Απογοητευτικά αντί-εισαγωγής

Πολύ συχνά τα τελευταία χρόνια βλέπουµε στα δελτία ειδήσεων ή διαβάζουµε σε

εφηµερίδες για κακοποίηση παιδιών από γονείς και συζύγων -συνήθως γυναικών. Το
τελευταία διάστηµα µέσα στον εκδηµοκρατισµό της ελληνικής κοινωνίας τα θέµατα αυτά
λόγω της ιδιαίτερης ευαισθησίας τους καλύπτουν όλο και περισσότερο την ειδησεογραφία
συν βέβαια το γεγονός της παράλληλης έλλειψης άλλων
δηµοσιογραφικών αξίας θεµάτων. Ο λόγος για την
ενδοοικογενειακή, λοιπόν, βία σε κάθε περίπτωση µας
απασχολεί όλο και περισσότερο. Συχνά όµως οι αποσπασµατικές
ανακοινώσεις δηµιουργούν µύθους που τελικά οδηγούν σε
παρανοήσεις.
Έτσι, οφείλουµε στο σηµείο αυτό να τονίσουµε ότι οι
στατιστικές που συχνά ακούγονται δεν αποτελούν σαφή ένδειξη
ή δε στοιχειοθετούν µεταστροφή της κοινωνίας προς τη βία στο
εσωτερικό των οικογενειών. Και τούτο επειδή τα στοιχεία όλα
πηγάζουν από τα κέντρα αποκατάστασης, προστασίας ή
συµβουλευτικής µε βάση τις όποιες καταγγελίες γίνονται εκεί.
Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση προκαλούν την ευαισθησία µας.
Από πολλούς θεωρείται ότι υπάρχει αύξηση της βίας. Βέβαια,
εδώ ανακύπτει το ερώτηµα µήπως απλά τώρα το
συνειδητοποιούµε λόγω του ενισχυµένου µορφωτικού επιπέδου
και των επακόλουθων πιο δηµοκρατικών σχέσεων.
Από την άλλη, επειδή ακριβώς οι στατιστικές προέρχονται µόνο από τις καταγγελίες
δεν µπορούµε να κάνουµε λόγο ούτε για αύξηση, αλλά ούτε και µπορούµε να είµαστε
βέβαιοι ότι η άσκηση βίας µέσα στις οικογένειες περικλείονται µόνο σε αυτές τις
καταγγελίες. Θεωρείται µάλιστα βέβαιο το αντίθετο: πολλές είναι οι περιπτώσεις που δε
φτάνουν ποτέ στα αρµόδια συµβουλευτικά κέντρα ή στις αρχές.
Ένα πρόβληµα είναι σαφώς ότι δεν έχουµε στοιχεία από το παρελθόν προκειµένου να
κάνουµε συγκρίσεις. Πολλές είναι οι µαρτυρίες (από λογοτεχνικά και ιστορικά κείµενα)
για κακοποίηση αδρών και γυναικών στο παρελθόν. Θύµατα πολέµου, δούλοι, σωµατικές
τιµωρίες στα παιδιά σαν µέθοδος διαπαιδαγώγησης. Ωστόσο, αυτές οι µαρτυρίες δεν
αποδεικνύουν µία βίαιη κοινωνία, αλλά σκληρότερες µεθόδους σωφρονισµού και
εκµετάλλευσης των ανθρώπων. Το ξύλο και η
παιδική κακοποίηση θεωρούνταν η προσφιλέστερη
µέθοδος και ήταν µία αποδεκτή και τεκµηριωµένη
"επιστηµονικά" µέθοδος αφού θεωρούνταν ότι
βοηθά στη συνέτιση των παιδιών (αλλά και των
γυναικών και ανδρών ενηλίκων). Από την άλλη, οι
γάµοι και κατά συνέπειες επισυναπτόµενες
ερωτικές σχέσεις στην εφηβική ηλικία επειδή ήταν
κοινωνικά αποδεκτές και µέρος της καθηµερινής
ζωής, δεν εντάσσονταν στην κακοποίηση.
Έτσι, µεθοδολογικά σύγκριση µπορούµε να
κάνουµε όχι µε βάση τη στατιστική εικόνα, αλλά µε
βάση τα ειθώτα και το σύγχρονο πολιτιστικό
επίπεδο. ∆εν είναι όµως εκεί το θέµα. Παράλληλα,
έχει φανεί και εµπειρικά και µε µελέτες σε ΗΠΑ και
Ευρώπη ότι η προβαλλόµενη βία επηρεάζει το
άτοµο. Παλαιότερα, απλά βίωνε κάποιος τη βία (στο
χωριό του ή στο πόλεµο) όταν και όποτε
συνέβαιναν. Σήµερα τη ζει καθηµερινά επί ώρες στο
 σπίτι του -που αποτελεί προσωπικό και προστατευόµενο
από το οικογενειακό άσυλο χώρο. Η καθηµερινή επαφή
µε τη βία αποδεικνύει ότι επηρεάζει τους πάντες, αλλά τα
άτοµα αντιδρούν διαφορετικά και µε βάση το δικό τους
προσωπικό τρόπο.
Η βία όµως έχει πολλές µορφές. Είναι λάθος στον
21ο αιώνα να την περιορίζουµε µόνο στη σωµατική
κακοποίηση. Ασφαλώς, η πιο φανερή είναι η σωµατική.
Παρόλα αυτά έτσι χαρακτηρίζεται και η ψυχολογική.
Περιπτώσεις τέτοιες µπορούν να είναι ο έλεγχος των
κινήσεων του/της συζύγου και των συναπτόµενων
σχέσεων και επαφών µε άλλους ανθρώπους, η
αποµόνωση από φίλους και συγγενείς υπό την πίεση
του/της συζύγου, η συστηµατική ταπείνωση και
υποτίµηση της αξίας ως ανθρώπου και ισότιµου µέλους
της οικογένειας, οι απειλές διαζυγίου και η διαβεβαίωση
της τάχα ανικανότητας να ανταπεξέλθει οικονοµικά και
κοινωνικά στις απαιτήσεις της ζωής. Παράλληλα, ο
απόλυτος έλεγχος των οικονοµικών -εσόδων και εξόδων- ενός/µιας συζύγου, η τάχα
ανικανότητά της/του να διαχειρίζεται τα έσοδα που οδηγούν στην οικονοµική εξάρτηση.
Η σωµατική βία φτάνει έως το βιασµό και τη σεξουαλική κακοποίηση, σε ορισµένες
περιπτώσεις και το φόνο. Στην Ελλάδα, µία στις δύο γυναίκες που δολοφονούνται κάθε
χρόνο είναι θύµατα τωρινού ή πρώην συντρόφου τους. ∆ιαβάζουµε1 επίσης ότι µία στις
πέντε γυναίκες υπήρξε θύµα ξυλοδαρµού, τουλάχιστον µια φορά, από τον άνδρα της. Η
βία κατά των γυναικών εκδηλώνεται, κάθε φορά, µε πολλές και διαφορετικής βαρύτητας
εγκληµατικές πράξεις. ∆υστυχώς, αν αυτές οι πράξεις συνέβαιναν έξω από το σπίτι θα
τιµωρούνταν από τον νόµο και θα καταδικάζονταν από το κοινωνικό σύνολο χωρίς
ενδοιασµούς.
Είναι φανερό από τις προηγούµενες διατυπώσεις ότι η ενδοοικογενειακή βία δεν έχει
φύλο. Συχνά κάνουµε λόγω για άνδρες, αλλά αυτό σχετίζεται άµεσα µε τη µορφή της
εξουσίας που η κοινωνία παραδίδει στο ανδρικό φύλο. Η εξουσία αυτή -αν και
φαλλοκρατικής καταγωγής- όταν µεταφέρεται στη γυναίκα, εκείνη φέρεται ακριβώς το
ίδιο και µία φανερή µορφή της είναι η κακοποίηση των παιδιών.
Και για τα παιδιά όµως είναι πάλι λάθος να προσανατολίζεται η βία µόνο στη
σωµατική τους κακοποίηση. Συχνά στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ δίνεται µία ιδιαίτερη και
µονοδιάστατη έµφαση στη σεξουαλική κακοποίηση ή εµείς κλείνουµε τη σκέψη µας µόνο
στον ξυλοδαρµό.
∆εκάδες, όµως, άλλες µορφές συνιστούν µία άνευ προηγουµένου βία. Η ψυχολογική
πίεση για ολοένα και µεγαλύτερο βαθµό -ειδικά σε σπίτια που κανείς δεν ασχολείται µε το
ίδιο το παιδί και το διάβασµά του-, οι τιµωρίες για τις κακές επιδόσεις (είτε στο σχολείο
είτε εξωσχολικά). Στο ίδιο κλίµα και οι φωνές. Γίνεται φανερό ότι κάθε τι που δε
στηρίζεται στο διάλογο στα πλαίσια της διαπαιδαγώγησης αποτελεί µορφή βίας, η οποία
στο κάτω κάτω της γραφής ενισχύει την ήδη αυξανόµενη κοινωνική βία που βιώνει ένα
παιδί.

