GENEL EKONOM 2010

Dr. Ayhan AYTA

15.09.2010

ERK
1. 2. 3. 4. 5. 6. Temel Kavramlar Arz ve Talep Analizi Piyasa Trleri (Reel Kesim Finansal Kesim Ayrm) Piyasalarn leyi Mekanizmas ve Etkileimleri Para ve Maliye Politikalar Kamu Dengesi ve Bte Aklarnn Finansman Makro Ekonomik Gstergeler ve Yorumu

Genel Ekonomi

TEMEL KAVRAMLAR
EKONOM BLM: Kstl kaynaklar ile hangi maln, kimin iin, ne miktarda retilecei ve kimler tarafndan tketilecei sorularna cevap arayan ve fiyatn oluum mekanizmasn alglamaya alan bir bilim daldr.

MKRO KTSAT: Ekonominin mikro niteleri olarak tketicilerin ve firmalarn ekonomik davranlarn, ihtiya, fayda, deer ve fiyat kavramlarnn tanmlarn gerekletiren Mikro Ekonomi, piyasa trlerini, piyasalarn ileyi mekanizmasn ve farkl piyasa koullarnda firma dengesinin nasl olutuunu da aratrmaktadr.
MAKRO KTSAT: lke ekonomisi ve dnya ekonomisini ilgilendiren konu balklarn inceleyen bir ana alt daldr. stihdam, byme, enflasyon, kamu dengesi, d ticaret, demeler dengesi gibi konu balklar makro ekonominin ilgi alanna girer.

Genel Ekonomi

TEMEL KAVRAMLAR
KTSAD SSTEM: Toplumu oluturan bireylerin yetenekleri ve aldklar eitim lsnde mal ve hizmet retiminde grev almalar sonucunda oluan sosyal organizasyona ktisadi Sistem (Ekonomik Sistem) ad verilmektedir. ktisadi sistem, ulusal ekonomide ihtiyalar ile retim arasnda dengeyi en etkin ekilde salad savunulan bir mekanizmann btndr. ktisadi sistem,ulusal ekonomide ihtiyalar ile retim arasnda dengeyi en etkin ekilde salad savunulan bir mekanizmann btndr. ktisadi sistemleri kapal ekonomi sistemleri ve mbadele sistemleri olarak iki grupta toplayabiliriz. Kollektivist Ekonomik Sistem (mlkiyet ii snfndadr) Kapitalist Ekonomik Sistem (makine ve tehizatn mlkiyeti sermaye snfndadr)

Genel Ekonomi

TEMEL KAVRAMLAR
MAL VE HZMET: nsann ihtiyalar mallar ve hizmetlerle karlanr. htiyalar temin zelliine sahip hereye mal denir. Ekmek, ayakkab birer mal iken, berberin sa kesmesi veya doktorun hasta muayene etmesi birer hizmettir. RETM: nsan ihtiyalarn gidermekte kullanlacak mal hizmetlerin yaratlmas, elde edilmesi veya meydana getirilmesi srecidir. Mal veya hizmetlerin retimi retim faktrleri kullanlarak gerekletirilir. Ekonomi bilimi, mal ve hizmetlerin retilmesinde kullanlan retim faktrlerini doal kaynaklar, emek, sermaye ve giriim retim faktrleri ile tanmlamtr. retilen mallarn bir ksm ileride kullanlmak zere bozulmadan saklanyorsa, saklanan bu ksma "stok ad verilir.

Genel Ekonomi

TEMEL KAVRAMLAR
HTYA htiya, karlanmad zaman ac ve znt, karlandnda ise mutluluk (haz) veren bir duygudur. nsann hayatta kalabilmesi iin mutlaka gerekli olan ihtiyalara zorunlu, biyolojik veya hayati ihtiyalar, bu kapsama girmeyenler ise sosyal ve kltrel ihtiyalar denir. Bu sre ihtiyalar hiyerarisi veya ihtiyalar pramidi ile aklanr. Pramidin en alt zorunlu ihtiyalar, orta blm kltrel faaliyetler, en stnde ise sosyal faaliyetler yer alr. FAYDA Mal veya hizmetlerin herhangi bir ihtiyac giderebilme yetenei veya derecesidir. DEER Mal ve hizmetlere verilen neme deer denir. FYAT Bir mal veya hizmetin deerinin parasal ifadesine 'fiyat' denilmektedir.
Genel Ekonomi 6

TEMEL KAVRAMLAR
Bir ulusal ekonomide onbinlerce mal ve hizmetin ortak deer ls ile fiyata dntrldkten sonra ortaya kan fiyat topluluuna Fiyatlar Genel Seviyesi veya Fiyatlar Genel Dzeyi denir.

RETM MKANLARI ERS retim faktrlerinin miktar ve teknoloji sabitken, bir toplumun retebilecei ve retemeyecei mal demetlerini ayran bir snr izgisidir. Erinin sandaki noktalar, retilemeyecek mal demetlerini gsterir. Erinin solundaki noktalarda ise, kaynaklar ya tam kullanlamamakta, ya da kt kullanlmaktadr. Bu durumda, bu eri zerinde, yukardaki bir noktann veya aadaki bir noktann tercihi, Frsat Maliyeti olarak deerlendirilebilir. Frsat maliyeti, bir mal retmek iin bir baka maln retiminden vazgeilen miktar olarak tanmlanabilir.
Genel Ekonomi 7

retim Olanaklar Erisi

Tketim Mallar

Etkin nokta

retimi mmkn alan

retimi mmkn olmayan alan

A Etkin olmayan nokta

Yatrm Mallar

Genel Ekonomi

TEMEL KAVRAMLAR
RETM FAKTRLER: Firmalarn mal ve hizmet retimi gerekletirmek iin kullanmak zorunda olduklar her unsur retken kaynaklar veya retim faktrleri olarak adlandrllr. retim faktrleri; Doal Kaynaklar (Hammadde ve Toprak), Emek (gc), Sermaye (Milli Servet) Giriim (Teebbs) retim faktrleridir.

Genel Ekonomi

ARZ TALEP ANALZ

ARZ Bir maln bir satcsnn (veya satclarnn) bir piyasada belli bir zaman sresi iinde ve baka deikenler eit varsaym altnda her fiyat seviyesinde satmaya hazr olduu (veya olduklar) mal miktarn gsteren bir eri veya tablodur. Bir mal reten veya ithal eden firmalarn her birinin ayr bir arz erisi vardr (firma arz erisi ) Endstriyi meydana getiren btn firmalarn arz erilerinin yatay toplamna endstri arz erisi ad verilir. Arz edilen miktar, arz erisinin bir noktasnn gsterdii miktar rakamdr.

Genel Ekonomi

10

ARZ TALEP ANALZ

TALEP Bir tketicinin, zaman birimi bana, deiik fiyat seviyelerinde bir maldan satn almaya hazr olduu miktarlar gsteren bir eri veya tablodur. Talep, herhangi bir ihtiyacn gidermek amacyla bir mal veya hizmet satn alabilecek gce sahip tketici grubudur. Ekonomi biliminin, esas olarak zerinde durduu talep kavram ise potansiyel taleptir. Potansiyel Talep, herhangi bir ihtiyacn karlamak iin bir mal veya hizmet satnalabilecek gce sahip olan; ancak, o mal satn alp almayaca belli olmayan tketici grubudur. Talep edilen miktar, talep erisinin bir noktasnn gsterdii miktar rakamdr. Yani, belli bir fiyattan satn alnmak istenen miktardr.

Genel Ekonomi

11

ARZ TALEP ANALZ

Genel Ekonomi

12

TEMEL KAVRAMLAR
PYASA DENGES: Piyasa dengesi, bir maln talep edilen miktarnn arz edilen miktarna eit olmas durumudur. Piyasann dengede olmas iin satclarn satmak istedikleri veya satmay planladklar, miktarn fiilen sattklar miktara ve alclarn satn almak istedikleri veya satn almay planladklar miktarn, fiilen satn aldklar miktara eit olmas gerekir. Piyasa Dengesine karlk gelen fiyata Piyasa Denge Fiyat, miktara ise Piyasa Denge Miktar denir bu noktada arz (S) ve talep (D) miktar birbirine eit olur. Maln piyasa fiyatna (P) dayal olarak piyasa dengisinin oluabilmesi iin, maln piyasa fiyat (P) dnda kalan, arzve talep fonksiyonunda yer alan; yani arz ve talep miktarn etkileyen bamsz deikenlerin sabit kabul edilmesi gerekir. Bu durum, Ceteris Paribus ilkesi ile aklanr.
Genel Ekonomi 13

PYASA DENGES
Arz Fazlas
Fiyat S

1
Talep Fazlas D

2000

2500

4000

5000

Miktar/adet

Genel Ekonomi

14

ARZ TALEP ANALZ

Arz edilen miktarn talep edilen miktara eit olmas durumuna arz talep dengesidir Bu eitlii salayan ve farkedilir bir deime eilimi gstermeyen fiyat seviyesine denge fiyat ad verilir Belli bir fiyattan arz edilen miktarn ayn fiyattan talep edilen miktar amas durumunda ortaya bir arz fazlas kmakta ve bu da fiyat seviyesinin dmesine neden olmaktadr Yine belli bir fiyattan talep edilen mal miktarnn arz edilen mal miktarn amas durumunda ortaya talep fazlas kmakta ve fiyat seviyesinin ykselmesine neden olmaktadr Piyasa ekonomisi koullarnn geerli olduu bir ortamda, arz-talep bir araya gelerek piyasa dengelerini oluturur

Genel Ekonomi

15

ARZ TALEP ANALZ

Arz-Talep Kaymalar

Eer, arz ve talep miktar baml deikenini etkileyen ve her iki fonksiyonda da ortak bamsz deiken olan fiyat (P) deiebiliyor, buna karlk maliyetler, teknoloji dzeyi, arz etkilen dier faktrler, tamamlayc mallarn fiyatlar, rakip mallarn fiyatlar, tketicilerin gelir dzeyi ve toplumun ortak beeni ve alkanlklar sabit ise, yani bir Ceterus Paribus durumu sz konusu ise, yani dier faktrler ayn kaldnda, maln piyasa fiyatndaki her hangi bir deiikliin arz veya talep miktar zerinde yarataca miktar deiiklii, arz veya talep erisi veya dorusu zerinde aranr.

