Exegetische Notities Bij de Bergrede

1
DEBERGREDE
Mt5:1
t ea i e. eu , e ,eu, a i. .t , e e e,, sat sat caie, au eu :ec ai au a et aat
au eu
t ea i part.aor.A.nom.masc.sing. e a a zien
e. voegwoord e. en,nu,danmaar
eu , e ,eu, subst.acc.(obi)masc.plur. e e ,e, deschare,menigte
a i. aor.A.3epers.sing. a iaat ia opgaan,beklimmen
.t , voorzetsel(+4) .t , naar,tot,voor,tegen,op
e e e, subst.acc.neut.sing. e e e, deberg
sat voegwoord sat en,ook
sat caie, part.aor.A.gen.(abs)masc.sing. sat ,a (doen)zitten,gaanzitten
au eu pron.pers.gen.(poss)masc.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
:ec ai aor.A.3epers.plur. :ec. ,eat komentot
au a pron.pers.dat.(soci)masc.sing. au e , hem
et aat subst.nom.masc.plur. e a , deleerling
ToenHijnudemenigtenhadgezien,gingHijdebergop(lett.:gingHijopnaardeberg)ennadatHij
wasgaanzitten,kwamenZijnleerlingentotHem,
NBG:ToenHijnudescharenzag,gingHijdebergopennadatHijZichhadnedergezet,kwamenZijn
discipelentotHem,
Opmerkingen:
sat caie, au euiseengenitivusabsolutus,d.w.z.hetparticipiumsat caie, heefteeneigen
onderwerpau eudatniettegelijkertijddeeluitmaaktvandepersoonsvorm:ec ai.Zowelhet
deelwoordalshetbijbehorendesubjectstaanindetweedenaamval.Devertalingvandegenitivus
absolutus is hier temporeel, d.w.z. met een bijzin van tijd (terwijl, toen, nadat). Andere opties bij
eengenitivusabsolutuszijnbijzinnenvanreden(omdat),vantoegeving(ofschoon,hoewel)ofvan
voorwaarde(mits).Vgl.Grieks1,par21.6;BDR423,7enGG230d.
In enkele manuscripten ontbreekt de dativus sociativus au a (onder meer in B (Codex
Vaticanus)).VoordedativussociativuszieGrieks1,bijlage5.3.3.1.
Mt5:2
sat a ieta, e ce a au eu . et eacs.i au eu , . ,ai
a ieta, part.aor.A.nom.masc.sing. a iet ,a openen

e ce a subst.acc.(obi)neut.sing. e ce a demond
. et eacs.i imperf.A.3epers.sing. etea csa leren,onderrichten
au eu , pron.pers.acc.(obidir)masc.plur. au e , hij,zich(zelf),vanhem
. ,ai part.A.nom.masc.sing. . ,a zeggen
ennadatHijzijnmondhadgeopend,begonHijhentelerenenzei(of:terwijlHijzei):
NBG:EnHijopendezijnmondenleerdehen,zeggende:
Opmerkingen:
Hetheleversiseensemitisme(MoultonII,p.454).
De bergrede wordt in Matthes ingeleid met het imperfectum . et eacs.i (waar Lucas . .,.i
gebruikt, een imperfectum van . ,a) dat wordt gebruikt bij een langer relaas oftoespraak (waar
een aoristus staat voor een gedane uitspraak). Hoffmann & Von Siebenthal stellen daarom, in
correctieopdevertalingvandeNBG,eeningressiefaspectvoordateenaanvangendehandeling
uitdrukt of de overgang naar een andere toestand: Hij begon hen te leren (vgl. New American
StandardBible).Eenlineairevertalingmagook,maardiezoudanmoetenluiden:Hijleerdehen
uitvoerig.Vgl.WBC,86;BDR329,2;GG198e.
2
Dezaligsprekingen(cf.Lc.6,20-23)
Mt5:3
\asa tet et :a,et a :i.u at, e t au a i . cti act.ta a i eu aia i.

\asa tet adj.nom.(pred)masc.plur. asa te, gelukkig,gezegend,zalig
:a,et adj.nom.masc.plur. e :a,e , dearme
a :i.u at subst.dat.(resp)neut.sing. e :i.u a degeest
e t voegwoord+causalebijzin e t dat,omdat,doordat,want
au a i pron.pers.gen.(poss)masc.plur. au e , hij,zich(zelf),vanhem
. cti praes.A.3epers.sing. .t t zijn
act.ta subst.nom.fem.sing. act.t a hetkoninkrijk
a i eu aia i subst.gen.(obi)masc.plur. e eu aie , dehemel
(Diep)gelukkig(zijn)dearmenvangeest,wantvanhenishetkoninkrijkvandehemelen.
NBG:Zaligdearmenvangeest,wanthunnerishetKoninkrijkderhemelen.
Opmerkingen:
Het gesubstantiveerde adjectief asa tet krijgt geen lidwoord. Het is een naamwoordelijk deel
vanhetgezegde(predicaatsnomen).Hetlidwoorddateropvolgt,hoortbij:a,et .ZieGG136b.
Hetkoppelwerkwoord.t tisweggelatennaasa tet,omdathethiergaatomeenzegswijze(of
nominaalzin, zie ook o.m.Jacobus 1:12, Romeinen 4:8). Vgl. BDR 127, 4.7 en 128,1. Zie ook
GG256d.Deuitdrukkingmetasa tetisafkomstiguitdeLXX,waarinhet64keervoorkomt.
et :a,et a :i.u at is een zogeheten dativus respectus (of relationis). Deze drukt een
betrekkinguit(vaakbijadjectieven)enkanwordenvertaaldmetwatXbetreft.Ziebijv.a ,. i.t
(wat de afstamming betreft) of e ie at (wat de naam betreft). Er bestaat ook een accusativus
respectus, die exact hetzelfde weergeeft, maar in het NT komt de datiefvariant veel vaker voor
(BDR197,3enGG173b,178a).Voordeuitdrukkingarmvangeest,zie1QM14:7.
e t scheidt een causale bijzin van een hoofdzin. Vandaar vaak de vertaling omdat. Wanneer
echterhetcausaleverbandmindersamenhangendis,zoalshier,iseenvertalingmetwantbeter.
Merk op dat voegwoorden in de evangelin veelvuldig voorkomen in onderwijzingen (en in
zaligsprekingenbuitendeBergrede)omdeverschillendevoorschriftenenuitsprakenteverbinden
(zieBDR456,1-2;462,2;WBC,88,89).BuitenhetNTisdee t-bepalingzeldzaam.
Hetpersoonlijkvoornaamwoordau a i ishiergebruiktterbenadrukking(BDR277,4).
act.ta a i eu aia i iseengenitivusobiectivus,behorendbijhetnomenactionisact.t a
(eensubstantiefdatisafgeleidvanact.uawateenhandelingweergeeft).ZieGrieks1,bijlage
5.2.1.2. Maar ook een genitivus possessivus is verdedigbaar. Deze geeft de oorsprong van het
Koninkrijk weer. Een genitivus attributivus, die een doel of richting aangeeft, is eveneens
mogelijk.Ta i eu aia i kanverdereenhoedanigheidofeigenschapvanhetKoninkrijkzijn,met
de functie van een adjectief: Hemels Koninkrijk (genitivus qualitatis). Tot slot zou ook een
genitivusepexegeticuskunnenwordengelezen,dieuitdruktwaarhetKoninkrijkdanuitbestaat.
Blass, Debrunner en Rehkopf zien in de eerste vier zaligsprekingen (Mt 5:3-6) een duidelijke :-
alliteratie(invers3gaathetomet :a,et a :i.u at).Vgl.BDR488,7.
Mt5:4
asa tet et :.ieu i.,, e t au et :aas ceiat.

:.ieu i., part.praes.A.nom.masc.plur. :.i. a klagen,beklagen
au et pron.pers.nom.masc.plur au e , hij,zich(zelf),vanhem
:aas ceiat indic.fut.pas.3epers.plur. :aasa. a troosten
(Diep)gelukkig(zijn)zijdie(aanhoudend)treuren,wantzijzullenwordengetroost.
NBG:Zaligdietreuren,wantzijzullenvertroostworden.
Opmerkingen:
Hetpersoonlijkvoornaamwoordau etishiergebruiktterbenadrukking(BDR277,5).
Sommige handschriften hebben vers 4 en 5 omgedraaid, vermoedelijk om een antithese te
crerentussen hemel en aardeeneensynthesetussenarmenvan geestenzachtmoedigen
(zieTCGNT,p.10)
3
Letopde:-alliteratie(:.ieu i.,en:aas ceiat).Vgl.BDR488,7.
OndermeerdeCodexSinaiticusN voegtnogiuiinna:.ieu i.,omafstandtecrerentussen
detegenwoordigetijdendetoekomst.
Mt5:5
asa tet et :a.t ,, e t au et seie ceucti i , i.

:a.t , adj.nom.masc.plur. :au , zacht,vriendelijk,gematigd
seie ceucti indic.fut.A.3epers.plur. seie. a (be)erven
i , i subst.acc.(obi)fem.sing. , aarde
(Diep)gelukkig(zijn)dezachtaardigen,wantzijzullendeaardeberven.
NBG:Zaligdezachtmoedigen,wantzijzullendeaardeberven.
Opmerkingen:
Sommigehandschriftenhebbenvers4en5omgedraaid(ziebijvers4).
Het woord :au ,, :a.ta, :au (:a. a,) betekent zacht, liefelijk, vriendelijk, mild, mak,
gedwee.Vgl.Jes.41:17.Hetiseensynoniemvana:.tie ,en cu ,te,.
Letopdedoorlopende:-alliteratie(:a.t ,).Vgl.BDR488,7.
Mt5:6
asa tet et :.tia i., sat eta i., i etsatecu ii, e t au et ,eac ceiat.

:.tia i., part.praes.A.nom.masc.plur. :.tia a hongerhebben
eta i., part.praes.A.nom.masc.plur. eta a dorsthebben
i etsatecu ii subst.acc.(obi)fem.sing. etsatecu i gerechtigheid
,eac ceiat indic.fut.P.3epers.plur. ,ea ,a verzadigen,vetmesten
(Diep)gelukkig(zijn)zijdie(aanhoudend)hongerenendorstennaardegerechtigheid,wantzijzullen
wordenverzadigd.
NBG:Zaligdiehongerenendorstennaardegerechtigheid,wantzijzullenverzadigdworden.
Opmerkingen:
Op werkwoorden van verlangen (zoals . :tu. a) volgt doorgaans een genitief (BDR 171,2).
Maarna:.tia aeneta avolgtinhetNTeenaccusativusobiectidirecti(mogelijknaaranalogie
van.:t:e. a(naarietsverlangen)waarnazoweleengenitiefalseenaccusatiefkanvolgen).De
werkwoorden zijn eigenlijk intransitief, maar door de toevoeging van een direct lijdend voorwerp
zijnzetransitiefgemaakt(overigenskomteendatiefnaeta aookvoor:vgl.Ex.17:3).
Letopdedoorlopende:-alliteratie(:.tia i.,).Vgl.BDR488,7.
Burton schrijft dat :.tia i., en eta i., tegenwoordige deelwoorden zijn, die een groep
aanduidenvanhendieeenbepaaldedaadvoortdurendverrichten(Burton124).Zieookvers4.
Mt5:7
asa tet et . . ei.,, e t au et . . ceiat.

. . ei., adj.nom.masc.plur . . ai medelijdend,barmhartig
. . ceiat indic.fut.P.3epers.plural . .. a medelijdenhebben
(Diep)gelukkig(zijn)debarmhartigen,wantzijzullenbarmhartigheidvinden(of:ervaren).
4
NBG:Zaligdebarmhartigen,wanthunzalbarmhartigheidgeschieden.
Opmerkingen:
Hetpassief. . ceiatduidthieropmededogenofmedelijdenvnden(Bauer,. .. a).Thayer
vertaalthiermettoexperiencemercy(Thayer,. .. a).
Mt5:8
asa tet et saaet saeta , e t au et e i .e i e eiat.

saaet adj.nom.masc.plur saae , rein,zuiver
saeta subst.dat.(resp)fem.sing. saet a hart
e i .e i subst.acc.(obi)masc.sing. e .e , God
e eiat indic.fut.M3epers.plural e a a zien
(Diep)gelukkig(zijn)dezuiveren(of:dereinen)vanhart,wantzijzullenGodzien.
NBG:Zaligdereinenvanhart,wantzijzullenGodzien
Opmerkingen:
et saaet saetaiseen zogehetendativusrespectus(zuiverwatbetrefthethart).Zieook
Mt.5:3.Hoffmann&VonSiebenthalvertalenhieroverigens:dieHerzenreinen.
Mt5:9
asa tet et .t ie:etet , e t au et ut et .eu s ceiat

.t ie:etet adj.nom.masc.plur .t ie:ete , vredescheppend,makend
ut et subst.nom.(pred)masc.plur. e ut e , zoon
.eu subst.gen.(poss)masc.sing. e .e , God
s ceiat indic.fut.P.3epers.plur. sa. a noemen,roepen
(Diep)gelukkig(zijn)devredemakers,wantzijzullenzonenvanGodwordengenoemd.
NBG:Zaligdevredestichters,wantzijzullenkinderenGodsgenoemdworden.
Opmerkingen:
Enkelemanuscriptenmissenhetpersoonlijkvoornaamwoordau et .
Het woord .t ie:etet is een Verbale Rektionskomposita (verbal dependent determinatives),
een samenstelling met een substantief dat van een werkwoord (:et. a) is afgeleid. Tussen de
delenvandesamenstellingvindtgrammaticalebenvloedingplaats(rectie,afgeleidvanregeren).
Bij.t ie:etetregeerthettweededeelheteerste(vgl..t ie ,i.p.v..t i).ZieBDR119,1.
Mt5:10
asa tet et e.eta,. iet . i.s.i etsatecu i,, e t au a i . cti act.ta a i eu aia i.

e.eta,. iet part.perf.M.nom.masc.plur eta sa (achter)volgen,vervolgen
. i.s.i voorzetsel(+2) . i.sa terwillevan
etsatecu i, subst.gen.(iud)fem.sing. etsatecu i gerechtigheid
. cti indic.praes.A.3epers.sing. .t t zijn
a i eu aia i subst.gen.(obi)masc.plur. e eu aie , hemel
5
Gelukkig(zijn) zijdievervolgd zijn(of:devervolgden)omwillevandegerechtigheid,wantvanhenis
hetkoninkrijkvandehemelen
NBG:Zaligdevervolgdenomdergerechtigheidwil,wanthunnerishetKoninkrijkderhemelen.
Opmerkingen:
Bij het persoonlijk voornaamwoord au e , wordt van alle verbogen naamvallen alleen de genitief
gebruiktterbenadrukking(BDR277,6).
etsatecu i, is een genitivus criminis of iudicialis (betreffende de zaak waarom iemand wordt
vervolgd),feitelijkeensoortgenitivusrespectus(vgl.GG167i;Grieks1,bijlage5.2.5).
Mt5:11
asa tet . c. e ai e i.tet cacti u a , sat etaacti sat .t :acti :a i :eie i sa` u a i
[.uee .iet] . i.s.i . eu .

. c. indic.praes.A2
e
persplur .t t zijn
e ai voegwoord+temporelebijzin e ai wanneer
e i.tet cacti coni.aor.A.3epers.plur. e i.tet ,a smalen,schelden,verwijten
u a , pron.pers.acc.(obi)plur. cu jij
etaacti coni.aor.A.3epers.plur. eta sa (achter)volgen,vervolgen
.t :acti coni.aor.A.3epers.plur . ,a zeggen,spreken,noemen
:a i adi.indef.acc.(obi)neut.sing. :a , ieder,elk,hier:allerlei(Bauer)
:eie i adi.acc.(obi)neut.sing. :eie , slecht,gemeen
sa` voorzetsel(+2) saa tegen
u a i pron.pers.gen.plur. cu jij
.uee .iet part.praes.M.nom.masc.plur. .u eeat liegen
. i.s.i voorzetsel(+2) . i.sa terwillevan(+2)
. eu pron.pers.gen.sing. . ,a ik
(Diep) gelukkig zijn jullie wanneer ze jullie (uit)schelden en achtervolgen (of: men jullie uitscheldt en
achtervolgt)en[terwijlzeliegen(of:menliegt)]allerleikwadedingen(tennadele)vanjulliezeggen(of:
zegt)omwillevanMij.
NBG: Zalig zijt gij, wanneer men u smaadt en vervolgt en liegende allerlei kwaad van u spreekt om
Mijnentwil.
Opmerkingen:
Sommige handschriften voegen na e ai nog et a ia:et in, parallel aan Luc. 6:22. Maar de
derdepersoonmeervoude i.tet cactikanookvoormenstaan(Robertson,GGNT,392).
Erzijnmanuscriptendiegeenconiunctivushebben,maareenfuturum(etaeuctietc).
In NA27 staat .uee .iet tussen haken, omdat niet zeker is of het woord oorspronkelijk is. Het
lijktopeenachterafaangebrachte(Westerse)harmonisatiemetLuc.6:22(Vgl.TCGNT,p.11).
Enkeletekstenvoegenna.t :actinog ainofhebbenetsatecu i,i.p.v.. eu (WBC,88).
Nae aikanzoweleenconiunctivusgeneralisvolgenalseenconiunctivusfuturalis.Aangeziener
geenfuturumindehoofdzinstaatenerbijtemporelebijzinnenmete aivaaksprakeisvaneen
algemenegeldigheid(wanneer),ligteengeneralisvoordehand(Grieks1,par.23.6;GG276g).
HetklassiekeGriekslaatdoorgaanseendatiefvolgenopwerkwoordenvansmadenenlasteren,
maarhetNTgebruiktdaareenaccusatief(u a ,).
VandeAttischeadverbialeuitdrukking. i.sa(+genitief)is. i.s.idekoin-vorm(MoultonII,67).
Mt5:12
,at .. sat a ,ata c., e t e tce , u a i :eu , . i et , eu aiet , eu a, ,a . et aai
eu , :e| a, eu , :e u a i.
,at .. imp.praes,A2
e
pers.plur. ,at a zichverheugen
a ,ata c. imp.praes.M.2epers.plur. a ,ata a jubelen,juichen
e tce , subst.nom.masc.sing. e tce , loon
u a i pron.pers.gen.(poss)plur. cu jij
:eu , adj.nom.masc.sing. :eu , veel,groot
. i voorzetsel(+3) . i in,op,met,door,onder
6
et , eu aiet , subst.dat.masc.plur. e eu aie , dehemel
eu a, bijwoord eu a zo,aldus
. et aai indic.aor.A.3epers.plur. eta sa (achter)volgen,vervolgen
eu , :e| a, subst.acc.(obi)masc.plur. e :e| , deprofeet
:e voorzetsel(+2) :e voor
Verheugt jullie en jubelt (of: blijf je verheugen en jubelen), omdat jullie loon (is) groot in de hemelen;
wantzohebbenzij[uwvaderen]deprofetenvoorjullie[ook]vervolgd/dievooru(zijngeweest).
NBG:Verblijdtuenverheugtu,wantuwloonisgrootindehemelen;wantalzohebbenzijdeprofeten
vruvervolgd.
Opmerkingen:
Vaak ontbreekt voor het septuagintsme eu aiet , het lidwoord (zie 1 Cor. 8:5). Wat dit betreft
vormtMt.5:12eenuitzondering(DBR253,4).
Deimperatiefvanhetpraesensisvaakdirecterdandievandeaoristus.Tochlijkthetonderscheid
tussen beide hier minder relevant. Vgl. Luc. 6:23, waar ,a . staat (imp. aor. P. 2
e
pers. plur).
MerkopdatMoultonhetpraesenshiereenlineairaspecttoekent(MoultonI,174).
Enkelemanuscriptenvoegenet :a. ., aua itoe(onderinvloedvanLuc.6:26).
Zoutenlicht(cf.Mk.9,50;Lc.14,34-35)
Mt5:13
u .t , . c. e a a, , , , .a i e. e a a, aai , . i t it a tc c.at, .t , eu e. i t c,u .t
. t .t . i .a saa:a.t cat u :e a i a ia :ai.
u .t , pron.pers.nom.plur. cu jij
. c. indic.praes.A.2epers.plur .t t zijn
e a a, subst.nom.(pred)neut.sing. e a a, hetzout
, , , subst.gen.(attr/poss)fem.sing. , deaarde
.a i voegwoord+conditionelebijzin . a i indien,als
aai coni.aor.P.3epers.sing. aat ia smakeloosmaken,gekmaken
t it pron.interr.dat.(instr)neut.sing. t , wie,wat,welk?
a tc c.at indic.fut.P.3epers.sing. a t ,a (in)zouten(pass.=zoutworden)
.t , voorzetsel(+4) .t , tot,naar
eu e. i pron.indef.acc.neut. eu e.t , niemand,niets
t c,u.t indic.praes.A.3epers.sing. t c,u a sterkzijn,kunnen(+inf),deugen
. t bijwoord . t nog
.t voegwoord+part.+conditionelebijzin .t indienniet,tenzij,behalve
. i part.aor.P.nom.neut.sing. a a werpen,gooien
.a bijwoord . a buiten,naarbuiten
saa:a.t cat infin.praes.M. saa:a. a vertrappen,verachten
u :e voorzetsel(+2) u :e door
a i a ia :ai subst.gen.masc.plur. e a ia:e, demens
Julliezijnhetzoutvandeaarde;wanneerdanhetzoutsmakeloos(lett.gek)wordt,waarmeezalhet
worden gezouten?Totnietsdeugthetnog,behalveom,nadathetnaarbuitenisgegooid,teworden
vertraptdoordemensen.
NBG: Gij zijt het zout der aarde; indien nu het zout zijn kracht verliest, waarmede zal het gezouten
worden?Hetdeugtnergensmeertoedanomweggeworpenendoordemensenvertredenteworden.
Opmerkingen:
Denadrukligthieropjullie(ziehetgebruikvanhetpersoonlijkvoornaamwoord).
De predikatieve nominativus e a a, ( , , ,) is de koin-variant voor het klassieke e a ,.
Gebruikelijkerinhetkoin-Grieksisoverigense a a(Mc.9:50).Vgl.MoultonI,p.132.
T , , ,kaneengenitivusattributuszijn(doel-ofrichtingaangevend),ofeenqualitatis(bedoeld
als adjectief: het aardse zout), maar ook een bezitsgenitief is denkbaar (duidt de oorsprong van
het zout aan), aangezien het zout in Israel werd gewonnen uit de heuvels rond de Dode Zee
(lees:deaarde).Vgl.Eerdmans,DB,1153.
7
Hetvoorzetsel. i leidteendativusinstrumentalisinnaeenwerkwoordvankruidenenbetekent
hiermet:metwat/waarmeezalhetwordengezouten?(BDR195,5).
De combinatie .t duidt op behalve en wordt hier gevolgd door een werkwoord (infinitief)
watzeldzaamis(BDR376,1;GG286b).
Veel manuscripten hebben iat .a sat (om naar buiten te gooien en) i.p.v. . i . a,
maardetekstvanNA27isbeter(WBC,97).
Nahetvoegwoord.a ikomteenconiunctivusgeneralis,dieindezezindichtbijeentemporaalzin
mete ailigt(vgl.indienenwanneer).ZieGG282c.
Mt5:14
u .t , . c. e |a , eu se ceu. eu eu iaat :e t, su iat . :a ia e eu, s.t. i
. c. indic.praes.A.2epers.plur .t t zijn
e |a , subst.nom.(pred)neut.sing. e |a , hetlicht
eu se ceu subst.gen.(attr/poss)masc.sing. e se ce, dewereld
eu bijwoord eu niet
eu iaat indic.praes.M.3epers.sing. eu iaat kunnen
:e t, subst.nom.fem.sing. :e t, destad
su iat infin.aor.P. su :a verbergen
. :a ia voorzetsel(+2) . :a ia boven(op)
e eu, subst.gen.neut.sing. e e e, deberg
s.t. i part.praes.P.nom.fem.sing. s.t at liggen
Julliezijnhetlichtvandewereld.Eenstad,dieopeenbergligt,kannietverborgenzijn(of:eenstad
kannietverborgenzijn,terwijlzijopeenbergligt).
NBG:Gijzijthetlichtderwereld.Eenstad,dieopeenbergligt,kannietverborgenblijven.
Opmerkingen:
Netalsinhetvorigeverszienwehiereennadrukopjullie.
e |a , eu se ceu is een predikatieve nominatief (naamwoordelijk deel van het gezegde).
Daarbinnen kan eu se ceu worden gelezen als een genitivus attributus (doel of richting
aangevend).Eengenitivuspossessivusisookmogelijk(duidtdeoorsprongvanhetlichtaan).
In het koin-Grieks wordt de thematische aoristus populair, vooral de passieve variant ervan.
su:akrijgtdaarbijeenalsstamuitgang(. su iinplaatsvan. su|iof. su|i).
Hetligtvoordehandomsu iatweertegevenmetverborgenzijn(zieookStatenvertaling,de
LeidseVertalingendeKingJames).Hetpassivumkanweliswaarookintransitiefwordenvertaald
(zich verbergen), maar dat is met een stad als onderwerp niet perse voor de hand liggend. De
gebruikteaoristus(onbepaaldaspect)brengtbovendienmetzichdatnietswordtgezegdoverhet
voortduren van de handeling of het resultaat ervan. Toch kiezen veel recente vertalingen voor
blijven (wellicht ingegeven door de intransitieve betekenis van su iat), waarmee het
passivum duratief wordt gemaakt. Thayer stelt voor om su iat te vertalen met to escape
notice(Thayer,su :a-1a)
. :a ia is een samentrekking van . :-a ia en betekent eigenlijk bovenop. In het NT is deze vorm
vaakafgezwakttotop+genitivus(BDR215,3;Robertson,GGNT,505,642).
Mt5:15
eu e. sat eucti u ,iei sat t.acti au e i u :e e i e etei a ` . :t i u,itai, sat a :.t
:a cti et , . i et sta .
eu e. voegwoord eu e. enniet,ookniet
sat eucti indic.praes.A.3epers.plur. sat a aansteken
u ,iei subst.acc.masc.sing. e u ,ie, delamp
t.acti indic.praes.A.3epers.plur. t t leggen,plaatsen
au e i pron.pers.acc.masc.sing. au e , hij,zichzelf
u :e voorzetsel(+4) u :e onder
e i e etei subst.acc.masc.sing. e ete, korenmaat(modius,maatvat)
a ` voegwoord a a maar
. :t voorzetsel(+4) . :t op
i u,itai subst.acc.fem.sing. u,it a lampenstandaard,statief
8
a :.t indic.praes.A.3epers.sing. a :a schijnen
:a cti adi.indef.dat.(comm)masc.plur. :a , ieder,elk
et , art.dat.masc.plur.,hier:pron.demon. e de,het
et sta subst.dat.fem.sing. et st a hethuis
Ook steken [de mensen] (of: steekt men) geen (olie)lamp aan en zetten (of: zet) haar onder de
korenmaat,maaropdestandaard,zodatzijschijntvoorallen,dieinhethuis(zijn).
NBG:Ooksteektmengeenlampaanenzethaaronderdekorenmaat,maaropdestandaard,enzij
schijntvoorallen,dieinhethuiszijn.
Opmerkingen:
eu e. sat eucti sat t.acti is een aramisme (vgl. parallelle tekst in Luc. 11:33 => eu e.t ,
u ,iei a a, .t , su :i t cti).
e ete, (modius) is een latinisme voor de Romeinse inhoudsmaat voor het afmeten van koren
(eenschepelofca.8,75liter)enstaatzowelvoordemaatzelfalsvoorhetmaatvat.
DederdepersoonmeervoudwordtinhetNTvaakgebruiktvoorhetonbepaaldesubjectmen.Je
kanerooket aia:etbijinvullen.Vgl.MoultonII,p.447.
Bijuitdrukkingenmetvoorzetselsstaatvaaknogeenlidwoord,zoookbijhetvoorzetsel. i:et ,.
Hettweedesat ishierconsecutiefgebruikt(eengevolgaangevend:zodat,dat).Inparallelteksten
inLucas(8:16en11:33)wordtt iagebruikt.ZieGrieks1,bijlage10.6.1.
Mt5:16
eu a, aa a e |a , u a i . :ec.i a i a ia :ai, e :a, t eacti u a i a saa . ,a
sat eea cacti e i :a. a u a i e i . i et , eu aiet ,

