mc 2
21
KMYA
ATOMUN YAPISI
10. SINIF
De Broglie bu banty gelitirdi ve m : fotonun greceli ktlesi h = : Dalga boyu mv : Taneciin hz h : Plack sabiti eitliine ulat. De Broglie, maddesel taneciklerle bir arada olduu kabul edilen dalgalara madde dalgalar demitir.
rnek
Ik hznn bete biri kadar bir hzla hareket eden elektronlara elik eden dalgann dalga boyu ka nm dir? (1 nm = 1.109 m)
z m
m elektron = 9,1.1031 kg = Velektron = 3.10 8 m/s = 6.107 m/s 5 h 6,62.10 34 = = 1,21.10 9 m = 1,21 nm mv 9,1.10 31.6.10 7
h = 6,62.1034 J.s = 6,62.1034 kg m 2 /s
De Broglienin dalga tanecik ikilisine gre eer kk taneciklerin madde dalgalar mevcut ise, elektronlar gibi tanecik demetlerinin de dalgalara ait zellikleri tamas gerekir. rnein krnm gerekletirilebilmelidir. Youngun deneyinde olduu gibi dalgalarn dald nesneler arasndaki uzaklk, mann dalga boyuna eitse krlma gerekleir ve giriim gzlenir. Mesel X nlar (dalga boyu yaklak 100 pm) gibi yksek enerjili nlar arasndaki uzaklk yaklak 200 pm olan atom demetlerine sahip metalik alminyum tarafndan datlr ve krnm olay gerekleir.
ekil 32
22
10. SINIF
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYA ATOMUN YAPISI For Evaluation Only.
C. J Davisson ve L. H Germer yava hareket eden bir elektron demetinin nikel kristal tarafndan krnma uradn ispat ettiler. Bylelikle maddenin tanecik dalga zellikleri ispatlanm oldu.
ekil 33
Bohr Atom Modelinin Yetersizlikleri

Bohr modelinin hidrojen atomu ve tek elektronlu iyonlar iin uygulan baarl sonular vermesine karn ok elektronlu atom ve iyonlarn yaylma spektrumlarnn Bohr modeliyle aklanamad anlalmtr. Bunun dnda Bohr modeli manyetik alann yaylma spektrumuna etkisini aklayamamaktadr. Bohr, ember bir yrngedeki elektronu merkeze doru iten asal bir momentumun varolduunu temel bir dayana olmadan kabullenmitir.
Ayrca atomun boyutlu olmasna karn modelin dzlemsel olmas bir elikiyi dourmaktadr. Bunun dnda Heisenberg belirsizlik ilkesi de Bohr atom modelinin yerini yeni bir modelin almas gerektigini ortaya koymutur. Heisenberg belirsizlik ilkesi bir taneciin ayn anda konumunun ve momentumunun byk bir duyarllkla llemeyeceini belirtmektedir.
rnein, bir taneciin konumunu kesin olarak belirlemek istersek bu durumda elektronun momentumunu (m . ) belirleyemeyiz. Yani taneciin nerede olduunu biliyorsak bu durumda nereden gelip, nereye gideceini belirleyemeyiz.
Mikroskop
Mikroskop Foton
Elektron Foton
Elektron
ekil 34
23
KMYA
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 ATOMUN YAPISI 10. SINIF For Evaluation Only.
ATOM KUANTUM MODEL

Schrdinger kuantum mekaniini balatarak fizik ve kimyada ok nemli bir r amtr. Denkleminde hidrojen atomunun elektonunun bulunabilecei enerji seviyelerini ve dalga fonksiyonlarn ile tanmlamaktadr. Bu dalga fonksiyonlar ve enerji seviyeleri kuantum saylar ile belirlenir.Bu kuantum saylar ile hidrojen atomunun tam bir teorisi oluturulur.
Kuantum teorisi, bir atomun yapsndaki elektronun yerini tam olarak belirleyemeyeceimizi sylese de, elektronun bulunabilme ihtimalinin yksek olduu blgeyi tanmlar. Elektron younluu kavram, atomun belirli blgesinde bir elektron bulunma olasln verir.
Artk bundan sonra yrnge yerine atomik orbitallerden szetmemiz gerekir. Atomik orbital, atomdaki bir elektronun dalga fonksiyonu olarak dnlr. Elektron belirli bir orbitalde denildiinde elektron younluunun veya elektronun bulunma ihtimalinin bu orbitale ait dalga fonksiyonunun karesi ile tanmland ifade edilmektedir. Her atomik orbitale ait bir enerji ve elektron younluu vardr.
hidrojen
Schrdinger denklemi, bir proton ve bir elektrondan oluan hidrojen atomu iin kolaylkla zlebilmekte ise de, birden fazla elektron ieren atomlar iin zm bulunamamaktadr. Ancak yaplan almalar sonucunda bu gln stesinden ksmen de olsa gelinmitir. rnein, ok elektronlu atomlarn davran, hirdojen atomundan farkl ise de bu farklln ok fazla olmad varsaylmaktadr. Bylelikle , hidrojen atomundan elde edilen enerjiler ve dalga fonksiyonlar, daha karmak atomlar iin yaklak zmler verebilir. Bu yaklam ok elektronlu atomlarn davranlar iin doru aklamalar getirmektedir.
ise
Kuantum Saylar
Kuantum mekaniinde, elektronlarn hidrojen ve dier atomlarda dalmlarn vermek iin kuantum says gerekmektedir. Bu saylar, hidrojen atomu iin Schrdinger denkleminin zmnden karlmaktadr. Bu saylar ba kuantum says (n), asal momentum kuantum says (l) ve magnetik kuantum says(ml) olarak adlandrlr. Bu saylar atomik orbitalleri ve bunlardaki elektronlar tanmlamada kullanlrlar. Drdnc bir kuantum says spin kuantum says (ms) ise belirli bir elektronun davrann tanmlar ve atom ierisindeki elektronlarn tanmn tamamlam olur.
ile
Ba Kuantum Says (n)

Ba kuantum says (n) 1, 2, 3 gibi tam saylar olabilir. Hidrojen atomunda, nnin deeri orbital enerjisini belirler. Ksaca greceimiz gibi, bu ok elektronlu atomlar iin doru deildir. Bakuantum says, ayn zamanda belirli bir orbitaldeki elektronun ekirdee olan ortalama uzakl ile orantldr. n ne kadar bykse orbitalde elektronun ekirdee olan ortalama uzakl o kadar byk olur.
24
10. SINIF
Asal Momentum Kuantum Says ( l)
ye
Asal momentum says (l) bize orbitallerin eklini anlatr. lnin alabilecei deerler, ne baldr. Verilen bir n iin , l deeri 0 ile (n1) arasndaki tamsaylar olabilir. Eer n = 1 ise, l nin deeri = (n 1) = (1 1) = 0 olur. Eer n = 2 ise, l iin 0 ve 1 olmak zere iki olaslk vardr. Ayn ekilde n = 3 iin, l deeri 0, 1 veya 2 olabilir. lnin deeri genellikle s p, d gibi harflerle gsterilir.
l Orbital ismi
0 s
1 p
2 d
3 f
4 g
5 h
Bu durumda, eer l = 0 ise, s orbitaline , l = 1 ise p orbitaline karlk gelmektedir.
Ayn n deerine ait orbitallere kabuk denmektedir. Ayn n ve l deerindeki bir veya daha fazla orbital ise altkabuk olarak isimlendirilir. rnein, n = 2 kabuu iki altkabuktan olumaktadr, l = 0 ve 1. Bu altkabuklar 2s ve 2p altkabuklar isimlerini alrlar, burada 2 says n deerini ve s ile p de l deerlerini temsil eder.
M a n y e t i k K u a n t u m S a y s ( m l)
Manyetik kuantum says (ml) bir orbitalin uzaydaki ynn belirler. Bir altkabuk iinde, mlnin deerleri asal momentum kuantum says olan lye baldr. Verilen bir l iin, (2l + 1) adet ml olabilir ve bu saylar aadaki ekilde bulunur. l, (l + 1), ..... 0, ....(+l 1), +l Eer l = 0 ise ml = 0 dr. l = 1 iin, m deeri olabilir, bunlar da 1, 0, ve 1 dir. l = 2 iin, [(2x2)+1] yani be tane ml deeri mevcuttur. Bunlar, ml 2, 1, 0, 1 ve 2 olabilir. mlnin toplam says, belirli bir l alt kabuundaki orbitallerin saysn vermektedir. kuantum says zerindeki tartmay tamamlamak zere, n = 2 ve l = 1 durumuna bakalm. n ve l deerleri bir 2p alt kabuunu belirler ve bu altkabukta tane 2p orbitali vardr. (nk ml iin 1, 0 ve 1 olmak zere deer vardr). Bunlar daha sonra greceiz.
Atomik Orbitaller
n l ml Orbital Says Atomik Orbitallerin Gsterimi 1s
0 2 1
0 1, 0, +1
1 3
2s 2px, 2py, 2pz
0 3 1 2
0 1, 0, +1 2, 1, 0, +1, +2
1 3 5
3s 3px, 3py, 3pz 3dxy, 3dyz, 3dxz, 3dx2y2, 3dz2
Tabloda kuantum saylar ve atomik orbitaller arasndaki iliki gsterilmektedir.l = 0 olduu zaman (2l + 1) = 1 olur ve sadece bir ml deeri bulunabilir; bylelikle sadece bir tanesi s orbitali olabilir. l = 1 durumunda, (2l + 1) = 3 olur ve adet ml deeri veya adet p orbitali olabilir. l = 2 ise, (2l + 1) = 5 ve ml iin be olaslk vardr ve bunlara karlk gelen be adet d orbitali iin de belirli indisler tanmlanmas gerekir. imdi p ve d orbitallerini ayr ayr inceleyelim.
s,
25
KMYA
2 1s
2 2s
2 3s
ekirdekten uzakl
1s (a)
st indis
2s (b)
3s (c)
ekil 35 : 1s, 2s ve 3s orbitallerinin elektron olasl ve yk younluunun gsterim ekli (a) 1s orbitali; (b) 2s orbitali (c) 3s orbitali. stteki grafikler : r in fonksiyonu olarak yk younluu veya elektron olaslk younluu (2). Ortadaki ekiller : Merkezinde ekirdein yer ald bir dzlemde yk younluu veya elektron olaslnn noktalarla gsterilmesi. Noktalarn daha sk olduu blgelerde elektronun bulunma olasl daha yksektir ve elektron yk younluu daha byktr. Alttaki resimler : Elektron yk younluunun %90 n veya elektron bulunma olaslnn %90 n iine alan kresel gsterim.
2p
z z y
(a)
(b)
(c)
ekil 36 : Bir 2p orbitalinin yk younluu ve elektron olaslnn gsterim ekli: (a) 2 nin deeri ekirdekte sfrdr, her iki tarafta maksimum deere ve ekirdekten geen bir izgi zerinde (rnein x, y veya z ekseni) ekirdekten (r) uzaklnda tekrar sfra eitlenir. (b) Noktalar, ekirdekten geen bir dzlemde, rnein xz dzleminde yk younluu ve elektronun bulunma olasln gstermektedir. (c) Elektron bulunma olaslklarnn ve yk younluklarnn boyutlu olarak gsterimi. Bir elektronun bulunma olaslnn en yksek olduu yer, halter eklindeki blgenin iki yumrusunun ierisindedir. Bu blge kresel simetriye sahip deildir. Olaslk glgeli dzlemde sfra der [dm dzlemi (yz dzlemi)].
26
10. SINIF
z y
z y xz ekseni + z y
+ x x xy ekseni py pz
px
ekil 37 : 2p orbitali: p orbitalleri genellikle birbirine dik x, y ve z eksenleri zerinde gsterilirler ve px, py , pz ile simgelenirler. pz orbitalinin manyetik kuantum says ml = 0 dr. px ve py orbitallerinin durumu daha karmaktr. Bu orbitallerin her biri hem ml = 1 hem de ml = 1 den kaynaklanan etkiye sahiptirler. Ama asl olan p orbitalinin trden oluan bir takm oluturmas ve ynelmelerinin ekilde gsterildii gibi olmasdr. Daha yksek sayl kabuklarda p orbitalleri biraz farkllk gsterirler. Fakat tm p orbitallerinin gsteriminde yukardaki ekiller kullanlacaktr. Yumrulardaki iaretler, orjinal dalga fonksiyonlarnn fazlarn belirtmekte olup, bunlar elektrik ykleri ile kartrlmamaldr.
Atomun Elektron Yaps

y + + (a) dx2 x + y z
+ x
+ x
y2
(b) dxy z z +
(c) dxz
+ y + x
(d) dyz
(e) dz2
ekil 38 : Be tr d orbitalinin kesitleri: Be tr orbitalinin asal fonksiyonlarnn, yukarda belirtilen dzlemlerdeki iki boyutlu kesitleri.
z z y + + x + + + x y z y + x + z y + x z + + y x
dxy
dxz
dyz
dx2y2
alt dindis z
2
ekil 39 : Be tr d orbitalinin gsterimi xy, xz, yz ve dierlerinin gsterimi kuantum saylarna baldr, fakat bunun ayrnts burada ele alnmayacaktr. Bir orbitalin dm yzeyi says, l kuantum saysna eittir. d orbitalleri iin, bu tr iki dzlem vardr. Bu ekilde dxy orbitalinin dm dzlemleri gsterilmitir (dz 2 orbitalinin dm yzeyleri geretke koni eklindedirler).
27
KMYA
Spin Kuantum Says (m s)
Dalga mekanii, elektron orbitallerinin tanmlanmasnda kullanabildiimiz kuantum says aklamtr. Fakat bunlara ek olarak drdnc kuantum saysna gereksinim duyulmaktadr. Hidrojen spektrumundaki aklanmayan baz noktalarn elektronun, dnyann ekseni etrafnda dnne benzer ekilde, kendi ekseni etrafnda dnne benzer ekilde, kendi ekseni etrafnda dndn kabul ederek aklanabilecei kefedildi. Bu dnme olayna spin denilmektedir. ekil 40 a bakldnda elektron spini iin iki olaslk grlmektedir. Elektron spin kuantum says ms +
1 1 (yukar ynelik okla simgelenir, ) veya (aa ynelik okla simge2 2
lenir, )deerlerini alabilir. ms nin deeri dier kantum saysnn deerine bal deildir. sil
Elektron Spininin Varlnn Kant : ekilde 41 deki deneyde gm, bir frnda buharlatrlm ve gm atomlar demeti tekdze olmayan bir manyetik alandan geirilmitir. Bylelikle atom demetinin ikiye ayrld gzlenmitir. Bu olayn basitletirilmi aklamas aadaki gibi yaplabilir.
1. Elektron, spininden dolay bir manyetik alan oluturur. 2. Spinleri birbirine zt elektronlardan oluan elektron ifti (elemi iki elektron) bir manyetik alan oluturmaz. 3. Gm atomundaki 23 elektronun spini bir ynde, kalan 24 elektronun spini ise bunlara zt yndedir. Dolays ile oluan manyetik alann yn yalnzca elememi olan elektronun spinine baldr. 4. ok sayda gm atomundan olumu gm atomu demetinde elememi elektronun spininin + veya
1 2
1 olmas ans birbirine eittir. Bu nedenle, gm atomlar tarafndan oluturulan manyetik 2
alanla, dtan uygulanan manyetik alann etkileimi sonucu, atom demeti ikiye ayrlr.
S N
N S
ekil 40 :Elektron Spininin Simgesel Canlandrmas : Elektron spininin iki olasl ve bunlara elik eden manyetik alanlar grlmektedir. Zt spinli iki elektron, birbirini sndren zt manyetik alanlara sahiptirler. Bunun sonucu olarak elektron iftlerinde net manyetik alan sz konusu deildir.
28
10. SINIF
Ag atomlar Frn Yark
Mknats
Dedektr
ekil 41 :Stern Gerlach Deneyi : Frnda buharlatrlan gm atomlar bir yarktan geirilerek demet haline getirilir ve bu demet tekdze olmayan bir manyetik alandan geirilir. Demet ikiye ayrlr. (Eer manyetik alan tekdze olsayd atom demeti bir kuvvetin etkisinde kalmayacakt. Alan iddeti baz dorultularda dier dorultulardakinden daha kuvvetli olmaldr.)
kk harf
ok Elektronlu Atomlar
Schrdinger denklemi hidrojen atomu iin yani tek bir elektron ieren bir atom iin gelitirmiti. ok elekkk harf yaklasik tronlu atomlarda elektronlar arasndaki karlkl itmenin de dikkate alnmas zorunludur. ok elektronlu atomlarda elektronlar birbirlerinden mmkn olduunca uzaklamaya alrlar ve elektronlarn hareketleri karmak bir hale gelir. Bu sebeple , bu ok tanecikli yapdaki problemin zm ancak deerlerle yaplr. Yaklak zm iin, ekirdek ve dier elektronlarn bulunduu ortamda, bir elektron tek banaym gibi kabul edilir. Bu tr bir zmle bulunan elektron orbitalleri hidrojen atomu iin bulunanlarla ayndr ve hidrojene benzer orbitaller olarak isimlendirilebilir. Hidrojen atomunda 2s ve 2p orbitalleri ile 3s, 3p ve 3d orbitalleri eenerjilidir. ok elektronlu atomlarda ekirdek ile elektron arasndaki ekim kuvveti, ekirdek yknn artmas ile artar. Bunun sonucunda, atom numaras arttka orbital enerjileri azalr. Ayn zamanda ok elektronlu atomlarda orbital enerjileri orbitalin trne baldr ve bir ba kabuktaki farkl l kuantum saysna sahip orbitaller eenerjili deildir. Ancak ayn l kuantum saysna sahip orbitaller eenerjili olacaktr.
3s
3p
3d
Enerji
2s
2p
1s
Hidrojen atomuna ait ilk elektron kabuunun orbital enerji diyagram
3d 3p 3s
Enerji
2p 2s
1s
ok eletronlu bir atoma ait ilk elektron kabuunun orbital enerji diyagram
29
KMYA
ti'yi sil Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 ATOMUN YAPISI 10. SINIF For Evaluation Only.
Elektronlarn Orbititallere Yerleim Kurallar
a) Elekronlar orbitallere, atomun enerjisini en aza indirecek ekilde yerleirler. Elektronlarn bir ba kabuktaki alt kabuklara, nce 1s sonra 2s ve 2p vb. tarznda bir sra ile yerletiini gstermektedir. Elektronlarn orbitallere yerlemesindeki kesin sra, spektroskopik ve manyetik yntemler bata olmak zere, baz deneysel almalarla ortaya karlmtr. Elementlerde elektron dalmnn belirlenmesinde, deneylere dayanlarak kurgulanan bu yerleim sras izlenmelidir. Bir ka ayrcalk dnda. orbitallerin elektronlar tarafndan doldurulmas aadaki ekilde olur. 1s, 2s, 2p, 3s, 3p, 4s, 3d, 4p, 5s, 4d, 5p, 6s, 4f, 5d, 6p, 7s, 5f, 6d, 7p
1s 2s 3s 4s 5s 6s 7s 2p 3p 4p 5p 6p 7p 3d 4d 5d 6d 4f 5f
b) Bir atomda hibir zaman drt kuantum says da ayn olan iki elektron bulunamaz (Pauli dlama ilkesi). Pauli, atomlara ait yaylma spektrumlarnn karmak yapsn, bir atomda btn kuantum saylar ayn olan iki elektronun var olmayaca grne dayanarak aklamtr. lk kuantum says n, l ve ml zgn bir orbitali belirler. ki elektronun bu kuantum says ayn olabilir.Fakat bu durumda iki elektronun spin kuantum saylar (ms) farkl olmaldr. Baka bir deyile, bir orbitalde yalnzca iki elektron bulunabilir ve bu elektronlar zt bes spinle2 re sahip olmaldrlar. Her bir orbitalde ancak iki elektron bulunabileceinden, bir alt kabuun alabilecei elektron says, alt kabuktaki orbital saysnn 2 katna eittir. Bu durumda, tek bir orbitalden oluan s alt kabuunun alabilecei elektron says iki, orbitalden oluan p alt kabuunun alabilecei elektron says 6, 5 orbitalden oluan d alt kabuunun alabilecei elektron says 10 dur. c) Elektronlar eenerjili orbitallere ncelikle birer birer yeleirler. Hund kural olarak bilinen bu kurala gre, bu atom olabildiince ok sayda elememi elektrona sahip olma eilimi gsterir. Bu davran, ayn tr elektriksel yke sahip olan elektronlarn birbirinden olabildiince uzaklamaya almalar ile aklanabilir. Elektronlar bunu salayabilmek iin yar dolu bir orbitaldeki elektronla eleme yerine e enerjili bo bir orbitale yerleirler.
Elektron Dalmnn Gsterilii

Farkl element atomlarndaki elektron dalmlarn ele almadan nce, elektron dalmlarnn nasl gsterebileceini renelim. rnein, atomunun elektron dalm aadaki yntemden biri ile gsterilebilir.
Gsterimi (ksaltlm) : Si : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
2 1 Si : 1s2 2s2 2p2 2py 2p2 3s2 3px 3p13p0 x z y z
Gsterimi (ayrntl) :
Orbital diyagram :
Si : 1s 2s 2p 3s 3p
30
10. SINIF
Silisyumun atom numaras 14 olduundan, her yntemde de 14 elektron yazlmtr. Bu elektronlardan ikisi 1s, ikisi 2s, alts 2p, ikisi 3s ve son ikisi de 3p alt kabuundadr. Ksaltlm gsterim eit enerjili orbitallere elektronlarn nasl daltn gstermeyip, yalnzca her bir alt kabuktaki toplam elektron saysn gsterir. Ayrntl gsterimde ise elektronlarn yerleiminde Hund kuralna uyulduu aka belirtilmi olup, 3p alt kabuunun 3p orbitallerinin ikisinde de birer elektronun bulunduu, ncsnn ise bo olduu gsterilmitir. Orbital diyagram ise her bir alt kabuu tek tek orbitallere ayrmtr (kutular eklinde izilmi). Bu gsterim, enerji dzeyleri diyagramna benzemektedir. Ancak burada enerji art aadan yukarya deil, soldan saa dorudur. 1 Orbitallerdeki elektronlar oklarla gsterilmitir. Yukarya doru izilmi ok spinin + , aa doru izilmi ok 2 silisyum 1 spinin olduunu belirtir. Ayn orbitalde bulunan zt spinli iki elektron elemitir. (). rnein atomunun 2 1s ve 2s orbitallerindeki elektronlar elemilerdir. Ayn alt kabukta bulunan farkl orbitallere teker teker yerlemi elektronlar paralel spinlidirler (oklar ayn ynde izilir). Bu nedenle, karbon atomunun 3p alt kabuu, orbital diyagramnda,[] [] [ ]eklinde deil [] [] [ ] eklinde izilmitir. Kuramlar ve denemeler, orbitallere tekil olarak yerlemi elektronlarn paralel spine sahip olduu bir elektronik yapnn, atomun dk enerjili halini daha iyi temsil ettiini dorulamtr. Burada bahsedilen izole atomlar iin, en kararl ya da enerji ynnden en uygun olan dalm, temel hal olarak adlandrlan elektron dalmdr. Daha az kararl elektron dalmna sahip atomlara ise uyarlanm haldeki atomlar denir.
Aufbau lemi : Elektron dalmlarn yazmada aufbau kural kullanlr. Bir atomdan hemen sonra gelen atomun ekirdeindeki proton says bir, ntron says bir veya daha fazla artar. Bu durumda ilave edilecek bir elektronun hangi orbitale gireceinin belirlenmesi gerekir.
Z = 1, H. Elektron iin en dk enerji hali 1s orbitalidir. Dolays ile hidrojenin elektron dalm 1s1 dir. Z = 2, He. Gelen ikinci elektron dalm 1s orbitaline zt spinli olarak girer ve helyumun elektron dalm 2 1s dir. Z = 3, Li. nc elektron 1s orbitaline giremez (Pauli dlama ilkesi). Bu nedenle, bu elektron bo 2 1 orbitallerden enerjisi en dk olan 2s orbitaline girer ve elektron dalm 1s 2s dir.
2 2 Z = 4, Be. Berilyum atomunun elektron dalm 1s 2s dir. 2 2 1 Z = 5, B. Bor atomunda 2p alt kabuu dolmaya balar ve elektron dalm 1s 2s 2p eklinde yazlr.
Z = 6, C. Gelen son elektron da 2p alt kabuuna girer. Fakat 2p orbitallerinden bo olanna, bir nceki elektronla paralel spinli (Hund kural) olarak girer. Karbon atomunun elektron dalm orbital diyagram yntemi ile u ekilde gsterilebilir.
1s
2s
2p
31
KMYA
Z = 7 10, Ne ye kadar. Azottan neona kadar drt elementlik dizide 2p orbitallerinin dolmas tamamlanr. Azotta elememi elektron says en fazla iken (3), neonda sfr olur. Bu elementlerin orbital diyagramlar u ekildedir.
Ne 1s 2s 2p
1s2 2s2 2p6
Z = 11 18, Na dan Ar ye kadar. Sodyumdan argona kadar elementlerin yer ald bu dizideki 8 element, yukarda anlatlan lityumdan neona kadar olan 8 elementle yakn paralellik gsterir. Ancak bu kez elektronlar 3s ve 3p orbitallerine girerler ve tm elementlerin 1s, 2s ve 2p dzeni neonun elektron dalm olduundan [Ne] ile simgelenir. Daha sonraki elementlerin elektron dalmn ise [Ne] ile balanr. En yksek ba kuantum saysna sahip elektron kabuunda (en d kabuk veya deerlik kabuu) bulunan elektronlara deerlik elektronlar denir. nc periyodun dier elementlerinin yalnzca deerlik kabuklarnn elektron dzeni gsterilmitir.
Na [Ne]3s1
Mg 3s 2
Al 3s 2 3p 1
Si 3s 2 3p 2
P 3s 2 3p 3
S 3s 2 3p 4
CI 3s 2 3p 5
Ar 3s 2 3p 6
Z = 19 ve 20, K ve Ca. Argondan sonra, bir sonraki alt kabuk olan 3d yerine 4s dolar. Bu periyotta 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 dalm [Ar] ile simgeleyerek potasyum ve kalsiyumun elektron dalmn aadaki gibi yaplabilir. K: [Ar] 4s
1
ve
Ca:[Ar] 4s2
Z = 21 30, Sc dan Zn ya kadar.
Bu elementler dizesinde temel ortak yan, nc kabuun d orbital-
lerin dolmasdr. d alt kabuunun alabilecei toplam elektron says 10 olduuna gre, bu dizide 10 element yer alr. Dizinin ilk elementi olan skandiyumun elektron dalm iki ekilde yazlabilir
1 2 (a) Sc: [Ar] 3d 4s
ya da
(b) Sc: [Ar] 4s23d1
Her iki yazm ekli de yaygn olarak kullanlmaktadr. (a) yazm eklinde bir ba kabuun tm alt kabuklar birarada yazldktan sonra, en yksek ba kuantum dzeyinin alt kabuklar yazlmaya balanmtr. (b) yazm eklinde ise orbitaller dolum srasna gre yazlmtr.
32
10. SINIF
Sc: [Ar]
ATOMUN YAPISI
[Ar] 3d1 4s2 [Ar] 3d2 4s2 [Ar] 3d3 4s2 [Ar] 3d5 4s1 [Ar] 3d5 4s2 [Ar] 3d6 4s2 [Ar] 3d7 4s2 [Ar] 3d8 4s2 [Ar] 3d10 4s1 [Ar] 3d10 4s2 3d 4s ya da ya da ya da ya da ya da ya da ya da ya da ya da ya da
KMYA
[Ar] 4s2 3d1 [Ar] 4s2 3d2 [Ar] 4s2 3d3 [Ar] 4s1 3d5 [Ar] 4s2 3d5 [Ar] 4s2 3d6 [Ar] 4s2 3d7 [Ar] 4s2 3d8 [Ar] 4s1 3d10 [Ar] 4s2 3d10
Ti: [Ar] V: [Ar] Cr: [Ar] Mn: [Ar] Fe: [Ar] Co: [Ar] Ni: [Ar] Cu: [Ar] Zn: [Ar]
Bu dizide, bakr ve krom dnda, d orbitalleri dzenli bir ekilde dolar. Bakr ve kromun bu dzenden sapmasnn nedeni, 3d alt kabuundaki elektron dalmnn, Cr (3d5) da olduu gibi yar dolu veya Cu (3d10) da olduu gibi tam dolu hallerde, bir kararlla sahip olmasdr. Z = 31 36, Ga dan Kr ye kadar. Alt elementlik bu dizide 4p alt kabuu dolar ve kriptonla tamamlanr.
Kr: [Ar] 3d104s24p6 ya da Kr: [Ar] 4s23d104p6
Z = 37 54, Rb den Xe a kadar. Onsekiz elementlik bu dizide, sra ile 5s, 4d ve 5p alt kabuklar dolar ve dizi ksenon ile son bulur. Xe: [Kr] 4d105s25p6 ya da Xe: [Kr] 5s24d105p6
Z = 56 86, Cs dan Rn a kadar. 32 elementlik bu dizide, birka istisna dnda, sra ile 6s, 4f, 5d ve 6p alt kabuklar dolar ve seri radon ile tamamlanr. Rn: [Xe] 4f145d106s26p6 ya da Rn: [Xe] 6s24f145d106p6
Z = 87 ?, Fr dan ?. Fransiyum ile balayan bu dizide, sra ile 7s, 5f, 6d ve varsaym olarak 7p alt kabuklar dolar. Son yllarda 7p alt kabuunun dolmakta olduu yeni elementler kefedilmi, ancak hepsi tam olarak belirlenememitir.
33
KMYA
ATOMLARIN UYARILMI HAL ELEKTRON DZLLER

Bir atomda elektron, bulunmas gereken orbitalde deil de daha yksek enerjili bir orbitalde bulunuyorsa bu tr atoma uyarlm atom denir.
Bir atomun temel elektron dzeninin dndaki bir elektron dzeni, uyarlm hal dzenidir. Atomu uyarlm hale getirmek iin enerji verilmesi gerekir. Uyarlm dzenin temel elektron dzenine
dnm ise ekzotermik (enerji veren) bir olaydr. Uyarlm atom temel hle dnerken k yaynlar.
olabilir. Uyarlm atom kararszdr, temel duruma gre daha kolay elektron verir. Uyarlma ile bir atomun elektron bana den ortalama ekim kuvveti, hacim ve aktiflik gibi zellikleri
deiir.
Uyarlm atom, iyon deildir. Elektron atomdan kopmamtr. Bir atomun temel hali bir tane, uyarlm hali birden fazla saydadr. Atomu uyarmak iin verilen enerji iyonlama enerjisiden kk olmaldr.
rnein bor (5B) elementi iin
2 2 1 1s 2s 2p Temel hal
1s 2 2s 2 3s1 1s 2 2s 2 3p1 Uyarlm hallerdir. 1s 2 2s 2 4s1
rnek sil X : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 2 2 6 2 6 Y : 1s 2s 2p 3s 3p 5s1sil
sil Yukarda elektron dizilileri verilen X ve Y ntr atomlar iin aadaki ifadelerden hangisi yanl olur? sil
A) Y, Xin uyarlm halidir. B) Y ve Xden 1 er elektron kopartmak iin gereken enerjiler eittir. C) X, Yden daha kararldr. D) X ten Yye gei iin enerji gerekir. E) X ile Y ayn elementin atomlardr.
z m
A) X temel hal elektron dizilii kurallarna uygun yazlmtr. Y de ise 4s de bulunmas gereken elektron daha yksek enerjili olan 5s de bulunduuna gre, Y, X in uyarlm halidir. (Doru) B) 5s deki elektron, 4s dekine gre ekirdee daha uzak olduundan, ekirdein ekim kuvveti daha zayftr. Y den elektron kopartmak X e gre daha kolaydr (Yanl) C) X in enerjisi Y ninkinden dk olduundan, X daha kararl hali gsterir. (Doru) D) Xe enerji verilerek Y haline dntrlr. E) Her ikisinin de 19 elektronu bulunduundan ayn elemente aittirler. (Doru)
Kresel Simetri En yksek enerji dzeyindeki biti orbital takmnn yar dolu ya da tam dolu olmas halidir. Bu durum, elektronlarn ekirdek etrafnda homojen dalm ve ekirdein elektronlar zerinde eit ve dengeli bir kuvvet uygulamasn salar. Elektron bulutlarnn ekirdee daha ok yaklamalarndan dolay potan-
34
10. SINIF
Temel elektron dizilii;
ATOMUN YAPISI
KMYA
siyel enerji azalr ve atom daha kararl hale gelir. Bu tr taneciklerden elektron koparmak zordur. Yar dolu Tam dolu s1 s2 3 p p6 5 d d10 7 f f14 orbitallerinden biriyle biterse atom kresel simetri zellii gsterir.
Atom Numaras
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Sembol
H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S CI Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Elektron Atom Konfigrasyonu Numaras

1s1 1s2 [He]2s1 [He]2s2 [He]2s22p1 [He]2s22p2 [He]2s22p3 [He]2s22p4 [He]2s22p5 [He]2s22p6 [Ne]3s1 [Ne]3s2 [Ne]3s23p1 [Ne]3s23p2 [Ne]3s23p3 [Ne]3s23p4 [Ne]3s23p5 [Ne]3s23p6 [Ar]4s1 [Ar]4s1 [Ar]4s23d1 [Ar]4s23d2 [Ar]4s23d3 [Ar]4s13d5 [Ar]4s23d5 [Ar]4s 3d [Ar]4s 3d [Ar]4s 3d [Ar]4s 3d [Ar]4s 3d
2 2 1 2 2 2 6 7 8 10 10 10 1
Sembol
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd n Sn Sb Te Xe Cs Ba La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Ef Tm Yb Lu Hf
Elektron Atom Konfigrasyonu Numaras

[Kr]5s1 [Kr]5s2 [Kr]5s24d1 [Kr]5s24d2 [Kr]5s14d4 [Kr]5s14d5 [Kr]5s24d5 [Kr]5s14d7 [Kr]5s14d8 [Kr]4d10 [Kr]5s14d10 [Kr]5s24d10 [Kr]5s24d105p1 [Kr]5s24d105p2 [Kr]5s24d105p3 [Kr]5s24d105p4 [Kr]5s24d105p5 [Kr]5s24d105p6 [Xe]6s1 [Xe]6s2 [Xe]6s25d1 [Xe]6s24f15d1 [Xe]6s24f3 [Xe]6s24f4 [Xe]6s24f5 [Xe]6s 4f [Xe]6s 4f
2 2 2 2 2 2 6 7 7 9 10 11 1
Sembol
Ta W Re Os r Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Ha Sg Ns Mt
Elektron Konfigrasyonu
[Xe]6s24f145d3 [Xe]6s24f145d4 [Xe]6s24f145d5 [Xe]6s24f145d6 [Xe]6s24f145d7 [Xe]6s14f145d9 [Xe]6s14f145d10 [Xe]6s24f145d10 [Xe]6s24f145d106p1 [Xe]6s24f145d106p2 [Xe]6s24f145d106p3 [Xe]6s24f145d106p4 [Xe]6s24f145d106p5 [Xe]6s24f145d106p6 [Rn]7s1 [Rn]7s2 [Rn]7s26d1 [Rn]7s26d2 [Rn]7s25f26d1 [Rn]7s25f36d1 [Rn]7s25f46d1 [Rn]7s25f6 [Rn]7s25f7 [Rn]7s25f76d1 [Rn]7s25f9 [Rn]7s 5f [Rn]7s 5f [Rn]7s 5f [Rn]7s 5f [Rn]7s 5f
2 2 2 2 2 2 10 11 12 13 14 14 1
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72
73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109
[Xe]6s 4f 5d [Xe]6s 4f [Xe]6s 4f [Xe]6s 4f
[Ar]4s 3d 4p
[Rn]7s 5f 6d
[Ar]4s23d104p2 [Ar]4s23d104p3 [Ar]4s23d104p4 [Ar]4s23d104p5 [Ar]4s23d104p6
[Xe]6s24f12 [Xe]6s24f13 [Xe]6s24f14 [Xe]6s25d1 [Xe]6s24f145d2
[Rn]7s25f146d2 [Rn]7s25f146d3 [Rn]7s25f146d4 [Rn]7s25f146d5 [Rn]7s25f146d7
Tabloda da grld gibi baz elementlerin elektronlarnn orbitallere yerleimi kural ddr. Fakat bunlar istisnai durumlardr.
35
KMYA
ATOMUN YAPISI BAIL ATOM KTLES YAKLAIMI VE MOL KAVRAMI
10. SINIF
Bilim insanlar, Dalton bata olmak kaydyla bal saylarn nemini kavramaya balamlard. Mesela iki hidrojen ve bir oksijen atomunun birlemesinden su olutuu ifadesinin anlamn farkettiler. Atom ve molekller normal yollarla saylamad iin miktarlarnn, ktle lm gibi farkl yollarn benimsenmesi gerekiyordu. Yani dier bir ifadeyle bir elementin llen ktlesiyle, belirli ancak saylamayan atom says arasndaki ilikinin aa kavumas gerekiyordu. rnein marketten pirin aldmzda pirinleri sayarak deil paket ya da kilo ile alrz. Bylelikle saylamayacak kadar byk bir deeri saylabilecek birimlere evirmi oluruz. Saylamayacak okluktaki tek eit maddenin miktar mol birimi ile ifade edilmektedir. 1 mol tam 12 gram 12 C atomunun yapsndaki tanecik says olarak kabul grmektedir. nceleri bu hesaplama 1H atomu zerinden yaplrd ve ktlelerdeki tam say yerine onlara yakn saylarn kmas deney hatalarna balanyordu. Bal atom ktlesi 1 tane hidrojen atomunun ktlesi olarak kabul edildiinde yaklak olarak 1 akb alnmaktadr. Buradaki 1 akb deeri 1,66.1024 gram olarak tespit edilmitir. Buradan dier elementlerin ktleleri hakknda bilgi edinebilir miyiz?
Bileik HF H2O HCI HBr H NH3
Bileik Ktlesi 20 g 18 g 36,5 g 80,9 g 127,9 g 17 g
Hidrojenin Ktlesi 1g 2x1=2g 1g 1g 1g 3x1=3g
Dier Elementin Ktlesi 19 g 16 g 35,5 g 79,9 g 126, 9 g 14 g
Yukardaki tabloda da grld gibi hidrojenin ktlesini yaklak 1 gram aldmzda hidrojenli bileiklerdeki dier elementlerin ktlelerinin hesab verilmitir. Bu tabloda da grld gibi elementlerin ktleleri hidrojenin ktlesinin katlarym gibi dnlebilir. rnein Flor atomunun ktlesi hidrojenin 19 katdr diyebiliriz.
imdi baz bileiklerin mol ktlelerini inceleyelim: rnein CO2 bileiini ele alalm;
H2SO4 bileiinin mol ktlesini hesaplayalm (H:1, O:16, S : 32)

1 mol H2SO4 bileii
1 mol CO2 bileii 1 mol C = 12 g + 2 mol O = 32 g 44 gram
2 mol H = 2 g 1 mol S = 32 g 4 mol O = 64 g + 98 gram
Tam bu noktada nemli bir yanlgy dzeltmemiz gerekiyor. 1 mol hidrojen atomu ile 1 mol hidrojen molekl ifadesi ayn anlama gelmemektedir. 1 mol hidrojen atomu = 1 mol H 1 mol hidrojen molekl ya da 1 mol hidrojen gaz = 1 mol H2 anlamna gelir.
36
10. SINIF
imdi baka rnekleri inceleyelim :
rnek
1 mol azot atomu ve 1 mol azot gaznn ktlelerini bulunuz. (N : 14) 1 mol azot atomu = 1 mol N = 14 g 1 mol azot gaz = 1 mol N2 = 14 x 2 = 28 gram Aada baz tek atomlarn ktleleri verilmitir. Atom H N He K Al Atom Ktlesi(akb) 1,0079 14,0067 4,0026 39,098 26,98 Atom S Br B Ca P Atom ktlesi(akb) 32,066 79,904 10,81 40,078 30,97
imdi verilen tek atom ktleleri ile bu elementlerden bazlarnn mol ktlelerini birbirine blelim. Atom H Atom Ktlesi(akb) 1,0079 akb (1,0079 x 1,66.1024g) 32,066 akb (32,066 x 1,66.1024g) Mol Ktlesi (g) 1,0079 gram Blm 1,0079 1,0079 . 1,66.10 32,066 gram 32,066 32,066 x 1,66.10
nokta koy
24
= 6,021023 g
= 6,02.1023
24
Yukardaki ilemler sonucunda da grld gibi bir atomun mol ktlesi, o atomun tek atom ktlesine 23 blndnde karmza kan deer 1 mol ierisindeki atom saysdr. kan 6,02 . 10 deerine Avogadro says denilmitir. Karmza kan 6,02 . 1023 deeri 1 moln ifade ettii yaklak saydr. Bu say N = N0 = NA eklinde gsterilebilir.
Ktle Spektrometresi : Tek bir atomun ktlesini, yalnzca temel taneciklerin ktlelerini toplayarak bulamayz. Bir atom ekirdei, proton ve ntronlardan oluurken, ktlenin kk bir ksm enerjiye dnr. Bu enerjiye proton ve ntronu bir arada tutan balanma enerjisi denilmektedir ve miktarn tam olarak kestiremeyiz. Bu nedenle tek bir atomun ktlesinin belirlenmesi iin deneysel verilere ihtiya duyulmaktadr. Uluslararas kabule gre 1 tane 12C atomunun ktlesi 12 akb dir. Dier elementlerin ktleleri bu standarda gre belirlenmektedir. Bu ilem iin ktle spektrometresi kullanlmaktadr.
37
KMYA
kk harf
ekil 42 :Cihazn alt tarafnda gaz rnek, elektron bombardman ile iyon haline getirilir. Oluan pozitif iyonlar, ekilde grlen hz seici plakalar ve sayfaya dik olan manyetik alan iine gnderilir. Yalnz belli hzlardaki iyonlar buradan geer ve manyetik alan tarafndan dairesel yollar alacak ekilde saptrlr. Farkl ktlelerdeki iyonlar sayacn farkl blgelerine arparlar. Bu blgelere gelen iyonlarn miktarlar saya tarafndan llr.
Mknats vmelendirici alan
Art yk plaka
Eksi yk plaka Ktlelerine gre sapan iyonlar En kk ktleli iyonlar En byk ktleli iyonlar
Manyetik alan
Mknats
Kayt aleti (fotoraf plakas)
ekil 43
ktlesinden
Ktle spektrometresinden cva buhar geirildiinde elde edilen spektrum deerleri ve cva ktleleri ekil 42 de verilmitir. Burada cvann tek atom ktlesinin farkl farkl sonularn kmas cva buharnn ierisinde farkl ktlelere sahip cva atomlarnn varln ortaya koymaktadr. Bu farkl ktleli ayn cins atomlara izotop atomlar denilmektedir. Cvann ktle spektrumu aadaki grafikte verilmitir.
38
10. SINIF
Atomlarn bal says
25
20
15
10
5 Ktle numaras
196
197
198
199
200
201
202
203
204
Ktle spektrumundaki deerlere gre cvann doada bulunma yzdeleri; Cva zotopu Bulunma Yzdesi 196 Hg % 0,146 198 Hg % 10,02 199 Hg % 16,84 200 Hg % 23,13 201 Hg % 13,22 202 Hg % 29,8 204 Hg % 6,85
Yukardaki durum atomlarn ktle numaralarnn tam saylar olmasna karn 12C hari dier atomlarn ktlelerinin tam say olmadn kantlamaktadr. nk izotoplarn doada bulunma yzdeleri ile ktlelerinin arpmnn toplamlar bize o atomun ortalama atom ktlesini verecektir. rnein cvann ortalama atom ktlesi 200,59 akb olur.
rnek
CI atomunun doada bulunan iki izotopunun bulunma yzdeleri yaklak olarak 37CI %25, 35CI %75 olarak tespit edilmitir. Buna gre CI atomunun ortalama atom ktlesi katr?
z m
Ortalama atom ktlesi = %
37
CI x M37Cl + %
35
CI x M35Cl = % 25 . 37 + %75 . 35 = 35,5
alt satir
Mol Atom (Atom Gram): Daha nce 1 mol = 6,02.1023 tane olduunu sylemitik. Burada tane dediimiz eleman atom olarak aldmzda mol atom yani atomun moln ele alm oluruz. Bu ifadenin eski karl atom gramdr. Her elementin bir atom ktlesi vardr. Bu saynn gram cinsinden ifadesi atomun bir molnn karldr. 1 mol denince iindeki atom saysnn N tane olduunu unutmamalyz. (N:6,02.1023)
39
KMYA
rnek 3N tane atom ieren Ca elementi;
a) Ka moldr? b) Ka gramdr? (Ca:40, Avogadro says: N)
MOL MOLEKL (Molekl Gram)
Molekl: En az iki atomdan olumu bir yapdr. H2, O2, CO2, SO3, CCl4, C2H6, C3H8, C6H12O6 ....
z m :
1 mol H2O molekl 1mol ise x 2 mol H atomu 3 mol atom 1 mol O atomu
a) N tane atom 3N tane atom x=
3 = 3 mol Ca atomu 1 1 mol ise 3 mol
1 mol SO3 molekl 1 mol S atomu 4 mol atom 3 mol O atomu 1 mol Al2(SO4)3 molekl
b) 40 gram Ca x
x=3.40 = 120 gramdr.
rnek
5,4 g alminyum atomu, a) Ka moldr? b) Ka tane atom ierir? (Al:27)
2 mol Al atomu 3 mol S atomu 17 mol atom 12 mol O atomu
z m :
a)
font farkli
1 mol C6H12O6 molekl 1 mol ise x 6 mol C atomu 1 mol C6H 12O6 molekl atom 12 mol H atomu 24 mol 6 mol O atomu
27 g Alminyum atomu 5,4 g Alminyum atomu
kk harf
5, 4 x= = 0, mol alminyum atomu 2 27
b) 1 mol atom 0,2 mol atom
N tane atom ieriyorsa x
x = 0,2N tane Al atomu ierir.
Molekl bir btn, atomlar ise iindeki paralar gsterir. Yukardaki rneklerde bileiklerin bir molleri iindeki atomlar belirtilmitir. Ayn bileiklerin birer tane molekllerini incelersek: 1 tane H2O molekl 2 tane H atomu 3 tane atom 1 tane O atomu
rnek
1 tane X atomu 4.1023 g dr. Bu X atomunun atom ktlesi katr? (N: 6.1023)
z m :
Atom ktlesinin, bir molnn ktlesi olduu hatrlanrsa; 1 tane X atomu 6.1023 tane X atomu 4.1023 ise x
1 tane C2H6 molekl 2 tane C atomu 8 tane atom 6 tane H atomu
x =6.1023 . 4.1023 g/mol = 24 g
40
10. SINIF
1 tane Al2(SO4)3 molekl 2 tane Al atomu 3 tane S atomu 17 tane atom 12 tane O atomu
b) 1 mol C2H6
2 mol C atomu 8 tane atom 6 mol H atomu 1 mol C2H6 0,2 mol C2H6 8 mol atom x
1 tane C6H12O6 molekl 6 tane C atomu 12 tane H atomu24 tane atom 6 tane O atomu
x=1,6 mol atom
rnek
16 g SO3 molekl;
rnek
22 g CO2 molekl; a) Ka mol molekldr? b) Ka tane molekl ierir? (C:12, O:16)
a) Ka mol molekldr? b) Ka mol O atomu ierir? (S:32, O:16)
z m :
a) CO2 = 12 +32 = 44 g/mol 44g CO2 22g CO2 1 mol x
z m :
a) SO3 = 32 + 48 = 80 g/mol 80 g SO3 1 mol 16 g x x = 0,2 mol SO3 molekl b) 3 mol O atomu 1 mol SO3 te 0,2 mol x x=0,6 mol O atomu
x= 0,5 mol CO2 molekl b) 1 mol CO2 0,5 mol CO2 N tane CO2 molekl x
x=0,5 N tane CO2 molekl
rnek
6 g C2H6 molekl; a) Ka mol molekldr? b) Ka mol atom ierir? (C:12, H:1)
rnek
15 g NO bileiinde ka mol atom vardr? (N:14, O:16)
z m
a) C2H6 = 24 + 6 = 30 g/mol 30 gC2H6 6g 1 mol x
z m :
30 g NO 15 g NO x =
NO= 14 + 16 = 30 g/mol 2 mol atom x
x= 0,2 mol C2H6 molekl
15.2 30 = = 1 mol atom vardr. 30 30
41
KMYA
rnek 5,6 g C2H4 molekl;
a) Ka moldr? (C:12, H:1)
rnek 14 g N2 moleklnde ka mol atom vardr?

(N:14)
z m :
arayi a
z m :
C2H4 = (12 .2) + (1.4) = 28 g/mol 28 g C2H4 5,6 g C2H4 1 mol molekl x
N2 = 28g/mol 2 mol atom x
28 gN2 14gN2 x =
14.2 = 1 mol atom 28
x = 0,2 mol C2H4 molekl
rnek
4N tane atom ieren CO bileii ka moldr? (N: Avogadro says)
b) Ka tane molekl ierir?
z m :
1 mol C2H4 de 0,2 mol C2H4 de N tane molekl varsa x
z m :
1 mol CO x 2 N tane atom 4 N tane atom
x=0,2 . N tane C2H4 molekl
c) Ka mol atom ierir?
x= 2 mol CO molekl
z m :
1 mol C2H4 molekl
rnek 3 N tane atom ieren C2H4 ka moldr?
z m :
1 mol C2H4 2 mol C atomu 4 mol H atomu
1 mol C2H4molekl 0,2 mol C2H4 x 2.N tane C atomu 4.N tane H atomu 6. N tane atom 3. N tane atom d) Ka tane atom ierir? x=1,2 mol atom vardr.
6 mol atom
1 mol C 2H6 molekl x
x= 0,5 mol C 2H6 molekl
z m :
Molekl ile atom arasndaki ilikiye dikkat edin. Atom, molekln iindeki paradr. 1 molde N tane tanecik olduunu unutmayn. 1 mol C2H4 0,2 mol 6. N tane atom x
x =1,2 . N tane atom
42
10. SINIF
e) Ka mol C atomu ierir?
i) Ka gram C ve ka gram H ierir?
z m :
1 mol C2H4molekl 0,2 mol x = 0,4 mol C atomu 2 mol C atomu x
z m :
1 mol C2H4 0,2 mol C2H4 24 g C ierirse x
x = 4,8 g C ierir. 1 mol C2H4 0,2 mol C2H4 4 g H ierirse x
x = 0,8 g H ierir. f) Ka tane C atomu ierir? j) 1 tane C2H4 molekl ka gramdr?
z m :
1 mol C2H4 molekl 0,2 mol C2H4 2 . N tane C atomu x
z m :
x = 0,4 . N tane C atomu 28 g C2H4 N tane molekl x 1 tane molekl x= 28 g N
rnek
6 g C ieren CH4 ka moldr? (C:12) g) Ka mol H atomu ierir?
z m :
1 mol C2H4 molekl 0,2 mol C2H4 4 mol H atomu x
z m :
1 mol CH4 de x
12 g C varsa 6gC
x = 0,5 mol CH4
x = 0,8 mol H atomu
rnek 1 tane H2O molekl ka gramdr?

