Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2010 14 (2): 1-16

Zihin Haritalama Tekniinin Dinleneni Anlamaya ve Kalcla Etkisi

Glnur AYDIN (*)
zet: Bu alma, Trke eitimi blm rencilerinin dinledikleri metinleri anlama ve hatrlamalar zerinde zihin haritalama not alma teknii ile klasik not alma teknikleri arasnda bir farkn olup olmadn belirlemek amacyla yaplmtr. Bu ama dorultusunda, aratrmann alma grubunu Atatrk niversitesi Kzm Karabekir Eitim Fakltesi Trke retmenlii Blmnde renim gren 3/A snfndan 38 ve 3/B snfndan 39 olmak zere toplam 77 renci oluturmaktadr. Aratrmada n test-son test lmlerine dayal kontrol gruplu deneysel desen kullanlmtr. 4 haftalk bir sreci ieren aratrmada, deney grubuna zihin haritalama not alma teknii, kontrol grubuna ise klasik not alma teknikleri ile ilgili strateji eitimi verilmitir. Uygulamadan 4 hafta sonra ise kalclk testi yaplmtr. alma sonunda elde edilen veriler SPSS 16.0 paket programnda deerlendirilmi ve aadaki sonulara ulalmtr: Trke eitimi blmnde renim gren rencilerin dinledikleri metni zihin haritalama teknii ve klasik not alma tekniiyle not almalar dinleme-anlama baarlarn nemli lde artrmtr. Ancak bu art zihin haritalama tekniinin kullanld grupta daha belirgin olmutur. Dinlenen metnin kalclnda zihin haritalama tekniini kullanan grup klasik not alma tekniklerini kullanan gruba gre ok daha baarl olmutur. Zihin haritalama tekniiyle ilgili strateji eitiminin verildii deney grubunda rencilerin derse kar ilgilerinin artt, derslerin daha zevkli ve elenceli hle geldii gzlenmitir. Anahtar Kelimeler: Trke eitimi, dinleme becerisi, not alma teknikleri, zihin haritalama teknii.

Abstract: The present study aimed to determine if there is a difference between mind mapping note taking technique and classical note taking techniques on comprehension and retention the texts which the department of Turkish education students listened to. In this line, the study group of the research was composed of 77 students in total who studied in the Ataturk University Faculty of Education the Department of Turkish Teaching, 38 of whom were from class 3/A and 39 of whom were from class 3/B. In this study, experimental design with pre-post test and control group is used. In the present study which lasted four weeks, the experiment group received strategic training in mind mapping note taking technique; the control group received strategic training in classical note taking techniques. After 4 weeks following the application, permanence test was performed. The data obtained following the study were evaluated in SPSS 16.0 package program and the following results were attained: The students studying in the department of Turkish education took notes using mind mapping technique and classical note taking techniques and this increased their listening comprehension success. However, this increase was more distinctive in the group that took notes using mind mapping technique. The group using mind mapping technique was more successful than the group using classical note taking techniques in retention the text they listened to. In the experiment group that received strategic training in mind mapping technique, it was observed that the students became much more interested in the course and the course became more entertaining. Key Words: Turkish education, listening skill, note taking techniques, mind mapping technique. *) Okt., Sakarya niversitesi Rektrlk Trk Dili Blm (e-posta: gulaydin25@hotmail.com).

Effect of the Mind Mapping Technique on Comprehension and Retention of What is Listened to

2 / Glnur AYDIN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2010 14 (2): 1-16

Giri Dinleme, konumada ileri srlen dnceleri anlamak, yorumlamak, deerlendirmek, organize etmek, aralarndaki ilikileri saptamak, belleimizde saklamaya deer bulduklarmz seip ayrmak anlamna gelmektedir (Taer, 2000: 214). Dil renme sreci dinleme yoluyla anne karnnda balamakta, giderek geliip dier renme alanlarna yani konuma, okuma ve yazmaya temel oluturmaktadr (Gne, 2007: 73). Ancak son zamanlara kadar dinlediini anlama hem teorik hem de pratik anlamda ok az dikkat ekmitir. Dier dil yetenei (okuma, yazma ve konuma) dorudan dikkat ekerken, retmenler, rencilerin dinleme becerilerini yardm almakszn kendilerinin gelitirmesini beklemektedirler (Osada, 2004: 54). Bunda dinleme becerisinin dier becerilerin aksine dorudan doruya gzlenemeyen isel bir sre (Barn, 2002: 18) oluu temel etkendir. Dinleme becerisinin gelitirilmesinde ve dinlenen bilgilerin kalclnda phesiz ki en nemli olan dinleme-not alma birlikteliini salayabilmektir. nk dinleyerek rendiklerimizin %70ini bir saat iinde, %80ini bir gn iinde unuturuz. Unutma erisini bizim avantajmza evirecek en nemli giriim not almaktr (zbay, 2005: 85). Gerek klasik not alma tekniklerinin kullanm, gerekse grafiksel/grsele dayal not alma tekniklerinin kullanm dinleme etkinliini nemli lde artrabilmektedir. Not alma/tutma ile ilgili almalarn akademik baary artrd pek ok aratrmac tarafndan ifade edilmitir (Tok, 2008; Titsworth ve Kiewra, 2004; Brent, 2004; Kiewra, 2002; Boyle ve Weishaar, 2001; Baddeley, 2000; Faber, Morris, John ve Lieberman, 2000; Simonet ve Simonet, 1995; Suritsky, 1992; Kiewra ve Benton, 1988; Nye, Crooks, Powley ve Tripp, 1984). Not tutmak beynin kendisi ile iletiim kurma yoludur (Buzan, 2003-a: 39). Bilisel bir perspektiften bakldnda not alma, duyulan ya da okunan bilgilerin sadece ksaltlm basit bir sureti olarak dnlemez (Piolat, Olive ve Kellogg, 2005: 306). Simonet ve Simonet (1995: 14, 24) not almay bilginin yazl aktarmnda en etkili yol olarak grmekte ve not almann anlama kaygs tamadan yaplan mekanik bir etkinlikten ok gerek ek deer tamas gereken zekice bir alma olduunu ifade etmektedir. nk not tutma, mesajn nemli unsurlarn zihne ilemede duyularn ounu harekete geirir (Robertson, 2008: 185). Boyle ve Weishaar (2001: 140) not alma becerilerinin renme yetersizliklerini azaltmada ve bili tesi sreleri kullanrken ksa ve uzun sreli hatrlamalar artrmada etkili olduunu belirtir. Amal ve odaklanm bir dinleme olmadan doru notlar almak olanakszdr. Derste etkin not tutulmazsa renme ve bilgileri saklama becerisi byk lde azalr (Fender, 2003: 69). Not alma/tutma zerine aratrmalar yapan Buzan ve Buzan (1994: 139) notlarn anmsatc, zmleyici, yaratc ve etkileimli olmak zere drt ana fonksiyona sahip olmas gerektiini ifade eder. Zihin haritalama teknii bu fonksiyonlarn her birini destekleyen bir not alma tekniidir. Zihin haritalama teknii, ngiliz psikolog, matematiki ve beyin aratrmacs Tony Buzan tarafndan 1960l yllarn sonunda gelitirilmitir. lgili literatr tarandnda zi-