Genel Ekonomi

16

ARZ TALEP ANALZ

retici-Tketici Rant Talep ve arz oluturan alc ve satclarn ierisinde piyasa denge fiyatnn stnde mal satn almaya raz ve mal satmaya raz bir kitle vardr. Eer, bir mal 100 YTLna satlyor iken, bir tketici o mala 150 YTLna dahi vermeye raz iken, eer o mal 100 YTLna, yani piyasa fiyatndan alr ise, bu tketicinin mal raz olduu fiyattan daha dk bir fiyata almas nedeniyle, cebinde 50 YTLna kalmas sayesinde elde ettii avantaja Tketici Rant denir. Eer, maln piyasa denge fiyat 100 YTL iken, bu televizyonu 75 YTLna satmaya raz bir firma, bu mal piyasa denge fiyat olan 100 YTLna satmas sayesinde, fazladan ve hedeflediinden 25 YTL daha fazla kazanyor ise, retici firmann elde ettii bu ek avantaja ise retici Rant denir.

Genel Ekonomi

17

TEMEL KAVRAMLAR
FYAT Bir mal veya hizmetin deerinin parasal ifadesidir. Her hangi bir mal veya hizmetin deeri, o ekonomide geerli olan ortak deer ls ile parasallatrlarak fiyata dntrlr. Bir ulusal ekonomide, onbinlerce mal ve hizmetin deeri ortak deer ls ile fiyata dntrldkten sonra, ortaya kan fiyat topluluuna fiyatlar genel seviyesi veya fiyatlar genel dzeyi ad verilir. Fiyat istikrar, bir ulusal ekonomi iin vazgeilmez bir unsurdur. Merkez Bankas'nn asli fonksiyonu fiyat istikrarn salamaktr. AB kriterine gre yllk enflasyon oran tavan, en dk enflasyon oranna sahip 3 AB lkesinin ortalama enflasyon oranna 1,5 puann eklenmesi ile bulunur .

Genel Ekonomi

18

TEMEL KAVRAMLAR

Genel Ekonomi

19

TEMEL KAVRAMLAR

Genel Ekonomi

20

TEMEL KAVRAMLAR

ENFLASYON VE DEFLASYON Bir ulusal ekonomide, fiyatlar genel seviyesinin veya dzeyinin dzenli ve srekli olarak artmas veya ykselmesi srecine enflasyon denir. Mal ve hizmetlerin fiyatlarn temsil eden fiyatlar genel seviyesindeki dzenli ve srekli azalma veya d ise deflasyon olarak adlandrlr Bir ulusal ekonominin enflasyon veya deflasyon tehdidinde olup olmad, oluturulan fiyat indeksleri ile hesap edilir. Trkiye'de bu hesaplama, Tketici Fiyatlar ndeksi TFE ve Toptan Eya Fiyatlar ndeksi TEFE kullanlarak hesap edilmektedir.

Genel Ekonomi

21

TEMEL KAVRAMLAR

Genel Ekonomi

22

 Tketim kalplarndaki deiimler ve tketim temposundan (rn. Vergilerin azalmas, para arznn artmas, kamu harcamalarnn artmas, otonom tketim harcamalarnn artmas, marjinal tketim eiliminin artmas) kaynaklanan talep enflasyonu(TFE); retim Maliyetlerinde arta yol aan olaylardan, rnein cret zamlar, kur art, enerji fiyatlarndaki ykselmeler benzeri gelimelerden kaynaklanan maliyet enflasyonu (FE); lkenin sosyoekonomik yapsndan, yani vergi deme alkanlndan ya da daha doru bir deyile alkanszlndan, eitim seviyesinden, nfus art oranndan kaynaklanabilecek yapsal enflasyon (FE) olarak isimlendirilmektedir..

23

 TK ekirdek enflasyonu ekirdek enflasyon, enflasyonun geleceine ilikin tahmin edici gc yksekolan, enflasyonun eilimini belirleyen ve para politikasnn oluturulmasna yardmc olan zel kapsaml fiyat endeksleri olarak tanmlanmaktadr. Bu endeksler, tketici fiyatlarnda gzlenen tm geici etkilerin arndrlmas ile fiyat deiimlerini lmektedir. Trkiye statistik Kurumu tarafndan 2005 Ocak ayndan itibaren hesaplanan 'zel Kapsaml TFE Gstergeleri' Trkiye iin ekirdek enflasyon gstergeleri olarak yaymlanmaktadr.

24

TEMEL KAVRAMLAR
DEVALASYON VE REVALASYON Bir lkenin para biriminin ulusal snrlar ierisinde enflasyon nedeniyle deer yitirmesi sonucu, lkenin para biriminin deerinin yabanc paralar karsnda deerinin ayarlanmas ve bu nedenle lkenin yerel para birimi cinsinden dviz kurlarnn deer kazanmas srecine devalasyon, lkenin para birimi deer kazandnda, yabanc paralarnn dviz kuru cinsinden deer yitirmesi srecine de revalasyon denilmektedir. Para birimi, dier paralar ve altna serbeste dntrebiliyor ise, bu duruma Konvertibilite denir.

Genel Ekonomi

25

TEMEL KAVRAMLAR
FYAT TEORS: Fiyat teorisi, mal ve hizmet fiyatlarnn nasl olutuunun analiz edilmesidir. TKETC DENGES Tketici mal ve hizmetleri kullanarak fayda salar. Tketicinin amac, belli koullar altnda ulaabilecei en yksek faydaya ulamaktr. Bu amaca ulatnda tketici dengededir. Tketici dengesi; tketicinin belli koullarda en yksek tatmini elde ettii durumdur.Tketici Dengesi asndan iki nemli kavram, Kaytszlk Erileri ve Bte Dorusu kavramlardr.

Genel Ekonomi

26

TEMEL KAVRAMLAR
Kaytszlk Erileri
;

Kaytszlk erileri orijine d bkey erilerdir. Kaytszlk Erileri birbirlerini kesmeden sonsuza doru giderler. Ayn kaytszlk erisi zerinde farkl X ve Y mal tketim miktarlarn temsil eden farkl kombinasyon noktalar ayn maksimum toplam fayday salar. Her kaytszlk erisi, bir soldaki kaytszlk erisine gre daha yksek bir maksimum toplam fayday, bir sadaki kaytszlk erisine gre ise daha dk bir maksimum toplam fayday temsil eder.

Genel Ekonomi

27

TEMEL KAVRAMLAR

Genel Ekonomi

28

TEMEL KAVRAMLAR
Bte Dorusu ; bir tketicinin cebinde snrl geliri, btesini, satn alma gcn temsil eder. Bte dorusu; gelirin tamamnn harcanmas durumunda, X ve Y mallarndan alnabilecek miktarlar bileimini gsterir. Bte Dorusunun saa kaymasnn nedeni, tketicinin gelirinin artmas veya maln fiyatnn gerilemesi, yani deflasyon etkisidir. Sola kaymann nedeni ise tketicinin gelirinin gerilemesi veya enflasyondur.

Genel Ekonomi

29

Bte Dorusunda Deiimler

Genel Ekonomi

30

PYASAYA DEVLET MDEHALES

TAVAN FYAT (MAKSMUM, AZAM FYAT): Tketicilerin korunmas amac ile bir piyasada, sava, kuraklk, ktlk gibi nedenlerle, fiyatlardaki ar ykselmenin enflasyon gibi ekonomik dengelerin bozulmasna veya sosyal sorunlara yol aabilecei dncesiyle, devletin ekonomiye mdahale ederek fiyatn daha fazla ykselmemesi iin bir snr koymasdr. Bu durumda kamu otoritesi, piyasada oluan cari fiyatn altnda ve firmalarn maliyet fiyatnn zerinde bir fiyat zorunlu tutmaktadr. TABAN FYAT (DESTEKLEME FYATI, ASGAR FYAT): Devletin, Piyasada ilem grecek asgari fiyat belirlemesi anlamna gelir. Taban fiyat, cari piyasa fiyatnn zerinde bir fiyatn kamu otoritesi tarafndan piyasaya dikte edilmesi anlamna gelmektedir. Taban fiyat uygulamasnda, devlet reticileri korumak amacyla, piyasa fiyatnn belirli bir seviyenin altna dmemesini reticiye garanti etmekte ve bunu salamak iin ou durumda bizzat piyasaya alc olarak girmektedir.
Genel Ekonomi 31

TEMEL KAVRAMLAR
PYASA EKONOMS: reticilerin ve tketicilerin, arz ve talep koullarna bal olarak aldklar ekonomik kararlara uygun kaynak dalmnn gerekletii ve Kamunun paynn minimum olduu bir yapdr.

FRMA MALYETLER: Firmalar mal ve hizmet retimi esnasnda toplam sabit maliyetlere ve toplam deiken maliyetlere katlanrlar. Her ikisinin toplam firmann Toplam Maliyetini verir. Toplam sabit maliyet, retim olsun veya olmasn firmann katlanmak zorunda olduu maliyetlerdir. Bu nedenle, dikey eksende bir deer noktasndan balayarak, Q retim miktar yatay eksenine paralel olarak hareket eden bir doruyla temsil edilir. Birim sabit maliyet , retim arttka deien ve azalan bir dorudur. Yani, retilen birim arttka, retilen mal bana birim sabit maliyet azalr. Toplam deiken maliyet ise, retim olduka ortaya kan bir maliyettir ve bu nedenle sfr orijininden balar. Birim deiken maliyet ise, retimin belirli bir aamasna kadar sabit bir deer olarak giden, belirli bir aama geildikten sonra kk bir srama ile yine sabit bir deer olarak devam eden bir doruyla temsil edilir.

Genel Ekonomi

32

TEMEL KAVRAMLAR

Genel Ekonomi

33

TEMEL KAVRAMLAR

Genel Ekonomi

34

TEMEL KAVRAMLAR
FRMA DENGES: Kar, belli bir miktar rnn satndan elde edilen para veya sat hslat ile o miktar rnn maliyeti arasndaki farktr. Karllk, iletme sermayesinin erimemesi iin mutlaka ulalmas gereken bir deerdir. Firmann amac karn maksimize edilmesidir. Kronik enflasyonun geerli olduu lkelerde ise yalnzca kar etmek yeterli deildir, ayn zamanda enflasyonun zerinde bir kar gerekli ve zorunludur. Firmann karnn maksimum olmasnn ilk art, Marjinal Maliyetin (MM) Marjinal Gelire (MG) eit olmasdr. Bu koul tm piyasa trleri iin geerlidir. kinci koul ise, bu eitliin saland yerde Marjinal Maliyet Erisinin ykselen bir eri olmasdr. Bu koul da tm piyasa trleri iin geerlidir. Firma maliyetleri, hammadde, igc, makine-tehizat, enerji ve finansman maliyetlerinin birleiminden oluur. retim Faktrlerinin elde edildii piyasa koullar, firmann rnn satarken katland reklam ve pazarlama maliyetleri, toplam ve dolays ile marjinal maliyet deerini dorudan etkiler

Genel Ekonomi

35

TEMEL KAVRAMLAR
AZALAN VERMLER KANUNU VE MARJNAL RN

Genel Ekonomi

36

TEMEL KAVRAMLAR
AZALAN VERM KANUNU VE MARJNAL RN

Firma baznda, doal kaynaklar, emek ve sermaye retim faktrleri, yani hammade, igc ve makine-tehizat miktar arasnda oluturulan hassas dengeye Optimal Faktr Bileim Oran ad verilir. Eer, retim faktr arasndaki hassas denge bozulup, bir veya iki retim faktrnn miktar sabit tutulur iken, birinin miktar arttrlr ise, bu o firmada retim esnasnda yakalanm olan verimlilik seviyesinin azalmasna neden tekil eder. Bu nedenle, verimlilik azaldka retim maliyetlerinin de artt grlr. Marjinal Kaynak Maliyeti, bu anlamda her bir ek faktr kullanlmas sonucu firmann maliyetinde meydana gelen artlar olarak tanmlanabilir. Firmann her bir retim faktrnn, firmann toplam retimine verimlilik anlamnda yapt katkya Marjinal rn ad verilir.

Genel Ekonomi

37

TEMEL KAVRAMLAR

Genel Ekonomi

38

TEMEL KAVRAMLAR
RETM FAKTRLER

Firmalarn mal ve hizmet retimi gerekletirmek iin kullanmak zorunda olduklar her unsur retken kaynaklar veya retim faktrleri olarak adlandrllr. u faktrler, retimi gerekletirmek iin kullanlan Doal Kaynaklar (Hammadde ve Toprak), Emek (gc), Sermaye (Milli Servet) ve Giriim (Teebbs) retim faktrleridir. retim faktrleri GSMHnn yaratlmasna saladklar katk nedeniyle Milli Gelir'den bir pay almaya hak kazanrlar. Milli Gelir'den doal kaynaklar retim faktrnn ald paya rant, emek retim faktrnn ald paya cret, sermaye retim faktrnn ald paya faiz ve giriim retim faktrnn ald paya ise ise kar denir.Milli Gelir lkenin ulusal snrlar ierisinde mal ve hizmet retiminde grev alanlara dediimiz faktr gelirlerini tanmlamaktadr. Trk vatanda olup, dnyann baka lkelerinde mal ve hizmet retiminde grev alan insanlarmz var ise, rnein yurt dndaki iilerimiz, onlarn yabanc lkelerde kazandklar retim faktr gelirlerini Trkiye'ye gndermeleri halinde, yurtdndan gelen rant, cret, faiz veya kar cinsinden faktr gelirlerine ise D Alem(den gelen) Faktr Gelirleri denilmektedir.
Genel Ekonomi 39

TEMEL KAVRAMLAR
GSMH Gayri Safi Milli Hasla, bir yl ierisinde bir ulusal ekonomide retilen mal ve hizmetlerin toplam katma deerine, ithalattan elde edilen vergi gelirleri ve net d alem faktr gelirlerinin eklenmesi ile bulunan bir deerdir. Bir ulusal ekonominin ulusal snrlar iinde ve dnda yaratt bir yla mahsus en byk deerdir. GSMH, iki ekilde hesap edilmektedir. Nominal GSMH Reel GSMH

Genel Ekonomi

40

TEMEL KAVRAMLAR
GSMH hesaplamann yapld yl geerli olan mal ve hizmet fiyatlar; yani cari fiyatlar kullanlarak hesap ediliyorsa, iinde enflasyon veya deflasyondan kaynaklanan deformasyonu da tayor demektir. Bu nedenle, fiyat hareketlerinin aldatc etkisinden temizlemek iin ayrca Reel GSMH hesaplanr. Reel GSMH; belirli bir baz yln mal ve hizmet fiyatlar dikkate alnarak, yani Trkiye iin enflasyondan arndrlm olarak hesap edilen bir GSMH deeridir Bir yln nominal GSMH deeri, enflasyondan, daha doru bir deiiklikle fiyatlardaki dalgalanmalardan arndrlarak, Reel GSMH deerine dntrlecek ise, bunun iin Deflatr kullanlr.

Genel Ekonomi

41

 Uluslararas alanda bir lke ekonomisinin performansn gsteren en temel makro ekonomik veri, GSMH bymesi veya dier bir deyi ile ekonomik byme hz deerleridir. Her lkenin istatistik kurumu tarafndan hesaplanan GSMH verilerinde, birbirini takip eden iki yln eyrek dnem GSMH deerleri veya tm yl temsil eden yllk GSMH deerleri karlatrlarak, ekonomik byme hz hesaplanr. rnein ilgili lke ekonomisinin birka eyrek dnem veya birka yl st ste % 1 ile 3 aras bir oranda bydne, bymenin yatay bir seyir izlediine iaret ediyorsa, lke ekonomisinin durgunlua (stagnation) girdiini ifade etmekteyiz. Halk dilinde bu sre 'ekonomide souma' olarak da tanmlanmaktadr.

42

 GSMH, lkelerin istatistik kurumlar tarafndan temel yntemle hesaplanmaktadr. Yntemlerden ilki retim Yoluyla GSMH Hesaplama Yntemidir. Dnyada en salkl olduu dnlen ve en yaygn kullanlan yntem budur. Keza, eski adyla DE, yeni adyla TK, 3er aylk dnemler halinde ve yllk bazda GSMH deerlerini bu yntemle hesaplanan tablo aracl ile kamuoyuna aklamaktadr. Bu yntemin dnda, dier iki yntem srasyla Gelirler Yoluyla GSMH Hesaplama Yntemi ve Harcamalar Yntemiyle GSMH Hesaplama Yntemidir. Sz konusu hesaplama yntemleri GSYH iin de kullanlabilir. TK GSYH ksaltmas yerine, drt harften oluan GSYH ksaltmasn kullanmaktadr.

43

TEMEL KAVRAMLAR
MLL GELR

Ekonomi Bilimi'nin tanmlad drt retim faktr olan doal kaynaklar, emek, sermaye ve giriim retim faktrlerine datlan rant, cret, faiz ve kar gelirlerinin toplam Milli Gelir'i verir. Milli Gelir, GSMH deerinden Amortismanlar ve Dolayl Vergiler drldkten sonra bulunan bir deerdir.

Genel Ekonomi

44

TEMEL KAVRAMLAR

Genel Ekonomi

45

MLL GELR
Toplam Talep: zel ve kamu kesimi tarafndan yaplan tm
tketim ve yatrm harcamalarn kapsayan bir fonksiyondur. Tketim harcamalar zorunlu ve ihtiyari olarak ayrlabilir. Literatrde zorunlu tketim otonom tketim veya gelirden bamsz tketim olarak da tanmlanmaktadr. Yatrm harcamalar ise otonom veya dier bir deyile gelirden bamsz niteliktedir. Dier yandan tketim harcamalarnn ve tasarruf harcamalarnn toplam milli gelire eit olacaktr. Denge ulusal gelir dzeyinden daha dk gelir dzeylerinde, denge ulusal gelirinin sanda, ekonomide toplam talep fazlas oluacaktr.

Genel Ekonomi

46

MLL GELR
Toplam
Giriimcilerin rettiklerinin satndan elde edecekleri haslatn bu mallar retirken katlandklar maliyetleri karlayaca, maliyetlerle gelirin eitlendii 45o lik bir doru biiminde gsterilir. Her noktada yaratlan gelir ile toplam harcamalar (efektif talep) birbirine denktir. Toplam arz zerindeki her noktada, retilen mal ve hizmetlerin retim maliyeti, bu mallarn sat sonucu elde edilmesi beklenen sat haslatna eittir. Dolaysyla Toplam Arz Erisi, bir ekonomide umulan eitli sat haslatlarnda ne kadar mal ve hizmet retilmek istendiini gsterir. Denge ulusal gelir dzeyinden daha byk gelir dzeylerinde, toplam arzn toplam talebin zerinde olmas ile ekonomide toplam arz fazlas oluur. Bunun anlam bu gelir dzeyinde, toplam harcamalarn toplam retimi satn almaya yetmemesidir.

Arz:

Genel Ekonomi

47

MAKROEKONOMK DENGE

Genel Ekonomi

48

GENEL DENGE ANALZ

Leon Walras tarafndan gelitirilen genel denge analizi, ceteris paribus varsaymnn devreden karlmas suretiyle, ekonomideki tm karar birimlerinin davranlarnn e anl olarak ele alnmasyla bir ekonomideki tm iktisadi olaylar arasnda mevcut olan ilikilerin ortaya koyulmas iin kullanlan ve dolaysyla tm ekonomik olaylarn aklanmasn salayan bir analiz yntemidir. PARETO OPTMALTE KRTER: Buna gre, bir toplumda en az birinin refah dzeyini azaltmakszn, dier kiilerin (ya da en az bir kiinin) refah dzeyini ykseltme olanann bulunmamas durumunda, o toplumda optimum refah dzeyine ulalm demektir.

Genel Ekonomi

49

TEMEL KAVRAMLAR
BYME Ekonomik byme reel GSMHdaki arttr. Bir ekonomide daha ok mal ve hizmet retildii srece, reel GSMH artar ve toplum daha fazla tketme olanana kavuur. Reel GSMHda, bir nceki dneme gre meydana gelen yzde art oranna ekonomik byme oran ad verilir 2006 ylnn Reel GSMH oran, 2005 ylnn Reel GSMH oranna blndnde veya oranlandnda kan yzdesel deiim deeri, o ekonominin ekonomik byme hzdr.

Genel Ekonomi

50

TEMEL KAVRAMLAR
KALKINMA Ekonomik byme lkenin retim hacmindeki bir arttr. Dolaysyla ekonomik byme sadece saysal bir kavram olarak ele alnmaktadr. Ekonomik kalknma ekonomideki niteliksel gelimelerdir. Ekonomik kalknma toplumun yaam standartlarnda, retilen mallarn kalitesinde veya retim organizasyonunda iyilemeler yaanan bir ortam ifade etmektedir

Genel Ekonomi

51

TEMEL KAVRAMLAR
DURGUNLUK, RESESYON, DEPRESYON Eer, bir ulusal ekonomide ekonomik byme yavalyor ise bu durum durgunluk olarak tanmlanr. Kabul edilebilir lde ksa bir zaman dilimi iin (6 ay ile 1 yl aras) ekonomik bymede bir gerileme yaanr ise bu durum resesyon olarak tanmlanmaktadr. Eer ekonomik bymede gzlemlenen gerileme iddetli ve derin ise ve uzun bir zaman dilimini kapsyor ise, bu tr bir gerilemeyi depresyon olarak tanmlyoruz. STAGFLASYON

Ekonominin durgunluun yaand bir ortamda yksek bir enflasyon ve isizlii de beraber yaamas srecidir.

Genel Ekonomi

52

TEMEL KAVRAMLAR
KONJONKTR DALGALANMALARI: Ulusal ekonominin reel retim hacminde gzlemlenen ini ve klar konjonktr veya konjonktr dalgalanmalar olarak adlandrlmaktadr. Konjonktr ekonomideki byme ve daralma dnemlerinin dnml olarak yaanmasn ifade etmektedir.

Konjonktr dnemi drt aamadan meydana gelir: daralma, dip ve genileme.

tepe,

Genel Ekonomi

53

TEMEL KAVRAMLAR
TKETM Milli Gelir'den direkt vergilerin drlmesi ile, Kullanlabilir veya Harcanabilir Gelir'e ulalr. Kullanlabilir Gelir bireyler ve kurumlar tarafndan iki ekilde kullanlr; Tketim Harcamalar Tasarruflar. Mal ve hizmetlerin insan ihtiyalarn dorudan doruya giderecek ekilde kullanlmasna tketim denir. Bu kullanmn parasal deeri tketim harcamalarn oluturur. TASARRUF Kullanlabilir Gelir'den tketim harcamalarn karlanmasndan sonra, bireyler ve kurumlar tarafndan halen harcanmam bir artk deer kalr ise, bu deer tasarruf olarak adlandrlr. Makro ekonomide Toplam Yurtii Tasarruflar ifadesi ile geer. Tasarruf Paradoksu ise, halkn daha yksek oranda tasarruf etmesi ile tketim harcamalarnn azalmasnn, yatrm harcamalarnda da daralmaya neden olmas nedeniyle, ekonomik bymenin yavalamas ve tasarruflarn azalmasdr.
Genel Ekonomi 54

TEMEL KAVRAMLAR

Lorenz Erisi; Nfusun belirli bir yzdesinin gelirden ald yzdeyi kan aldn gsteren noktalarn birleimiyle elde edilen eridir. Gini Katsays; E blm dorusu ile Lorenz Erisi arasndaki taral alann e blm dorusu altnda kalan genin alanna orandr. Gini Katsays = (Taral Alan) / S (ABC). Baka bir tanmla bir ulusal ekonomide milli gelirin dalmnn adaletli olup olmadnn lmnde kullanlan katsaydr.
Genel Ekonomi 55

TEMEL KAVRAMLAR

Genel Ekonomi

56

TEMEL KAVRAMLAR
STHDAM

Bir ulusal ekonomide, mal ve hizmet retiminde grev almak zere altrlmaya hazr nfusa istihdam denmektedir. Neo-klasik iktisatlar ulusal ekonominin her zaman Tam stihdam Seviyesinde, yani tm retim faktrlerinin en optimal llerde retimde kullanld varsaymn kabul etmilerdir. Oysa, 1929 Buhran sonras, Keynesyen ktisatlar ekonominin eksik istihdam koularnda da alabileceini ve dengede olabileceini ne srmlerdir. SZLK alma ve gelir salama kararnda olan bireylerin, hizmetlerinden yararlanmak zere altrlmalarna istihdam denilmektedir. alma isteine ve yeteine sahip olup, cari cret haddi ile alma saatlerini kabul ettii halde i bulamayan kimseye isiz denir. Toplam igc ierisinde isiz olanlarn yzdesine ise isizlik oran dr. .

Genel Ekonomi

57

TEMEL KAVRAMLAR
GCNE KATILMA ORANI gc ierisinde yer alan kurumsal olmayan sivil igc orandr. gcnn kurumsal olmayan alma andaki nfusa orandr DOAL SZLK ORANI Doal isizlik oran ekonominin normal bir performans gsterdii durumlarda ortaya kan isizlik oran eklinde tanmlanmaktadr.

Genel Ekonomi

58

TEMEL KAVRAMLAR
sizlik trleri; Ksmi ve geici isizlik, yer ve meslek deitirme srasnda belirir. Bu trden isizliin en tipik olan konjonktrel isizliktir. Konjonktrel isizlik, retim hacminde zaman zaman ortaya kan daralmalarn yaratt isizliktir. Ekonominin btn sektrleri ile toplu ve devaml olarak durgun bir dzeyde kald dnemlerde ise yapsal isizlik belirir. Eksik stihdam; eer istihdam istatistiklerinin hesapland dnem ierisinde kii tmyle isiz kalm ise, bu durum isizlik kavram ile, ayn dnem ierisinde sadece 15 gn alm ise eksik istihdam olarak tanmlanmaktadr. Yani, isizlie gre eksik istihdamn tek fark ksa bir sre iin alm olmas, ama geri kalan zamanda isiz olmasdr.

Genel Ekonomi

59

ARZ TALEP ANALZ

Toplam Arz-Toplam Talep Eitlii Bir ulusal ekonominin retim veya ithalat yoluyla elde ettii mal ve hizmetlerden, stok amacyla ayrdklar dldkten sonra kalan ksma Toplam Arz, zel kesimin ve kamu kesiminin tketim ve yatrm harcamalarnn toplamna ise Toplam veya Efektif Talep ad verilir.

Genel Ekonomi

60

ARZ TALEP ANALZ

Toplam Arz=Toplam Talep [(Toplam Yurtii retim-hracat)+thalat]-Stoklar=Tketim Harcamalar+Yatrm Harcamalar [(Y-X)+M]-Stok Deiimi=C+I+G(Cg+Ig) Y (Kullanlabilir veya Harcanabilir Gelir) = C+I+G+(X-M)+Stok Deiimi Bir ulusal ekonomide halkn marjinal tketim eilimi olan c ile marjinal tasarruf eilimi s'nin toplamnn 1'e eit olmas esasdr. (c+s=1) Yani, Trk halknn marjinal tketim eilimi eer 0.75 ise, bu d urum halkn kullanlabilir gelirinin % 75'ini tketim harcamalarnda, geri kalan % 25'lik blm ise tasarruf olarak deer!endirdii anlamna gelir

Genel Ekonomi

61

ARZ TALEP ANALZ

Esneklik (Elastikiyet) Kavram Bir bamsz deikendeki yzdesel deiimin, arz veya talep miktar baml deikenleri zerinde ne oranda bir yzdesel deiim yarattn hesap etmemizi salayan, o maln arz veya talep miktarnn bamsz deikene olan hassasiyetini lmemizi salayan kavrama Esneklik ad verilir Arz baml deikeninin fiyat bamsz deikenine olan duyarlln lmek mmkn iken, talep baml deikeni iin, hem fiyattaki deiimlere olan duyarll, hem de gelirdeki deiimlere olan duyarll lmek mmkndr.

Genel Ekonomi

62

ARZ TALEP ANALZ

Genel Ekonomi

63

ARZ TALEP ANALZ

Talebin Fiyat Esneklii'nde fiyat esneklii durumlar; Sfr esneklik durumu, fiyat ne olursa olsun belirli bir maln hep ayn miktarda talep edilecei anlamna gelir. Talebin fiyat esneklii sonsuza eit ise, bu durum belirli bir P fiyatndan satn maln sonsuz miktarda talep edilecei anlamna gelir, ki bu bir matematiksel maldr. nk, hibir mal sonsuz miktarda talep edilemez. Maln piyasa fiyatndaki belirli bir yzdesel deiim, maln talep miktarnda daha dk oranda bir yzdesel deiime yol ayor ise, bu maln fiyata olan duyarll, dolays ile fiyat esneklii 1'den kktr( zorunlu tketim mallar) P=Q durumunda maln piyasa fiyatndaki belirli bir yzdesel deiim, maln talep miktarnda ayn oranda bir yzdesel deiime neden olmaktadr, esneklik deeri 1'e eittir. ( normal mal )snfna girer. P<Q durumu sz konusu ise, yani fiyattaki en ufak bir deiiklik, maln talep miktarnda ok daha yksek oranda bir deiiklie yol ayor ise, bu durumda fiyata olan duyarllk yksektir; yani esneklik deeri 1'den byktr. ( lks mallar )

Genel Ekonomi

64

ARZ TALEP ANALZ

Pigou Etkisi Pigou Etkisi, fiyat ve cretlerin esnek olmas halinde, serbest piyasalarn tekrar tam stihdama dnebilecek dinamikler ierdiini aklamaya ynelik bir yaklamdr. Pigou, tketim ve servet arasnda sk bir iliki olduunu dnmektedir. Buna gre, parasal cret haddinin dmesi, fiyatlar genel dzeyinin azalmasna ve bu da toplumda adeta likit servet art gibi etki domasna neden olur. Bu durum karsnda bireyler, tketim harcamalarn artrp tasarruflarn azaltma eilimine girecekler ve tasarruf-yatrm dengesi yeniden kurulacaktr. Fiyatlarn dp servetlerin artmasyla ortaya kan bu tasarruf azaltc etkiye Pigou Etkisi denmektedir.

Genel Ekonomi

65

PYASALAR

Genel Ekonomi

66

PYASALAR

Genel Ekonomi

67

PYASALAR
Tam Rekabet Piyasas:
Piyasada ok sayda firmann bulunduu ve tek bana hibir alcnn ve tek bana hibir satcnn, piyasada oluan fiyat etkileyemedii piyasa eididir.

Tam Rekabet Piyasas zellikleri: Piyasada sonsuza yakn sayda alc ve satc vardr. Alc ve satclardan bir ksmnn piyasadan ekilmesi, piyasa dengelerini etkileyecek sonu yaratmaz. Ne alclarn, ne de satclarn maln piyasa fiyatn tek balarna deitirebilme gc yoktur. Mallar trdetir ve blnebilir olma zellii tarlar. Piyasa effaftr; saydamdr. Tketiciler piyasa ile ilgili her trl bilgiye ulaabilmektedirler.

Genel Ekonomi

68

PYASALAR
Oligopol: Oligopol piyasasnda az sayda firma vardr. Oligopolc piyasada firmalarn satt mallar birbirlerinin ayn olabilir veya bir lde birbirlerinden farkl olabilirler. Mallar birbirlerinin ayn ise bu piyasaya saf oligopol, birbirlerinden farkl ise farkllatrlm oligopol ad verilir. Oligopol piyasalarnda bir firmann rettii maln retim miktarn, kalitesini, fiyatn belirleme ve sat miktarn artrma konularndaki btn kararlar piyasadaki teki firmalar etkiler.

Genel Ekonomi

69

PYASALAR
Monopoll Rekabet: inde farkllatrlm fakat birbirinin yerini kolayca alabilen mallar retip satan ok sayda firmann var olduu piyasa eididir. Firma saysnn okluu her birinin piyasa paynn kkl anlamna gelir. Bu da, bir firmann bir kararnn dier firmalar etkilememesi demektir. Yani, birbirleri arasnda kyasya rekabet etmeleri beklenen ok sayda firma, rekabet yerine kk Pazar paylar ile ayakta kalmay tercih etmekte ve adeta monopol firma tavr sergilemektedirler.

Genel Ekonomi

70

PYASALAR
Monopol: Yakn ikame imkan bulunmayan bir maln tek satcsnn olduu piyasa eididir. Monopolc firma, maln arz miktarn deitirerek maln fiyatn etkileme gcne sahiptir.

Genel Ekonomi

71

EKONOM POLTKALARI
Yksek Planlama Kurulu'nun, gerekletirdii ok sayda ekonomi politikas almasnn yannda, rutin olarak gerekletirdii bu almalarda, 2005 ylndan itibaren baz tarihsel admlar atlmtr. Birinci nemli deiiklik, Trkiye'nin planlama modeli zerinde gereklemitir. Cumhuriyet kurulal beri, 1933-1937 ve 1938-1942 5 yllk sanayileme planlar dahil, Trkiye 1963'den gnmze 5 yllk kalknma planlar ile gelmitir. 2006 ylnda 9. 5 Yllk Kalknma Plan'nn yrrle girmesi beklenirken, Trkiye'nin Avrupa Birlii'ne yelik iin mzakerelere balamas resmiyet kazannca, 2005 ylnda, Trkiye'nin kalknma planlarnn Avrupa Birlii (AB) Btesi'ne paralel gitmesinin uygun olaca ifade edilmitir. Bu noktada, AB'nin btesi 7 yllkken, Trkiye'nin kalknma plan 5 yllktr. Bu noktada, Trkiye'nin btesinin de 7 yllk olmasna karar verilir. Ayrca, AB'nin yeni btesi 2007 ylnda yrrle girecek ve 2013 ylna kadar srecektir. Bu noktada, Trkiye'nin 9. Kalknma Plan'nn da 2007 ylnda yrrle girerek, 2007-2013 dneminde uygulanmasna karar verilir. Bylece, 2006 yl bir gei yl olur. Bu noktada, bu yln bandan itibaren Trkiye'nin 9. Kalknma Plan 7 yllk olarak yrrle girmitir ve ayrntlar DPT'nin internet sitesinde yer almaktadr.

Genel Ekonomi

72

EKONOM POLTKALARI
Ekonomik makro planlamasnda, Yksek Planlama Kurulu lsn d e arlkl bir rol olmasa da, dier bir nemli kurum da zelletirme Yksek Kurulu'dur (YK). zelletirme Yksek Kurulu, kurul yelerinin karar!ar erevesin de, hangi kamu kuruluun, ne zaman ve hangi yntemle zelletirileceine karar vermektedir. Sz konusu zelletirme yntemleri olarak da, Blok Sat Yntemiyle zelletirme Halk Arz Yntemiyle zelletirme lgili Kamu Kuruluunu Paralara Blerek zelletirme

Genel Ekonomi

73

PARA VE MALYE POLTKALARI

Maliye Politikas Devletin istihdam, gelir, fiyat seviyeleri gibi makro ekonomik deikenleri etkileyebilmek iin kamu harcamalarn (cari harcamalar, yatrm harcamalar ve transfer harcamalar) ve kamu gelirlerini (vergi gelirleri, vergi d normal gelirler, zel gelir ve fonlar) kullanmas maliye politikas olarak adlandrlmaktadr. Kamu harcamalarn artrarak ve/veya halktan ve kurumlardan toplanan verginin ykn azaltarak ulusal ekonomideki toplam tketim harcamalarn artrmaya ynelik olarak izlenen maliye politikasna genilemeci maliye politikas, kamu harcamalarn azaltarak ve/veya vergileri artrarak toplam tketim harcamalarn azaltmaya ynelik politikaya da daraltc maliye politikas ad verilmektedir. Maliye politikasnn etkinlii iki temel faktre baldr: Yatrm harcamalarnn faiz hadlerine olan duyarll Talep edilen para miktarnn faiz hadlerine olan duyarll.

Genel Ekonomi

74

PARA VE MALYE POLTKALARI

Para Politikas Bir lkenin Merkez Bankasnn bamszl ile para politikasnn etkinlii arasnda doru orantl bir iliki sz konusudur Para politikas, her lkenin merkez bankasnn eitli makro hedefleri gerekletirmek ve/veya eitli makro sorunlara zm yaratmak amacyla eitli parasal aralar vastas ile uygulad politikay ifade etmektedir. Para politikasnn etkinlii iki anahtar etmene baldr: Reel para talebinin faiz oranna duyarllna. Yatrm talebinin faiz oranna duyarllna.

Genel Ekonomi

75

PARA VE MALYE POLTKALARI

Merkez Bankas temelde be temel para politikas arac kullanmaktadr; Zorunlu Karlk Oran Disponibilite Oran Reeskont Oran Ak Piyasa lemleri Bankaclk Sisteminin Ynlendirilmesi

Genel Ekonomi

76

PARA VE MALYE POLTKALARI

Ekonomi Politikalarnn Belirlenme Mekanizmas Genellikle toplam talebi deitirme asndan maliye politikasnn para politikasndan daha etkili olduu kabul edilmektedir. nk para politikasnn toplam harcamalar etkilemesi, ancak yatrmlar yoluyla, yani dolayl biimde olmaktadr. Oysa maliye politikasnda bu etkiler dolayszdr. Bu nedenle baz durumlarda para politikasnn d denge, maliye politikasnn da i denge amacyla kullanlmas daha uygun olabilir.

Genel Ekonomi

77

PARA VE MALYE POLTKALARI

Daraltc ve Geniletici Ekonomi Politikalar Para ve maliye politikas aralar, eer ekonomi enflasyonist bir sre ierisinde ekonomiyi daraltmak amacyla, eer ekonomi deflasyonist bir sreteyse (rnein Japonya) ekonomiyi geniletmek amacyla kullanlabilir. Merkez Bankas kontrolundaki zorunlu karlklar, disponibilite ve reeskont orann yksetmek suretiyle ve Ak Piyasa lemleri (AP) yoluyla sisteme kat satarak veya repo ihalesi gerekletirerek, ekonomideki likiditeyi daraltr. Merkez Bankas'nn reeskont orann ykseltmesi, daraltc bir para politikas adm olarak bankalarn da ticarete uygulayaca iskonto orann etkiler ve ykselmesine neden olur. Zorunlu karlk orann ykselterek, Merkez Bankas enflasyonla mcadele asndan para arpann drmeye alr. Ayn ekilde, kamu gelirlerini arttrmak iin vergi oranlarnn ykseltilmesi ve kamu harcamalarnn kslmas yoluyla, daraltc bir maliye politikas uygulanmas suretiyle, kamu harcamalarnn ve onun da tesinde kamu ann enflasyonist etkisi minimize edilmeye allr.
Genel Ekonomi 78

PARA VE MALYE POLTKALARI

Para Arz tanmlar 2007 ylndan itibaren deimitir: M1 = Dolamdaki Para + Vadesiz Mevduat (TL,YP) M2 = M1 + Vadeli Mevduat (TL,YP) M3 = M2 + Repo + Para Piyasas Fonlar (B Tipi Likit Fonlar Arz Asndan (Merkez Bankas) Para Arz Tanmlar: Emisyon + Bankalar Zorunlu Karlklar + Bankalar Serbest Mevduat + Fon Hesaplar +TCMB Nezdindeki Banka D Kesim Mevduat = Rezerv Para Rezerv Para + Ak Piyasa lemleri = Parasal Taban Parasal Taban + TCMB Nezdindeki Kamu Mevduat = Merkez Bankas Paras

Genel Ekonomi

79

PARA VE MALYE POLTKALARI

Para Politikas Aralar ile Makro Byklkler Arasndaki likiler Merkez Bankas'nn dviz kurlar ve faiz hadlerindeki gelimelerin makro deikenler zerindeki etkisi: Merkez Bankas elindeki para politikas ile ekonominin aktrlerinin beklenti ve tercihleri zerinde etkili olmaya alr. zellikle, enflasyonla mcadele programnn uyguland bir ekonomide, bu mcadelede baar yakalanabilmesi asndan beklenti ve tercihleri ynlendirmek nemlidir. Merkez Bankas uygulad para politikas ile fiyat istikrarn hedefler. Fiyat istikrarn zedeleyebilecek bir etki yaratmamas koulu ile, Merkez Bankas dier makro byklkler zerinde etkili olabilecek para politikas deiiklikleri gerekletirebilir.

Genel Ekonomi

80

PARA VE MALYE POLTKALARI

Merkez Bankas faiz haddi aracn ekonomide gerek ve tzel kiilerin tasarruf-tketim tercih kanaln etkilemek iin kullanr. Para Politikasnn ksa vadeli sermaye hareketleri zerinde de nemli bir etkisi vardr. Dviz kurlarndaki artn enflasyona paralel seyretmedii, kur artn bask altnda tutulduu periyodlarda, yksek faiz ksa vadeli sermaye hareketlerini arttrc etki yaratr. Bu nedenle, portfy amal sermaye giriinde grlen younlama 'Scak Para Girii' olarak nitelendirilir. Faiz oranlar dk seviyedeyken bir kur sramas ise sermaye kna neden olmaktadr. Bu tr ani sermaye klar Merkez Bankas'nn dviz rezervlerinin azalmasna neden olmaktadr.

Genel Ekonomi

81

PARA VE MALYE POLTKALARI

Ksa vadeli faizler Konsolide Bte hedeflerini de etkiler. Merkez Bankas faiz uygulamasnda bte hedeflerini ve Hazine'nin borlanma maliyetini gzetmek zorundadr. Faiz orannn gereinden fazla ykselmesi ve bu nedenle Hazine'nin hedeflenenin zerinde bir faiz ile borlanmas, btenin faiz demeleri kaleminde sapmaya ve bte hedeflerinin tutturulamamasna yol aacaktr. Faizlerde dalgalanma bankaclk sektr asndan belirsizliklerin olumasna yol aar. Merkez Bankas elindeki para politikas aralar ile istikrarl ve srdrlebilir bir byme srecini salayabildii lde, srdrlebilir bir byme, bankaclk sektr ve sermaye piyasasnda faaliyet gsteren irketlerin dzenli faaliyet geliri elde etmeleri anlamna gelir. Dzenli faaliyet geliri ise irketlerin sermaye yaplarnn glenmesi anlamna gelir. Gl bir finans sistemi ise gelecekteki byme srecinin bir garantisidir. .

Genel Ekonomi

82

PARA VE MALYE POLTKALARI

Reel faizlerin ykselmesi, halkn tasarruf eilimini glendirdiinden ve risk alglamasn ykselttiinden parann dolanm hzn drr. Parann devir hznn azalmas ise vergi gelirlerinin azalmasna ve bu nedenle bte hedeflerinde sapmaya neden olacaktr. lkenin yerel parasnn uygulanan kur politikas nedeniyle deerlendii ve rekabet gcnn geriledii bir ortamda, ihracat hacminde grlebilecek gerilemeler d ticaret ann bymesine ve ihracata ynelmi irketlerin faaliyet gelirlerinin azalmas nedeniyle vergi gelirlerinde ksmi azalmaya neden olacaktr. Bununla birlikte, ithalat ucuzlayacandan maliyet enflasyonu basks ksmen azalr. lkenin yerel parasnn uygulanan kur politikas nedeniyle deer yitirmesi ise rekabet gcnn artmasna ve bu nedenle d ticaret dengesinin, cari ilemler dengesinin ve bte dengesinin olumlu ynde etkilenmesine yol aacaktr. Ancak, eer ihracat amal retim ithal hammadde ve girdilere baml ise, yerel parann deer kaybetmesi retim maliyetlerinde arta yol aarak maliyet enflasyonu basksn arttrabilir.

Genel Ekonomi

83

PARA VE MALYE POLTKALARI

Makro Denge asndan eitli makro byklkler arasndaki sebep-sonu ilikisi ; Rekabet gc gerileyen bir ekonomide bte gelirleri reel olarak gerileme riski ile kar karyadr. Gelir dalmnda artan deformasyon makro dengelerin tesisini zorlatrr. lkenin rekabet gcnn artmas, cari ilemler dengesi ve bte dengesini olumlu ynde etkileyebilir. Hedeflenen bymenin gerekleememesi, isizlik ve enflasyon seviyesinin beklenenin zerine kmasna yol aabilir. Ekonomide ngrlenin zerinde bir daralma, vergi gelirlerinin beklenenin altnda kalmasna yol aarak, bte ann ve borlanma ihtiyacnn artmasna yol aacaktr. Finansman ann bymesi ise reel faizleri yukar itici bir bask oluturacaktr. Beklenenin zerinde ar byme ise, ilk etapta vergi gelirlerini olumlu ynde etkilese de, enflasyonist basknn artmasna neden olmasndan dolay, orta vadeli beklentileri olumsuz ynde etkileyecektir. Ham petrol fiyatlarnn ykselmesi gibi global dengesizliklerin d ak bir ekonomide yarataca olumsuz etkiler gz ard edilmemelidir.
Genel Ekonomi 84

PARA VE MALYE POLTKALARI

Cari lemler A'nn beklenenden fazla olmas halinde, bu ann yarataca belirsizlik ve tedirginlik bono faizlerinin yukar ynde hareket etmesine yol aar. Eer, cari ilemler andaki sapmann yaand dnemde, lke ekonomisi ayn zamanda d borlanmada da zorluk ekiyor ise, bu durumda cari ilemler ann finansman i borlanma yoluyla bulunacak kaynak ile finanse edilecek etmektir ki; bu durumda i borlanma maliyetleri bir kat daha artacaktr. Net sermaye girii olmamas halinde, cari ilemler ann bymesi dviz rezervlerinde daha yksek bir erimeye yol aacaktr. Fiyat istikrar korunamyor ise, yerel para hzla deer yitiriyor ise, yabanc para talebi ve tketim harcamalar art eilimi gsterir.

Genel Ekonomi

85

PARA VE MALYE POLTKALARI

Maliye Politikas'nn baars makro dengeleri tesis etmek asndan nemlidir. Bte ann bymesinin engellenememesi halinde, kamu kesimi borlanma gereinin artmas, sonraki yllardaki bte gerekleme beklentilerini de olumsuz ynde etkiler. Bte performans asndan gelir hedefinin yakalanmas, harcama disiplini kadar nemlidir. Byme hznn beklenenin altnda gereklemesi veya bir ekonomik kriz sonrasnda irket karlarnn ve tketim harcamalarnn azalmas nedeniyle bte gelirlerinde olas sapmalar, bte harcamalar disiplini iin ek nlemleri gndeme getirebilir. Aksi taktirde, bte a hedefi sapma gsterecektir.

Genel Ekonomi

86

PARA VE MALYE POLTKALARI

1970li yllardan bu yana, enflasyonla mcadeleyi ngren programlarda iki ana kategori ne kmaktadr: Ortodoks AntiEnflasyonist Politikalar ve Heterodoks Anti-Enflasyonist Politikalar. Ortodoks programlar, IMF'in allagelmi Enflasyonla mcadele programlar olarak ifade edilebilir. Bu programlar enflasyonla mcadelede gereken baary ounlukla yakalayamamtr. Bu nedenle, allagelmi yntemlerin dna taan ve radikal bir uygulamay gerektiren Heterodoks programlar zaman zaman ne kmtr ve ounlukla baarl olmutur.
Genel Ekonomi 87

ENFLASYON HEDEFLEMES
Enflasyon hedeflemesi bir para politikas rejimidir. Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas, 2006 ylnda para politikas kurumsallama sreci erevesinde enflasyon hedeflemesi rejiminin uygulamasna gemitir. Bu rejim ile, den enflasyon srecinden fiyat istikrar srecine doru ilerlenmesi planlanmaktadr. Bu kapsamda, nmzdeki dnemde para politikasnn genel erevesinde, enflasyon hedefleri ve bu hedeflere ulamak iin izlenilecek politikalar konusunda giderek artan bir aklk ve hesap verme sz konusu olacaktr. Merkez bankalarnn birincil ve ncelikli amac fiyat istikrarn salamak ve srdrmektir. Enflasyon hedeflemesi ise, fiyat istikrarna ulaslabilmesi amacyla uygulanan ve giderek yaygnlaan bir para politikas stratejisidir.

Genel Ekonomi

88

ENFLASYON HEDEFLEMES
Enflasyon hedeflemesi rejimini diger rejimlerden ayran iki ana unsur bulunmaktadr; 1. Enflasyon hedeflemesi rejimi uygulayan merkez bankalar, enflasyon hedeflerini rakamsal olarak aklamakta, bu hedeflere ulasmay taahht etmekte ve aklanan hedeflere ulalamamas durumunda kamuoyuna hesap vermekle ykml olmaktadrlar. 2. Para politikas kararlarnn ekonomiyi etkilemesi belli bir sre gerektirdiginden, merkez bankalar bugnk enflasyonu deil tahminleri olusturmakta ve bu tahminleri kamuoyu ile paylamaktadrlar. ngrlerin enflasyon hedefi ile tutarllk ve hedeften sapma konusundaki riskler kamuoyuna anlatlmaktadr. Nokta hedef Tketici Fiyat Endeksi Enflasyon hedeflemesi rejiminin ilk aamasnda hedefler yllk olarak ilan edilmektedir.

Genel Ekonomi

89

 TCMB, ksa vadede likidite tedbirlerinin aamal olarak normalletirildii, politika faizlerinin ise bir sre daha mevcut dzeylerde tutularak yln son eyreinden itibaren ll artlar gsterdikten sonra tahmin ufku ( yl) boyunca tek haneli dzeylerde kald varsaym altnda; enflasyonun, yzde 70 olaslkla, 2010 yl sonunda yzde 7,2 ile yzde 9,6 aralnda (orta noktas yzde 8,4), 2011 yl sonunda ise yzde 3,6 ile 7,2 aralnda (orta noktas yzde 5,4) gerekleecei ynnde tahminde bulunmaktadr. Enflasyonun 2012 yl sonunda ise yzde 5 dzeyine decei ngrlmektedir .

90

KAMU DENGES VE BTE AIKLARININ FNANSMANI

Kamu Kesimi Konsolide Bte dareleri, Kamu ktisadi Teebbsleri (letmeci KT'ler ve Tasarrufu KT'ler -Kamu Bankalar-), zelletirme Kapsamndaki Kurulular, Fonlar, Yerel Ynetimler, Sosyal Gvenlik Kurulular Dner Sermayeler

Genel Ekonomi

91

KAMU DENGES VE BTE AIKLARININ FNANSMANI

Kamu Kesimi Genel Dengesi, kamu harcamalar kamu gelirleri arasndaki dengeyi tanmlar. Kamu gelirleri ile kamu harcamalar birbirine eit ise, Kamu Kesimi dengededir. Kamu gelirlerinin fazla olmasndan kaynaklanan bir eitsizlik sz konusu ise kamu kesimi fazlalk veriyor demektir. Eer, bu eitsizlik kamu harcamalar lehine ise kamu kesimi ak veriyor demektir.

Genel Ekonomi

92

KAMU DENGES VE BTE AIKLARININ FNANSMANI

Kamu kesiminin gelir kaynaklar Vergi Gelirleri Vergi D Normal Gelirler zel Gelir ve Fonlar Kamu harcamalar Cari Harcamalar (Personel ve Dier Cari) Yatrm Harcamalar Transfer Harcamalar

Genel Ekonomi

93

KAMU DENGES VE BTE AIKLARININ FNANSMANI

Konsolide Bte, Konsolide Bte dareleri olarak adlandrlan genel ve katma bteli idarelerin alt btelerinin toplamndan oluur Genel Bteli dareler Cumhurbakanl seviyesinden balayarak TBMM, Yksek Yarg organlar, Babakanlk, Genel Kurmay Bakanl ve tm bakanlklarndan oluur. Ayrca, Hazine Mstearl, DPT, DE, DTM gibi dier ekonomik kurulular da bu kategori ierisinde yer alr. Genel bteli idareler gelirleri arasnda vergi gelirleri (dolaysz ve dolayl vergiler), vergi d normal gelirler (kurumlar haslat ve devlet paylar, devler mlklerinin gelirleri,v.s.), zel gelir ve fonlar ile i bor gelirleri yer alr. Katma bteli idarelerin gelirleri ise faaliyet konusu ilemlerinden elde edilir.

Genel Ekonomi

94

KAMU DENGES VE BTE AIKLARININ FNANSMANI

Konsolide bte giderleri; cari harcamalar personel harcamalar dier cari harcamalar ( krtasiye, akaryakt ve demirba masraflar,Trkiye'nin i ve d gvenliine ynelik harcamalar ) yatrm harcamalar (devletin okul, hastahane, otoyol anlamnda alt ve st yap yatrmlar) transfer harcamalar (KT'lere yaplan transferler, Sosyal Gvenlik Sistemi'ni yaplan transferler, tarm desteklemesi ve i ve d bor faiz demeleri )

Genel Ekonomi

95

KAMU DENGES VE BTE AIKLARININ FNANSMANI

Bte Ann Finansman ve Bte Nakit A Bte ann finansmanndan Hazine Mstearl sorumludur. Bte a Borlanma ve D Borlanma yoluyla finanse edilir. Borlanma Ksa Vadeli Borlanma Uzun Vadeli Borlanma. Bugn geerli olan bte a finansman modeli D Borlanma (Tahvil Cinsinden), Ksa Vadeli Borlanma olarak Hazine Bonosu cinsinden borlanma, Uzun Vadeli i Borlanma olarak Devlet Tahvili cinsinden borlanma ve 'Dier'dir.

Genel Ekonomi

96

KAMU DENGES VE BTE AIKLARININ FNANSMANI

Bte ann gerek anlamda finanse edilmesi gereken ksm ise Bte A deil, Bte Nakit A dr. Bte Ana emanet ve avanslardaki net deiim eklendikten sonra bulunan deer Bte Nakit Dengesi dir. ve d borlanma yoluyla finanse edilmesi gereken ak Bte Nakit Adr. Bte ann finansman nedeniyle i bor servisi ve stoku dndrlmez (evrilemez) bir noktaya ular ise, burada iki metod, Konversiyon ve Konsolidasyon ne kmaktadr. Konversiyon i bor stokunun faiz, vade ve itfa eklinden herhangi birini deitirmek olarak tanmlanabilir. Uygulamada daha ok faizi deitirmek ynndedir. Kamu bor miktarn deitirmeden, bor ykn hafifletmeyi hedefler. Konsolidasyon, vadesi yakn olan ve/veya ksa vadeli kamu borlarnn uzun sreli veya sresiz bir bor ekline dntrlmesi srecidir.

Genel Ekonomi

97

MAL KURAL
Mali disiplin Kamu kesimi dengesinin korunmasdr.Daha detayl olarak tanmlamak gerekirse, bte aklarnn kontrol ve srdrlebilir borlanma dinamiine ulalmasdr. Kamu kesiminin orta vadede mali disiplinle ilgili kararlarnda hangi snrlar arasnda hareketedebileceini dzenleyen unsurlara ise mali kural ad verilmektedir.Maliye politikas aralar zerinde yasal bir temele dayandrlm snrlamalar olarak mali kurallar 1990larda dnyada yaygnlamaya balam ve gnmzde 81 lkede mali kural uygulanmaktadr. Bu kapsamda en bilinen uygulama ise Avrupa Birliinin Maastricht kriterleridir. Bu kriterlerden ikisi mali kural uygulamas kapsamndadr. Euro alanndaki lkelerin kamu aklar/GSYH orannn %3 ve bor stoku/GSYH orannn %60 geememesi bir ok baka lkenin kamu kesimi performanslarnn deerlendirilmesinde dahi KULLANMITIR

98

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

8 Mart 2008 tarihinde ise, TK tarafndan Trkiye Ekonomisi iin ekonomik byme hznn hesaplanma ynteminin deitii aklanmtr. Bu dorultuda, 1998 yl, 1987 yl yerine yeni Baz Yl olmutur. Bir baka nemli deiiklik ise, Trk ekonomisinde ekonomik byme hzn 1998 Bazl olarak, 1999-2007 dneminde Reel GSYH deerleri zerinden hesaplamak olmutur. Yani, artk Trkiyede Reel Byme Hz Oran GSMH zerinden deil, GSYH zerinden hesaplanacaktr

Genel Ekonomi

99

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

Ekonomik Byme ile lgili Makro Gstergeler Uluslararas alanda bir lke ekonomisinin performansn gsteren, lke ekonomisinin bir kriz srecinde olup olmadnn en temel gstergesi, ekonomik byme hz deerleridir. Ekonomik byme ile ilgili iki temel gsterge sz konusudur. Gayri Safi Milli Hasla (GSMH) , yani net olmayan ulusal retim; Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH) yani net olmayan yurtii retimdir. ki verinin temel fark, Net D Alem Faktr Gelirleri'dir.

Genel Ekonomi

100

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

demeler Dengesi Tablosu, bir lkenin dier lkeler ile gerekletirdii her trl uluslararas ekonomik ilemi grmemizi salayan bir tablodur. CAR LEMLER DENGES Mal hareketleri; Mal hareketlerinde ihracat ile ithalat arasndaki denge tanmlanmakta ve d ticaret dengesi belirlenmektedir. Grnmeyen kalem hareketleri; Grnmeyen kalem hareketleri ise net hizmet gelirleri ile net d alem faktr gelirlerinin toplamndan olumaktadr. Mal ticaretinden elde edilen net dviz geliri ile, hizmet ticaretinden ve retim faktrleri gelirlerinden elde edilen net dviz giriinin toplam Cari lemler Dengesi'ni vermektedir. Cari lemler Dengesi bir lkenin dviz cinsinden elde ettii gelirler ile dviz cinsinden yapt harcamalarn bir dengesi olarak ifade edilebilir, ksaca 'Dviz Dengesi' olarak adlandrlabilir Cari lemler Dengesi alt kalemi ierisinde, d ticaret dengesi, net hizmet gelirleri ve net d alem gelirleri alt kalemlerinin yansra Karlksz Transferler kalemleri de yer almaktadr SERMAYE HAREKETLER

Genel Ekonomi

101

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

D ticaret anda hzl byme; d ticaret an finanse edemeyen bir grnmeyen kalem net geliri krizin habercisi, tetikisi ve/veya besleyicisi olabilir. Dnya Bankas ve IMF gibi uluslararas ekonomik kurulular tarafndan tespit edilen en nemli krize yol aabilecek dviz a oran, Cari lemler A/GSYH orannn % -6'ya ulamasdr. GSYH'nn % -2'si kadar bir Cari lemler A oran risk olarak alglanmaz iken, oran % -2 ile -4 aralnda bir orana ulatnda, bu deer yakndan takip edilmesi gereken bir kritik eik noktas olarak alglanabilmekte, % -4 ile -6 arasnda kalan bir oran ise bizzat tehlikenin ve muhtemel bir krizin en nemli belirtilerinden veya nc gstergelerinden birisi olarak tanmlanabilmektedir. Trk ekonomisinde ihracat/ithalat orannn kriz yaratmayan oran % 65 ve stdr. Eer, bu oran %65'in altna inerse, d ticaret ann cari ilemler an byten etkisi hz kazanmaktadr. % 60n altnda dviz kurlarnn dalgalanmas bymekte, % 55in altnda ise ekonominin bir dviz krizi yaama ihtimali arlk kazanmaktadr
Genel Ekonomi 102

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

demeler Dengesi Tablosu'nda bir dier nemli kalemi oluturan sermaye hareketleri de kriz gstergesi olabilir. Sermaye Hareketleri ana kalemi eer pozitif ise bu veri ilgili lkeye net bir sermaye girii yaandn, sermaye hareketleri kalemi negatif ise o lkeden net bir sermaye k yaandn gsterir. Eer, dorudan yatrm amal yabanc sermaye giriinde, portfy amal yabanc sermaye giriinde ve ilgili lkenin ksa ve orta-uzun vadeli d borlanmasnda belirli aksamalar ve olumsuz gelimeler sz konusu ise, bu olumsuz etkiler kendisini net sermaye giriinde azalma ve nihayet net sermaye k olarak gsterecektir.

Genel Ekonomi

103

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

TCMB tarafndan her ay aklanan demeler Dengesi Tablosu'nda sermaye hareketleri ile ilgili ana kalem dikkatle izlendiinde, bu kalemde sermaye giriinde bir yavalama, bir gerileme, hatta sermaye k gzlemleniyor ise, bu gelime esasen bir krizin nc gstergesi ve kriz patlak verdikten sonra ise krizin derinlii asndan nemli bir upucu tekil edebilir. Merkez Bankasnn yeni Analitik demeler Dengesi tablosunda, Sermaye Haraketleri kaleminin ismi, artk Finans Hesab olarak gemektedir.

Genel Ekonomi

104

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

Net Hata ve Noksan kalemi; Merkez Bankasnn uluslararas rezervler ile ilgili verilerine yansm; ancak, demeler dengesinin cari ilemler ve sermaye hareketleri kalemleri ile aklanamayan dviz giri ve klarn temsil eder. Net Hata ve Noksan kalemindeki pozitif deerler Trkiyeye girdii bilinen, ancak hangi kalemler aracl ile girdii bilinmeyen dviz giriini, Net Hata ve Noksan kalemindeki negatif deerler ise, Trkiyeden kt bilinen, ancak hangi kalemler aracl ile kt bilinmeyen dviz kn gsterir. A. Cari lemler Dengesi B. Sermaye Hareketleri (yeni tablo C.Finans Hesab) C. (yeni tablo D.) Net Hata ve Noksan kalemlerinin toplam Genel Dengeye eittir hracatn ithalat karlama orannn belirli bir seviyenin altna inmesi, patlak verebilecek bir dviz krizinin nc gstergesi olma zelliini ne karmaktadr.

Genel Ekonomi

105

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

Genel Ekonomi

106

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

Genel Ekonomi

107

 Bymenin nc gstergeleri olarak deerlendirilen kapasite kullanm oranlar ve sanayi retim endeksi de 2009 ylnda ciddi dler yaamtr. Ancak, zellikle ilk eyrekten sonra bu trendlerde bir deiim yaand da dikkat ekmektedir. Bu balamda 2009 yl son eyreinde sz konusu nc gstergelerde iyilemeler grlebilecektir. stihdam alannda ise olumsuz kriz koullarnn yaratt etki grlmektedir. Mart 2009 itibaryla isizlik oran % 15,8 oldu. TK verilerine gre son bir ylda isizlik % 11den %15,8e, isiz says da 2,532 milyondan 3,776 milyona ykseldi.

108

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

Genel Ekonomi

109

MAKRO EKONOMK GSTERGELER

Genel Ekonomi

110

2010 YILI BEKLENTILER

2010 yl ilk eyreinde yaanan % 11,7 oranndaki GSYH bymesinde her ne kadar baz etkisinin ciddi bir katks olsa da yl sonu byme beklentilerinde nemli oranda iyileme olmasn salamtr. Nitekim TCMBnn eilim anketinde 2010 banda % 3,7 olan byme tahmin Temmuz banda % 5,4e ykselmitir. 2011 yl iin beklenti ise % 4,4e ulamtr. 2009 ylnda eyrek dnem itibariyle enflasyon hedefi tutturulmu, hatta enflasyon oranlar hedefle tutarl patikann 2 puan stnde ve altnda belirlenmi olan sapma aralklarnn, alt sapma aralnn dahi altna inmitir. Bu durum, TCMBya, 2008 yl Kasm ayndan balayarak, 13 ay ierisinde politika faiz orann 10,25 puan indirme imkan salamtr.

111

TEEKKRLER BAARILAR

112