h) Ka tane H atomu ierir? (H: 1, O: 16, Avogadro says: 6.1023)
arayi a
z m :
1 mol C2H4 0,2 mol C2H4 4 . N tane H atomu x
z m : H2O = 2 + 16 = 18 g/mol
23 6.10 tane H2O molekl 1 tane H2Omolekl
18 g ise x
x=
18 6.10 23
= 3.10 23 g
x = 0,8 . N tane H atomu
43
KMYA
rnek
I. 3 g H ieren C3H6 II. 2 mol O ieren H2O III. 2 mol atom ieren C2H6
ATOMUN YAPISI
10. SINIF
II. CO2 = 12 + 2.16 = 44 g/mol 2 mol O atomu ieren CO2 1 mol O atomu ieren CO2 x= 22 g 44 g ise x
Yukardaki maddelerin mol saylarna gre, bykten ke doru sralan nasldr? (C:16, H: 1)
III.
9 mol atom ieren C2H5OH 1 mol 18 mol atom ieren C2H5OH x= 2 mol x mol
z m :
I. 1 mol C3H6 de x 6 g H atomu 3 g H atomu
C2H5OH = 12 . 2 + 1.6 = 46 g/mol 1 mol C2H5OH 46 g 2 mol C2H5OH x x= 92 g Cevap III > I = II
x = 0,5 mol C3H6 II. 1 mol H2O x 1 mol O atomu 2 mol O atomu
x = 2 mol H2O III. 1 mol C2H6 x 8 mol atom 2 mol atom
rnek
x = 0,25 mol C2H6 Cevap II > I > III I. 2 mol O2 II. 0,5 mol CH4 III. 16 gr S ieren SO2 Yukarda verilen maddelerin ierdikleri atom saylarna gre, bykten ke sralan nasldr? (S: 32)
rnek
I. 4 g H ieren C3H8 II. 1 mol O atomu ieren CO2 III. 18 mol atom ieren C2H5OH Yukardaki maddelerin ktlelerinin bykten ke doru sralamas nasldr? (H:1, C:12, O:16)
z m :
I. 1 mol O2 2 mol O2 2 mol O atomu x
z m :
1 mol C3H8 x mol 8 g H ierirse 4gH
x= 4 mol O atomu II. 1 mol CH4 0,5 mol CH4 5 mol atom x
x= 0,5 mol C3H8 I. C3H8 = 12.3 + 1.8 = 44 g/mol 1 mol C3H8 0,5 mol C3H8 x=22 g 44 g ise x
x= 2,5 mol atom III. 32 gram S ieren SO2 16 gram S ieren SO2 x= 1,5 mol atom Cevap I > II > III 3 mol atom varsa x
44
10. SINIF
rnek
Eit sayda atom ieren, I. H2 II. N2O4 III. CO2
ATOMUN YAPISI
rnek
KMYA
0,2 mol N2O3 ve m gram NO bileiklerindeki oksijen ktleleri eit olduuna gre m katr? (N: 14, O: 16) A) 8,4 B) 9,6 C) 18 D) 24 E) 36
maddelerinin mol saylarna gre, bykten ke doru sralan nasl olur?
z m :
1 mol N2O3 te 3X16=48 g O var. X=9,6 g 0,2 mol N2O3 te MA
NO
z m :
1 mol H2 de 2 mol atom vardr. 1 mol N2O4 de 6 mol atom vardr. 1 mol CO2 de 3 mol atom vardr. Bunlarn mol atom saylarn 12 de eitlersek, H2 nin 6 mol, N2O4 n 2 mol, CO2 nin 4 mol olduunu grrz. Cevap I > III > II
= 14+16=30 g/mol 30 g . NO bileiinde X
16 g O 9,6 g O
X=18 g NO bileiinde bulunur. Yant C
rnek
20 mol H atomu ieren XH3OH bileiinin ktlesi 160 gram olduuna gre, XH3OH nin mol ktlesi nedir? (H: 1, O: 16) A) 12 B) 32 C) 64 D) 128 E) 180
rnek
0,5 mol C2H6 gaz iin; I. 1 mol C atomu ierir. II. 3 mol atom hidrojen ierir. III. 3.10
23
z m :
1 mol XH3OH bileiinde 4 mol H atomu bulunmaktadr. 20 mol H atomu 4 mol H atomu 160 g XH3OH da X=32 g Yant B
tane molekl ierir.
23 yarglarndan hangileri dorudur? (N: 6.10 )
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
z m :
I. 1 mol C2H6 0,5 mol C2H6 (I. doru) II. 1 mol C2H6 0,5 mol C2H6 (II. doru) III. 1 mol C2H6 0,5 mol C2H6 (III. doru) Yant E 6.1023 mol H atomu ierir. X =3.1023 mol H atomu ierir. 6 mol H atomu ierir. X = 3 mol H atomu ierir. 2 mol C atomu ierir X = 1 mol C atomu ierir.
rnek
3 mol N2O3 ve 1 mol N2O gazlarnn karm ka gram oksijen ierir? (O:16) A) 16 B) 32 C) 64 D) 128 E) 160
z m :
1 mol N2O3 de 3 mol N2O3 de 1 mol N2O da 3.16 = 48 g O X= 144 g O var 16 g O var.
Toplam O ktlesi 144 +16 =160 g Yant E
45
KMYA
1. Atomun yaps iin;
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 ZML TEST 10. SINIF For Evaluation Only.
4. X atomu, iyon haline geerken elektron vermektedir. Buna gre; I. (+) ykldr. II. Katyondur. III. ekirdek yk azalmtr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
I. ekirdek ve elektronlar olarak iki ksmdan oluur. II. Proton, ntron ve elektron olarak temel tanecii vardr. III. ekirdei oluturan taneciklere nkleon denir. yarglarndan hangileri sylenebilir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
2. Atomun temel tanecikleri iin; I. Proton (+1) ykldr. II. Ntron ykszdr. III. Elektronlar (1) ykldr. yarglarndan hangileri sylenebilir? A) Yalnz I B) I ve II C) Yalnz III D) II ve III E) I, II ve III
5.
23 11Na
tanecii ve
+1 24 11 Na
tanecii ile ilgili ola-
rak; I. zotopturlar. II. Fiziksel zellikleri farkldr. III. Kimyasal zellikleri ayndr. yarglarndan hangileri yanltr? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
3. Atomun ykl yaps ile ilgili olarak; I. Atomun (+) ya da () yk kazanm haline iyon denir. II. (+) ykl iyonlara katyon denir. III. () ykl iyonlara anyon denir. tanmlamalarndan hangileri sylenebilir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) II ve III E) I, II ve III 6. Bakr elementi tabiatta 61Cu, 64Cu ve 65Cu olmak zere izotop halinde bulunmaktadr. Bu izotoplarn bulunma yzdeleri srasyla % 60, % 30 ve % 10 olduuna gre, Bakr'n ortalama atom arl katr? A) 63,2 B) 63,5 C) 64 D) 64,5 E) 64,8
ktlesi
46
10. SINIF
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYA ZML TEST For Evaluation Only.
10. Atom trleri iin verilen; I. II. III.
40 K ile 40 Ca izobardr. 19 20 39 K ile 37Cl izotondur. 19 17 31 3 P ile 55 Mn+7 izoelektroniktir. 15 25
7. X+4 iyonu, Yn iyonundan elektron aldnda iki iyonun ykleri eitleniyor. Buna gre n deeri katr? A) 2 B) 1 C) 0 D) +2 E) +3
rneklerinden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
61 +3 8. Bir elementin X iyonununda 25 elektron vardr. Ayn elementin, 58X izotupunun atomundaki proton (p) ntron (n) ve elektron (e ) saylar katr?
11. I. 1s2 2s2 2pX 2pY 2p1 Z II. 1s2 2s2 2p6 4s1 III. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5 Yukarda elektron dalmlar verilen atomlardan hangileri uyarlm durumdadr? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
A) B) C) D) E)
p 24 26 25 28 28
n 31 30 36 31 30
e 25 26 25 28 28
12. X+2: 1s2 2s2 2p6 Y+4: 1s2 2s2 2p6 Z3: 1s2 2s2 2p6 Yukarda baz iyonlarn elektron dizilileri verilmitir. 9. XO2 iyonununda 58 elektron ve 60 ntron 4 bulunduuna gre, X elementinin ktle numaras katr? (16O) 8 A) 24 B) 28 C) 32 D) 52 E) 56 Buna gre, ntr X, Y ve Z atomlarnn deerlik elektron saylarnn karlatrmas nasldr? A) X > Y > Z B) Y > Z > X C) Z > X > Y D) X > Y = Z E) Z > Y > X
47
KMYA
ZMLER
10. SINIF
1. Atom hcre gibi dnlecek olursa, merkezinde, hacmi son derece kk olan ekirdek, ekirdekte de nkleon denilen proton ve ntronlardan ibaret bir ktle, ekirdein evresinde ise elektronlarn bulunduu yrngeler (enerji seviyeleri) yani orbitaller bulunmaktadr.Verilen ncllerin de dorudur. Yant E
4. X atomu, iyon haline geerken elektron verdiinden (+) yklenir. (+) ykl iyon katyondur. Atom elektron alp verdiinde ekirdek yaps ve dolaysyla ekirdek yk (Yani atom numaras) deimez. Yant C
2. Protonlar ekirdekte bulunan (+1) ykl taneciklerdir. Protonlarn says atom numarasn temsil eder. Ntronlar ekirdekte bulunan ve ktlesi yaklak olarak protonun ktlesine eit olan yksz taneciklerdir. Elektronlar ise yrngelerde bulunan, atom ntr iken saylar proton saylarna eit olan (1) ykl taneciklerdir. Yant E
5. Atom numaralar ayn ktle numaralar farkl olduundan izotopturlar. zotop tanecikler ister iyon halde isterse ntr halde olsunlar fiziksel zellikleri daima farkldr. zotop taneciklerin ikisi de ntr halde veya ikisi de ayn iyon olsayd kimyasal zellikleri ayn olacakt. Buradaki taneciklerin biri ntr dieri iyon halde olduu iin, yani ayn elementin iki taneciinin elektron says farkl olduundan kimyasal zellikleri farkldr. Yant C
3. Atomun yksz haline ntr atom, ykl haline de iyon denir. Atom dardan elektron almsa (), darya elektron vermise (+) yklenir. (+) ykl iyonlar katyon, () ykl iyonlar ise anyondur. Her ncl de dorudur. Yant E
6.
( Ortalama atom) arl
%60 63Cu + %30 64Cu + %10 65Cu 100 63.60 + 30.64 + 10.65 100 378 + 192 + 65 = 10 365 = 63,5 10
= =
Yant B
48
10. SINIF
ZMLER
KMYA
7. X+4 iyonu 3 elektron aldnda yk (+1) olur. Bu srada, Yn iyonu 3 elektron verdiinden yk 3 artarak (n + 3) olmu ve (+1)'e eitlenmi olur. Yn + 3 e Yn+3 n + 3 = +1 den n = 2 olmaldr. Yant A
10. Ktle numaralar ayn, atom numaralar farkl olan atomlar izobardr. I dorudur. II. de ise 20'er ntronlar vardr. Ntron saylar ayn, atom numaralar farkl olan atomlar izotondur. II. de dorudur. Atom numaralar farkl eit sayda elektron bulunduran tanecikler birbirinin izoelektroniidir. Verilen rneklerin de dorudur. Yant E
8.
X iyonunun proton says, yon yk = ps es dan, +3 = ps 25 ps = 28 61 58 X ve X izotop olduu iin proton saylar eittir. 58 X atomu iin: KN = ps + ns den, 58 = 28 + ns ns = 30 olur. Yant E
61 +3
11. I. ncl 1s2 2s2 2p1temel durumdur. Elektron seviye deitirmemi, ayn enerji seviyesindedir. II. ncl uyarlma olaydr. nk normal dalma (Yani temel duruma) gre 3s1 ile bitmeliydi. 3s1 de bulunan elektron 4s1'e gnderilmitir. III. ncl ise kresel simetri olaydr. Kresel simetride uyarlma sz konusu deildir. Yant B
12.nn de 10'ar elektronu vardr. Bu durumda atom numaralar 12X, 14Y ve 7Z olur. 9. XO2 iyonu (2) ykl deil de yksz olsayd 4 elektron says 58 2 = 56 olacakt. Yksz halde ps = es olduundan XO2 de top4 lam 56 proton 60 ntron vardr. Proton says: X + 4.8 = 56 X = 24 olur. Oksijenin 16 8 = 8 ntronu vardr. (4.8) = 32 60 32 = 28 28 + 24 = 52 Yant D
12X: 14Y: 7Z:
1s2 2s2 2p6 3s2
Deerlik elektron says: 2 Deerlik elektron says: 4
1s2 2s2 2p6 3s2 3p2 1s2 2s2 2p3
Deerlik elektron says: 5
Deerlik elektron saylar Z > Y > X eklinde olur.
Yant E
49
KMYA
1.
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 10. SINIF ForTEST 1 Only. Evaluation
5. X2Z bileiinin 0,2 mol 12,4 gram, YZ3 bileiinin 0,1 mol ise 8 gramdr. Buna gre X2YZ4 bileiinin 1 mol ka gramdr? A) 142 B) 140 C) 122 D) 80 E) 62
3 mol C2H6 bileii ka gramdr? (C:12, H:1) A) 56 B) 60 C) 90 D) 96 E) 108
2.
2,8 gram C2H4 bileii iin aadaki aklamakk harf lardan hangisi yanltr? (H:1, C:12, N:Avogadro says) A) B) C) D) E) 0,1 moldr. 0,3 N tane Hidrojen atomu ierir. 0,4 gram Hidrojen atomu ierir. 0,2 mol karbon atomu ierir. Toplam 0,6 N tane atom ierir.
kk harf
6. Molekl ktlesi 80 olan bir bileiin 0,1 mol; 0,2 mol A ve 0,3 mol B atomu iermektedir. Bileiin ktlece %30 u B olduunablok ve gre A B nin atom ktleleri aadakilerden hangisinde doru verilmitir? A) B) C) D) E) A 56 64 28 14 28 B 48 16 8 32 12
3.
8 gram C3H4 bileii ile ilgili; I. 0,2 moldr. II. 1,2 mol atom ierir. III. 1,4 N tane atom ierir. yarglarndan hangileri dorudur? (H:1, C:12, N: Avogadro says) A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I ve III 7. 0,3 mol C3Hx bileii 12 gram ise x deeri aadakilerden hangisidir? (H:1, C:12) A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8
8.
X2Y=7,8 gram X2YZ4=14,2 gram Yukarda iki bileiin 0,1 er mollerinin ktleleri verilmitir.
4.
X2O3 bileiinin 0,4 mol 44 gramdr. Buna gre X in atom ktlesi katr? (O:16) A) 16 B) 24 C) 31 D) 35 E) 40
Buna gre, 1 mol Z atomu ka gramdr? (N:Avogadro says) A) 64 B) 16 C) 64N D) 64 N E) 16 N
50
10. SINIF
9. A2Ox bileiinin 1 mol 108 gramdr.
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYA TEST 1 For Evaluation Only.
13 . 0,6 mol C2H4 ve C3H8 gaz karmnn 0,6 mol 23,2 gramdr. Buna gre, karmda bulunan C3H8 gaznn mol says aadakilerden hangisidir? (H:1, C:12) A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5
5,4 g bileikte 1,4 gram A elementi bulunduuna gre A elementinin atom ktlesi ve x deeri aadakilerin hangisinde doru verilmitir? A) B) C) D) E) A 12 12 12 14 14 x 2 3 5 5 3
alt satir
14. Avogadro says N ile gsterildiine gre 0,1 mol MgCl2 bileiinde toplam ka tane atom vardr?
alt satir
A) N
B) 0,1N
C) 0,3N
D) 0,7N
E) 0,9N
10. 0,2 mol C3Hx ile 0,1 mol CyH4 karmnda 0,8 mol karbon ile 2 mol hidrojen bulunduuna gre X ve Y katr? A) B) C) D) E) x 8 8 6 6 8 y 2 3 2 3 5
15. AB bileiinin 1 mol 30 gram, A2B3 bileiinin 1 mol 76 gramdr. Buna gre A ve B nin atom ktleleri katr? A) B) C) D) E) A 12 16 14 16 28 B 16 12 16 14 48
11. 0,1 mol C3H4 ve 0,2 mol C2H4 gaz karmnda toplam ka gram karbon vardr? (C:12) A) 6 B) 7,2 C) 8,4 D) 9,6 E) 12
16. Nicelik I. 16 N II. 32 N III. N 16
Aklama
izgiyi uzat
1 mol oksijen atomunun ktlesi
1 tane oksijen moleklnn ktlesi
1 gram oksijen gazndaki molekl sa ys
12. 0,4 mol hidrojen atomu ieren X3H8 gaz 2,2 gram ise X in atom ktlesi katr? (H:1) A) 8 B) 12 C) 14 D) 16 E) 27
Yukardaki niceliklerden hangilerinin karsndaki aklama dorudur? (N: Avogadro says, O:16) A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve III E) II ve III
51
KMYA
1.
4. Hidrojen ve oksijen gazlar karmnn 0,5 mol 4,0 gramdr. Karmda molce % ka Oksijen vardr? (H:1, O :16) A) 10 B) 20 C) 40 D) 60 E) 80
0,2 mol C3Hy ve 0,4 mol CxH2 karmnda toplam 16,8 gram karbon (C) ve 1,6 mol hidrojen (H) bulunmaktadr. Buna gre x ve y katr? (C:12) A) B) C) D) E) x 2 2 4 2 3 y 3 4 2 6 2
5.
0,2 mol CxHy bileii 8,8 gramdr. Bu bileiin 0,1 molnde 0,8 mol H atomu bulunduuna gre x ve y katr? (H:1, C:12)
2.
SO2 ve O2 gazlar karmnn 0,3 mol 12,8 gramdr. Karmdaki SO2 ka moldr? (O:16, S:32) A) 0,05 B) 0,1 C) 0,12 D) 0,2 E) 0,24
A) B) C) D) E)
x 3 3 3 4 6
y 4 6 8 3 8
3.
C3H4 ve C2H6 gazlar karmnn 0,4 molnn ktlesi 13 gramdr. Buna gre karmdaki gazlarn mol saylar katr? (C3H4 :40, C2H6 :30) C3H4 A) B) C) D) E) 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30 C2H6 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 6. Avogadro says N olduuna gre; N tane CO 2 blok molekl iin aadaki aklamalardan hangisi yanltr? (C:12, O:16) A) B) C) D) E) 0,5 moldr. 6 g C ierir. 14 g dr. 0,5 mol atom oksijen ierir. 2N tane oksijen atomu ierir.
52
10. SINIF
7.
11. 0,1 mol C2Hx ve 0,2 mol CyH8 karmnda 0,8 mol karbon ve 2 mol H atomu vardr. Buna gre x ve y katr? (H:1, C:12) A) B) C) D) E) x 6 6 4 4 2 y 3 4 3 4 3
Oksijenin atom ktlesi 16, Avogadro says N N ise aadakilerden hangisini ifade eder? 32 A) B) C) D) E) 1 mol atom oksijenin ktlesini 1 mol oksijenin ktlesini 1 mol oksijen gazndaki molekl saysn 1gram oksijendeki molekl saysn 1 mol oksijen moleklnn ktlesini
8.
1 mol O2 gaz iin; I. 1 mol oksijen molekl ierir. II. 2N tane oksijen atomu ierir. III. 32 g dr. yarglarndan hangileri dorudur? (N:Avogadro says, O:16) A) Yalnz I B) Yalnz I C) Yalnz III D) I ve III E) I, II ve III 12. 0,1 mol AB2 bileii 4,4 gram, 0,2 mol BC bileii 6 gramdr. Buna gre, AB3C bileiinin 1 molnn ktlesi ka gramdr? A) 68 D) 80 B) 74 E) 88 C) 76
9.
CH4 ve C3H8 den oluan gaz karmnn 0,6 mol 20,8 gram olduuna gre, bu karmdaki karbon ka gramdr? (H:1, C:12) A) 12,4 D) 16,8 B) 13,6 E) 17,2 C) 14,8
alt satir
13. XOm bileiinde ktlece %50 X vardr. 10. 0,2 mol C3H4 ve 0,4 mol C3H8 gaz karm iin aadakilerden hangisi dorudur? (N: Avogadro says, C:12, H:1) A) B) C) D) E) 0,8 mol karbon (C) ierir. 8 gram Hidrojen ierir. 0,8 N tane karbon (C) atomu ierir. 25,6 gramdr. Toplam 2,8 mol atom ierir. A) B) C) D) E) XOm bileiinin 0,2 mol 12,8 gram ise, X in atom ktlesi ve (m) says katr? (O:16) X 32 31 32 31 32 m 5 5 3 3 2
53
KMYA
TEST 3
10. SINIF
1. Elektronlarn kefinde nemli bir etken olan katot n tpn ilk olarak kefeden bilim insan aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Max Planck Micheal Faraday J.J. Thomson Albert Einstein Robert Millikan
4. Rutherford deneyinde elde edilen verilerin bazlar yledir. Altn yapraa paracklarn ounluu sapmaya uramadan geer. Yaklak 20000 de biri yapra geerken ciddi bir ekilde sapmaya urar. ok az bir ksm ise yapra geemeyip geriye yansr.
Yukardaki verilere gre Rutherfordun atom modelinde; I. Atomun byk bir ksm boluktur. 2. + II. Atomda pozitif ykn tm ok kk bir hacimde toplanmtr. III. Atomda pozitif ve negatif ykl tanecikler homojen olarak dalmtr. Yukardaki dzenek ile ilgili olarak; A) Yalnz I I. Katot n tpdr. II. kan katot nlar pozitif alana doru sapar. III. kan nlar negatif ykldr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III B) Yalnz III D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III yarglarndan hangilerine varlamaz?
3. y
x z
Yukardaki dalga modelinde x, y ve z ile gsterilen ifadeler hangi seenekte doru verilmitir? x y z A) Genlik Dalga boyu Frekans B) Dalga boyu Frekans Yaylma dorultusu C) Dalga boyu Genlik Frekans D) Frekans Dalga boyu Genlik E) Dalga boyu Genlik Yaylma dorultusu
5. X atomu buhar ile elde edilen lambadan yaylan n byk bir ksm yaklak 480 nm dalga boyuna sahiptir. Buna gre bu n frekans ka Hz dir?
A) 6,25.106
B) 12,5.106
C) 14,4.1010 E) 6,25.1016
D) 6,25.1014
54
10. SINIF
6. n = n=5 E=0 E5= 8,72.10
TEST 3
8.
20
KMYA
j
x
y z
n=4 y n=3
E4= 1,36.10
19
j
n=4 n=3 n=2 n=1
E3= 2,42.10
19
n=2 x n=1
E2= 5,45.10 E1= 2,18.10
19
Yukardaki atomda gerekleen yrngeler aras elektron geilerinden hangileri sonucunda enerji aa kar?
j j A) Yalnz x B) Yalnz y D) y ve z C) x ve z
18
Yukardaki hidrojen atomuna ait enerji dzeyleri verilmitir. Buna gre x ve y ile gsterilen enerji dzeyleri arasndaki elektron geilerinde aa kan enerjiler hangi seenekte doru verilmitir? x A) 1,635.1018 B) 4,09.1018 C) 4,09.1019 D) 1,635.1019 E) 2,18.1018 y 4,09.1019 1,635.1018 1,635.1019 4,09.1018 1,36.1019
E) x, y ve z
9.
z y x x
z y
II
III
7. Hidrojen atomunun elektronunun n = 5 seviyesinden n = 2 seviyesine geii srasndaki spektrum izgisinin dalga boyu ka nm dir? (1 nm = 1.109m) A) 434.10
9
2. periyotta olduu bilinen temel haldeki bir atomun elektronlarnn yukardaki orbitallerden hangilerinde olamayaca kesindir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II E) I, II ve III
B) 434
11
C) 434.109 E) 45,78.10
20
D) 19,86.10
D) I ve III
55
KMYA
1.
4. I. Ntron saylar ayn II. ekirdek ykleri ayn III. Elektron saylar ayn X ve Y taneciklerinin ayn elemente ait olduunu yukardakilerden hangileri kesinlikle belirtir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I ve III
I. Atomun ktlesinin ok byk bir ksmnn ekirdekte toplanm olduu II. ekirdein hacminin atomunun tm hacmine gre ok kk olduu III. Atomlarn ancak belirli enerjileri sourabildii gereklerinden hangileri Rutherford Modeli ile ortaya konulmutur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
5. Bir elementin ktlesini ve hacmini aadakilerden hangisi belirler? 2. Ntr bir ortamda; I. Proton II. Elektron III. Ntron Atom Ktlesi Proton Ntron Elektron Elektron ekirdek Atom Hacmi Proton + Ntron Proton Proton + Ntron Proton + Elektron Orbitaller (yrnge)
dzenle
taneciklerinden hangileri kesinlikle bulunur? A) Yalnz I B) Yalnz II D) I ve II C) Yalnz III E) I, II ve III
A) B) C) D) E)
3. Atomlar iin; I. Proton says ayn, ntron says farkl atomlara izotop denir. II. Atom numaras ayn ktle numaras farkl olan atomlara izobar atomlar denir. III. ekirdek ykleri ayn, elektron saylar farkl olanlara iyon denir. yarglarndan hangileri dorudur?
6. Atom ve yapsyla ilgili olarak aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Ntr atom, () ykl duruma getiinde elektron says artar. B) Ntr atomdan elektron koparmak iin atoma enerji verilmelidir. C) (+) ykl iyon ntr hale getiinde elektron says artar. D) H+ + e H tepkimesi endotermiktir. E) () ykl iyon ntr hale getiinde ekirdeindeki tanecik says deimez.
dzenle
A) Yalnz I B) Yalnz II D) I ve III C) Yalnz III E) I, II ve III
56
10. SINIF
7. Ntr X atomu 2 elektron alyor.
10. Aadaki iyonlarn elektron saylar eit olduuna gre hangisinin atom numaras en kktr? A) X3 B) Y1 C) Z+1 D) R+3 E) T+4
Buna gre, aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) B) C) D) E) zotopu oluur. Proton says artar. Ntron says artar. Kimyasal zellii deiir. ekirdek ktlesi deiir.
11. Atomun temel tanecikleri olan; I. Proton II. Ntron III. Elektron dan hangileri elektriksel alanda sapmaya urar? A) Yalnz I 8. yonlar iin; I. X atomu bir elektron alrsa anyon olur. II. Y+1 bir elektron alrsa ntr olur. III. Z bir elektron verirse katota giden iyon olur. yarglarndan hangileri sylenebilir? A) Yalnz II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 12. Atomun yksz ya da ykl durumu iin; I. Anyon (+) ykl iyondur. II. Katyonlarda elektron fazlal vardr. III. Proton says elektron saysna eitse o atom ntrdr. yarglarndan hangileri sylenebilir? A) I ve II B) Yalnz III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III B) I ve II C) I ve III D) Yalnz III E) I, II ve III
9. (+1) deerlikli bir iyon iin; I. Ntr atomundan 1 elektron eksiktir. II. Proton says elektron saysndan bir fazla dr. dzenle III. Ntr hale gemek iin bir elektron alr. yarglarndan hangileri dorudur? A) I ve II B) Yalnz III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
ktlesi
13. Bir elementin atom arl hangisine eittir? A) B) C) D) E) Proton saysna Ntron saysna Elektron saysna Proton ve ntron saylarnn toplamna Elektron ve proton saylar toplamna
57
KMYA
TEST 5
10. SINIF
1. Aadakilerden hangisine sahip olan iyonun (+2) deerlikli olduu kesindir? A) B) C) D) E) 12 12 10 12 14 proton proton proton proton ntron + + + + + 10 10 12 14 12 elektron ntron elektron ntron elektron
5. Azot elementinin atomlarnn farkl olmas; I. Proton says II. Ntron says III. Elektron says niceliklerinden hangilerine baldr? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
6. zotop atomlarda; 2. Ntr X atomunun elektronlarna uygulad ekim kuvveti azalm ise; I. ap bymtr. II. Kimyasal zellikleri deimitir. III. X+n iyonu haline gemitir. yarglarndan hangileri doru olabilir? A) Yalnz I B) I ve II C) Yalnz II D) Yalnz III E) I, II ve III A) Yalnz I B) II ve IV C) II ve V D) III ve IV E) III ve V I. II. III. IV. V. Atom ktlesi Ntron says Proton says Fiziksel zellik Kimyasal zellik
niceliklerinden hangileri ayndr?
7. 3. Ntr izotop atomlarda aadaki seeneklerden hangisi farkldr? A) B) C) D) E) Fiziksel zellikler Kimyasal zellikler Elektron saylar Proton saylar Atom numaralar
X Y Z T+2
Ktle Numaras 24 19 20 25
Elektron says 12 10 10 10
Yukardaki tabloya gre, hangi iki element birbirinin izotopudur? A) X ile Y B) X ile Z C) X ile T D) Z ile T E) Y ile Z
4. zotop atomlar iin aadakilerden hangisi kesinlikle dorudur? I. Proton saylar ayn II. Ntron saylar ayn III. Ktle numaralar ayn A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) II ve III E) I, II ve III
8.
204 +2 82X
iyonlar iin;
I. Ntron saylar II. Elektron saylar III. Kimyasal zellikleri niceliklerinden hangileri farkldr? A) Yalnz II B) I ve II C) Yalnz III D) I ve III E) I, II ve III
58
9.
elektron sayilari Atomun yaps iin; elektron sayisindan I. Yrnge saylar ayn olan atomlarn aplar
birbirine eittir. II. Art ykl iyonun ap ntr atomun apndan elektron sayisi kktr. III. Eksi ykl iyonun yrnge says, atomunun yrnge saysndan bir fazladr. yarglarndan hangileri yanltr? A) I ve II B) Yalnz II C) I ve IV D) I ve III E) I, II ve III
10. SINIF farkli
12. 20X+2 iyonunun 20X0atomuna dnmesi srasnda elektron saysnda meydana gelen deimeyi hangi grafik doru gstermektedir?
Elektron says Elektron says
A)
B)
20 18 0 C) Elektron says Zaman
20 18 0 D) Elektron says Zaman
2 0 Zaman E)
2 0 Elektron says Zaman
10. 24X
52 +2
54 ve 26Y+2iyonlarnda;
I. Ntron says II. Proton says III. Elektron says niceliklerinden hangileri eittir? A) Yalnz I B) I ve II C) Yalnz III D) I ve III E) II ve III
18 0 Zaman
13. Atom numaras (a) ktle numaras (3a+2) olan bir elementin atomunun ekirdeindeki ntron says katr? A) 2a B) a+1 C) 2a+1 D) 2a+2 E) 4a+2
11.
+2 X atomu X iyonuna, 2 Y iyonu Y atomuna Z+1 iyonu Z1 iyonuna
dnrken elektron saylar nasl deiir? X Artar Azalr Artar Azalr Deimez Y Artar Azalr Azalr Azalr Deimez Z Deimez Azalr Artar Artar Artar
14. Ntr bir atomdan izotopunu elde etmek iin atomda hangi deiiklik yaplmaldr? A) B) C) D) E) Elektron almal Proton eklenmeli Ntron uzaklatrmal Proton uzaklatrmal Elektron uzaklatrmal
A) B) C) D) E)
59
KMYA
15. Bir potasyum rneinde % 90 10 50K izotopu bulunuyor.
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 tr SINIF 10. ForTEST 5 alt satir Evaluation Only.
ktlesi
39
K izotopu ile %
18. X elementinin atom arl 35,4'dr. Bu elementin X1 ve X2 izotoplarnn tabiatta bulunma yzdeleri sra ile % 80 ve % 20 dir. X1 izotopunun ktle numaras 35 olduuna gre, X2'nin ktle numaras nedir? A) 34 B) 35 C) 36 D) 37 E) 38
Bu rnekteki potasyumun ortalama atom arl katr? A) 38,2 D) 39,9 B) 38,9 E) 40,1 C) 39,5
b ve 16. aXc iyonunun proton, ntron ve elektron saylar toplam 111 dir.
Bu iyonun ntron says, proton saysndan 9, elektron saysndan 6 fazla olduuna gre a, b, c deerleri aadakilerden hangisi olabilir? a 30 36 33 35 33 b 39 42 42 44 42 c +3 3 1 +2 3
ktlece
ktlesi
16 17 19. % 90 O ve % 10 O izotoplarndan oluan bir karmdaki oksijenin bal atom arl nedir?
A) B) C) D) E)
A) 16,0 D) 16,5
B) 16,1 E) 17,0
C) 16,2
17. Atomun orbital yaps iin aadakilerden hangisi sylenemez? A) Her enerji seviyesinde s orbitali bir tanedir. B) p orbitalleri 2. enerji seviyesinden balar. C) f orbitalleri tam dolduunda 14 elektron bulundurur. D) En son d orbitalinde bir elektron bulunduran atomda toplam 15 orbital vardr. E) 1. enerji seviyesinde en fazla 2 elektron bulunur.
20. Atomun yapsyla ilgili; I. Proton ve ntronlar atomun ekirdeindedir. II. Atomun ktle numaras proton says ile ntron saysnn toplamna eittir. III. Atom numaras, proton, ntron ve elektron saylarnn toplamna eittir. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D I ve II E) II ve III
60
10. SINIF
PERYODK SSTEM
KMYA
PERYODK SSTEM
Periyodik Sistemin Tarihesi zelliklerde Periyodik Deiim Elementlerin zellikleri
61
KMYA
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 PERYODK SSTEM 10. SINIF For Evaluation Only.
PERYODK TABLO
Elementlerin snflandrlmasna dair ilk almalar 19. yzyl balarnda balad. Byle bir snflandrmada elementlerin zelliklerinin belirli bir dzen ierisinde olmas ile kimyaclarn ii kolaylaacakt. Gnmzde kullanlmakta olan periyodik tablo, bildiimiz elementleri, bunlarn simgelerini, atom numaralarn ve bal atom ktlelerini gsteren tablodur. Periyodik tabloda elementler yle sralanmtr ki zellikleri dzenli (periyodik) olarak deiir. Bir elementin tablodaki yeri, metal mi? yoksa yar metal mi? olduunu gsterir. Periyodik tablo, elementlerin artan atom numaralarna gre sraland ve kimsayal zellikleri benzer olan elementlerin alt alta gelecek ekilde yerletirildii tablodur.
Li
Be
Na
Mg
Al
Si
CI
Ca
Cr
Ti
Mn
Fe
Wolfgangn periyodik tablosu (Triadlar Kural) esit
nin st oldugunu ndeki ve Wolfgang Dberenier syledi altyndaki
Alman kimyac Wolfgang Dberenier yapt ilk periyodik tablo almasnda elementler l gruplar halinde sralad. Elementleri ktle numaralarna gre yerletirdii iin ortadaki elementin ktlesi st ve alt elementlerin ktle numaras ortalamasna eittir.
Li Lityum
Ktle 6,9
Na Sodyum
Ktle
6,9 + 39,1 = 46 = 23 2 2
K Potasyum
Ktle 39, 1
Daha sonralar ngiliz kimyac John Newland elementleri 8li gruplara ayrd. Tpk mzikteki oktavn 8 sesi gibi benzer zelliklerin tekrarlandn grmtr.
H F CI Co,Ni Br Pd John Newland Pt,Ir Li Na K Cu Rb Ag Cs Tl Be Mg Ca Zn Sr Cd Ba,V Pb B Al Cr Y Ce,La U Ta Th C Si Ti n Zr Sn W Hg N P Mn As O S Fe Se
Di,Mo Ro,Ru Sb Nb Bi Te Au Cs
Newlandn periyodik tablosu
(Oktav Kural)
62
10. SINIF
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYA PERYODK SSTEM For Evaluation Only.
Ayn yllarda Alexandre Beguyer benzer zellikteki elementleri dikey olarak yerletiren iyon ve bileiklerin bulunduu tablo hazrlamtr.
Alexandre Beguyer Alexandrenin periyodik tablosu
Gnmzde kullandmz periyodik tablo Dimitri Mendeleyevdir. Mendeleyev periyodik tabloyu oluturuken, Meyer isimli bi baka bilim adam da Mendeleyevin periyodik tablosuna benzer bir tablo oluturmutur.
Grup I 1 2 3 4 Meyer H U Na K Grup II Be Mg Ca Grup III B Al ? Grup IV C Si Ti Grup V N P V Grup VI O S Cr Grup VII F CI Mn Grup VIII Fe,Co Ni,Cu Dimitri Mendeleyev
Mendeleyevin periyodik tablosu
19. yzyl balarnda kimyasal zmleme yntemlerinde hzl gelimeler elementlerin ve bileiklerin fiziksel ve kimyasal zelliklerine ilikin ok geni bir bilgi birikimine neden oldu. Bunun sonuncunda bilim adamlar elementler iin eitli snflandrma sistemleri gelitirmeye altlar. Rus kimyac Dimitri vonavi Mendeleyev 1860larda elementlerin zellikleri arasnda ilikileri ayrntl olarak aratrmaya balad; 1869da, elementlerin artan atom arlklarna gre dizildiklerinde zelliklerinin de periyodik olarak deitiini ifade eden periyodik in tablosuna yasay gelitirdi ve gzlemledii balantlar sergilemek iin bir periyodik tablo hazrlad. Alman kimyac Lothar yakindir Mayer de, Mendeleyevden bamsz olarak hemen hemen ayn zamanda benzer bir snflama yntemi gelitirdi.
Mendeleyevin periyodik tablosu o gne dein tek bana incelenmi kimyasal balantlarn pek ounun birlikte gzlemlenmesini de olanakl kld. Ama bu sistem nceleri pek kabul grmedi. Mendeleyev tablosunda baz boluklar brakt ve bu yerlerin henz bulunmam elementlerle doldurulacan n grd. Gerekte de bunu izleyen 20 yl iinde skandiyum, galyum ve germanyum elementleri bulunarak boluklar doldurulmaya baland.
Mendeleyevin hazrlad ilk periyodik tablo 17 grup (stun) ile periyotlardan oluuyordu; periyotlardan, potasyumdan broma ve rubidyumdan iyoda kadar olan elementlerin sraland ikisi tmyle doluydu; bunun stnde, her birinde 7 element bulunan (lityumdan flora ve sodyumdan klora) iki ksmen dolu periyot ile altnda bo periyot bulunuyordu. Mendeleyev 1871 de tablosunu yeniden dzenledi ve 17 elementin yerini (doru biimde) deitirdi. Daha sonra Lothar Meyer ile birlikte, uzun periyotlarn her birinin 7 elementlik iki periyoda ayrld ve 8. gruba demir, kobalt, nikel gibi merkezi elementin yerletirildii 8 stunluk yeni bir tablo hazrlad.
63
KMYA
PERYODK SSTEM
10. SINIF
Lord Rayleigh (John William Strutt) ve Sir William Ramsayin 1894 den balayarak soygazlar olarak anlan helyum, neon, argon, kripton, radon ve ksenonu bulmalarndan sonra, Mendeleyev ve br kimyaclar periyodik tabloya yeni bir sfr grubunun eklenmesini nerdiler ve sfrdan sekize kadar olan gruplarn yer ald ksa periyotlu tabloyu gelitirdiler. Bu tablo 1930lara kadar kullanld. Daha sonralar elementlerin atom arlklar yeniden belirlenip tabloda dzeltmeler yapldysa da, Mendeleyev ile Meyerin 1871 deki tablolarnda zelliklerine baklarak yerletirilmi olan baz elementlerin bu yerleri, atom arlklarna gre dizilme dzenine uymuyordu. rnein argon potasyum, kobalt nikel ve tellr iyot iftlerinde, birinci elementlerin atom arlklar daha byk olmakla birlikte periyodik sistemdeki konumlar ikinci elementlerden nce geliyordu. Bu tutarszlk atom yapsnn iyice anlalmasndan sonra zmlendi. Meyerin periyodik tablosunda elementler fiziksel zelliklerine gre sralanrken, Mendeleyev atom arlna gre elementleri sralamtr. Mendeleyevin hazrlad periyodik tablonun hatalar Henry Moseley tarafndan dzeltilip elementler atom numaralarna gre yerletirildi.
8 1 Li Na K Rb Cs Fr Henry Mosoley 2 Be Mg Ca Sr Ba Ra Sc Y La Ac Ti Zr Hf V Nb Ta Cr Mo W Mn Tc Re Fe Ru Os Co Rh r Ni Pd Pt Cu Zn Ag Cd Au Hg H 3 B Al Ga n T 4 C Si Ge Sn Pd 5 N P As Sb Bi 6 O S Se Te Po 7 F CI Br At He Ne Ar Kr Xe Rn
Mosoleyin Periyodik Tablosu
lerleyen zamanlarda Glenn Seabogun tablonun altna iki sra eklemesi ile periyodik tablonun bugnk ekli olutu.
Periyodik tabloda dey stunlara grup yatay sralara ise periyot denir. Periyodik tabloda 7 periyot, 18 tane grup vardr. PERYOTLAR GRUPLAR
64
10. SINIF
PERYODK SSTEM
KMYA
1. periyotta H ve He elementleri bulunur. 2. ve 3. periyotta 8, 4 ve 5. periyotlardaki 18er element bulunmaktadr. Periyodik tablonun hazrlanmasndaki en nemli sebep kimyasal zellikler hakknda genellemeler yapmaktr. Ayn grupta olan elementler; sertlik, parlaklk, iletkenlik ve elektron alma yatnlklar bakmndan birbirine benzerdir. Periyodik tablonun belli blgelerinde olmak zere elementler; metal, ametal, soygaz, yarmetal gibi snflandrlabilirler.
Periyotlar : Periyodik sistemin bugn kullanlan uzun periyotlu biimde, doal olarak bulunmu ya da yapay yolla elde edilmi olan 107 element artan atom numaralarna gre yedi yatay periyotta sralanr; lantandan (atom numaras 57) ltesyuma (71) kadar uzanan lantanitler dizisi ile aktinyumdan (89) lavrensiyuma (103) akinitler dizisi bu periyotlarn altnda ayrca sralanr. Periyotlarn uzunluklar farkldr. lk periyot hidrojen periyodudur. Bu periyotta hidrojen (1) ile helyum (2) yer alr. Bunun ardndan her birinde 8 element bulunan iki ksa periyot uzanr. Birinci ksa periyotta lityumdan (3) neona (10) kadar olan elementler, ikinci ksa periyotta ise sodyumdan (11) argona (18) kadar olan elementler yer alr. Bunlar, her birinde 18 elementin bulunduu iki uzun periyot izler. Birinci uzun periyotta potasyumdan (19) kriptona (36), ikinci uzun periyotta rubidyumdan (37) ksenona (54) kadar olan elementler bulunur. Sezyumdan (55) radona (86) kadar uzanan 32 elementlik ok uzun altnc periyot, lantanitlerin ayr tutulmasyla 18 stunda toplanmtr ve zellikleri birinci ve ikinci uzun periyottaki elementlerinkine ok benzeyen elementler bu elementlerin altnda yer alr. 32. elementlik en son uzun periyot tamamlanmamtr. Bu periyot ikinci en uzun periyottur ve atom numaras 118 olan elementlerle tamamlanacaktr.
Periyodik Tablodaki Gruplar : Periyodik tablodaki dey 18 tane stuna grup denilir. Periyodik tabloda 8 tane A grubu (ba grup), 3 tanesi 8B grubu olmak artyla 10 tane B grubu (gei metalleri) bulunmaktadr. Kimya bilimindeki yeni gelimeler sonucunda bu duruma yeni bir aklama getirilmi ve gruplar 1 ile 18 arasnda numaralandrlmtr.
(18.Grup) 8A (1.Grup)
(13.Grup)
(14.Grup)
(15.Grup)
(16.Grup)
1A
H Li Na K Rb Cs Fr
(2.Grup)
(17.Grup)
2A (10.Grup) (12.Grup) (11.Grup)
3A
4A
5A
6A
7A
He Ne Ar Kr Xe Rn
(3.Grup)
(4.Grup)
(5.Grup)
(6.Grup)
(7.Grup)
(8.Grup)
(9.Grup)
Be Mg Ca Sr Ba Ra
N P
O S
F Cl Br At
3B
4B
5B
6B
7B
8B
8B
8B
1B
2B
65
KMYA
PERYODK SSTEM
10. SINIF
66
10. SINIF
PERYODK SSTEM ZELLKLERDE PERYODK DEM
KMYA
Periyodik Tablodaki Deiimler : Yarap : Bir elementin atom ap, atom hacmi ya da atom yarap kavramlar birbirinden farkl olmasna ramen kyaslama yaplrken ayn yntem kullanlr. yonlarn ap kyaslanrken proton says elekton says deerleri karlatrlr. Atom yar ap kyaslanrken ncelikle katman says ya da dier bir ifadeyle periyot saysna baklr. Periyot says fazla olan atomun yar ap daha byk olacaktr.
rnek
3p
11p
3Li 3Li
= 1s2 2s1
11Na 2 2 6 1 11Na = 1s 2s 2p 3s
Yar ap = 11Na > 3Li
rnek
4p
17p
4Be 2 2 4Be = 1s 2s 17Cl 17Cl
= 1s2 2s2 2p6 3s23p5
Yar ap = 17Cl > 4Be
Eer atomlar ayn periyotta ise bu durumda atomlarn proton saylarna baklr. Ayn katman saysna sahip olan atomlardan proton says fazla olan atomun en d katmandaki elektronlarn ekme gc daha fazla olaca iin yarap daha kktr.
rnek
4p
9p
4Be 4Be
9F 9F
= 1s2 2s2
= 1s2 2s2 2p5
Yar ap = 4Be > 9F
Bu iki durum incelendiinde ayn grupta proton says arttka periyot says artaca iin yarap artar. Yani ayn grupta yukardan aaya doru inildike yar ap artar. Ayn periyotta proton says arttka son katmandaki elektronlar ekirdek tarafndan daha fazla ekilecei iin yarap azalr. Yani ayn periyotta soldan saa doru gidildike yarap azalr.
67
KMYA
PERYODK SSTEM
10. SINIF
yonlarn yar ap kyaslanrken yukardaki durumlar geerlidir. Ancak burada bilinmesi gereken iki durum daha vardr. Bir atom elektron verdiinde elektron says azalacak ve elektron bana den ekim gc artacaktr. Bu durumda yarap klecektir.
rnek
11p
11p
11Na 11Na
11Na
+1
1s2
2s2 2p63s1
11Na
1s2
2s2 2p6
Buradan u yorumu karabiliriz; Metaller bileik olutururken elektron verecekleri iin yarap klr. Bir atom elektron aldnda elektron says artacaktr ve elektron bana den ekim gc azalaca iin yarap artacaktr.
9p
9p
9F 9F
1s2
2s2 2p5
9F
9F
= 1s2 2s2 2p6
Buradan u yorum karlabilir; Ametaller iyonik bileik olutururken elektron alacaklar iin yarap artar. Kovalent Yarap : Atomlar aras tek kovalent ba ile balanm olan moleklde atomlarn ekirdekleri arasndaki uzakln yars yarap olarak ifade edilir. Bir X atomunun yapt gaz fazndaki X2 molekln dnelim:
157 pm
Yukardaki ekilde de grld gibi ok ile gsterilen 157 pm deeri X in kovalent yarapdr. yon Yarap : yonik ba ile balanm olan iyonlarn ekirdekleri arasndaki uzakla denir. yonik bileiklerde iyonlarn bykl edeer olmayaca iin aralarndaki uzaklk katyon ve anyon arasnda uygun olarak paylalacaktr. rnein Cl anyonunun yarap 181 pm dir. Buradan hareketle NaCl bileiinde Cl bilindii iin ekirdekleri arasndaki uzaklktan bu deer karldnda Na+1 katyonunun yarap bulunur. Ayn ekilde Na2O bileiinde ekirdekler arasndaki uzaklktan Na+1 karldnda ise O2 iyonunun yar ap tespit edilmi olur.
140pm 99pm
Na+ 239pm O2
Na+
68
10. SINIF
PERYODK SSTEM
KMYA
Metal Yarap : Kristal haldeki kat metallerde yan yana bulunan iki atomun ekirdekleri arasndaki uzakln yarsdr.
rnek Na atomunu inceleyelim:

186pm
Na
Na B C N O F
Li 152
Be 111 88 77 75 73 71
Li
Be
+2
59
27
171
140
133
Al Na 186 Mg 143 160

Al Na
+ 3+
Si 117
P 110
S 104
Cl 99
Mg
+2
53 99 72
Cl
212
184
181
V K 227 Ca 197 Sc 161 Ti 132 145

V
2+
Cr Mn 125
Cr
+2
Fe 124 124
Fe
+2
Co Ni 125
Co
+2
Cu Zn 128 125
Cu
+
Ga 122
Ge 122
As 121
Se 117
Br 125
133
Ca
+2
Sc
+3
Ti
+2
79
V
3+
75
Cr
3+
Mn
2+
77
Fe
3+
75
Co
3+
Ni
2+
96
Cu
2+
Zn
2+
Ga
3+
Se
Br
138
100
75
86 64 62
83 65 61
70 73
75
62
198
196
Rb 248
Sr 215
Ag 144
+
Cd 149
2+
n 163
+
Sn 141
2+
Te 140
3+
Te 137
133
Rb
Sr
+2
Ag
Cd
Sn
Sb
Te
149
113 115
95
79
93
76
221
220
Baz atom ve iyon yaraplarnn karlatrlmas Metaller iin metal yaraplar, ametaller iin tek kovalent yaraplar ve iyonlar iin iyon yaraplarnn deerleri, pikometre (pm) olarak verilmitir.
69
KMYA
2. yonlama Enerjisi Tanm: Gaz faznda ntr bir atomdan bir elektron koparmak iin verilmesi gereken enerjiye 1. iyonlama enerjisi (1. .E) denir. Bunu denklemde yazalm.
+1 X(g)+ enerji X + e 1.E +1 X(k) + enerji X(g) + e 1.E deildir. +1 +2 X(g) + enerji X(g) + 1e 2.E +2) +3 X((g) + enerji X(g) + e 3.E
Her bir iyonlama enerjisi iin ayr ayr enerji verilmesi gerekir.
+3 X(g)+ enerji X + 3e 3.E olamaz nk toplam enerji verilerek elde edilen iyon 3.E denk gelmez.
farkli renk
yonlama enerjisi endotermik (Is alan) bir olaydr.
Bir atomdan her elektron koparlmas iin verilen enerji bir ncekinden byk olacaktr. nk her seferinde elektron bana den ekim gc artar. 1..E. < 2..E. < 3..E < 4..E < ............ yonlama enerjileri periyodik tabloda incelenirken ayn periyotta ncelikle atomlarn grup numarasna baklr. Grup numaras byk olan atomun iyonlama enerjisi deeri genellikle byktr.
rnek
11p
15p
11Na 2 2 6 1 11Na = 1s 2s 2p 3s
15P 2 2 6 2 3 15P = 1s 2s 2p 3s 3p
1A grubu
5A grubu
Bu iki atomun 1. iyonlama enerjilerini kyasladmzda 15 protonu olan P atomunun en d yrngedeki elektronlara uygulad ekim gc daha fazla olaca iin 1. iyonlama enerjileri arasndaki iliki; 1..E = P > Na eklindedir.
lk iki periyottaki atomlarn 1..E. deerlerini gsteren grafik aadaki gibi olacaktr.
1.iyonlama enerjisi
He Ne F N H Be Li B Atom numaras C O
70
10. SINIF
Bu grafikte dikkati eken baz nemli noktalar inceleyelim.

1..E.
8A 5A 2A 3A 1A 4A 7A 6A
1A Atom numaras
Kresel simetri zellii gsteren zellikle 2A ve 5A grubu elementlerinin iyonlama enerjisi deerleri ayn periyotta kendilerinden bir sonra gelen gruptaki elementinkinden byktr.Bunun temel sebebi kresel simetrinin atoma verdii ksmi kararllktr. Not:
1A 3A 2A 4A 6A 5A 7A 8A
Ayn periyotta iyonlama enerjisinin genelde art yukardaki gibidir.
Dikkat edersek gruplarn sralanmasnda baz gruplar yer deitirmitir.

3A 2A ; 6A 5A s2p1 s2 s2p4 s2p3 Kresel Kresel simetri simetri vardr vardr
2A ve 5A gruplarnda kresel simetri zellii bulunmaktadr. Kresel simetri zellii gsteren gruplar kararldr. 8A en kararl (tam kresel simetri zellii) yapdadr. Dolaysyla kararl yapdan elektron koparmak zordur. Ayn periyotta 1.E en byk olan grup 8A dr.
1..E.
8A 5A 2A 1A 3A 1A Atom numaras 4A 7A
6A
yanda verilen
Yukarda iaretlenen noktalarn birbirine benzediini fark etmisinizdir. Bununla ilgili kan sorularda bu noktaya fazlaca deinilmektedir. 1..E. Grafikteki kesikli izgi yoksa C = 1A ya da 4A grubu elementi H = 2A ya da 5A grubu elementi E = 3A ya da 6A gubu elementi Y M = 4A ya da 7A grubu elementi M Y = 5A ya da 8A grubu elementi olabilir. H Burada H ve Y elementlerinin kresel simetri zellii gsteC E recei kesindir. Ama bunun dnda, atomlarn grup numaralar ile ilgili ifadeler kesin deildir. Atom numaras Eer kesikli izgi grafikte var ise bu durumda atom numaralar ardk olan C, H, E, M ve Y elementlerinin grup numaralar C = 4A, H = 5A, E = 6A, M = 7A, ve Y = 8A olacaktr. Sorularda zellikle bu noktaya dikkat etmek gerekir.
71
KMYA
rnek
7X, 8Y, 9Z
elementlerinin 1. iyonlama enerjilerine gre sralan aadakilerden hangisinde doru olarak ve-
ve
rilmitir? A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Z > X > Y D) Z > Y > X E) Y > X > Z
zm
Elementlerin elektron dizililerini yazarak ap sralamalarn, sonrada onun tersini alarak 1.E gre sralamay bulabiliriz. 1s2 2s2 2p3 Y: 1s2 2s2 2p4 8 Z: 1s2 2s2 2p5 9
7X:
Ayn periyot elementi olan X, Y ve Z'nin aplar arasnda grup numaras kk olann ap byktr. Buna gre; ap: X > Y > Z eklindedir.
apn tersi iyonlama enerjisi olduuna gre; 1.E: Z > Y > X sralamas yanl olur,
Z > Y > X 7A 6A 5A yer deitirmelidir.
nk kresel simetri zellii vardr. Buna gre: 1.E: Z > X > Y eklindedir. Yant C
ve
rnek 11Na, 17CI, 20Ca, 12Mg, 15P atomlarnn 1.E gre sralamalarnda hangisinin 1.E en byktr?
A) Na B) Cl C) Ca D) Mg E) P
zm
11Na 17CI 20Ca 12Mg 15P
Elementlerin elektron dizililerini yazalm: = 1s2 2s2 2p6 3s1 = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 = 1s2 2s2 2p6 3s2
= 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3
72
10. SINIF
Ca
Atom aplarna gre sralamas bakuant saylarna bakarak; Cu en byk dierlerinin son yrngelerindeki e saylarna gre; ap: Ca > Na > Mg > P > CI eklindedir. apn tersi 1.E olduuna gre 1.E = CI> P > Mg > Na > Ca olur. Yant B
tr ve
rnek
1.E Z
yukarida
X Y GN
Yanda X, Y ve Z elementlerine ait iyonlama enerjisi (1.E)grup numaralar (G.N) arasndaki grafik verilmitir. Buna gre; II I. X ile Z bileik yapar. II. X ile Y alam yapar. III. X ile Z'de kresel simetri vardr. yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur? A) Yalnz I C) Yalnz III E) I ve III B) Yalnz I D) I ve II
zm Grafikte X, Y ve Z iin alternatif iki farkl durum vardr. Bunlar yazalm. Genel grafikte iki farkl krlma noktas vardr. Buna gre; X 2A 5A Y 3A 6A Z 5A 8A
1. durum: 2. durum:
I. X ile Z elementleri 1. duruma gre (2A5A) bileik yapar. Ancak 2. duruma gre (5A8A) bileik yapamaz. O yzden kesin deildir. II. X ile Y elementleri arasnda 1. duruma gre (2A3A) alam yaparken 2. duruma gre (5A6A) alam yapamaz. Kesinlik yoktur. III. X ile Z elementleri her iki durumda da kresel simetri zellii gsterir. X = 2A, (s2), 5A (s2 p3) Y = 5A, (s2 p3), 8A (s2 p6) Kesinlikle dorudur.
kesin degildir
Yant C
73
KMYA
rnek
Atom X Y Z T 1.E 112 182 108 185 2.E 895 356 212 390 3.E 1620 2142 1482 714
PERYODK SSTEM
10. SINIF
4.E 4185 1785 1516
Yukardaki tabloda A grubu elementlerine ait ilk drt iyonlama enerjisi deerleri verilmitir. Buna gre, I. T'nin deerlik elektron says en byktr. II. Xin atom numaras 3 tr. III. Y'nin ap Z'den byktr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
zm
Bu tarz iyonlama enerjisi ile ilgili tablo sorularnda elementlerin iyonlama enerjileri arasndaki art farkna baklr. Bu art en az 45 kat olmaldr. Eer bu arta verilen tabloda rastlanmyorsa en son verilen iyonlama enerjisi grup numarasna denk gelebilir, kesin deildir. Buna gre; rnein
11Na
elementi iin
11Na
= 1s2 2s2 2p6 3s1 diziliinden 1 elektron koparmak iin verilecek enerji az iken;
1s2 2s2 2p6 elektron diziliine sahip yapdan elektron koparmak olduka zor olacak ve 1. E den en az 45 kat daha fazla enerji gerekecektir. Buna gre, soruda verilen her bir atomun yonlama enerjilerindeki aralarndaki art kontrol ederek grup numaralarn bulalm.
X: 1.E 112 2.E 895 3.E 1620 4.E X: 1A 4185 Y: 2A 1785 Z: 2A 1596 Art yok T: 4A grubu olabilir.
+1 11Na =
Yaklak 8 kat art vardr Y: 182 356 2142
Z:
Yaklak 6 kat art vardr 108 212 1482 Yaklak 7 kat art vardr 185 390 714
T:
74
10. SINIF
Buna gre; I. T nin grup numaras en byk olduuna gre, deerlik elektron says en byktr. (X = 1 Y=2 Z=2 T = 4) ncl dorudur. I. X in atom numaras 3 tr. nk X e ait 4.E enerjisi verilmemitir. X'e ait toplam 3 elektron koparlm 4. elektron olmad iin koparlamamtr. ncl dorudur. III. Y ve Z ayn grup elementleridir. Bunlara ait bir grup kutusu izecek olursak:
1.E artar 2A Y Y ap artar
Grupta aadan yukarya doru 1. E artacaktr. Tablodan 1.E byk Y elementidir. (Y: 182, Z: 108) Buna gre grupta Y yukarda Z aadadr. ap byk olan Z'dir. ncl yanltr. Yant B Eer elementlerin grup numaralar ayn ise 1..E. deerleri kyaslanrken bu durumda periyot saysna (katman says) baklr. Periyot says fazla olan atomun son katmanndaki elektronlara uygulayaca ekim gc periyot says az olan ayn gruptaki dier elemente gre daha az olaca iin 1..E deeri daha kk olacaktr.
9p
17p
9F 17Cl 2 2 5 9F = 1s 2s 2p 2 2 6 2 5 17Cl = 1s 2s 2p 3s 3p
1.E = F > Cl
7A grubu
7A grubu
Bu iki durumun dnda kalan elektron says ve dizilii ayn olan iki tanecikten birer elektron koparmak iin gerekli olan enerji miktarlar karlatrldnda, proton says fazla olann son katmanndaki elektronlara uygulayaca ekim gc fazla olaca iin elektron bana den ekim gc fazla olur. Bu nedenle .E deeri daha byktr.
+1 11Na 1 9F 10Ne
= 1s2 2s2 2p6 .E = Na+1 > Ne > F1
= 1s2 2s2 2p6 = 1s2 2s2 2p6
u ana kadarki yaplan aklamalardan iyonlama enerjisinin periyodik tablodaki deiimi yle olur; Ayn periyotta soldan saa doru gidildike .E deeri genellikle artar. Ayn grupta yukardan aaya doru inildike .E deeri azalr.
ler
Metallerin iyonlama enerjileri dk, ametallerinki ise yksektir. Bir periyodun iyonlama enerjisi deeri en yksek olan atomu soygazdr.
75
KMYA
PERYODK SSTEM
10. SINIF
Elektron lgisi (E..) : Gaz fazndaki bir ametalin son katmanna 1 elektron almas srasnda darya bir enerji verilir. te bu enerjiye o elementin elektron ilgisi denir. Bir elementin elektron alrken darya verdii enerji ne kadar fazla ise o elementin elektron ilgisi de o derece byktr.
X(g) + 1e X1 + Q1 (g) X(g) + 1e Y1 + Q2 (g) Farkl elementlerin elektron ilgisi deerleri kyaslanrken ncelikle grup numarasna baklr. Soygazlar hari ayn periyotta grup numaras byk olan elementin elektron ilgisi deeri daha byktr. Soygazlarn elektron dizilileri incelendiinde He dublet, dierleri oktete ulat iin kolay kolay elektron alveriinde bulunmazlar.
9p
7p
9F 7F
7N
1s2
2s2 2p5
7N
1s2
2s2 2p3
7A grubu
5A grubu
E.. = F > N dir. Eer elektron ilgileri kyaslanan elementlerin grup numaralar ayn ise periyot (katman) says fazla olann son katmana uygulad ekim gc, katman says az olannkine gre daha az olaca iin elektron ilgisi deeri daha kk olacaktr.
7p
15p
7N
15P 15P
7F
= 1s2 2s2 2p3 5A grubu
= 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 5A grubu
E.. = N > P dir. u ana kadarki aklamalardan aadakileri karabiliriz: Ayn periyotta soldan saa doru gidildike (soygaz hari) elektron ilgisi artar. Ayn grupta yukardan aaya doru inildike elektron ilgisi deeri genellikle azalr.
76
10. SINIF
PERYODK SSTEM
KMYA
Elektronegatiflik : Bir atomun, bal olduu dier atomlardan elektron ekebilme yeteneine elektronegatiflik denir. Atomlarn elektronegatiflik deerlerine saysal olarak bir yorum getiren Mulliken yorumuna gre bir atomun 1. iyonlama enerjisi deeri ile elektron ilgisi deerinin toplamnn 2 ye blnmesi ve bu deerin bir k sabiti ile arplmas sonucu elektronegatifliin saysal deeri bulunmu olur. E.N = k[.E. + E..] 2 Burada k deeri (.E. + E..) ile arplmas sonucuda Flor (F) atomu iin 4 deerini verecek ekilde keyfi 2 olarak kullanlm bir saydr. Buradan hareketle bulunan k deeri dier atomlara uygulandnda tm atomlarn elektronegatiflik deerleri ortaya kmtr. Periyodik tabloda ametallerin elektronegativite deerleri daha byktr. Bu nedenle periyodik tabloda ayn periyotta soldan saa doru gidildike elektronegativite deeri artar. Ayn grupta aadan yukarya doru kldka atomun elektronu kendine ekme gc artar yani elektronegativite deeri artar. Periyodik tabloda soygazlarn elektronegativite deerleri dikkate alnmaz. Bir atomun elektronegativite deeri ne kadar kkse o atom o derece aktif bir metaldir.
Aadaki tabloda elementlerin elektronegativite deerleri gsterilmitir.

1 H 2,1 2 1,0 1,4 Li 1,0 Be 1,5 1,5 1,9 Na 0,9 K 0,8 Rb 0,8 Mg 1,2 Ca 1,0 Sr 1,0 3 Sc 1,3 Y 1,2 4 Ti 1,5 Zr 1,4 5 V 1,6 Nb 1,6 6 Cr 1,6 Mo 1,8 7 Mn 1,5 Tc 1,9 8 Fe 1,8 Ru 2,2 9 Co 1,8 Rh 2,2 10 Ni 1,8 Pd 2,2 11 Cu 1,9 Ag 1,9 12 Zn 1,6 Cd 1,7 3,0 4,0 Al 1,5 Ga 1,6 Si 1,8 Ge 1,8 Sn 1,8 P 2,1 As 2,0 Sb 1,9 S 2,5 Se 2,4 Te 2,1 Cl 3,0 Br 2,8 2,5 2,9 1,0 dan dk 2,0 2,4 13 B 2,0 14 C 2,5 15 N 3,0 16 O 3,5 17 F 4,0
n 1,7
2,5
Cs 0,8 Fr 0,7
Ba 0,9 Ra 0,9
La 1,1
Hf 1,3
Ta 1,5
W 2,4
Re 1,9
Os 2,2
r 2,2
Pt 2,2
Au 2,4
Hg 1,9
Tl 1,8
Pb 1,8
Bi 1,9
Po 2,0
At 2,2
Genel bir kural olarak, elektronegatiflikler bir grupta yukardan aaya doru azalr, bir periyotta soldan saa doru artar.
77
KMYA
PERYODK SSTEM
10. SINIF
Metalik Aktiflik (Elektron verme eilimi) : Bir atomun elektron vermeye yatknl metalik aktiflik olarak bilinir. Periyodik tabloda metalik aktifliinin kyaslan son katmandaki elektron saysna baldr. Son katmandaki elektron says ne kadar az ise atom o kadar aktif bir metaldir.
rnek 2 2 6 1 11Na = 1s 2s 2p 3s
14Si
Metalik Aktiflik = Na > Si eklindedir.

2
= 1s 2s 2p 3s 3p
Eer farkl iki atomun son katmanlarndaki elektron saylar eit ise bu durumda elektronlarn ekirdekten uzaklna baklr. Katman says fazla olann en d katmandaki elektronunu daha kolay verdii grlr. Bu da metalik aktifliin daha byk olduunu gsterir.
rnek
11Na 19K
= 1s2 2s2 2p6 3s1

2 2 6 2 6 1
Metalik Aktiflik = K > Na eklindedir
= 1s 2s 2p 3s 3p 4s
Yukardaki aklamalardan u yorumu karabiliriz: Periyodik tabloda ayn periyotta soldan saa doru metalik aktiflik azalr, ayn grupta yukardan aaya doru metalik aktiflik artar.
Ametalik Aktiflik (Elektron alma eilimi) : Ametalik aktifliin periyodik tablodaki deiimi elektronegativitenin deiim ynleri ile ayndr. nk ametalik aktiflik elektron alma eilimidir. Elekronegatiflik ise bu eilimin saysal gstergesidir.
Elementlerin Asit Baz zellikleri : Na2O gibi baz metal oksitleri su ile tepkimeye girerek bazik metal hidroksitleri meydana getirirler. Bu metal oksitlere bazik oksit ya da baz anhidritleri denir. Na2O(k) + H2O(s) 2NaOH(suda)
sodyum oksit sodyum hidroksit
Metal oksitlere BaO, K2O, CaO, gibi rnekler verebiliriz.
Baz ametal oksitler ise su ile tepkimeye girerek asidik zelti meydana getirirler. Bu metal oksitlere asidik oksit ya da asit anhidritleri denir. Genel olarak ametallerin zengin oksijenli bileikleri asidik oksit olarak bilinir. (SO2, NO2, P2O5 ......)
78
10. SINIF
CO2(g) + H2O(s) H2CO3(suda)
karbondioksit karbonik asit
PERYODK SSTEM
KMYA
Alminyum gibi baz metallerin (amfoter metaller) oksitleri ise hem asit, hem de bazlarn kuvvetli olanlar ile tepkime verir. te bu tr oksitlere ise amfoter oksit denir.
Al2O3(k) + 6HCI(suda) 2AICI3(suda) + 3H2O

bazik asidik
Al2O3(k) + 2NaOH(suda) + 3H2O 2Na[Al(OH)4](suda)

asidik bazik
Periyodik tablo iin genel bir yorum yaparsak; Ayn periyotta soldan saa doru gidildike oksitlerin asidik karakteri, sadan sola doru gidildike bazik karakterleri artar. Ayn grupta yukardan aaya doru inildike oksitlerin bazik zellii artar.
1.Grup
2.Grup
3.Grup
4.Grup
5.Grup
6.Grup O S Se Te Po
Li
Be
Na
Mg
Al
Si
Cl
Ca
Ga
Ge
As
Br
Rb
Sr
Sn
Sb
Cs
Ba
Tl
Pb
Sn
At
s ve p blok elementlerinin asit, baz ve amtofer oksitleri Asit oksitler krmz, baz oksitler mavi ve amtofer oksitler gri renkte gsterilmitir.
Bunlarn dnda 3. periyot elementlerinden fosfor (P), kkrt (S) ve klorun (CI) hidroksit bileenlerinden de bahsedebiliriz. Fosfor P(OH)5 (H3PO4 + H2O) Kkrt S(OH)6 (H2 SO4 + 2H2O) Klor Cl(OH)7 (HClO4 + 3H2O)
79
7.Grup
KMYA
Atom numaras 19 olan Potasyum (K) elementinin aada belirtilen periyodik zelliklerini verilen elementlerin zellikleri ile karlatrnz.
Periyodik zellikler
11Na
37Rb
NEDEN?
1.yonlama enerjisi
Atom yarap
Metalik aktilik
K > Na
Rb > K
Periyodik tabloda ayn periyotta atom numaras arttka metalik aktiflik artar.
Elektronegatiflik
Atom numaras 35 olan Brom (Br) elementinin aada belirtilen periyodik zelliklerini verilen elementlerin zellikleri ile karlatrnz.
Periyodik zellikler
9F
17CI
NEDEN?
1.yonlama enerjisi
Br > F
Br > F
Br nin katman says F ve Cl inkinden fazla olduu iin yarap ikisininkinden de byktr.
Atom yarap
Elektron ilgisi
diger sayfa
Elektronegatiflik
1 . iyonlama enerji deeri 1.103 kj/mol da kk olan atomlar genellikle metal, byk olanlar ise genelikle ametaldir.
80
10. SINIF
Bu aklamaya gre aadaki tabloda belirtilen elementlerin metal veya ametal olduunu belirtiniz.
Element
Atom Numaras
1.yonlama enerjisi (kj.103 / mol )
Metal
Ametal
Kalsiyum (Ca)
20
0,6
Flor (F)
1,7
Berilyum (Be)
0,9
Sodyum (Na)
11
0,5
Azot (N)
1,4
Kkrt (S)
16
Oksijen (O)
1,35
Hidroje (H)
1,3
81
KMYA
PERYODK SSTEM ELEMENTLERN ZELLKLER
10. SINIF
Periyodik Tabloda Bloklar ve zellikleri :
Periyodik tabloda elementlerin elektron dizililerine gre bloklar oluturulmutur. Bu bloklar s, p, d, ve f bloklardr. s blou Bu bloktaki elementlerden H (Hidrojen) hari hepsi metaldir. 1A (1.grup) ve 2A (2.grup) grubu elementleri bu blokta yer alr. Periyodik tablonun en aktif metalleri bu bloktadr. s blounda elementlerin periyodik zelliklerinin deiimi aadaki gibidir.
1A
1H 3Li 11Na 19K 37Rb 55Cs 87Fr
(Ayn grupta)
2A
4B 12Mg 20Ca 38Sr 56Ba 88Ra
Atom numaras artar. Ktle numaras artar. Erime noktas azalr. yonlama enerjisi azalr. Elektron ilgisi azalr. Metalik aktiflik artar. Oksitlerin bazik zellii artar.
(Ayn periyotta) Atom numaras artar. Erime noktas artar. yonlama enerjisi artar. Elektron ilgisi artar. Metalik aktiflik azalr. Oksitlerin asidik zellii artar. s blounda metalik aktiflik ayn periyotta soldan saa doru gidildike azalr. Bunun temel sebeplerinden birisi de iyonlama enerjisinin yani elektron koparabilmek iin gerekli olan enerjinin artmasdr. yonlama enerjisinin art atomun son katmandaki elektronunu daha zor vermesinden kaynaklanr. Bir atom son katmandaki elektronu ne kadar zor veriyorsa metalik aktiflii o kadar dktr. Ayn grupta yukardan aaya doru gidildike iyonlama enerjisi azalr. Yani atom daha kolay elektron verir. Bu durumda ise metalik aktiflik artar. Ayn gruptaki elementlerin genellikle benzer kimyasal zellikler gsterdii tespit edilmitir. imdi periyodik tablodaki baz gruplar ve elementlerinin baz zelliklerini inceleyelim:
82
10. SINIF
Baz Elementlerin zellikleri : 1A grubu (1.grup) elementleri
PERYODK SSTEM
KMYA
Bu grupta H (hidrojen) hari tm elementlere alkali metaller denir. H (hidrojen) hari tmnn oksitleri bazik zellik gsterir. Ayrca peroksit olutururlar. Grubun son elementi olan Fr (Fransiyum) radyoaktif bir elementtir. H (hidrojen) ametal olmasna ramen bu grupta gsterilmitir.
Sembol
1 1H 7 3Li 23 11Na 3Li 39 19K 85 37Rb 133 55Cs 223 87Fr 19K 1H
Ad Hidrojen
Elektron dizilii 1s1
Baz kullanm alanlar ve zellikleri Roket yakt, yeni nesil hibrit otomobillerin yakt.
Lityum
[He]2s1
arjl pil yapm, ila ve baz organik bileiklerin sentezlenmesinde
11Na
Sodyum
[Ne]3s1
Sofra tuzunun yapsnda bulunur. Boya endstrisi, temizlik endstrisinde ve baz organik bileiklerin sentezinde kullanlr.
Potasyum
[Ar]4s1
Bileikleri patlayc yapm, gbre sanayii, fotoralk alannda kullanlr.
37Rb
Rubidyum
[Kr]5s1
Fotoelektrik pillerin yapmnda kullanlr.
55Cs
Sezyum
[Xe]6s1
zerine k dtnde elektronlarn kolayca verir.
87Fr
Fransiyum
[Rn]7s1
Radyoaktif bir elementtir.
2A grubu (2.grup) elementleri Bu gruptaki elementlere toprak alkali metaller denir. Gruptaki elementlerin oksitleri bazik zellik gsterir. Ayrca 1A grubunun yannda peroksit oluturan dier grup 2A grubudur. Grubun son yesi olan Ra (Radyum) radyoaktif zellik gsterir.
Sembol
4Be 12Mg 20Ca 38Sr 56Ba 88Ra 37Sr 20Ca 4Be
Ad Berilyum
Elektron dizilii [He]2s2
Baz kullanm alanlar ve zellikleri Bakr ile kartrlarak yksek kalitedeki yay yapmnda, uak motorlarnn hassas ksm larnda kullanlr.
12Mg
Magnezyum
[Ne]3s2
En hafif metal olarak bilinir. Fotoraflkta fla olarak, gemilerin su iinde kalan ksmlarnn yapmnda, durulamin alam olarak kullanlr. Kirein yapsnda bulunur. Bileikleri cam, imento, endstrilerinde kullanlr.
Kalsiyum
[Ar]4s2
Stronsiyum
[Kr]5s2
Havai fiek yapmnda kullanlr.
56Ba
Baryum
[Xe]6s2
Bileikleri boya, kat endstrilerinde havai fiek yapmnda kullanlr.
88Ra
Radyum
[Rn]7s2
83
KMYA
p blou
PERYODK SSTEM
10. SINIF
Bu blokta metal, yar metal, ametal ve soygazlar yer almaktadr.

5B 13Al 6C 14Si 7N 15P 8O 16S 9F 17Cl 10N
(Ayn grupta) Atom numaras artar. Ktle numaras artar. Erime noktas ametaller arasnda genellikle artar. yonlama enerjisi azalr. Elektron ilgisi genellikle azalr. Elektronegatiflik azalr. Ametalik aktiflik azalr.
18Ar
31Ga 49n
32Ge 50Sn
33As 51Sb
34Se 52Te
35Br 53
36Kr 54X
81Tl
82Pb
83Bi
84Po
85At
86Rn
Metaller Yar metaller
Ametaller Soygazlar
(Ayn periyotta) Atom numaras artar. Erime noktas genellikle azalr. yonlama enerjisi genellikle artar. Elektron ilgisi soygaz hari artar. Elektronegatiflik soygaz hari artar.
3A grubu ( 13. grup) elementleri Bu gruptaki elementlere toprak metalleri denir. Grubun ilk yesi olan B (Bor) elementinin dnya rezervinin %70 inden fazlas lkemizde bulunmaktadr. B elementi yar metal dierleri metal olarak kabul edilmektedir.
Sembol
5B 13Al 31Ga 13Al 49 81Tl 31Ga 5B
Ad Bor
Elektron dizilii [He]2s22p1
Baz kullanm alanlar ve zellikleri Yeni nesil yakt retiminde kullanlmaya balanmtr. Nkleer santrallerde ntron tutucu olarak kullanlr.
Alminyum
[Ne]3s23p1
Evlerimizde kullandmz eyalarn alamn da bulunur. Amfoter metaldir.
Galyum
[Ar]4s23d104p1
30 C de sv halde bulunan bir elementtir.
49
ndiyum
[Kr]5s24d105p1
Tpta kullanlr. Fotosellerde kullanlr.
81Tl
Talyum
[Xe]6s24f145p106p1
Gama mas dedektrleri ve zel cam yapmnda kullanlr.
84
10. SINIF
4A grubu (14.grup) elementleri
Bu gruptaki elementler ilk yesi olan C (Karbon) elementinden esinlenilerek karbon grubu olarak ta isimlendirilebilir. Grupta C (Karbon) ametal, Si (Silisyum) ve Ge (Germenyum) yar metal, Sn (Kalay) ve Pb (Kurun) metal olarak kabul edilmitir.
Sembol
6C 14Si 32Ge 50Sn 56Ba 82Pb 50Sn 32Ge 14Si 6C
Ad Karbon
Baz kullanm alanlar ve zellikleri Yakacak olarak ve inko karbon pili yapmnda.
Silisyum
[Ne]3s23p2
Cam yapmnda ham madde olarak
Germanyum
[Ar]4s23d104p2
Elektronik eyalarn retiminde radyo ve tv akclarnn yapmnda kullanlr
alicilarinin
Kalay [Kr]5s24d105p2 Baz zararl metallerin kaplanmasnda. (rnein bakr tencereler)
82Pb
Kurun
[Xe]6s24f145d105p2
Rntgen odalarnn d yzeyinin kaplanmas, silah sanayinde.
5 A g r u b u (5 . g r u p ) e l e m e n t l e r i Bu gruptaki elementler ilk yesi olan N (Azot) elementinden esinlenilerek azot grubu olarak ta isimlendirilebilir. Grupta N (Azot) ve P (Fosfor) ametal, As (Arsenik) ve Sb (Antimon) yar metal, Bi (Bizmut) metal olarak kabul edilmitir.
Sembol
7N 15P 33As 51Sb 83Bi 33As 15P 7N
Ad Azot
Baz kullanm alanlar ve zellikleri Sv halde laboratuarlarda kullanlr. Havann %78 den fazlasn tekil eder.
Fosfor
[Ne]3s23p3
Kibrit ba ve baz patlayclarn yapmnda kullanlr.
Arsenik
[Ar]4s23d104p3
Zehirli bir maddedir.
51Sb
Antimon
[Kr]5s24d105p3
nfrared dedektr yapmnda kullanlr.
83Bi
Bizmut
[Xe]6s24f145d105p3
Akrilik fiber yapmnda, ila sanayiinde ve yangn sndrclerde kullanlr.
85
KMYA
6 A g r u b u ( 6. g r u p ) e l e m e n t l e r i
Bu gruptaki elementler ilk yesi olan O (Oksijen) elementinden esinlenilerek oksijen grubu olarak ya da kalkojenler olarak ta isimlendirilmitir. O (Oksijen), S(Skrt) ve Se (Selenyum) ametal, Te (Tellr) ve Po (Polonyum) yar metal olarak kabul edilmitir.
Sembol
7N 15P 33As 51Sb 83Bi 34Se 16S 8O
Ad Oksijen
Baz kullanm alanlar ve zellikleri Havann yaklak %21 ini tekil eder. Tm yanma olaylarnda rol oynar.
Kkrt
[Ne]3s23p4
Meyve kurutmada aartc olarak kullanlr. Barut yapmnda kullanlr.
Selenyum
[Ar]4s23d104p4
Gne akmlatrleri, foto elektrik hcre yapmnda kullanlr.
52Te
Tellr
[Kr]5s24d105p4
Metallerin dayanklln artrlmasnda ve seramik retiminde kullanlr.
84Po
Polonyum
[Xe]6s24f145d105p4
Uydularda termoelektrik g kayna olarak kulanlr.
7A grubu ( 17. grup) elementleri Bu gruptaki elementlere Halojenler denir. At yar metal, dierleri ametaldir. Oksitleri ve hidrojenli bileikleri asidik zellik gsterir.
Sembol
9F 17Cl 35Br 9F
Ad Flor
Baz kullanm alanlar ve zellikleri Teflon yapmnda, uranyum zenginletirme almalarnda, di macunu yapmnda kullanlr.
17Cl
Klor
[Ne]3s23p5
53 85At 35Br
Kirli sularn dezenfeksiyonunda, bileikler tp alannda benzin kalitesinin artrlmasnda kullanlr.
Brom
[Ar]4s23d104p5
Tpta (muhsil ilac yapmnda), fotoraflkta kullanlr.
53
yot
[Kr]5s24d105p5
Tpta tentrdiyot olarak ve goatr tedavisin de kullanlr.
85At
Astatin
[Xe]6s24f145d106p5
msil
86
10. SINIF
8A grubu ( 18. grup) elementleri
PERYODK SSTEM
KMYA
Bu gruptaki elementlere Soygazlar denir. Bulunduklar periyodun kimyasal olarak en kararl atomlardrlar. Xe (Ksenon) nin baz bileikleri olmasna karn (XeF4, XeF6) bu gruptaki elementlerin bileik oluturmad kabul edilir.
Sembol
2He 10Ne 18Ar 36Kr 54Xe 86Rn 2He
Ad Helyum
Elektron dizilii 1s2
Baz kullanm alanlar ve zellikleri Zeplin, uan balon yapmnda
10Ne
Neon
[He]2s22p6
Renkli neon lamba yapmnda
18Ar
Argon
[Ne]3s23p6
Evlerdeki eski tip ampullerde
36Kr
Kripton
[Ar]4s23d104p6
Fotoraflkta ok seri patlayan fla yapmnda.
54Xe
Ksenon
[Kr]5s24d105p6
Xe lamba yapmnda, zorlama ile XeF4 ve XeF6 bileiini oluturur.
86Rn
Radon
[Xe]6s24f145d106p6
Radyoaktif bir atomdur.
Elementlerin byk bir ounluu doada bileikleri halinde bulunur. Bunun temel sebebi atomlarn son katmanlarndaki elektron dizilimini soygazlara benzetme isteidir. rnein alkali metallerin son katmanlarnda 1 elektron vardr ve elektron dizilileri ns1 ile biter. Bu atomlar son yrngedeki 1 elektronu vererek soygaz elektron dzenine ularlar. Ayn ekilde halojenlerin elektron dizilii ns2 np5 eklindedir ve 1 elektron aldklarnda soygaz elektron dzenine ularlar.
rnek
e
11Na +
= 1s2 2s2 2p6 3s1
17Cl
= 1s2 2s2 2p6 3s23p5
11Na
= 1s2 2s2 2p6
17Cl
= 1s2 2s2 2p6 3s23p6
Na
[ Cl ]
(Doada Na ve Cl elementlerinin bir arada bulunduu bir bileik rnei)
Baz elementler bileikleri halinde bulunduu gibi diatomik ya da poliatomik olarak ta bulunabilir. (O2, N2, P4, S4, S8 gibi)
87
KMYA
rnein
O = 1s22s22p4
PERYODK SSTEM
10. SINIF
Oksijen elementi doada atomik halde bulunamaz. nk son katmandaki elektron dizilimi soygaz elektron dizilimine ulamamtr. Atomik oksijen hemen her atomla birleerek kararl yapya ulaacaktr.
O2 moleklnde bu durum ok ak grlmektedir. Tek bana O atomu kararszken iki tane O atomu birletiinde elektronlarn ortak kullanrlar ve oktete ularlar. Ayn durum N2, F2, Cl2 .... gibi molekllerde de mevcuttur.
Doada bileikleri halinde bulunan tm elementlerin elektron dizilileri her zaman oklet ya da dublete ulamak zorunda deildir. rnein; KCl bileiinde Cl
17Cl 1 2 2 1 6
iyonunun elektron dizilii oktet kuralna uyar.
= 1s 2s 2p 3s2 3p6
Ancak NaClO3 bileiinde Cl nin ykseltgenme basama +5 tir ve elektron dizilii oktet kuralna uymaz
+1
NaClO3
6 2
+5 17Cl =
1s22s22p63s2
Bu duruma baka rnekler de verilebilir.

+2
NO2
+2 = 7N
1s22s22p1
+1 +1
H Br O2
+2 3
+1 = 35Br
1s22s22p63s23p64s23d104p4
( C N )1
+2 = 6C
1s22s2
Yukardaki rneklerde de farkedilebilecei gibi ametaller, bileiklerinde sadece negatif () deerlik almazlar. Ametallerin pozitif deerlikleri de mevcuttur. Klor (Cl) atomunu inceleyelim:
+1
HCI
1 = 17Cl
1s22s22p63s23p6 (Oktede ulamtr.)
+1 +1
H CIO2
+1 +3 4
+1 = 17Cl
1s22s22p63s23p4 1s22s22p63s23p2
H CIO2 2
6
+3 = 17Cl
+1 +5
H CIO2 3 H
8 2 CIO 4
+5 = 17Cl +7 = 17Cl
1s22s22p63s2 1s22s22p6 (Oktede ulamtr.)
+1 +7
Yukardaki bileiklerin yapsnda bulunan Cl iyonlar incelendiinde sadece Cl1 ve Cl+7 iyonlarnn oktet kuralna uyduunu dier iyonlarnn uymadn fark etmisinizdir.
88
10. SINIF
PERYODK SSTEM
KMYA
Baz ametaller bileiklerinde bir ok pozitif (+) ve negatif () ykseltgenme basamana sahiptir. Bunlarn bir ksmn inceleyelim : N elementinin baz bileikleri NH3 (Amonyak) : Vcudumuzdan idrar yoluyla atlan bu madde zayf baz olarak bilinir. Asitlerle tepkimeye girerek tuz oluturur. NH3 + HCl NH4Cl NH3 n yapsndaki N atomu 3 deerliini alr.
3 7N
= 1s2 2s2 2p6 (oktete ulamtr.)
NO (Azot monoksit) : Yapsndaki N atomu +2 deerliini alr. Ntr oksit olarak bilinir. Asit ve bazlarla tepkime vermez.
+2 7N
= 1s2 2s2 2p1
NO2 (Azot dioksit) : Asidik oksittir. Su ile tepkimesi sonucu asit oluur. Yapsndaki N, +3 deerliini alr.
+3 7N
= 1s2 2s2
N2O (Diazot monoksit) : Tpta anestezi gaz olarak kullanlr. Az miktarda solunduunda glme etkisi yapar. Bu sebeple bazlar bu gaza cennet gaz da demektedir. Ntr oksittir. Yapsndaki N, +1 deerliini alr.
+1 7N
= 1s2 2s2 2p2
N2O3 (Diazot trioksit) : Yapsndaki N +3 deerliini alr.

+3 7N
= 1s2 2s2
N2O5 (Diazot pentaoksit) : Yapsndaki N +5 deerliini alr.

+5 7N
= 1s2 (dublete ulamtr.)
Na3N (Sodyum nitrr) : yonik bal bileiktir. Yapsndaki N 3 deerliini alr.

3 7N
HNO3 (Nitrit asit) : Halk arasnda kezzap olarak bilinen bu asit kuvvetli bir asittir. Yapsndaki N +5 deerliini alr.
+5 7N
KNO3 (Potasyum nitrat) : Barut yapmnda kullanlan bu bileik iyonik baldr. Yapsndaki N +5 deerliini alr.
+5 7N
89
KMYA
PERYODK SSTEM
10. SINIF
NH4NO3 (Amonyum nitrat) : Bu bileik yapay gbre yapmnda kullanlr. Yksek scaklkta iddetli patlamaya sebep olur. Yapsndaki azotlardan birisi +5 deerliini (NO1) deeri ise 3 deerliini (NH+1) alr. 3 4
+5 7N
3 7N
Bu bileiklerin dnda NaN3 (Sodyum azid) bileii aralarda kaza srasnda hava yastnn imesini salayan gaz meydana getirir.
S elementinin baz bileikleri H2S (Dihidrojen monoslfr) : Zayf asit zellii gsteren bu madde yumurta r kokusuna sahip bir gazdr. lkemizde bir dnem Haliteki kt kokunun sebeplerinden birisi de bu bileiktir. Yapsndaki S 2 deerliini alr.
2 16S
= 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 (Oktede ulamtr.)
Na2S (Sodyum slfr) : yonik bal bir bileiktir. Slfr bileiklerinin genelindeki kt koku bu bileikte de mev cuttur. Yapsndaki S 2 deerliini alr.
2 16S
SO2 (Kkrt dioksit) : Fosil yaktlarn kullanld bir ok alanda baca gazlarndan birisi olarak bu gaz havaya karr. Asidik oksittir. Bu sebeple havadaki H2O ile birleerek asit yamurlarna neden olur. H2O + SO2 H2SO3
(Hidrojen slfit)
Yapsndaki S +4 deerliini alr.

+4 16S
= 1s2 2s2 2p6 3s2
SO3 (Kkrt trioksit) : SO2 gibi bu bileik te baca gaz olarak kabilir. Asidik oksittir. H2O ile tepkime vererek aside dnr.
H2O + SO3 H2SO4

(Slfrik asit)
Yapsndaki S +6 deerliini alr.

+6 16S
= 1s2 2s2 2p6 (Oktede ulamtr.)
90
10. SINIF
SF6 (Kkrt hekza florr) : Kkrtn en fazla ba saysna ulat bileiklerden biridir. Yapsndaki S +6 deer liini alr.
16S +6
H2SO4 (Slfrk asit) : Eski alarda za ya olarak isimlendirilen bu asit ok tehlikelidir. Aklerde kullanlan asit H2SO4 tr. Yapsndaki S +6 deerliini alr.
16S +6
2 Bunlarn dnda bir ok slfat (SO4 ) kkne sahip bileii mevcuttur.
Cl elementinin baz bileikleri NaCl (Sodyum klorr) : Gnlk hayatta kullandmz sofra tuzu NaCl dir. nsan vcudu iin vazgeilmez bileiklerden birisidir. Birok kullanm alan mevcuttur. Yapsndaki Cl 1 deerliini alr.
17Cl 1
HCl (Hidroklorit asit) : Halk arasnda tuz ruhu olarak bilinen bu asit kuvvetli asitlerden biridir. Vcudumuzda, midede pepsinojenin pepsine dnmnde HCl kullanlr. Tahri edici zellii vardr. Yapsndaki Cl 1 deerk liini alr.
17Cl +1
HClO (Hidrojen hipoklorit) : Zayf asit zellii gsterir. Yapsndaki Cl +1 deerliini alr.
17Cl +1
= 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4
HClO2 (Hidrojen klorit) : HCIO ya gre daha kuvvetli bir asit olmasna karn zayf asit olarak bilinir. Yapsndaki Cl +3 deerlii alr.
17Cl +3
= 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
HClO3 (Hidrojen klorat) : HCIO2 den daha kuvvetli bir asittir. Yapsndaki Cl +5 deerliini alr.
17Cl +5
= 1s2 2s2 2p6 3s2
HClO4 (Hidrojen perklorat) : Bilinen en kuvvetli asitlerden birisidir. Yapsndaki Cl +7 deerliini alr.
17Cl +7
NaClO (Sodyum hipoklorit) : Evlerimizde kullandmz amar suyunun etken maddesidir. Aartc zellie sahiptir. Yapsndaki Cl +1 deerliini alr.
17Cl +1
= 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4
91
KMYA
d ve f bloklar (Gei elementleri)
Bu bloklardaki tm elementler metaldir. Elektron dizilileri d orbitali ile biten elementler d blounda yer alr. Periyodik tablonun 4.periyodundan balayan blok 3B grubu (3.grup) elementleriyle balayp 2B grubu (12.grup) elementleriyle son bulur. Gei metallerinde 3 tane 8B grubu (8., 9. ve 10. grup) bulunmaktadr. Bu gruptaki nemli elementlerin bazlar demir(Fe), kobalt(Co), nikel(Ni), bakr(Cu), inko(Zn), altn(Au), gm(Ag), platin(Pt), civa(Hg) elementleridir. Ayrca B gruplar ierisinde 3B grubunun (3. grup) ayr bir nemi vardr. Bu grubun ierisinde 6. periyotta f blounun ilk sras Lantanitler, 7. periyotta ise Aktinitler bulunmaktadr. Lantanit ve aktinitlerin ayn kutucukta gsterilmesinin temelinde orbital dizililerinde genellikle ortak olan
2 1 ns (n1)d durumunun olmasdr.
Periyodik tablo izilirken Lantanit ve Aktinitleri ayr olarak gstermemizin temelinde ayn kutucukta tm elegsteremememiz mentleri gsteremeyiimizdendir.
bulunmaktatir
Eer periyodik tabloya boyutlu izebilseydik aadakine benzer bir grnm ortaya kard.
Lantanitler
Aktinitler
1A 2A 1442443 3B 4B 5B 6B 7B 8B 1B 2B 3A 4A 5A 6A 7A
8A
92
10. SINIF
Periyodik tablodaki baz nemli elementler
Element
zellikler ve kullanm alan

Hafif ve dayankl bir metaldir. Uak endstrisinde, jet ve roket motorlarnn yapmnda, bileiklerinden TiO2 beyaz boya olarak kullanlr.
Element
zellikler ve kullanm alan

Ferro vanadin alam olarak anma ve darbelere dayankl elik yapmnda kullanlr.
Ti Titanyum
V Vanadyum Mangan ihtiva eden elik yapmnda kullanlr. Bu elik demir yolu makaslar, delici ve krc elik u yapmnda kullanlr. Mknats tarafndan ekilir. Paslanmaya dayankl sert bir alam olan stellit yapmnda kullanlr.
Cr Krom
Krom elii yapmnda, krom nikel alam olarak atal kak retiminde kullanlr. Ayrca elik jant iyot yapmn da da kullanlr.
sil
Mn Mangan
Mknats tarafndan ekilir. elik imalatnn ham maddesidir. Fe Demir Mknats tarafndan ekilir. Krom nikel alam olarak atal, bak, kak imalatnda kullnlr. Ni Nikel Bileikleri boyaclkta, muamba, emaye yapmnda, deri hastalklarnn tedavisinde, ahap rnlerin rmesini engellemede kullanlr. Baz metallerle Zn inko kararak nemli alamlar oluturur. Hidrojenasyon ileminde ve birok sanayi tesisinde katalizr olarak kullanlr. Pd Palladyum Ni Cd pillerinin yapmnda, Cd malgamas diilikte dolgu olarak, CdS bileii sar renkli olduu iin resim boyas olarak kullanlr. Mcevher imalatnda Cd Kadmiyum da kullanlr. Soymetaldir. Tepkimeye girme yatknl az olduu iin ihtiya duyulduunda vcutta kullanlr. Mcevher imalatnda da kullanlr. Hg Gm Cu Bakr Co Kobalt
Elektronik rnlerin imalinde elektrik tellerinde, kuyumculukta krmz altn imalinde, saf gm eldesinde indirgen madde olarak kullanlr. Saf halde sert bir metadir. Karbon ile kartrldnda sertlik ve krlganl artar. Molibden alaml elik yapmnda kullanlr. Bir ok alamn yapsn da bulunur. Madeni para yapmnda, gm aynas yapmnda, fotoraflkta kaplamaclkta kullanlr.
Mo Molibden
Hzl elik yapmnda, klasik ampuller de k veren ksm yksek gerilime W Wolfram dayankl tungstenden yaplr. (Tungsten) Soy metaldir. lk alardan beri insanlarn uruna can verdii bir elementtir. Mcevher yapmnda ve iletken madde olarak kullanlr. Lantanitler grubunun ilk yesidir ve gruba adn vermitir. f blounda yer alr.
Pt Platin
Au Altn
Hg Cva
Oda scaklnda sv halde bulunan bir metaldir. Termometrelerde sy gsteren sv olarak kullanlr. Gaz hali solunduunda zehirler.
La Lantan
Aktinitler grubunun ilk yesidir ve gruba adn vermitir. f blounda yer alr. Ac Aktinyum Radyoaktif bir elementtir. Nkleer santrallerde enerji kayna olarak kullanlr.
Th Toryum
Radyoaktif bir elementtir. Dnya rezervinin %70 inden fazlas lkemizde bulunmaktadr. Nkleer santrallerde enerji kayna olarak kullanlr.
Radyoaktif bir elementtir. Pu Pltonyum
U Uranyum
93
KMYA
1. Periyodik tablo ile ilgili olarak;
5. Atom numaras 7 olan bir atomun elektron dalm ile ilgili olarak; I. 2 tane dolu, 3 tane yar dolu orbitali vardr. II. s orbitallerinde toplam 4 elektron bulunur. III. p orbitallerinde toplam 3 elektron bulunur. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
I. Elementler artan atom numaralarna gre dizilmitir. II. Periyotlar genelde bir soygaz ile sonlanr. III. Her soygazdan sonra bir metal gelir. IV. 7 periyotta, A ve B gibi eit grup vardr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) I ve II C) III ve IV D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
2. Periyodik cetvelde bir periyotta soldan saa doru gidildike aadaki ifadelerden hangisi yanl olur? A) B) C) D) E) Atom numaras artar. Deerlik elektron says artar. Elektronegatiflik artar. Yrnge says artar. yonlama enerjisi artar.
6. Periyodik cetvelde yukardan aaya doru ve periyot boyunca soldan saa doru gidildike; I. II. III. IV. Atomik hacim Atom numaras Ametalik zellik yonlama enerjisi
3.
I. 17X elementi 2. periyot 7A grubundadr. II. 18 elektronu bulunan Y+2 iyonunun elementi 4. periyot 8A grubundadr. III. 24 atom numaral element en yakn soygaza 6 element uzaklktadr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
hangileri daima artar? A) Yalnz I B) Yalnz II C) II ve III D) III ve IV E) II, III ve IV
4. Soygazlar iin aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
kk harf
7. Sodyum (Na) ve Potasyum (K) elementleri ayn gruptadr. Bu elementler iin aadakilerden hangisi kesinlikle ayndr? A) B) C) D) E) Atom aplar Ntron saylar Periyot numaralar Elektron verme eilimleri Oksijenle oluturduklar bileiklerinin bazik zellik gstermesi
in
A) Oda artlarnda hepsi gaz halde bulunur. B) Moleklleri tek atomludur. C) Deerlik orbitalleri elektronla tamamen doludur. D) Elektron dalmlar son derece kararl olduu iin tepkimeye girmez, bileik oluturmazlar. E) Yukardan aaya inildike erime ve kaynama noktalar azalr.
94
10. SINIF
8.
19X, 25Y
elementleri iin; 13. 9X,
10Y, 11Z, 17T, 20L
ve
30Z
I. X alkali metal, Y ve Z ise d bloku (gei) elementidir. II. nn de elektron dalmlar kresel simetriktir. III. Ayn periyottadrlar. IV. Deerlik elektronlar s ve d orbitallerindeki elektronlardr. yarglardan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
Yukardaki elementler iin aadakilerden hangisi yanltr? A) X halojen, Y soygazdr. B) X ve T'nin kimyasal zellikleri birbirine benzer. C) Z ve L s ve elektrii iletir. D) Z alkali, L toprak alkali metaldir. E) Aralarnda XZ ve L2 T bileikleri oluur.
blok
9.
12Mg, 13Al ve 19K elementlerinin 1. iyonlama enerjilerine gre sralan nasldr?
A) Al > Mg > K C) Mg > Al > K
B) K > Al > Mg D) K > Mg > Al E) Al > K > Mg
14. Atom numaras birinci iyonlama enerjisi grafii ekilde verilen nc periyot elementleri iin aadakilerden hangisi yanltr?
yonlama Enerjisi (kkal/mol) E L Y X T Z G Atom numaras M R
10. Mg, O, Ne elementlerinin elektron ilgilerine ve gre bykten ke sralan nasldr? A) Mg > O > Ne B) O > Mg > Ne C) Ne > Mg > O D) O > Ne > Mg E) Ne > O > Mg
A) Y ve L'nin temel hal elektron dizilii kresel simetriktir. B) X ve G 1A grubundadr. C) Elektronegatiflii en yksek olan R'dir. D) M 6A, E 8A grubundadr. E) Z'nin atom numaras 5 tir ve L ile ZL bileiini oluturur.
11. Elektron dalm s orbitali ile biten elementlerle ilgili aadakilerden hangisinin doruluu kesindir? A) B) C) D) E) Metaldir. Kresel simetrikdir. s bloku elementidir. yonik bileik oluturur. Kovalent bileik oluturur.
15.
Atom X Y Z T
E1 118 260 215 191
E2 1091 562 420 580
E3 1650 1104 3548 875
E4 2280 1486 5019 5978
E5 3195 9033 7839
39 12. 19 X elementi iin;
I. Bir metaldir. II. 4. periyot, 1A grubundadr. III. Temel hal elektron dizilii kresel simetriktir. IV. 40 X ile kimyasal zellikleri farkldr. 19 yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz II B) I ve II C) II ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV
Tabloda baz A grubu elementlerinin ilk be iyonlama enerjileri kcal/mol olarak verilmitir. Buna gre aadakilerden hangisi yanltr? A) B) C) D) E) X 1A grubundadr. Y'nin deerlik elektron says 4'tr. Z'nin atom numaras 4 tr. T'nin elektron dalm kresel simetriktir. Periyodik cetvelde Y, T den daha sadadr.
95
KMYA
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 ZMLER 10. SINIF For Evaluation Only.
5. Atom numaras 7 olan elementin elektron orbital emas
2pX2pY2pZ
1. Elementler periyodik cetvelde artan atom numarasna gre dizilmitir. 7. periyot hari her periyot bir soygazla sonlanrken, her soygazdan sonra bir metal gelir. Periyodik cetvelde 7 tane periyot vardr. Gruplar da A ve B olmak zere iki eittir. Bilgilerin hepsi dorudur. Yant E
1s2 2s2
eklindedir. Buna gre 2 tane tam dolu 3 tane yar dolu orbital vardr. emaya gre s orbitallerinde toplam 4 elektron vardr. P orbitallerinde toplam 3 elektron vardr. de dorudur. Yant E
2. Bir periyotta atom numaras, deerlik elektron says, elektronegatiflik ( deerlikli olma istei) ve iyonlama enerjisi artar. Ayn periyotta yrnge says deimez. D seenei yanltr. Yant D
3. e dalmlarna bakalm.
17X
: 1s2 2s2 2p6
3s 3p
3. periyot 7A grubu
I. yanltr. Y
+2
6. Verilen zellikler herhangi bir periyodik tablo zerinde birer birer incelendiinde birinin bir ynde zelliinde art grlrken dier ynde bu zelliin azald grlr. Ama atom numaras her iki ynde de art gsterir. Yant B
de 18 e varsa Y0 20 proton vardr.

4s2 4. periyot 2A grubu
2 2 6 2 2 20Y : 1s 2s 2p 3s 3p
II. yanltr. soygaz no'lar: 2 10 18 36 ......... 2418 = 6 element uzaklk var. Yant C
7. 4. A, B, C, D seeneklerinde srasyla ve nedenleriyle soygazlarn zellikleri sralanmtr. Hepsi de dorudur. numaralari Soygaz grubuna, yukardan aaya doru gidildike arlk, hacim ve elektron saylar artaca iin molekller aras Van der Waals kuvvetleri artacandan erime ve kaynama noktalar artar. E seenei yanltr. Yant E
3.peryot Na 4.peryot K
Na ve K ayn grupta ama farkl periyotlarda olduklar iin A, B, C, D seeneklerindeki zelliklerinin ayn olmas mmkn deildir. Na ve K 1A grubunda olup, alkali metaldirler. K2O ve Na2O bileiklerinin sulu zeltileri kuvvetli bazik karakterlidir. Yant E
96
K K K
2p3
10. SINIF
ZMLER
KMYA
8. Elektron dalmlarn yazarsanz X 4.P 1A, Y 4.P 7B, Z 4.P 2B gruplarnda olduklarn grrsnz. Hepsi drdnc periyottadr. e dalmlar X ..... s1, Y ..... s2d5, Z ..... s2d10 ile bittii iin kresel simetriktirler. X in deerlik elektronlar, sadece s orbitalindedir. I, II ve III doru IV. yanltr. Yant D
12. 19X : 1s22s22p6 3s23p6 4s2 4. periyot 1A grubunda bulunan bir metaldir. e dalm s1 ile sonland iin elektron dizilii kresel simetriktir. 39 40 19 X ile 19 X izotop atomlardr. Bunun iin kimyasal zellikleri ayn fiziksel zellikleri farkldr. IV. yanltr. Yant D
9.
12Mg 13Al 19K
3. periyot 2A grubu 3. periyot 3A grubu 4. periyot 1A grubu
Periyodik cetveldeki yerlerini bulup atom hacimlerini karlatrdmzda K > Mg > Al olur. Hacmi byk olann ekim kuvveti kk olacandan elektron koparlmas kolay olur. E sralamas, Al > Mg > K olmal. 2A grubu elementlerinin iyonlama enerjisi kresel simetriden dolay 3A'dan byktr. Btn bunlar biraraya getirdiimizde E sras Mg > Al > K bulunur. Yant C
13. X ve T halojendir. Ayn grupta olduklar iin kimyasal zellikleri benzerdir. Y soygazdr. Z alkali, L toprak alkali metaldir; s ve elektrii iletirler. Aralarnda XZ ve LT2 bileikleri oluur. E seeneinde yanllk vardr. Yant E
10. Neon bir soygazdr. Soygazlarn elektron ilgileri yoktur. Oksijen bir ametaldir ve metal olan magnezyumdan daha ok elektron ilgisi vardr. yleyse elektron ilgilerinin karlatrlmas, O > Mg > Ne eklindedir. Yant B
14. Periyodik cetvelde saa gidildike iyonlama enerjisi artar. 2A, 5A, 8A daki elementler kresel simetriden dolay bir nnde ve bir arkasndaki elementten daha yksek iyonlama enerjisine sahiptirler. Bu grafik bir periyodun tamam iin (A gruplarnda) izildiinde grafiin en altnda 1A tepesinde 8A bulunur. R 7A grubuna denk geldii iin elektronegativitesi en yksektir. Grafik 3. periyot iin izildiinden Z nin atom numaras 5 deil 13 tr. ama ZL forml E seeneinde yanllk bulunduu iin yanltr. Yant E
11. Elektron dalm s ile biten elementlerde durum olabilir; elektron dalm; n1 ile biterse 1A ns2 ile biterse 2A 1s2 ile biterse 8A (Helyum)
Bu durumda A, C, D, E seeneklerinin doruluu kesin deildir. Ama e dalm s orbitali ile biten elementlerin dalm s1 veya s2 ile biteceinden ve bu dalmlarda kresel olduundan B seenei kesinlikle dorudur. Yant B
15. Tablolu sorularda tablodaki deerler dikkatle incelenir. Ani art gsteren yerlerden deerlik e says anlalr. yleyse elementler A gruplarnda olduklarndan X+1 1A, Y+4 4A, Z+2 2A, T+3 3A dadr. Z nin btn iyonlama enerjileri drt tane olduu iin atom numaras 4 tr. Y 4A da T 3A da olduundan, Y tabloda sadadr. T 3A da olduundan e dalm p2 ile biter, dolaysyla kresel simetrik e dalmna sahip deildir. Yant D
97
KMYA
1. Periyodik sistemle ilgili olarak;
TEST 1
10. SINIF
I. Elementler periyodik sistemde ekirdek yklerine gre sralanrlar. II. Ayn grupta bulunan elementlerin deerlik elektronlar ayn enerji dzeyindedir. III. Bir elementin deerlik elektron says, bulunduu periyot numarasna eittir. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
5. Periyodik sistemde B gruplar 4. periyotla balar ve d orbitalleri ile biten elementleri bulundurur. Hepsi metaldir. Buna gre; I. Ametaller B grubunda olamazlar. II. 4 yrngeli olan elementlerin tm metaldir. III. yrngesi olan elementler B grubunda olamazlar. yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I ve III
2. Bir elementin periyodik sistemdeki yeri aadakilerden hangisi ile belirlenebilir? A) B) C) D) E) Ntron says Atom arl Proton says Kimyasal zellii Deerlik elektron says
6. Periyodik sistemde; X soygazdan iki sonra, Y soygazdan bir nce,
gelen elementlerdir. X ve Y aadakilerden hangisidir? X elementi Y elementi Halojen Alkali metal Alkali metal Halojen Toprak alkali metal Halojen Alkali metal Toprak alkali metal Halojen Toprak alkali metal
3. Periyodik sistemde, ayn srada; I. 8 tane A grubu elementi vardr. s ve p orbitalleri ile biter. II. 4. periyotta atom numaras 20 den sonra B grubu elementleri balar. III. Elektron dizilii ns1 ile biten alkali metal, ns2np5 eklinde biten halojenlerdir. yarglarndan hangilerini sylemek en uygundur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
A) B) C) D) E)
7. Periyotlar sistemi ile ilgili; I. Ayn grupta yukardan aaya indike atom ap artar. II. Ayn periyotta soldan saa gidildike atom numaras azalr. III. Periyodik sistemde birinci grup alkali metal, son grup ise halojen adn alr. yarglarndan hangileri yanltr? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
4. Bir periyot boyunca aadakilerden hangisi artmaz? A) B) C) D) E) ekirdek yk Elektron says yonlama enerjisi Deerlik elektron says Bakuantum says
98
10. SINIF
8.
TEST 1
KMYA
Negatif iyon verebilirler. Tel ve levha haline gelemezler. Kendi aralarnda bileik yaparlar. Bir ou oda artlarnda gazdr. Elektron alarak ya da elektron ortakl ile bileik olutururlar.
11. Orbitalleri d ile biten elementler iin; I. Metaldirler. II. Gei elementi adn alrlar. III. (+1) ve (+2) deerlik alrlar. yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur? A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Yukarda zellikleri verilen madde aadakilerden hangisidir? A) Metal B) Ametal C) Soygaz D) Bileik E) Alkali metal
12. Alkali elementler kendilerinden nce gelen soygazlarn elektron dzenine benzer iyonlar meydana getirirler. Bu iyonlarn soygazlara benzer taraf nedir? 9. Periyodik sistemde ayn ba grupta yer alan elementlerin benzer kimyasal zellik gstermeleri aadakilerden hangisi ile aklanabilir? A) Grupta, atom numaralarnn yukardan aaya doru artmasyla B) Grupta, ktle numaralarnn yukardan aaya doru artmasyla C) D enerji dzeylerinde ayn tr orbitallerde ayn sayda elektron bulundurmalaryla D) Deerlik elektronlarnn, ayn enerji dzeyinde bulunmalaryla E) Grupta, atom yaraplarnn yukardan aaya doru artmasyla A) B) C) D) E) Atom numaras Ktle numaras Kimyasal zellii Elektron says Ntron says
13. I. 5X II. 7Y III. 13Z IV. 15T Yukardakilerden hangileri bileiklerinde yalnz (+3) ykl olabilir? A) Yalnz I B) I ve III C) Yalnz III D) I ve IV E) III ve IV
10.
X Z Q R
14. X, Y, Z, R elementleri ayn grup metalleridir. X: Atom hacmi en byktr. R: Elektron verme gc en azdr. Y: ekirdek yk Z'den byktr. Gruptaki elementlerin yukardan aaya sralan aadakilerden hangisindeki gibidir?
A) X R Z Y B) R Z Y X C) X Y Z R D) Y X Z R E) R Y Z X
Yukardaki periyodik sistemde gsterilen elementlerden birinin elektron dzeni yanl verilmitir. Bu element ve elektron dizilii hangi seenekte doru verilmitir? A) Y: 1s2 B) X: 1s22s2 C) Z: 1s22s22p63s2 D) Q: 1s22s22p63s23p64s1 E) R: 1s 2s 2p
2 2 5
99
KMYA
5. Periyodik sistemin bir periyodunda soldan saa doru; I. II. III. IV. Atom ap yonlama enerjisi Elektriksel iletkenlik Deerlik elektron says
1. Periyodik sistemde soldan saa doru gidildike aadakilerden hangisi sylenemez? A) B) C) D) E) Metalik karakter azalr. Elektrik iletkenlii azalr. Atom ap klr. Elektron koparmak zorlar. ekirdein elektronlar ekim gc azalr.
niceliklerinden hangileri artmaz? A) Yalnz I B) I ve III C) II ve III D) I ve IV E) II, III ve IV
2. Bir elementin periyodik sistemdeki yeri kesin olarak aada verilenlerden hangisi ile belirlenemez? A) B) C) D) E) Atom numaras Soygazlara olan uzakl Ntr atomunun elektron says ekirdekteki pozitif yk says (2) ykl iyonunun elektron says
6.
I. II. III. IV.
Metaller Alamlar Ar (saf) asitler yonik bileikler
Yukardakilerden hangileri hem kat halde, hem de sv halde elektrii iletir? A) Yalnz I B) I ve II C) I ve IV D) I, II ve IV E) II, III ve IV
7. 3. Aadaki zelliklerden hangisi metaller ile ametaller arasndaki farklardan deildir? A) B) C) D) E) Elektrii iletmeleri Atomlardan olumu olmalar Kesilen yzeylerin parlakl Ezilmeye ve ekilmeye dayankllklar Bileik olutururken alp verme yatknlklar
I. Elektron vermeye yatkndr. II. Deerlik elektronu 1 tanedir. III. Is ve elektrik akmn iletir. zelliklerini;
3L, 12Q, 17M, 19R
atomlarndan hangileri ierir? A) Yalnz M B) M ile R C) L ile R D) L, Q ve R E) Q, M ve R
4. Aadakilerden hangisi ametallerin belirgin zelliklerinden deildir? A) B) C) D) E) Molekler yapda olmalar Is ve elektrii iyi iletmeleri Kendi aralarnda bileik yapmalar Metallerle iyon yapl bileik yapmalar Kararl bileiklerinde () ykl olmalar
+3 +1 +5 8. X , Y , Z iyonlarnn hepsinde 10'ar elekve tron bulunduuna gre periyodik cetveldeki gruplar nedir?
A) B) C) D) E)
X 3A 7A 7A 5A 5A
Y 1A 1A 2A 2A 7A
Z 5A 5A 5A 5A 5A
100
10. SINIF
9. X iyonunun elektron dalm; 1s22s22p63s23p6 eklindedir.
52 n
13. I. Hidrojen dndaki btn ametaller, p blou elementleridir. II. Soygazlarn iyonlama enerjileri dier btn elementlerinkinden daha yksektir. III. Bir atomun evresinde, elektronlarn yk simetrisini salayacak ekilde orbitalleri doldurmas, kararllk salar. Yukardaki ifadelerden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve III E) I, II ve III
Bu iyonun 28 tane ntronu varsa n ka olur? A) 2 B) 3 C) +4 D) +5 E) +6
10. I. s blou II. p blou III. d blou Periyodik sistemdeki bloklardan hangilerindeki btn elementler (Hidrojen hari) elektrii iletirler? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve III E) II ve III 14. Eer bir atom veya iyonda, elektronlar p veya d orbitallerini zde olarak doldurmularsa, ortamdaki yk dalm kresel simetridedir. Aadaki atom veya iyonlardan hangisinde yk dalm kresel simetride deildir? A) 7N 11. Periyodik tabloda soldan saa doru gidildike aadakilerden hangisi artmaz? A) B) C) D) E) Atom ap Proton says Ametal zellii Elektron says Deerlik elektronu B)
11Na +
C)
13Al
D)
17Cl
E)
24Cr
15. Halojenler iin aadaki genel nitelemelerden hangisi yanltr?
genellemelerden A) Deerlik elektronlar s ve p orbitallerindedir. B) Atom numaras arttka iyonlama enerjisi ve elektron ilgisi azalr. C) Kararl, iki atomlu molekller verirler. D) Alkali ve toprak alkali metallerle iyonik bal bileik olutururlar. E) p orbitallerinde 7 elektron bulundururlar.
12. Periyodik sistemde ayn periyotta bulunan X, Y, Z ve T elementleri iin u bilgiler veriliyor; Y'nin atom ap dierlerinden kktr. X bileiklerinde daima (+) ykl olurken Z bileiklerinde (+) ve () ykl olabilmektedir. T'nin iyonlama enerjisi dierlerinden kktr. 16. X+a ve Yb iyonlarnn elektron dzeni srasyla 2p6 ve 3p6 ile bittiine gre X ve Y elementlerinin periyodik sistemin kanc periyodunda bulunmas gerekir? X 2 3 2 3 3 Y 3 2 2 3 4
Bu elementler periyodik sistemde soldan saa doru nasl sralanr? A) Y, X, T, Z B) T, Y, Z, X C) T, X, Z, Y D) X, T, Z, Y E) Z, X, T, Y
A) B) C) D) E)
101
KMYA
5. Aada en yksek enerji dzeylerindeki orbitaller ve elektron saylar verilmi yaplardan hangisinin elektron dzeni en kararl olur? A) ns1 D) ns np
2
1. Periyodik sistemde yukardan aaya doru gidildike aadaki zelliklerden hangisi deimez? A) B) C) D) E) Atom ap Atom numaras Metalik zellik Deerlik elektron says Elektron verme eilimi
B) ns2
6
C) ns2np3 E) (n1)p ns2

6
buna gre
2. Ametallerin genel zellikleri dikkate alnrsa, hangi ifade yanl olur? A) B) C) D) E) Metallerle bileik yaparlar. Kat, sv ve gaz halde olabilirler. Kendi aralarnda bileik yaparlar. Kendi aralarnda karm yaparlar. Bileiklerinde daima negatif deerlik alrlar.
alarak
6. Elektronegatiflik, elementlerin elektron alp () indirgenme eiliminin bir lsdr. Periyodik sistemde hangi ynde ilerlenince elektronegatiflik artar? A) B) C) D) E) Stunda aa doru inildike Satrda soygaza doru ilerleyince Satrda atom apnn byd ynde Satrda atom numarasnn azal ynnde Stunda atom numaras art ynnde
3. Negatif ykl bir iyon elektron vererek ntr atom haline getiinde; I. Atom hacmi artar. II. Birim elektron bana den ekim gc artar. sistemdeki III. Periyodik cetveldeki yeri deimez. yarglarndan hangileri sylenebilir? A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
kapat
7. Bir X elementi periyodik sistemin 2A grubunda bulunan Y elementi ile iyonik yapda Y3 X2 bileiini oluturmaktadr. X iyonunun elektron says 18 olduuna gre, periyodik sistemdeki yeri neresidir? Periyot 2 3 3 3 2 Grup 5A 6A 5A 3A 3A
4.
20X ve Y elementleri X3Y2 bileiini oluturmaktadrlar.
A) B) C) D) E)
Bu bileikte Y en kk deerliini aldna gre, Y nin elektron dalm; I. 1s22s22p1 II. 1s22s22p3 III. 1s22s22p63s23p3 dizililerinden hangileri olabilir? A) I ve II B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve III E) II ve III 8. Atom numaralar nX, n+1Y, n+3Z olan elementlerve den Y hibir elementle bileik yapmyor. Buna gre X ve Z elementlerinin oluturabilecekleri bileiin forml nedir? A) ZX2 B) XZ C) X2Z D) X2Z3 E) X3Z2
102
10. SINIF
9. X2: 1s22s22p6 Y : 1s 2s 2p
+1 2 2 6
12. Bulunduklar periyodun en yksek iyonlama enerjisine sahiptirler. Kararl bir elektron dalm yapsna sahiptirler. Serbest halde, tek atomlu haldedirler.
Z+6: 1s22s22p2 Yukarda iyonlarnn elektron dalmlar verilen X, Y ve Z atomlarnn deerlik elektron saylar iin aadaki sralamalardan hangisi dorudur? A) X = Y = Z B) X > Y > Z C) X = Z < Y D) X > Z > Y E) X = Y > Z
Yukarda baz zellikleri belirtilen kimyasal madde aadakilerden hangisidir? A) Soygaz B) Toprak alkali metal C) Soy metal D) Gei metali E) Radyoaktif element
13. 10. (+) deerlikli olabilirler. Is ve elektrik iletkenidirler. Yksek scaklkta sv hale gelirler. Yukarda baz zellikleri verilen kimyasal madde aadakilerden hangisidir? A) Metal B) Ametal C) Soygaz D) Bileik E) Molekl
Molekler yapda iki atomlu elementlerdir. Hidrojenle birleerek sulu zeltisinde asidik zellik gsterirler. Elementin moleklndeki atomlar arasnda bir ba vardr.
Yukarda zellikleri verilen element grubu aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Alkali metal Halojen Toprak alkali metal Toprak metali Soygaz
11.Periyodik sistemde bir yatay srada atom numarasnn art ynnde gidildike, elementlerle ilgili; I. II. III. IV. V. Atom ap Yrnge says Metalik zellik yonlama enerjisi Deerlik elektron says
14. Aadaki atomlardan hangisinin elektron dalm kresel simetri gsterir? A) 8O B) 9F C)

15P
D)
17Cl
E)
21Sc
15. Periyodik sistemin ayn grubunda bulunan ve X, Y, Z elementleri; X'in I. iyonlama enerjisi Y'den kktr. Z'nin I. iyonlama enerjisi X'den kktr.
nicelikleri nasl deiir? [(+) Artar, () Azalr, (0) Deimez] I + + 0 II + + 0 0 III + 0 + IV 0 + 0 V 0 + + +
A) B) C) D) E)
Periyodik sistemde yukardan aaya doru nasl sralanr?

A) Y X Z B) X Y Z C) Y Z X D) X Z Y E) Z Y X
103
KMYA
5. Su iinde (yani sulu zeltide) elementlerin serbest iyon olarak, varsa en yksek (+4) ykl 2 [Y4 (suda)] dk (2) ykl [Y (suda)] iyonlarna rastlanabilir. Buna gre, hangi elementin suda, soygaz dzeninde, iyonlarna rastlanamaz? A)
11Na
1. Aadaki metaller grubunun hangisinde en aktif metaller bulunur? A) B) C) D) E) Yar metaller Gei metalleri Alkali metaller gei metalleri Toprak alkali metaller
B)
12Mg
C)
13AI
D)
15P
E)
17CI
2. Bir elementin son enerji dzeyindeki orbitalleri tam dolu veya yar dolu ise elektronlar kresel simetrik olarak dalmtr. Aadakilerden hangisinde elektronlar kresel simetrik dalm gsterir? A) 5B B) 8O C)
17CI
6. Dolu ve yar dolu p ve d orbital takmlar kresel simetrik olduuna gre aadaki trlerden hangisi bu zellikte deildir? A)
10Ne
B) D)
16S 2
11Na
C) E) 17CI+
12Mg
+2
D)
24Cr
E)
26Fe
7. Elektron dzenleri;
1s X: Y: 2s 2p bold
3.
+ 11Na
ile 12Mg+2 iyonlar iin aadakilerden hangisi sylenemez? Orbital saylar ayndr. Atom hacimleri ayndr. Elektron saylar ayndr. Periyotlar ayndr. Soygaz elektron dzenine ulamlardr.
Z:
olan elementlerle ilgili; I. de ayn periyottadr. II. X ile Z, X3Z kararl bileiini oluturur. III. X 1A, Y 2A, Z 5A grubu elementleridir. yarglarndan hangileri dorudur? A) I ve II B) I ve III C) Yalnz III D) II ve III E) I, II ve III
A) B) C) D) E)
4. Herhangi bir molekl iin aadakilerden hangisi yanltr? A) B) C) D) Ayn elementin atomlarn bulundurabilir. Birden fazla atomdan oluabilir. Farkl elementlerin atomlarn bulundurabilir. Molekln iinde atomlar kendi varlklarn korur. E) Molekl iinde atomlar gelii gzel durumdadr.
+7 1 +1 8. X , Y , Z iyonlarnda sras ile 10 elektron, 36 elektron, 18 elektron bulunmaktadr.
Ntral X, Y ve Z atomlarndan hangilerinin deerliksiz elektron dizilii np5 ile biter? A) Yalnz X B) Yalnz Y C) Yalnz Z D) X ve Y E) Y ve Z
104
10. SINIF
13. Bir metal atomu ile bir ametal atomu bileik oluturursa, aadakilerden hangisi yanl olur? A) B) C) D) E) yonik bal bileik oluur. Metal atomu elektron verir. Ametal atomu elektron alr. Belirli ktle oranlarnda birleirler. Metalin atom ap byr, ametalin atom ap klr.
9. Toprak alkali metalleri iin aadakilerden hangisi yanltr? A) 2A grubundadrlar. B) Bileikleri iyoniktir. C) Atom numaralar arttka iyonlama enerjileri artar. D) Oksitlerinin sulu zeltisi bazik zellik gsterir. E) Fosfat iyonu ile yaptklar bileiklerin formlleri X3(PO4)2 eklindedir.
10. n says, en kk deeri 4 olacak ekilde iken; I. ns np II. ns2 (n1)d10 np6 III. ns2 (n1)f14(n1)d6 np6 elektron dizilii bitilerinden hangileri yanltr? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve III E) II ve III
2 6
14.
X T Y Z M L
Yukarda periyodik tablodan bir ksm grlmektedir. Buna gre aadaki bileik forml iftlerinden hangisi dorudur? A) Y3M2 T2L3 D) Y2M T3L B) YM2 T2Z3 E) Y3M2 T3L2 C) YM TL
sistemde
11. 3A grubundaki X elementi Y elementi ile XY bileiini oluturduuna gre, Y elementi periyodik cetvelde hangi gruptadr? A) 3A B) 5A C) 6A D) 7A E) 2A
Yukarida
2 2 4 12. X : 1s 2s 2p
15. Bir X elementinin atomundaki elektron says bir soygazdan 2 farkldr ve XO formlndeki oksidinin sulu zeltisi bazik zelliktedir. Buna gre; I. X kats elektrii iletir. II. X ile O arasndaki ba iyoniktir. III. X'in deerlik elektron dzeni ns2 np4 (n tam say) eklindedir. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Y+1: 1s22s22p6 Z : 1s22s22p6 elektron dzenleri verilen iyon ve atomlardan birer elektron koparmak iin gereken enerjiler arasnda nasl bir iliki vardr? A) Y+ > Z > X C) X > Y+ = Z E) Z > Y+ > X B) Y+ = Z > X D) X > Y+ > Z
105
KMYA
19. X: 1s22s2 Y: 1s22s12p1 Z: 1s22s22p1
16. Periyodik sistemde A gruplarnda bulunan iki elementin iyonlama enerjileri kkal/mol olarak aada verilmitir.
Element E1 E2 E3 E4 E5 X 730 1400 7700 10.000 13.000 Y 590 1100 4900 6400 8100
alt indis
ve
Yukardaki ntr hallerinin elektron dalmlar verilen X, Y, Z atomlar iin; I. X ve Z periyodik sistemde ayn gruptadr. II. X, Y ve Z ayn periyottadr. III. Birer elektron koparmak iin gerekli enerji X > Y > Z srasyla azalr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
sistemde
A) B) C) D) E)
Bu elementler iin aadakilerden hangisi yanltr? X'in metalik zellii Y'den fazladr. Periyodik cetvelde ayn gruptadrlar. kisi de metaldir. Deerlik elektron saylar ayndr. X'in atom ap Y'den kktr.
ninkinden
ninkinden
kk harf 20. Peryodik sistemde bir grup iinde yukardan aaya doru iyonlama enerjisi ve atom yarap nasl deiir? kk harf
17. Aadakilerden hangisinden elektron koparmak en zordur? A)
12X +
B) D) 10M
12Y
+2
C) E) 9T
13Z
A) B) C) D) E)
yonlama Enerjisi Atom Yarap Artar Byr Azalr Byr Artar Klr Azalr Klr Azalr Deimez
18. X, Y ve Z halojen elementlerinden n gstermektedir. Y, oda artlarnda katdr. yonlama enerjisi en byk olan Z'dir.
21. X, Y, Z ve T elementleri periyodik sistemin ayn periyodunda ve sra ile 2A, 3A, 5A ve 6A grubundadrlar. I. Birinci iyonlama enerjisi en kk olan X'tir. II. Birinci iyonlama enerjisi en byk olan T'tir. III. Elektron ilgisi en byk olan T'dir. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
Bu halojenlerin atom numaralarnn artna gre sralan nasldr?

A) X Y Z B) X Z Y C) Y X Z D) Z X Y E) Y Z X
106
10. SINIF
KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER
KMYA

Kimyasal Trler ve Etkileimleri Gl Etkileimler Zayf Etkileimler
107
KMYA
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER 10. SINIF For Evaluation Only.
KMYASAL TRLER
Kimyasal trler atom, molekl, iyon ve radikaller olarak drt ana balk altnda incelenebilir.
KMYASAL TR
Atom
Molekl
yon
Radikaller
Atom: Maddenin en kk yap tadr. Tm maddeler atomlardan meydana gelir. Atom, proton, ntron ve elektron olmak zere ana paracktan meydana gelir. Bir atom temel haldeyken proton says elektron saysna eittir. Molekl: Birden fazla atomun oluturduu atom topluluklardr. Molekllerin herhangi bir elektriksel ykleri yoktur (ntrdrler). Atomlarn yapsna gre farkl grnmlere sahiptirler. yon: Pozitif ya da negatif yke sahip olan atom ya da atom topluluklarnn oluturduu ykl paracklardr. Akyk tiftirler ve bileik oluturma eilimindedirler. Radikal: Herhangi bir elektriksel yke sahip olmayan atom ya da atom topluluklarndan oluan ve oktetini tamamlamam yaplardr. H , Cl, OH, CH3 bu radikallere rnek olarak verilebilir. Bu radikaller doada serbest halde bulunmak istemez ve bileik oluturur. H2 H + H Cl2 Cl + Cl CH3Cl CH3 + Cl Atom topluluklarnn oluturduu radikaller ayn zamanda molekl tanmna da uymaktadr. Baz radikallerin yaplarn inceleyelim.
H CH3 C H H
OH O H
Kimyasal ba, atomlarn birbirilerine yaklamalar sonucunda gerekleen ekim glerinin itme kuvvetlerine, baskn geldii durumlarda sz konusudur.
Yukarda grlen atomlar arasndaki tm itme ve ekme kuvvetlerin toplam ba kavramn aklamaktadr. Bu itmeekme kuvvetleri farknn zayfl durumunda ise fiziksel balar meydana gelir. Bu durumda trler aras etkileimleri ikiye ayrlabiliriz.
108
10. SINIF

TRLER ARASI ETKLEM
KMYA
Gl etkileimler
Zayf etkileimler
yonik ba
Kovalent ba
Metalik ba
Van der Waals balar
Hidrojen balar
Dipol Dipol balar
yon Dipol balar
ndklenmi dipol balar
London kuvvetleri
yon indklenmi dipol balar
Dipol indklenmi dipol balar
Ba kavramnn gnlk hayattaki anlam ile burada akladmz anlam farkldr. ki atom arasndaki ba denildiinde burada mekanik bir badan bahsedilmemektedir. rnein H2 moleklnn atomlar arasndaki ban ifade edilii H H eklindedir. Ancak burada H atomlar arasnda mekanik bir ba olduu yanlgsna dlmeden H atomlar arasndaki elektrostatik ekim kuvvetlerinin sonucu oluan kimyasal ba anlalmaldr. Bir ban ya da etkileimin oluumu srasnda aa kan enerji kabaca 40kj/mol deerinden bykse bu etkileime kimyasal ba diyebiliriz. H + H H2 + 436 kj/mol Cl + Cl Cl2 + 243 kj/mol N + N N2 + 946 kj/mol CH3OH(s) + 29,1 kj/mol CH3OH(g) Zayf etkileimlerin kendi arasnda kyaslan yaplabilir. Bu deerlerin bykl, ban salaml hakknda bilgi verir. Ban salaml N N > H H > Cl Cl
(C2H5)2O(s) + 38 kj/mol (C2H5)2O(s) Zayf etkileim kuvveti = (C2H5)2O > CH3OH
GL ETKLEMLER
Gl etkileimleri daha nce ana gruba ayrmtk. Bunlar iyonik ba, kovalent ba ve metalik badr. yonik Ba: Metal ile ametal atomlar arasnda elektron al verii ile gerekleen ve oluan iyonlar bir arada tutan elektrostatik kuvvetlerdir. Metal ve ametal atomlar arasndaki elektronegativite fark yksektir. Bu nedenle ametal atomu, metal atomunun elektronunu eker ve bylelikle ykl (anyon) ve + ykl (katyon) iyonlar oluur. Bu iyonlar elektrostatik kuvvetlerle birbirini ekerler ve birarada dururlar.
3Li
ile 9F atomlar arasnda oluan LiF bileiini inceleyelim:
3Li 9F
Li
109
KMYA
Grld gibi Li atomu F atomuna 1 elektron vererek pozitif ykl, F atomu ise Li atomunun elektronunu alarak negatif ykl iyon oluturur. Bu iyonlar birbirini eker ve bylelikle iyonik bal LiF bileii oluur. Bu bileiin oluumunu bir de Lewis yapsyla inceleyelim.
Li + F Li
+1
+ [ F ]1 Li+[ F ]
Li ile F arasnda bileik oluurken atomlarn yar aplar deimektedir. LiF bileii iin Yar ap Li atomu 1,23 Li+1atomu 0,60 F atomu 0,64 F
1
atomu
1,36
Yukarda da grld gibi bir atom elektron verdiinde elektron bana den ekirdek ekimi gc artaca iin varolan elektronlarn daha fazla eker ve yarap azalr. Ayn ekilde bir atom bir elektron aldnda elektron bana den ekirdek ekimi gc azalaca iin yarap artar. Bu durumda yarap azalm olan iyonu kendine elektrostatik kuvvetlerle eker. Ayn metal atomu ile iyonik ba oluturan ayn grup elementlerinin yarap kk olann iyonik ba kuvveti fazla olur. rnein 19K atomu ile 7A grubu (17.grup) elementlerinin oluturaca iyonik balarn kuvvetlerini karlatralm:
KF K + F K
+1
KCl + [ F ]1 K + Cl K
+1
st isareti yok
+ [ Cl ]1
Yar ap : 2,02A 0,64A 1,33A 1,36A KBr K + Br K

+1
Yar ap : 2,02A 0,99A 1,33A 1,81A KCl
+ [ Br ]
K +
+1
+ [ ]
Yar ap : 2,02A 1,14A 1,33A 1,95A
Yar ap : 2,02A 1,33A 1,33A 2,16A
Bu drt bileik incelendiinde iyonik ban salamlklar arasndaki iliki; KF > KCl > KBr > K eklinde olacaktr. Benzer durumu 3Li atomunun 7A grubu (17. grup) elementleriyle oluturduu bileiklerde de gzlemleyebiliriz:
Bileik Atom yar aplar (A) Li atomu LiF 1,23 Li atomu LiCl 1,23 Li atomu LiBr 1,23 Li atomu Li 1,23 F atomu 0,64 Cl atomu 0,99 Br atomu 1,14 atomu 1,33
+ + + +
yon yar aplar (A) L iyonu 0,60 L iyonu 0,60 L iyonu 0,60 L iyonu 0,60
F iyonu 1,36 Cl iyonu 1,81 Br iyonu 1,95 iyonu 2,16

Yukardaki tablo incelendiinde bileiklerin iyonik ba salamlklar arasndaki iliki aadaki gibi olur. LiF > LiCl > LiBr > Li
110
10. SINIF
KMYA
Bileik oluturduunda +2 ykl iyon haline dnen Mg atomuna ait MgCl2 ve MgO bileikleri incelendiinde MgO nun ayn ortamdaki erime noktasnn MgCl2 ninkinden ok yksek olduu tespit edilmitir. Bileik MgCl2 MgO Erime noktas (C) 714 2800
Bunun sebebi MgO bileiinde Mg+2 ve O2 iyonlar arasndaki ekim gcnn MgCl2 bileiinde Mg+2 ve Cl iyonlar arasndaki ekim gcnden fazla olmasdr.
Yani +2 ykl katyon ile 2 ykl anyon arasndaki elektrostatik ekim, +2 ykl katyon ile 1 ykl anyon arasndaki elektrostatik ekim gcnden fazladr. Bu durum Mg bileiinin balarnn salamln artrr. yonik bal bileiklerin oluumu ile ilgili baz rnekler verelim.
Cl
Mg [ Cl ] Mg+2 [ Cl ]

Cl
Al
F F [ F ]
[ F ] Al+3
[ F ]
111
KMYA
yonik bal bileikler suda znrken kristal rg yaps bozulur ve su moleklleri kristal rgden kopardklar iyonlar sararak znmeyi gerekletirirler.
Su
CI
Na+
Bu znmeyi denklemle gsterelim :

+ NaCl(k) Na (suda) + Cl (suda)
zelti iine homojen olarak dalm bulunan pozitif ve negatif ykl iyonlar sebebiyle iyonik bileiklerin sulu zeltileri elektrik akmn iletir. Bu durum NaCl nin sv halinde de sz konusudur. Ancak kat halinde kristal rg ierisindeki her bir iyon g 6 tane dier iyon tarafndan sarldr. Kristal yapdaki iyonik bileikler elektrik akmn iletmez. yi asagi at Bu bileiin atomlar arasndaki baa tam iyonik demek doru olmayacaktr. nk atomlarn elektronegativite deerleri sebebiyle ba elektronlarn kendilerine ekmeleri sz konusudur. Bu durum ise bir bileiin atomlar arasndaki balarn iyonik ve kovalent karakterlerinin her ikisininde olduu sonucunu ortaya karr. Yani dier bir deyile iyonik bal bileiklerde atomlar arasndaki ban iyonik karakteri yksektir diyebiliriz. Kovalent karakteri yoktur diyemeyiz. Atomlar arasndaki ban iyonik karakteri atomlarn elektronegativite deerleri arasndaki farka baklarak sylenebilir. ki element arasndaki elektronegativite fark 0,2 0,4 0,8 1,2 1,4 1,6 1,8 2,2 2,8 3,0 3,2 Yzde iyonik karakter 1 4 15 30 39 47 55 70 86 89 92
Tabloda da grld gibi %100 iyonik ya da kovalent bileikten bahsedemeyiz. Elektronegativite farklarna bakarak bir ba apolar, polar, ksmen iyonik ve iyonik olarak snflandrabiliriz. ki atom arasndaki elektronegativite fark 0 ise ba apolar, yaklak 2 ye kadar polar, 2 den byk ise ksmen iyonik ve iyonik olarak snflandrabiliriz.
112
10. SINIF
1 H 2,1 2
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYA KMYASAL TRLER ARASIOnly. For Evaluation ETKLEMLER
1,0 dan dk
2,0 2,4 13 B 2,0 14 C 2,5 15 N 3,0 16 O 3,5 17 F 4,0
1,0 1,4 Li 1,0 Be 1,5 1,5 1,9 Na 0,9 K 0,8 Rb 0,8 Mg 1,2 Ca 1,0 Sr 1,0 3 Sc 1,3 Y 1,2 4 Ti 1,5 Zr 1,4 5 V 1,6 Nb 1,6 6 Cr 1,6 Mo 1,8 7 Mn 1,5 Tc 1,9 8 Fe 1,8 Ru 2,2 9 Co 1,8 Rh 2,2
2,5 2,9
3,0 4,0 Al 10 Ni 1,8 Pd 2,2 11 Cu 1,9 Ag 1,9 12 Zn 1,6 Cd 1,7 1,5 Ga 1,6 Si 1,8 Ge 1,8 Sn 1,8 P 2,1 As 2,0 Sb 1,9 S 2,5 Se 2,4 Te 2,1 Cl 3,0 Br 2,8
n 1,7
2,5
Sekil -1
Pt 2,2 Au 2,4
Cs 0,8 Fr 0,7
Ba 0,9 Ra 0,9
La 1,1
Hf 1,3
Ta 1,5
W 2,4
Re 1,9
Os 2,2
r 2,2
Hg 1,9
Tl 1,8
Pb 1,8
Bi 1,9
Po 2,0
At 2,2
ekil 1 de elektronegatifliin periyodik izelgede bir grupta yukardan aaya doru azaldn ve bir periyotta soldan saa doru arttn grebiliriz. Elektronegatiflik (EN) deerlerinden, bir kovalent ban ne kadar polar olduunu bilebiliriz. Bunu, bal atomlarn EN deerleri arasndaki farkn mutlak deeri olan elektronegatiflik fark (EN) deerlerinden anlayabiliriz. Eer iki atomun EN deeri ok kkse, bunlar arasndaki ba olduka kovalenttir, ok bykse olduka iyoniktir. EN nin bunlarn ortasnda olduu halde ba polar kovalenttir. EN deerleri ile ban yzde iyonik karakteri arasndaki kaba iliki ekil 2 de verilmitir.
100 KCl Yzde iyonik karakter 75 K Li Cs KBr LiC LiBr CsC NaCl CaF LiF KF
50
HF 25 HC H C HBr 1 2 3 Elektronegatiflik fark
Sekil-2
0 0
Br
Bir kimyasal ban elektronegatiflik farknn fonksiyonu olarak yzde iyonik karakteri
113
KMYA
10. SINIF
Kovalent Ba Ametal atomlar arasnda elektron ortaklamas sonucu meydana gelen kimyasal ba eididir. rnein H2 molekln inceleyelim:
1 1H = 1s 14243 H 1 1H = 1s 14243 H
1p
1p
H H HH 2e ortak kullanlr. 1p 1p
H2
H atomlar H2 moleklne dntnde 2 elektronu ortak kullanarak aslnda kendilerini dublete tamamlam olurlur.
Benzer ekilde HF molekln inceleyelim.

1H
= 1s1 H
9F
= 1s2 2s2
2p5
H + F
H F 2e 8e
HF
1p
9p
1p
9p
HF
H atomu 2 elektronu ortak kullanarak dubletini, F atomu ortak kullanlan 2 elektron ve paylalmayan 6 elektronu ile birlikte son yrngesini 8e tamamlayarak oktetini tamamlam olur.
Ametal atomlar arasnda gerekleen kovalent balar ikiye ayrlr.

KOVALENT BA (EN = Elektronegativite fark)
Polar (Kutuplam) Kovalent ba 0 < EN < 2
Apolar (Kutupsuz) Kovalent ba EN = 0
114
10. SINIF
KMYA
Polar Kovalent Ba Basit bir ifadeyle farkl ametal atomlar arasnda oluan baa denir. Baa katlan ametal atomlarnn elektronegativite deerleri arasndaki farka gre ba az polar ya da polar olarak ifade edilebilir. HF moleklnn oluumunu daha nce vermitik. H F ba olutuunda F nin elekronegativite deerinin H ninkinden byk olmasndan dolay ortak kullanlan elektronlar F atomu evresinde daha uzun sre bulunurlar. Bu durum F atomunu ksmen negatif () H atomunu ise ksmen pozitif (+) yapacaktr. Yani moleklde kutuplama olacaktr. ekilde de grld gibi elektron younluu F ksmnda daha fazladr.
H F
+
Bu durumu elektronegativite deerlerine bakarak inceleyelim: Elektronegativite H = 2,1 EN = ENF ENH = 4 2,1 = 1,9 (polar kovalent) F = 4,0 Benzer ekilde H2O molekln inceleyelim. Elektronegativite H = 2,1 EN = 3,5 2,1 = 1,4 (polar kovalent) O = 3,0 Apolar Kovalent Ayn cins ametal atomlar arasnda oluan gl etkileimdir. Baa katlan ametal atomlarnn elektronegativite deerleri ayn olduu iin elektronegativite fark (EN) 0 olacaktr. Bu durumdaki bir bada ametal atomlarnn ortak kulanlan elektronlar ekme gleri eit olduu iin herhangi bir kalc kutuplama sz konusu olmayacaktr. Ametal atomlar evresinde ortak kullanlan elektronlar eit sre dolanacaktr. H2, Cl2, Br2 gibi molekllerin atomlar arasndaki ba apolar kovalent badr. H2 molekln inceleyelim:
1p 1p H H
Elektronegativite H : 2,1
EN = 2,1 2,1 = 0 (apolar kovalent)
Metalik Ba Metal atomlarn kat ve sv halde bir arada tutan kuvvetlere metalik ba denir. Metalik ba saf metallerde ve alamlarda grlr. Metalik ba kavramak iin metallerin iki nemli zelliini bilmek gerekir. Metallerde: Deerlik elektronlarnn says, deerlik orbitallerinin saysndan her zaman azdr.
rnek
3Li
: 1s2 2s1 2p0
1 deerlik elektronu 4 deerlik orbitali
115
KMYA
yonlama enerjileri ok dktr. Yani deerlik elektronlar ekirdee zayf bir kuvvetle baldrlar. Bu iki zellikten dolay, deerlik elektronlar kendi bo deerlik orbitallerinde ve komu atomlarn deerlik orbitallerinde de serbeste dolar. Bir metal atomlarnn deerlik elektronlar, bir elektron denizi oluturur. Deerlik elektronlarn elektron denizine veren atomun ekirdei ile dier elektronlar, (+) ykl merkez oluturur. (+) ykl merkezler elektron denizi iine dzenli bir ekilde yerlemitir. O halde metalik ba elektron denizindeki elektronlarla (+) ykl merkezler arasndaki ekim kuvveti ile olumaktadr. Metalik ba aklayan bu basit modele elektron denizi modeli denir.
Metalik ba modelleri + + + + + + +2 +2 +2 +2 +2 +2 +2 +2 +2
atomunun
+ +
Na (1A) 11
Mg (2A) 12
Na atomu, 1 deerlik elektronu ve (+1) ykl merkezden oluur. Mg atomu, 2 deerlik elektron ve (+2) ykl merkezden oluur. Metalik ban gc, genelde deerlik elektron says arttka ve atom ap kldke artar. Periyodik cetvelde genel olarak;
sistemde
Bir grupta yukardan aaya doru atom ap (hacmi) byr, metal ba zayflar, erime noktas ve sertlik azalr, elektriksel iletkenlik artar.
1A Li Na K 1A Na 2A Mg 3A Al Metalik ba gc azalr.
Metalik ba gc artar.
Bir periyotta soldan saa doru deerlik elektron says artar, ap klr, metalik ba gc artar. Metal ba gc arttka erime noktas ve sertlik artar elektriksel iletkenlik azalr.
Metalik ba zayf etkileimlerden (Van der Waals, hidrojen ba) daha gldr. Metalik ban gc ile metalik zellii (metal aktiflii) kavramlar kartrlmamaldr. Metalik ba gc maddenin fiziksel zellikleri ile ilgilidir. Metalik zellik (aktiflik, e verme eilimi) maddenin kimyasal zellii ile ilgilidir. Bir grupta yukardan aaya doru metalik zellik artarken metalik ba kuvveti azalr. Periyotta soldan saa doru metalik zellik azalrken metalik ba kuvveti artar.
116
10. SINIF
KMYA
rnek 11Na, 12Mg ve 19K metallerinin ayn basntaki erime noktalarn ve elektriksel iletkenliklerini karlatrnz.
z m
11Na 12Mg
: 3. periyot, IA grubu : 3. periyot, IIA grubu
19K : 4. periyot, IA grubu
Elementleri periyodik cetvel kesitine yerletirelim.
Na
Mg
Metalik ba gc artar
Metalik ba kuvvetleri : Mg > Na > K Erime noktalar : Mg > Na > K Elektriksel iletkenlik : K > Na > Mg Metalik ba gc arttka erime noktas ykselir (iletkenlik azalr). Baz gei metallerinin sertlik ve ok yksek erime noktasna sahip olmas, bu elementlerin yar dolu d orbitallerini kullanarak kovalent ba oluturabilme yetenekleriyle ilikilidir.
Metalik Katlar Metalik katlarn erime ve kaynama noktalar ok geni bir aralkta deiir. Genelde iyonik katlardan kk, molekler katlardan yksektir. Serbest (oynak) deerlik elektronlar metalik katklara, iletkenlik, tel ve levha haline getirebilme, parlak bir grnm gibi zellikleri kazandrr. Metaller kat ve sv halde elektrik ve sy iyi iletirler. Metal kristalinde basn etkisi ile kristalin bir ksmnn kaymas, yapsn bozmaz. Bu nedenle metaller dvlebilir, tel ve levha haline getirebilirler. Oysaki ayn ilem iyonik katda kristal yapy bozar.
+ + + +
+ +
+ +
+ + + +
+ + +
+ +
Metalik balar gl olduundan metallerin ou (Hg gibi birka hari) oda scaklnda kat haldedir.
117
KMYA
10. SINIF
ZAYIF ETKLEMLER
Maddenin youn fazlarnn zelliklerini anlamak iin ncelikle molekller aras kuvvetlerin trlerini anlamamz gerekir. Hollandal fiziki J.Van der Waalsdan sonra dipol dipol, dipol indklenmi dipol ve London kuvvetleri Van der Waals kuvvetleri olarak anlmtr. yon ve dipoller, iyon dipol kuvvetleri denilen elektrostatik kuvvetleri birbirine ekilirler. Bunlarn dnda hidrojen ba olduka kuvvetli dipol dipol etkileimidir ve sadece bir ka element tarafndan oluturulur.
Dipol Dipol Balar: Polar molekller arasndaki ekim kuvvetleridir. Elektronegativite fark sebebiyle kalc dipole sahip molekllerden birinin ksmen negatif () ucu ile dier molekln ksmen pozitif (+) ucu arasnda elektrostatik ekim oluur. Bu etkileim srasndaki molekl dizilimi kat faz ierisinde daha duraan iken sv faz etkileimi maksimum yapacak ekildedir.
(Kalc dipol momente sahip olan molekler katnn maksimum ekimi oluturmak iin zt polariteli dizilim.)
rnein HCl molekln ele alalm: Elektronegativite: H = 2,1 EN = 3 2, 1 = 0,9 (Kalc dipol) Cl = 3,0
H
+
CI
CI
Moleklleri arasnda dipol dipol etkileimi olacaktr.

Cl H Cl H Cl H
CI
118
+
CI H CI CI H CI
10. SINIF
ndklenmi Dipol:
+ Katyon He atomu
+ Dipol
ndklenmi dipol
ndklenmi dipol
ekil 1
ekil 2
ekil 3
Yukardaki tabloda ekil 1 de He atomu yanna ekil 2 deki gibi bir katyon yerletirdiimizde katyonun pozitif ykleri He atomunun elektronlarn o yne doru ekerek geici bir dipollk oluturur. Ayn ekilde dipol bir molekl yaklatnda ise yaklaan ucun ykne gre He atomunda geici bir pozitif negatif kutuplamas meydana gelir. te soygaz atomlar ya da apolar molekllere ykl parack yaklatrldnda kutuplama meydana gelmesine indklenmi dipollk denir. Bu tr taneciklerin o hallerine ise indklenmi dipol denir. Yukarda ekil 2 de olduu gibi iyon ile indklenmi dipol arasndaki ektileimlere iyon indklenmi dipol ba denir. rnein K+ iyonunun CCl4 ierisindeki durumu tam da bu verdiimiz bilgiye uygun olacaktr. ekil 3 te olduu gibi, dipol molekl ile indklenmi dipol arasndaki etkileime ise dipol indklenmi dipol ba denir. yon Dipol Ba: Buna verilecek en iyi rneklerden birisi NaCl nin saf suda znmesi srasnda meydana gelen durumdur.
O H
Na+
CI H2O
Yukardaki ekilde de grld gibi Na+ ( ) iyonlar suda zndnde kalc dipol olan H2O nun ksmen negatif ular yani O atomlar tarafndan sarlr. Bu durumda oluan zayf etkileim iyon dipol badr. Ayn ekilde Cl ( ) iyonlar suda zndnde H2O nun pozitif ular olan H atomlar tarafndan sarlr. Bu zayf etkileim de iyon dipol badr.
London Kuvvetleri: He atomlarnn bir arada bulunduu bir ortamda He atomlarndan birisinin ani dipol en yakn komu He atomunda bir indklenmi dipol meydana getirebilir. Sonraki bir durumda baka bir He atomunun ani dipol o atomun evresindeki atomlarda indklenmi dipollk meydana getirecektir. te bu geici dipollk sonucu meydana gelen ekim kuvvetlerine London Kuvvetleri denir.
119
KMYA
+ + + + + +
+ +
+ +
+ + + +
ok dk scaklklarda London Kuvvetleri He atomlarn yeterince bir arada tutarak gazn younlamasn salayacak kadar kuvvetlidir. Apolar molekller arasndaki ekim gc de benzer ekilde aklanabilir. London kuvvetleri He atomu gibi elektronlar sadece 1s orbitalinde olan atomda dktr. Atomun ya da apolar molekln molar ktlesi ve dolaysyla elektron says arttka London kuvvetleri de artacaktr. London kuvvetlerinin art atom ya da molekller arasndaki ekim gcn artrd iin erime ve kaynama noktalarnn artna neden olur. Aada baz apolar molekllerin ayn ortamda ki erime noktalar verilmitir. Molekl CH4 CF4 CCl4 CBr4 Erime Noktalar(C) 182,5 150,0 23,0 90,0
yeri degisecek
rnein 7A grubu elementlerinin oluturduu apolar molekllerin ayn ortamdaki erime noktalarna bakalm; Molekl F2 Cl2 Br2 2 Erime Noktalar(C) 219 101 7 114
London kuvvetleri ntral veya net bir yke sahip polar veya apolar tm trler arasnda mevcuttur.
EK BLG CH3F molekl polar bir molekldr ve moleklleri arasnda dipol dipol etkileimi mevcuttur. CCl4 molekl ise apolardr ve moleklleri arasnda London kuvvetleri mevcuttur. Aslnda dipol dipol et- harf kk kileimi genellikle London kuvvetlerinden byktr. Ancak verilen iki molekln ayn artlardaki erime noktalarna bakldnda CH3F 141,8 C, CCl4 ise 23 C dir. Bunun temel sebebi CCl4 n elektron saysnn fazlal sebebiyle London kuvvetlerinin CH3F deki dipol dipol etkileimi ve London Kuvvetleri toplamndan byk olmasdr.
120
10. SINIF
Hidrojen Ba: N H, F H ve O H gibi polar bir bada hidrojen atom ile elektronegatif F,O veya N atomu arasndaki zel bir dipol dipol etkileim eididir. XH Y veya YH X
X ve Y; F, O veya N atomlarn temsil eder. rnein X H bir molekl veya molekln parasdr ve Y dier molekln parasdr. Aralarndaki izgiler ise hidrojen ban temsil etmektedir. Yukarda da grld gibi XHY (XHX de olabilir) genellikle bir doru zerinde bulunurlar. Bu a dorusallktan en fazla 30 sapabilir. F, O ve N atomlarnn H atomu ile etkileen en az bir ift elektronlar bulunur. Bir hidrojen bann enerjisi, dipol dipol etkileimininkinden olduka fazladr. Hidrojen bann bulunduu molekllerde gze batan en belirgin zellik kaynama noktasndaki yksekliktir. Genelde ayn periyottaki elementleri ieren bir seri bileiin kaynama noktas mol ktlelerinin ar ile artmaktadr. Ancak hirdrojen bann bulunduu bileikler bu genellemeyi bozmaktadr. H H O H H O H H N H H H N H H O H H H N H
hidrojen
H H N H H F F H F F
O H
Hidrojen Bann Ayn Cins veya Farkl Cins Molekller Arasndaki Gsterimi
400 H2O
Normal kaynama noktas (K)
300
HF NH3 H2S H2Se AsH3 HBr HCl GeH4
H2Te SbH3 H SnH4
200 PH3 SiH4 100 CH4
0 0 25 50 75 100 125 150
Molekl ktlesi (akb)
14, 15,16 ve 17. Gruptaki elementlerin baz hcrelerinin kaynama noktalarnn karlatrlmas NH3, H2O ve HF bileiklerinin kaynama noktalar, gruplarndaki dier elementlerin hidrrlerine gre olduka yksektir.
hidrojenli bilesiklerinin 121
KMYA
10. SINIF
Hidrojen balar sadece H2O, HF ve NH3 moleklleri arasnda yoktur. Bunlarn dnda da rnekler mevcuttur. rnein; CH3OH, CH3NH2, CH3COOH gibi bileiklerin moleklleri arasnda da hidrojen balar mevcuttur. C2H5OH molekl ile CH3 O CH3 moleklnn kapal formlleri ayn olmasna karn C2H5OH moleklnn kaynama noktas daha yksektir. Bunun temel sebebi C2H5OH n moleklleri arasnda hidrojen balarnn olmasdr.
Asetik asit moleklleri arasndaki hidrojen balarnn elektron younluu dalm ile gsterimi
Glikoz veya sakkarozu deney tpne alp sttmzda karamelleme ya da kmrlemenin erime olayndan nce gerekletiini fark ederiz. Bunun temel sebebi bu molekllerin yapsnda mevcut olan ok saydaki hidrojen balarnn kovalent balardan salam olabileceidir. Tabiki bu durum her zaman byle olmayacaktr. Genelde kovalent ba hidrojen bandan daha gl bir etkileimdir.
Canllarda Hidrojen Ba
Hidrojen ba, baz aalarn nasl ok yksek boylara eritii bilmecesine de yant verecek gibi gzkmektedir. Hava basncnn su stununu en ok 10 m yksekliklere karabileceini biliyoruz. 100 m ykseklikteki bir kzlaacn tepesine suyu tamak iin baka etkenler olmaldr. Ama aalarda suyun tanmasnda hidrojen balar da rol oynad dnlmektedir. nce su stunlar (odunsu dokuda) kkten aacn tepesindeki yapraklara uzanmaktadr. Bu stunlarda su moleklleri birbirlerine hidrojen balaryla baldrlar ve her su molekl, kohezyon zincirinde bir halka gibidir. Yapraktan bir su molekl buharlatnda, dier molekl onun yerini almak iin hareket eder ve zincirdeki molekller tmyle yukar ekilir. Bu srete kkten yeni bir su molekl zincire katlr.
122
10. SINIF
KMYA
Aadaki tabloda verilen iyon ve molekllerin arasndaki zayf etkileimleri yaznz.
H2O
K+
Br2
HBr2
Dipol dipol ba London Kuvvetleri
H2S
C6H6
London Kuvvetleri yon dipol ba
HF
CH3OH
123
KMYA
4.
1. Aada verilen kimyasal trlerden hangisi radikal deildir? A) H D) Cl B) CH3 E) OH C) NH+1 4
Yukarda X ve Y atomlar arasndaki ba oluumu ekillerle gsterilmitir. Buna gre; I. Oluan bileiin forml XY dir. II. Oluan gl etkileim iyonik badr. III. Oluan bileik oda koullarnda kristal yapdadr. yarglarndan hangileri dorudur? 2. Aada verilen trler aras etkileimlerden hangisi dierlerine gre daha gl bir etkileimdir? A) Dipol dipol balar B) Metalik ba C) ndklenmi dipol balar D) London kuvvetleri E) yon dipol balar A) Yalnz I B) Yalnz II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III
bu sayfayi kontrol et
5. Ayn gruptaki X, Y ve Z ametallerinin 11Na elementi ile yapt NaX, NaY va NaZ bileiklerindeki ametallerin iyon yaraplar aada verilmitir. 3. I. X + X X2 + 243 kj/mol
II. Y + Y Y2 + 946 kj/mol
yon X Y Z
1 1
yarap (A) 1,36 2,16 1,81
III. Z + Z Z2 + 436 kj/mol Yukardaki ba oluum tepkimeleri sonucunda aa kan enerjiler gsterilmitir. Buna gre, X X, YAY ve Z Z balarnn A salamlklar arasndaki iliki nasldr? A) I > II > III B) II > I > III C) III > II > I
Buna gre NaX, NaY ve NaZ bileiklerinin iyonik ba karakterleri arasndaki iliki hangi seenekte doru verilmitir? A) NaX > NaY > NaZ C) NaY > NaZ > NaX B) NaX > NaZ > NaY D) NaX = NaY = NaZ
D) II > III > I
E) I > III > II
E) NaY > NaX > NaZ
124
10. SINIF
6. Atom Li F O S Elektronegativite 1,0 4,0 3,5 2,5
9. Molekl XH4 XF4 XCl4 XBr4 Erime noktas (C) 182,5 150 23 90
Yukarda elektronegativite deerleri verilen elementler arasnda oluan aadaki bileiklerden hangisinin iyonik karakteri dierlerinden yksektir? A) LiF D) F2 B) Li2O E) OF2 C) SO2
Yukarda, molekllerin ayn ortamdaki erime noktalar verilmitir. Buna gre yukardaki London kuvvetleri arasndaki iliki hangi seenekte doru verilmitir? A) XH4 > XF4 > XCl4 > XBr4 B) XH4 bu sayfayiXCl4 > XF4 > XBr4 > C) XBr4kontolXF4 > XH4 > XCl4 > et D) XH4 = XF4 = XCl4 = XBr4 E) XBr4 > XH4 > XF4 > XCl4
7.
I. O = C = O II. H F III. F F
Yukarda verilen bileiklerden hangilerinin atomlar arasnda polar kovalent ba bulunur? (1H, 6C, 8O, 9F) A) Yalnz I D) II ve III B) I ve II C) I ve III E) I, II ve III
10. I. ekerin stlmas sonucu erimeden, karamellemesi 8. I. Hidrojen ba II. Kovalent ba III. ndklenmi dipol ba Ayn artlarda yukardaki kimyasal trler aras etkileimlerin kuvvetleri arasndaki iliki hangi seenekte doru verilmitir? A) I > II > III B) II > III > I C) II > I > III II. 100 metrelik aalarn en yksek yapraklarna su tamas. III. H2O nun kaynama noktasnn H2S inkinden yksek olmas Yukardaki olaylardan hangilerinde hidrojen balar etkilidir? A) Yalnz I D) I ve III B) Yalnz I C) I ve II E) I, II ve III
D) III > I > II
E) I > III > II
125
KMYA
ZMLER
10. SINIF
1. Radikal gruplarn yapsnda baa katlmam bir elektron bulunmaldr. H, CH3, Cl ve OH gruplar radikal, NH+ iyondur. 4 Yant C
7. Farkl atomlar arasnda oluan ban iyonik karakterinin yksek olmas iin atomlar aras elektronegativite deerleri farknn byk olmas gerekir. Yant B
2. Soruda verilen kimyasal trler aras etkileimlerden en gls metalik badr. Yant B 8. Verilen kimyasal trler aras etkileimlerin kuvvetinin kyaslan; Kovalent ba > Hidrojen ba > ndklenmi dipol ba
(Gl etkileim) (Zayf etkileim) (Zayf etkileim)
eklinde olur. 3. Ba oluumu srasnda aa kan enerji ne kadar bykse ban salaml o kadar byktr. Bu nedenle balarn salamlklar arasndaki iliki II > III > I eklinde olur. Yant D Yant C
4. X atomu Y atomunu 1 elektron vererek XY iyonik bal bileiini oluturur. yonik bal bileikler oda koullarnda kristal yapda bulunur. Yant E
9. Ayn ortamda erime noktas byk olan bileiin London kuvvetlerinin de byk olmas gerekir.Sralama; XBr4 > XCl4 > XF4 > XH4 eklinde olur. Yant C
5. Ayn metalle ba oluturan ayn grup ametalerinin iyon yarap en kk olann oluturaca ban iyonik karakteri en byk olacaktr. Yant B
10. ekerin erimeden karamellemesi hidrojen balarnn kuvvetinin yksek olmasndan kaynaklanr. Normalde basn etkisiyle su klcal boruda 10m ykselirken 100m lik aacn tepesindeki yapraklara suyun ulamasnda su moleklleri arasndaki hidrojen ba sebep olur. H2O nun moleklleri arasnda hidrojen ba bulunmas kaynama noktasnn mol ktlesi daha byk olmasna ramen H2S inkinden byk olmasna sebep olur. Yant E
6. Farkl atomlar arasnda oluan ban iyonik karakterinin yksek olmas iin atomlar aras elektronegativite deerleri farknn olmas gerekir. Yant A
126
10. SINIF
yukaridaki
1. I. aX halojen ise III. aX soygaz ise
a+1Y
ile iyonik ba yapar.
a2Z
4. Kimyasal balarla ilgili; I. Ba oluumu ekzotermiktir. II. Ba krlmas endotermiktir. III. Ba enerjisi kkse ba zayftr. yarglarndan hangileri dorudur?
II. aX toprak metali ise
elektrii iletir.
a1T ametaldir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I D) I ve III
B) I ve II
C) II ve III
A) Yalnz III D) II ve III
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
E) I, II ve III
5. Aada verilen bileiklerden hangisinin Lewis elektron nokta yaps dorudur? A) O C O B) H F C) H N H H E) Mg O
D) H O C
2.
I. NH3 Metalik Ba II. H2S Dipol dipol ba III. CH4 London kuvvetleri IV. HCl Hidrojen ba V. H2O Hidrojen ba Yukarda verilen bileiklerden ka tanesinin moleklleri arasndaki ba tr yanl verilmitir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 6. London kuvvetleri; I. Molekl bykl II. Elektron says III. Metalik zellik niceliklerinden hangilerine baldr?
A) Yalnz I
B) I ve II
C) I ve III E) I, II ve III
D) II ve III
7. Kimyasal ban krlmas; I. Endotermiktir II. Metal metal atomlar arasndaysa ekzotermiktir. nokta koy III. Ametal Ametal atomlar arasndaysa imkanszdr. yarglarndan hangileri dorudur?
3.
I. Pirin : Metalik ba II. HF : Hidrojen ba III. 2 : ndklenmi dipol ba Yukardaki maddelerden hangilerinin youn fazda ierdikleri ba tr dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I ve III
D) I ve II
E) I, II ve III
127
KMYA
8.
9X
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 10. SINIF For TEST 1 Only. Evaluation
11.
Y X Z T R
ile
20Y
arasnda oluan ba ile ilgili
I. Kovalent badr. II. Apolardr. III. Elektron alverii ile oluur. yarglarndan hangileri yanltr?
Periyodik tabloda yerleri gsterilen elementlerin kendi aralarnda oluturduklar bileiklerin lewis nokta yaps aada gsterilmitir. C) Yalnz III Buna gre, gsterimlerden hangisi yanltr? Y A) R X R B) R T R R D) T X E) Y R C) Y Z Y
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
E) II ve III
9. Zayf etkileimler (fiziksel ba) ile ilgili olarak ; I. Genellikle molekller arasndadr. II. Soygazlarda youn fazda London kuvvetleri etkilidir. III. ndklenmi dipol ba en kuvvetlisidir. yarglarndan hangileri dorudur?
12. Metal ametal atomlar arasndaki elektron alverii ile oluan ba iyonik, ametal ametal atomlar arasnda elektron ortakl ile oluan ba kovalent badr. Buna gre; I. H2O molekl II. Na2O molekl III. CO molekl yukarda verilen bileiklerin hangilerinde kovalent ba vardr? (1H, 6C, 8O, 11Na)
A) Yalnz I D) II ve III
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I, II ve III A) Yalnz I D) I ve III B) Yalnz II E) II ve III C) I ve II
13. a1X, aY ve a+1Z atomlarndan aY periyodik sistemde 2. periyot soygazdr. 10. I. HCl II. H2O2 III. NH3 IV. NaF V. N2O3 Yukardaki bileiklerden hangisinin ba tr dierlerinden farkldr? (1H, 7N, 8O, 9F, A) I B) II
11Na, 17Cl,
Buna gre,
alt I.X ile Z nin oluturaca bilein iyonik karakindis

teri yksektir . II. X in atomlar arasnda metalik ba vardr. III. Z2O bileii Z2S den daha iyoniktir. yarglarndan hangileri yanltr? (8O, A) Yalnz I C) III D) IV E)V B) Yalnz II
16S)
)
C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
128
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
MADDENN HALLER
Gazlarn Genel zellikleri Gaz Kanunlar Gaz Karmlar Gerek Gazlar Svlarn zellikleri Amorf ve Kristal Katlar
129
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
MADDENN GAZ HAL

Gazlar, moleklleri arasndaki boluklarn en fazla olduu ve molekllerin her dorultuda srekli hareket ettii en dzensiz madde halidir. Bu yap gazlarn zelliklerini belirler. Buna gre gazlar; 1. Bulunduklar kab tamamen doldururlar. Gazn hacmi, bulunduu kabn hacmine eittir. 2. Maddenin kat ve sv haline gre molar hacimleri en byktr. 3. zktleleri en kktr. Kat ve svlara gre yaklak binde biridir.( 0,001g/cm3) 4. Birbiri iinde homojen karm olutururlar. Kapal kapta bulunan gaz karmlar zelti zellii gsterir. 5. Btn gazlarn genleme katsaylar eit olduundan, genleme gazlar iin ayrt edici zellik deildir. 6. Gazlar sktrlabilir. 7. Bulunduklar kabn her yerine eit basn uygularlar. 8. Molekller arasndaki ekim kuvvetleri ok kktr.
GAZLARIN KNETK TEORS Gaz moleklleri srekli hareket halinde olan tanecikler olduuna gre, 1. Belirli bir hzlar vardr. 2. Belirli bir kinetik enerjileri vardr. Gaz molekllerinin kinetik enerjileri; Mutlak scaklk ile doru orantldr. Bu oranty Boltzman, deneysel olarak belirleyip u bant ile belirtmitir. 3 k.T 2
K.E = K.E: Kinetik enerji k: Boltzman sabiti T: Mutlak scaklk (K) Kelvin scaklk ile C arasnda u bant vardr.
K = C + 273
rnek
27C iin mutlak scaklk, K = 27 + 273 = 300 Kelvindir. 0C iin mutlak scaklk, K = 0 + 273 = 273 Kelvindir 273 C iin mutlak scaklk, K = 273 + 273 = 546 Kelvindir.
130
10. SINIF
K.E = 3 k.T bantsna gre, 2
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYA MADDENN HALLER For Evaluation Only.
1. Gazlarn scaklklar artrlrsa, molekllerinin kinetik enerjileri artar. 2. Ayn scaklkta, gaz molekllerinin ortalama kinetik enerjileri eittir.
rnek
25C H2 gaz
25C O2 gaz
50C CH4 gaz
Yukardaki kaplarda bulunan H2 ve O2 molekllerinin scaklklar eit olduundan, ortalama kinetik enerjileri eittir. CH4 molekllerinin scakl daha fazla olduundan ortalama kinetik enerjileri H2 ve O2 molekllerinden yksektir. Ortalama kinetik enerjileri, bantda yerine konulup oranlanrsa, K = 25 + 273 = 298 K K.EH 2 K.E O 2 3/2k.TH 2 3/2k.TO 2 K.EH 2 K.E O 2 298 298
K.EH 2 = K.E O 2 olur. Gaz molekllerinin difzyon (yaylma) hzlar; K.E = K.E = 1 m. 2 bants gazlar iin dzenlenirse, 2 1 M . 2 eklinde yazlr. 2 A ort
MA = Gazn molekl arl ort = Ortalama molekl hz
ktlesi
Bantdan anlalaca gibi, belirli bir scaklkta, molekllerin ortalama hz, molekl arl ile ters orantldr. Belirli bir scaklkta molekl arl kk olan gazlarn, yaylma hz byk olur. Scaklk artrlrsa, molekllerin kinetik enerjisi artacandan hzlar artar.
rnek
Gaz O2 N2 CO Scaklk 25C 25C 50C Ortalama hz 1 2 3
Yukardaki tabloya gre, gaz molekllerinin ortalama yaylma hzlar arasndaki iliki nasldr? (O: 16, N: 14, C: 12) A) 1 > 2 > 3 D) 2 = 3 > 1 B) 2 > 3 > 1 E) 3 > 1 = 2 C) 3 > 2 > 1
131
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
z m
Molekl arlklar: O2 : 32, N2 : 28, CO: 28 nce, ayn scaklkta O2 ve N2 gazlarnn hzlar karlatrlrsa, N2 nin molekl arl daha kk olduundan hz daha byktr. 2 > 1 dir.
Sonra, ayn molekl arlna sahip olan N2 ve CO gazlarnn hzlar karlatrlrsa, scakl daha byk olan CO nun hz daha byk olur. (3 > 2) Buna gre; 3 > 2 > 1 olur. Yant C
rnek Ayn scaklkta, C2H6, X ve Y gaz molekllerinin ortalama yaylma hzlar arasnda; X < C2H6 < Y ilikisi vardr.
Buna gre, X ve Y gazlar aadakilerden hangisi olabilir? (H: 1, He: 4, C: 12, N: 14, O: 16, S: 32) X CH4 He CH4 SO2 C3H8 Y CO2 CH4 He CH4 CO2
A) B) C) D) E)
z m Ayn scaklkta ortalama difzyon hzlar: Y > C2H6 > X olduuna gre, molekl arlklar arasnda; X > 30 > Y ilikisi olmaldr. C2H6 = 30 olduuna gre, X > 30 X : SO2 = 64, C3H8 = 44 olabilir. Y< 30 Y : CH4 = 16, He = 4 olabilir. Buna gre; X: SO2, Y: CH4 olabilir. Yant D Ayn scaklkta X ve Y gibi iki farkl gazn ortalama hzlar oran bulunmak istenirse,
Ayn scaklkta K.EX = K.EY olacandan 1 1 M A X . 2 = M A Y 2 yazlabilir. x x 2 2 Bant dzenlenirse, 2 x 2 Y = MA Y MA X x = Y MA Y MA X
bants elde edilir. Bu bant GRAHAMM'n difzyon yasas olarak bilinir. Bu bantya gre; ayn scaklkta, gazlarn difzyon hzlar, molekl arlklarnn karekk ile ters orantldr.
132
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
Eer gazlar ayn scaklkta deil ise, 3 1 k.T ve K.E = M A . 2 bantlar birletirilerek scaklklar da iine alacak ekilde dzenlenebilir. 2 2 X = Y TX.M A Y TY .M A X
K.E =
Buradan hem scaklk, hem de molekl arlna bal olarak difzyon hzlar karlatrlabilir. T = Mutlak scaklk (K) MA = Molekl arl = Ortalama difzyon hz
rnek
60 cm CH4(g) tC K 40 cm L X(g) tC
Uzunluu 60 cm olan bir borunun iki ucundan, ayn scaklktaki CH4 ve X gazlar ayn anda brakldnda, ilk karlamalar K noktasndan 40 cm uzakta gereklemektedir. Buna gre, X gaz aadakilerden hangisi olabilir? (H: 1, He: 4, C: 12, N: 14, S: 16) A) He B) NO C) C3H4 D) SO2 E) SO3
z m K noktasndan 40 cm uzakta ilk karlamalar gerekletiine gre; CH4 gaz 40 cm, X gaz 20 cm yol almtr. Buna gre; CH4 molekllerinin hz, X molekllerinin hznn 2 katdr. (CH4: 16) CH 4 X MA X M A CH
4
1 = 2
X X = 64 16
SO2 = 64 gram/mol olduundan, X: SO2 olabilir. Yant D
rnek
120 cm O2(g) 4T(K) H2(g) T(K)
Scakl 4T Kelvin olan O2 gaz ve T kelvin olan H2 gaz borunun iki ucundan ayn anda gnderiliyor. Buna gre, ilk karlamalar H2 nin gnderildii utan ka cm uzakta gerekleir? (O2: 32, H2: 2) A) 20 B) 40 C) 60 D) 80 E) 100
133
KMYA
z m
MADDENN HALLER
10. SINIF
O2(g) 4T(K)
H2(g) T(K)
H2 O2 H2 O2
TH 2 .M A O
2 2
TO 2 .M A H
T.32 H2 = 2 O 2 4T.32
H2 nin ortalama hz, O2 nin ortalama hznn 2 kat olduuna gre, H2 moleklleri 2 birim yol alrken O2 moleklleri 1 birim yol alr. Buna gre; O2 moleklleri 40 cm, H2 moleklleri ise 80 cm yol aldnda ilk karlama gerekleir. Yant D
GAZIN BASINCI ve LLMES a. Gaz basnc, birim yzeye birim zamanda arpan gaz molekllerinin yapt etkidir. Gaz moleklleri, kabn her yerine homojen daldklarndan, her noktasna birim zamanda eit sayda arpma yaparlar. Bunun iin, bir kabn her noktasndaki basn ayndr. Bir kaptaki gaz basncnn artmas, birim zamanda birim yzeye yaplan arpma saysnn ve iddetinin artmas ile gerekleir. Bunun iin;
1. Molekl says arttka, arpma says artar, basn ta artar. 2. Scaklk arttka, molekllerin hz da artacandan, arpma says ve iddeti artar. Bu durumda gaz basnc artar. 3. Kap hacmi kltlrse, molekllerin ald yol ksalacandan arpma says artar, gaz basnc da artar. b. Gaz basncnn llmesi I. Ak hava basncnn llmesi
Barometre Sistem sv basncndan yararlanlarak gaz basncnn (ak hava basnc) llmesini salar. Torricelli deneyi ile deniz seviyesinde cva kullanlarak ak hava basnc aadaki ekilde llmtr.
Boluk
Phava
h = 76cm
cva (Hg) BAROMETRE
ekildeki sistemde, bir ucu ak cam boru, cva ile doldurulup ters evirilerek cva dolu anaa batrldnda cvann bir ksm dklp boluk olumaktadr. Daha sonra cva dklmesi durur. Bu durumda svnn arl ile havann basnc dengelenmitir.
134
10. SINIF
PHg = Phava = 76 cmHg
MADDENN HALLER
KMYA
Deniz seviyesindeki havann yapt basn 76 cm yksekliindeki cva stununun yapt basnca eittir. Bu basnca 1 atmosfer basn denir. 1 atm = 76 cmHg = 760 mmHg = 760 torr
llen "h" ykseklii; 1. Bulunulan yerin rakm (deniz seviyesinden ykseklii) ile deiir. Deniz seviyesinden her 10,5 m yukar kldnda hava basnc 1 mm Hg der. Bundan yararlanlarak bir yerin rakm llr.
rnek
X ehrinde barometre ile havann basnc lldnde, cva seviyesinin 70 cm olduu grlmektedir. Buna gre, bu ehrin rakm katr? A) 310 B) 420 C) 600 D) 630 E) 760
z m Deniz seviyesine gre cva seviyesindeki fark: 76 70 = 6 cm dmtr. 6 cm = 60 mm Her 10,5 metrede x metre 1 mm derse 60 mm dmesi iin
x = 60 . 10,5 x = 630 metre X ehri denizden yaklak 630 m yukardadr. Rakm 630 dur.
Yant D 2. Kullanlan sv tr ya da younluu ile deiir. Psv = h.d = Phava h = sv ykseklii (cm)
3 d = svnn younluu (gram/cm )
Belirli yerdeki hava basnc sabit olduuna gre farkl iki sv kullanldnda h.d deeri sabittir. Buna gre
hx. dx = hy. dy olur.
135
KMYA
rnek
MADDENN HALLER
10. SINIF
Torricelli deneyinde cva yerine su kullanlsayd, su ykseklii h ka cm olurdu?

3 3 (dsu= 1 g/cm , dHg = 13,6 g/cm ) dsu. hsu = dHg. hHg 1. hsu = 13,6 . 76 hsu = 1033,6 cm su olurdu. 2 Bu bize havann 1 cm ye 1033,6 gram basn yaptn da gsterir.
3. Ortamn scakl ile deiir. Scaklk arttka h ykseklii artar.
4. Kullanlan borunun kesiti ya da apnn deimesi ile h ykseklii deimez. nk; basn birim yzeye etki eden dik kuvvetlerin toplamdr.
Klcal (ok ince kesitli) cam borulardaki gaz basncnn llmesi

Phava gaz
h cm Hg
h cm Hg Phava gaz Phava Pgaz = Phava + h Pgaz = Phava h Pgaz = Phava h cm Hg
gaz
II. Kapal kaplardaki gaz basncnn llmesi Manometreler a. Kapal Ulu Manometreler
Boluk X(g)
Hg
X gaznn basnc, h yksekliindeki cva stunun yapt basnca eittir.

PX = h
136
10. SINIF
rnek
Eer h ykseklii 30 cm ise X gaznn basnc; PX = 30 cmHg dir
nokta
b. Ak Ulu Manometreler
Po X(g) X(g) h Po X(g) h Po
Hg PX = Po ekil I PX = Po+h ekil II
Hg PX = Poh ekil III
Hg
ekil I deki gazn basnc, ak hava basncna eittir. Cva dzeyleri eittir. PX = Po ekil II deki gazn basnc, ak hava basncndan h kadar byktr. PX = Po + h ekil III deki gazn basnc, ak hava basncndan h kadar kktr. PX = Po h
rnek
Boluk He(g) h Po 65 cm Su cva
D basncn 75 cmHg olduu ortamda, sistemdeki h ykseklii ka cm dir? (dsu = 1g/cm3, dHg = 13,6 g/cm3) A) 10 B) 13,6 C) 65 D) 136 E) 140
z m P0 = PHe + 65 75 = PHe + 65 PHe = 10 cmHg dsu. hsu = dHg . hHg 1. hsu = 13,6 . 10 hsu = 136 cm olur. Yant D
137
KMYA
rnek
MADDENN HALLER
10. SINIF
X gaz Z gaz 100 mm 100 mm Y gaz
Po=75 cmHg
50 mm Hg
Hg
ekildeki kapta bulunan X gaznn basnc ka mmHg dir? A) 100 B) 300 C) 600 D) 750 E) 850
z m Po = 75 cm = 750 mmHg PY = Po + 50 PY = 800 mmHg PZ = PY 100 PZ = 700 mmHg PZ = PX + 100 PX = 600 mmHg dir. Yant C
GAZ BASINCININ DEM a. Basn (P) Hacim (V) likisi: Boyle Mariotte Yasas Scakl sabit tutulan bir miktar gazn basnc, hacmi ile ters orantl olarak deiir. P.V = sabittir (P ile V ters orantldr) P1.V1 = P2.V2 olur. Deiim grafikle aadaki ekilde gsterilir.
P.V P
(n,T) sabit (n,T) sabit V V
ekil I
ekil II
rnek
n mol H2(g) 600 mmHg tC 2V
ekildeki pistonlu kapta bulunan gazn hacmi, sabit scaklkta yarya indirilirse basnc ka mmHg olur? A) 30 B) 120 C) 300 D) 600 E) 1200
138
10. SINIF
z m n ve T sabit olduundan P1.V1 = P2.V2 600. 2V = P2.V P2 = 1200 mmHg olur.
MADDENN HALLER
KMYA
Yant D
rnek
750 mmHg M Bo V tC
CH4(g)
2V tC
ekildeki sistemde aradaki musluk alp yeterince beklenir ve denge kurulursa gaz basnc ka mmHg olur? A) 150 B) 250 C) 400 D) 500 E) 750
z m Musluk alnca n ve T sabit olduundan, P1.V1 = P2.V2 olur. 750.2V = P2.3V P2 = 500 mmHg olur. Gaz basnc bir kabn her yerinde ayn olduundan, her iki kapta da 500 mmHg olur. Musluk aldnda sistem tek bir kap haline dnr. Yant D
rnek
He gaz 300 mmHg 4 litre tC M CH4 gaz 800 mmHg 6 litre tC
Kaplar arasndaki musluk alp denge kurulduunda, He ve CH4 gazlarnn basnlar ve sistemin basnc kaar mmHg olur? PHe A) 120 B) 150 C) 120 D) 150 E) 240 PCH 4 500 600 480 480 600 Ptoplam 620 750 600 630 840
139
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
z m Musluk aldnda He ve CH4 gazlarnn mol ve scaklklar deimeyeceine gre, P1.V1 = P2.V2 123 123 Musluk Musluk almadan aldktan nce sonra He iin: 300. 4 = PHe.10 PHe = 120 mmHg olur. CH4 iin: 800.6 = PCH . 10 PCH = 480 mmHg olur.
4 4
Kaptaki toplam basn = PHe + PCH
= 120 + 480 = 600 mmHg olur.
Yant C
b. Basn (P) Mol says (n) likisi: Scakl sabit tutulan, sabit hacimli bir kapta, gazn mol says ile basnc doru orantl olarak deiir. p sabittir (P ile n doru orantldr) n P1 P2 P n ya da 1 = 1 olur. = P2 n 2 n1 n 2 Deiim grafikle aadaki ekilde gsterilir.
P/n P
(T,V) sabit
(T,V) sabit n 0 n
rnek
8 gram He gaz 380 mmHg 8 gram CH4(g)
V.T
ekildeki kaba ayn scaklkta 8 gram He gaz gnderilirse, kaptaki son basn ka atm olur? (CH4: 16, He: 4) A) 0,5 B) 0,8 C) 1,0 D) 1,5 E) 2,5
140
10. SINIF
z m n CH 4 = 8 = 0, 5 mol 16 380 mmHg = 0, 5 atm nHe
MADDENN HALLER
KMYA
8 = 2 mol 4 nson = 0, 5 + 2 = 2, 5 mol P1 P2 = n1 n 2 0, 5 P2 = P2 = Pson 0, 5 2, 5 P2 = 2, 5 atm olur. Yant E
rnek
He gaz 0,2 mol 400 mmHg 1 litre tC I. kap pompa CO2 gaz 0,6 mol 400 mmHg 3 litre tC II. kap
Kaplar arasndaki pompa altrlarak II. kaptaki gazn % 50 si I. kaba aktarlrsa, I. kaptaki son basn ka mmHg olur? A) 500 ZM I yol: 0,6. 50 = 0,3 mol gaz I. kaba geer. 100 P P I. kaptaki basn 1 = 2 (P2 = Pson) n1 n2 I. kaptaki toplam mol says nT = 0,2 + 0,3 = 0,5 mol olur. 400 0,2 0,5 P2 = 1000 mmHg olur. = P2 B) 800 C) 1000 D) 1200 E) 1400
II. yol: II. kaptan I. kaba geen gazn basnc kap hacimleri farkl olduundan deiecektir. Geen gaz iin (% 50 si) P1V1 = P2V2 200.3 = P2.1 P2 = 600 mmHg basn yapar. 123 123 II. kapta I. kapta Ptoplam = 400 + 600 = 1000 mmHg olur. Yant C
141
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
c. Hacim (V) Scaklk (T) likisi Charles Yasas Sabit basn altnda stlan bir miktar gazn hacmi, mutlak scaklk (K) ile doru orantl olarak deiir. V V V = sabit 1 = 2 T T1 T2 T: mutlak scaklk K = C + 273 Deiim grafikleri aadaki gibi gsterilir.
Hacim Hacim
Scaklk (C)
273 C
0C
Scaklk (C)
A noktas: 1. Mutlak sfr noktas 2. Sfr Kelvin scaklk 3. l noktadr. Maddeler gaz halinde bulunmaz.
rnek
27 C deki hacmi 2 litre olan bir gaz, sabit basn altnda stlnca hacmi 6 litre oluyor. Buna gre, gazn son scakl ka C dir? A) 81 B) 127 C) 327 D) 627 E) 900
z m T1 = 27 + 273 = 300 Kelvin V1 V2 2 6 = = T1 T2 300 T2 T2 = 900K K = C + 273 900 = C + 273 900 273 = 627C olur. Yant D
142
10. SINIF
d. Basn (P) Scaklk (T) likisi
Sabit hacimli bir kapta stlan bir miktar gazn basnc, mutlak scaklk ile doru orantl olarak deiir. P P P = sabit 1 = 2 T T1 T2
P T P
dzgn olmamis
T(K) P
T(K)
273
Scaklk (C)
rnek
Gaz lk scaklk Son scaklk X Y Z 50C 0C 200K 100C 273C 400K
Hacim ve molekl saylar sabit olan ideal X, Y, Z gazlarndan hangilerinin son durumdaki basnc, ilk durumdaki basncnn iki katdr?
ve
A) X
B) Z
C) X ve Y
D) X ve Z
E) Y ve Z
z m Bir gazn son basncnn, ilk basncna gre 2 kat fazla olmas iin mutlak scakl (T), 2 katna kmaldr. X: T1 = 50 + 273 = 323 K T2 = 100 + 273 = 373 K, 2 kat deil Y: T1 = 0 + 273 = 273 K T2 = 273 + 273 = 546 K, 2 katna kmtr. Z: T1 = 200 K T2 = 400 K 2 katna km Y ve Z gazlarnn mutlak scaklklar 2 katna ktndan son basnlar ilk baslarnn iki katdr. Yant E
143
KMYA
MADDENN HALLER
DEAL GAZ DENKLEM
10. SINIF
deal gazlarn basncnn, hacim, mol says ve scaklk ile deiimini gsteren denklemdir.
P.V = n. R. T
P: Gaz basnc (atm) 1 atm = 76 cmHg V: Gaz hacmi = Kap hacmi (litre) n: Mol says (mol) T: Mutlak scaklk (K) R: Gaz sabiti (Rayberg sabiti) R = 0,082 veya R = 22, 4 L.atm 273 mol.K
rnek
760 mmHg 15 g C2H6(g) 273C h = 380 mm
Hg
ekildeki sisteme gre, gaz hacmi ka litredir? (C: 12, H: 1) A) 22,4 B) 44,8 C) 67,2 D) 89,6 E) 112
z m C2H6 = 30 g/mol m 15 = = 0, 5 mol Pgaz = 760 380 = 380 mmHg = 0,5 atm M A 30 T = 273 + 273 = 546 K n= P.V = n . R . T
0,5 . V = 0,5 . 2 22,4 546 273
V= 44,8 litre Yant B
rnek
Scakl 27C olan 10 litre hacimli kapal bir kapta bulunan X gaz 0,41 atm basn yapmaktadr. Kaptaki gazn ktlesi 8 gram olduuna gre, X gaz aadakilerden hangisi olabilir? (H: 1, He: 4, C: 12, N: 14, O: 16) A) He B) CH4 C) C2N6 D) O3 E) N2O
144
10. SINIF
z m T = 27 + 273 = 300 K deal gaz denklemi: P.V = n.R.T 0,41 . 10 = n.0,082 . 300 n= n= 0, 41.10 1 mol X gaz = 0, 082.300 6
m 1 8 = MA 6 MA
M A = 48 gram/mol X gaz, molekl arl 48 olan bir gazdr. O3 = 48 Yant D
deal Gazlar Bilinen gazlar (O2, N2, H2 .....) gerek gazlardr. Bu gazlarn molekl ya da ba yaplarndaki farkllktan dolay, gaz davranlar baz fiziksel farkllklar gsterir. Btn gazlar bu ekilde incelemek olduka zordur. Bunun iin gazlar aadaki kabullere gre ideal gaz olarak alnr ve incelemeleri daha kolay olur.
deal gaz 1. Moleklleri arasnda itme ve ekme kuvvetlerinin olmad kabul edilen, 2. arpmalar esnek kabul edilen, 3. Kendi hacimleri, kap hacmi yannda ihmal edilen, 4. Davranlar PV = nRT denklemine uyan gazlardr. Gerek gazlar iin yazlan denklem, PV = nRT denkleminden farkllk gsterir. deal gaz yoktur. Gerek gazlar; 1. Scakl arttka, 2. Basnc kldke (hacim bytlerek), 3. Molekl arl kldke, ideale yaklarlar. Genel Gaz Denklemi ki ayr kaptaki gazlarla ilgili ya da balang ve son koullardaki durumlar farkl olan gazlarla ilgili hesaplamalarda, ideal gaz denklemi oranlanarak birok soru rahatlkla zlebilir. P1 V1 n R.T1 Bilinen gaz. yasalar. kolaylkla karlabilir. = 1
P2 . V2 n2 . R.T2
Denklemde yer alan 1 ve 2 rakamlar;
dzenle
1: 1. kap ya da gazn balang koullarndaki durumu 2: 2. kap ya da gazn son koullardaki durumunu gsterir.
145
KMYA
rnek
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 MADDENN HALLER 10. SINIF For Evaluation Only.
ye
Hacmi 10 litre olan pistonlu bir kaptaki ideal X gaznn, basnc 0,6 atm, scakl 27C dir. Scakl 127C e karlrken, piston itilerek hacmi 5 litreye indiriliyor. Buna gre, X gaznn son basnc ka atm olur? A) 0,8 z m P1.V1 n .R.T1 = 1 P2 .V2 n 2 .R.T2 B) 1,2 C) 1,4 D) 1,6 E) 2,4
Gazn miktar deimediinden, n (mol says) sabittir.
altindis alt indis
alt T1 = 27 + 273 = 300 K

T2 = 127 + 273 = 400 K
0,6. 10 300 = 400 P. 5
indis
P2 = 1,6 atm olur. Yant D
rnek
1. kap He(g) V TK Hg 2. kap 0,8mol Y(g) 75 mm 2V 2T K
ekildeki sistemde bulunan Y gaznn basnc 375 mmHg dir. Buna gre, 1. kapta bulunan He gaz ka gramdr? (He: 4) A) 0,2 B) 0,3 C) 0,36 D) 1,28 E) 2,56
z m PHe = 375 75 = 300 mmHg

P1 .V1 n 1. R . T1 = P2 . V2 n 2 . R .T2 300. V = n He . T 375. 2V 0,8. 2T n He = 300. 0,8 = 0,64 mol dr. 375
He iin, n = m 0,64 = m MA 4
m = 2,56 gram bulunur. Yant E
146
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
deal gaz denkleminin zktleye bal yazlmas I. deal gaz denklemi: P.V = n.R.T II. Mol says n = m MA
III. zktle: d = m V bant u ekilde birletirilir. P.V = n.R.T P.V = m R.T MA
Hacim (V) ile Molekl arl (MA) yer deitirirse P.M A = m .R.T V
P. MA = d. R.T bants elde edilir.
rnek Helyum gaznn; normal koullardaki zktlesinin, 0,5 atm basn ve 273C deki zktlesine oran katr? (He: 4)
A) 4 B) 2 C) 1 D)
E)
z m Normal koullar: 0C = 273 K ve 1 atm Normal koullarda zktlesi (d1) olsun. P.M A = d1.R.T 1.4 = d1. 22, 4 273 273 4 gram d1 = bulunur. 22, 4 litre
Verilen koullardaki zktlesi (d2) olsun. P.M A = d 2 R T(T = 273 + 273 = 546 K) 0, 5 4 = d 2 d2 = 22, 4 546 273
1 gram litre bulunur. 22, 4
stenilen oran: d1 4 / 22, 4 = = 4 tr. d 2 1/ 22, 4 Yant A
147
KMYA
MADDENN HALLER
GAZ KARIIMLARI
10. SINIF
a. Ksmi Basn Bir gaz karmnda bulunan, herbir gazn tek bana yapt basntr. Kavram aadaki rnek zerinde aklayalm.
PHe = P ise + P ile n doru orantl PCO = 3P olur. olduundan
123
0,1mol He(g) 0,3mol CO(g)
PToplam = 800 mmHg = PToplam = 4P
ekildeki sistemde bulunan gazlar iin; PV = n.R T (Hacim ve scaklklar ayndr.) Buna gre, P ile n doru orantldr. 4P = 800 mmHg ise P = 200 mmHg olur. PHe = 200 mmHg (Helyumun ksmi basnc) + PCO = 600 mmHg (CO nun ksmi basnc) PToplam = 800 mmHg Gazlarn ksmi basnlar mol saylar ile doru orantldr. PX n X = (Ksmi basn forml) PT n T PX = X in ksmi basnc nX = X in mol says PT = Toplam basn nT = Toplam mol says Gazlarn ksmi basnlar toplam, kaptaki toplam gaz basncna eittir. Ayn hacim ve scaklkta bir miktar gazn basnc, tek bana ya da karm halinde bulunmas ile deimez.
rnek
Ayn kapta bulunan eit ktlelerdeki O2, CH4 ve He gazlarnn toplam basnc 220 mmHg dir. Gazlarn ksmi basnlar (mmHg) aadakilerden hangisinde doru verilmitir? (O: 16, C: 12, H: 1, He: 4) O2 A) B) C) D) E) 60 30 20 160 40 CH4 60 60 40 40 80 He 100 130 160 20 100
148
10. SINIF
z m Eit ktleler, m gram olarak alnrsa, m = n PO 2 = Polursa, 32 m n CH 4 = = 2n PCH 4 = 2P 16 m nHe = = 8n PHe = 8P 4 nO 2 = PT = 11P = 220 mmHg P = 20 mmHg Gazlarn ksmi basnlar: PO = 20 mmHg
2
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYA MADDENN HALLER For Evaluation Only. arayi a
PCH4= 40 mmHg PHe = 160 mmHg olur. Yant C b. Farkl Kaplardaki Gazlarn Kartrlmas (Scaklk sabit) Aada verilen rnekteki mantk izlenerek gazlarn basn deiimleri bulunur.
rnek
800 mmHg He(g) 2 litre tC 1. kap M 200 mmHg CO(g) 3 litre tC 2. kap
ekildeki kaplar arasndaki musluk alp, ayn scaklkta kaplarda denge kurulursa; I. Kaplar tek bir kap haline gelir ve basn her yerinde eit hale gelir. Gazlar homojen karrlar. II. Her bir gazn ksmi basnc ne olur? Her bir gaz iin mol ve scaklk sabit kaldndan basnlar, hacim ile ters orantl olarak deiir. P1.V1 = P2.V2 (P2 = Ksmi basn) He iin: 800. 2 = P2 .5 PHe = 320 mmHg CO iin: 200.3 = P2 . 5 PCO = 120 mmHg PKarm = PToplam = PHe + PCO PKarm = 440 mmHg olur. III. Eer sadece karmn basnc (son basn) istenirse,
P1.V1+P2.V2+........ = PKar. VKar denklemi kullanlr.
rneimize bu denklemi uygularsak. 800.2 + 200.3 = PKar.5 PKarm = 440 mmHg olur.
149
KMYA
rnek
Boluk
MADDENN HALLER
10. SINIF
X gaz V
Y gaz V h = 25cm
h = 80cm Hg I
II
Hg
Atmosfer basncnn 75 cmHg olduu bir ortamda eit hacimli kaplar arasndaki M musluu alr ve denge kurulursa I. ve II. manometredeki civa seviyeleri kaar cm olur? I. manometre 15 cm 65 cm 65 cm 52,5 cm 75 cm II. manometre 10 cm 10 cm 25 cm 22,5 cm 75 cm
A) B) C) D) E)
z m P1.V1 + P2.V2 = PKar. VKar 80.V + 50.V = Pkar. 2V Pkar = 65 cmHg olur. I.manometre kapal olduundan, Pgaz = h = 65 cmHg olur. II. manometre ak ulu olduundan, Phava = Pgaz + h 75 = 65 + h h = 75 65 = 10 cmHg olur. Yant B
rnek
P0=1atm
X(g) 2V,T
Y(g) V,T
h=14cm
ekildeki kaplar arasnda musluk alp kaplarda denge kuruluyor. Son durumda manometrenin kollarndaki cva dzeyleri eit olduuna gre, I. Musluk almadan nce X in basnc 69 cmHg dir. II. Karmda Y nin ksmi basnc 30 cmHg dir. n 23 tir. III. X ve Y gazlarnn mol saylar oran X = n Y 15 yarglarndan hangileri dorudur? A) Yanz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
150
10. SINIF
z m I. Son durumda cva dzeyleri eit olduuna gre; Son basn veya karmn basnc 76 cmHg e eittir. P1.V1 + P2.V2 = Pson . Vson bantsndan yararlanarak X in musluk almadan nceki basnc (P1) bulunur. Balangta Y nin basnc = P2 = 76 + 14 = 90 cmHg Karmn basnc = Pson = 76 cmHg P1 . 2V + 90.V = 76 . 3V P1 = 69 cmHg (X in balang basnc) II. X in ksmi basnc: = P2 .V2 P1.V1 Musluk almadan Karmda nce 69 . 2V = PX . 3V PX = 46 cmHg Y nin ksmi basnc: P1.V1 = P2.V2 90 . V = P2 . 3V PY = 30 cmHg III. Ksmi basnlar gazlarn mol saylar ile orantl olduundan PX n X n 46 23 = X = = tir. PY n Y n Y 30 15
Yant E
Srtnmesiz Pistonlu Kaplar 1. Durum

P0 Dengeyi salayan faktr: PX = P0 + Piston arl(G) Piston arl ihmal edilirse PX = P0 olur.
X(g)
Srtnmesiz piston (dengede)
ekil 1
klt
PHe = P0 olur
V litre
Srtnmesiz piston He(g) n mol
P0
Denge ekil 2
a. ekil 2 deki kaba ayn scaklkta n mol He gaz eklenirse: Dengedeki piston gaz eklendike hareket ederek, mol 2n olduunda, gaz hacmi de 2 katna kar ve 2V olur. Tekrar piston dengede kalr. PHe = Po olur. Gaz eklendiinde gaz basnc deimez, gaz hacmi deiir. Gaz younluu deimez. nk; gazn ktlesi ve hacmi 2 katna kmtr. d= m 2m = V 2V
151
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
b. ekil 2 deki kaba ayn scaklkta, 2n mol CH4 gaz eklenirse; n 3n olunca V 3V olur. Piston durur. Pgaz = PHe + PCH = Po olur.
4
Toplam basn deimemitir. Fakat; PHe zamanla azalrken, PCH artar. Olay grafikle gsterirsek
4
Po = P alnrsa 3n P ve n
Basn P 2P/3 P/3 0 PToplam PCH (2n mol)
4
P 2P , 2n olur. 3 3
PHe (n mol) Zaman
Gaz younluu (He: 4, CH4: 16) Balangta; mHe = 4 . n gram Eklenen gaz ktlesi: mCH = 16 . 2n gram 4 d1 = d2 = 4n gram V litre 12n V litre d2 =
(4n + 32n) gram

3V
36n 3V
Gaz younluu 3 katna kmtr. Srtnmesiz pistonlu kaplara ayn scaklkta, molekl arl kaptakinden daha byk gaz eklenirse gaz younluu artar, daha az olan gaz eklenirse gaz younluu azalr.
c. ekil 2 deki kabn mutlak scakl 2 katna karlrsa: Piston hareket ederek 2V hacme ilerler ve dengede kalr. PHe = Po olur. Scaklk art gaz basncn deitirmez, hacmi deitirir. Gazn ktlesi deimeden, hacmi arttndan gazn younluu azalr. d1 = 4n gram V litre d2 = 4n gram 2n gram = 2V litre V litre
Sonu: ekildeki gibi (1 ve 2) srtnmesiz pistonlu kaplarda, gazn mol yada scaklnn deitirilmesi ile toplam basn deimez, hacim deiir.
152
10. SINIF
rnek
2 Po 72cmHg 1 Boluk CH4(g) M He(g) 2V V a deal piston Hg
48cm=h
Scaklklar eit ve hacimleri 2V ve V olan yukardaki kaplar arasnda M musluu alp, denge kurulduunda aadakilerden hangisi yanl olur? A) B) C) D) E) Piston 1 ynnde hareket eder. Helyumun, ksmi basnc azalr. CH4 n ksmi basnc 54 cmHg olur. Karmn basnc 72 cmHg dir. Cva seviyesi a kolunda 24 cm der.
z m Balangtaki gaz basnlar PCH = 72 cmHg ve PHe = 48 cmHg dir. 4 Buradan mol saylar oran bulunabilir. CH4 iin P1 . V1 = n1.R.T1 n2.R.T2 He iin P2 . V2
kapat
Buna gre gazlarn toplam mol says = 4n dir. D) Sistem srtnmesiz pistonla kapatlm olduundan, son basn yine 72 cmHg olur. PToplam = PCH + PHe = 72 cmHg dir.
4
C) Balangta sadece CH4 n basnc 72 cmHg iken son durumda toplam basn 72 cmHg olduundan, CH4 n basnc 72 cmHg den dk olur. Toplam 4n mol CH4 3n mol x= B) PHe = ? 72 cmHg x
3n.72 = 54 cmHg olur. 4n

4
PT = PHe + PCH 72 = PHe + 54
PHe = 18 cmHg olur. He nin basnc balangta 48 cm Hg iken, son durumda 18 cmHg olduundan azalmtr. A) Karmn son hacmi: P1.V1 + P2.V2 = Pson . Vson 72 . 2V + 48 . V = 72 . Vson 192V 8 Vson = = V olur. 72 3
V < 3V olduundan, piston 1 ynnde hareket eder. V olduundan durur ve dengede kalr.
153
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
E) Kapal ulu manometrenin son ykseklii n = 72 cm olur. 72 48 = 24 cm deiir. a kolunda dt kadar dier kolda da ykseleceinden 24 : 2 = 12 cm a kolunda cva seviyesi der. Yant E
rnek
deal piston
1 mol H2(g) T(K), V
Engeller
2V
ekildeki srtnmesiz pistonlu sistemin 2V noktasnda engeller bulunmaktadr. Piston balangta V noktasnda dengededir. Kaba nce ayn scaklkta 1 mol He gaz ekleniyor, sonra scaklk 2T(K) e karlyor. Buna gre,
Toplam basn 2P P I Zaman 2P P/2 II Zaman
PH2 PCH
2P P/2 0 III Zaman
yukardaki grafiklerden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
z m I. Sabit scaklkta gaz eklendiinde toplam basn deimez. P olur. Mol says; 1 den 2 ye ktnda piston 2V noktasna kadar srtnmesiz hareket eder ve durur. Sonra scaklk 2T Kelvine ktnda, basn; mutlak scaklkla doru orantl deitiinden, piston 2V de kalrken toplam basn 2P olur.
II. H2 gaznn ksmi basnc: nce, H2 gaznn mol says sabitken hacim 2 katna kt iin, basnc yarya iner ve P/2 olur. Sonra scaklk 2 katna kt iin basn, P .2 = P olur. 2
154
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
III. He gaznn ksmi basnc: Balangta He gaz olmadndan basnc sfrdr. Gaz eklendike ortamdaki basnc artar. He nin mol says 1 olduunda, kapta toplam 2 mol gaz bulunur. 2 mol gaz 1 mol gaz P basn yaparsa x = P/2 basn yapar.
Sonra, scaklk 2 katna karldnda He gaznn basnc da 2 katna kar. P 2 = P olur. 2 Yant E
2. Durum
deal piston 2V 2n mol X(g) tC 3V 3n mol Y(g) tC Denge:PX = PY dir.
Scaklklar eit olan kaplarda pistonun dengede kalma art: PX = PY olmaldr. P.V = n. R. T 123 eit eit O halde gazlarn mol saylar, hacimleri ile doru orantldr. V1 n1 2V 2n dir. = = V2 n 2 3V 3n Sabit scaklkta X ya da Y gazlar bulunan kaba gaz eklenirse pistonun yeri ve gazn basnc deiir. Tekrar piston dengeye geldiinde yine PX = PY olur. Fakat balangtaki basntan farkldr. Son durumda yine gaz hacmi mol says ile doru orantl olur. V1 n1 = V2 n 2 rnek Yukardaki ekilde verilen kabn (2. durum iin verilen), X gaz bulunan blmesine ayn scaklkta ka mol X gaz eklenirse Y gaznn hacmi V olur? A) 2n B) 3n C) 5n D) 8n E) 10n
z m Y gaznn hacminin son durumda V olabilmesi iin pistonun 2V saa kaymas gerekir. Bu durumda, X gaznn hacmi 2V + 2V = 4V olur. Y gaznn mol deimez. P ve T eit olduundan, V1 n1 4V n x = = V2 n 2 V 3n nX = 12n mol olmaldr. Eklenen gaz = 12n 2n = 10n moldr. Yant E
155
KMYA
Gazlarn Su stnde Toplanmas
X (g) Tepkimede oluan gaz (X)
MADDENN HALLER
10. SINIF
Su
Baz tepkimelerde oluan gaz, ii su ile dolu ters evrilmi tpe gnderilir. Oluan gaz, suyu iterek tpe dolar. Svlar her scaklkta buharlaabildiinden, kapta hem suyun buhar basnc hem de X gaznn basnc grlr. PToplam = PX + Pbuhar olur. Svlarn buhar basnc, hacme bal deildir. Belirli bir scaklkta, her svnn belirli bir buhar basnc vardr. Bu sistemden yararlanlarak tpte toplanan gaz ile ilgili hesaplamalar yaplabilir.
rnek KClO3 kats, ekildeki tpte stlyor. 2KClO3(k)2KCl(k) + 3O2(g) denklemine gre oluan O2 gaz, toplama kabnda birikmektedir. Oluan O2 gaznn hacmi 410 mL dir.
KCIO3(k) Su
Toplama kab O2(g)
27C de toplama kabnda yaplan basn 787 mmHg olduuna gre, tepkimeye giren KClO3 kats ka moldr? (27C de suyun buhar basnc 27 mmHg) 1 3 1 6 1 9 1 12 1 90
A)
B)
C)
D)
E)
z m PT = 787 mmHg = PO2 + Pbuhar 787 = PO + 27

2
PO = 760 mmHg = 1 atm

2
P.V = n .R .T 1.0,41 = n. 0,082 .300 n= 1 mol 60 3 mol O2 1 60
2 mol KCl x
x=
1 mol KClO 3 tepkimeye girmitir. 90
156
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
KMYASAL TEPKMELERDE GAZ BASINCI ve DEM Kimyasal tepkimelerde, mol says ve scaklk deiebilir. deal gaz denklemi, tepkime balangc ve tepkimenin son durumu iin oranlanrsa genel olarak istenilen basn hesaplanabilir.
P1.V 1 = n 1. R .T1 Tepkime balangc P2. V2 n 2. R .T2 Tepkime sonu
rnek Kapal sabit hacimli kapta bulunan NH3 gaznn basnc 0,8 atm dir. Kabn mutlak scakl 2 katna karldnda,
2NH3(g) N2(g) + 3H2(g) tepkimesi gerekleiyor ve kaptaki gaz basnc 2,4 atm oluyor. Buna gre, NH3 gaznn molce % ka ayrmtr? A) 20 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80
z m
P1 . V 1 P2 . V 2 = n1 . R . T1 n2 . R . T2 0,8 2,4 = 2n . T n2 . 2T
n2 = 3n mol
Balang : Tepkime : Sonu :
2NH3(g) N2(g) + 3H2(g) 2n x 3x 2x (2n 2x) x 3x
Son durumda, (2n2x) + x + 3x = 3n 2x = n olur. Ayran: 2x = n mol x= n 2 n mol ayrrsa x mol ayrr
2n mol NH3 n 100 mol NH3 n x=
100.n x = %50 olur. 2n Yant C
157
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
rnek ekildeki kaplar arasndaki musluk scaklk deiimi olmadan alp;

2SO2(g) + O2(g) 2SO3(g) tepkimesi tam verimle gerekletiriliyor. Tepkime sonunda h2 ykseklii ka cm olur? A) 8 B) 12 C) 16
Boluk SO2 gaz 60 cm = h1 3V, tC Hg I.Manometre O2(g) 2V, t C
Po = 76 cmHg
4 cm = h2 Hg II.Manometre
D) 22
E) 30
Z M Ayn hacim ve scaklkta, P . V = n . R . T gazlarn basnlar ile molleri doru orantldr. Mol yerine dorudan basn kullanlarak soru zlebilir. Musluk aldnda hacim deitiinden tepkime olmadan nce herbir gazn basnc: P1. V1 = P2 . V2 den hesaplanr. SO2 iin: 60.3V = P2. 5V PSO = 36 cm Hg
2
O2 iin: 80 . 2V = P2 . 5V PO = 36 cm Hg olur.
2
2SO2(g) + O2(g) Balang : 36 cmHg 36cmHg Tepkime : 36 cmHg 18cmHg Sonu : 0 18 cmHg
2SO3(g) 36cmHg 36cmHg
PToplam = 18 + 36 = 54 cmHg olur. h2 = 76 54 = 22 cm olur. Yant D
rnek
Yukardaki sistemde, nce sabit scaklkta M1 ve M2 musluklar alarak gazlarn karmas salanyor. Sonra karm bir kvlcmla yaklyor. Tepkime tam verimle h1=75 cm gerekletirilerek, balang scaklna dnlmektedir.
Boluk M 1 M2 O2(g) CO(g) V,T V,T Hg Bo Hg V,T P0=1atm
h2= 14cm
I.manometre
II.manometre
Son durumda I. ve II. manometre kollarndaki cva seviyeleri fark kaar cm olur? I. manometre A) 40 B) 30 C) 50 D) 60 E) 36 II. manometre 36 46 26 16 40
158
10. SINIF
z m
MADDENN HALLER
KMYA
nce musluklar aldnda, herbir gazn hacmi 3 katna kar. Hacim basnla ters orantl deitiinden, gaz basnlar te birine der. 75 = 25 cmHg 3 90 PO 2 = = 30 cmHg olur. 3 Gaz karmnda hacim ve scaklk ayn olduuna gre; basn, mol says ile doru orantl olduundan, mol yerine basnlar kullanlarak soru zlr. PO 2 = 2CO(g) + O2(g) 2CO2(g) Balang : 30 25 0 Tepkime : 30 15 +30 Son durum : 0 Biten 10 Artan 30 Oluan
Kaptaki toplam basn: PToplam = PO + PCO

2
= 10 + 30 = 40 cmHg olur. I. manometre: Pgaz = h h1 = 40 cm II. manometre: Pgaz = 76 40 = h2 = 36 cm olur. Yant A rnek
T M 4 atm Ar(g) T Bo E 2 atm Kr(g) T
4L
4L
2L
Yukardaki sistemde sabit scaklkta musluklar aldnda toplam basn ka atm olur? z m Sabit scaklkta musluklar aldnda P1V1 + P2V2 + P3V3 = PsVs 4 . 4 + 2 . 4 + 0.2 = Ps . 10 Ps = 24 = 2,4 atm 10 Gazlarn kartrlmasnda kullanlan kaplardan biri pistonlu ise musluklarn sabit scaklkta almas sonucunda genellikle son basn d basnca eit olur.
159
KMYA
rnek
MADDENN HALLER
10. SINIF
deal piston
2 atm He(g)
H2
P0 = 1 atm
2L
Yukardaki sistemde sabit scaklkta musluk aldnda piston hangi noktada durur? (Blmler eit aralkl ve her blme 1L hacmindedir.)
z m P1V1 + P2V2 = PsVs 2 . 2 + 2 . 2 = 1. Vs Vs = 5L
Ps = 1atm
Sabit hacimli kabn hacmi 2L olduuna gre pistonlu kabn hacmi 3 litredir. Bu durumda piston C noktasnda durur.
rnek
Yandaki sistemde musluk sabit scaklkta aldnda son basn ve sistemin son hacmi ka olur?
0,1 atm He(g) N2 deal piston
P0 = 1 atm
2L
1L
z m Pistonlu kap bulunduu iin ncelikle son basncn 1 atm olduunu kabul edelim. Bu durumda eer toplam hacim sabit hacimli kabn hacmi olan 2L den kk karsa pistonun sola yapt ve son basncn 1 atm den kk olduunu anlarz. P1V1 + P2V2 = PsVs 0,1 x 2 + 1 x 1 = Ps . 2 V2 =
1,2L Piston sola yapmtr.
Bu durumda sistemin son hacmi 2L dir. Son basnc bulalm: P1V1 + P2V2 = PsVs 0,1 x 2 + 1 x 1 = Ps . 2 P2 = 1,2 = 0,6 atm 2 Ps = 0,6 atm, Vs = 2L
160
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
rnek Yandaki sistemde sabit scaklkta belirtilen gazlar ilave edildiinde pistonun yeri neresi olur? (Blmeler eit aralkldr).
2 mol Ne(g) Ne(g)
deal piston
4 mol He(g)
3 mol He(g)
z m Bu tip sistemlerde kabn ierisindeki gazlarn scaklk ve basnlar ayn olduu iin mol says ile hacim doru orantldr. Sisteme, belirtilen gazlar ilave edildiinde toplam mol says ile hacim arasndaki oran, herhangi bir gazn mol says ile oranna eit olacaktr. 6 + 4 + 2 + 3 = 15 mol gaz
3
deal piston
2 mol Ne(g)
6 mol Ne(g)
4 mol He(g)
3 mol He(g)
15 mol gaz 7 mol He x= 7 V 3
5V hacim x
He gaznn hacmi 2V den byk 3V den kk olacaktr. Bu durumda piston B C arasnda durur.
Gazlarn kartrlmas srasnda eer gazlar reaksiyona giriyorsa son gaz basnc basite Ps . Vs = ns forml kullanlarak bulunabilir. Bu tip sorularda dikkat edilmesi gereken nokta gazn basn hacim arpm (P x V) deerinin mol says ile orantl olduudur.
rnek
P0 = 76 cmHg Boluk T 40 cm CO(g) 1 Hg V T O2(g) V
24 cm Hg
Yukardaki sistemde musluk alp CO(g) +
O2(g) CO2(g)
tepkimesi tam verimle gerekleiyor ve tekrar balang scaklna geri dnlyor. Buna gre son durumda 1. manometredeki cva seviyesi fark ka cm olur?
161
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
z m Gazlarn scaklklar ayn olduu iin mol saylar P x V deerleri ile oranlanabilir. PCO = 40 cmHg nCO = 40 . V PO = 76 + 24 = 100 cmHg
2
nO = 100 V
2
CO(g) + 1 O2(g) CO 2(g) 2 40V 100V 40V 20V 80V + 40V 40V ns = 80V + 40V ns = 120V
Ps . Vs = ns P2 . 2V = 120 V Ps = 60 V Kapal ulu monometredeki cva seviyesi fark 60 cm dir. SIVILARIN ZELLKLER Gazlar incelenirken, kastl olarak molekller aras etkileimlerin ihmal edilebilir seviyede olduu koullar seeriz. Bu yaklam gazlarn ideal gaz denklemiyle tanmlanmasna yardmc olur. Maddenin sv halinde ise bu durum tam tersine deerlendirilir ve molekller aras etkileimleri nemi ortaya kar. artlar seerken molekller aras etkileimlerin nemli olduu koullar deerlendirilir. Gazlar ve svlar karlatrmamz gerekirse gazlar bulunduklar kabn tamamna yaylrken svlar kabn eklini alr.
Gaz Sv Bu durum gaz tanecikleri arasndaki etkileimlerin svnnkilere gre az olmasndan kaynaklanmaktadr. Sv moleklleri arasndaki etkileim svya belirli bir hacme sahip olma zellii katacaktr. Gaz ise kap hangi hacimde ise o hacme sahip olacaktr. Gaz ve sv moleklleri akkandr. rnein kuru buz olarak bilinen kat CO2 suya atldnda beyaz bir gaz aa kacaktr. Kat karbondioksit bulunan su dolu kap eimli bir zeminde tutulursa kan gaz ncelikle zeminden aaya doru akacaktr, scakla bal olarak bir sre sonra tm odaya yaylacaktr. Eimli zemine su dktmzde ise suyun da aktn fark ederiz. Fakat su sv olduu iin CO2 gaz gibi odann tamamna yaylmayacaktr.
162
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
imdi bir kolonya iesi alalm ve odann bir kesine koyup kapan aalm. Daha sonra odann dier kesine gidelim. Bir sre sonra kolonya kokusunu hissedeceksinizdir. Bu durum gazlarn yayldn gsterir.
KOLONYA
Gazlarn yksek basn, dk scaklkta idealden saptn biliyoruz. Basn ve scaklk zerindeki deiiklikler gazlarn svlatrlmasna bile imkn salamaktadr. Bu durumda molekller aras etkileimler artar. Bu etkileimler sonucunda yzey gerilimi, viskozite gibi zelikler ortaya kar. Yzey Gerilimi
Yukarda su zerine yavaa braklan inenin su zerinde bu ekilde durmas artc bir grntdr. nenin yapld metalin younluu sudan olduka yksek olmasna ramen su zerinde kalmasn salayan ve batmasna kar koyan, su moleklleri arasndaki bir kuvvetten bahsedebiliriz.
Baz bcek trlerinin su zerinde rahata hareket ettiini ve suya batmadn farketmisinizdir. Bu iki durumu incelediimizde su moleklleri arasndaki etkileimin sebep olduu bir durumdan bahsetmemiz gerekir.
163
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
ekil, bir svda molekller aras etkileimleri gstermektedir. Yzeydeki molekller yalnzca yzeydeki dier molekller ve yzeyin altndaki molekller tarafndan ekilir. teki molekller ise her yndeki komu molekller tarafndan ekilir.
ekilde grld gibi sv ierisindeki ve yzeydeki tanecikler arasnda bir etkileim sz konusudur. teki molekllere gre kendilerini ekecek daha fazla komu molekle sahiptirler. Komu molekllerin artmas iteki moleklleri yzeydeki molekllerden daha az enerjili bir dzeyde tutacaktr. Bu sebeple molekllerin ou svnn i ksmlarna doru hareket etmeye alacaktr. Bylelikle olabildiince az molekl yzeyde kalr. Bu nedenle de svlar yzey alanlarn minimuma drme eilimindedirler.
Yamur yaarken suyun kresel damlacklar halinde dtn grrz. Bunun sebebi svnn yzey gerilimidir. Kre dier geometrik ekillere nazaran daha kk hacim orantsna sahiptir. alan Bir svnn yzey alann geniletmek iin svnn iinden yzeyine doru molekl hareketinin olmas gerekir. Bunu salamak iin rnein sv yzeyine bir arlk etkisi olmaldr. Toplu inenin sv zerine braklmasnda toplu ine sv yzeyine bir arlk kuvveti yapar. Bu kuvvetin yapt i sv yzeyinin ine stne genilemesi iin gereken enerjiden daha fazla olmad mddete ine sv yzeyinde kalr. Yzey gerilimi, bir svnn yzey alann artrmas iin gereken enerji olarak tanmlanabilir. Bir sv damlas bir yzey boyunca akarken bir film halinde yaylrsa svnn yzeyi stattn syleriz.
164
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
Bir svnn yzeyi slatmas ya da kresel damlacklar halinde yzey zerinde kalmas adhezyon ve kohezyon kuvvetlerine baldr. Kohezyon kuvvetleri benzer molekller aras, adhezyon kuvvetleri ise farkl molekller arasndaki kuvvetlerdir.
ay bardann tabaa yapmasnda adhezyon kuvvetler etkilidir.
Musluktan damlayan suyun krecik halinde uzamas ve damlann kresel olmas kohezyon kuvvetleriyle ilgilidir.
Kohezyon kuvvetlerinin adhezyon kuvvetlerinden byk olmas damlann biimini korumasn, adhezyon kuvvetlerinin kohezyon kuvvetlerinden byk olmas ise damlann dalmas iin yaplan iin svnn slatmas iin gereken enerjiyi karlamasn salar. Suyun cam ve baz dokumalar slatmasnn sebebi budur. Bu durum suyun temizlikte kullanlmasn salar.
Su
Cva
Su, cam slatr. Yzey snr i bkeydir. Adhezyon > Kohezyon
Cva, cam slatmaz. Yzey snr d bkeydir. Kohezyon > Adhezyon
165
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
Bir yzeyin slanmas Su temiz bir cam yzey de bir film halinde yaylr. Eer yzey yalanrsa, ya ve su moleklleri arasndaki adhezyon kuvvetyeri damlann yaylmas iin yeterli olmaz. Damlalar yzeyde kendi eklini muhafaza eder.
Klcallk Etkisi (Kapilarite) Svlarn yzey gerilimleri sonucunda ince klcal tplerde gzlenen ykselme veya alalma olaydr. Sv ile kapiler (klcal boru) arasndaki byk adhezyon kuvvetleri sebebiyle sv kapilerin i eperlerinde ince bir film halinde yaylr. Yzey snrnn altndaki basn ok az der. Bu durumda d basn, bu basn farkn ortadan kaldrmak iin sv stununu kapilere doru iter. Klcal tpn ap azaldka sv daha fazla ykselir.
Tbbi laboratuvarlarda kan alrken kullanlan yntemlerden birisi de kapiler yntemidir. Kan zerine kapiler (klcal boru) tutulduunda kan kendiliinden kapiler iinde ykselir. Benzer etkiler sngerin suyu ekmesinde, aalardaki odun borularnn suyu yksek dallardaki yapraklara kadar ulatrmasnda grlr. Viskozite Bir svnn akmaya kar gsterdii diren olarak tanmlanabilir. Molekller aras kuvvetlerle ksmen ilgilidir. Molekller aras kuvvetlerin art viskoziteyi de artracaktr. Bir sv akarken, svnn bir blm dier blmlere gre daha hareketlidir. Bir sv ierisindeki kohezyon kuvvetleri, ak hzn azaltan bir i srtnme meydana getirir. Etil alkol ve su gibi viskozitesi dk svlarda bu etki zayftr. Molekllerin kinetik enerjisi arttka molekller aras ekim kuvvetlerinin azalmas sebebiyle viskozite der. Ksaca scaklk art viskoziteyi drr.
166
10. SINIF
Viskozitesi yksek olan svlara viskoz sv denilir. Bal, motor ya, gliserin bu svlara rnek olarak verilebilir.
Szme bal elde edilirken petek bal stlr ve baln viskozitesi azalr, akkanl artar. Bylelikle baln petekten ayrlmas kolaylar.
HAL DEMLER Maddenitemel Halleri ve Hal Deiimleri n Fiziksel Basn ve scakla bal olarak maddenin balca drt fiziksel hali vardr. Kat, sv, gaz ve plazma. Kat, sv ve gazlarda balca genel tanecikler atom, molekl ya da iyonlar olabilir. Plazmada ise iyonlar, elektronlar ve ekirdek vardr. Katda tanecikler sk istiflidir, aralarndaki balar ok gldr. Bunun iin katlarda belirli bir dzen vardr. Gazlar ise dzensizliin en fazla olduu fazdr. Gaz faznda tanecikler her ynde geliigzel ve srekli hareket ederler. Kat taneciklerde, tanecikler aras ekim kuvvetleri olduka hakim iken gazlarda zellikle yksek scaklk ya da dk basn altnda tanecikler aras ekim kuvveti nemsenmeyecek kadar kktr. Svlar ise dzen ynnden katlar ve gazlar arasnda yer alrlar. Sv fazda tanecikler aras ekim kuvveti nemlidir. Svlar tanecikler aras etkileimleri sayesinde akkan bir yapya sahiptirler. Akkan yaplar sayesinde difze olurlar. Bulunduklar kabn eklini alrlar. Kat, sv ve gaz ksaca inceleyelim:
Kat
Sv
Gaz
Kat hlden gaz hline doru gidildike maddenin alaca enerji ile birlikte tanecikler aras boluk artacaktr. Bu sebeple dzensizlik artacaktr. Maddenin plazma hline gne, yldzlar, yldrm, aurora (kutup klar), nebula ve spektroskop ierisinde izgiler halinde grlen rnek olarak verebiliriz.
167
KMYA
Gne
Yldrm
Nebula
Aurora (Kutup Iklar)
Yksek scaklklara kadar stlan gazlar nce atomlarna ayrlr. Atomdan d yrnge elektronlarnn kopmas sonucuda pozitif ykl iyonlar ve serbest elektronlar oluur. Bu durumda molekl, atom, iyon ve elektrondan oluan bir karm meydana gelir. Bu karma plazma denir. Plazma yksek scaklkta oluabildii gibi yksek basn altnda da oluabilmektedir. HAL DEMLER Kat ve sv fazda bulunan molekller, gaz fazda bulunan molekllere gre birbirine ok yakndr. Kat fazn sv fazdan en nemli fark, molekllerinin daha dzenli dizilmi olmasdr. Bu nedenle, kat fazda tanecikler aras ekim kuvvetleri daha etkindir. Molekller yer deitirmezler, sadece titreim hareketi yaparlar. Sv moleklleri ise, srtnerek yer deitirebilir, akma hareketi yaparlar. Bulunduklar kabn, doldurabildikleri ksmnn eklini alrlar. Hal Deiimleri ve Is Maddenin bir fiziksel halden dierine gemesine hal deiimi denir. Hal deiimleri ve bunlarla ilgili terimler aadaki ekilde verilmitir.
Gaz Madde s alr. Buharlama Sblimleme Erime Kat Younlama Sv Kralama Madde s verir.
Donma
Maddelerin hal deiimleri; s al verii ile gerekleir.
Hal deiimleri ve genel ilkeler: artirir 1. Saf bir kat stlnca belli bir scaklkta erimeye balar. Bu scakla erime noktas denir. Erime sresince scaklk sabit kalr. Kaynama esnasnda da ayndr. Bir maddenin erime noktas donma noktasna eittir. 2. Istlma esnasnda kat ya da svya verilen s kinetik enerji olarak etkir ve taneciklerin titreimini arttrr. 3. Erime ya da kaynama esnasnda verilen s potansiyel enerji olarak etkir. ekim kuvvetlerinin yenilmesinde etkilidir. Maddede depolanr.
168
10. SINIF
E 1)Erime, Erime Iss Kat + Is 3 Sv
MADDENN HALLER
KMYA
Molar erime ss: Erime noktasnda bulunan bir katnn, 1 moln tamamen sv hale geirmek iin gerekli sdr. Saf katlarn molar erime ss, maddeden maddeye deien ayrt edici bir zelliktir. Molar erime ssnn bykl, tanecikler aras ekim kuvvetlerinin bykln gsterir.
rnek
0C H2O(k) + 1,44 kkal H2O(s) 1 mol molar erime 1 mol 18 g ss 18 g 177C C2H5OH(k) + 1,14 kkal C2H5OH(s) 1 mol molar erime 1 mol ss rnekteki molar erime slar incelenirse, su iin daha byk olduu grlr. O halde sudaki molekller aras ekim kuvvetleri daha gldr.
rnek Yukardaki rnekte verilen molar erime slarna gre, 1,9 mol H2O katsn tamamen sv hale getiren s, ka gram C2H5OH katsn tamamen sv hale getirir? (C2H5OH: 46)
z m 1 mol H2O(k) iin 1,9 mol H2O(k) iin x = 2,736 kkal s gerekir. 1 mol C2H5OH(k) iin x x=
1, 44 kkal x
1,14 kkal 2,736 kkal
2, 736 = 2, 10 mol C 2H 5OH( k) 1, 14 46 gram x
1mol C2H5OH 2,10 mol C2H5OH
x = 2,10 . 46 = 96,6 gram katy eritir.
169
KMYA
2) Buharlama, Buharlama Iss Younlama Sv + Is 3 Gaz Buharlama
Bir svnn, s alarak gaz fazna gemesine buharlama denir. Eer olay kaynama scaklnda gerekleiyorsa buna da kaynama denir. Buharlama esnasnda molekller aras balar koptuundan, saf bir maddenin molar buharlama ss, molar erime ssndan daha byktr.
Molar buharlama ss: Belirli bir scaklkta 1 mol svnn, tamamen gaz haline gemesi iin gerekli sdr.
rnek
100C H2O(s) + 9,72 kkal H2O(g) molar buharlama ss Suyun molar erime ve buharlama slar karlatrldnda, molar buharlama ssnn daha byk olduu grlmektedir. 3) Hal Deiim Grafikleri
sil rnek Saf X katsnn 1 atm basnta erime noktas 300C ve kaynama noktas 1700C dir. 10 gram X katsnn d-zenli stlmas srasnda scaklk zaman ve scaklk s grafikleri aada verilmitir.
Scaklk(C) Scaklk(C) D Kaynama Gaz ar. 1700 Svgaz E art i k.n erj Sv PE En KE B Erime r. 300 zal KatSv C e.n Kat ji a er PE En KE A Zaman 0 ekil I KE: Kinetik enerji PE: Potansiyel enerji 1700 B Kat Q1 0A 90 erime Q2 240 Q3 800 Q4 1000 Is (kal) C
E
D E Gaz Kaynama Sv
300
ekil II Q: Alnan ya da verilen s (kal)
Is hesaplamalarnda 2 forml kullanlr. 1. Kat ve sv snrken: Q = m.c.t 2. Erirken Q = m.Le (donma iin de ayndr.)
Kaynarken Q = m.Lb (younlama iin de ayndr.) m = Ktle (gram) t = Scaklk fark (C)
170
10. SINIF
c: z s (snma ss): Saf bir maddenin 1 gramnn scakln 1C arttrmak iin gerekli sdr.
(Buz iin 0,5 kal/gram, su iin = 1 kal/gram)
artirmak
Le: Erime ss: Erime scaklndaki 1 gram saf katy tamamen eritmek iin gerekli sdr.
(Buz iin Le = 80 kal/gram)
Lb: Buharlama ss: Saf bir svnn 1 gramn tamamen gaz haline getirmek iin gerekli sdr.
(Su iin Lb = 540 kal/gram)
Grafiklerin incelenmesi ve maddelerin baz slarnn hesaplanmas
A B aral: Kat snr, scaklk artar. Is, kinetik enerji olarak etkir. Madde, homojen fazdadr. Maddenin ald ya da verdii s: Q1 forml ile hesaplanr. Q1 = m.ck.T (ck : Katnn snma ss) 90 = 10 . ck . 300 ck = 90 = 0, 03 kal 3000 g.C C D aral: Sv snr, ald s Q3 kaloridir. Is, kinetik enerji eklinde etkir, scaklk artar. Madde, homojen fazdadr. Maddenin ald s. Q3 = m.cs.T 800240 = 10 . cs .(1700 300) 800 240 cs = = 560 = 0,4 kal g.C 10 (1700 300) 1400
B C aral: B noktasnda erime balar. C noktasnda erime biter. (t = 0) Is potansiyel enerji olarak etkir ve depolanr. Kat sv heterojen iki faz vardr. Q2 = Erimede alnan s Q2 = m.Le forml ile hesaplanr.
240 90 = 10 . Le Le = 15 kal/g
D E aral: D noktasnda kaynama balar. E noktasnda kaynama biter, svnn tm gaz olur. (t = 0) Sv gaz heterojen iki faz vardr. Q4: Buharlama iin alnan s Q4 = m.Lb forml ile hesaplanr.
1000800 = 10 . Lb Lb = 1000 800 = 20 kal /g 10
rnek
30C'de 10 gram buzun (H2O(k)) snma grafiini izelim ve tamamen gaz haline gemesi iin gerekli sy hesaplayalm. (E noktasna kadar) Su iin; ck = 0,5 kal/g.C , csu = 1 kal/g.C Le = 80 kal/g , Lb = 540 kal/g
Scaklk (C) 100 Kaynama (S+G) E
0 30
Erime t ka K+S Q1 Q 2
sv
Q3
Q4
Is (kal)
171
KMYA
Q1 = m.ck.t = 10.0,5.30 = 150 kal Q3 = m.cs.t = 10.1.100 = 1000 kal Q2 = m.Le = 10.80 = 800 kal
MADDENN HALLER
10. SINIF
Q4 = m.Lb = 10.540 = 5400 kal
Qtoplam = 150 + 800 + 1000 + 5400 = 7350 kal
rnek
100C deki 50 gram su buhar younlatrlp, 40 C ye kadar soutulduunda, ka kkal s aa kar? (Lb= 540 kal/gram, csu = 1 kal /gramC) A) 3 z m Madde younlarken, buharlama srasnda ald kadar s verir. Q1 = m. Lb = 50 x 540 = 27000 kal s verir. Svnn soumas srasnda verdii s, snrken ald sya eittir. Q2 = m. csu. t = 50.1.60 = 3000 kal Qtoplam = Q1 + Q2 = 27000 + 3000 = 30.000 kal s verir. 1 kkal = 1000 kal dir. 30000 kal = 30 kkal dir. Yant D
40 Is(kal) 100 Scaklk (C)
B) 15
C) 27
D) 30
E) 60
Younlama Q1
Souma Q2
27000
30000
rnek
0C deki m gram buz ile 40C deki 2 m gram su sca yaltlm bir kapta kartrlp sl denge salanncaya kadar bekleniyor. Kapta son scaklk ve su buz ktlesi aadakilerden hangisi olur? (csu = 1kal/gram.C , Le = 80 kal / gram) A) 0C de 2m gram su B) 0C de su buz karm C) 0C de 1,5m gram su, 0,5m gram buz D) 5C de 2m gram su E) 10C de 2m gram su
172
10. SINIF
z m
MADDENN HALLER
KMYA
Scaklk(C) 40 Q = m.csu.t
0 Q = m.Le
Is (kal)
Is al verii scaklk eitleninceye kadar devam eder. 40C deki su 0C ye kadar; Q = m.csu. t = 2m. 1. 40 = 80m kal s verir. Buzun tamamnn erimesi iin; Q = m. Le Q = m. 80 = 80m kal s gerekir. Suyun verdii s, buzun tamamn eritir. Son scaklk 0C dir ve kapta 2m gram su bulunur.
Yant A
l Faz Diyagram Bir maddenin fiziksel halini belirleyen iki ana faktr vardr. Bunlardan biri ortamn scakl dieri ise, basntr. Scaklk ve basn deitike maddeler farkl fiziksel hallerde grlebilirler. Her maddenin deneysel verilerle elde edilmi farkl bir faz diyagram vardr. rnein, suyun faz diyagram aada verilmitir.
Basn (atm) 1 B Sv Kat 0,006 A O Gaz C
0 0,01
10,0 Scaklk (C)
Diyagramn yorumu; 1. Verilen basn ve scakln kesitii nokta hangi blgeye derse madde o fiziksel haldedir. 2. O noktasna l nokta denir. H2O nun hem kat, hem sv hem de gaz faznn ayn anda gzlendii scaklk ve basnc gsteren noktadr. 3. AO erisi; kat 5 buhar denge durumunu belirtir. Bu eri zerindeki noktalar, deiik basnlarda maddenin sblimleme ve kralama scaklklarn gsterir. 4. OB erisi; kat 5 sv denge durumunu gsterir. Bu eri zerindeki noktalar deiik basnlarda maddenin erime ve donma scaklklarn gsterir. Buz zerindeki basn artyla erime noktasnn dtn bu diyagramda grebiliyoruz.
173
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
5. OC erisi; sv 5 gaz denge durumunu gsterir. Bu eri zerindeki noktalar deiik basnlarda suyun kaynama ve younlama scaklklarn gsterir. Su zerindeki basn artyla kaynama noktasnn arttn yine bu diyagram zerinde grebiliyoruz. 6. Normal basnta (1 atm) suyun donma noktasnn 0C, kaynama noktasnn 100 C olduu grlyor. Maddelerin 1 atmosfer basnta eridii scakla normal erime noktas, kaynad scakla, normal kaynama noktas denir.
rnek
Basn (atm) Kat 5,2 1 Sv Gaz Scaklk (C)
78 57
CO2 bileiinin faz diyagram yukarda verilmitir. Buna gre; I. CO2; 5,2 atm ve 78C de; hem kat, hem sv, hem de gaz halde bulunur. II. Normal basnta CO2 sv halde grlmez. III. 5,2 atm den yksek basnlarda CO2 kats (kuru buz) erir veya CO2 svs kaynayabilir. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I D) I ve III z m I. Kat sv gaz fazn kesitii l nokta 5,2 atm ve 57C ye karlk gelir. I. yarg dorudur. II. 1 atm basntan izilen doru sadece kat ve gaz blgelerini kestiinden, CO2 sv halde grlmez. II. yarg dorudur. III. 5,2 atm den yksek basntan izilen doru hem kat hem sv, hem de gaz blgelerinden geer.III. yarg dorudur. Yant E 4) Buharlama, Buhar Basnc a. Ak sistemlerde buharlama: Buharlama: Sv yzeyindeki sv molekllerinin gaz fazna gemesidir. Buharlama, maddenin sv olduu her scaklkta gerekleir. Kaynama: Belirli bir d basn ve scaklkta svnn her noktasndan molekllerin koparak kabarcklar halinde svdan ayrlmasdr. B) Yalnz II E) I, II ve III C) Yalnz III
174
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
Ak kaplarda buharlama, kapta sv bitinceye kadar devam eder. buharlama X(s) X(g) Buharlama ve hz nelere baldr? 1. Buharlama, scakla baldr. Scaklk arttka, buharlama hz ve miktar artar. 2. Buharlama, sv yzeyine baldr. Yzey geniledike, buharlama hz artar. 3. Svnn cinsine baldr. Sv molekllerini birbirine balayan balar kuvvetli ise buharlama hz dktr. 4. Svnn safszl arttka (kat zerek) buharlama hz der. 5. Sv zerinde hava akm olmas (rzgar), buharlama hzn arttrr. (Rzgarl havalarda amarlar daha hzl kurur.)
rnek Eter, sudan daha hzl buharlar. nk sudaki hidrojen balar, eter moleklleri arasndaki badan ok kuvvetlidir.
rnek Aadaki kaplardaki svlar ayn ortamdadr.

I 2S Saf su 40C 3 100 cm III S Saf su 25C 100 cm3 II 2S Saf su 25C 3 100 cm IV S Tuzlu su 25C 100 cm3
Svlarn buharlama hzlar arasndaki iliki aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir? (S : Yzey alan) A) I > II > III > IV D) I > II = III = IV z m I. kabn hem yzeyi daha geni hem de scakl en yksektir. Dolaysyla buharlama hz en byktr. II. kaptaki svnn yzeyi III. nnkinden daha genitir. Buharlama hz: II > III olur. IV. Tuzlu suyun buharlama hz en dktr. Yant A B) I > III > II > IV E) I = II = III > IV C) I > II = III > IV
175
KMYA
BUHAR BASINCI
(a) Buharlaan molekller
(b) Younlaan molekller
(c) Buhar fazndaki molekller
Bir kaba saf su koyup cam fanusla kapatldktan sonra sistemin dengeye ulamas yukardaki gibi gsterilmitir. (c) durumu sistemin dengeye ulat an temsil etmektedir.
Hz
Buharlama
Youma
Zaman tdenge
grafii izebilir. Sv ile buhar arasnda denge kurulduu anda ortamdaki buharn yapm olduu basnca sv buhar denge basnc denir. Kapal Sistemlerde Buhar Basnc (Denge Buhar Basnc)
Hava + Alkol buharlar Hg ekil I Sv (Alkol) Hg ekil II
Hava
h=Denge buhar basnc
ekil 1 deki kaba bir miktar sv alkol konulursa, alkol buharlamaya balar. Monometrenin sa kolunda cva seviyesi buharlarn yapt basntan dolay ykselmeye balar. Kapta oluan buharlar, sv yzeyine arptklarnda, bir taraftan da younlama balar. buharlama Alkol (sv) younlama Her svnn belirli bir scaklkta belirli bir buhar basnc vardr. Svlarn buhar basnc; 1. Scaklk arttka, artar. nk scaklk arttka, buhar molekl says ve molekllerin hz artar. 2. Svnn cinsine baldr. Molekller aras ekim kuvvetleri zayf olan svlarn, denge buhar basnc yksek olur. nk; bu svlar hzl buharlatndan, belirli bir scaklkta oluan buhar molekl says fazla olur. Alkol (gaz)
176
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
3. Svnn safszl arttka, denge buhar basnc der. nk; safszlk, buharlama hzn azaltr.
rnek
15C ve 40C deki su ve alkoln denge buhar basnlar aadaki tabloda verilmitir. 15C 24 mmHg 55 mmHg 40C 61 mmHg 134 mmHg
Su: Alkol:
rnekten anlald gibi, scaklk arttka svlarn buhar basnc artmtr. Ayn scaklkta molekller aras ekim kuvveti zayf olan (ok uucu) svlarn buhar basnc daha yksek olmaktadr. Alkol, sudan daha uucudur. Scaklk sabit ise denge buhar basnc; 1. Kabn hacmine, 2. Kapta baka bir gaz bulunmasna, 3. Sv miktarna, bal deildir. n nk dengedeki sistemde; birim hacimdeki buhar moleklleri says sabit kalr. Basn, birim hacimV deki molekl says ile doru orantldr.
deal pistonlu kapta bulunan bir svya baz ilemler uygulandnda ortamdaki deiimler aada verilmitir;
deal piston
He(g) A(b)
A(s) (He gaz A svsnda znmyor.)
a) Sabit scaklkta pistonu aa doru itmek; Bu ilem sonucunda kaptaki toplam gaz basnc artar. Toplam basn He gaz ile A buharnn basnlar toplamna eittir. PT = PHe + PA

Scaklk sabit olduu iin A nn buhar basnc sabit kalr, He gaznn basnc artar. Piston aa doru itildiinde A buhar skr ve fazla olan buhar tanecikleri youarak A svsna dnr. A(s) A(b)
b) Sabit scaklkta pistonu yukar ekmek; Bu durumda toplam basn azalr. PT = PHe + PA

177
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
Scaklk sabit olduu iin A nn buhar basnc sabit kalr, He gaznn basnc azalr. Piston yukar ekildiinde A buharnn hacmi artar ve A svs buharlaarak buhar miktarn artrr. Bylelikle sistem dengeye gelir. A(s) A(b)
c) Scakl artrmak (piston serbest) ; Scaklk art svnn buhar basncn artrr. Pistonlu kaplarda piston serbestken toplam basn scaklk artndan etkilenmez. Yalnzca hacim artar. PT = PHe + PA He gaznn hacminin artyla basnc azalr. Scaklk artnn helyum gaznn ksmi basncna etkisi bu azalmaya engel olamayacak seviyede kalr.
rnek
deal piston 3V 2V V X(s) Ar(g) X(b)
1 atm basnc altnda bulunan yukardaki sistemde sabit scaklkta piston 2V konumuna getirilip sabitlendiinde kaptaki toplam basncn 126 cmHg olduu tespit ediliyor. Buna gre X svsnn buhar basnc ka cmHg dir?(Svnn hacminin deimedii kabul edilecektir. Ar gaz X svsnda znmyor). A) 6 z m Balangta PT = PAr + Px 76 = PAr + Px Piston 2V konumuna getirildiinde X in buhar basnc deimez. Hacim yarya indii iin Argon (Ar) gaznn basnc 2 katna kar. PT = 2PAr + Px 126 = 2PAr + Px 2/PAr + Px = 76 2PAr + Px = 126 PAr = 50 cmHg Px = 26 cmHg B) 16 C) 26 D) 50 E) 100
Yant C Ayn scaklkta farkl svlarn buhar basnlar kyaslanarak molekller aras ekim gc ve kaynama noktalar hakknda yorum yaplabilir. Ayn scaklkta buhar basnc byk olan svnn molekller aras ekim gc ve kaynama noktas kktr.
178
10. SINIF
A(b) A(s) t C
B(b) B(s) t C
Yukardaki svlarn ayn scaklktaki buhar basnlar arasnda Buhar basnc PA > PB ilikisi vardr. Bu durumda kaynama noktalar arasndaki iliki K.N = B > A eklindedir. ki gazn kartrlp tepkime vermesi sonucunda ortamda oluan sv haldeki suyun buhar basnc toplam gaz basncna eklendiinde kaptaki toplam basn bulunur.
rnek
P0 = 76 cmHg Boluk 50 cm
CH4(g)
t C
O2(g)
24 cm Hg
Hg Yukardaki sistemde sabit scaklkta CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(s)
tepkimesi tam verimle gerekletiinde kapal ulu manometredeki cva seviyesi fark ka cm olur? (t C de PH2O = 2,5 cmHg) A) 25 z m Reaksiyona giren gazlarn kartrlmas sonucundaki gaz basncn hesaplamak iin gazlarn mol saylarn P.V deerleri olarak kabul edelim. nCH = 50.V
4
B) 27,5
C) 52,5
D) 75
E) 77,5
nO = 100.V
2
CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(s) 50V 50V 100V 100V +50V 50V Pgaz = Vs = ns +100V 100V
Gaz faznda sadece 50V mol gaz bulunur.
H2O alt indis
Pgaz . 2V = 50V Pgaz = 25 cmHg PT = Pgaz + PH

O2=
25 + 2,5 = 27,5 cmHg
Kapal ulu monometredeki cva seviyesi fark 27,5 cm dir. Yant B
179
KMYA
rnek
Boluk
MADDENN HALLER
10. SINIF
Boluk X(b) X(s) Y(b) Y(s) 20 cm
34 cm
Hg Hg 2 1 Yukardaki sistemde musluk sabit scaklkta alp yeterince beklendiinde 1. monometredeki cva seviyesi fark ka cm olur? (Sv hacimleri ihmal edilmitir. X ve Y birbiri iinde znmyor.) A) 15 z m Bir svnn bahar basnc scaklk deimedii veya ierisinde bir baka madde znmedii mddete deimez. Bu nedenle musluk aldnda her iki svnn da buhar basnc deimeyecei iin toplam basn svlarn buhar basnlar toplamna eit olacaktr. PT = Px + Py = 34 + 20 = 54 cmHg Yant E rnek
Piston
B) 17
C) 32
D) 37
E) 54
ekildeki sistemde toplam basn 6 atm ve gazn hacmi 10 litredir. Y gaznn ksmi basnc; 4 atm, X in buhar basnc; 1 atm dir.
X(g) Y(g) X(s)
Ayn scaklkta hacim 10 litreden 5 litreye indirilirse, toplam basn ka atm olur? (Y gaz, X svsnda znmyor.) A) 6 B) 8 C) 9 D) 10 E) 12
z m Scaklk sabit olduundan, PX = Denge buhar basnc sabittir. Hacim ile deimez. PX = 1 atm olur. PY = Gaz basnc; hacim yarya inerse, gaz basnc iki katna kar. PY = 8 atm olur. Ptoplam = 1 + 8 = 9 atm olur. Yant C rnek
Piston Piston Piston P1 P2 Hava h X buhar X sv ekil I 2P1 P2 Hava X buhar X sv ekil II h 2 P1 2 P2 Hava 2h X buhar X sv ekil III
ekil I deki kaba ayn scaklkta u ilemler uygulanyor.
180
10. SINIF
a) Piston itilerek, h ykseklii
MADDENN HALLER
KMYA
h ye drlyor. 2 ekil II deki durum oluuyor.
b) Piston ekilerek, h ykseklii 2h seviyesine karlyor. ekil III deki durumu oluuyor. Bu deiiklikler sonucu; kaptaki toplam basncn ve svgaz moleklleri saysnn deiimi a ve b iin nasldr?
z m a) I. den II. ye b) I. den P1 2 II. ye + P2
(P1 + P2 ) < (2P1 + P2 )

Toplam basn artar. X(g) molekl says yarya der. X(s) miktar artar. PX deimez. Phava artar.
(P1 + P2 ) >
Toplam basn azalr. X(g) molekl says iki katna kar. X(s) miktar azalr. PX deimez. Phava azalr.
rnek ekildeki sistemin scakl 52C ye karldnda toplam basn 780 mmHg oluyor.
He(g) X(g) X(s) 27C Pt = 620 mm Hg
Bu scaklkta X in denge buhar basnc ka mmHg dir? (27C de X in buhar basnc= 20 mmHg dir.) A) 30 B) 40 C) 60 D) 80 E) 130
z m Pt = PHe + PX 620 = PHe + 20 27C de PHe = 600 mmHg He gaz iin: T1 = 27 + 273 = 300 K T2 = 52 + 273 = 325 K P1 T1 600 300 = = P2 T2 P2 325 52C de PHe = 650 mmHg dir. PX(g) =780 650 = 130 mmHg dir. Yant E
181
KMYA
c. Kaynama ve Kaynama Noktas
MADDENN HALLER
10. SINIF
Pd
Ak kapta stlan bir svnn scakl ykseldike buhar basnc da ykselir. Bu ykselme svnn buhar basnc, sv stndeki d basnca eit oluncaya kadar devam eder ve bu anda sv kaynamaya balar.
Pbuhar
Kaynama: Svnn buhar basncnn, d basnca eit olduu durumdur. Pbuhar = Pd
Sv stlyor.
Svnn bu durumdaki scaklna "kaynama noktas" denir. Eer d basn 1 atm (760 mmHg) ise bu durumdaki scakla da "normal kaynama noktas" denir.
rnein; Suyun 1 atm basntaki normal kaynama noktas 100C dir. Etil alkoln normal kaynama noktas ise 78C dir. Buna gre, saf suyun 100C de ve etil alkoln 78C de buhar basnlar 760 mmHg dir. Saf bir svnn kaynama noktas: 1. Sv zerindeki d basn arttka kaynama noktas artar. 2. Svnn cinsi ile deiir. 3. Safszlk arttka kaynama noktas artar. rnein; 20C de suyun buhar basnc 17,5 mmHg iken, eterin 440 mmHg dir. Bu durumda scaklk ykseltildiinde eter daha abuk kaynayacaktr. (Pbuhar = Pd) eitliine daha abuk ve daha dk scaklkta ular. 1 atm d basnta, su 100C de kaynarken, eter 36C de kaynar. Buradan sv cinsine gre, "Belli bir scaklkta buhar basnc byk olan svnn kaynama noktas dk olur." yorumu yaplabilir. Yani buhar basnc ile kaynama noktas ters orantldr. Molekller aras balar kuvvetli olan svlarn buhar basnc dk, kaynama noktalar yksek olur.
Buhar basnc 1atm Eter Alkol Su
P1 P2 P3 25 35 78 100
Scaklk (C)
Grafiin yorumu: Buhar basnlar: Su Alkol Eter P3 P2 P1
Ayn scaklkta (25C), Buhar basnlar (P): P1 > P2 > P3 Ayn d basnta (1 atm), Normal kaynama noktalar (K): K3 > K2 > K1 dir.
182
10. SINIF
rnek I. II. III. Saf su Etil alkol Tuzlu su
MADDENN HALLER
KMYA
yukardaki svlarn, a) Ayn ortamda kaynarken buhar basnlar ilikisi: I = II = III tr. nk svlar kaynarken Pbuhar = Pd olur. Svlar ayn ortamda olduklarndan buhar basnlar, ayn d basnca eitlenir. b) Ayn scaklktaki buhar baslar: (25C de) II > I > III tr.
AMORF VE KRSTAL KATILAR Katlar Tm maddeler yeterince soutulduklarnda kat hale geerler. Katlar iki ana balk altnda toplanabilir. KATILAR
Amorf Katlar
Kristal katlar yonik kristaller Kovalent kristaller Molekler kristaller Metalik kristaller
Amorf Katlar Bir katnn oluumu ok hzl gerekleiyorsa atom veya molekller sralanacak zaman bulamazlar ve kristal yapya gre farkl pozisyonlarda bir araya gelirler. Bu tip katlara amorf katlar denir. Amorf katlara bata cam, daha sonra mum, ruj, tereya ve lastik gibi rnekler verilebilir. Camn amorf yapsnda SiO2 moleklleri dzensiz olarak bir araya gelir.
Amorf yapdaki camn grnm
Kristal yapdaki camn grnm
Kristal Katlar Atom, iyon ya da molekllerinin dzenli bir biimde sralanmasyla meydana gelen katlardr. Katy oluturan taneciklerin belirli bir dzlemde boyutlu olarak dizilmesiyle oluan yapya kristal rgs denilir.
183
KMYA
MADDENN HALLER
10. SINIF
Bu kristal rgnn zelliklerini gsteren en kk ksma birim hcre denir. Kristal katlar drt ana balk altnda inceleyebiliriz. a) y o n i k K r i s t a l l e r yonik bal bileiklerin meydana getirdii, kristal rgye sahip katlardr. yonik kristallerin nemli zellikleri Ykl paracklardan (anyon ve katyon) olumalar Anyon ve katyon byklklerinin farkl olmas
Bu katlarda iyonlar kristal yap ierisinde tutan temel kuvvet elektrostatik itme ekme kuvvetleridir. Anyonlarn bykl genel olarak katyonlardan fazla olduu iin aralarndaki boluklara katyonlar yeryeir.
NaCl Kristali
CsCl Kristali
yonik katlara en bata NaCl yi daha sonra CaF2, ZnS, CsCl, MgO gibi rnekleri verebiliriz. yonik kristallerin yapsnda iyonik ba ile bal tanecikler bulunur ve bu tanecikler arasndaki ekim gc yksektir. rg enerjisi, iyonun kendiliinden gaz fazna gemesine engel olacak kadar byktr. Bu nedenle iyonik katlar sblimleemez. Yalnz s verilerek eritilebilir. NOT : rg enerjisi ne kadar yksek ise kristalin erime noktas o kadar yksek olur. b) K o v a l e n t K r i s t a l l e r rg noktalarndaki atomlar, elektronlarn ortaklaa kullanarak bir arada durmaktadr. Kovalent balar kristal rg ierisinde boyutlu bir a yaps meydana getirirler ve ok kuvvetli olmalar bu tip kristallerin erime noktalarnn yksek olmasn ve sert olmalarn salar.
Elmas, andrma ve kesme arac olarak kullanlr.
Grafit, siyah, parlak ve elektrii ileten bir katdr. Tabakalar arasnda zayf etkileimler bulunur. Elmasn tersine grafit yumuaktr.
184
10. SINIF
MADDENN HALLER
KMYA
NOT : Kovalent balarda elektronlarn ksmen hareketsiz bir ekilde younlamas sebebiyle kovalent katlar elektrii genellikle ok az iletir. c) M o l e k l e r K r i s t a l l e r rg noktalarnda molekllerin bulunduu kristal rgl katlardr. Bu molekller arasndaki ekim kuvvetleri Van der Waals, dipol dipol ve hidrojen balardr. CO2 (kuru buz), Naftalin (C10H8) gibi apolar molekllerde Van der Waals, SO2 gibi polar molekllerde dipol dipol; Amonyak (NH3), su(H2O) ve hidrojen florr (HF) bileiklerinin kat hallerinde ise hidrojen balar etkilidir.
Kuru buz
Buz
Naftalin
Molekler kristallerin yapsndaki balar, iyonik ve kovalent kristallerin yaplarndakine gre daha zayf olduklar iin molekler kristallerin erime noktalar ve sertlikleri iyonik ve kovalent kristallerinkinden dktr. rnein molekler kristal olan sakkaroz 184 C de ksmen paralanr ve oluan rnlerin karm yumuak yapl karameldir. d) M e t a l i k K r i s t a l l e r Ayn metalin katyonlar belirli bir dzene gre yerleirler ve tm kat boyunca elektron bulutlaryla evrili olarak bulunurlar. Bu lde elektron denizinde ekirdeklerin dzgn dizilimi gibi dnlebilir.
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +
Herhangi bir metal iyonuna ait olmayan elektron bulutu
Metalin + ykl iyonu
Metallerin, Kendine zg parlaklklar vardr. Kolaylkla tel ve levha haline getirilebilirler. Is ve elektrii iyi iletirler. zellikleri metalik kristallerin elektron bulutlarnn hareketliliinden kaynaklanmaktadr. rnein eki darbesiyle bakr, levha haline getirilebilirken, bakr (II) oksit paralanr. nk eki darbesiyle bakr metalinin yapsnda ok sayda elektron yer deitirmesine ramen elektron bulutu dalmayp elektronlarn yeni yerlerinde kalmasna sebep olur. Bylelikle bakr levha halini alr.
185
KMYA
YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI
10. SINIF
1. Dnyadaki scaklk deerleri u anki duruma gre, 100C yukarda ya da 100C daha aada olsayd, canllarn durumu ne olurdu? Gnete kimyasal ya da fiziksel olaylar yoktur. Niin?
7. Sv haldeki bir madde stldnda nce scakl ykselir. Is vermeye devam edilip kaynamaya baladnda, ss artt halde scakl ykselmez. Is nereye harcanr? Bu olay nasl aklarsnz?
2. Ar maddelerin; erime ss (kal/gram) ve molar erime ss (kal/mol) deerlerinden hangisi, madde hakknda daha gvenilir karlatrma yapma imkan verir? Niin? 8. Sodyum klorrn molar erime ss 6,8 kkal/mol, sodyum metalinin molar erime ss 0,63 kkal/mol dr. 3. Bir madde gaz halinden, sv hale geerken, dar enerji verir. Bu enerjinin kayna ya da nedenini aratrnz. Bu enerjinin tr nedir? a) NaCI(k) ve Na(k) maddelerinin erime noktalarn karlatrp, nedenini belirtiniz. b) Bir mol NaCI katsn eritmek iin gereken s ile ayn koullarda yaklak ka mol Na(k) eritilebilir? Yant: 10 kat c) NaCI(k) ve Na(k) maddesinin 1 er gramn eritmek iin gerekli sy hesaplaynz. (NaCI: 58,5, Na: 23) Yant: NaCI iin: 116,2 kal Na iin: 27,4 kal
4. Bir maddenin molar buharlama ss, molar erime ssndan daha byktr. Nedenini belirtiniz.
5. Kat ve sv fazda maddeyi oluturan tanecikler youn ekilde bir arada bulunurlar. Belirli ktledeki bir maddenin sv ve kat halindeki hacim fark ok azdr. Buna ramen, katy oluturan tanecikler kendiliinden yer deitirme hareketi yapmazken, svdaki tanecikler, yer deitirme hareketi yaparlar. Bu olay nasl aklarsnz? 9.
Eter buharlar V m gram Sv eter 20C I.Kap Sv eter (20C) II.Kap Eter buharlar ve Helyum gaz 2V 2m gram
Yukardaki kaplarda bulunan eter buharlar iin; 6. Naftalin gibi maddeler, 1 atm basnta stldklar zaman, kat halden sv hale gemeden dorudan gaz haline geerler. Bu olaya sblimleme denir. Naftalinin, kat halden stnca sv hale gemesini salamak iin ne yaplabilir? a) Her iki kaptaki buhar basnlarn karlatrnz. b) Her iki kaptaki buhar molekl saylarn belirtiniz. Yant: a) Eittir. b) N2 = 2N1
186
10. SINIF
KMYA
10. Ak bir kapta stlan suyun, zmir, Eskiehir ovas ve Uluda'n tepesindeki kaynama noktalar arasndaki iliki nasldr? Bykten ke doru sralaynz. Nedenini belirtiniz. Yant: zmir > Eskiehir > Uluda Nedeni, yukarlara kldka hava basnc der.
12. Kaynama noktasnda bulunan 72 gram suyu, tamamen buhar haline getirmek iin gerekli s ka kkal dir? (Suyun molar buharlama ss = 9,72 kkal, H2O = 18) Yant: 38,88 kkal
13. 1 atmosfer basn ve 25C de; baz maddelerin fiziksel halleri aadaki tabloda verilmitir.
Madde (H2) Hidrojen (H2O) Su (NaCl) Sofra tuzu Fiziksel hali Gaz Sv Kat
Bu fiziksel hal farkllklarn nasl aklarsnz? (1H, 8O, 11Na, 17CI)
11. Aada verilen cmlelerin karsna doru ya da yanl diye belirtiniz. a) HgO(k) Hg(s) + 1/2O2(g) denklemle gsterilen olay bir hal deiimidir. ( ) b) Molar erime ss, 1 gram katy, sv hale geirmek iin gereken s miktardr. ( ) c) Bir madde sblimleirken s alr. ( )
14. 30 gram, 10C deki suyu, 110C de buhar hale getirmek iin gereken sy hesaplaynz. (csu= 1 kal/gram, cbuhar = 0,5 kal/gram, Lbuz = 540 kal/gram) Yant: 17,700 kal
d) Yksek bir dan tepesinde su abuk kaynar, fakat iine konulan yumurta deniz seviyesine gre daha ge pier. ( ) e) ok uucu svlarn, belirli bir scaklktaki buhar basnc dk olur. ( ) f) Ar bir maddenin 1 gramn, erime noktasnda kat halden sv hale geirmek iin gereken s, kaynama noktasnda sv halden gaz hale geirmek iin gereken sdan kktr. ( ) g) Dn hava ok scakt. Is 43C dereceydi. ( ) h) 1 atm basnta, kaynamalar srasnda, etil alkoln buhar basnc, sudan yksektir. ( )
15. 10C deki 30 gram buza, 1350 kal s verilirse, son scakl ve fiziksel hali ne olur? (Cbuz= 0,5 kal/gram, Lbuz = 80 kal/gram) Yant: 0C de 25 g su, 25 g buz
187
KMYA
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI 10. SINIF For Evaluation Only.
4. Ticari olarak oksijen gaz (O2) 40 litrelik elik silindirlerde, 25C de, 120 atm basn altnda satlr. a) Bu gaz normal koullarda bulunan bir kaba doldurmak istenilirse, kabn hacmi ka litre olmaldr? b) elik silindirde ka mol O2 gaz vardr? Yantlar: a) 4397 litre b) 194,43 mol
1. Molekl arl 32 olan oksijen gaz (O2), a) 281C nin altnda katdr. 1 molnn hacmi 24,1 cm3 tr. b) 281C ile 183C arasnda svdr. 1 molnn hacmi 28,1 cm3 tr. c) Normal koullarda gazdr. 1 molnn hacmi 22400 cm3 tr. Yukarda verilen hacim farkllklarn nasl aklarsnz? 2. Amonyak (NH3), keskin kokulu bir gazdr. Hidrojen slfr (H2S), rk yumurta kokulu olup, olduka zehirli bir gazdr. (Solunmamas gerekir.) a) Bu iki gazn bulunduu kaplarn musluklar laboratuvarn bir kesinde alsa, ksa bir sre sonra laboratuvarn her yerindeki renciler bu kokuyu duyabilir. Bu olay nasl aklarsnz? b) Eer musluklar ayn anda alrsa, nce NH3 n, sonra H2S nin kokusu duyulur. Bu olay nasl aklarsnz?
arayi a
5.
Cva damlas Musluk 25C ekil I
Su banyosu
Buzlu su
ekil II
ekil III
3. ki ayr ocuk balonuna, ayr ayr olmak zere birine Helyum gaz, dierine karbondioksit gaz (CO2) gnderilerek iiriliyor. Balonun ime olayn nasl aklarsnz? a) Balonlar iirildikten sonra brakldklarnda; Helyum dolu olan balon yukar doru ykselerek uarken, CO2 dolu balon yere der. Bu olay nasl aklarsnz? b) ki balon bir yere aslp, biriki gn bekletilirse, Helyum dolu balonun daha ok snd, hacminin kld gzlenir. Bu olay nasl aklarsnz? c) Helyum dolu balon ak havaya braklrsa ykselmeye balar. Belirli bir ykseklie knca patlar. Bu olay nasl aklarsnz?
a) Yukarda verilen ekil I deki ok ince kesitli koyu renk (3 mm) borunun tepesinden 1 damla cva svs eklendiinde, cvann aaya inmedii grlyor. Daha sonra, borunun alt ucundaki musluk alp, cva damlatlrsa cva aa doru akar. Musluk kapatldnda, cvann akmas durur. (ekil 2) Bu olay nasl aklarsnz? b) Cam boru ekil II deki su banyosuna konulup, su banyosu stlrsa, cva damlas yukar doru ykselmeye balar. Bu olay nasl aklarsnz? c) ekil II deki su banyosuna 20C de buz paralar konulup (ekil III) beklenirse, cva damlas aaya doru inmeye balar. Bu olay nasl aklarsnz?
188
10. SINIF
6. ekildeki cam balondaki He gaznn basnc 30 mmHg dir.

9.
He(g) Istc 27C
KMYA
Basn 2 atm 0,5 atm 0,5 atm MA 44 16 4
Gaz I. CO2 II. CH4 III. He
Scaklk 20C 200C 200C
Kabn scakl sabit hacimde; a) 54C ye karlrsa b) 127C ye karlrsa c) 327 C ye karlrsa her bir ilemde gaz basnc ka mmHg olur? Yantlar: a) 32,7 mmHg b) 40 mmHg c) 60 mmHg 10.
Yukarda; scaklk, basn ve molekl arlklar verilen gazlar, ideal gaza yaknlk ynnden sralaynz. Yant: III > II > I
3 atm CH4(g) 4 litre
5 atm Ne(g) 6 litre
Ayn scaklktaki yukarda verilen kaplarn musluu alp, kaplarda denge kurulmas salanyor. Scaklk deimediine gre, karm dolu gazlarn ksmi basnlar kaar atmosfer olur? 7. 5 litrelik bir yangn sndrcde 3,3 kg karbondioksit (CO2) varsa, bu gaz ile normal koullarda her birinin hacmi 2,8 litre olan ocuk balonlarnn ka tanesini iirir? (CO2: 44) Cevap: 600 balon Yant: CH4 : 1,2 atm Ne : 3 atm
11.
1000 x
Basn (mmHg)
500 0
100
273
Scaklk (C)
ekilde ideal bir gazn basncnn, scaklkla deiimi verilmitir. 8. 1Btin, (C4H8) gaznn, 0C ve 0,2 atm basntaki zktlesi ka gram/litredir? (C: 12, H: 1) Yant: 0,5 gram/litre Ayn miktar gazn, ayn hacimli kapta 100C deki basnc yaklak ka mmHg olur? Yant: 683,15 mmHg
189
KMYA
1. ekildeki kapta mol saylar eit olan X, Y, Z gazlar vardr. Kabn musluu ksa bir sre alp kapandnda, kaptaki gazlarn mol saylar arasnda nX > nY > nZ eklinde sralama vardr. Buna gre;
ZML TEST
4. ekildeki manometrenin kollarnda su bulunmaktadr. X gaz iin h = 204 cm su olarak llmtr.
10. SINIF
750 mmHg X gaz h = 204 cm
X(g) Y(g) Z(g)
Su
I. X gaznn difzyon (yaylma) hz en byktr. II. Z gaznn molekl ktlesi en kktr. III. Gazlarn ortalama kinetik enerjileri eittir. yarglarndan hangileri dorudur?
Ayn gazn hacim ve scakl eit olan kapal ulu ve kollarnda su yerine cva bulunan manometre ile basnc llrse h ykseklii ka cm olur? (dHg: 13,6g/cm3, dsu: 1g/cm3) A)90 B)90.13, 6 D)15 E) 15 13, 6 C) 90 13, 6
A) Yalnz I
B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
5. 32 gram X gaznn 0C scaklk ve 2 atm basn altnda hacmi 22,4 litredir. 2. Aadaki gazlardan hangisinin ortalama kinetik enerjisi en byktr? (He: 4, CH4: 16, CO2: 44) A) 273 K de He B) 300 K de CH4 C) 100 C de CO2 D) 127 C de He E) 273 C de CH4 Buna gre, bir X moleklnn ktlesi ka gramdr? A)16 D) 16 6, 02.10 23 B)32 E) C)16.6,02.10 23 32 6, 02.10 23
6. 3.
Y gaz 50 mm Hg
4
Basn (atm)
X gaz Z gaz 100 mm Hg
Boluk
3 2
100 mm
1 0 5,6 11,2 16,8 22,4 Hacim (litre)
ekildeki byk kapta X gaz, cam balonlarda ise Y ve Z gazlar bulunuyor. Bu gazlarn basnlarnn karlatrlmas iin hangisi dorudur? A) Y > X > Z B) X = Y = Z C) X > Y > Z D) Z = Y > X E) Z > X > Y
Bir miktar CO2 gaznn 273C de basn hacim deiim grafii yukarda verilmitir. Buna gre, CO2 gaznn ktlesi ka gramdr? (C: 12, O: 16) A) 44 B) 22 C) 11 D) 2,2 E) 4,4
190
10. SINIF
7.
X(g) Y(g) P0 = 750 mmHg X(g) Z(g) 250 mm Hg ekil I
P0 = 750 mmHg
10.
400
Basn (mmHg)
I. kap
X gaz 400 mmHg 4L I. kap X gaz 1L II. kap
340
II. kap
Zaman
Hg ekil II
ekildeki balonlarn scaklk ve hacimleri eit olduuna gre toplam molekl saylar (N) iin N1 oran katr? N2 A) 2 3 B) 3 2 C) 1 3 D) 3 4 E) 4 3
Kaplar arasndaki musluk scaklk deiimi olmadan alp beklenirse, gaz basnlarnn deiimi grafikteki gibi olmaktadr. Buna gre, II. kabn musluk almadan nceki basnc ka mmHg dir? A) 600 B) 200 C) 160 D) 100 E) 60
11. 8.
2P II P I V Hacim (litre) Basn (atm)
I. kap 6n mol Y(g) 2V K
II. kap n mol X(g) V
Po = 80cmHg
40 cm Hg
Yukardaki grafik ayn scaklkta olan, I. 6 gram He gazna II. m gram CO2 gazna aittir. Buna gre "m" katr? (He: 4, CO2: 44) A) 176 B) 132 C) 88 D) 22 E) 4
ekildeki kaplarn scaklklar eittir. Aradaki musluk scaklk deimeden alp denge kurulduunda; I. Gazlarn ksmi basnlar eit olur. II. Karmn basnc 280 cmHg olur. III. I. kaptaki basn 80 cmHg azalr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz II B) Yalnz III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
9. Yandaki manomet760 mmHg reli kapta ayn s15 g C2H6 caklkta, cam balondan 5 gram C2H6 gaz karldh=40 mm nda, kalan gazn Hg basnc (P) ve h ykseklii aadakilerden hangisi olur? (C2H6:30) P 480 240 640 720 480 h 280 80 120 20 140
12.
2L He gaz 800 mmHg I. kap M
4L He gaz P=? II. kap
A) B) C) D) E)
Ayn scaklkta olan yukardaki kaplar arasndaki M musluu scaklk deiimi olmakszn alp, denge kurulduunda II. kaptaki basn 600 mmHg oluyor. Buna gre, musluk almadan nce II. kaptaki basn ka mmHg'dir? A) 1200 B) 1000 C) 700 D) 600 E) 500
191
KMYA
16.
Po =76 cmHg tC He(g) h X(g) ekil I Hg 90 cm Hg 2V ekil II tC Ne(g) 60 cm Hg V
13. Kapal bir kapta ktleleri 32 er gram olan CH4 ve SO2 gazlar bulunmaktadr. SO2 gaznn ksmi basnc 200 mmHg olduuna gre; I. CH4 n ksmi basnc 800 mmHg dir. II. Kinetik enerjiler eittir. III. Ayn scaklkta kaba 96 gram SO2 gaz eklenirse ksmi basnlar eit olur. yarglarndan hangileri dorudur? (CH4: 16, SO2: 64) A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Yukarda ekil II deki kaplar arasnda musluk sabit scaklkta aldnda sistemin son basnc, ekil I deki X gaznn basncna eit hale geliyor. Buna gre, ekil I deki cam borudaki cva ykseklii (h) ka cm dir? A) 14 B) 10 C) 6 D) 4 E) 2
17.
n mol H2 gaz 2V 0
Srtnmesiz piston 1 2 3 4 5
14. V hacimli bir kapta ktleleri m gram olan CH4, ye O2 ve SO2 gazlar bulunmaktadr. Her bir gazn ksmi basnlarnn O2 e eit olmas iin CH4 ve SO2 gazlarnn kaptaki ktleleri srasyla aadakilerden hangisi olmaldr? (CH4: 16, O2: 32, SO2: 64) A)m; m 2 D) B) m ;m 2 m ; 2m 2 E)2m; C) m 2 m ; 2m 4
ekilde kapta 7 C de n mol H2 gaz vardr. Bu kaba n mol daha H2 gaz eklenip, scaklk 147C ye karlrsa pistonun konumu ne olur? (0,1,2,3,4,5 eklinde iaretlenen blmeler eit aralkl ve V hacimlidir.) A) B) C) D) E) 3 2 4 1 2 de durur de durur de durur 2 arasnda durur 3 arasnda durur
15. 0,1 mol He ve 0,2 mol CO bulunan kapta, He nin ksmi basnc 100 mmHg dir. Bu kaba ayn scaklkta aadakilerden hangisi ilave edilirse basn 600 mmHg olur? (He: 4, CO: 28) A) 0,4 g He B) 0,8 g He C) 1,2 g He D) 2,8 g CO E) 28 g CO
18. ekildeki kabn 2. blmesindeki X gaznn hacmi yarya ininceye kadar ayn scaklkta Y gaz ekleniyor.
Srtnmesiz piston 2n mol X gaz 2V 2. blme
Y gaz 3V 1. blme
Buna gre, I. blmeye eklenen gazn mol says katr? A) n B) 3n C) 5n D) 8n E) 12n
192
10. SINIF
19. 2AB3(g) 2 2AB2(g) + B2(g)
22. Yandaki kapta mol saylar eit olan H2 ve O2 gazlar bir kvlcmla patlatlp, scaklk tekrar 20C ye drlyor.
Boluk
1200 mmHg basncnda 4 mol AB3 gaznn V hacimli kapta % 50 si ayrtnda, ayn scaklkta oluan B2 gaznn ksmi basnc ka mmHg olur? A) 800 B) 750 C) 600 D) 400 E) 300
H2(g) O2(g) 20C
h = 240 mm
Hg
Tepkime tam verimle tamamlandna gre, h ykseklii ka mm olur? (20C de suyun buhar basnc 24 mmHg dir.) A) 60 B) 84 C) 120 D) 144 E) 168
20. Sabit hacimli bir kapta, sabit scaklkta 1 mol kat Fe2O3 ve 0,6 mol CO gaz tam verimle, Fe2O3(k) + 3CO(g) 2Fe(k) + 3CO2(g) denklemine gre tepkimeye giriyor.
Basn P 0 I 0 II 0 III Gazn zktlesi Fe2O3 n mol says
23. ekildeki 22,4 litre hacimli kapta 0C de bir mol He gaz ve 122 gram KClO3 kats bulunmaktadr. Kap stlarak, KCIO3(k) KCI(k) + 3/2O2(g)
1mol He(g)
kapat
KCIO3(k)
Zaman
Zaman
Zaman
0C,22 ,4 L
Bu olay iin izilen yukardaki grafiklerden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
tepkimesi tam verimle gerekletiriliyor. KCIO3 katsnn tamam ayrtrldnda scaklk 273 C olarak llyor. Buna gre son durumdaki basn ka mmHg dir? (K: 39, Cl: 35, O: 16) A) 3800 D) 190 B) 1900 E) 5 C) 380
21.
HCI(g) 300 mmHg V litre t C
NH3(g) 400 mmHg V litre t C
ekildeki kaplar arasnda musluk aldnda, HCI(g) + NH3(g) NH4CI(k) denklemine gre HCI ve NH3 gazlar arasnda tepkime tam verimle gerekleiyor. Tepkime tamamlanp balang scaklna dnldnde kaplardaki basn ka mmHg olur? A) 40 B) 50 C) 100 D) 200 E) 500
24. Sabit hacimli bir kapta 1 mol X2 ve 1,5 mol Y2 gazlar varken basn 5 atmosferdir. Bu kapta sabit scaklkta, X2(g) + 3/2Y2(g) X2Y3(g) tepkimesi gerekleiyor. Kabn basnc 3,5 atmosfer olduunda; kaptaki gazlarn mol saylar ka olur? X2(g) A) B) C) D) E) 0,50 0,75 0,50 0,25 0,25 Y2(g) 0,50 1,25 0,75 0,75 0,25 X2Y3(g) 0,50 0,75 0,50 0,50 0,25
193
KMYA
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 ZMLER 10. SINIF For Evaluation Only.
4. Manometrenin kollarnda su bulunduundan bu ykseklii civa cinsinden hesaplamamz gerekir. dsu . hsu = dHg. dhHg 1. 204 = 13,6. hHg hHg = 204 = 15 cm Hg dir. 13, 6
1. Musluk aldnda difzyon hz en byk olan gazn moleklleri en fazla dar kar. Kapta en az kalan gaz o olacaktr.(Z gaz) Buna gre; difzyon hzlar Z > Y > X tir. Difzyon hz, molekl arl ile ters orantl olduundan molekl arlklar X > Y > Z dir. Gazlar ayn kapta olduklarndan scaklklar eittir. Bu nedenle, ortalama kinetik enerjileri de eittir. Yant E
PX = Pd + h PX = 75 + 15 = 90 cmHg Kapal ulu manometrede PX = h olduundan h = 90 cm bulunur. Yant A
2. Ortalama kinetik enerji, mutlak scaklk ile doru orantldr. Mutlak scakl en byk olann, ortalama kinetik enerjisi en byk olur. Btn scaklklar kelvin cinsinden yazlr ve karlatrlr. A) B) C) D) E) 273 300 100 127 273 K K + 273 = 373 K + 273 = 400 K + 273 = 546 K
5. P.V = n . R . T T = 0 + 273 = 273 Kelvin 22, 4 . 273 273 n = 2 mol bulunur. 2 . 22, 4 = n n= m MA 2= 32 M A = 16 g/mol MA
16 6, 02.10 23 gramdr.
1 tane X moleklnn ktlesi =
E seeneindeki scaklk en byk olduundan, ortalama kinetik enerji de en byktr. Yant E
Yant D
alt satir
6. Grafikten iki nokta seilir. Bu noktalar basncn 4 atm, hacim 5, 6 L olduu noktalar seilsin. 3. Kapal ulu manometrede civa seviyesi fark, dorudan gazn basncn gsterdiine gre, PZ = 100 mmHg dir. Y ve Z gazlarnn basnlar karlatrlrsa; PY = PZ + 100 PY = 200 mmHg dir. X ve Y gazlarnn basnlar karlatrlrsa; PY = PX + 50 PX = 200 50 PX = 150 mmHg dir. PY > PX > PZ dir. Yant A T = 273 + 273 = 546 K P.V = n . R . T 4.5, 6 = n n= 22, 4 546 273
1 mol CO 2 2 CO 2 = 44 g/mol n= m dan MA Yant B
1 m = m = 22 gram CO 2 2 44
194
10. SINIF
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYA For ZMLER Evaluation Only.
10. Musluk aldnda her iki kaptaki basn eitlendiinden 1. ve 2. kaptaki son basn, sistemin son basncna eittir. P1.V1 + P2.V2 = Pson.Vson 400. 4 + x.1 = 340 .5 x = 100 mmHg dir. Yant D
7. Molekl saylar oran, mol saylar oranna eittir. P1 = PX + PY = 750 mmHg P2 = PX + PZ = 750250 = 500 mmHg
n P1. V1 n 1. R . T1 P = 1= 1 P2 . V2 n 2. R . T2 P2 n2 750 = n1 n 1 = 3 n2 2 500 n2 N 1 = 3 olur. N2 2
Yant B
8. Gazlarn hacimleri eit alnrsa ve

P1. V1 = n 1. R . T1 P2 . V2 = n 2. R . T2 n= m MA
11. I. Ksmi basnlarn eit olmas iin gazlarn mol saylar eit olmaldr. nY = 6n mol, nX = n moldr. (I yanl) III. P1.V1 n .R.T1 P .2V 6n = 1 1 = P2 .V2 n 2 .R.T2 120.V n P1 = PY = 360 mmHg (Balangta) Y gaz iin, P1. V1 = P2 . V2 360.2V = P2 . (2V + V) P2 = 240 Y gaznn basnc 360 240 = 120 cmHg azalr. (III yanl) Yant B II. P1.V1 + P2.V2 = Pson . Vson 360. 2V + 120.V = Pson. 3V Pson = PKar. = 280 cmHg
nHe =
6 = 1 5 mol olduuna gre, , 4 P 15 , = 2P n 2
P1 n1 = P2 n 2
n2 = 3 mol = nCO2 1 mol CO2 3 mol CO2 x=
alt indis
44 gram x gram
3.44 = 132 gram olur. 1
(II doru) Yant A
9. Cam balon olduundan hacim ve scaklk sabit olduuna gre; m n= dan MA 15 = 0, 5 mol 30 10 1 n2 = = mol 30 3 n1 = P1 n1 = P2 n 2 720 0, 5 = P2 1/3 720 3 = P2 = 480 mm Hg olur. P2 2 h = 760 480 = 280 mm olur. Yant A
P1 = 76040 P1 = 720 mmHg 12. Musluk aldktan sonra kabn heryerindeki basn son basnca eittir. Pson = 600 mmHg dir. P1.V1 + P2.V2 = Pson.Vson 800 . 2 + P . 4 = 600.6 P = 500 mmHg dr. 2. kabn balangtaki basnc 500 mmHg dir. Yant E
195
KMYA
13. n CH 4 =
ZMLER
16. ekil II iin,
10. SINIF
32 32 = 2 mol, n SO 2 = = 0, 5 mol 16 64 I. Ksm basnlar, gazlarn mol saylar ile doru orantldr. 0,5 mol SO2 gaz 200 mmHg 2 mol CH4 gaz x x = 800 mmHg = PCH
4
P1.V1 + P2.V2 = Pson. Vson 90 .2V + 60.V = Pson .3V Pson = 80 cmHg olur. PX = Pson = 80 cmHg PX = P0 + h 80 = 76 + h h = 4 cmHg dir. Yant D
II. Ayn kapta scaklk ayn olduundan, molekllerin ortalama kinetik enerjileri eittir. III. 96 n SO 2 = = 1, 5 mol (eklenen) 64 Toplam SO2 nin mol = 1,5 + 0,5 = 2 mol olur. Mol saylar eit olduunda, ksm basnlar da eit olur. Yant E 14. Balangtaki gazlarn mol saylar: n m m n CH 4 = nO 2 = n SO 2 = 16 32 64 Ksmi basnlarn O2 e gre eit olmas iin, son m durumdaki mol saylar olmaldr. 32 Buna gre, n = m MA 17. Piston srtnmesiz hareket ettiinden mol says deiimi veya scakln artmas ile sistemin toplam basnc deimez. T1 = 7+273 = 280 K T2 = 147 + 273 = 420 K
P1 . V1 = n 1 . R . T1 P2 . V2 n2 . R . T2 2V = n.280 V 2 2n.420
V2 = 6V olur. Yant C
m m CH 4 m CH 4 n ktlesi = m CH 4 gram 32 16 2 SO 2 nin ktlesi m m SO 2 = m SO 2 = 2m gram olmaldr. 32 64 Yant B 15. Balangta: 0,1 mol gaz 0,3 mol gaz x= 100 mm Hg x 18. Balangta: PY = PX dir. Y V1 n1 = X V2 n 2 3V n Y = n Y = 3n mol 2V 2n Son durumda: PX = PY ve VX = V ve VY = 4V dir. Y V1 n1 = X V2 n 2 4V n Y = n Y = n1 = 8n olmaldr. V 2n Eklenen gaz = 8n 3n = 5n moldr. Yant C
0, 3.100 = 300 mmHg basn yapar. 0, 1
Balangta kaptaki toplam basn 300 mmHg dir. Basncn 600 mmHg olmas iin, mol says balangtakinin 2 katna kmas, yani 0,6 mol olmas gerekir. Eklenen gaz: 0,6 0,3 = 0,3 mol olmaldr. 1, 2 C) n = = 0, 3 mol He 4 Yant C
196
10. SINIF
19.
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 KMYA For ZMLER Evaluation Only.
font farkli
2
2AB3(g) 2 2AB2(g) + B2(g) Balang : 4 mol Deiim : 2 mol +2 mol +1 mol Sonu : 2 mol 2 mol 1 mol P.V=n. R.T P ile n doru orantldr. 4 mol gaz 1200 mmHg 1 mol B2 x x= 1200 = 300 mmHg 4
22.
H2(g) + 1 O2(g) H2O(s) Balang 2n Tepkime 2n Son 0 2n n n mol gaz 2n mol 2n mol sv
Oluan su 20C olduundan svdr ve buhar basnc 24 mmHg dir. Gaz basnc; Balangta : 4n mol 240 mmHg Son durum : n mol x x = 240. n = 60 mmHg = PO 2 4n PToplam = PO + Pbuhar
2
Yant E
20.
Fe2O3(k) + 3CO(g) 2Fe(k) + 3CO2(g) Balang :1 mol 0,6 mol Tepkime : 0,2 mol 0,6 mol + 0,4 mol + 0,6 mol Sonu : 0,8 mol kat 0 0,4 mol kat 0,6 mol gaz
PToplam = 60 + 24 = 84 mmHg Yant B 23. KClO3 = 122 gram/mol Tepkimeye gre 1 mol (122g) KClO3 tamamen ayrtnda 1,5 mol O2 gaz oluur. Kapta son durumda toplam: 1 mol He + 1,5 mol O2 = 2,5 mol gaz bulunur. T1 = 0C = 273 K T2 = 273C + 273 = 546 K P1 P1.V = n.R.T 22, 4 273 273 P1 = 1 atm dir. P1.22, 4 = 1
P1 . V1 P2 . V2 = n1 . R . T 1 n2 . R . T 2 1 P2 = 1 . 273 2,5 . 546
Balangta gazn mol says 0,6 moldr. Son durumda yine gazn mol says 0,6 moldr. I. Gaz basnc: PV = nRT P ile n doru orantldr. Kaptaki gazn toplam mol says deimemektedir. Basn deimez. II. Gazn z ktlesi: Balangta CO gaz var 0,6 mol Sonuta CO2 gaz var 0,6 mol Gazlarn mol eit fakat CO2 nin ktlesi CO dan daha byktr. Kapta, sabit hacimde gazn ktlesi arttndan, gazn zktlesi de artar. III. Fe2O3: 0,8 mol artmtr. Grafikte sfrlanm olduundan III. grafik yanltr. Yant D
21. Kap hacimleri eit olduundan, musluk aldnda herbir gaz iin hacim 2 katna kacandan basnlar yarya der. 300 PHCI = = 150 mmHg dir. 2 400 PNH 3 = = 200 mmHg olur. 2 PV = n .R .T P ile n doru orantldr. { ayn ayn n yerine P kullanarak soru zlebilir. HCl(g) + NH3(g) NH4Cl(k) Bal. 150 mmHg 200 mmHg Tepk. 150mmHg 150mmHg Kat Son 0 50 mmHg Kat Kaplardaki son basn 50 mmHg olur. Yant B 24.
P2 = 5 atm olur. = 5.760 = 3800 mm Hg olur.
font ve punto
Yant A X2(g) + Y2(g) X2Y3(g) Bal. 1 mol 1,5 mol Tepk. n 1,5n +n Son (1n) mol (1,51,5n) mol n mol nBal = 2,5 mol nson = (2,5 1,5n) mol Pbal = 5 atm Pson = 3,5 atm
(2,5).(3,5) = 5.(2,5 1,5n) 3,5 = 2(2,51,5n) 3,5 = 5 3n 3n = 1,5 n = 0,5 mol X2 = 10,5 = 0,5 mol Y2 = 1,5 1,5 n = 0, 75 mol X2Y3 = n = 0,5 mol Yant C
197
KMYA
1.
20 10 0 8 10 Is (kal) Scaklk (C) X Y
4. 1 atm d basnta ak kapta bulunan 90C deki 20 gram suyu, 100C de, tamamen buhar haline geirmek iin gereken s, 0C deki 1 kg suyun scakln ka C ye karr? (csu: 1 kal/g.C, Lb: 540 kal/g) A) 5,5 B) 11 C) 22 D) 45 E) 90
Ar X ve Y svlarnn zslar: cX = 0,5 kal/g.C ve cY = 0,8 kal/g.C dir. Grafikte verilen stlma durumuna gre, X svsnn ktlesinin Y svsnn ktlesine oran katr? A) 4 B) 2 C) 1/2 D) 1/4 E) 4/5
5. 2. 20C deki 80 gram buz yaltlm bir kaptaki 80C deki 50 gram su iine atlrsa kaptaki son durum iin aadakilerden hangisi doru olur? (cbuz: 0,5 kal/g.C, csu: 1 kal/g.C, Lbuz: 80 kal/g) A) B) C) D) E) Tamam 0C de su Tamam 0C de buz 0C de 20 gram buz, 110 gram su 10C de 130 g su 0C de 40 gram buz, 90 gram su
t 0 5
Scaklk (C)
25
800 925
Is(kal)
Yukardaki 10 gram, 5C deki buzun scaklk s grafii verilmitir. Suyun son scakl t ka C dir? (cbuz: 0,5 kal/g C, csv: 1 kal/g.C, Buzun erime ss = 80 kal/g) A) 25 B) 18 C) 15 D) 10 E) 5
3.
110 20 0
Scaklk (C)
sil
5 75 200 500 Zaman (dk)
Yukarda 10 gram X katsnn stlmasna ait scaklk zaman grafii verilmitir. Bu maddenin 0C de 20 gram ayn stc ile stldnda 100. dakikada maddenin fiziksel hali iin hangisi dorudur? A) Kat B) Sv C) Gaz D) Kat Sv E) Sv Gaz
6. Yandaki grafie gre balangtaki buz; 0C ve 100 gram ise t annda su miktar ne kadardr?
Scaklk (C) 60 20 0 t zaman
(D basn: 1 atm, Le: 80 kal/g, csu: 1 kal/gC) A) 400 B) 350 C) 300 D) 200 E) 150
198
10. SINIF
7. Oda scaklnda bulunan bir miktar suyun zerine tC de bir miktar buz atlyor. Yaltlm kapta denge kurulduunda yandaki grafik elde ediliyor.
Scaklk (C) 25 su 0 buz t su
10. ekildeki balonlarda scaklklar eit olan X ve Y svlar buharlaryla dengededir.
Zaman
X(g)
Y(g)
X(sv) t C
Y(sv) t C
sil Buz miktar deitirilmeden su miktar arttrlrsa;

I. Kapta 0C nin stnde su bulunur. II. Kapta 0C de su bulunur. III. Buzun erime noktas artar. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
Buna gre aadakilerden hangisi yanltr? A) B) C) D) E) Kaynama noktalar, X > Y dir. Buhar basnlar, Y > X tir. Buharlama hz, Y > X tir. Molar buharlama ss, Y > X tir. Molekller aras ekim kuvveti X > Y dir.
8. 0C de 2 gram suyun iine 16C de 10 gram buz atlp denge kurulduunda ortam iin aadakilerden hangisi doru olur? (cbuz = 0,5 kal/gC, Le = 80 kal/g) A) B) C) D) E) 0C 0C 0C 0C 0C de de de de de 11 gram buz, 1 gram su 12 gram su 12 gram buz 10 gram buz, 2 gram su 9 gram buz, 3 gram su
9. Ktle X : 600 Y : 300
lk scaklk (C) 20 60
Isnma ss (kal/g.C) 0,1 0,3
11. Ak hava basncnn 1 atmosfer olduu ortamda kaynamakta olan ar bir sv iin;
blokI.
Yukarda ktleleri, ilk scaklklar ve snma slar verilen X ve Y svlar yaltlm bir kapta kartrlrsa karmn son scakl ka C olur? A) 48 B) 44 C) 32 D) 40 E) 24
Svnn buhar basnc 760 mmHg ye eittir. II. D basn artrlrsa kaynama noktas ykselir. III. Kaynama annda scaklk sabit kalr. yukardaki ifadelerden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
199
KMYA
1.
Po=700 mmHg X(sv) 50C Po=800 mmHg X(sv) 25C
3.
CH4(g) X(g) X(sv)
2V litre
Yukardaki kaplarda saf X svlar vardr. Kaplar zerindeki d basnlar farkldr. Buna gre; I. Buharlama hzlar eittir. blok II. Kaynama noktalar eittir. III. Svlarn ktleleri eit ise zktleleri de eittir. ifadelerinden hangileri yanltr? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
X(sv) tC
Yukardaki kapta buharyla dengede olan X svs ve X svsnda znmeyen CH4 gaz bulunmaktadr. tC deki X svsnn buhar basnc 40 mmHg olup kaptaki toplam basn 340 mmHg dir. Kaba tC de V litre X svs eklenip yeniden denge kurulduunda, kaptaki basn ka mmHg olur? A) 340 B) 380 C) 600 D) 620 E) 640
2.
160
Scaklk (C)
4.
1.kap
2.kap
80 0 3 9 18 28 Zaman (dk)
X(g)
2V
X(g)
Yukardaki grafik 10 gram ar X katsnn 1 atm d basnta, dakikada 20 kal s veren bir stc ile stlmasn gstermektedir. Buna gre; I. Molar erime ss II. Svnn snma ss (csv) III. 160C deki buhar basnc niceliklerinden hangileri bulunamaz? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
m gram X svs
2m gram X svs
Yukardaki kaplarda scaklklar eit ve buharyla dengede olan X svs vardr. Bu kaplarda I. Buhar basnc II. Buhar molekl says III. Molekllerin ortalama kinetik enerjileri niceliklerinden hangileri farkldr? A) Yalnz II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
200
10. SINIF
5.
1 Kat 0,06 X Sv 0 Gaz 0 0,01 100 Scaklk (C) Basn (atm) Y
TEST 2
7.
Z
KMYA
0C H2O(k) + 1,44 kkal H2O(s) Yukardaki denkleme gre, 0C deki 100 gram buza 5780 kalori s verilirse, ka gram buz erimeden kalr? (H: 1, O: 16) A) 54 B) 36 C) 28 D) 12 E) 3,6
Saf suyun faz diyagram yukarda verilmitir. Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr? A) Suyun normal kaynama noktas 100C dir. B) Suyun normal donma noktas 0C dir. C) 0,06 atm ve 0,01C de, O noktasnda suyun, kat, sv ve gaz hali dengede bulunmaktadr. D) 0,06 atm ve 0,01C nin altnda, su sv halde bulunmaz. E) Suyun sv hali zerindeki basn arttka erime noktas ykselir.
8.
110
Scaklk (C)
40 0 50 350 840 2000 Is (kal)
Grafik 10 gram ar X katsnn, scaklk s deiimini gstermektedir. Bu madde iin aadakilerden hangisi yanltr? A) B) C) D) E) Donma noktas 40C dir. 110C de buhar basnc, d basnca eittir. Erime ss 30 kal/g dr. Svnn snma ss (zs) 0,7 kal/g.C dir. Buharlama ss 200 kal/gramdr.
6.
760
Basn (mmHg) Y Z Kat Sv 0 Gaz 114 184 Scaklk (C)
91 X
Grafikte, yotun (I2) basn ve scakla bal olarak kat, sv ve gaz hallerinin deiimi verilmitir. Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr? A) 91 mmHg ve 114C de I2, hem kat, hem sv hem de gaz halinde bulunur. B) 120 mmHg basn ve 120C de I2 sv haldedir. C) 80 mmHg basn ve 80C de I2 kat haldedir. D) XO erisi, iyotun sblimleme erisidir. E) 91 mmHg ve 184C de I2 svs kaynamaya balar.
9.
X(g) X(s) 1.kap 2T,V a a
X(g) X(s) 2.kap T,2V
Saf X svlar hacimleri V ve 2V olan kaplara srasyla m ve 2m gram ktlelerinde konulmutur. 1. kabn scakl 2TC, 2. kabn scakl T C olduuna gre, 1. kaptaki basn P1, ve 2. kaptaki basn P2 arasndaki iliki iin aadakilerden hangisi dorudur? (T: scaklk, V: Hacim) A) P1 = P2 B) 4P1 = P2 C) 2P1 = P2 D) P1 > P2 E) 8P1 = P2
201
KMYA
1. Yanda 22,4 litre hacimli kapta bulunan ideal gazn basn mol deiimi gsterilmitir.
Basn (mmHg) 2280 1520 760 0
TEST 3
4.
1
10. SINIF
Basn (atm) M ( d = 1,2 g/L )
0,25 0 0,5 1,0 1,5 Mol 20
N (d = ? g/L ) V Hacim (litre)
Bu gazn scakl ka C dir? A) 546 B) 273 C) 127 D) 27 E) 0
Sabit scaklkta belirli bir miktar gazn basncnn hacmi ile deiim grafii yanda verilmitir. M noktasnda zktle 1,2 g/L olduuna gre N noktasnda zktle (d) ve hacmi iin aadakilerden hangisi dorudur? A) B) C) D) E) d(g/L) 0,3 0,4 2,4 0,6 0,3 V(L) 5 80 10 20 80
2. 0 C deki 11,2 litrelik kapta 38 cm Hg basn yapan 4,25 gram X gaz bulunmaktadr. Buna gre, X gaz aadakilerden hangisi olabilir? (H: 1, O: 16, N: 14) A) N2 B) O2 C) NH3 D) N2O E) NO2
5. Ayn koullardaki 1 litre C3H6 gaz ile 3 litre X gaznda ayn sayda atom vardr. Buna gre, X gaz aadakilerden hangisi olabilir? 3.
He(g)
A) SO3
B) NO
C) SO2
D) H2
E) N2O3
X cmHg
ekildeki klcal kesitli tp ayn koullarda ters evrilirse He gaz iin izilen grafiklerden hangileri doru olur?
Younluk d V Hacim (V) PHe
6.
CH4(g) V, tC Boluk O2(g) 2V, tC
76 cmHg
40 cm Hg
4 cm Hg
t I
Zaman
t Zaman II
Hacim III
Yukarda verilen kaplardaki CH4 gaz ktlesinin O2 gaz ktlesine oran katr? (CH4: 16, O2: 32) A) 4 B) 2 C) 1/2 D) 1/4 E) 1/8
A) Yalnz I
B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
202
10. SINIF
TEST 3
10. Gaz X Y Z Basn 1 0,5 2
KMYA
Scaklk 273 K 273 K 0C
7. Gaz halde bulunduu scaklk ve basn deerleri verilen X maddesinin davran hangi seenekteki koullarda ideal gaza en yakndr? A) B) C) D) E) 25 C ve 1 atm 25 C ve 2 atm 300 K ve 500 mmHg 273 C ve 380 mm Hg 100 C ve 760 mm Hg
Yukarda verilen koullarda bulunan ve mol saylar ayn olan X, Y, Z gazlarnn, hacimleri arasndaki iliki aadakilerden hangisidir? A) X > Y > Z C) Y > Z > X E) Z > Y > X B) X > Y = Z D) Y > X > Z
8.
m g He T (K)
Po m g He 5 cm 2T(K) Boluk
11.
20g CH4 A
32g X B 19 cm
140 cm
m gram He gaznn hacimleri eit, scaklklar T ve 2T kelvin olan kaplarda basn lmleri yukarda verilmitir. D basn (P0) ka cm Hg dir? A) 145 B) 75 C) 70 D) 65 E) 60
Yukardaki kaplarn hacim ve scaklklar eittir. A kabndaki CH4 n basnc 1,25 atm olduuna gre B kabndaki gaz aadakilerden hangisidir? (H: 1, C: 12, N: 14, O: 16, S: 32) A) NO B) O2 C) SO2 D) CO2 E) H2
9.
X (g) 77C 60 mm Hg
12.
CH4 gaz I. kap
X gaz II. kap
Hacimleri V litre olan ekildeki kaplarn basn ve scaklklar eittir. I. Kapta 3,01.1023 tane CH4 molekl II. Kapta ise 14 gram X gaz bulunduuna gre, Buna gre, X gaz aadakilerden hangisi olabilir? (H: 1, C: 12, N: 14, O: 16) A) O2 B) C3H8 C) C2H4 D) CO2 E) NO
Ak hava basncnn 1 atm olduu ortamda ekildeki kapta, 77 C de X gaz bulunuyor. Kabn scakl 177C ye karlrsa cva dzeyleri arasndaki fark ka mm olur? A) 35 B) 40 C) 70 D) 140 E) 180
203
KMYA
1.
Y(g) X(g) V, t C 20 cm Hg 3V, t C II 40 cm Po = 80 cm Hg
4. Eit ktlelerde He ve CH4 gazlar ieren bir karmn toplam basnc 5P dir. Buna gre, karmdaki He gaznn ksmi basnc nedir? (He: 4, CH4: 16) A) P 5 B) P 4 C)P D)2P E) 4P
ekilde verilen dzenekteki X moleklleri saysnn, Y moleklleri saysna oran katr? A) 1/2 B) 2/3 C) 3/2 D) 2/5 E) 3/4 5.
n mol gaz 740 mm Hava n/2 mol gaz Hava
Hg
Hg ekil I ekil II
2. m gram CO gaz bulunan bir kaba, ayn scaklkta m gram C2H4 gaz katlrsa, toplam atom says ve gaz basnc ka katna kar? (H: 1, C: 12, O: 16) Toplam atom says Basn A) 2 2 B) 3 4 C) 4 2 D) 4 4 E) 2 3 6.
ekil I deki balonda bulunan gazn yars ayn scaklkta boaltnda, manometrenin kollarndaki cva seviyesi ekil II deki gibi oluyor. Buna gre, havann basnc (d basn) ka mm Hg dir? A) 640 B) 740 C) 760 D) 840 E) 1480
Basn (atm) 3 1,5
Y X
3.
m gram NO(g)
760 mm Hg 3,2 gram CH4 40 mm Hg I II Boluk 200 mmHg Hg 273 27 327 Scaklk (C)
Yukardaki ideal gaz olan X ve Y nin eit ve sabit hacimli iki ayr kapta deiik mol saylarndaki basn scaklk deiimleri gsterilmitir. Buna gre; I. X in mol says daha fazladr. II. Gaz basnc, mutlak scaklk ile doru orantl deiir. III. Kabn hacmi 8,2 litre ise Y nin mol says 0,5 tir. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
virgl Yukardaki kaplarda bulunan gazlarn scaklklar ve hacimleri eittir.

Buna gre, I. ekildeki kapta bulunan NO gaznn ktlesi (m) ka gramdr? (NO: 30 CH4: 16) A) 1,5 B) 3 C) 6 D) 15 E) 24
204
10. SINIF
7.
He gaz 0,6 mol h = 80 mm a Hg Po = 820 mm Hg
9.
He gaz h =140 mm CO gaz 300 mmHg a ekil 1 b Piston 760 mmHg
c d ekil 2
ekildeki kaba scaklk deimeden 0,4 gram He gaz eklenirse aadaki grafiklerden hangisi yanl olur? (He: 4)
A) h ykseklii
150 80 Zaman Zaman
B) Gazn zktlesi
ekil 2 deki CO gaznn basncnn ekil 1 deki He gaznn basncna eit hale gelmesi iin, ayn scaklkta piston hangi noktaya getirilmelidir? (Aralklar eittir.) A) a noktasna C) a b arasna B) b noktasna D) d noktasna E) f noktasna
C)
1050 900
Basn (mmHg)
D) a seviyesi
a a75
Zaman
Zaman
E) Molekllerin ortalama
kinetik enerjisi
Zaman
10. Toplam atom saylar eit olan CH4 ve O2 gazlar sabit hacimli bir kaba doldurulursa, oluan karmda CH4 gaznn ksmi basncnn ve O2 gaznn ksmi basncnn deiim grafii aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) Basn
3P 2P
B) Basn
CH4 5P O2 2P O2 CH4
kesikli izgi
0
Zaman
Zaman
8.
X gaz
Hava X gaz 18 cm 20 cm 20 cm
Hava
C) Basn
30 cm 5P 2P
D) Basn
CH4 2P O2 P CH4 O2
Hg ekil I ekil II
Hg 0 Zaman 0 Zaman
ekil I deki manometrenin kapal ucunda 20 cm X gaz skmtr. Ayn ortamda, ayn scaklkta ak utan bir miktar cva ilave edildiinde, X gaznn cam borudaki ykseklii 18 cm oluyor. Buna gre, deneyin yapld yerde ak hava basnc ka cm Hg dir? A) 70 B) 72 C) 75 D) 80 E) 90
E) Basn
2P P O2 CH4
Zaman
205
KMYA
1.
1.kap He(g) 0,5 atm V,tC 2.kap O2(g) V,tC Srtnmesiz piston
TEST 5
3.
10. SINIF
X2(g) + 3Y2(g) 2XY3(g) denklemine gre tepkime tam verimle gerekleirken 20 litre XY3 gaznn oluup, 10 litre X2 gaznn artt grlmektedir. Buna gre, balangta kaba konulan toplam gaz hacmi ayn koullarda ka litredir? A) 15 B) 20 C) 25 D) 40 E) 50
D basncn 1 atm olduu ortamda aradaki musluk alp ayn scaklkta, piston itilerek O2 gaznn tm I. kaba aktarlyor. Buna gre karm iin; I. He ve O2 gazlarnn ksmi basnlar eit olur. II. Toplam basn 1,5 atm olur. III. He ve O2 molekllerinin ortalama kinetik enerjileri eit olur. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
4. Sabit basn ve scaklkta gerekleen aadaki tepkimelerin hangisinde hacim deimez? A) NO(g) + 1/2O2(g) NO2(g) B) 2SO2(g) + O2(g) 2SO3(g) C) C(k) + O2(g) CO2(g) D) 4HCI(g) + O2(g) 2H2O(g) + 2CI2(g) 2.
N2O P,V,T O3 P,V,T
E) C(k) + CO2(g) 2CO(g)
Yukardaki kaplarda basnlar (P), hacimleri (V) ve scaklklar (T) eit olan N2O ve O3 gazlar bulunmaktadr. Musluk alp, gazlarn tam olarak etkilemesini salyor. Balang scaklna dnldnde toplam basncn P atm den kk olduu gzleniyor. Kapta gerekleen tepkimenin denklemi aadakilerden hangisidir? A) N2O + O3 N2O4 B) N2O + O3 2NO2 C) N2O + O3 2NO + O2 D) N2O + O3 N2 + 2O2 E) N2O + O3 NO + NO2 + 1/2O2
5. Sabit hacimli bir kapta 0,4 mol X2 ve 0,8 mol Y2 gazlar varken basn 1200 mm Hg dir. Bu kapta sabit scaklkta, 2X2(g) + 3Y2(g) 2X2Y3(g) tepkimesi gerekletiriliyor. Kaptaki X2 nin % 50 sinin harcand andaki toplam basn ka mm Hg olur? A) 1000 B) 900 C) 800 D) 700 E) 600
206
10. SINIF
6.
Srtnmesiz piston
8. Kaptaki gazlarn toplam basnc 1 atm dir.
1 mol H2(g) 2mol O2(g)
Hava
CaCO3(k)
Bu gazlar tam verimle tepkimeye sokulup scaklk yeniden 25 C e drlrse, kaptaki toplam basn ka mm Hg olur? (25C de suyun buhar basnc 20 mmHg dir.) A) 720 B) 640 C) 480 D) 400 E) 380
CaCO3(k) CaO(k) + CO2(g) tepkimesine gre kaptaki CaCO3 n tm sabit scaklkta ayryor. Tepkimeyle ilgili olarak,
Basn Hacim Kaptaki ktle
zaman
II
zaman
III zaman
9. Sabit hacimli bir kapta bulunan 2 mol XY ve 2 mol Y2 gaz, 2XY(g) + Y2(g) 2XY2(g) denklemine gre tam verimle tepkimeye girip, kabn scakl ilk scaklna getirilmektedir. Buna gre, kaptaki son basncn (P2) ile ilk basn (P1) cinsinden deeri nedir? 3 P 4 1 D)P1 3 P 2 1 E)2P1 1 P 2 1
verilen grafiklerden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
A)
B)
C)
7.
Boluk
CO(g) O2(g) tC
h=60cm
10. Aada ilk ve son basnlar P1 ve P2 olarak verilen tepkimeler, sabit scaklkta gerekletiriliyor. P1 P2 I. N2(g) + 3H2(g) 2NH3 2P 2P 2P P 3P 5/2P
Hg
II. 2SO3(g) 2SO2(g) + O2(g) III. 2O3(g) 3O2(g)
ekildeki kapta 2n mol CO ve n mol O2 gaz bulunmaktadr. Tepkime tam verimle gerekletirilip, tC scaklna dnldnde h ykseklii ka cm Hg olur? A) 80 B) 60 C) 40 D) 30 E) 20
Buna gre, hangi tepkimeler artansz ve tam verimle gereklemitir? B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I ve III
alt satir A) Yalnz I
207
KMYA
1.
K X(g)
TEST 6
3.
Hg L Y(g) ekil I Hava 13 cm3 5cm
10. SINIF
Hava V=?
Hg
10cm ekil II
Yukardaki kaplarda scaklk ve basnlar eit olan X ve Y gazlar vardr. Musluklar ayn anda aldnda, gaz molekllerinin ilk karlamalar L noktasnda olmaktadr.
X I II III He CH4 HF Y CH4 SO2 SO3
Ak hava basncnn 75 cmHg olduu ortamda ekil I deki dar kesitli cam tpe 5 cm yksekliindeki cva ile 13 cm3 hava hapsedilmitir. Ayn ortamda ekil I deki cam tpe 5 cm daha cva eklendikten sonra tp ters evrilirse, havann hacmi ka cm3 olur? A) 8 B) 12 C) 14 D) 16 E) 26
Buna gre, tabloda verilen gaz molekl iftlerinden hangileri X ve Y olabilir? (H: 1, He: 4, C: 12, O: 16, F: 19, S: 32, Blmeler aras uzaklk eittir.) A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
4.
P0=75 cmHg 3 litre X(g) 15 cm Hg 2 litre Y(g) 40 cm Boluk
2. Srtnmesiz pistonlu kapta tC de 2 gram He gaz varken piston A noktasnda dengededir.

2 gram He gaz
D C B A
Hg I.manometre
II.manometre
Yukardaki sistemde kaplar arasndaki musluk alp, ayn scaklkta denge kuruluyor. Buna gre; aadakilerden hangisi yanltr? A) X in ksmi basnc 36 cmHg olur. B) Karmn basnc 52 cmHg olur. C) I manometrenin sol kolunda cva seviyesi 23 cm der. D) II. manometredeki cva seviyesi fark 52 cm olur. E) I. kaptaki basn 8 cmHg azalr.
Ayn scaklkta, aadaki gazlardan hangisi eklenirse, piston D noktasnda dengede kalr? (Blmeler eit aralkldr. H: 1, He: 4, C: 12, O: 16) A) B) C) D) E) 2 gram H2 gaz 4 gram He gaz 6,02 x 1023 CH4 molekl Normal koullarda 67,2 litre gelen CO gaz 6 gram C2H6 gaz
208
10. SINIF
5.
P0=1 atm
8.
X atm V litre He(g) 3V T Hg 8 atm 3 litre II kap
CH4(g) 2V T 38 cm
Hg
I kap
Ayn scaklktaki yukardaki kaplar arasndaki musluk aldnda, II. kaptaki basn deiimi aadaki gibi olmaktadr.
Basn (atm) 8
ekildeki sistemde He ve CH4 gazlar ayn scaklkta bulunmaktadr. Kaplardaki He gaz ktlesinin, CH4 gaz ktlesine oran katr? (H: 1, He: 4, C: 12) A) 1 3 B) 2 3 C) 3 4 D) 3 5 E) 4 5
6
Zaman
Buna gre, X ve V deerleri; I. II. III. X (atm) 1 3 4 V (litre) 4 2 3
6.
4 gram He(g) 32 gram O2(g) V,T (K)
1 mol He(g) T(K)
verilenlerden hangileri gibi olabilir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) II ve III
ekildeki kaba ayn scaklkta, 1 mol He gaz ekleniyor. Buna gre, I. Toplam basn II. O2 nin ksmi basnc III. He nin ksmi basnc niceliklerinden hangileri 2 katna kar? (He: 4) III A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II D) I ve II E) II ve III
9.
4 atm X(g) 2 litre I.Kap Pompa 2 atm Y(g) 6 litre II.Kap
Scaklklar ayn olan yukardaki kaplar arasndaki pompa altrlarak I. kaptaki X gaznn bir ksm II. kaba aktarlyor. II. kaptaki toplam basn 2,5 atm oluyor. 7. ekildeki balonda basnc 80 cmHg olan X gaz, manometrenin kapal ucunda ise Y gaz bulunmaktadr.
Y gaz 40 cm X gaz Hg
20 cm
Buna gre, I. I. kabn son basnc 3,5 atm olur. II. I. kaptaki gazn molce % 37,5 i II. kaba aktarlmtr. III. Her iki kaptaki gaz basnlar eit hale gelmitir. yarglarndan hangileri yanltr? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I ve III
Balondaki X gaznn molce yzde ka boaltlrsa, cva seviyeleri eit hale gelir? A) 20 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80
209
KMYA
10.
2V H2O buhar H2(g) HCI zeltisi (suda) tC M Piston
12.
I. Kap 3 litre H2 gaz 2 atm M1 II. Kap 2 litre Bo M2 III. Kap 4 litre O2 gaz 1 atm
ekildeki kapta bulunan HCI nn sulu zeltisine musluktan Zn tozlar eklenerek, Zn(k) + 2HCI(suda) ZnCI2(suda) + H2(g) tepkimesi gerekletiriliyor. kan H2 gazlar su stnde toplanyor. Kaptaki toplam basn 720 mmHg ve tC deki suyun buhar basnc 20 mmHg dir. Scaklk deimeden, piston itilerek hacim V ye indirilirse; H2 nin ksmi basnc (I) ve toplam basn (II) ka mmHg olur? A) B) C) D) E) I 1400 1400 40 40 740 II 1440 1420 1420 1440 40
ekildeki kaplarn scaklklar 25C dir. M1 ve M2 musluklar alp, pistonlar itilerek kaplardaki gazlarn tamam II. kaba dolduruluyor. Musluklar tekrar kapatlyor. Gaz karm bir kvlcmla patlatlyor, H2(g) + 1/2 O2(g) H2O(s) tepkimesi tam verimle gerekletirilip, bir sre sonra balang scaklna dnlyor. Buna gre, kaptaki basn ka mmHg olur? (Oluan sv suyun hacmi ihmal edilecek, 25C de suyun buhar basnc; 24 mmHg dir.) A) 724 B) 684 C) 524 D) 404 E) 380
kesikli izgi
13.
Boluk
P0=76 cmHg
11.
30 cm
He gaz Z gaz h T Hg Cva (Hg) Y gaz 36 cm Hg
Srtnmesiz piston Z gaz 18 cm
640 mm
4 litre N2(g)
10 litre Bo tC
6 litre H2
440 mm
tC Hg
tC Hg II.manometre
I.manometre
Scaklklar eit olan kaplarn, aralarndaki muslukla alarak, N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g) tepkimesi tC scaklnda gazlardan biri bitinceye kadar gerekleiyor. Buna gre, son durumda I. ve II. manometrelerdeki cva seviyesi fark mm olur? A) B) C) D) E) I. manometre 240 248 300 320 480 II. manometre 520 512 460 440 280
Yukardaki sistemde ak hava basnc 720 mmHg dir. Buna gre, cva anana batrlm cam borunun ucundaki He gaznn basnc (PHe) ve h ykseklii ka cm dir? PHe A) B) C) D) E) 30 42 46 42 30 h 54 18 36 54 18
210
10. SINIF
4. 10 C deki 10 gram buzu, 20 C de su getirmek iin ka kalori s verilmelidir? (csu = 1 kal/g C, cbuz = 0,5 kal/g C, Lbuz = 80 cal/g) A) 50 B) 800 C) 200 D) 850 E) 1050
1. Bir su damlasnn kresel bir biim almas, I. Su moleklleri arasndaki hidrojen balar II. Kohezyon kuvvetleri III. Suyun ktlesi niceliklerinden hangileri ile ilgilidir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
5. 2. I.
Maddenin kat, sv ve gaz hallerinden biri X, dierleri Y ve Z dir. X, Z ye dnrken s almaktadr. En dzensiz hal ise Y dir.
Bu bilgilere gre, kat, sv ve gaz halleri iin, aadaki snflandrmalardan hangisi dorudur? A) B) C) D) E) Kat Y X Z Z X Sv X Z Y X Y Gaz Z Y X Y Z
II.
III.
Yukardakilerden hangilerinde suyun grnmnde adhezyon kuvvetlerinin kohezyon kuvvetlerinden byk olmas etkilidir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
6.
Basn (atm)
B P2 P1 A O C
Scaklk (C) t1 Yukarda basn scaklk diyagram verilen saf X maddesiyle ilgili olarak; 3. I. Bal II. Etil alkol III. Sv ya yukardaki svlarn ayn ortamdaki viskozitedzenle leri arasndaki iliki hangi seenekte doru verilmitir? A) I > II > III C) III > II > I E) I = II = III B) I > III > II D) II > III > I I. Basn P1 den P2 ye getirildiinde erime noktas der. II. Basn arttka kaynama noktas artar. III. P1 basn, t1 scaklnda X in kat, sv ve gaz fazlar birarada bulunur. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
211
KMYA
TEST 7
10. SINIF
7. Aada verilenlerden hangisi amorf kat deildir? A) Tereya B) Ruj C) Mum D) Sofra tuzu E) Cam
10. Aadaki katlardan hangisinin snflandrlmas yanl verilmitir? Kat A) Naftalin B) Grafit C) Cam D) MgO E) Bakr Snflandrlmas Molekler kristal Kovalent kristal Amorf kat yonik kristal Molekler kristal
8.
I. Ykl paracklardan olumalar II. Anyon ve katyon byklklerinin farkl olmas III. Kat halde elektrii iyi iletmeleri Yukardaki zelliklerden hangileri iyonik kristallere aittir? A) Yalnz I B) Yalnz III D) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
11.
Scaklk (C)
20 9. I. Kuru buz (CO2(k)) II. Sezyum klorr (CsCl) III. Elmas Yukardaki katlarn snflandrlmas hangi seenekte doru verilmitir? I II III
Kovalent kristal Molekler kristal Metalik kristal Metalik kristal
I 0 40
II 400 Is (kal)
ekilde verilen 10 gram saf X katsnn scaklk s grafiindeki bilgilere gre aadakilerden hangisi yanltr? A) Katnn erime scakl 20 C dir. B) Katnn erime ss 36 kal/g dr. C) 400 kalori s verildiinde btn kat erir. D) II. blgede potansiyel enerji sabittir. E) I. blgedeki scaklk, s ve kinetik enerji artar.
A) Molekler kristal yonik kristal B) Kovalent kristal Metalik kristal C) yonik kristal yonik kristal
D) Molekler kristal yonik kristal
E) Molekler kristal Kovalent kristal yonik kristal
212
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
KARIIMLAR
zeltiler Deriim (Konsantrasyon) zeltilerin Deriime Bal (Koligatif) zellikleri Heterojen Karmlar
213
KMYA
KARIIMLAR
ZELTLER ve ZNRLK
10. SINIF
zelti: ki ya da daha fazla maddenin birbiri ierisinde tam olarak znmesiyle oluan homojen karmlardr. Bir zeltide iki ana bileen vardr. 1. zc 2. znen
rnek
eker + Su (znen) (zc) ekerli su (zelti)
Eer zeltide su bulunuyorsa zc genellikle sudur.Bu zeltilere sulu zelti denir. Susuz zeltilerde miktar ok olan madde zc kabul edilir.
rnek
Hava = O2 gaz + N2 gaz (zelti) = (znen) + (zc) zeltilerin Snflandrlmas A) Bileenlerin Fiziksel Hallerine Gre 1. 2. 3. 4. 5. 6. Kat kat: Alamlarn byk bir ksm (tun, lehim, ....) Kat sv: eker su, NaCI su Sv sv: Alkol su, benzin mazot Sv gaz: Su O2 ,su CO2 Gaz gaz: Hava Kat gaz: Pt H2, Pd H2
rnek Aada verilen madde iftlerinden hangilerinin kartrlmas ile bir zelti oluur? A) B) C) D) E) Su mazot Su zeytinya Su buz N2 gaz CO gaz Su yourt
B) Bileenlerin okluuna Gre I. a. Doymu zelti:

36 g NaCl
Belirli scaklk ve basnta belirli miktar zcde, maksimum znen ieren zeltidir. zebilecei kadar znen ieren zeltidir. rnein; 25 C de NaCl nin 100 gram saf suda en fazla 36 gram znd biliniyor.
100 gram saf su
Tuzlu su (36 g NaCl ve 100 g su) 25 C Doygun zelti
25 C
214
10. SINIF
b. Doymam zelti:
KARIIMLAR
KMYA
zebileceinden daha az znen ieren zeltidir. 25 C de 100 gram saf suda en fazla 36 g NaCl zndn biliyoruz.
10 g NaCl
100 gram saf su
Tuzlu su (10 g NaCl ve 100 g su) 25 C Doymam zelti
Bu zelti 25 C de 26 g daha NaCl zebilir.
25 C
c. Ar Doymu zelti: zebileceinden daha fazla znen ieren zeltidir. Ar doymu zeltiler kararszdr. Bu tip zeltilere verilebilecek en iyi rnek reeldir. Reel yapm srasnda ncelikle ar miktardaki eker oda scaklnda meyve ve su ile kartrlr. Bu durumda ekerin tamamnn znmedii farkedilir. Ancak karm ocan zerinde kaynatldnda dipteki eker znr. Karm ocaktan alnp tekrar oda scaklna soutulduunda kme olmas beklenirken kme olmad fark edilir.
Su
ekerli su
ekerli su
eker
Ar doymu zelti
d. Denge zeltisi: Kats ile birarada olan doymu zeltidir. Sabit scaklkta bir zcye zebileceinden fazla madde ilave edildiinde znmeden kalan madde katysa dipte kalr.
50 g NaCl
100 gram saf su
Tuzlu su 14 g NaCl
25 C
25 C
215
KMYA
I I . a. S e y r e l t i k z e l t i : zneni az olan zeltidir.
KARIIMLAR
10. SINIF
b. D e r i i k z e l t i : zneni fazla olan zeltilerdir. Bu snflama greceli bir yaklamdr.
rnek: I. 100 cm3 suda, 1 kesme eker II. 100 cm3 suda, 3 kesme eker III. 100 cm3 suda , 5 kesme eker ayn scaklkta zlrse, I. zelti seyreltik, III. zelti deriik, II. zelti ise I.ye gre deriik, III. ye gre seyreltiktir. Bir zeltiye zc eklenirse seyrelir, znen eklenip zlrse deriir.
ZNME OLAYI
zc ve znenin birbiri iinde homojen olarak karmas ile znme olay gerekleir. znme, molekller arasndaki ekim kuvvetlerine dayanr. Bir zcnn bir maddeyi zebilmesi iin; zc ile znen moleklleri arasndaki ekim kuvvetlerinin, zc ve znenin kendi moleklleri arasndaki ekim kuvvetinden daha byk olmas gerekir. rnein eker katsnn suda znmesi; eker ile su moleklleri arasndaki ekim kuvvetinin, eker molekllerinin kendi arasndaki ekim kuvvetinden daha byk olmasndan kaynaklanmaktadr. eker, suda iyonlarna ayrmadan molekler halde znr.
C6H12O6 C6H12O6
C6H12O6 C6H12O6
C6H12O6
Genellikle znme olay, zc ile znenin benzer molekl yapsnda olmalar ile gerekleir. Bu durum benzer benzeri zer eklinde ifade edilebilir. Dolaysyla polar zcler polar maddeleri, polar olmayan zcler de polar olmayan maddeleri daha iyi zer. rnein suya gre polaritesi daha az olan kloroform, (CHCl3), suda znmez. nk su moleklleri birbirlerini, kloroform molekllerine gre daha fazla ekerler. Polar bir bileik, rnein etanol, su moleklleri tarafndan ekilerek suda znr. Buna karn benzen gibi polar olmayan ou organik bileikler suda znmezler. nk sv haldeki su moleklleri polar yaplar nedeni ile birbirlerini bir a olutururcasna ekerler. Polar olmayan benzen ise sv haldeki suyun bu yapsn bozamaz ve dolaysyla znme gerekleemez.
yonik bileikler, polar svlarda ok iyi znrler. nk polar zc moleklleri, bileikteki zt ykl iyonlar iyon - dipol ekim kuvvetleri ile ekerek iyonun etrafn zc moleklleri ile sararlar. Bu olaya solvatasyon, bu tr iyonlara ise solvatize iyonlar denir. Salvotize iyonlar sv faza geerek znme olayn salarlar. zc olarak su kullanlrsa, bu olaya hidratasyon, zc ile sarlm iyonlara ise hidratize iyonlar denir. rnein iyonik bir bileik olan sodyum klorrde, eksi ykl klorr iyonlar ile art ykl sodyum iyonlar vardr.
216
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
Na+
CI H2O
Sodyum klorrdeki, sodyum ve klorr iyonlarn ayrmak zere, su moleklleri; ksmi negatif ular ile art ykl sodyum iyonlarnn etrafn, ksmi pozitif ular ile de eksi ykl klorr iyonlarnn etrafn sararlar. Bylece Na+ ve Cl iyonlarnn etraf su moleklleri ile sarlarak sv faza geerler ve znme olay gerekleir. Kuvvetli bir elektrolit, zc ierisinde znerek tamamen iyonlarna ayrr. rnein hidroklorik asit suda zndnde, HCl (g) + su
H (suda)
+ Cl (suda)
tamamen iyonlarna ayrr ve zeltisi elektrii iyi iletir. Zayf bir elektrolit ise zeltide ksmen iyonlarna ayrr. rnein asetik asit (CH3COOH), molekllerinin byk bir ksm (%98,7) iyonlarna ayrmadan zeltide kalabilir. Bu durum aadaki gibi gsterilebilir. CH 3 COOH (s) + su
2 H (suda)
+ CH 3 COO (suda)
Asetik asit gibi suda znerek az miktarda (%1,3) iyon verebilen zayf elektrolitler elektrii pek iyi iletmezler. Kuvvetli elektrolitlere gre zayf elektrolitlerin elektrii daha az iletmeleri bu elektrolitlerle hazrlanan elektrik devresindeki lambalarn parlaklklar incelenerek anlalabilir. Kuvvetli elektrolitlere; HNO3, HCl, NaOH, KOH, Ca(OH)2 NaCI gibi maddeler, zayf elektrolitlere ise; H2CO3, H3PO4, H2S, CH3COOH, HF, HCN, NH3 gibi maddeler rnek olarak verilebilir. Elektrolitlerin vcudumuzda ok nemli dzenleyici rolleri vardr ve ayrca asit baz dengesini salamaktan sorumludurlar. rnekler: KNO3 K+ (suda) + NO3(suda)
Mg(OH)2 Mg+2 (suda) + 2OH (suda) Al(NO3)3 Al+3 (suda) + 3NO 3(suda) 2 Fe2(SO4)3 2Fe+3 (suda) + 3SO4(suda)
znme denklemi yazlrken kkteki saylar, kk nne katsay olarak getirilmez. Ancak parantez var ise parantez dndaki say kk nne katsay olarak getirilir. rnek Aada verilen znme denklemlerinden hangisi yanltr?
A) LiNO3 Li+ (suda) + NO 3(suda) 2 B) Na2CO3 2Na+ (suda) + CO 3(suda) C) CH3OH CH+ 3(suda) + OH (suda) 2 D) Ca3(PO4)2 3Ca+2 (suda) + 2PO 4(suda) 2 E) K2Cr2O7 2K+ (suda) + Cr2O 7(suda)
217
KMYA
z m
KARIIMLAR
10. SINIF
CH3OH alkoldr. Alkoller suda molekller halinde znr. yonlarna ayrmaz. CH3OH(sv) CH3OH(suda) eklinde znr. Yant C
C) E l e k t r i k i l e t k e n l i k l e r i n e g r e 1. E l e k t r o l i t z e l t i : Elektrik akmn ileten zeltilerdir. Suda zndnde ortama iyonlar veren maddelerin zeltileri elektrolittir. Tuz, asit ve baz zeltileri elektrolittir. (NaCl, KCl, HCl, NH3, H2SO4, KNO3 gibi maddelerin sulu zeltileri elektrii iletir.)
NaCl(k) Na+ (suda) + Cl(suda) Tuz + HCl(g) H (suda) + Cl (suda) Asit + NaOH(k) Na(suda) + OH(suda) Baz
zeltiler elektrii iyonlarn hareketi ile iletir. Metaller ise elektrii elektronlarn hareketi ile iletir.
Hcre ii sv Katyonlar Anyonlar Na+ HCO3 2 K+ HPO4 2 Ca+2 SO4 Mg+2 Cl Proteinler
Hcre d sv Katyonlar Anyonlar Mg+2 Cl 2 Ca+2 HPO4 K+ HCO3 Na+ 2 SO4 Organik asitler
Kan plazma svs Katyonlar Na+ Ca+2 K+ Mg+2 Anyonlar Cl HCO3 2 HPO4 SO4 Organik asitler Proteinler
2
Vcudumuzdaki temel elektrolitler (yonlarn yukardan aaya yazm sras ktlece yzdelerine gredir.)
2. Elektrolit Olmayan zeltiler: Elektrik akmn iletmeyen zeltilerdir. Suda zndnde molekllerine ayran maddelerin zeltileri elektrik akmn iletmez. nk molekller ykszdr. Alkol ve ekerlerin sulu zeltileri elektrii iletmez. C12H22O11(k) C12H22O11(suda) eker yksz molekller
218
10. SINIF
znrlk:
KARIIMLAR
KMYA
Belirli basn ve scaklkta, belirli miktar zcy doyuran madde miktardr. Doymu zelti deriimidir. znrlk = znrlk = m gram znen 100 mL zc (veya gram)
n mol znen V litre zc m ve n zcy doyuran znen miktarlardr.
rnek Bir X tuzunun 25C deki znrl 400 gram dur. Aadaki zelti 25C de hazrlanyor. 100 mL su
10 gram X kat
40 mL su
Buna gre; I. zelti doymu mudur? II. Doymam ise ka gram daha X kats eklenmelidir? III. Ktlece yzde deriimi katr? (dsu: 1g/cm3)
zm 25C deki 100 ml su 40 gram X ile doyuyor. 100 mL su 40 mL su x= 40 gram X ile doyarsa x gram X ile doyar
40.40 = 16 gram X ile doyar. 200
a) zeltide 10 gram X zndne gre doymamtr. b) 16 10 = 6 gram daha X kats eklenmelidir. c) zelti: 40 gram su + 10 gram X = 50 gramdr. 50 gram zeltide 100 gram zeltide x= 10 g X x
10.100 = % 20 liktir. 50 m znen 10 veya %C = %C = x 100 m zelti 50 = % 20 liktir.
219
KMYA
rnek
KARIIMLAR
10. SINIF
znrlk
gram ( 100 mL su)
80
40
20
30
Scaklk (C)
Yukarda bir tuzun znrlnn scaklkla deiimi grafii verilmitir. 30C deki 300 mL suda, 120 gram tuz zlerek bir zelti hazrlanyor. Buna gre; A) B) C) D) E) zelti doymu mudur? Doymam ise ka gram daha tuz zlrse doymu zelti oluur? zelti 20C ye soutulursa ne olur? zelti 10C ye soutulursa ne olur? 30C de ka mL su buharlatrlrsa doygun zelti oluur?
zm A) 30C de: 100 mL suda 80 gram tuz znrse doymu hale gelir. (Grafie gre) 300 mL su: 80 x 3 = 240 gram tuz ile doyar. Bizim zeltimizde 120 gram tuz znm halde bulunduuna gre, doymamtr. B) 240 120 = 120 gram daha tuz eklenip zlrse doymu zelti oluur. C) 20C de: 100 mL su 40 gram tuz ile doyarsa (grafik) 300 mL su 120 gram tuz ile doyar. (soru) Buna gre, zelti 30C den 20C ye soutulursa doymu zelti oluur. (zeltide 120 gram znm tuz var.) D) zelti 20C ye soutulduunda doymu olduuna gre, 300 mL su en fazla 120 gram tuzu zebilir. Scaklk 10C ye drlrse 300 mL su 120 gramdan daha az tuz zebilir. Bu durumda bir miktar tuz ker. E) Elimizdeki zelti 120 gram tuz ile doyacana gre, 30C de 100 mL suyu x mL suyu x= 80 gram tuz doyurursa 120 gram tuz doyurur
120.100 = 150 mL su 80
150 mL su 120 gram tuz ile doyar. Buna gre 30C de, 300 150 = 150 mL su buharlatrlmaldr.
220
10. SINIF
znrl Deitiren Etkenler 1. 2. 3. 4. 5. zcnn cinsi znenin cinsi Scaklk Basn Ortak iyon etkisi
KARIIMLAR
KMYA
Ayn scaklkta ve basnta znen veya zc miktarnn deitirilmesi, znrl etkilemez. znrlk bir ayrt edici zelliktir. Miktara bal deildir.
1 ve 2. zc ve znen cinsi Eer maddelerin kimyasal ba yaplar birbirine benzerse znrlk artar. Benzer, benzerinde ok znr. Polar (kutuplu) maddeler, polar zclerde; apolar maddeler, apolar zclerde ok znrler. Aadaki rnekte, NaCI polar bir madde, I2 apolar bir maddedir. H2O polar bir zc, CCl4 ise apolar bir zcdr. Tabloda znrlklerin deiimi verilmitir. znen Na Cl (polar)
+
zc H2O (polar) CCl4 (apolar)
znrlk ok znr az znr az znr
2 (apolar)
H2O (polar) CCl4 (apolar)
ok znr
3. Scaklk Scaklk; bir maddenin znrln, maddenin znmesinin ekzotermik veya endotermik olmasna gre artrabilir veya azaltabilir.
znrlk X znrlk
Y Scaklk Endotermik znme X + H2O(s)+ s X(suda) ekil I Scaklk Ekzotermik znme Y + H2O Y (suda)+ s ekil II
221
KMYA
KARIIMLAR
10. SINIF
ekil 1 deki gibi znen bir madde kat veya sv olabilir. zc (su) scakl arttka, znen madde miktar artar. Madde znrken, sudan s ald iin znme srasnda zelti scakl der. ekil 2 deki gibi znen bir madde kat veya gaz olabilir. zelti scakl arttka znen madde miktar azalr. Btn gazlarn suda znmesi ekzotermiktir. Su scakl arttka, znen gaz miktar azalr. znrlk Scaklk grafiklerinin yorumu
gram x znrlk 100 mL su
)
D
x C E y 0 t1 t2 t3 t4 B A
t5
Scaklk (C)
Yukarda znrlnn scaklkla deiimi verilen madde ile hazrlanan zeltiler iin aadaki yorumlar karlabilir. A noktas: t4 scaklnda doymam zeltiyi gsterir. B noktas: t3 scaklnda doymu zeltiyi gsterir. C noktas: t2 scaklnda ar doymu zeltiyi gsterir. Grafik zerindeki (E, B, D) noktalar belli bir scaklkta doymu zeltileri gsterir. t5 scaklnda 100 mL su ile doymu bir zelti hazrlanp, t1 scaklna kadar soutulursa (xy) gram madde kelir. Kalan zelti yine t1 scaklnda doymutur.
rnek
znrlk (g/100g su) 80 50 40 30 0 20 30 50 Scaklk (C)
ekilde saf bir X katsnn znrlnn scaklkla deiimi verilmitir. 50 C de 300 mL su iinde 120 gram X kats zlerek bir zelti hazrlanyor. zelti hangi scakla soutulursa kme balar? A) B) C) D) E) 30C 20C 0C ile 20C aras 50C ile 30C aras 20C ile 30C aras
222
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
zm zelti balangta doymamtr. kmenin balayabilmesi iin zelti soutulduunda nce doymu hale gemesi gerekir. Bu scakln altnda kme olur. O halde 300 mL su 120 gram X ile doymaldr. Soru 300 mL su 120 g X ile Grafik 100 mL su x 120.100 = 40 g X ile doyar. 300 40 gram x Yani znrlk : dur. 100 mL su x= Bu znrlk deeri scaklk olarak 20C ye karlk gelir. Yant B 4. Basn
znrlk Gaz Kat Sv
Basn
Basn, katlarn ve svlarn znrln etkilemezken, gazlarnkini etkilemektedir. znen gazn ksmi basnc arttka znrl de artar. Scaklk ile gazlarn znrl ters orantldr.
rnek ekildeki sistemde NH3 gaz ve NH3 n sulu zeltisi bulunmaktadr.

Bu sisteme;
Srtnmesiz piston
NH3(az)
NH3(suda)
25C
I. II. III. IV. V.
Ayn scaklkta NH3 gaz eklemek Ayn scaklkta He gaz eklemek Kab stmak Ayn scaklkta pistonu aa itmek Kaba 10C de buz paralar atmak.
ilemleri ayr ayr uygulandnda, NH3 n zeltideki deriiminin deiimi aadakilerden hangisi yanl verilmitir? A) I. de artar B) II. de azalr C) III. de azalr D) IV. de artar E) V. de artar
223
KMYA
zm
KARIIMLAR
10. SINIF
I. de deimez. Kap srtnmesiz olduundan NH3 n basnc deimez. II. de azalr. He gaz eklendike, piston yukar hareket eder. NH3 n ksmi basnc azalr. znen NH3 azalr. III. de azalr. Scaklk art gazlarn znrln azaltr. IV. de artar. NH3 n basnc arttndan znrl de artar. V. de artar. Suyun scakl der. Scaklk azalrsa, gazlarn znrl artar. Yant A
rnek
Basn 1 atm 1 atm 2 atm Scaklk 30C 20C 20C znen O2 miktar n1 n2 n3
Yukarda ayn miktar suda belirtilen koullarda O2 gaznn znen miktarlar (n) olarak belirtilmitir. Buna gre, n1, n2, n3 arasndaki iliki nedir? A) n1 > n2 > n3 D) n1 = n2 > n3 B) n2 > n1 > n3 E) n2 = n3 > n1 C) n3 > n2 > n1
zm Gazlarn znrl; scaklk arttka azalr, basn arttka artar. Buna gre; n1 ve n2 iin; basn ayn, n2 nin scakl daha dk olduundan n2 > n1 dir. n2 ve n3 iin; scaklk ayn, n3 n basnc daha byktr. n3 > n2 dir. Sonu: n3 > n2 > n1 dir. Yant C 5. Ortak yon etkisi znen bir maddenin yapsndaki iyonlar bu maddenin znd ortamda var ise bu iyonlarn engelleme etkisi ile znrlk azalr. Ortak iyonun deriimi arttka, maddenin znrl azalr.
rnek
AgCI tuzunun ayn scaklkta; I. Saf sudaki II. 0,1 M MgCI2 zeltisindeki III. 0,1 M AgNO3 zeltisindeki znrlkleri aras ilikisi aadakilerden hangisinde doru verilmitir? A) I > II > III B) II > I > III C) I > III > II D) I > II = III E) III > II > I
224
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
zm I. Saf suda en ok znr. II. 0,1 M MgCI2 de 2M CI ortak iyonu var. En az znr. III. 0,1 M AgNO3 de 1 M Ag+ ortak iyonu var. AgCI nin znrl: I > III > II olur. Yant C znme Hzn Etkileyen Faktrler 1. Kat maddeyi kk paralara ayrmak. Su ile temas yzeyini arttrr. znme hzn artrr, znrl deitirmez. 2. Kartrmak: znme hzn arttrr, znrl deitirmez. 3. Scaklk: Hem znme hzn, hem znrl etkiler. znme denklemi; a. X(k) + Is X(suda) eklinde, endotermik ise Scaklk artarsa; znme hz ve znrlk artar. b. Y(k) Y(suda) + Is eklinde, ekzotermik ise Scaklk artarsa; znme hz artar, znrlk azalr.
ZELT DERMLER Deriim (konsantrasyon): Sabit scaklk ve basnta, belirli miktar zeltide znen madde miktardr. 1. Ktlece Yzde Deriim zeltinin 100 gramnda znen madde miktardr. Ktlece yzde deriimi "C" ile gsterirsek: %C = m znen m zelti( toplam ) x100 formlnden yararlanlarak ktlece yzde deriim hesaplanabilir.
rnek 100 gram %20 lik tuzlu su zeltisi dendiinde: zeltide 20 gram tuz + 80 gram su bulunduu anlalr. 100 gram zeltide,
m tuz 20 1 = = veya msu 80 4 m tuz 1 = oran vardr. m zelti 5
rnek 180 gram % 10 luk ekerli su zeltisine;

a) 20 gram su eklenirse, karm ktlece yzde kalk olur? b) 20 gram eker eklenip zlrse karm ktlece yzde kalk olur? c) 120 gram, %20 lik ekerli su zeltisi eklenirse, karm ktlece yzde kalk olur?
225
KMYA
z m I. yol. a) Balangtaki zeltide, 180. 10 = 18 gram eker vardr. 100
KARIIMLAR
10. SINIF
Su eklendiinde eker ktlesi deimez. zelti ktlesi = 180 + 20 = 200 gram olur. %C = 18 .100 = %9 luk olur 200
Bir zeltiye su eklenir veya kme olmadan su buharlatrlrsa, aadaki formlden yararlanlarak da soru zlebilir. m1 . c1 = m2 . c2 m1 = zeltinin ilk ktlesi c1 = zeltinin ilk yzde deriimi m2 = zeltinin son ktlesi c2 = zeltinin son yzde deriimi
II. yol. a) m1 . c1 = m2 . c2 180 . 10 = 200 . c2 c2 = 1800 = %9 200
b) znen = 18 + 20 = 38 gram eker zelti = 180 + 20 = 200 gram ekerli su %C = 38 .100 = % 19 luk olur. 200
c) I. yol. kinci zeltiden gelen eker miktar 120. 20 = 24 gram eker. 100
Karm: eker: 18 + 24 = 42 gram zelti: 180 + 120 = 300 gram Karmn ktlece yzde deriimi %C = 42 .100 = % 14 olur. 300
226
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
II. yol. Eer deriimleri farkl zeltiler kartrlrsa, aadaki formlden yararlanlarak da soru zlebilir. m1 . c1 + m2 . c2 + ..... = mkar . ckar Buna gre, 180 . 10 + 120 . 20 = 300 . ckar C kar = 1800 + 2400 = % 14 olur. 300
rnek
160 gram suya, 40 gram KNO3 tuzu eklenerek tamamen zlyor. Buna gre, I. zeltinin ktlece yzde deriimi katr? II. zeltiden 40 gram su buharlatrlrsa, ktlece yzde deriimi ka olur? III. zeltiye 40 gram KNO3 tuzu eklenip zlrse, yzde deriimi ka olur? IV. zeltiye 300 gram, % x lik KNO3 n sulu zeltisi eklenince, karmn ktlece yzde derii %14 olmaktadr. Eklenen zeltinin yzde deriimi (x) katr? z m I. zelti = 40 gram tuz + 160 gram su = 200 gram zelti %C = %C = veya; 200 gram zeltide 100 gram zeltide x= 40 gram tuz varsa x gram tuz vardr m tuz x 100 m zelti 40 x 100 = % 20 liktir. 200
40.100 = % 20 liktir. 200
II. znen = 40 gram zelti = 200 40 = 160 gram %C = 40 x100 = % 25 lik olur. 160
veya c1 . m1 = c2 . m2 20 . 200 = c2 . 160 C2 = 20x200 = % 25 lik olur. 160
III. znen = 40 + 40 = 80 gram zelti = 200 + 40 = 240 gram %C = 80 x 100 = % 33, 3 lk olur. 240
227
KMYA
IV. Eklenen zelti iin 100 gramnda 300 gramnda x gram tuz varsa a gram tuz vardr.
KARIIMLAR
10. SINIF
a=
300.x = 3x gram KNO 3 tuzu vardr. 100
Karmda; znen = (40 + 3x) gram tuz zelti = 200 + 300 = 500 gram 40 + 3x 500 7000 = 4000 + 300x 14 = x= 3000 = %10 luktur. 300
veya m1 . c1 + m2 . c2 = mkar . ckar 200 . 20 + 300 . x = 500 . 14 4000 + 300x = 7000 300x = 3000 x = % 10 luktur. 2. Molar Deriim (Molarite) zeltinin 1 litre hacminde znen maddenin mol saysdr. Molarite hesaplarnda genel olarak aadaki forml kullanlr. M= n znen Vzelti mol = litre
1 litre = 1000cm3 = 1000 mL n : znenin mol saysdr. n= m MA
m = znenin ktlesi (gram) MA = znenin molekl arl (gram/mol) rnek 0,1 M, 1 litre NaNO3 zeltisi hazrlamak iin ka gram NaNO3 zmek gerekir? (NaNO3: 85) z m n n = M.V V n = 0, 1 x 1 = 0, 1 mol NaNO 3 M= m m = n.MA MA m = 0, 1 x 85 = 8, 5 gram NaNO 3 n= zeltilere su eklenirse seyrelir ve deriimi azalr. kme olmadan su buharlalatrlrsa deriir ve deriimi artar.
228
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
Yeni deriimi bulmak iin aadaki formlden yararlanlabilir.

M1V1 = M2V2
M1 = lk molar deriim V1 = lk hacim M2 = Son molar deriim V2 = Son hacim Ayn zneni ieren deiik zeltiler kartrlrsa, karmn molar deriimi, M1.V1 + M2.V2 +.....= Mkar. Vkar bantsndan yararlanlarak hesaplanabilir.
rnek 8 gram NaOH kats zlerek hazrlanan 400 mL zeltiye ayn scaklkta, a) b) c) d) 600 mL su eklenirse, karmn molar deriimi ka olur? 0,2 mol NaOH eklenirse, karmn molar deriimi ka olur? (Hacmin deimedii kabul edilecek.) 0,1 molarlk 1600 mL NaOH zeltisi eklenirse, karmn molar deriimi ka olur? 100 mL su ve 4 gram NaOH eklenirse karmn molar deriimi ka olur? (NaOH = 40)
z m I. yol. a) znen NaOH mol says ve deriimi; V = 400 mL = 0,4 litre n= M= m 8 = = 0, 2mol m A 40 n 0, 2 mol = = 0, 5 molar. V 0, 4 litre
u eklendiinde znenin mol says deimez. zelti hacmi artar. Karmn hacmi V = 400 + 600 = 1000 mL = 1 litre n 0, 2 mol Karmn deriimi M = = = 0, 2 M olur. V 1 litre
II. yol. Su eklendiinden: V = 400 + 600 = 1000 mL olur. M1.V1 = M2.V2 0, 2 mol 0,5.0,4 = M2.1 M 2 = = 0, 2 M olur. 1 litre
b) Toplam znen mol: n = 0,2 + 0,2 = 0,4 mol Yeni deriim M = n 0, 4 mol = = 1 molar olur. V 0, 4 litre
229
KMYA
KARIIMLAR
10. SINIF
I. yol. c) Eklenen zeltiden gelen znenin mol says: n = M.V = 0,1. 1,6 = 0,16 mol Karmda znm maddenin toplam mol says nt = 0,2 + 0,16 = 0,36 mol, Vt = 400 + 1600 = 2000 mL = 2 litre Karmn deriimi: M = n = 0, 36 mol = 0, 18 molardr. V 2 litre
II. yol. M1.V1 + M2.V2 = Mkar. Vkar 0,5. 0,4 + 0,1. 1,6 = Mkar .2 M kar = 0, 2 + 0, 16 0, 36 = = 0, 18 molar olur. 2 2
d) Eklenen znenin mol says: n= m 4 = = 0, 1 mol M A 40
Karmdaki znenin toplam mol says: ntoplam = 0,2 + 0,1 = 0,3 mol Karmn hacmi = 400 + 100 = 500 mL = 0,5 litre Karmn deriimi: M= n 0, 3 mol = = 0, 6 molar olur. V 0, 5 litre
zeltilerin yon Deriimleri Bir madde suda zndnde iyonlarna ayryorsa, oluan iyonlarn deriimleri hesaplanrken, a) yonlama denklemi yazlr. b) Kimyasal tepkimelerde olduu gibi maddelerin balarna getirilen katsaylar arasnda orant kurularak, iyonlarn mol saylar bulunur. c) yonlar ayn zelti ortamnda olduundan; hacim, zeltinin hacmine eittir. niyon Vzelti
d) yon deriimi, Miyon =
bantsndan yararlanlarak hesaplanr.
e) stenirse nce zeltinin deriimi bulunup, iyon deriimleri yine katsaylar arasndaki orantdan yararlanlarak hesaplanabilir.
230
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
f) Ayn iyonlar ieren deiik zeltiler kartrlyorsa, iyonlarn mol saylar bulunup; niyon Miyon =
( toplam ) ( toplam )
Vzelti
bantsndan yararlanlr.
g) yon deriimleri [X+a] eklinde gsterilebilir.
rnek
12,4 gram Ca3(PO4)2 zlerek hazrlanan 800 cm3 zelti iin; a) zeltide ka mol Ca
+2
iyonu bulunur?
3 b) zeltideki PO 4 iyonlar deriimi ka mol / litredir? (Ca: 40, P: 31, O: 16)
z m a) Ca3(PO4)2 = 120 + 62 + 128 = 310 gram / mol n= m 12, 4 = = 0, 04 mol madde znmtr. MA 310
3 Ca3(PO4)2 3Ca+2 (suda) + 2PO 4(suda)
1 mol 0,04mol
3 mol 0,12 mol
2 mol 0,08 mol
Ortamdaki Ca+2 iyonunun mol says: 0,04 x 3 = 0,12 moldr. b) zeltide 0,08 mol PO3 iyonu bulunduu yukardaki denklemden hesaplanmtr. 4 zelti hacmi = 800 cm3 = 0,8 litre
3 PO 4 iyonu deriimi:
[PO 3 ] = 4
n 0, 08 mol = = 0, 1 molar olur. V 0, 8 litre
rnek 0,6 molar 200 mL Ca(NO3)2 zeltisi ile 0,2 molar 300 mL AI(NO3)3 zeltisi ayn scaklkta kartrlyor.
+2 +3 Karmdaki Ca , AI ve NO 3 iyonlar deriimleri kaar molar olur?
z m I. n I. n zelti iin: = M. V n = 0,6 x 0,2 = 0,12 mol Ca(NO3)2 znmtr. zelti iin: = M. V n = 0,2 x 0,3 = 0,06 mol AI(NO3)3 znmtr.
231
KMYA
yonlama denklemleri;
+2 Ca(NO3)2 Ca(suda) + 2NO 3(suda)
KARIIMLAR
10. SINIF
1mol 0,12mol
1mol 1mol
2 mol 0,24 mol
+3 AI(NO3)3 AI(suda) + 3NO3(suda) 1 mol 0,12 mol 3 mol 0,06 mol 0,06 mol 0,18 mol
Karmn hacmi = 200 + 300 = 500 mL = 0,5 litre Karmdaki iyonlarn deriimleri. [Ca +2 ] = [Al +3 ] = [NO ] = 3 n 0, 12 mol = = 0, 24 M V 0, 5 litre
n 0, 06 mol = = 0, 12 M V 0, 5 litre n toplam V =
(0, 24 + 0, 18) mol

0, 5 litre
= 0, 84 M olur.
rnek 0,6 M KBr zeltisinin 400 cm3 ile 0,4 M XBrn zeltisinin 600 cm3 ayn scaklkta kartrldnda, karmdaki Br iyon deriimi 0,96 M oluyor.
Buna gre, XBrn zeltisinin formlndeki n says katr? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
z m I. zelti iin: n = M. V = 0,6 x 0,4 = 0,24 mol KBr znm II. zelti iin: n = M. V = 0,4 . 0,6 = 0,24 mol XBrn znm yonlama denklemleri:
+ KBr K (suda) + Br (suda) 1 mol 1mol 1mol 0,24 mol 0,24 mol 0,24 mol XBrn X+n (suda) + nBr(suda) 1mol 1mol n mol 0,24 mol 0,24 mol 0,24n mol 3 Karmn hacmi = 400 + 600 = 1000 cm = 1 litre Karmdaki Br deriimi 0,96 M olduuna gre;
[Br ] =
n toplam Vtoplam
0, 96 =
0, 24 + 0, 24n 1litre
0,96 = 0,24 + 0,24 n 0,72 = 0,24n n = 3 bulunur. Yant C
232
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
Kimyasal tepkimelere bal olarak deriim hesaplama lemin nasl yaplacan aadaki rnek soru zerinde inceleyelim:
rnek 2AI(k) + 3H2SO4(suda) AI2(SO4)3(suda) + 3H2(g) tepkimesine gre 400 mL H2SO4 zeltisine yeterli miktarda AI kats eklendiinde, normal koullarda 13,44 litre gelen H2 gaz oluuyor. Buna gre, H2SO4 zeltisinin molar deriimi katr? A) 0,1 B) 0,4 C) 0,6 D) 1,2 E) 1,
z m nH 2 = 13, 44 = 0, 6 mol 22, 4 3 mol H2 0,6 mol H2
3 mol H2SO4 x mol H2SO4
x = 0,6 mol H2SO4 tepkimeye girmitir. M= n 0, 6 mol = V 0, 4 litre
M = 1,5 mol/litre olur. Yant E
zeltilerde younluk ile molar deriim arasndaki iliki; M= %C.d.10 MA
% C = Yzde deriimi d = Younluk (gram/cm3) MA = Molekl arl M = Molar deriim
rnek Ktlece % 20 lik NaOH zeltisinin zktlesi 1,2 gram/cm3 tr.

Bu zeltinin molar deriimi ka mol olur? litre (NaOH: 40) A) 0,2 B) 0,6 C) 1,2 D) 3,0 D) 6,0
233
KMYA
zm I. yol Formlden : M= II. yol %C.d.10 MA
KARIIMLAR
10. SINIF
20x1, 2x10 = 6 mol/litre olur. 40
Soruda hacim verilmediinden, bu tip sorulara hacmi 1 litre alnarak balanabilir. V = 1 litre (molarite iin) = 1000 cm3 (zktle iin) d= m m (zelti) 1 2 = , V 1000
m = 1200 gram zelti znen ktlesi: %C = m znen m zelti x100 20 m znen 1200 x 100
mznen = 240 gram NaOH znen mol says: n= m 240 = = 6 moldr. MA 40 n 6 mol = = 6 molardr. V 1 litre Yant E
zeltinin molar deriimi n=
rnek
Ktlece % 98 lik ve younluu 1,84 gram/cm3 olan slfirik asit (H2SO4) zeltisindeki SO2 iyonlar de4 riimi ka molardr? (H2SO4 = 98) A) 1,84 z m Formlden: H2SO4 n deriimi: M= %C.d.10 98x1, 84x10 mol M= = 18, 4 dir MA 98 litre B) 3,68 C) 9,2 D) 18,4 E) 36,8
yonlama denklemi:
2 H2SO4 2H+ (suda) + SO 4(suda)
1 Molar 18,4 M
2 Molar 36,8 M
1 Molar 18,4 M
[SO2 ]= 18,4 molardr. 4 Yant D
234
10. SINIF
Mol Kesri
KARIIMLAR
KMYA
zeltideki bir bileenin mol saysnn, toplam mol saysna oran, o bileenin mol kesri olarak tanmlanr ve X ile gsterilir. rnein A, B, C... bileenlerinden oluan bir zeltideki A bileeni iin mol kesri, X A = nA n A + nB + nC + ... nB + nB + nC + ...
B bileeni iin mol kesri; X B =
nA
eklinde yazlr. zeltideki bileenlerin mol kesirleri toplam birdir ve XA + XB + XC+ ... = 1 olarak ifade edilir. rnek 2 gram Ne ve 6,4 gram CH4 gazlarndan oluan gaz karmnda her bir gazn mol kesirleri katr? (H:1, C:12, Ne:20) z m 2 = 0, 1mol 20 6, 4 n CH 4 = = 0, 4mol 16 n T = 0, 1 + 0, 4 = 0, 5mol nNe = X Ne = nNe 0, 1 = = 0, 2 nT 0, 5 n CH 4 nT = 0, 4 = 0, 8 0, 5
X CH 4 = ppm ve ppb
Bazen ok hassas analizlerde deriimler o kadar kk olur ki deriim birimi olarak ppm veya ppb kullanlr. ppm, milyonda para anlamnda (ppm, ngilizce parts per million kelimelerinin ksaltlm ekli) bir deriim birimidir. rnein 5 ppm, bir milyonda (106) be para demektir. 5 ppm Pb (kurun) denildiinde ise 1 kg su rneinde 5 mg kurun bulunduu anlalr ve 5 mg 5 mg = = 5 ppm 1kg 10 6 mg eklinde yazlr. ok seyreltik zeltilerde; 1 kg zeltinin hacmi, (suyun younluu 1 g/mL = 1 kg/L olduundan) bir litredir. Buna gre zeltilerde bu birim, ppm = znenin miktar (mg) zeltinin hacmi (L)
eklinde ifade edilebilir. rnein 20 ppm As(arsenik), 1 litre zeltide 20 mg As bulunuyor anlamndadr. ok dk deriimler iin dier bir deriim birimi ppb (ngilizce parts per billion kelimelerinin ksaltlm) kullanlr. Milyarda para anlamna gelen ppb iin litre zcde znen miktar mikrogram cinsinden ifade edilir. Buna gre ppb,
235
KMYA
ppb = znenin miktar (g) zeltinin hacmi (L)
KARIIMLAR
10. SINIF
eklinde gsterilebilir. rnek 500 mL su rneinde 3,6 mg cva bulunuyorsa zeltinin deriimini ppm olarak hesaplaynz. z m Bilinmeyen ppm Verilen Bant znenin mg miktar zeltinin L miktar
3,6 mg Hg+2 ppm = 500 mL rnek 3,6 mg Hg+2 103 mL 500 mL 1L
ppm =
7,2 mg Hg+2 1L
= 7,2 mg Hg+2
Eser miktardaki zeltilerin deriimini belirtmek amacyla kullanlr. ppt = (g znen / g zelti) x 10 (binde bir) ppm = mg znen / L (milyonda bir)
9 ppb = (g znen / g. zelti ) x 10 eklinde ifade edilir. (milyarda bir) 3
4. Molalite 1 kilogram suda znen maddenin mol saysdr. zeltilerin kaynama ve donma noktalarnn karlatrlmas ve hesaplanmasnda kullanlr. znenin mol says mol Molalite= kg zc(su)
ZELTLERN BUHAR BASINCI zeltilerde; kinetik enerjisi byk, sv yzeyindeki veya sv yzeyine yakn molekllerden bazlar, molekller aras ekim kuvvetini yenerek sv yzeyinden ayrlr ve gaz haline geebilirler. Bu olay buharlama olarak tanmlanr. Buhar halindeki sv yzeyine yakn molekllerin bazlar da yzeydeki molekller tarafndan ekilebilirler ve bu molekller de tekrar svya dnebilirler. Bu olay da younlama olarak bilinir. Buharlama hz ile younlama hz birbirine eit olduunda dinamik denge kurulur. Dinamik denge halindeki buharn basncna o svnn o scaklktaki buhar basnc denir. Suyun 100 C de dinamik denge
236
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
halinde iken buhar basnc 760 mm Hg dr, eer atmosfer basnc da 760 mm Hg ise kaynama olay gzlenir. Svnn buhar basncnn, d basnca eit olduu scakla , o maddenin kaynama noktas denir. zeltilerin buhar basnlar ile, deriimi arasndaki bant ilk kez M. Raoult tarafndan aratrlmtr ve bu bant Raoult Yasas olarak bilinir. Raoult Yasasna gre, bir zeltinin buhar basnc, zcnn saf haldeki buhar buhar basnc ile onun mol kesrinin arpmna eittir. zeltinin buhar basnc P; saf zcnn buhar basnc P, zcnn mol kesri X1 olmak zere Raoult Yasas P = PX1 eklinde ifade edilebilir. zcnn mol kesri X1 zcnn zelti iindeki mol saysnn n1, znen maddenin zelti iindeki mol says n2 olmak zere X1 = n1 n1 + n1 eklinde yazlabilir.
ZELTLERN KOLGATF ZELLKLER Koligatif zellikler, sadece zeltilerdeki znen paracklarnn saysna baldr. zeltide bulunan znen paracklar (atomlar, iyonlar, molekller) zeltinin buhar basncnn, saf zcye gre daha dk olmasna neden olurlar. nk znen paracklar; zeltinin yzeyinden daha az sayda zc molekllerinin ayrlmasna sebep olurlar. Buna karn svya dnen buhar molekllerinin says deimez. Bu nedenle deriik zeltiler, saf zcden daha yava buharlarlar. Buhar basncnn azalmas, koligatif zellie bir rnektir. zelti ile Saf Madde Arasndaki Farklar Saf maddenin younluklar sabittir. zeltilerin younluklar ise, bileenlerinin miktarna bal olarak deiir. Saf maddelerin erime ve kaynama noktalar sabittir. zeltilerin erime ve kaynama noktalar sabit deildir. (P sbt) Uyar zeltilerin (kat + sv) younluu ve kaynama noktas, saf maddelere gre daha byktr. Donma noktas ise, saf maddelere gre daha dktr. rnein; Kn yollarna tuz dklmesinin ve arabalarn radyatrlerine antifiriz konulmasnn nedeni donma noktasn drmektir.
Saf su ve tuzlu suyun 1 atm basntaki scaklk zaman grafiklerini inceleyelim,

Scaklk(C) Scaklk(C)
100
100 + a 100
A Saf su
Zaman 0
B C Tuzlu su
Zaman
237
KMYA
Donma Grafikleri
Scaklk (C)
KARIIMLAR
10. SINIF
Scaklk (C)
Zaman D Saf su
0 b
Zaman E F Tuzlu su
A Saf suyun kaynama sresi D Saf suyun donma sresi B Doymam tuzlu suyun kaynama sresi E Doymam tuzlu suyun donma sresi C Doymu tuzlu suyun kaynama sresi F Doymu tuzlu suyun donma sresi A veya D sresince Scaklk : Deriim : Buhar basnc : Younluk : Sabit Sabit Sabit Sabit B sresince Artar Artar Sabit Artar E sresince Azalr Artar Azalr Azalr C sresince Sabit Sabit Sabit Sabit F sresince Sabit Sabit Sabit Sabit
Kaynama Noktas Ykselmesi(tk), Donma Notkas Alalmas (td) Kaynama noktasndaki ykselme veya donma noktasndaki alalma miktar, zelideki toplam tanecik (iyon veya molekl) molalitesiyle doru orantldr. znen maddenin tr ayn olmasa da ierdikleri toplam tanecik molalitesi ayn ise, ayn ortamda ayn scaklkta kaynamaya ya da donmaya balarlar. rnein; 2 molal C6H12O6 zeltisi ile 2 molal KCl zeltisi ayn ortamda ayn scaklkta kaynamaya balar.
tk = Kk . m.i tk = K.N ykselmesi (C) Kk = Sabit (su iin 0,52 C / molal) m = Molalite, td = Kd . m.i td = D.N alalmas (C) Kd = Sabit su iin 1,86 C/ molal) i =Tanecik says
rnek 0,5 molal KCl zeltisinin kaynama noktas ve donma noktas ka C dir? (P0 = 1 atm) K.N (C) A) 100,52 B) 100,26 C) 100,52 D) 100,26 E) 100,52 D.N (C) 1,86 0,93 0,93 1,86 3,71
238
10. SINIF
z m
KCl(k) K+ (suda) + Cl (suda)
KARIIMLAR
KMYA
tk = Kk . m . i tk = 0,52.15.2 = 0,52 C td = Kd . m . i 5td = 1,86.0,52 = 1,86 C K.N ve D.N srasyla; 100,52 C, 1,86 C dir. Saf bir katnn, saf suda znmesi sonucu oluan zelti ve saf su iin;
zellikler Kaynama noktas (sabit d basnta) Donma Noktas (sabit d basnta) Buhar basnc (Belli scaklkta)
Saf Su Belirli bir scaklkta kaynar. Kaynama sresince scaklk sabittir.1 atm de 100C dir. Belirli ve sabittir 1 atm de 0C dir. Donma sresince sabittir.
zelti Saf sudan daha yksek scaklkta kaynar. Kaynama sresince ykselir. (Doyuncaya kadar.) Saf sudan daha dktr. znen miktarna gre deiir.
Saf sudan daha Belirlidir ve deimez dktr. znen kat miktar arttka, buhar basnc der.
Scaklk Tuzlu su K.N = 100+a K.N = 100 Saf su 1 atm
Buhar Basnc
Sa
Zaman ( 1 atm basn) ekil I
fs
u
lu
z Tu
su
Scaklk (C)
100 K.N ekil II
(100+a) K.N
ekil I : Saf su ile tuzlu suyun stlmasna ait scaklk zaman grafii ekil II :Saf su ve tuzlu suyun stlmas srasnda buhar basncnn scaklkla deiim grafii
zeltilerin kaynama noktas, donma noktas, buhar basnc gibi zellikleri; zcnn birim hacminde znen katnn verdii toplam iyon veya molekl saysna bal olarak deiir. Toplam tanecik deriimi ile orantl deiir. Ayrca znen kat miktar arttka zelti younluu artar. yonik katlar znmse, iyon deriimi arttka elektrik iletkenlii artar.
239
KMYA
rnek
KARIIMLAR
10. SINIF
Aadaki kaplarda 1 er litre (1kg) saf su ve ilerinde belirtilen maddeler zlyor.
Saf su I
1 mol NaCl II
1 mol CaCl2 III
1 mol AlCl3 IV
1 mol eker (C12H22O11) V
Kaplar ayn koullarda bulunduuna gre; Toplam iyon ya da molekl says NaCl Na+ + Cl (aq) (aq) 1 mol 1 mol 1 mol + CaCl2 1 mol 1 mol 2 mol Al+3 (aq) Ca+2 (aq)
2Cl(aq)
Kaynama noktasnn saf sudan fark (t)C
2 mol iyon 3 mol iyon 4 mol iyon
+2a +3a +4a
+ AlCl3 1 mol 1 mol 3 mol
3Cl(aq)
C12H22O11 C12H22O11 1 mol 1 mol
1 mol molekl +a
1 atmosfer basnta ak bir kapta stlan bir zeltide, tanecik (iyon molekl) deriimi 1 molar olduunda; Kaynama noktas ; 0,51C artar Donma noktas; 1,86C der Bu deiimleri t ile gsterdiimizde, 0,51C ye = a ve 1,86C ye = b dersek, Yukardaki rnekteki svlarn kaynama noktalar (K.N) ve donma noktalar (D.N) iin II. kapta: K.N = 100 + (0,51.2)C veya K.N = 100 + 2a C D.N = 0 (1,86.2)C = 3,72C veya D.N = 2bC
III. kapta: K.N = 100 + (0,51.3)C veya K.N=100+3aC D.N = 0 (1,86.3)C = 5,58C veya D.N = 3bC IV. kapta: K.N = 100 + (0,51.4)C veya K.N = 100 + 4aC D.N = 0 (4.1,86)C veya D.N = 4bC V. kapta: K.N = 100 + 0,51C veya K.N = 100 + aC D.N = 0 1,86C = 1,86C veya D.N = bC olur.
240
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
Buna gre kaplardaki svlarn, kaynama ve donma noktalar, buhar basnlar arasndaki iliki aadaki gibi olur. Kaynama noktalar : IV > III > II > V > I Donma noktalar : I > V > II > III > IV Buhar Basnlar : I > V > II > III > IV
rnek
I. 0,2 M Na2CO3 tuzunun sulu zeltisi II. 0,3 M KBr tuzunun sulu zeltisi III. 0,4 M C6H12O6 ekerli su zeltisi Yukardaki zeltilerin ayn ortamda kaynama noktalar arasndaki iliki nedir? A) I > II > III B) I > III > II C) II > III > I D) I = II > III E) III > II > I
z m Kaynama noktalarn, birim hacimde znen toplam tanecik says (deriim) belirlediinden, nce bu deriimleri bulalm.
2 Na2CO3 2Na+ (suda) + CO 3(suda)
0,2 M
0,4 M
0,2M 0,6 M iyon
+ KBr K (suda) + Br (suda)
0,3M
0,3M
0,3 M 0,6M iyon
C6H12O6 C6H12O6(suda) 0,4 M 0,4M 0,4 M molekl
I. ve II. zeltilerin toplam tanecik (iyon) deriimleri eit olduundan kaynama noktalar eittir. III. zeltinin molekl deriimi daha kk olduundan kaynama noktas daha dktr. Yant D
rnek
1000 gram suda 34 gram NaNO3 tuzu zndnde donma noktas aC oluyor. 500 gram suda 72 gram Mg(NO3)2 tuzu zlrse donma noktas ka C olur? (NaNO3 = 85, Mg(NO3)2 = 148) A) a 2 B) 3a 4 C) 15 a 4 D) 3a E) 5a
241
KMYA
z m NaNO 3 iin : n = Deriimi: m = m 34 = = 0, 4 mol M A 85
KARIIMLAR
10. SINIF
n 0, 4 mol = = 0, 4 molal 1kgsu 1 kg su m 72 = = 0, 5 mol M A 148
Mg(NO 3 ) 2 iin : n = Deriimi : m =
n 0, 5 mol = = 1 molal 1 kg su 0, 5 kg su
yonlama denklemleri: NaNO3 Na (suda) + NO3(suda) 0,4 m 0,4 m 0,4 m Toplam = 0,8 molal iyon
+
+2 Mg(NO3)2 Mg (suda) + 2NO 3(suda)
1m 0,8 M 3,0 M x=
1m aC ise x
2m Toplam 3 molal iyon
3, 0.a 15 = a C olur. 0, 8 4 15 a C de donmaya balar. 4
zelti
OZMOTK BASIN
zc
Yar geirgen zar
zelti
Ozmoz: zc moleklleri zardan difzlenerek deriik zeltiye doru hareket ederler
Ozmotik basn da dier bir koligatif zelliktir. Ozmoz olay, znen paracklarnn geemedii yar geirgen bir zardan zc molekllerinin difzyonudur. Yar geirgen zarn iki tarafnda farkl deriimdeki zeltiler yer aldnda, zc daha seyreltik zeltiden (daha fazla zc ierir) daha deriik zeltiye (daha az zc ierir) hareket eder. Ozmoz olay, deriik zelti yeteri kadar seyreltik olana kadar dier bir deyile, zc moleklleri zardan zt ynlerde eit hzda geileri salanana kadar devam eder.
242
10. SINIF
KARIIMLAR
KMYA
Ozmotik basn ise, ozmoz srasnda daha deriik zeltiden, zc akn durdurmak iin gereken basntr. Ozmotik basn da sadece znenin paraklarnn saysna (sabit scaklkta, hacimde) bal olup koligatif bir zelliktir. Ozmotik basn canl sistemlerde ok nemlidir. nsan plazmasnn 37 Cde 7,56 atmosferlik bir basnc olduu bulunmutur. Bitki kklerinde ise 50 atm veya daha fazla olabilmektedir. ZETLE zelti homojen bir karmdr. zeltide miktar ok olan bileen zc, miktar az olan bileen znen olarak adlandrlr. zeltiler gaz, sv ve kat halinde olabilirler. znme, molekller arasndaki ekim kuvvetine dayanr ve genellikle benzer benzeri zer eklinde ifade edilir. Suda znerek ykl tanecikler oluturan maddeler elektrolit olarak adlandrlr. Elektrolitler kuvvetli ve zayf olmak zere snflandrlrlar. Herhangi bir scaklkta, belirli hacimdeki zcde belirli miktar madde znr. Nortmal artlarda, belirli scaklkta, znenin maksimum znebildii miktar ieren zeltilere doymu zeltiler denir. Doymu zeltide znen madde miktarna da o maddenin o zcdeki znrl denir. Belirli bir miktar zelti veya zc ierisinde znen madde miktarna deriim denir. En ok kullanlan deriim birimleri; yzde deriim birimleri; yzde deriim, mol kesri, molarite, normalite, molalite, ppm ve ppmdir. zeltilerin koligatif zellikleri, sadece zeltide znen paracklarn saysna baldr. Bu zellikler, buhar basnc alalmas, donma noktas alalmas, kaynama noktas ykselmesi ve ozmotik basntr. kelme Tepkimeleri Baz zeltiler kartrldnda, suda ok az znen bir tuzun iyonlar bir araya gelebilir. Bu iyonlar birleip, az znen katnn kmesine sebep olur. Bu olayla ilgili soru zlrken: 1) Her bir maddenin mol says bulunur. 2) yonlama denklemleri yazlarak, iyonlarn mol saylar bulunur. 3) Net iyon denklemi yazlarak, ken madde miktar hesaplanr. 4) kme sonras, zeltideki iyonlarn mol says, toplam hacme blnerek her bir iyonun deriimi hesaplanr.
rnek AgNO3 ve NaCl zeltileri kartrlrsa az znen AgCl kats kelir.

yon denklemi:
+ + + Ag(ag) + NO3(ag) + Na(ag) + Cl(ag) AgCl(k) + Na(ag) + NO 3(ag) (ker)
Eer bu kmeye katlan iyonlar bir denklemle gsterilirse, buna "net iyon denklemi" denir. Net iyon denklemi:
+ Ag(suda) + Cl (suda) AgCl(k) (ker)
243
KMYA
KARIIMLAR
10. SINIF
2 M, 1 litre Ca(NO3)2 zeltisi ile 4 M, 1 litre Na2SO4 zeltisi kartrlrsa; az znen CaSO4 kats ker. Buna gre; a. Ka mol CaSO4 ker? b. kmeden sonra iyon deriimleri kaar molardr?
z m nce herbir zeltiden gelen iyonlarn mol says hesaplanr. Sonra net iyon denkleminde yerine konulup, kme miktar hesaplanr. Ca(NO3)2 zeltisi: n = M.V = 2.1 = 2 mol Ca(NO3)2 znm Ca(NO3)2 Ca+2 (suda) + 2NO3(suda) 2 mol 2 mol 4 mol Na2SO4 zeltisi: n = M . V = 4.1 = 4 mol Na2SO4 znm
+1 2 Na2SO4 2Na (suda) + SO 4(suda)
4 mol
8 mol
4 mol
a. Net iyon denklemi;

2 Ca+2 (suda) + SO 4(suda) CaSO4(k) Bal; 2 mol 4 mol 0 Tepk; 2mol 2 mol 2 mol
Son:
0 Biter
2 mol (2 mol artar)
2 mol kat ker
Teorik olarak 2 mol CaSO4 kats ker. b. kme sonras iyon deriimleri. 8 mol = 4 molar 2 litre 2 mol [SO -2 ] = = 1 molar 4 2 litre 4 mol [NO - ] = = 2 molar 3 2 litre Na+ ve NO iyonlar kmeye katlmadndan mol saylar aynen alnr. SO2 iyonlar balangta 4 mol3 4 dr. Fakat 2 mol kmeye katlarak katya dnmtr. zeltide 2 mol kalmtr. [Na + ] = Ca+2 iyonlar tamamen kmeye katlp katya dntnden sfr kabul edilir. (Gerekte sfr deildir.11 snf 3. nitedeki zeltilerde denge konusunda bu konuya dnlecektir.)
244
10. SINIF
KARIIMLAR
HETEROJEN KARIIMLAR
KMYA
Bakldnda genellikle tek bir grnme sahip olmayan karmlara heterojen karm denir. nce kumu bir beherin ierisindeki suya atp kartrdmz dnelim. Kum tanecikleri ncelikle suda asl kalr ve sonra yavaa dibe ker. Bu olay heterojen karm oluumuna rnek olarak verilebilir. Homojen ile heterojen karm arasndaki bu durum kolloidal olarak ifade edilir. Bir maddeye ait olan taneciklerin (dalan faz) dier bir maddeye ait ortam ierisine (datan faz) yaylmasdr. Kolloidal partikller suda homojen olarak znen kat partikllerden byktr. Bir maddenin kolloid olabilmesi iin dalan partikllerin byklnn (uzunluk ve genilik) 1 1000nm arasnda olmas gerekir. Bu deerden daha bykse partikller artk mikroskobik deil makroskobik olur ve gzle grlr. Aadaki tabloda dalan ve datan fazlaryla beraber baz kolloid rnekleri verilmitir. Datan Faz Gaz Gaz Sv Sv Sv Kat Kat Kat Dalan Faz Sv Kat Gaz Sv Kat Gaz Sv Kat sim Aerosol Aerosol Kpk Emlsiyon Sol Kpk Jel Kat sol rnek Sis, pus Duman, tozlu hava rplm krema, sabun ve deterjan kp Mayonez, st, suda sv ya Magnezyum st, kil solleri Plastik kp, snger ta, volkan kl Jel, inci Baz alamlar (elik), cam
Kolloidlerin bir ounu aslnda gnlk hayattan biliyoruz. rnein bir gaz ierisinde kat veya sv partikllerin dalmyla meydana gelen aerosollere duman (gaz kat) ve sis (sv sv) rneklerini verebiliriz.
Bir sv ierisinde ya damlacklarnn dalmasyla oluan kolloidlere (emlsiyon) mayonezi ve st rnek verebiliriz.
245
KMYA
KARIIMLAR
10. SINIF
Magnezyum st ve kil solleri sv ierisinde kat partikllerin dalmasyla elde edilen kolloidler olan sspansiyona (sol) rnektir. Bir kolloid ile zelti arasndaki fark Tyndall (Tindal) etkisi ile ayrt edebiliriz. Bir k kaynandan kan k hzmesi kolloid ierisinden geerken datan faz ierisinde her yne sald iin grlr. Ancak zeltide k hzmesi salmad iin grlmez. Ormanlarda aalar arasndan szan n grlmesi hava ierisine dalm olan toz taneciklerinden kaynaklanr.
Sabunlu suda da bir kolloidal yapdan bahsedebiliriz. Sabun moleklleri su ierisinde (kprmeden nce) hidrofilik ksmlar dta, hidrofobik ksmlar ite kalacak ekilde kmelenirler ve su ierisinde bu ekilde dalrlar. Bu durum misel olarak aklanr. Sabun miselleri su ierisinde dalr ve kolloid oluur.
Hidrofil ksm
Bu durum sadece sabun iin geerli deildir. Hidrofilik ve hidrofobik ksm ieren baz molekller de benzer ekilde suda kolloid oluturur.
123
Hidrofob ksm
246
10. SINIF
O C
+ NH3
KARIIMLAR
KMYA
O +
+ tme
Protein
NH3 +
Kolloidal partikl +
Kolloidal partikl +
+ + +
HO
C HO O
Proteinin hidrofilik ksmlar darda kalacak ekilde kmelenmesi
Hidrofilik kolloidlerin kararl hale ulam emas: Hidrofilik yap zerine negatif ykl paracklar absorbe olur ve kolloidal partikller bu nedenle birbirini iterek datan ifaz ierisinde kmelenmez.
St bir eit heterojen karm olduu iin bekletildiinde bir para kme gzlemlenir. Fakat gnlk hayatta tkettiimiz stte bu durumun nne gemek iin homojenizasyon ilemi uygulunar.
Bu durum sadece stte yoktur. Yine gnlk hayatta kullandmz fndk ezmesi, ikolatal krema, merhem gibi maddelerde homojenizasyon ilemine tabi tutulur.
Bu tip rnlerde ya ve su fazlar birbirinden ayrlmasn diye bir ucunu yadan bir ucunu sudan tutarak bir arada tutan balayclar kullanr. rnein ikolatalarda kullanlan lesitinin grevi budur. Aada verilen maddelerin H2O (su) ve C6H6 daki (benzen) znrlklerini karlatrnz.
247
KMYA
KARIIMLAR
10. SINIF
H2O (Su)
C6H6 (Benzen)
Neden?
2(iyot)
C5H12 (Pentan)
HBr (Hidroen bromr)
C2H5OH (Etanol)
C6H14 (Hegzan)
C3H6O (Aseton)
NaCl (Sofra tuzu)
NaHCO3 (Sodyum bikarbonat)
248
10. SINIF
1. NaCl(k) + 6,8 kkal NaCl(s)
ZML TEST
KMYA
yukarda verilen tepkimeye gre, 351 gram NaCl katsn erime scaklnda tamamen sv hale getirmek iin gereken s ka kkal dir? (Na: 23, Cl: 35,5) A) 6,8 B) 13,6 C) 20,4 D) 27,2 E) 40,8
4. Younluu 1,85 g/cm3 olan saf H2SO4 svsndan 196 cm3 alnarak hacmi saf su ile 500 cm3 e tamamlanyor. Bu zeltinin deriimi ka mol/litredir? (H2SO4: 98) A) 1,85 B) 2 C) 37 D) 4 E) 7,4
3 5. Younluu 0,7 gram/cm olan NaOH zeltisinin deriimi 1,4 mol/litredir.
Buna gre, zelti ktlece yzde kalktr? (NaOH: 40) 2. Younluu 1,4 gram/cm3 olan ktlece %63 lk HNO3 zeltinin 400 cm3 nde ka mol HNO3 znmtr? (HNO3: 63) A) 2,8 B) 5,6 C) 11,2 D) 352,8 E) 560 A) 8 B) 12 C) 16 D) 20 E) 40
6.
a 0,3
Deriim (mol/litre) [K+]

2 [SO4 ]
Zaman
3. Ktlece %20 lik 200 gram KNO3 tuzu zeltisi ile 240 gram %15 lik, KNO3 tuzu zeltisi kartrlyor. Ayn scaklkta bu karma 20 gram KNO3 tuzu ve 40 gram su katldnda son zelti ktlece % ka KNO3 ierir? A) 16 B) 18 C) 19,2 D) 20 E) 21,4
x molarlk 100 mL K2SO4 zeltisine y molarlk 100 mL Fe2(SO4)3 zeltisi eklendiinde K+ ve SO2 iyonlarnn deriiminin zamanla deiimi 4 grafikte verilmitir. Buna gre x ve y deerleri hangisi olmaldr? A) 0,1 0,2 B) 0,1 0,3 C) 0,2 0,3 D) 0,3 0,6 E) 0,2 0,6
249
KMYA
7. I. 1 litre x M AlCl3 zeltisi II. 2 litre y M NaCl zeltisi III. 3 litre z M MgCl2 zeltisi
ZML TEST
10. SINIF
Yukardaki zeltinin ierdii Cl iyonu deriimleri eit olduuna gre; x, y, z deerleri arasndaki iliki aadakilerden hangisidir?
+2 10. 300 mL 0,2 M Pb(NO3)2 zeltisindeki Pb iyonlarnn tmn PbBr2 eklinde ktrebilmek iin 0,1 M lk NaBr zeltisinden ka ml kullanlmaldr?
A) 100
B) 200
C) 400
D) 600
E) 1200
A) x > y > z B) x = y = z C) y > z > x D) x > z > y E) z > x > y
8. Scaklklar ayn olan, 0,5 M 200 ml NaNO3 zeltisi ile x M 300 ml Al(NO3)3 zeltisi kartrlyor.
Karmdaki NO 3 iyonlar deriimi 0,92 M olduuna gre Al(NO3) zeltisinin balangtaki deriimi (x) ka mol/litredir?
11. MgCI2 ve AICI3 tuzlarn ieren sulu bir zeltide; Mg+2 iyonu deriimi 0,2 M, CI iyonu deriimi 1,3 M dr. zeltideki, AI dr? A) 0,1
+3
iyonu deriimi ka molar-
B) 0,2
C) 0,3
D) 0,4
E) 0,5
A) 0,1
B) 0,2
C) 0,3
D) 0,4
E) 0,6
9. Al(k) + 3HCl(suda) AlCl3(suda) +

3
H2(g)
+3 12. 200 mL 0,6 M Fe2(SO4)3 zeltisine Fe iyonu deriimi 0,2 M oluncaya kadar su eklenmitir. 2 Son durumdaki zeltide SO4 iyonu deriimi ka M dir?
tepkimesine gre 800 cm HCl zeltisine yeterli miktarda Al kats eklendiinde normal koullarda 26,88 litre H2 gaz aa kmaktadr. Buna gre, HCl zeltisinin deriimi ka mol/litredir? A) 1,2 B) 1,8 C) 3,0 D) 3,2 E) 4,0
A) 0,3
B) 0,4
C) 0,6
D) 0,9
E) 1,8
250
10. SINIF
ZML TEST
16.
0,1 mol KBr(k)
KMYA
0,2 mol AICI3(k)
13. 100 mL 0,4 M AgNO3 zeltisi ile 400 mL 0,2 M KCl zeltisi kartrlyor.
AgCl ktkten sonra Cl iyonu deriimi ka mol/litre olur?
200 mL su 100 mL su I II
A) 0,04
B) 0,08
C) 0,12
D) 0,16
E) 0,24
Ayn ortamdaki yukardaki kaplara belirtilen katlar eklenip, tamamen zlyor. I. kaptaki zeltinin kaynamaya balad scaklk 100+xC olduuna gre, II. kaptaki zeltinin kaynamaya balad scaklk ka C olur? A) 100+x B) 100+2x C) 100+3x D) 100+4x E) 100+5x
14. I. 2 litre su, 0,2 mol NaCl(k) II. 1 litre su, 0,1 mol Mg(NO3)2(k) III. 1 litre su, 0,3 mol C6H12O6(k) Yukarda verilen sulu zeltilerin, 25C deki denge buhar basnlar arasndaki iliki aadakilerden hangisidir? A) I > II > III B) III > II > I C) I = II = III D) I > II = III E) II = III > I
17.
znrlk (gram/100 gram su) 40 X
15. I. 1 mol NaNO3 + 1 litre su II. n mol Na2S + 2 litre su III. 1 mol NH4Cl + 2 litre su Yukarda verilen katlarn sulu zeltileri hazrlanyor. Ayn ortamdaki donmaya balama scaklklar arasndaki iliki III > I > II olduuna gre, n says en az aadakilerden hangisi olur? A) 1 B) 2 C) 2,2 D) 2,4 E) 3
25
Scaklk (C)
Saf X katsnn znrlk scaklk grafii yukarda verilmitir. Buna gre, 400 gram %15 lik X tuzu zeltisinin 25C de doymu olmas iin ka gram daha X tuzu eklenmelidir? A) 36 B) 54 C) 60 D) 76 E) 136
251
KMYA
1. NaCl = 23+35,5 = 58,5 g/mol m 351 n= = = 6 mol M A 58, 5 1 mol NaCl erimesi iin 6 mol NaCl erimesi iin 6,8 kkal x
ZMLER
4.
10. SINIF
m m , 1 85 = 196 V m = 1, 85 x 196 gram H 2SO 4 d= n= m 1, 85x196 = = 3, 7 mol H 2SO 4 MA 98 n 3, 7 mol = = 7, 4 M V 0, 5 litre Yant E
x = 6x6,8 = 40,8 kkal s gerekir. Yant E
V = 500 cm 3 = 0, 5 litre M=
2.
d = m 1,4 = m V 400 m = 560 gram zelti 560 . 63 = 56 . 63 gram znen HNO 3 100 10 n = m = 56 . 63 / 10 = 5,6 mol MA 63
Yant B
5. I. yol: Hacim verilmediinden 1 litre alnrsa; m m 10, 7 = V 1000 m = 700 gram zelti d= n n 1, 4 = n = 1, 4 mol NaOH V 1 m = 1, 4x40 = 56 gram znen (NaOH) n= 3.
I. zelti 200 . 20 = 40 gram KNO 3 tuzu 100 II. zelti 240 . 15 = 36 gram KNO 3 tuzu 100
700 gram zeltide 100 gram zeltide x= II. yol: M=
56 gram NaOH x
Toplam tuz = 40 + 36 + 20 = 96 gram Toplam zelti = 200 + 240 + 20 + 40 = 500 gram 500 gram zeltide 96 gram KNO3 100 gram zeltide x 96x100 x= = %19, 2 500 Yant C
56.100 = %8 liktir. 700 10.d.c MA
10.0, 7.%c 40 %c = %8 olur. 1, 4 = Yant A
252
10. SINIF
6. V = 100 + 100 = 200 mL olmutur.
ZMLER
KMYA
8. Karm = 200+300 = 500 mL = 0,5 litre I. zelti n = M.V = 0,5.0,2 = 0,1 mol NaNO3 NaNO3 Na+ + NO3 0,1 mol 0,1 mol II. zelti: n = x.0,3 = 0,3 x mol Al(NO3)3 Al(NO3)3 Al+3 + 3NO 3 0,3 x mol 3.0,3 x = 0,9 x mol Karm [NO ] = 0,92 M ise 3 M= n 0, 1 + 0, 9 x mol 0, 92 = V 0, 5 litre Yant D
Hacim 2 katna km. O halde K iyonu deriimi yarya der. M ile V ters orantl olarak deiir. Buna gre balangta K+ iyonu deriimi (a) = 0,6 M olmaldr. K2SO4 2K+ + SO2 4 x = 0,3 M 0,6 M 0,3 M a = 0,6 M SO2 iyonlar deiimi balangta 0,3 M olur. 4 x= 0,3 zeltide SO2 iyonu deriimi deimediine 4 2 gre, eklenen zeltiden gelen SO 4 deriimi de 0,3 M olmaldr. Fe2(SO4)3 2Fe+3 + 3SO2 4 0,1 M 0,2 M 0,3 M SO2 iyonlar deriimi 0,3 M ise Fe2(SO4)2 4 zeltisini deriimi 0,1 M olmaldr. y = 0,1 dir. Yant B
7. Ayn tr maddelerin,balang zeltilerindeki deriimleri eit ise hangi hacim orannda kartrlrsa kartrlsn, deiimleri yine ayn olur. 9. AlCl3 Al x
+3
+ 3Cl 3x
n=
26, 88 = 1, 2 mol H 2 22, 4
NaCl Na+ + Cl y y MgCl2 Mg+2 + 2Cl z 2z 3x= y = 2x ise y > z > x tir. Deriimler 6 M da eitlenerek zm yaplabilir. Yant C
3 mol HCl x x=
mol H2
1,2 mol H2 1, 2.3 = 2, 4 mol HCl 3 V = 800 cm3 = 0,8 litre 1 n 2, 4mol = = 3 molar HCl V 0, 8litre Yant C
M=
253
KMYA
10. n = M.V = 0,2.0,3 = 0,06 mol Pb(NO3)2 Pb(NO3)2 Pb 0,06 mol
+2
ZMLER
10. SINIF
12. znen Fe2(SO4)3 n mol says + 2NO 3 M= n n 0, 6 = n = 0, 12 moldr. V 0, 2
0,06 mol
yonlama denklemini yazalm:

+3 2 Fe2(SO4)3 2Fe(suda) + 3SO 4(suda)
+2 Pb (suda) + 2Br(suda) PbBr2(k)
0,06 mol 0,12 mol NaBr Na + Br 0,12 mol 0,12 mol n 0, 12 M = 0, 1 = V = 1, 2 litre V V V = 1200 mL Yant E
1 mol 0,12 mol
2 mol 0,24 mol
3 mol 0,36 mol
Su eklenince znen maddenin mol says deimez. Buna gre son durumda Fe M=
+3
iin
n 0, 24 0, 2 = V V 0, 24 V= = 1, 2 litre = 1200 mL dir. 0, 2 SO2 nin deriimi 4 M= n 0, 36 M= = 0, 3 M olur. V 1, 2
Not: zm iin M1V1 = M2V2 forml de kullanlabilir Yant A
11. yonlama denklemlerini yazarsak,

+2 MgCI2 Mg (suda) + 2CI(suda) 1M 2M 0,2 M 0,4 M olur.
13. AgNO3 iin n = M.V = 0,4 . 0,1 = 0,04 mol AgNO3 = 0,04 mol Ag+ KCl iin n = 0,2 . 0,4 = 0,08 mol KCI = 0,08 mol Cl Ag+ + Cl AgCl(k) Balang : 0,04 mol 0,08 mol kme : 0,04 mol 0,04 mol 0,04 mol Son : 0 (biter) 0,4 mol (artar)
zeltideki CI deriimi toplam 1,3 M olduuna gre, 1,3 0,4 = 0,9 M 0,9 M lik ksm AICl3 zeltisinden gelmitir. AlCl3 Al+3(suda) + 3CI(suda) 1M x x= 3M 0,9 M
Vtoplam = 100 + 400 = 500 mL = 0,5 L mol [Cl ] = 0, 04litre 0, 5 = 0, 08 M
0, 9 = 0, 3 M olur. 3 Yant C
Yant B
254
10. SINIF
ZMLER
KMYA
14. zeltinin birim hacmindeki tanecik says (iyon, molekl) arttka, denge buhar basnc der. I. NaCl Na+ + Cl 0,2 mol 0,2 mol + 0,2 mol = toplam 0,4 mol iyon n 0, 4 mol = = 0, 2 mol iyon V 2litre
16. Suyun kaynama noktasndaki deiim, suyun birim hacminde znen toplam tanecik says ile orantldr. KBr K+ + Br 0,1 mol 0,1 mol + 0,1 mol M=
= 0,2 mol iyon
M=
n 0, 2 mol M= = 2 molar iyon. V 0, 1 litre Al+3 + 3Cl
II. Mg(NO3)2 Mg+2 + 2NO3
0,1 mol
0,1 mol + 0,2 mol = toplam 0,3 mol iyon
AlCl3 0,2 mol M=
0,2 mol + 0,6 mol = 0,8 mol iyon
M=
n 0, 4 mol M= = 0, 2 molar iyon. V 2 litre
n 0, 8 mol M= = 4 molar iyon. V 0, 2 litre xC artrrsa 2xC artrr.
III. C6H12O6 C6H12O6(suda) 0,3 mol 0,3 mol molekl n 0, 3 mol M= = = 0, 3 molar molekl V 1 litre yon ya da molekl deriimleri: II = III > I dir. Denge buhar basnlar : I > II = III olur. Yant D
2 molar kaynama noktasn 4 molar kaynama noktasn
II. zeltinin kaynama noktas = 100 + 2xC olur. Yant B
15. Birim hacimdeki tanecik deriimi arttka donma noktas der.

I. NaNO3 Na+ + NO3 1 mol 1 mol + 1 mol = 2 mol iyon
M=
n 2 = = 2 mol iyon V 1
II. Na2S 2Na+ + S2 n mol 2n mol + n mol = 3n mol iyon M= n 3n = = 2 molar iyon V 2 17. 15 = 60 g tuz 100 400 60 = 340 g su 400. 25C 100 g su 40 gram X ile doyarsa 340 g su x gram X ile doyar. x= 340.40 = 136 g X 100 Yant D
III. NH4Cl NH+ + Cl 4 1 mol 1 mol + 1 mol = 2 mol iyon n 2 mol = = 1 molar iyon V 2 Donma noktalar : III > I > II olduuna gre, iyon deriimleri: II > I > III olmaldr. M= Buna gre, n = 2 olur. Yant B 3n > 2 > 1 eklinde sralanmaldr. 2
136 60 = 76 g daha X eklenmelidir.
255
KMYA
10. SINIF
1. 1 mol molekl veya iyon, 1000 gram suda znm olarak bulunuyorsa donma noktas 1,86 der. Buna gre; a) 200 gram suda 9,2 gram etil alkol b) 400 gram suda 5,85 gram NaCI c) 2000 gram suda 2 mol AI(NO3)3 zlrse, her bir zeltinin donma noktalar ka C olur? (C2H5OH=46, NaCI=58,5) Yant: a) 1,86C b) 0,93C c) 7,44C
5. 0,6 M, 400 mL Mg(NO3)2 zeltisine, a) 200 mL su eklenirse, b) 0,12 mol Mg(NO3)2 kat eklenirse c) 100 mL su buharlatrlrsa her bir ilem ayr ayr uygulandnda zeltinin yeni deriimi ka molar olur? Yant: a) 0,4 M b) 0,9 M c) 0,8 M
6. 2 M, x mL ve 6 M, y mL KNO3 zeltileri kartrldnda 1 litre ve 4,4 molar deriimli bir zelti oluuyor. x ve y nin deerleri katr? 2. Ktlece %10 luk ve %30 luk ekerli su zeltileri kaar gram kartrlmaldr ki, 500 gram % 22 lik bir zelti oluur? Yant: 200 ve 300 gram Yant: x = 400 ml y = 600 ml
7. 300 mL, 4 M lik H2SO4 zeltisine yeterli miktarda AI kats eklenerek; 3. Normal koullarda 4,48 gelen HCI gaz zlerek, 400 cm3 lk bir zelti hazrlanyor. Molar deriimi ka mol/litre olur? Yant: 0,5 mol/litre 2Al + 3H2SO4 AI2(SO4)3 + 3H2(g) tepkimesine gre, elde edilecek H2 gaz normal koullarda ka litre hacim kaplar? Yant: 26,88 litre
4. 12 gram CaX2 tuzu zlerek hazrlanan 600 cm3 zeltideki X1 iyonunun molar deriimi 0,4 mol/litredir. Buna gre; a) zeltideki Ca katr?
+2
8. Aada verilen maddeler iyonlaarak znmektedir. yonlama denklemlerini tamamlaynz. a) b) c) d) e) f) g) KNO3 NaHCO3 K2Cr2O7 Al(NO3)3 Ca(HCO3)2 KCIO3 K2S
iyonunun mol says
b) X in atom arl katr? (Ca=40) Yant: a = 0,12 mol b = 80
256
10. SINIF

13.
1 atm O2 1,2 atm O2
KMYA
9. 100 mL 0,4 M Mg(NO3)2 zeltisi ile 400 mL, 0,2 M AI(NO3)3 zeltisi kartrlyor. Karmdaki olur?
NO 3
1,2 atm O2
iyonu deriimi ka mol/litre

30C Su I 20C Su II 30C Su III
Yant: 0,64 mol/litre
Yukarda su scaklklar ve gazlarn basnlar verilmitir. znen O2 gaz deriimlerini bykten ke doru sralaynz. Yant: II, III, I
10. 200 mL, 0,3 M BaCI2 zeltisi ile 300 mL, 0,4 M K2SO4 zeltileri kartrldnda BaSO4 kats kmektedir.
+ 2 kme sonras K , CI ve SO 4 iyonlar deriimi kaar molar olur?
Yant:
+ [K ] = 0,48 M
[CI] = 0,24 M
2 [SO 4 ] = 0,12 M
14. 25C de X tuzunun znrl, 40 gram dur. 100 gram su 300 gram ktlece % 10 luk X tuzu zeltisi ayn scaklkta doymu hale getirmek iin ka gram daha X tuzu eklenmelidir? Yant: 78 gram X tuzu
11. 1 litre, x M NaI zeltisi ile, 1 litre 0,1 M Pb(NO3)2 zeltisi kartrldnda suda znmeyen (ihmal edilen) PbI2 kats oluuyor.
kme sonras, zeltideki I deriimi 0,1 M olduuna gre, balangtaki NaI zeltisinin deriimi ka molar olmaldr?
Yant: 0,4 M 15.
znrlk (g/100 gsu) 90 70 50 30 20 0 10 20 30 40 50 Scaklk (C)
KNO3
12. I. 0,1 M, 1 litre MgCI2 zeltisi II. 0,05 M, 3 litre AI(NO3)3 zeltisi III. 0,5 M 100 mL KBr zeltisi Ayn koullarda bulunan yukardaki zeltilerin, a) Kaynama noktalarn, b) Ayn scaklktaki buhar basnlarn, karlatrnz. Yant: Kaynama Noktas : III > I >II Buhar basnc: II > I > III
Yukarda KNO3 tuzunun znrlnn scaklkla deiim grafii verilmitir. Buna gre, 50C de 40 gram su ile hazrlanan doymu zelti ka C ye soutulursa, 24 gram KNO3 katsn ker? Yant: 20C ye :
257
KMYA
TEST 1
4.
I II
10. SINIF
III
1. Ktlece % 10 luk 200 gram NaOH zeltisindeki su ve NaOH mol saylar katr? (H2O: 18, NaOH: 40) H2O (mol) A) B) C) D) E) 5 10 10 8 9 NaOH (mol) 0,5 0,5 1 2 1
%25 lik tuz zeltisi
90 gr su
15 gr tuz
Yukardaki kapta da deriimlerin eit olabilmesi iin II. kaba eklenmesi gereken tuz ve III. kaba eklenmesi gereken su miktarlar (gram) iin hangisi dorudur? II. kaba 30 30 22,5 22,5 45 III. kaba 30 45 45 60 60
A) B) C) D) E)
2.
%48 lik tuzlu su 100 gram 200 gram 200 gram %12 lik tuzlu su Saf su
Verilen kaptaki maddeler kartrldnda oluan zelti iin; I. Ktlece %12 liktir. II. Karmda 72 gram tuz vardr. III. kinci kaptaki zeltinin younluu deimez. ifadelerinden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II D) I ve II C) Yalnz III A) 10 B) 15 C) 18 D) 20 E) 36
5. 1 mol C6H12O6 (glikoz) ve 320 gram su kullanlarak hazrlanan zelti ktlece % kalk olur? (C: 12, H: 1, O: 16)
E) I, II ve III
3.
I. 0,8 molar, 500 mL NaOH zeltisi II. 80 gram NaOH zeltsi Yukarda verilen zeltilerde znm NaOH miktarlar eittir. Buna gre, II. zeltinin ktlece yzde deriimi katr? (NaOH: 40) A) 12 B) 16 C) 20 D) 24 E) 40
6. 0,05 M MgCl2 zeltisinin 800 mililitresinde ka gram MgCl2 znmtr? (Mg: 24, Cl: 35,5) A) 0,38 B) 3,8 C) 5,7 D) 7,6 E) 19
258
10. SINIF
TEST 1
KMYA
7. 0,6 mol Cl iyonu ieren 400 mL AlCl3 zeltisi ka molardr? A) 0,5 B) 0,6 C) 0,8 D) 1,2 E) 1,5
10. Ar suya 0,2 mol MgBr2 kats konulup tamamen zlerek 400 cm3 zelti hazrlanyor. zeltide oluan iyonlarn deriimlerinin zamanla deiimini gsteren grafik aadakilerden hangisidir?
A) Deriim (mol/lt)
1,0 0,5 0 Br
+2
B) Deriim (mol/lt)
1,0 0,5 0 Mg Br
+2
Mg
zaman
zaman
C) Deriim (mol/lt)
0,8 Br
D) Deriim (mol/lt)
0,8 0,4
+2
Br
+2
8. Ktlece %40 lk bir tuz zeltisi 240 gram su kullanlarak hazrlanmtr. zktlesi 1,6 g/mL olduuna gre, I. 160 gram tuz znmtr. II. Hacmi 250 mL dir. III. 100 gram su buharlatrlrsa ktlece %30 luk olur. ifadesinden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
Mg
0,4 0
Mg
0,2 0 zaman
zaman
E) Deriim (mol/lt)
1,0 0,5 Mg
+2
Br
zaman
9. Grafik 1,5 mol AB2 kats kullanlarak hazrlanan 3 litre zeltinin deriiminin 0,4 zamanla deiimini gs0,2 termektedir. Buna gre;
Deriim (mol/lt)
Zaman
I. Katnn tm znmtr. II. B1 iyonu deriimi 0,8 molardr. III. 0,3 mol AB2 kats znmeden kalmtr. ifadelerinden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
11. I. 0,2 M 1 litre Mg(NO3)2 zeltisi II. 0,3 M 2 litre NaCl zeltisi III. 0,1 M 3 litre Fe2(SO4)3 Yukardaki zeltilerin toplam iyon deriimleri arasndaki iliki aadakilerden hangisidir? A) I = II = III B) III > I > II C) II > I > III D) I > II > III E) I = II > III
259
KMYA
TEST 2
4. I. 0,1 M, 200 mL Na2CO3 II. 0,2 M, 300 mL NaCl III. 0,1 M, 100 mL Na3PO4 Yukardaki zeltiler iin,
10. SINIF
1. 7,5 gram CuSO4. x H2O bileiinin suda znmesi ile elde edilen 300 mililitre zeltideki SO2 4 iyonu deriiminin zamanla deiim grafii aadadr.
Deriim (mol/litre) 0,10 0,05 0,025 0 Zaman
+ I. Na iyonu mol says: II > I > III tr. II. znen bileiin mol says: II > I = III tr. III. znen bileiklerin ktleleri: II > I > III tr.
karlatrmalarndan hangileri dorudur? (Na: 23, C: 12, O: 16, CI: 35,5, P: 31) A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III E) 5
Buna gre, bileikteki x says katr? (Cu = 64, S = 32, O = 16, H = 1) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
2. 32,2 gram FeCl3 zlerek hazrlanan 400 mililitre zeltideki Fe+3 ve Cl iyonlarnn molar deriimi hangisidir? (FeCl3 = 161)
+3 [Fe ]
[Cl] 1,0 1,5 0,5 0,6 1,5 5.

Deriim (mol/L)
A) B) C) D) E)
0,5 1,0 1,5 0,2 0,5
3.
Ba+2 H+ OH 1. Kap H+ CI OH 2. Kap
0,10 0,05
[Na ]
Zaman
X bileii 1., Y bileii 2. kaptaki suda zndnde oluan zeltideki iyonlar yukarda gsterilmitir. Buna gre, X ve Y nin formlleri aadakilerden hangisinde doru olarak gsterilmitir? (Su, H+ ve OH vererek iyonlar) X BaH2 BaCl2 H2O Ba(OH)2 BaO2 Y H2O HCl HClO HCl HClO
Bir miktar Na2SO4 zlerek hazrlanan 200 ml zeltideki Na+ iyonlar deriiminin zamanla deiim grafii yukarda verilmitir. Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr? (Na: 23, S: 32, O: 16) A) B) C) D) znen Na2SO4 ktlesi 1,42 gramdr. 2 SO4 iyonu deriimi 0,2 molardr. Toplam iyonun mol says 0,03 moldr. zeltiye 200 mL su eklenirse zelti deriimi 0,025 mol/L olur. E) zeltiye 1,42 gram Na2SO4 eklenip zlrse, younluu 2 katna kar.
A) B) C) D) E)
260
10. SINIF
6. I. x mol C6H12O6 II. 0,5 mol NaNO3 III. y mol FeCl3
TEST 2
9.
Scaklk (C)
KMYA
Y
Yukardaki maddeler ayn ortamdaki eit hacimde suda zldklerinde, donma noktalar II > III > I eklinde olmaktadr. Buna gre, znen maddelerin mol saylar iin aada verilenlerden hangisi dorudur? A) x = 1 D) x >1 B) x < 1 C) y = 0,1 E) y = 0,25
X Zaman
X ve Y maddeleri iin izilen scaklk zaman grafiine gre; I. X ar su ise Y tuzlu su olabilir. II. Y nin tC deki buhar basnc X inkinden byktr. III. X in ayn basntaki donma noktas Y ninkinden yksektir. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III 7. Su (kg) 1 2 4 znen kat 0,5 mol NaCl 1 mol Ba(NO3)2 1 mol NaCl + 2 mol Ba(NO3)2
E) I, II ve III
Yukardaki zeltilerden ayn d basnta I. nin donma scak 0,8C lldne gre, II.ve III. nn donma scaklklar ka C dir? II 1,2 0,4 1,6 0,8 1,2 III 2,0 1,2 2,4 1,6 1,6
A) B) C) D) E)
8.
Po=700 mmHg
Po=750 mmHg 0,1 mol NaNO3 1litre su ekil II
Po=800 mmHg 0,1 mol AlCI3 1litre su ekil III
10. I. Saf su II. 0,1 mol KCl ieren 0,5 litre zelti III. 0,1 mol Ca(NO3)2 ieren 1 litre zelti Ayn koullarda bulunan yukardaki maddenin, buhar basnc ve kaynama noktalar en yksek olanlar hangileridir? Buhar basnc en yksek olan A) B) C) D) E) I II I III II Kaynama noktas en yksek olan II III III I I
Saf su 1litre su ekil I
Yukardaki kaplardaki svlarn donmaya balad scaklklar iin verilen hangi karlatrma dorudur? A) III > II > I B) III = II > I C) I > II > III
D) I = II = III
E) II > III > I
261
KMYA
1. Aadakilerden hangisi zelti deildir? A) B) C) D) E) Ne ve H2 gaz karm Tun (alam) Kolonya Buzlu su Maden suyu
TEST 3
5. Bir miktar Mg(NO3)2 zlerek hazrlanan 500 mL zeltideki nitrat iyonlar deriiminin zamanla deriimi grafikte verilmitir. Buna gre;
10. SINIF
Deriim (mol/L)
0,8
NO3
zaman
I. t annda zelti doymutur. II. 0,4 mol Mg(NO3)2 znmtr. III. 29,6 gram Mg(NO3)2 znmtr. ifadelerinden hangileri dorudur? (Mg(NO3)2: 148) 2. 0,5 mol NaOH zlerek hazrlanan 80 gram zelti iin; I. Ktlece %25 liktir. II. 80 gram suda 20 gram NaOH znmtr. III. 20 gram su eklenirse %20 lik olur. yarglarndan hangileri dorudur? (NaOH: 40) A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
6. 100 mL, 1 M KNO3 zeltisinin K+ iyonu deriimini iki katna karmak iin; I. 100 mL, 1 M KNO3 zeltisi eklemek II. 0,1 mol kat KNO3 zmek (V sabit) III. zelti hacmi yarya ininceye kadar ayn scaklkta suyu buharlatrmak (kme yok)
3. %25 lik 400 gram tuz zeltisini %20 lik yapabilmek iin ka gram su katlmaldr? A) 20 B) 40 C) 50 D) 80 E) 100
ilemlerinden hangileri ayr ayr uygulanabilir? A) Yalnz II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
4. %25 lik tuz zeltisine ierdii tuz miktar kadar tuz ekleniyor. Bir kelme olmadna gre; oluan zelti yzde kalktr? A) 20 B) 25 C) 30 D) 40 E) 50
7. 0,4 M 400 mL Na2CO3 zeltisi ile 0,2 M 600 mL NaCl zetisi kartrlyor.
+ Oluan yeni zeltideki Na iyonu deriimi ka molar olur?
A) 0,12
B) 0,32
C) 0,44
D) 0,50
E) 0,60
262
10. SINIF
TEST 3
KMYA
8. 0,5 M 200 mL HCl zeltisine 4,8 gram Mg atlyor. Mg + 2HCl MgCl2 + H2 tepkimesine gre, en ok H2 gaz elde edebilmek iin aadakilerden hangisi uygulanmaldr? (Mg: 24) A) B) C) D) E) Karma Karma Karma Karma Karma 4,8 gram daha Mg katmak 1 M 100 mL daha HCl katmak 100 ml su katmak 2,4 gram daha Mg katmak 0,5 M 100 mL daha HCl katmak
11. I. 100 gram %20 lik KNO3 zeltisi II. 200 gram %5 lik KNO3 zeltisi I ve II de verilen zeltiler kartrlrsa oluan zeltinin KNO3 deriimi ktlece % ka olur? A) 30 B) 25 C) 20 D) 15 E) 10
12. 0,2 M XCl zeltisinin 100 mililitresinde 0,03 mol kat X2SO4 zlp, zelti hacmi su ile 500 mililitreye tamamlanyor. 9. Kaptaki zeltiye eit hacimde 0,5 M CaCl2 zeltisi katlnca znrl az olan CaCO3 kats kmektedir. Son durumda X+ iyonlar deriimi ka mol litre dir?
1M Na2CO3 zeltisi
A) 0,04
B) 0,08
C) 0,16
D) 0,40
E) 1,6
kme tamamlandnda kaptaki iyon deriimleri iin, I. [Na+] > [Cl] II. [Cl] = [CO2] 3 2 III. [CO3 ]= 0 verilen ilikilerden hangileri dorudur? A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
13. NH4NO3 ve Al(NO3)3 zeltileri eit hacimlerde kartrlyor.

+3 Karmdaki [NO ] ve [Al ] iyonlarnn molar 3 deriimleri srasyla 0,5 M ve 0,1 M olduuna gre balangtaki NH4NO3 ve Al(NO3)3 zeltilerinin molariteleri aadakilerden hangisidir?
NH4NO3 10. %20 lik ve %50 lik ekerli su zeltileri hangi ktle orannda kartrlrsa, karm %40 lk olur? A) 2/5 B) 1/2 C) 3/4 D) 1 E) 2/3 A) B) C) D) E) 0,8 0,2 0,4 0,8 0,4
Al(NO3)3 0,2 0,4 0,2 0,4 0,05
263
KMYA
1.
Deriim (mol/L)
TEST 4
10. SINIF
3. 200 mL 0,8 M Fe(NO3)3 zeltisine bir miktar su eklendiinde NO deriimi 0,6 M oluyor. 3
Ym X+n Zaman
b a
Eklenen su hacmi ile yeni zeltideki Fe deriimi iin hangisi dorudur? Su hacmi (mL) A) B) C) D) E) 600 800 600 400 400
+3 [Fe ] mol/litre
+3
200 gram Fe2(SO4)3 kats suda zlerek 2000 cm3 zelti hazrlanyor. zeltideki iyon deriimlerini gsteren a ve b nin deerleri aadakilerden hangisidir? (Fe2(SO4)3 = 400) a (mol/L) A) B) C) D) E) 0,75 0,25 0,25 0,50 0,50 b (mol/L) 0,50 0,50 0,75 1,50 0,75
0,2 0,2 0,4 0,6 0,4
4. Aadaki rneklerin hangisinde znen madde miktar en fazladr? (Na2CO3 = 106, CaCl2 = 111, NaCl = 58,5) A) B) C) D) E) 1 litre 0,1 M lk CaCl2 zeltisi 100 gram ktlece %10 luk NaCl zeltisi 100 mL 1 M lk Na2CO3 zeltisi 1 litre 0,05 M lk Na2CO3 zeltisi 100 gram ktlece %10 luk Na2CO3 zeltisi
2.
%16 200 gram I.kap %25 200 gram II.kap %40 200 gram III.kap
Yukardaki kaplarda X tuzu ile hazrlanm sulu zeltiler bulunmaktadr. zeltinin de deriimlerini eit hale getirmek iin, aadaki ilemlerden hangisi I. ve III. kaplara uygulanmaldr? I. kaba eklenen X (gram) A) B) C) D) E) 24 24 12 32 16 II. kaba eklenen su (gram) 120 80 120 100 200
5.
I. 17 gram NaNO3 zlerek hazrlanan 100 cm3 sulu zelti II. 0,1 mol Ca(NO3)2 zlerek hazrlanan 200 mL sulu zelti III. [Al+3] deriimi 0,1 M olan Al(NO3)3 zeltisi Yukarda verilen zeltilerin ierdikleri NO 3 (nitrat) iyonu deriimleri iin aadaki sralamalardan hangisi dorudur? (Na: 23, O: 16, N: 14) A) III > I > II B) I > II > III C) I = II > III
D) II > I > III
E) III > I = II
264
10. SINIF
TEST 4
9.
0,4 0
KMYA
Deriim (mol/litre)
6. Ayr kaplarda bulunan ve hacimleri eit olan zeltideki znm olarak bulunan maddeler aadaki gibidir. I. 0,2 mol NH4NO3 II. 0,2 mol Mg(NO3)2 III. 0,1 mol Fe(NO3)3 Buna gre, zeltilerdeki NO iyonlarnn 3 molar deriimleri arasnda nasl bir iliki vardr? A) I = II > III B) I = II < III C) I > II > III
PO43 Zaman
Grafik, suda znebilen X3(PO4)2 bileiinin znmesi srasnda PO3 iyonlar deriimin za4 manla deiimini gstermektedir.
+n Buna gre, zeltideki X iyonlarnn deriimi ve yk iin hangisi dorudur?
D) I > III > II
E) II > III > I
Yk A) B) C) D) E) +2 +2 +3 +3 +1
Deriimi (mol/litre) 0,6 0,4 0,4 0,6 0,2
7. I. Ar su II. NaCl zeltisi III. NaCl zeltisi
D basn (atm) P P>1 P=1 P<1
Yukardaki svlardan hangilerinin kaynama noktasnn 100C den byk olduu kesindir? A) Yalnz I B) Yalnz II D) I ve II C) Yalnz III
E) I ve III 10.
2m gram AI(NO3)3 2 litre I.kap m gram AI(NO3)3 3 litre II.kap
I. kaptaki zeltilerin deriimi M mol/L dir. Buna gre; 8. H3PO4(suda) + KOH(suda) K3PO4(suda) + H2O(s) Ntrleme tepkimesine gre; 400 mL KOH zeltisindeki KOH n tam harcanmas sonucu 10,8 g H2O olumaktadr. Buna gre, KOH zeltisinin deriimi ka mol/L dir? (H2O: 18, denklem denkletirilecek) A) 1,5 B) 1,2 C) 1,0 D) 0,8 E) 0,6
I. I. kaptaki NO3 deriimi 3M mol/litre dir. II. II. kaptaki NO3 deriimi M mol/litre dir.
III. I. kaptaki AI+3 deriimi, II. kaptakinin 3 katdr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
265
KMYA
11. Basn (mmHg) 600 1200 1200 Scaklk (C) 30 30 20 znen NH3 miktar (g) a b c
TEST 4
14.
I 1 mol MgCI2 1 litre saf su I. kap
10. SINIF
II
1 litre saf su II. kap
Tabloda NH3 gaz ile hazrlanan eit hacimli zeltinin scakl ve denge NH3 basnlar verilmitir. Buna gre, znm NH3 miktarlar iin aadakilerden hangisi dorudur? A) a > b > c B) c > b > a C) b > c > a
Yukardaki II. kapta aadakilerden hangisi zlrse kaynama noktas II > I olur? A) B) C) D) E) 2 mol eker (C12H22O11) 1 mol NaCl tuzu 1 mol Ca(NO3)2 tuzu 0,5 mol Fe2(SO4)3 tuzu 1 mol AlCl3 tuzu
D) a = b < c
E) a < b = c
12.
100+a 100
Scaklk (C) 100+3a 100 Zaman ekil I
Scaklk (C)
15. Bir miktar X2(SO4)3 kats saf suda zlerek 100 mL zelti hazrlanyor.
zeltideki SO4 iyonlarnn mol saylarnn zamanla deiimi grafii aada verilmitir.
Zaman ekil II 0,12 0,08 0,04 0
Mol SO42
ekil I deki grafik 1 litre suda 0,1 mol NaNO3 znmesi sonucu zelti scaklnn zamanla deiimini gstermektedir. Grafiin ekil II deki gibi olmas iin, 1 litre suda aadakilerden hangisi znmelidir? A) 0,2 mol KNO3 C) 0,1 mol AlCl3 B) 0,3 mol eker D) 0,2 mol Mg(NO3)2
Zaman
Buna gre, zeltideki X+3 iyonlar deriimi ka mol/litre dir? A) 0,2 B) 0,4 C) 0,8 D) 1,0 E) 1,2
E) 0,1 mol Na2SO4
16. 1,12 gram XOH kats zlerek hazrlanan 40 cm3 zeltinin deriimi; 0,5 mol/litre dir. 13. tC deki 0,1 M NaCl zeltisinin denge buhar basnc 20 mmHg dir. Buna gre ayn scaklktaki, I. Ar suyun II. 0,1 M lik eker zeltisinin III. 0,1 M lik AlCl3 zeltisinin hangilerinde buhar basncnn 20 mmHg den byktr? deeri Buna gre; I. X in atom arl 39 dur. II. 0,2 mol XOH znmtr. 3 III. 60 cm su eklenirse zeltinin yeni deriimi 0,2 molar olur. yarglarndan hangileri dorudur? (O: 16, H: 1) A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
266
10. SINIF
1.
x molar iyon 1 litre doymu Mg(NO3)2 zeltisi
TEST 5
KMYA
4. Ayn miktar suda, ayn scaklkta eit mol saysnda XCln, YClm, ZClr bileikleri zldnde, zeltilerin buhar basnlar srasyla P1, P2 ve P3 arasnda P1 > P2 > P3 ilikisi vardr. Buna gre, n, m ve r saylar aadakilerden hangisi olabilir? n A) B) C) D) E) 1 3 1 2 1 m 2 2 1 2 3 r 3 1 2 1 2
Yukardaki doymu sulu zeltiye, I. Ayn basnta, Mg(NO3)2 kats eklemek II. Ayn basnta su eklemek III. Ortamn basncn arttrmak ilemlerinden hangileri uygulanrsa, zeltinin kaynama noktas daha yksek olur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
2.
I. 0,4 mol Fe2(SO4)3 tuzu II. 1 mol NaCl tuzu III. 2 mol eker (C12H22O11) Yukardaki miktarlar verilen maddeler hacimleri eit olan 3 ayr kaptaki suda zlrse, kaynamaya baladklar scaklklar iin aadaki ilikilerden hangisi doru olur? A) III > II > I B) III = II > I C) I = II = III D) I = II > III E) I > II = III 5. X: Ar su Y: 0,2 M, 1 litre NaCl zeltisi Z: 0,1 M, 2 litre Al(NO3)3 zeltisi Scaklklar 25C olan ve ak hava basncnn 1 atm olduu bir ortamda bulunan ar su ve zeltilerin donma noktalarnn zamanla deiimi aada grafiklerle gsterilmitir.
Scaklk (C) 25 X 0 I Scaklk (C) Zaman 0 2a II 25 Y Zaman Scaklk (C)
3.
zelti I. 0,1 M NaCl II. 0,1 M eker III. 0,2 M eker
Basn (mmHg) 700 700 800

25 Z 0 4a III Zaman
Yukardaki zeltilerin basnlar verilen ortamdaki kaynama noktalar arasndaki iliki iin aadakilerden hangisi dorudur? A) III > I > II B) III > II > I C) III > I = II
Bu grafiklerden hangileri doru izilmitir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve II E) I, II ve III
D) I = II > III
E) I > III > II
267
KMYA
6.
I 1 mol eker (C12H22O11) 1litre saf su II 1 mol NaCI 1litre saf su
TEST 5
10. SINIF
9. Ayn ortamda bulunan sulu zeltilerden 0,1 M deriimli NaCl zeltisi aC de donmaya balyor. 0,2 M eker ve 0,2 M Mg(NO3)2 zeltilerinin donmaya balama scaklklar aadakilerden hangisidir? 0,2 M eker A) B) C) D) E) a 2a 2a a a 2 0,2 M Mg(NO3)2 a 3a 6a 3a 3a 2
Ayn ortamda bulunan yukardaki zeltiler iin hangisi yanltr? (C12H22O11: 342, NaCl: 58,5) A) I. zeltinin donma noktas daha yksektir. B) II. zeltinin kaynama noktas daha yksektir. C) I. zeltinin buhar basnc daha yksektir. D) Ktlece yzde deriimleri eittir. E) Sadece II. zelti elektrik akm iletir.
7.
KCI zeltisi 0,2 M,1 litre AgNO3 zeltisi 0,1 M,1 litre
Scaklklar eit olan yukardaki zeltiler ayn scaklkta kartrldnda AgCI kats kmektedir. kme sonras kaptaki karm iin hangisi yanltr? A) B) C) D) E) 0,1 mol AgCI kats kmtr. K+ iyonu deriimi 0,1 M dir. CI iyonu deriimi 0,05 M dir. NO iyonu deriimi 0,05 M dir. 3 Ag+ iyonu deriimi 0,05 dir.
10. 0,6 M Cl iyonu ieren AlCl3 zeltisinin 100 mililitresine NaCl zeltisinden 100 mL eklendiinde kaynama noktas deimemektedir. Buna gre, eklenen NaCl zeltinin molar deriimi katr? A) 1,2 B) 0,8 C) 0,4 D) 0,2 E) 0,1
8. X, Y, Z svlarnn bulunduklar ortamn basnlar ve tuz oranlar aadaki tabloda verilmitir.

Sv X Y Z Basn (atm) Tuz Oran (%) 1,0 1,0 1,2 10 5 10
11. 1. Ar su 2. 0,1 M NaNO3 zeltisi 3. 0,1 M Mg(NO3)2 zeltisi Ayn koullarda bulunan yukardaki zeltiler iin, I. Kaynama noktalar: 3 > 2 > 1 dir. II. Buhar basnc en byk olan 1 dir. III. 2. nin donma noktas 3. den dktr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Bu svnn kaynama noktalar arasndaki iliki aadakilerin hangisinde doru verilmitir? A) X = Y > Z B) X > Y > Z C) X = Z > Y D) Z > X > Y E) X > Z > Y
268
10. SINIF
12.
Ar su 0,2 M tuzlu su
TEST 5
14.
1,2 Deriim (mol/litre)
KMYA
NO3
0,2 M tuzlu su zeltisi ekil 1
Ar su 0 ekil 2 Zaman
Yukardaki kaplar, 1 atm d basnta yeterince stlyor. Buna gre; I. ekil 1 deki byk ve kk kaptaki her iki svda kaynar. II. ekil 2 deki byk kaptaki sv kaynar, kk kaptaki sv, byk kaptaki sv bitinceye kadar kaynamaz. III. Her iki kaptaki svlar kaynarken buhar basnlarn 760 mmHg dr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
Aada hacimleri ve znen madde miktarlar verilen zeltilerinden hangisindeki NO iyonlarnn deriiminin zamanla deiim 3 grafii yukardaki gibi olur? (KNO3 = 101, Ca(NO3)2 = 164)
3 A) 1,2 mol NaNO3 + 500 cm zelti 3 B) 0,6 mol Mg(NO2)2 + 100 cm zelti 3 C) 0,4 mol AI(NO3)3 + 1000 cm zelti 3 D) 10,1 gram KNO3 + 400 cm zelti 3 E) 32,8 gram Ca(NO3)2 + 200 cm zelti
15.
0,6
Deriim (mol/litre) Ym X+n
0,4
Zaman
Saf suda XmYn tuzu zlerek hazrlanan bir zeltide, iyon deriimlerinin zamanla deiimi grafii yukarda verilmitir. 13. 0,6 M NO iyonu ieren Mg(NO3)2 zeltisi, be3 lirli bir d basnta (100 + 9a)C de kaynamaya balamaktadr. Ayn d basnta, 0,2 M AI+3 iyonu ieren Al(NO3)3 zeltisi, ka C de kaynamaya balar? A) 100 + 2a B) 100 + 4a C) 100 + 6a D) 100 + 8a E) 100 + 12a Ayn ortamda bulunan aadaki zeltilerden hangisinin kaynama noktas, XmYn tuzunun kaynama noktasna eittir? A) B) C) D) E) 0,4 0,6 0,5 1,0 M lik NaCI zeltisi M lik MgCI2 zeltisi M lik eker zeltisi M lik KNO3 zeltisi M lik Ca(NO3)2 zeltisi
269
KMYA
CEVAP ANAHTARI
10. SINIF
CEVAP ANAHTARI
270
10. SINIF
Test 1
1.C 2.B 3.E 4.C 5.A 6.C
CEVAP ANAHTARI
Atomun Yaps
7.B 8.B 9.D 10.A 11.C 12.B 13.D
KMYA
14.C 15.C 16.B
Test 2
1.B 2.B 3.A 4.B 5.C 6.E 7.D
Atomun Yaps
8.E 9.D 10.D 11.C 12.B 13.E
Test 3
1.B 2.E 3.E 4.B 5.D
Atomun Yaps
6.A 7.B 8.D 9.B
Test 4
1.C 2.D 3.D 4.B 5.E 6.D 7.D
Atomun Yaps
8.E 9.E 10.A 11.C 12.B 13.D
Test 5
1.A 2.B 3.A 4.A 5.B 6.E 7.C 8.E 9.D 10.D 11.B
Atomun Yaps
12.A 13.D 14.C 15.E 16.E 17.D 18.D 19.B 20.D
Test 1
1.A 2.C 3.C 4.E 5.E 6.C 7.E
Periyodik Sistem
8.B 9.D 10.B 11.B 12.D 13.C 14.B
Test 2
1.E 2.D 3.B 4.B 5.B 6.B 7.C 8.A
Periyodik Sistem
9.E 10.D 11.A 12.C 13.E 14.C 15.E 16.D
Test 3
1.D 2.E 3.D 4.E 5.D 6.B 7.C 8.A
Periyodik Sistem
9.D 10.A 11.C 12.A 13.B 14.C 15.A
Test 4
1.C 2.D 3.B 4.E 5.D 6.E 7.E 8.D 9.C 10.C 11.B
Periyodik Sistem
12.A 13.E 14.A 15.B 16.A 17.B 18.D 19.E 20.B 21.C
Test 1
1.C 2.B 3.D 4.E 5.C 6.B
Kimyasal Trler Aras Etkileimler

7.A 8.D 9.C 10.D 11.D 12.D 13.B
Test 1
1.B 2.E 3.D 4.B 5.D
Maddenin Halleri
6.B 7.A 8.C 9.B 10.D 11.E
271
KMYA
Test 2
1.E 2.A 3.E
CEVAP ANAHTARI
Maddenin Halleri
4.D 5.E 6.E 7.C
10. SINIF
8.E 9.D
Test 3
1.B 2.C 3.E 4.E 5.C 6.E
Maddenin Halleri
7.D 8.B 9.D 10.D 11.B 12.C
Test 4
1.D 2.C 3.E 4.B 5.B
Maddenin Halleri
6.B 7.D 8.A 9.C 10.B
Test 5
1.E 2.A 3.E 4.C 5.B
Maddenin Halleri
6.C 7.C 8.D 9.A 10.D
Test 6
1.E 2.D 3.D 4.C 5.C 6.B 7.B
Maddenin Halleri
8.E 9.A 10.B 11.D 12.D 13.B
Test 7
1.C 2.D 3.B 4.E 5.B
Maddenin Halleri
6.E 7.D 8.D 9.A 10.E 11.D
Test 1
1.B 2.B 3.C 4.B 5.E 6.B
Karmlar
7.A 8.C 9.D 10.A 11.E
Test 2
1.E 2.E 3.D 4.C 5.B
Karmlar
6.D 7.D 8.C 9.D 10.A
Test 3
1.D 2.E 3.E 4.D 5.C 6.D 7.C
Karmlar
8.B 9.A 10.B 11.E 12.C 13.C
Test 4
1.E 2.A 3.A 4.A 5.B 6.E 7.D 8.A 9.A
Karmlar
10.E 11.B 12.D 13.C 14.E 15.C 16.C
Test 5
1.C 2.C 3.A 4.A 5.E 6.D 7.E 8.D
Karmlar
9.D 10.D 11.B 12.E 13.D 14.C 15.E
272

Sinif Kimya PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sinif Kimya PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

10.

ATOMUN YAPISI ATOM VE ELEKTRK

Elekt ronlarn Kefi

ekil 3 Katot Inlar Tp:William Crooksun gelitirdii katot n tp

Millikann Ya Damlama Deneyi

Helyum iyonu He+

Helyum iyonu He2+

Ca. Ti. V. Cr. Mn. Fe Co Ni Cu Pirin

ATOMUN YAPISI ATOM MODELLERNN TARHSEL GELM

Art yk ortam Elektronlar

Teleskop Kurun Blok Alfa paracklar Altn yaprak

Hafif yansyan parac dorultusu deimeyen parac

+ nce atln levha

Frekans, Dalgaboyu ve Elektromanyetik Imann Hz

Eitlii v = c / eklinde yazarak y hesaplayalm. = c 3.10 8 m s1 = = 5 .1014 s1 = 5 . 1014 Hz 6.105 m

Bohr Atom Modeli

n = Yrnge numaras (1, 2, 3 ...........) h = Planck sabiti (6,62.1034 j. s)

Eilk enenji (foton) Eson

n=3 Pacshen serisi

n=2 Balmer serisi

n=1 Lyman serisi

E1= 2,18 . 1018 1 = 2,18 . 1018J 12

8 c = 3.10 m/s h = 6,62.1034 j. s E = 4,09.1019 j

Z2 12 = 2,18.10 18 = 2,18.10 18 J h foton = E i = E1 = 2,18.10 18 . n2 12

22 22 4 18 4 18 enerji aa kar. E = 2,18.10 18 2 2 = 2,18.10 4 25 = 1, 83.10 J 5 2 E= hc formlnden 1, 83.10 18 = 6,62.10 34 .3.10 8

KUANTUM MEKANNN GELM

h = 6,62.1034 J.s = 6,62.1034 kg m 2 /s

Bohr Atom Modelinin Yetersizlikleri

ATOM KUANTUM MODEL

Ba Kuantum Says (n)

Asal Momentum Kuantum Says ( l)

Bu durumda, eer l = 0 ise, s orbitaline , l = 1 ise p orbitaline karlk gelmektedir.

2s 2px, 2py, 2pz

3s 3px, 3py, 3pz 3dxy, 3dyz, 3dxz, 3dx2y2, 3dz2

Atomun Elektron Yaps

1 olmas ans birbirine eittir. Bu nedenle, gm atomlar tarafndan oluturulan manyetik 2

Ag atomlar Frn Yark

Hidrojen atomuna ait ilk elektron kabuunun orbital enerji diyagram

Elektron Dalmnn Gsterilii

1s2 2s2 2p6

Z = 21 30, Sc dan Zn ya kadar.

Bu elementler dizesinde temel ortak yan, nc kabuun d orbital-

(b) Sc: [Ar] 4s23d1

Kr: [Ar] 3d104s24p6 ya da Kr: [Ar] 4s23d104p6

ATOMLARIN UYARILMI HAL ELEKTRON DZLLER

1s 2 2s 2 3s1 1s 2 2s 2 3p1 Uyarlm hallerdir. 1s 2 2s 2 4s1

rnek sil X : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 2 2 6 2 6 Y : 1s 2s 2p 3s 3p 5s1sil

Elektron Atom Konfigrasyonu Numaras

Elektron Atom Konfigrasyonu Numaras

[Xe]6s 4f 5d [Xe]6s 4f [Xe]6s 4f [Xe]6s 4f

[Ar]4s23d104p2 [Ar]4s23d104p3 [Ar]4s23d104p4 [Ar]4s23d104p5 [Ar]4s23d104p6

[Xe]6s24f12 [Xe]6s24f13 [Xe]6s24f14 [Xe]6s25d1 [Xe]6s24f145d2

[Rn]7s25f146d2 [Rn]7s25f146d3 [Rn]7s25f146d4 [Rn]7s25f146d5 [Rn]7s25f146d7

ATOMUN YAPISI BAIL ATOM KTLES YAKLAIMI VE MOL KAVRAMI

Bileik HF H2O HCI HBr H NH3

Bileik Ktlesi 20 g 18 g 36,5 g 80,9 g 127,9 g 17 g

Hidrojenin Ktlesi 1g 2x1=2g 1g 1g 1g 3x1=3g

Dier Elementin Ktlesi 19 g 16 g 35,5 g 79,9 g 126, 9 g 14 g

H2SO4 bileiinin mol ktlesini hesaplayalm (H:1, O:16, S : 32)

1 mol CO2 bileii 1 mol C = 12 g + 2 mol O = 32 g 44 gram

2 mol H = 2 g 1 mol S = 32 g 4 mol O = 64 g + 98 gram

Mknats vmelendirici alan

Kayt aleti (fotoraf plakas)