Zihin Haritalama Tekniinin Dinleneni Anlamaya ve Kalcla Etkisi

hin haritasnn karl olarak bellek haritas, akl haritas, beyin haritas, anlam haritas ve fikir haritas ifadelerinin de kullanld grlmektedir.

Zihin haritalama, beynin yaplandrlmam ilevlerinin, bilgilerin daha etkili bir ekilde zihne kaydedilmesi iin kullanld bir hatrlama tekniidir (Buzan, 2003-b: 16). Dier bir tanma gre ise anahtar kelimeler ve resimlerle dnceleri organize etmenin bir yolu olup; bilgi kmelerini bir yaprak kt zerine zetleme tekniidir. Ayn zamanda bir hatrlama arac olarak da kullanlr (Nast, 2006: 8). Mantn yaratc dnmeyle birletii bu tekniin gelitirilmesinde aadaki temeller esas alnmtr: 1. Zihin haritalama, not alma yeteneklerinin aratrlmasn temel alr. 2. Zihin haritalama, bellek psikolojisine dayanr.

3. Zihin haritalama, alar ve doal sistemlerin kavray zerine oturur.

4. Zihin haritalama, beynin yapsnn ve ileyiinin kavranmasna baldr.

Zihin haritalamann drt nemli karakteristik zellii vardr (Buzan ve Buzan, 1994: 59): 1. Konuya dikkat merkezi bir resimle salanr. 2. Konunun ana temalar, merkezdeki resimden kan dallardan yaylr.

5. Zihin haritalama, zihnin gerekte ne yapmak istediine dayanr. (Gelb, 2002: 90)

3. Dallar, ilikilendirilmi izgiler zerine yazlan bir anahtar resim veya szc ierir. Zihin haritalamann ilkeleri, snrlamaktan ziyade zihinsel zgrl artrmay amalar. Aslnda gerek zihinsel zgrlk dzensizlikten dzen yaratabilme yeteneidir. Zihin haritalama tam olarak buna yardm eder (Buzan ve Buzan, 1994: 93). 4. Dallar arasnda yapsal bir iliki vardr.

Zihin haritalama, hem orman hem de aalar grmeyi kolaylatran, mantk ve imgelemi kaynatran bir tekniktir. Yaknsak ve raksak dncenin sinerjetik bir bileimini tevik eder (Gelb, 2002: 88). Yani zihin haritalama hem btnn hem parann alglanp kavranmasn kolaylatrarak merkez kavram ve ana dallardaki fikirler arasnda daha nce hi fark edilemeyen ilikileri grmeye yardmc olur. rgtl (snflanm, birbiriyle ilikilendirilmi) bilgiler, dank ya da karmak bilgilere gre daha kolay anlalr ve hatrlanrlar (Akgz, 2006: 113). Zihin haritalama, beynin potansiyeline daha kolay erimeyi salar. Daha az zamanda, daha hzl bir biimde daha ok fikir retmeye olanak tanr (Gelb, 2002: 111).

Sabana (2005: 118) gre zihin haritalar kavramlar arasndaki ilikileri, etkileimleri ve balantlar bir ku bak yaklam ile grmeyi salar. Nasl ki corafik haritalar dnyann fiziksel modelini aklkla gzler nne seriyorsa, zihin haritalar da belli bir konu, olgu veya probleme ilikin, renciler tarafndan gelitirilen ilikilerin zihinsel modellerini grselletirmektedirler.

4 / Glnur AYDIN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2010 14 (2): 1-16

Zihin haritalar arzulanan yaratc k yollar gelitirerek olay veya durumla ilgilineden ve etkileri birbirine balar (Kaplan ve Norton, 2000: 4). Dolaysyla neden-sonu ilikileri kurarak muhakeme yeteneini gelitirmeye yardmc olur. Shafir (2003: 272), zihin haritas karma ynteminin zgrletirici olduunu, beyni monotonluk, hayal krkl ve zayf zgven gibi bariyerlerden arndrarak renmeye atn, konsantrasyon ve yaratclk saladn ifade etmektedir. Buzan (2006: 154) da zihin haritalarnn; yaratma, dzenleme, sunma yeteneklerini gelitirdiini vurgular. Zihin haritalama dnme becerilerini gelitirir ve anlaml renmeye tevik eder. Caine ve Caine (2002: 98), anlaml renmenin esasnda yaratc olduunu savunarak, anlamlln baz duygusal balantlardan yoksun, bir gr ya da ilemdizin iin hissedilen duyum eklinde yaantlar iermeyen entelektel anlay grleriyle snrlandrlm tanmn reddeder. Bu da renmede bireysel farkllklar yasasn destekler. Ayrca, zihin haritalama bireylerin deneyimlerinden izler tadndan, eitimin tanmnda1 yer alan yaantsallk kavramyla dorudan ilikilidir.

renenin zihinsel emasnn bir grsel genin etkisi ile kalc olarak deimesi grsel renme olarak adlandrlr (Sanalan, Sln ve oban, 2007: 38). Zihin haritalar grsel renmeyi destekler. Beyni haritalama bir anlamda onun bir konu hakkndaki fotorafn ekmek ve bu fotorafa bakarak hayal gcn gelitirmektir. Resim veya izim bir bilgiyi kolayca renmeye, anlamaya ve anmsamaya yardmc olmaktadr. te bu yzden hatrlamada bir resim yzlerce kelimeden daha etkili olabilmektedir (nal, 2008: 56).