Η στατιστική εικόνα
σαφώς µας απογοητεύει πολύ. Σύµφωνα µε επιδηµιολογικές µελέτες2 που
πραγµατοποιήθηκαν ανά χώρα για κακοποιηµένες γυναίκες, η Ελλάδα κατέχει την

1 Από την ηλεκτρονική διεύθυνση http://news.pathfinder.gr/periscopio/family_violence.html.

2 Από την ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.papaki.panteion.gr/teuxos18/women.htm.
ενδέκατη θέση µε ποσοστό περίπου 6% των γυναικών να
οµολογούν πως έχουν υποστεί κάποιου είδους κακοποίηση3.
Από καταγγελίες4 έχει φανεί ότι το 16% των γυναικών
είναι αλλοδαπές. Ας σηµειώσουµε ότι από το σύνολο των
αλλοδαπών γυναικών-θυµάτων ενδοοικογενειακής βίας, κατά
προσέγγιση, 4 από τις 10 αλλοδαπές προέρχονται από τα
Βαλκάνια. Παράλληλα, το 67% των γυναικών που υπέστησαν
κακοποίηση στην Αθήνα και τον Πειραιά είναι έγγαµες. Άξιο
προσοχής είναι το γεγονός ότι το 21% είναι διαζευγµένες ή σε
διάσταση, δηλαδή ενώ έχουν ήδη αποµακρυνθεί από το
δράστη δέχτηκαν κακοποίηση ή άλλη µορφή βίας.
∆ράστης για το 82% των καταγγελιών είναι ο σύζυγος
του θύµατος, ενώ κατά 12% ο σύντροφος. Σε µικρότερα
ποσοστά, παρατηρούνται και περιπτώσεις κακοποίησης της γυναίκας από άτοµο του
οικογενειακού ή κοινωνικού της περίγυρου (πατέρας, αδελφός, τέκνο, άλλο). Φαίνεται,
επιπλέον, ότι το 35% των γυναικών θυµάτων ενδοοικογενειακής βίας παντρεύτηκε το
δράστη, παρά το ότι είχε ενδείξεις και στοιχεία βίαιης συµπεριφοράς του συζύγου από
πριν. Ωστόσο αυτά τα δείγµατα βίαιης συµπεριφοράς δεν αποτέλεσαν ανασταλτικό
παράγοντα για την απόφασή της αυτή. Αξιοπρόσεκτο είναι και το ότι 2 στα 3 θύµατα
βρίσκονται σε αυτήν τη σχέση περισσότερο από 10 έτη µέχρι τουλάχιστον να το
καταγγείλει. Αυτό επιβεβαιώνει ότι η κακοποίηση και η ενδοοικογενειακή βία είναι
συνήθως µακροχρόνιες, ενώ αναφανδόν σχετίζεται µε την κοινωνική ανοχή στη βία, που
οδηγεί στο στιγµατισµό και την ενοχοποίηση του θύµατος και αναγκάζει τις γυναίκες στην
αποδοχή της κατάστασής τους.
Οι διεργασίες που γίνονται µέσα σε µια τραυµατισµένη ψυχή είναι απρόβλεπτες ενώ
µερικές φορές µπορούν να αποβούν µοιραίες. Συχνά θύµατα θέλησαν να βάλουν τέρµα
στη ζωή τους, πέφτουν σε βαθιά περισυλλογή και έρχονται σε απόγνωση. Καµιά φορά
παρατηρούµε γυναίκες - θύµατα βίας να ασκούν και οι ίδιες βία στα παιδιά τους. Είναι µια
περίεργη ψυχολογική κατάσταση, στην οποία µπορεί να βλέπουµε έναν ήρεµο άνθρωπο
για τριάντα µέρες ο οποίος ξαφνικά να κάνει ένα ξέσπασµα και να βγάλει µια µορφή
σχιζοφρένειας. Όπως µια µάνα που απορρίπτει τα παιδιά της.

η παιδική κακοποίηση
Η µακρά ιστορία της παιδικής ηλικίας έχει µια ζοφερή πορεία κακοποιήσεων. Οι
κακοποιήσεις συνδέονται µε την απόλυτη εξουσία των γονιών στα παιδιά τους και συχνά
εκλαµβάνονται µάλιστα και ως παιδαγωγικές πρακτικές. Στοιχεία που αφορούν την
ανατροφή των παιδιών των ανώτερων κοινωνικών τάξεων, γιατί γι' αυτές κυρίως έχουµε
πληροφορίες, περιλαµβάνουν εγκαταλείψεις, βασανισµούς, σεξουαλική κακοποίηση,
παιδοκτονίες και γενικά µια ιστορία ανείπωτης βαναυσότητας µε την οποία οι γονείς
ασκούσαν το δικαίωµα ζωής και θανάτου που είχαν στα παιδιά τους.
Έρευνα5 του 1984 έδειξε ότι το 15% των µαθητών είχαν υποστεί σοβαρή σωµατική
τιµωρία από τους γονείς τους τον τελευταίο µήνα. Πάντως σύµφωνα µε τα στοιχεία άλλης
µελέτης6,7 στην Ελλάδα το 33% των σεξουαλικών κακοποιήσεων κοριτσιών και το 23% των

3 Στις πρώτες θέσεις βρίσκονται η Ιαπωνία (77%) και η Τουρκία (60%), ενώ στο σύνολο των χωρών της
Ευρωπαϊκής Ένωσης µία στις πέντε γυναίκες υφίσταται, στη διάρκεια της ζωής της βιαιότητες που
ασκούνται από τον σύζυγο ή τον σύντροφό της.
4 Σε Συµβουλευτικά Κέντρα κατά την περίοδο 01/01/2002 έως 31/10/2006.
5 Παρίτσης και συνεργάτες, σε αντιπροσωπευτικό δείγµα µαθητών 13-15 χρόνων από όλη την Ελλάδα. Από

την ηλεκτρονική σελίδα http://web.auth.gr/virtualschool/1.1/TheoryResearch/CongressPapanikolaou.html.

6 Finkelhor 1994, σε 14 ευρωπαϊκές χώρες. Από την ηλεκτρονική σελίδα

http://web.auth.gr/virtualschool/1.1/TheoryResearch/CongressPapanikolaou.html.
σεξουαλικών κακοποιήσεων αγοριών συµβαίνουν µέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Από
την ίδια µελέτη διαπιστώνουµε ότι οι συνθήκες και τα ποσοστά συχνότητας του
φαινοµένου στη χώρα µας δε διαφέρουν αισθητά από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο,
τα ποσοστά εκεί παρουσιάζονται κάπως υψηλότερα, πράγµα που πιθανότατα οφείλεται
στις αποτελεσµατικότερες µεθόδους εντοπισµού και καταγραφής του προβλήµατος. Στην
Αγγλία συγκεκριµένα εκτιµάται ότι 1 στα 1000 παιδιά όλων των ηλικιών κακοποιείται
σοβαρά, ενώ µόνο το 1985 στις Η.Π.Α. καταγράφηκαν πάνω από 6,5 εκατοµµύρια
περιπτώσεις σοβαρής παιδικής σωµατικής κακοποίησης.
Από αλλού µαθαίνουµε8 ότι 1/8 κορίτσια και 1/10 αγόρια µπορεί να είναι θύµατα
κάποιας µορφής σεξουαλικής κακοποίησης πριν την ηλικία των 18 ετών. Παράλληλα, 1/25
κορίτσια και 1/33 αγόρια έχει αναφέρει σε κάποιον ότι έχει υποστεί βιασµό ή αιµοµιξία.
Κατά 25% ο δράστης είναι µέλος της οικογένειας και κατά 50% είναι γνωστός ή φίλος της
οικογένειας. Ακόµα χειρότερα, στην έρευνα φαίνεται ότι 8 στις 10 φορές το παιδί µπορεί
να είναι θύµα επαναλαµβανόµενης σεξουαλικής κακοποίησης. Έτσι είναι φανερό ότι οι
περιπτώσεις υψηλού κινδύνου βρίσκονται κυρίως στα πλαίσια της οικογένειας.
Επιπρόσθετα, το 2005 δηλώθηκαν ως θύµατα κακοποίησης 73 παιδιά, ενώ για το
πρώτο µόνο πεντάµηνο του 2006 ο αριθµός τους ανέβηκε στα 69. Σύµφωνα µε τα ίδια
στοιχεία9, στις περιπτώσεις κακοποίησης ανήλικων παιδιών θύτης ή δράστης είναι τις
περισσότερες φορές ο πατέρας ή ο πατριός. Καταγράφηκαν επίσης περιπτώσεις που
παππούδες κακοποιούσαν σεξουαλικά ανήλικα εγγονάκια τους.
Χωρίς να υπάρχουν σαφή επιδηµιολογικά δεδοµένα για την έκταση του προβλήµατος
στην Ελλάδα, άλλες µελέτες υπογραµµίζουν ότι το 0,60% παιδιών που νοσηλεύονται στο
Νοσοκοµείο Παίδων Αγία Σοφία οφείλεται στην παιδική σωµατική κακοποίηση ή
παραµέληση. Επιπλέον, υπολογίζεται ότι το 68% περίπου των κρανιοεγκεφαλικών
τραυµάτων σε παιδιά κάτω των 2 ετών, όπως και οι περισσότεροι θάνατοι σ' αυτή την
ηλικία οφείλονται σε κακοποίηση από τους γονείς.
Σύµφωνα µε µία τεχνική έκθεση10 καταστάσεις δυνατόν να συνδέονται µε αυξηµένο
κίνδυνο εξάσκησης ψυχολογικής βίας στο παιδί είναι όταν οι γονείς είναι
ουσιοεξαρτηµένοι ή αλκοολικοί ή όταν τα παιδιά γεννήθηκαν χωρίς να το θέλουν οι γονείς
τους. Άλλοτε οι ίδιοι οι γονείς βρίσκονται σε µια εχθρική,
διαφιλονικούµενη διαδικασία διαζυγίου ή τα παιδιά ζουν µε
γονείς σωµατικά ή διανοητικά ανάπηρους. Βέβαια, και αυτή η
καταγραφή παρά τον κίνδυνο ρατσιστικής αντιµετώπισης
αποτελεί µόνο µέρος της εικόνας την παιδικής κακοποίησης.
Αλλού11 βλέπουµε ότι οι γονείς έχουν σηµαντική δυσκολία να
ελέγξουν τον εαυτό τους ή διακρίνονται από ένα αίσθηµα
ανεπάρκειας για το γονεϊκό τους ρόλο και για την εικόνα του
εαυτού τους γενικότερα, ενώ στο αντίποδα κίνδυνο
διατρέχουν και τα παιδιά από γονείς µε έντονες
ναρκισσιστικής φύσης ανάγκες προσοχής από άλλους, τις
οποίες τείνουν να καλύπτουν χρησιµοποιώντας τα παιδιά
τους. Παράλληλα, άλλη επικίνδυνη οµάδα είναι οι γονείς που
είχαν κακές σχέσεις µε τους δικούς τους γονείς. Με την
κακοποίηση του παιδιού τους τείνουν ασυνείδητα να
ανακουφίζουν και να ελέγχουν τα δικά τους παιδικά ψυχικά
τραύµατα µέσα από τη διαδικασία της "ταύτισης" µε τον βίαιο και επιθετικό γονιό τους (ο

7 Απ’ την ηλεκτρ. σελ. http://web.auth.gr/virtualschool/1.1/TheoryResearch/CongressPapanikolaou.html.

8 Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού 1992.
9 Από την ηλεκτρονική σελίδα http://www.simerini.com.cy/nqcontent.cfm?a_id=265596.
10 Από την ηλεκτρονική σελίδα http://www.medlook.net/article.asp?item_id=755.
11 Βλ. http://www.specialeducation.gr/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=232.
 λεγόµενος µηχανισµός ταύτισης µε τον επιτιθέµενο).
Ενίοτε χαρακτηριστικό αποτελεί η χρησιµοποίηση λεκτικής
επιθετικότητας, σωµατικής τιµωρίας και επιβολής δύναµης
στα παιδιά συγκριτικά µε φυσιολογικούς γονείς ή η τάση
να αντιλαµβάνονται και να περιγράφουν το παιδί µε τρόπο
αρνητικό (δύσκολο, κακό, προβληµατικό). Έτσι αρνητικά
άλλωστε βλέπουν και τον ίδιο τους τον εαυτό.
∆ράστης, από την άλλη, σε ποσοστό 75% είναι άντρας.
Περιγράφεται ως άτοµο µε κυριαρχική συµπεριφορά,
στερηµένο στην παιδική ηλικία ή φέρει εµπειρίες
διαφόρων µορφών βίας, σωµατικής κακοποίησης,
παραµέλησης, σεξουαλικής ή ψυχολογικής κακοποίησης.
Ειδικότερα ο πατέρας-δράστης ζηλεύει και επιθυµεί το
παιδί του, στη ζωή του οποίου επεµβαίνει έντονα,
ανεξάρτητα από την ηλικία του και συχνά είναι ένα άτοµο που αναζητάει στη σχέση µε τη
γυναίκα του µια εξιδανικευµένη εικόνα της µητέρας του. Τυπικός δράστης είναι συνήθως ο
πατέρας, θύµατα κορίτσια, µε τη σταδιακή όµως διερεύνηση του προβλήµατος
αποκαλύπτονται όλο και µεγαλύτερα ποσοστά µε δράστες γυναίκες και θύµατα αγόρια.
Οι περισσότεροι δράστες είναι άτοµα τα οποία το παιδί γνωρίζει καλά και
εµπιστεύεται. Αυτή ακριβώς η σχέση εµπιστοσύνης, σε συνδυασµό µε την ανηλικότητα,
την υποδεέστερη δηλαδή θέση του παιδιού σε σχέση µε το δράστη, διευκολύνει την
απόκρυψη της κακοποίησης. Τα παιδιά που κακοποιούνται δέχονται και απειλές από το
δράστη ή απλά πείθονται µε αποτέλεσµα η σεξουαλική κακοποίηση να µη συνοδεύεται
απαραίτητα από σωµατική κακοποίηση, η οποία είναι τις περισσότερες φορές ορατή.
Πάντως από όλες τις προηγούµενες γίνεται φανερό ότι η παιδική σεξουαλική
κακοποίηση είναι βία ενάντια στις γυναίκες. Ωστόσο, στον αντίποδα ο αριθµός των
κακοποιηµένων αγοριών είναι σχεδόν διπλάσιος από αυτόν των κοριτσιών. Η τάση των
Ελλήνων γονέων (κυρίως µητέρων) να χτυπούν περισσότερο τα αγόρια από ότι τα
κορίτσια, ή να έχουν υψηλότερες προσδοκίες από τα αγόρια (π.χ. να συνεχίσουν το όνοµα
της οικογένειας) έχουν προταθεί ως πιθανές εξηγήσεις για τη συχνότερη παιδική
σωµατική κακοποίηση των αγοριών.
Ιδιαίτερο όµως ενδιαφέρον προκαλεί η στάση της ίδιας της µητέρας. Τις περισσότερες
φορές γνωρίζει τι συµβαίνει. Ιδιαίτερα αδύναµες είναι οι γυναίκες που είχαν παρόµοιες
εµπειρίες και δεν µπορούν να ανταποκριθούν στο συζυγικό και µητρικό τους ρόλο επειδή
συχνά δεν έχουν τα απαραίτητα εφόδια αλλά ούτε και την τόλµη να αυτονοµηθούν και να
αναλάβουν οι ίδιες την προστασία των παιδιών τους. Συχνά στο όνοµα του οικογενειακού
δεσµού, όχι µόνο δεν στηρίζουν το παιδί τους στην αποκάλυψη της κακοποίησης, αλλά
πολλές φορές το παροτρύνουν να µην αντιδρά και να υπακούει στο δράστη ή ακόµη το
κατηγορούν πως λέει ψέµατα.
Συναφές όµως και το πρόβληµα της µη κατάδοσης περιπτώσεων κακοποίησης παιδιών
από άτοµα εκτός της πυρηνικής οικογένειας. Από έρευνα12 φαίνεται ότι µόνο το 25% των
ενηλίκων που γίνονται µάρτυρες κακοποίησης παιδιών το καταγγέλλουν, όταν οι µισοί
σχεδόν ενήλικες έγιναν µάρτυρες µιας τουλάχιστον παιδικής κακοποίησης. Το 72% των
παιδιών-θυµάτων είναι κάτω των 12 ετών κι αυτό οφείλεται στο ότι τα παιδιά φοβούνται,
έχουν άγνοια, ή υπάρχει συγκάλυψη από ενήλικες, αιτίες που οδηγούν τα περισσότερα
από αυτά να µη δηµοσιοποιούν το πρόβληµά τους.
Στην παιδική κακοποίηση όµως πρέπει να συµπεριλάβουµε και κάθε µορφή
εκµετάλλευσης ή εγκατάλειψης και παραµέλησης. Σύµφωνα µε το χαµόγελο του παιδιού13

12 Από την ηλεκτρονική σελίδα http://www.rodostoday.gr/cms/content/view/693/61.

13 Από την ηλεκτρονική σελίδα http://www.hamogelo.gr/default.asp?pid=147&la=1.
το 2006 το 15% των περιπτώσεων που εξετάστηκαν αφορούσαν κακοποίηση παιδιών ή
σεξουαλική παρενόχληση ενώ το 200514 τα περιστατικά ήταν 17,16%15.

Ποια είναι όµως τα αίτια;

Σε κάθε περίπτωση η ενδοοικογενειακή βία δεν µπορεί να εξεταστεί µακριά από τις
κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες της χώρας. Σε µία κοινωνία όπου οι γυναίκες µόλις τώρα
άρχισαν να θεωρούνται -κάπως- ισότιµες. Η κοινωνία µας ακόµα διατηρεί σε οικονοµικό
επίπεδο τις γυναίκες πολύ χαµηλά είναι λογική συνέπεια να δέχονται αυτές κάθε µορφή
βίας. Είναι βέβαια η ίδια κοινότητα που βλέπει την τεκνοποίηση ως αυτοσκοπό και το
παιδί ως αντικείµενο και ιδιοκτησία και τρόπαιο των γονέων του.
Και πώς µπορούµε να παραβλέψουµε την κοινωνική θέση των γυναικών, όταν ζουν
στη σκιά των ανδρών τους; Μπορεί το 2007 να θεωρείται έτος ίσων ευκαιριών κατά τις
επίσηµες διακηρύξεις, οι κοινωνικές όµως ανισότητες πληθαίνουν µε αποτέλεσµα η
γυναίκα εργαζόµενη, παρά τη µόρφωσή της και τα γενικότερα αυξηµένα προσόντα που
διαθέτει σήµερα, να υφίσταται τις µεγαλύτερες διακρίσεις και το µεγαλύτερο βάρος των
διαρκώς αυξανόµενων κοινωνικών προβληµάτων. Τα νούµερα αποκαλύπτουν την
ανισότητα που αντιµετωπίζουν οι γυναίκες στον εργασιακό τοµέα. Το πρώτο τρίµηνο του
200616 το ποσοστό της ανεργίας στους άνδρες ήταν 5,1% και για τις γυναίκες 13%, ενώ στις
νέες γυναίκες (15-29 ετών) αυτό υπερβαίνει το 25%17. Από την άλλη σύµφωνα µε έρευνα18,
οι γυναίκες συµµετέχουν µε µικρότερα ποσοστά από τους άντρες στο εργατικό δυναµικό,
µαστίζονται από υψηλότερη ανεργία, υπερεκπροσωπούνται σε θέσεις χαµηλής ειδίκευσης
και καλύπτουν µεγάλο µέρος των θέσεων εργασίας στην παραοικονοµία. Στη χώρα µας η
συµµετοχή των γυναικών στην απασχόληση19 ανέρχεται στο 46,1%. Την ίδια στιγµή, η
συµµετοχή των ανδρών ανέρχεται στο 74% έναντι σχεδόν 73% στην Ε.Ε. των 15. Το χάσµα
µεταξύ της απασχόλησης ανδρών και γυναικών παραµένει κοντά στο 16%. Στην Ελλάδα η
διαφορά αυτή είναι ακόµη µεγαλύτερη καθώς ξεπερνά το 28%. Την ίδια αρνητική εικόνα
δίνουν σε διεθνές επίπεδο και τα στοιχεία για την επιχειρηµατικότητα των γυναικών. Σε
µία κοινωνία, λοιπόν, στην οποία η γυναίκα θεωρείται κατώτερη και δε χαίρει των ίδιων
δικαιωµάτων είναι λογικό να δέχεται την καταφρόνια της
βίας. Εξάλλου, ο µη κοινωνικός στιγµατισµός της βίας οδηγεί
στην αποδοχή της ως χαρακτηριστικό του ανδρικού ρόλου.
Ιδιαίτερη σηµασία όµως πρέπει να δώσουµε και στην
προβαλλόµενη βία από τα ηλεκτρονικά Μέσα Μαζικής
Επικοινωνίας. Στην αναζήτηση αιτίων δεν είναι δυνατόν να
παραβλέψουµε το ρόλο της τηλεόρασης η οποία στο όνοµα
της ενηµέρωσης και της ψυχαγωγίας προβάλλει όλο και πιο
βίαιες σκηνές. Ταινίες µε λίµνες αίµατος, εγκλήµατα που
περιγράφονται τόσο φυσικά και ρεαλιστικά, σκηνές θυµάτων
- ακέφαλων ή διαµελισµένων πτωµάτων-, τροµοκρατικών
ενεργειών ή πολεµικών συγκρούσεων "στολίζουν"
καθηµερινά τις οθόνες µας. ∆εν µπορούµε να αφήσουµε έξω
από τα αίτια και τις σύγχρονες σεξουαλικές τάσεις που
14 Από την ηλεκτρονική σελίδα http://www.hamogelo.gr/default.asp?pid=84&la=1.
15 Πιο αναλυτικά το 2005 υποβλήθηκαν 293 καταγγελίες, ενώ από 1/1 έως 31/10 του 2006 έγιναν 446
καταγγελίες, που αφορούσαν κακοποίηση 873 παιδιών. Το 59% αφορούσαν παραµέληση, το 30% σωµατική
κακοποίηση, το 4% εξώθηση ανηλίκου σε επαιτεία, το 4% σεξουαλική κακοποίηση και το 3% εξώθηση σε
πορνεία. Το 35% των καταγγελιών αφορούσαν σε κακοποίηση και από τους δύο γονείς το 37% από τη
µητέρα, το 18% από τον πατέρα και το 10% από άλλο πρόσωπο.
16 Από την ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.skai.gr/master_story.php?id=41463.
17 Σύµφωνα µε στοιχεία της ΕΣΥΕ (ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.skai.gr/master_story.php?id=41514).
18 Κέντρο Ερευνών παν/µίου Πειραιά (ηλεκτρον. διεύ/νση http://www.skai.gr/master_story.php?id=41514).
19 Ως ποσοστό του συνόλου των γυναικών που ανήκουν στο εργατικό δυναµικό.
κυριαρχούν -δεν τις χαρακτηρίζω διαστροφή επειδή ακριβώς
είναι θέµα προσωπικής επιλογής, όπως και η οµοφυλοφιλία. Οι
σαδοµαζοχιστικές επιθυµίες και η προβολή τους µέσα από
πορνογραφικές ιστοσελίδες ενισχύουν την τάση προς την
ενδοοικογενειακή βία. ∆εν είναι, εξάλλου, λίγες οι σελίδες του
διαδικτύου και τα dvd's που περιέχουν σκηνές βιασµών. Σαφώς
και δεν µπορούµε να κατηγορήσουµε αποκλειστικά αυτό ως
αίτιο, αλλά µόνο να το δούµε σαν µία συµπληρωµατική εικόνα
στην ήδη βιωµατική βία που δέχεται ένα παιδί ή ένας/µία
σύζυγος.
Η αύξηση της βίας µέσα σε οικογένειες οφείλεται στην αλλαγή τρόπου ζωής και στις
υπερβολικές απαιτήσεις της εποχής µας. Είναι το άγχος της καθηµερινότητας, το στρες, η
ακριβή ζωή και η αποξένωση από τον διπλανό του έχουν φέρει τον άνθρωπο σε απόγνωση
και τον έχουν οδηγήσει στο να ξεσπά στο εσωτερικό της οικογένειας.
Ο σύγχρονος άνδρας συχνά αισθάνεται ότι απειλείται, ανεξάρτητα από το κοινωνικό ή
πολιτιστικό επίπεδο. Μεγαλωµένος µέσα σε ένα φαλλοκρατικό περιβάλλον δεν µπορεί να
συνειδητοποιήσει τη νέα θέση της γυναίκας και δε βλέπει ως ισότιµη την υπάρξή της δίπλα
του. Σε µια συνηθισµένη κατάσταση σύγκρουσης ή διαφωνίας αισθάνεται ότι
αµφισβητείται πλήρως. Ως απειλή βλέπει ακόµα και το γεγονός ότι δεν ελέγχει πλέον τη
γυναίκα και κακοποιώντας την θα νιώσει ότι ανακτά το χαµένο έλεγχο. Η γυναίκα δεν
είναι αντικείµενο του πόθου, αλλά αντικείµενο της ανάγκης. Ο άντρας πιστεύει ότι
βρίσκεται σε µια κατάσταση επιβίωσης: ή εκείνη ή αυτός20.
Από την άλλη, πολλοί σύγχρονοι γονείς µεγαλωµένοι µέσα σε ένα αυστηρό
οικογενειακό πλαίσιο δεν αντιλαµβάνονται την καταπίεση και την κακοποίηση που
επιφέρει η συµπεριφορά τους στα παιδιά. Μάλιστα, πολλοί παιδοψυχολόγοι
χαρακτηρίζουν κακοποίηση και τους καβγάδες των γονέων ή την κακοποίηση της µητέρας
µπροστά στα παιδικά µατάκια. Γονείς οι οποίοι δεν έµαθαν ποτέ ότι το παιδί τους είναι
αυθύπαρκτη προσωπικότητα και πώς µόνο µε το διάλογο µπορούν να το
διαπαιδαγωγήσουν.
Η κακοποίηση δεν µπορεί να αποδοθεί στην οικονοµική θέση ή στο µορφωτικό
επίπεδο (µε τη στενή έννοια του πτυχίου). Έχει φανεί21 ότι οι άνδρες που κακοποιούν τις
γυναίκες τους ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά στρώµατα. Ωστόσο, οι απόφοιτοι
Τεχνολογικής Εκπαίδευσης έρχονται πρώτοι στη σωµατική κακοποίηση, ενώ ακολουθούν
αυτοί της Πανεπιστηµιακής Εκπαίδευσης!22. Είναι όµως µε
υπαρκτό το ενδεχόµενο εκείνοι που ανήκουν στα ανώτερα
στρώµατα να έχουν τρόπο να καλύπτονται και έτσι να µην
καταγγέλλονται αυτά τα περιστατικά. Εξάλλου, ο µύθος ότι η
κακοποιηµένη γυναίκα είναι χαµηλού µορφωτικού επιπέδου δεν
επιβεβαιώνεται, αφού γνωρίζουµε23 ότι 7 στις 10 γυναίκες είναι
∆ευτεροβάθµιας, Τεχνολογικής ή Πανεπιστηµιακής Εκπαίδευσης.
Άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι 3 στις 10 γυναίκες-θύµατα
ενδοοικογενειακής βίας είναι Τεχνολογικής ή Πανεπιστηµιακής
Εκπαίδευσης και επίσης 3 στις 10 είναι Υποχρεωτικής
Εκπαίδευσης.

20 Αλέν Λεγκράν, από την εφηµερίδα «Le Monde» της 12ης Αυγούστου 2002.
21 Από την ηλεκτρονική διεύθυνση http://news.pathfinder.gr/periscopio/family_violence.html.
22 Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Κέντρου Υποδοχής Κακοποιηµένων Γυναικών Αθήνας.
23 Από ανάλυση στοιχείων από τα Συµβουλευτικά Κέντρα Αθήνας - Πειραιά της Γενικής Γραµµατείας

Ισότητας (Υπουργείο Εσωτερικών, ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης) κατά το χρονικό διάστηµα
01/01/2002 - 31/10/2006. Το δείγµα επεξεργασίας ανέρχεται στα 1870 περιστατικά κακοποίησης. Από την
ηλεκτρονική διεύθυνση http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_21_21/11/2006_173544.
 Παράλληλα, µία γυναίκα µπορεί να υπάρξει θύµα κακοποίησης ανεξαρτήτως της
οικονοµικής της κατάστασης. Σύµφωνα µε τα στοιχεία που προκύπτουν από την
επεξεργασία, 6 στις 10 γυναίκες που έχουν υποστεί
κακοποίηση και προσήλθαν στα Συµβουλευτικά
Κέντρα της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας ανέφεραν
ότι βρίσκονται σε µέτρια ή καλή οικονοµική
κατάσταση.
Από την άλλη, συχνά χρησιµοποιείται σαν
πρόσχηµα για την ανάρµοστη συµπεριφορά η
κατανάλωση αλκοόλ ή παραισθησιογόνων ουσιών. Η
κατανάλωση αλκοόλ ή η χρήση τοξικών ουσιών σε
καµία περίπτωση δεν αποτελεί την κύρια αιτία
εκδήλωσης βίας. Το ποτό ή τα ναρκωτικά
προσφέρουν απλώς ένα καλό άλλοθι για να
απαλλαγούν οι δράστες από την ευθύνη τους.
Ωστόσο µπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να επιδρά
έµµεσα στην εκδήλωσή της. Σύµφωνα µε ποσοτική
ανάλυση στοιχείων24 6 στους 10 δράστες ενδοοικογενειακής βίας ∆ΕΝ κάνουν χρήση
ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά, ψυχοφάρµακα).
Καταληκτικά, όσοι και όσες κακοποιούν συντρόφους ή τα παιδιά -ως µέθοδο
σωφρονισµού- συχνά έχουν πέσει κι οι ίδιοι θύµατα κακοποίησης στην παιδική τους ηλικία
ή έχουν υπάρξει µάρτυρες ως παιδιά της κακοποίησης της µητέρας τους από τον πατέρα
τους. Αρκετά συχνά µάλιστα αυτοί πάσχουν από διαταραχές της προσωπικότητας.

Αντί επιλόγου
Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί λοιπόν ένα σηµαντικό κοινωνικό πρόβληµα.
Αποτελεί ένα από τα πλέον µελανά σηµεία του σύγχρονου πολιτισµού, όχι µόνο στην
Ελλάδα, αλλά σε όλη την Ευρώπη. Σχετίζεται άµεσα τόσο µε την κοινωνική θέση της
γυναίκας όσο και µε την καταπίεση που βρίσκει έκφραση στον εργασιακό χώρο και στη
δοµή της κοινωνίας αφού η γυναίκα αναλαµβάνει ως επί το πλείστον την ευθύνη και του
σπιτιού
Το όλο θέµα παύει να είναι ατοµικό όταν ξεφεύγει από τα στενά όρια του
περιορισµένου κύκλου στον οποίο εξελίσσεται και επηρεάζει σηµαντικά -µε τρόπο
αρνητικό- ολόκληρη την κοινωνική δοµή. Ιδιαίτερα όταν η ενδοοικογενειακή βία
αναφέρεται σε παιδιά και διαµορφώνει προσωπικότητες που θα καθορίσουν το µελλοντικό
κοινωνικό γίγνεσθαι. Εξάλλου, είδαµε ήδη ότι συνδέεται µε φόνους γυναικών και µε
αυτοκτονίες
Για τους λόγους αυτούς η αντιµετώπιση δεν µπορεί -και σαφώς δεν πρέπει-
ανακαλύπτει µεµονωµένες περιπτώσεις. ∆εν είναι δυνατόν να δεχτούµε µοιρολατρικά την
πολιτιστική ιδιαιτερότητα διαφορετικών κουλτούρων που τάχα έχουν ροπή προς τη βία.
Ούτε είναι δηµοκρατική κάθε προσέγγιση που δε λαµβάνει µέριµνα και µέτρα πρόληψης
για την αποφυγή οιασδήποτε µελλοντικής περίπτωσης
Μια προσπάθεια που φαίνεται να έκανε το 2006 το Υπουργείο ∆ικαιοσύνης επί
Παπαληγούρα µοιάζει να αναγνωρίζει τη σοβαρότητα του κοινωνικού φαινοµένου.
Ωστόσο, ενώ το αγγίζει δε φαίνεται να το αντιµετωπίζει στην ολότητά του. Και τούτο
επειδή ο νόµος δεν αντιµετωπίζει το θέµα ως κοινωνικό φαινόµενο, αλλά ως
παρεκλίνουσες ατοµικές συµπεριφορές. Επιπλέον, ο νόµος δίνει µία στενή έννοια στο όλο
24 Συµβουλευτικά Κέντρα Αθήνας - Πειραιά της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας (Υπουργείο Εσωτερικών,

∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης) κατά το χρονικό διάστηµα 01/01/2002 - 31/10/2006. Το δείγµα
επεξεργασίας ανέρχεται στα 1870 περιστατικά κακοποίησης, από την ηλεκτρονική διεύθυνση
http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_21_21/11/2006_173544.
φαινόµενο χωρίς να καλύπτει την ψυχολογική και τη λεκτική βία που υφίστανται γυναίκες
-συνήθως- και παιδιά. Από την άλλη, ο νόµος δε προβλέπει πόρους ούτε και δεσµευτικά
µέτρα για τη δηµιουργία δοµών στήριξης ή πρόληψης µέσα από το εκπαιδευτικό σύστηµα
ή µε τη βοήθεια των έντυπων και ηλεκτρονικών ΜΜΕ.
Είναι σηµαντικό να σηµειώσουµε ότι ο κοινωνικά αποκλεισµένες οµάδες δεν είναι
έµφυτα πιο βίαιες από αυτές των κυρίαρχων συγκατοίκων της. Μάλλον όµως έχουν
µεγαλύτερη παρουσία σε δηµογραφικές κατηγορίες που τους παρουσιάζουν ως οµάδες
υψηλού κινδύνου. Γενικά η αναλογία τους είναι όµοια µε την πληθυσµιακή του παρουσία.
Αν σταθµιστούν µε βάση την ηλικία ή το µορφωτικό επίπεδο και το φύλο, θα δούµε ότι δεν
παρατηρείται καµία διαφορά από τους ιθαγενείς. Ωστόσο, αυτές οι οµάδες επειδή έχουν
το χαρακτηριστικό της ρατσιστικής αντιµετώπισης είναι βέβαιο ότι δυσκολεύονται να
προσέλθουν στα Κέντρα Βοήθειας ή στις αρχές από φόβο -συχνά διόλου αδικαιολόγητο αν
σκεφτούµε ότι η Αστυνοµία αδιαφορεί για τους ελληνικής καταγωγής, πόσο µάλλον για
αλλοδαπούς. Πρέπει όµως να υπογραµµίσουµε ότι οι µετανάστριες υφίστανται όλες τις
κοινωνικές διακρίσεις ταυτόχρονα. Από τη µια δέχονται a priori τον παθογενή ελληνικό
µισογυνισµό και από την άλλη το ρατσισµό και την ξενοφοβία.
∆εν είναι όµως δυνατόν ούτε να κλειδώσουµε τα παιδιά µας στο σπίτι ούτε και να
ελέγχουµε κάθε βήµα τους. Μόνη λύση µένει η ανοιχτή κουβέντα για όλους τους κινδύνους
που κρύβονται γύρω µας µε τα παιδιά. Όσο τα παιδιά γνωρίζουν τους κινδύνους, τόσο
µπορούν να προφυλάσσονται από επικίνδυνες παρέες ή θα ξέρουν πότε να αντιδράσουν
αρνητικά.
Επιπλέον, πρέπει να αντιληφθούµε όλοι µας ότι δεν υπάρχει οικογενειακό άσυλο για
όποιον κακοποιεί σύζυγο ή παιδιά. Αυτό ισχύει τόσο για τους γείτονες όσο και για τους
εκπαιδευτικούς. ∆εν µπορούµε να µένουµε απαθείς και να θεωρούµε ότι δεν πρέπει να
µπλεχτούµε σε τέτοιες καταστάσεις. Η εµπλοκή είναι σεβασµός όχι µόνο στην αξιοπρέπεια
του θύµατος, αλλά αποδοχή στις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώµατα.