teorija arhitekture 2004/2005

giuseppe terragni : danteum

1936. Mussolini proglaava 3.Rimsko Carstvo 1942. trebala se odrati izloba u Rimu (neostvareno) kao OI talijanske kulture i civilizacije danteum kao trajni exponat izlobe - nova axa Rima Via dell' impero poinje od Coloseuma danteum se ugrauje u tkivo Foruma kao da se skriva izmeu, preuzima atemporalnu univerzalnu vrijednost kao ostale zgrade na Forumu - Dante 1.referenca koncept Svetog Rimskog Carstva, ujedinjenje + sistematizacija talijanskog jezika (identitet naroda) - Maxencijeva bazilika 2.referenca jedna od najveih sauvanih graevina na Forumu kranski Rim - Coloseum 3.referenca zakrivljena forma savrenost - zid ispred ulaza - odvojen zid sam za sebe, kao arhetip zida - od 100 kamenih blokova 100 pjevanja Boanske komedije apstraktan + narativan u funkciji preusmjeravanja iz ritma Carske avenije preusmjeravanje panje i koncentracije - ulaz procjep, kao ulaz u tunel proces defamilijarizacije - prvo se ulazi u prazan prostor, iza njega slijedi prostor sa stupovima Dante je prvo na otvorenom, a onda se nalazi u gustoj umi hipostilna dvorana, 100 stupova od crnog mramora izgubljenost, dezorijentiranost ne zna se kako je doao ni kamo dalje put je nejasan - Vergilije vodi Dantea kroz razne lokalitete i Terragni pria istu priu arhitekturom - 3 traka stepenica 3 kao jaki simboliki broj - mali procjep ulaz u Pakao - Dante spiralno sputanje u stoac, 9 krugova Pakla, grotlo - Terragni 7 platoa 9 sputanja, u sredini svake terase po jedan crni mramorni stup, crni mramorni strop koji se isto sputa, malo svjetla, mrano nasluuje se mali procjep prema istilitu - rana renesansa koncept pojma istilita ovjek *moe* utjecati na svoju sudbinu - Dante istilite kao brdo uspon napor, uloeni trud - Terragni isto kao Pakao, ali u obratnom smjeru terase koje se penju prema gore je sve vie svjetla fragmentarno otvoren strop lateralno skriveno stubite prema Raju - Dante Beatrice ga vodi kroz Raj - Terragni stakleni stupovi, transparentnost, kristalininost 36 staklenih stupova, umeci staklenih pruga iznad Raja Impero (Carstvo) direktan izlaz iz Carstva arhitekturom prenijeta poruka, ispriana pria dijakronija narativnost - kroz Danteum prolazak kroz vrijeme - komponenta vremena ugraena u priu ( kao npr. u melodiji) sinkronija tona organizacijska struktura - kao arhitektura treba kontrolirati svaki aspekt ( akord mora biti harmonian) - sve meusobno usklaeno

kontrasti crno+puno transparentno+svijetlo, zid stup, otvoreno zatvoreno binarne opreke postupna dematerijalizacija - transkodiranje nekog externog medija (knjievnosti) u arhitektonski jezik i sam izbor djela i autora alje poruku sistematizacija jezika analogno to u arhitekturi radi Terragni - bitna su 2 nivoa sintaktiki odnosi izmeu rijei semantiki osnovne rijei + znaenja semantiki nivo - zid, stup, strop, pod, platforma, okvir - rije 2 sloja znaenja - denotativno ono osnovno, zajedniko svima - konotativno niz asocijacija, subjektivno zid egipat, stup grka, platforma perzija Rim kao kruna svih tih kultura i civilizacija, kao univerzalna kultura sintaktiki nivo - Boanska komedija: 1 rima u tercinama 2 3 1 tercine I 33 (po 3 stiha) 1 II 33 2 III 33 3 100 1 2 3 istilite u skladu s Paklom u dimenzijama i proporcijama Raj i uma takoer usklaeni kontrola formalne igre opravdava znaenjem i priom angaman kroz autonomnu arhitekturu pitanja R odgovori P sputanje penjanje organizacija sustava komunikacije kri + perimetar Maxencijeva bazilika lateralni pristup, transverzalno kretanje kri proporcija Maxencijeve bazilike isto u relaciji s Danteumom posmik pravokutnika, ouvanje istoe unutranjih prostora - nije proizvoljna gesta i ona je opravdana priom perimetralna komunikacija referenca na labirintski put u Boanskoj komediji -

binarne opreke - jezik je tako strukturiran - 1 opreka predstavlja totalitet (* crno-bijelo ) - Terragni oba pola jedne opreke se mogu osjetiti - kulminacija oprekom kultura-priroda struktura Danteuma po zlatnom rezu sve proporcije zlatni rez (kultura) poveznica je spirala (priroda) formira jezik i informira ga knjievnim djelom prava funkcija Danteuma kao spomenik

arhitektura i drutvenopovijesni kontext

LE CORBUSIER - spori proces usavravanja (paestum parthenon, auto) - tipoloki usavreni produkt standardiziran, masovno proizveden pun znaenja, simbol *Mallarme: "poetski fakt", Verlaine "mlada znaenja, stara sjeanja" - binarne opreke jedne cjeline "horizontala mora + vertikala brda" univerzalnost + totalitet dovoljno ope, a istovremeno anonimno i nabijeno kolektivnim znaenjem - Mallarme: "poezija nastaje spajanjem dvaju suprotnih realiteta" vila Savoye budi povijesna sjeanja modernim + standardiziranim elementima (umivaonik, rampa s linoleumom..) - elja za novim jezikom arhitekture u okviru konvencionalnog jezika ( bitna su stara znaenja) + atemporalan i svima razumljiv - : VERS UNE ARCHITECTURE : (k pravoj arhitekturi) 1923. - reprint lanaka iz L'Esprit Nouveau-a - "kua je maina za stanovanje" kua kao savreni instrument za stanovanje - struktura: 3 trijade + 4 eseja (vode u donoenju zakljuka) - strast u arhitekturi michelangelo; na Parthenonu pod kontrolom - razliiti europski diskursi (estetiki, socijali, politiki) iz zadnjih 20g ne direktno i otvoreno - trijada 1 volumen + (masa) povrina + plan - ("3 podsjetnika za gospodu arhitekte") arhitektura kao igra volumena pod svjetlom (igra "znalaka, tona i uzviena") - postoji kreator slobodan je (jer se igra), ali sama igra nije proizvoljna - ideja slobodne igre ne voene neim izvana Kant, njemaki idealizam

njemaki+austrijski diskurs sachlichkeit vie grana DEUTSCHE WERKBUND o standardizaciji i industrijalizaciji KARL SCHFER gl.ideolog pie i o tvornicama, AEG koncernu kree se od stvari, realiteta /die Sache/ i nju se uzvisi, sublimira na vii nivo znaenja - iri kontext njemaka poetkom stoljea buroazija, kapitalizam, rast gradova, nizovi anonimnih bezlinih stambenih i poslovnih zgrada, alijenacija, gubitak starih vrijednosti nezadovoljavajua situacija protiv toga se bune 'junkersi' staro agrarno plemstvo + crkva + vojska raslojavanje drutva potencijalno razorno za drutvo - Schferova ideja tvornica kao simbol negativnosti trenutne situacije uzdii je na nivo hrama putem umjetnosti/arhitekture estetika + politika + socijalna agenda francuski diskurs umjetnost + poezija MAURICE DENIS najjai teoretiar slika (ono to vidimo) je text pun boja + linija djeluje putem boja i linija na promatraa, direktno, sam sadraj je nebitan - tradicionalni konzervativizam - postavlja most izmeu svoje desne orijentacije i umjetnosti ljevice propagira Cezanne-a bitna ideja da se sve moe svesti na kuglu/cilindar/kubus isti geometrijski oblici + tijela ARISTIDE MAILLOL klasina i moderna skulptura klasina a moderna Francuska

arhitektura+umjetnost

LE CORBUSIER - arhitektura kree od funkcije, ali je i nadilazi pobuuje osjeaje, iskazuje misao, prenosi poruku indirektno

HANNES MEYER razdvaja ivot i umjetnost (sve stvari idu pod 'ivot' pa tako i arhitektura)

"arhitektura"

njem. Baukunst gr. "nad-graenje"

ADOLF LOOS ivot umjetnost funkcija ne slui svrsi kua revolucionarna slui svrsi neuvjetovana uvjetovana samodostatnost bauen, leben baukunst, kunst arhitektura nije umjetnost, samo mali dio arhitekture pripada umjetnosti grob i spomenik

HEIDEGGER razlikuje: uporabni / umjetniki / prirodni predmet kroz umjetniko djelo prodiranje do bitka, opredmeenje istine KANT problem spoznaje kljuni problem empiriar: osjetopaajpredodbapojam osjeti nisu neutralni i isti, nisu neposredni ve postoji "kategorijalni aparat" jezik interpoliran izmeu nas i svijesti moemo spoznati svijet ne kakav uistinu jest, nego onako kako ga vidimo specifina spoznaja, fenomenalni svijet distinkcija spoznatog (fenomenalni) i nadosjetilnog svijeta (noumenalni svijet sam po sebi) isti um spoznaje fenomenalni svijet praktini um prodire u viu sferu promiljanje uzroka + smisao svijeta svijet : - sfera injenica djeluje isti, racionalni, spekulativni um - sfera vrijednosti djeluje praktini um nije dokaziva, to je domena vjere, uvjerenja te 2 sfere svijeta su nuno preklopljene i istovremeno meusobno apsolutno razdvojene bavi se i estetikom

SCHOPNEHAUER prihvaa + nastavlja + produbljuje Kantovu distinkciju: - fenomenalni svijet = svijet predodbe - noumenalni svijet = svijet volje - naelo razloga + naelo kauzaliteta umjesto katgorijalnog aparata - u sferu svijeta volje ne prodire nikakav aspekt uma, tu prebiva volja iracionalna, nerazumna samo ono empirijsko moe pokrenuti volju u etikom smislu razum je neutralan, ni moralan ni nemoralan - etika potraga za istinskim moralnim djelima onim koja nisu motivirana egoizmom + nagradom - jedini medij koji se pribliava mistinom i nalazi se u uzvienoj sferi je umjetnost pod utjecajem umjestnosti ne moemo initi zlo - medij osobnog iskustva, legitimni akter u sferi vrijednosti velika drutvena zadaa umjetnosti pandan znanosti (sfera injenica) u sferi vrijednosti

umjetnost operira na nivou religije KIRKEGAARD nastavlja Schopenhauera temelji morala nisu generalni, postoje kao iracionalno u svakom pojedincu - kritika svog vremena i drutva masa negira pojedinca, njegove osjeaje ugroeni temelji etike i morala, sustav vrijednosti nema temelje zbog toga - optuuje za to javnost + tisak iluzije (javnost apstraktni pojam koji ugroava specifinost pojedinca) - nain borbe protiv tih apstraktnih iluzija : - indirektna komunikacija promovira ideju polemike nije dovoljno da ovjek samo kritizira, treba popuniti upljinu koji sama stvara sve kreativno je latentno polemmiko - istinske vrijednosti se ne ue nego se pobuuju indirektnom komunikacijom, "navesti da obrati panju", dovesti do praga saznanja instrumenti pouavanja ironija, satira, komedija, parabola.. - bitno je da pojedinac sam donese odluku

TOLSTOJ u svojim djelima stvara modele ispravnog ponaanja umjetnost pobuuje osjeaje, dovodi do katarze bliska religiji - nemoralna umjetnost ona koja je zaboravila svoju drutveno-moralnu dunost takva umjetnost gubi svoju istinitost

WITTGESTEIN krug filozofa jezika (Kokoschka, Loos..) pitanje ljudske spoznaje i znanja (kao Kant) fokus na samom aparatu spoznanja i istraivanja "samo ono to se moe rijeima dohvatiti, moe se misliti" "sva filozofija je kritika jezika" zavrava skeptino - isto tvrdi da je aparat spoznaje jezik, ali znanje o svijetu jest mogue - problem ime analizirati sam jezik? - HERMANN HERTZ matematiar+fiziar pokuava matematikom modelirati fiziki svijet, matematika kao neutralni, savreno sreeni medij - Wittgestein se okree simbolikoj logici BERTRAND RUSSEL modelirati svijet putem logike matematike logike proporcije iste, provjerene prema aktualnoj stvarnosti, konzistentne induktivno+deduktivno - problem nalazi se izvan aktualne stvarnosti lingvistike propozicije ne vrijede, jedan element nije definiran, prestaju biti smislene u drugoj domeni u nadosjetilnom objektivno znanje ne prodire, neadekvatno je i nepouzdano "ovjek mora odbaciti ljestve nakon to se njima popeo" pitanja etike, smisla ivota ne spadaju u objektivnu domenu - smisao svijeta mora postojati izvan samoga svijeta u sferi gdje jezik ne prodire - pitanje kojim aparatom promiljati u vioj sferi? - komplexna torzija + deformacija jezika, modifikacija dok ne postane svoja vlastita suprotnost postaje poetiki jezik (nasuprot logikom, znanstvenom jeziku) - znanost i umjetnost suprotnosti - jezik logoka struktura + pritajena poetika vrijednost paradoxalna istovremena koegzistencija dviju suprotnih kontrastnih istina dekonstruktivizam "o emu ne moe govoriti, o tome mora utjeti" - ovjek otjelovljenje paradoxa jer je dvostruko paradoxalno determiniran - umjetnost treba dovriti sliku svijeta + moralno uzdizati + pouavati za tomora biti savreno duboka + ista + istinita - etika locirana u domeni estetike etika=estetika umjetnost je misija, poslanje istina je automatski lijepa, sama po sebi - arhitektura udomljuje ovjeka a ovjek je spoj suprostnosti arhitektura je ovjeku najblia vidi arhitekturu kao neto to moe dati odgovore, kao materijalizirani odljev ovjeka samog

WALTER BENJAMIN arhitektura kao opredmeena forma ivota - arhitektura formira ovjeka dok je rastresen, nekoncentriran, nesvjestan prenosi na indirektan nain poruku, "deformira" u podsvjesnom stanju - arhitektura jako snaan medij pretvara se u model istine, u svojoj biti spaja + pomiruje suprotnosti

KANDINSKY uvjeti i okolnosti koji veu u arh. stvaralatvu zadatak je iskreno odgovoriti na sve te zahtjeve sfera injenica svrha tehnologija budet klima uvjeti terena materijal sfera vrijednosti svjetonazor kulturne vrijednosti kulturne potrebe

gestalt

stalne zakonitosti

horizontala vertikala naprijed natrag gore dolje lijevo desno ritam, red, kontrast drutveno uvjetovane

relativne zaknitosti

stimulus senzacija percepcija koncepcija

percepcija

o b l i k

faktor blizine faktor smjera faktor identinosti faktor zajednikog kretanja faktor simetrije faktor zatvorenosti faktor prikladne linije faktor iskustva

u Gestaltu bitan je dinamiki centar, a ne matematiki gestalt reetke reetka je nestabilna kolaps reetke asimilacija / objedinjavanje

s v j e t l o

svjetlo intenzitet (lux) + temperatura (K) 1. oko tendira bijelom svjetlu relativno bljetanje odnos kontrasta 1:100 - apsolutno bljetanje odnos kontrasta 1:>100 oko se ne moe akomodirati 2. percepcija svjetla uvijek nastoji biti cjelovita 3. intenzitet i temperatura boje svjetla moraju biti proporcionalni - igra svjetla i sjene sjena daje informaciju o poloaju tijela kombinacija disperznog (bez sjena) + tokastog (sjene) izvora svjetla

unjii

b o j a

tapii -

- centar retine - boja, manje osjetljivi, slaba mo adaptacije - cijela retina - crno-bijelo u cijelom vidnom polju crvena+zelena se prve gube, uta ostaje najire subtrakcija = oduzimanje u sluaju pigmenta (c p) predmet kao filtar c++p=crno/sivo/smee adicija = dodavanje u sluaju zraka svjetlosti (r g b) c++z=bijelo "after-image" komplementarne boje boja u arhitekturi: povrinska voluminozna film-boja boja sama po sebi (* nebo bez distance, bez texture)

razliite valne duljine (l) ispupenje/stanjene lee osjeaj distance boje doivljaj boje kontextualno karakteristike boja: nijansa / ton zasienost / saturacija svjetlina (odnos prema bijelom - crnom) meuodnos boja interval nameu se osnovne boje, crna, bijela kontrastna indukcija asimilacija (objedinjavanje) - kad geometrijski lik nije dovoljno jasan * ovjek u sivom / naranastom

- do pregnantne boje dolazi

se kontrastiranjem kad je sam oblik dovoljno naglaen

elementi gestalta boje: faktor identinosti boje faktor identinosti nijanse faktor identinosti saturacije i nijanse faktor malog intervala - ako se kromatskoj boji doda: + siva skala mijenjaju se i nijansa i ton + bijela svjetloa raste, saturacija pada + crna svjetloa pada, saturacija raste + kromatska boja saturacija ostaje, boja se mijenja - (zadravanje saturacije+"ubijanje" boje dodavanje komplementarne kromatske boje) doivljaj boje ovisi o karakteristikama svjetla utjecaj boje na raspoloenje uta+naranasta+zelena+svijetlo plava "pametne" boje razvoj inteligencije boja: textura povrina+unutarnja struktura faktura povrina struktura unutranja graa superponiranje gestalta mogua ponitavanja, jedan ugroava drugog, dominira

o p i p
-

3 naela osjeta opipa: - povrinski rukom (vrhovi prstiju) fenomenoloki (*osjet temperature nulti stupanj temperature predmet na cca 28C) - heptiki opipno-obimni osjet vizualne registracije distorzije (linija koja je zarezana veina slina vizualnim distorzijama) - kinestetiki doivljaj volumena i forme miiima (mogue i preko treeg elementa) empatija prostor djeluje na ovjeka

z v u k

naini irenja zvuka ovise o materijalu, dimenzijama prostora.. odreivanje izvora zvuka prema razlikama u pritisku i razlikama u vremenskoj fazi reverberacija = odbijanje zvuka trajanje zvuka traje dok reverberirani zvukovi ne prestanu jeka kad je razlika izmeu prvog i drugog odbijenog vala >1/7 s drvo dobro odbija ljudski glas + simonijski orkestar

fenomenologija doivljaj prostora cijelim tijelom sinestezija

doivljaj gestalta kao cjelina od cjeline prema detalju cjelina vie od zbroja dijelova

10

modernizam

poetak moderniteta: pol.18.st. prosvjetiteljstvo (Descartes) oko 1848. revolucije (Baudellaire..) 20.st. - nagli nalet modernizacije, potroako drutvo, kapitalizam promjene i okovi u drutvu estetike reakcije, modernitet kao posljedica suoavanja s tim okom - brojne teorijske socioloke studije frankfurtska kola, brojne marxistike teorije.. teme: metropolis utjecaj na ovjeka simptomi + analiza potroako drutvo zadaci estetike praxe u Njemakoj antimodernitet nostalgija za prolim -

FERDINAND TNNIES Gemeinschaft zajednica kao osnovna jedinka drutva - Gesellschaft ideja drutva (otuenog, izoliranog, artificijelnog) konkretno (prolo) vs. apstraktno (novo) exchange value vs. use value

GEORG SIMMEL - velegrad kao lokus razvoja moderniteta prouava utjecaj na subjektivni nivo pojedinac se mijenja pod utjecajem objektivnog na njegovu subjektivnost i individualnost - degradacija tijela dovodi do degradacije due psihologizam - projekcija vanjskog na unutarnji svijet (Seelelsigkeit) - intenzifikacija nervne stimulacije gomilanje brzoizmjenjujuih slika u diskontinuitetu ovjek vie ne moe primati informacije javlja se strah, anxioznost expresionizam oaj, izbezumljenost pojedinca - mehanizam zatite blazirani stav otupljivanje, indiferencija, rezignacija, letargija ivci odbijaju dalje reagirati degradacija + devastacija vanjskog svijeta ali i samog sebe osjeaj bezvrijednosti na osobnom nivou u procesu industrijalizacije viestruka otuenost (podjela rada, fragmentacija)

GEORG LUKCS - pitanje teorije i praxe u umjetnosti u tom nezadovoljavajuem stanju pitanje kompenzacije osnovni konceptualni okvir Marx + Hegel (konkretno vs. apstraktno) ako je svijet fragmentiran i umjetnost prati tu fragmentiranost, nema vie jedinstva potroaka logika sve je kvantitativno, izmjerljivo, sve se moe kupiti - reifikacija prodor logike robe u individulanu spoznaju svijeta (Verdinglichkeit) poprima kognitivnu dimenziju - smatra da radnici razumiju tu logiku iznutra, da su svjesni sebe kao klase jer su i sami tretirani kao roba, upoznali su proces iznutra samo oni mogu promijeniti tu situaciju radnika epistemiologija - nema povratka na staro, moda se moe ostvariri neto poput toga, kompenzacija, sjeanje na cjelovitost (expresionizam, dadaizam, Brecht, realistiki roman-Dostojevski..) - izdvaja realistiki roman kao sredstvo odravanja sjeanja na jedinstvenu kulturu moe postati nova estetika, da govori o novom svijetu lijeva etika, desna estetika pitanje koja je arhitektura analogna realistikom romanu? odnos + meuovisnost objekta+subjekta u modernizmu i tema i tehnika umjetnikog djela reflektiraju situaciju kritika Lukcsa Benjamin i Adorno

11

WALTER BENJAMIN - izjednaava logiku robe i umjetnosti extrem reifikacije - raspadanje aure umjetnikog djela promjena medija + zadatka umjetnosti aura umjetnikog djela karakteristike: - autentinost, originalnost - veza s religijom kultna vrijednost - fenomen distance - transformacija aure od renesanse ljepota umjesto magije, u modernizmu ugroen je koncept originala, autentinosti (pojava fotografije..) - umjetnost prestaje biti objekt divljenja - mijenja se i nain recepcije umjetnosti umjetnost se pribliava masam, postaje kolektivna --< pogodan medija za emancipiranje masa, politiku angairanost - promjena preceptivnog aparata promjena vlastitog subjektiviteta - BRECHT efekt defamilijarizacije rui iluziju teatra, sve oko nas je konstrukt ok efekti agitacija

publike
novi idealni medij arhitektura ne kroz gledanje nego kroz koritenje parike arkade spektakl shoppinga mjesto produkcije + potronje se isprepliu distancirano promatranje, voajerski Fe+staklo razumjevanje procesa shoppinga -

THEODOR ADORNO filozof + muzikolog - Benjaminov uenik kritika Benjamina ako masa doivljava umjetnost rastreseno lako se njome manipulira to koristi faizam - Lukcseva reifikacija dovedena do extrema mijenjanje ovjeka prema svijetu ovjek ne smije prihvatiti poistovjeivanje sa svijetom koji je nezadovoljavajui, nego ga treba na individualnom nivou negirati - nema nade za pravi i istinski doivljaj umjetnosti, umjetnost je ula u logiku robe, cjelina je neistinita i neostvariva - okree se mediju glazbe gubitak tradicionalnog naina sluanja doivljaj glazbe kao robe regresija sluanja "industrija kulture" (distrakcija, zabava, profit) vs. prava umjetnost - bitan je pojedinac a ne masa - umjetnost gotovo asketska, ista - negativno dodavanje na negativno daje pozitivan rezultat mora odravati svijest da je stanje loe + mora se buniti protiv toga - manifestacija autonomnosti umjetnosti nuno proizlazi iz vlastitog medija

SIGFRIED GIDEION arhitektura proizlazi iz trenutnog vlastitog trenutka - zadatak arhitekture da dekodira + demistificira kontext daje joj kognitivnu ulogu da ovjeku pomogne da se snae u svijetu 1938/39 semestar predavanja na Harvardu - 1941 "Prostor, vrijeme, arhitektura" povjesniar umjetnosti prouava problem 19.st. gleda povijest kao kontinuirani jedinstveni entitet, kao nepromjenjivi kontinuum - kritika Gideiona da distordira pravu povijest tako da ga dovede do eljenih rezultata Gideion preskae skoro cijelo 19.st. (referira se na tehnika dostignua, iskljuuje stilistike karakteristike - selektivno) - izabire novu arhitekturu kao referentni sluaj i pokuava je opremiti potrebnom genealogijom povijesnom podlogom vidi modernizam kao rezultat prostornog razvoja: - meuigra objekata / volumena / korpusa (*grka, egipat) - naglasak na unutarnjem prostoru (*renesansa, barok) - "optika revolucija" interpretacija vanjskog i unutranjeg doivljaja (*20.st.) u povijesti: - konstitutivni elementi trajni, esencijalni (*valoviti zid, priroda vs. ovjek, slobodni tloctr)

12

- tranzitorni elementi promjenjivi - koncept optike revolucije simultanost sagledavanja - simultanost prostor-vrijeme karakteristika saagledavanja tog trenutka - 19.st. dolazi do naglog reza ne postoji rravnotea na nivou cjeline unutar subjekta se dogaa
raslojavanje, podvojenost podvojeno drutvo potencira se apstrakcija + konstrukcija, na raun emocija vidi modernizam kao neto to moe vratiti ravnoteu + harmoniju - fragmenti + optika revolucija daju na kraju pozitivan rezultat intenzivira se vizualna komponenta da kompenzira osjeaj gubitka jedinstva - proizlazi iz kubizma 2D + monokromija su kompenzirani vizualnim simultanost prostor-vrijeme dobija se nova cjelina - tei postizanju nove cjeline drugim sredstvima, na drugi nain utopijska koncepcija modernizma (kao i Lukcs)

problem postave potrebnog diskursa modernizam je subverzivan, napada instituciju, nije institucionalan po prirodi - CIAM preuzima ulogu generiranja teoretskog diskursa modernizma 1927. direktan povod natjeaj za zgradu Lige naroda lokacija u vicarskoj, kraj enevskog jezera - LC i H.Meyer diskvalificirani zgog krive vrste tua - Gideion pokree CIAM (Meunarodni kongres moderne arhitekture) cilj mu je ujediniti svu avangardu u jedan misaoni pokret sastanci svake 2-4 godine razvijanje debata o modernoj arhitekturi - 1940-ih ukljuuju se i slikari,.. CIAM postaje ogromna institucija, Gideion postaje glavni sekretar - potencira publiciranje potenciraju se rasprave heterogenost - 3 osnovna koncepta heterogenost miljenja - internacionalni stil (Gropius) orijentiran politiki - racionalna arhitektura (Gideion) upotreba tehnologije - funkcionalna arhitektura u odnosu na program osnivai dokument antiakademski, zalae se za promjenu arhitekture koli Beaux-Art kritiziraju: - tlocrte privilegija forme, kompozicije, vizualne kontrole.. - tipologije koje su vezane uz drutvenu poziciju (muzeji, biblioteke..), zanemaruju socijalno stanovanje - neefikasni pristup konstrukciji, neiskoritavanje novih materijala - cilj je osloboenje od steriliziranog miljenja Akademije - bitna je racionalizacija, industrijalizacija, standardizacija, izbjegavaju termin "umjetnost" - arhitektura se mora oslanjati na industriju i promiljati se u odnosu na urbanizam povezati se s njim - razlike u miljenju Italija+Francuska (LC, Sartoris) vs Njemaka+vicarska (Neue Sachlichkeit) - IV. kongres CIAMa Atena 1933 Atenska povelja LC dominira, rez izmeu Lca i Neue Sachlichkeit -

WEISSENHOF 1927. - ogledno naselje socijalnog stanovanja LC potie na experiment novi tipovi socijalnog stanovanja ispitivanje novih modela stanovanja, problemi s izvoaima 17 arhitekata sline kue, postoji vizualni kontinuitet prepoznatljivost zajednikih formalnih elemenata (Taut, MvdR, Gropius, Stam, LC, Oud, Behrens, Poelzig, Scharoun ...) - Mies van der Rohe odredio parametre (bijela boja, ravni krov) LC jedini ne koristi bijelu boju koriten javni novac - GROPIUS - model kue pogodan za industrijsku proizvodnju tehnoloki aspekt - elini okvir + ploe ispune, standardiziranje modela, omoguava masovnu proizvodnju - tlocrt proizlazi iz modularnog sustava - nema slobodnog plana zbog efikasnosti - STAM - pripadnik ABC (zrich) Neue Sachlichkeit - prijedlog modernog tipa stanovanja mogunost reprodukcije (temelj automobilska industrija) do nivoa Platonske ideje - jednostavni betnoski blokovi, pomini paneli - takoer bez slobodnog tlocrta

13

MIES VAN DER ROHE - elini okvir naglasak na flexibilnosti prostora - 24 apartmana svaki je razliit, jedinstveni servisni blok kuhinja-kupaonica - apartman za samca, za par bez djece - smatra da je temeljni problem stanovanja na duhovnom nivou ("dom a ne kutija") - novi karakter prostora - pomino, flexibilno - ritam fasade suzdran, proizlazi iz unutarnje organizacije prostora - naginje monumentalnosti - LE CORBUSIER - 1 slobodnostojea + 1 spojena kua (dvojna - obje) - otjelovljenje 5 toaka arhitekture - jedini koji ne koristi bijelu boju na fasadama pastelne boje - podloge za kue u Weissenhofu Maison Domino (kombinacije jedinica), Maison Citrohan (povezivanje po vertikali), Maison Monol (povezivanje po horizontali, valoviti svoeni strop) - 2 vrsta zida, 1 staklena fronta fixno kontradoktorno s idejom automobilske industrije ("citrohan" Citren) - ideja galerijskog principa pariki restoran - direktna veza na tipinu mediteransku kue megaron - tip nabijen kolektivnim znaenjima (grki hram) - mora stvoriti moderan + atemporalan tip - 1922. usavrava Citrohan kuu svi servisi u podrumu, vezu stavlja unutra - naselje u Bordeauxu jake koloristike intervencije - J.J.P.OUD - lagani betonski blok - naginje Lcu, naglasak na estetika pitanja - razliiti interesi razliita rjeenja zato se moderni pokret svjesno kodificira da bi se ujedinilo sve to to je razjedinjeno

3 generacije: PEVSNER, JOHNSON, GIDEION, HITCHCOCK konsolidacija pokreta povjesniari arhitekture, nisu arhitetki iz analize povijesti promatraju modernu arhitekturu BENHAM, GEORDI (?) kritika promatraju kroz nove aspekte teoretski egzaktniji, objektivna analiza TAFURI danas -

PEVSNER fokus na englesku situaciju 19. i 20.st. prema modernoj arhitekturi - eli prikazati da je baza moderne arhitekture u Engleskoj CRVENA KUA 1859. Kent - kao anticipacija moderne arhitekture nesimetrina, antiklasina, slobodno trenitanje fasade, slikovitost, sloboda - opeka narodni materijal, pokazan iskrenost, projektiranje na temelju funkcije (vlasnik W. Morris) - reflexija stanja u drutvu arhitektura kao ideoloki in - stroj stvarno + simboliko znaenje GARNIER INDUSTRIJSKI GRAD 1914. - problem grada, industrijske zone, bolnice.. zoning (preuzima LC) - ravni krov, AB PERRET - mogunosti AB kua iz 1903. - odvajanje strukture od ispune GROPIUS TVORNICA FAGUS 1911. - nastavak Behrensa ali bez iluzije, monumentalnosti, bez asocijacije na hram - ostaje idela kolonada, slini materijali - asimetrija, slobodni plan, novi materijali (staklo+elik), jasna diferencijacija nosive konstrukcije i ispune GIDEION - upotreba Fe+elika na estetiki nain, pokazati estetiku tih materijala moralni aspekti: u smislu konstruktivne expresije u expresiji funkcije u istini materijala

14

GROPIUS BAUHAUS 1926. - Gropius tvrdi da je primarna funkcija, Gideion tvrdi da je primaran prostorni plan preklapanj, superponiranje, simultani prikaz kao u kubizmu FUNKCIONALIZAM potenciraju Neue Sachlichkeit funkcija odreuje formu - prezentacijom dominira raun promiljanje zatjeva JOHNSON+HITCHCOCK - "Internacionalni stil" kritiziraju Pevsnera i Gideiona smatraju da se jednostavno radi o novom stilu - tranzicija iz Europe u Ameriku promjena, nestaje ideoloka podloga, sve se svodi na stil i formu BENHAM vidi da strukturalna expresija prelazi u simboliku, ideju, nije vie stvarna strukturalnost funkcionalizam postaje koncept za stvaranje nove forme LC vs. NEUE SACHLICHKEIT - preokret doba velikih drutvenih promjena (1930-ih) arhitekti sami preispituju svoja djela - modernizam doba krize, mnogi odlaze - javlja se sloboda u izboru tema naglasak zanemarenih tema (povijest, ornament, priroda..) javljaju se i novi protagonisti Aalto, Kahn, Grey s odmakom promatraju situaciju - nove teme: - tema tijela fenomenoloki doivljaj - tema materijala u smislu obrade, fizike prisutnosti - tendencija izvlaenja teme iz same lokacije, kontexta - nova ideja strukturalne istine - tehnologija kao pomono sredstvo - vie pragmatian, manje idealan pristup projektiranju, antitipoloki - filozofska potka sloeno, ne jednostavno, nekoherentno

ALVAR AALTO - Finska (dugo dio ruskog i vedskog carstva) tenja za autonomijom 1920-ih jako nacionalni osjeaj naglasak na vernakularnom, tradicionalnom finski "nacionalni romantizam" + prodestilirani klasicizam - svijest + osjetljivost na prirodu ume + jezera - 1928. pariz, stuttgart susret s modernom arhitekturom PAIMIO SANATORIJ

- tuberkuloza sunce, zelenilo, izvan grada lagana + zrana arhitektura, utjecaj okolia na terapiju - visoka zgrada (6 katova) usred ume pogled iznad stabala proizlazi iz lokacije
- bukana betonska konstrukcija nije zainteresiran za strukturalnu expersiju kao nositelja teme - 4 zgrade bolniki blok, bolnike platforme, ulazni dio, blok za lijenike i sestre - nije na stupovima odignuta od tla kao da lebdi zbog stakla u prizemlju PAIMIO vs. BAUHAUS - Bauhaus oblik zadan izvana, shematska organizacija - Paimio uvjetovana terenom, topografijom - ulaz biomorfna, organska streha kasnije Aaltov lightmotiv mekana organska forma nije proizvoljna gesta - kretanje naglasak na doivljaju prostora od strane korisnika esto iz tamnih u svijetle prostore prostorna naracija u smislu gradacije osvjetljenja - rukohvat industrijski, ali bitno je to da je drven humaniji briga za korisnika - sobe pacijenata J orijentacija + zatita od sunca - buka eli kontrolirati nepoeljne zvukove dizajn umivaonika - fokus na svih 5 osjetila + kontrola prostora BIBLIOTEKA VIIPURI - naglasak na svjetlu mogunosti prirodnog osvjetljenja - zenitalno osvjetljenje (esto kod Aalta) tunelasti otvori visoka kontrola

15

- organizacija prostora igra s temom otvorenog plana razrauje vie razina, raslojavanje, komplexnost
vie nije toliko itko i dekorativno

- predavaonica jako dugaka trebala se 3x dijeliti mekani valoviti drveni strop akustika - drvo kao osnovni finski graevni materijal pitanje regionalnog u okviru modernog pokreta 1930-ih i
1940-ih postaje jedno od glavnih obiljeja - dizajn namjetaja savijeno drvo

- FINSKI PAVILJON u NY (1939), u Parizu - privremene lagane konstrukcije

- puke konstruktivne metode u drvu + modere metode u drvu i betonu - NY valoviti drveni zid i kretanje je mekano, valovito - organske forme u smislu prirodne logike, ne geometrije VILA MAIREA

- integriranje unutarnjeg + vanjskog dijela FLW - arhitektura koja izrasta iz toposa, pristup kroz umu
- kod FLW poetak kue je u jezgri (kamin) preklapanje prema van - prirodni materijali, zemljane boje - reference na internacionalni stil skeletni sistem, ravni krov - dijagonalno kretanje, kamin, gradacija svjetla slino kubizmu uslojavanje filtera interijera - relativno formalna prednja fasada, unutarnja je bitno rahlija - na sauni rani krov + trava - interijer drvo razliite vrste + razliite obrade - + opeka, staklo taktilnost, fakturalna obrada, textura igra s materijalima - prirodno svjetlo, razliite boje - ulaz organska forma nadstrenice na snopovima stupova simbolika stupova drvee - naglaena sluajnost, fenomenoloka, igra svih osjetila, bez otrih rubova VILA MAIREA VILA SAVOYE
povezana s toposom trava na krovu maniristiki "zaprlja" ono internacionalno trag ruke, naina izvoenja, obrta naglasak na individualnosti pojedinac nije utopljen u masu odignuta od tla ista, itka arbitrarna idealno mehanicistiki kosrisnik - impersonalnost

ATELIER ZA AALTA + ENU

- mekani prijelzi medijacija vanjskog i unutranjeg

- juxtaponiranje razliitih materijala

GRADSKA VIJENICA, Syntsalo kombinirana namjena stambena funkcija + vijenica teran na padini komplex oko unutarnjeg dvorita exponiraniji dijelovi s vanjske strane komercijalni sadraji koristi zateenu topografiju, kree iz terena gornja razina administrativna - oko sredinjeg dvorita uredi tema stvaranja vitalnog radnog prostora obrana od banalnih komercijalnih interesa + kontakt s njima dvorite kao medijator - vijenica naglaena vertikala - materijali opeka, drvo, kamen

- DORMITORIJ, Massachusetts - organika valovita forma nije arbitrarna odluka akcent orijentacije prema rijeci
- zona ulaza i blagovaonice jedini ortogonalni dio - Kahnova kritika da je prenjean u tom velikom mjerilu, nedovoljno monumentalan

16

LOUIS KAHN - uvodi novu temu pitanje monumentalnosti vjeruje da je forma superiornija funkciji vidi dekadenciju aktulane arhitekture - strukturalni racionalizam vaan, naglasak na konstrukciji hvata sredinju bit + misao arhitekture UMJETNIKA GALERIJA - uvlai se unutra, proizlazi iz kontexta - isti konstruktivni raster, puno simetrije - fasade jasan strukturalni raster nije vidljiv potpuno zatvorene zidom od opeke - opeka proizlazi iz potrebe za monumentalnou + korporalnost u kontextu - veliki raspon tetraedarsko rjeenje stropne konstrukcije - ispitivanje upljih elemenata stubite u valjku tragovi od oplate na betonu

RICHARDS MEDICINSKO-ISTRAIVAKI LABORATORIJ, Philadelphia - zahtjev flexibilnosti odvajanje sekundarnih elemenata u sekundarne tornjeve - intenzivna igra vertikala na fasadi na kampusu silueta tornjeva, njegovi tornjevi odgovaraju na taj kontext - tlocrt linearno + partikularno niz intersticijskih prostora izmeu prijelazi exterijer-interijer

LE CORBUSIER - 1907. posjeuje samostan u Toscani Ema balansiranje individualnih jedinica + zajednikih prostora - 1 elija = pravokutni prostor izgraeni dio u obliku slova L + pravokutni vrt zatvoren sa sve 4 strane - idealni prostor provocira idealni balans u drutvu ideja utjecaja arhitekturom, ideja idealne zajednice omoguene adekvatnom arhitekturom - LA TOURETTE, 1953. - individulane elije grupirane oko centralnog kolektivnog prostora, svaka ima svoj balkon, javni sadraji ovjeeni su u donjoj zoni - LC-ova ideja idealne zajednice usmjereni su istom cilju - ideja arhitekture kao modifikatora drutva - vile koje sadre sve potrebno (otvoreni prostori, zatvoreni prostori) - dosizanje ideala kolektiva slae vile jednu na drugu blok FOURIER FALANSTERIJE izolirane izvan grada + samodostatne (po primjeru Versaillesa) - UNIT D'HABITATION, Marseille - ideal kolektivnog stanovanja kua samodostatna i izolirana - brisoleji duboke tamne sjene solidnost i monumentalnost - modeli: Citrohan+Monol ( stroga objektivnost, muka arhitektura, vertikala + subjektivnost, enska arhitektura, horizontala)

TEAM 10 BAKEMA, PETER+ALISON SMITHSON, ALDO VAN EYCK, WOODS, CANDILIS, DE CARLO labava grupa isti principi + promiljanja slubeno ime 1954. - funkcionalistiki nain promauje potrebe grada 1959. proglaavaju CIAM mrtvim problem odnosa javnog i privatnog - 1953. 20g nakon postavki ideje funkcionalnog grada ideje o stanovanju za takav grad vezane uz Marseille (LC-ov blok) mlaa generacija razoarani gradom, idejom zoninga - kritika CIAM-a apstraktnog funkcionalizma, sterilnog urbanizma, suprotstavljaju vitalnost grada odbacuju LC-ov urbanizam, kolektivno stanovanje nune su modifikacije nesenzibilnost takvog urbanizma prema sredini u kojoj se nalazi uzeti LC-a + biti senzibilan prema kontextu ATBAT AFRIQUE - dio CIAM-a WOODS, CANDILIS - prijedlog za kolektivno stanovanje Casablanca, Maroko - prouavaju tradicionalne forme, stvaraju novo na tragu tradicije model konice organiziran po vertikali - na individualnom nivou tradicija

17

- novo kolektivno stanovanje + AB

rahla otvorena struktura grubi neobraeni materijal zatita od sunca kasnije modifikacije + varijacije - oduevljenje mlade generacije - 1956. CIAM Dubrovnik atbat afrique zadatak organizacije - prepoznaju problem identiteta + meusobnih sloenih ljudskih interakcija u urbanizmu odnos arhitekture i socijalne interakcije koju inicira - arhitektonska/urbana forma u kontextu reakcija ponaanja socijalni, psiholoki.. akspekti - socijalna etika odgovornost prema zajednici ne u smislu zbrinjavanja masa suptilniji i sloeniji nivo nema vie kulture forme nego kulture relacija - obitelj osnovni nukleus drutva trai se relacija obitelj-grad - promatranje grada s novim paramtrima trae pricipe urbanog razvoja - pripadanje + identitet susjedstvo nakon obitelji PETER+ALISON SMITHSON - 4 fenomenoloke kategorije grada na temelju drutvene interakcije hijerarhija udruivanja:
dobrovoljno uduivanje malo zaj.

puno zaj.

kua ulica etvrt grad

dobrovoljno uduivanje

susjedi poznanstva prepoznavanje nacionalnost

KOLA, Hunstanton, 1949. - oslanjanje na Miesa (IIT, Illinois) - organizacija oko 3 unutranja dvorita, axijalno - elini okvir, staklo, transparentnost relativno teak okvir, naglasak je na teini, nije kao Miesova lakoa - tehnologija kao alat, a ne kao expresija - koriste i grublje materijale kameni zid, opeka naglasak na svojstvima materijala, na texturi - manifestacija ideje zajednice transparencija prizemnog prostora (javni i zajedniki sadraji) - gore uionice puni zidovi od opeke ulice lokusi druenja + interakcije utjecaj francuskih egzistencijalista (Camus, Sartre) osloboenje spona civilizacije, bez idealizma, autentinost ivota je bitna, neposredni doivljaj - krug umjetnika slinog senzibiliteta fotograf HENDERSON + kipar PAOLOZZI umjetnika grupa s istom estetikom BRUTALIZAM neposredni odnos prema ivotu, neuljepana stvarnost, neestetski motivi - HENDERSON fotografije zrnata textura ideja jednakosti umjetnosti i ivota - POLLOCK naglasak na sam proces stvaranja, instruktivno, bez prethodnog promiljanja ponovno poistovjeivanje ovjeka s okolinom analiza povijesnih primjera primitivnih kultura kako urbana forma raa socijalnu interakciju: - obitelj kao elija multipliciranje formiraju ulice etvrti grad nema razloga da jedinice budu meusobno razliite ako ima promjena, to mora proizai iz potrebe - kontinuitet urbane mree omoguava kontinuitet drutvene interakcije - analiza pojedinane elije odreena ljuska krojena prema potrebama svog stanovnika ovisi o kontextu, klimi, topografiji.. naglasak na kontinuitetu - stvaranje zajednice geografskom grupacijom nemogue, prisilno kontinuitet urbanog kontinuiteta kritika LC-a - postoje uske veze neovisne o distanci bitna je dobra povezanost mogunost da se zajednice dogode, ne ih prisilno stvarati meke labave grupe - povijesne forme ljudske asocijacije ulica, trg, park moderna simplificira gubi se dinamika + sloenost jednostavnost red red mora biti organiki a ne geometrijski neprisutan u formi, ne vidi se unaprijed, bitan je proces stvaranja, red se vidi naknadno, manifestira se u interakciji

18

LC-ova greka prenoenje modela samostana na kolektivno stanovanje kriva + naivna translacija, prepojednostavljeno - zadatak arhitektonske/urbane forme kao sila stvara zajednicu potrebno je izderivirati takvu formu koja e stvoriti adekvatnu zajednicu i interakciju kojoj tee odnos kua-grad treba rijeiti razraenije, dovesti u odnos s novim urbanim elementima treba stvoriti novu formu, ne aplicirati neku staru bez artificijelne izolacije bitno komunikacija + efikasna povezanost - ideje i inspiracija iz Londona: 1616. odvajanje razina kretanja London Bridge sadraji intenziviraju pjeako kretanje GOLDEN LANE, Coventry (neizvedeno) elementa ulice

- dizanje horizontalne komunikacije na etae ulica kao multiplicirana po etaama reinterpretacija - ulica multiplicirana po vertikali, ulaz u pojedine jedinice 1 ulica opsluuje 3 etae (duplexi) ulica je
otvorena i okrenuta prema van - na promjeni smjera ulice trgovi svaki kroz 3 etae svaki - reinterpretacija povijesnih formi - zgusnutost, ulice nisu preduge, meandriraju, koriste ideju stranjih dvorita - mijenjaju ortogonalnu strukturu u razgranatu tenja kontinuiteta, integriteta, provocira interakciju + moe se nepravilno nesimetrino granati omoguava interpolacije u zateeno stanje - pojedine etvrti stanovanje prodire svuda, sve je povezano - Coventry sruen u ratu ali Golden Lane nije nikad izveden - inicirali projekt grada na vie razina BERLIN HAUPTSTADT, 1958. - odvajanje razina komunikacija, sadraja nova platforma moe biti slobodna jer je iznad nivoa postojeeg projekta - ideja "razorenog" grada razoriti grad na vie razina zbog nagle promjene - nije bitna arhitektura monumentalnosti nego organizacija sustava (promet, pjeaci..) THE ECONOMIST BUILDING, 1959., St James street

- komplex zgrada, blizu starog kluba iz 18.st. treba se prilagoditi mirna + decentna intervencija:
banka najnii dio uz klub najvii dio na ulici povuen od 8 katova 4 kata ulice banka na 15 katova mezaninu duani u prizemlju izmeu 3 dijela stvorena plaza interakcija - ideja clustera povezivanje 3 razliita dijela zgrade meusobno razliite + sline - svijetli travertin (plaza), modul poda ulazi i u interijer kontinuitet office building stanovanje

19

ALDO VAN EYCK London, Pariz, Zrich - 1947. suprotstavlja se Gideionu protiv apstraktnog funkcionalistikog urbanizma CIAM se mora promijeniti (imaginacija izgubljena, ostala je samo racionalnost) - Amsterdamski odjel za javne radove 1947-1987 djeja igralita male nepravilne lokacije - isti elemntarni oblici krug, kvadrat, polje stvara mreu polja u Amsterdamu posveenih djeci utjecaji: - vernakularna strana LC-ovog opusa - grupa avangardnih umjetnika Klee, Mir, Mondrian, Arp - pisci, filozofi Bergson, Joyce, Einstein - studijska putovanja u Afriku primitivni oblici - grupa CoBrA (Copenhagen + Bruxelles + Amsterdam) - Constant, Jorn, Dotremont, Appel asocijacije nadrealizma odbacuju sve konvencije, prouava instinktivne radnje - za zajedniku evoluciju arhitekture i slikarstva - izloba boja+prostor boja kao kromatska plastina realnost - elementarnost iste boje, geometrijske figure i likova (ivotinje..) - plono, bez velikih sjena - van Eyck im postavlja izlobu igra se s konvencijama postave izlobe - JEAN PIAGET - djeja psihologija - crno, bijelo, crveno + elementarni oblici dijete prvo percipira - percepcija prostora tek kasnije - tenja takvim elementarnim oblicima koji su lako shvatljivi djeci - CONSTANT - teorija umjetnosti antiformalistika svi su zapravo umjetnici - umjetnost je igra, rezultat neposrednih emocija - djeji mozak neposrednije i spontanije reagira na okolinu - tradicionalno slikarstvo je nerelevantno u datom trenutku - istraivanje urbanih formi i utjecaj na interakciju - na 1.konferenciji slobodnih umjetnika zalae se za cjelokupni urbanizam integralni pristup - plan gradia ALBE temeljen na psihogenim rutama + prijedlog kampa za Cigane koji prolaze kroz naselje nomadsko naselje - grad koji odgovara i psiholokim i sociolokim potrebama - cjelokupni pristup urbanizmu francuski filozof GUY DEBORD drutvo spektakla grupa situacionisti koncept "derive" lutanje gradom, na taj se nain regenerira doivljaj grada za njih je koncept momenta prepasivan ideja grada koji provocira istovremeni doivljaj Constant nakon 3g naputa grupu - razvija ideju utopijskog grada NOVI BABILON megastruktura, labirintski prostori, ideja mobilne arhitekture princip derive ljudi prolaze gradom, prolaze kroz razne sektore - predvia prostore za igru - nevezano, slobodno, tumarajue drutvo nema potrebe za radom, ljudi se igraju - ivjeti = biti kreativan - JOHAN HUIZINGA - problematika srednjeg vijeka - prouava igru homo faber + homo ludens igra je duboko iracionalna voljna slobodna aktivnost jedino u slobodnom drutvu moe doi do igre - igra je ispunjujua sama u sebi, neprofitabilna, prua oslobaajui osjeaj - igra je temporalna i zahtijeva adekvatan prostor van Eyck i Constant veza prostora i ponaanja - HENRY LEFEVRE - marxist + kritiar marxizma - prouava svakodnevni ivot koncept momenta prolazan + jako euforian moment - filozofija proivljenog iskustva, direktnog doivljaja - interes za prostor, za grad

20

- regeneracija ljudskog tijela kao lokusa doivljaja promjena vienja grada, neposrednog iskustva,
istinskog doivljaja urbanog prostora

- PAVILJON SKULPTURA, Arnheim - isto se igra s konvencijama kontrola, deformacija, perforacija..

- labirintski ugoaj, vizure, prodori.. - relativizira ideju + zaaj visoke umjetnosti

prostori u gradu za igru alternativna iregularna mrea prostora disrupcije uobiajenog grada lokusi pojaanog doivljaja grada - interes za antropologiju, primitivne kulture i njihove oblike stanovanja Sjeverna Afrika oaze, kazbe, medine oduevljen projektom Atbata - prouava DOGONE opeke od blata razbijaju modalitete proirene obitelji - arhitektura jedinini otvoreni prostori, nagli prijelazi svjetlo-tama vjerojatno nepromijenjeno tisuama godina - elementi primarnog ljudskog vizulanog jezika za van Eycka krug, kvadrat jednostavnost kupola osjeaj zatvaranja. zatite, stvaranja jedne zasebne jedinice - kuni prag jedan od identificirajuih elemenata, simbol po kojem arhitektura jest, pojam "izmeu" (in between) mjesto izmjene dvojnih fenomena vrata ono to uokviruje ulazak/izlazak - koncept dvojnih fenomena neto je istovremeno i jedno i drugo naglasak preko reciprociteta (kuagrad i gradkua) identitet se postie tek akceptiranjem oba pola - koncept identificirajuih elementata ovjek se prepozna i identificira - bazina ideja ljudske postojanosti, trajnosti zanima ga ono staro u novom, ne ono to se mijenja, nego ono to ostaje isto - smatra da je arhitektura sterilna i apstraktna jer je zaboravila na to to je ostalo nepromijenjeno i koncentrirala se samo na ono to se kroz povijest mijenja - neraskidive dvojnosti jedan ovjek-svi ljudi meusobno se nadopunjuju, enmaju smisla odvojeni (udah-izdah) - moderna arhitektura bavi se samo sa extrovertiranou, a introvertiranost ignorira razbija dvojne principe, ne tretira ih kao dvojne - posao arhitekture i urbanizma -> stvaranje unutarnjeg ak i u vanjskom moderna arhitektura radi obratno, ne nudi potrebne prostore zatienosti zato cijepati habitat na arhitekturu i urbanizam (kua=grad i grad=kua, drvo=list i list=drvo)

GRADSKI DJEJI DOM, Amsterdam - prvi izgraeni primjer "tepih arhitekture" arhitektura polja - svaka jedinica je zasebna cjelina sve su meusobno povezane - naglasak je na odnosima ideja strukturalizma - od drutva "iskrivljena" djeca stvara prostor za resocijalizaciju te djece - motiv dolaenja-odlaenja - smjeta dom odmah uz ulicu - alborira ideju praga trg kao vrata, mjesto tranzicije iz jednog u drugi svijet - oko trga administrativni dio namjerno podijeljen u segmente - unutar trga manji definirani zatieni prostor otvoreni u otvorenom prostoru - 8 odjela u 2 trakta (0-10g i 10-20g) ohrabruje interakciju, ali ih ipak diferencira - svaka jedinica ima sve elemente obiteljske kue dnevni boravak, kuhinju, sanitarije, spavaonicu, vanjski natkriti i otvoreni prostor (*LC - Ema) - unutarnje ulice tretirane kao gradske ulice da djeca dobiju sve sfere ivota u gradu nejednoliko osvjetljenje, grubi materijali - inzistira na elementu tranzicije - jedinice finija obrada, upotreba boja, bolje osvjetljenje, detalji stakla, kreamike, zrcala dekorativni - struktura modula 3,36m nadsvoeni kupolom - veliina kupole 3x3 modula lijevane na mjestu koncentracije sadraja - betonski arhitrav visina 2,5m horizontalna traka koja povezuje sve, tranzicija izmeu zida i kupole, mjesto tranzicije razliitih materijala, prua integriranost, koherenciju, konzistenciju - principi realiziranog reciprociteta individualno-kolektivno, centralizirano-decentralizirano

21

- dvojna realnost oba pojma istovremeno naglasak je na njihovom meusobnom odnosu, taj odnos je njihov identitet (identitet je u relacijama a ne u samim elementima) - ideja potenciranja rasta modularno proirenje mogunost promjene - forma nije bitna za definiranje identiteta stvari kultura forme prestaje, dolazi kultura relacija (Mondrian) LEVI-STRAUSS - prouava prostore Amazone prouava drutvene strukture naglasak na komunikaciji, odnosima

HOLANDSKI STRUKTURALIZAM Amsterdamska kola, van Eyck - relativizira i problem forme i funkcije jedino je bitna relacija, odnos osnovna jedinica prilagoena potrebama individue, ali istovremeno kao dio kolektiva ideja grozda, nakupine, cluster-a

TEAM 10 - ideja organike cjeline, praga, mobilnosti, promjene i rasta, urbanizma i habitata, sinteze srhitekture i ostalih umjetnosti (ravnopravno) GIANCARLO DE CARLO - SVEUILITE, Urbino, 1964 - kontextualno uklapanje iscrpna topografska studija - nastoji iskoritavati postojee zgrade CANDILIS+JOSIC+WOODS FRANKFURT RMEBERG - natjeaj za centar Frankfurta ideja grada u malom dvoetani suteren s prometom + labirint komunikacija, trgovina, poslovnih sadraja.. gore - igra s kontextom kao ortogonalni kontraprojekt ideja tepiha + ideja odvajanja funkcija po vertikali

- SVEUILITE, Berlin - opet ideja grada u malom koherentna cjelina raznolikih dijelova povezanih arhitekturom - pjeaki promet razdijeljen u nivoe linearni sistem
- ideja korijena i mree - arhitektura je napor kreiranja prostora za ljudske aktivnosti forma nije bitna - tradicionalno je externa expresija bitna, segregacija u funkcije a oni tee zajednikom okviru unutar kojeg je rahlo spojeno, raznoliko, flexibilno

LE CORBUSIER - BOLNICA, Venezia, 1937. - fascinacija Venecijom diferencirana pjeaka komunikacija + komunikacija kanalima (gondole), nepravilnost i uskoa ulica - kako iskoristiti postojee tkivo preuzima logiku, aplicira rjeenje - svaka jedinica elaboriran vanjski i unutranji prostor - mogue ostvariti i kolektivno vernakularno - ideja matrice, polja, organskog rasta podnosi i promjenu funkcije flexibilnost, mobilnost - programatska neodreenost funkcionalna flexibilnost dinamika

22

postmodernizam -

postmodernitet postmodernizam nije jedan pravac za razliku od moderne rezliite teorije, viestruka istina, doba relativiteta, dinamike, nestabilnosti naglaen pluralizam razliite koegzistirajue tendencije + interpretacije, multiplicitet estetikih manifestacija nema diktata i dominavije jednog stila heterogenost nako 1960. razvoj informatike, aktivizam, radikalni individualitet dominacija kapitalizma - revizija svih naslijeenih pravila kritika moderne arhitekture: - stvaranje nove dogme - banaliziranje moderne arhitekture - tehnoloke utopije, expresionistike fantazije - moderna arhitektura kao znak progresa, a odvojena od socijalnog programa - pitanje nemogunosti intervencije u drutvo otre kritike na arhitekturu i izvana da se izolirala, postala strana - dolazi do meusobnih utjecaja drugih disciplina intertextualnost koncepti iz externih disciplina u arhitekturu - lingvistike paradigme semiotika, strukturalizam, informacije i komunikacije - javljaju se i nove teme tema znaenja to arhitektura zapravo komunicira + kako to radi tema povijesti, tema mjesta, tema tijela (fenomenologija), tektonike, prirode, grada.. - drukije poimanje arhitekture i arhitektonske teorije poetak moderne arhitektonske teorije teorija izmeu praxe i externih koncepata kraj postmodernog razdoblja nedefiniran, moda jo nije ni nastupio, moda postmodernizam jo uvijek traje - jedna od kritika moderne moderna promilja arhitekturu kroz prostor i vrijeme, ali zaboravlja da je arhitektura i medij komunikacije Aldo Rossi, Robert Venturi, Charles Jencks znaenje stvar konvencije ali drutveno razumljiva + prihvaena - moderna transkripcija funkcije u formu, znaenje odbaeno ALAN COLQUHOUN - tijekom projektiranja dolazi do formalnih izbora proizvoljno selektiranje tipovanajava kulturoloki uvjetovane kodificirane tipologije funkcija je nedostatna, povratak tipu i tipologiji - tipovi se ue iz grada forme akumulirane kroz povijest + izgraene logike meuodnosa tih formi - Rossi i Rowe prouavaju grad, oitavaju logiku, deriviraju metode projektiranja ALDO ROSSI "L'architettua della cit" utjecaj Adorna ideja autonomne umjetnosti orijentacija marxizma interes za arhitekturu prosvjetiteljstva (Boullee, Le Duc) GIULIO CARLO ARGAN "O tipologiji u arhitekturi" nastavlja se na Quincy-ja - arhitektonska autonomija e doi iz vlastite povijesti, a ne iz suvremene analogije - prouavanje grada logike, sistema, rasta kroz vrijeme - naelo transcendiranje funkcije forma nadilazi funkciju (*rimski teatar u Nimesu, grad Lucca) igra kolektivno vs. individualno, prepoznatljivo vs. idiosinkratino - tei kolektivnoj itljivosti + razumljivosti svima razumljive poruke grad je manifestacija prezistentne civilizacije skup kolektivnih poruka + znaenja iz grada izvlai koncept tipologije (postoji od cca 1750 - prosvjetiteljstvo) - DE QUINCY razlika izmeu tipa (pravilo, logika elementa) i modela (konkretizacija tipa) modeli ne moraju nuno biti slini jedan drugome - ideja konstitutivnog tipa nova ideja tipologije - tipologija otvorenost, tip sam po sebi je generian, tip je unutranja struktura, neutralan, nudi bezbrojne mogunosti ANTHONY VIDLER teorija tree tipologije: - prva tipologija: u prirodi organska analogija - druga tipologija: u industriji mainska tipologija - trea tipologija: u gradu - arhitektura gleda samu sebe, autonomna

23

- Rossi ponavlja gramatiku + sintaxu ostaje pitanje znaenja rjeava na principu metafore
u stambenoj arhitekturi 3 tipa: - galerijski stanovi - blokovski tip - obiteljske kue (nije kolektivno stanovanje)

GALLARATESE BLOK, Milano, 1972. - kasnija intervencija galerijski tip - organizira kao gradske ulice, grad u malom - "gramatika" neutralno tkivo + naglasci dominantno je ono neutralno odnos figura-pozadina, iznimka-pravlo - gramatika spreava kaos - odnos permanencije i sektora etvrt monument etvrt se mijenja, monumenti su kontinuiteti + daju prepoznatljivost - u kolama uionice su neutralno tkivo, neki drugi sadraji (biblioteka, dvorana..) su permamentni monumenti - nije mu bitna tipologija funkcije nego odnosi u gradu - detalji minimalni, reduktivni, neupadljivi, simetrija, osjeaj naputenih prostora ( de Chirico)

- GROBLJE, Modena - vezan uz postojee groblje etimoloki kua-grob grob je kua za mrtve groblje je analogno gradu
rezidencijalni sektor + monumenti kua mrtvih (bez krova, od stakla) + zajedniki grob (tipoloki oblik silosa nebitno, ono to je bitno je dojam monumenta) - konstrukcija novog tipa. interakcija, igra s njim - rekombinira + blokira postojee odnose - u arhitekturi ponavlja formu metafore (Vidler)

- VIJENICA, Trst (prijedlog) - koketira s formom zatvora iz 18.st. primarna tema u svijetu sekundarnih asocijacija metafora - dok god je prepoznatljiv drutvo jo uvijek ima potrebu za zatvorom ako vie nije prepoznatljiv
drutvo je ili samo postalo zatvor ili je potpuno slobodno

- ontologija grada tipoloka otvorenost

- Venezia kao analogni grad

CANALETTO slika Veneciju nepostojea Palladijeva djela iz Vicenze kao analogni grad, kola Palladijeve arhitekture arhitektura u svojoj autonomiji ima kritiki potencijal

SUPERSTUDIO artificijelni okoli. regulirana klima + mikroklima, nema potrebe za zaklonom, gradom jo radikalnije nadilaenje modernizma

COLIN ROWE - kritika radikalnog funkcionalizma, sistematske transkripcije zato arhitektura postavlja analogiju s industrijom, brodom,.. a ne s vlastitom povijesti 1979. pie osmrtnicu modernoj arhitekturi potrebno je odvojiti 2 komponente moderne arhitekture: - tijelo, izgled estetika komponenta (put) - moralna poruka etika komponenta (rije) - moraju se razii, ostaje samo prva komponenta - kritika modernog urbanizma ideja pseudoznanosti i slijeenje Zeigeista su problemi, fixacija na objekt, opsesija vanjskim uglom arhitektura je zainteresirana za samu sebe a ne za grad, koncentracija na komplexnu kuu i pojednostavljeni grad nestaju gradski urbani prostori - problem stradafobija strah od ulica nestaje ulica negiranje postojanja urbanog kontexta - gleda Nolijev plan Rima gusto tkivo, textura kontextualizam - u tradicionalnom gradu i upljine i monumenti produkti integriranog tkiva - Marseille vs. Uffizzi monument ve. uplje, kalup i inverzija

24

2 strategije: - igra figura-pozadina (ambivalencija gestalta) - kompozitna zgrada kree od idealnog tipa i prilagoava se kontextu, mijenja se, transformira - predlae metodu grad kola - iz Rima oitava logiku brikolaa "neznanstveno kopiranje", odupire se totalitarnom sustavu urbanizma grad kola kao sredstvo prihvaanja pluralistike situacije - istovremeno planirano-spontano iva ravnotea - konkretne strategije projektiranja transhistorijske + transkulturalne duga mrava zgrada screen, filter, povezuje, djeluje kohezivno, kulisa stabilizatori centralne toke, postavljaju koordinatni sustav, pojaana geometrija, sidrita - stambeni dep konstantno recentriranje, figurirane upljine sjajne javne terase povezivanje tkiva rekonstrukcija gradskih vrtova instrumenti za probuivanje nostalgije (historijski i znanstveni) - povezioni elementi koji se postavljaju u jednu neutralnu mreu - BARTHES grad kao tkivo neutralne mree i naglasaka lingvistika podloga + figura - predlae neke intervencije u Rimu povezivanje rastrzanog tkiva nakon postavljanja pravila igra odstupanja od njih - 2 kljuna momenta struktura + dogaaj (stalak + izloak) direktno oslonjeno na lingvistiku praxu neutralno mora postojati da bi iznimke imale smisla - MONDRIAN BROADWAY BOOGIE-WOOGIE iznimke na reetki nemaju smisla bez nje - systemic fix sistematika fixacija mrea omoguava incidencije - esej "Matematika idealne vile" usporedba Palladijeve vile i LC-ove vile Stein u Garchesu samo na formalnom nivou, namjerno izbjegava elemente kontexta, gleda objekt radi objekta - radikalno odbacivanje ideologije ideoloka neideologija novi vokabular i gramatika u arhitekturi chiswick house ista geometrija (paladijanska vila) vrsti oblik, bez obzira na pejza john nash house autorska individualnost akomodira kontext + sluajnost odmaknut od kanona, inkluzivan, scenografski

promatra ideju zakona bez zakona dolazi do ne-uravnoteenja dolazi do ideje reetke (grid) igra + iznimke u zakonu koji sve dri na okupu sistemska fixacija dri na okupu idiosinkratino unutar tipinog - reetka kao pomono sredstvo u crtanju perspektive organizacija stvarnosti, biljei stvarnost a ostaje izvan nje autonomna je prisutna je redukcija stvarnosti sredstvo istih odnosa, uplja, prazna, nematerijalna - autonomna (reetka) + heterogena (elementi incidencija povezani preko mree) kompozicija - isti princip i u lingvistici postoji gramatika unutar koje znakovi imaju smisla postaje model za sve praxe oznaavanja arhitektura kao medij prenoenja znaenja primat nije na formi nego na sustavu znakova - analizira grad grad analogija mitu: kolektivno postignue nema jednog autora dijakronijsko kroz povijest - sinkronijsko trasnvremeno - naslijeuju se i forma i rijei dedukcija do duboke strukture grada potrebna je visok doza apstrakcije i redukcije versailles urbanizam jedna ideja opasnost totalitarizma, dominacije potiskivanje individualizma hadrijanova vila nakupina razne ideje, s tragovima idealnog odbacivanje reference na jednu ideju divergecija

25

konvergencija

dijalektika dijelova

razliiti psiholoki tipovi: je lisica zna 1 veliku stvar zna mnogo toga jedno miljenje istrauje mnoge putove (palladio, mies, gropius) ivi ivot centrifugalno, raspreno (lc = lisica koja misli da je je) na vie nivoa - pravo znaenje grada je u odnosima, ne u formama direktno prema Levi-Straussu preuzima direktan koncept iz lingvistike preuzima i 2 naina djelovanja: bricoleur vs. inenjer bricoleur ogranien instrumentarij snalaljiv alat nije u vezi s poslom koji izvodi ovjek za sve, misli na sve na vie razina limitiran raznovrstan materijal i alat funkcionira neznanstveno - individualni brikola - patchwork inenjer posjeduje onoliko alata koliko i projekata svaki alat ima samo jednu svrhu - sve je pretpostavljeno projektu bezbroj mogunosti pseudofunkcionalna + pseudoznanstvena arhitektura

operacije bricoleura opravdava strukturalizam prava priroda stvari ne lei u samim stvarima nego u njihovim meusobnim odnosima koje ima dajemo izolira se oznaitelj + promatraju se odnosi/razlike stvari ne definira ono to jesu nego ono to nisu ono po emu su razliite - svijet je konstituiran po jeziku nain na koji funkcionira ljudski mozak - jezik informira veliki broj medija (film, arhitektura..) odreene stvari mogu biti miljene u nekoliko razliitih medija (fonem / mitem / morfem) - strukturalizam daje alat za obradu ogromnog broja podataka

26

strukturalizam

FERDINAND DE SAUSURRE "TEAJ OPE LINGVISTIKE" - istrauje jezik kao znanost ne promatra ga dijakronijski nego sinkronijski u jednom trenutku kao zatvoren sistem osnovna struktura znaka: -

oznacitelj = znak oznaceno - oznaitelj = zvuna ljuska, forma koja sadrava sadraj - oznaeno = sam sadraj
(* rije "maka" i sam pojam make) funkcionalizam tvrdi da je forma rezultat funkcije, nije arbitrarna znaenje dolazi iz meusobnih odnosa/razlika "postoje samo razlike, bez opipljivog, vrtsog znaenja" - radikalni formalizam - kad su oznaitelj+oznaeno spojeni u znak i opeprihvaeni vie ih se ne smije mijenjati promjena samo rubno, u malim koliinama - jezik i drutveno presudan ako se jezik raspadne, dolazi do kaosa u drutvu arhitektura formalno znaenje, drutvena dimanzija opeg drutvenog znaenja, socijalno angairana, mora sama sauvati svoj jezik jezik (svima zajedniki) vs. izriaj/govor (individualan) -

CLAUDE LVI-STRAUSS antropolog - analiza mita znaenje mita - san na individualnom nivou = mit na kolektivnom nivou - prouava razliite mitove imaju slinu strukturu ako se promatraju u vertikalnom smislu, sinkronijski heterogenost mitova (nivo sadraja) + univerzalnost (zajednika struktura) - razbija mit na osnovne jedinice miteme i prouava njihove meuodose i kombinacije postoje pravila koja vode konstrukciju mita pravo znaenje mita u njegovoj strukturi (kao Freud i objanjavanje znaenja sna)
MIT O EDIPU
METODA BINARNOG IZLUIVANJA :

I PATRICID negiranje obiteljskih odnosa

II INCEST pretjeranost u obiteljskim odnosima

III POBJEDA OVJEKA NAD PRIRODOM * sfinga

IV KONTROLA PRIRODE NAD OVJEKOM *edip

nastanak iz 2 principa (bioloka reprodukcija, dvoje roditelja)

nastanak iz jednog principa, autonomija, samodostatnost

dvojnost, 2 principa nesvediva dalje na jednog FREUD instinkti se potiskuju da bi ovjek bio civiliziran, da bi pripadao kulturi ono to definira ovjeka je istovremeno ono protiv ega se mora boriti frustracija, objanjenje kulturom prihvaanje 2 kontradiktorne logike - kroz povijest razni modusi obrane san na individualnom i mit na kolektivnom nivou - poanta mita o Edipu kako prihvatiti ta 2 kontradiktorna principa kroz formalnu analizu dolazi do pravog znaenja -

27

ROLAND BARTHES - isto prouava mit kroz negativne aspekte, kao sredstvo manipulacije "Mitologije" 1957. prouava dananju kulturu kree od opisa uobiajenih primjera i dolazi do dubljeg znaenja - razotkriti buroasku estetiku - u kapitalizmu se gubi alternativa isto se dogaa i u umjetnosti, nema 'drugog' dolazi do exnominacije jedan od moguih izlaza negacija (sve to se ini normalno, zapravo to nije) kapitalizam + konzumerizam su prevladali sve, reifikacija, sve se moe kupiti, sve ima cijenu - bitno je pokuati sve to demistificirati dekodirati mit 2 temeljna problema: - prenagli ulazak u mit razorenje bez spoznaje i razotkrivanja - prerespektiran mit potpadanje pod utjecaj mita - treba anticipirati te probleme u kritikoj igri ironina, apsurdna, transgresivna igra mora biti igrana tono unutar danog diskursa - postavlja teoriju ideologije:

denotativn i oznacitelj = denotativn i znak denotativn o oznaceno konotativn i oznacitelj = konotativn i znak (ideologij a/mit) konotativn o oznaceno - denotacija primarno znaenje svi principi imaju istu poruku - konotacija sekundarno znaenje na temelju asocijacija - konotativno istim denotativnim znakovima dodaje tendencioznu perfidnu poruku primarno preko
forme, a ne kroz sadraj - denotativni znak + konotativno znaenje konotativni znak - brisanje + potiskivanje primarne povijesti poetnog suvjekta dehistoriziranje etiki neprihvatljivo - u konotativnom jeziku se proturavaju vrijednosti dominantnih snaga ideologija prekriva sve, enma nevinog jezika, nema nevinog znaka i neutralne poruke daje upute za izbjegavanje mitologije znakvoi mitologije: - tautologija kad se stvar hoe objasniti samom sobom - izjednaavanje reduciranje razlika na istost - "niti ovo niti ono" izmicanje na drugu razinu - inokulacija naoko prihvaanje istine koju se onda u potpunosti naputa - pretvaranje kvalitete u kvantitetu reifikacija, mjerljivost svega, presimplifikacija - zdravi razum - izreke esencije/ravnotee - gotovo je nemogue izbjei ideologiju mogue je biti kritian unutar buroaske estetike - bijelo pisanje (ecritue blanche) ne direktna kritika postoje 2 vrste texta: - text zadovoljstva lagodno itanje, hedonizam, konzistencija - text extaze uznemiruje, dovodi do krize - anakronian subjekt istovremeno za i protiv drutva, dvostruko perverzan subjekt sudjeluje i u hedonizmu i u unitenju vlastite kulture kritika ako je mit sastavljen moe ga se i rastaviti dekodirati

ROBERT VENTURI populizam itkost klasian vokabular + forme modernizma + puka vernakularna kultura (zato to postoji, to je jednostavno tu) SJEDITE UDRUENJA MEDICINSKIH SESTARA - itko - parking uoljiv, ulaz na parkingu - donja etaa servisni prostori malo mjerilo

28

- gornja etaa glavni prostoi - zabat na ulazu direktno itanje 2 forme (luk + zabat), lagana konstrukcija gotovo grafiki nain kao znak - lagana konstrukcija, a mali otvori kao da je zidana divergencija poruka - sugerira arbitrarnost obje poruke vieznanost + kontradikcija - namjerno pretjerivanje u davanju znaenja, dvostruka kodiranost - ljudi su nauili lagodan popularan nain itanja (komercijalni natpisi) uloga arhitekta je da prenese te poruke i u arhitekturu dovoljno je "prikopati"ploni znak na neutralnu arhitekturu i dobiti komunikativnu arhitekture komunikativna + dvostruko kodificirana arhitektura - razlika od modernista komunicira konvencionalna znaenja - krilatica "oba - i" / both - and (umjesto "ili - ili" / either - or) - superponiranje kontradiktornih znaenja, vie slojeva znaenja KUA VANNE VENTURI - ulaz markiran otvorom + ucrtanim lukom + centralna simetrija - pristupna staza izvan axe zbunjuje, preokree primarnu poruku - prozori - 1 mali 3 poruke o konstrukciji - veliki kontradiktorno - trakasti - iluzija je dobivanje jednog jedinog znaenja - gesta urezivanja modeliranja transponirana i na vanjsku fasadu - kamin i stubite borba za centralnu poziciju svaki element multivalentan + multifunkcionalan - komparacija s LC-ovom vilom citira + izvre - servisni prostori u perimetralnoj traci - LC naglaava vanjski zid kao nenosiv, Venturi naglaava panelnu fasadu - prethodno postojee znakove preuzima + koristi + direktno citira s naknadno doraenim kodovima kontradikcije, zbunjivanje - u to doba naglaena reifikacija znakovi su iscrpljeni + ispranjei od svog znaenja Venturi uvia tu prazninu + dodatno ih prazni operacija drugog stupnja gesta grafizma, "crtanja" arhitekture decorated shed zgrada koja direktno ispunjava svoju funkciju "ukraena kutija" nije odreena funkcijom neodreeni box moe joj se privrstiti znak odvojena utilitarna od simbolike funkcije duck kao da sama eli komunicirati svoju funkcionalnost sva se pretvara u znaenje fuzija utilitarne + simboline funkcije - expresivnost funkcije naglasak funkcije + arhitektonskog ega

oznaitelj je uvijek odvojen od supstance Barthes: "Koncept eera vie nema slatki okus" Frampton optuuje Venturija da je previe populistiki ili prekritian kritika u 2 smisla i u smislu samog objekta i u odnosu na kontext, i u odnosu na subjekt (arhitekt) kod Venturija nestaje subjekt, za razliku od centriranog stabilnog subjekta modernizma analogna operacija Barthesu bijelo pisanje: textovi zadovoljstva hedonistiki lagan nain ivota, lako prepoznavanje znakova textovi extaze uznemiruje, destabilizira, kontradiktorna znaenja dolazi do smrti autora/subjekta jer istovremeno uiva u hedonizmu+unitenju kulture/sebe od itaoca se trai aktivna uloga Barthes ne negira buroasku kulturu nego u njoj samoj djeluje kritino na nju

na tragu Venturija HISTORIJSKI POSTMODERNIZAM "SIVI" igra citata, formala igra (graves, johnson, moore..)

29

inkluzivisti hipertofirano, predirektno vie su koncentrirani na individualni izriaj nego na dublju strukturu

PETER EISENMAN razlika izmeu duboke (konceptualne) i vidljive (perceptivne) strukture - upozorava na ispranjeni status arhitektonskog znaka znaenje dolazi samo iz relacije, a ne iz njegovog navodnog unutarnjeg znaenja - eli definirati strukturu/gramatiku arhitektonskog jezika definirati rijei i njihove meuodnose koncentrira se na formu kao jedini objektivni element formalna istraivanja, bez obraanja panje na znaenje kue 1-4 KUA II (FALK HOUSE) - kubus kocka - raster 3x3 4 plohe, 3 volumena, 16 linija - strategija dijagonalnog pomaka permutacija osnovnih elemenata - elementi jezika: linije+plohe+volumeni (a ne stupovi, zidovi..) iste geometrijske varijable, bez unaprijed odreene funkcije
LINIJE + PLOHE + VOLUMENI (elementi jezika) + DISPLACEMENT DISJUNCTION (operacija)

- uslijed pomaka nastaju pukotine, procjepi 'slots' negativni prostori nastaju kao nusprodukt i u njih se
smjeta funkcija

- slots prozori, balkoni.. na tragu LC-a i Terragnija razlika: LC i Terragni se jo uvijek vode funkcijom,
Eisenman prvo zada igru, pa onda tek dodaje funkciju radikalno semantiko odtereenje

- forma vie nije trazitivna ne upuuje na neto drugo to opravdava nju samu nije transparentna nego
"mutna" (opacity) znaenje je u samoj formi

- do znaenja se dolazi samo iz odnosa jednog elementa prema ostalima negativne definicije (stup nije
greda ili zid..)

KUA III (MILLER HOUSE) - kocke, grid 3x3 - nema dijagonalnog pomaka nego rotaciju 45 izmicanja, prekidi, izmjetanja - isti proces, iste sintaktike vjebe kue 1-4 (do 1972.) - osnovno mu je da su prostori konzistentni s parametrima igre, vanost funkcije ne postoji, izrazito je dosljedan svojoj igri - tvrdi da je apsolutno objektivan u igri - znaenje, poruka mogue je to oitati, moe se itati proces nastanka unatrag - arhitektura okrenuta samoj sebi, apsolutno autonomna odcjepljivanje od kontexta, materijala, funkcije, autora - "kartonska arhitektura" (cardboard architecture) izgraeni koncept (ranija faza) - linearnost, sekvencijalnost doivljaj prostora, razumijevanje procesa - denaturalizacija, dematerijalizacija korisnik iz pasivnog doivljaja aktivno oditava ono to mu je strano - u oditavanju korisnik razbija sam mit, svaki put je izbaen iz lagodnog u novo iitavanje na tragu Barthesovog bijelog pisanja prekid s lagodnim pisanjem/itanjem (ali Barthes to radi indirektno) - negacija autorske kontrole arhitektura je apsolutno autonomna Barthes dokinue autora - 'bijelo pisanje' u knjievnosti A.Camus Stranac

NY5 "BIJELI" exkluzivisti na tragu Eisenmana ali nisu toliko kritiki kao on

30

inspiracija na ranom LC-u i Terragniju bjelina, ali bez socijalnog aspekta i znaenja, apstrakcija nakon 1978. nagli zaokret - do 1972. zatvoreni, isti, doreeni sustavi pretpostavljaju ideju jedinstva, cjeline i tonog oditavanja - od 1972. smatra da je u tom novom vremenu prisutna fragmentacija, nedoreenost, posthumanizacija KUA VI (FRANK HOUSE) - fragmentacija, sekvencioniranje + dekomponiranje - na princip linearnosti superponira i princip centralnosti dva radikalno suprotna principa, kontradiktornost - centralnost razliita istovremena itanja - centralnost + linearnost nema zaustavljanja u itanju, razbija mogunost cjeline - sistem komunikacije u sredini ne kao jezgra konotacija gubitka centra upuuje na centar ne kao puni nego kao uplji negacija centra - umjesto punog kubusa fragmenti kubusa, erodiraju, raspadaju se KUA X (BLOOMFIELD HOUSE) - 1975-77 - nije vie kubus raspada se - 4 kvadranta + igra "L"-a gubitak centra i punine kubusa - samo u jednom kvadrantu cijeli kubus kavez reetka, mrea, ispranjen, isto predstavlja gubitak punine kubusa - boja + materijal povratak nije indiferentna bijela 'kartonska' arhitektura - puno-prazno, crno-bijelo, solidno-mreasto uvueno u sintaktike operacije, nije proizvoljno - otvorena igra, nezaustavljivo itanje negira sve s poetka (kue 1-4) - prva kua koja nije realizirana - uznemirujui elementi kao simptomi dubljeg unutarnjeg problema (eliminacija sebe kao autora? manifestacija blijeenja arhitektonskih znakova?)

do 1978. jo uvijek postoji sadraj arhitektura sama 1978. preokret korak dalje prijelaz iz strukturalizma u poststrukturalizam razvija arhitekturu procesa postavlja pitanja izbora - iako je tvrdio da je autor nebitan i igra je sasvim objektivna on zadaje elemente igre i on zaustavlja igru kad poeli sumnja u to KUA XIa - nepovratno erodiranje kubusa, raspad na L elemente koji su zarotirani + zaleeni - decentralizam, destabilizacija - igra dvojstava puno-prazno,.. podzemno-nadzemno, ukopano-nadzemno tlo postaje bitno, veza s tlom poniranje u psihu, nesvjesno (psihoanaliza)

PROJEKT ZA CANNAREGIO, Venezia - pitanje izbora od elemenata koje je sam zadao ili od neeg drugog? - nagli zaokret prema kontextu, situaciji, lokaciji, site-u to postaje presudni parametar

- STRUKTURA SITE TEXT - od strukturalizacije objekta do textualizacije site-a - site promatra kao text koji je tu za interpretaciju i stvaranje regulacijskih parametara textualnu princip - 'text' od kojeg kree LC-ov projekt za venecijansku bolnicu kao simbol modernizma koji ima mo
ozdravljenja drutva preko arhitekture

- zapoinje proces preuzimanja + ponavljanja uzima LC-ov raster, apstrahira ga i prenosi (zrcali) na svoj
teren dobiva point grid - ostvaruje kao niz rupa u tlu - preuzimanje + ponavljanje samog sebe kua Xia viestrukko ponavljanje dodatna destabilizacija - operacija scaling-a igra s mjerilima ponavlja kuu u nekoliko mjerila kua je apsolutno relativizirana, gubi sav svjo smisao, skroz je negirana - preuzimanje (aproprijacija) + ponavljanje (repeticija)+ scaling + ukopavanje + dijagonala - dijagonala povezuje mostove preko kanala- odrednica rastera, povezni element - preuzimanje + ponavljanje vie ne stvara ni one poetne elemente jo vea negacija sebe kao autora - ne ponavlja doslovno, nego dodatno osiromai i izblijedi element

31

- LC-ov projekt nije izveden memento odsutnosti, praznine, neprisustva a ni on nije direktno odgovorio
na na kontext nego je apstrahirao i stvarao svoj raster ( Eisenman ga dodatno apstrahira i to se manifestira u negativnom obliku ukopavanja / rupa) u te rupe adira svoje kue XIa - niz osiromaenja, stalno ispranjava elemente, izblijeuje ih, osiromauje

- WEXNER CENTER FOR THE VISUAL ARTS, Ohio, 1988. - oditava raster grada, uspostavljeni raster kampusa i kao stabilizator definira dijagonalu koja spaja footballstadion i aerodrom i interpolira na tu dijagonalu + koristi temelje ruevne oruarnice fragmentira (podie fragmente) igra s postojeim znakom - preuzimanje + ponavljanje

- VIESTAMBENA ZGRADA, Berlin (Kochstrasse-Friedrichstrasse) - superpozicija viestrukih gridova Berlinski zid, stari blok,..
- grid preuzima ulogu organizacijskog koncepta PRIJEDLOG ZA TSCHUMIJEV PARC DE LA VILETTE

- opet ponavlja Cannaregio LC, XIa - ponavljanje dovedeno do apsurda

teorijski modeli kao objanjenja:

WALTER BENJAMIN - figura alegorije melankolije u trenutku krize ugoeno je ono stalno, permanentno - mehanizmi djelovanja figure alegorije - devalorizacijom ovog ivota prizivanje iskupljenja u drugom ivotu ono urueno dodatno se uruava da bi se to kompenziralo na drugom svijetu figuru alegorije ne izabire umjetnik ona mu je nametnuta uvjetima u svijetu, umjetnik ne moe birati - vidi analogiju u modernom svijetu prouava kulturni materijal (dadaistiki kola) ve je devaloriziran materijal onda ga se dodatno obezvreuje fragmentacija + gomilanje takvih krhotina da se izazove osjeaj punine niz aproprijacija, daljnje fragmentacije i devalorizacije, i na kraju juxtaponiranje - globalna kriza koja mui Eisenmana reifikacija zapoinje ve u 18.st. sve je postalo mjerljivo, kvantificirano, zamjenjivo i uplje i to se projicira na ljude Eisenman vidi svoje vrijeme kao vrhunac te krize posholokaust, predapokalipsa - uzima ono to ima, ne prihvaa status quo i devalorizira dalje ROLAND BARTHES - jezik 2.reda uzima elemente jezika 1.reda i kroz njih iskazuje vlastite poruke fragmentacija + nanovo kolairanje analogija poruka kroz sam proces, ne kroz formu i sadraj - Cannaregio poruka koncept praznog, koncept odsutnosti kroz jezik 2.reda na peruzetim znakovima sebe kao autora dodatno izuzima - vrtlog opsesivnih ponavljanja igra superpozicije gridova - text uitka ponavljanjem uznemiruje itatelja text extaze dvostruko perverzan subjekt ideja sabotae JEAN BAUDRILLARD - beskonano ponavljanje rezultira apsurdom simulakrum ponavljanje koje dovodi do potpunog besmisla SIGMUND FREUD princip prisile ponavljanja (repetition compulsion / wiederholungszwang) 2 dominantna principa: - princip uitka eros

32

- princip smrti thanatos u binarnoj opreci uravnoteuju se prouava djecu: - opsesija ponavljanja (*pria) - "FortDa" prevladavanje osjeaja odsutnosti majke - ponavljanje voeno principom uitka prouava vojnike: - ponavljanje traume nije usmjereno postizanju uitka postoji jo jedan princip todesterb (death instinct) ponavljanje traume + postizanje olakanja kroz bol - ponavljanje prolog stanja nultog stanja psihike tenzije homeostaze potpunog mira prije roenja - naelo uitka dominira ali i unosi nemir - nakon roenja proces ponavljanja nemir pranjenje - jedini nain ponovnog dosizanja mira u smrti nagon smrti je u slubi principa uitka "male smrti" vode doivljaju konane smrti - Eisenman repeticija analogna proivljavanju traume u cilju postizanja olakanja - krajnja nemogunost oznaavanja, smrt arhitektonskog znaka - uporno ponavlja prola stanja tanatoniko oznaavanje vlastite nemogunosti signiranja "ovjek je izgubio mo da daje znaenja" - krajnja smrt subjekta, ukinue autora tretira arhitekturu kao medij kroz koji moe dati poruku

JACQUES LACAN - prvi reinterpretira Freuda u semiotikom smislu povezuje Freuda s konceptom jezika - igra "FortDa": Freud suoavanje s odlaskom majke Lacan to predstavlja djetetov ulazak u jezik, prva binarna opreka, ulazak u logiku jezika "Maka
razlika "praka",

lovi

mia"
sam sadraj - sinkronijski

sintagmatika os

od "toka"
paradigmatika os

"FortDa" u sebi sadrava i logiku sustava razlika i os sadraja moraju postojati obje da bi ijedna imala smisla - ulazak u sferu jezika istovremeno i dolazak do svijesti o sebi - kao dijete "oceansko-ja" (oceanic-self) gubitak majke kao gubitak dijela sebe - povezivanje koncepta jezika + svijesti o sebi jezik prethodi svijesti, a ne da svijest modelira jezik - problem negativnog spoznavanja sebe definicija negativnom operacijom, gubitkom, odlaskom - ulaskom u jezik dolazak do naputanja stvarnosti, ulazak u simboliki svijet koji reflektira stvarnost ali nije u njoj nego nad njom
IMAGINARY SYMBOLIC REAL
3 kategorije

problem spone jezik stvarnost 2 paralelna svijeta sumnja u to koliko je jezik u mogunosti dati realnu (istinitu) sliku stvarnosti ulaskom u jezik diskurs Drugoga uvijek ve prethodi, ve je dan prije tebe (the other, l'autre) nuno blijeenje subjekta, ispranjenje - im Eisenman uvodi jezik u arhitekturu dolazi do gubitka externog referenta, sfere realnog, naputa zbilju, arhitektura kao znak prelazi u sferu simbolikog - staro doba - prosvjetiteljstvo kontinuirani kontakt svijeta i stvarnosti, punina svijet simbolikog polako poinje dominirati direktna veza znaka i referenta

33

- modernizam - postmoderna

distanciranje znaka od referenta, pojaana reifikacija, autonomija znakova znakovi dupliraju svijet i imitiraju ga relativno vjerno i direktno podvojenje i samog znaka, raspada se sam u sebi, daljnje ispranjenje - nezaustavljivo raspadanje znakova, prazna igra oznaitelja oznaava jo samo svoju vlastitu prazninu

MANFREDO TAFURI zajedno promilja Barthesa + Adorna + Benjamina + Lacana - prouava Venturija, Rossija, Eisenmana predlae da je autonomija njihove arhitekture ve sama po sebi promaaj, vraanje jeziku je dokaz promaaja u modernoj arhitektura je izgubila svoj stari jezik i ula u doba funkcionalizma - nakon 'rata' modernista ostaju samo fragmenti starog jezika - Eisenman, Rosii, Venturi stvaraju novi jezik - ali im arhitektura ponovno savlada jezik, ona opet naputa zbilju 2 provizorna, jednako nemogua stanja: - da se arhitektura odrekne same sebe / dosadanjih preokupacija (forma, funkcija, reprezentacija..) i da stvara samo na pragmatinom nivou samo ono istinski relevantno (graditeljska politika, infrastruktura) istinska produktivnost, drutvena relevantnost "arhitekti bez arhitekture" od forme prema reformi - barthesijanska praxa 'bijelog pisanja' arhitektura koja je samoreferentna, upljih znakova, forma bez utopije, uzviena+lijepa ali prazna i beskorisna Eisenman, Rossi, Venturi.. arhitektura se povlai u igru koja je izolirana, solipsistika, beskorisna TEORIJA I POVIJEST ARHITEKTURE - kao povijest arhitektonskih ideja, arhitektura u funkciji razvoja modernog graanskog drutva ARHITEKTURA I UTOPIJA - simptomatini sluajevi arhitektonske avangarde arhitektura deformira potrebe, pretvara ih u fikciju, postaje prepreka razvoju drutva - zakljuci o beskorisnosti i smrti arhitekture ARHITEKTURA U BUDOARU, 1974. (JEZIK KRITIKE I KRITIKA JEZIKA) 1970-ih spoj amerike+talijanske teorijske scene 1973. na triennalu Rossi zove NY5 ideja La Tendenze 1976. Rossi predstavljen u 'The Oppositions' - 1974. Princeton, konferencija Tafuri s esejom "Arhitektura u budoaru" - skliska razdjelnica izmeu solipsizma jezika i sfere stvarnosti ili jedno ili drugo - Markiz de Sade opsesija erotikom+sexualnou koja je sama sebi svrhom ("Filozofija u budoaru") postaje isprazna, ispranjena Tafuri aludira na opsesiju koja gubi svoje znaenje, postaje uplja, besmislena igra - analiza niza recentnih arhitektonskih pojava (Eisenman, Rossi..) gleda arhitekturu kao ideologije, razvoj ideja - kako arhitektura utjee na razvoj drutva povremeno usporava proces, postaje prepreka razvoju funkcionira kao reprezentacija - beskorisnost, impotentnost arhitekture, smrt arhitekture ili se povlai u hipnotiki "budoar" ili slui kapitalizmu uvia nemogunost avangarde, utopije - komplex krivnje poinje u prosvjetiteljstvu jer se ukida jedan autoritet (boanstvo) i nadopunjava se drugim (razum, znanost, sloboda, kontemplacija vlastite sudbine..) ali taj drugi autoritet ne daje odgovore na sva pitanja javlja se tjeskoba, strah, grinja savijesti zbog odgovornosti za zamjenu autoriteta tjeskoba i nemir u graanstvu umjetnost kao ispuni ventila za taj osjeaj - problem sloboda upravljanja samim sobom suoavanje s perspektivama + odgovornou, treba se suoiti s posljedicama slobode - krivnja se manifestira u obliku oka kojeg inducira doivljaj velegrada osjeaj praznine pojedinca i nemogunosti da se izrazi, 'krik' ostaje u praznini pojedinca - zadaa graanske umjetnosti suoenje + pomirenje s tjeskobom i krivnjom rjeavanje komplexni mehanizmi:

34

- neue sachlichkeit - expresionizam

algebra socijalnog kroz kontemplativnu sublimaciju pranjenje katarzom

ali sve su to privremena rjeenja kroz povijest tjeskoba raste kao Freud verbalizacijom umjetnost pomae u suoavanju + oslovljavanju problema . problem je to je pojedinac sam kriv za taj osjeaj kroz povijest raste razina oaja - prvi trag aljenja za prolim romantini oaj, nostalgija (*john Ruskin) dalje umor, rezignacija posljednja faza tjeskoba akutno stanje krize ispranjenje - intenzivno samoispitivanje tko je kriv? subjekt sam - modernizam ne uspijeva to promijeniti apsolutno razoaranje, nema ostvarenja utopijskih ideja + propast osobnih ideala (neuspjeh komunizma) - promatra sve s odreene toke gledita sve je crno, besperspektivno - dodavanjem dimenzije jezika totalni pesimizam - Eisenman, Rossi nemogunost oslovljavanja problema, okreu se budoaru. "vitezovi istoe" njihov purizam je svjesno povlaenje u budoar jer su svjesni vlastite nemoi preputaju se autoerotinoj igri neproduktivno, igra se samo sa sobom - treba imati hrabrosti prihvatiti takvu igru. "govoriti o ruama" - problem je u toki gledanja

LOUIS ALTHUSSER - problematika determinira vidljivo i nevidljivo u odreenoj situaciji - odreena povijesna situacija odreuje ideologiju ona odreuje kako subjekt percipira svijet to vidi a to ne odreuje problematiku odreuje koncepte kroz koje subjekt gleda svijet o tome ovisi njegov pogled na svijet/shvaanje svijeta - stvara pravila za formu a ne formu samu - izlaz novi rakurs / pukotina u ideologiji inae nastupa historijski kraj potreban je preokret

35

poststrukturalizam

kasne 1970-e / poetak 1980-ih ponovno pomak u paradigmama nije radikalno naputanje koncepta strukturalizma teorija dekonstrukcije jedan od oblika

JACQUES DERRIDA prouava Eisenmana, Tschumija - ne kao externi text interdisciplinarna direktna suradnja - dekonstrukcija nije stil, nego filozofska teorija izloba dekonstruktivizma Johnson+Wigley, 1989. - pozvani Liebskind, Koolhaas, Zaha Hadid, Gehry, Coop-Himmelblau - spoj teorije dekonstrukcije + estetskih elemenata ruskih konstruktivista - dekonstruktivizam u estetskom smislu - stilske odrednice otri kutovi, dijagonale, fragmentiranost, izlomljenost povrni dodir s teorijom dekonstukcije kod poststrukturalizma opstaje lingvistika logika u strukturalizmu 1:1 odnos oznaenog i oznaitelja, jezik kao ograniena + stabilna + komplexna struktura - u poststrukturalizmu nema fixne toke stabilizacije dinamina nezaustavljiva struktura svaki znak determiniran s bezbroj razlika ne dolazi se do znaenja - suviak oznaitelja/formi u odnosu na znakove naruen stabilan odnos jezika znaenje postaje nezaustavljivo + neuhvatljivo upitnost znaenja odvajanje oznaitelja + oznaenog - znaenje uvijek odsutno iz znaka (zbog negativne definicije definicije razlikama) disperzno rezultat procesa je podjela i artikulacija ovisi o kontextu - jezik vie nije stabilan, postaje dinamian, labilan nije vie ni pouzdan alat expresije misli - sam subjekt definiran jezikom nikad prisutan sam sa sobom / sam u sebi nefixan subjekti nisu stabilne, fixne jedinke - nema centra, nema fixne toke ostaje samo struktura, subjekti su produkti igre 2 iluzije: - fonocentrizam - da se vlastitim glasom moe stabilizirati znaenje - u govornom jeziku mogue bezbroj interpretacija - logocentrizam - ideja da postoji konana rije-esencija koja moe stabilizirati sijli sistem, daje znaenje svim drugim znakovima - transcendetalni oznaitelj (* Bog, esencija, svijest, subjekt, savijest, duh) u jednom trenutku postaju dominantni - centar (fixni) mora biti sam izvan jezika, mora mu prethoditi svaka rije kao transcendetalni oznaitelj je nuno fikcija, dio te igre razlika u jeziku, ne moe mu prethoditi drutvene ideologije uzdiu neke oznaitelje na nivo fixnog centra iz svog interesa ponekad je transcendetalni oznaitelj treitan kao: - izvor sustava nemogue - svrha sustava teloloko razmiljanje (telos gr. = svretak) - "text" u poststrukturalizmu dinamiko tkivo - postavljanje vrstog temelja ljudima priroeno bitno je shvatiti da su svi metafiziki koncepti konstruirani isto tako mogu biti i dekonstruirani maknuti s tog fixnog mjesta dekonstrukcija relativizira apsolutno dominantnu poziciju tih privilegiranih elemenata - privilegirano isto na temelju binarne opreke (normalno-ludo, -) dok god postoji ta opreka postoji i privilegirani element i onaj koji je potisnut

36

* npr. - ona je ne-mukarac, on se definira iz antiteze prema njoj ne smije potisnuti opreku skroz jer se njegov identitet temelji na njoj - je istovremeno podsjetnik na ono to nije potiskivanje opreke jer ona i nije toliko razloita koliko se ini - dekonstrukcija uruavanje + relativiziranje binarnih opreka revalorizacija opreke je postavila i odrava ih ideologija, konstruirane su i mogu biti de-konstruirane sve je labilno, lako je destabilizirati sistem - uruavanje + dislociranje ideoloki hiperarhitekture postavljenih opreka omoguava nove toke gledanja - dekonstruktivizam podsjea da je realnost konstruirana moe se dekonstruirati znai da se moe mijenjati - fixni centar ne postoji centar se ne gubi nego postaje igra, proces, ne-mjesto - sve je diskurs-tkivo-struktura igra supstitucija novi subjekti prihvaaju nestabilnost i nesigurnost gotovo je doba humanizma, nastupa posthumanizam - prihvaamo dinamiku + nestabilnost kao novo okruenje pomak uz cijenu promjene subjekata

BERNARD TSCHUMI dekonstrukcija kroz arhitekturu napada privilegirane binarne opreke: funkcija forma teorija praxa kultura arhitektura
- primarna - proizlazi iz funkcije - dominantna, prethodi - postoji samo kao opredmeenje teorije - dominantna, nije konstruirana - konstruirana reprezentacija kulture, manifestacija kulture samo djelo je teorijska arhitektura, nema dominacije privilegiranog koncepta nije nekonstruirana potrebno je izvrtanje termina

"arhitektura je forma znanja a ne znanje o formi" dekonstrukcija destabilizira, ali ne negira opreke, repozicionira, revalorizira, dislocira PARC DE LA VILETTE, Pariz, 1982-85 sustav povrina+linija+toaka fragmentacija komponiranje superpozicija sluajnosti koje su nekontrolirane djela kao operacije superpozicija + repeticija konstantno preispituje ideju reda, kompozicije, hijerarhije samim djelom strategija disjunkcije (disjunction + displacement) relacije konflikata i sluajnosti, rubovi su ostavljeni otvoreni odbacivanje sinteze u korist diasocijacije (razdvajanje, izmicanje) ne pretendira kontrolirati igru ili rezultate igre disjunkcija rezultira dinaminom arhitekturom superpozicija 3 autonomna sustava koji su u sebi logini zajedno ne daju logiku superpozicija permutacija supstitucija direktno protiv kauzalnih odnosa koncepti sluajnih doticanja + superponiranja uruavanje arhitektonskih konvencija - sistem toaka la folie - sistem komunikacija natkrivena galerija - kinematika promenada prilagodbe topografiji, permutacije, forme foliesa neodreene programom negira kontext kao neto to bi moglo biti determinanta arhitekture intertextualnost interna logika ideja ne-smisla, ne-znaenja ruenje konvencija konflikt ispred sinteze, igra/ludilo ispred kontrole folie naslijeeno kao sjenica/vidikovac u parku + obrtanje opreke ludo/igra - razumno -- nerazumna forma u koju se naknadno ubacuje funkcija - izvrtanje konvencionalnih znaenja namjera uznemiriti memoriju, kontext to nije izraz neeg drugog, odbaena ideja zatvaranja

37

programatska nestabilnost+funkcionalna ludost prazna forma u koju se naknadno moe smjestiti funkcija - arhitektura formi a ne sadraja, oznaitelja a ne znaenja manjak znaenja inducira razliita itanja semantika pluralnost nema krajnje istine mogue je bezbroj interpretacija - znaenje nije u projektu nego ga stvara sam subjekt kao efekt strukture nije jedno nego je njih bezbroj kraj utopije cjeline

38

fenomenologija -

za razliku od (post)strukturalizma koji idu od stvarnosti fenomenologija ide prema stvarnosti osjetilnost, konkretnost, taktilnost, elementarizam, materijalizam, tjelesnost, zatienost - naglasak na detaljima, experimenti s materijalima - EDMUND HUSSERL nazad k iskustvu stvarima - rano 20.st. - metode fenomenologije: analiza + deskripcija procesi redukcije + zagraivanja za dolazak same biti stvari naa svijest nikad nije apsolutna i neutralna - intencionalni akt uvijek u odnosu prema onom to prouava, svijest uvijek usmjerena prema predmetu - zagraivanjem nebitnog dolazi se do reziduuma koji je svijest sama "k samim stvarima" svijest vidimo u obliku fenomena u svijetu - rehabilitiran je status subjekta samo kroz njega moe se spoznati bit stvari

MARTIN HEIDEGGER pitanje bitka bitak je sve ono to bie ini biem bitak vs. bie - problem zapadne civilizacije bitak je zaboravljen, potrebno ga je ponovno promiljati - bitak znai biranje, opstanak, egzistenciju (biranje aktivno, otvorenost, postavljanje pitanja, promiljanje bitka samog) istina = razotkrivanje bitka egzistencija: - neautentina - autentina pitanje o bitku + aktivna briga o drugima - bivanje u vremenu bitak je vrijeme knjiga "Bitak i vrijeme" BITAK I VRIJEME - bitak = bivanje u vremenu + u svijetu - koncept tu-bitak (da-sein) ovjek je nuno vezan za svijet stvari - umjetnost = sebe u djelo postavljanje bitka istraivanje i manifestacija spoznaje bitka skupljena istina biti bitka - arhitektura kao dominantni koncept (pre-bivanje u svijetu u miru) - ideja autentinog iskustva apstraktni vs. doivljeni autentini prostor - u zapadnoj civilizaciji erodiranje autentinog prostora prostor postaje apstraktan pronalaskom linearne perspektive, postaje odvojen od stvarnosti treba rehabilitirati sve osjete - rehabilitacija subjekta u svoj punini, svih osjeta dobiva na vanosti - arhitektura rehabilitacijom dobija i ontoloku dimenziju kao okvir egzistencije u direktnoj vezi s milju GRAENJE PREBIVANJE MILJENJE (BAUEN WOHNEN - DENKEN) - prebivanje u arhitekturi mora biti poetino arhitektura mora dosei status umjetnosti da opredmeti bitak, da omogui da se bitak 'vidi' svim osjetima - arhitektura kao graenje istine rehabilitacija konkretne arhitekture techn stvaranje kao umjetnost graenja potreba za razvojem tektonike, vjetine graenja, detalja - graenje + miljenje neophodni za bivanje apstraktni prostor - SPAZIUM konkretno mjesto - RAUM - optiki spoznatljiv ali nerelevantan -

- gusto mjesto dodira + mirisa + okusa svih osjeta

prvi korak odvajanje konkretnog mjesta unutar apstraktnog prostora drugi korak arhitektura objanjava lokaciju za prebivanje ideja skupljanja etverostrukog nebo+zemlja+ljudi+bogovi figura hrama kao spoj etverostrukog skupljanje istine u samu bit most = sakupljanje obala, davanje identiteta obalama definira mjesto

39

osnovni arhetipski elementi arhitekture opna (ovojnica) definira mjesto u prostoru, zatiuje pod + zid + strop (horizont granica okvir) granica nije gdje neto prestaje nego ono odakle neto drugo poinje postojati - element praga + otvora kljuni elementi prelazak iz otvorenog u zatvoreno, iz profanog u sveto - prelazak praga ritualizacija ulaenja - stvaranjem konkretnog mjesta individualna sigurnost, centrirano "ja" terapeutski efekt u doba alijenacije - od apstraktnog prostora (prirodnnog krajolika) ljudskom intervencijom nastaje kulturni krajolik intenziviranje logike + biti prirode svaka intervencija je nuno interpolacija i sama priroda ima ve svoju bit - intervencije u prirodi oditavanje biti + intervencija u logici biti prirode - skupljanje + intenziviranje biti prirode, njeno opredmeenje u intervenciji - u tu ve oditanu logiku intervenira arhitektura jo jae ponavlja nanovo oditanu istinu -

CHRISTIAN NORBERG-SCHULZ naselje kao proguivanje krajolika, kao opredmeenje istine krajolika - genius loci "duh mjesta" karakter umjetnosti pribliava Heideggera jo vie k arhitekturi prouava okoli u fenomenolokom smislu, u smislu doivljaja "Stanovanje je bivanje u miru na nekom mjestu" tipovi krajolika: - romantini puno detalja *nordijske ume.. arhitektura odgovara na krajolik - kozmiki prostorni totaliteti *pustinja, Mies.. arhitektura je openita, apstraktna, nema kontexta - klasini raznolik, pitomi krajolik *grka Akropola arhitektura je ljudska - kompozitni kombinacija - doivljaj arhitekture svim osjetilima teorija gestalta - fenomenologija rekuperira tijelo, osjetilni doivljaj KEVIN LYNCH
PUT VOR ELEMENT REGIJA

orijentiranje + nalaenje sebe CHARLES MOORE BODY MEMORY ARCHITECTURE, 1977. - pojam empatije psiholoki doivljaj onog to emo osjetiti fiziki body image - centar mjesta pojedinac ima u nekom prostoru jedno mjesto gdje se dobro osjea treba ljudima arhitekturom ponuditi takva mjesta gdje se mogu dobro osjeati KENNETH FRAMPTON - kritiki regionalizam prepoznavanje regionalnog vernakularnog graenja koje proizlazi iz klimatskih uvjeta takva arhitektura je automatski i estetiki i ekoloki kvalitetna - "kritiki" koritenje specifinosti mjesta u kombinaciji s internacionalnim stilom (*siza, cruz, ortiz) - tektonika Semper tektonika + stereotomija obraanje panje na detalje

da se doe do istine treba autentino doivjeti umjestiko djelo nuno je potrebno tumaenje djela hermeneutika = neuka o pravilima i sredstvima tumaenja (inicijalno) proces oditavanja interpretacija doi do istine (u strukturalizmu nema tenje prema istini, istina je na istom nivou sa samim djelom) - fenomenologija + strukturalizam reakcije na pozitivizam i ideju objektivnog modernistikog funkcionalizma oslovljavaju problem znaenja - sami u sebi generiraju objektivni sistem ali im nedostaje veza sa stvarnosti - strukturalizam odvaja znak od objekta/referenta - fenomenologija kree od fenomena, a ne od stvarnosti same od naina na koji vidimo stvarnost iskrene, ali postoji distanca od stvarnosti

40

obje daju drugaiji status subjekta: - strukturalizam subjekt je efekt strukture - fenomenologija privilegira subjekt iznad strukture, daje mu ponovno puninu HERZOG & DE MEURON - materijalnost, strukturalnost, textura povratak tradicionalnim materijalima + vjetini graenja, experimenti s materijalima (nove obrade starih materijala), vanost detalja, taktilnosti, fakturalne obrade povrine, texture, tektonike, preciznosti izvedbe - stvaranje na poetikom nivou objanjava istinu autentino prebivanje, doivljaj svih osjetila elementarnost arhitektonskih formi osnovne forme, iste - ideja zatite / situiranja / zaklona potencirani element stropa, ne samo ovojnica kao zidovi - materijali beton, staklo, drvo, metal, H2O - nove tehnike printanje na beton ispitivanje granica materijala i novih obrada starih materijala VINOTEKA DOMINUS

- koriste ve postojeu geometriju vinograda genius loci - klima hladno nou, toplo ljeti iskoritavanje materijala samog kavezi s lokalnim kamenom kao
izolatorom

- SIGNALNI CENTAR, Basel - omotano Cu trakama rastvorenje gdje su prozori - kao odgovor na krizno stanje elementarna forma, mirna, postojana ponovno okretanje tradiciji
gesta koja samu sebe otkriva u nemogunosti

- Eisenman i Tschumi tee dematerijalizaciji arhitekture vrlo opasno + autodestruktivno - H&DM rade upravo suprotno daju onu izjavu koja je toliko jaka upravo zbog svoje neodrivosti
kontrast omoguava sagledavanje istine vlastitog trenutka kritika dekonstrukcije

posturbana situacija globalizacija, gubitak identiteta grada, razvijeno artificijelno stanje, fluidnost kapitala, gubitak materijalnosti, grad kao flux-struja, lokus protoka - afirmativna uloga arhitekture promjena definicije arhitekture - dekonstrukcija formom govori o stanju diskontinuitet, fragmentiranost, konflikti, heterogenost, kaos govori o tome kakva je situacija u tom ternutku intertextualnost - postmoderna teorijski nekorektna, korporativno valjana formom daje privid kontrole + stabilnosti kontextualnost zajedniko im je da reprezentiraju neto to ve jest (zateeno urbano stanje, prieljkivani koncepti) zadatak arhitekture da komunicira, reprezentira zateeno stanje tretiraju arhitekturu kao text - prije Venturija arhitektura kao medij prostora a ne medij komunikacije

GILLES DELEUZE nastavak na LEIBNIZ-a - tijekom 1990-ih novo tumaenje situacije, novi teorijski koncepti folding inkluzivnost, pomirljivost, kontinuitet mogua je harmonina koegzistencija svih heterogenih elemenata monada - monada ne kao estica nego kao nabor struktura nije proupljena nego kontinuirana, bez praznina svaki mikrokozmos za sebe predstavlja istovremeno makrokozmos - bit supstancije nije tjelesnost nego aktivnost vektori meusobno povezani - (*barok krivulje, nabori, meusobna povezanost) - ne negira heterogene potencijalno konfliktne elemente ali oni su meusobno povezani/pomireni u kontinuitet cjelina u kojoj elementi ne gube svoj identitet priklanjanje + prilagodba a ne lom adaptabilna struktura, spremnost kompromisu

41

nema apsolutne kohezije dinamika inkorporacija externih sila masa se prilagodi i inkorporira silu u sebe afilijacija, pridruivanje intenzivne + multiplicirane veze izmeu elemenata - rizom heterogenost + meusobna povezanost neizvjesni probabilistiki sistem - komplexnost miljenje kroz ideju trave/mahovine nema bifurkacije, korjenskog miljenja na temelju binarnih operka paralelna koegzistencija apsolutno razliitih elemenata sluajno spojenih (*orhideja-pela) - nepredvidivo irenje prema linijama aktualizacije - meu elementima rizoma sluajne intenzivne atrakcije + spone nomadologija (nomadsko/pomino gledite) kretanje jedinica ne od poetka nego iz sredine - princip KONEKCIJE + HETEROGENOSTI + MULTIPLICITETA - novi matematiki + fizikalni koncepti paralelno (teorija kaosa, komplexnosti, fraktali) objanjavaju naine funkcioniranja svijeta - arhitektura poinje predoavati te nove koncepte krivuljarnost, fraktalnost problem u prikazu dinamikog sustava reprezentacija 2D zapisa (dijagrama dinamikog ponaanja sustava) ideje externih sila koje djeluju na arhitekturu i onda se ona tome prilagoava (*potres) - problem primijenjene filozofije nije uhvaena sama logika koncepta nego je arhitektura u formi samo deskriptivno prikazan koncept opet praxa reprezentiranja, komuniciranja 2 kljuna pitanja: - problem opsjednutosti novim - promiljanje same arhitektonske praxe -

realizacija mogueg
po naelu ogranienja + slinosti (realizira se samo jedna stvar) redundantna (ponavlja ono to jest, preslikava)

aktualizacija virtualnog
aktualizacija onog stvarnog ali neizrecivog u formi zbog svoje komplexnosti kreativna (princip odstupanja i stvaranja) aktualno ne mora + ne moe sliiti onom virtualnom

potrebno je ne predoavati + preslikavati promjena kriterija arhitekture dobro je ono to omoguava + ohrabruje, loe je ono to inhibira

BERNARD CACHE - ideja okvira framing uzorkom se ne moe u potpunosti predodrediti posljedicu (inae bi bilo uzrokposljedica, a interval novog bi se izgubio, ne bi bilo te neodreenosti) - moe se postaviti samo okvire vjerojatnosti nie u kojima se ivot moe dogoditi arhitektura ih moe stvarati dinamiki okvir pogled u dubinu, mogue su nepredvidivosti - arhitektura da bi postavila to vei okvir novoga mora postaviti to vei interval ( manja kontrola procesa) odraavanje inherentne statinosti + omoguavanje dinamike ivota (a ne prezentiranje dinamike ivota)

42

REM KOOLHAAS - stvaranje slobode putem ograniavanja

* *
-

Rietveld kua Schrder sloboda koja sputava i ograniava Mies Paviljon u Barceloni ograniavanje koje omoguava slobodu, fixiranje okvira koji prua mogunost slobode

arhitektura bi trebala postavljati upravo takve okvire unutar kojih postoji mogunost ivota "udovita" = neljudske forme ljudskog nastajanja nain nestajanja ivota + sloboda smatra da je arhitektura najrelevantnija i najbolje opredmeuje problem tog trenutka prouava NY (DELIRIOUS NEW YORK) slika suvremene situacije, prave slike stanja: Amerika
donekle nevina produkcija, pragmatizam forme produkcije oblikuju arhitektonsku formu (kapitalizam) bolji uvid u mehanizme kapitalizma

Europa
e manifesti utopije ideologij

zato je amerika prava avangarda proizvedeni modernizam koji se dogodio nije nastao na temelju neke ideologije instinktivno opredmeenje Manhattan: - kao kultura gustoe (populacije, infrastrukture..) - individualne zgrade meusobno nevezane, heterogene razliitost na svim nivoima - sloboda u Z dimenziji omoguena fixiranjem u X i Y dimenzijama ideja grida - nakupina heterogenih elemenata koji koegzistiraju povezani gridom - moderno gustoa koja rezultira socijalnom interakcijom - ideja nebodera socijalna kondenzacija tip definiran po svom uinku, a ne formi - neodreenost programa nebodera heterogenost - tehniki preduvjeti lift+elik+infrastruktura artificijelni uvjeti - metropolitanski paradox to je vea visina nebodera, blie si preostalim elementima prirode - elini okvir omoguava koegzistenciju razliitih elemenata neutralan, fixan prua razliite slobode

- ATLETSKI KLUB - interijer protok - exterijer relativno mirna ovojnica nevezano uz interijer, okrenuta gradu, skulpturalna - ideja bigness-a kao konceptualnog okvira NY ga je postavio nesvjesno, spontano naputanje
autorske kontrole, ideje totalne arhitekture i ideje autora kao form-giver-a

LA VILETTE 1982. - premala lokacija + preveliki sadraj za konvencionalni prak - nema smisla projektirati park u detalje - program promjene + prilagodbe tijekom vremena spaja arhitektonsku specifinost + programatsku neodreenost - ne dizajn nego taktiki prijedlog - koegzistencija + interferencija razliitih aktivnosti inducira nove + nepredviene druge aktivnosti socijalni kondenzator horizontalno uguivanje - paralelne trake svaka traka ima svoj program izbjegnuta koncentracija sadraja - djelomino postavljene sluajno, djelomino prema terenu/topografskim odrednicama - izmeu traka maximalna granica omoguava maximalnu propustljivost + meusobnu interferenciju programatske mutacije - zateeni element znanstveni muzej nisu matematiki locirani - ostali slojevi su neutralni / pozadina / kontext superpozicija - stvarna priroda parka inkorporirana u sistem traka kao dio programa zeleni dijelovi kao razliite pozadine zbroj postaje vie od sume dijelova

43

- mali elementi point grid distribucija matematiki odreena prema prieljkivanoj frekvenciji pojavljuju se u razliitim zonama XYZ dobivaju svoju razliitost tektoniki konfeti kao mali meteoriti ivot im daje razliitost pristup+artikulacija 2 glavne zone bulevar + promenada nabori ne kao forma nego kao koritenje BIBLIOTEKA, Pariz, 1989. (LE GRAND BIBLIOTEQUE) uz obalu Seine 5 odvojenih + autonomnih institucija: - kinoteka - knjinica recentnih djela - biblioteka referenci - biblioteka kataloga - znanstvena biblioteka slikovni + zvukovni + pisani zapisi arhitektura osloboena prijanjih odgovornosti udomljuje udnju za zajednitvom, kolektivitetom kao puni blok informacija baza svih podataka glavni javni dijelovi odsutnost graenja, "plutaju" u memoriji (spremitu knjiga) praznine ne trebaju biti izgraeni, meusobno autonomni spremite kolosalni postament na tom podiju 5 razliitih knjinica pravilno spremite nepravilno itaonice ne-projektirane, izdubljene 9 ahtova za vertikalno kretanje svaki do jedne biblioteke

- KUNSTHALLE, Rotterdam - mirna staklena ovojnica izvana - iznutra izdubljeni kru 4 kvadranta
- koncept kontinuirano spiralno prolaenje - razliite gustoe + brzine kretanja opravdano terenom

44

grka+rim -

Grci uspostavljaju arhitektonski jezik teorija percepcije, filozofski temelj PITAGOREJCI broj PLATON apsolutna ideja odmak od stvarnog svijeta ARISTOTEL fokus na stvar, tvar, prirodu umjetnost kao pribliavanje prirodi

VITRUVIJE - 84.-14.g.pr.Kr. vrijeme djelovanja - smjena politikih okvira iz Republike u carstvo (Cezar-Oktavijan) do 44.g.pr.Kr. radi za Cezara, kasnije za Oktavijana 34.g.pr.Kr. ide u penziju da napie traktat o arhitekturi 10 KNJIGA O ARHITEKTURI (DE ARCHITECTURA LIBRI DECEM) svaka knjiga predgovor + text (ne jako povezani) slae i nove rijei jer latinski jo nema svu potrebnu terminologiju prvo sauvano teorijsko djelo, jedino sauvano iz klasine antike - sistematizacija dotadanjeg znanja o arhitekturi oslanja se na grka djela (monografska, bave se odreenim aspektima) ideja afirmativnog obuhvaanja pokorenih kultura (*rim - grka) - vanost + logika grke arhitekture definiraju osnovne rijei arhitektonskog jezika, definiraju njihovu formu + odnos (gramatika + sintaxa), postavljaju modularni odnos koji sve povezuje (*D stupa), u tlocrtnom smislu postavljaju osnovnu tipologiju - izvor oblika arhitekture francuski teoretiar prosvjetiteljstva LAUGIER > ideja primitivne kolibe vertikalni elementi stabla-stupovi, grane-zabat, entablatura uma kao pretea grada - pitanje znaenja formi (arhitektonskih oblika) - forme kao nositelji znaenja arhitektura kao medij prenoenja poruke
dorski red jonski red grko kopno, , snaga maloazijski otoci, , elegancija

za prenoenje znaenja zahtijeva se tradicija oslanjanje na te forme osnovni principi elementi teorije: - red lijepo slaganje dijelova zrade - raspored odnos dijelova u funkcionalnom smislu (alati: tlocrt, presjek, perspektiva) - euritmija+simetrija (euritmija=skladan odnos elemetanta simetrija danas; simetrija=skladan odnos dijelova proporcija danas) - proporcija - podesnost prikladnost, primjerenost (po poloaju, obiaju, prirodi) - ekonomija - kljuno pitanje pitanje proporcija jesu li apsolutne ili relativne? - Vitruvije izvlai proporcije empirijski oslanja se na ljudsko tijelo (relativno) ali zahtijeva apsolutni status - kontradikcija apsolutno (odnos u Kozmosu, pitagorejske proporcije) relativno (iz ljudskog tijela) - zahtijeva da su odnosi apsolutni, ali dozvoljava arhitektima prilagoavanja odnosa - UTILITAS + FIRMITAS + VENUSTAS (FUNKCIJA + KONSTRUKCIJA + FORMA) - posveta knjige caru Oktavijanu Augustu intelektualcima, uenim ljudima prezentacija arhitekture kao discipline vrijedne panje trajni monument na sebe - vie je okrenut starom (Republici, ne Carstvu) ne spominje monumente vlastitog doba, nove tipologije, nove materijale kritika novog drutva + obiaja u vlastito doba nije bio itan, tek kasnije postaje relevantan eli aktivno angairati arhitekturu teorija za usmjeravanje praxe - oslanjanje na Grke jednostavnost prenoenja poruke arhitekturom

45

srednji vijek -

prva ruptura u arhitektonskom jeziku odbacivanje naputanje rimske arhitekture, potraga za novim jezikom - oko 600.g. crkve bijele, bez ornamenta, slikarstva, skulpture - slikarstvo javlja se u Toscani (Giotto) - romanika istoa prostornog koncepta ne prenose arhitektonske forme nego ideje prostora (pomak u logici prenaanja tradicije) - gotika skok paradigmi definiranje novog jezika (jako malo oslonjen na tradiciju) opredmeena exprecija tanscendentalne spiritualnosti nastaje iz prostora i liturgijske funkcije novi konstruktivni sustav filozofija iz ranog kranstva (Aurelije Augustin) u romaniku (Toma Akvinski) AUGUSTIN utjecaj pitagorejci, platonizam, neoplatonizam - Bog kao temelj svega, ovjek je grean katedrala . nositelj spasa i spiritualnosti - sve umjetnosti i znanosti odreene brojevima Bog stvara svijet pokreui brojeve - (svijet-ljepota-lik-mjera broj) - brojredformaoduhovljenjeista duhovnost oblikovanje = oduhovljenje - oblikovati sebe = produhoviti se pogaa nas svaka nejednakost "imaju formu zato to imaju brojeve" krug najsavreniji geometrijski oblik - ljepota u svijetu savrene ravnotee za pitagorejce 1+2+3+4=10 najbitniji odnos - glazba i arhitektura sestrinske umjetnosti apstraktne + temelje se na broju teologiju isto svodi na brojeve Kozmos = arhitektura, Bog kao ultimativni arhitekt - opredmeenje "palae svjetla" katedrala - pitanje ljepote nema relativnosti, samo apsolut podran fixnim brojanim odnosima - vee formu uz moralne konotacije (lijepo = oduhovljeno) TOMA AKVINSKI skolastik, oslanja se na Aristotela sinteza uma i vjere razum u slubi dobrog, filozofija u slubi teologije strogi logiki sustav podreen vjeri - ljepota isijavanje forme neke stvari (pandan Aristotelu) umjetnost progresivno usavravanje, opredmeenje istine - progresivno usavravanje bia (biljkeivotinjeovjekBog) umjetnost uloga davanja forme

arhitektonska teorija u srednjem vijeku praktiki ne postoji, ne stvara nikakav sistem postoje samo napisi o specifinim graevinama VILLARD DE HONNECOURT CEHOVSKI PRIRUNIK - praxa gradnje oslanja se na cehovske prirunike (uzorci) pravila struke, zanatski - katedrala spoj zanatskog (cehovi) + matematiko-modularnog kompilacija uzoraka, nije metodika, nije sistematizirana vie kao knjiga skica i malih komentara crtei u 7 poglavlja - zapaanja u odnosu geometrijskih oblika i prikaza organskih likova geometrijske likove projicira na organske (kod Vitruvija je obratno) to se koristilo prilikom konstrukcije vitraja metoda projektiranja u gotici nije postojala (javlja se tek u renesansi)

46

renesansa

obnovljen interes za antiku u svim poljima 'renesansa' ponovno roenje antike (bila je, u srednjem vijeku je umirala i sad se opet raa) pozicija umjetnosti i arhitekture tada u podreenom poloaju, u rangu zanata slobodne umjetnosti trivium + quadrium ne i arhitektura potreba promiljanja temelja umjetnosti teoretiziranje umjetnosti, umjetnost kao ogledalo svijeta teorija arhitekture u poetku ne piu sami arhitekti (kolovani kao zanatlije) nego kolovani humanisti -

ALBERTI humanist, studia u Padovi (kanonsko+civilno pravo) fasciniran Firenzom arhitektura, slikarstvo, kiparstvo DE PITURA - teoretizira centralnu perspektivu, pricipe prikaza 3D na 2D platnu - 1435. "de la pittura" prevedeno s talijanskog na latinski 10 KNJIGA O GRAENJU, 1450-1452 prva arhitektonska knjiga nakon Vitruvija - posveuje papi Nikoli V. (nakon smrti Lorenzu Mediciju) nije primarno za arhitekte nego za patrone umjetnosti zato pie na latinskom, s malo ilustracija, uzvienim stilom (suprotno od Vitruvija) - odnos prema antici 'nai preci' eli se vezati na tradiciju, crkve zove 'hramovi' - cilj i zadatak knjige oivljavanje diskursa o arhitekturi, rekuperacija arhitektonskog jezika - nadii 'stare' ali ih ne ignorirati znanje + razumijevanje tradicije + invencija - "ljepota"'drevna'+'nova' oslanjanje na Vitruvija stupovni redovi, antiki graevinski tipovi, broj 10, ista terminologija, preuzima i trijadu U+F+V (iako su njegovi principi drugaiji on ide dublje) - predgovor o arhitekturi u drutvu visoka uloga u slubi drutva, aktivna - arhitekt nije zanatlija on projektira i kreira i promilja, domilja, izvodi (um-invencija + znanjekonstrukcija) o zgradi razmilja kao o tijelu linije i obrisi produkt arhitekta materijali produkt prirode - 6 temeljnih elemenata: REGIJA LOKACIJA RASPODJELA (PLAN) ZIDOVI KROVITE OTVORI - organska analogija kuagrad meuovisnost dijelova inzistira na razliitosti - autoritet klasine antike nije fixan podloan promjenama (ne kao model za citiranje nego tip za daljnji razvoj - interpretaciju) za Vitruvija dominantan je stup - za Albertija dominantan je zid stup proizlazi iz zida - izvori arhitekture primarno utilitas (funkcija, sklonite), zatim oportunitas (razliite potrebe, prikladnost) - modifikacija prema ljudskoj sklonosti garancija razliitosti - forma primjerena funkciji ali ne kao radikalni funkcionalizam - problem ljepote i ornamenta (knjiga 9) ljepota inherentna graa organizma ornament naknadno dodan trai fixne kriterije ljepote uvodi 3 kriterija ljepote (harmonije): broj proizlazi iz gledanja prirode strukturalni elementi parni, nestrukturalni neparni simetrija kod Vitruvija nepromjenjivo pozicija dijelova u odnosu na druge isto spada u prirodne zakone (*npr simetrija)

proporc ija raspore d

47

izjednaava zakon prirode sa zakonitostima ljepote aktivne moralne komponente ljepote ljepota nadilazi nasilje + agresiju ne postavlja kanone stupovnih redova, ne kodificira, doputa odstupanja ornament ono to se dodaje mora biti prikladan funkciji i korisniku arhitekt mora znati slikarstvo, matematiku, geografiju..

SERLIO

visoka renesansa Serlio + Vignola + Palladio teoretiari kodificiranje, standardizacija, formalni dogmatizam potreba za pravilima

prvi praktini prirunik slike + text koji ih prati za prosjene graditelje 8 knjiga direktni naputci za graenje

VIGNOLA text prati slike - jo jednostavniji utjecaj do 19.st. empirijski derivirani omjeri, a ne teorijski PALLADIO 4KNJIGE O ARHITEKTURI novi sistem prezentiranja arhitekture simetrija, striktna hijerarhija prostora racionalno, jednostavno, klasino

48

prosvjetiteljstvo
DESCARTES - kree iz geometrije uzor - ideja ralanjivanja u geometrijske likove tendencija k jasnoi miljenja + kritika dotadanjih nejasnih razmiljanja - potreba za novim metodama sve treba prihvaati kritiki odbacivanje dpgmi - ideja deduktivne metode - doba razuma, iluminizma poetak moderniteta smjena naina razmiljanja - gubi se osjeaj sigurnosti, izvjesnosti uvlaenje straha, tjeskobe, nemira - 2 suprotstavljene metode miljenja racionalizam i empirizam (obje reakcija na skolastiku) - jedno od pitanja kojim se bve ljepota apsolutna ili relativna? enciklopedisti (Voltaire, Rousseau..) nova klasa graanstva utjecali na arhitekturu: - Descartes Perrault - Rousseau Laugier PERRAULT - istona fasada Louvre-a visoki samostojei+dvostruki korintski stupovi iskrenost, istinitost, manifestna tektonika ideal jednostavne Grke - parovi stupova zbog veeg prostora izmeu (vei rasponi vie svjetla racionalizacija konstrukcije) Grka - u strukturalnoj jasnoi, gotika u dojmu - (kolovan kao lijenik analitiki pristup) - prevodi Vitruvija otro kritizira ideju apsolutnih proporcija - dokaz Serlio, Palladio, Alberti varijacije - mjerenje rimskih spomenika relativne proporcije proporcije prozvoljno, stvar navike/ukusa/konvencije - podjela ljepote: apsolutna simetrija + monumentalnost + kvaliteta materijala i izvedbe arbitrarna proporcije - revolucionarno uzdrmao temelje apsoluta ljepote novi univerzalni modul (za svoje vrijeme) rasprava stari vs. novi/moderni BLONDEL suprotstavlja se u toj raspravi - progres u arhitekturi direktno slijedi progres u filozofiji - problem nova znanstvena metoda postaje novi idealizam nije potreban talent nego znanje i vjetina uitelj BOULLEE-a i LEDOUXA - funkcionalizam u arhitekturi arhitektura mora stvarati prikladne forme koje moraju izraavati sadraj djela + socijalni status korisnika arhitektura drutvena zadaa orijentacija orijentacija suvremenika u drutvu i prostoru ROUSSEAU - ideal prirode, prirodne neiskvarenosti "plemeniti divljak" LAUGIER - princip "primitivne kolibe" uzor u prirodi - maximalna prozranost + tektonska jasnoa SOUFFLOT STE GENEVIEVE potpuna tektonska jasnoa, puno svjetla tlocrt grkog kria sistem niskih kupola - (kasnije crkva pretvorena u panteon - zazidano)

49

izdvojeni stupovi, izlaze iz zida, grupirani pitanje koja od 4 antike kulture je referentna? (grka / egipat / rim / etruani)

PIRANESI - protivi se grkoj kao referentnoj antikoj kulturi smatra da su Etruani bitniji (ali nema dokaza ba) - bakrorezi+bakropisi sve vie izmiljeni - carceri vedute zatvora - sublimni osjeaji, strava nad velikim prostorima, nadnaravno koriste ledoux i Boullee LEDOUX i BOULLEE - kolosalna mjerila uitelj Blondel (apsolutne proporcije..) interes za javne zgrade prekid veza s tradicionalnom arhitekturom BOULLE kolovan za slikara prvi veliki projekti relativno konzervativni kasnije sve vea mjerila, neizvedivo, kao stilske vjebe, nemogui prostori (od narudbe za biblioteku, muzej..) kao da projektira gigantske hramove oslanja se na idealna geometrijska tijela CENOTAF ZA ISAACA NEWTONA - arhitekturom predoiti Newtonova otkria - igra sa svjetlom po danu kao da je no i zvjezdano nebo, a po noi se u sredini pali vatra, kao da je dan - GENRE TERRIBLE osjeaj strahopotovanja i strave - teorija nesistematina - Perault (ali proporcije nisu arbitrarne) direktni odnos forma-senzacija (empirijski aspekt) - idealno tijelo kugla - svjetlo bitna komponenta arhitekture - utjecajno uvoz engleskog vrta u Francusku prouava pitoresknost tih vrtova - intervencija arhitekture - minimalna paviljoni LEDOUX socijalni angaman kako ostvariti odmak od tradicije - 40 MITNICA koje okruuju Pariz prije revolucije odmak promjena mjerila i dimenzija, pojednostavljenje geometrijskoh formi, okupljanje tih formi u komplexne aranmane - ukras i dekoracija rijetko i paljivo PROJEKT SOLANE CHAUX - oko solane ideja idealnog grada - sol u to doba vana namirnica - blizu ume drvo za isparavanje - problem lociranja - mnogo klasa (radnici, servisi, zanati, inovnici, upravitelj..) jasna klasna struktura - jedan od najranijih primjera industrijske arhitekture - on uvodi red kroz arhitektonsku formu pria nain funkcioniranja cijele strukture eli izraziti istinu proizvodnog procesa arhitektura mora izmisliti novu tipologiju - arhitektonski red da inducira red i na drutvenom aspektu - prvo predlae formu klasine palae otro kritiziran - (Louis XV tvornice ne smiju koristiti stupove pitanje prikladnosti) - funkcionalna posebnost i razliitost polukruna dispozicija - higijensko-zdravstveni diskurs zbog promiljanja bolnica teorija mijazme (zaraeni zrak) raspad na paviljone u radijalnoj kompoziciji - ideja panoptikona zatvorene elije na rubu kruga, straari su u centru sama arhitektura inducira ispravno ponaanje (jer je ovjek svjestan da ga uvar promatra nije bitno kanjavanje, sama prostorna dispozicija utjee na promjenu ponaanja)

50

- arhitektura reprezentira nove profesije/pozicije u drutvu - pojava novih tipova bolnica, zatvor, kasarna..
- solana = prikaz + ureenje drutva u malom - Ledoux okree se drugim disciplinama potreba transkodiranja - okree se medicinskom diskursu (teorija mijazme razbijanje bolnica na paviljone u radijalnoj shemi) - gradi autonomne paviljone u radijalnoj shemi - sam okoli moe imati efekt na ljude (direktno) ideja socijalnog determinizma okoliem - paviljoni za pojedine grupacije radnika - arhitektura je i narativna 'pria' o funkciji, o drutvenoj strukturi, o proizvodnom procesu - prosvjetiteljstvo ideja vida+jasnoe+razumijevanja - Ledoux fasciniran i teatrom kao da projektira 'teatar proizvodnje' (soli + podanika) - centar/pozornica upravitelj, okolo publika radnici - tema nadgledanja + kontrole - ulaz 6 dorskih stupova bez baze, ulazak kao u pilju - simbolini izomorfni element kao okamenjene slane otopine - upraviteljeva kua zabat, nii krov, stupovni redovi (kao mala francuska palaa) klasini vokabular - novi stupovi, naglaeni detalji - u centru je kapela axa cijelog komplexa - proizvodni prostori jaki iljasti krovovi - dominira vid, ali prisutni su i drugi osjeti (prolazak kroz 'pilju') kroz ratio i kroz tijelo - "teatar" gr. maina za gledanje privilegiranje vida nad drugim osjetima ( kasnije i u modernoj)

za vrijeme revolucije u zatvoru proiruje ideju idealnog grada nove arrhitektonske metafore novi oblici uobiajenim konvencionalnim simbolima i izomorfizmima balans racionalnog naslijea + senzacijskih elemenata (osjet cijelim tijelom) narativna arhitektura - Pariz niz palaa za poznate ljubavnice arhitekturom pria prie o njima PALAA ZA BALERINU - niz prolaza budoara kao idealne 'maine za uitak' - skulptura Terpsihore u nii iznad ulaza okrenuta prema van izloenost - direktno socijalno angairan jako direktne intervencije u drutvene odnose

prosvjetiteljstvo teorija direktno prati promjene u drutvu i vremenu ideja dijaloga s drugim disciplinama (filozofija, fizika, sociologija, medicina..) + bitna operacija transkodiranja 2 suprotna pola: racionalizam empirizam
razum idealno grko francuski park statino emocije relativno gotiko engleski park dinamino

dijalektika meusobno preplitanje kasnije strukturalizam (Paxton..) relativnost ljepote ideja drutvenog reda iz formalnog reda klasicizam prekrut za expresiju deformacija naslijeenog arhitektonskog jezika gledanje = razumijevanje, spoznavanje korijeni fenomenologije isto prisutno

doba Napoleona potreba za brzim irenjem, ekonomini + efikasnim (mostovi, ceste..) odgovor arhitekture na potrebe vremena - divergencija arhitekture u obrazovanju podjela na arhitekte i graevinare (Ecole des Beaux Arts / Ecole Polytechnique)

51

DURAND Boulleeov uenik, predaje na arhitektonskom odjelu politehnike kole naglasak na funkciju + konstrukciju (utilitarna komponenta) potreba za novim tipovima + variranjima problem kompozicije, metode projektiranja - iscrpne analize + paralele tipova graevina (kroz cijelu povijest) svodi ih na isto mjerilo da budu komparabilni taxonomska organizacija vrednovanje prema korisnosti, stabilnosti i uinkovitosti - osnovni arhitektosnki elementi proieni do esencijalne forme treba ih samo kombinirati + permutirati u projektiranju bitno to simetrinija + pravilnija + jednostavnija graevina vrlo jaka axijalna kompozicija 2 axe, elementi na nju organizirani simetrino - komplexni sistem kombinacija osnovnih tlocrta jako se oslanja na koordinatni sustav + modularni raster - kree od tlocrta: kvadratgriddodavanje elemenata i tek onda projiciranje u vertikalnu dimenziju odbacuje primat forme, estetske kriterije (simetrija zbog konstrukcijske jednostavnosti) 'formalni plat' fasada irelevantno - iscrpne tablice arhitekture projektiranje kao kombinatorika, formalna igra permutiranja osnovnih oblika - izvrtanje arhitektura se pretvara u grafiku formu, nema zapravo veze s funkcijom

52

historicizam
KARL FRIEDRICH SCHINKEL (1771-1841) - istovremeno gradi neogotiku i klasicizam sraz dijalektike gotiko/grko - Mies, Behrens, Loos pozivaju se na njega ideja arhitekture kao izraza nacionalnog identiteta (moderni koncept) - ivi+djeluje u Prusiji dravna sluba radi za pruskog kralja Berlin kao kulturno napredni grad elja kralja uvodi novi graevni oblik MUZEJ (do tada nije postojao) otvoren za javnost, edukacija masa - novi filozofski sistem tog vremena prosvijeeni idealizam + historicizam: - HEGEL - smatra da sve treba promatrati unutar povijesnog kontexta - nema apsolutnog sustava vrijednosti izvan vremena - kulturni relativizam - koncept Zeitgeist-a (duha vremena) sve se gleda kroz povijest - 1976. natjeaj za spomenik Friedricha Velikog ideja arhitekture kao expresije veliine nacije - GILLY - predlae artificijelnu verziju Atenske akropole na glavnoj berlinskoj osi - prolaz kroz tamu do svjetla, ideja nove perspektive gledanja - Schinkel naslijeuje ideja prostornih sekvenci, puta + ideja odnosa s krajolikom + jasna tektonika, naglasak na prostornom putu grki uzori, klasicistike teorije - put u Italiju upoznaje toskansku i lombardijsku arhitekturu talijanska srednjevjekovna arhitektura (gotika) odnos arhitekture s prirodom, puka arhitektura ruevine - na putu Fichteova knjiga 'Vokacija ovjeka' arhitektura kao dunost drutvena uloga GOTTFRIED SEMPER (1803-1879) Dresden, Zrich, Be - utjecaj na Wagnera, Loosa.. ( V.Kovai) nastavlja se na Schinkela naslijeuje ideju njemako-grkog duhovnog srodstva - duboko uvjerenje o nacionalnom identitetu politiki nekonformizam - u to vrijeme u Parizu diskurs o polikromiji grkih hramova (on tvrdi da jesu bili polikromni) ideja velikog foruma za grad gradi novi teatar, umjetniku galeriju, sinagogu, zgradu gradske strae - Wagner praizvedba u tom novom teatru, ostaje u Dresdenu, ideja njemake mitologije - rani izraz talijanska rana renesansa (Firenza, Venezia) - 1848. odjeci parike revolucije, zahtjev za novim ustavom Njemake (federalni) - Wagner + Semper na strani revolucionara, dolazi carska vojska bjee iz grada, Semper osuen na egzil odlazi u Pariz, planira otii u Ameriku, zovu ga u London 1850. (Svjetska izloba) - problem oblikovanja industrijskih proizvoda problem 19.st. - Wagner u vicarskoj zove Sempera na Politehniku u Zrichu Semper gradi glavnu zgradu Politehnike kole 3partitna podjela proelja (baza-tojelo-krov) - 1869. Franz Joseph zove ga da projektira Carski Forum (Ringstrasse Hoffburg se spaja na Forum, prelazi Ringstrasse) Burgtheater isto 3partitna podjela DER STIL (1860-1863) glavno djelo - problem nedoumice oko stila vrijeme nesposobno da spontano artikulira vlastiti istiniti stil - filijacija vrijeme spontano stvori stil - afilijacija artificijelno domiljanje stila - zadatak definirati princip invencije koji sa sigurnou vodi do istinite forme

53

imperativ odravanja tradicije (nuna ontoloka baza drutva) + imperativ formiranja novog stila (kao odraza vlastitog vremena) kritika klasicizma i izmiljenih stilova - revizija samih izvora arhitekture i evolucije arhitekture cilj dovoljno inkluzivna + egzaktna metoda za pronalaenje pravog stila - arhitektura kao odreeni logikki sustav - ideja proizlazi iz biologije (Darwin, evolucija..) - biologija postaje suvisla sintetizirajua struktura pomak od opisnog prema sintetizirajuem razumijevanje promatranje arhitekture kao znanosti - promatranjem i analizom umjetnikog djela mogue je shvatiti logiku i zakonitosti - LINN - taxonomija prema slinosti, ne prema unutarnjoj fiziologiji, bez stvarne veze sa ivotom - COUVIER - paleontolog gleda organe i meudjelovanje - uspjenost rezultata ivot, opstanak nema externih arbitrarnih sustava - razliiti organi funkcioniraju skupa, promjenom vanjskih uvjeta organ se treba mijenjati-prilagoditi i ostali prema njemu sve je u sustavu viestruko determinirano - to isto eli i Semper (ekvivalent Linnu u arhitekturi Durand fokus na izgled i slinost) - uvlai dinamiku promjene u sam sustav pitanje mjerila uspjenosti u arhitekturi biologija glavni jednadbe: faktori
organi meudjelovanje organa fiziologija koeficijenti promjene logika sustava (preivljavanje)

arhitektura
'karipska' koliba

'karipska koliba' ne kao forma nego kao ideja izvorne funkcije osnovni elementi: - ognjite - platforma - konstruktivni sustav + krov - nenosive ovjeene ovojnice - svaki od tih elemenata cijeli spektar karakteristika (funkcija, specifini izvorni materijal, prostorni karakter, simboliko znaenje..) sustavno mijenjanje kroz povijest, ali ostaju kao osnovna ideja simboliko-poetiko znaenje uvijek prisutno (ontoloka baza drutva)
TEORIJA TRANSFORMACIJSKE LOGIKE

ognjite centar drutva i civilizacije bitno za opstanak socijalne strukture doivljavanje interijera tijelom - kroz povijest pretvara se u stol/oltar ali ostaje kao sredite zajednice - opstanak drutvene konvencije ovisi o opstanku tog arhitektonskog elementa (zbog njegovog simbolikog znaenja poruka perzistira kroz povijest) neovisnost o formi i materijalu poruka uvijek ostaje ista, simbolino

TEORIJA GENEZE UMJETNOSTI / ARHITEKTURE

eli postaviti jednadbu proces: U = rezultat, umjetniko djelo (stil) C = osnovna ideja (1-4 elementa) x, y, z = interni / externi koeficijenti

primarna ideja + interni koeficijenti autonomni razvoj primarna ideja + externi koeficijenti kulturoloka intervencija

54

x = koeficijent materijalne + tehnoloke prirode y = koeficijent kulturne + ekoloke determinante z = osobne sklonosti autora + patrona - dijakronijski + sinkronijski smjer svaka izvanjska promjena nuno inicira promjenu u konanom rezultatu promjene nisu arbitrarne, sve je logiki determinirano, izmiljanje novih formi bez promjena je neistinito i pogreno - forma postaje mjerilo istine znanstveno sredstvo za odreivanje istinitosti arhitektonskog djela dokazuje neispravnost eklekticizma tog vremena (historicizam) - valorizacija + interpretacija povijesnih stilova meusobno komparabilni prema unutarnjim kriterijima (usklaenost stila s uvjetima vlastitog vremena) - ljepota prestaje biti neto izvanjsko, nema vie pitanja formale ljepote mjerilo ljepote = mjerilo istinitosti formule problemi: - nisu precizno postavljeni meuodnosi elemenata, fiziologija - mjerilo uspjenosti (opstanak sveukupnog ivota materijalnog + duhovnog) - problem mijeanja koeficijenata - pitanje sumjerljivosti matematike formule i kulturno-duhovnih elemenata - pozitivno ne odbacuje trancendentalne slojeve - nasljednici gledaju ga kao materijalista sasvim pogreno TEORIJA ODIJELA BEKLEIDUNGS THEORIE

vanjske ovojnice zatvaranje + komunikacija sa sferom javnosti itanje poruka sa 'platna' mentalno exterijer nenosivi element postaje kao ponueno slikarsko platno izraz vienja vremena u kojem nastaje izvorni materijal textil, platno vor osnovni element tog platna utjelovljenje vlastito nastajanje + miljenje o svom vremenu promjena materijala u opeku, kamen, drvo,.. nova generacija lateralnih ovojnica - ali zadravaju uzorke iz textila perzistencija simbolike poruke - promjena materijala nuna da se uspostavi forma kao simbolini element - * trijumfalni luk vijenci + cvijee transformacija u kameni luk simbolika u ornamentu na kamenu - arhitektonska pria u ornamentu unitenje materijala da bi forma postala simbol - mogue je nadrasti inicijalne karakteristike materijala potpunim upoznavanjem tog materijala lateralne ovojnice kao odijela zgrada - odijelo - pokriva golo + nezatieno tijelo da bi ovjek mogao osloviti javnost - oslovljava komponentu javnog ivota i impresonalne javnosti - nuni preduvjet funkcioniranja pojedinca u vanjskom svijetu - odijelo ne ini ovjeka - isto vrijedi i za lateralne ovojnice zgrada: - vanjska fasada ne definira interijer (definira ga ideja ognjita) - oslovljava exterijer, ne govori nita o interijeru razliita logika doivljavanja interijera / exterijera arhitektura mora biti odjevena ne razmilja o odijelu kao o maski koja skriva - semperovska fasada mora biti u skladu s interijerom ali ne govori o konstrukciji uspostavlja komunikaciju exterijer-exterijer - nastavljanje simbolikih konvencija, pria o vlastitom trenutku (i znanje i poetiko-duhovno)

55

secesija

(analiza po Semperovom modelu)

RIEGL austrijski teoretiar - "kunstwollen" autonomna umjetnika volja svaka epoha iskristalizira u umjetnosti obiljeja svog vremena kritizira Sempera kao materijalista, da je ogranien limitacijama materijala ovjekova borba s prirodom - + kulturni relativizam svaka epoha ima svoju umjetniku volju relativno - - ta volja epohe diktira stvaranje, gubitak slobode - limitacije materijala kao negativni element - umjetnika volja najbolje se definira u ornamentu - ono 'naj-umjetniko' kompozicija boja (slikarstvo) i oblika (kiparstvo) - radi analizu istonjakih tepiha ornamenti! - "Der Zeit ihre Kunst, der Kunst ihre Freiheit" motiv secesije - nova epoha eli se odvojiti od historicizma, pluralizma raznih historicistikih stilova pitanje koji je istinit iluzija slobode od povijesti ideja nemimetikog neimitatorskog novog stila (pitanje otkud izvlai 'novi' vokabular?) - okretanje prema imitaciji prirode prvi motivi biljni + ivotinjski 'novi' vokabular simplificirani sustav znakova slika direktno oitavanje - rijei bez zanenja, degradacija Semperovog simbolikog sustava - prema Semperu ugroena stvarnost, opstanak drutva atrofije jezika prelaze i u stil umjetnost gubi smisao nema vie zadatak prenositi poruku, bjei od realnosti u lijepi fantastini svijet estetizam pokuava nadoknaditi izgubljenu duhovnost - iskrivljavanje materijala deformacija zbilje VAN DER VELDE naglaava vanost linearnog ornamenta linija = snaga - materijal je nebitan potrebna je neutralna bijela podloga na koju se aplicira linija nadodani sloj ignoriranje + negiranje materijala HOFFMAN PALAA STOCKLET - materijali preokrenuti elementi disrupcije vlastite istine - savreno glatki ravni bijeli zidovi kue tanke ploe bijelog mramora privrene na rubovima, pozlaene bronanim trakama atektonsko rjeenje - traka na rubu dupliranje, ne spajanje s onom sa susjednog ruba kao slaganje planarnih elemenata - na vrhu spajanje bronanih traka - koristi materijale i 'slika' njima iskrivljuje materijale - redukcija mase na povrine ploni doivljaj

ornament kljuan za novi stil sama struktura ostaje nepromijenjena od vremena historicizma problem arhitektonskog prostora prostor je atrofiran na povrinu ono o emu govori povrina: o prirodi zapravo o sebi samima, o vlastitom formalnom efektu pitanje kriterija (uspjenosti i ljepote) - bit poruke se gubi atrofija kriterija, sve se svodi na ideju ljepote a ne na ideju istinitosti - raste umjetnika nesigurnost + zbunjenost zbog gubitka kriterija (postaju relativni + individualni) + naglaenog esteticizma - sloboda apsolutna i neizmjerna + paralizirajua zbunjujui relativizam, autizam, osjeaj besmisla - osamostaljenje fantazije iz art nouveau u art deco (iz oponaanja prirode u geometrizam) opsesija apsolutne stvaralake slobode i individualnosti

56

problem rascjepkanost poruke fragmentiranost drutva, otuenje, alijenacija, raspad koherentne drutvene strukture potreba za stvaranjem cjeline (umjesto na nivou iznutra radi se na valjskom nivou fali vrsti kostur) - plonost + ornament dolazi i u interijer sad se interijer (i exterijer) doivljavaju na intelektualni nain (vie ne tijelom, nego intelektom) optiko iitavanje - atrofijom interijera disoulcija ivota - savreno izdizajnirani interijer nema vie prostora za promjenu ivot sam, stanari vie ne 'stanuju' u tom interijeru, postaju pasivni promatrai savreno stiliziranog prostora naputanje semperovskog modela gubi se i odrivost ivota, gubi se zbilja

OTTO WAGNER (1841-1918) poetne premise: - praktinost 'uporabni' stil svrhovitost - konstrukcija - trei element "poezija" "artis sola domina necesitas" (nuda je jedina gospodarica umjetnosti) mimoilaenje u praxa-teorija relaciji pitanje usklaivanje realizam-idealizam - osuuje i inenjere i romantike arhitekt je pomirba izmeu ta 2 pola - oslanja svoju teoriju na Semperovu reinterpretacija Semperovog 'simbolizma konstrukcije' odbacuje taj centralni dio (koji povezuje materijalnu i umjetniku formu) stvarno vs. opisno, modelsko (*Semper) vs. metaforiko (*povrno + povrinsko) - kod Sempera parametri su ulazni proces forma (nije explicitno deskriptivno) - dos Wagnera premise kao oekivani rezultati, a ne kao ulazni parametri

MAIOLIKA KUA

- secesija
- prvi dojam kao slobodno ovjeeni tepih kao nenosiva ovojnica, 'odijelo' - u Semperovom sluaju poruka bi bila - nenosiva fasada (ploice nenosive + uzorak), bogatiji ornament na gornjem dijelu (kao da je 'kopan' gore) - teorija odijela explicitno i deskriptivno - samo opisuje povrinsko nema dublju simboliki poruku (novi ornament), fasada simbolizira samo sebe, autoreferentna, autodeskriptivna - zapravo fasada je nosiva negira poruku same fasade da je nenosiva lano povrinska maska - dojam slobodnostojee palae dilatiranje od susjeda, cezura uvlaenjem kbalkona, tretiranje krova isto neistina zapravo je blokovska izgradnja, ugraena u blok - raskorak izmeu isprianog-simbolikog i stvarnog

TEDIONICA, Be - 3partitna podjela fasade (baza, tijelo, krov) - 'odijevanje' kue: - baza kontakt s tlom grube ploe (10cm) - tijelo fine tanke mramorne ploe (2cm) - krov funkcija zatite radikalno naglaene istaknute konzole - na mramoru vidljive metalne spone jasno je da je to samo obloga istovremeno od tehnike nunosti do umjetnike vrijednosti novi ornament opravdani ali mramorne ploe nisu ovjeene nego su u cementnom mortu opet neistina pria o teoriji odijela

USTAVA na Dunavskom kanalu autoopisni ornament pria o funkciji i postavi baza sivi granit, tijelo bijeli mramor, krov sloj kobaltno plavih keramikih ploica - plava boja semantiki angaman veza s H2O + expresivni ornament kao valovi rijeke, upuuje na kontext + funkciju (pria o onom to ve je)

57

NEUSTIFTGASSE 40 tema vlastiti suvremeni kontext otuenost, alijenacija expresivno opisuje taj kontext uniformnost + standardnost prozora anonimnost opet pria o onom to je kao ornament pie na fasadi "Neustiftgasse 40" izmilja novi ornament nastoji ga kontrolirati, uvesti red u kaotini kontext (prihvatljivije suvremenicima od Loosove kue) - kao da sama istina nije dovoljna jo treba i metaforiki sloj (u kojem se gubi, postaje neistinit) -

CRKVA SV.LEOPOLDA, Steinhoff na vrhu padine exterijer proporcioniran za nivo cijelog grada - kupola vanjska + unutarnja neistinitost konstrukcije, pitanje ekonominosti - opsesija higijenom unutarnji zidovi+podovi od glatkog materijala, pod nagnut prema oltaru, posuda sa svetom vodom (potencijalni izvor zaraze) projektira kao vodoskok (ali cirkulira ista voda) -

58