Belirli bir konuya ait btn notlar zihin haritalama teknii ile kaydedildii takdirde sadece bir sayfa yeterli olur ve ek bir kda daha ihtiya duyulmaz. nk bu teknik uzun uzun cmleleri deil, anahtar kelime, imge ve simgeleri ierir. Bu da zamandan tasarrufu salar. Zihin haritalar dinleme esnasnda not tutmak amacyla oluturulduklarnda oklu zek kuramnn szel-dilsel, iitsel, grsel ve kinestetik alanlarndan arlkl olarak yararlanr. Beynin iki tarafn da kullanan ve birlikte almasn salayan bu zel teknik, beynin iki tarafnda da yer alan matematiksel dnme iin faydaldr. Sol taraf analitik sonu karma ve aritmetikte daha uygun, sa taraf uzamsal grevler, rnein geometri iin daha uygundur (Brinkmann, 2007: 4). Ayrca birey, haritasn olutururken el becerisiyle aktaraca bir dnme sistemini ortaya koymaktadr. Zihin haritalama teknii, insan beynine ait zelliklerin neredeyse tamamn kullanmaya odaklanmakta, yani sol lobu kelimelerle, sa lobu grntlerle alan beynimizi modellemektedir. Brinkmannn (2007: 2) ifadesiyle, zihin haritalama, imgelemi yap ile, resmi mantk ile balar.

1) Eitim bireyin davrannda, kendi yaants yoluyla ve kastl olarak istendik davran deiiklii meydana getirme srecidir (Ertrk, 1982: 12).

Zihin Haritalama Tekniinin Dinleneni Anlamaya ve Kalcla Etkisi

Beyin ilevinin temel yapsal birimi nrondur. Milyarlarca nrondan her biri nkleus ad verilen merkezden dallanr. Her dal veya dendrit, dendritik omur ad verilen kk yumrularla kapldr. Dndmzde, elektrokimyasal bilgi, bu omurlar arasndaki kk boluktan zplar. Bu kavaa sinaps denir. Dncemiz devasa bir sinaptik dizgeler ann ilevidir. Zihin haritas ise, beynin bu doal dizgelerinin grafik ifadesinden baka bir ey deildir (Gelb, 2002: 93). ekil 1 beynin doal dizgesi ile zihin haritas arasndaki benzerlii ortaya koymaktadr. ekil 1. Beyin Hcreleri ile Zihin Haritas Arasndaki Benzerlik

Beyin hcresi (nron)

Zihin haritas

Aslnda her birey, yaam boyunca farknda olmadan ve bilmeden zihninde bilgi alar oluturur. Zihinde farknda olmadan oluturulan bu alar kda aktarlmadndan, birey bunun bilincinde deildir (Anlan, 2005: 41). nsann zihin kapasitesi onun beynindeki nron saysna deil, nronlar arasnda kurduu balantlara baldr. Her birey ortalama 15 milyar sinir hcresi ile dnyaya gelir. nemli olan bu say deil, bu nronlar arasnda kurulan balantlardr. Grlen, okunan, duyulan, ksacas alglanan her ey beyinde yeni bir balant oluturur (zden, 2005: 41). Beyin; insan zeksnn, gdlenmenin ve renmenin merkezidir. renme; eer canl bir dokuya sahip olan beyinde gerekleiyorsa, beynin renmeden nceki ve sonraki yaps arasnda farkllk olmaldr (zden, 2005: 46). Zihin haritalama, balangta bo olan beyin hcresi iskeletini doldurarak yeni bir renme yaps oluturmaktadr. Zihin Haritalamann Dinleme Becerisi zerindeki Etkisi

Birey dinleme becerisini her ne kadar gelitirmi olursa olsun dinlenenlerin kalcl ksa vadede ok yksek, uzun vadede ok dk bir hatrlama dzeyini ortaya koymaktadr. Ancak grsel ve iitselin birlemesi ile ksa vadede kalcl olmayan bilgilerin uzun vadede belirgin oranda kalc hle geldii bilinen bir gerektir. nk renmede kullanlan duyu says ve rencinin aktif deneyimleri arttka renme dzeyi de nemli lde artmaktadr. ittiimi unuturum, grdm hatrlarm, yaptm renirim

6 / Glnur AYDIN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2010 14 (2): 1-16

deyimi de bu gr desteklemektedir (Tan, 2005: 128). Gz ile beyin arasndaki sinir hatlar kulak ile beyin arasndakine oranla 20-25 kat daha gldr (Sekman, 2000: 60). Dolaysyla, dinleme srasnda grseli, yaratcl ve st dzey zihinsel becerileri temel alan zihin haritalamann kullanlmas, hem anlamay hem de hatrlamay ileri seviyeye tayacaktr. Arkan, (2004: 312) dil reniminde zihin haritalarn kullanmann etkili bir yntem olduunu belirtir. Dinleme de dil renim alanlarndan birisidir. Buzan (2006: 95)a gre dinlerken zihin haritas notlar tutulursa, alglama, anlama, aklda tutma ve anmsama ok daha fazla olacaktr.

