You are on page 1of 2

Itinerario de la red Comte. Comte sarearen ibilbidea. Itinraire du rseau Comte. Comte Line route (1941-44).

Ao 2009. Dcimo aniversario del comienzo de las marchas conmemorativas de Comte. 2009. urtea. Comte sarearen oroitzapen ibilaldien hamargarren urteurrena. Dixime anniversaire des marches commmoratives de Comte. 10th Anniversary that celebrates the beginning of the commemorative walks for the Comte Line route.

SIGNOS CONVENCIONALES / OHIKO EZAUGARRIAK / SIGNES CONVENTIONNELS / CONVENTIONAL SIGNS:


Escala / Eskala / Echelle / Escale: 1/50.000 Base cartogrca / Kartograa datu-basea / Carte utilise: Servicio de informacin geogrca de la Diputacin Foral de Gipuzkoa. Plano de la Eurociudad. Gipuzkoako Foru Aldundiko geograari buruzko informazio zerbitzua. Eurohiriaren planoa. Itinerario histrico / Ibilbide historikoa / Itinraire historique / Historic route. Itinerario alternativo sin cruzar el Bidasoa / Aukerako ibilbidea, Bidasoa ibaia gurutzatu gabe / Itinraire alternatif sans traverser la Bidassoa / Alternative route without crossing the river Bidasoa. Poblacin / Herrigunea / Localit / Population. Barrio / Auzoa / Quartier / Neighbourhood. Autopista / Autobidea / Autoroute / Motorway. Carretera nacional / Errepide nazionala / Route Nationale / A Road. Carretera comarcal / Eskualdeko errepidea / Route communale / B Road. . . __ . . __ . . __ Frontera / Muga / Frontire / Border. Monte / Mendia / Sommet / Mountain.

Realizacin / Egileak / Ralisation / Making of the map: Tibur Alzualde. Beat Castet. Mikel Irasuegi. Juan Carlos Jimnez de Abersturi. Toms Prez. Iaki Prieto. Josean Ugartemendia Colaboradores / Laguntzaileak / Partenaires / Collaborators: * Diputacin Foral de Gipuzkoa. Gipuzkoako Foru Aldundia. * Gipuzkoako Mendizale Federakundea. Federacin Guipuzcoana de Montaa. * Federacin Navarra de Deportes de Montaa y Escalada. * FFRandonne Comit Regional d Aquitaine. * Moztu Filmak. SL. San Sebastin. * Andoni Iturrioz. Larraldea etxea. Saint Pe sur Nivelle/Senpere. Editado por / Argitaratzailea / Editeur / Published by: Les Amis de Comte. Grupo de Montaa Urdaburu. Urdaburu Mendizale Elkartea. Errenteria. (www.urdaburu.org) Michelena artes grcas Astigarraga (Gipuzkoa) D.L.: SS-1029-2009

Gipuzkoako Foru Aldundia Diputacin Foral de Gipuzkoa

URDABURU

5. Bidegain-Berri

Casero Bidegain-Berri Casero de Urrugne que constitua la etapa nal donde se reagrupaban los aviadores para prepararse para el paso del Bidasoa. Bidegain-Berri baserria Urruan dagoena eta pilotu-iheslariak Bidasoa erreka igaro aurretik elkartzen ziren lekua. La Ferme Bidegain-Berri Cette ferme dUrrugne constituait le dernier lieu de regroupement des aviateurs allis avant la traverse de la Bidassoa.

Bidegain-Berri farm Farm located in the village of Urrugne. This was the last stop where aviators gathered before they prepared to cross the river Bidasoa.

14. Sarobe

Casero Sarobe Situado en el barrio de Ergoien, en el pueblo de Oyarzun (Oiartzun) era el lugar de reagrupamiento de los fugitivos cuando llegaban desde San Miguel despus de haber pasado el Bidasoa. Sarobe baserria Oiartzungo Ergoien auzoan dago, Bidasoa igaro ondoren pilotuiheslariak berriro elkartzen ziren lekua. La Ferme Sarobe Situ au quartier Ergoien du village dOiartzun, cette ferme tait le lieu de regroupement des fugitifs aprs le passage de la Bidassoa.

9. San Miguel

San Miguel. El edicio que lleva escrito en uno de sus frentes la inscripcin San Miguel, es la antigua estacin del ferrocarril comarcal que saliendo de Irn llegaba hasta Elizondo (Navarra). Era el lugar habitual de paso de los grupos de fugitivos evacuados por la red Comte. San Miguel Irundik Elizondora (Nafarroa) zihoan Tren Txikito delakoaren tren-geltokian oraindik zutik dirauen San Miguel izeneko etxea, Comte sarekoek inguru horretatik igarotzen zuten muga.

Sarobe farm This farm is located in the town of Oyarzun/Oiartzun (Gipuzkoa), exactly in the neighbourhood of Ergoien. The fugitives would gather at this farm after crossing the river Bidasoa and going past San Miguel.

San Miguel Ce btiment, sur lequel subsiste encore linscription San Miguel tait une ancienne gare de la voie ferre reliant Irun (Guipuzkoa) Elizondo (Navarre). Cest son niveau que se situait le passage habituel de la Bidassoa par les fugitifs vacus par le rseau Comte. San Miguel. This is the building in which you can read the writing San Miguel. It was the train station for the now disappeared regional railway connecting Irn (Gipuzkoa) with Elizondo (Navarra). This place was often used to pass the fugitives evacuated by the Comte Line.

LA RED COMTE EN EL PAS VASCO


Despus del comienzo de la guerra mundial, la ofensiva nazi de mayo de 1940 hizo que un grupo de belgas llegase a Anglet, entre ellos el matrimonio De Greef con sus hijos, Freddy y Janine. Poco despus sera derrotada Francia y gran parte de Europa quedara bajo el dominio nazi. En Bruselas, ya ocupada por los alemanes, una joven de 24 aos Andre De Jongh conocida como Dede, entra a formar parte de los primeros crculos de la resistencia en los que conoce al ingeniero Arnold Depp. Se trata de organizar la evacuacin hacia el campo aliado de los soldados britnicos que han quedado atrapados en territorio ocupado. Ambos organizan un viaje al Pas Vasco fronterizo donde Depp ha trabajado antes de la guerra. Aqu pronto echan las bases de los primeros contactos con los De Greef en Anglet- que permitirn organizar una red de evacuacin hacia la Espaa franquista donde, a pesar de las simpatas pro-Eje del dictador, las embajadas aliadas Gran Bretaa y Estados Unidos fundamentalmentevelan por los intereses del campo aliado. Enseguida Dede entrar en contacto con los britnicos a travs del Consulado de Bilbao y, a partir del verano de 1941, organiza con la ayuda de los De Greef, el sector Sur o vasco de la red Comte. Cuenta con la colaboracin y apoyo de Bernardo Aracama que regenta un garaje en la calle Aguirre Miramn de San Sebastin quien le presenta a algunos contrabandistas y entre ellos a Florentino Goikoetxea, del casero Altzueta de Hernani que vive refugiado en Francia y que se convertir nalmente en el gua de conanza de la organizacin. Tras el comienzo de los bombardeos aliados contra Alemania y la Europa ocupada la red, en contacto con las embajadas aliadas en Madrid, se dedica ya de manera permanente y exclusiva a la evacuacin de los aviadores aliados que son derribados en el transcurso de sus incursiones contra el enemigo. Una vez que Comte les hace llegar desde sus puntos de recogida en Blgica, Holanda o norte de Francia, tras un largo, peligroso y complicado recorrido, a San Juan de Luz, comienza la ltima etapa del viaje que les conduce hacia la libertad. Se trata de atravesar el Bidasoa, penetrar en la Espaa franquista donde les esperan ya los servicios aliados y con su ayuda llegar a Gibraltar desde donde pueden ya encaminarse con seguridad a sus bases en Gran Bretaa para incorporarse de nuevo al combate. Una vez que los aviadores han llegado hasta San Juan de Luz, son concentrados en Ciboure, en casa de Kattalin Aguirre. Desde all, de noche, marchan a Urrugne, al casero Bidegain-Berri, donde Frantxia Usandizaga y el refugiado vasco de Hernani, Juan Larburu les acogen mientras se preparan para el paso. De aqu, encabezados por Florentino y con Dede cerrando la la, se dirigen, de noche, hacia el Bidasoa al que llegan despus de unas cuatro horas de marcha. Atraviesan el ro, unos detrs de otros, a la altura de San Miguel, la antigua estacin del ferrocarril del Bidasoa, que todava hoy en da puede verse antes de llegar a Endarlaza/Endarlatsa (a la izquierda de la carretera viniendo de Irn, aproximadamente en el km. 83 de la N 121 de Irn a Pamplona) y, una vez all, suben rpidamente en direccin a Oyarzun (Oiartzun), hacia Pagogaa y Erlaitz, adonde llegan generalmente extenuados. La siguiente etapa es el casero Sarobe donde la familia Iriarte Berasategui les acoge mientras descansan para emprender el resto de la travesa, bajar al barrio de Alcibar donde cuentan con el apoyo y colaboracin de las familias Garayar y Arbide y llegar al pueblo de Oyarzun (Oiartzun) para seguir, desde all, a Rentera (Errenteria) donde cogern el tren que les conducir a San Sebastin. Aqu, en casa de Aracama o despus de su detencin en la del matrimonio Armendariz, podrn considerarse ya a salvo. Bernardo Aracama se encargar de hacer los contactos con el vice-cnsul belga en San Sebastin, don Luis Lizarriturri o con los servicios aliados que desde Madrid vendrn a recoger a los fugitivos ya a salvo. Durante su historia la red Comte en el Pas Vasco sufrir varios golpes, y nazis y franquistas intentarn acabar con ella. El 15 de enero de 1943, a causa de una denuncia, caer el refugio de Bidegain-Berri, en Urrugne, siendo detenidos Juan Larburu, Frantxia Usandizaga y la propia Dede, que son deportados a Alemania. Tras la detencin de Dde fue su compaero Jean-Franois Nothomb, conocido por el seudnimo de Franco, quien le sustituy, buscando una ruta alternativa para establecer otros pasos, uno por Espelette y otro por Sourade en direccin a Elizondo, con la colaboracin de Jean Pierre Elhorga y Marthe Mendiara. El hecho ms luctuoso tendr lugar la vspera de Navidad del ao 1943. Florentino se encontraba enfermo con gripe y no pudo participar en el paso del Bidasoa organizado para ese da y mand en su lugar a dos guas. El ro vena bastante crecido. Al mando de la expedicin iba Jean-Franois Nothomb Franco que sustitua a Dde tras su detencin. El grupo descubierto por la Guardia Civil fue tiroteado en la oscuridad. El piloto norteamericano John Burch y el miembro de la red Comte y responsable de la organizacin en Blgica, Antoine dUrsel, conocido con el seudnimo de Jacques Cartier, murieron ahogados. El resto del grupo, a excepcin de los dos guas y de J.F. Nothomb, fue detenido. Otro episodio que se desarroll a las orillas del Bidasoa tuvo lugar al nal de la ocupacin, cuando ya los aliados haban desembarcado en Normanda y estaban librando duros combates contra las fuerzas nazis. En julio de 1944 el paso de aviadores haba terminado ya pues el frente de combate se encontraba en la misma Francia y los desplazamientos hasta San Juan de Luz resultaban imposibles. Florentino continuaba sin embargo cruzando la frontera, llevando el correo que los De Greef remitan a los servicios britnicos en San Sebastin. A la vuelta de uno de estos viajes, a nales de este mes, los alemanes, que han reforzado la vigilancia de la frontera, le sorprenden de noche cuando ya ha cruzado el Bidasoa y se encamina hacia Ciboure, y abren fuego de ametralladora contra l. Herido de cuatro balazos en la pierna, muslo y omoplato, Florentino cae a tierra. Logra esconder los documentos que trae pero es detenido y conducido por la Gestapo -que no logra arrancarle ninguna frase coherente- al Hospital de Bayona. Rpidamente los De Greef se movilizan y en colaboracin con el grupo de Resistencia del Ayuntamiento de Anglet, logran montar un golpe de mano dirigido por dos jvenes policas resistentes Antoine Lopez y Jules Artola- que disfrazados de alemanes, le liberan y esconden en Biarritz hasta el momento de la Liberacin un mes despus. En total fueron cerca de 800 los aviadores que lograron escapar a la persecucin nazi. 1.700 personas trabajaron en toda su extensin para la red Comte. 290 personas perdieron la vida, entre ellas 4 vascos: Frantxia Usandizaga y Juan Larburu en los campos de concentracin, y Alejandro Elizalde y Edouard. Dassi como consecuencia de la deportacin.

COMTE SAREA
II. Mundu Gerra hasi ondoren, naziek 1940ko maiat zean eginiko erasoaldiaren ondorioz, belgikar talde bat Angelura irit si zen; horien artean zeuden De Greef senar-emazteak, Freddy eta Manine seme-alabekin. Handik gut xira, Frant zia garaitua izan zen, eta Europako zati handi bat nazien agindupean geratu zen. Bien bitartean, Bruselan jada alemanek hartuta zeukatela, Andre De Jongh hogeita lau urteko gaztea, Dede ezizenez ezaguna zena, lehen erresistent zia-mugimenduetan sartu zen, eta hor Arnold Depp ingeniaria ezagutu zuen. Mugimendukoen xedea zen okupaturiko eremuan harrapatutako soldadu britainiarrak aliatuen eremu aldera eramatea. Hori burutan, biak Euskal Herrira etorri ziren, izan ere, Dede gaztea gerra aurretik hemen lanean aritua zen. Behin hemen, laster hasi zituzten De Greeft senar-emazteekin lehen harremanak Angelun. Horiek direla medio antolatu zuten frankismo garaiko Espainiara iheslariak ekart zeko sarea, Espainia alemaniar diktadorearen aldekoa izan arren, aliatuen aldeko enbaxadek batez ere, Britainia Handikoak eta Estatu Batuetakoak aliatuen interesen alde egiten zuten betiere. Dedek berehala hasi zituen britainiarrekin harremanak Bilboko kont sulatuen bidez, eta, 1941eko udatik aurrera, Comte sarearen euskal adarra antolatu zuen De Greeftarren lagunt zarekin. Horretarako, Agirre Miramon kalean garaje bat eramaten zuen Bernardo Aracamaren lagunt za erdiet si zuen, izan ere, garaje horretaz baliat zen bait ziren, besteak beste, hainbat kontrabandista. Horien artean zegoen Hernaniko Alt zueta baserriko Florentino Goikoet xea, zeina Frant zian errefuxiatua egonik, sarearen konant zazko mugalaria bihurtu bait zen. Aliatuek Alemania eta okupaturiko Europaren aurkako bonbardaketak hasi ondoren, Comte sarea etengabe aurkarien kontra eginiko erasoaldietan lurperatutako abioi-gidariak aterat zen hasi zen, Madrileko aliatuen enbaxadekin harremanetan jarri ostean. Comte sarekoek, Belgikan, Holandan edo Frant zia iparraldean lurperatutako abioi-gidariak jasota, bide luze, arriskut su eta konplikatua egiten zuten Donibane Lohit zunera. Gero, hortik aurrera azken etapa hasten zuten askatasuna erdiesteko asmoz. Tartean, Bidasoa gurut zatu behar zuten orduko Espainia frankistan sart zeko, eta, ondoren, aliatuen zerbit zuek lagunduta, Gibraltarrerako bidea egiten zuten. Handik jada seguruago Britainia Handiko baseetara joaten ziren, gero, berriro, abioiekin borrokara joateko. Alabaina, merezi du aitat zeak Bidasoa gurut zatu arteko gurut zbideak. Izan ere, abioi-gidariak behin Donibane Lohit zunera irit sitakoan, Kattalin Agirreren et xean elkart zen zituzten. Ondoren, Urruako Bidegain Berri baserrirainoko bidea egiten zuten gauez, eta bertan Frant xia Usandizaga eta Hernaniko Jaun Larburu euskal errefuxiatuak jaso ostean, Florentino mugalaria aurrean eta Dede taldearen at zeko aldean, Bidasoa aldera jot zen zuten gauez lau bat orduko bidea eginez. Bidasoa erreka, berriz, Endarlat sarako bidean dagoen (Irundik Iruera doan N-121-en 83. km-a) eta egun San Miguel izenarekin ezaguna den lehengo tren-geltokiaren et xe ingurutik pasat zen zuten. Gero, Oiart zun alderako bidean, Pagogaa eta Erlait z igo behar izaten zituzten, eta maiz aski lehertuta iristen ziren. Hurrengo helmuga Sarobe baserria izaten zuten, eta, hor, Iriarte Berasategi familiak jaso edo edukit zen zituen. Ondoren, Garaiar eta Arbide familien lagunt zarekin, Alt zibar auzoan barrena Oiart zun zeharkatuz Errenteriara iristen ziren. Bertan, Donostiako trena hartu eta Aracamaren et xera joaten ziren, eta, hori at xilotu ondoren, Armendariz senar-emazteenera. Behin hara irit sitakoan, euren burua salbatut zat ikusten zuten. Bizkitartean, Bernardo Aracama, iheslariak eraman ahal izateko, Donostiako belgikar kont sulatuorde Luis Lizarriturri edo Madrileko aliatuen zerbit zuekin harremanetan jart zen zen. Haatik, Comte sareak Euskal Herrian hainbat kolpe jaso zituen, izan ere, naziek eta frankistek ahaleginak egin zituzten berori desegiteko. Horrela, 1943ko urtarrilaren 15ean, salaketa bat tarteko, Urruako Bedegain Berriko gordelekua harrapatu zuten: Juan Larburu, Frantxia Usandizaga eta Dede bera atxilotuak izan ziren eta Alemaniara deportatuak. Dede atxilotu ostean, bere lagun Jean-Franois Nothomb-ek, Franco ezizenez ezaguna zenak, ordezkatu zuen, eta muga pasatzeko pasabide alternatiboak bilatu zituen. Ezpeleta eta Zudaire inguruetatik Elizondo aldera jotzen zuten Jean Pierre Elhorga eta Marthe Mendiararen laguntzarekin. Istorio honetako gertakaririk tristeena, berriz, 1943ko Eguberri bezperan gertatu zen; izan ere, Florentino gripeak jota gaixorik zegoen, eta ezin izan zuen egun horretarako antolatuta zeukaten Bidasoa gurutzatzeko lanetan jardun. Bere ordez, beste bi mugalari bidali zituen, eta erreka ere hazita zetorren. Taldearen buru Jean-Franois Nothomb Franco delakoa zihoan, Dede atxilotu ondoren haren ordez jarri zena, hain zuzen ere. Taldeak nonbait Guardia Zibilarekin topo egin zuen, eta horiek ilunpetan tirokatu zituzten iheslariak. John Burch estatubatuar pilotu eta Comte sareko partaidea eta Belgikako Antoine drsel antolakuntzaren arduraduna itota hil ziren. Taldeko gainontzekoak, bi mugalariak eta JF. Nothomb izan ezik, atxilotuak izan ziren. Bidasoa inguruan, zorigaitzeko beste gertakari bat okupazioaren amaiera aldera jazo zen, hots, aliatuak Normandian sartu eta nazien aurka gogor borrokatzen ari zirenean. Horrela, 1944ko uztailean, pilotuen ihesa amaituxea zegoen, hain zuzen, borrokak Frantzian bertan egiten zirelako eta Donibane Lohitzunerako bidea egitea ia-ia ezinezkoa zelako. Bien bitartean, Florentinok bere lanean muga gurutzatzen jarraitzen zuen, besteak beste, De Greeftarrek Donostian zeuden britainiar zerbitzuei bidaltzen zien posta eramanez. Bidaia horietako batetik bueltan zetorrela, alemanek, gudaren amaiera ikusten zutelako edo, mugako zaintza-lanak zorroztu zituzten, eta Florentino Bidasoa gurutzatu eta Ziburu aldera gauez zihoala, bat-batean atera eta tirokatu zuten. Florentinok hankan, izterrean eta sorbalda-hezurrean lau tiro jaso eta gero, lurrera erori zen, baina, halere, atxilotua izan aurretik, zekarzkien agiriak ezkutatzeko lain kuraia izan zuen. Gero, Gestapok aitor zezan ahaleginak egin bazituen ere, ez zioten ganorazko esaldirik atera. Ondoren, Baionako ospitalera eraman zuten. De Greeftarrek, bien bitartean, ez zuten denborarik galdu, eta Angeluko Udaleko erresistentzia-taldearen laguntzarekin, ezusteko ederra eman zuten bi polizia frantses gazterekin Antoine Lopez eta Jules Artola: alemenez mozorrotu eta Florentino ateratzea erdietsi zuten. Gero, gerra-amaiera arte, Miarritzen gordeta egon zen Florentino. Horrela, Comte sareari esker, osotara, ia-ia 800 abioi-gidarik lortu zuten nazien hat zaparretatik eskapat zea. Gainera, 1.700 lagunek egin zuten lan Comte sare osorako. Tartean, ordea, 290 lagunek galdu zuten bizia, horien artean 4 euskaldunek: Frant xia Usandizaga eta Juan Larburuk kont zentrazio-esparruan, eta Alejandro Elizalde eta Edouard Dassik deportatuta.

LE RSEAU COMTE EN PAYS BASQUE


Aprs le dbut de la seconde guerre mondiale, loffensive nazie de mai 1940 poussa un groupe de Belges venir Anglet, et parmi eux le couple De Greef avec leurs enfants, Freddy et Janine. Peu aprs, la France sera vaincue et une grande partie de lEurope restera sous la domination nazie. A Bruxelles, dj occupe par les Allemands, une jeune femme de 24 ans Andre De Jongh, plus connue sous le nom de Dde, commence prendre part aux premiers circuits de la rsistance parmi lesquels on connait lingnieur Arnold Depp. Il sagit dorganiser lvacuation vers le camp alli des aviateurs britanniques abattus au dessus des territoires occups. Un voyage est organis au Pays Basque o Depp a travaill avant la guerre. L sont dnis les bases des premiers contacts (avec les De Greef Anglet), qui permettront dorganiser un rseau dvasion vers lEspagne franquiste, o malgr les sympathies pro Axe du dictateur, les ambassades allies, de Grande-Bretagne et des Etats-Unis principalement, veillent sur les intrts du camp alli. Ensuite, Dde entre en contact avec les britanniques grce au consul de Bilbao et partir de lt 1941 organise avec laide des De Greef, le secteur sud ou basque de Comte. Elle peut compter sur la collaboration de Bernardo Aracama, garagiste rue Aguirre Miramon San Sbastian et qui lui prsente quelques contrebandiers et parmi eux, Florentino Goikoetxea de la ferme Alzueta Hernani. Celui-ci vit rfugi en France et deviendra nalement le guide de conance de lorganisation. Suite aux premiers bombardements allis contre lAllemagne et lEurope occupe, le rseau, en contact avec les ambassades allies de Madrid, se consacre de faon permanente et exclusive lvacuation des aviateurs allis abattus au cours de leur mission contre lennemi. Depuis lendroit o ils ont t recueillis en Belgique, Hollande ou au nord de la France, Comte les achemine aprs un parcours long, prilleux et compliqu vers St Jean de Luz. Commence alors lultime tape du voyage vers la libert. Il sagit de traverser la Bidassoa, dentrer en Espagne franquiste o les attendent les services allis et avec leur aide parvenir Gibraltar do ils pourront tre achemins en toute scurit vers leurs bases en Grande-Bretagne et reprendre nouveau le combat. Quand les aviateurs arrivent St Jean de Luz, ils sont regroups Ciboure dans la maison de Kattalin Aguirre. De l, de nuit, ils rejoignent la ferme Bidegain Berri Urrugne, o Frantxia Usandizaga et le refugi basque Juan Larburu, les accueillent an quils se prparent pour le passage. Encadrs par Florentino et Dde qui ferme la marche, ils se dirigent de nuit vers la Bidassoa quils atteignent aprs 4 heures de marche. Ils traversent la rivire, lun derrire lautre, au niveau de San Miguel, lancienne station ferroviaire de la Bidassoa, que lon peut encore voir ce jour avant le pont dEndarlatza (sur la gauche de la route venant dIrun au km 83 de la N121 en direction de Pampelune). Aprs la traverse, ils montent rapidement vers Oiartzun par les cols de Pagogaa et Erlaitz quils atteignent la plupart du temps extnus. Ltape suivante est la ferme Sarobe o ils sont accueillis par la famille Iriarte Berasategui. L, ils se reposent avant dentreprendre le reste du trajet, de descendre au quartier Alcibar, o ils peuvent compter sur lassistance des familles Garayar et Arbide et de rejoindre Oiartzun. Du village, ils continuent vers Renteria, o ils prennent le train jusqu San Sbastian. L, chez Aracama, ou aprs larrestation de ce dernier, chez le couple Armendariz, ils peuvent enn se considrer en scurit. Bernardo Aracama se charge dtablir le contact avec le vice-consul belge de San Sebastien, M. Luis Lizarrituri, ou avec les services allis qui viendront de Madrid les prendre en charge et les mettre en sret. Durant son histoire, le rseau Comte en Pays Basque subira bien des revers. Les nazis et les franquistes tenteront den venir bout. Le 15 Javier 1943, sur dnonciation, le refuge de Bidegain Berri Urrugne tombera et seront arrts Dde De Jongh, Frantxia Usandizaga et Juan Larburu, puis dports en Allemagne. Aprs larrestation de Dde, cest son camarade Jean-Franois Nothomb, dit Franco qui la remplace, cherchant une route alternative pour tablir dautres passages, lun par Espelette, lautre par Souraide vers Elizondo, avec laide de Jean-Pierre Elhorga et de Marthe Mendihara. Le fait le plus marquant eut lieu la veille de Nol 1943. Florentino souffre dune grippe et ne peut participer au passage de la Bidassoa prvu ce jour-l. Il envoie 2 guides pour le remplacer. La rivire est en crue. En tte de lexpdition, marche Jean-Franois Nothomb, remplaant de Dde. Le groupe repr par la guardia civil espagnole essuie des coups de feu dans lobscurit. Le pilote amricain John Burch et le membre du rseau Comte responsable de lorganisation en Belgique, Antoine DUrsel, connu sous le pseudonyme de Jacques Cartier, prissent noys. Le reste de la troupe sont arrts, lexception des 2 guides et de Jean-Franois Nothomb. Un autre pisode sest droul sur les berges de la Bidassoa la n de loccupation, alors que les allis viennent de dbarquer en Normandie et livrent de durs combats contre les forces nazies. En juillet 1944, le passage des aviateurs est termin car le front des combats se trouve sur le sol franais et les dplacements vers St Jean de Luz sont devenus impossibles. Florentino continue cependant traverser la frontire pour porter du courrier aux services britanniques San Sbastien. Au retour dun de ces voyages, les allemands qui ont renforc la surveillance de la frontire, le surprennent de nuit alors quil traverse la rivire pour se rendre Ciboure et ouvrent le feu. Bless de 4 balles la jambe, la cuisse et lomoplate, Florentino tombe terre. Il russit cacher les documents quil transporte, mais est arrt et conduit lhpital de Bayonne par la Gestapo (qui ne parvient lui arracher aucune information cohrente). Rapidement, les De Greef se mobilisent et avec laide du groupe de rsistance de la mairie dAnglet, russissent monter un coup de force dirig par 2 jeunes policiers rsistants. Antoine Lopez et Jules Artola revtus duniformes allemands le librent et le cachent Biarritz jusqu la libration un mois plus tard. Au total, ce sont prs de 800 aviateurs qui ont russi chapper la perscution nazie grce au Rseau Comte. 1700 personnes ont travaill pour le rseau et 290 ont perdu la vie, et parmi elles 4 basques : Frantxia Usandizaga, Juan Larburu, Alejandro Elizalde et Edouard Dassi.

THE COMTE NETWORK IN THE BASQUE COUNTRY


After the beginning of the Second World War, the Nazi offensive of May 1940 brought a group of Belgians to Anglet, among whom the De Greef couple with their children, Freddy and Janine. Shortly after, France will be invaded and a large part of Europe will be under Nazi dominion. In the already occupied Brussels, a 24 year old young woman Andre De Jongh, better known as Dde , starts to take part in the rst circuits of resistance in which we know of a man named Arnold Depp. The aim was to organise the evacuation towards the ally camp of the British pilots who were shot over occupied territories. A trip was organized to the Basque Country where Depp worked before the war. It is there that were dened the basis of the rst contacts (with the De Greef in Anglet) that would enable to organise a network for the escape towards franquist Spain, where despite the pro-Axe sympathies of the dictator, the ally embassies of mainly GB and the US, were able to keep an eye on the interests of the allies camp. Then, Dde came into contact with the British thanks to the Bilbao Consul and started from the summer of 1941 to organise with the help of the De Greef, the south sector or the Basque sector of Comte. This part of the organization could count on the collaboration of Bernardo Aracama, a garage mecanic of Aguirre Miramon Road in San Sebastian who introduced a few smugglers one of whom is Florentino Goikoetxea from the Alzueta farm in Hernani. He lived as a refugee in France and would eventually become the trusted guide of the organization. After the rst ally bombs against Germany and occupied Europe, the network, in contact with the ally embassies in Madrid, devoted itself permanently and exclusively to the evacuation of allied pilots shot during their mission against the enemy. From the place in which they were picked up in Belgium, Holland or the north of France, Comte brought them to Saint Jean de Luz after a perilous, complicated and long trip. Then the last stage towards freedom began. It consisted in crossing the Bidassoa river, getting into to franquist Spain where the Ally services were waiting for them and with their help reach Gibraltar where they would be brought safely to their bases in Great-Britain before going again to war. When the pilots reached St Jean de Luz they were gathered at Ciboure in Kattalin Aguirres house. From there, at nighttime they would go to the Bidegain Berri farm at Urrugne, where Frantxia Usandizaga and the Basque refugee Juan Larburu took them in so as they could prepare for the crossing of the border. Taken in charge by Florentino and Dde who bring up the rear they walked towards the Bidassoa and reached it after 4 hours walk. They crossed the river, one after the other at San Miguel, the old train station of the Bidassoa. It can still be seen today before reaching the Endarlatza bridge (on the left side of the road coming from Irun at Km83 of the N121, direction Pamplona). After crossing the river, they quickly walk up to Oiartzun through the mountain pass of Pegogana and Erlaitz. By the time they reached the mountain pass they were usually exhausted. The next stage of the journey was the Sarobe farm where they were greeted by the Iriarte Berasategui family. They used their time there to rest before the rest of the trip. They then went down to the Alcibar neighbourhood where they could count on the assistance of the Garayar and Arbide families before reaching Oiartzun. From the village, they continued towards Renteria where they took a train to San Sebastian. In this town, at the Aracamas, or at the Armendarizs couples house after he got arrested, they could nally consider that they were safe. Bernardo Aracama was in charge of establishing contact with the Belgian vice-consul of San Sebastian, Mr Luis Lizarrituri, or with the ally services that came from Madrid to take care of them and bring them to a secure place. During its history, the Comte Network in the Basque Country will undergo quite a lot of downfalls. The Nazis and the franquists will both try to destroy it. The 15th of January 1943, after being denunciated, the Bidegain Berri refuge at Urrugne ceased to exist and Dde De Jongh, Frantxia Usandizaga and Juan Larburu were arrested and deported to Germany. After Ddes arrest it was his comrade Jean-Franois Nothomb, aka Franco who took his place and searched for an alternative route for other passes, one going through Espelette, the other through Souraide towards Elizondo, with the help of Jean-Pierre Elhorga and of Marthe Mendihara. The most remarquable event took place on Christmas Eve of 1943. Florentino had the u and could not participate in the crossing of the Bidassoa planned for that day. He sent two guides to replace him. There was a river ood. Marching at the front of the expedition was Jean-Franois Nothomb, replacing Dde. The group was seen by the guardia civil and received several gun shots in the dark. The American pilot John Burch and the Comte member responsible for the organization in Belgium, Antoin dUrsel, known as Jacques Cartier, both die drowned. The rest of the group was arrested apart from two guides and Jean-Franois Nothomb. Another important event occurred on the bank side of the Bidassoa at the end of the occupation at the moment in which the allies landed in Normandy and delivered a difcult ght against the Nazis. In July 1944, the passing of the pilots ended because the front line of the battle had moved to France and the movements in direction to St Jean de Luz had become impossible. Nevertheless, Florentino continued to cross the border to bring letters to the British services in San Sebastian. Coming back from one of his trips he is discovered by a reinforced German surveillance at the border whilst he is crossing the river to go to Ciboure and gets shot. Florentino, wounded by 4 bullets, in the leg, in the thigh and in the shoulder blades falls down to the ground. He manages to hide the documents hes carrying but is arrested and brought to the Bayonne hospital by the Gestapo (who cant get any coherent information out of him). Quickly, the De Greef get mobilized and with the help of the resistance group from Anglets town hall, they manage to make an overthrow directed by two young resistant policemen. Antoine Lopez and Jules Artola dressed up in German uniforms free him and hide him in Biarritz until the Liberation that occurs one month later. In total, nearly 800 pilots managed to escape the Nazi persecution thanks to the Comte Network. 1700 people worked for the network and 290 lost their loves, of which 4 Basques: Frantxia Usandizaga, Juan Larburu, Alejandro Elizalde et Edouard Dassi.

TRAVESA DE LA RED COMTE Primera parte: De Socoa al Bidasoa (San Miguel-Endarlaza/Endarlatsa)


Del cementerio de Socoa al camping de Untxin (2 km). La marcha se inicia delante del cementerio de Socoa en un punto donde coincide con el itinerario de la costa. Esta primera parte del itinerario atraviesa zonas urbanas desde Socoa por la rivera del Untxin y a travs de las avenidas de Florentino Goikoetxea y Kattalin Aguirre. A la derecha se atraviesa el puente sobre el ro y despus de la Colonia de Vacaciones se tuerce a la derecha hacia el camping de Untxin Del camping de Untxin a Urrugne (3 kms.) A partir del camping continuar recto y despus tomar a la izquierda por el chemin du Moulin (camino sin salida). Pasar bajo la va del tren tomando el camino que sube hacia un bosque y a unos 300 m. torcer a la izquierda para coger una pista de tierra que atraviesa un bosque antes de terminar en un promontorio con vistas al monte. Al cabo de 700 m se encuentra una pista asfaltada que hay que seguir por la derecha hasta alcanzar la hermosa capilla de Socorri, desde donde se desciende a Urrugne. De Urrugne al casero Bidegain-Berri. (1, 8 kms.) Desde la plaza de pueblo se desciende hacia la carretera nacional que hay que atravesarla a la altura de la gasolinera. Tras pasar por encima de la autopista se toma a la derecha el camino direccin Biriatou-Calvaire y a unos 1200 metros nos encontramos con el casero Bidegain-Berri donde los aviadores hacan un alto antes de afrontar el paso de la montaa. Del casero Bidegain-Berri al pie del monte Calvaire. (1, 5 kms). 200 metros despus del casero se gira a la derecha para coger el camino descendente de Unamendi. Se pasa delante de un casero y despus de unos 600 metros se llega a un cruce. Tomar a la derecha, y luego a la izda. un camino sin salida que conduce a un camino de tierra bajo el bosque. A 500 m. damos sobre una carretera, torciendo despus a la dcha. a unos 100 m. para llegar a un camino de tierra. Xoldokogaina (487 metros) El sendero bordea un arroyo a su izquierda , despus la cuesta se acentua hasta llegar a una borda. Desde ella el camino sube hasta llegar a un collado al pie del monte Calvaire. Tomar a la izquierda el camino que sube en direccin al Xoldokogaina. Es el punto mas alto de esta primera parte del recorrido. Tiene una magnica vista de 360 grados sobre la costa vasca de San Sebastian a Bayona y sobre los montes cercanos. Collado de Poiriers-Bidasoa A partir de la cima se toma el camino descendente hasta el collado de Osin. Despus, por la GR 10 se llega al collado de Poiriers. Se abandona la GR 10 para tomar a la izda. entre un bosque de pinos una pista forestal que seguiremos hacia nuestra derecha unos 300 metros para en este punto, en una pequea y empinada senda, descender hasta el Bidasoa a la altura de San Miguel, no sin dicultad. Bidasoa San Miguel. (Recomendacin muy importante) La travesa del Bidasoa a la altura de San Miguel puede ser peligrosa y por lo tanto se desaconseja realizarla individualmente. Existen dos alternativas a partir de este punto: a) Regresar a la pista forestal y seguir por ella hasta Biriatou para de aqu dirigirse a Hendaya, y por el camino de la costa regresar a Socoa o b) Desde esa misma pista, en direccin contraria, dirigirse al casero Lizarlan, pasarlo, bajar en direccin al ro y tras atravesar una campa de hierba retomar una senda muy cerrada de matorrales que, con mucha dicultad y pendientes, salva las rocas que dan acceso al paso de Endarlaza/Endarlatsa y al puente sobre el Bidasoa.

COMTE SAREAREN IBILALDIA Lehenengo zatia: Sokoatik Bidasoara (San Miguel-Endarlat sa)
Sokoako hilerritik Unt xin kanpalekura (2 km). Ibilaldia Sokoako hilerri aurreko aldean hasten da, kostaldeko ibilbidearekin bat egiten duen leku beretik hain zuzen ere. Lehenengo zatia Sokoako hirigune Florentino Goikoet xea eta Kattalin Aguirre etorbidean (Comte sarerako aritu zirenak) barrena egiten da. Gero, eskuineko aldera hartu, zubia gurut zatu eta Unt xin kanpaleku aldera berriz ere eskuin hartuz joaten da. Unt xin kanpalekutik Urruara (3 km) Kanpalekutik zuzenean jarrait zen da eta gero ezkerreko aldera hartu errotarako bidea delakotik (irteerarik gabea). Behin trenbide azpitik pasatakoan, oihan aldera dioan bidea hart zen da, eta 300 m-ra, ezkerreko aldera bihurtu eta oihana gurut zat zen duen bide zabal bat hartu. Gero, 700 bat metro egindakoan, zola emandako bide batera arribat zen da. Honi segika Sokorri baseliza eder batera ailegat zen da, eta hemendik, Urruara jait si. Urruatik Bidegain-Berri baserrira (1,8 km) Herriko plazatik errepide nagusi aldera jaisten da eta gero gasolindegi parean berori gurut zatu. Ondoren, autobidea gainetik pasatu eta gero, Biriatu Kalbario alderako bidea hart zen da eskuineko aldetik, eta, 1.200 m. egindakoan, aurrez aurre ikusten da Bidegain-Berri baserria, abioi gidari iheslariek mendi aldera abiatu aurretik at sedena hart zen zuten lekua. Bidegain-Berri baserritik Kalbario mendi azpira (1,5 km) Baserritik 200 bat metro eginda, eskuineko aldera hart zen da Unamenditik jaisten bidea hart zeko. Beste baserri bat zuen ait zineko aldetik pasat zen da eta 600 bat metro igarotakoan bidegurut ze batera helt zen da. Hemen, lehenik eskuinera eta gero ezkerrera hartuz, errepidera iristen da 500 bat egin ondoren. Bertan, eskuineko aldera hartuta, eta 100 bat m egindakoan, oinbide batera iristen da. Xoldokogainera (487 m) Bidea ezkerreko aldean errekat xo bat duela hasten da, gero malda zuta egiten da borda batera arribatu arte. Ondoren, bideak gora egiten du Kalbario mendi azpiko lepora ailegatu arte. Hemen, ezkerreko aldetik hartu behar da Xoldokogainera doan bideari jarraiki. Kaskoak bista ederrak ditu. Hot s, Donostiatik Baionaraino, eta inguruko mendiak. Poiriers-Bidasoako lepora Xoldogaineko kaskotik behera Osin lepo alderako bidea hart zen da. Ondoren, GR 10-i jarraiki, Poiriers (udaret ze) muinora iristen da. GR 10 ut zi eta ezkerreko aldera hart zen da pinudi baten barrena dioan bide zabalari jarraiki. 300 bat metro egin ondoren, bidexka zorrot z bat hart zen da Bidasoa ibairant z jaisteko, San Miguel deituriko paraje ingurura, hain zuzen ere. Bidasoa San Miguel. (aholku garrant zit sua) San Miguel inguruan erreka gurut zat zea arriskut sua izan litekeenez, ez da gomendagarria bakarka egitea. Beraz, puntu honetan bi aukera daude: a) Bide zabalera itzuli eta hari jarraituz Biriatura iritsi, eta gero, Hendaian barrena Sokoara itzuli, edo, b) Bide zabalera it zuli eta Lizarlan baserri aldera jo. Gero, baserria igarotakoan, berriro erreka aldera jait si eta, soro bat pasa ostean, sasiz beteriko bidexka estu bat hartu behar da Endarlat sako zubira arribat zeko.

PARCOURS COMTE 1re Partie - (de Socoa la Bidassoa)


Du Cimetire de Socoa au camping de lUntxin (2 Kms) La marche dbute devant le cimetire marin de Socoa face la baie de St Jean de Luz. Au niveau de la rivire Untxin, la premire partie de litinraire traverse une zone rsidentielle le long de lavenue Kattalin Aguirre et de lalle Florentino Goicoechea (noms de 2 membres du rseau comte).Passer le pont au dessus de lUntxin en direction du camping de lUntxin. Du camping de lUntxin au village dUrrugne (3 Kms) A partir du camping, continuer tout droit, puis tourner gauche sur le chemin du Moulin (voie sans issue), passer sous la voie de chemin de fer et prendre un chemin de terre travers la fort, puis une route goudronne qui conduit la chapelle de Socorri, puis la descente seffectue jusquau bourg dUrrugne. Du Village dUrrugne la Ferme Bidegain- Berri (1,8 kms) Sur la place du village, descendre vers la route nationale, quil faut traverser au niveau dune station service. Poursuivre tout droit en passant sur le pont au dessus de lautoroute et tourner droite au panneau Biriatou Calvaire en direction de la ferme Bidegainberri, qui tait pendant loccupation une halte pour les aviateurs avant le passage de la montagne. De la ferme Bidegainberri au pied du mont du Calvaire (1,5 kms) A 200 m aprs la ferme, tourner gauche pour prendre en descendant le chemin dUnamendi. On passe devant une ferme, puis 600m, on arrive un croisement. Prendre droite, puis gauche une voie sans issue qui dbouche sur un chemin en sous bois. A 500m, on retrouve une route, on tourne droite 100 m pour accder un chemin de terre. Xoldokogaina (1 h) Le sentier longe un ruisseau sur la gauche, puis la pente saccentue dans un sous-bois pour atteindre une bergerie. Derrire celle-ci, le chemin grimpe pour atteindre un col sous le mont du Calvaire (30 mn). Prendre sur la gauche le sentier qui grimpe en direction du Xoldokogaina. Col des Poiriers (30 mn) Bidassoa (1h) Du sommet, le chemin descend au Col dOsin, puis gauche par le GR 10, on arrive au col des Poiriers. Laissez le GR 10 pour prendre gauche dans le bois de pins une piste qui rejoint en 45 mn la Bidassoa. Recommandation: la traverse de la Bidassoa au niveau de San Miguel est dangereuse et dconseille. Plusieurs options sont possibles: refaire le chemin inverse, revenir Biriatou par le chemin de la Fort ou continuer ce mme chemin vers la ferme Lizarlan et traverser la Bidassoa par le pont dEndarlatza.

WALKING THE PATH OF THE COMTE LINE 1st Part - (from Socoa to the Bidassoa)
From the cementary of Socoa to the camping of the Untxin (2kms) The walk starts in front of the marine cementary of Socoa in front of the St Jean de Luz bay By the river Utxin the rst part of the itinerary crosses a residential area along the Kattalin Aguirre Avenue and the Florentino Goicoechea alley (two names of Comte members). Then cross the bridge over the Utxin in direction towards the Utxin camping. From the Untxin camping to the village or Urrugne (3 Kms) From the camping, go straight on, then turn left on the path to the windmill (dead-end path), pass under the train tracks and take a dirt track through the forest, then take a road that leads to the Socorri chapel. You then descend to the Urrugne village. From the Urrugne village to the Bidegain- Berri farm (1,8 kms) On the village square go down towards the main road that you should cross when you reach a petrol station. Then go straight on and cross the bridge over the motorway, then turn right when you reach the road sign Biriatou Calvaire towards the Bedigainberri farm. This place was a stopping place for the pilots during the german occupation before they crossed the border. From the Bidegainberri far mat the foot of the mountain Calvaire (1,5 kms) 200m after the farm, turn left to go down the path to Unamendi. You will pass in front of a farm, then at 600m you will reach a cross-road. Go right, then on your left take a dead-end path that leads to a path in a forest. At 500m you will again come across the main road. Turn right at 100m to reach a dirt track. Xoldokogaina (1 h) The path follows a stream on the left, then the slope gets steeper through the forest before you reach a sheep pen. Behind it, the path goes up in direction to a pass under the Calvaire mountain (30mn). Take on your left the path that goes up towards Xoldokogaina. Pass of the Poiriers (30 mn) Bidassoa (1h) When you reach the top the path goes down to the Col dOsin, then on your left taking the mountain track 10 you will reach the Col des Poiriers. Leave the mountain track 10 and on your left into the pine woods take a track that will lead you in 45mn to the Bidassoa. Recomendation: the crossing of the Bidassoa at the level of San Miguel is dangerous and unadvised. Different options are available: go back the other way and go to Biriatou through the forest or continue along that same path towards the Lizarlan farm and cross the Bidassoa on the Endarlatza bridge.

2nd Part From the Bidassoa to Renteria Errenteria


(The path is marked in red and white (GR) from Endarlatsa until the Ergoien neighbourhood at Oiartzun). The Bidassoa river betweenSan Miguel and Endarlatsa/Endarlaza. From the old train station of San Miguel, go in direction of the Endarlatza bridge and take on your right the path that goes up towards an old surveillance tower then towards the pass of Pagogaa that youll reach after 2 hours walk. Col de Pagogaa. Here you will nd the ruins of old military installations with a splendid view on the Chingudy bay (Irun, Fontarrabie and Hendaye). Col dElurretxe. The track goes towards 3 Couronnes (Peas de Aia) in parallel to the road and crossing the remains of the Castillo del Ingles to then reach the col dElurretxe. Pikoaga/Pikoketa. The track continues in parallel to the road and starts descending towards the valley. Cross the road in direction to the col de Pikoaga ou Pikoketa. Ferme Sarobe. Descend through the elds and when you reach a bend in the road take a path on your left through some woods. You will reach a forest zone criss-crossed by tarmac roads. If you follow carefully the marks and tags you will reach the Sarobe farm in the Ergoien neighbourhood of Oiartzun. Ergoien neighbourhood. From the Sarobe farm, a tarmac path leads you in 15min to the Ergoien neighbourhood and nishes on the Bidegorri path (old layout of the mine train). The marking ends at this point. Renteria-Errenteria From this place, the path goes through the neighbourhoods of Altzibar, Arragua, the indutrial zone of Oiartzun et reaches the center of Renteria after a 7 kms journey.

2me Partie De la Bidassoa Renteria-Errenteria


(Le chemin est balis en rouge et blanc (GR) depuis Endarlatsa jusquau quartier Ergoien Oiartzun). La rivire Bidassoa entre San Miguel et Endarlatsa/Endarlaza. De lancienne station de train de San Miguel, se diriger vers le pont dEndarlatza et prendre sur la droite le chemin qui grimpe en direction dune ancienne tour de surveillance puis vers le col de Pagogaa que lon rejoint au bout de 2 heures de marche. Col de Pagogaa. A cet endroit, se dressent les ruines danciennes installations militaires avec une vue magnique sur la baie de Chingudy (Irun, Fontarrabie et Hendaye). Col dElurretxe. Le chemin se dirige en direction des 3 Couronnes (Peas de Aia) paralllement la route en traversant les vestiges du Castillo del Ingles pour rejoindre le col dElurretxe. Pikoaga/Pikoketa. Le chemin se poursuit en parallle de la route et entame une descente vers la valle. Traverser la route en direction du col de Pikoaga ou Pikoketa. Ferme Sarobe. Descendre travers champs, et au niveau dun virage de la route, prendre un chemin sur la gauche travers des bosquets. On atteint une zone forestire sillonne de pistes en bton. En suivant bien le balisage, on rejoint la ferme Sarobe situe au quartier Ergoien dOiartzun. Quartier Ergoien. Depuis la ferme Sarobe, une piste en bton descend en 15 mn au quartier Ergoien et dbouche sur le chemin Bidegorri (ancien trac du train de la mine). Fin du balisage ce niveau. Renteria-Errenteria A partir de cet endroit, le chemin passe par les quartiers dAltzibar, Arragua, la zone industrielle dOiartzun et atteint le centre de Renteria au bout dun parcours de 7 kms.

Bigarren zatia: Bidasoatik Errenteriara Segunda parte: desde el Bidasoa hasta Errenteria (Rentera)
(El itinerario se encuentra balizado con marcas rojas y blancas de Gran Recorrido (GR), desde Endarlaza hasta el barrio de Ergoien, en Oiartzun.) Rio Bidasoa entre San Miguel y Endarlaza/Endarlatsa. Desde cualquiera de los puntos situados entre la estacin del antiguo tren de San Miguel y el puente de Endarlaza, se asciende la fuerte pendiente que nos llevar pasando por las inmediaciones de una torre antigua de vigilancia al collado de Pagogaa. Collado de Pagogaa. A este punto, caracterizado por las ruinas de unas antiguas instalaciones militares, se llega tras aproximadamente dos horas de ascensin. Tiene unas magnicas vistas sobre la baha de Txingudi (Irn, Fuenterraba/Hondarribia y Hendaya). Elurretxe. Ya con menos pendientes y en algunos momentos paralelos a la carretera, nos iremos acercando a las inmediaciones de Aiako Harria/Peas de Aya, pasando por neveras y restos de bnkers que nos llevarn al Castillo del Ingls y de aqu al collado de Elurretxe. Pikoaga/Pikoketa. Paralelos a la carretera que dejaremos a nuestra izquierda iniciamos el descenso, en principio poco pronunciado, hacia el valle. En las cercanias de Pikoketa, debido a los cierres existentes, cruzaremos la carretera y nos situaremos en el collado de Pikoaga o Pikoketa. Casero Sarobe. Primero por una fuerte ladera de hierba, que salva las curvas de la carretera, y luego por una zona boscosa con diversas pistas forestales hormigonadas, donde habr que tener cuidado en no perder la sealizacin y, nalmente por un sendero, descenderemos hasta el casero Sarobe, situado en el barrio de Ergoien del municipio de Oiartzun/Oyarzun. Barrio de Ergoien. Desde el casero Sarobe por una pista asfaltada con pronunciada pendiente nos situaremos en unos 15 minutos en la pista del antiguo tren minero actualmente convertido en Bidegorri o carril de bicicletas, a la altura del barrio de Ergoien. Rentera/Errenteria A partir de este punto seguiremos el trazado de este tren minero, que discurre paralelo al ro Oiartzun, y que nos conducir pasando por los barrios de Altzibar, Arragua, el polgono industrial de Mamut, y el barrio de Larzabal, hasta el municipio de Errenteria/Rentera, despus de unos 7 kilmetros aproximadamente. (Endarlat satik Oiart zungo Ergoien auzo arterainoko ibilbidea, GR-ko marra t xuriz eta gorriz markaturikoa). Bidasoa San Miguel-Endarlat satik Pagogaako lepora. Ant zinako San Miguel trenbide estazio ingurutik gora aldapa zut bat pasa behar da, eta Pagogaako lepora heltzeko ordu pare bat pasat zen da. Tartean, ordea, ant zinako mugazainen dorre-et xola baten hurbiletik igarot zen da, eta, behin muinora irit sitakoan, oraindik zutik dauden lehengo militar aztarnak eta bista ederrak ikus litezke T xingudi aldera (Irun, Hondarribia eta Hendaia). Elurret xera. Tarte honetan aldapa gut xiago eta askotan karreteraren aldamenean barrena doan bidexkatik Aiako Harriak ingurura hurbilt zen da. Tartean, elur-zulo, bunker-zahar eta Ingelesaren Gaztelua dauden parajeetatik pasat zen da, Elurret xe deituriko lepora iristeko. Pikoaga/Pikoketara. Errepidearen eskuineko aldetik dioan bidexka batetik beherako bailararant z jaisten hasten da. Pikoketa inguruan, it xiturak direla eta, karretera gurut zatu behar da Pikoketako lepora ailegat zeko. Sarobe baserrira. Lehenik aldapa bat pasa behar da errepidearen bihurguneak saihesteko, eta gero, zuhaizti baten barrena, hormigoizko bideetan zehar, seinaleei erne jarraiki, Oiart zungo Ergoien auzoko Sarobe baserrira iristen da. Errenteriara Sarobe baserritik behera 15 bat minutuz lehengo minetako trenbidera egun bidegorria iristen da,, eta hemen amait zen dira bide-markak. Hortik aurrera, bidegorriari jarraiki, Oiart zun erreka bazterrean barrena, eta Alt zibar, Mamut merkatalguneko eskuineko aldetik, Lart zabal auzora iristen da, eta ondoren jada 7 bat km eginda, Errenterian amait zen da.

You might also like