2 18 Tekst: Karel Elderink Tekeningen: Wytse Noordhof Bibliothecarissen aller Voor ons vakgebied dreigt een mondiale crisis met het oprukkende internet als hoofdoorzaak. Partijen als Google denderen in 1GV-vaart over de bibliotheken heen. Zij weten precies hoe zij doelgroepen moeten bedienen, plukken de knapste koppen van de universiteiten en hebben geld in overvloed om te invesLleren. En de bibliotheken? Ze bewegen wel, maar het is net of ze stilstaan, ook in de ogen van de grote massa’s. Die zien internet allang als de hoofdbibliotheek voor al hun informatievragen. Zonder een passend wereldwijd offensief verdwijnt onze sector uit het hart van de informaticsamenleving. atintemet de informatiewerald op zin kop heat evel, cl nigmand onikennen. Waar hocis het imogelik lat bibtioteken zich hel kes van ie broad hebben laten eten, teil ze aanwankaliic riog de lroeven in arden [eken te hebben? Mant Internet is ee gouden kans ame scaren, oe bij mensen die ‘vail con voet in cen tibliotheek zetten, Maar biblfotheken 7in nie’ ce enige die de slay dreigen te verliezen. Ook de publicke omroepen en de dagbladen warstelan. Voor een cel davt ver gotikbare oorzaken, zoals keiharde concurrentie en veranderend publieksgedrag. Mar daorinee is Ue viaag hoe het zover kon komen in ance eigen sector niet alroende beantwoard, ler dal «wel nodigis voor meer afgenogen tockomstgericht denken Oorzaken achterblijven 1, Veroringing: De cerste porzaak voor de tecugyal van de bibiia vheek is oxgelwifeld de opkorist van interne, da zich in Korte tid ontwikked seett tat een nie maatschanpelik fenarieen. Steeds mecrwordt con toogang tot dit wereldividenet als een ‘nus! gezia: Inui, op schoo, in de biblotheek, in hetinternot cafe ol gemesnschapsnuis. Ne consequerties veo bibiotneken lin enoim, Ze konten aausveiks nog in bee als information Internet rae! het publi va. ritisch en ongedulg ten aanzien van ganbieders op inteanet, nals hiblinthken. 2, Supericurtltsgevoal: De twoede veckarng is dt bibliothecars senvaak lexen beter weten in superteure bvifelaars zit als het om stersverleggence innovates gaat, waardant 7 riczelf hel public enstigt2 Kort docn. Zo hg automatisoringscestrut Pica prartkaers ies het ging om de acceplalie van Metscaze als unt versele interlace voor far bibiatheekriersten. Wi henaen zelf de lenis in huis arte bepaien hoe het publick moet zoeken on wat wi hea moeten bieden, was hel verde. E naest zelfs met stop zetting van subsidies worcen gesreigd Ok in de penbarebibia {heelovereld spect dit superourtelisgevoel. eam de Kanter bank. die was 09 een gegeven rarrent bina vou: een apoel en een ci to koop. Net doen cus. Inmiddels voorkcor het contract met de belralken commerciste uiigover dat de bibithoeksector deze ‘encycipedie van aledag’- onversiaarizer als hel un actualiet, Bibliotheekblad a2, 2006 recente veriedien en veelheld van andere: pen gaat - op Titemnet nag exploiteren naar eigen inzichten. Ten gemiste kan, ak ull ‘ouguunitvar imago op het nat en genereren van inkorsten, +, Pririeidsstelling? Dat uiblialveken wereld niet tot de interOPINIE inden verenist u! neluoorhuede behoren, beefl Le maken met hoe de bibliotheck. wereld denkt over vernieussing: vanuit de staande orgenisalie. Hoe langer ik niet ricer ince sector werk, hoe meer ik avertuigd raak van de nadelige kanlen hiervan. Over minder dan een jaar 2ulien bibothecarissen van over de hele wereld afmizen naar de hicuwe Amstordamse bibliotheek, Fet nieuwe vlaggenschip van het Nederlandse bibliolteekstelsel en mede bedoeld als mondiale \voorbeelchibiotheek, mot de nieuwste hightecksnufjes. Kile nicer afstancelijs naarde innovaties in ons vak, dan zie jedat ver ceweg de ingests energie wordt gestopl in het perfectioneren van het bestaance bibliatheekprodurt, primairherlnald voor leden, ‘oak als die thus op internet contact zoeken met hun bibliotheek Maar is hel cames ook een volwessen inleinelvoorciesing wor ‘elke burger, dus onk voor de nvermate meerderheid van de bern king die géén lid is van de bibliothcek on amper meet wat de bibliotneek te becder heell? Seqaald ret. Det zou het alleen ijt als ienand de Its opzoekt via een aleemene zcekmachine, direct vol de relevante his ut de schatkamers van de biliotheek krijgt frepresenieerl Ni blifl ee inhoud van de biblivtheek, ook var ue vwetenschappelike dibliotneken, inal die gevallen (nagenseg) buiten tecld, Fike dog dat di logische Kopacting met het alge mene internet nog ial gerealiseerd i, belekenl riligenen kere en gemiste kans voor biblotheken om zich te nofileren, fn maakt obekend niet onbemind? 4. leder voor zich: ten vierde verklaring is Ue gebreltkige organisa tiegraad. Onze bernepsernep sort vanral dr idealism en ioe ving gokonierkt. Oatsicrt ons, maar het zakelf functioneren lea ke wersen over. iblistheken fusuioneren el als ee slag ‘aardige (multinational, teruijlat wel zou kunnen, geletap ormet, Frnarciéle middelen, éestunsighcid, pubfcksbercik endeinveste ringen die rock 2in yoo: vesnieuning, Het is rng steeds ieder voor ich, hetalindviduee, hat als grdep, hetz als land, neti als ‘nereledcel Dat hokjesdenken breckt de ntematiorale bibiotheek ‘nero nk op. Hoe vil jweeldbid nenevieke Libliolheekdiensten op internetontwikkeien? Ilo wil 7 were hetalngen reselen, terenalspromotic on marceting? Hoe wil ij eon wuist maken naarde conourtentie de wel strak is georganisese? Van biblioheken wordt tneleons gezesrl dat 2 het colletieve geweten ven de samenieving 2]1.Alsze dat ook in het intemettidperk will bien, zullen 2¢ ech sterk maeten onganseren, zich niet lalen uilspelen, zeal Hers gebeurt, en elkear anvoorwaarcaliksteuner. Fen vonrbeeld met uitstating naarde hele sactor, wereldwije? De regering stelde ‘nlangshanderd milioen euro extra beschikbaar vourinnovaie- intistieven, Ne een tender van enige weken dehoarce de Korinkijke Biblatheek, inet erie commercie oarten, tot de winnaars. Door dit Project kan men cverenkele aren via internet fulltext mekenin alle nit in Nederland verschener kiamten van vr 3995. Ean prachtig intiatiel dat de bibliotheek branche echter niet ontsiar van haar ver antwnordelixheid eindelik eens veered als collectie le anere- ren, als én part die pal stzat voor een democratische en duurzarne sarnerleving edie bere fs daar tot hel uiteste te gacn, 5. Unicitet uao material: De bibiotheekwerels loapr tegen een lastig probieem aan: onvoldoende eigen aantrekielife content’, informatie waarmee men vijeffk op internet op grote Schaal z7aken kan doen, Alser ap één gehied een inhaalslag meet worien gemaakt, dan is het niet Maar gematkeljkis het nit. Uitgevers 4illen bij het werlenen van fcenties boven tun eigencomstech- ten en schermen thuisgebnuik dant kiarten van de bibliotheek orgvuldigaf, of ragen er grote bediagen voor. Maar ishet per saludo ook yoo hen sel hel poard aviter de wagent soanmen? Als partjen als Sonymitarden kunnen verdienen met het aanbieden ‘van muzick op internet, waarom kunner den geen consiructies ‘worden bedacht die én voor de uitgevers é voor de bibliotheken aantrekkelik zijn. Gebruik in ce bibliatheken zou dan tegen de gangbare voorwaardea kunnen {ycelal afgekocht) en buiten de bibliotheek tegen een vast, betaalbaar larie, nel als bil gloves ‘en songtearks, Daarnaast zauden hiblitheken op jacht masten gaan naar content, ach {inter)xatonaal inkopen in partien, of uanlrekkeljke diensten uf parijen gewoun ookapen. Maat in Ue praltikis netnog steeds een ‘duhel niet: eigenaren cio niet willen on biblotheken cle niet kunnen. loch ben ik optistisch en dazarean dil appl kde vier moxeliice scenarin’s yoo" Ge teekamst, met name waar het gaat om de rolatic tussen bibliotheek en irtemer Bidliotheekblad 97, 2006 19OPINIE Scenario 1: Tweederangs infarmatievoorziening De rol van biintheken als drminante informatieversctater oo jinternetis niet noemenswaardig. Vooral grote partijen, zoals Google en Microsol, maken de dienst ul, mel duatias! nog duizenen Xtinere aanbieders, xan overhneden tot bedrinven en van belanger sroepen tt paticulferen, Hun websites 2ulen steeds meer too wor der en your mensen, waar dan ool, ee ware ifartalibran wor men, Rasnbrekens is het wre van veil gers cie een groot inter nationaal succes hebben gemaakt van cen initiatiefdatde openbare: biblotheke xraay ox hur conto hadden geschtewen: wake, cen amine encyriqpece. Ook hetalstes se alles aan gelegen om prominent ep internet aawwezie te zijn, Googic is ecrdcr dan ver ‘acl Klar mie de digialisering van de wereldlieraluu,enibincl het enntact met de grote Arerikacnse bibiathexen en riche ch op het wetenschappelijke viak, waar meer te verdienen walt, Google ‘uta auleursrethtlie complicates ut de weg dove overrame van de grote incemationale itgever Kune. Eerde heel Googie al een caciusiove ict afgelaten met Brill con andere belong ie Nederlandse aanbiever win welenschanpaite informatie. Ale uiegaven van Bil jn bimex een hafaar online coorzcekbar, althans met een beperkte inzage. Wolledige inzage is athankeljlc yan fen contd! Een gouden gre, ake winwege een nieuwe bevalngs techrlek met e2n paar eenten per razeplesing Indit scenario is sprake van een verbrokkelde bibliotiwekwereld cde guen vis! wee! le maken ap internel en daaréaor steeds, meer onzichthaar wordt, zeserin de agen van krtsche intemet gebruikers, Met gevolgen voor de politieke steun voor bibliv- iheken en dzarmee ce Financiering op Inger termi. Doorsnee internetgetrulters ain let verrast over ait scenavio 2i zien iter nota als hun bibftheek, oor huis, stdie, werk envakare! En tie bibliothecariswen Hun gene! zest at at scenarin heel wel tmogelik is. Mar dit onenlictoegever? Ook voor hen i internet alvaak de eerste vraagbaak, bijna onverstaanbaay, ok als hel ‘al omaciualtet, breed en diepgang Scenario 2: Nichemarkten Ook tier demirantie van grote internetpatijen, maar met een dl Celie en algebakende rol van bibotheken. Zi) accepteres de ‘opkomende concurrentie, maar cien desuidanis muyeifktieden op snecleke Fereinen een tal yaa betekenis te «unaen spelen, cmeat Iimemet 2en tefragmentarisch antwoord op veel informatievragen biedt. Zi hebben gesurteerde informatie, ook in ewalilelstenrneny, ‘voor jeugd en andere corlgrnenen. Metasearch -verschillencle biliotheekbronnen onder cen gezamenlijke zockkrop. isinée weeste landen een standard feotare, Een eerste doarbrak is in Lngeland, wear de finfish Firany eon vercond slut met alle e100 stedelijke bibliotheken. Gezamenlik exaloiteren ze con nationale achtergiondcoltectig, va popular ot supersiecialistisch malig giotenleelsfutten. Alle krantevariketen van de (aatst= [aren zi op te roepen, evenalsmatetiaa uit vaktijdschriften, de belangrjtste encyelopediven er nog een iaredvall onmistiare bron. Weel is Bratis, voor de cost is pen slimire betaling geregel,zoals die voor songtracks en dagtones, Het is de cerste serieure manifestatie