Dinleme srasnda oluturulan zihin haritalar dinlenen metni de karmamak asndan ksa kodlamalara, imgesel ve simgesel dnmeye sevk eder. Bellek ok ksa bir sre iin dinlenenler arasndaki boluklar kapatr, mantk zincirlerini korur, ksa yk hlinde ayrntlandrr ya da hzla belirtilmi bir rnek olarak saklar (Simonet ve Simonet, 1995: 34). Zihin haritalama, dinleyerek bellee kaydedilen bir bilgiyi, ihtiya duyulduunda btn derinliiyle n plana karmada etkili bir tekniktir. Bu almann temel amac, Trke retmenlii blmlerinde Anlama Teknikleri II: Dinleme Eitimi dersi alan rencilerin dinlediklerini anlamalar ve hatrlamalarnda zihin haritalama tekniinin etkisini aratrmaktr. Bu dorultuda aadaki aratrma sorularna cevap aranmtr: a. Dinleneni anlamada zihin haritalama tekniiyle not almann rencilerin baarsna etkisi var mdr?

b. Dinleneni anlamada, zihin haritalama teknii ve klasik not alma teknikleriyle ilgili strateji eitimlerinin verildii snflar arasnda rencilerin baars ve baarnn kalcl asndan fark var mdr? c. Uygulama srecinde gzlemlenen davranlar bakmndan alma gruplar arasnda fark var mdr? Yntem

alma Grubu: Aratrmann alma grubu 2008-2009 eitim-retim ylnda Atatrk niversitesi Kzm Karabekir Eitim Fakltesi Trke retmenlii Blmnde renim gren 3/A snfndan 38 ve 3/B snfndan 39 olmak zere toplam 77 renciden olumaktadr. alma, Anlama Teknikleri II: Dinleme Eitimi adyla V. yarylda okutulan ders bnyesinde gerekletirilmitir. Desen: Bu aratrmann bamsz deikeni, 6 hafta sresince haftada yaklak 4 saat olmak zere, dinleneni anlamaya ilikin verilen not alma teknikleri strateji eitimidir. Baml deikeni ise, rencilerin dinlediklerini anlama dzeyleridir.

Aratrmada n-test/son-teste dayal kontrol gruplu deneysel desen kullanlmtr. Deney ve kontrol gruplarnda, dinleneni anlama konusunda not alma tekniklerine ynelik

Zihin Haritalama Tekniinin Dinleneni Anlamaya ve Kalcla Etkisi

strateji eitimine balanmadan nce dinleme-anlama dzeylerini lmek amacyla n-test uygulamas yaplmtr. Random (sekisiz rnekleme) yntemiyle belirlenen gruplar arasnda, balangta dinleneni anlama asndan istatistiksel olarak anlaml bir farkn olup olmadn belirlemek iin n-test uygulamasndan alnan puan ortalamalar arasndaki farklar balantsz gruplar iin t testiyle karlatrlm, bulgular Tablo 1de verilmitir. Tablo 1. Deney ve Kontrol Gruplarnn Dinlediklerini Anlama n-test Puanlarnn Karlatrlmas ile lgili Bulgular Grup Deney grubu S.d.=75 Kontrol grubu N 38 39 n-test 14,71 14,49

S 2,56 3,32

t 0,330

p 0,742

Deney ve kontrol gruplarna dinlerken not alma ile ilgili strateji eitimi verilmeden nce, dinleme-anlama baar testi asndan aralarnda fark olup olmad t testi ile incelenmitir. Deney ve kontrol gruplar arasndaki farklara ilikin t deeri istatistiksel olarak p>0.05 nem dzeyinde anlamsz bulunmutur. Bu bulgu deney ve kontrol gruplarnn dinleme-anlama baar testi asndan aralarnda fark olmad ve aratrmaya balanabilecei dorultusunda yorumlanabilir. n-test uygulamasn izleyen haftadan balayarak deney grubuna 6 hafta boyunca 4 saatlik dersler eklinde zihin haritalama teknii, kontrol grubuna ise klasik not alma teknikleri ile ilgili strateji eitimi verilmitir. Ders ileme sreci sonunda deney ve kontrol gruplarna n-test olarak uygulanan dinleme-anlama baar testi son-test olarak, 4 hafta sonra da ayn test bu kez kalclk testi olarak tekrar uygulanmtr. Veri Toplama Aralar: Aratrma verilerinin toplanmasnda, TRT stdyolarnda seslendirilmi renme Tipinizi Tanyor musunuz? balkl metin ve aratrmac tarafndan hazrlanan, metinle ilgili oktan semeli dinleme-anlama baar testi kullanlmtr. Ayrca aratrma srecinde gzlemlenen davranlar aratrmac tarafndan ders gzlem formuna kaydedilmitir.

Verilerin Analizi: Aratrmadan elde edilen veriler SPSS 16.0 paket programnda deerlendirilmi; t testi, ANOVA ve ortalama-standart sapma analiz yntemleri kullanlmtr. Bulgular ve Yorum A. Dinleneni Anlamada, Zihin Haritalama Tekniiyle Not Almann rencilerin Baarsna Etkisi ile lgili Bulgular

Dinleneni anlamada zihin haritalama teknii ile klasik not alma tekniklerinin etkisini belirlemek amacyla deney ve kontrol grubu rencilerinin dinleme-anlama baar testi

 / Glnur AYDIN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2010 14 (2): 1-16

puanlarnn aritmetik ortalama ve standart sapmalarna ilikin bulgular Tablo 2de verilmitir. Tablo 2. Deney ve Kontrol Gruplarnn Dinlediklerini Anlama n-test ve Son-test Puanlarna likin Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Deerleri n-test Son-test Grup Deney Kontrol Deney Kontrol N 38 39 38 39 14,71 14,49 20,76 17,46

S.S. 2,56 3,32 2,39 2,09

Tablo 2de grld gibi, dinleneni anlamada zihin haritalama teknii ile ilgili strateji eitimi verilen rencilerin deney ncesi dinleme-anlama baar testi aritmetik ortalamas 14.71 iken, bu deer deney sonras 20.76 olmutur. Klasik not alma teknikleri ile ilgili strateji eitimine katlan rencilerin deney ncesi dinleme-anlama baar testi aritmetik ortalamas 14.49 iken, bu deer deney sonras 17.46 olmutur. Buna gre dinleneni anlamada hem zihin haritalama tekniinin retildii rencilerin hem de klasik not alma tekniklerinin retildii rencilerin baarlarnda art olduu sylenebilir.

ki ayr deneysel ileme maruz kalan rencilerin dinlediklerini anlama dzeylerinde deney ncesine gre deney sonrasnda gzlenen sz konusu deimelerin anlaml bir farkllk gsterip gstermediine ilikin tekrarl lmler iin iki faktrl ANOVA sonular Tablo 3te verilmitir. Tablo 3. Deney ve Kontrol Grubu rencilerinin Dinlediklerini Anlamalarna likin n-test ve Son-test Puanlarnn ANOVA Sonular Varyansn Kayna A Denekler aras B (Grup) Deney / Kontrol C Hata D Denekler ii E (lm) n-test/Son-test F Grup * lm G Hata H Toplam Kareler Toplam S.d. 76 1 75 77 1 1 75 Kareler Ortalamas 119,574 11,342 784,176 91,189 2,499 F 10,542 nem Dzeyi P<0.05

970,260 119,574 850,686 1062,800 784,176 91,189 187,435 2033,06

313,780 36,488

P<0.05 P<0.05

Zihin Haritalama Tekniinin Dinleneni Anlamaya ve Kalcla Etkisi

ANOVA analizi sonularna gre, dinleneni anlamaya ilikin iki ayr strateji eitimine katlan rencilerin dinlediklerini anlama dzeylerinin deney ncesinden sonrasna anlaml bir farkllk gsterdii, yani farkl strateji eitimlerinin uyguland gruplarda bulunan deneklere uygulanan tekrarl lmlerin dinleneni anlama zerindeki ortak etkilerinin anlaml olduu bulunmutur (F(1,75)= 36.488, p<0.05). Bu bulgu, zihin haritalama tekniinin ve klasik not alma tekniklerinin rencilerin dinlediklerini anlamalarn artrmada farkl etkilere sahip olduunu gstermektedir. Dinleneni anlamaya ynelik test puanlarnda, deney ncesine gre daha ileri bir seviye elde eden zihin haritalama tekniinin, klasik not alma tekniklerine gre, rencilerin dinlediklerini anlamalar zerindeki etkisini artrmada daha etkili olduu anlalmaktadr. B. Dinleneni Anlamada, Zihin Haritalama Teknii ve Klasik Not Alma Teknikleriyle lgili Strateji Eitimlerinin Verildii Snflar Arasnda rencilerin Baars ve Baarnn Kalcl Asndan Fark Olup Olmad ile lgili Bulgular

Dinleneni anlamada zihin haritalama tekniini kullanan deney grubu rencilerinin, tekniin dinleme-anlama dzeylerine etkisinin kalcln belirlemek amacyla son-test ve kalclk testi puanlar arasnda fark olup olmadn tespit etmek iin uygulanan t testine ilikin bulgular Tablo 4te verilmitir. Tablo 4. Deney Grubundaki rencilerin Dinlediklerini Anlama Son-test ve Kalclk Testi Puanlar Arasndaki Farka likin t Testi Son-test Kalclk testi N 38 38 20,76 20,07

S.d.=37

S.S. 2,39 2,35

t 4,830

p 0,000

Tablo 4te grld gibi, dinleneni anlamada zihin haritalama tekniini kullanan rencilerin deney sonras yaplan son-test ile kalclk testi arasndaki farka ilikin t deeri 4,830 olarak p<0.05 nem dzeyinde anlaml bulunmutur. Bu bulgu, deney sonras dinleneni anlama testi ile 4 hafta sonra yaplan kalclk testi arasndaki farkn anlaml olduunu gstermektedir. Deney sonras dinleme-anlama baar testinin aritmetik ortalamas 20.76 iken, bu deer deneyden 4 hafta sonra yaplan kalclk testinde 20.07 olmutur. Buna gre dinleme-anlama baar testi sonras aradan geen zamana bal olarak azalmann ok dk olduu sylenebilir.

Dinleneni anlamada klasik not alma tekniklerini kullanan kontrol grubu rencilerinin, bu tekniklerin dinleme-anlama dzeylerine etkisinin kalcln belirlemek amacyla son-test ve kalclk testi puanlar arasnda fark olup olmadn tespit etmek iin uygulanan t testine ilikin bulgular Tablo 5te verilmitir.

10 / Glnur AYDIN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2010 14 (2): 1-16

Tablo 5. Kontrol Grubundaki rencilerin Dinlediklerini Anlama Son-test ve Kalclk Testi Puanlar Arasndaki Farka likin t Testi Son-test Kalclk testi N 39 39 17,46 15,23

S.d.=37

S.S. 2,09 2,28

t 11,805

P 0,000

Tablo 5te grld gibi, dinleneni anlamada klasik not alma tekniklerini kullanan rencilerin deney sonras yaplan son-test ile kalclk testi arasndaki farka ilikin t deeri 11,80 olarak p<0.05 nem dzeyinde anlaml bulunmutur. Bu bulgu, deney sonras dinleneni anlama testi ile 4 hafta sonra yaplan kalclk testi arasndaki farkn anlaml olduunu gstermektedir. Deney sonras dinleme-anlama baar testinin aritmetik ortalamas 17.46 iken, bu deer deneyden 4 hafta sonras yaplan kalclk testinde 15.23 olmutur. Buna gre dinleme-anlama baar testi sonras aradan geen zamana bal olarak azalmann olduu sylenebilir. Dinlenenlerin kalclnda zihin haritalama tekniini kullanan deney grubu rencileri ile, klasik not alma tekniklerini kullanan kontrol grubu rencilerinin karlatrmas Tablo 6da verilmitir. Tablo 6. Kalclk Testi Sonularna Gre Deney ve Kontrol Gruplarnn Karlatrlmas Deney grubu Kontrol grubu N 38 39 Son-test 20,76 17,46 Kalclk testi 20,07 15,23

Tablo 6 incelendiinde, dinlenenlerin kalcl bakmndan belirgin bir fark dikkati ekmektedir. Deney grubu rencilerinin dinlediklerinin kalcl 20,07 olup son-teste gre ok fazla fark gstermezken, kontrol grubu rencilerinin, son-test puanlarna gre belirgin bir d dikkati ekmektedir. Uygulama srecinin banda kullanlan n-test Atatrk niversitesi Kzm Karabekir Eitim Fakltesi 3. snfta renim gren Trke retmenlii rencilerinin dinlediklerini anlama konusunda yetersiz olduklarn ortaya koymutur. Bu durum Trke retmenlii iin olduka olumsuz bir sonutur. nk Trke dersi, anlama ve anlatma becerilerini gelitirme dersidir ve bu blmde okuyan rencilerin bu alandaki yetersizlii kabul edilemez bir durumdur. Bu eksikliin giderilmesinde not almann nemli bir etkisinin olaca dnlerek renciler not alma konusunda strateji eitimine tabi tutulC. Uygulama Srecinin Gzlemlenmesiyle lgili Bulgular

Zihin Haritalama Tekniinin Dinleneni Anlamaya ve Kalcla Etkisi

11

mulardr. Eitim srecinde yaananlar deney ve kontrol gruplarnda farkl olmu ve bu farkllklar aratrmac gzlem formuna kaydedilmitir. Deney grubunda uygulama srecinin banda snfn genel olarak not almay gereksiz grd, snfta dzenli olarak not alan renci saysnn sadece 5 kii olduu gzlenmitir. Bunun sebeplerine bakldnda ise rencilerin genellikle kitaplarda olan eyleri tekrar yazmaya gerek duymad, not almann skc bir aktivite olduu ve snav zaman not alan arkadalarnn notlarn fotokopi ettirme anlay dikkati ekmektedir. Ayrca renciler yazma ve dinleme eylemlerinin ikisini birden gerekletirmenin zor olduunu ifade etmilerdir.

Verilen zihin haritalama strateji eitimi balangta rencilerin alk olmadklar bir teknikle tanmalarndan dolay eitli sorunlar da beraberinde getirmitir. Ancak yaplan uygulamalar arttka btn sorunlar alm, teknik genel anlamda ok beenilmi, farkl ve elenceli bulunmutur. renciler, dinlerken zihin haritalama tekniini kullanmann dersi gncelletirme, anlam yaplandrma, kendini zgr hissedebilme ve ifade edebilme, konu hakknda fikir yrtebilme, yaratcl ve arm gcn ortaya koyabilme, kalcl salama, hem ayrntlar hem btn grebilme, derste aktif olma bakmndan nemli katklarnn olduunu dile getirmilerdir.

Kontrol grubunda da dzenli olarak her derste not tutan renci says deney grubu ile ayndr. renciler, not tutmay gereksiz grdklerini, not tutan arkadalarnn notlarn kullanmann snavlarda baarl olmak iin yeterli olduunu, not tutmaktan skldklarn belirtmilerdir. Kontrol grubu rencilerine klasik not alma teknikleri ile ilgili strateji eitimi verildii iin derste ok skldklar gzlenmitir. Bu teknikleri ilkretimden beri bilmelerinden dolay bir eitim almaya gerek duymadklarn ifade eden renciler, bilgilerin teorikte kalacan; nk not almann, eitimi verilse bile, skc bir eylem olmaktan teye gidemeyeceini dnmektedirler. Ancak klasik tekniklerin bu skc ve monoton zelliine ramen, renme srecinden zevk alma durumu saf d brakldnda, kontrol grubunda da dinleme-anlama baarsn artrd gzlenmitir. Aratrma banda dinleneni anlama bakmndan denklii tespit edilen gruplara verilen eitimlerin ardndan uygulanan son-test ve kalclk testlerinin sonular ile gzlem formlar incelendiinde; - Dinlediklerini zihin haritalama teknii ile not tutan deney grubu rencilerinin sontest puanlarna ilikin aritmetik ortalamalar 20,76 iken klasik not alma teknikleriyle not tutan kontrol grubu rencilerinin ortalamalar 17,46 olarak bulunmutur. Bu sonu, hem zihin haritalama teknii ile not almann, hem de klasik not alma tekniklerini kullanmann dinleneni anlama baarsn artrdn; ancak zihin haritalama tekniini kullananlarda bu artn ok daha belirgin olduunu ortaya koymaktadr. - Dinlediklerini zihin haritalama teknii ile not tutan deney grubu rencilerinin kalclk testi puanlarna ilikin aritmetik ortalamalar 20,07 iken klasik not alma teknikleriySonu

12 / Glnur AYDIN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2010 14 (2): 1-16

le not tutan kontrol grubu rencilerinin ortalamalar 15,23 olarak bulunmutur. Bu sonu zihin haritalama teknii ile not almann dinleneni anlama son-test baarsnn neredeyse tamamnn kalc olduunu; klasik not alma tekniklerini kullanmann dinleneni anlama son-test baarsn drdn ortaya koymaktadr. zetle, zihin haritalama teknii ile not almak, klasik not alma tekniklerine gre dinleneni anlama kalcln belirgin oranda artrmtr.

- Zihin haritalama tekniiyle ilgili strateji eitiminin verildii deney grubunda rencilerin derse kar ilgilerinin artt, derslerin daha zevkli ve elenceli hle geldii gzlenmitir. renmenin etkili ve kalc olabilmesi iin renme srecinin zevkli hle getirilmesi nemlidir. Bu srecin zevkli hle gelmesi ise rencilerin ilgi, ihtiya ve zihinsel ileyi srelerinin bilinmesiyle dorudan ilikilidir. Zihin haritalama, bireyin zihinsel ileyi srecini kendisinin yaplandrarak kda aktard bir tekniktir. Birey, renme srecinde bilgiler arasnda deiik balantlar kurduu ve baz hatrlatma ve arm unsurlarn kulland takdirde hem renmeden zevk alacak hem de renilenler etkili ve kalc olacaktr. Bu almada, zihin haritalama teknii ile not almann, klasik not alma tekniklerine gre dinleneni anlamada ve kalclkta olduka etkili olduu tespit edilmitir. Makany, Kemp ve Dror, (2009) da dileme-izlemede geleneksel not alma (linear note-taking) teknikleri ile alternatif not alma (non-linear note-taking) tekniklerini karlatrdklar deneysel almalarnda, non-linear teknikleri kullananlarn renme rnlerinin nitelii-nicelii bakmndan linear teknikleri kullananlardan daha baarl olduklarn ortaya koymulardr. Dinleyerek renme esasna dayal ders, panel veya konferans gibi szl anlatm trlerinin, not alma/tutma becerileriyle desteklenmesi dikkatin younlatrlmas ve kalcln artrlmas bakmndan nemlidir. Dinlenenlerin daha sonradan gzden geirilebilecek yazl bir dokmann oluturmak aktif bir dinleme srecini gerekli klmaktadr. Bu srece giren renci, kendisi yaplandrarak not alrsa kalc renme salanacaktr. Bireyin zihin haritalama teknii ile ald notlarn bu anlamda nemli katklarnn olduu dnlmektedir. Kdk (2005) da yapt almada zihin haritalama tekniini kullanan bireylerin bilgileri yaplandrma konusunda baarl olduklar sonucuna ulamtr. Aslan (2006) ise, bireylerin okuduunu anlama, zetleme ve hatrlama becerilerinin zihin haritalaryla gelitirilebilecei grn vurgulamtr. Tartma ve neriler

Eitim sistemimizin son yllara kadar retmen merkezli oluu ve bunun bir sonucu olarak da alnan notlarn retmenin cmlelerinden ibaret oluu nemli bir sorundur. Dolaysyla da renciler, konunun ieriinden ok retmenin cmlelerine odaklanan alc durumundadrlar. Zihin haritalama teknii, rencilerin bilgiyi kendi zihinlerinde anlamlandrma srelerini kda aktarmay ifade ettiinden ierik odaklanmasn esas almaktadr. Bu da rencinin ezberlemesini deil, bilgiyi kendisine gre yaplandrmasn

Zihin Haritalama Tekniinin Dinleneni Anlamaya ve Kalcla Etkisi

1

tevik etmektedir.

almada deney grubu rencilerinin yeni tantklar zihin haritalama tekniini sevdikleri, dolaysyla da dersten zevk aldklar ve katlmn artt gzlenmitir. Yaar (2006) da yapt almada zihin haritalama tekniini kullanan rencilerinin derse kar tutumlarnda olumlu bir gelimenin olduunu ifade etmitir. Zihin haritalama teknii bireylerin problem zme ve yaratclk becerilerini nemli lde gelitirmektedir. Dereliolu (2005), stanbul niversitesi Hasan Ali Ycel Eitim Fakltesi, snf retmenlii ana bilim dal rencilerinin zihin haritalama tekniini kullanmalarna ynelik yapt almada, zihin haritalamann rencilerin hem dnme becerilerini hem de yaratclklarn gelitirmesi asndan etkili ve verimli olduu sonucuna ulamtr. Brinkmann (2007) ise matematik derslerinde zihin haritalama tekniini kullanan retmenlerin dersleri daha elenceli ve etkili klabileceklerini vurgulamtr. Zihin haritalama teknii rencilere plnlama yapma ve zaman kullanma bakmndan destek olabilecek niteliktedir. Bykl ve Takaya (2006), yaptklar almada zihin haritalama tekniini kullanan rencilerin sreci deerlendirme ve zaman planlamada bu teknii kullanmayan rencilere gre ok daha baarl olduklarn ortaya koymulardr. 1. rencilerin dinleme becerilerinin gelitirilmesi akademik ve sosyal yaam zerinde olumlu katklar salayaca iin sadece Trke eitimcilerinin deil her brantaki eitimcinin duyarl davranmas gerekmektedir. 2. Eitim-retimde asl sorun hibir aamada belirli bir not alma/tutma konusunda strateji eitiminin verilmemesidir. renim srecinde klasik veya modern hangi teknik olursa olsun, srece bal olarak mutlaka not alma tekniklerinden en azndan birinin retilmesi gerekmektedir. Aratrmadan elde edilen sonular dorultusunda aadaki nerilerde bulunulabilir:

3. Zihin haritalama teknii, oklu zeknn pek ok alanna hizmet ettiinden renilenler arasnda balant kurulmasna yardmc olacak; renkler, semboller, imge ve simgeleri ierdiinden rencilerin ilgilerini dz yazdan daha ok ekecektir. Eitimcilerin, yaratcln gelimesi, beyin frtnas yapma ve problem zmede etkili bir teknik olan zihin haritalamann renmeyi kolay ve etkili klabileceini dikkate almalar yerinde olacaktr. 4. Zihin haritalama tekniini kullanmak rencilerin konunun btnn ve paralarn ayn anda grmelerine ve bilgiyi yaplandrmalarna olanak salamaktadr. Dolaysyla renci merkezli eitime nemli katklar salayan bu tekniin, renim srecinin btn aamalarnda kullanlabilecei, dolaysyla ilkretim ve ortaretimde de bu tr almalarn yaplmasnn yerinde olaca dnlmektedir.

14 / Glnur AYDIN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2010 14 (2): 1-16

Kaynaka Akgz, K. . (2006). Aktif renme. zmir: Bili Yay. Anlan, H. (2005). Yazl Anlatm Becerilerinin Gelitirilmesinde Kelime A Oluturma Ynteminin Etkililii. (Yaymlanmam Doktora Tezi), Eskiehir: Anadolu niversitesi Eitim Bilimleri Enstits. Arkan, M. (2004). Nitelikli nsan. stanbul: Bilge Yaynclk. Aydn, Glnur (2009). Zihin Haritalama Tekniinin Dinleneni Anlamaya Etkisi. (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatrk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Baddeley, A. (2000). The Episodic Buffer: A New Component of Working Memory?. Trends in Cognitive Sciences, 4(11), 417423. Barn, M. (2002). Yabanc Dil retiminde Dinleme Becerisinin nemi. Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (28-29), 17-22. Bykl, C. ve Takaya, . (2006). Zihin Haritalarnn Grsel Sanatlar Eitiminde Uygulanmas. Eitimde ada Ynelimler III Yaplandrmaclk ve Eitimi Yansmalar Sempozyumu Bildirileri (29 Nisan 2006). (ss. 26-28), zmir: zel Tevfik Fikret Okullar. Boyle, J. R. ve Weishaar, M. (2001). The Effects of Strategic Note Taking on The Recall and Comprehension of Lecture Information for High School Students With Learning Disabilities. Learning Disabilities: Research & Practice, 16(3), 133141. Brent, I. L. (2004). Further Explorations in Online, Copy and Paste Note Taking: Mixed Method Evidence for Encoding Effects Associated with Imposed Levels of Restriction, Unpublished PhD Thesis. Nebraska University. Brinkmann, A. (2007). Graphical Knowledge Display- Mind Mapping and Concept Mapping As Efficient Tools In Mathematics Education (ev. Suphi nder Btner). Elementary Education Online, 6(1), 1-11. Buzan, T. (2003-a). Yaratc Zeknn Gc (ev. Beyhan Kurt). stanbul: Epsilon Yay. Buzan, T. (2003-b). Hzl Okuma (ev. Hr Gld). stanbul: Alfa Yaynclk. Buzan, T. (2006). Akln En yi ekilde Kullan (ev. Banu Ergder). stanbul: Arion Yaynevi. Buzan, T., Buzan, B. (1994). The Mind Map Book. London: Penguin Books Ltd. Caine, R. N., Caine, G. (2002). Beyin Temelli renme (ev. Ed. Glten lgen). Ankara: Nobel Yay. Dereliolu, Y. (2005). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler retimi Dersinde Akl Haritas-

Zihin Haritalama Tekniinin Dinleneni Anlamaya ve Kalcla Etkisi

1

nn Kullanm. Eitimde yi rnekler Konferans, 12 Mays, Batman. Ertrk, S. (1982). Eitimde Program Gelitirme, Ankara: Yelkentepe Yay. Faber, J. Morris, E. John, D. ve Lieberman, M. G. (2000). The Effect of Note Taking on Ninth Grade Students Comprehension. Reading Psychology, 21, 257-270. Fender, G. (2003). Learning to Learn -renmeyi renmek- (ev. Osman Aknbay). stanbul: Sistem Yaynclk. Gelb, M. J. (2002). Dnmenin Tam Zaman (ev. Taylan Bilgi). stanbul: Arion Yaynevi. Gne, F. (2007). Trke retimi ve Zihinsel Yaplandrma. Ankara: Nobel Yay. Kaplan, R. S., Norton, D. P. (2000). Having Trouble With Your Strategy? Then Map It. Harvard Business Review On Point, SeptemberOctober, pp. 4. Kdk, F. E. (2005). Canllar eitlidir nitesinin retilmesinde Zihin Haritalama Teknii Kullanlarak Gelitirilen Yaplandrmac retim Ynteminin Uygulanmas ve Geleneksel Yntemle Karlatrlmas. (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Balkesir: Balkesir niversitesi Fen Bilimleri Enstits. Kiewra, K. A. (2002). How Classroom Teachers Can Help Students Learn and Teach Them How to Learn. Theory into Practice, 41, 71. Kiewra, K. A., Benton, S. L. (1988). The Relation Between Information-Processing Ability and Note-Taking. Contemporary Educational Psychology, 13, 33-44. Makany, T. Kemp, J. ve Dror, I. E. (2009). Optimising the Use of Note-Taking as an External Cognitive Aid for ncreasing Learning. British Journal of Educational Technology, 40(4), 619-635. Nast, J. (2006). Idea Mapping How to Access Your Hidden Brain Power, Learn Faster, Remember More, and Achieve Success in Business. New Jersey: John Wiley & Sons Inc. Nye, P. A. Crooks, T. J., Powley, M., ve Tripp, G. (1984). Student Note Taking Related to University Examination Performance. Higher Education, 13, 8597. Osada, N. (2004). Listening Comprehension Research: A Brief Review of the Past Thirty Years. Dialogue, 3, 54. zbay, M. (2005). Bir Dil Becerisi Olarak Dinleme Eitimi. Ankara: Aka Yay. zden, Y. (2005). renme ve retme. Ankara: PegemA Yay. Piolat, A. Olive, T. Kellogg, R. T. (2005). Cognitive Effort During Note Taking. Applied Cognitive Psychology, 19, 291312. Robertson, A. K. (2008). Etkili Dinleme (ev. E. Sabri Yarmal). stanbul: Hayat Yay.

16 / Glnur AYDIN

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2010 14 (2): 1-16

Saban, A. (2005). oklu Zek Teorisi ve Eitim. Ankara: Nobel Yay. Sanalan, V. A. Sln, A. ve oban, T. A. (2007). Grsel Okuryazarlk. Erzincan Eitim Fakltesi Dergisi, 9(2), 33-47. Sekman, M. (2000). Kesintisiz renme. stanbul: Alfa Yay. Shafir, R. Z. (2003). Dinlemenin Zeni (ev. Ik Ukun). stanbul: Ruh ve Madde Yay. Simonet, R., Simonet, J. (1995). Not Alma Teknikleri (ev. Pnar Kurt). stanbul: Arion Yaynevi. Suritsky, S. K. (1992). Note Taking Approaches and Specific Aeras of Difficulty Reported by University Students With Learning Disabilities. Journal of Postsecondary Education and Disability, 10(1), 310. Tan, . (2005). retimi Plnlama ve Deerlendirme. Ankara: PegemA Yay. Taer, S. (2000). Konuma Eitimi. stanbul: Papirus Yay. Titsworth, B. S., Kiewra, K. A. (2004). Spoken Organizational Lecture Cues and Student Note Taking as Facilitators of Student Learning. Contemporary Educational Psychology, 29(4), 447461. Tok, . (2008). Not Tutma ve Bil-ste-ren (B) Stratejilerinin Tutum ve Akademik Baarya Etkisi. Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 34, 244-253. Yaar, I. Z. (2006). Fen Eitiminde Zihin Haritalama Tekniiyle Not Tutmann Kavram renmeye ve Baarya Etkisi. (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), stanbul: Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits.