UNIVERZITET U TUZLI MAINSKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD
Predmet: Projektovanje mainskih konstrukcija Naziv teme: Obrada rezanjem

Tuzla, 11.04.2010. AV 2, Grupa 9: 1. Samel Salibai III-164/08 2. Esad Mehmedovi II-294/08 3. Almedin Hrelji II-293/08 4. Adnan Kuduzovi II-239/07 5. Suan Mujakovi II-233/07 6. Mirzet Mahmutovi II-209/06 7.Nermin Imamovi III-155/08

Asistent: Enes Mujanovi, dipl.ing.ma 1.0 UVOD

Tehnologija je nauka o nainima prerade objekata odnosno predmeta rada nie vrijednosti u nove oblike - proizvode vie vrijednosti. U zavisnosti od vrste objekta prerade, sredstava rada koja se primjenjuju i postupka prerade, razlikujemo razliite vrste tehnologije. Tako kod prerade metala razlikujemo tehnologije odnosno obrade deformacijom, zavarivanjem, livenjem, obrada skidanjem strugotine, Iemljenjem, lijepljenjem, termika obrada itd. Do sada najvanije i najee koritena tehnologija obrade metala je obrada rezanjem. Pri tom se pod operacijama rezanja podrazumijevaju tri podvrste operacija odnosno obrade:

skidanjem strugotine, razdvajanjem na hladno odsjecanje (i na toplo) prosijecanje i probijanje, razdvajanjem na toplo mlazom gorivih plinova i kiseonika.

Obrada skidanjem strugotine obuhvata skup postupaka kod kojih se obrada vri odvajanjem strugotine od obratka, djelovanjem otrice alata geometrijski definisanog i nedefinisanog oblika. Skinuta strugotina je mala u odnosu na veliinu obratka i takvog je oblika da se vie ne moe upotrijebiti za dalju obradu.Obrada skidanjem strugotine predstavlja kompleks fizikih, tehnikih i ekonomskih pojava ije izuavanje je povezano sa irokim skupom teorijskih i praktinih saznanja iz irokog skupa tehnikih nauka kao to su: nauka o metalima, termodinamika, dinamika, hidraulika, elektrotehnika itd. Na proces obrade skidanjem strugotine djeluje veliki broj uticajnih faktora promjenljivog karaktera od kojih su glavni prikazani na slici 1.

Slika 1. Uticajni faktori na proces rezanja

Poznavanje principa obrade skidanjem strugotine i zakonitosti procesa koji se pri tome odvijaju predstavlja osnovu i uslov za

projektovanje takvih alatnih maina i alata koji e po svojoj koncepciji odgovarati proizvodnom optimumu,

postizanje kvalitetnih proizvoda uz sve stroije zahtjeve u pogledu tanosti i kvaliteta obraenih povrina i

projektovanje proizvodnih procesa u kojima alatne maine predstavljaju faktor produktivnosti i ekonominosti procesa.

Obrada skidanjem strugotine u tehnolokom nizu dolazi najee poslije obrade plastinom deformacijom ili operacija razdvajanja materijala kao to su odsjecanje, prosjecanje ili probijanje. Pri obradi skidanjem strugotine kao sredstva rada koriste se razliiti alati i alatne maine razne konstrukcije i namjene. Alati su sredstva kojima se neposredno obrauje materijal i sa njega odvajaju estice u neposrednom kontaktu. Alati za obradu skidanjem strugotine mogu, prema funkciji, da se podijele na alate sa vrstim otricama i alate bez otrica. Pravilnom konstrukcijom, izborom i upotrebom alata mogu se znatno smanjiti trokovi proizvodnje i poveati produktivnost. Alatne maine su maine pomou kojih se pokree, koristi i upravlja alatom u procesu obrade. Zadatak alatnih maina je da: - ostvare sigurno meusobno kretanje obratka i alata u cilju obavljanja obrade, - tokom obrade osigura pravilan relativan odnos kretanja alata i obratka, - izdre djelovanje sile rezanja koja se prenosi preko otrice alata od obratka do pojedinih dijelova alatne maine.

2.0 PODJELA POSTUPAKA OBRADE REZANJEM

Postupke obrade rezanjem moemo podijeliti, obzirom na karakter alata koji se koristi na: 1) Postupke obrade u kojima se koristi alat sa otricama koji se dalje mogu podijeliti na: a) postupke obrade sa vrstim otricama zasnovane na odvajanju estica odnosno obrade skidanjem strugotine (struganje, rendisanje, glodanje, buenje itd.), b) postupci obrade sa vrstim otricama zasnovanim na smicanju materijala odnosno razdvajanja (odsjecanje, prosjecanje, probijanje) i c) postupci obrade sa slobodnim otricama (lepovanje, poliranje, ultrazvuno buenje itd.). 2) Postupke obrade u kojima se koristi alat bez otrica. Kod ovih postupaka rezanje se vri direktnim djelovanjem raznih vrsta energije mehanike, elektrine, elektrohemijske, hemijske ili neke vrste energije. To su tzv. "nekonvencionalni" postupci obrade metala rezanjem. U nekonvencionalne postupke obrade rezanjem spadaju: a) mehaniki postupci , b) elektro postupci , c) elektrohemijski postupci , d) hemijski postupci , e) kombinovani nekonvencionalni postupci obrade .

3.0 OBRADA NA STRUGU

3.1 OSNOVNE OPERACIJE I ALATI Kod obrade na strugu glavno kretanje je obrtno kretanje obratka a pomono kretanje je pravolinijsko i moe imati razliite pravce paralelno osi obratka, okomito na osu obratka i pod nekim uglom u odnosu na osu obratka (kod obrade konusa). Na strugu se moe izvoditi vie operacija kojima odgovaraju odreeni alati ija geometrija predstavlja optu geometriju alata za obradu skidanjem strugotine.

Slika 2. Alati za vanjsku uzdunu obradu

1) uzduna obrada vanjskih povrina grubo vri se noevima tipa I, II i III sa slike

4. Fina uzduna obrada vri se noevima oblika IV i V pri emu no V irna vee mogunosti pristupa obratku.
2) uzduna obrada unutranjih povrina. Obrada se vri noevima oblika

prikazanog na slici 4 pri emu no I se koristi za obradu otvorenih upljina, dok se no II koristi za obradu zatvorenih upljina i povrina iji se prelaz naknadno obrauje.

Slika 3. Alati za unutranju uzdunu obradu

3) poprena obrada povrina vri se noem oblika I za grubu obradu i oblika II za

finu obradu. U optem sluaju na strugu se vre gruba obrada, fina obrada, brusenje i glaanje. Saglasno ovim kvalitetima obrade na nominalni prenik izratka (D) dodaju se
5

odgovarajui dodaci. Veliina dodatka za grubu obradu odreuje s obzirom na debljinu defektnog povrinskog sloja dobivenog prethodnim postupcima obrade.

Slika 4. Alati za poprenu obradu 3.2 BRZINA REZANJA Kod obrade na strugu brzina rezanja je jednaka obodnoj brzini obratka tj. : V= ( m/min)

gdje je D (mm) prenik neobraene povrine. Brzina rezanja se moze priblino odrediti iz tabela u funkciji materijala obratka (Mob) i materijala noa (Mal).Eksperimentima je utvrdeno da postoji zavisnost izmedu brzine rezanja i ta zavisnost se moe prikazati u dvostrukom logaritamskom dijagramu kao prava oblika: y=ax+b 3.3 OTPORI REZANJA Otpori rezanja slue za proraune elemenata maine i alata i za odreivanje elemenata i faktora reima obrade. U optem sluaju struganja rezultantni otpor rezanja se moe rastaviti na komponente: glavni otpor rezanja (F1), otpor prodiranja u materijal (F2) i otpor pomonog kretanja (F3). Najvanija komponenta je F1 zato sto je najvea, moe se relativno tano izmjeriti i preko nje se priblino mogu izraziti i ostale dvije komponente. Pojednostavljeni izraz za glavni otpor rezanja daje se kao: F1 = 10Aks [N]

gdje je ks specifini otpor rezanja koji zavisi uglavnom od materijala obratka i materijala alata. Glavni otpor rezanja se u toku procesa stvaranja strugotine mijenja u skladu sa fazama stvaranja strugotine. Pri malim brzinama rezanja ove promjene su izrazite a poveanjem brzine postaju promjene ravnomjernije i ponavljaju se. Za male brzine rezanja na slici 7 prikazana je promjena otpora rezanja F1 prema Nikolsonu

Slika 5. Promjenljivost glavnog otpora rezanja F1 Istraivanja razliitih autora pokazuju pribline meusobne odnose komponenti otpora rezanja F2 = (0,3 - 0,5) F1 F3 = (0,15 - 0,3) F1

4.0 STRUGOVI
4.1 UNIVERZALNI STRUG Karakteristino za univerzalni strug je da ima iroke mogunosti prilagoavanja raznim operacijama kao i znatan raspon izmeu minimalnog i maksimalnog broja obrtaja i koraka pomonih kretanja. Osnovni dijelovi univerzalnog struga su postolje, pogonski elektro motor, prenosnik za glavno kretanje, prenosnik za pomono glavno vreteno, nosa alata (suport) sa poprenim i uzdunim klizaem, dra alata, pumpa za sredstvo za hlaenje i podmazivanje. Vratilo I dobiva pogon ili direktno od elektro motora ili preko kainog prenosa. Na vratilu se nalazi pomjerljiva grupa zupanika 1 i 2 sa uzdunim klinom. Vratilo II dobiva pogon ili preko zupastog para 1-3 iIi preko 24. Na vratilo III prenosi se kretanje sa vratila II preko zupastih parova 3-6, 4-7 ili 5-8 posredstvom promjenljive grupe zupanika 6-7-8 sa uzdunirn klinom. Na ovaj nain glavno vreteno moe da ima 6 raznih brojeva obrtaja:

Slika 6. Pojednostavljena kinematska ema struga sa vunim vretenom 4.2 STRUG ZA LENO STRUGANJE Slui za izvoenje specijalne operacije lenog struganja, udnosno operacije obrade specijalnih, krivih nerotacionih povrina. Ovakve povrine se nalaze na glodalima iji zubi imaju krivolinijski oblik i konturu koja zavisi od profila koji se izraduje glodalom.

Slika 7. Princip rada lenog struganja Da bi se izvrila obrada oblika sa slike 9 potrebno je da glodalo izvodi obrtno kretanje a no istovremeno radijalno kretanje. Prije nailaska slijedeeg zuba no treba da se brzo vrati nazad za zahvat slijedeeg zuba. Znai, dok obradak (glodalo) nacini jedan obrtaj noz se pomice i odmice z puta (z broj zubi glodala). Ako je irina obratka vea od irine noa potrebno je ostvariti i uzduno kretanje pomou vodeeg vretena i nosaa alata. 4.3 STRUGOVI ZA SERIJSKU PROIZVODNJU Kod serijske proizvodnje strugovi za pojedinanu proizvodnju ne zadovoljavaju jer promjena alata i prelaz na novu proizvodnju trai dosta vremena odnosno veliko
8

pripremno i pomono vrijeme. Kod strugova za serijsku proizvodnju vri se prethodna priprema i postavljanje alata uz korienje ureaja i pristroja koji skrauju pomono vrijeme. Ovim se postie i smanjenje glavnog vremena obrade.

Slika 8. Venikalni strug Strugovi za pojedinanu proizvodnju mogu da poslue i za serijsku proizvodnju ako im se dodaju odreeni ureaji za skraenje pomonog vremena. 4.4 KOPIRNI STRUGOVI Kod izrade obratka sa krivolinijskom konturom presjeka iIi konusom koristi se kopirni strug koji znatno ubrzava rad. Princip rada kopirnog struga prikazan je na slici 11.

Slika 9. Princip rada kopirnog struga 4.5 REVOLVER STRUG

9

Revolver strug omoguava obradu dijelova pomou vie alata razliitih vrsta sa jednim stezanjem bez promjene maine. Alati se preko posebnih draa postavljaju u revolverski nosa koji se zove revolverska glava. Revolver strugovi se izvode sa horizontalnom i vertikalnom revolverskom glavom. Strugovi sa horizontalnom glavom imaju i popreni kliza za poprenu obradu i odsjecanje. Oni takoe imaju olakano stezanje alata, ali je konstrukcija sloenija zbog poprenog klizaa. Obrada se izvodi tako sto se revolverska glava obre i dovodi pojedine alate u radni poloaj saglasno redoslijedu izvoenja zahvata.

Slika 10. erna revolver struga sa vertikalnorn glavom 4.6 STRUGOVI ZA MASOVNU PROIZVODNJU

Dalje smanjivanje komadnog vremena izrade, u odnosu na strugove za serijsku proizvodnju, postie se automatizovanjem svih kretanja, radnih i pomonih, u cijelom obradnom ciklusu. Kod poluautomatskih strugova neki dio ciklusa obrade nije automatizovan i to najee stezanje ili odlaganje dijelova. Ova dva zahvata nisu automatizovani zbog nepogodne konfiguracije pripremka odnosno izratka. Upravljanje automatskirn strugovima vri se uglavnom pomou bregastih ploa sa ljebovima. Savremeni automatski strugovi snabdjeveni su sa NU (numeriki upravljanim) ili KNU (kompjuterski numeriki upravljanim) sistemima. Kod automatskih strugova operacije se obavljaju po odreenom poretku, pri cemu se izvjesne operacije mogu obavljati i istovremeno, ime se skracuje vrijeme obrade.

4.7 FAZONSKI AUTOMATSKI STRUG Predstavlja jedan od najjednostavnijih automatskih strugova i slui za obradu sitnih fazonskih dijelova sa malim brojem operacija. Ima jedno vreteno i uske granice tehnolokih mogunosti (najcesce samo jedan broj obrtaja i uske dimenzionalne granice obrade). ematski prikaz fazonskog automatskog struga dat je na slici 13.
10

Slika 11. Uproena erna fazonskog autornatskog struga

4.8 AUTOMAT ZA DUGAKE DIJELOVE Dugaki, tanki dijelovi obrauju se na strugu kod kojeg materijal izvodi i glavno obrtno i pomono uzduno kretanje. Alati se nalaze neposredno ispred stezaa. Ovakva konstrukcija omoguuje obradu dugakih tankih dijelova a da se ne deformiu kod obrade. Na slici 14 dat je primjer obrade na automatu za dugake dijelove.

11

Slika 12. Obrada na automatu za dugake dijelove

5.0 ZAKLJUAK

Nakon iscrpne analize i obrade prikupljenog materijala, a sve zahvaljujui izuzetno cijenjenoj temi koju smo dobili, potvrdili smo svoja steena znanja iz ove
12

oblasti, te usvojili nova, koja e nam u buduem kolovanju i radu biti vjerovatno od izuzetne vanosti. Obrada rezanjem, bazirana prvenstveno na obradi na strugu, i danas je uz neto savremenije i raunarski podrane sisteme ne pravazieni dio mainske djelatnosti. Pored poznavanja samog ciklusa i naina rada i djelovanja strojeva namijenjenih ovom vidu obrade mainskih dijelova, neophodno je i poznavanje ostalih faktora kao to su brzina, temeperatura, otpor rezanja, sastav i vrstoa materijala za obradu, reznog materijala (alata). Konaan proraun omoguava racionalno koritenje energenata i izbor odgovarajueg alata za finalnu proizvodnju. U ovom radu smo se upoznali sa vienamjeskim strugovima, odnosno strugovima za razne namjene te ustanovili da su principi rada u konanici isti, dok su razlike nastale samo u obliku i namjeni pojednih strugova da zadovolje kvalitetu, brzinu, oblik, odnosno funkcionalnost i ekonominost. Vano je napomenuti da smo uvidjeli koliko je vano poznavanje predhodno steenog znanja kako iz ove tako i iz ostalih naunih oblasti, a to sve je neophodno primjeniti da bi shvatili rad i nain djelovanja mainskih dijelova, alata i maina uopte.

6.0 POPIS SLIKA Slika 1. Uticajni faktori na proces rezanja ................................................................... 1 Slika 2. Alati za vanjsku uzdunu obradu ................................................................... 3
13

Slika 3. Alati za unutranju uzdunu obradu ............................................................. 4 Slika 4. Alati za poprenu obradu ............................................................................... 4 Slika 5. Promjenljivost glavnog otpora rezanja F1 ..................................................... 5 Slika 6. Pojednostavljena kinematska ema struga sa vunim vretenom ..................6 Slika 7. Princip rada lenog struganja ....................................................................... 7 Slika 8. Venikalni strug ............................................................................................... 7 Slika 9. Princip rada kopirnog struga .......................................................................... 8 Slika 10. erna revolver struga sa vertikalnorn glavom ............................................. 8 Slika 11. Uproena erna fazonskog autornatskog struga ....................................... 9 Slika 12. Obrada na automatu za dugake dijelove ................................................ 10

14

LITERATURA

(1) Tehnologija obrade rezanjem - prirunik, Mainski fakultet u Beogradu, 1998. Nikoli D., Stani J., Gajovi V (2) Mainska obrada - Prirucnik, MFB, 1980 (3) Alatne maine za obradu rezanjem, R. Jelai, Mainski fakultet Sarajevo

SADRAJ
15

1.0 UVOD ................................................................................................................... 1 2.0 PODJELA POSTUPAKA REZANJEM ................................................................. 2 3.0 OBRADA NA STRUGU ....................................................................................... 3 3.1 OSNOVNE OPERACIJE I ALATI ............................................................... 3 3.2 BRZINA REZANJA ..................................................................................... 5 3.3 OTPORI REZANJA .................................................................................... 5 4.0 STRUGOVI ........................................................................................................... 6 4.1 UNIVERZALNI STRUG .............................................................................. 6 4.2 STRUG ZA LENO STRUGANJE ............................................................. 6 4.3 STRUGOVI ZA SERIJSKU PROIZVODNJU ............................................. 7 4.4 KOPIRNI STRUGOVI ................................................................................. 8 4.5 REVORVER STRUG .................................................................................. 8 4.6 STRUGOVI ZA MASOVNU PROIZVODNJU ............................................. 9 4.7 FAZONSKI AUTOMATSKI STRUGOVI ................................................... 9 4.8 AUTOMAT ZA DUGAKE DIJELOVE ..................................................... 10

5.0 ZAKLJUAK ....................................................................................................... 11 6.0 POPIS SLIKA ..................................................................................................... 12 LITERATURA ........................................................................................................... 13

16