var de bibfatheekwereld op intervel, Nederland en andere landen vole gen het Britse wnosbeeld Universiteltsaibatteken in Frankrij, Duitslend e Nederland onderhanctlen met Elsevier en Kluwer aver een exclusief contract wor 7e% van alle wetenschappelie infor ‘matic. Daarbj zsl voor het eerst gebruik worden gemaakt van een nicuwve, zelfleende, zveknaciine, Dit scenario ligt vernoedelit het dichtst bf] wat bihliotherarissen versachten c.g. hoper en kansloos is het ict. Biliotheken moe: tener als collectief Loch in kurinen skagen civt wi inletnel sterk le presenteren? Vara! voor diensten met een voor het publiek aan: tretkeljk karakter, waar iedere ourger, jong of oud, autocitoan of allechiooa, orobleemloos Luegarny ive mice! hebben. Wal weer hott ce biblintheken cle kunstwan anderen alte kjken als het gazt om censlultend system van betalen en bestellen? In de {intednationale vabiteratuur is toy weinig sleun le vinden voor dit scenario, hoewel dat ren logische compiratie isan de spect: fieke kwvaitelt van bibiotheken met die van internet. Is men bang de controle aver de producten Le verliezen dour ze upen es bioa! ‘op nternet te zetten? Maar hiblintheken zn er loch voor mensen, ok zi} ie nooit in dfbiiotieken komen? Dit is dé karts om zonder al le veel investeringen ger rol up inlesret en dearmiee inde werelcwe publieke intarmatievoar7ianing te soelen, Scenario 3: Complementair Intemet wordt als een gegeven gezien, met een elgen dynamiek enmet beperkingen, Ce tibtothexen haken hierop in meteen aanlal oogwaardige diersten, Seslisend is de varning van nationale bibliotheskeonsorta, lie turgeten als inkeoscominis sie on as fundtaizers(overhedon, nationale lorrie, iten dex aan). De centile rol it bi de national bidliasheken, de het averzicht, de (politieke} relaties en de infrastructuur hebben. Het uitgangopunt isdatiedereen, ook rie eden, in alle lander van de wereld Loegeng heeft tat de informatie van de bibliotheek (free access), De autometlseringsgigent OCLC is ein gesizagd een standaard te ontwikkelen waarmee ook zaken als betating, lenen en inzage yeregeld kunnen worden. Aigen alan kostenbespa ring leer. dat 35 riljoen euro structureel op. Besleten is datelk land het besoaarde bedrag in een aankuopfonds voor content Slop, nazst nen vaste bidrage naa’ insmnnernantal en oruto natio naal inkomen. Speciale fondsen van de Europese Unie make het mogelik dat ontwikkelingslarden kunien meedven, lopmensen uit net bedifsieven zn ovexgeanmen voor het opzetten van een wereldwilde organisatie die garant staat voor cen succeswolle gezamentiike inkoop, marketing en publiciteil, OCLC lever! soll ‘ware woar ee intematianale vzaghaak op tstemet met per land een of meer bibiothecksteuspunten. Publielstrokers zorgen ‘oor eon constate en grueiende inkomstenbro, onmsbaar voor de financiering vaa dit concent. In enkele gevellen cin hiewoor na hatde onderhandelingen wereldwijde licenties met database- eigenaren overeengekoinen, Er per coniracl een clause dat het interrationaal ibliatheekconsortium het exclusieve recht op eerste koop hecft tegen con vocraf overeengekamen pris, Vor en ven de eerste wereldijde successen is de Nederlandse HED verantomorcaik, metiaar concept voar een wereld tte selsysteem van de wereldliteratuur met cen multimediale aan- pal, beswiikbaereid van radio-en twinerviews, eon lngische kappeling mat aigemene roekmactines en een speciale inganz voor de jeugd, Er is verder één gezamenlijke, wereldwiide biblio- thyekeniee up interel in een veel van falen: een wee ‘Er is véél meer te winnen op internet dan bibliotheken denken’ Bibliotheckblud 22, 2008