eu a, bijwoord eu a, zo,opdezemanier
aa a imp.aor.A.3epers.sing. a :a schijnen
e |a , subst.nom.neut.sing. e |a , hetlicht
. :ec.i voorzetsel(+2) . :ec.i voor
a i a ia :ai substgen.masc.plur. e a ia:e, demens
e :a, voegwoord+finalebijzin e :a, opdat,dat,om
t eacti coni.aor.A.3epers.plur. e a a zien
saa adj.acc.neut.plur. sae , goed,mooi
a . ,a subst.acc.(obi)neut.plur. e . ,ei hetwerk
eea cacti coni.aor.A.3epers.plur. eea ,a verheerlijken,loven,prijzen
e i :a. a subst.acc.(obi)masc.sing. e :a devader
Laat zo jullie licht schijnen voor de mensen, opdat zij jullie goede werken zien en jullie Vader in de
Hemelverheerlijken.
NBG:Laatzouwlichtschijnenvoordemensen,opdatzijuwgoedewerkenzienenuwVader,diein
dehemelenis,verheerlijken.
Opmerkingen:
De Scrivener-editie heeft eu a in plaats van eu a,. Formeel wordt eu a gebruikt vr een
medeklinker,maardezevormverliestgaandewegterreinenkomtinhetNTnauwelijksmeervoor.
Hetvoegwoorde :a,(gevolgddooreenconiunctivusvandeaoristus)leidteenfinalebijzinin,die
het doel van iets aangeeft of het gewenste resultaat (vertaald met opdat). In het NT komt deze
constructie vaak voor, ten koste van de meer klassieke vorm met een infinitief (eventueel
voorafgegaan door eu) of een optativus obliquus. Oudere vertalingen laten het wenskarakter
van de coniunctivus nog meeklinken door te vertalen: opdat zij jullie goede werken mogen zien
(SVV)ofthattheymayseeyourgoodworks(KJV).Commentarenopditversdoenditsomsook
(WBCwel(p.101),Hermeneianiet).
Sommige handschriften laten . ,a weg, omdat het wordt verondersteld in a saa (goede
dingen,daden(letterlijk:mooiedingen!)).
et , eu aiet ,iseenseptuagintisme(Grieks1,bijlage10.6.1).
9
Wetenprofeten(Onderwijzingenoverdewet)
Mt5:17
\ iet c. e t ei saau cat e i ie ei eu , :e| a, eu s ei saau cat a a
:a cat.
\ partikel \ niet(nastreefzinnenmetconi)
iet c. coni.aor.A.2epers.plur. iet ,a menen,denken
e t voegwoord+voorwerpzin e t dat
ei indic.aor.A.1epers.sing. . ,eat komen,gaan
saau cat inf.aor.A. saau a vernietigen,beindigen,ontbinden
e i ie ei subst.acc.(obi)masc.sing. e ie e, wet,regel,gewoonte,norm(tora)
voegwoord of
eu , :e| a, subst.acc.(obi)masc.plur. e :e| , deprofeet
eu s bijwoord eu niet
a a voegwoord a a maar
:a cat inf.aor.A. :e a volmaken,vervullen
Jullie moeten niet denken dat ik ben gekomen om de wet of de profeten op te heffen; ik ben niet
gekomenom[ze]opteheffen,maaromtevervullen.
NBG:Meentniet,datIkgekomenbenomdewetofdeprofetenteontbinden;Ikbennietgekomenom
teontbinden,maaromtevervullen.
Opmerkingen:
DeSVVendeW95vertalenhettweededeelvanditversmeteenterugverwijzingnaardewetof
deprofeten(SVV:Ikbennietgekomen,omdieteontbinden,maartevervullen;W95:Ikbenniet
gekomenomzeopteheffen,maaromzetevervullen).
Deimperatiefmeentniet staatindeaoristus.Datduidteropdatdetoehoordersdemeningnog
niethadden.Wanneereenverbodslaatophetstoppenvaneenreedsbestaandesituatie,staater
doorgaans een imperativus van het praesens. We kunnen het verbod daarom volgens Blass,
DebrunnerenRekopfookvertalenmet:Laathetnietinjullieopkomen!(vgl.BDR336,4).
De infinitivus finalis wordt in het NT meestal gebruikt om het doel aan te geven bij werkwoorden
van beweging, zo ook hier na ei (cf. :e. eat, a ia/ saaat ia, . :t/ u :ec.|a, . ,,t ,a
etc).Zieookde2
e
opmerkingbijvorigvers(Mt.5:16).Vgl.Burton98,366.
Het voegwoord van tegenstelling biedt een keuze uit meerdere opties, doorgaans in negatieve
zinnen. Merk op dat wanneer in Mt. 7:12 dezelfde opties worden geboden znder scheiding, het
voegwoordsat wordtgebruikt(eue, ,a . cti e ie e, sat et :e| at)!
Profetenishiereenmetonymiavoordatwatdeprofetenhebbenverkondigd.
Mt5:18
a i ,a . ,a u t i . a, a i :a. e eu aie , sat , , t a a . i ta s.ata eu
:a. a :e eu ie eu, . a, a i :a ia ,. iat.
a i indeclinabel a i voorwaar,waarlijk
,a voegwoord ,a want
. ,a indic.praes.A.1epers.sing. . ,a zeggen
u t i pron.pers.dat.(obi)plur. cu jij
. a, voegwoord+temporelebijzin . a, tot
a i partikel(+coni) a i -
:a. coni.aor.A.3epers.sing :a. ,eat voorbijgaan,verdwijnen
e eu aie , subst.nom.masc.sing. e eu aie , dehemel
, subst.nom.fem.sing. , deaarde
t a a subst.nom.neut.sing. e t a a iota
. i adj.card.nom.neut.sing. .t , n
voegwoord of
ta adj.card.nom.fem.sing. .t , n
s.ata subst.nom.fem.sing. s.at a accentteken,streepje,tittel,punt
eu bijwoord+partikel(+futofconi) eu zekerniet(zullen)
a :e voorzetsel(+2) a :e vanaf,vanuit
eu ie eu subst.gen.(part)masc.sing. e ie e, dewet(hebr.voortora)
:a ia adj.nom.neut.plur. :a , ieder,elk(mv:alles,alledingen)
,. iat coni.aor.M.3epers.sing. ,t ieat worden,gebeuren,zijn(aor.)
10
Wantvoorwaar,Ikzegjullie:Totdatdehemelendeaardeisvergaan,zalerzekernietnjotaofn
tittelvandewetvergaan(of:geenjotaoftittel),totdatalledingenzullenzijngebeurd.
NBG: Want voorwaar, Ik zeg u: Eer de hemel en de aarde vergaat, zal er niet n jota of n tittel
vergaanvandewet,eeralleszalzijngeschied.
Opmerkingen:
. a, met een coniunctivus van de aoristus duidt op een temporele betekenis (BDR 383,1). Het
kanzowelgaanomtotdat(Nachzeitigkeit,eindpunt,zie:Bauer. a,,1b;Burton172)ofterwijl,
zoalsals(bij gelijktijdigheid, Bauer. a,, 2b). Demeestevertalingenkiezen voordeeersteoptie.
De coniunctivus laat zien dat de gebeurtenis waarvan sprake is, afhankelijk is van
omstandigheden (GG 276h). Maar W78 vertaalt: Want voorwaar, ik zeg u: Eerder nog zullen
hemelenaardevergaan,dandateenjotaofhaaltjevergaatuitdeWet,voordatallesgeschiedis.
Het is opmerkelijk dat het vers twee clausules met . a, bevat. Hagner houdt het erop dat de
zinsdelentautologienzijn(WBC,107),Moultonspreektvaneenanakoloet(MoultonI,p.58).
Merkopdathet werkwoordnahemelenaardein hetenkelvoudstaat.Ditgebeurt wanneerhet
subjectvolgtopdepersoonsvorm(inhetomgekeerdegeval zouhet werkwoordinhetmeervoud
staan,vgl.BDR135,3;GG264a).
Ditzelfde geldt ook voor het werkwoord dat volgt op twee enkelvoudige onderwerpen die van
elkaargeschiedenzijndoor (njotaofntittel,vgl.BDR135,6).
De postpositie van . i (t a a . i) is een semitisme. Merk op dat bij tittel het adjectief weer wel
voorhetzelfstandignaamwoordstaat(ta s.ata).Blass,DebrunnerenRekopfmenendatjota
hierdenadrukkrijgtendatbijdeherhalinghetaccentligtophetaantal(BDR474,2).
Decombinatievan. i eneu wordtinhetGrieksookwelgebruiktomnietsofgeenaanteduiden
(BDR302,4).Wezoudendanookkunnenvertalen:geenjotaoftittel.Vgl.MoultonII,p.433.
eu iseensterkeontkenningbijeenconjunctiefenwordtvertaaldmetzekerniet(zullen).
Sommigemanuscriptenvoegennaeu ie eunogsat a i :e|a itoe,parallelaanvers17
(WBC,103).
Mt5:19
e , .a i eu i u c tai a i . iea i eu ai a i . a,t cai sat etea eu a, eu ,
a ia :eu,, . a ,tce, s c.at . i act.ta a i eu aia i e , e` a i :et c sat etea ,
eue, . ,a, s c.at . i act.ta a i eu aia i.
e , pron.rel.nom.masc.sing. e , die,dat,wie,wat,hetwelk
.a i partikel . a i als,indien
eu i voegwoord eu i dan,dus,daarom
u c coni.aor.A.3epers.sing. u a losmaken,ontbinden,beindigen
tai adj.card.acc.(obi)fem.sing. .t , n
a i . iea i subst.gen.(part)fem.plur. . ie hetgebod
eu ai pron.dem.gen.fem.plur. eu e, deze,die
a i . a,t cai adj.gen.(poss)fem.plur.superl. . a,u ,/ e t ,e, klein
etea coni.aor.A.3epers.sing. etea csa onderwijzen,leren
eu a, bijwoord eu a, zo,opdezemanier
eu , a ia :eu, subst.acc.(obi)masc.plur. e a ia:e, demens
. a ,tce, adj.nom.(pred)masc.sing.superl. . a,u ,/ e t ,e, klein
s c.at indic.fut.P.3epers.sing. sa. a roepen,noemen
act.ta subst.dat.fem.sing. act.t a hetkoninkrijk
e` voegwoord e. maar,en(ofonvertaaldlaten)
:et c coni.aor.A.3epers.sing. :et. a doen,maken
eu e, pron.dem.nom.masc.sing. eu e, deze,die
. ,a, adj.nom.(pred)masc.sing. . ,a, groot
Wiedusnvandezekleinstegebodenopheftenopdezemanier(indiegeest)demensenleert,zal
dekleinstewordengenoemdinhetHemelsKoninkrijk;maarwie(ze)doetenleert,diezaldegrootste
wordengenoemdinhetHemelsKoninkrijk.
11
NBG: Wie dan n van de kleinste dezer geboden ontbindt en de mensen zo leert, zal zeer klein
heteninhetKoninkrijkderhemelen;dochwiezedoetenleert,diezalgrootheteninhetKoninkrijkder
hemelen.
Opmerkingen:
Wanneer .a i (.t + a i) in een relatieve bijzin volgt op een betrekkelijk voornaamwoord, kan het
partikel onvertaald blijven. Het verliest dan de betekenis van als, indien. Wel wordt er na het
partikel een coniunctivus (hier: futuralis) gevormd, met een zekere mate van waarschijnlijkheid
(zieBDR107,3;GG252.3/290e;Burton303,310;Grieks1,par.23.6).
InnavolgingvanhetHebreeuws(datgeencomparatievenofsuperlatievenkent),gebruikthetNT-
Griekssomsgewoneadjectievenomeensuperlatiefaanteduiden.Zoishier. ,a,(inplaatsvan
. ,tce,)gebruiktalspositiefvanhetnegatieve. a ,tce,.Vgl.BDR245,2.
Merk op dat bij . a ,tce,sprake is van paranomasie, het kort na elkaar herhalen van hetzelfde
woordofwoordstam(opheffenvanhetkleinstegebod,leidt(volgenseensoortiustalionis)totde
positie van kleinste in het Hemels Koninkrijk). De betekenis is hier wel veranderd van concreet
naarmetaforisch(BDR488,5).
Enkele teksten laten aan het eind van het vers . i act.ta a i eu aia i weg, omdat het
logischvolgtuitdevorigezin,diemetdezelfdewoordeneindigt.Zieoverigensvooroverwegingen
bijdegenitiefKoninkrijkderHemelenvers3(WBC,103).
Mt5:20
A. ,a ,a u t i e t .a i :.tcc.u c u a i etsatecu i :.t ei a i ,aa. ai sat
1atcat ai, eu .t c. . .t , i act.tai a i eu aia i.
A. ,a indic.praes.A.1epers.sing. . ,a zeggen
,a voegwoord+causalezin ,a want
e t voegwoord+voorwerpzin e t dat,omdat,want(of:bijcitaat)
partikel niet
:.tcc.u c coni.aor.A.3epers.sing. :.tcc.u a overvloedigzijn
etsatecu i subst.nom.fem.sing. etsatecu i gerechtigheid,rechtvaardigheid
:.t ei adj.acc.(adv.)neut.sing.comp. :eu , veel
a i ,aa. ai subst.gen.(comp)masc.plur. e ,aa.u , deschriftgeleerde
1atcat ai subst.gen.(comp)masc.plur. e 1atcat e, deFarizeer
.t c. . coni.aor.A.2epers.plur. .t c. ,eat binnengaan
.t , voorzetsel(+4) .t , in
i act.tai subst.acc.fem.sing. act.t a hetKoninkrijk
Want Ik zeg jullie: Als jullie gerechtigheid niet overvloedig is, meer dan (die) van de schriftgeleerden
enFarizeen,zullenjulliezekerhetHemelsKoninkrijknietbinnengaan.
NBG:WantIkzegu:Indienuwgerechtigheidnietovervloedigis,meerdandiederschriftgeleerdenen
Farizeen,zultgijhetKoninkrijkderhemelenvoorzekernietbinnengaan.
Opmerkingen:
Het comperatief :.t ei (van :eu ,) is hier een accusativus adverbialis, een accusatief van
inhoud,dievolledigtoteenbijvoeglijknaamwoordisgeworden(MoultonII,p.165).
a i ,aa. ai sat 1atcat ai vormt een genitivus comparationis, die logisch volgt op de
vergrotendetrapvan:.t ei(BDR246,2).
CodexBezaelaathetheleversweg,omdatdeinhoudlogischvolgtuitvers19(WBC,103).
:.tcc.u c iseenfuturalismeteengrotematevanwaarschijnlijkheid(Burton250).
Onderwijzingovertoorn
Mt5:21
`Hseu ca. e t . . et , a ,at et, eu |ei.u c.t, e , e` a i |ei.u c , . ie,e, . cat
st c.t.
12
`Hseu ca. indic.aor.A.2epers.plur. a seu a horen
. . indic.aor.P.3
e
pers.sing. . ,a zeggen
et , a ,at et, adj.dat.(obi/auct)masc.plur. a ,at e, oud
eu bijwoord eu niet
|ei.u c.t, indic.fut.A.2epers.sing. |ei.u a doden,vermoorden
|ei.u c coni.aor.A.3epers.sing. |ei.u a doden
. ie,e, adj.nom.masc.sing. . ie,e, schuldig,strafbaar,onderworpen
. cat indic.fut.M.3epers.sing. .t t zijn
st c.t subst.dat.(obi)fem.sing. st ct, oordeel,vonnis,straf
Jullie hebben gehoord dat door (of: tot) de ouden (lett. hen uit oude tijden of eerdere generaties is
gezegd:Gijzultnietdoden,enwiedoodtzalonderworpenzijnaanhetoordeel.
NBG:Gijhebtgehoord,dattotdeoudengezegdis:Gijzultnietdoodslaan;en:Wiedoodslagpleegt,
zalvervallenaanhetgerecht.
Opmerkingen:
seu ca. iseenconstaterendeaoristus,dieechtertothethedenvoortduurt(Burton52).
De passieve aoristus . . heeft een onbepaald onderwerp. Het NT gebruikt deze constructie
zelden (vaker zien we een derde persoon meervoud indicatief). Het gedeelte heeft de vorm van
een zogeheten goddelijk passief, waardoor er ook kan staan: God heeft tot de ouden gezegd,
een verwijzing naar de Mosasche wetten (BDR 103,1). et , a ,at et, zijn dan de
oorspronkelijkehoordersvandewetindeSina(vgl.WBC,115).
Bauer onderstreept dat een dativus na een passivum ook u :e (+2) kan vervangen (dativus
auctoris), waardoor beter gelezen kan worden: dat door de ouden is gezegd (Bauer, a ,at e,).
Jezus stelt zich dan tegenover de ouden en niet tegenover God (waarbij et , a ,at et, dan de
profetenkunnenzijn,analoogaanLc.9:8).
Hetverbod:eu |ei.u c.t,staat,geheelinlijnmetdeLXX,ineenindic.futurummetimperatieve
betekenis(vgl.Ex.20:15).Erhadinplaatsvaneu ook kunnenstaan(Grieks1,par.22.1).
Het adjectief . ie,e, (onderworpen worden aan) kan in het NT onderdeel zijn van een genitivus
pretii(vergelijkbaarmetate,).Maarhiervolgteendativus( st c.t)!Vgl.BDR182,3.
Mt5:22
. ,a e. . ,a u t i e t :a , e e ,t,e .ie, a a e.|a au eu . ie,e, . cat st c.t e , e` a i
.t : a a e.|a au eu asa , . ie,e, . cat a cui.et a e , e` a i .t : a. , . ie,e, . cat
.t , i ,..iiai eu :ue ,.
. ,a pron.pers.nom.sing. . ,a ik
e. voegwoord e. maar,en(ofonvertaaldlaten)
:a , adj.indef.nom.masc.sing. :a , ieder,elk
e e ,t,e .ie, part.praes.P.nom.masc.sing. e ,t ,eat toornigworden
a a e.|a subst.dat.(obi)masc.sing. e a e.|e , debroeder
. ie,e, adj.nom.masc.sing. . ie,e, schuldig,strafbaar,onderworpen
st c.t subst.dat.(obi)fem.sing. st ct, hetoordeel
.t : coni.aor.A.3epers.sing. . ,a zeggen
asa subst.voc.masc.sing. e asa domkop,uilskuiken
a cui.et a subst.dat.(obi)neut.sing. e cui. etei hetSanhedrin
a. adj.voc.masc.sing. ae , dwaas
.t , voorzetsel(+4) .t , naar
i ,..iiai subst.acc.fem.sing. ,. .iia dehel
eu :ue , subst.gen.(qual)neut.sing. e :u hetvuur
13
Maar ik zeg jullie:Iederdieboos isop zijn broeder zalwordenonderworpen aanhetoordeel(i.e.de
doodstraf,vgl.Ex.21:12enLev.24:17);enwietotzijnbroeder(dativusobiectivus)zegt:domkop,zal
worden onderworpen aan (de doodstraf van) het Sanhedrin, en wie zegt: dwaas (of: dwaze), zal
wordenonderworpenaanhetvuurvandehel(Gehenna).
NBG:MaarIkzegu:Eenieder,dieintoornleefttegenzijnbroeder,zalvervallenaanhetgerecht.Wie
tot zijn broeder zegt:Leeghoofd, zalvervallen aandeHogeRaad, en wie zegt: Dwaas, zal vervallen
aanhethellevuur.
Opmerkingen:
Wezienhiereenconstructiemet. ,a (gebiedendgebruikt),waarbijdeaangesprokenpersoonin
deobjectdatiefstaat.Somskanerookeenaccusativuscuminfinitvowordengebruikt.
Hetversbevatdriekeereenconstructiemethetwoord . ie,e,.Sommigecommentarenzienhier
eenclimaxinvanterdoodveroordelingen,oplopendvanhetvonnisvandegewonerechtbanknaar
de uitspraak van het hoogste gerechtshof in Jeruzalem tot aan het laatste oordeel van de hel
(ThWNT6,975;WBC,115).
Veel handschriften hebben na het eerste a e.|a au eu nog het woord .t s (zonder reden,
zomaar),maardatishoogstwaarschijnlijklatertoegevoegdomhetlogionwatvanzijnscherptete
ontdoen(TCGNT,11).
Het hebrasme i ,..iiai eu :ue , is een genitivus qualitatis, een in het NT veelgebruikte
genitief voor het weergeven van eigenschappen van het substantief (oorspronkelijk gaf de
genitivusqualitatisdeomvangofhoeveelheidvanietsaan,maarindeloopdertijdheeftdecasus
defunctievanadjectiefgekregen).ZieBDR162,2.
HetGrieksgebruiktna :a ,vaakeengesubstantiveerdparticipiummeteenlidwoord,zoookhier:
:a , e e ,t,e .ie, (lett.eeniedertoornigzijndeop).Vgl.BDR413,4.
Hetonvertaalbare a inaeenrelativumvormteenbetrekkelijkebijzin,metaltijdalsbijklank(GG
290e).
Het woord asa (een zogeheten hapax legomenon of eenmalig voorkomend gezegde) is een
Aramees leenwoord voor stommeling of nietsnut (WBC: blockhead, idiot; ThWNT: Trottel,
Esel (6, 974-975). Hagner wijst erop dat zulke beledigingen ten tijde van het NT veel hoger
werden opgenomen dan tegenwoordig. Hetzelfde geldt voor a. wat dwaas betekent.
Sommigen menen echter dat het hier om een Hebreeuws leenwoord gaat, nl. wat rebel,
weerspannige of ketter betekent, analoog aan Num. 20:10 (Moulton II, p. 152). Hagner houdt
hetechteropeenvocatiefvanhetGrieksewoordae ,(WBC,116,117).
Mt5:23
.a i eu i :ec|. , e ea e i ceu . :t e uctac tei sa s.t ic , e t e a e.|e , ceu
. ,.t t saa ceu ,
:ec|. , coni.praes.A.2epers.sing. :ec|. a brengen,presenteren,offeren
e ea e i subst.acc.(obi)neut.sing. e ea ei geschenk,gift,offer
ceu pron.pers.gen.(poss)sing. cu jij
. :t voorzetsel(+4) . :t naar,op
e uctac tei subst.acc.neut.sing. e uctac tei (brandoffer)altaar
sa s.t voegwoord+bijwoord sat +. s.t endaar
ic , coni.aor.P.2epers.sing. ti cseat zichherinneren,denkenaan
e a e.|e , subst.nom.masc.sing. e a e.|e , debroeder
. ,.t indic.praes.A.3epers.sing. . ,a hebben,houden
t pron.indef.acc.(adv)neut.sing. t , iets,wat
saa voorzetsel(+2) saa tegen
Indien je dan je offer(gave) naar het altaar brengt en je je daar herinnert dat je broeder iets tegen je
heeft,
NBG:Wanneergijdanuwgavebrengtnaarhetaltaarenudaarherinnert,datuwbroederietstegenu
heeft,
14
Opmerkingen:
.a i meteenconjunctiefvanhetpraesensgeeftdoorgaanseentoekomstigegebeurtenisweer.
Het indefinitum t is hier gesubstantiveerd tot een accusatief (met als betekenis: het een of
ander).Vgl.GG144a;Grieks1,bijlage5.4.2.3.
Mt5:24
a|., . s.t e ea e i ceu . :ec.i eu uctact eu sat u :a,. :a ei etaa ,t a
a e.|a ceu, sat e . . a i :e c|.. e ea e i ceu.
a|., imp.aor.A.2esing. a |t t latengaan/-staan

. s.t bijwoord . s.t daar
e ea e i subst.acc.(obi)neut.sing. e ea ei geschenk,gift,offer
ceu pron.pers.gen.sing. cu jij
. :ec.i voorzetsel(+2) . :ec.i voor,tegenover
eu uctact eu subst.gen.neut.sing. e uctac tei (brandoffer)altaar
u :a,. imp.praes.A.2epers.sing. u :a ,a weggaan
:a ei bijwoord(acc.adv.) :a ei eerst
etaa ,t imp.aor.P.2epers.sing. etaa cceat verzoenen
a a e.|a subst.dat.(soc)masc.sing. e a e.|e , broeder
e . bijwoord e . toen,dan
. a i part.aor.A.nom.masc.sing. . ,eat komen,gaan
:e c|.. imp.praes.A.2epers.sing. :ec|. a brengen,presenteren,offeren
laatjeoffer(gave)daarstaan,vrhetaltaar,engaeerstheen,verzoenjemetjebroederenkomen
brengdanjeoffer(gave).(of:ennadatje[weer]gekomenbent,brengdanjeoffer(gave)).
NBG:laatuwgavedaar,vrhetaltaar,engaeerstheen,verzoenumetuwbroederenkomenoffer
daarnauwgave.
Opmerkingen:
.a i meteenconjunctiefvanhetpraesenskrijgtsomseennazinmeteenimperativus(doorgaans
vandeaoristus):a|., (ookeenindicativuspraesens,futurumeneenperfectumzijnmogelijk).Zie
BDR373,6.
etaa ,t a a e.|a ceu is een dativus sociativus (of comitativus), een datief die een
gemeenschapofverbindinguitdrukt(zieGrieks1,bijlage5.3.3.1,vgl.BDR193,4).
Deimperativusvanhetpraesenssat e . . a i :e c|.. e ea e i ceu isduratiefendrukt
uitonderwelkevoorwaardenenhoeietsmagwordenhervat(nl.hetofferen).ZieBDR336,3.
Het bijwoordelijk gebruikte participium . a i is hier voor ons gevoel pleonastisch gebruikt. Het
gaathieromeensemitisme(BDR419,2).
Mt5:25
t ct .u iea i a a itet sa ceu a,u , . a, e eu .t .` au eu . i e ea , :e. c. :aaea e
a it etse, a st sat e st , a u :. sat .t , |uas i c
t ct imp.praes.A.2epers.sing. .t t zijn
.u iea i part.praes.A.nom.masc.sing. .u ie. a welgezindzijn,vriendenmaken
a a itet sa subst.dat.(soc)masc.sing. e a it etse, vijand,beschuldigendepartij
a,u bijwoord a,u , snel
. a, voegwoord(+2)+temporelebijzin . a, zolangals,tot
e eu pron.rel.gen.neut.sing. e ct, wie,wat
.t indic.praes.A.2epers.sing. .t t zijn
.` voorzetsel(+2) .a met
au eu pron.pers.gen.masc.sing. au e , (zich)zelf,vanhem
e ea subst.dat.fem.sing. e ee , deweg
:e. voegwoord :e. opdatniet(+coni)
c. pron.pers.acc.sing. cu jij
:aaea coni.aor.A.3epers.sing. :aaet eat overleveren
e a it etse, substnom.masc.sing. e a it etse, vijand,beschuldigendepartij
a st subst.dat.(obi)masc.sing. e st , derechter
15
e st , subst.nom.masc.sing. e st , derechter
a u :. subst.dat.(obi)masc.sing. e u :. , de(gerechts)dienaar
.t , voorzetsel(+4) .t , in,naarbinnen
|uas i subst.acc.fem.sing. |uas debewaring,gevangenis
c indic.fut.P.2epers.sing. a a werpen,gooien
Maaksnel(d.w.z.optijd)vriendenmetjetegenpartij,terwijl(of:zolangals)je(nog)methemopweg
bent, opdat de (of: je) tegenpartij je niet (misschien) aan de rechter overlevert en de rechter (je) aan
degerechtsdienaarenjeindegevangeniswordtgegooid.
NBG: Wees vriendelijk jegens uw tegenpartij, tijdig, terwijl gij nog met hem onderweg zijt, opdat uw
tegenpartij u niet aan de rechter overlevere en de rechter aan zijn dienaar en gij in de gevangenis
wordtgeworpen.
Opmerkingen:
Veel handschriften voegen na e st , nog :aaea in, wellicht als welluidende herhaling.
Overigens zijn er ook manuscripten die de gehele bijzin (sat e st , a u :. ) weglaten
(WBC,114).
InhetNTkomta,u zeskeervooralsbijwoordvana,u ,enzevenkeerisa,. a,gebruikt(BDR
102,2).
Merk op dat t ct .u iea i een voorbeeld is van hoe koin-Grieks een gewone imperativus
omschrijft(coniugatioperfiphrastica)van.u ie. a(BDR353,9).Overigensisditdeenigeplaatsin
hetNTwaarditwerkwoordvoorkomt(Burton97).Hetverbumisingressiefgebruikt(merkopdat
.t t geen aoristus heeft): maak snel vrienden, i.p.v. wees vriendelijk. Moulton I, p. 174;WBC,
117.
Na . a, e eu volgt doorgaans een coniunctivus, maar hier niet (.t ). In dit vers betekent de
constructieslechtshetzelfdeals. a,,d.w.z.zolangals,terwijl(BDR455,5;Burton330).
Matthes gebruikt u :. , terwijl Lukas het in het parallelle vers (Lc. 12:58) heeft over
:a set.Beidebetekenen(ook)gerechtsdienaar.
Mt5:26
a i . ,a cet, eu .. , . s.t .i, . a, a i a :eea , e i . c,aei seea ii.
cet pron.pers.dat.(obi)sing. cu jij
.. , coni.aor.A.2epers.sing. . . ,eat naarbuitengaan,weggaan
. s.t .i bijwoord . s.t .i vandaar
. a, voegwoord+temporelebijzin . a, tot
a :eea , coni.aor.A.2epers.sing. a :eet eat hetverschuldigdegeven
. c,aei adj.acc.masc.sing. . c,ae, laatst,uiterst
e i seea ii subst.acc.(obi)masc.sing. e seea i, dequadrans(kwartpenning)
Voorwaar, Ik zeg je: je zal daar zeker niet uitkomen, totdat je de laatste (verschuldigde) cent hebt
betaald.
NBG: Voorwaar, Ik zeg u: Gij zult daar voorzeker niet uitkomen, voordat gij de laatste penning hebt
betaald.
Opmerkingen:
Een seea i, is een latinisme voor quadrans, een penning ter waarde van 2 lepta (joodse
koperenmunt).
Het partikel a i staat hier bij . a, en heeft de functie van het meer klassieke eu overgenomen
(totdat) Zie Grieks 1, par. 23.9. Hoffmann & Von Siebenthal voegen toe dat het duidt op het
intreden van een gebeurtenis (hier in de toekomst gelegen) die afhankelijk is van de
omstandigheden(GG276h).
Onderwijzingoveroverspel
Mt5:27
`Hseu ca. e t . . eu et,.u c.t,.
16
. . indic.aor.P.3epers.sing. . ,a zeggen
eu bijwoord eu niet
et,.u c.t, indic.fut.A.2epers.sing. et,.u a echtbreken,overspelplegen
Julliehebbengehoorddatisgezegd:Gijzultnietechtbreken(of:geenoverspelplegen).
NBG:Gijhebtgehoord,datergezegdis:Gijzultnietechtbreken.
Opmerkingen:
Na het werkwoord a seu a kan ook een infinitief of een accusativus cum participio (AcP) volgen.
Hier lezen we echter een bijzin met e t, vanwege de betekenis: feit gehoord van anderen (een
AcP wordt gebruikt bij een gerucht gehoord van anderen). Wanneer er een genitivus cum
participiohadgestaan,wassprakevanzelfgehoord(GG233j;Grieks1,par.21.7).
. . kan duiden op een zogeheten goddelijk passief, waardoor we dus ook zouden kunnen
vertalen:Godheeftgezegd(BDR103,1,vgl.WBC,115).Maarenkelemanuscriptenvoegenna
. . in:et , a ,at e,(van/doordeouden:dativusauctoris).
et,.u a is de attische vorm van het Griekse werkwoord voor echtbreken (zie ook v. 28; vgl. v.
32waardedorischevariantet,a eatopduikt).Vgl.BDR101,51.
Merk op dat de gehele directe rede eu et,.u c.t, hier het onderwerp is van de e t-bijzin (het
beantwoordtdevraag:Watisgezegd?).Hetverbodstaat,geheelinlijnmetdeLXX,ineenindic.
futurummetimperatievebetekenis(vgl.Ex.20:13).MerkopdatJezuseigengebodennooitdeze
futurum-vormkrijgen.Ontkenningeninvoorwerpzinnenkrijgenalleeneu (Grieks1,bijlage8.1.1).
Mt5:28
. ,a e. . ,a u t i e t :a , e . :ai ,uiat sa :e , e . :tu cat au i e . et ,.uc.i
au i . i saeta au eu .
e . :ai part.praes.A.nom.masc.sing. . :a zien,aankijken,kijkennaar
,uiat sa subst.acc.(obi)fem.sing. ,ui devrouw
:e , voorzetsel(+4) :e , naar,tegen,bij
e . :tu cat infin.aor.A. . :tu. a begeren
au i pron.pers.acc.(obi)fem.sing. au e , zich)zelf,vanhem
e bijwoord e reeds,al
. et ,.uc.i indic.aor.A.3epers.sing. et,.u a echtbreken,overspelplegen
saeta subst.dat.fem.sing. saet a hethart
au eu pron.pers.gen.(poss)masc.sing. au e , (zich)zelf,vanhem
Maar Ik zeg jullie (dat): iedereen die een vrouw aankijkt om haar te begeren, heeft in zijn hart al
overspelmethaargepleegd.
NBG: Maar Ik zeg u: Een ieder, die een vrouw aanziet om haar te begeren, heeft in zijn hart reeds
echtbreukmethaargepleegd.
Opmerkingen:
Wezienhiereenconstructiemet. ,a (gebiedendgebruikt),waarbijdeaangesprokenpersoonin
dedatiefstaat.Somskanerookeenaccusativuscuminfinitvowordengebruikt.
In sommige teksten ontbreekt au i na . :tu cat. Misschien wel uit verbazing dat het
persoonlijk voornaamwoord in de vierde naamval staat, terwijl doorgaans na werkwoorden van
verlangeneengenitivusvolgt(zieGrieks1,bijlage5.2.5;BDR171,1)!
Het Grieks gebruikt na :a , vaak een gesubstantiveerd participium met een lidwoord (BDR
413,4).
De aoristus-vorm van . et ,.uc.i duidt hier op een toekomstige mogelijkheid, vanwege de
voorafgaandetoekomstigeconditie:a , e . :ai ,uiat sa (BDR333,7).
17
:e , e . :tu cat is een gesubstantiveerde infinitivus die het doel en gevolg van een
handelinguitdrukt(omte,methetoogop).Decombinatie:e , e isoverigenseensemitismeen
komtmaar12keerinhetNTvoor(Grieks1,par.25.4;BDR402,5;GG226b;Burton414).
Mt5:29
.t e. e e|ae , ceu e e.te , csaieat ,.t c., ... au e i sat a . a :e ceu cu|. .t ,a
cet t ia a :e at . i a i .a i ceu sat e ei e ca a ceu .t , ,..iiai
.t voegwoord+conditionelebijzin .t als,indien
e e |ae , subst.nom.masc.sing. e e |ae , hetoog
e e.te , adj.nom.masc.sing. e.te , rechts,rechter
csaieat ,.t indic.praes.A.3epers.sing. csaieat ,a ergeren,totzondebrengen
c. pron.pers.acc.(obi)sing. cu jij
... imp.aor.A.2epers.sing. . at. a uitnemen,uittrekken
au e i pron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e , (zich)zelf,vanhem
a . imp.aor.A.2epers.sing. a a werpen,gooien
a :e voorzetsel(+2) a :e vandaan,vanaf
cu|. .t indic.praes.A.3epers.sing. cu|. a bijdragen,nuttigzijn
cet pron.pers.dat.(comm)sing. cu jij
t ia voegwoord+finalebijzin t ia dat,opdat,om
a :e at coni.aor.M.3epers.sing. a :e uat verlorengaan
a i .a i subst.gen.(part)neut.plur. e . e, lid,lidmaat
partikel niet
e ei adj.nom.neut.sing. e e, geheel
e ca a subst.nom.neut.sing. e ca a hetlichaam
coni.aor.P.3
e
pers.sing. a a werpen,gooien
.t , voorzetsel(+4) .t , in,naar
,..iiai subst.acc.fem.sing. ,. .iia hel,Gehenna
Enalsjerechteroogjetotzondebrengt(of:jelaatstruikelen),trekhetuitengooihetvanje(zelf)weg;
want het is beter (of: nuttig) voor je dat n van je leden verloren gaat (of: vergaat) en niet (of: dan
dat)jehelelichaamin(de)helgegooidwordt.
NBG:Indiendanuwrechteroogu tot zonde zou verleiden,rukhetuiten werp hetvanu, wanthet is

betervooru,datnuwerledenverlorengaennietuwgehelelichaamindehelgeworpenworde.
Opmerkingen:
Enkele handschriften hebben eufemistisch a :. (vertrekken, (weg)gaan) in plaats van .
DitisontleendaanhetparallelversinMc.9:43(zieookMt.5:30).
InhetklassiekGrieksvolgtnawerkwoordenvangoedofkwaaddoendoorgaanseenaccusatief.
InhetNTkomtnacu|. aechteraltijdeendatief(BDR151,2).
Na onpersoonlijke uitdrukkingen als cu|. a kan een infinitief volgen (die een richting of doel
uitdrukt),maarookeent ia-constructie.Beidezijnsynoniem.ZieBDR393,2;Grieks1,par.16.3.
Hiervormtdet ia-constructiehetbeginvaneenzogehetenisocolonofparallel(BDR485).
a :e uatisdemedialevormvana :e ut(verliezen,vernietigen,tegronderichten)enwordt
vervoegdalse.t siuat(Grieks1,par.26,1p.63-64).
. i a i .a i is een genitivus partitivus (die laat zien waarvan het subject deel uitmaakt). Zie
Grieks1,bijlage5.2.2.Vgl.GG166d.
NaeenvoorzetselverandertinhetNTeenwederkerendvoornaamwoordsomsineenpersoonlijk
voornaamwoord(ziea :e ceu i.p.v.c.aueu ).Vgl.BDR283,4.
Het voegwoord .t + indicativus praesens staat hier in plaats van het meer gebruikelijke . a i +
coniunctivus(BDR372,3;Burton256).
,..iiaiseenhebrasme(Grieks1,bijlage10.6.1).
Mt5:30
sat .t e.ta ceu ,.t csaieat ,.t c., . sseei au i sat a . a :e ceu cu|. .t ,a
cet t ia a :e at . i a i .a i ceu sat e ei e ca a ceu .t , ,..iiai a :. .
18
.t voegwoord .t als,indien
e.ta adj.nom.fem.sing. e.te , rechts,rechter
,.t subst.nom.fem.sing. ,.t dehand
csaieat ,.t indic.praes.A.3epers.sing. csaieat ,a ergeren,totzondebrengen
. sseei imp.aor.A.2epers.sing. . sse :a afhakken,wegdoen
au e i pron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e , (zich)zelf,vanhem
a . imp.aor.A.2epers.sing. a a werpen,gooien
a :e voorzetsel(+2) a :e vandaan,vanaf
cu|. .t indic.praes.A.3epers.sing. cu|. a bijdragen,nuttigzijn
t ia voegwoord+finalebijzin t ia dat,opdat,om
a :e at coni.aor.M.3epers.sing. a :e uat verlorengaan
a i .a i subst.gen.(part)neut.plur. e . e, lid,lidmaat
partikel niet
,..iiai subst.acc.fem.sing. ,. .iia hel,Gehenna
a :. coni.aor.A.3epers.sing. a :. ,eat vertrekken,(weg)gaan
Enalsjerechterhand utot zondebrengt(of:jelaatstuikelen),hakdezeafen werp(die)vanje(zelf)

weg; wanthet isbeter(of: nuttig)voorjedatnvanjeledenverlorengaat(of:vergaat)enniet(of:
dandat)jehelelichaamnaar(de)helgaat.
NBG:Enindienuwrechterhandutotzondezouverleiden,houwhaarafenwerphaarvanu;wanthet
isbetervooru,datnuwerledenverlorengaennietuwgehelelichaamterhellevare.
Opmerkingen:
NaeenvoorzetselverandertinhetNTeenwederkerendvoornaamwoordsomsineenpersoonlijk
voornaamwoord(ziea :e ceu i.p.v.c.aueu ).Vgl.BDR283,4.
Hetvoegwoord.t +indic.staathierinplaatsvanhetmeergebruikelijke. a i+coni(BDR372,9).
Naonpersoonlijkeuitdrukkingenalscu|. akaneeninfinitiefvolgen(diederichtingofhetdoel
uitdrukt), maar ook, zoals hier, een t ia-constructie. Beide zijn synoniem (behalve na . ,. i.e,
waarna alleen een infinitief voorkomt). Zie BDR 393,2. Hier vormt de t ia-constructie het begin
vaneenzogehetenisocolonofparallel(BDR485).
a :e uatisdemedialevormvana :e ut(verliezen,vernietigen,tegronderichten)enwordt
vervoegdalse.t siuat(Grieks1,par.26,1p.63-64).
. i a i .a i is een genitivus partitivus (die laat zien waarvan het subject deel uitmaakt). Zie
Grieks1,bijlage5.2.2.Vgl.GG166d.
,..iiaiseenhebrasme(Grieks1,bijlage10.6.1).
Onderwijzingoverechtscheiding(Mt19:9;Mk10:11v;Lk16:18)
Mt5:31
È. e. e , a i a :eu c i ,uiat sa au eu , ee a au a :eca ctei.
. . indic.aor.P.3epers.sing. . ,a zeggen
a :eu c coni.aor.A.3epers.sing. a :eu a vrijlaten,wegzenden
i ,uiat sa subst.acc.(obi/iud)fem.sing. ,ui devrouw
ee a imp.aor.A.3epers.sing. et eat geven
au pron.pers.dat.(comm)fem.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
a :eca ctei subst.acc.(obi)neut.sing. e a :eca ctei scheidingsbrief
Enerisgezegd:wiezijnvrouwwegstuurt,moethaareenscheidingsbriefgeven.
NBG:Erisookgezegd:Alwiezijnvrouwwegzendt,moethaareenscheidbriefgeven.
19
Opmerkingen:
Deopeningvandezeantitheseiszeerkort,maartochklinktdeformulevanvers21erindoor.Dat
betekent dat ook hier mogelijk gedoeld wordt op et , a ,at e, (van/door de ouden (vgl. Deut.
24:1):dativusauctoris).Vgl.WBC,123).ErkanooksprakezijnvaneenGoddelijkpassief.
Merkopdathet woorda :eca cteihiergn verkleinwoordis,ondanksdeuitgangop-tei.Het
gaat hier om een compositum uit het toenmalig juridische en administratieve taalgebruik, net als
,.a ,tei (akkerland), e a itei (loon, soldij), cueu tei (raad, concilium van Romeinse
magistraat)en.a itei, tolgebouw).Vgl..ua,,. tei(BDR111,9).
a :eu c iseenverbumiudicialis,waarbijdepersoon(hier: i ,uiat sa)indeaccusatiefstaat.
Mt5:32
. ,a e. . ,a u t i e t :a , e a :eu ai i ,uiat sa au eu :a.se , e ,eu :ei.ta, :et.t
au i et,.u iat, sat e , .a i a :e.u. ii ,a c , et,a at.
a :eu ai part.praes.A.nom.masc.sing. a :eu a vrijlaten,wegzenden
i ,uiat sa subst.acc.(obi/iud)fem.sing. ,ui devrouw
:a.se , voorzetsel(+2) :a.se , buiten,behalve
e ,eu subst.gen.masc.sing. e e ,e, hier:dezaak,dekwestie
:ei.ta, subst.gen.(crimi/resp)fem.sing. :ei.t a ontucht
:et.t indic.praes.A.3epers.sing. :et. a doen,maken
au i pron.pers.acc.(AcI)fem.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
et,.u iat infin.aor.P.(AcI) et,.u a echtbreken
.a i partikel . a i indien
a :e.u. ii part.perf.P.acc.(obi)fem.sing. a :eu a vrijlaten,wegzenden
,a c coni.aor.A.3epers.sing. ,a. a huwen
et,a at indic.praes.P.3epers.sing. et,a eat echtbreken
Maar ik zeg jullie (dat): ieder die zijn vrouw wegstuurt, behalve in geval van ontucht, maakt dat er
overspelmethaarwordtgepleegd,enwietrouwtmetiemanddieisweggestuurd,pleegtoverspel.
NBG:MaarIkzegu:Eenieder,diezijnvrouwwegzendtomeenandereredendanontucht,maakt,dat
erechtbreukmethaargepleegdwordt;enalwieeenweggezondenetrouwt,pleegtechtbreuk.
Opmerkingen:
Wezienhiereenconstructiemet. ,a(gebiedendgebruikt),waarbijdeaangesprokenpersoonin
dedatiefstaat.Somskanerookeenaccusativuscuminfinitvowordengebruikt.
e a :eu ai is een verbum iudicialis, waarbij de persoon (hier: i ,uiat sa) in de accusatief
staat(Grieks1,bijlage5.2.5).
HetGrieksgebruiktna :a ,vaakeengesubstantiveerdparticipiummeteenlidwoord.
et,.u a is de attische vorm van het Griekse werkwoord voor echtbreken, et,a eat de
dorischevariant(BDR101,51;zieookv.27,28).Hetpassiefet,.u iatishieronderdeelvan
eenAccusativuscumInfinitivoenwordtdoorBauervertaaldmet:[]ermacht,dadieEhemit
ihrgebrochenwird(Bauer, et,.u a-2b).
ManuscriptB(CodexVaticanus)leestsat e a :e.u. ii ,a ca, omdeconstructiegelijkte
laten lopen met het eerste deel van het vers (e a :eu ai). Aan de betekenis verandert dit niets
(WBC, 122). Dan zijn er nog handschriften zoals D (Codex Bezae), die sat ...et,a at als
redundantbeschouwenenweggelaten(TCGNT,11).
Het is lastig uit te maken hoe :ei.ta moet worden gelezen (een uitzonderingsclausule die
alleenbijMatthesvoorkomt(vgl.Mc.10:11)).Demeestevertalingenkiezenvoorontucht,watin
feiteeencontainerbegripis.Veelexegetenkiezenvoorbuiten-ofvoorechtelijkeseks,anderevoor
eenhuwelijkbinnendeverbodengraden(vgl.Lev.18:6-18).
20
Deconstructiemeteengenitivuscriminis:a.se , e ,eu :ei.ta,(lett. een zaakbetreffende
overspel)iseen(oneigenlijke)vervangingvan . :t :ei.ta (BDR216,7).
Onderwijzingovereden(of:hetzweren)
Mt5:33
Ea ti seu ca. e t . . et , a ,at et, eu s . :tes c.t,, a :eea c.t, e. a sut a eu ,
e seu, ceu.
Ea ti bijwoord :a ti weer,wederom,verder
. . indic.aor.P.3
e
et , a ,at et, adj.dat.(obi)masc.plur. a ,at e, oud
. :tes c.t, indic.fut.A.2epers.sing. . :tes. a meineedplegen
a :eea c.t, indic.fut.A.2epers.sing. a :eet eat hetverschuldigdegeven
a sut a subst.dat.(comm)masc.sing. e su te, deHeer
eu , e seu, subst.acc.(obi)masc.plur. e e se, deeed
Verderhebbenjulliegehoord/hoordendatdoor(of:tot)deouden(lett.door/tothenuitoudetijdenof
eerderegeneraties)isgezegd:Gijzultgeenmeineedplegen(of:geeneedbreken),maaruvoorde
Heeraanuwedenhouden.
NBG:Wederomhebtgijgehoord,dattotdeoudengezegdis:Gijzultuweednietbreken,dochaande
Hereuwedengestanddoen.
Opmerkingen:
Depassieveaoristus. . heefteenonbepaaldonderwerp.Devormisdievaneenzogeheten
goddelijk passief: God heeft tot de ouden gezegd (zie NBG). Maar Bauer wijst erop dat een
dativusnaeenpassivumooku :e(+2)kanvervangen(dativusauctoris),waardoorbetergelezen
kanworden:datdoordeoudenisgezegd(Bauer,a ,at e,).Jezussteltzichdanoptegenoverde
oudenenniettegenoverGod.
Defuturinditversdrukteenimperatiefuit(zieGrieks1,par.22.1;bijlage6.2.2)geheelinlijnmet
destriktegebodenuitdeLXX.Erhadinplaatsvaneu ook kunnenstaan(zieookGG202f).
Enkele handschriften laten de dativus obiectivus et , a ,at et, weg om het vers meer in lijn te
brengenmetdeoverigeantithesen.
Veel vertalingen maken van . :tes. a eed breken (zie voor Nederlandse vertalingen: SVV en
W95)omdetegenstellingmeteedhoudenbetertedoenuitkomen(vgl.Didache2:3).
a :eet eatduidtophetverschuldigdegevenofeenverplichtingnakomen.Incombinatiemete
e se,verandertdebetekenisinhethoudenvaneeneed(Bauer,a :eet eat-1).Thayergeeft:to
pay off things promised under oath (Thayer, a :eet eat-2). Vandaar de vertaling van Oussoren:
[]maarafgevenovereenkomstigjeedenaandeHeer.
Mt5:34
. ,a e. . ,a u t i e e cat e a, . . i a eu aia , e t e ie, . ct i eu .eu ,
partikel niet
e e cat infin.aor.A. e iut zweren
e a, bijwoord e a, geheel,compleet
. voegwoord . noch,enniet
a eu aia subst.dat.masc.sing. e eu aie , dehemel
e t voegwoord+causalebijzin e t dat,omdat,want(of:bijcitaat)
e ie, subst.nom.(pred)masc.sing. e e ie, detroon
. ct i indic.praes.A.3epers.sing. .t t zijn
eu .eu subst.gen.(poss)masc.sing. e .e , God
21
MaarIkzegjulliehelemaalniettezweren:nietbijdehemel,omdatdezedetroonvanGodis;
NBG:MaarIkzegu,inhetgeheelniettezweren:bijdehemelniet,omdathijdetroonvanGodis;
Opmerkingen:
Naaste iut. i(zwerenbij)komtooke iut.t , voor(zieookv.35).Beideformuleringenzijn
hebrasmen(MoultonII,p.464).
We zien hier een formule met . ,a + infinitief (gebiedend gebruikt), waarbij de aangesproken
persoonindedatiefstaat.Somskanerookeenaccusativuscuminfinitvowordengebruikt.
Enkele exegeten menen dat . hier geen .... . (noch... noch)-constructie vormt, maar
datereigenlijke. (zelfsniet)moetstaan.Devertalingluidtdan:helemaalnietbijdehemel...
(vooral)ookniet(BDR445,2).
e ie, is hier predikaat, waarbij het naamwoordelijk deel van het gezegde geen lidwoord krijgt
(teronderscheidingvanhetsubjectdateveneensindenominatiefstaat).ZieGrieks1,par.4.1.
Mt5:35
. . i , , e t u :e:e ete i . cti a i :eea i au eu , . .t , 'I.ece ua, e t :e t,
. ct i eu .,a eu act. a,,
, subst.dat.fem.sing. , deaarde
u :e:e ete i subst.nom.(pred)neut.sing. e u :e:e etei devoetenbank
. ct i indic.praes.A.3epers.sing. .t t zijn
a i :eea i subst.gen.masc.plur. e :eu , devoet
.t , voorzetsel(+4) .t , in,op
'I.ece ua subst.acc.neut.plur. e 'I.ece ua Jeruzalem
:e t, subst.nom.(pred)fem.sing. :e t, destad
eu act. a, subst.gen.(poss)masc.sing. e act.u , dekoning
.,a eu adj,gen.masc.sing. . ,a, groot
ennietbijdeaarde,omdatdezedevoetenbankvanzijnvoetenis,ennietbijJeruzalem,omdathetde
stadisvandegroteKoning.
NBG: bij de aarde niet, omdat zij de voetbank zijner voeten is; bij Jeruzalem niet, omdat het de stad
vandegroteKoningis;
Opmerkingen:
Naaste iut. i(zwerenbij)komthierooke iut.t , voor(vgl.v.34).Beideformuleringenzijn
hebrasmen(MoultonII,p.464).
u :e:e ete i . cti en :e t, . ct i zijn hier predikaat, waarbij het naamwoordelijk deel geen
lidwoordkrijgt(i.t.t.hetsubjectdateveneensindenominatiefstaat).ZieGrieks1,par.4.1.
Mt5:36
. . i s.|a ceu e e c ,, e t eu eu iacat tai t ,a .us i :et cat . atiai.
s.|a subst.dat.fem.sing. s.|a hethoofd
e e c , coni.aor.A.2epers.sing. e iut zweren
eu bijwoord eu niet
eu iacat indic.praes.M.2epers.sing. eu iaat kunnen
tai adj.card.acc.fem.sing. .t , n
t ,a subst.acc.(obi)fem.sing. t hethaar
.us i adj.acc.fem.sing. .use , licht,wit
:et cat infin.aor.A. :et. a doen,maken
voegwoord of
. atiai adj.acc.fem.sing. . a, zwart
enookbijjehoofdzaljenietzweren,omdatjenietnhaarwitofzwartkuntmaken.
22
NBG:ookbijuwhoofdzultgijnietzweren,omdatgijnietnhaarwitkuntmakenofzwart.
Opmerkingen:
In koin-Grieks krijgen veel athematische werkwoorden een thematische variant. Toch zijn de
athematischeuitgangenniethelemaalweg,zoalshiereu iacat laatzien(inplaatsvaneu i ).Vgl.
t aat(Grieks1,par.26.1(p.70,71)).
Mt5:37
. ca e. e e ,e, u a i iat iat , eu eu e e. :.tcce i eu ai . s eu :eieu . cti.
. ca imp.praes.A.3epers.sing. .t t zijn
e e ,e, subst.nom.masc.sing. e e ,e, hetwoord
iat partikel iat ja
eu bijwoord eu niet,nee
e :.tcce i adj.nom.neut.sing. :.tcce , buitengewoon,opmerkelijk
eu ai pron,dem.gen.(comp)neut.plur. eu e, deze,die,dit,dat
. s voorzetsel(+2) . s uit
eu :eieu adj.gen.(part)neut.sing. :eie , slecht,gemeen,kwaad
Maarlaatjulliewoordjajazijn(enjullie)neenee;watmeer(is)dandit,isuitdeboze.
NBG:laathetja,datgijzegt,jazijn,enhetneen,neen;watdaarbovenuitgaat,isuitdenboze.
Opmerkingen:
. ca isdeattischeimperatiefvan.t t (12xinhetNT).Dekoin-variant aiszeldzamer(2x).
Het woord :.tcce , is een vervanging van een superlativus met a ei (a tca) of :.t ai
(:.t ce,).Eigenlijkstaatere :. ei eu ai(datwatmeerisdan)(BDR,60,5).
Het woord eu ai staat in een genitivus comparationis, wat logisch volgt uit :.tcce , (BDR,
185,1).
Gesubstantiveerdebijwoordenkrijgenvrijwelaltijdeenlidwoord,behalveinditversbijiat eneu .
Vgl.2Cor.1:17enJac.5:12).HandschriftL(CodexRegius)voegtnogsat intussendejasende
nees,terwijlO(CodexKoridethi)ookdevereistelidwoordenlevert:e iat iat sat e eu eu .
eu iseenontkennendnee(letophetaccent,teronderscheidvaneu niet).
De verdubbeling ja ja [...] nee nee is een stijlfiguur om iets belangrijks te benadrukken
(epanadiplosis).ZieBDR493,2.
. s eu :eieu iseengenitivuspartitivus(hetteveelmaaktdeeluitvandeboze).
Onderwijzingoververgelding(Lk.6:29-30)
Mt5:38
`Hseu ca. e t . . e |ae i a it e|aeu sat e ee ia a it e ee ie,.
seu ca. indic.aor.A.2epers.plur. a seu a horen

. . indic.aor.P.3
e
e|ae i subst.acc.(obi)masc.sing. e e |ae , hetoog
a it voorzetsel(+2) a it inruilvoor,inplaatsvan,tegen
e|aeu subst.gen.masc.sing. e e |ae , hetoog
e ee ia subst.acc.(obi)masc.sing. e e eeu , detand
e ee ie, subst.gen.masc.sing. e e eeu , detand
Julliehebbengehoorddatisgezegd:eenoog(inruil)vooreenoogeneentand(inruil)vooreentand.
NBG:Gijhebtgehoord,datergezegdis:Oogomoogentandomtand.
Opmerkingen:
De passieve aoristus . . heeft een onbepaald onderwerp. Er kan sprake zijn van een
zogehetengoddelijkpassief,waardoorwezoudenkunnenlezen:Godheeftgezegd.Daarmeeis
hetverseenverwijzingnaardeMosaschewetten,inditverbandEx.21:23-25(BDR103,1,vgl.
WBC,115).Hetkanookduidenopeeneerderereferentieaandeouden,vgl.Mt.5:33.
23
Jezusciteerthierdelextalionisinsterkverkortevorm(ellips).InEx.21:23-25(LXX)staat:. a i e.
..tseitc. iei i ea c.t u, i a it u, , e|ae i a it e|aeu e ee ia a it
e ee ie, ,.t a a it ,.te , :e ea a it :eee , saa saua a it saasau ae, au a a it
au ae, a a:a a it a a:e,(maarindienereenanderletselis,zultgijgevenlevenvoor
leven,oogvooroog,tandvoortand,handvoorhand,voetvoorvoet,blaarvoorblaar,wondvoor
wond,striemvoorstriem).ZieookLev.24:20enDeut.19:21.
Enkele handschriften laten, parallel aan de LXX, het voegwoordje sat weg tussen oog en tand
(WBC,129).
Mt5:39
. ,a e. . ,a u t i a itc iat a :eia a ` e ct, c. a:t ,.t .t , i e.ta i cta,e ia
[ceu], c. ei au a sat i a i
partikel niet
a itc iat infin.aor.A. a it ct zichverzettentegen,weerstaan
a :eia adj.dat.(obi)masc./neut.sing. :eie , slecht,gemeen,kwaad
e ct, pron.rel.nom.masc.sing. e ct, wie,wat
a:t ,.t indic.praes.A.3epers.sing. a:t ,a slaan,eenklapgeven
e.ta i adj.acc.fem.sing. e.te , rechter,rechts
i cta,e ia subst.acc.(obi)fem.sing. cta,a i dewang,kaak,kin
c. ei imp.aor.A.2epers.sing. c. |a draaien,wenden
au a pron.pers.dat.(obi)masc.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
sat bijwoord sat ook,eveneens,zelfs
i a i adj.indef.acc.(obi)fem.sing. a e, ander
Maarikzegjulliejenietteverzettentegenhetkwade(of:deboze),maarwiejeeenklapgeeftopje
rechterwang,draaihemookjeanderetoe;
NBG: Maar Ik zeg u, de boze niet te weerstaan, doch wie u een slag geeft op de rechterwang, keer
hemookdeanderetoe;
Opmerkingen:
Hetwoord:eia isinvers37vertaaldmetdeboze(NBG),omdatMattheshierzourefereren
aan de satan (zie ook Mt. 6:13; 13:19,38). Hagner meent dat in vers 39 de duivel niet kan zijn
bedoeld,omdaterdaneensubstantivumzonderlidwoordhadgestaan(WBC,130-131).Hetgaat
hieromdebozedaad,redenwaaromW95hetversvertaaltmet:maarikzegugeen weerstand
te bieden aan het onrecht. De Lutherse vertaling heeft overigens gij zult den bozen mens niet
wederstaan.
Dedativusobiectivus:eia wordtgeregeerddoora it ct(+3).Datisopmerkelijkomdatna
a it eengenitiefzoumoetenvolgen!Ookau a iseendativusobiectivus.
Koin-Grieks gebruikt e ct, alleen in de nominativus. Vgl. Grieks 1, par. 9.3. Het betrekkelijk
voornaamwoord is in dit vers onbepaald en staat voor iedereen die (in tegenstelling tot meer
bepaaldgebruikalsdezeenepersoon,inb.v.Jh.8:53).ZieBDR293.2;380,1.
In het NT neemt a e, meer en meer de plaats in van . .e,. Ae, duikt vooral op in het
tweededeelvaneentweedeling(BDR306,3).
Het vers, een zogeheten paradoxon of onverwachte formulering, is een voorbeeld van een
complexio, een vorm van epanalepsis, waarbij een deel van een vers wordt herhaald
(parallellisme).ZieBDR495,7.
Wezienhiereenconstructiemet. ,a +infinitief(gebiedendgebruikt),waarbijdeaangesproken
persoon in de datief staat. Soms kan er ook een accusativus cum infinitvo worden gebruikt. Zie
GG218f.
sat isindezezineenbijwoord(dusgeennevenschikkendvoegwoord,zoalsinhetvorigevers)en
betekenthierook(GG250b;252.29b).
24
Merk op dat het praesens a:t ,.t een mogelijkheid vormt, die ook had kunnen worden
weergegevenmeteenconiunctivus+a i(Burton309).
c. eiiseeneffectieveaoristus,dieheteindpuntvandehandelingbenadrukt(BDR337,2).
Mt5:40
sat a . eit cet st iat sat e i ,ta ia ceu a.t i, a|., au a sat e t a tei
a . eit part.praes.A.dat.(comm)masc.sing. . a willen

cet pron.pers.dat.(soc)sing. cu jij
st iat infin.aor.P. st ia procesaanspannentegen
e i ,ta ia subst.acc.(obi)masc.sing. e ,ta i onderkleed,rok
a.t i infin.aor.A. aa ia nemen
a|., imp.aor.A.2epers.sing. a |t t laten,toelaten
au a pron.pers.dat.(comm)masc.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
e t a tei subst.acc.(obi)neut.sing. e t a tei bovenkleed,mantel
En(aan)degenediemetjewilprocederen(lett.jeietswilbetwisten)enjouwonderkleednemen,laat
hemookjebovenkleed;
NBG:enwiliemandmeturechtenenuwhemdnemen,laathemookuwmantel;
Opmerkingen:
Hetpraesensst iabetekent,naastdeeerstebetekenisvanscheiden,procederentegen.Het
passief staat letterlijk voor voor het gerecht gedagvaard worden (Van den Es), wat met een
dativus wordt: iets aan iemand betwisten (Muller/ Thiel). Bauer vertaalt hier: sich vor Gericht
auseinandersetzen(Bauer,st ia-4),terwijlThayerervanmaakt:togotolawwiths.o.(Thayer,
st ia-7).
Dedatiefcet iseendativussociativus(comitativus)endruktverbindinguit.
Hetpersoonlijkvoornaamwoordau a ishierpleonastischgebruikt,wantdepersoonaanwiehet
bovenkleed moet worden geschonken is al benoemd in het eerste deel van de zin (a . eit
cet st iat). Blass, Debrunner en Rekopf scharen dit niet onder het hebrastische resumptief
pronomen,maarbeschouwenditalscorrectGrieks.Vgl.BDR297,3;Grieks1,bijlage8.2.
Hetwerkwoord. a heeftvaakeeninfinitiefvandeaoristusbijzich(BDR338,2).
a . eit is hier een dativus commodi bij a|.,: het laten van het bovenkleed gebeurt in het
belangofvoordeelvandegenediemetjewilprocederen.Datgeldtookvoorau a .Merkopdat
Dhiereenzogehetennominativuspendensheeft(e . ai).
Mt5:41
sat e ct, c. a ,,a.u c.t t tei . i, u :a,. .` au eu eu e.
e ct, pron.rel.nom.masc.sing. e ct, wie,wat,deze,dit,die,dat

a ,,a.u c.t indic.fut.A.3epers.sing. a ,,a.u a dwingen(totrenbode)
t tei subst.acc.(obi)neut.sing. e t tei Romeinsemijl(1,4785meter)
. i adj.card.acc.neut.sing. .t , n
u :a,. imp.praes.A.2eprs.sing. u :a ,a (weg)gaan
.` voorzetsel(+2) .a (samen)met
au eu pron.pers.gen.masc.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
eu e adj.card.acc.(obi)neut.plur. eu e twee
Enwiejetotnmijlzaldwingen(totrenbode),gaertweemethem.
NBG:enzaliemanduvoornmijlpressen,gaertweemethem.
Opmerkingen:
a ,,a.u c.t is een futurum, maar er had, gezien de hypothetische inhoud, ook een futuralis
kunnenstaan(Burton308).
Hetwoorda ,,a.u averwijsthiernaareenrechtvanhetRomeinsemilitairegezagommensente
dwingen materieel over een bepaalde afstand te dragen (Bauer: zur Fronleistung (herendienst)
ntigen;vgl.Mt.27:32).Hagnerleest:andwheneversomesoldiercompelsyouinpublicservice
togoonemile,gowithhimtwo(WBC,131).
25
Naa ,,a.u akaneeninfinitiefvolgen(hieralsellipsweggelaten:u :a ,.ti)ofeenconstructiemet
t ia(zieMt.27:32).Vgl.BDR392,6.
Sommigehandschriftenvoegenvoorafgaandaaneu enoga a of. t a a in(echter).
e t teiiseenlatinismevooreenRomeinsemijl,eenafstandvanbijnaanderhalvekilometer.
Mt5:42
a at eu it c. ee ,, sat e i . eia a :e ceu eait cacat a :eca| ,
a at eu it part.praes.A.dat.(comm)masc.sing. at . a (iemandiets)vragen
ee , imp.aor.A.2epers.sing. et eat geven
e i . eia part.praes.A.acc.(obi)masc.sing. . a willen
a :e voorzetsel(+2) a :e vanaf
eait cacat infin.aor.M. eai.t ,a geldlenen
partikel niet
a :eca| , coni.aor.P.2epers.sing. a :ec. |a zichafwendenvan,mijden
Geefdegenediejeietsvraagtenkeerjenietafvandegenedie(geld)vanjewillenen.
NBG:Geefhem,dievanuvraagt,enwijshemnietaf,dievanulenenwil.
Opmerkingen:
Na werkwoorden van vrezen, zich hoeden voor en zich afwenden van volgt doorgaans een
accusativusobiectidirecti(hier:e i . eia a :e ceu eait cacat).Vgl.BDR149,2.
Officieel zijn de imperativus van het praesens en de aoristus duidelijk onderscheiden (de imp.
praes. is duratief (voortdurend) of iteratief (herhaaldelijk) en wordt gebruikt bij algemene
voorschriften, terwijl de imp. aor. momentaan (tegenwoordig, d.w.z. begin- en eindpunt vallen
samen)isen vaakwordt gebruiktvoorindividuelegevallen.MaaropenkeleplekkeninhetNTis
het verschil vloeiend en staan juist de categorische imperatieven (algemene voorschriften) in de
aoristus. Merk op dat de paralleltekst in Lc. 6:30 et eeu heeft (imp. praes. A. 2
e
pers. sing.) met
eeniteratiefaspect,d.w.z.geeftelkens.Vgl.BDR335,2;337,2;Burton180;MoultonI,p.129.
Merk op dat het werkwoord eai.t ,a in het actief een geven uitdrukt (Geld ausleihen (geld
uitlenen)) en in het medium, eai.t ,eat, een ontvangen (Geld entleihen (geld lenen)). Bauer,
eai(.)t ,a-1,-2;zieook:GG190d.
Liefdejegensvijanden(Lk.6:27-28;32-36)
Mt5:43
`Hseu ca. e t . . a ,a: c.t, e i :ct ei ceu sat tc c.t, e i . ,e i ceu.
seu ca. indic.aor.A.2epers.plur. a seu a horen

. . indic.aor.P.3
e
a ,a: c.t, indic.fut.A.2epers.sing. a ,a:a a liefhebben
e i :ct ei bijwoord :ct ei dichtbij(subst(indecl):naaste)
tc c.t, indic.fut.A.2epers.sing. tc. a haten
e i . ,e i adj.acc.(obi)masc.sing. . ,e , vijandig
Julliehebbengehoorddatisgezegd:Gijzultuwnaasteliefhebbenenuwvijandhaten.
NBG:Gijhebtgehoord,datergezegdis:Gijzultuwnaasteliefhebbenenuwvijandzultgijhaten.
Opmerkingen:
De geboden: a ,a: c.t, e i :ct ei ceu en tc c.t, e i . ,e i ceu staan, geheel in lijn
met de LXX, in een indic. futurum met imperatieve betekenis (vgl. Lev. 19:18; 1QS 1:4,10-11;
9:21-26, waar de vijand diegene is die door God is verworpen of die behoort tot de zonen der
duisternis of de mannen van het verderf; vgl. Ps. 139:21). Er had in plaats van eu ook
kunnen staan (Grieks 1, par. 22.1). Jezus eigen vermaningen staan in een andere modus:
a ,a:a .(Mt.5:44)Vgl.BDR362,1.
26
Mt5:44
. ,a e. . ,a u t i a ,a:a . eu , . ,eu , u a i sat :ec.u ,.c. u :. a i etase iai u a ,,
a ,a:a . imp.praes.A.2epers.plur. a ,a:a a liefhebben
eu , . ,eu , adj.acc.(obi)masc.plur. . ,e , vijandig
:ec.u ,.c. imp.praes.M.2epers.plur. :ec.u ,eat omietsbidden
u :. voorzetsel(+2) u :. tenbehoevevan,voor
a i etase iai part.praes.A.gen.masc.plur. eta sa vervolgen,achtervolgen
Maar Ik zeg jullie: heb (steeds) je vijanden lief en bidt voor degenen die jullie vervolgen (of: jullie
vervolgers).
NBG:MaarIkzegu:Hebtuwvijandenliefenbidtvoorwieuvervolgen,
Opmerkingen:
Latere kopiisten vulden dit vers aan door na . ,eu , u a i te schrijven .u e,.t . eu ,
saaa. ieu, u a ,, saa , :et.t . et , tceu cti u a ,(zieondermeerdeByzantijnsetekst,
de Textus Receptus en de Erasmustekst): zegent degene, die u vervloeken; doet wel degenen,
die u haten; en bidt voor degenen, die u geweld doen. Na :ec.u ,.c. volgt bovendien
. :.a,e ai u a , sat (degenedieukrenkenen).Metzgerhoudtheteropdatalsdeoriginele
tekst het gedeelte zou hebben bevat, het moeilijk te verklaren is dat vroege getuigen als de
codices Sinaiticus en Vaticanus de woorden missen. Het lijkt er eerder dat de kopiisten zich
hebbenlateninspirerendoorLc.6:27-28(TCGNT,11v).
Na werkwoorden van kwaad of goed doen volgt doorgaans een accusativus (Grieks 1, bijlage
5.4.3).IndeTextusReceptusvanditverszienwenasaa , :et.t . eendativus(et , tceu cti
u a ,).Vgl.BDR151,2.
Omgekeerdvolgtnawerkwoordenvaniemandlasterenofvervloekenmeestaleendativus,terwijl
weindeTextusReceptuseenaccusativuszien:. :.a,e ai u a ,(BDR152,1).
De imperativus praesens wordt gebruikt bij een verzoek, opdracht of bij algemene voorschriften
(metduratief(voortdurend)ofiteratief(herhaaldelijk)aspect),zoalshierbija ,a:a .(BDR362,1).
Mt5:45
e :a, ,. ic. ut et eu :ae , u a i eu . i eu aiet ,, e t e i tei au eu a ia. .t . :t
:eieu , sat a ,aeu , sat . ,.t . :t etsat eu, sat a et seu,.
e :a, voegwoord+finalebijzin e :a, opdat

,. ic. coni.aor.M.2epers.plur. ,t ieat worden,gebeuren,zijn(aor.)
ut et subst.nom.(pred)masc.plur. e ut e , dezoon
eu :ae , subst.gen.(poss)masc.sing. e :a devader
eu aiet , subst.dat.masc.plur. e eu aie , dehemel
e i tei subst.acc.(obi)masc.sing. e te, dezon
a ia. .t indic.praes.A.3epers.sing. a ia. a latenopgaan
. :t voorzetsel(+4) . :t op,naar,tegen,over
:eieu , adj.acc.masc.plur. :eie , slecht,gemeen,kwaad
a ,aeu , adj.acc.masc.plur. a ,ae , goed
. ,.t indic.praes.A.3epers.sing. . ,a regenzenden,latenregenen
etsat eu, adj.acc.masc.plur. et sate, rechtvaardig
a et seu, adj.acc.masc.plur. a etse, onrechtvaardig
OpdatjulliezonenzullenwordenvanjullieVader,dieindehemelenis,wantHijlaatZijnzonopgaan
overslechtenengoedenenlaathetregenenoverrechtvaardigenenonrechtvaardigen.
27
NBG:opdatgijkinderenmoogtzijnvanuwVader,dieindehemelenis;wantHijlaatzijnzonopgaan
overbozenengoedenenlaathetregenenoverrechtvaardigenenonrechtvaardigen.
Opmerkingen:
Sommige vertalingen hebben opdat jullie zonen moogt zijn (SV, NBG, LEI, LUV), terwijl andere
zullen worden geven (W78, W95). H. D. Betz meent dat hier worden is bedoeld, analoog aan
Mt. 5:9. ,. ic. is hier een conjunctief van de aoristus, indicating present purpose, future
direction, and thus an imperatival force (The Sermon on the Mount, Hermeneia, p. 315; vgl.
Bauer,,t ieatI,4a).
Bij woorden als te,, , en eu aiet , ontbreekt vaak het lidwoord, zeker na een voorzetsel
(BDR253,4;GG133a).eu aiet ,iseenseptuagintisme(Grieks1,bijlage10.6.1).
Gesubstantiveerde adjectieven missen nogal eens een lidwoord, zoals hier :eieu ,, a ,aeu ,,
etsat eu,ena et seu,(BDR264,1).
De transitieve woorden a ia. a (opgaan) en . ,a (regenen) hebben een intransitieve
betekenisgekregen,namelijklatenopgaanenlatenregenen(BDR309,3;vgl.Grieks1,bijlage
6.1.1).
Inhetversissynoniemparallellismetezien(slechtvs.onrechtvaardigengoedvs.rechtvaardig),
gecombineerd met chiasme (verbinding van woordparen die in spiegelbeeld tegenover elkaar
staan).ZieBDR492,1,GG294aaenGrieks1,bijlage10.6.1.
Mt5:46
.a i ,a a ,a: c. eu , a ,a:a ia, u a ,, t ia tce i . ,.., eu ,t sat et .a iat e au e
:eteu cti,
.a i voegwoord . a i als,indien
a ,a: c. coni.aor.A.2epers.plur. a ,a:a a liefhebben
eu , a ,a:a ia, part.praes.A.acc.(obi)masc.plur. a ,a:a a liefhebben
t ia adj.inter.acc.masc.sing. t , wie,wat?
tce i subst.acc.(obi)masc.sing. e tce , hetloon
. ,.. indic.praes.A.2epers.plur. . ,a hebben,houden
eu ,t bijwoord eu ,t niet
et .a iat subst.nom.masc.plur e .a i, detollenaar
e au e pron.pers.acc.(obi)neut.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
:eteu cti indic.praes.A.3epers.plur. :et. a doen,maken
Wantalsjulliehenliefhebbendiejullieliefhebben,welkloonhebbenjullie(dan)?Doenook(of:zelfs)
detollenaarsniethetzelfde(of:Tollenaarsdoentochzekerhetzelfde)?
NBG: Want indien gij liefhebt, die u liefhebben, wat voor loon hebt gij? Doen ook de tollenaars niet
hetzelfde?
Opmerkingen:
e au e betekent hier gewoon hetzelfde (vaak staat er nog een substantief bij: vgl. 2 Cor. 4,13:
e au e :i.u a(dezelfdegeest)).Vgl.BDR288,1;Grieks1,par.8.1.
Enkelemanuscriptenhebbeneu a,(zo,opdezewijze)inplaatsvane au e(WBC,133).
MerkopdathetparallelversinLc.6:32hier.t +indicatiefheeftinplaatsvan.a i+conjunctief.
Kat ishierversterkendgebruiktenbetekentookofzelfs(BDR442,23).
Eenvraagmeteeneu -ontkenningverwachteenbevestigendantwoord(tochzeker?).
Mt5:47
sat .a i a c:a cc. eu , a e.|eu , u a i e iei, t :.tcce i :et.t ., eu ,t sat et . itset e
au e :eteu cti,
a c:a cc. coni.aor.M.2epers.plur. a c:a ,eat groeten
eu , a e.|eu , subst.acc.(obi)masc.plur. e a e.|e , debroeder
e iei bijwoord e ie, alleen
28
t pron.inter.acc.neut.sing. t , wat,wie
:.tcce i adj.acc.(obi)neut.sing. :.tcce , buitengewoon,opmerkelijk
:et.t . indic.praes.A.2epers.plur. :et. a maken,doen
et . itset adj.nom.masc.plur. e . itse , hetvolk
e au e pron.pers.acc.(obi)neut.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
En als jullie alleen jullie broeders groeten (momentaan aspect), wat voor bijzonders doen jullie (dan)
(lett. wat doen jullie (dan) meer)? Doen ook de heidenen niet hetzelfde (of: De heidenen doen toch
zekerhetzelfde)?
NBG: En indien gij alleen uw broeders groet, waarin doet gij meer dan het gewone? Doen ook de
heidenenniethetzelfde?
Opmerkingen:
Veelhandschriftenhebben|t eu, u a iinplaatsvana e.|eu , u a i(WBC,133).
Ookvervangenveelmanuscripten. itsetdoor.a iat,zoalsinhetvorigevers(WBC,133).
Enkelemanuscriptenhebbeneu a,(zo,opdezewijze)inplaatsvane au e(WBC,133).
Er zijn ook handschriften die vers 47 in zn geheel weglaten omdat de vragen redundant zijn bij
vers46(WBC,133).
Eenvraagmeteeneu -ontkenningverwachteenbevestigendantwoord(tochzeker?).
Mt5:48
. c.c. eu i u .t , . .tet a , e :a u a i e eu a ite, . .te , . cti.

. c.c. indic.fut.M.2epers.plur. .t t zijn
eu i voegwoord eu i dan,nu
. .tet adj.nom.(pred)masc.plur. . .te, compleet,perfect,volmaakt
a , voegwoord+bijzinvanvergelijking a , zoals,als
e :a subst.nom.masc.sing. e :a devader
e eu a ite, adj.nom.masc.sing. eu a ite, hemels
. .te , adj.nom.(pred)masc.sing. . .te, compleet,perfect,volmaakt
Jullienuzullenvolmaaktzijn,zoalsjulliehemelseVadervolmaaktis.
NBG:Gijdanzultvolmaaktzijn,gelijkuwhemelseVadervolmaaktis.
Opmerkingen:
Enkelehandschriftenlezen:. i et , eu aiet ,,parallelaanvers45(WBC,133).
Hetfuturum. c.c.wordtinhetNTvaakgebruiktinplaatsvandeimperatief. c.of,t i.c.(GG
125a;202f).MerkopdatdeindicativusfuturuminhetNTdoorgaansalleenalsimperatiefwordt
gebruiktbijcitatenuitdeLXX.Hierzienwedusnvandeuitzonderingen(BDR362.2).
Onderwijzingoverweldadigheid
Mt6:1
Eec. ,.. [e. ] i etsatecu ii u a i :et.t i . :ec.i a i a ia :ai :e , e
.a iat au et , .t e. ,., tce i eu s . ,.. :aa a :at u a i a . i et , eu aiet ,.
Eec. ,.. imp.praes.A.2epers.plur. :ec. ,a achtslaanop,luisterennaar

e. voegwoord e. en,nu,danmaar(nietvertalen)
i etsatecu ii subst.acc.(obi)fem.sing. etsatecu i gerechtigheid,rechtvaardigheid
partikel niet
:et.t i infin.praes.A. :et. a doen,maken
:e , voorzetsel(+4) :e , naar,tegen,tot,bij
29
.a iat infin.aor.P. .a eat zien,aanschouwen
au et , pron.pers.dat.(obi)masc.plur. au e , hij,zich(zelf),vanhem
,. partikel ,. welzeer(versterking),dantoch
tce i subst.acc.(obi)masc.sing. e tce , hetloon
. ,.. indic.praes.A.2epers.plur. . ,a hebben,houden
:aa voorzetsel(+3) :aa bij
a :at subst.dat.masc.sing. :a devader
Let[echter](steeds)opdatjulliejegerechtigheidnietdoenvoordemensen(methetdoel)ombijhen
inhetoogtelopen(lett.doorhengezienteworden),andershebbenjulliegeenloon(of:beloning)bij
uwVaderdieindehemelenis.
NBG:Ziettoe,datgijuwgerechtigheidnietdoetvoordemensen,omdoorhenopgemerktteworden;
wantdanhebtgijgeenloonbijuwVader,dieindehemelenis.
Opmerkingen:
Veellaterehandschriftenhebben. .ecu iiinplaatsvanetsatecu ii,wellichtvanwegeeen
betere aansluiting bij vers 2 (WBC, 137). Beide woorden liggen overigens in elkaars verlengde
(Moulton I, p. 471). etsatecu i is een uiting van rechtvaardigheid en houdt naast bidden en
vastenvooralhetgevenvanaalmoezenin(. .ecu i).ZieTobit12:8-10.
Hetpassivum.a iatbetekentvolgensBauermeteendatiefzichlatenzientenoverstaanvan
iemand betekent (in tegenstelling tot .a iat u :e tie,, waarmee gezien worden door
iemandwordtbedoeld).Thayermaaktervan:inordertomakeashowtothem.Bakelskomthier
dichtindebuurtdoortevertalen:omuvoorhententoontestellen(GNB:omoptevallenbijde
mensen).DeLeidseVertalingheeft:ominhetoogtevallen.
au et ,iseendativusobiectivusbij.a iat(vgl.BDR191,3;313,2).
De hele combinatie .t e. ,. betekent anders (in het andere geval, otherwise, andernfalls).
ZieBDR376,6;GG252,10).
Op:ec. ,avolgtaltijdeeninfinitief(na. :a,indezelfdebetekenisvanopletten,toezien,volgt
echterdoorgaanseenconstructiemettia).Vgl.BDR392,3a.
Gesubstantiveerde infintieven die een doel (finaal) of de gevolgen daarvan (consecutief)
weergeven zijn in het NT meestal voorzien van het voorzetsel .t , e . Hier is :e , e gebruikt,
ietswatmaar12keervoorkomtinhetNT(BDR402,5;GG226ab;Burton107,406,414).
Mt6:2
0ai eu i :et , . .ecu ii, ca:t c , . :ec. i ceu, a c:. et u :estat :eteu cti . i
at , cuia,a,at , sat . i at , u at,, e :a, eeaca cti u :e a i a ia :ai a i . ,a
u t i, a :. ,eucti e i tce i au a i.
:et , coni.praes.A.2epers.sing. :et. a doen,maken
. .ecu ii subst.acc.(obi)fem.sing. . .ecu i deaalmoes
partikel niet
ca:t c , coni.aor.A.2epers.sing. ca:t ,a eentrompetlatenklinken
. :ec. i voorzetsel(+2) . :ec.i voor,tegenover
a c:. voegwoord+bijzinvanvergelijking a c:. zoals
u :estat subst.nom.masc.plur. e u :est , dehuichelaar
at , cuia,a,at , subst.dat.fem.plur. cuia,a, desynagoge
at , u at, subst.dat.fem.plur. u desteeg
eeaca cti coni.aor.P.3
e
pers.plur. eea ,a prijzen,loven,verheerlijken
u :e voorzetsel(+2) u :e door
30
a :. ,eucti indic.praes.A.3epers.plur. a :. ,a hetverschuldigdehebben
e i tce i subst.acc.(obi)masc.sing. e tce , hetloon
Wanneer je dan een aalmoes geeft (lett. barmhartigheid doet), bazuin het niet voor je(zelf) uit, zoals
dehuichelaarsdoenindesynagogenenopdestraten(lett.indestegen),omdoordemensengeerd
te worden (of: opdat zij door de mensen worden geerd). Voorwaar, ik zeg jullie, zij hebben hun
(verdiende)loon(al).
NBG:Wanneergijdanaalmoezengeeft,laathetnietvooruuitbazuinen,zoalsdehuichelaarsdoenin
de synagogen en op de straten, om door de mensen geroemd te worden. Voorwaar, Ik zeg u, zij
hebbenhunloonreeds.
Opmerkingen:
De woorden :et. a . .ecu ii betekenen letterlijk daden van barmhartigheid doen of
weldadigheidbewijzen,maarindeintertestamentaireperiodewerddeuitdrukkingmeerenmeer
gereserveerdvooraalmoezengeven.ZieTob.1:3,16;4:7-8;Sir.7:10(WBC,139).
Na een voorzetsel gebruikt het NT-Grieks vaak een persoonlijk voornaamwoord als een
betrekkelijk voornaamwoord (. aueu , c.aueu etc) is bedoeld: . :ec. i ceu. Matthes wijkt
overigensweleensvandezeregelaf(9:3;9:21;12:25en15:30).Vgl.BDR283,4.
Inhetkoin-Griekswordenperfectavaakvervangendooreenanderwerkwoordindeindicativus
praesens, zoals hier a :. ,eucti is gebruikt in plaats van a :.t |acti (perfectum van
a :eaa ia = krijgen waar men recht op heeft) of . c,sacti (perfectum van . ,a). Zie BDR
322,2enGG197e.
Het vers begint met een temporaalbijzin met e ai (+coni), die duidt op een toekomstigheid (GG
276g,i).
Hoffmann & Von Siebenthal zien in ca:t c , . :ec. i ceu (lett. laat het niet voor je uit
bazuinen)eenvoorbeeldvanbijtendespotofsarcasmeinhetNT(GG296j).
Enkelemanuscriptenhebbeneendubbela i (ondermeerdeCodexSinaiticus).
Mt6:3
ceu e. :eteu ie, . .ecu ii ,ia a a tc.a ceu t :et.t e.ta ceu,
ceu pron.pers.gen.(abs)sing. cu jij

e. voegwoord e. en,nu,danmaar(nietvertalen)
:eteu ie, part.praes.A.gen.(abs)masc.sing. :et. a doen,maken
. .ecu ii subst.acc.(obi)fem.sing. . .ecu i deaalmoes,barmhartigheid
partikel niet
,ia a imp.aor.A.3epers.sing. ,tia csa verstaan,lerenkennen,weten
a tc.a adj.nom.fem.sing. a tc.e , links,linker
t pron.interr.acc.neut.sing. t , wie,wat,welk
:et.t indic.praes.A.3epers.sing. :et. a doen,maken
e.ta adj.nom.fem.sing. e.te , rechts,rechter
Maarwanneerjeeenaalmoesgeeft(lett.doendebarmhartigheid),laatjelinkerhandnietwetenwatje
rechter(hand)doet.
NBG:Maarlaat,alsgijaalmoezengeeft,uwlinkerhandnietwetenwatuwrechterdoet,
Opmerkingen:
Het Thomasevangelie kent een parallelvers in logion 62, waarin de woorden niet op
barmhartigheid maar op kennis van het Koninkrijk lijken te worden betrokken (vgl. Mt. 13:11):
Jezusheeftgezegd:mijngeheimenissenzegikaanwiemijngeheimenissenwaardigzijn;watje
rechterhandookdoet(of:zaldoen),laatjelinkerhandnietwetenwatzijdoet(Koptisch,vertaling:
Oussoren,BuitendeVesting).
Het vers bevat een genitivus absolutus: ceu e. :eteu ie, . .ecu ii (een deelwoord met
een eigen onderwerp dat niet tegelijk deel uit maakt van de persoonsvorm (,ia a), waarbij het
participiumenzijneigensubjectineentweedenaamvalstaan).BDR423,6.
31
Indezinis,.t (hand)beschouwdalseenellips,eenwoorddatisweggelaten,omdatheterdoor
de toehoorders eenvoudig vanuit de context bij gedacht kon worden (BDR 241,8; GG 260c).
Overigensisa tc.e ,vaakeeneufemismevoorietsonheilspellendsofverkeerds(GG296e).
Mt6:4
e :a, ceu . .ecu i . i a su:a sat e :a ceu e . :ai . i a su:a
a :eea c.t cet.

coni.praes.A.3epers.sing. .t t zijn
. .ecu i subst.nom.fem.sing. . .ecu i deaalmoes,barmhartigheid
a su:a adj.dat.neut.sing. su:e , verborgen
e . :ai part.praes.A.nom.masc.sing. . :a zien
a :eea c.t indic.fut.A.3epers.sing. a :eet eat hetverschuldigdegeven
cet pron.pers.dat.(comm)sing. cu jij
opdat je aalmoes in het verborgene is en je Vader, die (steeds) in het verborgene ziet, zal je
schadeloosstellen(of:zodatjeVader[...]jezalschadeloosstellen).
NBG: opdat uw aalmoes in het verborgene zij, en uw Vader, die in het verborgene ziet, zal het u
vergelden.
Opmerkingen:
DeTextusReceptusvoegtvoora :eea c.tnogau e ,in(enkeleanderemanuscriptendoendatna
cet)omdeVadertebenadrukken.
Bij e :a, staat meestal een conjunctief van de aoristus, maar hier vinden we een coniunctivus
praesens( ).ZieBDR369,3.
sat duidthiereengevolgaan(zodat).ZieGrieks1,bijlage10.6.1;MoultonII,p.422.
e . :ai . i a su|at a a :eea c.t cet heefteenduratiefaspect(Robertson,GGNT,1115).
Veel handschriften hebben aan het eind van het vers nog de toevoeging . i a |ai.a (in het
openbaar)tegenover. i a su:a.Metzgermeentdathethiernietdraaitomdeopenbaarheid
vandeVaderlijkebeloning,maaromitssuperioritytomerehumanapproval(TCGNT,12).
Nederlandse vertalingen geven transitieve vertalingen van a :eea c.t cet: [Hij] zal het u
vergelden(SV,NGB,LEI,W78,TELOS)of[Hij]zalhetjelonen(W95).ZieBauera :eet eat-3
(vergelten). Engelse vertalingen kiezen voor het intransitieve to reward (KJV, WBC, 139) of to
repay(NewAmericanStandardBible).Vgl.Thayer:torequite,torecompense(a :eet eat-4).
Onderwijzingoverhetbidden(Lk.11:2-4)
Mt6:5
Kat e ai :ec.u ,c., eu s . c.c. a , et u :estat , e t |teu cti . i at , cuia,a,at , sat
. i at , ,aitat, a i :a.ta i . ca ., :ec.u ,.cat, e :a, |aia cti et , a ia :et, a i
. ,a u t i, a :. ,eucti e i tce i au a i.
:ec.u ,c. coni.praes.M.2epers.plur. :ec.u ,eat bidden
. c.c. indic.fut.M.2epers.plur. .t t zijn
a , voegwoord a , zoals,zo
u :estat subst.nom.(pred)masc.plur. e u :est , dehuichelaar
|teu cti indic.praes.A.3epers.plur. |t. a liefhebben,houdenvan
at , cuia,a,at , subst.dat.fem.plur. cuia,a, desynagoge
at , ,aitat, subst.dat.fem.plur. ,ait a dehoek
:a.ta i adj.gen.fem.plur. :au , breed(uit),ruim
. ca ., part.perf.A.nom.masc.plur. t caat staan,standhouden
:ec.u ,.cat infin.praes.M. :ec.u ,eat bidden
32
|aia cti coni.aor.P.3epers.plur. |at ia schijnen,tonen,zichtbaarzijn
et , a ia :et, subst.dat.(obi)masc.plur. e a ia:e, demens
Enwanneerjulliebidden,zullenjullienietzijnzoalsdehuichelaars,wantzijhoudenervanomtestaan
bidden in de synagogen en op de hoeken van de pleinen opdat zij zichtbaar zijn voor de mensen.
Voorwaar,Ikzegjullie,zijhebbenhun(verdiende)loonal.
NBG:Enwanneergijbidt,zultgijnietzijnalsdehuichelaars,wantzijstaangaarneindesynagogen
en op dehoekender pleinente bidden,om zichaan demensente vertonen. Voorwaar,Ik zegu, zij
hebbenhunloonreeds.
Opmerkingen:
e ai :ec.u ,c. is volgens Bolhuis een coniunctivus generalis, een uitspraak van algemene
strekking (Bolhuis, p. 104). Hoffmann & Von Siebenthal erkennen dat er een iteratief aspect
aankleeft,maarplaatsendeuitspraakwelindetoekomst(GG276g,i).
Enkele handschriften voegen na e :a, a i in. In veel oude handschriften is de koppeling tussen
e :a,ena ijuistverdwenen(BDR369,11).
Hetfuturum. c.c.wordtinhetNTvaakgebruiktinplaatsvandeimperatief. c.of,t i.c.(GG
125a;202f).MerkopdatdeindicativusfuturuminhetNTdoorgaansalleenalsimperatiefwordt
gebruiktbijcitatenuitdeLXX.Hierzienwedusnvandeuitzonderingen(BDR362.2).Merkop
dateenprohibitivusmeteenfuturumbijontkenningendoorgaanseu krijgtinhetNT(Burton231,
232,466;MoultonII,p.458).
|teu cti krijgt een infinitief en betekent hier niet houden van iemand of iets, maar ervan
houdenomietstedoenofietsgewoonlijkdoen(zieBauer,|t. a-1b;BDR392,9;435,3;GG
259c).
. ca ., heeftalsparticipiumvanhetperfectumeenvoltooidaspect:hetstaan(hetinnemenvan
een staande positie) duurt in het heden voort en impliceert the enjoyment of public attention
(WBC, 142). Merk op dat het perfectum van t caat een praesens-betekenis heeft (staan). Zie
Grieks1,par.26.1.
Codex Bezae heeft licht andere bewoordingen voor want zij staan gaarne [...] te bidden: e t
|teu cti c iat . ca ., sat :ec.u,e .iet (want zij houden ervan om te staan, terwijl zij
staanenbidden).Hethandschriftvermijdtzodedirectelinktussenhoudenvanenbidden.
praesens, zoals hier a :. ,a is gebruikt in plaats van a :.t |a (perfectum van a :eaa ia =
krijgenwaarmenrechtopheeft)of. c,sa (perfectumvan. ,a).ZieBDR322,2enGG197e.
Mt6:6
cu e. e ai :ec.u , , .t c.. .t , e a.t e i ceu sat s.t ca, i u ai ceu :e c.uat a
:at ceu a . i a su:a sat e :a ceu e . :ai . i a su:a a :eea c.t cet.
cu pron.pers.nom.sing. cu jij
:ec.u , coni.praes.M.2epers.sing. :ec.u ,eat bidden
.t c.. imp.aor.A.2epers.sing. .t c. ,eat naarbinnengaan
e a.t e i subst.acc.neut.sing. e a.t ei debinnenkamer,magazijn
s.t ca, part.aor.A.nom.masc.sing. s.t a sluiten
i u ai subst.acc.(obi)fem.sing. u a dedeur
:e c.uat imp.aor.M.2epers.sing. :ec.u ,eat bidden
a :at subst.dat.(obi)masc.sing. e :a devader
a su:a adj.dat.neut.sing. su:e , verborgen
33
Maarjij,wanneerjebidt,gainjebinnenkamerennadatjejedeurhebtgesloten,bidjetotjeVaderin
het verborgene (of: die in het verborgen is); en je Vader die (steeds) in het verborgene ziet, zal je
schadeloosstellen.
NBG: Maar gij, wanneer gij bidt, ga in uw binnenkamer, sluit uw deur en bid tot uw Vader in het
verborgene;enuwVader,dieinhetverborgeneziet,zalhetuvergelden.
Opmerkingen:
Enkelehandschriftenvoegenaanhetslotnog. i a |ai.a toe(zieookvers4).Vgl.WBC,141.
a :at iseendativusobiectivusbij:e c.uat(imp.aor.,vgl.:ecua i).ZieBDR187,3.
HetversisvolgensMoultonalsgeheeleensymmetrischetautologie(MoultonII,p.419).
Hetgesubstantiveerdeadjectief. i a su:akrijgteenlidwoord,watinJohannes7:4ontbreekt.
Hagner merkt op dat het laatste a su:a in het vers ook kan slaan op a :eea c.t (Hij zal je
beloneninhetverborgene),maarhetisnatuurlijkeromhetbije . :ai tetrekken(WBC,142).
Mt6:7
Eec.u,e .iet e. aae, c. a c:. et . itset , eeseu cti ,a e t . i :eue,t a
au a i .t caseuc ceiat.
Eec.u,e .iet part.praes.M.nom.masc.plur. :ec.u ,eat bidden

partikel niet
aae, c. coni.aor.A.2epers.plur. aae,. a kletsen,zwetsen
a c:. voegwoord+bijzinvanvergelijking a c:. zoals
et . itset adj.nom.(pred)masc.plur. . itse , heidens
eeseu cti indic.praes.A.3epers.plur. ees. a denken,menen
e t voegwoord+voorwerpzin e t dat,omdat
:eue,ta subst.dat.fem.sing. :eue,t a woordenvloed
.t caseuc ceiat indic.fut.P.3
e
pers.plur. .t caseu a verhoren
En als jullie bidden, moeten jullie niet zwetsen zoals de heidenen, want zij denken dat zij door hun
woordenvloedzullenwordenverhoord.
NBG: En gebruikt bij uw bidden geen omhaal van woorden, zoals de heidenen; want zijmenen door
hunveelheidvanwoordenverhoordtezullenworden.
Opmerkingen:
aae,. aismogelijkeenonomatopee,eenwoorddatisgevormddoorklanknabootsing,vanuit
het Aramees voor niksig (ahljb rma). Anderen zeggen dat het is afgeleid van aat ,a
(stamelen). Zie BDR 40,3. Moulton ziet een haplologie (weglating van een lettergreep bij het
spreken of schrijven bij opeenvolging van twee gelijke syllabi) van aaee,e, (Moulton II, p.
68,272).
De constructie . i :eue,ta vervangt een dativus instrumentalis, de datief die aangeeft
waarmeeietsgebeurt(BDR219.2).
Naees. aindebetekenisvandenken,gelovenvolgtvaakeenbepalingmete tofeeninfinitief.
Wanneerees. aschijnenbetekent,staateraltijdeeninfinitief(BDR397,5).
Mt6:8
eu i e eta . au et , et e.i ,a e :a u a i ai ,.tai . ,.. :e eu u a , at cat
au e i.
partikel niet
eu i voegwoord eu i dus,dan
e eta . coni.aor.P.2epers.plur. e ete a gelijkwordenaan
au et , pron.pers.dat.(soci)masc.plur. au e , hij,zich(zelf),vanhem
et e.i indic.perf.A.3epers.sing. et ea weten
34
ai pron.rel.gen.neut.plur. e , die,dat,wat,wie,hetwelk
,.tai subst.acc.fem.sing. ,.t a debehoefte
. ,.. indic.praes.A.2
e
pers.plur. . ,a hebben,houden
:e voorzetsel(+2) :e voordat,alvorens
u a , pron.pers.acc.(AcI)plur. cu jij
at cat infin.aor.A.(AcI) at . a vragen
au e i pron,pers.acc.masc.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
Jullie moeten dus niet aan hen gelijk worden (of: jullie moeten hun voorbeeld niet navolgen), want
jullieVaderweetwatjullienodighebbenvoordatjullie(het)hemvragen.
NBG:Wordthundannietgelijk,wantGoduwVaderweet,watgijvannodehebt,eergijHembidt.
Opmerkingen:
CodexBezaeheeftinplaatsvanbiddena ietat e ce a ((jullieje)mondopenen):WBC,144.
Hetbetrekkelijkvoornaamwoorda i staathierinplaatsvant(vgl.Mk.9:6).ZieGG143b.Het
verwijstalslijdendebijzinnietterugnaaret ea(+4),maarvooruitnaar,.tai . ,.. (+2).
:e eu at catiseengesubstantiveerdeinfinitief(vgl.Grieks1,par.25.7).Merkopdatnade
specifiekeconstructie:e eu altijdeeninfinitiefvandeaoristusvolgt(BDR403,6).
Het zinsdeel :e eu u a , at cat au e i is een accusativus cum inifinitivo (het object au e i
wordtsubjectenhetinfinitiefat catpersoonsvorm).
Mt6:9
eu a, eu i :ec.u ,.c. u .t , Ea . a i e . i et , eu aiet , a ,tac a e e iea ceu
eu a, bijwoord eu a zo,opdezemanier
:ec.u ,.c. imp.praes.M.2epers.plur. :ec.u ,eat bidden
Ea . subst.voc.masc.sing. e :a devader
a i pron.pers.gen.(poss)plur. . ,a ik
a ,tac a imp.aor.P.3epers.sing. a ,ta ,a heiligen
e e iea subst.nom.neut.sing. e e iea denaam
ceu pron.pers.gen.(poss)plur. cu jij
Daarommoetenjllieopdezemanier(blijven)bidden:Onzevaderdieindehemelenis,laatUwnaam
wordengeheiligd(of:mogeUwnaamwordengeheiligd);
NBG:Bidtgijdanaldus:OnzeVaderdieindehemelenzijt,uwnaamwordegeheiligd;
Opmerkingen:
DeDidacheheeft. i a eu aia (indehemel)Vgl.Did,p.72.
Volgens Hagner (die Gerhardssons Matthaean Version citeert) vormen de eerste drie beden van
hetOnzeVader(zieookvers10)eenparallellismus membrorum:Inshort,Godsnamewill only
beproperlyhonoredwhenhebringshiskingdomandaccomplisheshiswillonearth(WBC,148).
Vers9hoortchiastischbij7en8.Waardeauteureerstdefoutepraxisuitdedoekendoet,volgtin
vers8en9decorrectetheorierondhetbiddenendejuisteuitvoering.Zieookdenadrukopjllie
(u .t ,)integenstellingtotdeheidenen(TheSermonontheMount,Hermeneia,p.369).
De epiclese (aanroeping of gebed) Ea . a i (e . i et , eu aiet ,) kent een bezittelijk
voornaamwoord,inplaatsvandemeerklassiekedativusethicus t i,diewordtgebruiktvoorde
persoondieemotioneelbijeenhandelingisbetrokken(BDR,192,1).
Matthes gebruikt de imperativus praesens :ec.u ,.c. als algemeen voorschrift (met duratief
aspect,d.w.z.datderegelnogsteedsvankrachtisinMatthestijd).ZieBDR336.
Deimperatiefvandeaoristus,zoalshiera ,tac a,wordtinhetNTveelgebruiktingebedenals
verzoek aan God (laat [alstublieft] X of Y gebeuren). Zie D.B. Wallace, Greek grammar beyond
thebasics,p.488.Hoffmann&VonSiebenthalvoegentoe:GebetetwirdtumGotteswiederholtes
oder andauerndes Handeln; dies komt aber nicht durch die Verbalform [sondern durch den
weiterntheologischenKontext]zumAusdruck(GG212d).
35
Mt6:10
. . a act.ta ceu ,.i a e . a ceu, a , . i eu aia sat . :t , ,
. . a imp.aor.A.3epers.sing. . ,eat komen,gaan

act.ta subst.nomfem.sing. act.t a hetkoninkrijk
,.i a imp.aor.P.3epers.sing. ,t ieat worden,gebeuren,zijn(aor.)
e . a subst.nom.neut.sing. e . a dewil
a , voegwoord+bijzinvanvergelijking a , zoals,zo(+sat =zowel...als)
eu aia subst.dat.masc.sing. e eu aie , dehemel
. :t voorzetsel(+2) . :t op,tentijdevan
, , subst.gen.fem.sing. , deaarde
LaatUwKoninkrijkkomen;laatUwwilgebeurenzowelin(de)hemelalsopaarde.
NBG:uwKoninkrijkkome;uwwilgeschiede,gelijkindehemelalzoookopdeaarde.
Opmerkingen:
Hetkoin-Grieksheeftvaakbijdeponentiadepassievevormvandeaoristuswaarookdemediale
vormhadgekund.Vgl.,.i a inplaatsvan,.i. ca(BDR78,2).
Bij woorden als , , te, en eu aiet , ontbreekt vaak het lidwoord, zeker na een voorzetsel
(BDR253,4-5;GG133a).
a , ensat vormensamendeconstructiezowel...als(correlatief).ZieBDR453,3.
Mt6:11
e i a ei a i e i . :teu ctei ee , t i c .ei
e i a ei subst.acc.(obi)masc.sing. e a e, hetbrood
. :teu ctei adj.acc.masc.sing. . :teu cte, voordevolgendedag
ee , imp.aor.A.2epers.sing. et eat geven,schenken
t i pron.pers.dat.(obi)plur. . ,a ik
c .ei bijwoord c .ei vandaag
Geefonsvandaagonsbroodomteleven(of:hetbrooddatwijnodighebben);
NBG:Geefonshedenonsdagelijksbrood;
Opmerkingen:
De hypostasering (een tot zelfstandigheid verheven abstractie) . :teu cte, komt buiten het
Onzevader niet voor. Gedacht wordt aan de betekenis . :t i eu cai (part. acc. fem. sing. van
.t t ) . ai = voor de huidige dag. Maar dan is c .ei redundant. Het is ook mogelijk dat
. :teu ca . ai is bedoeld (. :.tt = naderen, aanstaande zijn d.w.z. voor de aanstaande dag,
ofwelmorgen).DatbotstweermetMt.6:34,waarwordtopgeroepenomjegeenzorgentemaken
voor de dag van morgen. Bovendien wordt bij . :.tt de samentrekking de t altijd gelideerd
(Thayer). Hagner kiest daarom voor de variant de komende dag (analoog aan e . :te i = de
toekomst), waardoor de tekst verwijst naar de eschatologische maaltijd (Mt. 8:11). Dat zou
aansluitenbijdedrievoorgaandebeden(vgl.Hagner,WBC,149-150).Maardezeinterpretatieis
welafhankelijkvantalvanandereaannames.Anderenlezen. :t +eu cta(zumDaseinntig,om
televen(lett.tezijn),tebestaan).HetThWNTkiestdaaromvoorDasBrotdaswirbrauchen,gib
uns heute (W. Foerster, ThWNT II, 595); de Telosvertaling geeft: Geef ons vandaag ons
toereikend brood; Thayer houdt het op: food sufficing from one day to the next. Deze lezing
haakt aan bij andere bijbelteksten als Mt. 6:8, Jac. 2:15v en Spreuken 30:8 en wordt gesteund
door enkele buitenbijbelse passages (H.D. Betz, Hermeneia, 399). Maar zorgt dan c .ei niet
opnieuw voor problemen, want waarom moeten we speciaal vandaag het brood om te leven
ontvangen (vgl. Lucas die e sa` . ai heeft (dagelijks))? En hoort e i . :teu ctei niet
veeleer bij brood in plaats van dag (waardoor er zou staan: ons brood dat van U tot ons
komt)? Hoe het ook zij, de kwestie bezorgde vroege vertalers al hoofdbrekens. Zo komt
cottidianum (dagelijks) voor, terwijl de Vulgaat supersubstantialem heeft (boven-werkelijk of
geestelijk, kennelijk met de eucharistie op het oog). Syrische manuscripten hebben perpetuum
(eeuwigdurend), necessarium (noodzakelijk), savenientem (toekomstig), terwijl ook (mae bo)
crastinumvoorkomt(voordedagvanmorgen).Zieo.m.Bauer. :teu cte,-2,3;BDR123,2.
36
Hoffmann & Von Siebenthal zien in het brood een metonymia (pars pro toto) voor
levensnoodzakelijkevoeding(GG295i).
Deimperatiefvandeaoristusismomentaan(begin-eneindpuntvaneenhandelingvallensamen)
enwijstopeendringendenoodzaak(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,p.720).
Mt6:12
sat a|., t i a e|.t aa a i, a , sat .t , a| sa.i et , e|.t. at, a i
a|., imp.aor.A.2epers.sing. a |t t vergeven,laten,toelaten

t i pron.pers.dat.(obi)plur. . ,a ik
a e |.t aa subst.acc.(obi)neut.plur. e e |.t a schuld
a , voegwoord+bijzinvanvergelijking a , zoals,zo(+sat =evenals)
.t , pron.pers.nom.plur. . ,a ik
a| sa.i indic.aor.A.1epers.plur. a |t t vergeven,laten,toelaten
et , e|.t. at, subst.dat.(obi)masc.plur. e e |.t. , schuldenaar,debiteur
Envergeefonsonzeschulden,zoalsookwijonzeschuldenarenhebbenvergeven;
NBG:envergeefonsonzeschulden,gelijkookwijvergevenonzeschuldenaren;
Opmerkingen:
Veel handschriften hebben in plaats van de aoristus a| sa.i de indicativus praesens a |t e.i
of a|t..i (vergeven), mogelijk voortkomend uit een Aramese perfectum praesens. Zowel de
aoristus-alsdeindicativus-varianthebbenoudepapieren.Metzgerkiestvoordeaoristusopbasis
interne argumentatie, zoals Mt. 6:14-15 en Mt. 18:21-35 (TCGNT, 13). Voor a|tt en de
bijbehorende dativus obiectivus t i zie ook BDR 94,6-7; GG 257b,c en Grieks 1, bijlage
5.3.1.1.Moulton noemtoverigensa| sa.ieen verhalendeaoristus,die duidt op iets datnt is
gebeurd(MoultonI,p.140).
Lucas heeft in het parallelle vers (Lc. 11:4) a atat (zonden) in plaats van e|.t aa.
Vermoedelijk wilde Lucas het oorspronkelijke Aramees uitleggen aan zijn heidense lezers,
diederabbijnsemetafoornietzoudenbegrijpen(WBC,150).
DeDidacheleesthier i e|.t i a i(onzeschuld).Vgl.Did.,p.72.
Mt6:13
sat .t c.i. ,s , a , .t , :.tace i, a a u cat a , a :e eu :eieu .
partikel niet
.t c.i. ,s , coni.aor.A.2epers.sing. .t c|. a binnenleiden,-brengen
a , pron.pers.acc.(obi)plur. . ,a ik
.t , voorzetsel(+4) .t , in
:.tace i subst.acc.(obi)masc.sing. e :.tace , debeproeving,verzoeking
u cat imp.aor.M.2epers.sing. u eat beschermen,redden,bevrijden
a :e voorzetsel(+2) a :e van,uit
eu :eieu adj.gen.masc./neut.sing. :eie , slecht,gemeen
Enbrengonsnietinbeproeving,maarbevrijdonsvanhetkwade.
NBG:enleidonsnietinverzoeking,maarverlosonsvandeboze.
Opmerkingen:
.t c.i. ,s , iseenprohibitivus(GG246a;Burton162).
Hagnerprefereertalsvertalingvan:.tace ibeproevingbovenverzoeking,omdatGodnietin
verzoekingleidt(zieJacobus1:13).ZieWBC,151.
eu :eieuisvolgensBlass,DebrunnerenRekopfalgemeenbedoeld(generiek);hetkanzowel
mannelijk als onzijdig zijn: de boze en het boze (BDR 263,4).Wallace heeft een voorkeur voor
deboze,geziendevoorgaandeverzoekingindewoestijn(Wallace,Greekgrammarbeyondthe
basics, p. 233). Volgens Hagner maakt het weinig uit welke keuze je maakt: to pray to be free
from one is to pray to be free from the other, hoewel ook hij een voorkeur heeft voor de boze,
geziendeeschatologischesettingdiehijvermoedt(WBC151).
37
[Mt6:13b
0t ceu . cti act.ta sat eu iat, sat eea .t , eu , at a ia,. À i.
0t voegwoord+causalebijzin e t dat,omdat,doordat,want
eu iat, subst.nom.fem.sing. eu iat, dekracht
ee a subst.nom.fem.sing. ee a deheerlijkheid
.t , voorzetsel(+4) .t , in,tot,voor,tegen,naar
eu , at a ia, subst.acc.masc.plur. e at a i deeeuwigheid
À i indecl. a i amen
WantvanUishetkoninkrijk,endekrachtendeheerlijkheid,ineeuwigheid.Amen.
NBG:WantvanUishetKoninkrijk,endekracht,endeheerlijkheid,indereeuwigheid,amen.
Opmerkingen:
Vermoedelijk is het tweede deel van vers 13 later toegevoegd voor liturgische doeleinden in de
vroege kerk. In onder meer de codices Sinaiticus en Bezae ontbreekt het slot. Codex 1424
(tiende-eeuws) bevat een opmerking dat niet alle handschriften het gedeelte kennen. De
toevoeging staat overigens znder act.ta al wel in de Didache (8:2). Enkele late
manuscriptenkennenzelfseenverwijzingnaardedrienigheid:0t ceu . cti act.t a eu
:ae , sat eu ut eu sat eu a ,t eu :i.u ae, .t , eu , at a ia,. À i(WBC,144)]
e t wordt in causale bijzinnen vaak vertaald met omdat. Wanneer echter het causale verband
mindersamenhangendis,zoalshier,ligteenvertalingmetwantmeervoordehand.
eea iseenhebrasmeinvertaling,vanuitdeLXX(vgl.kabod).ZieGrieks1,bijlage10.6.1.
Mt6:14
Èa i ,a a| . et , a ia :et, a :aa:a aa au a i, a| c.t sat u t i e :a u a i e
eu a ite,
Èa i voegwoord . a i als,indien

a| . coni.aor.A.2epers.plur. a |t t vergeven,laten,toelaten
a :aa:a aa subst.acc.(obi)neut.plur. e :aa :aa deovertreding
a| c.t indic.fut.A.3
e
pers.sing. a |t t vergeven,laten,toelaten
eu a ite, adj.nom.masc.sing. eu a ite, hemels
Want als jullie de mensen hun overtredingen vergeven, dan zal jullie hemelse Vader ook jullie
vergeven;
NBG:Wantindiengijdemensenhunovertredingenvergeeft,zaluwhemelseVaderookuvergeven;
Opmerkingen:
Enkelehandschriftenlaten,a weg.
Sommigehandschriftenvoegenaanheteindvanhetversa :aa:a aa u a i toe,omhetin
overeenstemmingtebrengenmetheteindevanvers15.
Mt6:15
.a i e. a| . et , a ia :et,, eu e. e :a u a i a| c.t a :aa:a aa u a i.
partikel niet
a| . coni.aor.A.2epers.plur. a |t t vergeven,laten,toelaten
eu e. voegwoord eu e. enniet,ookniet
38
a| c.t indic.fut.A.3
e
pers.sing. a |t t vergeven,laten,toelaten
a :aa:a aa subst.acc.(obi)neut.plur. e :aa :aa deovertreding
Maaralsjulliedemensennietvergeven,danzaljullieVaderjullieovertredingenooknietvergeven.
NBG:maarindiengijdemensennietvergeeft,zalookuwVaderuwovertredingennietvergeven.
Opmerkingen:
eu e. gevolgd op een ontkenning eerder in de zin (eu of ) betekent altijd ook niet of niet
eenmaal(BDR445.2).
Enkelemanuscriptenvoerenna a| .noga :aa:a aa au a iin,parallelaanMc11:25
(TCGNT,14).
Onderwijzingoverhetvasten
Mt6:16
0ai e. ic.u., ,t i.c. a , et u :estat csua:et , a|ait ,eucti ,a a :e ca:a
au a i e :a, |aia cti et , a ia :et, ic.u ei., a i . ,a u t i, a :. ,eucti e i tce i
au a i.
ic.u. coni.praes.A.2epers.plur. ic.u a vasten
partikel niet
,t i.c. imp.praes.M.2epers.plur. ,t ieat worden,gebeuren,zijn(aor.)
a , voegwoord+bijzinvanvergelijking a , zoals,zo
et u :estat subst.nom.(pred)masc.plur. e u :est , dehuichelaar
csua:et adj.nom.masc.plur. csua:e , droevig,knorrig,ontstemd
a|ait ,eucti indic.praes.A.3epers.plur. a |ait ,a onherkenbaarmaken
a :e ca:a subst.acc.(obi)neut.plur. e :e ca:ei hetgezicht
e :a, voegwoord+finalebijzin e :a, opdat,omte
|aia cti coni.aor.P.3epers.plur. |at ieat verschijnen
ic.u ei., part.praes.A.nom.masc.plur. ic.u a vasten
Wanneer jullie nu vasten, wees dan niet droevig zoals de huichelaars, want zij maken hun gezicht
onzichtbaar (of: onherkenbaar (nl. met as en stof)) om zich aan de mensen te laten zien, terwijl zij
vasten.Voorwaar,Ikzegjullie,zijhebbenhun(verdiende)loonal.
NBG: En wanneer gij vast, toont dan niet, zoals de huichelaars, een somber gelaat; want zij maken
hun aangezicht ontoonbaar, om zich aan de mensen te vertonen, wanneer zij vasten. Voorwaar, Ik
zegu,zijhebbenhunloonreeds.
Opmerkingen:
praesens, zoals hier a :. ,a is gebruikt in plaats van a :.t |a (perfectum van a :eaa ia =
krijgenwaarmenrechtopheeft)of. c,sa (perfectumvan. ,a).ZieBDR322,2enGG197e.
Dee ai-constructieleidthiereenconiunctivusgeneralisin.
Merkopdathetdeelwoordic.u ei.,onderdeelisvanhetsubject(et u :estat).
Het medium |atieat betekent verschijnen, zich laten zien, zich tonen (Bauer, |at ia-2c) in
plaatsvanhetactivumschijnen,tonen(|at ia).
Mt6:17
cu e. ic.u ai a .tat ceu i s.|a i sat e :e ca:e i ceu it at,
39
cu pron.pers.nom.sing. cu jij
ic.u ai part.praes.A.nom.masc.sing. ic.u a vasten
a .tat imp.aor.M.2epers.sing. a .t |a zalven,metolieinsmeren
ceu pron.pers.gen.(subi)sing. cu jij
i s.|a i subst.acc.(obi)fem.sing. s.|a hethoofd
e :e ca:e i subst.acc.(obi)neut.sing. e :e ca:ei hetgezicht
it at imp.aor.M.2
e
pers.sing. it :a wassen(metwater)
Maarjij,alsjevast,doe(bijjezelf)olieopjehoofd(of:smeerolieopjehoofd)enwasjegezicht,
NBG:Maargij,zalfuwhoofd,alsgijvast,enwasuwgelaat,
Opmerkingen:
Hetreflexievemediuma .tat ishiergebruiktomtelatenuitkomendatdehandelendepersoon
dehandelinghetzalvenaanzichzelfvoltrekt(GG190c).Hetgaathieroverigensomzalven
als persoonlijke verzorging, niet om het religieuze zalven, waarvoor het woord ,t a wordt
gebruikt(WBC,154).VandaarmijnvoorkeurvoordevertaalkeuzevandeLeidseVertaling.
Hetparticipiumic.u aistemtinnaamvalovereenmetdatvandepersoonsvormcu (participium
coniunctum).Vgl.Grieks1,par.20.2;GG230c.
Mt6:18
e :a, |ai , et , a ia :et, ic.u ai a a a :at ceu a . i a su|at a sat e
:a ceu e . :ai . i a su|at a a :eea c.t cet.
e :a, voegwoord+finalebijzin e :a, opdat,omte

partikel niet
|ai , coni.aor.P.2epers.sing. |at ia schijnen,tonen(P=verschijnen)
ic.u ai part.praes.A.nom.masc.sing. ic.u a vasten
a :at subst.dat.(obi)masc.sing. e :a devader
a su|at a adj.dat.neut.sing. su|at e, verborgen
opdatje(aan)demensennietlaatziendatjevast,maar(aan)jeVaderdieinhetverborgeneis;enje
Vaderdie(altijd)inhetverborgeneziet,zaljeschadeloosstellen.
NBG:omunietbijuwvastenaandemensentevertonen,maaraanuwVader,dieinhetverborgene
is;enuwVader,dieinhetverborgeneziet,zalhetuvergelden.
Opmerkingen:
Veel handschriften hebben aan het eind van het vers nog de toevoeging . i a |ai.a (in het
openbaar) tegenover . i a su:a . Metzger meent echter dat het in dit vers niet draait om de
openbaarheid van de Vaderlijke beloning, maar om its superiority to mere human approval
(TCGNT,14).
Het vers heeft hier twee keer su|at a (in het geheim) in plaats van su:a , mogelijk om de
tekstaftelatenwijkenvanMt.6:4en6(WBC,153;vgl.Robertson,GGNT,589).
e :a, |ai , et , a ia :et, ic.u ai is hier een toevoeging bij het onderwerp uit het
vorige verscu e. ic.u ai(BDR 414.7).Hoffmann&Von Siebenthal voegentoe dathethier
om een finale bijzin gaat (die zij vertalen met: damit du dich nicht den Menschen vor die Augen
stellst mit deinem Fasten). GG 278b. De NBV begint de zin echter met een hoofdletter: Zodat
niemandzietdatjeaanhetvastenbent,alleenjeVader,dieinhetverborgeneis.
e . :ai . i a su|at a a :eea c.t cet heefteenduratiefaspect(Robertson,GGNT,1115).
40
Schatindehemel(Lk.12:33-34)
Mt6:19
\ caut ,.. u t i caueu , . :t , , ,, e :eu c , sat a ct, a|ait ,.t sat e :eu
s. :at eteu cceucti sat s. :eucti
partikel niet
caut ,.. imp.praes.A.2epers.plur. caut ,a verzamelen,opslaan,bewaren
u t i pron.pers.dat.(comm)plur. cu jij
caueu , subst.acc.(inw.subj.)masc.plur. e caue , deopslagplaats,schat(kist)
, , , subst.gen.fem.sing. , deaarde
e :eu voegwoord e :eu waar,alwaar
c , subst.nom.masc.sing. e c , mot
a ct, subst.nom.fem.sing. a ct, deroest,heteten,hetinvreten
a|ait ,.t indic.praes.A.3epers.sing. a |ait ,a onherkenbaarmaken,vernielen
s. :at subst.nom.masc.plur. e s. :, dedief
eteu cceucti indic.praes.A.3epers.plur. eteu cca inbreken,insluipen
s. :eucti indic.praes.A.3epers.plur. s. :a stelen
Verzamel voor jezelf geen (of: nooit) schatten op aarde waar mot en aanvreting [door insecten] (ze)
vernieltenwaardieveninbrekenen(ze)stelen.
NBG: Verzamelt u geen schatten op aarde, waar mot en roest ze ontoonbaar maakt en waar dieven
inbrekenenstelen;
Opmerkingen:
a ct,isvaakmetroestvertaald,maardatvindtbuitendezepassagegeensteun.Hetgaatom
eten, hoogstwaarschijnlijk door insecten. De Septuaginta geeft in Mal. 3:11 a cti (veelvraat)
voor sprinkhaan. Sommige vertalers denken ook wel aan houtworm (Bauer, a ct,-2). Hagner
merkt op dat in het evangelie van Thomas (log. 76) naast mot de worm wordt genoemd. In Jac.
5:2-3staatnaastdoormotaanvretenookroesten(sate a).EnomdatinJac.5:3ookhetmeer
gangbarewoordvoorroeststaat(e t e ,),kiestHagnervooraantastingalsvertalingvoora ct,
(WBC,157).
caut ,.. caueu , is een accusativus van inwendig object (in het Engels een cognate
accusative), dat wil zeggen dat de accusatief wat betekenis en stamafleiding betreft verwant is
aan het werkwoord waar deze een object van is. In dit vers is het zelfstandig naamwoord geen
tautologiebijhetwerkwoord,waardooreenbijvoeglijkebepalingachterwegekanblijven(Grieks1,
bijlage5.4.1.3;BDR153,4).
. :t +2betekentvaakopalshetantwoordgeeftopdevraagwaar?ofwaarheen?(BDR234,1).
Het komt weinig voor dat het NT een persoonlijk voornaamwoord gebruikt als reflexivum. Daar
waarhetgebeurt,gaathetbovendiensteevastomau eu /au a i.Mt.6:19-20isdeenigepassage
inhetNTwaaru t iisgebruiktalswederkerendvoornaamwoord(inplaatsvan.auet ,).ZieBDR
283,3;Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,325.
e :eu is hier een lokaal voegwoord, wat verwijst naar de locatie of het gebied waar een actie
plaatsgijpt(inletterlijkeoffiguurlijkezin).Vgl.Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,676.
eteu cca(inbreken)betekentletterlijkergensdoorheengraven(et-e u cca).
Mt6:20
caut ,.. e. u t i caueu , . i eu aia , e :eu eu . c , eu . a ct, a|ait ,.t sat e :eu
s. :at eu eteu cceucti eu e. s. :eucti
caut ,.. imp.praes.A.2epers.plur. caut ,a verzamelen,opslaan,bewaren

caueu , subst.acc.(inw.subj)masc.plur. e caue , deopslagplaats,schat(kist)
eu aia subst.dat.masc.sing. e eu aie , dehemel
eu . voegwoord eu . noch,enniet
41
c , subst.nom.masc.sing. e c , mot
a ct, subst.nom.fem.sing. a ct, deroest,heteten,hetinvreten
a|ait ,.t indic.praes.A.3epers.sing. a |ait ,a onherkenbaarmaken,vernielen
s. :at subst.nom.masc.plur. e s. :, dedief
eu bijwoord eu niet
eteu cceucti indic.praes.A.3epers.plur. eteu cca inbreken,insluipen
eu e. voegwoord eu e. noch,enniet
s. :eucti indic.praes.A.3epers.plur. s. :a stelen
Maarverzamelvoorjezelf(steeds)schattenindehemel,waargeenmotofaanvreting[doorinsecten]
(ze)vernieltenwaardievennietinbrekenennietstelen.
NBG: maar verzamelt u schatten in de hemel, waar noch mot noch roest ze ontoonbaar maakt en
waargeendieveninbrekenofstelen.
Opmerkingen:
a ct,isvaakmetroestvertaald,maardatvindtbuitendezepassagegeensteun.Hetgaatom
eten, hoogstwaarschijnlijk door insecten. De Septuaginta geeft in Mal. 3:11 a cti (veelvraat)
voor sprinkhaan. Sommige vertalers denken ook wel aan houtworm (Bauer, a ct,-2). Hagner
merkt op dat in het evangelie van Thomas (log. 76) naast mot de worm wordt genoemd. In Jac.
5:2-3staatnaastdoormotaanvretenookroesten(sate a).EnomdatinJac.5:3ookhetmeer
gangbarewoordvoorroeststaat(e t e ,),kiestHagnervooraantastingalsvertalingvoora ct,
(WBC,157).
caut ,.. caueu , is een accusativus van inwendig object (in het Engels een cognate
accusative), dat wil zeggen dat de accusatief wat betekenis en stamafleiding betreft verwant is
aan het werkwoord waar het een object van is. In dit vers is het zelfstandig naamwoord geen
tautologie bij het werkwoord, waardoor een bijvoeglijke bepaling uit kan blijven (Grieks 1, bijlage
5.4.1.3;BDR153,4).
Het komt weinig voor dat het NT een persoonlijk voornaamwoord gebruikt als reflexivum. Daar
waarhetgebeurt,gaathetbovendiensteevastomau eu /au a i.Mt.6:19-20isdeenigepassage
inhetNTwaaru t iisgebruiktalswederkerendvoornaamwoord(inplaatsvan.auet ,).ZieBDR
283,3;Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,p.325.
e :eu is hier een lokaal voegwoord, wat verwijst naar de locatie of het gebied waar een actie
plaatsgijpt(inletterlijkeoffiguurlijkezin).Vgl.Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,p.676.
Mt6:21
e :eu ,a . cti e caue , ceu, . s.t . cat sat saeta ceu.

e caue , subst.nom.masc.sing. e caue , deopslagplaats,schat(kist)
. s.t bijwoord . s.t daar
saeta subst.nom.fem.sing. saet a hethart
Wantwaarjeschatis,daarzalookjehartzijn.
NBG:Want,waaruwschatis,daarzalookuwhartzijn.
Opmerkingen:
Het(locatieve)bijwoord. s.t ishiereenbijwoordelijkebepalingdieeenpredikatiefzinsdeelinleidt:
uwhartisdr(GG241b).
Delampvanhetlichaam(Lk.11:34-36)
Mt6:22
'0 u ,ie, eu ca ae , . cti e e|ae ,. .a i eu i e e|ae , ceu a :eu ,, e ei e ca a
ceu |a.tie i . cat
42
e u ,ie, subst.nom.(pred)masc.sing. e u ,ie, delamp,hetlicht
eu ca ae , subst.gen.(attr/poss)neut.sing. e ca a hetlichaam
a :eu , adj.nom.(pred)masc.sing. a :eu , eenvoudig,gezond,niettroebel
|a.tie i adj.nom.(pred)neut.sing. |a.tie , helder,hel,lichtend
Het oog is de lamp van het lichaam. Als dus je oog gezond (of: zuiver) is, dan zal heel je lichaam
verlichtzijn.
NBG:Delampvanhetlichaamishetoog.Indiendanuwoogzuiveris,zalgeheeluwlichaamverlicht
zijn;
Opmerkingen:
De Leidse Vertaling en de Lutherse Bijbel hebben het oog als onderwerp (en de lamp als
naamwoordelijkdeelvanhetgezegde).OokHagnervindtdathetversmoetwordenvertaaldmet
hetoogalssubject:theeyeisthelightofthebody(WBC,156).Bauerheeftechter:DieLeuchte
desLeibesistdasAuge(Bauer, u ,ie,-2).Wallacewijsteropdatwoordenmeteenlidwoorden
eigennamen (die ook vaak gearticuleerd zijn) in het Grieks gelijkwaardig zijn en dat de keuze tot
op zekerehoogte vrijis: vindjedathetversantwoordgeeftopde vraag wat isdelampvanhet
lichaamofopdevraag:watishetoog(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,p.44,45).
a :eu , betekent letterlijk eenvoudig, d.w.z. niet dubbel. Hagner meent dat de woorden niet zijn
bedoeldalsuiteenzetting overde werkingvanhetmenselijkoog.Hij zieteenparallelmetEf.6:5
(eenvoudvanhethart).Eeneenvoudig(lees:enkelvoudig)oogiseenoogdatdeblikopnding
gericht houdt, namelijk op n Heer (v.24): Metaphorically speaking [...] the single eye of
discipleshipisthesourceoflight;anevil,covetouseye,isthesourceofdarkness(WBC,159).
u ,ie, eu ca ae , is een genitivus attributivus (doel of richting aangevend) of een
possessivus(beschrijfteenbezitsrelatie).
Mt6:23
.a i e. e e|ae , ceu :eie , , e ei e ca a ceu cse.tie i . cat. .t eu i e |a , e . i
cet cse e, . ct i, e cse e, :e cei.
:eie , adj.nom.(pred)masc.sing. :eie , slecht,ongezond
cse.tie i adj.nom.(pred)neut.sing. cse.tie , donker
e |a , subst.nom.neut.sing. e |a , hetlicht
cet pron.pers.dat.sing. cu jij
cse e, subst.nom.(pred)neut.sing. e cse e, duisternis
:e cei adj.interr.nom.neut.sing. :e ce, hoegroot,hoeveel
Maaralsjeoogongezond(of:troebel)is,(dan)zalheeljelichaamduisterzijn.Alsnuhetlichtdatinje
(is)duisternisis,hoegrootzaldandeduisterniszijn(of:hoedonkerishetdan).
43
NBG: maar indien uw oog slecht is, zal geheel uw lichaam duister zijn. Indien nu wat licht in u is,
duisternisis,hoegrootisdandeduisternis!
Opmerkingen:
:eie , in combinatie met oog betekent letterlijk boos oog, een veelgebruikte metafoor in het
oudeoosten.Hetbozeoogiseenhebzuchtigoog,datdebliklaatvallenopwatvaneenanderis.
Vgl.Mt.20:15enMc.7:22(WBC,158).
De herhaling van het lidwoord in de bijwoordelijke bepaling e |a , e . i cet dient vooral de
duidelijkheid (het artikel blijft bij soortgelijke bepalingen soms achterwege, zie Lc. 16:10). Vgl.
BDR272,1.
Ondergeschikte bijzinnen beginnen normaliter met een voegwoord of een interrogativum.
Wanneerdaarvanwordtafgeweken,heefthetdeelvandebijzindatvrhetvoegwoordstaatde
nadruk,zoalshiere cse e, (voor:e cei).Vgl.BDR475,1.
GodenMammon(Lk.16:13)
Mt6:24
0u e.t , eu iaat euct sut et, eeu.u.ti ,a e i . ia tc c.t sat e i . .ei a ,a: c.t,
. ie , a i..at sat eu . . eu saa|ei c.t. eu eu iac. .a eeu.u.ti sat aaia .
eu e.t , pron.indef.nom.masc.sing. eu e.t , niemand

euct adj.card.dat.masc.plur. eu e twee
sut et, subst.dat.(obi)masc.plur. e su te, deheer
eeu.u .ti infin.praes.A. eeu.u a dienen
voegwoord of
. ia adj.card.acc.(obi)masc.sing. .t , n
tc c.t indic.fut.A.3epers.sing. tc. a haten
. .ei adj.indef.acc.(obi)masc.sing. . .e, ander
a ,a: c.t indic.fut.A.3epers.sing. a ,a:a a liefhebben,houdenvan
. ie , adj.card.gen.masc.sing. .t , n
a i..at indic.fut.M.3epers.sing.(+2) a i. ,eat hechten,aanhangen
. . eu adj.indef.gen.masc.sing. . .e, ander
saa|ei c.t indic.fut.A.3epers.sing. saa|ei. a minachten
eu bijwoord eu niet
eu iac. indic.praes.M.2epers.plur. eu iaat kunnen
aaia subst.dat.(obi)masc.sing. aaia , Mammon,rijkdom,geldbezit
Niemand (= geen enkele slaaf) kan twee heren dienen, want hij zal f de ene haten en de andere
liefhebben, f de ene toegewijd zijn en de andere minachten. Jullie kunnen niet God n het geld
dienen.
NBG:Niemandkantweeherendienen,wanthijzalfdeenehatenendeandereliefhebben,fzich
aandeenehechtenendeandereminachten;gijkuntnietGoddienennMammon.
Opmerkingen:
Enmanuscriptvoegtnaeu e.t ,et s. ,(slaaf)in,parallelaanLc.16:13.Infeiteisdetoevoeging
pleonastisch,omdateeu.u aaleenslaaf-heerverhoudingveronderstelt(WBC,156).
euct sut et,iseendativusobiectivusbijhetwerkwoordvandieneneeu.u a(Grieks1,bijlage
5.3.1.1;GG174b).
Het vers bevat een herhalend of synoniem parallellisme: haten-liefhebben, gevolgd door
toewijden-minachten (BDR 492.2). Tegelijk is sprake van een antithetisch parallellisme, waarbij
heteerstelidsteedsdoorhettweedewordtverduidelijkt.Totslotstaandevergelijkingenooknog
eensgekruist(chiasme).ZieGG294bb.
Hagnerwijstoverigensdevertalinghatenvs.liefhebbenafenmaaktertoneglectvs.toprefer
van. Het oorspronkelijke Aramese idioom drukt geen emotie uit, maar geheel of gedeeltelijke
verbondenheid(vgl. Lc.14:26; Mt. 10:37, zie ookGen29:31,Deut. 21:15).Omgekeerddienthet
woordpaar a i..at en saa|ei c.t volgens Hagner vertaald te worden met resp. to pay
attentionentodisregardomhetgebruikteparallelismeinhetverstelatenstaan(WBC,159).
44
Mammoniseenpersonificatievanrijkdom,geldofbezit(WBC,159).
a i..atkrijgteengenitief,omdathetnaast. ,aookhetvoorzetsela it bevatdateengenitivus
regeert. Hetzelfde geldt voor saa|ei c.t, met het voorzetsel saa (Grieks 1, bijlage 5.2.5;
BDR170,5;181,4).
Merkopdathiere .t ,e . .e,isgebruikti.p.v.hetmeergangbaree . ie e. (BDR247,7;
GG130).
De schrijver van Matthes gebruikt de Griekse uitdrukking voor niemand: eu e.t ,. Elders in het
bijbelboekkomenookdemeersemitischeconstructieseu s...:a ,voor(Mt24:22)of.t ,...eu (Mt.
10:29).Vgl.GG144c.
Het vers laat een gnomic future zien, een spreuk, die niet zozeer een toekomstige gebeurtenis
beschrijft,maareenlevenswijsheid(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,571).
Zorgenbezorgdheid(Lk.12:22-34)
Mt6:25
^ta eu e . ,a u t i .tia . u, u a i t |a ,. [ t :t.], e. a ca at
u a i t . ieu cc.. eu ,t u, :.t e i . cti , e| , sat e ca a eu . ieu ae,,
eta voorzetsel(+4) eta door,gedurende,bij

eu e pron.dem.acc.neut.sing. eu e, deze,dit
partikel niet
.tia . imp.praes.A.2epers.plur. .tia a bezorgdzijn,piekeren,tobben
u, subst.dat.(comm)fem.sing. u, deziel,hetleven(ademtocht)
t pron.interr.acc.(adv)neut.sing. t , wat,wie
|a ,. coni.(dub)aor.A.2epers.plur. . ct a eten
voegwoord of
:t. coni.(dub)aor.A.2epers.plur. :t ia drinken
e. partikel e. enniet,noch
a ca at subst.dat.(comm)neut.sing. e ca a hetlichaam
. ieu cc. coni.(dub)aor.M.2epers.plur. . ieu a kleden
u, subst.nom.fem.sing. u, deziel,hetleven(ademtocht)
:.t e i adj.acc.(obi)neut.sing. :eu , veel
, e| , subst.gen.(comp)fem.sing. e| voedsel,voeding
eu . ieu ae, subst.gen.(comp)neut.sing. e . ieua kleding
Daarom zegikjullie: Maakjegeen zorgen(of:jullie moetenjegeen zorgenmaken)overjullieleven,

watjulliezulleneten[ofdrinken]ofoverjullielichaam,hoejulliejezullenkleden.Ishetlevennietmeer
danhetvoedselenhetlichaamnietmeerdandekleding(of:hetlevenistochzekermeerdan(etc.))?
NBG: Daarom zeg Ik u: Weest niet bezorgd over uw leven, wat gij zult eten of drinken, of over uw
lichaam, waarmede gij het zult kleden. Is het leven niet meer dan het voedsel en het lichaam meer
dandekleding?
Opmerkingen:
Dewoorden t :t.ontbrekeninondermeerdeCodexSinaiticusenbijveelkerkvaders.Ze
zijn vermoedelijk ingevoegd onder invloed van vers 31. Maar ze kunnen ook per ongeluk uit de
oorspronkelijke tekst zijn weggelaten (TCGNT, 15). Hagner voegt als andere mogelijke redenen
van weglatentoedatmenzeredundantvond bij|a ,.,ofomdatmenhetversinde pas wilde
latenlopenmetLc.12:22(WBC,160).
Heteta eu e slaatvolgensHagnerterugopdehelevoorgaandesectie(v.19-24):zorgenover
hetlevensonderhoudkunneneenvolledigdiscipelschapindewegzitten(WBC,163).
De imperativus praesens drukt hier een algemeen voorschrift uit. Vgl. .tia . met
.ti c. in vers 31 en 34, waar een categorische imperatief (algemeen moreel principe) is
bedoeld(BDR337,3).Hetverschilisvloeiend.Hoffmann&VonSiebenthalzienin .tia .
eennegatieveBegehrungssatz,diedevormmeekrijgtvaneenprohibitivus(GG268b).
45
t |a ,. en t :t. zijn indirecte delibererende vraagzinnen, gesteld in de dubitativus (GG
273e).
u, u a i en a ca at u a i zijn dativi commodi (WBC, 163; BDR 188,1). Overigens
kanna.tia . ookeengenitivusvolgen(=werkwoordvanaffect,vgl.v.34).ZieBDR176,3.
u, betekentletterlijkziel,maarwordtinhetNTvaakgebruiktvoorhetaardseleven(=das
Leben,dasdurchdieNahrunggefristetwird;Bauer,u, -1a).DitsluitaanbijhetHebreeuwse
woordvoorziel(nefe),datduidtopdemensinzijnlevendzijnofzijnlevensbeweegdezielis
zohetmotorischeinhetmenselijkleven,zowelfysiekalspsychisch(Vriezen,Hoofdlijnen,441).
, e| , en eu . ieu ae, zijngenitivicomparationisonderinvloed van:.t ei(genitiefbij
devergrotendetrap).ZieGrieks1,par.21.8,22.3enbijlage5.2.4.1.
Merk op dat het adjectief :.t e i een neutrale uitgang heeft, terwijl het als predikaat bij u,
hoort. Dit gebeurt wanneer het subject in abstracto wordt beschouwd als klasse of groep en niet
alsindividueelgeval(BDR131.1;GG263d).
Eenvraagmeteeneu -ontkenningverwachteenbevestigendantwoord(tochzeker?)
Mt6:26
. . a. .t , a :..tia eu eu aieu e t eu c:.t eucti eu e. .t ,eucti eu e. cuia ,eucti
.t , a :e sa,, sat e :a u a i e eu a ite, .|.t au a eu , u .t , a ei eta|. ..
au a i,
. . a. imp.aor.A.2epers.plur. . . :a kijkennaar,beschouwen(fig.)
a :..tia subst.acc.neut.plur. e :..tie , devogel
eu eu aieu subst.gen.(attr/poss)masc.sing. e eu aie , dehemel,ook:atmosfeer
e t voegwoord+voorwerpzin e t dat,omdat,doordat,want
eu bijwoord eu niet
c:.t eucti indic.praes.A.3epers.plur. c:.t a zaaien
eu e. voegwoord eu e. enniet,noch
.t ,eucti indic.praes.A.3epers.plur. .t ,a oogsten,maaien
cuia ,eucti indic.praes.A.3epers.plur. cuia ,a bijeenbrengen,verzamelen
a :e sa, subst.acc.(obi)fem.plur. a :e s deschuur
e eu a ite, adj.nom.masc.sing. eu a ite, hemels
. |.t indic.praes.A.3epers.sing. . |a voeden
au a pron.pers.acc.(obi)neut.plur. au e , hij,zich(zelf),vanhem
eu , bijwoord eu niet
a ei bijwoord a ei meer
eta|. .. indic.praes.A.2epers.plur. eta|. a meerwaardzijn,tebovengaan
au a i pron.pers.gen.(sepa)neut.plur. au e , hij,zich(zelf),vanhem
Kijk naar (of: denk aan) de vogels van de hemel (of: in de lucht): ze zaaien niet en maaien niet en
verzamelennietinschuren,entochvoedtjulliehemelseVaderze;zijnjullienietveelmeerwaarddan
zij(of:julliezijntochzekerveelmeerwaarddanzij)?
NBG: Ziet naar de vogelen des hemels: zij zaaien niet en maaien niet en brengen niet bijeen in
schuren,entochvoedtuwhemelseVaderdie;gaatgijzenietverreteboven?
Opmerkingen:
. . a. kanhierzowelletterlijk(tolookat,ansehen,kijkennaar)alsfiguurlijk(toconsider,
betrachten,denkenaan)zijngebruikt(Vgl.Thayer, . . :a-2;Bauer,. . :a-1en2).
Merkopdat. . :aondermeerissamengestelduit. i,waardoorereendativusnazoukunnen
komen(vgl.Mc10:21),maarhiervolgthetvoorzetsel.t ,meteenaccusatief(BDR202,3).
Het voegwoord sat wordt soms gebruikt om een verbazingwekkend feit te benadrukken en
betekentdanentoch(BDR442.1;Bauer,sat -2,g).
au a iiseengenitivusseparationis(geeftscheidingofverwijderingaan)naeta|. ..(zieGrieks
1,bijlage5.2.4.2;BDR180,4).
De comparativus eta|. a (meer waard zijn dan) is versterkt met het elatief (semitische
constructievooreenvergrotendeofovertreffendetrap)a ei (BDR246,2).
46
Mt6:27
t , e. . u a i .tia i eu iaat :ec.t iat . :t i tstai au eu : ,ui . ia,
t , pron.interr.nom.masc.sing. t , wie,wat
. voorzetsel(+2) . s uit,van
u a i pron.pers.gen.(part)plur. cu jij
.tia i part.praes.A.nom.masc.sing. .tia a bezorgdzijn,piekeren,tobben
:ec.t iat infin.aor.A. :ect t toevoegenaan,voegenbij
. :t voorzetsel(+4) . :t naar,tegen,op
i tstai subst.acc.fem.sing. tst a de(volwassen)leeftijd,lengte
: ,ui subst.acc.(obi)masc.sing. e : ,u, deel,voorarmslengte
. ia adj.card.acc.masc.sing. .t , n
Wie van jullie kan door zich zorgen te maken n el aan zijn levensweg (of: een uur aan zijn
levensduur)toevoegen?
NBG:Wievanukandoorbezorgdtezijnnelaanzijnlengtetoevoegen?
Opmerkingen:
tsta betekentlichaamslengte(stature)flevensduur(term/lengthoflife).ZieThayer, tst a
-1,-2).HetThWNT,BauerenHagnerkiezent.a.v.ditversvoordelaatsteoptie,omdatdezeook
inde Septuaginta, de papyrien Philodominant is.Volgenssommigenbotst ditmet: ,ui,maar
Hagnerzietdatanders.Weliswaariseeneleenlengtemaat,maarinhetHebreeuwswordenook
ruimtematenvoortijdseenhedengebruikt(ziePs.39:5-6).Hijkiestdaaromvooruuralsvertaling
van: ,ui (WBC,164;vgl.ThWNTII,943-945; Bauer,: ,u,).Hetis,inaansluiting hierop,m.i.
mooi ommetW78 en de Brouwervertaling te kiezen voor levensweg, in plaats van levensduur
(NBV).
Hetparticipium.tia iishiereenpredikatievebepalingvanmiddel(instrumenteel),datdoor
ofdoordatbeduidt(doorzichzorgentemaken).Hagnerwaarschuwthetdeelwoordniettezien
als conditioneel (i.e. een predikatieve bepaling van voorwaarde) en het te vertalen met indien
jullie je zorgen maken. Vgl.WBC, 164; GG 206e;Wallace, Greek grammar beyond the basics,
629,630;Burton443.NB.Moultonstaatditlaatstewltoe(MoultonI,230)!
. u a i is een genitivus partitivus (die laat zien waarvan het subject deel uitmaakt). De
constructiemet. shadhierookwegkunnenblijven(t ,u a i).Vgl.BDR164,2.
Op werkwoorden die zijn samengesteld met :ec- volgt doorgaans een dativus. Behalve hier,
waarna:ec.t iat,onderinvloedvan. :t (vaakbijvermenigvuldigingen)eenaccusativusstaat
(BDR202,7).
Mt6:28
sat :.t . ieu ae, t .tia ., saaa .. a st ia eu a ,eu :a , aua ieucti eu
se:ta cti eu e. i eucti
:.t voorzetsel(+2) :.t over,aangaande,naar

. ieu ae, subst.gen.neut.sing. . ieua kleding,gewaad
t pron.interr.acc.(adv.)neut.sing. t , wie,wat
.tia . indic.praes.A.2epers.plur. .tia a bezorgdzijn,piekeren,tobben
saaa .. imp.aor.A.2epers.plur. saaaia ia onderzoeken,lettenop,kijkenn.
a st ia subst.acc.(obi)neut.plur. e st iei delelie
eu a ,eu subst.gen.(attr/poss)masc.sing. e a ,e , hetveld,land
:a , bijwoord :a , hoe
aua ieucti indic.praes.A.3epers.plur. au a ia groeien,toenemen
eu bijwoord eu niet
se:ta cti indic.praes.A.3epers.plur. se:ta a zwoegen,hardwerken,strijden
i eucti indic.praes.A.3epers.plur. i a spinnen(BDR101,52)
En waarom maken jullie je zorgen over (je) kleding? Leer (effectieve aoristus) van de lelin van (of:
op)hetveld,hoezijgroeien:zezwoegennietenspinnenniet;
47
NBG:Enwatzijtgijbezorgdoverkleding?Letopdelelindesvelds,hoezijgroeien:zijarbeidenniet
enspinnenniet;
Opmerkingen:
In een aantal handschriften zijn de meervoudsvormen aua ieucti, se:ta cti en i eucti
vervangendoorhetenkelvoud,omdathetonderwerpa st iaonzijdigis(eenonzijdigmeervoud
krijgtgeregeldeensingularis(Grieks1,par,6.1;BDR,133,4;TCGNT,15)).
Enkele manuscripten hebben spinnen en zwoegen (andere volgorde). In de Codex Sinaiticus
staat zelfs: eu . ieucti eu e. i eucti eu e. se:ta cti (ze kaarden niet, ze spinnen niet en
zwoegenniet),watechtervrijwelzekeralseenindividuelelezingmoetwordenbeschouwdomhet
aantalnegatiest.a.v.de lelin indit versophetzelfdeaantalte brengen alsde vogelsin vers26
tendeelvallen(WBC,161;TCGNT,15)Voor. ieuctii.p.v.atieucti,zieBDR25,2;101,11.
Merk op dat .tia . hier is verbonden met :.t , terwijl in v. 25 alleen een dativus commodi
volgt(BDR176,3).
saaa .. a st ia eu a ,eu :a , aua ieucti bevat een indirecte vraagzin (BDR 368,1;
476,1; GG 128b), die het onderwerp uit de hoofdzin overneemt (prolepsis). De zin is ook een
hyperbaton, een vrije woordschikking om een belangrijk begrip naar voren te brengen (BDR
476,3).
t ishierbijwoordelijkgebruikt(accusativusadverbialis)enbetekentdanwaarom(inplaatsvan
eta t )ofsomshoe(semitisme,vaakbijuitroepen).Vgl.GG143c.
Mt6:29
. ,a e. u t i e t eu e. Leea i . i :a c ee au eu :.t.a .e a , . i eu ai.
. ,a indic.praes.A.1epers.sing . ,a zeggen
eu e. voegwoord eu e. enniet,noch,zelfsniet
Leea i subst.nom.masc.sing. e Leea i Salomo
:a c adj.indef.dat.fem.sing. :a , ieder,elk,al
ee subst.dat.fem.sing. ee a heerlijkheid(hebrasme)
:.t.a .e indic.aor.M.3epers.sing. :.ta a bekleden,(iem.iets)aantrekken
a , voegwoord+bijzinvanvergelijking a , zoals
eu ai pron.dem.gen.(part)neut. eu e, deze,die
MaarIkzegjullie:zelfsSalomowasinalzijnluisternietgekleedzoalsnvanhen(of:deze).
NBG:enIkzegu,datzelfsSalomoinalzijnheerlijkheidnietbekleedwasalseenvandeze.
Opmerkingen:
Het negatieve voegwoord eu e. (bestaande uit eu + e. ) staat vooraan de zegzin en heeft hier
derhalvedebetekenisvanzelfsniet(Bauer,eu e. -3;vgl.BDR445.2).
Hetversbreekthetparallellisme(chiasme)indehelepassage(v.25-33):vers25legtuitdat we
nietbezorgdmoetenzijnomvoedselenkleding.Vers26focustopvoedsel,meteenparallelinv.
30.Vers28gaatinopkleding.Vers31komtterugopvers25(WBC,162).
The New American Standard Bible vertaalt het medium van :.ta a hier niet passief, maar
reflexief:thatevenSolomoninallhisglorydidnotclothehimselflikeoneofthese(Salomoinal
zijnluisterkleedezichnietalsnvandeze).
. i eu ai iseengenitivuspartitivus(dielaatzienwaarvanhetsubjectdeeluitmaakt).ZieGrieks
1,bijlage5.2.2.
Mt6:30
.t e. e i ,e ei eu a ,eu c .ei e ia sat au tei .t , st aiei ae .iei e .e ,
eu a, a |t. iiucti, eu :ea a ei u a ,, e t,e :tcet,
e i ,e ei subst.acc.(obi)masc.sing. e ,e e, hetgras
48
eu a ,eu subst.gen.(attr/poss)masc.sing. e a ,e , hetveld,land
c .ei bijwoord c .ei vandaag,heden
e ia part.praes.A.acc.masc.sing. .t t zijn
au tei bijwoord au tei morgen,devolgendedag,snel
.t , voorzetsel(+4) .t , in,naarbinnen
st aiei subst.acc.masc.sing. e st aie, (brood)oven
ae .iei part.praes.M.acc.masc.sing. a a gooien,werpen
e .e , subst.nom.masc.sing. e .e , God
eu a, bijwoord eu a, zo,aldus,opdezemanier
a |t. iiucti indic.praes.A.3epers.sing. a |t. iiut kleden
eu bijwoord eu niet
:ea adj.dat.(mensurae)neut.sing. :eu , veel
e t,e :tcet adj.voc.masc.plur. e t,e :tce, kleingelovig
AlsGoddanhetgrasvanhetveld,datervandaagisenmorgeninde(of:een)ovenwordtgegooid,
z kleedt, zal Hij (dan) jullie niet veel meer (kleden), kleingelovigen (of: zal Hij jullie toch zeker veel
meer(kleden))?
NBG: Indien nu God het gras des velds, dat er heden is en morgen in de oven geworpen wordt, z
bekleedt,zalHijunietveelmeerkleden,kleingelovigen?
Opmerkingen:
Wanneer.t wordtgevolgddooreenindicativus(praesens),danwordtvaakeencausaalverband
gelegd(=wanneerdus,alsdan).ZieBDR372,1;Burton243.
st aie, is een (dorische, ionische en hellenistische) variant op het attische woord voor een
aardenofmetalenbroodoven(st aie,).Vgl.BDR34,14.
Naast het verouderde a |t. iiucti komt ook a |ta ,a en a |t. ,a voor in het NT zie het
parallelversLc12:28(BDR92,1).
Het Grieks gebruikt graag samengestelde woorden. Als in het eerste lid van het woord een
zelfstandig of bijvoeglijk naamwoord is, dan is het tweede vaak van hetzelfde soort (we vinden
zelden een adjectief en een substantief gecombineerd). Zie het adjectief e t,e :tce, dat is
opgebouwduittweeadjectieven(e t,e ,en:tce ,).Vgl.BDR115,1.
De combinatie :ea en a ei wordt geregeld gebruikt ter versterking van de vergelijking
(BDR 246,1). is hier een dativus differentiae (of mensurae). Vgl. Grieks 1, bijlage 5.3.2.3; GG
178b;Robertson,GGNT,532).
Mt6:31
eu i .ti c. . ,ei., t |a ,a.i, t :t a.i, t :.taa .a,
partikel niet
.ti c. coni.(prohib)aor.A.2epers.plur. .tia a bezorgdzijn,piekeren,tobben
. ,ei., part.praes.A.nom.masc.plur. . ,a zeggen
t pron.interr.acc.neut.sing. t , wie,wat
|a ,a.i coni.(dub)aor.A.1epers.plur. . ct a eten
voegwoord of
:t a.i coni.(dub)aor.A.1epers.plur. :t ia drinken
:.taa .a coni.(dub)aor.M.1epers.plur. :.ta a bekleden,(iem.iets)aantrekken
Maak je daarom geen zorgen, doorte zeggen:Wat zullen wijeten,of:wat zullenwij drinken,of:wat
zullenwijaantrekken(of:waarmeezullenwijonskleden)?
NBG:Maaktudannietbezorgd,zeggende:Watzullenwijeten,ofwatzullenwijdrinken,ofwaarmede
zullenwijonskleden?
Opmerkingen:
De imperatief van de aoristus wordt vaak gebruikt voor het weergeven van algemeen moreel
principedatvooralleredelijkewezensopgaat(categorischeimperatief).Vgl.BDR337,3.
eu i zet het voorgaande voort (een functie die ook sat soms vervult) en is hier vertaald met
daarom(BDR442,6).
49
t |a ,a.i, t :t a.i, t :.taa .a, zijn voorbeelden van de dubitatief (GG
210d;Burton169).Merkopdatdevrageninvers25zijnvoorafgegaandoordezelfdeindirecte
vragen (Robertson, GGNT, 934,935,1028,1044)! De toevoeging van het deelwoord . ,ei., en
deweergavevandevragenindeeerstepersoonmaaktdezinwelmilder(WBC,165).
Mt6:32
:a ia ,a au a a . i . :t,eu cti et e.i ,a e :a u a i e eu a ite, e t , ,..
eu ai a :a iai.
:a ia adj.indef.acc.neut.plur. :a , ieder,elk,alle
au a pron.dem.acc.(obi)neut.plur. eu e, deze,die
a . i subst.nom.neut.plur. e . ie, hetvolk
. :t,eu cti indic.praes.A.3epers.plur. . :t,. a verlangennaar,zoekennaar
et e.i indic.perf.A.3epers.sing. et ea weten
eu a ite, adj.nom.masc.sing. eu a ite, hemels
, ,.. indic.praes.A.2epers.plur. , ,a nodighebben,behoeven
eu ai pron.dem.gen.neut.plur. eu e, deze,die
a :a iai adj.gen.(sep)neut.plur. a :a, alles,allemaal
Want dit alles jagen de heidenen na. Jullie hemelse Vader weet toch dat jullie dit allemaal nodig
hebben.
NBG:Wantnaaraldezedingengaathetzoekenderheidenenuit.WantuwhemelseVaderweet,dat
gijditallesbehoeft.
Opmerkingen:
EnkelehandschriftenhebbenparallelaanLc.12:30:au a ,a :a ia,waarbij:a iaslaatopa
. i (wantalleheidenenjagenditna).Vgl.WBC,161.
Merk op dat de persoonsvorm bij a . i een meervoud is (vaak in het NT staat de
werkwoordsvormbija . i inhetenkelvoud:BDR133,3).Vertaaltrouwenshethebrasmea
. i(gojim)indeBergredealtijdmetheidenenennietmetvolkenomdathetwoordsteevast
een negatieve connotatie krijgt, zoals hier door de gelijkstelling met materialisme (H.D. Betz,
Hermeneia,480).
eu ai a :a iai is een genitivus separationis (geeft scheiding of verwijdering aan) bij , ,..
(BDR180,5).
Na et ea (werkwoord van menen en denken) kan een accusativus cum infinitivo volgen, maar
hierzienwegewooneenconstructiemete t(BDR397,3).
Het tweede ,a levert enige vertaalproblemen op. Lucas heeft het niet. De meeste oudere
vertalingen vertalen want.W95 en NBV laten want weg en maken er wel van, de Naardense
BijbelenBakelskomenmetimmers(wateenvandebetekenissenvan,a is)enBrouwerleest
toch. Hagner en Betz vertalen echter met een tegenstelling: Maar uw hemelse Vader weet [...]
(WBC,161;Hermeneia,480).Davies,totslot,heeftEn(Davies,Sermon,145).
Mt6:33
,.t . e. :a ei i act.tai [eu .eu ] sat i etsatecu ii au eu , sat au a :a ia
:ec. c.at u t i.
,.t . imp.praes.A.2epers.plur. ,. a zoeken,streven

:a ei bijwoord(acc.adv) :a e, eerst,indeeersteplaats
i act.tai subst.acc.(obi)fem.sing. act.t a hetkoninkrijk
eu .eu subst.gen.(attr/poss)masc.sing. e .e , God
i etsatecu ii subst.acc.(obi)fem.sing. etsatecu i degerechtigheid
au eu pron.pers.gen.(subj)masc.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
au a pron.dem.nom.neut.plur. eu e, deze,dit
:a ia adj.indef.nom.neut.plur. :a , ieder,elk,alle
:ec. c.at indic.fut.P.3epers.sing. :ect t toevoegenaan,voegenbij
u t i pron.pers.dat.plur. cu jij
50
MaarblijfbovenalstrevennaarhetKoninkrijkvanGodenZijngerechtigheid,enaldezedingenzullen
jullieerbijwordengegeven(lett.wordentoegevoegd).
NBG: Maar zoekteerstZijnKoninkrijkenZijngerechtigheidendit alles zalubovendien geschonken

worden.
Opmerkingen
De codices Sinaiticus en Vaticanus missen beide de toevoeging van God. Maar elders in
MatthesvormenKoninkrijkenGodweleenvastpaar,duserbestaateenkansdatdekopisten
de woorden per abuis hebben weggelaten (het persoonlijk voornaamwoord au eu wordt met de
bijvoegingvanGodooklogischer).ZieWBC,161;TCGNT,15,16.
,. a betekent hier niet het uitkijken naar iets wat er nog niet is, maar het doen van een
serieuze poging om het gewenste te realiseren of het verlangen om het gewenste te bezitten
(Vgl.Bauer, ,. a-2).HetThWNTvertaalt het werkwoord indit versmettrachten(=streven),
ThayerenLydellScottmetseekafter.Hagnerconcludeertdattheimperativemeansratherthat
one should make the kingdom the center of ones existence [...]. Hij ziet dat ook terug in het
duratiefaspectvandeimperatiefpraesens:keepseeking(WBC,165-166).
:ec. c.at iszogeheteneengoddelijkpassivum,d.w.z.datGodDegeneisdiealhetandere
zalschenken(WBC,166;BDR130,3).
Opwerkwoordendiezijnsamengesteldmet:ec-volgtdoorgaanseendativus.Zokomtookhier
u t ina:ec. c.at.Vgl.echtervers27(BDR202,7).Hetwerkwoordstaatindesingularis,
terwijlhetonzijdige(enabstracte)onderwerpau a :a iainhetmeervoudstaat(GG262b).
Mt6:34
eu i .ti c. .t , i au tei, ,a au tei .ti c.t .au , a s.e i . a
sasta au ,.
partikel niet
.ti c. coni.aor.A.2epers.plur. .tia a bezorgdzijn,piekeren,tobben
.t , voorzetsel(+4) .t , op,naar,tegen
i au tei bijwoord au tei morgen,devolgendedag,snel
.ti c.t indic.fut.A.3epers.sing. .tia a bezorgdzijn,piekeren,tobben
.au , pron.refl.gen.fem.sing. . aueu vanzichzelf
a s.e i adj.nom.neut.sing. a s.e , genoeg,voldoende
. a subst.dat.(comm)fem.sing. . a dedag
sasta subst.nom.fem.sing. sast a hetkwaad,dezonde
au , pron.pers.gen.(poss)fem.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
Maak je daarom geen zorgen voor morgen, want morgen zal voor zichzelf bezorgd zijn; voor de dag
(is)zijneigenkwaadgenoeg(lett.genoegvoordedag(is)zijnkwaad).
NBG: Maakt u dan niet bezorgd tegen de dag van morgen, want de dag van morgen zal zijn eigen
zorgenhebben;elkedagheeftgenoegaanzijneigenkwaad.
Opmerkingen:
De prohibitivus .ti c. drukt hier een categorische imperatief uit (een algemeen
geldend moreel principe), die gent lijkt op Spreuken 27:1, maar door Matthes in een andere
contextisgeplaatst.ZieBDR337,3;Davies&Allison,ICC,663;Burton162.
Sommige handschriften hebben a .au ,, wat gangbaarder Grieks is (gesubstantiveerde
voornaamwoordenindetweedenaamvalzijndoorgaansvoorzienvaneenlidwoord).Diegenitief
wordthieroverigenswatvrijzeldzaamisgeregeerddoorhetwerkwoordvanaffect.tia a
(zieookvers25).Vgl.BDR176,3;266,5.
au tei is een ellepsis (een constructie, waarin woorden zijn weggelaten die de toehoorders
moeitelooskunneninvullen)voor . a(Robertson,GGNT,765,1202).
Na a s.e , volgt een dativus obiectivus (omdat het corresponderende werkwoord a s. a
(voldoendezijnofgenoeghebben)ookeendativusheeft).ZieBDR187,4.
Indeonpersoonlijkeuitdrukkinga s.e i . a sasta au , ontbreekteenvormvan.t t
(BDR127,2).
51
Merk ook op dat het adjectief a s.e i als predikaatsnomen onzijdig is, terwijl het onderwerp
sastavrouwelijkis(BDR131,2)!
Veelvertalingenhebben,netalsdeNBG,iederedagheeftgenoegaanzijneigenkwaad(W95).
Bakels suggereert als alternatief: Het is genoeg dat elke dag zijn eigen kwaad heeft. De
Naardense Bijbel vertaalt:Dedagheeftgenoegaan haar(!)eigenkwaad.Vgl. WBC:Foreach
day has its own quite sufficient supply of evil (WBC, 161). De Leidse Vertaling, W78 en NBV
vermijdendeassociatiemethetkwadeofdeboze.Zehebbenresp.plagen,leedenlast.
Hetheleversiseenzogehetenclimactischparallellisme(BDR492.3).
Hetoordelenvananderen(Lk.6:37v,41v)
Mt7:1
\ st i.., t ia st .
partikel niet
st i.. imp.praes.A.2epers.plur. st ia oordelen,veroordelen,scheiden
t ia voegwoord+finalebijzin t ia opdat
st . coni.(prohib)aor.P.2epers.plur. st ia oordelen,veroordelen,scheiden
Oordeelniet,opdatjullienietwordengeoordeeld.
NBG:Oordeeltniet,opdatgijnietgeoordeeldwordt
Opmerkingen:
Eenverbodheeftaltijd ineenfinalebijzinmett ia/e :a,(GG246b;Burton197).
Bauer vertaalt de eerste verbuiging van st ia met ein Urteil fllen, gezegd von dem Urteil mit
dem der Mensch das Leben und die Handlungen seines Nchsten zu begleiten liebt und zu
beeinflussen sucht (Bauer, st ia -6). Daar staat in dit vers een oordeel van God tegenover
(st i: von Gttlichen Richterstuhl gerichtet werden (Idem,-4b)). Thayer leest st ia als to
pronounce judgment; to subject to censure, of those who judge severely (unfairly), finding fault
with this or that in others (Thayer, st ia, 5b). Zie ook het ThWNT: Im Neuen Testament
bedeutet st i.ti vorzugsweise: richten, z.B. das Richten Gottes [und] auch das nicht amtliche,
reinpersnliche Richten imSinne einerabsprechendenBeurteilungeinesanderenMt7,1(III,p.
922). Brouwer, W95 en de Naardense Bijbel brengen het oordelen in direct verband met de
rechtspraak. De Naardense Bijbel vertaalt: Zoekt geen oordeel bij de rechter, opdat je niet
veroordeeld wrdt,terwijl Brouwer/W95hebben: Werpjeniet opalsrechter,opdatjenietonder
hetoordeelvalt).Hagnertekentaandathet verbodnietbetekentdat geenenkeloordeel geveld
magworden(vgl.Mt.7:6en7:15-20,waarjuistomeenoordeelkundigvermogenwordtgevraagd).
Betzvindtdathetgaatomredelijkheidenevenwichtigheid,analoogaandeGoudenRegelvanMt.
7:12.Ineerlijkeprocessenmagjegewoonjerechthalen,aldusBetz(H.D.Betz,Hermeneia,490).
st .iseengoddelijkpassivum,d.w.z.datGodDegeneisdiezaloordelen(Bauer,st ia-4b);
WBC,170;BDR130,3).DeNBVheeft:opdaternietoverjulliegeoordeeldwordt.
Mt7:2
. i a ,a st at st i.. st c.c., sat . i a . a ..t . . c.at u t i.
a pron.rel.dat.neut.sing. e , die,dat,wie,wat,hetwelk
st at subst.dat.(instr)neut.sing. e st a hetoordeel
st i.. indic.praes.A.2epers.plur. st ia oordelen,veroordelen,scheiden
st c.c. indic.fut.P.2epers.plur. st ia oordelen,veroordelen,scheiden
. a subst.dat.(instr)neut.sing. e . ei demaat
..t . indic.praes.A.2epers.plur. .. a meten,beoordelen
. c.at indic.fut.P.3epers.sing. .. a meten,beoordelen
want met het oordeel, waarmee jullie oordelen, zullen jullie worden geoordeeld, en met de maat,
waarmeejulliemeten,zaljulliedemaatwordengenomen.
52
NBG: want met het oordeel, waarmede gij oordeelt, zult gij geoordeeld worden, en met de maat,
waarmedegijmeet,zalugemetenworden.
Opmerkingen:
Sommige handschriften lezen a it. c.at (het zal u wedergemeten worden), onder
invloedvanLc.6:38(WBC,168).
st at en. a zijn,ondankshetgebruikvan. i,beideeendativusinstrumentalis(erkanook
uitsluitendeendativusinstrumentaliskunnenstaan).Vgl.BDR195,10.
. c.at is een goddelijk passivum, d.w.z. dat God Degene is die mensen de maat zal
nemen(BDR130.1;GG255f).
Mt7:3
t e. . :.t, e sa |e, e . i a e|aa eu a e.|eu ceu, i e. . i a ca e|aa
eese i eu saaie.t ,,
t pron.interr.acc.(adv)neut.sing. t , wie,wat;hier:waarom
. :.t, indic.praes.A.2epers.sing. . :a zien
e sa |e, subst.acc.neut.sing. e sa |e, desplinter
a e |aa subst.dat.masc.sing. e e |ae , oog,inzicht
eu a e.|eu subst.gen.masc.sing. e a e.|e , debroeder
ca adj.poss.dat.masc.sing. ce , jouw
i eese i subst.acc.fem.sing. eese , debalk
eu bijwoord eu niet
saaie.t , indic.praes.A.2epers.sing. saaie. a opmerken
Waaromzieje(wel)desplinterdieinhetoogvanjebroederzit,maarmerkjedebalkinjeeigenoog
nietop?
NBG: Wat ziet gij de splinter in het oog van uw broeder, maar de balk in uw eigen oog bemerkt gij
niet?
Opmerkingen:
Deaccusativusadverbialis t (inplaatsvaneta t )betekentwaaromensomshoe(semitisme,
vaakbijuitroepen).Vgl.GG143c;Grieks1,bijlage5.4.2.3;Robertson,GGNT,738.
Hagnermeentdatgeensplinter,maarzaagselisbedoeld(WBC,169).
De dativus possessivus van ce , (ca ) is reflexief gebruikt (van jezelf) en staat hier in plaats van
c.aueu (Grieks1,par.10.2;BDR285,6;GG140e;Robertson,GGNT,685).
Degebruiktestijlfiguuriseenhyperbool(sterkeoverdrijving).ZieWBC,169;GG295q.
Mt7:4
:a , . .t , a a e.|a ceu a|., . sa a e sa |e, . s eu e|aeu ceu, sat t eeu eese ,
. i a e|aa ceu ,
voegwoord of
:a , bijwoord :a , hoe
. .t , indic.fut.A.2epers.sing. . ,a zeggen
a a e.|a subst.dat.(obi)masc.sing. e a e.|e , debroeder
a|., imp.aor.A.2epers.sing. a |t t wegzenden,(toe)laten,vergeven
. sa a coni.(adh)aor.A.1epers.sing. . sa a uitwerpen,verwijderen
e sa |e, subst.acc.(obi)neut.sing. e sa |e, desplinter
. s voorzetsel(+2) . s uit,van(af)
eu e |aeu subst.gen.(sep)masc.sing. e e |ae , hetoog
t eeu uitroep,tussenwerpsel t eeu zie(t)!
eese , subst.nom.fem.sing. eese , debalk
a e |aa subst.dat.masc.sing. e e |ae , oog,inzicht
53
Ofhoezuljedantegenjebroerzeggen:(kom)laatmijdesplinteruitjeoogweghalen,enzie,debalk
isinjeoog?(of:enzie,eriseenbalkinjeoog).
NBG:Hoezultgijdantotuwbroederzeggen:Laatmijdesplinteruituwoogwegdoen,terwijl,zie,de
balkinuwoogis?
Opmerkingen:
kanmeerderebetekenissenhebben,varirendvanoftotzo(invraagzinnen:(werkelijk)zo?),
danbijvergelijkingen(comparativus)enh!ofholabijinterjecties(uitroepen).Bauermerktop
dat vaak wordt gebruikt aan het begin van retorische vragen (of denk je soms dat [...]). De
betekenisishierbedoeld(Bauer, -1d).
:a , . .t , a a e.|a ceuiseendubitatiusmeteenfuturum(BDR366,10;GG202e)!
Enkelehandschriftenhebben:a , . ,.t, a a e.|a ceu(WBC,168;BDR366,9).
a|., . sa a iseenadhortativus,waarbijdeconjunctiefdeimperatiefaanvultom(gebruiktinde
eerste persoon enkelvoud) de aangesprokene toestemming te vragen. In het NT komt alleen de
imperatief van a|tt (a|.,) voor in combinatie met een adhortativus: kom of welaan (BDR
364,1;GG210c;272d;Burton161;Grieks1,bijlage7.1.1.1).
Mt7:5
u :esta , . sa. :a ei . s eu e|aeu ceu i eese i, sat e . eta. .t, . sa.t i e
sa |e, . s eu e|aeu eu a e.|eu ceu.
u :esta subst.voc.masc.sing. e u :est , huichelaar

. sa. imp.aor.A.2epers.sing. . sa a uitwerpen,verwijderen
:a ei bijwoord(acc.adv) :a e, eerst
. s voorzetsel(+2) . s uit,van(af)
eu e |aeu subst.gen.(sep)masc.sing. e e |ae , hetoog
i eese i subst.acc.(obi)fem.sing. eese , debalk
eta. .t, indic.fut.A.2epers.sing.(+inf) eta. :a helderzien,scherpzien
. sa.t i infin.aor.A. . sa a uitwerpen,verwijderen
e sa |e, subst.acc.(obi)neut.sing. e sa |e, desplinter
eu a e.|eu subst.gen.(sep)masc.sing. e a e.|e , debroeder
Huichelaar,haaleerstdebalkuitjeoogweg,endanzuljehelderzienomdesplinteruithetoogvan
jebroederwegtehalen.
NBG:Huichelaar,doeeerstdebalkuituwoogweg,danzultgijscherpkunnenzienomdesplinteruit
hetoogvanuwbroederwegtedoen.
Opmerkingen:
Het superlatief :a e, is hier gebruikt in plaats van :e .e,, dat oorspronkelijk stond voor de
eerste van twee en dat die betekenis in het koin-Grieks heeft overgedragen aan :a e, (BDR
62,1).Devormdieisgebruikt,isdievandeaccusativusadverbialis.
De infinitief in sat e . eta. .t, . sa.t i betekent om te en vormt een uitbreiding op het
werkwoordeta. :a.Ditvrijegebruikvandeinfinitief(inplaatsvanconstructiesmett ia,e :a,,
a c.o.i.d.)staatonderinvloedvanhetHebreeuws(BDR392,10).
Mt7:6
\ ea . e a ,tei et , suct i e. a . eu , a,at a, u a i . :ec.i a i ,et ai,
:e. saa:a ceucti au eu , . i et , :ect i au a i sat ca|. i., acti u a ,.
\ partikel niet
ea . coni.(prob)aor.A.2epers.plur. et eat geven
e a ,tei adj.acc.(obi)neut.sing. a ,te, heilig,aanGodgewijd
et , suct i subst.dat.(obi)masc.plur. e su ai dehond
e. partikel e. enniet,noch
a . coni.aor.A.2epers.plur. a a gooien,werpen
eu , a,at a, subst.acc.(obi)masc.plur. e a,at , deparel
54
a i ,et ai subst.gen.masc.plur. e ,et e, varken,zwijn
:e. voegwoord+finalebijzin :e. opdatnietmisschien
saa:a ceucti indic.fut.A.3epers.plur. saa:a. a vertrappen
au eu , pron.pers.acc.(obi)masc.plur. au e , hij,zich(zelf),vanhem
et , :ect i subst.dat.(instr)masc.plur. e :eu , devoet
ca|. i., part.aor.P.nom.masc.plur. c. |a draaien
acti coni.aor.A.3epers.plur. ,iut verscheuren,breken,barsten
Geef het heilige niet aan de honden en gooi jullie parels niet voor de varkens, opdat zij die niet
(misschien)vertrappenmethunpotenenzichomkerenenjullieaanstukkenscheuren.
NBG:Geefthetheiligenietaandehondenenwerptuwpaarlennietvoordezwijnen,opdatzijdieniet
vertrappenmethunpotenen,zichomkerende,uverscheuren.
Opmerkingen:
De Textus Receptus heeft saa:a cacti (conjunctief) in plaats van de indicatief
saa:a ceucti (WBC, 171). Inderdaad is een conjunctief gangbaarder na :e. (zie ook
acti), maar in het koin-Grieks komt in finale bijzinnen nu eenmaal soms de indicativus
futurumvoorwaardatnietmochtinhetklassiekeGrieks(BDR369,5;Burton199).
Het futurum in de bijzin :e. saa:a ceucti au eu , . i et , :ect i au a i kan worden
gezienalseenillocutie,d.w.z.eentaalhandelingwaarmeedesprekeropindirectewijzetekennen
geeftdatietszoumoetenplaatsvinden(Grieks1,bijlage8.1.5).
Het vers is een logion op zichzelf (vgl. Thom. 93 en Did. 9:5), bestaande uit twee gedeelten, die
elk weer uit twee delen bestaan. De eerste twee delen vormen een synthetisch parallellisme (ze
maken hetzelfde punt), de twee laatste delen vormen een chiasme met de eerste twee
(vertrappen hoort bij varkens en verscheuren bij honden). Honden en zwijnen (volgens Hagner
hiernietbedoeldalsheidenen,maaralsniet-ontvankelijkenvoorhetevangelie)zijnwoordenmet
eenzeerongunstigebetekenis,diecontrasterenmethetheilige(WBC,171;BDR477,5).
HetNTgebruiktvaak. :ec.i inplaatsvan:e (BDR214,9).
Het vers is een categorische imperatief (een algemeen geldend moreel principe), die in het NT
vaakdevormvaneenprohibitivuskrijgt(BDR337.3).
Bidt,zoekt,klopt(Lk.9-13)
Mt7:7
At .t . sat ee c.at u t i, ,.t . sat .u c.., seu.. sat a iet, c.at u t i
At .t . imp.praes.A.2epers.plur. at . a (iemandiets)vragen
ee c.at indic.fut.P.3epers.sing. et eat geven
,.t . imp.praes.A.2epers.plur. ,. a zoeken
.u c.. indic.fut.A.2epers.plur. .u t csa vinden
seu.. imp.praes.A.2epers.plur. seu a kloppen,stampen,slaan
a iet, c.at indic.fut.P.3epers.sing. a iet ,a openen
Blijfvragenenjulliezalwordengegeven,blijfzoekenenjulliezullenvinden,blijfbonzen(of:kloppen)
enjulliezalwordenopengedaan.
NBG:Bidtenuzalgegevenworden;zoektengijzultvinden;kloptenuzalopengedaanworden.
Opmerkingen:
Depassievenee c.atena iet, c.at(thematischeaoristus,vgl.a iet, c.at)zijngebruikt
alsomschrijvingvandeNaamvanGod(goddelijkpassivum).Vgl.WBC,174;BDR130,3;Grieks
1,par.24.6.
Merk op dat de imperatieven in dit vers gesteld zijn in het praesens. Ze drukken uit dat mensen
herhaaldelijk (iteratief) moeten vragen, zoeken en kloppen (WBC, 173;Wallace, Greek grammar
beyondthebasics,p.521,722).Vgl.Lc.18:1-8.
55
De imperatieven zijn zogeheten conditionele imperatieven: ze drukken een voorwaarde uit
(protasis)waarvandevervulling(apodosis)vaneenanderwerkwoordafhankelijkis(imperativus+
sat +indicativusfuturum).DezecategorieiskleininhetNT(20stuks).Wallace,Greekgrammar
beyondthebasics,p.489;MoultonII,p.421).
Moultonziethiereensymmetrischetautologie(MoultonII,p.419).
Mt7:8
:a , ,a e at a i aa i.t sat e ,a i .u t cs.t sat a seu eit a iet, c.at.
:a , adj.indef.nom.masc.sing. :a , elk,ieder,alle
e at a i part.praes.A.nom.masc.sing. at . a (iemandiets)vragen
aa i.t indic.praes.A.3epers.sing. aa ia ontvangen,krijgen,nemen
e ,a i part.praes.A.nom.masc.sing. ,. a zoeken
.u t cs.t indic.praes.A.3epers.sing. .u t csa vinden
a seu eit part.praes.A.dat.(obi)masc.sing. seu a kloppen,stampen,slaan
a iet, c.at indic.fut.P.3epers.sing. a iet ,a openen
Want iedereen die blijft vragen, krijgt, en wie (of: degene die) blijft zoeken, vindt, en voor wie (of:
degenedie)blijftbonzen(of:kloppen),zalwordenopengedaan.
NBG: Want een ieder, die bidt, ontvangt, en wie zoekt, vindt, en wie klopt, hem zal opengedaan
worden.
Opmerkingen:
Hetpassiefa iet, c.at(thematischeaoristus, zie vers7)is een zogehetengoddelijkpassivum
(Godzalhemofhaardieblijftkloppen(eens)opendoen).Vgl.WBC,174;BDR130,3.
Merk op dat veel werkwoorden in dit vers zijn genoteerd in het praesens. Ze drukken uit dat
mensen herhaaldelijk (iteratief) vragen, zoeken en kloppen en ook steeds ontvangen en vinden
(WBC, 174; Wallace, Greek grammar beyond the basics, p. 521, 722). Merk ook op dat het
goddelijkpassivumditaspectontbeert!
Mt7:9
t , . cti . u a i a ia:e,, e i at c.t e ut e , au eu a ei, t ei . :tea c.t au a ,
voegwoord of
t , adj.interr.nom.masc.sing. t , wie,wat
. voorzetsel(+2) . s uit,van,vanaf
u a i pron.pers.gen.(part)plur. cu jij
a ia:e, subst.nom.masc.sing. e a ia:e, demens
e i pron.rel.acc.(obi1)masc.sing. e , die,dat,hetgeen,wie,wat
at c.t indic.fut.A.3epers.sing. at . a vragen
e ut e , subst.nom.masc.sing. e ut e , dezoon
a ei subst.acc.(obi2)masc.sing. e a e, hetbrood
partikel niet
t ei subst.acc.(obi)masc.sing. e t e, desteen
. :tea c.t indic.fut.A.3epers.sing. . :tet eat geven,overhandigen
Ofwelkmensiseronderjullie,(die),(als)zijnzoonhemomeenbroodvraagt(lett.zalvragen),hem
somseensteenzalgeven?
NBG:Ofwelkmensonderuzal,alszijnzoonhemombroodvraagt,hemeensteengeven?
Opmerkingen:
leidt een retorische vraag in (Bauer, -1d), die bovendien negatief is gesteld (met ). Het is
een zin die is opgebouwd volgens semitische taalregels, wat in het Grieks een anakoloet geeft.
Blass, Debrunner en Rekopf stellen dat er eigenlijk had moeten staan: t , . ` u a i a ut a
a ei at eu it t ei . :tea c.t au a , (BDR 469,1). Hoffmann & Von Siebenthal schrijven
echter dat in negatieve retorische vragen (d.w.z. waarop een ontkennend antwoord wordt
verwacht)kanwordenvertaaldmetmisschienofsoms(etwa),zodatkanwordenafgezienvan
niet ofgeen(GG246a,269b; zieook:Grieks1,bijlage9.1; Burton269;MoultonI,p.193).
56
Hoehet ookzij,Brouwerheeftervangemaakt:Ofwelkmenschiseronderu,dien zijn zoonom
brood vraagt hij zal hem toch geen steen geven? Iets vergelijkbaars doet Oussoren in zijn
Naardensebijbel: Ofisiemandvanu zonmens?zijn zoon zal hemeenbroodvragen endan
geeft hij hem toch geen steen? Hagner maakt ervan: There is no one among you who when a
sonordaughterasksforbreadwillgiveastone,isthere?(WBC,173).
at . akrijgteendubbeleaccusatief(iemand(e i)iets(a ei)vragen).ZieGrieks1,bijlage5.4.1.2.
Mt7:10
sat t ,u i at c.t, e|ti . :tea c.t au a ,
voegwoord of
t ,u i subst.acc.(obi)masc.sing. e t ,u , devis
at c.t indic.fut.A.3epers.sing. at . a vragen
partikel niet
e|ti subst.acc.(obi)masc.sing. e e |t, deslang
. :tea c.t indic.fut.A.3epers.sing. . :tet eat geven,overhandigen
Of,(als)hijookeenvisvraagt,zalhijhemsomseenslanggeven?
NBG:Ofalshijeenvisvraagt,zalhijhemtochgeenslanggeven?
Opmerkingen:
leidt een retorische vraag in (Bauer, -1d), die bovendien negatief is gesteld (met ). Het is
een zin die is opgebouwd volgens semitische taalregels, wat in het Grieks een anakoloet geeft.
Blass,DebrunnerenRekopfstellendatereigenlijkhadmoetenstaan: sat t ,u i at c.t,
e|ti . :tea c.t au a , (BDR 469,1). Hoffmann & Von Siebenthal schrijven echter dat in
negatieve retorische vragen (d.w.z. waarop een ontkennend antwoord wordt verwacht) kan
worden vertaald met misschien of soms (in het Duits: etwa), zodat kan worden afgezien van
nietofgeen(GG246a,269b;vgl.Grieks1,bijlage9.1;Burton269;MoultonI,p.193).Hoe
het ook zij, Brouwer heeft ervan gemaakt: Of ook om een visch vraagt hij zal hem toch geen
slang geven? Iets vergelijkbaars doet Oussoren in zijn Naardense bijbel: Of hij zal ook om een
visvragenendangeefthijhemtochgeenadder?Hagnermaaktervan:Andthereisnoonewho
willgiveasnaketothechildwhoasksforafish,isthere?.
Mt7:11
.t eu i u .t , :eiet e i., et ea. ee aa a ,aa etee iat et , . siet, u a i, :e ca a ei e
:a u a i e . i et , eu aiet , ea c.t a ,aa et , at eu cti au e i.
:eiet adj.nom.(pred)masc.plur. :eie , slecht
e i., part.praes.A.nom.masc.plur. .t t zijn
et ea. indic.perf.A.2epers.plur. et ea weten
ee aa subst.acc.(obi)neut.plur. e ee a hetgeschenk,degave
a ,aa adj.acc.neut.plur. a ,ae , goed
etee iat infin.praes.A. et eat geven
et , . siet, subst.dat.(obi)neut.plur. e . siei hetkind
:e ca adj.interr.dat.(mensurae)neut.sing. :e ce, hoeveel,hoegroot
ea c.t indic.fut.A.3epers.sing. et eat geven
at eu cti part.praes.A.dat.(obi)masc.plur. at . a vragen
au e i pron.pers.acc.(obi)masc.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
Als dan jullie, hoewel jullie slecht (of: zondig) zijn, goede gaven weten te geven aan jullie kinderen,
hoeveel te meer zal jullie Vader, die in de hemelen is, het goede (of: goede [gaven]) geven aan hen
dieHemvragen.
57
NBG: Indien dan gij, hoewel gij slecht zijt, goede gaven weet te geven aan uw kinderen, hoeveel te
meerzaluwVaderindehemelenhetgoedegevenaanhen,dieHemdaarombidden.
Opmerkingen:
e i., moetwordenopgevatalseenconcessiefparticipium(hoewel).Vg.BDR418,3;GG231g.
Deconstructieet , at eu cti au e i ismeewerkendvoorwerpbijhetobjecta ,aa (GG257c).
Dedativusdifferentiae(ofmensurae):e ca isattributiefgebruiktbijhetbijwoorda eiengeeft
aaninwelkemateheteenhetanderovertreft(Grieks1,bijlage5.3.2.3;GG260a).
Mt7:12
Ea ia eu i e ca .a i . . t ia :eta cti u t i et a ia:et, eu a, sat u .t , :et.t . au et ,
eue, ,a . cti e ie e, sat et :e| at.
Ea ia adj.indef.acc.(obi)neut.plur. :a , ieder,elk,alle
e ca pron.rel.acc.(obi)neut.plur. e ce, zogroot,zoveel
.a i partikel . a i als,indien,misschien
. . coni.praes.A.2epers.plur. . a willen
t ia voegwoord+finalebijzin t ia opdat
:eta cti coni.praes.A.3epers.plur. :et. a doen,maken
et a ia:et subst.nom.masc.plur. e a ia:e, demens
:et.t . imp.praes.A.2epers.plur. :et. a doen,maken
au et , pron.pers.dat.(comm)masc.plur. au e , hij,zich(zelf),vanhem
eu e, pron.dem.nom.(pred)masc.sing. eu e, deze,die,dit,dat
. cti indic.praes.3epers.sing. .t t zijn
e ie e, subst.nom.(pred)masc.sing. e ie e, dewet
et :e| at subst.nom.(pred)masc.plur. e :e| , deprofeet
Dus al wat jullie willen dat de mensen je doen, doe hen steeds ook zo (of: moeten jullie hen ook
steedszodoen);wantditisdewetendeprofeten.
NBG: Alles nu wat gij wilt, dat u de mensen doen, doet gij hun ook aldus: want dit is de wet en de
profeten.
Opmerkingen:
Onder meer de Codex Sinaiticus laat eu i weg. Volgens Hagner omdat het vers niet helemaal
logischuit het voorgaande volgt. BijLucas(6:31)staatde zogehetenguldenregelineenandere
context (WBC, 176). Het logion is oorspronkelijk negatief gesteld (zie o.a. Sir. 31:15; Tob 4:15).
Jezus citeert de woorden als uitleg van Lev. 19:18 (dat eveneens positief is gesteld). Vgl. Mt.
22:35-40,waarJezusookdewetendeprofetensamenvat(WBC,176).
Depraesensvormu .t , :et.t .betekenteenoproepomaanhoudendmensendatgenetedoen
waarvanjewiltdatzijjoudatookdoen(WBC,176).
Jekuntvooret a ia:etookmenlezen(BDR130,5).
Wanneer een (aanwijzend) voornaamwoord onderwerp is, dan neemt het de vorm aan van het
predikaatsnomen(eue, ,a . cti e ie e,).Vgl.BDR132,1.
Indelijdendebijzin:a ia eu i e ca .a i . .(etc)wordt.a inietvertaald(naeenbetrekkelijk
voornaamwoord),maarophetpartikelvolgtweleenconiunctivusgeneralis(Grieks1,par.23.6).
De schrijver had in plaats van een constructie met t ia ookkunnen kiezen voor een accusativus
cuminfinitvo:.a i . . :et.t i u t i eu , a ia:eu, (zieGrieks1,par.23.8;BDR392,2b;
GG218b;272a).
Merk op dat wanneer een samengesteld onderwerp (verbonden door sat ) wordt voorafgegaan
dooreenpersoonsvorm,danstaatdezevaakinhetenkelvoud(vgl.. cti).Hetkanuitdrukkendat
deeerstevandetweesubstantievenhetbelangrijksteis.Vgl.BDR135,3;GG264a;Robertson,
GGNT,405.
58
Tweewegen(Lk.13:24)
Mt7:13
Et c. a. eta , c.i , :u , e t :a.ta :u sat .u u ,ae, e ee , a :a ,euca .t ,
i a :a .tai sat :eet .t cti et .t c.,e .iet et` au ,
Et c. a. imp.aor.A.2epers.plur. .t c. ,eat binnengaan

eta voorzetsel(+2) eta door(heen)
, :u , subst.gen.fem.sing. :u depoort,deur
c.i , adj.gen.fem.sing. c.ie , nauw
e t voegwoord+causalebijzin e t dat,omdat,want
:a.ta adj.nom.(pred)fem.sing. :au , wijd
:u subst.nom.fem.sing. :u depoort,deur
.u u ,ae, adj.nom.(pred)fem.sing. .u u ,ae, breed,ruim
e ee , subst.nom.fem.sing. e ee , deweg
a :a ,euca part.praes.A.nom.fem.sing. a :a ,a (weg)leiden(intrans.)
i a :a .tai subst.acc.(obi)fem.sing. a :a .ta devernietiging,ondergang
:eet adj.nom.(pred)masc.plur. :eu , veel
.t cti indic.praes.A.3epers.plur. .t t zijn
et .t c.,e .iet part.praes.M.nom.masc.plur. .t c. ,eat binnengaan
au , pron.pers.gen.fem.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
Ga (naar) binnen door de nauwe poort, want wijd (is) de poort en breed de weg die leidt naar de
ondergangenvelenzijndaardoorbinnengegaan;
NBG:Gaatindoordeengepoort,wantwijdisdepoortenbreeddeweg,dietothetverderfleidt,en
velenzijner,diedaardooringaan;
Opmerkingen:
Enkele handschriften, waaronder de Codex Sinaiticus, laat in dit vers :u weg (onder meer
omdat:a.tavakerwordtgebruiktvoorwegdanvoorpoort).Maaromdathetwoordinditvers
welwordtverondersteldenerveelhandschriftenzijnwaarhetinstaat,lijkthetlogischhethierook
telatenstaan(TCGNT,16).
Erzijnhandschriftendiehiert hebbeninplaatsvane t (hoewijdisdepoort).Vgl.v.14(WBC,
178).
De verzen 13 en 14 laten volgens Hagner een antithetisch parallellisme zien (WBC, 178). Ook
Blasswijsterop.MaarA.T.Robertsonisdaarnognietzozekervan:He(Blass)actuallymakesit
tilt the scales against the bestmanuscripts in some passages as in Mt. 5:45; 7:13 f.; 25:35. This
seemsmuchlikeeisegesis.(Robertson,GGNT,1200).
Hettegenwoordigdeelwoord.t c.,e .iet geefteengroepweermeteenzelfdekenmerk(Burton
124)
Mt7:14
t c.i :u sat .t. i e ee , a :a ,euca .t , i ,a i sat e t ,et .t ct i et
.u t csei., au i.
t pron.interr.acc.neut.sing. t , wie,wat,hoe
c.i adj.nom.(pred)fem.sing. c.ie , nauw
:u subst.nom.fem.sing. :u depoort,deur
.t. i part.perf.P.nom.(pred)fem.sing. t a verdrukken,knellend
e ee , subst.nom.fem.sing. e ee , deweg
a :a ,euca part.praes.A.nom.fem.sing. a :a ,a (weg)leiden(intrans.)
i ,a i subst.acc.(obi)fem.sing. ,a hetleven
e t ,et adj.nom.(pred)masc.plur. e t ,e, weinig
et .u t csei., part.praes.A.nom.masc.plur. .u t csa vinden
au i pron.pers.acc.(obi)fem.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
Hoenauwisdepoortensmaldewegdienaarhetlevenleidt,enerzijnweinigendiehemvinden.
NBG:wantengisdepoort,ensmaldeweg,dietenlevenleidt,enweinigenzijner,diehemvinden.
59
Opmerkingen:
Enkelemanuscriptenhebbenaanhetbeginvanhetversnoge. omhettecontrasterenmetv.13
(WBC,178;TCGNT,16).
Over het bijwoordelijk gebruik van t in de betekenis van hoe! (semitisme) zie BDR 299,4 en
GG143c.Vgl.Grieks1,bijlage5.4.2.3.
Enkele handschriften, waaronder de Codex Sinaiticus, laat in dit vers :u weg. Maar omdat
het woord in dit vers wel wordt verondersteld en er veel handschriften zijn waar het in staat, lijkt
hetlogischhethierooktelatenstaan(TCGNT,16).
Het voltooid deelwoord .t. i geeft het resultaat weer van een in het verleden afgeronde
handeling met een in het heden voortdurende uitkomst. Dus de weg is versmald, en dus ook nu
nogsmal(Grieks1,bijlage6.3).
Eenboomteherkennenaanzijnvruchten(Lk.6:43-44)
Mt7:15
Eec. ,.. a :e a i .uee:e|a i, et ti., . ,eiat :e , u a , . i . ieu acti :ea ai,
. ca.i e. .t cti u set a :a,.,.
Eec. ,.. imp.praes.A.2epers.plur. :ec. ,a oppassen,uitkijken,opletten

a :e voorzetsel(+2) a :e van,door
a i .uee:e|a i subst.gen.(part)masc.plur. e .uee:e| , devalseprofeet
et ti., pron.rel.nom.masc.plur. e ct, die,dat,hetgeen,hetwelk,wie
. ,eiat indic.praes.M.3epers.plur. . ,eat komen,gaan
:e , voorzetsel(+4) :e , bij,naar,tegen
u a , pron.pers.acc.plur. cu jij
. ieu acti subst.dat.neut.plur. e . ieua hetkleed
:ea ai subst.gen.(mat)neut.plur. e :e aei hetschaap
. ca.i bijwoord . ca.i vanbinnen
u set subst.nom.(pred)masc.plur. e u se, dewolf
a :a,., adj.nom.(pred)masc.plur. a :a roofzuchtig,vraatzuchtig
Pas op voor de valse profeten die naar jullie komen in schaapskleren, maar van binnen zijn ze
roofzuchtige wolven (of: zij die naar jullie komen in schaapskleren zijn van binnen roofzuchtige
wolven)
NBG: Wacht u voor de valse profeten, die in schapevacht tot u komen, maar van binnen zijn zij
roofgierigewolven.
Opmerkingen:
e ct,wordtondermeergebruiktinbetrekkelijkebijzinnenmeteenverklarendkarakter(inzoverre
als).Zoookhier(BDR293,7;GG290b;Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,p.344).
Latere handschriften hebben na :ec. ,.. nog e. ingevoegd om de perikoop beter bij het
voorgaandetelatenaansluiten(WBC,180).
Mt7:16
a :e a i sa:a i au a i . :t,ia c.c. au eu ,. t cu. ,eucti a :e a saia i ca|ua ,
a :e te ai cu sa,
a i sa:a i subst.gen.masc.plur. e sa:e , devrucht
. :t,ia c.c. indic.fut.M.2epers.plur. . :t,tia csa herkennen,lerenkennen
t partikel t tochniet
cu. ,eucti indic.praes.A.3epers.plur. cu. ,a plukken
a saia i subst.gen.fem.plur. a saia dedoornstruik
ca|ua , subst.acc.(obi)fem.plur. ca|u dedruiventros
voegwoord of
te ai subst.gen.masc.plur. e t ee, dedistel
cu sa subst.acc.(obi)neut.plur. e cu sei devijg
60
Aanhunvruchtenzullenjulliehenherkennen.Menpluktvandoornstruikentochgeendruiventrossen
ofvandistels(tochgeen)vijgen?
NBG:Aanhunvruchtenzultgijhenkennen:menleesttochgeendruivenvandorensofvijgenvan
distels?
Opmerkingen:
cu. ,euctizougrammaticaalkunnenterugslaanopdevalseprofetenvanhetvorigevers,maar
inhoudelijk slaat het nergens op. Jezus introduceert hier een algemeen principe, waar een
algemeenonderwerp bijhoort.Vandaardat wemetmenvertalen(BDR,130.2;Wallace,Greek
grammarbeyondthebasics,p.402-403;MoultonII,p.447).
Het vers opent een perikoop over de vruchten waaraan een boom kan worden herkend, die in
vers20metgelijkebewoordingenwordtafgesloten.Ditheeteeninclusio(WBC,181;GG294t).
Mt7:17
eu a, :a i e. ieei a ,ae i sa:eu , saeu , :et.t , e e. ca:e i e. ieei sa:eu , :eieu ,
:et.t .
:a i adj.indef.nom.neut.sing. :a , ieder,elk,alle
e. ieei subst.nom.neut.sing. e e. ieei deboom
a ,ae i adj.nom.neut.sing. a ,ae , goed
sa:eu , subst.acc.(obi)masc.plur. e sa:e , devrucht
saeu , adj.acc.masc.plur. sae , goed,mooi
:et.t indic.praes.A.3epers.sing. :et. a doen,maken,voortbrengen
ca:e i adj.nom.neut.sing. ca:e , slecht,verrot
:eieu , adj.acc.masc.plur. :eie , slecht
Zobrengtelkegoedeboommooievruchtenvoort,maareen(lett.de)vermolmdeboombrengtslechte
vruchtenvoort.
NBG: Zo brengt iedere goede boom goede vruchten voort, maar de slechte boom brengt slechte
vruchtenvoort.
Opmerkingen:
Het vers vormt samen met het volgende een antithetisch parallellisme (vers 18 herhaalt het
voorgaande,maardaninhetnegatief).Vgl.WBC,183).
In het vers is sprake van een gnomisch (spreukachtige) praesens met een duratief aspect
(:et.t ), dat wordt gebruikt bij algemeen geldende waarheden (er is ook een gnomische aoristus
meteentijdloosaspect).Hierdrukthetpraesenseennatuurordeninguit(GG197b;Burton12).
Mt7:18
eu eu iaat e. ieei a ,ae i sa:eu , :eieu , :et.t i eu e. e. ieei ca:e i sa:eu , saeu ,
:et.t i.
eu bijwoord eu niet
a ,ae i adj.nom.neut.sing. a ,ae , goed
sa:eu , subst.acc.(obi)masc.plur. e sa:e , devrucht
:eieu , adj.acc.masc.plur. :eie , slecht
:et.t i infin.praes.A. :et. a doen,maken,voortbrengen
ca:e i adj.nom.neut.sing. ca:e , slecht,verrot
saeu , adj.acc.masc.plur. sae , goed,mooi
Een goede boom kan geen slechte vruchten voortbrengen, en een vermolmde boom (kan) geen
mooievruchten(voortbrengen).
NBG: Een goede boom kan geen slechte vruchten dragen, of een slechte boom goede vruchten
dragen.
61
Opmerkingen:
Enkelehandschriftenvoegenna:eieu ,nog. i.,s.t iin(infin.aor.Avan|. a)ofweldragen.
Hetversvormtsamenmethetvorigeeenantithetischparallellisme(vers17zegthetzelfde,maar
daninhetpositief).Vgl.WBC,183).
In het vers is sprake van een gnomisch (spreukachtige) praesens met een duratief aspect
(:et.t i),datwordtgebruiktbijalgemeengeldendewaarheden(erisookeengnomischeaoristus
meteentijdloosaspect).Hierdrukthetpraesenseennatuurordeninguit(GG197b;Burton12).
Mt7:19
:a i e. ieei :eteu i sa:e i sae i . sse :.at sat .t , :u a .at.
:a i adj.indef.nom.neut.sing. :a , ieder,elk,alle
partikel niet
:eteu i part.praes.A.nom.neut.sing. :et. a doen,maken,voortbrengen
sa:e i subst.acc.(obi)masc.sing. e sa:e , devrucht
sae i adj.acc.masc.sing. sae , goed,mooi
. sse :.at indic.praes.M.3epers.sing. . sse :a omhakken
:u subst.acc.neut.sing. e :u hetvuur
a .at indic.praes.M.3epers.sing. a a gooien,werpen
Elkeboomdiegeenmooievruchtenvoortbrengt,wordtomgehakt(of:zalwordenomgehakt)eninhet
vuurgegooid.
NBG:Iedereboom,diegeengoedevruchtvoortbrengt,wordtuitgehouweneninhetvuurgeworpen.
Opmerkingen:
De praesens-vorm . sse :.at kan f als een futur worden vertaald f gnomisch (spreukachtig)
met een duratief aspect, dat wordt gebruikt bij algemeen geldende waarheden. De meeste
vertalingenkiezenvoorhetlaatste,Hagnervoorheteerste(WBC,184).
. sse :.a en a .at zijn zogeheten goddelijke passieven (eigenlijk passief vertaalde
medialen),dieGodalshandelendepersoonveronderstellen(WBC,184).
Hetlidwoordbij:u blijftwegomdathetomeenalgemeenbegripgaat(Grieks1,par.4.1).
Mt7:20
a a ,. a :e a i sa:a i au a i . :t,ia c.c. au eu ,.
a a partikel a a zodoende,dus,natuurlijk
,. partikel ,. wel,ook
a i sa:a i subst.gen.masc.plur. e sa:e , devrucht
. :t,ia c.c. indic.fut.M.2epers.plur. . :t,tia csa herkennen,lerenkennen
Julliezullenhendusaanhunvruchtenherkennen.
Zozultgijhendanaanhunvruchtenkennen.
Opmerkingen:
,. versterkt a a in de betekenis dus (folglich) of zodoende (consequently). De twee woorden
leidenhiereenafgeleideconclusiein(BDR439,2;WBC,184).
Vers20vormthetsluitstukvaneeninclusio,eeninsluitingvaneenperikoop,diebeginteneindigt
metdezelfdewoorden(vgl.vers16).Devoornaamwoordenau a i enau eu , verwijzennaarde
valseprofeteninvers15(GG294t;WBC,184).
Valsebelijders(Lk.13:25-27)
Mt7:21
0u :a , e . ,ai et su t. su t., .t c..u c.at .t , i act.tai a i eu aia i, a ` e
:eta i e . a eu :ae , eu eu . i et , eu aiet ,.
62
0u bijwoord eu niet
:a , adj.indef.nom.masc.sing. :a , ieder,elk,alle
. ,ai part.praes.A.nom.masc.sing. . ,a zeggen
et pron.pers.dat.(obi)sing. . ,a ik
su t. subst.voc.masc.sing. e su te, deHeer
.t c..u c.at indic.fut.M.3epers.sing. .t c. ,eat binnengaan
i act.tai subst.acc.fem.sing. act.t a hetkoninkrijk
:eta i part.praes.A.nom.masc.sing. :et. a doen,maken,voortbrengen
e . a subst.acc.(obi)neut.sing. e . a dewil
eu :ae , subst.gen.(poss)masc.sing. e :a devader
eu pron.pers.gen.(poss)sing. . ,a ik
et , eu aiet , subst.dat.masc.plur. eu aie , dehemel
NietiedereendietegenMijzegt:Heer!Heer!,zalhetKoninkrijkderHemelenbinnengaan,maarwie
doet(of:degenediedoet)dewilvanMijnVaderdieindehemelen(is).
NBG: Niet een ieder, die tot Mij zegt: Here, Here, zal het Koninkrijk der hemelen binnengaan, maar
wiedoetdewilmijnsVaders,dieindehemelenis.
Opmerkingen:
DeTextusReceptuslaathetlidwoordwegindeuitdrukking . i et , eu aiet ,(WBC,185).
Enkele handschriften voegen nog toe: au e , (of: eue,) .t c..u c.at .t , i act.tai a i
eu a a i(hij(of:deze)zalhetKoninkrijkderHemelenbinnengaan).Vgl.WBC,185).
Hagner herkent parallellisme in dit vers: e . ,ai tegenover e :eta i, het eindigen van de twee
zinsdelen vanvers21 opeenmeervoudsvormvaneu aie ,ende herhaling vansu t. su t.in
vers22(WBC,186).
su t. su t.iseenepanadiplosisofeen nadrukkelijkeherhaling vaneenbelangrijkwoord(BDR
493,2).
Vooroverwegingenbijdegenitiefact.tai a i eu aia i,zieMt.5:3.
Mt7:22
:eet . eu ct i et . i . s.t i . a su t. su t., eu a ca e ie at . :e|.u ca.i,
sat a ca e ie at eate ita ..a e.i, sat a ca e ie at euia .t, :ea , . :et ca.i,
:eet adj.nom.masc.plur. :eu , veel

. eu ct i indic.fut.A.3epers.plur. . ,a zeggen
et pron.pers.dat.(obi)sing. . ,a ik
. s.t i pron.dem.dat.fem.sing. . s.t ie, deze,die
. a subst.dat.fem.sing. . a dedag
su t. subst.voc.masc.sing. e su te, deHeer
eu bijwoord eu niet
a e ie at subst.dat.(instr)neut.sing. e e iea (eigen)naam
ca adj.poss.dat.neut.sing. ce , jouw
. :e|.u ca.i indic.aor.A.1epers.plur. :e|.u a profeteren
eate ita subst.acc.(obi)neut.plur. e eate itei deboze(kwaadaardige)geest
..a e.i indic.aor.A.1epers.plur. . sa a uitdrijven
euia .t, subst.acc.(obi)fem.plur. eu iat, demacht,kracht,wonder(daad)
:ea , adj.acc.fem.plur. :eu , veel
. :et ca.i indic.aor.A.1epers.plur. :et. a doen,maken,voortbrengen
Velen zullen Mij op die dag zeggen: Heer, Heer, hebben wij in Uw naam niet geprofeteerd en in Uw
naambozegeestenuitgedreveneninUwnaamvelemachtigedaden(of:wonderen)gedaan?(of:wij
hebbentochzekerinUwnaam(etc)?)
NBG:VelenzullentediendagetotMijzeggen:Here,Here,hebbenwijnietinuwnaamgeprofeteerd
eninuwnaambozegeestenuitgedreveneninuwnaamvelekrachtengedaan?
63
Opmerkingen:
Enkelehandschriftenvoegen,analoogaanLc13:26aandeeersteclaimnogtoe:eu a e ie at
ceu .|a ,e.i sat . :t e.i sat (inUwnaamnietgegetenengedronkenen).Vgl.WBC,185.
Sommigemanuscriptenvoegenaaneate ita nog:ea toe(vele).ZieWBC,185.
Dit vers vertoont parallellisme met vers 23, waar Jezus e ee, ca au et , plaatst tegenover
:eet . eu ct i et invers22(WBC,186).
su t. su t.iseenepanadiplosisofeennadrukkelijkeherhalingvaneenwoord(BDR493,2).
a ca e ie at is een dativus instrumentalis, die aangeeft waarmee of waardoor iets gebeurt
(BDR206,4).
Het NT-Grieks kent nauwelijks nog echte bezittelijke voornaamwoorden (meestal zijn ze
vervangen door de genitivus van het persoonlijk voornaamwoord), maar in dit vers vinden we
driemaal ca , dat is gebruikt voorafgaande aan en ter benadrukking van het bijbehorende
substantivum(BDR285,1).
Hetaanwijzendvoornaamwoord. s.t ie,komt265keervoorinhetNT(tegenover1391keervoor
eue,enslechts10keervoore e.).Vgl.GG141c.
Een retorische vraag met eu verwacht een bevestigend antwoord en kan worden vertaald met
tochzeker?(vgl.Grieks1,bijlage9.1).
Mt7:23
sat e . e ee, ca au et , e t eu e. :e. . ,iai u a , a :e,a.t . a :` . eu et . ,a,e .iet
i a ietai.
e ee, ca indic.fut.A.1epers.sing. e ee,. a verklaren,beweren,belijden
au et , pron.pers.dat.(obi)masc.plur. au e , hij,zich(zelf),vanhem
e t voegwoord+voorwerpzin e t dat,omdat,want,[nietvertalen]
eu e. :e. bijwoord eu e. :e. nooit
. ,iai indic.aor.A.1epers.sing. ,tia csa kennen
a :e,a.t . imp.praes.A.2epers.plur. a :e,a. a weggaan,vertrekken
a :` voorzetsel(+2) a :e van,vanaf,vandaan
. eu pron.pers.gen.(part)sing. . ,a ik
et . ,a,e .iet part.praes.M.nom.masc.plur. . ,a ,eat werken,intrans:uitvoeren,doen
i a ietai subst.acc.(obi)fem.sing. a iet a dewetteloosheid
Endanzalikhenronduitzeggen:(Voorwaar)Ikhebjullienooitgekend,gavanMijweg,julliewerkers
vandewetteloosheid.
NBG: En dan zal Ik hun openlijk zeggen: Ik heb u nooit gekend; gaat weg van Mij, gij werkers der
wetteloosheid.
Opmerkingen:
Enkelehandschriftenvoegenvoor . ,a,e .ietnog:a i.,in,parallelaanPs.6:9a(LXX)enLc.
13:27.
e ee,. abetekenthierfreiheraussagenofunumwundenerklren(Bauer, e ee,. a-4).
au et , iseendativusobiectivus(Grieks1,bijlage5.3.1.1;BDR187,3).
e t blijft hier onvertaald (BDR 470,2). Moulton leest het voegwoord hier als een semitisme, dat
voorwaarbetekent(analoogaanbijv.Gen.29:33).ZieMoultonII,p.469.
Het semitisme et . ,a,e .iet i a ietai (vgl. Ps. 5:6) kan worden vertaald met zij die
onrechtvaardigheid (iniquity) doen (vgl. Thayer, a ieta-2). De NBV heeft wetsverkrachters, de
LutherseVertalingkwaaddoenersenW95leest:overtredersvanGodswet.
Tweerleifundament(Lk.6:47-49)
Mt7:24
Ea , eu i e ct, a seu.t eu eu , e ,eu, eu eu, sat :et.t au eu ,, e eta c.at a iet
|eit a , e ct, a seee c.i au eu i et stai . :t i :. ai
64
e ct, pron.rel.nom.masc.sing. e ct, die,dat,hetgeen,wie,wat
a seu .t indic.praes.A.3epers.sing. a seu a horen
eu , e ,eu, subst.acc.(obi)masc.plur. e e ,e, hetwoord
eu eu, pron.dem.acc.(obi)masc.plur. eu e, deze,dit,die,dat
:et.t indic.praes.A.3epers.sing. :et. a doen,maken,voortbrengen
e eta c.at indic.fut.P.3epers.sing. a eta i lijkenop
a iet subst.dat.(soci)masc.sing. e a i deman
|eit a adj.dat.masc.sing. |e ite, wijs,verstandig
a seee c.i indic.aor.A.3epers.sing. et seee. a bouwen
i et stai subst.acc.fem.sing. et st a hethuis
i :. ai subst.acc.fem.sing. :. a (steen)rots
IedereendienudezewoordenvanMij(lett.dezemijnwoorden)hoortenzedoet,zallijkenop(lett.zal
gelijkwordenaan)eenwijzemandiezijnhuisbouwde(ingressief)opderots.
NBG:Eeniedernu,diedezemijnwoordenhoortenzedoet,zalgelijkenopeenverstandigman,die
zijnhuisbouwdeopderots.
Opmerkingen:
Enkele handschriften laten eu eu, weg, om de tekst soepeler te laten lopen. Het resultaat is er
daterdangewoonmijnwoordenstaat(WBC,189).
DeTextusReceptusleest:e eta ca au e i a iet |eit a ,watindeStatenvertalingisvertaald
met:dienzalIkvergelijkenbijeenvoorzichtigman(analoogaanLc.6:47).Metzgerdenktdathet
logischerisomlatervaneenpassieveteksteenactievetemakendanomgekeerd(TCGNT,17).
De bijzin :a , ... au eu , is in zn geheel onderwerp bij e eta c.at (hyperbaton, i.e. een
zinsdeeldatbuitenzijnnormaleplaatsindezinwordtbehandeld).
e eta c.at betekent letterlijk gelijk worden gesteld aan of op n lijn worden gesteld met,
eenverwijzingnaarhetvonnistijdensdeLaatsteOordeel.
. :t krijgthiereenaccusativus,maarindezelfdebetekeniskomenookeengenitivus(Lc.8:13)en
eendativusvoor(Mt.16:18).Vg.BDR235,1.
Het onbepaalde relativum e ct, kan op zichzelf ook ieder die betekenen. De combinatie van
e ct, en :a , vormt dan feitelijk een pleonasme. Maar in het NT is het onderscheid tussen het
onbepaalde betrekkelijk voornaamwoord e ct, en zijn bepaalde evenknie e , vervallen. Verderop
in het vers luidt e ct, een betrekkelijke bijzin in die een algemene kwaliteit van een zelfstandig
naamwoordomschrijft(eendie).Vgl.BDR293,6,7;GG142a.
Deverzen24totenmet27vormeneenbijnaperfectparallellisme.Alleenmistinhettweededeel
e ct,enzijnindicatievenvervangendoorparticipia.Ookzijndeverbalichtgewijzigd(WBC,190).
Mt7:25
sat sa. e, sat ei et :eaet sat . :i.ucai et a i.et sat :ec. :.cai et st a
. s.t i , sat eu s . :.c.i, ...t ae ,a . :t i :. ai.
sa. indic.aor.A.3epers.sing. saaat ia naarbenedengaan,neervallen

e, subst.nom.fem.sing. e, destortregen
ei indic.aor.A.3epers.plur. . ,eat komen,gaan
et :eaet subst.nom.masc.plur. e :eae , derivier,stroom
. :i.ucai indic.aor.A.3epers.plur. :i. a waaien
et a i.et subst.nom.masc.plur. e a i.e, dewind,storm
:ec. :.cai indic.aor.A.3epers.plur. :ec:t :a (aan)vallenop
et sta subst.dat.(obi)fem.sing. et st a hethuis
. s.t i pron.dem.dat.fem.sing. . s.t ie, deze,die,dit,dat
. :.c.i indic.aor.A.3epers.sing. :t :a instorten,neergaan
(.)...t ae indic.plusq.perf.P.3epers.sing. ..te a grondvesten,funderen
i :. ai subst.acc.fem.sing. :. a (steen)rots
65
Enneervieldeslagregenendewaterstromenkwamen(d.w.z.dekrekenzweldenop)endestormen
gierdenenzijbeuktentegendathuis,en(of:maar)hetstorttenietin,wanthetwasgegrondvestopde
rots.
NBG: En de regen viel neer en de stromen kwamen en de winden waaiden en stortten zich op dat
huis,enhetvielnietin,wanthetwasopderotsgegrondvest.
Opmerkingen:
Verscheidene handschriften lezen andere woorden voor :ec. :.cai: :ec. seucai (sloegen
tegen),:ec. ai(schokten;vgl.Lc.6:48)en:ec. seai(sloegentegen).
Merkopdatdeaoristusvan:ec:t :aook:ec. :.ceihadkunnenluiden(Grieks1,bijlage4;
BDR81,3).
Nacompositamet:ec-volgtvaakeendativusobiectivus,zoookhier(BDR202,7).
. :t krijgthiereenaccusativus,maarindezelfdebetekeniskomenookeengenitivus(Lc.8:13)en
eendativusvoor(Mt.16:18).Vg.BDR235,1.
. s.t ie, verwijst naar het huis dat in het vorige vers is gentroduceerd. Hierin onderscheidt het
aanwijzend voornaamwoord zich van eue, dat alleen terugwijst naar dat wat in het vers zelf is
opgeworpen(BDR291.3).
VeelplusquamperfectiinhetNThebbenhunaugmentverloren(Grieks1,bijlage10.4.3;Moulton
II,p.190).
Mt7:26
sat :a , e a seu ai eu eu , e ,eu, eu eu, sat :eta i au eu , e eta c.at a iet aa ,
e ct, a seee c.i au eu i et stai . :t i a ei
a seu ai part.praes.A.nom.masc.sing. a seu a horen
eu eu, pron.dem.acc.masc.plur. eu e, deze,dit,die,dat
partikel niet
:eta i part.praes.A.nom.masc.sing. :et. a doen,maken,voortbrengen
e eta c.at indic.fut.P.3epers.sing. a eta i lijkenop
a iet subst.dat.(soci)masc.sing. e a i deman
aa adj.dat.masc.sing. ae , dwaas
e ct, pron.rel.nom.masc.sing. e ct, die,dat,hetgeen,wie,wat
a seee c.i indic.aor.A.3epers.sing. et seee. a bouwen
i et stai subst.acc.fem.sing. et st a hethuis
i a ei subst.acc.fem.sing. a e, zand
En iedereen die deze woorden van Mij (lett. deze mijn woorden) hoort en ze niet doet, zal lijken op
eendwazeman,diezijnhuisbouwde(ingressief)ophetzand.
NBG:Eneenieder,diedezemijnwoordenhoortenzenietdoet,zalgelijkenopeendwaasman,die
zijnhuisbouwdeophetzand.
Opmerkingen:
a e,isdeverkortevormvana ae,(vgl.BDR34,13).
Merkopdatinditversna:a ,(eeniederdie)eengesubstantiveerdparticipiumvolgt(gangbaarin
koin-Grieks),integenstellingtotvers24,waarEa , e ct, a seu.t staat(BDR413.2).
Mt7:27
sat sa. e, sat ei et :eaet sat . :i.ucai et a i.et sat :ec. seai et st a
. s.t i , sat . :.c.i sat i :a ct, au , .,a .
sa. indic.aor.A.3epers.sing. saaat ia naarbenedengaan,neervallen

e, subst.nom.fem.sing. e, destortregen
ei indic.aor.A.3epers.plur. . ,eat komen,gaan
66
et :eaet subst.nom.masc.plur. e :eae , derivier,stroom
. :i.ucai indic.aor.A.3epers.plur. :i. a waaien
et a i.et subst.nom.masc.plur. e a i.e, dewind,storm
:ec. seai indic.aor.A.3epers.plur. :ecse :a slaantegen
et sta subst.dat.(obi)fem.sing. et st a hethuis
. s.t i pron.dem.dat.fem.sing. . s.t ie, deze,die,dit,dat
. :.c.i indic.aor.A.3epers.sing. :t :a instorten,neergaan
i indic.imp.A.3epers.sing. .t t zijn
:a ct, subst.nom.fem.sing. :a ct, deval,ondergang
au , pron.pers.gen.(poss)fem.sing. au e , hij,zich(zelf),vanhem
.,a adj.nom.(pred)fem.sing. . ,a, groot
Enneervieldeslagregenendewaterstromenkwamen(d.w.z.dekrekenzweldenop)endestormen
gierdenenzijsloegentegendathuis,enhetstortteinenzijnval(of:ondergang)wasgroot.
NBG:Enderegenvielneerendestromenkwamenendewindenwaaidenensloegentegendathuis,
enhetvielin,enzijnvalwasgroot.
Opmerkingen:
DeCodexSinaiticuslaathier. :i.ucai et a i.et sat weg,mogelijkomdathetalspleonastisch
werdbeschouwd(WBC,189).
Enkele handschriften voegen aan het eind van het vers nog c|e ea in (zeer, heftig). Vgl. WBC,
189.
. s.t ie, verwijst naar het huis dat in een vorig vers is gentroduceerd. Hierin onderscheidt het
aanwijzend voornaamwoord zich van eue, dat alleen terugwijst naar dat wat in het vers zelf is
opgeworpen(BDR291.3).
:a ct,, .a, betekentletterlijkhetinstortenvaneenhuis(Bauer,:a ct,).Figuurlijkduidthet
opondergang(FribergLexicon,:a ct,).
Mt7:28
Kat . ,. i.e e . . . .c.i e Ìceu , eu , e ,eu, eu eu,, ..: cceie et e ,et . :t
etea, au eu
. ,. i.e indic.aor.M.3epers.sing. ,t ieat worden,gebeuren,zijn(aor.)

e . voegwoord+temporelebijzin e . toen,wanneer
. . .c.i indic.aor.A.3epers.sing. .. a beindigen,voltooien
e Ìceu , subst.nom.masc.sing. e Ìceu , Jezus
eu eu, pron.dem.acc.masc.plur. eu e, deze,dit,die,dat
..: cceie indic.imperf.P.3epers.plur. . s: cca versteldstaan,verbijsterdzijn
et e ,et subst.nom.masc.plur. e e ,e, deschare,demenigte
. :t voorzetsel(+3) . :t over
etea, subst.dat.(instr)fem.sing. etea, deleer,hetonderricht
En het gebeurde dat toen Jezus deze woorden had beindigd, dat de menigten versteld stonden
vanwegeZijnleer.
NBG: Enhetgeschiedde,toenJezusdeze woordengeindigdhad, dat descharen versteldstonden

overzijnleer,
Opmerkingen:
Enkelehandschriftenvullenet e ,et nogaanmet:a i.,(WBC,192).
HagnerzietinditverseeninclusiometMt.5:1,waardeBergredebegintmetdemenigten(WBC,
192).ZieookparallellenmetMc.1:22enLc.4:32.
Het imperfectum ..: cceie suggereert een voortduring van de verbijstering (Robertson
suggereert hier dat sprake is van Schilderung (GGNT, 1207)). Matthes herhaalt het woord in
13:54;19:25en22:33(WBC,193).
. :t etea, is een dativus causae, een dativus instrumentalis, die aangeeft waardoor iets
gebeurt(Grieks1,bijlage5.3.2.1;BDR196,3;vgl.GG184j).
67
Na . ,. i.e komt hier een constructie van e . + aor. i.p.v. de gebruikelijke accusativus cum
infinitivo.DezeafwijkingvanderegelzienwevijfkeerinMatthes.Inanderesynopticiontbreekt
ze(MoultonII,p.426).
Mt7:29
i ,a etea csai au eu , a , .euctai . ,ai sat eu , a , et ,aa.t , au a i.
i indic.imp.A.3epers.sing. .t t zijn
etea csai part.praes.A.nom.(pred)masc.sing. etea csa leren,onderwijzen
a , voegwoord+bijzinvanvergelijking a , zo,zoals
.euctai subst.acc.(obi)fem.sing. . euct a macht,gezag
. ,ai part.praes.A.nom.masc.sing. . ,a hebben,houden
eu , bijwoord eu niet
et ,aa.t , subst.nom.masc.plur. e ,aa.u , deschriftgeleerde
WantHijleerdehenalsiemanddiegezagheeft(of:vangezag)ennietzoalshunschriftgeleerden.
NBG:wantHijleerdehenalsgezaghebbendeennietalshunschriftgeleerden.
Opmerkingen:
Enkelehandschriftenlatenau a i weg(WBC,192).
Sommigemanuscriptenvoegennaet ,aa.t , nogsat et |atcat ettoe(WBC,192).
Hetpraesensetea csai duidthierophetherhaaldeonderrichtvanJezus.
i etea csai is een coniugatio periphrastica (omschrijvende vervoeging). Vgl. Grieks 1, bijlage
6.4;Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,648.Merkopdatetea csaihieralspredikaatis
gebruikt(Robertson,GGNT,656).
Hagner leest in et ,aa.t , au a i de toenemende afstand die was ontstaan tussen de
gemeentevanMatthesendesynagogen(WBC,194).

Exegetische Notities Bij de Bergrede

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Exegetische Notities Bij de Bergrede

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

a ieta, part.aor.A.nom.masc.sing. a iet ,a openen

\asa tet adj.nom.(pred)masc.plur. asa te, gelukkig,gezegend,zalig

\asa tet adj.nom.(pred)masc.plur. asa te, gelukkig,gezegend,zalig

\asa tet adj.nom.(pred)masc.plur. asa te, gelukkig,gezegend,zalig

\asa tet adj.nom.(pred)masc.plur. asa te, gelukkig,gezegend,zalig

\asa tet adj.nom.(pred)masc.plur. asa te, gelukkig,gezegend,zalig

\asa tet adj.nom.(pred)masc.plur. asa te, gelukkig,gezegend,zalig

a|., imp.aor.A.2esing. a |t t latengaan/-staan

NBG:Indiendanuwrechteroogu tot zonde zou verleiden,rukhetuiten werp hetvanu, wanthet is

Enalsjerechterhand utot zondebrengt(of:jelaatstuikelen),hakdezeafen werp(die)vanje(zelf)

seu ca. indic.aor.A.2epers.plur. a seu a horen

a . eit part.praes.A.dat.(comm)masc.sing. . a willen

e ct, pron.rel.nom.masc.sing. e ct, wie,wat,deze,dit,die,dat

seu ca. indic.aor.A.2epers.plur. a seu a horen

e :a, voegwoord+finalebijzin e :a, opdat

Eec. ,.. imp.praes.A.2epers.plur. :ec. ,a achtslaanop,luisterennaar

ceu pron.pers.gen.(abs)sing. cu jij

e :a, voegwoord+finalebijzin e :a, opdat

Eec.u,e .iet part.praes.M.nom.masc.plur. :ec.u ,eat bidden

. . a imp.aor.A.3epers.sing. . ,eat komen,gaan

a|., imp.aor.A.2epers.sing. a |t t vergeven,laten,toelaten

`Ea i voegwoord . a i als,indien

e :a, voegwoord+finalebijzin e :a, opdat,omte

caut ,.. imp.praes.A.2epers.plur. caut ,a verzamelen,opslaan,bewaren

e :eu voegwoord e :eu waar,alwaar

eu e.t , pron.indef.nom.masc.sing. eu e.t , niemand

eta voorzetsel(+4) eta door,gedurende,bij

Daarom zegikjullie: Maakjegeen zorgen(of:jullie moetenjegeen zorgenmaken)overjullieleven,

:.t voorzetsel(+2) :.t over,aangaande,naar

,.t . imp.praes.A.2epers.plur. ,. a zoeken,streven

NBG: Maar zoekteerstZijnKoninkrijkenZijngerechtigheidendit alles zalubovendien geschonken

u :esta subst.voc.masc.sing. e u :est , huichelaar

Et c. a. imp.aor.A.2epers.plur. .t c. ,eat binnengaan

Eec. ,.. imp.praes.A.2epers.plur. :ec. ,a oppassen,uitkijken,opletten

:eet adj.nom.masc.plur. :eu , veel

sa. indic.aor.A.3epers.sing. saaat ia naarbenedengaan,neervallen

sa. indic.aor.A.3epers.sing. saaat ia naarbenedengaan,neervallen

. ,. i.e indic.aor.M.3epers.sing. ,t ieat worden,gebeuren,zijn(aor.)

NBG: Enhetgeschiedde,toenJezusdeze woordengeindigdhad, dat descharen versteldstonden

You might also like