You are on page 1of 352

Kriminalistika Mjeksore

Alija Ramljak

SARAJEV / PRISHTIN 2007 FSK/S - 17/06

PRMBAJTJA PARATHNJE..................................................................................................... ZHVILLIMI HISTORIK I MJEKSIS FORENZIKE.................................. KORELACIONI I KRIMINALISTIKS MJEKSORE ME DISIPLINAT TJERA SHKENCORE........................................................................................ KRIMINALISTIKA MJEKSORE ................................................................. REAKSIONET VITALE DHE LNDIMET POSTMORTALE ................... EKSPERTIZA MJEKO-LIGJORE....................................................................... Llojet e ekspertizave t shkalls s tret (Super-ekspertizat)................................ OBJEKTI I KRIMINALISTIKS MJEKSORE ............................................... A. VDEKJA NATYRORE................................................................................... B. VDEKJA E DHUNSHME .............................................................................. AGONIA DHE VDEKJA..................................................................................... SHENJAT E VDEKJES....................................................................................... 1. SHENJAT PREZUMUESE T VDEKJES...................................................... a) Ndrprerja e frymmarrjes .............................................................................. b) Ndrprerja e puns s zemrs.......................................................................... c) Tharja e mukozs.............................................................................................. 2. SHENJAT POZITIVE T VDEKJES .............................................................. a) Shenjat e hershme ............................................................................................. Njollat e vdekjes diskoloriti ............................................................................... Shtangimi i kufoms (rigor mortis)....................................................................... Ftohja e kufoms................................................................................................... b) Shenjat e vona................................................................................................... Kalbja..................................................................................................................... Mumifikimi............................................................................................................ Sapunifikimi (adipocera)....................................................................................... PRCAKTIMI I KOHS S VDEKJES.............................................................. 1. NDRYSHIMET POSTMORTALE .................................................................. a) Humbja e temperaturs s trupit........................................................................ b) Prcaktimi i kohs s vdekjes n baz t njollave dhe shtangimit t kufoms. c) Shkatrrimi (dekompozimi) i kufoms nga insektet......................................... 2. PROVAT EKSPERIMENTALE N KUFOM.............................................. 3. T NDALURIT E FENOMENEVE FIZIOLOGJIKE..................................... a) Prmbajtja e lukthit........................................................................................... b) Sasia e urins n fshikz................................................................................... c) Gjatsia e qimes s mjekrs............................................................................... 4. GJENGJA RRETH KUFOMS....................................................................... VEPRIMET HETIMORE N VENDIN E VDEKJES......................................... I. VEPRIMET E POLICIS.................................................................................. A. Verifikimi i informats s marr...................................................................... B. Hyrja n vendin e ngusht t ngjarjes...............................................................

9 11 15 17 22 25 31 34 38 42 45 47 48 49 49 49 49 49 50 50 51 51 51 51 53 53 54 54 55 57 58 58 58 58 58 59 59 62 62 62

1. Hyrja n vendin e mbyllur........................................................................... 2. Hyrja nvendin e hapur............................................................................... 3. Rrethimi i vendit t ngjarjes................................................................ 4. Fiksimi i dukurive t ndryshueshme................................................................. VEPRIMET E EKIPIT INSPEKTUES T VENDIT T NGJARJES........... Faza statike............................................................................................................ Faza dinamike........................................................................................................ A. PUNT TEKNIKE-KRIMINALISTIKE......................................................... Paraqitja grafike (planet dhe skicat)...................................................................... Fotografimi........................................................................................................... Fiksimi i mikrogjurmve dhe makrogjurmve...................................................... Studimi i rrugve hyrse........................................................................................ Gjurmt e shputave (tabaneve) n vendin e ngjarjes............................................. Kontrollimi (bastisja)i lokaleve (dhomave).......................................................... B. PUNT MJEKSORE - KRIMINALISTIKE................................................. Obduksioni mjeko-ligjor i kufoms...................................................................... Forma e procesverbalit t obduksionit.................................................................. Modeli i procesverbalit t obduksionit.................................................................. 1. Kontrolli i t dyshuarit...................................................................................... a) Kontrolli Kriminalistik...................................................................................... b) Kontrolli mjeksor............................................................................................ 2. Deklarata e lnduarit pr vdekje (t vdekurit)................................................... C. VEPRIMET OPERATIVE.............................................................................. a) Trajtimi i kriminelve........................................................................................ b) Studimi i personalitetit t t vrarit.................................................................... c) Prshkrimi personal i vrassit (kriminelit)........................................................ Hetimi i t gjith shokve t t vrarit.................................................................... Parashenja (Indicioni) /Versionet......................................................................... Verifikimi i versioneve pr personet e regjistruar.......................................... Analizimi i motivit t vrasjes................................................................................ Evidenca e MOS ................................................................................................... Verifikimi i alibis s t dyshuarit........................................................................ Rikonstruktimi ideor i ngjarjes.............................................................................. Prdorimi i poligrafit............................................................................................. IDENTIFIKIMI N KRIMINALISTIKN MJEKSORE.................................. 1. Prcaktimi i identitetit t vrtet....................................................................... 2. Prcaktimi i identitetit t personit prmes fizionomis s tij............................ a) Prshkrimi personal........................................................................................... b) Metoda Antropometrike................................................................................... c) Fotografia..........................................................................................................

63 64 64 66 67 69 70 70 70 71 72 73 76 78 78 78 80 80 87 88 88 88 89 90 91 91 92 92 93 93 93 93 93 93 94 95 96 96 98 99 2

Fotografia e super-pozits .................................................................................... d) Rrobat dhe gjrat personale............................................................................... c) "Foto-roboti" dhe "identi-kitet"........................................................................ 3. Daktiloskopia.................................................................................................... Heiroskopia........................................................................................................... 4. Prcaktimi i identitetit t kufoms prmes obduksionit.................................... a) Konstatimi i jashtm......................................................................................... b) Konstatimi i brendshm.................................................................................... MARKERT IDENTIFIKUES BIOLOGJIK....................................................... Metodat konvencionale......................................................................................... 5. Prcaktimi i identitetit prmes grupeve t gjakut.............................................. Sistemet e grupeve, nngrupeve dhe llojeve t gjakut.......................................... Sistemi ABO ......................................................................................................... Sistemi M N ......................................................................................................... 6. Prcaktimi i identitetit prmes qimeve............................................................. 7. Idento-stomatogrami........................................................................................ 8. Rastet e veanta t identifikimit........................................................................ a) Identifikimi i kufoms s kalbur...................................................................... b) Identifikimi i kufomave t shkatrruara, dekompozuara dhe t karbonizuara. 9. Prcaktimi i gjinis (seksit) t kufoms............................................................ a) Prcaktimi i gjinis (seksit) n baz t eshtrave............................................... 10. Identifikimi i kufomave n katastrofa............................................................. a) Regjistrimi i viktimave t vdekura.................................................................... b) Identifikimi i kufomave.................................................................................... 11. "shenja" Genome - metoda ADN .................................................................. LLOJET E LNDIMEVE ................................................................................... I. LNDIMET MEKANIKE............................................................................. A. LNDIMET ME OBJEKT MEKANIK T TOPITUR................................. 1. Irnosjet apo gjakderdhjet e brendshme............................................................. 2. Gjakderdhja....................................................................................................... 3. Ndrydhja........................................................................................................... 4. Dekompozimi dhe shkatrrimi.......................................................................... 5. Shqyerja ............................................................................................................ 6. Rrjepja (Oguliti)................................................................................................ LNDIMET E TOPITURA T ORGANEVE T BRENDSHME...................... 1. Lndimet e koks dhe t qafs.......................................................................... a) Therjet e eshtrave t kafks............................................................................... b) Tronditja e trurit................................................................................................ c) Shtypja n tru....................................................................................................

100 101 102 103 104 104 105 106 106 106 107 107 107 108 108 109 109 111 111 112 113 114 115 117 119 121 121 122 123 125 125 126 128 128 129 129 130 133 135 3

Hematoma Epidurale............................................................................................. Gjakderdhja Subdurale.......................................................................................... njtja e trurit.......................................................................................................... d) Ndrydhja e trurit............................................................................................... Lndimet e organeve t ndijimit........................................................................... Lndimet e syrit..................................................................................................... Lndimet e hunds................................................................................................ Lndimet e gjuhs................................................................................................. Lndimet vrasse n kok, t shkaktuara me hu................................................... Lndimet e qafs................................................................................................... Lndimet e topitura t trupit.................................................................................. Lndimet e ekstremiteteve.................................................................................... LNDIMET N FATKEQSI T KOMUNIKACIONIT................................... 1. Fatkeqsit automobilistike............................................................................... Rndsia e CO n kriminalistikn e komunikacionit............................................ 2. Fatkeqsit hekurudhore................................................................................... B. LNDIMET/PLAGT ME MJET T MPREHTA DHE T THEPISURA. 1. Prerjet................................................................................................................ Karakteristikat e plagve vetvrasse me therje .................................................. Karakteristikat e plagve vrasse me therje.......................................................... 2. Plaga shpuese.................................................................................................... C. PLAGA E ARMS S ZJARRIT.................................................................... Arma e zjarrit........................................................................................................ Pushka e gjuetis (dyfeku).................................................................................... Predhat prdredhse.............................................................................................. Test i Gonzalesit apo eksperimenti me nitrate "Dorza e Parafins.................... Prcaktimi i drejtimit prej nga sht shkrepur predha .......................................... II. LNDIMET ASFIKSIVE (NGUFATJET)...................................................... Shenjat e ngufatjes................................................................................................ Shkaqet e ngufatjes................................................................................................ Shkaqet natyrore t ngufatjes ............................................................................... Shkaqet e dhunshme t ngufatjes ......................................................................... A. NGUFATJET SUFOKATIVE ........................................................................ 1. Mbyllja e hunds dhe gojs............................................................................... 2. Mbyllja e laringut ............................................................................................. 3. Mbyllja e bronkeve dhe gabzherrit.................................................................... 4. Prmbytja.......................................................................................................... Prmbytja e kamufluar (finguar) .......................................................................... Diagnoza kriminalistike e prmbytjes................................................................... a) Analiza kimike e gjakut t t prmbyturit.........................................................

135 135 136 136 138 138 139 139 141 141 142 144 144 144 149 150 152 152 155 157 157 159 159 165 167 167 168 170 170 171 171 172 174 174 175 176 176 178 180 180 4

b) Analiza mikroskopike e algve (diatomeja)................................................... B. ASFIKSIT STRANGULATIVE.................................................................... 1. Mbytja me duar................................................................................................. 2. Mbytja me ligatur............................................................................................ 3. Varja.................................................................................................................. Diagnostika kriminalistike e varjes....................................................................... a) Metoda e Dr. Max Frei-t.................................................................................. b) Metoda e E. Goddefroy-t (ndryshimet n tra dhe litar).................................... c) Metoda e Dr. Alfred Goggie-s (koncentrimi i oksihemoglobins)................... 4. Shtypja e kafazit t kraharorit dhe barkut......................................................... III. LNDIMET FIZIKE....................................................................................... A. LNDIMET TERMIKE................................................................................... 1. Ndikimi i temperaturs s lart......................................................................... Metoda e prcaktimit t bulzave yndyrore n kapilar t mushkrive ............... Shkaqet natyrore t zjarrit..................................................................................... Shkaqet aksidentale (pahir) t zjarrit..................................................................... Zjarret kriminale.................................................................................................... 2. Ndikimi i temperaturave t ulta B. LNDIMET ME RRYM ELEKTRIKE a) Lndimet nga rrufeja b) Goditja e rryms elektrike C. LNDIMET NGA RREZATIMI (RADIACIONI) IV. LNDIMET KIMIKE HELMET KORROZIVE PESTICIDET INSEKTICIDET ORGANO - FOSFORIKE ACIDI CIANHIDRIK MONOKSIDI I KARBONIT (CO) Konstatimi mjeksor-kriminalistik tek t helmuarit Poente e hulumtimit t monoksidit t karbonit DIOKSIDI i KARBONIT (CO2) DISULFIDI i KARBONIT (CS2) METALET HELMUESE Merkuri (Hg) Plumbi (Pb) Arseni (As) Taliumi (Tl) HELMET E LUFTS (BOt) Helmet neuro-paralitike t lufts Helmet psiko-kimike t lufts (halucinogenie)

181 182 182 183 183 187 188 190 191 192 193 193 193 200 202 203 204 205 206 206 207 212 214 218 219 219 220 222 226 228 228 229 230 230 231 231 232 234 235 236 5

Helmi BZ psiko-kimik MJETET PSIKO-FARMAKOLOGJIKE Udhzimi kriminalistik tek t helmuarit NARKOMANIA a) Faktort sociopatologjik KLASIFIKIMI I NARKOTIKVE A. NARKOTIKT ME EFEKTE DEPRESIVE 1. Opiumi dhe derivatet e tij a) Morfina b) Heroina c) Metadoni 2. Barbiturati B. NARKOTIKT ME EFEKTE STIMULUESE Amfetamina Kokaina C. NARKOTIKT ME EFEKTE HALUCINOGJENE Marihuana Vepruesit e mdhenj psikik Meskallini Psilocibini STP Deliriumet a. Llojet lije toksike b. Tretsit e avullueshm V. LNDIMET NUTRITIVE VI LNDIMET ME AGJENT INFEKTUES (MIKRO-ORGANIZMA) VII. LNDIMET PSIKIKE GJURMT BIOLOGJIKE N TRAJTIMIN FORENZIK 1. Gjurmt e gjakut Reaksioni i Bensidinit a) Pikat e gjakut b) Plasjet e gjakut c) Pellgjet dhe vijat e gjakut d) Shenjat dhe prlyerjet e gjakut e) Sprkatja e rrobave me gjak 2. Qimet dhe leshrat 3. Pshtyma dhe glbaza 4. qumshti dhe kolostrumi 5. Yndyra djathore

236 237 238 239 242 243 243 243 243 244 244 244 245 245 245 245 247 247 248 248 248 248 248 249 249 253 255 259 260 262 262 263 264 265 268 268 269 271 271 6

6. Mekoniumi 7. Jashtqitja dhe urina 8. Lkura dhe copat e indit 9. Sperma 10. Thonjt Gjurmt me origjin shtazore Gjurmt me origjin bimore Fijet sintetike dhe ato t tekstilit RNDSIA FORENZIKE E ALKOOLIT Deliktet seksuale (dhunimi) dhe alkooli Alkoolizmi dhe vrasja Alkooli dhe banditizmi Alkooli dhe kriminalistika e komunikacionit Shkallt e alkoolizimit (dehjes) Prcaktimi i dehjes alkoolike 1. Metodat Kualitative 2. Metodat Kuantitative Kinetika e alkoolit n organizm GJENDJA PSEUDOALKOOLIKE JETA SEKSUALE E NJERIUT Fekondimi dhe shtatznsia Llojet e shtatznsis (1) Shtatznsia e rrejshme (2) Shtatznsia e fshehur (3) shtatznsia e pavrejtur (4) Shtatznsia e imagjinuar (mburravece) Lindja Dshtimi (aborti) Dshtimi (aborti) natyror Dshtimi (aborti) i dhunshm Aborti artificial i dhunshm ligjor Indikacionet pr abort t lejueshm Mjeksore Sociale Etike Eugjenike FMIJVRASJA RREGULLIMET E INSTINKTIT SEKSUAL 1. rregullimet kuantitative t instinktit seksual a) Satiriaza dhe nimfomania

272 273 274 274 276 278 279 279 281 282 283 284 285 287 288 288 289 291 296 298 304 308 308 309 310 310 311 312 312 313 313 313 313 313 314 314 316 325 325 325 7

b) Frigjiditeti (ftohsia) seksuale dhe impotenca 2. oroditja (perversi) seksuale Narcizmi Incesti (bastardimi) Homoseksualizmi a) Pederastia b) Dashuria lesbike Pedofilia Gerontofilia Zoofilia (sodomia) Masturbimi (onania) Voajerizmi Ekshibicionizmi Fetishizmi Sadizmi Nekrofilia DELIKTET SEKSUALE Dhunimi Detyrimi n marrdhnie seksuale Marrdhnia seksuale me personin e pafuqishm Marrdhnia seksuale apo prostitucioni i panatyrshm me persona t mitur

326 327 328 328 329 329 329 329 330 330 330 331 331 331 331 332 333 333 340 341 342

PARATHNJE Ky sht botimi i dyt i tekstit msimor Kriminalistika Mjeksore, por ksaj here n gjuhn shqipe. Ky tekst sht i shkruar pr nevojat e studentve t Fakultetit t Shkencave Kriminalistike n Prishtin por me kt pretendohet q njherazi t shrbehen pr nevojat e tyre edhe studentt e Fakultetit Juridik t Universitetit Shqiptar n Tetov si dhe studentt e fakulteteve t njjta n Tiran, Shkodr dhe universitetet tjera n mbar Shqiprin. I udhhequr me synimet dhe krkesat e kohs e me qllimin t nj arsimimi sa m t plot t kriminalistve dhe penalistve bashkkohor, jam prpjekur q materien e paraqitur ktu tua prshtati, tua bj sa m t qart dhe m t kapshm ekspertve t ardhshm t ksaj fushe. Me qllim t arsimimit sa m t gjer t kriminalistve bashkkohor, sht br harmonizimi i plot i materies s ktij teksti me Planin dhe Programin Msimor t Fakultetit t Shkencave Kriminalistike n Sarajev. Kriminalistikn Mjeksore si t till, me misionin e saj n shoqri, e ka imponuar vet jeta, si do t thoshte me t drejt dhe n mnyr inspiruese Pjer de Sharden: ... qysh kur u lind shkenca, u zhvillua duke u nxitur sidomos nga disa probleme t jets t cilat ajo duhej ti zgjidhte, madje edhe teorit e saj m sublime do t kishin mbetur pezull po t mos kishin rrnjt e tyre n t menduarit njerzor dhe po t mos ishin transformuar e personifikuar n at mnyr q t dominonin botn... Sot po jetojm n nj koh kur krimi i prgjithshm, sidomos n fushn i delikteve penale, ka arritur nj shkall t lart t organizimit. Po parandjehet nj shkall e lart e prsosshmris, sidomos e trendve moderne t shfaqjes s kriminalitetit. Tr kjo duke iu falnderuar aplikimit t suksesshm t inovacioneve teknike dhe metodave shum t prsosura. Pr kt arsye sht e domosdoshme q lufts s suksesshme kundr kriminalitetit shum t ndrlikuar ti kundrvihet kreu i shkencs kriminalistike. Kriminalisti modern sht garancia m e madhe n luftn e suksesshme kundr krimit tejet t rrezikshm. A do t jet dhe sa do t jet kjo luft e suksesshme, varet drejtprsdrejti nga organizimi i shtetit dhe i resorve t sistemit t tij, e para s gjithash nga policia dhe
9

legjislacioni penal. Kriminaliteti i formuluar n kt mnyr do t jet n qendr t prioriteteve t interesimit t do shteti modern. Kjo pikpamje sidomos ka t bj me deliktet e gjakut dhe deliktet seksuale, kurse me vrasjet, sidomos, si nj fenomen i klass s par, sepse me kt krim shkatrrohet vlera m vitale njerzore, pra dhuntia e Zotit - jeta e njeriut. sht e njohur nj maksim humane e pranuar nga t gjith se: kush vret nj njeri sht njsoj sikurse ta kishte vrar tr njerzimin. ( kjo sht maksim fundamentale Kuranore). Vet akti i vrasjes ndr njerz nxit konsternacion, pra e shkakton nj stepje t hatashme me pasoja t paprmisueshme dhe bn jehon t keqe me efekte t tilla psikologjike q shkaktojn edhe probleme politike N tekstin msimor Kriminalistika Mjeksore intimisht mbshtetet Praktikumi i Mjeksis Forenzike, punimi i t cilit sht n vazhdim e sipr. Me kt fitohet nj materie integrale nga fusha e Kriminalistiks Mjeksore dhe Mjeksia Forenzike. Teksti i Kriminalistiks Mjeksore para s gjithash sht i destinuar pr studentt e kriminalistiks, por ky mund t shrbej edhe pr nevojat e studenteve t drejtsis, si dhe t jet nj doracak i besueshm dhe i mir edhe pr pjesmarrsit e procedurs parapenale dhe penale.

Prof.dr Alija A. Ramljak

10

ZHVILLIMI HISTORIK I MJEKSIS FORENZIKE


Rruga drejt progresit njerzor ka shpn nga trekmbshi n trekmbsh, nga nj turr drursh n tjetrn (W. Phillips)

Me zhvillimin e mjeksis n prgjithsi, sidomos Mjeksis Forenzike, prmes doktrins dialektike, jan vrejtur karakteristikat me nj theks t veant n preokupimin e saj me jetn e njeriut, mbrojtn e saj me t gjitha rregullat penale-juridike t cilat rezultojn nga kjo. Mjeksia si nj deg e veant e shkencs sht e vjetr aq sa sht edhe vet jeta. Q nga kohrat e lashta, t periudhs s njeriut parahistorik ...n mnyr plotsisht modeste dhe t padiktueshme u lind mjeksia dhe me shekuj t tr, pa prfilljen e efemere t individit, prqafoi jetn dhe vazhdoi me t n amshim ... (V. Bujan). Kur dhe n cilin ast historik t jets s njeriut, pr her t par erdhi deri tek kontakti i mjeksis dhe drejtsis? sht vshtir t jepet prgjigje e sakt n kt pyetje. Mirpo sht logjik e qart se me hapat e par t organizimit juridik t marrdhnieve shoqrore ishte imponuar mjeksia n bashkveprim me drejtsin pr ruajtjen e vlerave kapitale t njeriut dhe t bashksis njerzore n trsi, me rast u mboll fidani i Mjeksis Forenzike, e cila ndonse me nj vones t madhe, prjetoi lulzimin e saj t plot vetm n Shek. XVI. Pra, me paraqitjen e nevojs fillestare pr organizimin e shtetit ligjor u ndje domosdoja e bashkpunimit midis personave t mjeksis dhe atyre t drejtsis q rezultoi nga ndrlikueshmria e marrdhnieve shoqrore si rrjedhoj e Tezs s Marksit: Qenia shoqrore e determinon vetdijen shoqrore. Gjurmt e shkruara autentike nga e kaluara e lasht, qart tregojn aplikimin e Mjeksis Forenzike. Vetm me nj shikim kalimthi mbi ato periudha kohore zbulohen shkrimet e hindusve t vjetr, 3000. vjet p.e.s. Te hindust, mjeku n pallatin mbretror ka kryer obduksione me qllim t vrtetimit t sakt t shkakut t vdekjes apo verifikimit t plagve eventuale t cilat i kishte marr prijsi.
11

Hipokrati (460-377. p.e.s.) gjithashtu kishte analizuar dhe studiuar aftsit jetsore t fmijs s lindur para kohe, kurse Aristoteli kishte hulumtuar dhe prcjell procesin e shtatznsis te grat. Si shihet, qysh n kohrat e lashta vrehen konturat e Mjeksis Forenzike (t Kriminalistiks Mjeksore). N Kodin e Justinianit, n mnyr eksplicite theksohet nevoja pr ekspertizn mjeko-ligjore (mediko-forenzike). Si dshmi e ksaj, edhe sot e ksaj dite len prshtypjet impresive procesverbali mbi vrasjen e Cezarit me nj prshkrim t hollsishm t plagve shpuese t analizuara, prej t cilave ai ka vdekur. Ndonse me nj ecje t ngadalsuar (Eppur si muove), shkenca ka trasuar rrugn e saj, duke zn kshtu vendin i cili i takon. Mirpo, me t hasur n errsirn e mesjetare (mesjet) n ern e prgjakshme t misticizmit fetar, u ngufat do prparim shkencor, se kndejmi edhe i mjeksis n veanti. Kshtu p.sh. akti i kryerjes s obduksionit jo vetm se u ndalua por edhe u shpall si akt kundr zotit dhe u dnua me dnim t ashpr (me vdekje). Duke vshtruar at koh famkeqe, i madhi Goethe me t drejt do t apostrofoj: nuk ka gj m t tmerrshme se sa mosdija n veprim. Pikrisht pr shkak t ksaj mosdije dhe ktij misticizmi t verbr humbeshin kokat e mendimtarve m t mdhenj t asaj kohe (Galile Galileu, Gjordano Bruno, Koperniku e shum t tjer). do form e t menduarit n progresin shkencor, asokohe, u ngufatej me gjak , kurse me kt edhe prparimi i shkencs s mjeksis. Pas ktyre reve t dendura, sipas nj rendi t stabilizuar, vjen deri te shklqimi i diellit dhe kshtu n kt kuptim metaforik, n t gjitha etapat e zhvillimit historik t njerzimit ndrrohen periudhat e dekadencs me deprtimet progresive t shkencs. Ngecja dhe prapambeturia kishin mbajtur t pllakosur Mjeksin Forenzike. Vetm n Shek. XVI. do t pushoj pllakosje dhe kjo disiplin do t prjetoj renesanc dhe lulzim t vrtet shkencor. Vendin e vet kjo shkenc sidomos e gjeti n Constitutio Criminallis Carolina (CCC), t njohur si Lex Carolina, i nxjerr n kohn e sundimit t Karlit t V-t kurse u implementua m 1532, n Evropn Perndimore. N kt periudh t shklqyeshme, pishtart e drejtsis s humanizmit fusin njohurit mjeksore mir t verifikuara, si qndrime t shkruara n ligj. Madje q ather flitej pr vrasjen, vetvrasjen, abortin kriminal, dhunimin, helmimin, fmijvrasjet, etj. shprehjet fenomenologjike, t cilat edhe sot jan mir t thurura n legjislacionet penale.
12

Meqense shkenca nj koh t gjat kishte ngecur tashm n kt epok ajo shnon nj lulzim t shklqyeshm t mjeksis me emrat e njohur t anatomistve (Vesalius, Falopi, Eustahi i Morganji); kirurgve internistve, okulistve. Mjeku i njohur francez Pare, m 1975. e publikon veprn e tij t njohur mbi plagt dhe imponon diskursin mbi llojet e vdekjeve t dhunshme, kurse me 1621. Zacchias nga Roma, boton veprn kapitale "Questiones medico-legales. Si sht e qart progresi i shkencs i cili e ndjeku rrugn e vet nuk ka ln anash as Mjeksin Forenzike. N pjesn e dyt t Shek. XIX. Cezario Lombrozo,1835-1909, profesor i njohur i Mjeksis Forenzike dhe i Kriminologjis n Torino n veprn e tij t johur Huomo Deliquenta, i'a bra t njohur opinionit shkencor Teorin mbi Kriminelin e lindur, t mbshtetur n hulumtime t shumta (mbikqyrjen e rreth 5500. kriminelve t smur psikik) n Institutin pr Krime Shpirtrore, me theks t veant n karakteristikat antropologjike dhe simptomat shpirtrore. Me teorin e Kriminelit t Lindur Lombrozo, mbshtet stigmat degjeneruese, (t cilat shihen dhe vrehen n vijat e ballit dhe fytyrs, rrashtn abnormale, t madhe ose t vogl, veshllapush, nofulla t qitura, ball pjerrt etj.) si dhe karakteristikat psikologjike; ndjeshmria e zvogluar ndaj dhembjes, indiferenca, dhe nj varg i tr karakteristikash. Edhe pse Teoria e Llombrozos, e "kriminelit t lindur", n opinionin shkencor, n fillim e pati nj jehon magjepsse, megjithat interesimi dhe ngazllimi pr t shum shpejt u shua dhe Teoria si e till iu nnshtrua kritiks s ashpr pr tu flakur m von n trsi, si shkencrisht e pabaz. Shum m von, para dhe gjat Lufts s Dyt Botrore, me kt teori u bn spekulime komprometuese dhe keqprdorime t tmerrshme .1 Deshm apo jo duhet ti kthehemi srish studimit t Llombrozos dhe teoris s tij, n aspektin gjenealogjik dhe qasjes s ndryshme , studimit neollombrozian.
1

Me ardhjen agresive dhe brutale t fashizmit, si model i rendit sundues, n periudhn m tragjike t historis s Evrops "Elita shkencore e Hitlerit", edhe me skenarin e vet (sipas kritereve analoge t filozofis s Llombrozos), e nxori teorin e vet monstruoze "Teorin Raciste", sipas s cils me dhjetra milion njerz t pafajshm duhej t fshiheshin nga dheu. Kjo teori e djallit sidomos u vrsul mbi racn semitike, kshtu q pr nj koh t shkurtr, mbi 6 milion ifut jashtzakonisht t ndershm dhe t aft u ekzekutuan n holokaust n mnyrn m t tmerrshme. 13

N t vrtet n vitet e 60-ta t shekullit t XX. me zhvillimin rapid t gjenetiks, dhe me zbulimet e saj epokale u b kthes edhe n Kriminologji. N dritn e kohs u shpalosen t panjohurat e plota t deriathershme. Kshtu s pari n Paris, m 1966. te Daniel Igoni, nj kriminel i paprmirsueshm dhe recidiv, u zbulua konstelacioni i kromozomit 47 XYY (n gjenetikn klinike i njohur si sindrom double-y), prandaj pikrisht Zhan Graven thekson se kromozomi Y konsiderohet si kromozom i krimit apo Stigma e Kainit. Ky zbulim gati q e tronditi legjislacionin penal francez dhe u b objekt i diskutimeve t shumta shkencore. M von n Skoci, n nj kriminel t madh u konstatua kariogrami identik. N SH.B.A. u diagnostifikuan me kt sindrom shum raste t rrezikshme t mbikqyrura n burgje, sidomos n Sing-Sing. Rasti impresiv gjenetik dhe befasues e i habitshm kriminologjik na paraqitet me Riard Spekun, nj model monstrumi nga ikago, i cili n mnyrn m mizore i mbyti tet infermiere t mjeksis. Kariotipi i tij ishte i ngjashm me sindromin e prshkruar m lart double-y (formula 47 XYY). Personat me kt sindrom jan t gjatsis mbi 180 cm, me koeficient t vogl t inteligjencs, jan shum agresiv, me sjellje devijante antisociale, kurse pjesmarrja e tyre n popullat sht 2 promil. S kndejmi shkenca kriminologjike duhet ta pranoj dhe njoh definimin gjenetik, krahas fakteve tjera si dhe tipologjin trashguese determinuese t kriminelit. Hovi i zbulimeve teknike dhe biologjike n fundit t shek. XIX. dhe gjat shek. XX. pati nj reflektim t fuqishm n aplikimin e inovacioneve n fushn e Kriminalistiks, e me kt edhe t Mjeksis Forenzike (kriminalistike). Kjo lvizje vrehet n rend t par prmes zbulimeve t shkencave natyrore (Fiziks, Kimis, Biologjis), e cila prcjell fushn teknike dhe teknologjike kurse sot sidomos fushn e informatiks. Hans Gross, pionier i Kriminalistiks moderne, ndr t part i aplikoi t arriturat shkencore n Kriminalistik. Zbulimi i mikroskopit nga Leven Huku, hulumtimi i grupeve t gjakut dhe futja e metodave sereologjike nga ana e Land Shtainerit, si dhe metodat e shumta shkencore nga plejada e shkenctarve n gjith botn dhan nj kontribut t bujshm shkencor, kurse Mjeksis Forenzike nj shtytje t posame.
14

KORRELACIONI I KRIMINALISTIKS MJEKSORE ME DISIPLINAT TJERA SHKENCORE Kriminalistika Mjeksore sht nj deg e vogl e shkencs, e cila sht ndar n katr dekadat e fundit nga Mjeksia Forenzike, prej s cils ka marr pjesn bartse t armaturs duke u bashkuar me Kriminalistikn n nj trsi t posame funksionale. Objekti i saj i puns sht dika m i ndryshm, m specifik dhe m plastik n raport me Mjeksin Forenzike. N kt kapitull do t bhet fjal pr korrelacionin e Kriminalistiks Mjeksore me degt tjera t shkencs. Me fillimin e organizimit t bashksis shoqrore, gjegjsisht futjes s elementeve juridike n arkitekturn e saj shtetrore, gradualisht fillon t ndahet Mjeksia Forenzike si disiplin e veant. Ajo zhvillohet paralelisht me degt tjera t Mjeksis, duke u grshetuar me to m shum n pikpamje teorike, por gjithnj me synim t pavarsimit t plot. Diferencimi sht nj trend modern i zhvillimit t suksesshm t cilsdo disiplin shkencore sepse n zhvillimin e trsishm arrihen efekte shum m t mdha. Sa m shum shkenca q diferencohen, aq m shum ato jan t varura reciprokisht (K. Vodopivec).2. Si rrjedhoj e postulatit t cekur qasja interdisiplinare e disiplinave shkencore t t njjtit problem, por edhe problemit t ndrlikuar, bhet gjithnj e m tepr nevoj e shkencs bashkkohore. Mjeksia Forenzike si pjes e shkencs mjeksore sht ndar si disiplin e pavarur meqense teorikisht i destinohet nj problematike krejtsisht t caktuar dhe t definuar-aplikimit t rezultateve bashkkohore t shkencs mjeksore n zgjidhjen e problemeve t shumta n t gjitha fushat e drejtsis. Me fjal tjera, kur finesat shkencore dhe profesionale t njohurive mjeksore t jen t kristalizuara ato mund t aplikohen me sukses edhe n sqarimin e problemeve t ndrlikuara juridike. Faktet konsistente dhe n prgjithsi t njohura teorike t cilat rezultojn nga hulumtimet mjeksore-juridike, kan gjetur vendin e tyre n aplikimin praktik. Pr kt arsye pr Mjeksin Forenzike n teorin dhe praktikn e drejtsis bashkkohore, mund t theksohen premisat si vijon: detyr madhore e Mjeksis Forenzike sht
2

Vodopivec, K. et al.: Kriminologija, ''Narodne novine'', Zagreb, 1966. 15

grumbullimi, harmonizimi, analiza dhe sinteza e rezultateve t studiuara t fenomeneve relevante juridike t cilat i ofrojn Biologjia, Fizika, Kimia, Hematologjia, Gjenetika, Psikologjia, Psikopatologjia, Mjeksia Klinike dhe sidomos Traumatologjia (Skica 1). Mjeksia Forenzike, nga disiplinat e cekura i merr dhe thellon ato njohuri t cilat drejtprdrejti i prkasin fenomenit dhe nevojave mjekoligjore. sht i gjer diapazoni i fushave ligjore t cilave u sht e domosdoshme ndihma e Mjeksis Forenzike, n shpjegimin e fakteve relevante ligjore. N t vrtet Mjeksia dhe Drejtsia nga njher jan aq t grshetuar sa q zgjidhja e problemit t caktuar krkon nj qasje interdisiplinare sepse n t jan t introjektuara faktet mjeksore t cilat i japin esencn objektit mjeksor. Nga e kaluara e lasht deri n mesin e shek. XX. karakteristikat themelore dhe funksionet e caktuara t Mjeksis Forenzike, jan reduktuar vetm n fushn e disiplinave penalo juridike: Ekspertizn e lndimeve (plagve) dhe konstatimin e shkaktarve t vdekjes s dhunshme, si dhe prgjegjshmris s kryesit t veprs penale. Mirpo me zhvillimin e shkencave teknike dhe biologjike, sht br nj reflektim i dukshm n Mjeksin Forenzike duke i futur metodat shum sensitive dhe akribike.

Skema 1: Kriminalistika mjeksore dhe disciplinat tjera shkencore

16

Fal ksaj nevojat dhe mundsit e aplikimit t Mjeksis Forenzike jan shum t prhapura n fusha t ndryshme t shkencave t drejtsis. Sot sht shum e theksuar ndrvarsia midis Mjeksis Forenzike dhe disiplinave juridike. Shum njohuri t drejtsis nuk mund t shpjegohen pa ndihmn e mjeksis. Ktu qndron tr esenca dhe veprimi themelor i Mjeksis Forenzike. Pr Mjeksin Ligjore sidomos shum t interesuara jan dy fusha t drejtsis: fusha penalo-juridike dhe civilo-juridike. Kriminalistika Mjeksore ka br nj hap t madh sepse Mjeksia Forenzike sht bashkuar me Kriminalistikn (Taktikn dhe Teknikn ) me theks n Metodikn e Delikteve t Gjakut. Me kt rast ka lindur dega shkencore shum m e ndrlikuar dhe subtile e nj profesioni atraktiv dhe t aplikueshm n praktik. KRIMINALISTIKA MJEKSORE Kriminalistika Mjeksore n raport me Mjeksin Forenzike, sht shum m prmbajtjesore m e thell dhe disiplin m e pasuruar dhe m dinamike. sht nj fush shkencore shum sistematike dhe e inkorporuar nga Mjeksia Forenzike dhe Kriminalistika n nj trsi integrale me metodologji t ndrtuar dhe t mbshtetur mbi parimet procedurale dhe taktike. Nga parimet e metodologjis s Kriminalistiks Mjeksore reflektojn elementet kritike e me kt edhe objektive. Kriminalistika Mjeksore sht deg serioze dhe e qndrueshme e shkencs, pikrisht pr shkak t ndrlikueshmris s materies dhe objektit t preokupimit t saj. Prandaj, edhe e ka pranuar qndrimin e doktrins thelbsore, me rastin e zbulimit t fakteve relevante n t cilat mbshtetet konstatimi i s vrtets. Kurse deri tek e vrteta sht rrug e gjat dhe e vshtir. Do t kryhen nj varg veprimesh, verifikimesh t indiceve dhe sqarime t versioneve t shumta. Prndryshe n pun duhet t vije n shprehje kmbngulsia e madhe, qndrueshmria gjithnj deri tek finalizimi prfundimtar i objektit. Nga sa u tha rezulton se Kriminalistika Mjeksore duhet ta njoh n mnyr t prkryer Kriminalistikn dhe t Drejtn materiale-Penale, si dhe parimet ProceduralePenale. Vetm n kt mnyr Kriminalistika Mjeksore sht garanci se do t respektohet objektiviteti nga i cili edhe prfundimisht varet suksesi i puns s saj. Kriminalistika Mjeksore sht deg operative n t njjtn mas sa edhe vet Kriminalistika n prgjithsi. Ajo pastaj sht multidimensionale po aq sa
17

veprimet e saj krkojn pun ekipore dhe interdisiplinare n teren, dhe llojllojshmri dhe dinamik pune. Rasti nuk sht i till me Mjeksin Gjyqsore, funksionimi i s cils sht statik dhe i lidhur pr prosektur dhe i koncentruar n analizn e morfologjis s plags dhe vrtetimit t shkaktarit direkt t vdekjes. N Kriminalistikn Mjeksore, do fenomen mjeksor analizohen n pikpamje morfologjike dhe njkohsisht vshtrohet prmes llups s observimit kriminalistik dhe penalo juridik, pastaj bn verifikimin e t gjitha versioneve t mundshme, saktsin e tyre si dhe indicet t cilat n Kriminalistikn Mjeksore kan nj rndsi specifike. Analizimi i indiceve n Kriminalistik Mjeksore krkon nj qasje interdisiplinare meqense edhe Kriminalistika Mjeksore sht e grshetuar nga nj mozaik i till. Indicet jan fakte shum t rndsishme, mirpo si t tilla kurr nuk bn t merren si argumente. Ato vetm na orientojn n shenja t dyshimta, prezumime, e kurrsesi nuk jan n rolin e mjetit argumentues. Indicet vetm n kuadr t fakteve tjera dhe elementeve argumentuese e kan vlern e tyre serioze si conditio sine quoanon n procedurn e argumentimit. Tek deliktet e gjakut indicet kan nj vler t jashtzakonshme. Ato jan shenj, indikator si dhe udhrrfyes n demaskimin e veprs penale. Pa marr parasysh rndsin dhe vlern e tyre, indicet si argumente kan karakter t rrezikshm sepse saktsia dhe eksluziviteti i tyre sht shum i kufizuar, diskutabil dhe i kontestueshm, kurse nganjher edhe i papranueshm. Nse do t prdoreshin indicet si mjet argumentimi n procedurn gjyqsore do t mund t sillnin deri tek pasojat shum t rnda dhe t pa parashikueshme. Prndryshe indicet jan nj orientues shum i mueshm sepse nga ato fillojn t gjitha veprimet kriminalistike nga njher jan edhe prijse shptimtarefije tjerri e cila do ta trheq hetimin nga nj enigm kriminalistike shum e vobekt dhe do ta ndrioj veprn, natyrisht s bashku me t gjitha dshmit tjera materiale t grumbulluara. Kriminalistika Mjeksore, para s gjithash ka pr detyr q t vrtetoj shkaktarin e sakt t vdekjes, mnyrn e marrjes s plags, prcaktimin e identitetit t viktims por edhe t kryesit, prcaktimin e mjetit t inkriminuar me t ciln sht shkaktuar plaga, fazat n mekanizmin e lndimit etj. sipas radhitjes s gjurmve t tentoj t prcaktoj lvizjen e t lnduarit para gjat dhe pas marrjes s plags, pastaj pozitat e viktims dhe sulmuesit n astin e marrjes s plags etj. Pra,...Kriminalistika Mjeksore sht rezultat jo vetm i praktikave t pasura por edhe i prpjekjeve specialistike brenda fushs s gjer kriminalistike si shkenc interdisiplinare dhe prpjekjes s saj q sa m tepr t bazohet n shkencat natyrore, n kt rast n Mjeksin Gjyqsore, (D.
18

Modly, 1998). Prandaj Kriminalistika Mjeksore n esenc mbshtetet n Mjeksin Forenzike si nj pjes e prforcimit t saj, kurse prmbajtja komanduese e saj sht Kriminalistika dhe degt e saj shtes n konstalacionin interdisiplinar. Traseologjia n trsi, gjurmt biologjike n veanti, nga njra an dhe indicet e versioneve nga ana tjetr s bashku me substratin morfologjik prbjn paradigmn e Kriminalistiks Mjeksore. Ktu metodat kriminalistike, t formuara dhe t sintetizuara Kriminalistiks Mjeksore i japin veorit karakteristike t nj dege t veant. Kriminalistika Mjeksore sht hulumtuese, analitike, rekonstruktime dhe ideore. Indicet n fazn fillestare t hetuesis kriminalistike kan nj vler t pakontestueshme. N baz t tyre planifikohen veprimet operative-teknike me qllim t vrtetimit t provave. Gjat verifikimit shum indice do t hedhen si t pa bazuara, ndrsa t tjerat do t ken nj vler pothuaj t shkalls s provs sepse u afrohen fakteve materiale. Me paragjykimet ideore dhe prfundimet logjike prmes verifikimeve kmbngulse, me an t indiceve arrihet deri tek gjurmt materiale si prov. N lidhje t ngusht me indicet jan edhe versionet t cilat s bashku me to hyn n planin operativ. N t vrtet n baz t indiceve i hyhet grumbullimit t fakteve materiale. Ato pastaj analizohen dhe verifikohen duke i sistemuar n relevante dhe irelevante. N nj qasje t ktill paraprakisht prpunohet plani operativ n t ciln hyn si prmbajtje themelore indicet dhe versionet e puns. Versionet synojn veprn konkrete penale. Versionet prndryshe jan ideore, logjike, konstruksione analitike-sintetike mbi veprn penale dhe kryesin e mundshm t saj. Zakonisht shtrohen shum versione, sepse n kt mnyr tentohet nj qasje e ndriimit t rastit n mnyr konsistente dhe gjithprfshirse. Versionet shtrohen si supozime themelore n baz t fakteve t vrtetuara n vendin e ngjarjes. Plani i puns operative bazohet n indicet ekzistuese dhe rishtazi t mbledhura, pastaj n njohurit, dhe zbulimet operative. N planin operativ n domenin e delikteve penale, versionet e shtruara, para s gjithash mbi kryesin dhe viktimn, mjetin dhe mnyrn e kryerjes s deliktit, motivin e kryerjes, versionet mbi gjurmt kontaktuese t pritura etj. Plani operativ sht nj aktivitet shum dinamik dhe funksional n veprimet e dobishme racionale t organizuara me qllim t verifikimit t indiceve dhe versioneve n zbulimin e dshmive. Realizimit t Planit operativ i hyhet n mnyr metodike dhe sistematike. Plani operativ sht nj mozaik prmbajtjesor i pasur me nnt pyetjet e arta t Kriminalistiks n kuadr t s cilave jan edhe versionet dhe indicet.
19

Me nj qasje t ktill prfshihen t gjitha pyetjet kruciale nga kriminalistika si jan: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ka ka ndodhur ? kur sht kryer ? ku sht kryer ? si sht kryer? me ka sht kryer? me knd sht kryer? kush sht kryersi? pse sht kryer? kush sht i sulmuar?

Kto pyetje t bazuara n kriminalistik i pari i ka shkruar n gjuhn latine Darries (1791): Quis, quid, ubi, quibus, auxilliis, cur, quando, quomodo. Pyetjet kan nj vler t till n kriminalistik sa q Lavazhi i ka krahasuar me teoremat gjeometrike t Euklidit (Vodineliq V.). Pr prpunimin preciz t planit operativ t shihet hollsisht kapitulli Veprimet me rastin e inspektimit n vendin e vdekjes, (III faza e inspektimit). Kriminalistika Mjeksore sht pothuaj ekskluzivisht n shrbim t fushs penale-juridike pr dallim nga Mjeksia Gjyqsore rndsia e s cils shtrihet edhe n fushn civile-juridike. Kriminalistika Mjeksore sht thell e futur n t gjitha segmentet e disiplins penale-juridike. sht shum i gjer spektri i veprave penale hulumtimi, trajtimi dhe zgjidhja e t cilave sht e pa paramendueshme pa pjesmarrjen e drejtprdrejt t Kriminalistiks Mjeksore me nj interpretim autentik, gjykim analitik dhe kualifikim t sakt t veprs penale. Ktu bjn pjes fushat penale-juridike si vijon: 1. E Drejta Penale Ndrkombtare - veprat penale t s Drejts Ndrkombtare Humanitare (gjenocidi, krimet e lufts kundr popullsis civile, krimet kundr robrve t lufts dhe t plagosurve etj.), neni 171-203 i Kodit Penal t BH.

20

2. Ligji Penal i Federats BH dhe RS -Veprat penale kundr jets dhe trupit; - veprat penale kundr dinjitetit t personalitetit dhe moralit (deliktet seksuale); - veprat penale kundr martess dhe familjes; - veprat penale kundr shndetit publik; - veprat penale kundr siguris s prgjithshme t njerzve dhe prons; - veprat penale kundr siguris n komunikacionin publik; 3. Ligji mbi Procedurn Penale (LPP) Rregullon veprimet procedurale penale nga fusha e Kriminalistiks Mjeksore, neni 233-254 i LPP; 4. Kriminalistika a) taktika ndriimi i veprave penale plani operativ (indicet versionet) zbulimi i kryesit mbledhja e provave; shikimi n vendin e ngjarjes (vdekjes). b) teknika teknika shikimit t vendit t ngjarjes; traseologjia, sidomos mikro dhe makro gjurmt; analizat dhe ekspertizat Forenzike; identifikimi dhe sistematizimi i t dhnave-klasifikimi dhe prpunimi i tyre, aplikimi i kompjuterit. c) metodika e delikteve t gjakut. d) metodika e delikteve seksuale.

21

REAKSIONET VITALE DHE LNDIMET E POSTMORTALE "T jetosh do t thot t vdessh" (Engels) Duke pasur parasysh prgjegjsin e madhe dhe pikpamjet serioze q i parashtrojn parimet e Forenziks, nuk sht leht t konstatohet shkaku i vdekjes, nganjher madje ai sht edhe m i vshtir se sa diagnoza klinike. Gjykimi i natyrs s plags s fituar sht nj situat posarisht delikate. Ndrkaq, nse sht e nevojshme t bhet diferencimi i plagve t jets nga ato postmortale, ather kjo bhet edhe m e vshtir. Reaksionet jetsore (apo t plagve) jan ato t cilat kan lindur n kohn e jets - n mnyr infravitale, derisa plagt postmortale jan ato q jan krijuar pas vdekjes; me fjal tjera i jan shkaktuar kufoms. Dallimi i njrs apo tjetrs nuk sht aspak i leht. Me rastin e dallimit t njrs plag nga tjetra sht e domosdoshme tu prmbahemi rregullave t caktuara precize. N t vrtet me rastin e lndimit t trupit t gjall krijohen reaksione jetsore t cilat i kan edhe karakteristikat e caktuara. N reaksionet jetsore bjn pjes ato respiratore, cirkulative, pezmatuese. Prve ksaj reaksione vitale mund t jen lokale dhe t prgjithshme. Reaksionet e prgjithshme jan p.sh. gjakderdhja, embolia, (yndyrat-te thyerja e eshtrave; t ajritme rastin e hajes s arterieve), pastaj fenomeni i thithjes s fardo lloj lngu apo prmbajtjeve tjera (t pems, mekoniumit, masave t kthyera, indeve, pastaj t objekteve t vogla, p.sh. zallit apo lymit me rastin e zhytjes apo prmbytjes. Reaksionet lokale vitale shfaqen me reagimin e indit t gjall ndaj lndimit n nj siprfaqe t vogl. N kto reaksione bjn pjes, gjakderdhja jashtme dhe e brendshme, krijimi i skrameve dhe dregzave si dhe pezmatimet n vendet e lnduara (t zhveshura). Reaksionet pr s gjalli sipas vlers argumentuese mund t jen absolute dhe relative. N reaksionet vitale absolute bjn pjes: gjakderdhja e plot, embolia dhe tromboza, marrja e prmbajtjeve t ndryshme, reaksioni pezmatuese n vendin e plags. Reaksionet relative vitale jan: gjakderdhja e jashtme dhe e brendshme, ndrydhja, formimi i dregzave n plag e t ngjashme. N periferi t qytetit t Jajcs, sht gjetur i mbuluar siprfaqsisht
22

me dhe nj fmij (sipas t gjitha gjasave i porsalindur, sepse nuk e ka pasur as krthizn e lidhur prandaj edhe nuk sht krijuar demarkacioni i saj.). Lehona e dyshuar e ka pranuar para policis se e ka lindur para pes-gjasht ditsh dhe e ka varrosur. Mirpo, ka deklaruar se fmija i porsalindur ka qen i vdekur. Meqense ka qen periudh e vers, procesi i kalbjes s jashtme ka qen mjaft i shpejt. N obduksionin para se t bhej ekspertiza notuese, si shenj objektive e t lindurit gjall, eksperti me shtypje t fuqishme t mushkrive sht prpjekur q nga mushkrit, pjest e tyre dhe tr indet e mushkrive ti nxjerr gazrat fermentuese. Pastaj mushkrit i ka vendosur n enn me uj-kraht e mushkrive dhe pjest e tyre kan notuar n siprfaqe. Mirpo, analiza nuk ka mundur t pranohet si e sigurt dhe e sakt. Me kontrollim s jashtmi t kufoms, nga pjesa e brendshme e buzs s eprme kishte gjakderdhje t nj madhsie t kumbulls, gj q sht dshmi e sigurt se ka lindur gjall. Prve ksaj t gjitha organet e brendshme kan qen shum t zbehta, kurse ent e gjakut t zbrazura gj q tregon shenjat e gjakderdhjes prmes kputjes s vrazhd t majs s krthizs dhe hapjes s ens s saj t gjakut. Gjakderdhja ka mundur t ndodh vetm nga organizmi i gjall, zemra e t cilit punon n mnyr ritmike. Prve ksaj, gjakderdhja e brendshme n buzn e poshtme ka mundur t ndodh vetm pr s 3 gjalli, derisa i porsalinduri ka qen ende gjall (reaksioni vital). N agoni, pra n intervalin kohor t vdekjes i cili zgjat m shum apo m pak, mund t krijohen lndimet dhe ato kan karakteristikat e reaksioneve vitale. Lndimet postmortale t cilat i shkaktohen kufoms, nuk ka reaksione sepse trupi sht i vdekur. Lndimet mbi trupin e kufoms jan t ndryshme, kurse sipas origjins jan ose t rastit, ose t qllimshme (kriminale). Lndimet postmortale t rastit, lindin nga natyra e vdekjes (kufoma n uj-lndimet i shkaktojn degt e drunjve n uj, etj.), ose ato jan t shkaktuar nga shtazt ( minjt, qent, derrat, dhelprat, zogjt, peshqit, etj.), kurse gjithashtu plagt mund t rrjedhin edhe nga manipulimi me kufomn pasvdekjes (me rastin e nxjerrjes s kufoms nga uji, nga zgafelle apo pusi, pastaj me rastin e heqjes s t varurit nga druri etj.)
3

Ramljak, A.: Indirektni dokaz ivoroenosti, 13 maj, XXIV, 1. 1971. Beograd.

23

Prve ksaj lndimet e paqllimshme mund t krijohen n trupin e kufoms me rastin e ofrimit t ndihms kur ai ve ka qen i vdekur (masazh e fuqishme e zemrs dhe dhnia e fryms artificiale, me rast vije deri tek thyerja e brinjve dhe eshtrave t kraharorit). Lndimet e qllimshme t kufoms zakonisht jan kriminale, kurse kryhen pr shkak t besimit t kot se i vdekuri mund t ohet vampir, apo me qllim t pamundsimit t vrtetimit t identitetit ( coptimi, hedhja e kufoms nn rrotat e trenit etj. Plagt e shkaktuara postmortale, pa marr parasysh se pr far arsye apo origjine jan, shpesh her rrethit por edhe organeve t hetuesis u duken bindshm sikurse n at person t jet kryer krim. N dimrin e vitin 1966. n fshatin Rasavci te Prijedori, me rastin e t luajturit mendrisht Drago Antoniq, me diagnozn e konstatuar t paranojs ( t shkalls m t rnd nga aspekti forenzik si smundje m e rrezikshme shpirtrore, ka masakruar djalin e vllait 12 vje, t cilin prndryshe e ka dashur shum ( fenomeni psikopatologjik i ambivalentes)4. Kur prsri i ka ardhur intervali lucidum dhe e ka kuptuar se ka ka br, ka krcyer n lumin Sana, dhe ka br vetvrasje. Kufomn e tij pas 21 ditsh e ka hedh uji jasht 50km. N rrjedhn e lumit tek Bosanski Novi, n gryk derdhjen e lumit Sana dhe Una. N fytyrn e kufoms dhe n qaf, por edhe n pjest tjera t zbuluara t trupit jan gjetur lndime t shumta: Ka munguar faqja, syt kurse ka pasur edhe plag n duar dhe trup. N qytet jan thurur tregime t ndryshme pr kidnapim, prandaj rasti sht hetuar mir q t shpjegohett shkaktari i drejtprdrejt i vdekjes dhe origjina e plagve n kok dhe trup. Me obduksion sht konstatuar prmbytja. T gjitha plagt postmortale n kok duar dhe trup kan qen t dukshme pastaj edhe kafshimet e shtazve. Plagt postmortale nganjher jan aq impresive, saq shum bindshm na ojn n prfundim se kan qen shkaktare direkte t vdekjes.

E kam vrar at q m s teprmi e kam dashur, qndon n Macbethin; ky n psikologji sht nocion shum i njohur i ambivalencs, ku dshira futet ndrmjet skajeve diametralisht t kundrta. Nocionin n psikiatri e ka futur prof.dr Ojgen Blojler (Eugen Bleuler). 24

EKSPERTIZA E MJEKO-LIGJORE (GJYQSORE) Ekspertiza e Mjeksis Gjyqsore sht veprim apo procedur specifike q aplikohet n kuadr t procedurs gjyqsore, qoft ajo procedur penale apo procedur civile, me qllim themelor t konstatimit dhe interpretimit t fakteve relevante mjeksore n ndonj shtje gjyqsore. Prandaj n t gjitha situatat kur n shtjet gjyqsore gjenden edhe faktet t tilla pr prcaktimin e t cilave sht i nevojshm aplikimi i njohurive t posame profesionale dhe shkathtsive, sht e nevojshme q t angazhohet personi i posam profesional q i posedon kto njohuri profesionale ( Q. Stevanoviq). Personi i till, kur n rastin konkret jan n pyetje faktet mjeksore, quhet ekspert mjekoligjor. Eksperti mjekoligjor sht i detyruar q n procedur gjyqsore, n pajtim me etikn profesionale, t gjitha njohurit e tij teorike dhe prvojave praktike, si dhe dijen e tij ta prdor pr zgjidhjen e cilsdo shtje gjyqsore (penale, civile, apo shtje tjetr). Madje edhe n vet LPP. shtja e ekspertit rregullohet ashtu q personi n rolin e ekspertit duhet ti posedoj tri elemente themelore: kualifikimin profesional, prshtatshmrin morale dhe aftsin procedurale. Kualitetet profesionale t ekspertit jan garanci pr vet suksesin e ekspertizs mjekoligjore. Rrjedhimisht, eksperti mjekoligjor duhet t posedoj njohuri shum solide nga profesioni i mjeksis s prgjithshme si dhe njohuri specialistike dhe arsimim nga Kriminalistika Mjeksore. Krahas ksaj eksperti duhet t jet mir i udhzuar n metodikn dhe teknikn e procedurs gjyqsore, me theks t veant n ndrhyrjen dhe paraqitjes s kuptueshme t fakteve relevante mjekoligjore. Ekspertiza e tij, t gjith pjesmarrsve n gjykim, gjat procedurs duhet tu jet e shkoqitur dhe e qart n trsi. Ekspertit mjekoligjor, prve njohuris profesionale i duhet domosdo t jet edhe i arsimuar jashtzakonisht mir edhe n psikologjin edhe psikopatin forenzike, patologjin sociale dhe fushat komplementare. Eksperti, sidomos nse sht i angazhuar shpesh n ekspertiza mjekoligjore duhet t posedoj edhe njohuri themelore si dhe t njoh parimet nga kriminalistika, Procedura Penale, E Drejta Penale, Kriminologjia n mnyr q sa m leht dhe sa m mir t gjendet n kto veprime delikate.
25

Elementi tjetr i rndsishm pr shmblltyrn e ekspertit sht prshtatshmria morale, gjegjsisht kualitetet etike t ekspertit, si njeri dhe si profesionist. Personalitetin e tij duhet ta karakterizojn edhe virtytet e mira si jan: ndrgjegjja e jashtzakonshme dhe neutraliteti, t ket qndrime t forta, pa kurrfar karakteristikash luhatse, sidomos t mos jet i prir pr paragjykime. Profili etik i ekspertit mjekoligjor duhet t jet n prputhje t plot me kodeksin e etiks mjeksore, mbshtetur n parimet e tij fundamentale t parimit t betimit t prhershm. Prandaj t gjitha kto parime morale t cilat sht i detyruar ti respektoj dhe ti v n jet mjeku-shrues, n t njjtn mas parimet e Hipokratit n betim, e obligojn mjekun edhe n cilsin e ekspertit.

Formulimi i Gjenevs, i betimit t Hipokratit, i vitit 1948 i cili sht n fuqi dhe i obligon t gjith mjekt e bots thot: N momentin kur hy n mesin e antarve t profesionit t mjekut, betohem solemnisht se jetn time do ta v n shrbim t humanitetit. Prandaj msuesve t mi do tua ruaj nderin dhe falnderimin e domosdoshm. Njohurit e mia do ti zbatoj me dinjitet dhe ndrgjegje. Brenga m e madhe pr mua do t jet shndeti i pacientit tim. Do ti respektoj sekretet e atij q mi beson. Me gjith forcn time do ta mbroj titullin dhe traditn fisnike t mjekut. Kolegt e mi do t m jen vllezr, kurse ndaj pacientit tek un nuk do t ndikoj kurrfar besimi, nacionaliteti, race, apo prkatsia politike. Absolutisht do ta respektoj jetn e njeriut, q nga fetusi. As edhe nn rrethana krcnuese nuk do t lejoj q t shfrytzohen njohurit e mia mjeksore n kundrshtim me ligjet humanitare. Kt e premtoj solemnisht, lirisht duke u mbshtetur n nderin tim

Duke pasur parasysh kt q u tha, duhet t theksohet posarisht se sikurse q varet shndeti i dikujt nga ndrgjegjja e mjekut-shrues, ashtu n t njjtn mas varet edhe nga ekspertiza mjekoligjore,
26

suksesi i tij profesional dhe veprimtaria etike varet dinjiteti i dikujt, liria, gjendja materiale, prosperiteti madje edhe jeta. do lshim, pun siprfaqsore, neglizhenc apo anim apo edhe mangsi morale e ekspertit mjekoligjor sjell deri tek pasojat e paparashikueshme si pr individin ashtu edhe pr shoqrin n trsi. Nj thnie lakonike thot: n gabime msohet por kjo e ka domethnien tragjike kur sht n pyetje mjeksia, sepse me gabimet e mjeksis shtohen trojet e varrezave, kurse me gabimet e mjekut ekspert burgjet mbushen tepr, ose kriminelt e paprmisueshm lvizin t papenguar duke gzuar lirin e shtrenjt. Pra me padrejtsi do t rrezikohet fryti m i madh i njerzimit-fryti i shenjt-liria! Se sa me krenari kjo tingllon, nj nga parimet m t shenjta t legalitetit - nullum crimen nulla poena sine praevia lege penali. Parimi si shenjtor i ligjshmris, vlera e simbolit t s cilit gjendet mu n kt, sepse e mbron njeriun e pafajshm dhe t ndershm nga arbitrariteti n zbatimin e t Drejts Penale. Me kt pamundsohet heqja e liris s tij t garantuar ( m mir sht t lshohen n liri njqind fajtor, sesa ta fajsosh dhe ta gjykosh nj t pafajshm). Paralajmrimet e cekura kan qllimin e vet, sepse njeriu i sotm po prjeton rrshqitje dhe rnie n katandi serioze morale, kriz etike, t ciln asnjher deri m tash nuk e ka prjetuar me prmasa m t mdha. Sikurse t dominonte epidemia moral insanity. Ekspertiza mund t jet: e sakt, e gabueshme, e rrejshme dhe me pahir. Ekspertiza e sakt sht ajo e cila sht kryer lege artis : me ndrgjegje, profesionalisht, n mnyr korrekte dhe konsekuente sipas kautelave t shkencs s mjeksis. Ekspertiza e gabueshme, si e papranueshme juridikisht, ndodh n rastet e ekspertizs mjeko-ligjore me ekspert t paarsimuar, por ekspertiza e till rezulton edhe pr shkak t mos dijes dhe gabimeve,. Ekspertiza e rrejshme sht forma m e rnd e ekspertizs, n t ciln eksperti jo pr mosdije apo moskujdes, por me vetdije dhe me qllim e mbulon apo shtrembron faktet e konstatuara dhe me kt trajtim e mashtron gjykatn. Pra ka kryer vepr t till e cila n vete prmban inkriminim.
27

Ekspertiza me pahir ndodh pr shkak t puns siprfaqsore t ekspertit, n munges s zellit dhe precizitetit, por kurrsesi jo pr shkak t mosdijes dhe mosnjohjes s puns. N kt rast vije n shprehje n kuptimin e plot hendikepi moral i ekspertit mjekoligjor. Me veprimin e till e komprometon n form t vrazhd titullin e mjekut duke u shrbyer me parimet elementare t etikes mjeksore. Nj shembull eklatant i ekspertit mjekoligjor t pandrgjegjshm dhe shum t paprgjegjshm do t prezantohet n vijim: Lnda Penale. 135/86 e Gjykats s Qarkut n B. Lluk. Dats 26. Maj 1986, n Fshatin Gornji Kamenograd, afr Sanjski Most, sht gjetur kufoma e plakut B. S. n shtpin e tij t vetmuar n t ciln ka jetuar ai. Shtpia ka qen e parregulluar, t gjitha gjrat kan qen t shkaprderdhura, sidomos, rrobat dhe shtrojat. N kulet ja gjetur 7200 dinar dhe letrnjoftimi. N kufom jan vrejtur lndime vitale dhe at:... n mes t ballit mbi hund skajet e lagura me gjak me inde dhjamore q shkojn deri n thellsi t ashtit.... Pastaj, jan konstatuar lndime edhe n pjes tjera t trupit, dhe at: n maje t hunds dhe n pjesn e prparme t mjekrs gjakderdhje e jashtme me prmasa 2 x 1cm..., kurse me prerjen e lkurs dhe muskulit sht konstatuar se n pjesn e krahut t djatht ekziston gjakderdhje e brendshme e madhsis 8x5cm nga ana e jashtme... jan konstatuar edhe ndryshime kalbjesh me prmasa n tr trupin. N rezultatin intern, eksperti pas obduksionit t kufoms, konstaton n pjesn e poshtme t trurit zbutje si pasoj e ndrydhjes (kontrku contre-coup, n zhargonin ton efekti kontrakup.) N prfundim eksperti ka dhn konstatimin: 1. vdekja sht shkaktuar pr shkak t goditjes mekanike n pjesn e prparme t koks e cila ka sjell deri tek komprometimi i qendrs s frymmarrjes dhe puns s zemrs n trungun trunor. 2. Ndryshimet e lartcekura kan sjell deri tek ndrprerja dhe ndezja e mushkrive n t dyja ant, ndryshimet t cilat nga ana e tyre e kan ngarkuar trungun trunor n kuptim t zvoglimit t prgjithshm t furnizimit t mass s trurit me oksigjen. 3. zbutja e vrejtur e thels s zverkut si dhe t trungut trunor e kan
28

shkaktuar vet vdekjen. 4. N baz t rezultatit objektiv t obduksionit sht e mundur q vdekja ka qen vepr e fatkeqsis apo vrasje. Meqense mjeku i obduksionit me rastin e kryerjes s obduksionit nuk e ka sqaruar n mnyr t sakt prejardhjen e plagve dhe mekanizmit e sakt t vdekjes, inspektort e shrbimit kriminalistik kan filluar veprime t thukt hetimore. Kjo pr shkak se eksperti n konstatimin e tij ka ln t hapur mundsin se n konsiderim mund t vij edhe vrasja. Ditn e dyt pas shikimit n vendin e ngjarjes dhe obduksionit, sht kryer obduksioni i srishm i kufoms dhe specialistt e Mjeksis Gjyqsore kan konstatuar se gjat obduksionit paraprak prve prerjes s qepur n prerjen e koks, eshtrat e zverkut nuk jan t shtypur dhe pasi q kjo sht br me rastin e obduksioni t srishm sht konstatuar se t gjitha eshtrat e zverkut jan t ruajtur kurse truri nuk tregon kurrfar ndryshimesh?! t cilt natyrisht me rastin e obduksionit t par as q jan prekur sepse as q sht hapur zverku. Prve ksaj me rastin e obduksionit t par prerja sht br deri mbi krthiz dhe me kt rast zemra dhe mushkrit kan mbetur t paprekura, nuk jan br prerjet tipike. Prandaj kan mbetur t pakontrolluar organet e barkut. Obducenti i dyt, i cili e ka kryer obduksionin e srishm t kufoms B, S sht deklaruar lidhur me shkaktarin e vdekjes dhe origjinn e tij shkaktar i vdekjes: ndrprerja e puns s zemrs. N fund n shqyrtimin prfundimtar ka dhn mendim t sakt pr shkaktarin dhe origjins s vdekjes: Mendimi: Me obduksion t srishm t kufoms s B.S. u konstatua se me rastin e obduksionit t par nuk sht br hapja e zverkut, gjegjsisht nuk sht prer harku i zverkut, kshtu q nuk sht br as kontrolli i trurit dhe strukturave tjera brenda zverkut. Gjithashtu u konstatua se nuk jan br prerjet tipike n zemr dhe mushkri. Me kontrollin e jashtm dhe obduksionin e trupit t vdekur u konstatua se i prmenduri ka vdekur nga vdekja natyrore, pr shkak t pushimit t zemrs s vepruari pr arsye t ndryshimeve arteroskleroze t sistemit t qarkullimit t gjakut. Me kontrollin e jashtm u konstatua se t qruarit n mes t ballit, me gjakderdhje t brendshme n pjesn e brendshme t kapakut t syrit t djatht,
29

gjakderdhja n maje t hunds n ann e prparme t mjekrs si dhe n pjesn e prparme t krahut t djath paraqesin individualisht dhe t gjitha s bashku lndim t leht trupor dhe jan krijuar me rastin e rrzimit. Kto lndime nuk kan kurrfar lidhjesh shkakore- kauzale, me vdekjen... Si rezulton qart nga kjo q u tha, ekspertiza fillestare mjekoligjore ka qen kundrligjore, n trsi e kryer n mnyr t pandrgjegjshme, kurse nxjerrja e prfundimit ka qen arbitrar. Me kt akt eksperti sht tallur me lirin e ndokujt gj q e tr kjo ka pasur implikime shum t kqija morale afatgjate. Kjo tek qytetart ka nxitur revolt, ka krijuar mosbesim krejtsisht t arsyeshm. Shembulli i dyt n pikpamje t sjelljes sugjestive t ekspertit mjekoligjor, por edhe t pjesmarrsve t tjer n vendin e ngjarjes. Veprimi me pahir, si veprim shum joserioz, para s gjithash ndaj t vdekurit, por edhe ndaj ekspertizs si t till. N Fshatin Tomin, n rrethin t Sanjski Most, afr stalls sht gjetur i vdekur nj njeri i moshuar. N vend t ngjarjes ka dal komisioni n prbrje: gjyqtari hetues, zvends prokurori publik komunal, inspektori i hetuesis, tekniku i kriminalistiks dhe eksperti mjekoligjor. Tek shtpia e t ndjerit sht takuar edhe kushriri i tij, prndryshe puntor shoqroro-politik i njohur. Ai n mnyr autoritative dhe sugjestive ka ndikuar n komision me rastin e shikimit n vendin e ngjarjes, se fjala sht pr njeri t moshuar n rastin konkret, njeri i smur nga zemra dhe se sipas t gjitha gjasave, n pyetje sht shkaku natyror i vdekjes. Eksperti i mjeksis e ka kontrolluar kufomn, t cils as q ia ka veshur rrobat dhe kshtu n certifikatn e t vdekurve t t prmendurit pr shkakun e vdekjes e ka shnuar diagnozn infarkt suspent i zemrs. Kufoma sht varrosur me ceremonial t zakonshm. Politikani dhe komisioni pastaj n shtpin e t ndjerit kan filluar t pin me meze sikurse t kishin kryer pun shum t rnd t prgjegjshme dhe t ndershme. Gjasht dit m von, puns i ka hyr SPB i Qytetit t Zagrebit. I paftuari djali i t ndjerit duke iu prezantuar kujdestarit se ai sht i smur mendrisht dhe se po at dit n Fshatin Tomin e ka vrar babin e tij me pistolet. Npunsit t befasuar t SPB me at rast ia ka nxjerr nga xhepi dhe treguar pistoletn me t ciln gjoja e ka vrar babain. T habitur, n SPB t Zagrebit, ia kan marr pistoletn dhe menjher e kan informuar Gjykatn e Qarkut dhe Prokurorin e Banjalluks pr ngjarjen e pakndshme. T njjtn dit organi i
30

hetuesis i Gjykats s Qarkut n Banjalluk, ka dal n vend t ngjarjes n Sanjski Most, kan br ekshumimin dhe obduksionin e kufoms. Mjeku ekspert i Gjykats s Qarkut t Banjalluks i ka konstatuar dy plag shpuese n shpinn e t kufoms me plumbat e mbetur nn lkur, n pjesn e eshtrave t gjoksit. T dy plumbat kan deprtuar npr mushkri.

LLOJET E EKSPERTIZAVE T SHKALLS S III-t (Superekspertizat) Ekspertizn e shkalls s par e bn mjeku individual, zakonisht jo specialist nga Mjeksia Forenzike. Me rastin e ekspertizs s shkalls s par jan t mundura lshimet e mundura, prandaj nga i njjti ekspert apo eksperti tjetr krkohet q t bhet krcimi i ekspertizs apo korrigjimi i disa fakteve t kontestueshme. N rastet kur bhen gabime t mdha n ekspertizn fillestare t shkalls s par si u cek n dy shembujt kazusit, qoft ekspertiza e gabueshme apo me pahir, madje edhe e rrejshme-ka pr gjykatn sht e papranueshme- krkohet ekspertiza e shkalls s dyt si rregull nga Instituti i Mjeksis Ligjore. N kt shkall t ekspertizs e cila mund t bhet n objektin e ekspertizs apo n baz t dokumentacionit t gjykats, sipas rregullit marrin pjes dy ekspertspecialist pr mjeksin gjyqsore. Ekspertizn e shkalls s tret apo superekspertizn mjekoligjore, e kryen kshilli mjeko ligjor i Fakultetit t Mjeksis, s Vendit. T cilin e cakton gjykata. Krkesa pr kt ekspertiz shtrohet pr t gjitha rastet dubioze t cilat jan konstatuar n mnyr jo t plot apo sht br interpretimi i gabueshm i fakteve, ose megjithat kur midis ekspertizs s shkalls s par dhe asaj t shkalls s dyt ekziston konstatimi diametralisht i kundrt, dhe kur edhe me vet ekspertizn e shkalls s dyt nuk ka mundur t sqarohen faktet kryesore. Superekspertiza sht e parevokueshme dhe si e till sht prfundimtare. N vitet e 80-tan kaosin shtetror t t gjitha segmenteve t shoqris, n prpunimin e ekspertizs ( s pari n Kosov, e pastaj n tr Shtetin Federativ) n nj fshat n rrethinn e Gjilanit, ka ndodhur nj ngjarje e pakndshme. Pr kt, pa kurrfar verifikimi dhe kualifikime relevante ligjore, kan kumtuar t gjitha mediet
31

serbe. Para se edhe t ket filluar shikimi n vendin e ngjarjes, pr ngjarjen u b e ditur n detaje ( skenar morbid politik!). N t vrtet Gjorgje Martinoviq, i punsuar si civil n Domin e armats n Gjilan, e ka paraqitur se dy persona t panjohur t prkatsis shqiptare (sipas t folmes dhe dialektit) iu kan afruar n ar ku po lronte dhe po mbillte perime, e kan kapur pr duarsh, rrzuar pr tok e pastaj ia kan futur shishen n anus t zorrs s trash, qafa e s cils pastaj sht thyer duke i shkaktuar lndime. U krijua nj fushat e hatashme dhe e pa par deri ather kundr popullit shqiptar e cila do t zgjas pr nj koh t gjat. Ktu u ky edhe mjeksia fatazmatike serbe ( m sakt Akademia Mjeksis Ushtarake- VMA, dhe Shoqata e Mjekve Serb), duke anatemuar parimin e betimit t Hipokratit. Ekipet e ekspertve mjeksor (nikoqir i t cilave ishte Kshilli Mjekoligjor i Fakultetit t Mjeksis n Beograd), ndonse ata nuk i kishte angazhuar gjykata kompetente ishin aktivizuar vetvetiu. Edhe VMA, edhe Shoqata e Mjekve Serb, e bn ekspertizn e kompozuar monstruoze dhe tmerruese, t ciln s pari ia servuan opinionit publik, e pastaj organeve t gjyqsis. Me kt rast lindn kontradikta hutuese ndrmjet institucioneve penale juridike. Q n fillim t paraqitjes s rastit n vendin e ngjarjes kishin dal ekspertt m t mdhenj pr Mjeksi Gjyqsore dhe Kriminalistik, nga Krahina dhe Republika ( pr shkak t situats s rnd politike, ishin ata t nacionalitetit serb e malazez, sepse ekspertt e nacionalitetit shqiptar kishin krkuar q t mos kyen. Shikimi n vendin e ngjarjes sht kryer n mnyr detale, gjithprfshirse, serioze, jan siguruar dhe mbledhur mikro dhe makro gjurmt. Si i till shikimi n vend t ngjarjes nga aspekti i shkencs kriminalistike dhe LPP, sht kryer lege artis dhe n nivel t lakmueshm. N prbrje t Komisionit kan qen inspektort m profesionist t Sekretariatit Krahinor t Punve t Brendshme t udhhequr nga Kryeshefi i Shrbimit pr Krime, eksperti mjekoligjor- Profesor i shquar Universitar i Mjeksis Gjyqsore. Gjat shikimit n vendin e ngjarjes jan bashkuar edhe inspektort e klass s par dhe ekspertt e Sekretariatit Republikan t Punve t Brendshme t Serbis, madje ka edhe nuk ka qen e parapar me LPP, si dhe inspektort e Sekretariatit Federativ t Punve t Brendshme. N vendin e ngjarjes, n arn e lvruar t prgatitur pr mbjellje sht
32

gjetur shishja gjysmlitrshe me gryk t thyer n t ciln kan qen gjurmt e gjakut por edhe shenjat e gishtrinjve t cilat jan prputhur me shenjat e t lnduarit Gjorgje Martinoviq. sht gjetur edhe shkopi me gjurmt e gjakut. N arn e lvruar jan gjetur edhe gjurmt e kmbve dhe ato vetm t nj personi ( pra t t lnduarit Gjorgje Martinoviq). Menjher pas lndimit, Gjorgje Martinoviq, n vendin e ngjarjes qet dhe ngadal e ka mbledhur farn q ka qen duke mbjell, i ka paketuar gjrat, i ka lar duart dhe pastaj sht nisur pr n shtpi. Sikurse t kishte qen ai i sulmuar t gjitha ato veprime nuk do t kishte mundur ti kryente, kishte ikur duke i ln t gjitha n vendin e ngjarje. Duke u kthyer n shtpi, rrugs e ka takuar kumbarn e tij, t cilit nuk i sht prgjigjur n prshndetje. E ka pasur fytyrn e prlyer me gjak 5 N kt rast jan implikuar edhe organet ushtarake t hetuesis sipas akuzs s t lnduarit Gjorgje Martinoviq, kundr Kryeshefit t Domit t Armats me grad ushtarake kolonel. Gjoja se koloneli iu ka deklaruar organeve t ndjekjes s Gjorgje Martinoviq sht person i oroditur ( pervers). Akuzn e tij gjykata ushtarake e Nishit e ka hedhur posht, q do t thot se e ka pranuar deklaratn e kolonelit si t besueshme, se fjala sht pr personin pervers seksual. Rasti i Gjorgje Martinoviqit, pr t cilin jan shkruar libra voluminoz, ndonse organet e hetuesis kan dhn premisat dhe pikpamjet e tyre, e zgjoi vmendjen e madhe t opinionit t politik t Serbis. Ksaj i shkonin prshtati edhe institucionet me renome VMA, SANU, Shoqata e Mjekve Serb... pikrisht kto edhe e morn n dor t vet rastin Gjorgje Martinoviq, pr nevoja t politiks ditore, duke i trusur organet gjyqsore dhe duke e marr rolin superior. Mirpo, kur sht dashur t prmbyllet procesi e ka penguar at realiteti i pamshirshm profesional dhe shkencor. Realiteti i pathyeshm sht gjendur n materialin hetimor t institucioneve kompetente kriminalistike dhe gjyqsore. Prandaj pa marr parasysh rezultatet e Kshillit t politizuar Mjekoligjor t Fakultetit t Mjeksis n Beograd, (Superekspertizashkalla e tret!) kan qen n kolizion me vetveten. Dhe ka shkruar se mbi Gjorgje Martinoviqin sht kryer akti i dhunimit sepse ai nuk ka mundur ti shkaktoj vets lndime. Me kt apriori personifikohet dhe fajsohet populli shqiptar, kurse vepra kualifikohet si akt i irredents.

Usmeno saopenje,prof. dr. . Markovi, 1987. 33

Gjykata e Qarkut n Gjilan ( si gjykat realisht kompetente n kontest sipas LPP), me urdhr t saj cakton q t kryhet Superekspertiza n Lubjan. Kjo sht kryer nn udhheqjen e autoritetit m t lart profesional dhe moral n Vend, Prof dr. Janez Milinski. Prfundimi ka qen se lndimi i kontestueshm ka mundur t shkaktohet nga personi tjetr, mirpo gjithsesi edhe nga vet i lnduari Gjorgje Martinoviq, tia ket shkaktuar vetvetes. I mbetet gjykats ta vlersoj se kush ka qen kryes i lndimit jo vetm n baz t rezultatit t ekspertizs mjekoligjore, por n konstelacion gjithprfshirs t t gjitha fakteve relevante dhe rrethanave t ngjarjes. OBJEKTI I KRIMINALISTIKS MJEKSORE Scientia nihil aliud est, quam veritatis imago6 Duke definuar Kriminalistikn Mjeksore, mund t thuhet lirisht se ajo sht nj form e mjeksis s aplikuar, detyr fundamentale e s cils sht q me kujdes dhe konsekuenc ti fus n shrbim t gjyqsis frytet e disiplinave mjeksore Mjeksin Forenzike Taylori e definon si njohuri e aplikuar nga t gjitha disiplinat shkencore dhe komplementare pr nevojat shkencore (t drejtsis), Kredoja e saj themelore sht q t hulumtoj dhe konstatoj t vrtetn e bazuar n fakte, gj q drejtprdrejt i kontribuon veanrisht drejtsis. Kurse Kriminalistika Mjeksore, nga aspekti penal, sht mjeksi forenzike e drejtuar sidomos ndaj fushave penalo-juridike- organeve t procedurs parapenale me karakteristika heuristike dhe kriminalistike. Pra, kjo sht esenca e kriminalistiks mjeksore. Karakteristika kryesore e Kriminalistiks Mjeksore sht e vendosur mbi bazat prmbajtjeve shkencore dhe mbi tri shtylla t forta: mjeksore-sipas natyrs; kriminalistike- sipas karakterit, kurse n frymn e saj sht penalo-juridike. Sipas misionit t saj, Kriminalistika Mjeksore sht prfaqsuese e
6

"Shkenca nuk sht asgj tjetr, pos fotografi e s vrtets" (thnie latine) 34

faktografis, realitetit objektiv, pretendim i s vrtets dhe konsekuencs njerzore. Ajo e bn kt n interes t t tr shoqris dhe n interes t secilit individ. Thn tro, Kriminalistika Mjeksore sht prfaqsuese e vetdijes njerzore dhe e drejtsis n realizimin praktik t normave mjekoligjore t cilave u jep shklqimin e realitetit objektiv. Mjeksia Gjyqsore para s gjithash ka pr detyr t prcaktoi shkakun e vrtet t vdekjes s njeriut me rastin e analizs s kufoms, t caktoi llojin dhe prejardhjen e lndimi. N ann tjetr Kriminalistika Mjeksore, ka nj kuptim dhe rol shum m t gjer, jo vetm prcaktimin e shkakut t vdekjes, llojin e plags por edhe zbulimin e veprs penale, kryesit t tij dhe viktimn, me an t dinamiks dhe mekanizmit t parashikimit si dhe studimin e rrethanave relevante q i kan parapri dhe jan zhvilluar gjat kryerjes s veprs penale. Thn shkurt, Kriminalistika Mjeksore sht sintez e Mjeksis Gjyqsore dhe Kriminalistiks ( taktiks dhe metodiks). Kshtu metoda e Mjeksis Gjyqsore shtrihet dhe pasurohet me prmbajtje speciale kriminalistike; metodat e tekniks kriminalistike vihen n funksion t drejtprdrejt t morfologjis mjeksore. Veprimet taktike-kriminalistike mishrohen n Kriminalistikn Mjeksore. Kriminalistika Mjeksore sht n ndrlidhje t drejtprdrejt edhe me planin operativ duke modeluar veprimet taktike (prpunimi i versioneve n pikpamje t motivit, mnyrs s kryerjes s krimit, zbulimin e kryesit etj.). Rikonstruktimi n objektet e delikteve t gjakut sht i pa paramenduar pa Kriminalistikn Mjeksore. Objekti i kriminalistiks mjeksore, n rend t par del nga ekspertiza mjekoligjore e cila ka detyr kryesore ndriimin e fakteve objektive si vijon:

lndimet trupore tek t gjallt; konstatimin e shkakut t vdekjes- obduksioni mjekoligjor i kufomave; ekspertiza e pjesve t trupit; ekspertizat toksikologjike; ekspertiza traseologjike; traseologjia biologjike; makro gjurmt dhe mikro-gjurmt kontaktuese me origjin tjetr; gjenetika e trashgimis;
35

procedura e identifikimit; zbulimi i kryesit.

Ekspertiza e plagve trupore, nnkupton prcaktimin e llojit t plags, kualifikimin e tyre, mnyrs s marrjes s tyre dhe identifikimin e mjeteve me t ciln jan shkaktuar plagt. N fund sipas mundsis edhe konstatimin e origjins s plags: nga fatkeqsia, vetlndimi apo plag e shkaktuar nga krimi. Ekspertiza e kufoms ka rol dominues n kriminalistikn mjeksore, e mbi kt bie numri m i madh i ekspertizave, prandaj edhe kjo del n rend t par. Sipas dimensionit t saj dhe prevalencs, ekspertizat e kufomave i tejkalojn t gjitha ekspertizat tjera. Shikuar objektivisht mbi ekspertizat e kufomave n t cilat prcaktohet shkaktari i vdekjes dhe origjina (natyrore, e fatkeqsis, vetvrasje, apo vrasje) bie sipas burimeve amerikane 20% e rasteve t t gjitha vdekjeve pa marr parasysh shkaktarin e tyre, prandaj sht i domosdoshm edhe verifikimi zyrtar dhe konstatimi i shkakut t vrtet t gjendjes faktike. Pra, n objektin e ekspertizave mjekoligjore t kufomave bjn pjes jo vetm personat t cilve dhunshm u sht marr jeta, por edhe disa forma t vdekjes s natyrshme n rrethana t caktuar forenzike ( tabela 1.).
Tabela 1. Ekspertiza e kufoms Ekspertiza e kufomave
Vdekja e dhunshme Vdekja natyrore (rrethana forenzike)

nga fatkeqsia vetvrasja vrasja

vdekja e panjohur natyrore vdekja e papritur natyrore vdekja e dyshimt natyrore

Midis vdekjes natyrore dhe asaj t dhunshme nuk ekziston nj kufi krejtsisht i qart. Nga aspekti penal procedural, sht e panevojshme q t trhiqet distinksioni i ashpr ndrmjet vdekjes natyrore dhe asaj t dhunshme, shum m i rndsishm sht kriteri se sht shkaktuar vdekja si pasoj apo sht e ndrlidhur me t. Kshtu p.sh. mjekimi i pandrgjegjshm, mjeksia popullore e veprime t ngjashme mund t sjellin deri tek shkaktimi i vdekjes natyrore, mirpo kjo vdekje ka lidhje me veprn penale (J. Milinski). Pr do rast kur ekziston lidhja kauzale ndrmjet veprs penale dhe shkaktarit t vdekjes, sht e
36

domosdoshme q pr s afrmi t definohet dhe t konstatohet se cili sht shkaktari kryesor dhe i drejtprdrejt i vdekjes. Kur sht n pyetje shkaktari i drejtprdrejt i vdekjes nuk guxohet t shkohet fluturimthi n rrjedhn e formulimit, si e bjn kt shpeshher me shpejtsi patologt, duke e theksuar si shkaktar t vdekjes ndrprerjen e puns s zemrs dhe t frymmarrjes. Me kt vetm vshtirsohet puna e organeve t hetuesis, duke u shkaktuar atyre huti dhe duke i sjell para dilemave. Pr kt arsye shkaktari i drejtprdrejt i vdekjes pr do rast konkret duhet t shnohet n mnyr precize (gjakderdhje n zbrazsin e stomakut, shkatrrim i organeve vitale, etj.). Mirpo, shum m e mangt sht shtja kur shkaktar t vdekjes jan shum faktor-shkaktari multifaktor. Faktort individual, secili ve e ve mund t shkaktojn vdekjen dhe me kt rast shkaku sht konkurrues. N ann tjetr, faktort individual mund t shkaktojn vetm lndime t lehta trupore, por efekti i tyre prmbledhs sjell deri tek rrjedha e vdekjes (p.sh. gjakderdhje n trup). Prve ksaj lndimi indirekt si rrjedh prfundimtare mund t ket pr pasoj vdekjen, pr shkak t tetanosit, plags shpuese t infektuar me mikrobe. N fund, lndimi mund t ngacmoj edhe smundje akute t cilat n shkalln e terminalit do t shkaktojn vdekjen. Pra, konstelacioni i plags dhe smundjes t cilat e plotsojn njra tjetrn me konotacione negative sinergjike mund t shkaktoj vdekjen. N Janar t vitit 1966. duke ecur mbrapa autobusi e ka goditur Ruzha Babiqin, 44. vjee, nj alkooliste kronike e cila n momentin kritik ka qen n gjendje t dehur. Fatkeqsia ka ndodhur n nj rrug t rrpishme dhe t rrshqitshme n Banjalluk. Me at rast Ruzha Babiq, me t goditur sht rrzuar e ndrydhur, kurse rrota ka kaluar prmbi eshtrat e kofshs s majt. Ajo ka marr lndime t thyerjes s eshtrave t kofshs s majt dhe thyerje serike t eshtrave t brinjve II-VI nga ana e djatht. E lnduara sht bartur n repartin kirurgjik t spitalit t prgjithshm n Banjalluk, ku pas nj kohe t caktuar edhe ka vdekur. Gjat qndrimit t saj n spital, t lnduars i sht dhn kujdesi kirurgjik, i jan imobilizuar thyerjet, dhe nga aspekti traumatologjik rrjedha ka vajtur mjaft knaqshm. Mirpo, kan lindur komplikime pr shkak t smundjeve kronike t cilat e lnduara i ka pasur: dmtimi kronik i muskulit t zemrs me zhvillimin insuficience, cirroza e mlis n ekzacerbacion, dmtimi kronik i veshks me ure t ngritur dhe manifestimi i delirium tremensit alkoolik. Pikrisht pr shkak t smundjeve t prmendura akute ka
37

ardhur deri tek vdekja e t lnduars. Kt e ka dshmuar rezultati i obduksionit. A. VDEKJA NATYRORE N rrethanat forenzike vdekja natyrore bhet objekt hetimi n ato raste kur ajo sht e panjohur (nuk ka dshmitar okular t vdekjes), e papritur ( mors suita) dhe sht e karakterit t dyshimt me elemente penale- procedurale. 1. Vdekja natyrore e panjohur sht ajo vdekje e paqart, shkaktari i s cils sht i panjohur, prandaj edhe krkon ekspertiz t hollsishme mjekoligjore. Kto jan zakonisht kufomat e gjetura n rrug, prbri rrugve, n objekte publike ose n vendet e fshehta ( tavane, pleme, pyje e t ngjashme). N kartotekat e tyre shndetsore nuk ka t dhna mbi smundjet eventuale t rnda t cilat do t shrbenin si udhrrfyes n interpretimin e vdekjes. Vajza 32 vjee nga Mrkonjiq Grad, e punsuar si kulinare n ndrmarrje, nj t hn nuk ka ardhur n pun, dhe as q sht lajmruar se do t mungoj at dit. Nga e shtuna nuk sht par, kurse t dieln gjithashtu nuk sht paraqitur n banesn e saj. Jan alarmuar organet e punve t brendshme dhe sht hapur me forc banesa e saj. sht gjetur n rroba t fjetjes e vdekur n shtrat. N karteln shndetsore e cila ka qen pothuajse e zbrazt nuk ka shnuar pr ndonj smundje serioze. Madje, edhe familja e t ndjers ka mohuar te ket pasur ndonj smundje t mhershme ajo. Pra ka qen pothuaj gjithmon e shndosh. N obduksionin mjekoligjor sht konstatuar gjakderdhje e subarahnoidale (nn mbshtjellsin e but t trurit), pr shkak t plcitjes s aneurizms s ens trunore t gjakut. 2. vdekja e papritur (e prnjhershme) sht vdekje e personave t cilt duken t shndosh dhe pr nj koh krejtsisht t shkurtr nga shkaqet natyrore i merr agonia. Vdekja e papritur sipas rregullit krkon hulumtimin e shkaqeve t saj me detyr t veant q pr secilin rast konkret t konstatohet se a bhet fjal pr vdekje natyrore apo t dhunshme. Kjo bhet pr arsye se ata njerz jan dukur t shndosh. Dhe vdekja e tyre e shpejt e papritur ka zgjuar vmendjen dhe dyshimin e rrethit t afrt dhe natyrisht edhe t organeve t hetuesis. ksaj, padyshim, i kontribuon edhe grshetimi i rrethanave t caktuara
38

t pazakonshme n astin e vdekjes. Te vdekja e befasishme dallojm disa nnlloje: vdekja e prnjhershme, e cila vije gjat disa sekondave apo minutave; si sht e ashtuquajtura (mors momentanea) vdekja momentale. sht karakteristik pr kto kufoma se nuk kan edemin e mushkrive, kurse gjaku sht i rrjedhshm dhe n mli sht i pranishm glikogjeni. Personat me vdekjen momentale prnjher bien n, alivanosen dhe nse jan n pozit vertikale apo ulur n karrige rrokullisen apo rrzohen pr toke sikurse ti kishte prer kosa. Me rastin e rrzimit shum shpesh lndohen gj q mund t ket reperkusione t rndsishme madje edhe afatgjate mjekoligjore. Me at rast ata vetm sa ia arrin tu hapet goja dhe pas disa dridhjeve pr pak sekonda vdesin, pa grhitjen e vdekjes. N fund t Shkurtit t vitit 1966. sht gjetur i vdekur n banesn e tij mjeku 59 vjear dr. Josip Opai, npuns i Domit t invalidve n Mrakovc. Ai ka pasur banes njdhomshe n aneksin e ambulantes. Komisioni hetimor nga Prijedori, ka dal n vendin e ngjarjes dhe e ka konstatuar lndimin e koks s tij me gjurmt e derdhjes s gjakut n fytyr dhe dysheme nn kufom. Pr shkak t dyshimit pr vrasje sht ndrprer shikimi i vendit t ngjarjes. Rastin e kan marr organet e hetuesis t Gjykats s Qarkut n Banjalluk. sht konstatuar si vijon: kufoma gjendet n dysheme pran tavolins e shtrir. N fytyr, n pjesn ballore t koks gjendet plaga e madhsis s dredhzs s gishtit me gjurm t rrjedhs s gjakut tashm t thar; nj gjurm gjaku ka rrjedh posht fytyrs kurse tjetra prmes majs s koks ka zverku. Ka qen e qart se lndimi sht shkaktuar nga objekti i thepisur, kurse me gjetjen e gjakut n kndin e tavolins sht konstatuar se ka pasuar ajo pjes e qitur. Prve ksaj sht konstatuar se i nderi Josip Opai, pr shum vite gjat sht mjekuar nga tensioni i lart i gjakut dhe smundja e zemrs. Mbi tavolin jan gjetur kutizat e hapura me barrat Trirezik-k, dhe Persantin tbl. t cilat i ndjeri i ka marr drejtprdrejt para vdekjes, kur edhe i sht keqsuar gjendja. sht rrokullisur dhe e ka goditur me kok tehun e tavolins dhe at n momentin kur ve i ka ardhur infarkti i rnd i zemrs, si edhe e ka konstatuar obduksioni. Me rastin e vdekjes s papritur prve shkaktarit kryesor t vdekjes, shum shpesh ekziston edhe nj varg i tr bashk shkaktarsh tjer apo m sakt faktorsh nxits dhe prshpejtues t saj dhe t cilt si
39

conditio sine quanon i kontribuojn rrjedhs s vdekjes. Kta faktor zakonisht jan fenomene fiziologjike si jan: gjendje e tretjes s ushqimit, defekacioni, menstruacionet, shtatznsia, ngarkesa e madhe fizike, shqetsimi i madh emocional, akti seksual etj. ose gjendja patologjike q sht shum e rndsishme p.sh. vaksinimi, narkoza, alkoolizmi, dhe smundjet: shtatznsia jasht mitre, konstitucioni timiko-limfatik, smundja e sistemit qarkullues t zemrs etj. Vdekja e papritur gjat aktit seksual sipas autorve francez mort doux (vdekja e mbl) apo vdekja idilike gjat kohs s aktit seksual n astin e ekstazs, kurse epshi si prjetim shum intensiv emocional kuptohet prtej cakut dhe mundsive t tij inhibide. Tek kta persona shpesh ka ekzistuar smundja akute e enve t koronare t gjakut ( enve t zemrs) apo aneurizmi i arteries trunore, prandaj me rastin e ngacmimit t fuqishm emocional dhe angazhimit fizik gjat aktit seksual vije deri tek sulmi i zemrs vdekjeprurs apo plcitja e aneurizms s ens trunore t gjakut. Kjo lloj vdekjeje pr arsye t llojit t vet, zakonisht ndodh nn rrethana t fshehta dhe mund t shkaktoj deri diku vshtirsi n ndriimin e saj. N pyll afr Banjalluks sht gjetur kufoma e mashkullit 40 vjear. Organet e hetuesis e kan gjetur me pizhame dhe brek t zhveshura dhe t prlyer me sperm rreth organeve gjenitale. Rastin e ka paraqitur gruaja e martuar e cila ka deklaruar se me t ndjerin pr nj koh relativisht t gjat sht takuar fshehurazi, sepse edhe ai ka qen i martuar. Kan kaluar fshehurazi dhe pa ndonj rregullim martesor. Mbrmjen kritike gjat aktit seksual mashkulli n fjal prnjher sht grmitur dhe prnjher me nj grhas s shpejti ka humbur vetdijen dhe ka vdekur. Kurse e tmerruar ka vrapuar dhe alarmuar ndihmn e shpejt, stacionin e policis dhe kalimtart e rastit. Me obduksion sht konstatuar infarkt i zemrs dhe smundja koronare. N vdekjet e papritura momentale bjn pjes edhe t ashtuquajturat vdekje inhibitore dhe vdekjet e favorizuara. a) vdekja inhibitore ndodh m s shpeshti n statusin timiko-limfatik. Kjo sht gjendje patologjike n organizm n t ciln gjndrat mbrojtse dhe kimusi jan t hipertrofuara t cilat gjenden nn koshin e gjoksit. Tek personat normal kto gjndra involojn deri n moshn e pubertetit duke shndrruar n ind dhjamor. Tek nj numr i caktuar i personave kjo gjndr edhe pas pubertetit ekziston, perziston (thymus
40

persistens). Gjat prpjekjes s madhe ose q ndodh shum shpesh me rastin e emocioneve t fuqishme (frika,tmerri etj.) vije deri tek ndrprerja paralizuese e puns s zemrs. Aresti i zemrs ndodh nn ndikimin e substancave t ngjashme aktive hormonale t cilat krijohen n kt gjndr dhe ndikojn n punn e zemrs ( t shihet n Praktikumin e Mjeksis s Forenziks demonstrimi i ktij rasti!) b) Lloji tjetr i vdekjes s papritur ndodh tek t smuret me t metat e trashguara apo t fituara t zemrs, hipertensioni malin arterial, pr shkak t aneurizmit t enve trunore t gjakut etj. pr t cilat smundje zakonisht dihet dhe n pikpamje mjeksore jan t verifikuara, mirpo kta persona rrethi i njeh si persona t shndosh. N situatat e caktuara t cilat jan interesante pr forenzikn: grindja, fillimi i kacafytjes, frika intensive etj. dhe pr shkak t shqetsimit t madh emocional personi i smur shpejt bie dhe vdes. Pra, shqetsimi efektiv sjell deri tek puna e prnjhershme e shpejtuar e zemrs apo qarkullimi i ngritur enorm i gjakut ose plcitja e anaurizms pr arsye vije deri tek insuficienca akute e zemrs dhe vdekja rrethanat t cilat e kan favorizuar vdekjen nuk kan lidhje direkte me vdekjen ato jan vetm shkas pr vdekjen momentale. Kjo lloj vdekje quhet vdekje e favorizuar, e prshpejtuar nga faktori emocional, si mekanizm shkputs. N Fshatin P. te Mrkonjiq Grad n nj mbrmje dimri, fmijt kan rrshqitur me saja dhe n nj moment ka ardhur deri tek grindja n mes tyre. Me kt rast menjher kan dal n sken prindrit dhe pas konfliktit verbal, njri nga ata sht hasur me dor n drejtim t fytyrs s tjetrit (M. S.) duke ia dhn nj shuplak t vogl. Ky pa asnj fjal sht rrokullisur dhe ka dhn shpirt. N karteln e tij shndetsore ka shnuar se ka qen i smur rnd nga zemra, ka sht analizuar edhe n klinik. Gjithashtu edhe nga evidenca e Sekretariatit t Mbrojtjes Popullore n komun jan marr shnimet se tek i ndjeri ka qen e konstatuar smundja e zemrs n form t gabimit mitral dhe pezmatimit t muskulit t zemrs. sht br obduksioni mjeko-ligjor dhe sht gjetur stenoza e lart (ngushtim) i gryks s aorts. Prokurori i Qarkut e ka anuluar ndjekjen penale duke e hedhur lndn sepse qart ka pasur t bj me vdekje t karakterit natyror. Familja e t ndjerit me padi private ka paraqitur ankes Gjykats Supreme t B dhe H, e cila gjithashtu, sht refuzuar, sepse pr shkak t shqetsimit psikik shum intensiv ka pasuar ngushtimi i fuqishm i gryks s aorts dhe ka ardhur deri tek ndrprerja dhe pushimi i funksionit t zemrs.
41

Lloji i tret i vdekjes s papritur zhvillohet n afat prej disa orsh me nj fillim shum akut dhe t menjhershm me rrjedh fulminante dhe me pasoj vdekjeje. Ky lloj vdekjeje quhet mors rapida seu accelerata (vdekje e shpejt e papritur). 3. Vdekja natyrore e dyshimt sht lloj natyror i paqart i vdekjes, shkaku i s cils n mnyr bindse flet pr vdekje t dhunshme. Kjo ndodh n ato raste kur disa dit para se t ket ndodhur vdekja jsht marr ndonj plag. Kshtu p.sh. ka ndodhur rrahje paraprake dhe pas ksaj ngjarjeje nj nga aktert papritur ka vdekur kurse me kt ka marr edhe lndime. 50 vjeari n Fshatin Rakovic t Banjalluks sht gjetur i vdekur n banesn e tij. Antart e familjes kan deklaruar se ka rn n gjum m heret n mbrmje dhe se n mngjes nuk ka mundur t zgjohet. N thirrje dhe lkundje nuk ka reaguar dhe e kan vrejtur se sht i vdekur. Pastaj sht kuptuar se shtat dit m par e kidhte marr nj goditje. N t vrtet e kishte goditur nj kamionet dhe e kishte hudhur n gremin. Bashkshortja dhe antart tjer t familjes nuk kan vepruar n mnyr korrekte ndaj t ndjerit. Pr shkak t ktyre njohurive dhe arsyeve t prmendura ka qen e domosdoshme t bhet obduksioni i kufoms. Me obduksion sht konstatuar infarkt i freskt i zemrs pr shkak t t cilit edhe ka ndodhur vdekja. B. VDEKJA E DHUNSHME Vdekja e dhunshme ndodh nn ndikimin e faktorve t ndryshm ekzogjen, kurse sipas origjins ajo mund t jet m s shpeshti fatkeqsia, vetvrasja dhe vrasja. Te vdekja natyrore ekziston substrati patomorfologjik evident i qart, prandaj edhe mekanizmi i vdekjes sht binds. Ndrkaq, ndrmjet vdekjes natyrore dhe asaj t dhunshme nuk ekziston kufi i qart gj q tregojn edhe rastet e prezantuara. N t vrtet n natyr sht krejt e qart, kurse n jetn e prditshme sido q ta sistemojm at, askund, madje as ndrmjet jets dhe vdekjes nuk ekziston vij aritmetike. S drejti, ... sikurse q nuk ka kufi t qart midis agut dhe muzgut, midis vjeshts s ftoht dhe dimrit, ashtu edhe gjithkund kemi kalime, lojra hijesh dhe ngjyerash edhe n vrazhdn e jets t ciln ajo e bart n vete (V. Bujan).
42

Dmtimi i dhunshm i shndetit shkaktohet me pjesmarrjen e njeriut me qllim, pa qllim, me pahir apo me qllim t keq. N kto shkaqe dhe ndodhi njeriu nuk sht vetm objekt pasiv, por edhe objekt aktiv n aktin e dmtimit t qoft t jets dhe shndetit t vet apo t tjetrit. N kt aktivitet t tij, t kryerjes s veprimeve, eo ipso, ai mban prgjegjsin personale apo prgjegjsin e tjetrit. T gjitha llojet e lndimeve, n baz t rrjedhs s tyre. ndahen n vdekjeprurse dhe jo vdekjeprurse. Lndimet jo vdekjeprurse, me nj fjal jan t gjitha ato lndime q pak a shum jan m t lehta apo m t rnda; q dmtojn shndeti, por nuk e shkatrrojn jetn. Lndimet jo vdekjeprurse jan t lehta dhe t rnda ose t rrezikshme pr jet. Rrjedhimisht, lndimet vdekjeprurse, e dmtojn shndetin deri n at shkall saq pashmangshm e nxisin apo shkaktojn vdekjen. Sipas origjins s shkaktimit t tyre, lndimet mund t jen t fatkeqsis, vetvrasse dhe vrasse. Lndimet e lehta jan ato, letaliteti i t cilave sht jashtzakonisht i rrall, qofshin ato t prfunduara edhe n mnyr indirekte apo me lndime t shumta t lehta, efekti i prgjithshm i t cilave ka epilogun tragjik-vdekjen, (p.sh. ndrydhjet apo gjakderdhjet e shumta). Objekti m i rndsishm i mbrojtjes penalo-juridike sht njeriu, (integriteti i tij fizik dhe moral). Prandaj, sipas ktij formulimi, gjithsesi rezulton se do lndim trupor apo fizik n kuptim t dmtimit t integritetit trupor apo fizik ose t shkaktimit t smundjes mendore ose trupore, paraqet vepr penale. Sipas sistemit t tiparitetit, pr kuptimin e veprs penale, lndimi trupor do t prbhej nga tri elemente, t cilat e prcaktojn veprn penale. Lndimi i rnd trupor definohet si dmtim i rnd i shndetit i cili shfaqet n intensitetin dhe kualitetin e pasojs s lndimit. S kndejmi dallojm nuanca dhe kategori t ndryshme t lndimit t rnd trupor. Format e prhapura t lndimeve t rnda trupore n diapazon- nga lndimi rndom i rnd trupor e deri tek shum forma t lndimeve, kryesisht t rnda trupore, kan karakteristikat si vijon: - sjellja n rrezik e jets s t lnduarit;
43

- shkatrrimi i pjess s rndsishme t trupit apo organit; - paaftsimi i prhershm pr pun i t lnduarit (Invaliditeti i prhershm); - dmtimi i prhershm dhe i rnd i shndetit; - gjymtimi i t lnduarit. Pra, kur rndom bhet fjal pr lndim t rnd trupor, ai do t kualifikohet si i till n t gjitha rastet kur: - Rreziku pr jet sht abstrakt; - Me lndim nuk sht shkatrruar pjesa e rndsishme e trupit apo organit; - Kur nuk ka ndodhur paaftsia e prhershme pr pun (invaliditeti); - Nuk sht shkaktuar dmtim i rnd dhe i prhershm i shndetit; - Me lndim nuk jan gjymtuar pjest e dukshme t trupit. Lndimet e rrezikshme pr jet jan lndime t tilla kur ekziston rreziku konkret pr jetn e t lnduarit dhe letaliteti sht i shprehur me incidenc t lart. Shkaktart jan t shumt dhe t ndryshm. Lndimet vdekjeprurse jan ato t cilat zakonisht prfundojn me vdekje; vetm n raste prjashtuese fati n fatkeqsi nuk prfundojn me humbje (p.sh. varja7, t mbyturit, therja e zemrs me thik e t ngjashme). Nga pikpamja mjeko-ligjore, sipas kritereve me rastin e klasifikimeve t lndimeve, duhet t merren parasysh: lokalizimi i lndimit, pesha e lndimit, pasojat e tij, kohzgjatja e lndimit, lloji i arms s prdorur dhe i vegls me t ciln sht shkaktuar lndimi, pastaj ajo se a sht shkaktuar lndimi me qllim (paramendim), me apo pa vetdije, me hir a me pahir, dhe n fund, a i sht shkaktuar lndimi vetvetes (vetlndimi) apo ai i sht shkaktuar tjetrit, me far qllimi dhe motivi. Vdekja sht e dhunshme nse sipas lidhjes s saj kauzale (shkakore) sht drejtprdrejt ose trthorazi e lidhur pr dhunn e kryer, gjegjsisht lndimin e shkaktuar. Prandaj, shkak i vdekjes sht ai dmtim i dhunshm i trupit apo psikes, i cili pr pasoj e ka vdekjen.
7

U krivinim zakonodavstvima onih drava u kojima je na snazi izvrenje smrtne kazne vjeanjem, ako se prilikom egzekucije prekine konopac ili oma, tim nesretnicima se poklanja ivot. 44

AGONIA DHE VDEKJA


" Shpesh sht thn: jo vdekja, por agonia sht e tmerrshme'' (Filding)

Analizimi i ligjshmrive t vdekjes, t vrejturit e saj n kohn e duhur, gjykimi analitik dhe ndrlikja e harmonishme e t gjitha simptomave dhe shenjave on te vrtetimi i sakt rezultatit prfundimtar. Shprehja Tantologji sht marr nga fjala Thanatos n mit. Greke: Zoti i Vdekjes ose vet vdekja. Dhe logos shkenc; pra, sintagma n vete bart t gjitha karakteristikat dhe prcaktimet e vuls s vdekjes. Kalimi i zymt nga jeta n vdekje sht shkputje me shprehjen agoni, kurse kt e bn intervali m i shkurtr apo m i gjat kohor i vdekjes me emrin e fenomenit paramortor agoni. Agonia doemos duhet t diagnostifikohet me koh dhe sakt. Kjo sht e domosdoshme t bhet pr t shmangur maltretimin e t vdekurit me analiza t panevojshme, me trajtime terapeutike, t cilat shpesh jan edhe shum t shtrenjta, por para s gjithash, ka sht m se keqi, q agonia t mos mbetet e pavrejtur. Pra, diagnoza e gabuar dhe njeriu n agoni i kthyer n shtpi (nga spitali) mund t ket m von implikime afatgjata. Tek t prvuajturit e vetmuar n gjendje analoge, jan t shpeshta lndimet n gjendje agonie, e cila pamje mund t sjell n prfundim t gabuar. Agonia sht shprehje precize q e simbolizon vdekjen, por q sht edhe parashenj e lufts me vdekjen. Shkaktari i agonis sht smundja apo trauma e fardo lloji. Smundja sjell deri tek efekti komprometues, gjegjsisht rregullimi i funksioneve mentale e s fundi edhe i vdekjes. Kjo sidomos ka t bj me qendrat kardiovaskulare, t frymmarrjes dhe ato cerebrale, me rast senzoriumi turbullohet, dukshm ndryshohet dija dhe vetdija duke rn n agoni; njeriu nganjher sht i qet adinamik i ngadalshm pothuaj i palvizshm, n rastet e tjera euforik apo n pikpamje psiko motorike i eksituar dhe i shqetsuar, brtet. Shqisat i dobsohen kurse ndjenjat tek personat me agoni dobsohen dhe kshtu duke rn n agoni e kryejn nevojn e madhe dhe t vogl. Pas nj kohe t caktuar vije vdekja dhe ather krejtsisht qetsohen.
45

Ekzistojn shum shkall t vdekjes. E para sht vdekja klinike, me pushimin e puns s zemrs dhe funksioneve t frymmarrjes si dhe aktiviteteve t trurit. Me vdekje klinike vendosja e srishme e funksioneve t ndrprera sht reversibile- gj q shpesh arrihet me intervenimin e mjekve-me prdorimin e aparateve: respiratorit, kardio-stimuluesit, preparateve injektive t forta farmakologjike etj. Nse me afat prej 4. minutash nuk rifillojn funksionet vitale: frymmarrja dhe puna e zemrs, vije deri tek ndryshimet ireversibile dhe vije deri tek vdekja cerebrale (trunore). Qelizat trunore jan sidomos t ndjeshme n mungesn e oksigjenit (anoksia) prandaj edhe fillon nekroza e tyre dhe s kndejmi personi ndonse se sht i gjall ai gjendet n kom t thell. Pas vdekjes cerebrale pr shkak t hipoksis dhe anoksis konsekuente t t gjitha qelizave dhe indeve vije prfundimisht vdekja biologjike me rast vdesin t gjitha, t 500. bilion qeliza t cilat i ka organizmi i njeriut. Entitet t posam tantologjik-nozologjik paraqet vdekja fiktive (vita minima) nga aspekti mjeksor forenzik dhe kriminalistik por edhe nga aspekti penalo-juridik si fenomen shum interesant. Kjo sht shkalla m e rnd e gjendjes s agonis n t ciln funksionet vitale reduktohen n minimum dhe praktikisht jan t vdekura. Me kontrollin fizikal klinik nuk mund t konstatohen shenja jete: frymmarrja nuk vrehet, pulsi sht i palvizshm n pikpamje neurologjike reflekset nuk reagojn. Vetm me ndihmn e incizimit me EEG (elektroencefalogramit) dhe EKG ( elektro kardio-gramit) regjistrohet puna e zemrs dhe shnohen aktivitetet trunore. Vdekja fiktive vije rrjedhimisht pas smundjes s rnd dhe t gjat, m s shpeshti t mushkrive dhe zemrs, kurse ardhja e saj ndodh befasisht, zgjat disa or deri n 1-2. dit. N mnyr spontane apo nn trajtimin urgjent mjeksor personi i cili sht n gjendje t rnd klinike t vdekjes fiktive mund t shrohet dhe ti kthehet gjendjes s mparshme. Mirpo nse nuk sht vrejtur vdekja fiktive, rrjedha pashmangshm sht fatale dhe sht br lshim i rnd. Kto dukuri ndodhin n fatkeqsi komunikacioni, n katastrofa masive (trmetet, vrshimet, luftrat, eksplodimet n miniera etj.). N periferin e Sanjski Most, duke e nga automobilin GJ. D., nn ndikimin mesatar t alkoolit n nj dit vjeshte me shi n rrug me balt dhe t rrshqitshme e ka goditur djaloshin 18. vjear i cili ka rn
46

duke goditur me kok rrugn. Shoferi i pandrgjegjshm nuk ka ndaluar fare, ka vazhduar ngasjen e automjetit duke u larguar nga vendi i ngjarjes. E ka ln n rrug djaloshin n pamshir i cili nuk ka lvizur. Sipas dshmis s shoferit por edhe t dshmitarve t cilt e kan gjetur t goditurin fatkeq, djaloshi ka qen n skaj t rrugs i rrzuar i kthyer prmbys me fytyr pr dhe n rrugn e prbaltur. Me kontroll dhe obduksion t kufoms s djaloshit jan konstatuar shenjat e qarkullimit t fort t gjakut n tru dhe mushkri, n buz dhe fytyr gjakderdhje e vogl dhe cianoz (mavijosje) e mukozs. Ishte e qart se me rastin e goditjes pr tok ka prjetuar tronditje t rnd t trurit, e meqense i lnduari ka rn me fytyr duke i mbyllur gavrat e frymmarrjes, dhe duke u gjendur n nj gjendje t shkurtr agonie ka ardhur deri tek vdekja konsekuente asfiksionale. Konstatimi i sakt i llojit t vdekjes, sidomos diagnostifikimi i vdekjes cerebrale ka rndsi klinike, por edhe ligjore. Pikrisht n gjendje t vdekjes cerebrale, kur i lnduari n pikpamje klinike vetm vegjetonsistemet vitale ( zemra dhe mushkrit) funksionojn-gjendja sht infauste, ather merren organet e t lnduarit pr shartim personit tjetr, sepse i lnduari pr vdekje sht donator ideal i organit t domosdoshm. SHENJAT E VDEKJES Shenjat e vdekjes jan me rndsi t veant me rastin e gjykimit dhe konstatimit t sakt t vdekjes. Nga aspekti klinik dhe kriminalistikmjeksor shenjat e vdekjes kan rndsi t dyfisht. E para sht, a ka pushuar jeta apo jo, n mnyr q t ofrohet ndihma eventuale mjeksore. Arsyeja e dyt sht shfrytzimi i shenjave t vdekjes pr diagnostifikim preciz t intervalit postmortal aq t rndsishm pr konstatimin e kohs s vdekjes. Shenjat e vdekjes jan t shumta dhe renditen n disa grupe

47

1. SHENJAT PREZUMUESE T VDEKJES Kjo kategori shenjash t vdekjes sht orientuese, mjaft sinjifikuese, e thjesht pr konstatim nga ana e personit jo mjeksor dhe do personi laik, prandaj edhe e policit. Mirpo kto shenja nuk jan meritore pr konstatim definitiv diagnostiko se vdekja ka ndodhur me t vrtet. Prandaj, sht e domosdoshme kt ta konstatojn edhe shenjat tjera pozitive. Shenjat e dyshimta t vdekjes jan: ndrprerja e frymmarrjes, ndrprerja e puns s zemrs, tharja e mukozs. a) Ndrprerja e frymmarrjes Kjo shenj nuk sht e besueshme sepse n rastet e caktuara, sidomos tek t mbyturit n uj dhe nga tronditja e rryms elektrike, frymmarrja mund t ndrpritet e megjithat t mos jent t vdekur. Gjithashtu tek helmimi psiko-farmaceutik rregullisht qendra e frymmarrjes sht e deprimuar pr shkak t s cils gj aktivitetet n funksion t respiracionit jan dukshm t zvogluara prandaj me palpacion dhe inspektim nuk mund t vrtetohet vdekja. Kjo sht nj gjendje njohur sikurse vdekja fiktive (vitae minimae) n t ciln funksionet vitale reduktohen n minimum. Meqense jeta nuk sht shuar ekzistojn mundsit reale q me ofrimin e ndihms energjike mjeksore t kthehet n gjendje t mparshme dhe t shptohet nga vdekja e sigurt. Se a ka pushuar frymmarrja apo ende ekziston ajo mund t konstatohet n shum mnyra. Me nj vshtrim t kujdesshm t gjoksit dhe barkut nganjher zbulohet ngritja dhe ulja e ngadalshme e harkut t brinjve si shenj se ekziston frymmarrja. N qoft se me kt rast e vendosim dorn ngadal ( shuplaken) n harkun e poshtm t brinjve, ndjehen lvizjet e dobta gj q sht shenj se frymmarrja ende po vazhdon. Gjithashtu nse vendoset nj pjes e pambukut apo e lesht pran gojs dhe hunds mund t vrehet nse frymmarrja ekziston, sepse fijet e pambukut do t lkunden. Para vrimave t frymmarrjes vendoset pasqyra, xhami apo ndonj objekt i ngjashm, dhe nse frymmarrja sht e pranishme ato do t mjegullohen

48

b) Ndrprerja e puns s zemrs Asistolia apo ndrprerja e puns s zemrs sht shenj absolute se ka ndodhur vdekja klinike. Mirpo, mnyra e konstatimit t asistolies prmes prekjes qoft t pulsit apo duke e dgjuar punn e zemrs me stetoskop apo edhe me an t vendosjes s veshit n gjoks sht shenj relative e vdekjes. Mirpo nse edhe me at rast ka dyshime ather duhet ti hyjm fotografimit EKG, dhe duke ju falnderuar atij bhet konstatimi i sigurt se a k ndodhur vdekja apo jo. Meqense aty pr aty, n vendin e ngjarjes e para arrin patrulla e policis, ather polici i pari edhe e mat pulsin dhe frymmarrjen. c) Tharja e mukozs Kornet jan ndr t parat q fillojn t thahen, e kjo ndodh brenda 1-2 orsh pas vdekjes. Shum shpejt pas vdekjes tharja prfshin edhe t gjitha mukozat tjera t dukshme. Tharja e mukozave sht gjithashtu shenj relative, sepse ndodh edhe tek nj varg sulmesh q t humbet lagshtia e organizmit, por kjo gj varet gjithashtu edhe nga ulja e nivelit t lagshtis n ambient. 2. SHENJAT POZITIVE T VDEKJES Kto jan shenjat e sigurta apo absolute t vdekjes t cilat n mnyr shum bindse konstatohen se ka ndodh vdekja. Mjafton t konstatohet prezenca vetm e nj shenje pozitive e q me siguri t akceptojn se ka prfunduar jeta. N shenja absolute t vdekjes bjn pjes: njollat e kufoms, shtangimi, ftohja, macerimi (fryti n mitr), prishja, mumifikimi, sapunifikimi, shfaqja e lavrave. Shenjat pozitive t vdekjes, n baz t intervalit kohor, nga vdekja e deri te shfaqja e ndonjrs nga shenjat ndahen n: t hershme dhe t vonshme,. a) Shenjat e hershme Njollat e kufoms - diskoloriti Damkat e vdekjes jan shenjat e para pozitive t vdekjes t cilat paraqiten shum shpejt. Kto krijohen n at mnyr q me ndrprerjen e qarkullimit sipas ligjit fizik t forcs, gjaku pasiv derdhet n pjest m t ulta t trupit. Varsisht se n far pozite gjendet trupi n momentin e vdekjes, damkat do t zhvillohen sipas rregullit si
49

vijon: p.sh. nse ka qen n pozitn e shtrir damkat gjenden n pjesn e shpins, nse ka qen n bark ato paraqiten n pjesn e prparme. Tek i varuri damkat do t paraqiten n fund shuplaka dhe shputa si dhe n laka t kmbve gjegjsisht n taban. Nse n qofte se trupi i vdekur sht lkundur ather njollat do t gjenden n shum pjes s trupit (pjest e pasme, ansore etj.). Njollat e vdekjes kan kolorit me nuanca : e kuqe, blu, pastaj e murrme dhe ngjyr vjollce. Njollat e vdekjes duhet t dallohen nga damkat, kurse diferencimi sht shum i thjesht: me ndrydhjen me gisht apo edhe m praktikisht me ndrydhje njollat e t vdekurit spostohen, kurse damkat zbehen. Diskoloriti postmortal n rastet e helmimit me monoksidin e karbonit apo me acid ciano-hidrogjenik, merr ngjyr t kuqe t elt (ngjyr vishnje) diskoloriti shum i ngjashm shfaqet edhe tek helmimi me benzol, pastaj tek kufoma e ngrir dhe tek kufoma ambient me lagshti; lagshtia e lkurs e prshpejton oksigjenizimin, respektivisht deprtimin e oksigjenit nga ajri. Njollat e vdekjes shfaqn nj gjysm ore deri n 3 ora pas vdekjes, kurse maksimumin e arrijn ndrmjet 10 deri n 12 or pas vdekjes. Shtangimi i kufoms (rigor mortis) Menjher pas ndodhjes s vdekjes biologjike n t gjith muskujt(n t cilt gjenden depot glikogjene, t domosdoshme pr punn e muskujve), fillon procesi i ndrlikuar biokimik: nn ndikimin e enzims ATP ( adenozin tre-fosfati), prpunohet glikogjeni dhe ky proces fermentues prmes ciklusit t Crebsit deri te nusprodukti prfundimtar-thartirs s qumshtit. Acidi i grumbulluar i qumshtit ngacmon miofibrilet dhe kshtu krijohet shtangimi i tyre q marr n prgjithsi, prodhon shtangsin e tr muskulaturs. Shtangsia e kufoms fillon 2-3 or pas vdekjes, zhvillohet gradualisht gjat 12-18 orve. Rrjedha e zakonshme e zhvillimit t shtangsis sht si vijon: fillon n muskujt e koks dhe qafs, vazhdon trupit teposht dhe pikrisht me kt renditje. Mirpo, prvojat praktike tregojn edhe vijim t kundrt t zhvillimit t shtangsis s kufoms, madje edhe njkohsisht n t gjith muskujt. Shtangsia shum intensive e kufoms zhvillohet tek rastet e helmimit me strihinom, pas goditjes s rryms, tek personat e ngrir, tek t smurit nga tetanosi, etj. Indolenca e muskujve t kufoms dhe nyejve
50

t saj shkaktohet gradualisht pas 24 orsh me t njjtn radhitje sikurse q ka ndodhur shtangsia. Indolenca pothuaj sht e rregullt tek t smurt rnd kronik, t lodhur dhe t kapitur, pastaj t vdekurit nga smundjet septike, neoplazmave maline, t syrgjynosurit etj. Ftohja e kufoms Paraqet proces gradual t barazimit t temperaturs s trupit t kufoms me ambientin. Ftohja e kufoms fillon menjher pas ndrprerjes s qarkullimit t gjakut. Kjo shenj nuk guxon t merret si absolutisht e sigurt se ka ndodhur vdekja. Ktu duhet t kihet mjaft kujdes. N rastet t caktuara t vdekjes fiktive apo t ndonj smundje, pastaj t gjendjes s shokut, tr trupi mund t jet dukshm i ftoht. Me rastin e vdekjes qarkullimi i gjakut ndrkrehet dhe trupi fillon t ftoht prafrsisht pr nj 1 C n or, kurse n kohn e dimrit shum m shpejt; ftohja e trupit vazhdon tr kohn deri sa temperatura e tij t mos barazohet me ambientin. Ftohja e kufoms nganjher sht m e shpejt, e nganjher m e ngadalshme, gj q varet drejtprdrejt nga shum faktor t cilt ndikojn n shpejtsin e ftohjes s trupit si jan: temperatura e trupit n momentin e vdekjes, lloji i rrobave q i ka veshur personi n momentin e vdekjes, konstitucioni ( koheksioni apo adipozia ). sht eksperimentuar me sukses kur temperatura e kufoms sht prdorur n vlersimin e intervalit post mortal nga asti i vdekjes deri n momentin e gjetjes s kufoms. Pr kt qllim jan punuar grafikonet, n t cilat qart shihet se si zhvillohet rnia e temperaturs me ritmin e rregullt n proporcion me numrin e orve t kaluara nga asti i vdekjes. Prandaj, nse n kufom matet dhe konstatohet grada e caktuar e temperaturs, me ndihmn e grafikoneve t prmendura llogaritet se kur ka ndodhur vdekja. Pr kt do t bhet fjal m tepr n shpjegimin e ktij kreu kur flitet m von pr konstatimin e kohs s vdekjes. b) Shenjat e vonshme Kalbja Kalbja paraqet proces shum t thukt dhe intensiv, kurse shkaktohet me shpartallimin e albuminave nn veprimin e baktereve. Meqense n rrugt e frymmarrjes, kurse shum m tepr n kanale, ekziston rezervati i baktereve saprofite, procesi i kalbjes fillon menjher i cili m i theksuari sht n organet e stomakut. Lkura e barkut me kt
51

rast merr ngjyr t gjelbr e zhyer. Lkura ngritt, krijohen sumbulla e pastaj qrohet. Pr shkak t kalbjes nga goja dhe hunda rrjedh lng i przier me shkum dhe gjak me nj kundrmim deprtues t pakndshm. N gavrat natyrore ( hund, goj, sy, rektum, vrimat e urins dhe gjenitale) mizat lshojn vez dhe larva n numr t madh sidomos n periudhn e vers. Pr nj koh t shkurtr larvat mund ta ndryshojn plagn dhe indet e buta. Prve mizave edhe insektet tjera shkaktojn dmtime postmortale t cilat leht mund t ndrrohen me ato t jets dhe t na shmangun nga aktiviteti i analizs n drejtim t gabuar. Hutim edhe m t madh mund t shkaktojn dmtimet postmortale t shkaktuara nga shtazt ( minjt dhe qent), t cilt m s shpeshti sulmojn hundt, syt, gishtrinjt, duart. Gjurmt q i ln kta t uritur jan mjaft karakteristike dhe prbhen nga skajet e imta t grimcuara q paraqesin gjurm t prerjeve dhe kthetrave. Qent dhe derrat shtpiak zakonisht e coptojn trupin e t porsalindurit i cili paraprakisht mund t jet i mbytur dhe i hedhur n vende t mbuluarat fshehta. Procedura e ekspertizs me kt rast dukshm vshtirsohet dhe zbehet. Gjithashtu derrat e egr, dhelprat dhe ujqit i sulmojn kufomat dhe dukshm i dmtojn, coptojn dhe n rast se ata me sulmojn n llav, ather e shndrrojn at n skelet dhe e shkaprderdhin edhe skeletin nga t gjitha ant. Mumifikimi N rrethana specifike nse kufoma gjendet nn goditjen e vazhdueshme t rrymave t ajrit (n drunj, tavane, pleme etj.), disa pjes mund t thahen plotsisht me strukturat e ruajtura anatomike. N t vrtet organizmi i t rriturit prmban 70-80% uj, kurse i fmijs madje mbi 90%. N situatat e prmendura avullohet dhe thahet lngu (uji) nga organizmi dhe trupi mumifikohet. Pa pranin e ujit n trup proceset bakteriale nuk mund t zhvillohen dhe krijohet mumifikimi. Nuk ka ndryshime t kufoms, kurse pamja e trupit sht karakteristike: lkura ngjyr t murrme t mbyllt, organet dhe indet jan t ruajtura, gj q me lehtsi e
52 Foto 1. Mumifikimi i kufoms

mundson identifikimin edhe pas nj kohe t gjat nga vdekja (foto 1.). Mumifikimi zgjat 2-3 jav, madje edhe deri n 6 muaj.

Saponifikimi (adipocera)
Procesi i krijimit t sapunifikimit sht analog me procedurn teknologjike t prodhimit t sapunit. Vet sapunifikimi sht shum i ngjashm me sapunin, kurse krijohet kur trupi gjendet n tok kompakte t lagsht, apo n uj kurse me kt rast mungon oksigjeni apo koncentrimi i tij sht dukshm i reduktuar. Procesi i sapunzimit fillon me lipoliz (shpartallimin e indeve dhjamore) n thartira t pangopura dhe t lira yndyrore t cilat lidhen pr elektrolitet e organizmit (natrium, kalium, kalcium...), por edhe pr ambientin. Substancat e ngjashme shndrrohen n sapun dhe gjenden n pjest me inde m t trasha dhjamore- n fytyr, qaf, prapanic. Sapunifikimi fillon zakonisht pas 3-4 javsh dhe vazhdon pr nj periudh kohore t gjat. Kufomat e sapunifikuara jan mjaft mir t ruajtura, prandaj duke ju falnderuar ksaj edhe sht i mundur identifikimi i tyre shum gjat koh pas vdekjes. PRCAKTIMI I KOHS S VDEKJES Kur gjendet kufoma n rastet t cilat qart orientojn n vdekje t dhunshme, por nuk ka dshmitar okular t cilt do ta vrtetonin kohn e sakt t vdekjes, ather i hyhet analizs delikate t trupit t viktims si dhe fakteve tjera relevante n rrethinn e kufoms. Mirpo, prkundr hetimeve serioze dhe t hollsishme, sht shum vshtir t vrtetohet dhe saktsohet me or dhe minuta se kur ka prfunduar jeta gjegjsisht kur ka ndodh vdekja. Jo vetm nga aspekti proceduralo-penal, por edhe nga kndi i disiplinave t s drejts qytetare, prcaktimi i kohs s vdekjes nganjher sht i rndsis s dors s par. Ky moment sidomos ka t bj me kontestet civile nga sigurimi jetsor, kurse sht me interes edhe pr procedurn trashgimore. Shum rrall ndodh q vdekja t jet momentale. Disa persona jetojn edhe pr nj koh t caktuar pas marrjes s lndimit t rnd, p.sh. pas therjes me thik n zemr apo plags deprtuese n organ vital. Nga momenti i marrjes s plags vdekjeprurse deri tek vdekja, n kt
53

periudh kohore kalon nj koh e caktuar8, prandaj n kt koh kritike i lnduari pr vdekje bn vepra t shtanguara (Ramljak, A., 1970). Kjo natyrisht krijon dilema t mdha kurse organet e hetuesis i sjell n konfuzion dhe dyshime. N rrethana t tilla, akti i vdekjes sht i mbshtjell me vellon e misterit, madje hulumtimi shmanget n drejtim t gabuar. Sidomos ather sht shum vshtir t konstatohet se sa gjat ka jetuar viktima pasi q t ket marr plag vdekjeprurse, kurse edhe m vshtir sht t konstatohet asti i vdekjes s atij personi. Ekzistojn mnyra dhe elemente t shumta n baz t t cilave, prafrsisht prcaktohet koha e sakt e ndodhjes s vdekjes. Metodat e argumentimit t kohs s vdekjes sistemohen n katr grupe: ndryshime postmortale, analizat eksperimentale, fenomenet e hasura fiziologjike dhe gjendja n rrethinn e kufoms. 1. NDRYSHIMET POSTMORTALE a) Humbja e temperaturs s trupit N sistemin fiziologjik t organizmit ekzistojn mekanizma rregullativ t ndrlikuar, por edhe preciz kibernetik t cilt e ruajn ekuilibrin konstant t temperaturs s trupit n nivel rreth 37C, pa marr parasysh se far rrethanash t temperaturs dhe motit dominojn n ambientin e jashtm. Mirpo, menjher pas vdekjes temperatura e trupit tregon nj tendenc q t barazohet me gjendjen fizike t ambientit. Ky barazim i temperaturs nuk e ka bioritmin dhe harmonizimin e caktuar rreptsisht, meqense shpejtsia e rnies s temperaturs s organizmit varet nga shum faktor. N rendt t par raporti i temperaturs s trupit n momentin e vdekjes n raport me temperaturn e ambientit. Prve ksaj shpejtsia e rnies s temperaturs s trupit varet gjithashtu nga konstitucioni (trashsia e trupit, rrobat q i mban kufoma etj.) Kriminalisti orientohet me prekje dhe konstaton se disa pjes t trupit jan t ftohta dhe lkura e lagsht, kurse me kt rast temperatura e ambientit sht e zakonshme, prandaj vlerson se vdekja ka ndodhur sipas t gjitha gjasave para 18-24 orsh(Shyder). Mirpo nse trupi sht ende i ngroht, ather vdekja ka ndodhur para disa
8

Ramljak, A.: Aktivnosti smrtno povrijeenih lica, 13 maj 7-8, 1970. 54

orsht. Zakonisht kjo merret si aproksimative, pra n rrethana t zakonshme meterologjike, sikurse trupi t kishte humbur1C/1 h. Pr konstatimin e sakt t kohs s vdekjes n baz t temperaturs s kufoms n raport me rrethin sipas llogarive matematikore fitohet prafrsisht koha e sakt e vdekjes. N vrimat dalse t kufoms futet n thellsi termometri dhe matet temperatura e pastaj temperatura e ambientit ku gjendet kufoma. Vlera e konstatuar e temperaturs s trupit t kufoms fitohet nga temperatura normale e trupit t gjall ( e cila sht prafrsisht 37C), kurse vlera e fituar shumzohet me k konstanta pr temperaturn e ambientit OC=1. pr do 5C "k" ngritt pr 0,25. kshtu p.sh. tek temperatura e jashtme prej 15C "k" bn 1,75. Shembull: temperatura e matur e kufoms i ka 31C, kurse e ambientit 20C; nga momenti i vdekjes deri n qasje ndaj kufoms kan kaluar 12 or. b) Prcaktimi i kohs s vdekjes n baz t shtangsis dhe njollave s kufoms Pr shenjat e cekura t kufoms dhe krijimin e tyre si dhe intervalin kohor t shfaqjes sht br fjal m lart. Tashti ktu do ti paraqesim vetm grafikisht (grafikoni 1.) s bashku me shenjat elementare. Njollat e kufoms si u konstatua m lart shfaqen prej nj gjysm ore deri n tri or pas vdekjes, edhe at n pikat m t ulta t trupit duke e ndjekur ligjshmrin fizike t forcs s peshs. Shtangsia e kufoms zhvillohet me shpejtsi t ndryshme gj q prap varet nga shum faktor. Shtangsia para s gjithash fillon t zhvillohet n nofulla dhe fytyr dhe at 3-5 or pas vdekjes; gradualisht lshohet posht trupit, n qaf, gjoks, duar, stomak dhe kmb ashtu q n afat prej 8-12 orsh i prfshin muskujt dhe tr trupin. N gjendjen e shtangur trupi zakonisht mbetet 24 or, e nganjher deri n 3 dit. Shtangimi e lshon trupin gradualisht me t njjtin ritm sikurse q e ka prfshir at, ashtu q n intervalin kohor 8-10 or plotsisht e lshon at. Faktort q ndikojn n shpejtsin e shtangimit dhe t lshimit t tij jan t shumt dhe ndaj tyre duhet t kihet kujdes me rastin e prcaktimit t kohs s vdekjes:

55

- shfaqja m e shpejt e shtangsis ndodh pas stresit t madh emocional, kshtu q dukshm sht i shkurtuar intervali pas vdekjes; - shtangsia shkaktohet pr nj koh shum m t shkurtr kur personi vdes papritmas dhe menjher pas rraskapitjes fizike; - zhvillimi i prshpejtuar i shtangsis ndodh tek personat shum t that; - temperatura t jashtme shum t ulta sjellin deri tek ftohja e shpejt e kufoms gj q prshpejton edhe gjendjen m t plot dhe m t shpejt rigide. -

Grafikoni 1: Shenjat e vdekjes sipas disa intervaleve kohore (modifikuar sipas D. K. Merkeley-t)

Ngri i kufoms sht fenomen specifik postmortal kur p.sh. shuplaka e dors n astin e vdekjes gjendet n pozicion t shtrngimit; zakonisht kjo ndodh me rastin e kapjes s shkopit, mbajtses, hunit, thiks apo revoles n dor, kurse me ndodhjen e vdekjes edhe m fuqishm e shtrngon dorn. Objektet e shtrnguar vshtir mund

Ngri i kufoms (foto 2)

56

t nxirren nga dora edhe pse pjest tjera t trupit jan t leshura ( foto 2) shtangimi i kufoms sht shenj me rndsi t veant pr prcaktimin e origjins s vdekjes s dhunshme. Tek vetvrassi arma sht e shtrnguar fort gj q nuk sht rast me t vrarin dhe kur p.sh. arma i futet n dor pas vrasje c) Shkatrrimi i kufoms nga insektet Me njohjen solide t disa llojeve t insekteve dhe zhvillimit t larvave t tyre- edhe n at mnyr mund t vlersohet se sa or sht kufoma e vjetr. Disa ekspert t forenziks p.sh. dr. Meginin nga Parisi, kan br tabelat t cilat qart tregojn se sipas cils radh disa lloje insektesh sulmojn trupin e kufoms n stadet e shkaprderdhjes s saj. Mirpo asgj e veant nuk fitohet n prcaktimin e kohs s vdekjes m tepr se sa q arrihet me vlersimin e zakonshm. Kufomat e varrosura tregojn shkall t ndryshme n pikpamje t shpejtsis s shkatrrimit.9 Natyrisht n shpejtsin e procesit t shkatrrimit t kufoms s varrosur do t ndikojn shum faktor si jan: kondicioni fizik i t vdekurit, lloji dhe qndrueshmria e arkivolit dhe lloji i dheut n t cilin sht varrosur trupi. Prvojat tregojn se trupat astenik dhe thatanik shkatrrohen shum m ngadal se sa q sht rasti me trupat e plot dhe personat adipoz. Gjithashtu edhe n tok ranisht kufomat ruhen gjat (pr shkak t toks s rrall dhe deprtimit m t leht t ajrit), derisa n arkivol shum m shpejt shkatrrohet kufoma. Prve ndryshimeve t vonshme t theksuara pr kufomn si elemente m t rndsishme n prcaktimin e kohs s vdekjes dhe ndryshimet si jan adipocera mumifikimi etj. e kan t njjtn rndsi n prcaktimin e fenomenit t prmendur.

Shyder paraqet shembullin se e me rastin e zhvarrosjes , madje 3 vjet pas varrimit ka hasur n kufom relativisht mir t ruajtur, kurse n ann tjetr edhe kufoma t cilat vetm pas disa javsh varrimi, kan ndryshuar shum (jan kalbur). 57

2. ANALIZAT EKSPERIMENTALE N KUFOM N stadin e hershm pas vdekjes mund t nxiten ngacmime n kufom dhe n baz t atyre fenomeneve t konstatohet koha e kaluar nga asti i vdekjes. N at mnyr mund t nxiten reaksionet n vijim: - skopolaminomi dhe pilokarpinomin nxisin ngacmimin e bebzs 4 or pas vdekjes; - deri n 30 or pas vdekjes reagojn gjndrat e djersitjes duke taiuar djers pas injektimit t adrenalins; - 4-6 or pas vdekjes reagojn muskujt n ngacmim mekanik; - Muskujt e ngacmuar me rrym elektrike reagojn me shtangie, deri n 8 or pas vdekjes; - Rezultati i spermave t gjalla deri n 72 or pas vdekjes. 3.T NDALURIT E FENOMENEVE FIZIOLOGJIKE a) Prmbajtja e lukthit N konstatimin e kohs s vdekjes gjat obduksionit sht shum e rndsishme t analizohet prmbajtja e lukthit. Nse n lukth konstatohet prezenca e ushqimit me t mbeturat e patretura, obducenti me lehtsi do t konstatoj kohn nga momenti i marrjes s racionit t fundit sa ka qen gjall. Krahas ksaj do t identifikohet lloji i ushqimit t marr. Tretja e ushqimit n lukth zgjat 4-6 or. Nse lukthi sht plot ushqim t patretur, kjo sht shenj se vdekja ka ndodhur menjher pas marrjes s ushqimit. Mirpo nse lukthi sht plotsisht i zbrazt ather vdekja ka ndodhur s paku 4-6 or pas racionit t fundit. b) Sasia e urins n fshikz Nse fshikza e urins sht plot urin, vdekja ka ndodhur para agimit, apo megjithat personi i lnduar pr vdekje ka qen n kom para se t ket ndodhur vdekja. Mirpo, nse fshikza e urins sht plotsisht e zbrazt ather na orienton n faktin se vdekja ka ndodhur para nate. c) Gjatsia e qimeve t mjekrs Qimet e mjekrs rriten prafrsisht 0,5mm. n dit. Duke pasur
58

parasysh kt fakt gjat obduksionit rruhet mjekra dhe me mikrometr matet gjatsia e qimeve pastaj llogaritet se sa koh ka kaluar nga momenti i rrojs s fundit. 4. GJENDJA RRETH KUFOMS Ndryshimet m impresive n rrethinn e kufoms t cilat pothuajse rregullisht shnohen jan: - koha t ciln e tregojn ort (ora e dors apo e murit, gjegjsisht e tavolins nse jan t ndalura, far kohe tregojn?); - data e shnuar n ambalazh t ushqimit t prishur dhe pijeve - (qumshtit dhe prodhimeve t tij, tiketat n shishe lngjesh, birrave; - gjendja e ushqimit t prgatitur; - Shnimet e shkurta n ditar apo kalendar; - Gazetat e fundit-data e tyre; - Fahu postar dhe prmbajtja e tij; - Llambat elektrike t ndezura, radio apo TV. Nse kufoma sht gjetur n ambient t hapur- ar, kopsht, mal vmendja duhet t prqendrohet : - ndryshimet n tok nn kufom; - gjendja e fletve nn kufom-klorofili i tyre (ndryshimet ndodhin brenda 1 jave); - bari i thar apo i zverdhur nn kufom; - bari i bir i rritur pran dhe rreth kufoms

VEPRIMET HETIMORE N VENDIN E VDEKJES


''edhe pse krimi nuk ka gjuh, ai flet me zrin e mrekullis'' (Shekspiri)

Hyrje Ktu nuk mendohet ekskluzivisht n vdekjen e dhunshme, por gjithashtu edhe n vdekjen natyrore t shkaktuar n rrethana forenzike (t panjohur, t papritur,t dyshimt) do t thot rastet e vdekjes pr t cilat dyshohet se kan shkak dhunn dhe sipas t gjitha rregullave kriminalistike, shikimi n vendin e ngjarjes ashtu edhe do t kryhet.
59

Arena e vendit t vdekjes s dhunshme sht etapa markante n hetuesi; drejtimi magjistral npr t cilin do t duhej t filloi dhe t lviz hetimi kriminalistik. Me kt rast sht e domosdoshme t theksohet se n vendin e ngjarjes hetohet realiteti objektiv me t cilin argumentohet dhe vrtetohet e vrteta materiale, sepse vendi i krimit sht pothuaj rregullisht kopsht dhe thesar i pasur i mikro dhe makro gjurmve. sht e teprt t thuhet se n gjurmt (traseologji) kriminalistika bashkkohore mjeksore sot e sheh objektin m t rndsishm t veprimit me rastin e ndriimit shkencor t krimit. Legjislacioni bashkkohor provave materiale u ka dhn prparsi t theksuar n krahasim me t gjitha mjetet tjera t njohura n procedurn e argumentimit, sepse drejtsis i nevojiten provat e sigurta n t cilat e bazon pikqndrimin e vet, meqense...ajo (drejtsia) nuk mund t orientohet n ekspertiz dhe forma tjera t argumentimit in anima vili, as t prek npr terr, n gjendje t besuarit objektiv, q do t dukej si shikim i qiellit n mjegull, kurse n at errsir humb do kuptim pr prhapje(F. Gorphe)10. N procedurn gjyqsore, sipas mendimit racional t s drejtsbindja q shpie deri tek vendimi i gjyqit duhet t jet logjik, rezultat i silogjizmit dhe vlersimit kritik t elementeve t provave .11 Q n fillim duhet t flitet pr ndrlikueshmrin e shikimit t vendit t ngjarjes dhe prgjegjsin n veprimin e tij se n praktik jo rrall ndodh n rastet kur qysh n shikim t par sht do gj e qart, veprohet me kujdes t pamjaftueshm dhe siprfaqsor. Polici sipas natyrs s profesionit t tij sht shum shpejt personi i par zyrtar i cili takohet n vendin e ngjarjes. Ky sht edhe fillimi i aktiviteteve zyrtare, gjegjsisht fillimi i veprimit t shikimit n vendin e ngjarjes si faz e par e tij. N udhzimet policore por edhe n literaturn profesionale kriminalistike nuk sht prpunuar n mnyr gjithprfshirse materia pr aktivitetet e shikimit n vendin e vdekjes. Pr kt arsye ky lloj i specializuar i aktivitetit do t jet i prpunuar n mnyr integrale n t gjitha etapat, duke filluar nga ardhja e patrulls policore n vendin e ngjarjes, aktivitetet e tyre, e deri tek
10 11

Gorphe, F.: Ocjena sudskih dokaza, ''Librariedu Resueli Sirey'', Paris, 1947. Gorphe, F.: cit. djelo. 60

ardhja komisionit hetimor n prbrje: prokurori, mjekoligjor, inspektori pr delikte t gjakut, tekniku i kriminalistiks etj. Nga fillimi deri n prfundimin e hetimit veprohet n pajtim me parimet kriminalistike dhe krejtsisht n kuadr t LPP-s (Ligji i Procedurs Penale). Sipas vlersimeve t kriminalistve amerikan, konsiderohet se prafrsisht 20% (1/5 e njerzimit) vdes nn rrethanat t cilat krkojn hetim zyrtar n aspektin e prcaktimit t shkakut t vdekjes prandaj organet hetimore t cilat jan t autorizuara t hetojn ndonj rast bartin prgjegjsi t madhe edhe para ligjit edhe para ndrgjegjes s tyre sepse ato mbrojn interesat e njeriut t vdekur prball interesit t t gjith njerzve tjer nj Planet (Shyder.L). Nga qndrimi, ndrgjegjja, mnyra inventive dhe aftsia profesionale e organeve hetimore varet se a do t jet vrassi i arrestuar dhe i nxjerr para drejtsis, apo vrasja do t mbetet e pa vrejtur dhe vrassi i pa dnuar. Hetimi i vdekjes s dhunshme sht krejtsisht i ndryshm nga t gjitha aktivitetet tjera t procedurs penale, sepse gabimi i br njher ktu nuk mund t prmirsohet. Duke pasur parasysh kt fakt gjeniu Hans Gross, n nistor i kriminalistiks moderne, trheq vmendjen me postulatin atraktiv dhe shum filozofik: sa m mir q ka punuar gjyqtari hetues (inspektori) aq m leht dhe m mir mund t bhet aktgjykimi... At q keq gjyqtari hetues (kriminalisti) ka punuar, as procedura m e mir e m vonshme nuk mund ta prmirsoj. Si jan gjyqtart hetues (kriminalistt) n nj shtet e till sht edhe gjyqsia e tij penale. Sipas Shyderit, nga Miigeni, hetuesi pas vets i djeg tri ura gjat kryerjes s hetimit. Ura e par digjet n momentin e lvizjes s trupit s kufoms nga vendi i saj i par. Para se t bhet kjo, trupi patjetr duhet fotografuar n pozitn n t ciln sht gjetur. Ura e dyt digjet kur trupi balsamoset (sepse me kt veprim asgjsohen gjurmt e alkoolit dhe t shum helmeve). Ura e tret digjet kur trupi varroset apo kremohet ( digjet). Aktivitetet hetimore sipas S. Gorkiqit,12 ekspert i njohur i forenziks dhe kriminalist zhvillohen npr disa etapa si vijon:

12

Gorki S.: Medicinska kriminalistika, Beograd, 1981. 61

I. VEPRIMET E POLICIS A. Verifikimi i informats Menjher pas marrjes s informats dhe kuptimit pr ngjarjen, Drejtoria Policore sht e detyruar t bj verifikimin e saktsis s lajmit meqense mund t jet jo e plot apo edhe e pasakt. Verifikimin e informats e bn kujdestari i drejtoris policore i cili e informon udhheqsin (zakonisht komandantin) ose e drgon patrulln e stacionit policor apo t paraleles s ndar. Kujdestari n stacionin policor me telefon e informon prokurorin kujdestar, pastaj inspektorin e delikteve t gjakut dhe teknikun e kriminalistiks, kurse prbrjes s komisionit hetues i bashkohet edhe mjeku i autorizuar-ekspert. B. Hyrja n vendin e ngusht t ngjarjes parakusht vendimtar pr trajtimin e suksesshm kriminalistik t veprs penale sht momenti, shpejtsia sepse sa m shpejt (kuptohet sa m hollsisht) q t bhet shikimi i vendit t ngjarjes aq m i mundshm sht edhe suksesi. Meqense se polici sipas ligjit LPP nuk sht i autorizuar, kurse as profesionalisht i prgatitur q t kryej shikimin e aktit t veprs penale n mnyr t pavarur, gjegjsisht t vdekjes s dyshimt, ai duhet q sa m shpejt ta lajmroj kujdestarin e drejtoris policore pr rezultatin e verifikimit dhe pr at se a sht informata e sakt. N qoft se lajmi ka qen i sakt, kujdestari i drejtoris policore informon organet e hetuesis kompetente n mnyr q sa m shpejt t formohet ekipi i specializuar hetimor dhe t drgohet n vendin e ngjarjes. Me rastin e verifikimit t saktsis s informats pr policin mjafton nj shikim n vendin e ngjarjes dhe informata e thukt me goj t ciln do ta merr nga t pranishmit. Me qllim t marrjes s shnimeve koncize kye nga blic vizita inspektive polici duhet t deprtoj deri tek vet vendi i ngjarjes. Nse kufoma sht n ambient t mbyllur, polici do ta hap dern duke kap dorezn ose do t shikoj pr dritare, kurse nganjher sht i detyruar q t kaloj npr kopsht duke i ln gjurmt e tabanve t veta dhe duke i prekur kaubat dhe bimt. N t gjitha kto veprime fshehn edhe kurthet: me hapjen e ders fshihen shenjat e gishtrinjve t vrassit, me shikim pr dritare fshihen mikro gjurmt e kryesit, kurse mbetn gjurmt e tij gjithashtu duke shkelur npr kopsht i len gjurmt e kmbve t veta, kurse i maskon ato t kriminelit etj. pr shkak t rreziqeve t prmendura dhe t tjerave sht kristalizuar rregulla q polici n parim ti fut duart n
62

xhepa n mnyr q t shmanget rreziku i prekjes s objekteve pa menduar. Prndryshe n veprimet e policit por edhe t komisionit hetimor dy momente jan shum t rndsishme: pandryshueshmria e vendit t ngjarjes dhe ajo se a gjendet personi n ambient t mbyllur apo t hapur. Vendi i paprekur i ngjarjes sht vendi i ngjarjes s deliktit n t ciln deri me ardhjen e patrulls s policis askush nuk ka hy, derisa n vendin e pa ndryshuar hyn personat por asgj nuk ndryshojn gjegjsisht nuk prekin. I ndryshuar sht ai vend i ngjarjes npr t cilin njerzit kan ecur, i kan prekur objektet dhe i kan lkundur n vendin e tyre, madje e kan luajtur vendi edhe kufomn para se t vije policia. T gjitha kto elemente n vendin e ngjarjes, pas ardhjes s policis, ajo duhet ti shnoj ato me kujdes. Me afrim n vendin e paprekur polici duhet t jet me vetdije t lart t prgjegjsis dhe t ket rreptsisht kujdes pr veprimet e tij. Prandaj nse nga moskujdesi apo ngutja ose edhe nga mrzia momentale prek dika apo ndryshon polici kt nuk guxon ta mbaj fsheht para udhheqsit t ekipit hetues. Askush nuk sht i pagabuar e as polici, por fshehja nuk sht vetm gabim por sht njsoj sikurse shpnia me vetdije e hetimit n drejtim t gabuar. Meqense vdekja ndodh n ambient t hapur dhe t mbyllur, posarisht do t elaborohet edhe njri edhe tjetri version meqense edhe vendet specifike t ngjarjes jan t ndryshme. 1. Hyrja n vendin e mbyllur Me qasjen n ambient t mbyllur polici do t has n gjinin e t ndjerit apo edhe n fqinjt kureshtar, prandaj edhe do ti pyet ata se ka kan lvizur, cilat objekte i kan prek dhe i kan lkundur. Pastaj polici i ofrohet hapsirs n t ciln gjendet kufoma me duar n xhepa t ciln do ta shikoj dhe inspektoj hollsisht dyert, dritaret, dyshemen dhe muret me qllim t zbulimit t gjurmve t dyshimta. Me rastin e hapjes s dyerve nuk guxon ta kap rezen, por majn e dorezs me shpin t dors s shtrir. Gjithashtu duhet t jet i kujdesshm me rastin e kalimit npr stazat e ngushta, prandaj duhet ta heq bundn, pallton, dhe t gjitha veshjet tjera n mnyr q t mos l gjurmt e veta, gjegjsisht t mos i prziej ato me gjurmt e kryesit t veprs. Polici shpesh has edhe n ambiente t ndrruara si ndodh n lokale publike bartja e viktims nga nj vend n tjetrin apo personi i lnduar
63

pr vdekje sht bartur urgjent pr ti dhn ndihmn e par. Prve ksaj nuk jan t rralla as situatat kur kryesi (vrassi me qllim e ndrron vendin e ngjarjes duke e bartur kufomn n tjetr vend me qllim q ta fsheh veprn apo ta tregoj ndryshe ngjarjen apo me qllim mashtrimi (shih n Praktikumin e Mjeksis Forenzike). 2. Hyrja n vendin e hapur Ky vend i ngjarjes pikrisht pr shkak se sht i hapur dhe i lir pothuajse rrallher sht i paprekur. N t vrtet nse ekziston edhe dyshimi m i vogl se njeriu nuk sht i vdekur ather polici duhet ti afrohet pa marr parasysh t gjitha (gjurmt, ndrrimet). Nse konstaton se personi sht ende gjall, ather do t ndrmerr transport t shpejt pr n entin shndetsor. N rast nevoje q ti ofrohet ndihma e shpejt t lnduarit, ather polici do ta bj vet at. Nuk guxon t iu lejohet njerzve t panjohur afrimi vendit t ngjarjes, ata orientohen q t lvizin skajit t pjess s terrenit. Prndryshe edhe polici n situata t tilla do t sillet shum racionalisht dhe me kujdes. Kur sht e qart se personi tashm sht i vdekur, polici nuk e prek kufomn, i fikson gjurmt dhe dukurit e ndryshueshme, e rrethon vendin e ngjarjes. Askujt nuk guxon ti lejoj qasje n vend t ngjarjes derisa t mos vij ekipi pr shikim i cili sht i vetmi i autorizuar q t hyj n rrethin e vendit t ngjarjes ku do ta kryej me vmendje dhe hollsisht trajtimin kriminalistik me ekspert t autorizuar 3 Rrethimi i vendit t ngjarjes Rrethimi i vendit t ngjarjes sht veprim i largimit t personave dhe ndalimin e qasjes n vendin e ngjarjes t gjith t panjohurve. Cilt jan kufijt e rrethit q duhet mbyllur varet nga rrethanat e dhna pr do rast ve e ve. Kshtu p.sh: - Nse vepra sht kryer n shtpi ose banes policia do t largoj nga shtpia, gjegjsisht nga banesa t afrmit, por edhe t gjith personat tjer (banort, qiraxhinjt, fqinjt), n ndonj banes tjetr fqinje dhe edhe me ta do ta kryej nj bised t shkurtr informative. - Nse delikti sht kryer n vend t hapur, polici do t vlersoj vet se cili do t jet rrethi i vendit t ngjarjes; diametri sillet prej 5064

100. metra n rreth. sht e nevojshme nj gjersi prkatse e rrethit, sepse n t gjendet kufoma, objekte t ndryshme, gjurm; qofshin makro apo mikro gjurm, pastaj gjurmt e kmbve, gjurmt e toks, bimt e shkelura, lulet e bimt tjera. N vend t ngjarjes hasen edhe objekte t cilt rrjedhin nga vrassi, ose i kan rn atij ose me qllim ai i ka ln ato nga bestytnia. Polict n vendin e ngjarjes prve detyrs themelore q ta ruajn vendin e ngjarjes dhe sigurojn at, ata do t kyen edhe n pun tjera t dobishme pr hetimin. Nj do ta ruaj vendin e ngjarjes, tjetri do t kryej biseda informative t shkurtra, kurse i treti do ti prgjoj bisedat e t pranishmve si dhe do ti prcjell sjelljet e tyre. Midis t pranishmve ai me nj vzhgim t kujdesshm do ti zbuloj personat e dyshimt ndoshta vet kryesin. sht e njohur nj rregull kriminalistike se krimineli kthehet n vendin e krimit. Ai pra shpesh sht n mesin e personave kureshtar, sht i parehatshm, i tri shndrrohet n shqis duke treguar interesim t jashtzakonshm pr at q flitet dhe punohet aty. Prandaj sht e nevojshme q do gj t shnohet. Prof. Dr. Vladimir Vodineliq, ka prezantuar rastin e vrasjes s nj personi t vjetr n periferi t Beogradit. Hetimit n vendin e ngjarjes i ka prezantuar me student t Shkolls s Lart t Policis n Beograd. Ekips s hetimit n vendin e ngjarjes i ka parapri inspektori i famshm pr delikte t gjakut Gojko Milovanoviq. N vend t ngjarjes sht grumbulluar shum popull, mbi 1000. persona kureshtar. Nga nj distanc e caktuar shkurt dhe n mnyr deprtuese ka inspektuar inspektori Milovanoviq, duke ngulitur shikimin n nj pik. N nj moment sht drejtuar nga masa e njerzve duke mos e larguar shikimin nga nj i ri. I sht afruar atij, e ka kap pr dore, e ka urdhruar t ec pas tij drejt komisionit hetimor. I ka thn shkurt q ta jap nj deklarat pr at se n far mnyre e ka kryer vrasjen dhe n far motivi. Djaloshi i ndaluar pa hamendje e ka pranuar vrasjen dhe e ka prshkruar krimin q e ka kryer. Djaloshin-vrass e ka zbuluar sjellja e tij n vendin e ngjarjes: shqetsimi, zbehja, veprime t pakontrolluara psiko-motorike, ndrrimi i ngjyrs s fytyrs, lvizja e teprt me duar, djersitja e madhe, lvizjet e shpeshta. T gjitha kto shenja t cilat virtuozi i kriminalistiks menjher i ka lexuar dhe e ka hetuar fytyrn e vrassit.
65

Shpesh ndodh q n vendin e ngjarjes t cilin e siguron patrulla e policis edhe t vij ndonj politikan apo udhheqs lokal i cili drejtprdrejt ndrhyn n punt e hetimit me kshillat e tij. Personi i till, pa marr parasysh funksionin e tij sht i paftuar dhe polici nuk guxon ti lejoj t ofrohet, por duhet me nj paralajmrim t vendosur ta largoj. Personi i till, para s gjithash sht kapadai i pakulturuar. Dukuria e ideologjizimit t policis sht e mjer dhe e humb dhe e komprometon profesionalizmin dhe shmblltyrn e ktij profesioni me nder dhe prgjegjsi. Policia sht roje besnike e vlerave m t mdha shoqrore-jets dhe prons s njerzve. 4 Fiksimi i dukurive t ndryshueshme Polici sht i detyruar ti fiksoj t gjitha dukurit e ndryshueshme meqense ekipi pr hetim n vendin e ngjarjes zakonisht arrin me mjaft vones n terren dhe mund t ndodh q shum dukuri t humbin dhe ndryshohen. Polici do ta largoj viktimn nga vendi i ngjarjes me qllim t ofrimit t ndihms mjeksore vetm nse ajo ka shenja jete. Largimi i kufoms nga vendi i ngjarjes sht i lejuar vetm n raste prjashtimi, pra t domosdoshme kur kanoset rreziku q t jet e dmtuar apo e shkatrruar p.sh. n rast zjarri apo vrshimi, hekurudha apo t ngjashme. Polici do ti mbaj t gjith personat q jan hasur n vendin e ngjarjes, do t kryej bised informative me qytetart, do ti shnoj emrat e tyre pr dgjime t mvonshme m t hollsishme t cilat do ti kryej inspektori pr delikte t gjakut. Nse ekziston dyshimi i bazuar se n vendin e ngjarjes gjendet kryesi ather polici at do ta arrestoj.
Tabela 2. Dukurit e ndryshueshme (sipas S. Gorkiq)
Koha e perceptimit Aroma: Dritaret: Dritat Radio dhe TV: Gjendja e shporetit Ora , dita, muaj, viti Nga duhani, kamishi, parfumi, baruti, plini, tymi, ushqimi I djegur etj. T hapura, gjysm t hapura,pozita e perdeve, roletat Dritat elektrike dhe ndriueset tjera t ndezura, (Nse jan t ndezura t mos fiken) I fikur, i ndezur, i ngroht, i ftoht, gjendja e ushqimit dhe e lngjeve, t hapet shporeti dhe t verifikohet se ka po djegn n t ( dokumentet?), racioni i ftoht apo i ngroht, buka e prer n rriska-e freskt apo e that. Ort n banes (or dore e t vdekurit, ora n banes a jan t ndalura apo duke punuar?)

Koha: Gjurmt e gjakut

T freskta, t ngjizura , apo t thara


66

II. VEPRIMET E EKIPIT INSPEKTUES T VENDIT E NGJARJES Punt e inspektimit, apo t shikimit t vendit t ngjarjes, n kuptimin e ngusht t fjals, fillojn me t ardhur t ekipit profesional n vendin e ngjarjes, kurse n kuptimin terminologjik t tij nnkupton perceptimin shqisor n vendin e deliktit si rezulton nga formulimi i Nenit 221 t LPP. N esenc dhe para s gjithash, kto jan veprime t kombinuara t taktiks dhe tekniks kriminalistike me mbshtetje t procedurs hetimore. Kto m s shpeshti kryhen n procedurn praktike, por edhe gjat hetimit si dhe n vet shqyrtimin kryesor. N formulimin e vjetr, nocioni inspektim i vendit t ngjarjes nuk do t thot vetm perceptim shqisor, por inspektimi i till duhet vshtruar n aspektin hetimit kualitativ n kontekst t zhvillimit m t rndsishm teknik dhe t metodave shkencore pr realizimin e tij, sepse pas kryerjes s shikimit n vendin e ngjarjes, ku gjendja incizohet n mnyr besnike me t gjitha elementet e vrejtura, t perceptuara, t zbuluara dhe t fiksuara, i hyhet trajtimit analitik t materialit t mbledhur. Kto materiale, jan objektet e shumta dhe gjurmt kontaktuese dhe latente (mikrogjurmt). Neni 233 i LPP. Me ardhjen e ekipit hetimor n vendin e ngjarjes, fillojn veprimet hetimore kriminalistike pr ndriimin e ngjarjes (krimit). Aktivitetet profesionale, n rend t par, kan t bjn me njoftim t hollsishm lidhur ngjarjen, rrethanat nn t cilat sht zhvilluar ajo dhe informimi lidhur me t gjitha momentet e rndsishme q i kan paraprir ngjarjes (krimit) si dhe aktort t cilt kan marr pjes n t, etj. M par u tha se vendi i ngjarjes sht thesar i gjurmve, t cilat kan ngelur aty pas akteve dramatike. Shpesh ndodh q Ekipi n vendin e ngjarjes i has edhe aktort t cilt e kan shkaktuar aktin kriminal viktimn apo kryesin e aktit, ose vetm njrin nga ata, apo asknd (q sht gj e rrall); kryesi i panjohur, gjendet n arrati; viktima e drguar n spital pr ndihmn e par mjeksore, ose bhet fjal pr kamuflimin e vet vendit t ngjarjes. Nganjher, n vendin e ngjarjes gjendet arma me t ciln sht kryer krimi, me rast n sken del tekniku i kriminalistiks derisa inspektori i delikteve t gjakut s bashku me prokurorin ndrmerr veprime tjera teknike-kriminalistike dhe metodologjike me kryerjen edhe t bisedave informative, marrjen n pyetje t njerzve tashm t shnuar, qofshin ata n cilsi t
67

dshmitarve direkt apo edhe t implikuar t mundshm n vet aktin kriminal. Ata pastaj e hartojn Planin Operativ pr ndrmarrjen e veprimeve t domosdoshme nse kryesi i veprs sht i panjohur apo gjendet n arrati. Natyrisht, krahas qllimit kryesor q t konstatohet motivi, mnyra e kryerjes s krimit, si dhe t kuptohet sa m shum pr personalitetin e t vrarit dhe pr t gjitha faktet relevante pr karakterin dhe vetit kriminale t kryesit t krimit. N praktik ndodh q pr vdekjen e dhunshme t ndonj personi t kuptohet gjat aktit kriminal ose menjher pas kryerjes s krimit, apo gj q sht m e shpesht pr vrasjen kuptohet shum m von pasi q t jet kryer vepra. N rastin e par, krimi sht kryer n vend publik, n prani t shum personave ( kafene, post, treg, rrug). Situata e till krkon veprim shum t shpejt dhe energjik dhe bllokad t plot t hapsirs ku gjendet vendi i ngjarjes me bastisje sistematike t atij vendi. Kjo sht pun ofensive policore, kurse zbatohet me qllim t kapjes s kryesit dhe arrestimit t tij. N rastet t tilla shum shpejt arrin ekipi i hetuesis i cili fillon me veprimet hetimore. N rastin e dyt kur pr vrasjen kuptohet shum m von se q sht kryer akti kriminal, nuk beht bllokada, por vetm sigurohet vendi i ngjarjes dhe fillon procedura e kryerjes s inspektimit t vendit t ngjarjes s bashku me ndrmarrjen e veprimeve t caktuara teknike-kriminalistike dhe operativekriminalistike. Ky lloj i hetimit, analog me t parin paraqet punn defensive. Kryerja e inspektimit t vendit t ngjarjes bhet ngadal dhe sistematikisht. Nuk lejohet qasja me paragjykim apo bindje ose kurrfar prezumimi lidhur me ngjarjen, por vetm duhet fiksuar gjendja e gjetur. Kshtu do t shmangen kurthet sugjestive, faktet mashtruese bindse t cilat do ta prforconin fardo supozimi me t cilin sht filluar hetimi. Kjo do t ishte shmangie shum e rrezikshme dhe qorrsokak i cili do t sillte n pyetje provat dhe t vrtetn objektive pr ngjarjen. Pra, inspektimit t vendit t ngjarjes duhet qasur me koncepcion serioz, i cili mbshtetet dhe del nga parimet e ashpra t kriminalistiks moderne. do shmangie nga kto rregulla domosdo on drejt puns siprfaqsore, lshimeve, imagjinimeve dhe rrugs s gabuar. do revidim i mvonshm, plotsues apo prmirsues i vendit t ngjarjes sht i gjykuar n mossukses. Me fjal tjera kur hetimi t fillohet ai duhet t kryhet hollsisht dhe n mnyr objektive. Pr fat t keq n praktik shpesh her hiqet dor nga
68

ky parim serioz, prandaj edhe gabimet jan t pashmangshme. Qoft pr shkak t shpejtsis, pakujdesis, mungess s kualifikimit, madje edhe pr shkak t mos ndrgjegjes inspektimi i vendit t ngjarjes nuk kryhet sipas kautelave t shkencs kriminalistike. Vmendje e posame duhet ti kushtohet me rastin e kryerjes s inspektimit t vendit t ngjarjes t ashtuquajturaverrethana apo gjurm negative dhe me at rast t konstatohet se ka mungon n vendin e ngjarjes, kurse sht pritur q realisht gjurmt t gjenden (p.sh. bie shi dhe jasht sht llo, kurse vrassi ka hyr nga jasht brenda n shtpi dhe brenda nuk ka gjurm lloi). M n fund gabimi m i rrezikshm sht puna josistematike e s kndejmi edhe jo e plot. Kjo sidomos ka t bj me hulumtimin dhe fiksimin e gjurmve. Me ardhjen e ekipit t inspektimit n vendin e ngjarjes dhe me ti hyr puns nga ana e tij, kur sht n pyetje delikti i gjakut, fillojn veprimet speciale t inspektimit t vendit t ngjarjes. Mirpo pa marr parasysh se pr far delikti sht fjala t gjitha kto veprime kalojn npr dy faza: statike dhe dinamike. Faza statike Kjo faz kryhet n rrethin m t ngusht t vendit t ngjarjes, fillon menjher me t ardhur n vendin e ngjarjes s krimit. Me kt rast kryhet hetimi subtil, i cili kryhet... shum qet, me kujdes dhe hollsisht shikohet vendi i ngjarjes n trsi, disa objekte dhe gjurm dhe marrdhnien e tyre reciproke (V. Krivokapiq) 13. T punohet sistematikisht ngadal dhe pa nguti n detajet m t vogla me nj minuciozitet dhe prsosshmri n mnyr q t shmangen fanitjet. Pra, hetimi i hollsishm sipas parimit in capite et in membris. Rreptsisht duhet pasur kujdes q asgj t mos lkundet nga vendi, t largohet etj. n mnyr q vendi i ngjarjes ta ruaj pamjen fillestare autentike. N kt faz statike t inspektimit t vendit t ngjarjes n t ciln shnohen t gjitha hollsit e rndsishme, objektet dhe gjurmt m tepr skicohen dhe bhet incizimi fotografik me raportet e shnuara precize. Vmendja e posame duhet orientuar n gjetjen, fiksimin dhe grumbullimin e mikro gjurmve latente t cilat gjendn n qendr t vendit t ngjarjes (deliktit).

13

Krivokapi. V.: Kriminalistika taktika, Beograd, 1996. 69

Faza dinamike Pr dallim nga ajo statike, n fazn dinamike gjendja e gjetur ndryshohet, sepse objektet dhe gjurmt lkunden, paketohen etj. N mnyr t caktuar faza dinamike e hetimit sht pjesrisht operacionalizimi i rikonstruktimit mendor t ngjarjes kjo sidomos ka t bj me gjurmt n vendin e ngjarjes, sepse ato krahasohen ndr veti, sjelln n lidhje t ngusht ashtu q me eksperiment demonstrohet dhe n mnyr plastike shpjegohet dinamika e zhvillimit t ngjarjes. A. PUNT TEKNIKE - KRIMINALISTIKE Paraqitja grafike (planet dhe skicat) Eksperti kriminalistik-teknik ka rol shum t rndsishm n hetimin e vendit t ngjarjes me detyr themelore q ta fiksoi vendin e ngjarjes n gjendjen e tij origjinale e cila sht gjetur me t ardhur te ekipit hetues. Ajo procedur ka t bj me brjen e skics s vendit t ngjarjes me t gjitha elementet relevante saktsisht t prkufizuara n vendin e krimit, renditjen e tyre, lokalitetin topografik, raportin dhe distancn reciproke t shprehur n centimetra. Krahas vendit t ngusht t ngjarjes i cili gjendet n rrethin q shihet dhe koncentrimin e vmendjes, sht e domosdoshme t pasqyrohet edhe rrethina e gjer, rrugt frekuentuese, gjurmt markante dhe t gjitha objektet e rndsishme. Me skic prshkruhet vendi i ngjarjes n trsi e sipas nevojs edhe insertet e ndonj detaji t posam me rndsi. N qoft se krimi sht kryer n ambient t mbyllur-shtpi, hall, stall, tavan, bodrum etj. ather n skic hollsisht do t paraqitet objekti, renditja e ndrsjell dhe raporti i lokaleve, madhsia e tyre e posarisht hapsira n t ciln gjendet kufoma , pozita e saj, gjurmt e gjakut ( dukja dhe renditja e tyre, forma e tyre etj.), pastaj edhe gjurmt biologjike dhe gjurmt tjera. Nse vendi i ngjarjes sht n ambient t hapt, n skic gjithsesi futen pikat kye si jan rrugt, drunjt, shtyllat elektrike dhe telefonike, rrethojat, gurt e mezhdave. Kto orientime n skic n mnyr t qart dhe t dukshme do ta identifikojn vendin e aktit t vrasjes: pozitn e trupit t viktims, gjurmt e gjakut dhe elementet tjera si jan hapat gjendja e rrobave, armt etj.

70

Skica e cila tregon lagje apo fshat ka rndsi q t prcaktoj pozitn e dshmitarve t ndryshm t marr n pyetje gjat hetimit n mnyr q m von t mund t jepet prgjigje e sakt ose t konstatohet pasaktsia, madje edhe kundrthniet n procedurn e mtejme. Skica do ta ket vlern e saj t posame n situatat specifike kur na nevojitet q domosdo t prcaktohet qart dhe tregohet pozita e vrassit dhe viktims pastaj drejtimi i predhs, nga cili vend sht hedh predha etj. N raste t tilla n skica duhet t jepen masat precize t shprehura n centimetra. Sidomos duhet theksuar patjetr se sht i nevojshm korrelacioni midis skics dhe fotografis, kurse kjo mund t arrihet leht me shnimin n skic t vendeve nga t cilat jan incizuar disa foto dhe n legjend s bashku me numrin e fotografive prshkruhen n mnyr koncize dhe t hollsishme ato q dshirohet t prezantohen. Fotografimi Tekniku kriminalistik kryen fotografimin e ngusht dhe t gjer t vendit t ngjarjes dhe at nga disa knde. Ai sidomos do t fotografoj hollsit si jan: objektet dhe gjurmt me rndsi speciale, pastaj disa objekte, armt dhe veglat, shenjat e shputave, gjurmt e gjakut, jashtqitjen, tufat e flokve dhe qimet. Sipas mundsis ai do ti punoj me ngjyra fotografit e gjakut dhe t plagve. Me shkums do t vizatoj vendin e kufoms n tok dhe do t kryej incizimin fotografik nga dy knde. Pastaj do ti punoj fotot e hollsive, si jan gjurmt e gjakut n pjest e zbuluara t trupit dhe npr rroba, dmtimet n rroba, plagt, si dhe raportin e trupit t kufoms n relacion me vegln, gjegjsisht armn. Paraprakisht do ta ket pastruar rrethin e plags dhe pastaj bn fotografimin sipas mass. Me rastin e shnimit me numra apo me shkronja t disa objekteve dhe gjurmve, q nga momenti i fotografimit deri n prfundim t inspektimit t vendit t ngjarjes mbetet numri apo shkronja e njjt e pandryshuar n objekt. Me zbatimin e metods foto-gjeometrike t fiksimit t vendit t ngjarjes, prjashtohet mundsia e gabimeve dhe ngatrrimeve. Gjurmt e rrjedhjes s gjakut n trupin dhe rrobat e viktims do t fotografohen me fotografi kolor, e pastaj t prshkruhen hollsisht n
71

procesverbal dhe n skic e cila i bashkngjitet procesverbalit. Gjithashtu gjurmt e gjakut n larat e ngjyrosura dhe n vende t papastra gjithsesi duhet fotografuar me ngjyra. Duhet apostrofuar ktu n mnyr t posame se mjeku dhe tekniku kriminalistik, krahas fotografis duhet t japin edhe prshkrimin e sakt t pamjes s gjurms s gjakut n vendin e ngjarjes, sepse kjo shum shpesh sht gj m e rndsishme se sa t gjitha analizat e mvonshme. N t vrtet, nuk sht e lejueshme q n procesverbal t konstatohen vet gjurmt dhe njollat e gjakut, por forma e tyre duhet t prshkruhet n procesverbal, duke e cekur formn, madhsin, raportin e ndrsjell t tyre, lokalitetin e sakt, drejtimin e derdhjes dhe rnien. Fiksimi i mikro dhe makro-gjurmve Tekniku i kriminalistiks do t bj fotografimin dhe fiksimin e t gjitha gjurmve n vendin e ngjarjes, si vijon: - n kryesin apo t dyshimtin: gjurmt e duarve (mikro-gjurmt konkrete me trak celuloide ngjitse, sipas dr. M. Frei; gjurmt e barotit me dorashkn e parafins, gjurmt n nikotin...), pastaj n kpuc ( t cilat do merren), pastaj do t bhet fotografimi i gjakut n trup dhe rroba (gjaku, grisjet, lloi,dhe plagt). Menjher pas fiksimit t gjurmve, do t merren rrobat dhe do t kryhet n to kontrolli kriminalistik n hapsir shum mir t ndriuar, kurse pastaj t sigurohet kontrolli mjeksor i t dyshuarit (apo kryesit); - n vendin e ngjarjes: para se t hyhet n vendin e ngusht t ngjarjes, tekniku i kriminalistiks do t vrej dhe fiksoj gjurmt n rrugn e tij: n dysheme, n dyer, n doreza t dyerve, n ndrpres t rryms, etj. Fotografon vendin e ngjarjes; - N kufom: do ta bj analizn dhe paketoj kpuct; do t vrtetoj dhe shnoj temperaturn e rrethit, kurse pastaj ta fus termometrin n rektumin e kufoms dhe t konstatoj temperaturn n t; t marr gjurmt kontaktuese t shuplakave dhe tia pres thonjt; tia heq dhe merr rrobat; ti marr mostrat nga kufoma: flokt, gjakun, (edhe at q sht thar n rroba), mostrat e organeve pr ekspertiz toksikologjike, si dhe mostrat e gjakut dhe urins pr analiz me etil-alkool;
72

- Ngacmimi i shenjave latente, heqjen e mikro-gjurmve, marrjen e gjurmve t gjakut, marrjen e objekteve, marrjen dhe paketimin e veglave dhe armve si Corpora delicti; - N rastet e nxitjes s shenjave latente, me qllim eliminimi, t merren shenjat e vijave papilare t personave t familjes dhe shenjat e gishtave t personave zyrtar t cilt kan qen n vendin e ngjarjes. Studimi i rrugve hyrse Me rastin e analizimit t vendit t deliktit, si dhe fiksimit t gjendje s tij, sht shum e rndsishme dhe e domosdoshme q t hetohen edhe rrugt hyrse, t prdorura pr ardhjen e kryesit n vendin e ngjarjes, si dhe gjurmt e lvizjeve n vendin e ngjarjes. Gjithashtu t prqendrohet vmendja dhe t hetohet mir rruga e daljes npr t ciln krimineli sht larguar pas kryerjes s krimit. Shum shpesh ndodh q rruga e hyrjes prputhet me at t daljes, por nuk jan t rralla as rastet kur krimineli e ka lshuar vendin e ngjarjes prmes tjetr rruge. Analizimi i rrugve t shfrytzuara, jep informata t llojit t vet dhe on n indice t mueshme. Kjo tregon m s shumti se krimineli sht i strvitur n mnyr t prsosur dhe i njoftuar mir me renditjen e vendit t ngjarjes n t cilin e ka kryer krimin, gj q tregon se me hyrjen n shtpi se i ka njohur mir renditjen dhe rrethanat. Nse sht shfrytzuar rruga e ardhjes (hyrse) m pak e prshtatshme, se sa hyrjet tjera, ather kjo sht nj indice se krimineli nuk e ka njohur vendin e ngjarjes n /t cilin ka operuar dhe se ktu ai ka qen pr her t par. Nganjher rruga e shfrytzuar ofron indice t qarta pr prirjet e kriminelit, shtatin e tij, pr gatishmrin e tij, fuqin (ngritjen mbi mur, apo ngjitjen pr skaji t atis etj.) Prve ksaj rruga e shfrytzuar, nganjher zbulon edhe ekzistimin e bashkpjesmarrsve q e kan ndihmuar kriminelin. P. sh. Nse jan prdorur litart gjata apo shkallt e mdha me t cilat nuk mund t manipuloj nj njeri. Vmendje e posame do tu kushtohet rrugve t shfrytzuara, sidomos atyre dalse n pikpamje t gjetjes s objekteve t humbura apo atyre t lna aty me qllim. Ato objekte mund t jen t nj rndsie vendimtare pr identifikimin e kriminelit vrassit. Ato shum shpesh gjenden n vendin e ngjarjes.. Nse me at rast kryesi ka punuar me
73

nguti dhe e ka lshuar shpejt vendin e kryerjes s krimit, qoft nga frika e ndonj krisme, ers, gjethet e thata, t lehurat e qenit, dgjimi i hapave t ndokujt gj q kryesin e ka shty t ik, me rast humb, harron ose megjithat, me qllim len pr hetim objekte shum t mueshme. Objektet e gjetura mund t jen pjes t veglave t ndryshme, me t cilat ka operua. Pastaj nga objektet e lna apo t harruara aty, mund t gjenden edhe pjes t rrobave, p.sh. kapela, dorzat, shalli, krehri, kravata e objekte tjera t ngjashme. Bioif 14 e ka prshkruar nj rast interesant t vrasjes. Vrassi ka mbetur i fshehur 2-3 dit n strehimoren e nj shtpie t zbrazt dhe ka pritur momentin e volitshm pr sulm. Ai ne ka ditur se viktima e tij e garazhin veturn n afrsi t strehimit t tij. Nj mbrmje i sht dhn rasti i volitshm pr sulm. N t vrtet tregtari sht kthyer von n shtpi dhe pikrisht kur e prgatiste veturn e vet n[ garazh, papritmas e ka sulmuar, e ka mbytur dhe plakitur. Duke hetuar me kujdes dhe hollsisht vendin e ngjarjes, sidomos duke hulumtuar sann n t ciln vrassi ka fjetur disa net, sht gjetur nj kravat t ciln vrassi e ka harruar n vendin e ngjarjes. I dyshuari sht nj djalosh i cili m par ka qen n msim praktik te viktima. Pra krimineli e ka njohur viktimn n mnyr t prkryer, kurse ka qen edhe i informuar mir pr shprehit e tij. Inspektori i kriminalistiks sht drejtuar n vendin e t dyshuarit dhe sht interesuar pr lvizjet e tij ditve t fundit,m etj. E ka kuptuar se djaloshi ka shkuar diku n rrug pr disa dit. Inspektori e ka lutur nnn e djaloshit q tia jap nj fotografi t djalit t saj t ciln gj ajo e ka br menjher. Duke shikuar me kujdes kt fotografi prmes llups, inspektori e ka vrejtur t njjtn kravat e cila sht gjetur n vendin e ngjarjes. Pra ke qen deseni autentik me kravatn n fotografi ajo q sht gjetur n vendin e ngjarjes. Djaloshi m von e ka pranuar krimin duke e prshkruar n hollsi kryerjen e tij. Krimineli n vendin e kryerjes s krimit, zakonisht i len rrobat e vjetra t tij, kurse viktims ia zhvesh rrobat nse i ka m kualitative. Por jo kt krejt pr kt arsye por edhe nga bestytnia e bn kt. Ndrkaq, veshja dhe mbatha e ln aty prmban mjaft mikro-gjurm t
14

Bishof A. Marc: Nauna policija, Layot, Paris, 1938. 74

mueshme n astar dhe xhepa gj q ofron prova t pathyeshme. Ndr t tjera pr shtatin e tij, profesionin si dhe pr identitetin e kriminelit. Objektet e lna aty mund t jen vegla ose arm t cilat jan prova t mdha materiale pr hetuesin. (shih n Praktikumi i vrasjes Kozhishek Antonin !) Objektet e gjetura n vendin e ngjarjes mund t jen, n shikim t par, pothuaj t parndsishme. Kto shpesh jan shkrepsa, pastaj kutia t zbrazura shkrepsash, apo copa qirinjsh. N to shpesh do t gjenden shenjat e gishtave. Prve ksaj, nse sht prdorur pr ndriimin e vendit t ngjarjes qiriri (i dyllit apo i parafins) pikat e shkrira nuk bien vetm n tok, por edhe n kpuc dhe n kmbt e pizhameve t kriminelit, N ato vende shum me lehtsi edhe zbulohen. Ndr objektet e vogla t imta dhe n shikim t par t parndsishme, gjithashtu mund t gjenden edhe pjest e veglave dhe mjeteve me t cilat ka operuar krimineli. Por jo vetm kto, porse edhe t gjitha objektet tjera t imta t cilat i hasim n vendin e ngjarjes, e t cilat shum shpesh jan pothuaj t padukshme, si jan stofat e imt . Krahas ksaj, pluhuri, lloi apo materiet tjera t cilat krimineli i ka sjell me kpuc flasin pr at se ka ka bartur ai n kmb, kah ka lvizur dhe cils rrug ka ardhur. Pra, hetuesi duhet ti hap mir syt me rastin e krkimit sistematik t vendit t ngjarjes, t mendoj n ato gjurm dhe ti shoh dhe zbuloj ato. sht i njohur veprimi i t famshmit dhe shum t qartit Bertion: Ne shohim vetm at q e shikojm, at q tashm e kemi n mendje. Me fjal tjera hetuesi duhet ti mobilizoj t gjitha shqisat, gjithmon t jet i zgjuar dhe me shpirt t mobilizuar dhe t prpiqet si e thekson gjeniu i kriminalistiks nga Lioni, Lokard, q gjithmon t zbuloj dika t re n vendin e krimit. N vendin e aktit kriminal, kriminelt nganjher lejn porosi t shkruara, qoft pr tu tallur me viktimn e vet apo edhe pr ta qeshur policin. Mirpo ato gjurm t shkruara kur i nnshtrohen ekspertizs grafologjike, shrbejn n mnyr madhshtore pr identifikimin e kriminelit. Kriminalisti i njohur Reiss, kto gjurm i quanprkujtuese t kriminelit kurse shfrytzimi dhe zbulimi i tyre pr ndriimin e krimit paraqesin kulmin e njohuris dhe t ndrhyrjes s inspektorit t kriminalistiks.

75

Shum e pakndshme dhe e keqe sht gjurma e mass s fekales t ciln krimineli e len n vendin e ngjarjes, kurse kt ai e bn m tepr pr shkak t nervozes s reflekseve fiziologjike nga frika, e nganjher edhe pr shkak t vandalizmit, kurse sipas mendimit t disa kriminalistve pr shkak t bestytnis. Prndryshe bestytnia sht shpesh prezent n botn e kriminalve. Mirpo, gjurmt e prmendura do t shrbejn pr analiza hetimore kimike dhe mikroskopike, gj q do t bj t mundur q t konstatohet ushqimi q sht marr, ose t zbulohen disa smundje, madje edhe parazitet e rrall. Prmes jashtqitjes n mnyr t sigurt mund t prcaktohet edhe prkatsia e grupit t gjakut t vrassit me metodn e sekretarit. Pothuaj n t gjitha rastet e vrasjeve e para q haset sht gjurma e gjakut, e cila paraqet element jashtzakonisht t mueshm n ndriimin e krimit. Gjurmt e kmbve n vendin e ngjarjes Gjurmt e kmbve jan shum t rndsishme, sepse hetuesit i ofrojn informata t vlefshme madje edhe metod t prshtatshme n identifikim. Ky lloj i gjurmve para s gjithash informon pr lvizjen e kriminelit dhe pr prcaktimin e rrugve hyrse dhe dalse n t cilat ka lvizur ai. Pastaj kur ekzistojn mjaft gjurm t kmbve, studimi i tyre na mundson t konstatojm se a kan qen ktu nj apo m tepr persona, kurse nganjher n baz t ktyre gjurmve mund t prcaktohet mosha dhe gjinia. Sipas madhsis s shputave dhe distancs s tyre na mundson ta llogarisim madhsin e personit t cilit i prkasin gjurmt. Maras, e ka prpiluar tabeln sipas t cils mund t fitohet madhsia e shtatit n baz t gjatsis s shputs s kmbs s zbathur (tabela .3)
Tabela 3. Gjatsia e shputs dhe koeficienti gjegjs Gjatsia e shputs Koeficienti Deri 219 mm 7,170 219 mm deri 229 mm 6,840 229 mm deri 239 mm 6,610 239 mm deri 249 mm 6,505 249 mm deri 259 mm 6,407 259 mm deri 269 mm 6,328 269 mm deri 279 mm 6,254 179 mm deri 289 mm 6,120 Mbi 289 mm 6,080

76

Koeficienti me t cilin shumzohet gjatsia e shputs s zbathur sht vlera e ngritur, dhe pas veprimit matematikor fitohet gjatsia e shtatit. Mirpo saktsia e ktyre llogarive sht m e vogl kur jan n pyetje kmbt e mbathura; ather gjatsia e shputs, gjegjsisht shenjs s saj zvoglohet prej 1-2cm. nse sht fjala pr kpuc t lehta. Nse sht n pyetje kpuca e rnd dhe e madhe e dimrit, ather gjatsia prcaktuar e shenjs s shputs s mbathur zvoglohet pr 3-5 cm. N rastet kur n vend t ngjarjes haset n shum gjurm kmbsh gjegjsisht hapash q krijojn staz, leht mund t prfundohet pr karakteristikat e ecjes s ndonj njeriu. Ato elemente t ecjes jan gjatsia e hapave e cila matet n mnyr t posame pr t majtn, kurse gjithashtu n mnyr t posame pr kmbn e djatht. Shpesh ndodh q distanca e shputave nuk sht e njjt pr t dyja kmbt, zakonisht hapi i majt sht m i gjat. Pastaj elementi tjetr i ecjes sht kndi t cilin e krijojn hapat me drejtimin e lvizjes sepse t dy majet e shputave m s shpeshti jan t kthyera s jashtmi. Shum i rndsishm sht elementi i tret i ecjes e ky sht distanca ndrmjet shputave. Tek meshkujt kjo distanc e gjersis sht 10-12. kurse tek femrat sht dika m e madhe. Hapi tjetr e krijon stazn q pamundson t konstatohet ecja apo shpejtsia e ecjes. Qndrimi n vend apo pritja mund t lexohet n numrin e madh t gjurmve q jan t afrta ndrmjet veti dhe shpesh t kryqzuara. Gjurmt e kmbs s zbathur prbhen nga tri pjes kryesore: thembrs, pjess s prparme, shputs dhe gishtave t kmbs. Gjurmt e hapave mund t paraqiten n dy forma: kur toka sht e fort, kurse n kmb ka ndonj materie (gjak, pluhur, llo, uj etj.) ather krijohet shenja pa relief e quajtur pozitive e q reprodukon konturn e kmbs apo t kpucs. Mirpo kur toka sht e but (rra, toka e shkrift etj.) kmba shtypet thell dhe krijohen gjurmt negative. Incizimi i gjurmve t kmbve bhet me ndihmn e mjeteve t ndryshme teknike. Gjurmt negative hedhen n gips, kurse ato pozitive do t skicohen, fotografohen apo barten. Q t bhet skica vendoset mbi gjurm pllaka e qelqit, e mbshtetur n dy shkopinj ashtu q t mos e prekin gjurmn, pastaj prmes mass speciale t lapsit me besnikri skicohet kontura dhe detajet e gjurms.
77

Bastisja (kontrollimi) e lokaleve Hapi i radhs n hetimin e vendit t ngjarjes sht q sistematikisht t bastiset dhoma n t ciln sht kryer krimi por edhe dhomave tjera duke analizuar muret, dyshemen dhe tavanet n mnyr q t shikohet se mos ka ndonj gjurm. sht e domosdoshme q t koncentrohemi n vrima t predhave, gzhojave, njollat e gjakut dhe do objekt i cili mund t ket ndonj rndsi apo fardo lidhje me krimin. N rast t vetvrasjes, vetvrassit zakonisht ln porosi (lamtumirse). Nse viktima merr helm mund t gjenden bocelt, gotat apo en tjera. Me rastin e bastisjes, organet e hetuesis duhet t orientojn mir vmendjen e tyre n shenjat e gishtave (n xhama, siprfaqe t lmuara, etj.) por edhe mikrogjurm tjera t cilat mund t ken rol ky n ndriimin e krimit. Nse ky rast nuk shfrytzohet fati i hetimit do t jet i dshtuar gjegjsisht i kapitulluar. Gjurmt e gjakut si elementet m t rndsishme n hetimet e vdekjeve, n lokalin e kontestueshm mund t jen n form t pikave, sprkatjeve, gjakderdhjes, t lagurit e rrobave gjegjsisht shtrojave dhe tepihve, etj. Renditja e tyre zakonisht sht n dysheme, tavan ose plafon, dyer, dritare, doreza, pastaj n mure, mobile, etj. Natyrisht, n kufom dhe n afrsin e saj jan t pranishme gjurmt shum intensive t gjakut. B. PUNT KRIMINALISTIKE-MJEKSORE Obduksioni mjeko-ligjor i kufoms. Obduksioni (mjeko-ligjor) i kufoms sht procedur speciale mjeksore e kontrollit t pjesve t jashtme dhe t brendshme t trupit me qllim t konstatimit t shkaqeve t vdekjes. N kuadr t kontrollit t jashtm dhe obduksionit t kufoms bjn pjes edhe prshkrimi i hollsishm i veshjes dhe mbathje, prmbajtja n xhepa dhe gjurmt e ndryshme sidomos ato biologjike n kufom dhe n veshjen e saj. Obduksioni mjekoligjor i kufoms kryhet n morg, n vendin ku sht kryer akti, por gjithashtu edhe n terren me ndihmn e nj improvizimi sa m optimal sipas mundsis. Obduksionet n terren ndonse nga kndvshtrimi teknik i kryerjes s tyre jan mjaft t vshtira, nga aspekti profesional dhe shkencor, raison d' etre shum t
78

mirseardhura sepse i ofrohen vendit t veprs penale nga aspekti statik dhe dinamik i zhvillimit t saj. Nga kjo perspektiv sht e mundur q t kryhet rikonstruktimi i mir ideor se si sht zhvilluar me t vrtet ngjarja. Obduksioni n vendin e ngjarjes me nj organizim dhe improvizim t mir mund t bhet me sukses t madh. N rastet kur m von paraqiten dyshimet apo qarkullojn thashethemet se vdekja sht shkaktuar me akt penal, kurse i vdekuri tashm sht i varrosur, prokurori lshon vendimin (urdhresn) pr ekshumim (zhvarrosje) dhe obduksion t kufoms (Neni 222, par. 1, LPP. B dhe H). LPP ka parapar sakt se n cilat raste kryhet obduksioni mjekoligjor. Ky kryhet n t gjitha situatat kur n ndonj rast ekziston dyshimi apo sht e qart se vdekja sht shkaktuar me vepr penale ose ajo sht n konstelacion me kryerjen e veprs penale (Neni 222). Pra kontekst t gjer t kornizs ligjore, obduksioni mjekoligjor do t kryhet n rastet e vdekjes s dhunshme, por edhet vdekjes natyrore n rrethanat kur kjo vdekje jo e dhunshme pr fardo arsye e nxit interesimin e organeve penale-hetimore. Ndonse zakonisht n praktik obduksioni mjekoligjor i vdekjeve jo t dhunshme bhet n aspekte t caktuara si jan rastet e vdekjeve natyrore t panjohura, t befasishme dhe t dyshimta, dhe t cilat mundt t bhen objekt i shqyrtimeve penalehetimore e me kt edhe mjekoligjor. Krejtsisht sht i gabueshm, dhe pr fat t keq mjaft i prhapur, mendimi se obduksioni sht veprim i ndar dhe i posam nga trajtimi kriminalistik i vendit t ngjarjes. Hetuesi (inspektori) diagnozn e tij kriminalistike dhe qndrimin duhet ta rendit dhe harmonizoj, verifikoj dhe plotsoj me rezultatet e obduksionit. Ai kt do ta realizoj vetm me pranin aktive dhe me prcjelljen e rrjedhs s obduksionit gj q n praktik pr fat t keq rrall veprohet kshtu dhe rrall zbatohet kjo. Mjeku ekspert megjithat, duhet t jet i njoftuar hollsisht me rezultatet e trajtimit kriminalistik. Ndrkaq, sht praktik e rrnjosur q kufoma nga vendi i ngjarjes t transportohet n morg, kurse organet e kriminalistiks t punojn ndaras dhe t presin rezultatet e obduksionit. N praktikn e till n esenc t gabueshme, gjendja e vrtetuar faktike n vendin e ngjarjes, sipas organeve hetimore dhe t kriminalistiks, si dhe rezultati i obduksionit mund t jen divergjente madje edhe kundrthnse.
79

Nj puntor i ri duke punuar me shpuese afr largpruesit me tension t lart t rryms elektrike, n nj moment ka brtit dhe ka rn i vdekur pr tok. Bashkpuntort e tij n panik kan menduar se i vdekuri ende ka shenja jete dhe nga vendi i ngjarjes urgjent e kan bartur n spitalin m t afrt n Banjalluk, por mjeku ka konstatuar menjher vdekjen. Obduksioni i br sipas patologut t spitalit nuk i ka dhn rezultatet e pritura n pikpamje t saktsis s shkakut t vdekjes. Obducenti nuk ka qen i njoftuar me rrethanat e ngjarjes n vendin e tij t ndodhjes, kurse prfundimi i tij si supozim ka qen shkaku natyror i vdekjes por pa prezantimin e rezultatit patomorfologjik. Forma e procesverbalit t obduksionit Procesverbali mjeko-ligjor prmban elementet si vijon: a) Kapitulli - me krkes t kujt kryhet ekspertiza ( Gjykats Komunale, t Qarkut, t Kantonit); - pr far arsye-objekti i ekspertizs ( kontrolli dhe obduksioni i kufoms nn.); - ku dhe kur kryhet obduksioni (n morg, shtpi t shndetit apo qendr mjeksore, n vendin e ngjarjes po at dit dhe n sa ora?); - personat zyrtar t pranishm n obduksion (nga gjykata, MPB, prokuroria); - kush e kryen obduksionin mjekoligjor (emri dhe mbiemri i ekspertit, titulli, me asistenc t personit t caktuar); - mnyra n t ciln sht br identifikimi (pr at pjes t puns sipas LPP jan t obliguar organet kriminalistike t MPB). b). Prmbajtja e rrethanave t ngjarjes (rastit) - t dhnat thelbsore informative t marra nga MPB c). Rezultati i obduksionit - rezultati i jashtm: prshkrimi i veshjes, ngjyra, lloji i plhurs, grisja, prlyerja me gjak me dhe zhubrosur, prlyer me masa vjelljeje, me yndyr, me ndonj gjurm tjetr etj- shenjat e prgjithshme dhe lndimet e jashtme n kufom; - rezultati i brendshm: t gjitha ndryshimet e organeve t
80

brendshme, t prshkruhen hollsisht dhe posarisht lndimet. d). Prfundimi prfundimi prmban elementet esenciale thelbsore t rezultatit t obduksionit dhe karakteristikat thelbsore t ndryshimeve dhe lndimeve t konstatuara gjat obduksionit. Prfundimi duhet t prfshi dhe prgjigjet n pyetjet si jan: - shkaku direkt apo indirekt i vdekjes- vdekja natyrore apo e dhunshme; - shkaqet eventuale konkurruese t vdekjes; - faktort komplementar, prshpejtues apo nxits t vdekjes (conditio sine qua non n causa mortis); - llojet e lndimeve q kan shkaktuar nxitur vdekjen; - lidhja kauzale e lndimit dhe vdekjes; - klasifikimi mjeksor dhe penalo-juridik i lndimit; - ofrimi i ndihms mjeksore n kohn e duhur a do t kishte mundur ta shptonte jetn e t lnduarit; - identifikimi eventual i veglave, armve n baz t karakteristikave t plagve-lndimeve; - origjina e rrjedhs s vdekjes (vrasje, vetvrasje, aksidentale, vdekje natyrore). Procesverbali shkruhet n gjuhn e popullit duke iu shmangur terminologjis mjeksore sidomos shprehjeve latine; pra duhet ti prshtatet gjuhs burimore t fryms popullore. Po e japim n trsi shembullin e procesverbalit t obduksionit t nj rasti t vrasjes nga praktika gjyqsore:

81

Modeli i procesverbalit t obduksionit GJYKATA E QARKUT, BANJALLUK Nr. Pen. 247/74 Dat 09.08. 1974. Procesverbal I hartuar n emr t Gjykats s Qarkut n Banjalluk, m 09. 08. 1974. n vendin e ngjarjes, n Fshatin Magajldol, KK, Mrkonjiq Grad, me rastin e kontrollit dhe obduksionit mjekoligjor t kufoms Milanoviq (Pere) Gjure, i lindur m 1939. nga fshati i prmendur i cili gjat nats 8/9 gusht sht vrar. T pranishm: 1. Litriq Alija, gjyqtar hetues i Gjykats s Qarkut t Banjalluk 2. Tolomir Boro, procesmbajts Kontrollin dhe obduksionin mjekoligjor e kryen eksperti i prhershm gjyqsor dr. Alija Ramljak, nga Banjalluka, me asistenc t Martiq Zhivks, nga Banjalluka. Filloi n ora 15:00 Pas vrtetimit t identitetit t kufoms nga ana e organeve t SPB Mrkonjiq Grad, dhe t afrmeve t t ndjerit, mjeku ekspert fillon kontrollin dhe obduksionin dhe pr gjendjen konstaton si vijon: A. REZULTATI I JASHTM 1. Kufoma sht gjetur n livadh nn shtpin e Milanoviq Pavle, ka qen i vendosur dhe i shtrir n shpin, i mbuluar me dy qebe dhe me xhemper t lesht t hedhur prmbi, duart e kryqzuara mbi bark, kurse n kufom gjendet pothuaj prerje e tr e indit trunor t derdhur. Nj metr tutje gjendet nj sasi e madhe gjaku t ngjizur paralelisht njri pas tjetrit n distanc prej 20 cm, nj hu shkoze dhe nj hu bungu t prlyer me gjak. N gjakun e ngjizur e t thar n hunj gjenden tufa floksh t njoma (impregnuara).
82

2. Kufoma, nga veshja mban gun t prhimt me katrore, rreth jaks n qaf dhe n pjesn e eprme t shpins t lagur me gjak, n vende tjera edhe t sprkatur, me nj pull t zbrthyer kurse tjetrn t mbrthyer. N xhepa gjendet brisku dhe elsi i drynit. Kmisha e bardh e perlonit me mang t prvjela dhe pes pulla t zbrthyera. Kmisha rreth jaks dhe n shpin, n krah dhe n fund e sprkatur me gjak. Brek t vjetra dhe t arnuara, patenta e zbrthyer, me rrip e afruar, s prparmi sidomos n boka t prlyera dhe t sprkatura me gjak. Brek t gjata t pambukta, t lidhura me toj. N dor t majt mban or t marks Darwil e cila sht ndrprer s funksionuari n ora 9:35 minuta. N kmb orap t bardha t leshta, shpuat e kmbve t zhytura me dhe, dhe pjesrisht t sprkatura me gjak. 3. Kufoma sht mashkull i moshs rreth 35 vje, i gjat 177cm, mesatarisht i zhvilluar dhe i ushqyer, sistemi muskulor dhe skeletor mir t ndrtuar. Shtangsia e kufoms sht e madhe n t gjith nyejt dhe muskujt. Njolla t vdekjes nga mbrapa jan mir t zhvilluara, kryesisht t shkaprderdhura, por edhe ve e ve, ngjyr vjollce intensive. Ngjyra e lkurs e murrm e mbyllt n t kuqrremt me premisa t nuancave t verdha n pjest e eprme dhe t zbuluar t siprfaqeve t trupit dhe t djellosura. Gjndrat limfatike nuk jan t zmadhuara. Mukozat e dukshme jan t zbehta. 4. Floku ngjyr gshtenje me pjest e fundit t ngritura, mbi kok dhe n maje t koks pa flok, floku i gjat 10cm, dhe i ulur n gjak si dhe i prlyer me masn e trurit. Tr siprfaqja e fytyrs, qafa dhe gjoksi si dhe pjest ansore nga krthiza shum t prlyera me gjak, sidomos fytyra. Kapakt e syve jan t mbyllur. T zit e syrit sht e lagt, t zbehta, kurse t bardht ngjyr t bardh. keratinat jan t thata, t lmuara, t shklqyera dhe t tejdukshme, iridat ngjyr kafeje. Bebzat jan t zgjeruara anizokorike, e djathta sht m e zgjeruar se sa e majta, rratht t rregullt. Hunda sht e drejt krci dhe ashti i paprekur, n gavrat e hunds gjaku i thar. Vesht s jashtmi t pandryshuar me lapra t ruajtura, n gavra t veshve gjak i thar, goja gjysm e hapur, buzt e thara, me nj shtres t holl gjaku t thar, t zhytura dhe t zbathura. Dhmbt e sanuar n nofulln e eprme n dy dhmb t par me mbshtjells metalik. Mustaqet dhe mjekra e rruar. Qafa mesatarisht e gjat dhe e gjer, cilindrike me mollzn e theksuar
83

n fyt. Koshi i kraharorit sht i reduktuar, simetrik. Stomaku i futur nn koshin e kraharorit i zbutur, qimet tipike t mashkullit, organet gjenitale t pandryshuara. Testitet n rregull, simetrike, gishtat e duarve gjysm t shtangur, thonjt t prer, t bardh, shuplakat me gritha, dhe t grvishtura. N t dy shuplakat e sidomos n t matjen ekziston prlyerje me gjak t thar dhe sprkatje gjaku. 5. N majn e majt t koks grvishte e madhe e forms jo t rregullt e gjat 15cm, e gjer 6cm, me skaje t prera dhe e elur q komunikon me brendin e ballit prej nga del lngu i verdh i trurit i przier me gjak dhe fragmente t imta t eshtrave t thyer. N ann e djatht t majs s koks floku i shpalosur dhe koka e rrjepur e q shtrihet prej s prparmi n t djatht kah pjesa e sprasme dhe n t majt, e gjat 8cm, gjersi 3cm, n form t boshtit, me skaje t prtypura dhe t ndrydhura, kurse n fund hapje t madhe pr t ciln del dhe rrjedh indi trunor dhe fragmente eshtrash t thyer. N tmthin e djatht, grvishtje n form ylli, e madhsis s pes rremashit, me skaje t prera deri n asht. N pjesn e prparme t zverkut, n afrsi t qafs ndrydhje e madhsis s shuplaks s fmijt. N vendin e grvishtjeve t prshkruara gjenden gjakderdhje t vogla. N mes t koks ka ndrydhje dhe gjakderdhje t madhsis s palcs. N mes t hunds dy ndrydhje me grvishtje t madhsis s kokrrs s misrit. N kapakun e eprm t syrit t majt gjakderdhje n form syzesh, kurse n mollzn e majt ndrydhje yndyrore e madhsis s shuplaks s fmijs, si dhe pes grvishtje t madhsis s kokrrs s misrit. N ann e djath t koshit t kraharorit pes gishta nn ashtin kryesor grvishtje e trthort dhe e gjat 8cm. 6. N gavrat e hunds, goj, gavrat e veshve i pranishm gjaku i thar, kurse n anus masa fekale. 7. Prve prshkrimit t jashtm, n kufom nuk ka tjera lndime dhe ndryshime. B. REZULTATI I BRENDSHM a). Koka 8. Indi i koks sht i lagur, shum gjak n shum vende i prlyer me gjak dhe n vendet e grvishtura si dhe n pjesn e zverkut. Eshtrat e kafks jan me fraktura t shumta, me plasje dhe thyerje n maje t
84

koks, zverk dhe t dy pjesve t tmthave, gjendjen t thyera n 13 fragmente eshtrash dhe nj numr t imta sidomos n pjesn e zverkut. Ashti i kafks n pjesn e majt t ans s zverkut dhe pjesn e djatht t tmthit, si dhe n maje t koks n shum vende sht i krisur. Prndryshe sht i lmuar ka ngjyr sedefi shum gjak dhe aty ktu gjakderdhje. N rrjedh sht e pranishme mas e konsideruar e gjakut. Truri sht i dmtuar, n pjest e buta t trurit ka gjakderdhje, me vijuga t plasura, t ngushtuara dhe me hulli gjakderdhje. Prerje t madhsis t dors s shuplaks s femrs, kurse nga thela e majt e zverkut gjithashtu pr nj pllmb t vogl mungon indi trunor. Indi trunor sht shum i ndrydhur i ulur me gjak dhe i laceruar si dhe me ndrydhje t shumta t fragmenteve t imta t eshtrave t thyer. N vendin e prer substanca e murrme e trurit qart dallohet nga e bardha. Dhomzat e trurit jan t hapura shum, fundi i tyre i ulur n gjak, komunikimi me hapsirn e jashtme. N t dy hemisferat n tr siprfaqen ekzistojn ndrydhje me gjakderdhje. Truri i vogl dhe palca e vazhduar jan gjithashtu t dmtuara dhe t ndrydhura, vende-vende t shkatrruara dhe t prlyera me gjak. Baza e kafks nga vazhdimi i plasjeve t ashtit t zverkut gjithashtu sht shumfish e thyer, kurse n zbraztirat e timpanit sht i pranishm gjaku. b). Qafa dhe gjoksi 9. Gjuha sht e madhsis s zakonshme e forms s qart, me shtres t holl t gjakut t thar. Gabzherri, gabzherri i vogl dhe gabzherri i madh si dhe gurmazi t mbuluar me shtres t holl t gjakut t thar dhe me shkum t dendur t prgjakur dhe mukoz. Bajamet jan t ruajtura. Mukozat jan t mbledhura dhe t njjta. Pirunzat e ndrruara me indin yndyror. Pjest mbrojtse t madhsis s zakonshme dhe form t qart gjndrore mesatarisht t prgjakura. N indin e qafs nuk ka lndime. 10. N brendi t gjoksit nuk ka prmbajtje t huaja. Pleura sht e lmuar e shklqyer e tejdukshme dhe anemike. Mushkrit jan t madhsis s zakonshme, t buta t mbushura me ajr me vija dhe lara dhe me pigment antrakotik, kurse n diametr nga siprfaqja vertikale e mushkrive nuk rrjedh prmbajtja. 11. Perikardi (cipa e zemrs) sht e lir, mbshtjellsi i zemrs prmban rreth 5-10ml. Lng t kthjellt n t verdh. Plhura e zemrs sht e lmuar dhe e kthjellt, mesatarisht me gjak. zemra sht e
85

madhsis s zakonshme n diametr muri me trashsi normale kurse muskuli me form t qart dhe pa gjak. n zbrazsit e zemrs sasi e vogl e lngut t gjakut t kuq t mbyllt. Plhura e zemrs sht e lmuar, e kthjellt e tejdukshme. Arteriet dhe grykat e venave jan t tej kalueshme, t lmuara, t iltra, elastik dhe t prputhshm. Aorta dhe arteria e mushkris jan t lumenit adekuat, me mur t fort elastik, kurse n ann e brendshme t lmuar dhe t shklqyer, kurorat e arterieve jan t hapura dhe sipas rezultatit t rregullt anatomik. c). Stomaku 12. N zbrazsin e stomakut nuk ka prmbajtje t jashtme. Dardhukla e peritonit sht e lmuar, e shklqyer dhe anemike. Mlia sht e zmadhuar me siprfaqe t lmuar ngjyr argjile, me kontura t mundimshme por t dukshme. N mbshtjellsin e idhcs sasi e vogl e lngut t hidhur, mukoza e saj sht n form kadifeje. Shpretka sht dika e zvogluar, me kontura t qarta dhe anemike. Pankreasi i madhsis normale dhe me gjndra t qarta mesatarisht me gjak. mbiveshkoret dhe veshkort t vendosura n vend normal dhe me madhsi normale. Mbiveshkoret n diametr qart diferencohen dhe dallohet korja nga palca. Kapsulat jan leht t eleminueshme, veshkt me siprfaqe t lmuar n thel t kors nga piramida dallohet qart, kupzat e tyre jan t lira kurse ent e urins jan t hapura dhe t lira. 13. N lukth sasi e vogl e prmbajtjes s lngut i cili kundrmon n t thart t natyrshm. Mbshtjellsi i lukthit sht i fort dhe i gjakshm. N zorrn e holl prmbajtje e verdh n t gjelbr, kurse n t trashn membrana e qart dhe anemike. Zorra qorre sht e gjat 8cm, e lir dhe membrana sikurse edhe t pjest tjera t zorrs s trash. 14. N shtratin e urins rreth 120ml. Urin e kthjellt, n t verdh, mbshtjellsi i zbeht i lmuar. Gshtenjza e madhsis normale dhe e forms s qart, ndrkaq kanali i daljes s urins sht normalisht i madh, mbshtjellsi normal dhe pjesrisht i ngushtuar, mukozat e zbehta. b) Skeleti 15. T gjith eshtrat e zverkut jan shumfish t thyer n 13 fragmente m t mdha dhe t vogla t panumrta, si u prshkrua m hollsisht n pikn 8. t procesverbalit, n eshtrat tjera t skeletit nuk ka lndime tjera traumatike, as patologjike. Gjat obduksionit sht
86

marr gjaku dhe urina pr ta vrtetuar shkalln e alkoolit n organizm dhe pr ta vrtetuar grupin e gjakut. PRFUNDIM I. Vdekja sht e dhunshme dhe e menjhershme ka ardhur si pasoj e shkatrrimit, ndrydhjes dhe gjakderdhjes s trurit. II. Dmtimi i madh i trurit ka ardhur si pasoj e thyerjeve t shumfishta t eshtrave t kafks me dislokim n fragmente t eshtrave. III. Thyerjet multifragmentare t eshtrave t kafks jan br me goditje topike, t rnda n zverk, n maje t koks dhe n pjesn e mollzs. Ka pasur s paku 6 goditje. Sipas pamjes s goditjeve t marra n kok dhe sipas rezultatit t dy hunjve t prgjakur pran kufoms, rezulton se lndimet jan shkaktuar me hu. IV. Lndimet jan absolutisht vdekjeprurse. N baz t rezultatit t obduksionit dhe pamjes s lndimeve t marra, shenjave nga vendi i krimit, si dhe rrethanave t konstatuara t ngjarje, vdekja sht e sigurt me origjin vrastare. V. Lndimet n kok, hund dhe mollzn e majt jan shkaktuar me rastin e rnies pr tok dhe me goditjen e fytyrs n tok t fort. Kto klasifikohen si lndime t lehta trupore. VI. N baz t pamjes dhe lokalizimit topografik t lndimeve me lehtsi mund t riokonstruktohet mnyra e shkaktimit t lndimeve n rradake t cilat s pari jan shkaktuar, pastaj i lnduari ka rn dhe me fytyr e ka goditur kokn me rast jan shkaktuar lndime t lehta. Menjher pastaj kan pasuar goditje t shumta me hu zverkut dhe rradakes me gj ka ardhur deri te vdekja momentale. Se n t vrtet ngjarja sht zhvilluar kshtu bindshm na udhzojn rrket negative t gjakut npr trup (tatpjet trupit). 1. Kontrollimi i t dyshuarit Kontrolli sht kryer n form ekipore n bashkpunim t ngusht t ekspertit mjekoligjor dhe teknikun e kriminalistiks. Personi i dyshuar pr vrasje duhet t kontrollohet sa m par n mnyr q t mos i largoj gjurmt nga trupi dhe veshja e tij. Kontrolli kryhet jo vetm mbi t dyshuarin por edhe mbi kryesin e identifikuar. Kontrolli kryhet sipas S. Gorkiqit. N dy faza si vijo:

87

a). Kontrolli kriminalistik kryhet n vend t ndriuar mir. Me kujdes kontrollohen pjest e zbuluara t lkurs dhe merren gjurmt nga duart, pastaj prehen thonjt dhe merren mostrat e flokut, merren shenjat e gishtrinjve. Merret veshja dhe mbathja (kpuct) dhe hollsisht kontrollohen. Pr kt qllim pr kontrollin e rrobave n lokal t errt (fotokomora) shfrytzohet edhe llamba fluroshente b). Kontrolli mjeksor i t dyshuarit sht sidomos i rndsishm n rastet e pranis s gjurmve t gjakut n rrobat dhe trupin e tij. Mjeku prshkruan do lndim t tij qoft edhe m i vogl duke e cekur formn e tij, madhsin lokalizimin si dhe ndryshimet n rrethin. Prve rezultatit lokal, eksperti do t kryej edhe kontrollin e prgjithshm detaj. Me at rast do t prcillen skicat themelore psikologjike t personit t dyshuar t cilat kontrollohen: arroganca, agresiviteti, t trhequrit, vaji, rrena, analiza eventuale e alkoolit, drogs, etj. T gjitha kto skica mjeku do ti shnoj n procesverbalin mbi kontrollin e t dyshimtit ( apo t kryesit t identifikuar). Kontrolli i mjekut kryhet mbi personin plotsisht lakuriq pr reklamimet e m vonshme t t dyshuarit dhe mbrojtsit t tij. 2. Deklarata e t lnduarit pr vdekje (t vdekjes) N rastet kur ndonj person sht i lnduar pr vdekje ( nga arma e zjarrit, me thik, i shkelur, etj.) nga dora e kriminelit, kurse me siguri s shpejti do t vij vdekja, deklarata e viktims ka rndsi tepr t madhe si mjet prove m von n gjykat. Parakusht pr dshmi valide t njeriut i cili sht duke vdekur, sht q i lnduari t jet me vetdije t plot. Gjyqtari hetues duhet t prpiqet q nga viktima t marr sa m shum shnime. Nga viktima merret prgjigja sa m koncize: kush e ka lnduar, kur, ku, me ka, dhe prse, etj. Me rastin e marrjes s deklarats s viktims sht e nevojshme prania e s paku 2 personave, e nse ai sht n spital ather n prani t personelit mjeksor. Prpilohet nj shnim me shkrim i shkurt i deklarats s t lnduarit t ciln ai sipas mundsis do ta nnshkruaj, por nuk sht e domosdoshme. Krkesa pr marrjen e deklarats nga i lnduari pr vdekje i drejtohet mjekut prgjegjs dhe merret plqimi nga ai. Natyrisht nga mjeku do t kuptohet se personi i lnduar a sht n vetdije, i orientuar, dhe a i ka senzort e ruajtur dhe a sht deklarata e dhn autentike e besueshme dhe pasqyr e gjendjes momentale e sfers psikike. N t kundrtn nse dshmia sht dhn n gjendje
88

delirante, t vetdijes s turbullt, dshmia e personit t lnduar nuk do t ket kurrfar vlere dhe si e till sht zero. Pr kt do t bindemi n aspektin n vijim nga kndvshtrimi juridik dhe psikopatologjik me procedurn e pazakonshme dhe t palejueshme nga ana e gjyqtarit hetues gjat kryerjes s hetimit. Kjo bie ndesh me kodeksin elementar t etiks gjyqsore juridike. E mitura sht bartur nga reparti i akusheris n at kirurgjik pr shkak t gjendjes septike me ndezje t membrans s barkut dhe me ndezje n mitr q sht zhvilluar pas abortit kriminal. Nj dit para vdekjes at e ka vizituar Gjyqtari Hetues i Gjykats Komunale t Banjalluks, i cili pa plqimin dhe pa dijen e mjekut prgjegjs nga e smura me temperatur 40C merr deklaratn t ciln m von do tia bashkngjit dokumentacionit si autentike dhe t sakt?!. Deklarata e t smurs sht plotsisht e pavlefshme sepse sht dhn n gjendje t vetdijes s rregulluar, n gjendje t mundimshme dhe n gjendje t shfaqur akute t dileriumit. N seancn e shqyrtimit gjyqsor psikiatri i ftuar sht kundrvn ashpr procedurs s gjyqtarit hetues dhe deklaratn e viktims n trsi e kan hedhur si t pa baz dhe t papranueshme. C. VEPRIMET OPERATIVE N t gjitha punt nga fillimi i hetimit angazhohet inspektori i kriminalistiks t delikteve t gjakut. Ai i shtron versionet mbi krimin e kryer n baz t s cilave e harton planin operativ. Versionet fillestare jan nga pikpamja e ekzistimit t veprs penale dhe versionit mbi kryesin eventual t krimit. Kur sht n pyetje rasti i vdekjes ekzistojn tri supozime: vdekja natyrore, aksidentale, vetvrasja dhe vdekja si pasoj e ndonjrs nga llojet e vrasjeve. Vdekja natyrore shpejt diagnostifikohet dhe shum shpejt eliminohet nga hetimi. Prandaj n plan t madh imponohet trilema e vdekjes s dhunshme kurse n diferencimin e prafrt mbetet dilema e hetimit t vetvrasjes vi-sa-vi vrasjes. Pra, n praktik rrall shtrohen q t katr versionet, prandaj qllimisht shkohet n njrn prej tyre, apo m mir me thn n dy prej tyre. ndrkaq prvojat tregojn q pr do rast sigurie n mnyr q t eliminohen gabimet, duhet t shqyrtohen q t katr supozimet. Pastaj n praktik sidomos jan t rndsishme mendimet t cilat jan t
89

drejtuara drejtprdrejt n kryesin e mundshm t veprs penale dhe prcaktimi i versionit me rastin e ksaj shtje kruciale.( shih Praktikumi i Mjeksis Forenzike!). Versionet e drejtuara n hetimin e zbulimit t kryesit t cilitdo delikt penal (sidomos vrasjes) shkojn pastaj n rrethin e personave t dyshimt dhe duke e ngushtuar sa m tepr at. I pari sht para vrasjes ndrmjet vrassit dhe t vrarit a ka ekzistuar fardo marrdhnie- ata a jan njohur. Situat e till e lidhjeve reciproke na paraqitet n mbi 90% t rasteve. Versioni i dyt sht rrugt jetsore t vrassit dhe t vrarit a kryqzohen dhe bashkohen n ndonj pikt t tyre. pr dallim nga rasti i par, kur vrassit dhe t vrarit m hert kan pasur kontakte, kan qen t lidhur ndr vete( gjini apo miq, bashkpuntor afarist), n rastin e dyt vrassi dhe i vrari nuk jan njohur. Relacionet e tilla jan t pranishme n 5-7% t rasteve. Kshtu q vrasja sht kryer n takime t rastit nga motivet patologjike, n kafene, n udhtim t gjat, me sulm nga interesi, vrasje banditeske, sulme seksuale(dhunime), raste sadizmi tek dhunimet me vrasje. Prandaj ktu prcaktimi i rrethit t dyshuarve bazohet n parime t ndryshme n raport me versionin e par. Rastet e ksaj kategorie shpesh mbeten t pandriuara. N kt version sipas motivit t caktuar n hetim do t prfshihen t gjith personat e dyshuar sipas bazs speciale n evidencn e MOS. Edhe n variantin e par n rastet kur aktort kan lidhje t ndrsjella sht i rndsishm gjithashtu versioni i motivit dhe si i till sht ky n zbulimin dhe identifikimin e kryesit. N variantin e dyt hulumtimi i motivit, nuk ka ndonj rndsi pr zbulimin e kryesit. Me planin operativ dhe elementet kye t tij jan prfshir determinantet vijuese me t cilat duhet krkuar n operacionalizimi me rastin e zbulimit t kryesit, t cilat jan: a) Trajtimi i kriminelve Nse sht kryer vrasje banditeske apo supozohet se vrassi rrjedh nga mjedisi kriminel, sht e domosdoshme t bhet trajtimi i hollsishm i kriminelve n at mjedis. N kt kuptim bhet verifikimi i banditve, mashtruesve, recidivistve, etj. Bhet lista e hollsishme e kriminelve sipas MOS evidencs. Pr disa vrasje t llojit t specializuar shtrohet nevoja dhe domosdoja q t bhet trajtimi edhe i
90

kategoris s caktuar t personave. P.sh. personat t cilt kan llojin e caktuar t armve, pastaj personat q kan qen n botn e jashtme, poseduesit e tipit t posam t automjetit apo personat me ndonj hobi. T gjitha shnimet e cekura gjenden n evidencn e kriminalistiks, prandaj edhe leht vihet deri tek shnimet e nevojshme. Gjithashtu edhe prmes rrjetit t bashkpuntorve do t mblidhen njohurit pr disa persona n terren. b). studimi i personalitetit t viktims (t vrarit) U prmend se n numrin m t madh t rasteve vrassi dhe i vrari jan njohur mir mbi 90% t rasteve. Prandaj n plan t par n interes t hetimit do t jet q t mblidhen shnimet pr t gjith personat t cilt i vrari i ka njohur. Pastaj sipas radhs zingjirore, pastaj do t mblidhen t dhnat pr t gjith t njohurit t viktims. Kto t dhna kan t bjn me lvizjet e tyre koht e fundit, ekseset eventuale t tyre, aktivitetet e llojit tjetr, verifikimi i alibive. Pra, duke studiuar personalitetin e t vrarit do t vihet deri tek t dhnat relevante pr t gjith personat t cilt viktima i ka njohur si dhe marrdhniet midis tyre n periudhn e kaluar. Nganjher sht e nevojshme q t hetohen edhe ditart, si t viktims ashtu edhe t afrmve t tij. c). Prshkrimi personal i vrassit (kriminelit) Me rastin e hetimi t personave t cilt, gjoja e kan par vrassin, duhet vepruar shum me kujdes. Nuk guxohet tu shtrohen pyetjet sugjestive, por ti lejohet ata q n mnyr t hollsishme dhe lirshm t deklarojn at q ndiejn. Mirpo, njohurit e tilla mund t shfrytzohen n shum mnyr. Dshmitarit i tregohet albumi i kategoris s caktuar. Prve ksaj kryhet edhe njohja e t dyshuarve n mesin e shum sish, pastaj njohja prmes pasqyrs s tejdukshme kurse parimi sht q personi q testohet t mos e shoh personin i cili e vrteton njohjen. N baz t dshmis s m shum personave t cilt e kan par kriminelin angazhohet fotografi i cili do ta bj fotorobotin. N kriminalistik, vlen parimi madhor se prcaktimi i identitetit t viktims sht aq i rndsishm, saq kur ai arrihet suksesi sht i dukshm. N baz t ktij konstatimi, pas parasysh se vrassit dhe viktimat mbi 90% t rasteve jan njohur madje n prqindje t madhe kan qen miq ose shok t mir, nj nga versionet kruciale n zbulimin vrassit sht:
91

Hetimi i t gjith shokve t t vrarit - shokt dhe miqt e afrt; - shokt e rastit dhe partert afarist; - me knd i vrari javt e fundit ka kontaktuar lidhur me kt verifikohen kontaktet jo vetm ato ditore por edhe t astit dhe t prditshme; - a ka pasur konflikte, rivalitet, xhelozi apo urrejtje? - lidhjet eventuale diskrete t dashuris, me knd dhe far kan qen marrdhniet, prezenca e xhelozis? - Interesi material apo borxhet edhe ndaj kujt? - a ka pasur far konfliktesh qofshin ato edhe verbale muajt e fundit? - nse sht i martuar far i ka pasur marrdhniet martesore, ekzistimi eventual i trekndshit t mundimshm n marrdhniet seksuale? - armiqsit e evidentuara t fardo motivi, ndaj ndokujt apo t disa personave ndaj viktims. Parashenja /indicioni/versionet Rndsi t veant paraqet versioni i dyt i indices lidhur me vendin e ngjarjes. Te kriminalistt me prvoj dhe autoritativ vazhdimisht potencohet rndsia e vendit t ngjarjes dhe domosdoja e qasjes serioze t hetimit n vendin e ngjarjes, derisa n ann tjetr shpesh leht pas dore dhe nnvlersohet rndsia e rezultatit nga vendi i ngjarjes. Kto pra jan poentat kryesore t cilat duhet pasur n mendje gjat hetimit n vendin e ngjarjes (krimit): a kan ekzistuar gjurmt e lufts s ndrsjell? mjeti i kryerjes s krimit t vrassit makro dhe mikrogjurmt sidomos ato t kryesit; a mungon ndonj gj apo objekt i rndsishm ose dokument; krimineli bestyt, me qllim len gjrat personale n vendin e krimit; - gjurmt e kmbve dhe gjurmt n rrugt hyrse n vendin e ngjarjes.
92

Verifikimi i versioneve pr personat e regjistruar, t vrejtur drejtprsdrejti para, gjat dhe pas ngjarjes. T prshkruhet hollsisht pamja e tyre si vijon: - gjatsia; - mosha; - dialekti i t folurit; - lvizja (ngutja, lvizjet me rastin e ecjes-duke u luhatur, duke aluar, etj; - gardroba: deseni i rrobave, kravata kpuct; - sjelljet; - floku: ngjyra, dendsia, e rn, leshdredhur, e zbardhur, e gjat, e krehur, etj; - fytyra: e zgjatur, e ngusht, mustaqet, mjekra, teni, me purra, e rrudhur, etj; - t tentohet q me ndihmn e piktorit, n baz t prshkrimit t punohet skica apo foto-roboti; - dshmitarve t gjall tu tregohet albumi i kriminelve. Analizimi i motivit t vrasjes T analizohet dhe studiohet motivi i vrasjes- t prpunohen m shum versione n at aspekt, t koncentrohet n at m t prafrmin. Evidenca e MOS T shfrytzohet MOS evidenca duke pasur parasysh motivin dhe mnyrn e kryerjes. Verifikimi i alibis s t dyshuarit T verifikohet alibia e t dyshuarve dhe kryesve potencial n periudhn kritike Rikonstruktimi ideor i ngjarjes N baz t indiceve dhe vrtetimi t fakteve objektive t bhet rikonstruktimi ideor dhe n baz t tij t konceptohet versioni pr zhvillimin e mundshm t ngjarjes. Prdorimi i poligrafit T gjith personat e dyshimt ti nnshtrohen testimit poligrafik tek psikologu i kriminalistiks.
93

IDENTIFIKIMI N KRIMINALISTIKN MJEKSORE Identiteti sht prmbledhje e vijave, vetive dhe shenjave autentike t cilat n mnyr t posame e prcaktojn prputhshmrin e individualitetit t ndonj personaliteti.15 Identifikimi sht veprim me ann e t cilit prmes aplikimit t metodave speciale tentohet t prcaktohet dhe vrtetohet autenticiteti (identiteti) i sakt i nj personi. Nse procedura aplikohet n kriminalistikn mjeksore, ather qllimi i saj sht prcaktimi i identitetit t kufoms s panjohur apo kryesit t krimit (n hetuesi, personat e dyshimt). Vet procedura si e till ka nj kuptim m t gjer, prmes markerve gjenetik arrihet prcaktimi i atsis dhe i amsis, prejardhja dhe identiteti i gjurmve biologjike, etj. Kur jan n pyetje t ashtuquajturat delikte gjaku, piknisje e hetimit sistematik ( me plan) sht prcaktimi i obligueshm i identitetit t viktims, sepse fjala e urt thot:m shum se gjysma e krimit sht e zgjedhur kur t jet identifikuar viktima. Shum shembuj t praktiks kriminalistike e vrtetojn kt konstatim pa ndonj rezerv. Sistemi i madh i identifikimit e ka edhe rrugn e vet t zhvillimit q nga kohrat e lashta, kur fajtort janshnjuar me procedura t ndryshme. Q nga kohrat antike e deri n ditt e sotme, gjymtimi ka qen form masive e dnimit (n disa shtete, t lindjes dhe n Afrik, madje edhe n ditt e sotme). Pra, krimineli sht dnuar me gjymtim, por me at procedur edhe sht regjistruar duke u stigmatizuar kshtu, e me kt edhe sht identifikuar tek pushteti dhe shoqria n t ciln ai ka jetuar. Qysh n shekullin e VII. p. e. s. N kodin drakonik dnimet e tilla t vrazhda drastike kan gjetur vendin e vet. Me shnjim n mnyr markante jan dbuar kriminelet n Romn e vjetr, sepse sht dshiruar ti shmangen invaliditetit si ishte rasti me gjymtime. Me hekur t skuqur jan shnjuar n shpin, fytyr, kok, shuplaka, muskuj, etj. n llogoret naziste ( t Hitlerit ), t dbuarit jan shnjuar me numra. Me kto procedura njerzit jan veshur nga karakteristikat nacionale, fetare, dhe m n fund edhe njerzore dhe jan reduktuar n nj mas amorfe, thjesht n numra t parndsishm.

15

Postupak identifikacije predstavlja niz metoda u verifikaciji odreene linosti i iskljuivo njoj pripadajuih autentinih obiljeja. 94

N Shek. XIX. n Franc,( n djepin e kriminalistiks moderne) sht aplikuar parada identifikuese. T burgosurit jan rreshtuar, me ta sht biseduar duke ua analizuar me kujdes vijat e fytyrs. M von sht kryer edhe bised shtes pr ta me rojet, jan br shnime t shkurtra, krejt kjo me qllim q fytyrat e tyre t mbahen mend m sigurt, pastaj timbri i zrit, marrja e pozs, gjestikulacionit e t ngjashme. Parada identifikuese ka qen parashenj e prshkrimit individual. N t vrtet Alfons Bertioni n Paris, m 1895. duke e aplikuar fotografin prshkruese metodn e identifikimit e ka ngritur n nivel shum m t lart. Nuk guxohet t harrohen as meritat e tij n kontributin e fotografis shnjuese dhe antropometris (bertionazha) n kriminalistik. Bazat shkencore t procedurs s identifikimit i kan vendosur s pari Ivan Vuetiq (1891), n Buenos Aires, ( prndryshe i lindur n Ishullin e Brait), kurse m von edhe F. Galton m 1895. me an t zbulimit epokal dhe aplikimit t shklqyeshm t daktiloskopis n kriminalistik. Nga ajo koh sistemi i identifikimit vazhdimisht prsoset dhe plotsohet deri n aplikimin prfundimisht t grupeve dhe faktorve t gjakut, pastaj idento-stomogramit, sistemit HLA dhe prfundimisht AND, identifikimi bhet segment i rndsishm dhe realitet kriminalistik. Identifikimi shkencor prfshin m shum sfera t ngushta t specializuara, duke shfrytzuar fragmente informatash nga secila sfer. Nevojat kriminalistike pr prcaktimin e identitetit sipas T. Markoviq,16 kan t bjn me: - prcaktimin e identitetit t kryesit t veprs penale (t gjall); - prcaktimi i identitetit t viktims (kufoms); - prcaktimi i identitetit t sendeve. Me rastin e prcaktimit t identitetit t personave prdorn kto metoda: 1. Prcaktimi i identitetit t vrtet Me an t librit amz t t lindurve, t kurorzuarve dhe t vdekurve. N jetn e prditshme praktike statusi i qytetarit prcaktohet prmes letrnjoftimit, patents s shoferit, kurse nxnsit dhe studentt me an t indeksit, pasaports dhe dokumenteve t ngjashme.
16

Markovi, T.: Kriminalistika tehnika, Zagreb, 1972. 95

2. Prcaktimi i identitetit t personave prmes fizionomis s tyr Kjoarrihet me ndihmn e: - prshkrimit personal; - t dhnave antropometrike; - me incizime fotografike. a).Prshkrimi personal ( i quajtur edhe portrait parle) sipas Bertijonit (Bertillion), prmban karakteristikat dhe shenjat n vijim: (1). Shtati dhe mosha; (2). Shenjat anatomike dhe (3). Koloriti. N harmoni t plot me elementet e prpunuara t prshkrimit personal, Andonoviqit dhe Kobovcit, karakteristikat kryesore n prshkrimin e personalitetit bazohen n pamje dhe vija fizionomike (face- fytyr), sipas t cilave bhet identifikimi, kurse ndahen n tri segmente t cilat jan: balli, hunda, dhe pjesa e gojs. Pjesa e ballit: - prkulja e ballit mund t jet e pjerrt, vertikale dhe konvekse, kurse harqet e vetullave t vogla t mesme dhe t mdha. Lartsia e ballit: e vogl, e mesme, dhe e madhe. Gjersia e ballit: e ngusht, e mesme, e gjer. Pjesa e hunds: - rrnja e hunds: e vogl, e mesme, e madhe, - shpina e hund: e thyeshme, e drejt, konvekse (sqep shqiponje), valore - dimensionet e hunds: e vogl, i mesm, i madh. Goja : - e vogl, e mesme, e madhe. Skajet apo knde e gojs mund t jen t lshuara ose t ngritura, kurse hyrja e gojs e rrudhur ose e hapur, me rast zbulohen vijat. Mjekra: - lartsia e mjekrs: e vogl, e mesme, e madhe; - gjersia e mjekrs: e mpreht, e gjer, katrore; - pamja: shpatuke, e thyer me grop n mes,vertikale apo horizontale.
96

Konturat e koks: - lartsia e rrashts ( nga fillimi i rradakes deri n maje t zverkut): e lart, e mesme, e ult, - konstrukti i rrashts: i mpreht (i ngusht dhe i gjat), shpatuk, brakicefal (shum i shkurt dhe i gjer), etj. Fytyra: - rrumbullake, katrore, n form piramide, romboide dhe e mpreht. Flokt: - ngjyra: e zez, gshtenj, e bardh, e kuqe, e thinjur, - tipi: t drejta, valore, t dredhura, leshdredhur. - zhvillimi: t dendura, t rralla, el dhe gjysm el. Vetullat: - t lakuara, valore, t rralla, t mdha, t pjerrta. Syt: - ngjyra: t zi, ngjyr kafe, t mbyllt, t kaltr, t gjelbr, etj. - karakteristikat: t zgurdulluar, t skuqur, t gemt, me kapak t lshuar. Vesht: - madhsia: t mdhenj, t mesm, t vegjl. - forma: t rrumbullakt, oval, trekndsh, katror, t tkurrur, llapush. Dhmbt: - t bardh, t verdh, t pa mirmbajtur, t deformuar, t rrall. Shenjat e veanta: - nevuset, lythat, sy gemur, gjymtuar, hemangiom, damkat. Shenjat e prgjithshme: - qndrimi, sjellja, t folurit, timbri i zrit, lvizja, veshja. Me identifikim personal nnkuptohet njohja e kufoms nga ana e farefisit apo miqve, duke u shrbyer me nj varg elementesh t prshkrimit personal. Trupi i gjetur i kufoms vendoset n morg, frigorifer. Prmes mjeteve t informimit i kumtohet publikut gjetja e kufoms s panjohur dhe krkohet bashkpunimi i tyre. me farefisin
97

dhe miqt e kufoms s prezumuar, kur paraqiten n shrbimin kriminalistik, s pari bhet nj bised preliminare. Me at rast mbushet formulari n t cilin qndrojn shnimet si vijon: mosha, gjinia, shenjat n trup, operacionet, damkat, smundjet, deformimet, rrobat, kur i ndjeri pr her t fundit ka ngrn dhe ka, kur sht par pr her t fundit i gjall. Prgjigjet duhet t jen spontane. N rastet kur kufoma sht e deformuar apo e shkatrruar, apo e gjymtuar, mund t shfrytzohet identifikimi personal, mirpo vetm pas t menduarit e mir, bisedave, duke marr n konsiderim gjendjen e t ndjerit. Kshtu veprohet pr shkaqe t posame sepse pjesa m e madhe e identifikimeve personale bhet duke mos e njohur fizionomin e t ndjerit. Ndrkaq deformimet e mdha i ndrrojn vijat e fytyrs deri n at mas saq njohja e kufoms praktikisht sht e pamundur. Pasi q t jet kryer biseda dhe mbushur formulari, personi q sht lajmruar si identifikues e shikon kufomn n prani t inspektorit t kriminalistiks dhe mjekut-ekspert. b) Metoda antropometrike (bertionazha), e aplikuar nga kriminalisti i famshm francez Alfons Bertilloni, kurse esenca e saj sht matja e dimensioneve t disa pjesve t trupit t njeriut (antropos-njeri). Me kt metod bhen matjet e shtatit, gjatsia e duarve t shtrira, gjatsia dhe gjersia e koks, gjoksit, kafks, etj. Me aparate t konstruktuara pr kt qllim merren kto masa: gjatsia e trupit; gjatsia e duarve t shtrira; gjatsia e pjess s eprme t trupit n pozitn ulur; gjatsia e koks-diametri maksimal i rrashts; gjersia e koks-dimensioni maksimal transversal i rradakes; gjersia ndrmjet dy mollzave- diametri bizigomatik; gjatsia e veshit t djatht; gjatsia e gishtit t mesm t dors s majt; gjatsia e gishtit t vogl t dors s majt; gjatsia e kofshs s majt.

98

c). Fotografia n praktikn kriminalistike fotografin e ka aplikuar i pari i famshmi Alphonse Bertillon, kurse incizohet n tri poza: an fas, profili i djatht dhe profili i majt, n proporcion 1:10, gj q mundson matjet antropometrike e kjo edhe quhet fotografia sinjalitike m von sht propozuar dhe miratuar proporcioni 1:7. Pas aplikimit t metods antropometrike, Alfons Bertillon, duke dashur q ta plotsoj dhe begatoj at e ka futur edhe fotografin duke e kombinuar me Bertionazh. Pr tu vrejtur n fotografi t gjitha shenjat t cilat hyjn n prbrjen e prshkrimit personal, Bertilloni, ka parapar q fotografimi t bhet n tri poza. Q pozat t jen konstante, sht konstruktuar krriga e posame pr fotografim sinjalitik. Krriga mund t sillet rreth boshtit t saj n t tri pozitat. Me rastin e fotografimit lshohen tre reflektor, dy prpara dhe i treti prapa. Fotografia nga gjysm profili i destinohet publikut t gjer, me qllim t njohjes. Vlera e fotografis n punt kriminalistike dhe n hetimet mjekoligjore, n disa dekadat e fundit sht shtuar dukshm edhe n aplikimin e prditshm praktik. N fillim gjykatat metodn fotografike e kan shikuar me kujdes dhe skeps t madh, ndrkaq foto dokumentacioni sot sht si mjet i besueshm dhe sht br pjes e pazvendsueshme e procedurs hetimore. Rndsi t veant ka q kriminalisti fotograf t jet i aftsuar pr specifikat e punve kriminalistike. N kt mnyr foto dokumentacioni n aspektin teknik do t jet jo vetm profesional, por edhe me besnikri do ti ofroj t gjitha m t rndsishm pr hetimin kriminalistik. Me t vrtet fotografia do t prezantoj pamje autentike t vendit t ngjarjes. N kt mnyr paraqet dokument me vler afatgjate. Nga foto dokumentacioni nxirren veorit m t imta si dshmia autentike. Ndrkaq nse kto detaje lshohen apo habiten gjat incizimit, ather ekziston mundsia ti ofrohet rasti mbrojtjes n gjykat q t tentoj ta diskreditoj kt dshmi e cila prndryshe sht e besueshme (Donald K. Merkeley). Fotografit e kufoms n planin e madh i kan dy destinime. I pari sht q fotografia t shfrytzohet ekskluzivisht si evidenc me qllim t identifikimit. Pr kt qllim realizohen disa fotografime t koks dhe pjesve tjera t rndsishme. Fotografin duhet incizuar gjithmon kur identiteti nuk sht i njohur. Destinimi tjetr i fotografis plan t madh sht paraqitja e plagve dhe lndimeve ose disa veorive t rndsishme lidhur me veshn.
99

Ndrkaq, pr nj koh t gjat ka qen i kontestueshm prdorimi i fotografis n demonstrimin e disa organeve dhe hollsive gjat obduksionit. Me futjen e tekniks shum ngjyrshe (kolor) si inovacion sht eliminuar kjo mangsi e prdorimit t kufizuar t fotografis bardh e zi Fotografia e supe pozicionit Paraqet inovacion n identifikim sidomos n rastet e kufomave t karbonizuara dhe t shkatrruara, kurse esenca e ksaj metode sht vendosja e negativit t fotografis mbi negativin e fotografis tjetr duke shikuar prputhshmrit e tyre ( G. Webster). G. Webster, sht ndr t part n bot q e ka br fotografin super pozitive n hetimin e njohur t rastit t Miniers s Grafitit, i cili m 1947 ka zgjuar interesim t madh n botn e kriminalistiks, pra ku metoda e vendosjes s negativit mbi negativin tjetr si mjet i identifikimit sht prdorur me sukses n nj hetim n Ceylon. N t vrtet policia e Cejlonit, m 15 Gusht 1947 ka zbuluar trupin e nj njeriu t panjohur n fazn e shkatrrimit i cili ka notuar n uj n zgafellen e Miniers s Grafitit. Zgafellja ka qen e mbushur pothuaj deri n maje me uj pas shirave t monsuneve. Mjeku vendor i cili e ka kryer obduksionin ka konstatuar se shkak i vdekjes ka qen prerja e gabzherrit. Prve ksaj, n fund t zgafelles sht gjetur edhe rripi me lidhzn e elsave pr t cilin sht vrtetuar se i ka takuar Almon Silms, ( i zhdukur n qershor), meqense duplikati i elsave sht gjetur tek bashkshortja e personit t prmendur. - N Nntor t vitit 1947 sht br ri obduksioni pas ekshumimit n Institutin pr Mjeksi Ligjore n Kolombo, t cilin e ka kryer profesori i njohur dr. G. S. Sa shfaqja m e shpejt e shtangsis ndodh pas stresit t madh emocional, kshtu q dukshm sht i shkurtuar intervali pas vdekjes; - shtangsia shkaktohet pr nj koh shum m t shkurtr kur personi vdes papritmas dhe menjher pas rraskapitjes fizike; - zhvillimi i prshpejtuar i shtangsis ndodh tek personat shum t that; - temperatura t jashtme shum t ulta sjellin deri tek ftohja e shpejt e kufoms gj q prshpejton edhe gjendjen m t plot dhe m t shpejt rigide. Profesori Saram, e ka dhn iden q gjat identifikimit t ndryshohet
100

teknika e vendosjes s fotografive njra mbi tjetrn (negativeve) gj t ciln autori i cituar( G. Webster) me sukses e ka br 17 Tehnika e fotografis s super pozicionit kryhet n mnyrn si vijon: S pari punohet negativi i t vdekurit n nj gjysmpllak, pastaj fotografohet zverku n pozit identike me pamjen e fytyrs s t vdekurit. Nga fotokamera nxirret qelqi i turbullt dhe pastaj negativi vendoset mbi t dhe pastaj shnjohen t dalat e vrazhda nga negativi dhe me kujdes barten me laps n xhamin e turbullt.

foto 3. Fotografia superpozicionuese (me respekt prof. dr. S. Gorkiqi)

N rastin konkret jan shnjuar tri pika n xhamin e turbullt, si vijon: - pikqendrimi i eshtrave t hunds; - vendi krejtsisht i theksuar i mollzs s majt dhe ana e brendshme e arkads s majt (foto 3). Xhami i errt prsri vendoset n kamer, kurse para saj vendoset zverku, e cila pastaj me rregullim fiksohet gjithnj deri sa t mos prputhen tri pikat e caktuara paraprake n zverk me pikat e shnjuara n xhamin e turbullt. Pas ksaj procedure t dy negativet vendosen njri mbi tjetrin n aparatin pr zmadhim. Rrobat dhe gjrat personale Sa i prket veshjes n identifikim sidomos rndsi kan shenjat(etiketat), shenjat e puntorive t pastrimit t rrobave, numrat e rrobave, materiali i tyre, deseni e t ngjashme. do pjes e rrobs s kufoms apo n afrsi t drejtprdrejt t saj duhet t ruhet n gjendjen fillestare. N disa raste z mnyrs s kryerjes s deliktit( p.sh. me arm zjarri), rroba do t shrbej me qllim t prcaktimit t afrsis nga e cila sht gjuajtur predha, pastaj drejtimit t predhs, etj. Nse n rrobe jan t pranishme materiet e jashtme si sht ngjyra e
17

G.Webster; Photography as an aid in Identification: The Plumbage Pit Case, The Police Yournal, vol. 3, XXVIII, 1955. 101

flokve, apo gjaku, paraqesin prov t jashtzakonshme n hetim. Prandaj duhet doemos ti ruajm ato. Natyrisht rrobat duhet kontrolluar n detaje rreth grisjeve eventuale apo djegies etj. Sendet personale kan vler t posame n identifikim. Ktu duhet pasur kujdes nga pikpamja e origjins s sendit. Ekziston mundsia q me qllim t jet mashtruar organi i hetuesis nga ana e kriminalit. Ai kt e bn pr ta shmangur hetimin apo nga bestytnia len sende t veta q t mos zbulohet. Sendet prndryshe vendosen me shkathtsi ashtu q duket bindshm sikurse t ishin t viktims. Me kt rast vrtet duhet vepruar me kujdes t madh. Sendet personale t gjetura t viktima, paketohen me qllim t verifikimit t m vonshm tek t afrmit t viktims. Foto-roboti dhe identi- kitet Portreti i prshkruar n disa raste nuk jep rezultate t knaqshme n hetimin e personit t dyshimt. Ather prshkrimi personale plotsohet me fotografi dhe skic. Ato prpunohen n baz t prshkrimit t dhn. N t vrtet n engramin e funksionit ideor mbetet fytyra e personit t par n kuptimin integral. Dshmitari nuk sht n gjendje q at fytyr ta shpjegoj n disa vija gjegjsisht pjes me rastin e prshkrimi; ai kt e ka regjistruar si fytyr integrale. Ndrkaq kur n form t vijave apo fotografive jepen konturat e asaj figure ather ai m leht koncentrohet n krahasimin e figurs s mbajtur mend. Pr kt arsye figurat e bashkuara prbhen nga shum komponent. Figurat jan t kombinuara nga shum pjes t fytyrs: floku, balli, syt me vetulla, hunda, goja, mjekra, etj. Dshmitari s pari prshkruan personin dhe disa hollsi n fytyr. Pastaj i paraqiten pjest e fytyrs n variante t ndryshme kurse dshmitari do ta zgjedh seciln nga variantet e cila sht m e ngjashmja me at q e ka mbajtur n mend. Kur t gjitha pjest t jen przgjedhur nga dshmitari ather bhet kompozicioni i tr portretit me nj plotsim t m vonshm gjithnj derisa portreti t mos bhet m i ngjashmi i mundshm. Me prfundimin e portreti bhet fotografimi i tij dhe fitohet foto-roboti. Sot ekzistojn mini-kompjuter t cilt prpunojn nj mas t madhe kombinimesh t portretit, gj q ka lehtsuar shum punn e identifikimit.

102

3. Daktiloskopia Daktiloskopia sht m e sigurta dhe me saktsi absolute, metoda m precize e identifikimit qoft t gjallve apo t personave t vdekur, gjegjsisht kriminalve t dyshuar dhe viktimave. N kriminalistikn mjeksore metoda e daktiloskopis vetvetiu imponohet tek kufomat me identitet t panjohur. Me rastin e obduksionit mjekoligjor t kufoms tekniku i kriminalistiks do t marr shenjat e gishtave me ndihmn e mjekut obducent, paraprakisht do ti bj paraprgatitjet n mnyr q incizimi i shenjave t jet sa m i suksesshm. Daktiloskopia prbhet nga ekzemplart unik t cilt i formojn vijat n maje t gishtave (dredhzat) e gishtave, kurse i kan 12 karakteristika. Ky ekzemplar sht unikat dhe kurr nuk paraqitet dy her. Prandaj do individ e ka formn e vet dhe praktikisht nuk mund t gjenden dy persona me t Foto 4. njjtat vija t gishtrinjve. Karakteristikat daktiloskopike S kndejmi edhe rndsia e madhe q i jepet daktiloskopis, (foto 4.) Nse identiteti i kufoms sht br n fardo mnyre tjetr, ather nuk merren shenjat prve nse nuk sht fjala pr vrasje me rast kryhet daktiloskopia e plot. Gjithashtu nse ekziston fardo dyshimi n identitetin e kufoms duhet t merren shenjat e gishtave, kurse sidomos daktiloskopohet kufoma e cila sht prfshir me procesin e shkatrrimit pr arsye identifikimi personal sht i pasigurt dhe riskant. N rast t ekzistimit rigor mortis, ather prehet tetiva e gishtave t mesm dhe gishtat e shtangur drejtohen. Gishtat pr shkak t procesit t mumifikimit mund t jen t thar dhe t fort, prandaj duhet t aplikohet teknika e posame pr marrjen e shenjave. Prkundr ksaj gishtat mund t jen edhe tepr t lagur me qndrim t gjat n uj, prandaj edhe lkura e dredhzave mund t jet e shprishur gj q pamundson marrjen e shenjave n mnyr korrekte. Teknika
103

bashkkohore i ka tejkaluar kto mangsi. Ather merren kallpet nga gishtat e prpunuar paraprakisht me glicerin. N t vrtet me injektim futet glicerina n dredhzn e gishtit, ose m mir dhe m sigurt n nyje t gishtave ather lkura fryhet dhe vijn n shprehje vijat papilare gj q mundson marrjen e shenjave. Nse ndrkaq as ather nuk mund t merren shenjat n mnyr t knaqshme prehen gishtrinjt futen n formalin dhe drgohen n qendrat daktiloskopike me qllim preparimi dhe marrjeje t shenjave. Prve ksaj mund t hiqet edhe lkura nga dredhzat e gishtrinjve dhe t futet n formalin e pastaj n qendrn daktiloskopike prgatitet marrja e shenjave. Kiroskopia Shenjat e shuplakave t duarve dhe tabanve t kmbve mund t gjenden n vendin e krimit n siprfaqe t lmuara prandaj sht e domosdoshme t incizohen sikurse edhe shenjat e gishtrinjve. Ato sidomos vijn n shprehje nse jan t pranishme mangsit teknike t vijave papilare t gishtrinjve ose vijat jan t shlyera n fardo mnyre (kimike, t djegura apo t qllimshme etj.). N disa klinika akusherie me nismn e qendrave kriminalistike sht futur marrja e detyrueshme e shenjave t shuplakave t duarve dhe t tabanve t t porsalindurve n historin e smundjeve. Kjo procedur ka nj dobi t shumfisht: eviton ndrrimin e fmijve t porsalindur, pastaj lnien e mvonshme t fmijve n vende t vetmuara dhe n raste t kryerjes s krimit. Shum shpejt dhe leht vrtetohet identiteti i fmijs e me kt edhe nns e cila sht prgjegjse pr vepr penale. 4 Prcaktimi i identitetit t kufoms me an t obduksionit

Kurdo q sht e pamundur t prcaktohet identifikimi personal pozitiv sht e domosdoshme ti hyhet obduksionit. Obduksioni zbulon shum hollsi, duke i evidentuar detajet. Qysh me prshkrim t jashtm zbulohen detajet e rndsishme. Rezultati i brendshm mundson q t diagnostifikohen smundje t ndryshme t cilat do t jen t krahasuara me shnimet klinike n karteln shndetsore apo n dokumentacionit tjetr mjeksor. Nse ushqimi n lukth sht i patretur mund t prcaktohet sakt lloji i racionit t marr me ka mund t fitohet pesh e rndsishme n identifikim por edhe
104

n prcaktimin e kohs s vdekjes. N disa raste obduksioni do t imponoj ekspertiz traseologjike duke mundsuar zbulimin e drogs, alkoolit apo ndonj helmi tjetr. Me rndsi t posame sht q me an t obduksionit zbulohen frakturat e vjetra t cilat krahasohen me fotografit e mparshme t rntgenit. Obduksioni tek kufomat e djegura n zjarr sht i pashmangshm, sepse zjarri i gjymton ato dhe pamundson identifikimin. N raste t tilla me obduksion mundsohet identifikimi me ndihmn e parametrave t caktuar si jan gjatsia trupore, dhmbt, frakturat e vjetra, smundjet e ndryshme. Pr shkaqe pragmatike do t prezantohen disa parametra t verifikuar tek t cilt arrihet me an t obduksionit kurse i kontribuojn me sukses identifikimit (H. Beddoe): a) Konstatimi i jashtm -identifikimi vizual; - fotografia; - shenjat e gishtave; - veshja dhe mbathja; - gjrat personale; - mosha, gjinia; - gjatsia dhe pesha; - konstrukti i trupit; - ngjyra e lkurs; - ngjyra e syve; - ngjyra e trupit; - ngjyra e flokut. - Ndryshimet n lkur, shenjat e lindura, tumori ( lythat,etj.), vragat kirurgjike, damkat nga lndimet, tatuazhi, shenjat profesionale. b) Konstatimi i brendshm -pozita e organeve t brendshme (hernia, organet e rrotulluar); -organet e hequra me intervenim kirurgjik; -ndryshimet dhe smundjet:arteroskleroza, smundjet e zemrs, smundjet e mlis, guri n lukth dhe zorr, smundjet e veshkave, smundja e sheqerit, gusha, TBC, sifilizi, miomi i mitrs, menstruacioni etj.

105

MARKERT IDENTIFIKUES BIOLOGJIK Metodat konvencionale 5. Prcaktimi i identitetit me ndihmn e grupeve t gjakut Sistemi i grupeve dhe faktorve t gjakut mund t shrbej n raste t caktuara pr identifikim. Kjo arrihet n laboratorin pr hematologji forenzike me metodat serologjike (K. Send). Grupet e gjakut n kriminalistik kan nj fuqi t kufizuar n aspektin e prjashtimit t t dyshuarit, me analiza komparative t grupit t tij t gjakut dhe gjurmve t gjakut t gjendura n vendin e krimit, rrobat, duart, nnthonjzat, n kufom etj. (L. S. Smart). Duke iu falnderuar zbulimeve teknike dhe futjes s metodave municioze n prcaktimin e grupeve t gjakut sht br nj progres i konsideruar n fushn e identifikimit kshtu q me sukses prcaktohen edhe n sekrecione (tajitje) qoft edhe prmbajtja e vjelljes, jashtqitja, urina, jargt dhe pshtyma. Kur sht fjala pr kto mikrogjurma biologjike, ato nuk sht e domosdoshme t jen n gjendjen fillestare t tajitjes por mjafton vetm t jen qofshin edhe t thara. P.sh. zarfi i mbyllur me pshtym, qurrat n faculet, gjurmt n hedhurinn e cigares (S. P. Berg). Sot sht e mundur t prcaktohet grupi i gjakut edhe nga indet e forta, p.sh. muskujt, fijet e flokut dhe ato kryhen prmes eksperimentit serologjik dhe tentimet q t prcaktohet grupi i gjakut edhe prmes skeletit (eshtrave). Prndryshe, qysh moti me sukses prcaktohet grupi i gjakut nga thonjt (H. Thoma). Kjo metod bazohet n absorbimin kurse ka rndsi t veant n identifikimin e kufoms s nj shkalle t konsiderueshme t shkatrrimit dhe kalbjes. Gjithashtu kjo metod sht e rndsis s klass s par dhe paraqet metodn e zgjedhjes n prcaktimin e grupit t gjakut te viktima kufoma e s cils sht e shkatrruar (shkaprderdhur). Sistemi i grupeve dhe faktorve t gjakut detektohet me an t testeve imunologjike prandaj n baz t tyre do person radhitet n grupin e caktuar. Ndrkaq, tr kjo varet nga markeri gjenetik i cili sht specifik pr secilin grup, nngrup dhe faktor t gjakut. Markeri gjenetik sht i lidhur pr polimorfizmin proteinik. Pa marr parasysh prmbajtjen, numrin dhe llojin e seteve t teksteve imunologjike, deri sot nuk sht arritur t zbulohet karakteristika
106

ekskluzive identifikuese, rreptsisht karakteristike pr personin e caktuar. Mirpo, me rezultatet prmbledhse t 8 sistemeve t poliformizmit proteinik sht arritur t vihet deri tek shkalla e caktuar e specificitetit individual. Me an t seteve t testeve imunologjike n kriminalistikn mjeksore sht arritur q personi i caktuar (i cili analizohet) me nj siguri absolute t prjashtohet nga rrethi i t dyshuarve, por assesi t vrtetohet identiteti i tij. Sistemet ei grupeve, nngrupeve dhe tipave t gjakut Sistemi ABO (A, B, AB dhe O) Sistemi Rh(esus) (D, C, E, d, c, e) Sistemi MN (MN, M, N) Sistemi Ss Sistemi Kk (Kelli) Sistemi Duffy (Dafi) (Fya= dhe Fyb) Sistemi Pp (P1) Sistemi Lewis (Lea dhe Leb) Sistemi Hp (Haptoglobin) Markert GM t lidhur pr proteinat e serumit Markert enzimatik t lidhur pr eritrocite: PGM, SEP, ADA Sistemi ABO Ose sistemi klasik i grupeve t gjakut. Kt sistem e ka zbuluar m 1901 shkenctari vjenez Landshtajner, i cili i ka radhitur n 4 grupe t gjakut: A, B, AB dhe O dhe nngrupe A1 dhe A2, t cilat paraqiten n grupin e gjakut AB (p.sh. A1B ose A2B). Prcaktimi i sistemit t grupeve t gjakut ABO sht i mundur te gjaku i freskt, te pikat e thara t gjakut apo sprkatjet madje edhe tek indet. Prania procentuale e grupeve t gjakut n popullsi sht si vijon: "A"..........43% "B"..........16% "AB"....... 7% "0"..........34% Sistemi MN Ky sistem ka rndsi t jashtzakonshme n prcaktimin e atris ose amsis si dhe n nevojat tjera kriminalistike. Ky na paraqitet n 3 kombinime: faktori MN, M dhe N (MN 50%, M dhe N nga 25%).
107

6. Prcaktimi i identitetit me ndihmn e qimeve Pra, qoft qime koke, mjekre, nnvetes, nnsqetulls etj., mund t na shrbej si mnyr jashtzakonisht objektive pr identifikimin qoft t dyshuarit pr krim apo t qimeve kontestuese n vendin e kryerjes s krimit. Pr kt qllim, n procedurn e identifikimit doemos duhet t jepen qimet kontestuese dhe ato t pakontestueshme t cilat n mikroskopin komparativ krahasohen dhe analizohen. Kshtu do t prcaktohet masa e sakt mikrometrike qe e prmban qimja, pastaj do t krahasohen, por edhe t gjitha elementet tjera si jan: ngjyra, struktura, rrnja etj. Qimet e rna i hasim n vendin e ngjarjes, shpesh n grushtet e viktims, ose t ngjitura ose t mbshtjella rreth pullave si dhe n rroba dhe n kpuct e kriminelit, pastaj n veglat dhe armt e inkriminuara, n automjetet e komunikacionit etj. Sipas origjins, qimet mund t jen t njerzve dhe t shtazve. Qimet e njerzve n vendet e krimit jan zakonisht t t vdekurit apo t kriminelit ose edhe t njrit edhe t tjetrit njkohsisht. Pr shkakun shum instruktiv dhe msimor t identifikimit t suksesshm me rastin e ndonj krimi sht elaboruar hollsisht n kapitullin pr traseologjin. 7. Idento-stomatogrami N gjysmshekullin e fundit vlera argumentuese e dhmbve n procedurn e identifikimit, si nj metod shum objektive e ka zn nj vend t merituar sidomos n identifikimin e t djegurve, t gjymtuarve dhe t kufomave t shkatrruara. Prdorimi i suksesshm i stomatogramit do t jet i plot dhe i suksesshm me kusht q t disponohet me punimet e mparshme dentiste gjegjsisht me dokumentacionin stomatologjik (kartonin). Ekzistojn veori t caktuara t dhmbve si jan defektet e lindura madje n disa raste mund t shrbejn me nj siguri absolute pr identifikim. N baz t punve t kryera n dhmb sht e mundur q prmes evidencs s kartoteks dhe krahasimit me dhmbin n nofull t prcaktohet identiteti i personit. Pr reputacionin shkencor t metods stomatologjike n identifikimin e personave, merita i takon ekspertit kubanes De Castroverde nga Universiteti i Havajeve. Prve ksaj kontribut t rndsishm pr popullarizimin dhe promovimin e ksaj metode kan dhn Simpson nga Londra dhe Eeveri nga Kolumbia, kshtu q zbulimi i De Castroverd-it sht br objekt shqyrtimi edhe n Asamblen XXI t Kuvendit t Prgjithshm t Interpol-it n Stokholm n t cilin kjo metod u inaugurua si e rndsishme pr
108

identifikim kriminalistik. Se sa sht kontributi i ksaj metode, m s miri shihet nga mendimi i zbuluesit t saj: Shenja e dhmbit, e cila n serin e provave e prcjell pr s afrmi shenjn e gishtit, mund t konsiderohet si mjet solid i dshmis n fushn e identifikimit(De Castroverde). Identifikimi i kufoms me an t stomatogramit meriton nj vmendje t posame dhe ka nj prdorim special n rastet e aksidenteve t aviacionit, n rastet e eksplodimeve n miniera, n rastet e kufomave t djegura. N identifikimin e kufomave sht shum aktuale edhe n rastet e varrezave masive, pastaj n rrethanat kur krimineli e ka coptuar kufomn duke e pamundsuar n kt mnyr identifikimin me ndihmn e shenjave t gishtrinjve. N raste shum t rralla vrassi e lag kufomn me lnd korrozive (me acide t koncentruara etj.) pr ta pamundsuar prcaktimin e identitetit t t vrarit, duke i shlyer plotsisht vijat papilare dhe duke i gjymtuar fizionomit e tyre. Shpesh ndodh q t prmbyturit si dhe kufomat e vrara dhe t fshehura me kujdes, gjenden ather kur procesi i shkatrrimit ka arritur stadin e lart prandaj lkura pothuaj plotsisht sht e maceruar dhe e shkatrruar kurse nga trupi ka mbetur pothuajse vetm skeleti. Me rastin e ekshumimit t kufomave t panjohura apo n rrethanat e gjetjes s rastit t eshtrave t njerzve pa kurrfar gjurme tjetr mbi origjinn e personit t cilit i prkasin mbeturinat, n t shumtn e rasteve organet hetuese jan t pafuqishme n aspektin e prcaktimit t identitetit. N t gjitha rastet e cekura, q t mund t identifikohet personi me sukses, mbetet e vetmja mundsi analiza stomatograme e cila krahasohet me rezultatin e kartonit t dentistit nga ambulanta stomatologjike n t ciln presoni i prezumuar i ka shruar apo mjekuar dhmbt. (Praktikumi i mjeksis forenzike). 8. Rastet e veanta t identifikimit a) Identifikimi i kufoms s kalbur N procedurn e identifikimit t kufoms s kalbur, rregullisht duhet shmangur nj varg kurthesh sepse me procesin e kalbjes jan ndrruar t gjitha vijat e rndsishme n fizionomin e personit kshtu q mundsit e njohjes pothuaj jan t pamundshme. Prve ksaj me macerim t lkurs jan fshir vijat papilare prandaj sht e pamundur
109

t merren shenjat e gishtrinjve. Pr kt qllim duhet t kryhen preparimet plotsuese me injektim t glicerins apo me prdorimin e mjeteve tjera.

Foto 5. Tatuazha impresive (gjigante) e prshtatshme pr identifikim

Te kufomat e kalbura domosdo duhet , me kujdes dhe saktsi t madhe, t kryhet toaletit, kurse me kt veprim dshirohet t prmirsohet gjymtimi, t largohen gazrat e kalbjes, pastaj me kujdes t hiqen algat e grumbulluara. Kur t jet prfunduar procedura e toaletit me kujdes merren t gjitha detajet e prshkrimit. Me kt rast duhet pasur kujdes ekzistimin e vragave, shenjave t vaksinave n duar, pastaj lythave, gishtat e bashkuar, defektet, nevuset, shtangimet e nyejve, testiset e shkurtra, thyerjet e vjetra t eshtrave etj. Thyerjet e eshtrave dhe ndryshimet tjera n skelet verifikohen me ndihmn e rntgenit. Rntgeni shfrytzohet gjithashtu pr identifikimin e kufomave t shkatrruara. Prve ksaj rrezet e rntgenit (rrezet X) shrbejn edhe pr prcaktimin e moshs s kufoms s kalbur dhe t shkatrruar. N t vrtet n skajet e eshtrave t gjat tek personat m t ri se 25 vje, n vendet e rritjes gjendet epifiza n form t plasjes, ndrsa tek personat m t vjetr se 25 vjet epifiza sht e ashtruar. Impregnimi afatgjat i ngjyrs n lkur tek tatuazhi dhe ruajtja e saj tek kufoma e kalbur na ofron ndihm t rndsishme pr identifikim. N t vrtet tek kufoma e kalbur me lkur plotsisht t qruar, gjurmt e tatuazhit edhe m tej jan ruajtur madje bhen edhe m t dukshme. Me rastin e tatuazhit ngjyra i prfshin t gjitha qelizat duke kaluar membrann e tyre dhe ktu ruhet tr jetn. Tatuazhi prndryshe z vend t rndsishm n kriminalistik
110

meqense at e ka nj numr i madh i kriminelve, prandaj kjo shrben pr identifikim m t leht t tyre (foto 5). b) Identifikimi i kufomave t dekompozuara, t shkatrruara dhe t karbonizuara Kemi t bjm me detyrn m delikate kriminalistike, sepse fjala sht pr kufomn e ndryshuar shum prandaj mundsit e identifikimit jan minimale n shikim t par madje t parealizueshme. Kto bjn pjes para s gjithash kufomat e karbonizuara, fort t ndryshuara n pikpamje politraumatike, si p.sh. n aksidentet masive t komunikacionit (t aviacionit dhe ato hekurudhore), kufomat n varrezat masive (shum aktuale gjat lufts agresive), shembja dhe eksplodimi i minierave, zjarret n hotele dhe kinema. Problemi identik sht edhe me rastin e kufomave t shkaprderdhura pr shkak t pamundsis s identifikimit t viktims, pastaj kufomat e ndryshuara shum me trets kaustik etj. Poentat kryesore n procedurn e identifikimit t kufomave me gjendje t ndryshuar, si u prshkrua m lart, e lidhur me t cilat duhet doemos t jepen prgjigje sa m e sakta sipas (L.Shyder) jsan: t mbeturat e kufoms a jan me origjin njerzore apo shtazore? a sht v viktima e gjinis femrore apo mashkullore? i far moshe dhe gjatsie sht kufoma? mbi personin e shkatrruar (apo t karbonizuar), a sht kryer dhun? - identiteti i mbetjeve post-mortore (kufoms)?

N kto raste t veanta, identifikimi i mbetjeve post-mortore (kufoms) arrihet me an t idento-stomatogramit, me llogaritjen matjeve t eshtrave t kafks dhe komblikut, me fotografi t superpozicionit, kurse si metod m e re dhe absolutisht m e sigurta sht shenja e gjenomit (ADN). 9.Prcaktimi i gjinis s kufoms Prcaktimi i gjinis s kufoms me shikim t jashtm, sidomos me obduksion, nse bhet fjal pr kufomn e freskt, nuk paraqet vshtirsi sikurse edhe tek personat e gjall. Edhe n rastin e kufomave t kalbura me obduksion leht prcaktohet gjinia. Madje,
111

pr m tepr, pr shkak t kalimit t nj procesi t kalbjes, pastaj kafshimit t shtazve gjegjsisht me brejtjen e organeve gjenitale apo me karbonizim, edhe ather mund t prcaktohet gjinia me an t obduksionit. Me fjal tjera, tek grat mitra dhe tek meshkujt prostatat gjenden n ashtin e komblikut mir t mbrojtura me mbuloj ashti dhe jo vetm kjo sepse kto jan organe muskulore t qndrueshme me ind fibroz t mjaftueshm dhe t rezistueshm ndaj shkatrrimit t fardo origjine. Vshtirsit me rastin e identifikimit lindin n rastet kur kufoma ka qen plotsisht e atakuar nga shkatrrimi-ka mbetur vetm skeleti, sht e copzuar dhe e kalbur, por edhe n rastet e kufoms s freskt kur mungon ashti i komblikut disa eshtra prmbajn n vete karakteristikat e prkatsis gjinore (seksuale). Prcaktimi i gjinis kryhet me ndihmn e dy metodave: diferencimi sipas eshtrave dhe metoda citologjike. a) Prcaktimi i gjinis n baz t eshtrave (skeletit) Eshtrat e komblikut kan shenja sinjifikative pr prcaktimin e gjinis, sepse kombliku te mashkulli sht i ngusht dhe i vogl, kurse tek femra sht i gjer dhe i cekt. Krahas ksaj kndi i poshtm i simfizs te mashkulli maksimalisht sht 70, kurse te femrat 75 deri 100; gavra hyrse n anakun e mashkullit ka form zemre, kurse tek femra ka form elipsoide. Diametri transversal ndrmjet eshtrave t ndejs te mashkulli sht deri 80 mm. kurse te femra 100 mm. Femra ka trup m t gjer t ashtit pubik sesa mashkulli. Femra ka kndin subpubik t topitur kurse mashkulli t mpreht. Skeleti i kafks, pr nga pamja dhe madhsia, por edhe me specifikat dhe hollsit tjera mund t ndihmoj n prcaktimin e gjinis s kufoms. Kshtu balli i mashkulli sht i qitur, kurse tek femra sht vertikal. Pjesa hyrse e nofulls t poshtme te mashkulli sht e gjer, kurse tek femra e ngusht; arkadat te mashkulli jan masive (t mdha), kurse te femra t vogla dhe t brishta. Te mashkulli harku zigomatik sht i gjer ndrsa te femra i ngusht. Nofulla e poshtme me mjekr, te mashkulli sht e vrazhd, kurse te femra e vogl, (gracile).

112

(Fig. 6: Kombliku i kufoms s mashkullit nga zgafella Bezdana-Hrgar. (sipas Sutherlandit dhe Suchey, 1991).

Pjesa mastoide te mashkulli sht e madhe kurse te femra e vogl. Prve ksaj kafka e mashkullit sht bukur m e rnd sesa te femra. Ashti i kofshs te mashkulli sht m i gjat, m i madh dhe m masiv, kurse te femra sht m i shkurt dhe m i brisht. Mirpo, m t rndsishme jan madhsit matse t koks s ashtit t kofshs. Raporti m i sakt i kndit ndrmjet qafs dhe ashtit t kofshs: te mashkulli ky knd sht 127 deri 137, kurse te femra 112 deri 125. 10 Identifikimi i kufomave n katastrofa

Jan shum aktuale procedurat e identifikimit sot pas lufts s fundit. Menjher pas prfundimit t katastrofs s lufts n BH. Me marrveshjen e lidhur n Dejton u krijuan kushtet e pjesrishme q n vendet e arritshme t hulumtohen vendet e ekzekutimeve masive, si dhe varrezat masive dhe individuale, ku viktima jan t gjith popullsi civile dhe e pa fuqishme. Vrasjet jan kryer sistematikisht deri n masn e eksterminimit t plot t nj populli.
113

N proces e sipr jan ekshumime nga shum varreza masive npr tr BH. I sht qasur ksaj pune seriozisht dhe n mnyr sistematike n mnyr q prqindja m e madhe e t vrarve t identifikohet dhe sipas mundsis t vrtetohet shkaktari i sakt i vdekjes (vrasjes). Procedura po kryhet sipas t njjtit model sikurse q kryhet me rastin e identifikimit n katastrofa: gjat vrshimeve, trmeteve, zjarreve t mdha, fatkeqsive t aviacionit dhe atyre hekurudhore. N t gjitha kto fatkeqsi sht numri i madh i viktimave personave t vdekur, prandaj sht e domosdoshme t kryhet identifikimi i tyre. ky sht nj veprim shum i komplikuar dhe i vshtirsuar pr shkak t gjymtimit drastik dhe ngatrrimit t kufomave. Procedura zhvillohet n dy faza: regjistrimi i t aksidentuarve pr vdekje dhe identifikimi i kufomave: a). Regjistrimi i t aksidentuarve pr vdekje N ekip marrin pjes mjeku specialist i mjeksis gjyqsore, tekniku kriminalistik, procesmbajtsi dhe puntort ndihms. Ekipi ka t prgatitura kompletet t cilat prmbajn: formularin pr regjistrim; formularin pr identifikim; formularin pr regjistrim t rrobave dhe sendeve t kufoms; dy kartela pr shenjat e gishtave, formulari pr statusin dental, kartela pr mostrat e rrobave; thast e vinilit pr mostrat e flokut; dy ark-letra 18

N fazn e par t puns prcaktohet shkaku i vdekjes pastaj kufoma fotografohet (prndryshe gjat puns bhet edhe incizimi me video kamer), i jepet numri kufoms dhe numri lidhet pr kufome. N veprimet paraprake pr organizimin e ekshumimit dhe identifikimit n fatkeqsit masive dhe varrezat masive bhen prgatitjet me t gjitha kompletet dhe gjrat paraprake. N vendet e gjetjes s kufomave tekniku kriminalistik e prpilon skicn, numrimin e kufomave dhe fotografimin e tyre. kufoma paketohet n qese najloni dhe bartet n bazn identifikuese. Ajo prbhet nga hapsira apo shatori i grumbullimit, me roje, dhoma
18

Standardet sipas rekomandimit t prof. dr. Sava Gorkiq. (Gorki, S.: Medicinska kriminalistika, Beograd, 1981.)

114

tjetr n t ciln ekipi me ekspertin kryen identifikimin dhe tjetra dhom-shator n t ciln prcillen kufomat e identifikuara. b) Identifikimi i kufomave Paraprakisht mblidhen t gjithat informatat pr personat e zhdukur (me tr dokumentacionin pr secilin person). Njkohsisht n pjesn identifikuese konstatohen t gjitha rezultatet dhe shnimet objektive dhe relevante. Pr do person plotsohet formulari personal me nj varg t dhnash shum t rndsishme: gjinia, mosha, madhsia, konstrukti, prshkrimi i fytyrs, floku, syt, hunda, vesht, mjekra, mustaqet, madhsia e tabanve. Kur jan n pyetje varrezat konkrete masive, paraprakisht prgatiten grumbullimi i t dhnave pr personat e zhdukur n territorin konkret, pastaj shenjat e gishtrinjve nga evidencat, fotografit, gjegjsisht kartoni identifikues. Pr personat t cilt supozohet se jan n varrezat masive duhet t mblidhen informatat si vijon: -prshkrimi personal sipas formularit; -shenjat e posame: vragat, lythat, operacionet, thyerjet e eshtrave, fotografit e rntgenit, dhe grupi i gjakut; -gjendja e dhmbve (statusi dental nga ambulanca stomatologjike); - prshkrimi i rrobave dhe kpucve; - -prshkrimi i sendeve tjera dhe stolive (qaforet, unazat, fotografia dhe shenjat e gishtave)19 Pr do person t zhdukur hartohet dosja sipas enumeracionit alfabetik. T gjitha informatat e mbledhura n disa dosje renditn n hartat e kontrolluara me shpjegime tabelore. N identifikim me an t sajimit nga ana e farefisnis dhe miqve t t zhdukurit, ata persona paraprakisht do t japin shnime t hollsishme personit t autorizuar pr personin e zhdukur, pastaj i hyhet sajimit. Meqense n varrezat masive bhet fjal pr personat (kufomat) q kan kaluar nj faz t gjat t dekompozimit, njohja bhet kryesisht sipas rrobave dhe gjrave personale, si dhe me shenjat personale nse ato ekzistojn (p.sh. mungon gishti, shtangimi i nyjs, njra kmb apo dor m e shkurt, etj.). N identifikimin profesional sht i domosdoshm prezantimi dhe pjesmarrja aktive e stomatologut i cili i kontrollon dhmbt dhe rezultatin e fut n karteln e posame stomatologjike. Tekniku kriminalistik e bn tualetin pastaj fotografon
19

Gorki S.: citirano djelo. 115

kokn e kufoms. Mostrat e flokut dhe eventualisht thonjve si dhe t eshtrave, veshmbathjes paketohen posarisht. Letrnjoftimet eventuale paketohen n qese t posame plastike. Kufomat e identifikuara vendosen n lese t shnuara me numra dhe prcillen n vend t posam. Nganjher tek pjesa drrmuese e t vrarve (t vdekurve), gjenden edhe letrnjoftimet me ka identifikimi ve konstatohet.
Tabela 4
Metodat e identifikimit t viktimave Karakteristikat antropologjike Shenjat personale Statusi dental Floku Rrobat Kpuct Stolit Objektet Dokumentet T dhnat kriminalistike dhe Metodat bashkkohore Nr. i t hulumtuarve 252 32 235 28 296 128 47 110 30 39 16

M s shpeshti prdoren metodat:antropologjike, idento stomatogrami, rrobat, n mas m t vogl kpuct floku, sendet, dhe metodat e tjera shum m rrall. Kufomat e paidentifikuara t vrarve nga varrezat masive varrosen s bashku n ngastra me shenjn NN. dhe me numrin rendor n krye. Renditja e ngastrs me numrin e shnuar duhet t prputhet me skicn e varrezave e cila gjendet n arkivin e MPB. Gjithashtu me t njjtin numr ruhet dosja n MPB dhe KJT, n kantonin kompetent. N rast se paraqitet nevoja pr ekspertiza plotsuese n aspektin e prcaktimit t identitetit, do t mund t shfrytzohet materiali i arkivuar dhe sipas nevojs t kryhet ekshumimi i srishm. Kur prmendet ky fakt mendohet para s gjithash n mundsin e jashtzakonshme t aplikimit t shenjs genomemetods ADN.

116

11.Shenja gjenome metoda ADN N dy dekadat e fundit kan sjell nj transformim revolucionar n kriminalistikn mjeksore. Nga themeli kan ndryshuar qndrimet dhe i kan dhn rndsin absolute gjurmve biologjike. Gjurmt biologjike, ofshin mikro apo makro- gjurm, n vendin e ngjarjes s krimit, n ditt e sotme e kan vlern sovrane dshmuese n pikpamje t identifikimit t individualitetit t personit. Edhe metodat e deritashme imunologjike e kan pasur nj rndsi respektabile n partneritet por edhe n kriminalistikn mjeksore, e vrteta vetm deri n njfar mase-n prfshirjen e personit gjegjs. Mirpo, metoda e re identifikuese ADN, sht direkte, substancialitet gjenetik dhe me siguri t madhe e vrteton identitetin biologjik t personit t caktuar. Kt metod e ka zbuluar dhe prpunuar m 1985 Aleks Xhefris, specialist i gjenetiks nga Universiteti Lister (Angli). ADN (Acidi Dezoksiribonukleik) sht molekul gjenetike e cila prbhet nga dy spirale t zinxhirit t mbshtjell ( foto 6a, b,). N molekuln ADN gjenden katr baza, prandaj edhe katr nukleide t ndryshme: ademina, timini, citozini, guanini. Nukleotidet e molekulave ADN dallohen midis tyre vetm sipas bazs q e prmbajn kshtu q renditja e bazave paraqet karakteristik specifike t disa molekulave ADN, legjitimacionin e tyre apo shenjn e gishti t tyre. renditja e bazave t nukleideve gjegjse i karakterizon molekulat ADN apo pjest e tyre sikurse q renditja e shkronjave t shtypura paraqet fjaln dhe fjalit e tekstit dhe tr tekstin 20

Foto 6a, b.Struktura (spiralja) ADN

20

Berberovi, Lj.: Bioantropologija, Svjetlost, Sarajevo, 1997. 117

ADN sht zbuluar shum m hert m (1953), kur Kriku dhe Uotsoni, kan dhn shpjegimin e strukturs s molekuls ADN si spirale e dyfisht, gjegjsisht t koncepcionit spirale e jets kshtu q modeli i tyre qndron edhe sot n qendr t njohurive t trsishme t gjenetiks molekulare dhe biologjis molekulare (Berberoviq L). ADN sht substanca n brthamn e qelizs kurse pjes e saj prbrse sht kromozomi i cili e prcakton kodin gjenetik shifrn, e cila prcakton karakteristikat individuale t do personi apo njeriu.21 Metoda e shenjs genome nuk sht aq e komplikuar dhe nuk krkon aparatur tepr t shtrenjt . nga materiali i grumbulluar biologjik nga vendi i ngjarjes, pa marr parasysh llojin e krimit, bhet analiza gjegjsisht i nnshtrohet procedurs s shenjs gemone. Te deliktet e gjakut vetm materiali biologjik sht rregullisht i pranishm dhe n mas t mjaftueshme, kurse gjurmt biologjike jan mir t njohura: gjaku pshtyma, jashtqitja, sekreti vaginal, sperma, qimet, pjesa e indit, etj. Ky material n laborator, nn veprimin e enzimave restriktive e ndan ADN n fragmente t madhsis s caktuar ashtu q sekuencat e Xhefrisit mbeten t pa prekura. Pas trajtimit t till apo thn m mir prgatitjeve n materialin ADN me elektroforez ndahen fragmentet dhe edhe m tutje me teknik speciale trajtohen n mnyr q n fund t paraqiten fragmentet e profilizuara e q n t vrtet jan shenjat genome. Gjurmt kontestuese biologjike t trajtuar me teknik speciale krahasohen me materialin e pakontestueshm biologjik dhe kshtu vrtetohet ekzistimi i identitetit t tyre. Pra, vrtetohet sakt dhe pa dyshim identiteti i personit t cilit i prket gjurma biologjike. Me fjal tjera me an t gjurms s gjetur biologjike n vend t ngjarjes vrtetohet identiteti i personit t cilit i prket gjurma kontestuese. Kjo metod sht shum e ndjeshme, prdoret edhe te materiali biologjik mjaft i vjetr dhe n sasin e tij minimale. Vlera kriminalistike e metods ADN ka marr nj kuptim afirmativ menjher pas zbatimit t saj n praktikn kriminalistike n shum raste konsternuese. Kjo e ka magjepsur opinionin profesional dhe krahas ksaj mir i ka inkurajuar, duke zgjedh me sukses rastet me material t thar dhe t vjetr edhe me nga disa vjet. Shembull m ilustrues me t cilin metoda e ka magjepsur opinioni kriminalistik ka
21

FBI Law enforcement Bulletin, VIII-1988. 118

qen zbulimi dhe identifikimi i krimit odioz i cili shum m hert ka kryer dhunime e pastaj vrasjen e dy motrave, vajzave 14 vjeare, Linda Men, dhe Don Eshvot. Dhunimi dhe vrasja nuk jan kryer njkohsisht por me nj distanc kohore prej 2 vjet e gjysm. N materialin e mbledhur t sperms s thar t ruajtur gjat sht zbuluar se sht fjala pr identitetin e t njjtin kryers Koln Pivork. Hetimi ka ardhur n rreth t mbyllur rreth personave tjer t dyshuar. Mirpo, vetm pas analizimit t hollsishm sistematik t 5511. personave dhe mostrave t pshtyms dhe gjakut t tyre sht konstatuar identiteti i sakt dhe i pa kontestueshm i kriminelit t vrtet 22. Metoda e shenjs genome vetm ather sht futur n praktikn kriminalistike dhe q nga kjo koh fillestare por vrtet sukses i madh ka pasur jehon t fuqishme n opinionin profesional kriminalistik. Menjher pas ksaj institucioni m me renome dhe m i fuqishm policor n planet e toks i famshmi FBI ka futur n prdorim metodn n laboratort e saj an e knd SHBA-ve. 23 Se ka sht fituar me kt dhe cila far pasurie fshehet n teknologjin ADN, m s qarti flet konstatimi i analitikut t FBI: prparimi n teknologjin ADN paraqet mbase krcim revolucionar t shekullit n zhvillimin e njohurive forenzike pr shkak t aftsis s saj pr ta identifikuar vrassin apo kryesin e krimit (dhunimit), n baz t gjurmve biologjike t cilat jan gjetur n vendit e krimit (cit. Boletini i FBI) N shtetin ton t B dhe H, metoda e ADN sht futur n trajtimin krminalistik t rasteve t rnda kriminale. LOJET E LNDIMEVE Nocioni lndime dhe dmtime ka kuptim t gjer nse kihen parasysh faktort etiologjik, patomorfologjik dhe fenomenologjik. Edhe diskursi mbi definimin se ka dmtohet, gjegjsisht ka lndohet, gjithashtu ka
22

T. Marshal, U.K. police test genes in 5500 men to identify a suspekt in murders, ''Intern. herald tribune", 23. IX.1987. (cit. prema Z. Milovanoviu). 23 Pa hamendje, n qershor t vitit 1988, n Qendrn Hulumtuese Shkencore Forenzike dhe arsimore pran Akademis s FBI n Quanticou, Virginia, USA, u organizua S mbi teknologjin e ADN. Morn pjes ekspertt e njohur forenzik dhe mjeksor t Akademis, t agjencive private t detektivve dhe t laboratoreve kriminalistike t nga shum shtete. Me kt rast sht arritur deri tek njohirit erndsishme, me 'rast sht konkluduar se shum m me seriozitet inspektimin e vendit t ngjarjes dhe n hetim procedohet sistematikisht me trajtim teknik n krim. 119

kuptim t gjer. sht e zakonshme dhe n prgjithsi n mjeksi me nocionin lndime (trauma) nnkuptohet dmtimi trupor, kurse psikotraumat futen n suaza t karakteristikave psikopatologjike (psikiatrike) ku edhe ndrmerren trajtime klinike. Rasti analog sht edhe n lndimet e natyrs s brendshme si dhe me dmtimet e shkaktuara nga mikroorganizmat, prandaj kto lndime diagnostifikohen dhe trajtohen n profesionin internistik dhe infektologjik. Me fjal tjera me nocionin traumatologji n kuptimin e ngusht nnkuptohet nj pjes e disiplins kirurgjike dhe me kt nocion prfshihen traumat e natyrs mekanike, fizike, asfiksive dhe pjesrisht traumat e natyrs kimike etio-patogjenike. Me traum dmtohet jo vetm trupi por edhe psika, prandaj sht e domosdoshme q lndimet t konsiderohen n mnyr integrale, si goditje e tr organizmit, n kuptimin holistik, si t trupit ashtu edhe t psikes sepse i till sht edhe sistemi i individit. Lndimet psikotraumatike paraqesin kategori t posame t dmtimeve traumatologjike. Mirpo ato mund t jen edhe t ndrlikuara p.sh. nse personi ka marr thyerje t eshtrave t kmbve ai do t ndien dhembje, por edhe vuajtje shpirtrore. Prandaj t gjith faktort e jashtm t dhunshm q e dmtojn organizmin (trupin dhe psiken) bjn pjes n kategori traumatogjene gjegjsisht traumatologji. Nga aspekti kriminalistik-mjeksor t gjitha dmtimet e dhunshme t organizmit me veprim t agjentve t jashtme (pa marr parasysh karakterin e tyre radhiten n traumatologji (psikike, t brendshme dhe lndime t mikroorganizmave). Pra, me veprimin e faktorve t jashtm t dmshm etiologjik n organizm krijohen lndimet. Pr shkaqe pragmatike por edhe didaktike, lndimet ndahen si vijon: I. II. III. IV. V. VI. VII. Lndimet mekanike Lndime asfiksive Lndime fizike Lndime kimike (toksike) Lndimet nga mikroorganizmat Lndimet e brendshme Lndimet psikike (t stresit)

Prve ndarjes s prmendur (etiologjike) t llojeve t lndimeve, klasifikimi i tyre bhet edhe sipas karakteristikave tjera, s kndejmi vlen t prmenden edhe kriteret n vijim:
120

-rrjedha e kohzgjatjes s lndimit: akut, perakut dhe kronik; -numri dhe lloji i agjentve t dmshme: t thjesht dhe t prbr; - sipas peshs gjegjsisht klasifikimit penalo-juridik: t lehta dhe t rnda, (t rrezikshme pr jet dhe vdekjeprurse); -sipas prejardhjes s tyre: aksidentale, vetlndime dhe kriminale (vrasse). T gjitha llojet e lndimeve n elaborimin e mtejm do t shpjegohen sipas prcaktimeve specifike duke mos ln pas dore t theksuarit e karakterit etiologjike dhe fenomenologjik dhe sidomos veoris patognomonike dhe patomorfologjike t mekanizmit lndues. N fund, prfundimisht n baz t t gjith faktorve relevant, sidomos shkalls s dmtimit, do t prcaktohet edhe kualifikimi penalo-juridik i peshs s lndimit e me kt edhe i pjess. I. LNDIMET MEKANIKE Lndimet mekanike jan pasoj e veprimit dinamik, gjegjsisht veprimit t forcs s akselerimit, qoft me funksionimin e mjetit mekanik n drejtim t trupit ose trupit n drejtim t mjetit, ose trupit dhe mjeti n drejtim t njjt ( forcs). Madhsia dhe pesha e lndimit mekanik jan t kushtzuara nga: (a) shpejtsia e lvizjes s vegls s prdorur apo trupit, (b) pesha e vegls apo trupit; (c) vllimi apo masa e vegls; (d) nga lokalizimi topografik i dmtimit n trup ( M. Milovanoviq; V. Bujan). Pamja e lndimit dhe prmasa e tij varen edhe nga karakteri i konstruktit t indit t lnduar si sht: organi, ashti, lkura, etj. Prve ksaj n vet pamjen e lndimit mjaft ndikon forma dhe lloji i vegls s prdorur si sht: e topitur, e mpreht, e fort, e but. Ndrkaq edhe vegla krejtsisht e njjt mund t ket m shum karakteristika traumatogjene p.sh. spata e cila me teh mund t shkaktoj prerje, me tehun e prizms mund t shkaktoj shqyerje, kurse me kurse me qykn e saj dhe me bisht ndrydhje dhe irnosje. Vegla mekanike sipas destinimit mund t jet e dyfisht: q shkakton lndime t lehta kurse destinimi sht krejtsisht i caktuar (shati, ekii, danat, bocelt, etj), kurse tjetri vegla speciale mekanike e punuar me qllim t sulmit apo t mbrojtjes kurse sht e aft, q nse
121

prdoret, t shkaktoj rregullisht lndime t rnda (kama, bajoneta, pushka, revolja, boksieri, etj). Sipas karakteristikave patognomonike dhe pamjes, lndimet mekanike ndahen n lndime dhe plag (varra). Varra, ka karakteristikat q tregojn vetm se i ka shkaktuar mjeti mekanik por nuk mund t prcaktohet m pr s afrmi se far lloji i vegls e ka shkaktuar at. Prkundr ksaj plagt jan lloj i veant i lndimeve mekanike karakteristikat patomorfologjike dhe pamja e t cilave tregojn se jan shkaktuar me llojin e caktuar dhe karakteristik t mjetit mekanik. N lndime bjn pjes: gjakderdhja e brendshme, gjakderdhja e jashtme, humbja e gjakut, ndrydhja, shqyerja, coptimi, ndrsa plagt kategorizohen n lloje t posame t lndimeve pamja e t cilave identifikon mjetin apo vegln me t ciln sht shkaktuar kurse ktu bjn pjes: shqyerja kafshimi, rrjepja, prerja, therja dhe plaga shpuese (vrasse ). Lndimet mekanike n baz t karakteristikave t vegls mekanike, gjegjsisht parimit t veprimit ndahen n tri nngrupe t mdha t cilat jan: (a) lndimet e shkaktuara me objekt topik mekanik; (b) lndimet e shkaktuara me vegl t mpreht dhe shpatuke; (c) lndimet e shkaktuara me arm zjarri. Kjo sht ndarja e tyre nga pikpamje praktike dhe didaktike, dhe si e till m e prshtatshme dhe m e pranueshme. Ato drejtprdrejt prekin n mekanizmin e marrjes s lndimit si dhe n mnyrn e shkaktimit t tij. A. LNDIMET ME MJET MEKANIK T TOPITUR Lndimet mekanike t shkaktuara me mjetin e topitur mekanik (forcn topitse) nuk sht nocion as shprehje adekuate sepse ktu bjn pjes edhe lndimet e tilla t shkaktuara me rnie nga lartsia, pastaj ndrydhjet, shkeljet, gj q duke pasur parasysh mekanizmin e krijimit nuk i prgjigjet esencs terminologjike t lndimeve (J. Miliniski). Me rastin e veprimit t forcs topike mekanike, duke pasur parasysh
122

akceleracionin e saj, me goditje t dobt shkaktohen lndimet siprfaqsore, zakonisht t karakterit t leht, ndrkaq te goditja e fuqishme, forca shkatrruese bartet n pjest e thella t indit duke shkaktuar lndime t rnda. Nse forca topike mekanike ka vepruar n pjesn mbi zgavra (zgavrat e rradakes, gjoksit dhe barkut) parimi veprues deprton n thellsi t zgavrs me rast vije deri tek shtimi i shtypjes hidro-dinamike me deprtim konsekuent (me ruptur) n organet e brendshme, p.sh. brenda zbraztirs s gjoksit forca topike mekanike do t shkaktoj rupturn e mushkrive apo rupturn e murit t zemrs me pasoj t ndrprerjes s zemrs. Lndimet mekanike topike jan m s shpeshti t pranishme n praktikn e kriminalistiks mjeksore, sepse numri m i madh i tyre jan lndime n fatkeqsit e komunikacionit. Me forc mekanike topike dallojm lndimet n vijim: gjakderdhje t brendshme (irnosje), grvishtja (shqyerja), ndrydhje, coptimi, krisja, etj. Lndimet e prmendura varen nga shum faktor, para s gjithash nga lloji i objektit mekanik, parimi veprues (siprfaqja), kndi mbi t cilin veprohet, forca mekanike, intensiteti i forcs dhe lokalizimi i lndimit t marr. Forma e lndimit mekanik topike varet nga kndi n t cilin ka vepruar forca kshtu p.sh. kur forca mekanike vepron me knd t drejt krijohet gjakderdhje e brendshme, ndrydhje dhe krisje, kurse n kndin e pjerrt krijohet shqyerja dhe grvishtja. 1. Irnosjet apo gjakderdhjet e brendshme Krijohet si rezultat i shkuljes s enve t vogla t gjakut (kapilarve) n zonn ndrydhur, nn ndikimin e forcs s intensitetit shkatrrues me knd t drejt veprimi. Forca mekanike topike sht n form t: shuplaks, shqelmit, hunit, gurit, automobilit, etj. madhsia e mavijosjes varet nga lloji indit vaskular dhe shkriftsia e tij. Kshtu p.sh. indi i but rreth syve u ofron mbrojtje shum t vogl enve t gjakut t cilat krahas ksaj shtrihen edhe mbi bazn e fort ashtrore, kshtu q leht plcasin nn veprimin e ndonj force topike. Mavijosjet m s teprmi krijohen nn siprfaqen e lkurs, por gjithashtu edhe n indin nn lkuror dhe n organet e brendshme. Forma e mavijosjes nuk sht karakteristike, por nganjher e mer pamjen dhe formn e vegls q e ka shkaktuar at. N rastet t caktuara, te kufomat n fazn e prishjes, mavijosjet shkaktojn probleme diferenciale-diagnostike n raport me pamjen e njollave t kufoms prandaj duhet t dallohen mir. S kndejmi me
123

rastin e kalbjes s kufoms krijohen gazrat brenda njollave t kufoms me nj irrigacion t fuqishm t koagulimit t gjakut dhe marrin pamjen t irnosjeve apo gjakderdhjes s brendshme. Te kufomat e freskta pamja e njollave t kufoms n raport me mavijosjet sht shum leht t dallohet. Pastaj me ndrydhje t gishtit apo vito-presion n pjesn e njollave intensive t kufoms, t njjtat menjher zbehen, ndrkaq t mavijosja nuk ndodhin apo nuk vrehen ndryshimet e tilla. Me nj veprim dhe m preciz, pra me prerje me thik, sakt mund t vrtetohet se gjaku i derdhur a sht nga mavijosja apo e ka marr pamjen nn lkur si pasoj e fryrjes s enve t gjakut nga irrigacioni i gjakut. Gjakderdhja kualifikohet zakonisht nga ajo e lehta e deri tek lndimet vdekjeprurse. Shkaktar i vdekjes tek gjakderdhjet masive dhe t brendshme dhe t jashtme nuk sht vetm humbja e sasis kritike t gjakut, por edhe e gjakut t organeve vitale. Kshtu p.sh. gjakderdhja n plhurn e zemrs pr shkak t rupturs s mureve t zemrs sjell deri tek e ashtuquajtura tamponad e zemrs, kurse paraqet derdhjen e mbi 500 ml. gjak n qese t zemrs e cila pastaj bllokon kontrakcionet e zemrs dhe mekanikisht e pamundson punn e saj duke e sjell deri tek ndrprerja. .

Foto 7. Irnosjet pa ngjyr n tr trupin e t vrares K. R. 124

Gjakderdhja brenda zbraztirs s gjoksit shkakton shtypje t mushkrive, pastaj n vagus, aort, zemr, me rregullime konsekuente funksionale t ktyre dy organeve. Irnosjet individuale nn lkur jan lndime t lehta trupore, mirpo nga efekti i prgjithshm i irnosjeve t shumta rezulton humbja kritike e gjakut si dhe gjendja ireversibile e shokut post hemorragjik, prandaj lndimet e tilla kualifikohen si t rnda dhe t rrezikshme pr jet. 2. Gjakderdhja Prgjakja nga ent e prera dhe t shkatrruara t gjakut qoft me mjet t mpreht apo shpatuk, nga thyerja e fragmenteve t eshtrave (p.sh tek thyerjet e dislokuara t brinjve) me veprimin e forcs mekanike topike shkaktohen rupturat e organeve t brendshme sidomos shpretks dhe mlis etj. kurse paraqesin lndim t rnd dhe t rrezikshm pr jet. Gjakderdhja mund t jet e jashtme dhe e brendshme apo edhe e kombinuar gj q varet nga lloji i lndimit. N t gjitha rastet e vdekjes s dhunshme sipas pjesmarrjes gjakderdhjet prfshijn 10% t t gjith shkaktarve t vdekjes. Simptomat klinike t gjakderdhjeve jan: t njturit e shtuar, plogshtia, t alivanosurit, marramendja, znia e fryms, pulsi shum i shpejtuar ose shum i ngadalsuar, prfshirja e lkurs me ndjers ngjitse etj. Rezultati n kufom sht impresiv dhe shum perceptues: zbehje e theksuar e lkurs dhe mukozs, pezmatimi dhe venitja e mollzave t syrit, pagjaksi dhe zbehje e t gjitha organeve t brendshme si dhe pothuaj en t zbrazura t gjakut. Nse gjakderdhja ka qen e jashtme, n afrsi t kufoms gjendet sasi e madhe e gjakut. Kjo vdekje ka ndodhur n lokal t mbyllur, sasia e gjakut mbulon tr siprfaqen e dyshemes s lokalit. 3. Ndrydhja Ndrydhja paraqet lndimin mekanik topik me reperkusione t forcs n thellsi, duke shkatrruar dhe shkulur indin nn lkuror dhe muskulin. Zona e ndrydhur sht dukshm e fryr, m e errt n krahasim me lkurn e pa fryr. Ndrydhjen shpesh e shoqron edhe gjakderdhja e brendshme, prandaj lndimi duket m masiv kurse gjakderdhja e brendshme m e madhe. Ndrydhja e prshkruar sht rezultante e forcs topike t nj intensiteti
125

t caktuar, kurse nse reperkusioni sht veprimi dinamik i forc edhe m i fort dhe i deprtueshm n organet e brendshme, ather krijohet ruptura, shkputja etj. Kto lloj lndimesh ndodhin si n organet kompakte, (mushkri, mli, shpretk, veshk, etj.)ashtu edhe n organet me zbarti (zemr, lukth, zorr, fshikza e urins, mitr, etj.) Fuqia ekstreme e forcs mekanike nse vepron sjell deri tek dmtimet m t mdha, kurse nse sht e prfshir edhe siprfaqeje m e madhe e trupit ather shkatrrimi sht total dhe vije deri tek coptimi dhe rrnimi . 4. Dekompozimi dhe shkatrimi Shkatrrimi i plot apo rrnimi i indit dhe shkputja e tij gjegjsisht coptimi i tij n pjes paraqet shkalln m t rnd t lndimit mekanik ky lloj i madhsis ekstreme t lndimit m s shpeshti haset tek fatkeqsit e komunikacionit ( rrugor, hekurudhor, ajror) apo me rastin e rnies nga ndonj lartsi e madhe ( kati 15 apo 20) mbi ndonj objekt t fort (topik). Kto lndime m s shpeshti jan t origjins aksidentale kurse m rrall vetvrasse dhe m rrall t origjins vrasse. N kuptimin kriminalistik n rastin e coptimit t kufoms veprohet kshtu ather kur personave t vrar n nj mnyr tjetr u prehet koka, duart, kmbt, dhe trupi, kurse disa pjes varrosen n vende t ndryshme ose hedhen n lum. Me veprimin e till tentohet fshehja e krimit ose kjo bhet q t pamundsohet prcaktimi i identitetit t kufoms. N t gjitha kto raste coptimi i trupit dhe organeve gjenitale nuk bhet me forcn mekanike por kjo bhet me teh t mpreht (me thik kasapi, spat apo sharr). Gjithashtu prerja e koks apo duarve pas vrasjes, madje edhe nxjerrja dhe prerja e organeve gjenitale, madje edhe syve, hunds dhe veshve nganjher paraqet motiv hakmarrjeje apo shfaqje sadizmi me shenja nekrofilije ( t shihet hollsisht sadizmi dhe nekrofilia). 5. Shqyerja Shqyerja sht lloj plage e shkaktuar me siprfaqe shpatuke apo t rrumbullakt t objektit mekanik apo me rastin e rrzimit gjegjsisht kur forca dinamike vepron mbi nj knd m t gjer, me rast, lkura mjaft elastike zgjatet aq shum saq prvilet dhe shqyhet. Shqyerja sht e mbushur me gjak kurse n pjesn e mbuluar edhe me gjak t koaguluar, gjenden indet e rrnuara, qimet, rrobat, dheu, etj.
126

Skajet e shqyerjes nuk jan t barabarta, dhe jan t prgjakura dhe t ndrydhura. Thellsia e gryks s shqyerjes sht e ndryshme kurse varet edhe nga forca e indit nn plag, gjegjsisht nga lloji i strukturs anatomike n vendin e shkaktimit t shqyerjes. Meqense pamja e shqyerjes sht shum e ngjashme me prerjen, me t ciln shpesh her ngatrrohet, pr shkak gjakut t ngjizur n grykn e plags, lndimi patjetr duhet t kontrollohet me kujdes dhe vmendje t madhe. Pra, me nj sfungjer t lagur largohet gjaku dhe hollsisht kontrollohen skajet dhe gryka e varrs. Pr dallim nga shqyerja, skajet e prerjes jan t prera t vrazhda, nuk jan t ndrydhura e as t prgjakura. N grykn e varrs s shkaktuar nga prerja nuk ka pjesza t prziera dhe t shkatrruara t indit e as t rrobave. Ekzistojn tri nngrupe t shqyerjeve: arja, kafshimi dhe grisja apo shprishja. (a) arja ka form vijash dhe sht mjaft e ngjashme me prerjen kurse krijohet n vendet ku lkura sht m e ngrehur dhe e ngjitur pr baze (n rradake, n pjesn e prparme t kofshs etj. (b) Kafshimi sht shqyerje e atij lloji e cila shkaktohet me dhmb qofshin ata dhmb njeriu apo t shtazs. Kafshime e dhmbve t njeriut gjenden n duar, hund, vesh madje edhe n gjuh, kurse shkaktohen nga mbrojtja n rastet e rrahjeve por dhe me rastin e refuzimit t sulmit seksual t kriminalit (V. Paraqitja kazuistike n kapitullin mbi deliktet seksuale). Kafshimet e shtazve mund t shkaktohen edhe tek t gjallt por edhe tek t vdekurit, por m s shpeshti shkaktohen nga qent, derrat, ujqit, kuajt, minjt, etj. Kafshimet kan rndsi t posame kriminalistike, n rend t par pr sqarimin e motiveve dhe qllimeve t aktit kriminal. Problemi lind ather kur lindin komplikimet e kafshimeve, pastaj n mjekimin shum t vshtirsuar dhe rezistent, si dhe pr shkak t mundsive potenciale t infeksioneve t rnda (septike) sidomos trbimit, tuberkulozit, lungs apo thatit t zi, sakagjia, e zoonoza tjera. N baz t pamjes s tyre kafshimet mund t shrbejn si rast i madh pr prcaktimin e sakt t identitetit t sulmuesit. Kshtu p.sh. sulmuesi me sistemim jo t rregullt t dhmbve apo me munges t ndonj dhmbi, me pamjen e kurors s dhmbit etj. e len edhe shenjn prkatse t dhmbit, si nj shenj t veten t

127

identifikimit.24 Prandaj, kjo edhe sht prova kruciale n konstatimin e identitetit t kriminelit; (c) Grisja apo shqyerja haset tek plagt shpuese por edhe n fatkeqsit e komunikacionit si dhe tek veprimet e forcs mekanike t fort-topike. 6. Oguliti apo rrjepja Nguliti i lkurs sht plag kur lkura sht e veshur n siprfaqe kurse shkaktohet me veprim dinamik tendencial dhe t pjerrt t fardo mjeti mekanik topik mbi siprfaqen e lkurs. Ogulitet kan pamje t ndryshme si jan: t rrumbullakt, me vija (e njohur si grvishtje) dhe n form drejtzash. Menjher pas shkaktimit t ogulitit t lkurs n vendin e dmtuar me mbshtjellsin e lkurs del lngu i kthjellt n t verdh i limfs i cili posa t thahet formon dregzat ngjyr verdhuke. Dregza e formuar pas 7-14 ditsh bie, kurse n vend t saj paraqitet formimi i siprfaqes s re t lkurs. Lokalizimi i ogulitit t lkurs, shpesh n mnyr fragmentare tregon motivin dhe qllimin e deliktit t planifikuar. Kshtu p.sh. nse nguliti gjendet n pjesn e gojs apo t hunds sht udhrrfyes dhe prov e pranueshme pr mbylljen e qllimshme t atyre gavrave; ndrkaq nguliti n qaf tregon pr mbytje me shtrngim; ndrsa ekzistimi i ogulitit n kofsha dhe afr organeve gjenitale t femrs ather sht indice e dhunimit. N enigmatikn e ndrlikuar dhe misterioze kriminalistike t zgjidhjes s krimit prezenca e ogulitit n duar dhe fytyr, me prshkrim t hollsishm t pamjes, forms, pozits dhe drejtimit nganjher ofron pamjen e vulosur me rastin e rikonstruktimit t zhvillimit t ngjarjes. P.sh, forma e qeps, thoit, ndrydhja e fytyrs s t porsalindurit t vdekur, bindshm flasin pr pozitn e duarve t fmijs s vdekur me rastin e ngufatjes s vrimave t frymmarrjes (hunds dhe gojs). Forma dhe pozita e oguliteve n trup dhe testite me shenja t brinjzuara si t rrotave t automobilit sht pamje bindse e shkeljes s automjetit.
24

Rasti spektakular dhe impresiv n praktikn kriminalistike, i cili n mnyr eksplicite vrteton eksklutivitetin e identifikimit me shenja dhmbi, shih. N punimin e R. Paceri: Pour la moitie d'une pomme, Revue i ternat, de police criminelle, Paris, XVIII-168, 1963. 128

Krejtsisht n fund mund t themi se ogulitet si indikator, shrbejn pr prov t reagimeve relative n aktin e lndimit derisa personi ka qen gjall. Nga aspekti forenzik ogulitet kualifikohen si ogulite t lehta trupore, dhe si t tilla nuk e zgjojn ndonj interesim, mirpo vlera e tyre pr sqarimin e mnyrs s lndimit dhe prcaktimin e deliktit sht e madhe. LNDIMET TOPITSE T ORGANEVE T BRENDSHME Veprimi i forcs dinamike n brendi t trupit, shum shpesh edhe pa plag t jashtme, nxit reperkusione shum t rnda n organet e brendshme. Me fjal tjera forca mekanike topitse duke deprtuar n thellsi t organizmit shkakton ndrydhje dhe gjakderdhje t brendshme n organet e brendshme. Meqense fjala sht pr zgavra trupore forca mekanike duke deprtuar n brendi sjell deri tek ngritja e konsiderueshme e shtypjes hidro-dinamike dhe shkakton rupturn e organit me pasoja t rnd dhe t rrezikshme pr jet. 1. Lndimet e koks dhe qafs Lndimet e koks me objekt mekanik topits lvizin nga grvishtjet e vogla, ndrydhjet dhe gjakderdhjet e rnda deri tek lndimet e rnda me thyerje t eshtrave t kafks. Si shkalla m e lart e multiple-frakturs s eshtrave t kafks (lidhja e kafks) hasen me rastin e rnies nga lartsia apo me rastin e shkeljes nga automjeti. Lndimet e koks jan shum t shpeshta dhe shum t rnda, prandaj n t shumtn e rasteve prfundojn me epilog tragjik-vdekje. Kto lndime, s kndejmi n praktikn e prditshme kriminalistike edhe jan objekt i hulumtimeve t shpeshta. Lndimet siprfaqsore t koks-jan ndrydhjet, gjakderdhjet e brendshme, shqyerjet, ogulitet, etj. kto kualifikohen si lndime t lehta. Lindin me goditje t vogl t forcs topike. Me goditje t madhe dhe me veprim masiv t forcs topike lindin lndimet e rnda t koks e ato m s shpeshti jan thyerjet e eshtrave t kafks, gjakderdhja e brendshme n gavrn e kafks, tronditja e trurit, ndrydhja dhe shkatrrimi i trurit.

129

a) Thyerja e eshtrave t kafks Koka sht nj pjes e qitur e trupit me konfiguracion karakteristik, sidomos me prkulje t theksueshme t pjess s qafs e cila e bn maksimalisht t ekspozuar lndimeve. Prve ksaj n brendin e kafks sht i vendosur organi m i ndjeshm vital-truri. Lndimet topike t koks n lndimet e gjithmbarshme bjn pjes me prqindjen m t lart, prandaj pr shkak t vulnerabilitetit t theksuar n shkalln m t lart edhe jan vdekjeprurse. S kndejmi kto krkojn nj diskurs profesional dhe t gjithanshm. Me akceleracionin e fuqishm t objektit mekanik topits dhe goditjen n pjesn e koks, shum shpesh vije deri tek thyerja e eshtrave. Me fjal tjera me goditjen direkte t forcs mekanike t topitur, sidomos nse objekti ka siprfaqe t vogl (ekii, qyka e spats s vogl etj.) dhe godet fuqishm, shkakton thyerja impresive (ku mbetet siprfaqja kontaktuese e parimit veprues me shtypje n fragmentin e ashtit t thyer brenda kafks). Nse siprfaqja e objektit t topitur sht m e madhe sesa thyerja e shkaktuar ather, n drejtim periferik, nga t gjitha ant prhapen plasje radiale. Meqense konfiguracioni i kafks sht n form topi, n form elipsoide, kurse eshtrat t fort dhe t brisht, mekanizmi i krijimit t frakturave n eshtra t kafks do ti ket edhe karakteristikat specifike. Me fjal tjera, me rastin e goditjes me tr siprfaqen e objektit mekanik krijohet lvizja maksimale e mbulojs s kafks. Me rastin e lakimit t eshtrave n vende m larg goditjes dhe n pikn e ngarkess maksimale, shkaktohet thyerja e ashtit. Kto jan thyerjet indirekte t eshtrave t kafks. Thyerja e bazs s kafks sht nj shembull tipik i shkaktimit t thyerjes indirekte. Me rastin e goditjes n arkad apo n pjesn e rrashts s koks si dhe me goditje n objektin e fort me mjekr shkaktohet fraktura e bazs s kafks. Fraktura impresive e bazs s kafks me ndrydhje t mpreht t fragmentit t thyer t bazs s eshtrave shkaktohet me rastin e rnies nga lartsia n kmb me rast forca e boshtit t kurrizit bartet n bazn e kafks, me rast shkaktohet fraktura impresive.

130

Thyerjet e saj jan kryesisht n form plcitjes n drejtime t ndryshme25. N mekanizmin e shkaktimit t thyerjes s ashtit t kafks prmes veprimit t mjetit mekanik topits, rol esencial luan presioni i forcs lnduese si dhe rezistenca dhe shtrngimi i indit ashtror i skeletit t kafks. S kndejmi veprimi i parimit traumatogjen gjegjsisht i presionit mund t jet i kufizuar n nj pjes t kafks (goditja me eki, vesh spate) apo edhe t ndikoj n pakufi n tr siprfaqen e koks. E tr kjo varet para s gjithash nga madhsia e forcs mekanike topike, mnyra e veprimit t mjetit mekanik topits, forca e parimit veprues etj. Kshtu lndimet e eshtrave t kafks ndodhin me rastin e rnies me kok, goditjes me kok, ndrydhjes s koks, pastaj edhe me rnie n nofulln e poshtme dhe n kmb (Milovanoviq. M.). Me rastin e shkaktimit t thyerjeve direkte t eshtrave t kafks si karakteristik kryesore paraqitet ndrydhja drejt brendis s kafks sepse kafka n vendin e goditjes ndrydhet. Ajo paraqet dallimin qensor ndaj thyerjeve indirekte t cilat nuk shkaktohen n vendin e goditjes apo t ndrydhjes por n vende m t largta, sikurse analogjia e plcitjes s vezs s puls apo gzhojs s arrs. Veprimi i forcs mekanike topike ka rezultat specifik. Kshtu ...tek goditja me objekt topik n kok do t hasim p.sh. plagn me ogulit dhe me gjakderdhje t brendshme rreth saj, kurse n brendi t plags thyerje ashti, kurse nn thyerje edhe ndrydhjen e trurit. N rastet e rrzimit n tok, hasim n lkurn e rrjepur t kurrizit, pothuaj t padukshme por edhe thyerjen e kafks, gjakderdhje n qelizat trunore, ndrydhje trurit etj(Milinski J.)26 N mekanizmin e thyerjes indirekte forca mekanike vepron n nj siprfaqe m t madhe t kafks kshtu q me at rast shkurton boshtin qoft nga pikpamja sagitale, transversale apo diagonale. Thyerjet me at rast shkaktohen kryesisht n bazn e kafks, meqense aty sht edhe rezistenca m e vogl n at pjes t rrashts s koks (Qeramilac, A.).27 Diferencimi qensor i thyerjeve t eshtrave t kafks sipas lokalizimit
25 26

Dragojevi, B. V.: Kraniocerebralne povrede, Med. knjiga, Beograd, 1956. Milinski J.: Uvod u sudsku medicinu, DSUP FNRJ, Beograd 1962. 27 eramilac, A.: Patologija mehanikih povreda, Med. knjiga, Beograd-Zagreb, 1973. 131

topografik sht e till q dallohen thyerjet e rrashts s koks dhe ato t bazs s kafks. Deri diku n baz t ktij dallimi mund t nxirret prfundim mbi prejardhjen e shkaktarit t saj si dhe a ka vepruar forca mekanike me goditje n kok apo parimi i veprimit sht pasoja e rnies apo goditjes me kok n objektin e fort mekanik. N pikpamje diferencuese-diagnostike n rastet e ktilla zbatohet parimi i skaji i sheshirit. Pasojat konsekuente t thyerjes s eshtrave t kafks jan lndimet e trurit dhe shkatrrimi i enve t gjakut brenda kafks. Lndimi kraniocelebral i tronditjes s trurit, sht m i lehti por edhe m i shpeshti, me t cilin haset m s shpeshti praktika forenzike. Ndrkaq tronditja e trurit m shpesh sht lndim i pa varur pa thyerje eshtrash dhe mekanizmi i shkaktimit t tij sht i ndryshm nga lndimet tjera t koks. S bashku me thyerjen e eshtrave t kafks, sidomos tek thyerjet impresive rregullisht shkaktohet ndrydhja apo tronditja e trurit me rastin e ndrydhjes s fragmentit t thyer t ashtit n zgavrn e kafks. Prve ndrydhjeve me thyerjeve shkaktohet edhe rrnimi i arteries s mesme t trurit me hematom epidurale. Me mekanizmin e njjt me veprim t shtuar t presionit hidrodinamik shkaktohet gjakderdhja subdurale dhe subarahnoidale, si dhe rrnimi i indit nervor. Pr kt do t flasim n vazhdim m hollsisht. sht e domosdoshme t bhet nj digresion i vogl n pikpamje t lndimeve me forc mekanike topike n zonn e koks si jan gjakderdhjet e brendshme, ndrydhjet, plasjet, grvishtjet dhe jerrjet t cilat shkaktohen n raste delikate. Pra t trhiqet vmendja n situatat serioze dhe dubioze. Pr shkak se jan t mundura interpretimet e gabuara t natyrs s plags, sidomos n aspektin e lindjes mekanike t tyre, e me kt edhe kualifikimet e pasakta. Me fjal tjera me rastin e shkaktimit t papritur t tronditjes s trurit dhe kur n at moment personi rrzohet duke goditur me kok pr toke t fort fiton lndimet n kok. N situatn e till delikate duhet n mnyr precize t diagnostifikohen lndimi i koks dhe njherazi t dallohet gjakderdhja e trurit nga pika n tru (e shkaktuar nga shkaqet natyrore, gjegjsisht smundja), gj q aspak nuk sht pun e leht. Puna edhe m tepr komplikohet ather kur n kohn kritike s bashku me viktimn fatkeqe ka qen edhe ndonj person dhe ka ardhur deri te vdekja n rrethana t dyshimta, p.sh. gjat grindjes,

132

N raste t tilla t mangta, sht e rndsishme obduksioni i punuar mir i cili sakt do ta vrtetojn prejardhjen dhe shkaktarin e gjakderdhjes n tru, gjegjsisht substratin patomorfologjik (arterosklerozn apo plcitjen aneruizmatike t ens trunore t gjakut. Lndimet e lehta n kok do t marrin shpjegimin e vet autentik,pas goditjes s trurit, si lndime agonie rrjedhimisht me pasoj tragjike. b) Tronditja e trurit Tronditja e trurit sht lndim mjaft i shpesht por njherazi edhe penges e madhe n praktikn e prditshme t kriminalistiks mjeksore, n aspektin e diagnostiks s kualifikimit penalo-juridik e cila shpesh her sht diskutabile dhe e luhatshme. Pr tronditjen klasike t trurit n mnyr t bindshme flet trias simtomo kompleksa: humbja afatshkurtr e vetdijes, retro dhe amnezioni anterograd si dhe sindromi vegjetativ. Humbja e vetdijes pason menjher pas marrjes s lndimit, kurse zgjat zakonisht disa sekonda apo edhe disa minuta n raste t jashtzakonshme edhe disa or. Pas kthimit t vetdijes i lnduari zakonisht ndjehet mir. Amnezioni retrograd sht zakonisht harresa e insertit t ngjarjes drejtprdrejt para tronditjes s trurit, kurse prfshin intervalin kohor shum t shkurt dhe ktu harresa ka t bj me situatn dhe faktet e ndodhis e cila i ka parapri lndimit. Prandaj kriminalisti i cili n rastin konkret nuk sht i njoftuar me fenomenin e amnezionit retrograd do t mendoj se i analizuari me qllim po ju shmanget dshmis s vrtet. Me fjal tjera i lnduari ashtu sillet dhe jep deklarat jo logjike sepse ai konfabulon. Pr shkak t amnezionit retrograd i marri n pyetje prshkruan ngjarjen inkriminuese ashtu q i paraqet faktet ( e interpretuara pa vetdije) t cilat i shkojn n dm drejtprdrejt atij. Ai pa vetdije vihet n rolin e mbrojtsit t sulmuesit vet. Sindromi vegjetativ Manifestohet me nj varg simptomash pr shkak t rregullimit funksional t sistemit vegjetativ nervor-sistemit simpatik dhe para simpatik. Kurse ato simptoma jan: prshpejtimi apo ngadalsimi i puns s zemrs, djersitja e madhe, rnia e tensionit t gjakut, mundimi, vjellja, barkqitja, ecja e pasigurt (ataksia).
133

Personi i lnduar me kom truri, pas kthimit t vetdijes fiton fuqi t dyfisht dhe sht n gjendje, ndonse i lnduar, ta kthej goditjen madje edhe me forc vdekjeprurse. Nse tronditja e trurit sht e karakterit t rnd me ndrydhje t trurit apo e kombinuar, humbja e vetdijes mund t ndodh n mnyr intermitente, gjegjsisht personi i lnduar pas zgjimit, pas nj kohe t caktuar mund ta humb prsri vetdijen, dhe kjo gjendje zgjat m shum ore, madje edhe dit, prandaj edhe nuk i kujtohet asgj. Pra, prve amnezionit retrograd shkaktohet edhe amnezioni anterograd. Amnezioni anterograd sht fenomen i cili paraqitet pas tronditjes s trurit, kurse qndron n automatizmin e t lnduarit q ti kryej punt apo veprimet n t cilat m her sht msuar. Personi i till edhe nj koh t gjat pas tronditjes sht konfuz dhe i dezorientuar si dhe me sendore t lodhura. Pra, njkohsisht mund t jet i pranishm edhe amnezioni anterograd edhe ai retro, mirpo n kt rast fjala sht pr tronditje t rnd t trurit me lezion t prnjhershm (n form kontuzioni). Nga aspekti penalo-juridik dhe i kriminalistiks mjeksore tronditja e trurit kualifikohet si lndim i leht, i rnd dhe lndim i rrezikshm pr jet. Lndimi i leht i trurit shkaktohet n rastet kur nuk sht shfaqur humbja e vetdijes dhe as sindromi vegjetativ por vetm nj mundim afatshkurtr, nj gjendje konfuze ( shembull, i ngjashm me nocadown, n boks), ndrkaq gjendja konfuze ( e turbullt), ndonse n shikim t par manifestohet me sjelljenormale, vetdija e t lnduarit sht shum e brisht dhe sjelljet e tij zhvillohen me njfar autizmi, prandaj nga aspekti i prgjegjshmris dhe fajsis nuk jan prgjegjs pr veprat e bra n at periudh kritike. Tronditja e rnd e trurit manifestohet me sindromat klasike tashm t prshkruara-triasa sindroma. Lndimi i rrezikshm pr jet, tronditja e trurit do t shfaqet me humbjen e vetdijes e cila zgjat disa or pas lndimit, pastaj me sulme nervore dhe me nj shoqrim t amnezionit retrograd dhe anterograd. Mirpo, ky tashm sht rast i komplikuar i tronditjes s trurit me ndrydhje, pra me substrat patomorfologjik. Prndryshe nse paraqitet rrjedha letale pas tronditjes s rnd dhe t komplikuar t trurit, n autopsi (obduksion), nuk ka ndryshime t dukshme anatomiko-patologjike n tru. Disa elemente t mikrotraums vrehen n mikroskopin elektronik. Ndryshimet n rastin e
134

tronditjes, pr shkak t veprimit t forcave vibruese (mekanizmi i shkaktimit t tronditjes s trurit), zhvillohen n nivelin molekular. c). Shtypja n tru. Zbrazsia e kafks ka kapacitet t kufizuar dhe prfshin hapsirn e lir ndrmjet mbshtjellsit t fort dhe kapakut t ashtit (kalvarit dhe bazs s kafks). Prandaj n t gjitha rastet e rritjes s prmbajtjes s zbraztirs manifestohet shtypja n tru. Edhe n gjendjet patologjikesmundje, para s gjithash t sistemit qendror nervor (SQN) si sht tumori i trurit, i eshtrave t kafks dhe hipofizs, pastaj gjakderdhja trunor shkaktojn shtypje n tru. Sipas t njjtit model edhe tek lndimet e dhunshme t koks t cilat ve u ceken, krijohet shtypje e fort n tru dhe rrjedhimisht sjell deri tek ndrydhja e trurit. M s shpeshti pasojat e lndimit t till jan: hematoma epidurale, gjakderdhja subdurale dhe edemi i trurit si dhe gjakderdhja nn qelizat e buta trunore. Hematoma epidurale sht gjakderdhje shum e rrezikshme q shfaqet ndrmjet eshtrave t kafks dhe mbshtjellsit t fort t trurit e cila n t shumtn e rasteve prfundon me vdekje. Gjakderdhja shkaktohet me shkatrrimin e arteries s trurit t mesm pas thyerjes s eshtrave, m s shpeshti pas thyerjes s eshtrave t tmblave dhe t ashtit t rradakes. Lndimi i arteries ndonjher shkaktohet edhe pa thyerjen e eshtrave, zakonisht pas rnies apo goditjes s objektit t fort topits me pjesn e koks me rast shkaktohet vetm nj ndrydhje e vogl dhe nj gjakderdhje e brendshme n maje t koks. Me at rast, zakonisht ekziston diskrepanc ndrmjet plags s marr (e cila sht e vogl) dhe pasojs s saj (e cila sht fatale). Pothuaj rregullisht ndodh q i lnduari nuk e humb vetdijen prandaj pas lndimit vazhdon t punoj apo t lviz, kurse vetm pas disa orve m von fillon kok dhembja dhe marramendja q manifestohet me vjellje, plogshti dhe shum shpejt e humb vetdijen pas s cils vije vdekja e cila ndodh n t shumtn e rasteve. Ky sht i ashtuquajturi interval i lir. Me fjal tjera, gjakderdhja n brendin e kafks shkaktohet gradualisht meqense mbshtjellsi i fort sht i ngjitur mir pr eshtrash dhe krejtsisht ngadal e lejon gjakderdhjen nga ena e dmtuar e gjakut. Grumbullimi gradual i gjakut ndrmjet eshtrave dhe mbshtjellsit t fort sjell deri te shkoqja e saj dhe pasi q t jet grumbulluar mjaft
135

gjak paraqiten simptomat dhe sindromet kompresive. Kjo koh e kaluar e gjakderdhjes-nga goditja deri tek shfaqja e simptomave- sht intervali i lir i cili lviz prej disa orve deri n 24 or maksimalisht. Meqense i lnduari n intervalin e lir sht pa kurrfar simptomash, ai vetm m von, shfaqet n mnyr dramatike simptomologjia e gjakderdhjes intrakraniale, e cila mund t habit, t interpretohet gabimisht dhe orienton hulumtimin n drejtim t gabuar. Ky fenomen jo rrall diagnostifikohen si alkoolizm. Pikrisht pr shkak t nj gabimi t till fatal disa fatkqij ka ndodh t arrestohen si pijanec pr t qen n ditn e nesrme t vdekur. Gjakderdhja subdurale Gjakderdhja subdurale shkaktohet me plcitjen e enve venoze n degn e mbshtjellsit fort t trurit. Prandaj gjakderdhja shkaktohet ndrmjet mbshtjellsit t fort dhe t but t ciln e shkakton goditja topike n kok ose rnia dhe goditja n tok t fort. Lndimet n siprfaqe t koks zakonisht jan t vogla, t lehta kurse edhe eshtrat e kafks t pa dmtuar. Plcitja e enve venoze n bazn e trurit shkaktohet pas ngritjes s konsiderueshme t shtypjes hidrodinamike n zbraztirn e kafks. Ktu intervali i lir sht dukshm m i gjat, kshtu q pas lndimit kalojn shum jav deri n shfaqjen e gjendjes s rnd klinike t gjakderdhje intrakraniale me epilog t shpesht tragjik-vdekje. Prandaj ekspertiza e ktij lloji t lndimit kraniocelebral sht jashtzakonisht e vshtir. njtja (fryrja) e trurit (edema cerberi) sht grumbullim i lngut n indin trunor gj e cila prndryshe ndodh te nj varg smundjesh me prfundim tragjikvdekje, mirpo edhe te ndrydhja dhe gjakderdhja n tru pas lndimit. T lnduarit apo t smurit me edem t trurit shpesh jan n gjendje kome dhe moribunde (vdekjeje) prandaj zhvillimi i njtjes n tru simbolizon kambanat e vdekjes pr t lnduarin. d) Ndrydhja e trurit Ndrydhja e trurit shkaktohet me rastin e marrjes s lndimeve t rnda n kok sidomos nse ashti i kafks sht i thyer dhe i ndrydhur ( fraktura direkte), kurse gjithashtu kjo shkaktohet edhe pa thyerje n rast t goditjes s fuqishme t forcs dinamike n zgavrn e kafks. Veprimi i forcs mekanike n tru mund t ndodh n vet vendin e
136

goditjes, zakonisht krahas me frakturn e ashtit, por edhe n ann e kundrt nga vendi i goditjes (kundrefekti). Me fjal tjera ndrmjet trurit dhe mbulojs ashtrore ekziston hapsir e caktuar e lir dhe me rastin deprtimit t fuqishm t forcs dinamike, truri lkundet dhe godet ashtin n ann e kundrt t vendit t goditjes.

Simptomat e ndrydhjes s trurit jan identik me simptomat e tronditjes s trurit prvese ktyre shenjave mund tu shtohen edhe sulmi n form t parezit dhe paralizs nervore, hemiparezs -marrja apo shtangimi i njrs pjes s trupit, etj.

foto 8. rregulla e skajit t sheshirit shtje shum e ndjeshme n hulumtimin e lndimeve topike t koks sht diferencimi i origjins s lndimit, a sht shkaktuar lndimi nga goditja n kok apo me rnie pr tok. Pr kt qllim, n mnyr shum praktike do t na shrbej rregulla kriminalistikeskaji i sheshirit(S. Gorkiq). Kjo sht shenj shum e rndsishme dhe e jashtzakonshme diferencuese-diagnostike. Me fjal tjera me rastin e rrzimit pr tok t fort shkaktohen lndimet nn skajin e imagjinuar t sheshirit dhe at n pikat e qitura t koks: zverk, ball (arkada), hund, mollza t fytyrs dhe mjekr. Lndimet e shkaktuara me goditje sipas ktij rregulli i prfshijn t gjitha pjest e koks mbi skajin e prmendur t sheshirit. Natyrisht trheqja nga kjo rregull do t ndodh n t gjitha ato raste t rnieve t komplikuara ose n rast se personi ka marr goditje n kok dhe me at rast sht rrzuar, kurse sulmuesi ka vazhduar me t goditura edhe m tej mbi personin e rrzuar n tr trupin dhe n kok. Megjithat rregulla skaji i sheshirit e ka vlern e vet praktike n praktikat e
137

prditshme n diferencimin e qart t llojeve t lndimeve topike t koks (foto. 8.). N disa raste m t komplikuar kur n kufom njkohsisht konstatohet ekzistimi i lndimeve nga rrzimi (shpesh te personat e pit) dhe lndimet nga goditjet n kok dhe n rastet e tilla duke vepruar n mnyr inventive, me kujdes dhe hollsisht e me vmendje do t analizohen t gjitha lndimet, mekanizmat e shkaktimit t lndimeve dhe t nxjerrn premisa valide. Sa pr ilustrim do t prmendim paraqitjen kazuiste nga praktika kriminalistike nj vrasjeje (shih Praktikumin...). Lndimi i organeve shqisore (ndijimit) N kok gjenden katr organet shqisore m t rndsishme: syt, vesht, hunda dhe gjuha (t pamurit, t dgjuarit, t nuhatjes, t shijes...), shqisat e ndijimit t cilat n esenc e bjn kualitetin e jets. Lndimi i rnd i ktyre organeve ka pasoja afatgjate duke sjell tek invaliditeti i plot dhe hendikepi jetsor i t lnduarit. Meqense syt dhe vesht jan organe qifte, pasojat e lndimit eventual tek kto organe dukshm jan m t buta pr dallim nga lndimi i hunds dhe gjuhs, sepse dmtimi i ktyre organeve dhe shqisave prkatse sht total. N pikpamje t ekspertizs pr nevoja t organeve gjyqsore sht e domosdoshme kyja n ekspertiz edhe e subspecialistve dhe ekspertve prkats ( okulistt dhe otorinolaringologt) nga pikpamja penale-juridike dmtimi evident i organeve shqisore paraqet lndim t rnd trupor duke prfshir ktu edhe kualifikimin e gjymtimit. Lndimi i syrit Lndimi i njrit apo t dy organeve t t pamurit shkaktohet nga veprimi i t gjitha llojeve t mjeteve mekanike, fizike, kimike. Disa mjete shkatrruese masive i dmtojn t dy syt, si ndodh me veprimin e djegies, eksplozivit dhe veprimit t materieve toksike (p.sh. acidet dhe soda kaustike). Shkatrrimi dhe humbja e t dy syve sht gj e vshtir, dhe lndimi i till kualifikohet si invaliditet i absolut. Dmtimi i dgjimit Dmtimi i dgjimit m s shpeshti ndodh nga eksplodimi, crush sindrom, mirpo me lndim mekanik m s shpeshti dgjimi dmtohet me thyerjen e bazs s kafks, (sidomos t piramids s ashtit t tmblave). Audiogrami dhe vestibulogrami jan meritor pr prcaktimin e shkalls s dmtimit. dhe kualifikimin e tij.
138

Guaska e veshit Guaska e veshit sht qart e dukshme. sht pjes e aparatit t dgjimit e cila prve funksionit t vet t dgjimit i jep edhe nj karakteristik specifike estetike fizionomis s do personi. Lndimet e rnda t cilat sjellin deri te dmtimi dhe defekti i dukshm i guasks s veshit kan pr pasoj gjymtimin ( karakterizohet si lndim i rnd trupor-neni 172, par. 2 i LP t Federats s BH). N Fshatin S. Komuna e Shipovs, dy banor jan rrahur, duke e goditur njri tjetrin me duar dhe kmb. N nj moment n at znk njri nga aktort e ka kapur me dhmb veshin e tjetrit dhe ia ka kafshuar m shum se gjysmn e guasks s veshit. Me at rast sht shkaktuar gjakderdhje e madhe dhe menjher pas ksaj ka pushuar rrahja. I lnduari rnd urgjent sht bartur n Shtpin e Shndetit n Shipov, prej nga sht prcjell n spital. Pas shrimit t plags kan mbetur t tkurrura mbeturinat e buzve t guasks s veshit t majt. Pas prfundimit t shrimit sht kryer kontrolli nga ana e ekspertit mjekoligjor. Me at rast sht konstatuar mungesa e dukshme e buzs s guasks s veshit t majt. Pra sht shkatrruar pamja estetike dhe jan gjymtuar vijat e theksuara fizionomike gj q krijon trishtim dhe neveri n rrethin e jashtm. Kjo sidomos vije n shprehje kur sht fjala pr personat e rinj dhe t zhvilluar normalisht. Lndimi i Hunds Lndimi i hund me deformimet t rnd shkaktohet nga t goditurat me objekt t rnd mekanik i topitur, me rrzim prmbys, me hund pr tok t fort. Gjithashtu lndimet e hunds me shkatrrim t ashtit dhe krcit shkaktohen me rastin e lndimeve me eksploziv. Me dmtimet e hunds shkatrrohet shqisa e nuhaturit, dmtohen funksionet e frymmarrjes kurse specifika e lndimit t saj karakterizohet si shkall e rnd e gjymtimit. Lndimet e gjuhs Pr shkak t rndsis s saj dhe funksionit shum t ndrlikuar dhe t shumfisht, lndimi i gjuhs meriton elaborim t posam. Gjuha sht organ jashtzakonisht i rndsishm anatomik i vendosur n gavrn e gojs, e prbr nga mbshtjellset muskulore dhe e
139

mbuluar me nj mukoz t ashpr dhe shum sensibile. Vandakt muskulor t gjuhs e bjn at organ shum t lvizshm, kurse aftsia e tyre kontraktile i mundson asaj ndrrim shum dinamik t forms dhe madhsis. Pr shkak t pozits topografike ( n afrsi t degzimit t organeve tretse dhe t frymmarrjes, n pjesn hyrse t tyre) dhe ndrtimit specifik anatomik, rezulton edhe roli i ndryshm fiziologjik i gjuhs: -funksioni i saj me rastin e aktit t glltitjes; -perceptimi i shijes dhe -roli i rndsishm i saj n t folur. Funksioni i fundit (t folurit) i gjuhs paraqet hallkn e rndsishme n mekanizmin e ndrlikuarit t t folurit. Pra, mundson lidhjen harmonike dhe formimin definitiv t fenomenit t t folurit. Gjuha sht e mbrojtur nga t gjitha ant prej lndimit t ndikimeve mekanike. Prandaj, lndimet mekanike t gjuhs jan t rralla, por edhe kur ato shkaktohen, sipas prmasave dhe peshs jan shum t vogla. Shum m t shpeshta jan lndimet kimike, me mjete kaustikeacide dhe sod kaustike, me rastin e aktit t vetvrasjes apo aksidentalisht n rrethanat e marrjes s helmit me pahir (m s shpeshti fmijt e vegjl dhe t rriturit n gjendje t mpir). Nga lndimet fizike t gjuhs n rangun e par gjendet lndimet termike, me prmbajtje t lngt dhe t nxeht. Me at rast shkaktohen pektinat e shkalls s I-r dhe t II-t. Lndimet mekanike n masn m t madhe t rasteve jan aksidentale dhe zakonisht jan sporadike, n kuadr t lndimit shum m t rnd t zons s nofulls edhe ather lndimet shkaktohen me dhmbt personal-me kafshim t gjuhs. Kafshimi me dhmb shkaktohet pothuaj rregullisht, sidomos gjat kohs s sulmeve epileptike me rast vije deri tek ngri i fuqishm i muskulaturs s koks dhe maja e gjuhs apo pjest e saj t skajshme kapen pisk me dhmb. Lndimet mekanike t gjuhs mund t shkaktohen edhe me rastin e marrjes n thua, t rrzuarit dhe goditjes me mjekr pr toke. Lndimet e vogla mekanike t gjuhs, t lehta pr nga pesha, m shpesh pas fillimit t dhmbve t qumshtit. Kafshimet e gjuhs n raste t rralla mund t shkaktohen te personat hiperpotent n transin e aktit seksual. N kohrat e lashta prerja e gjuhs ka qen nj dnim i shnjuar ndaj personave t cilt kan gabuar me sharje, fyerje, intriga etj. Lndimi i
140

rnd i gjuhs me kafshimin e gjysms s saj ka ndodhur edhe n vetmbrojtje- shih Praktikumi i Mjeksis Forenzike! Lndimet vdekjeprurse n kok t shkaktuara me shufr (hu) Ky lloj i lndimit n vendin ton sht dominues, kurse prdorimi i objekteve t forta topike sipas mekanizmit t veprimit dhe pamjes s substratit patomorfologjik, jan identike me ato t cilat quhen stupca (spata, etj.), vesht e spats, lopatat, shufrat, gurt, etj.( ky prototip paraqet shufrn apo hunin). Pamja, madhsia dhe pesha e ktij lloj lndimi t koks sht negativ i fotografis s parimit traumat-gjenetik t cilin e bartin objektet e prmendura. Vet pamja e lndimit t koks na orienton apo udhzon n mjetin e till. Kurse ajo gjendet n afrsi t kufoms apo m larg saj n rrethin e afrt. Objekti i dyshimt i nnshtrohet kontrollit t hollsishm. N t pothuaj rregullisht gjenden gjurmt, gjaku, pastaj qimet e impregnuara dhe t ngjitura t flokut. N afrsi t kufoms shpesh gjendet ndonj cop q ka rn nga t goditurat. Nse siprfaqja e stupcit sht e lmuar apo e prlyer m tepr me gjak, ather duhet t hulumtohet edhe pr shenjat e gishtrinjve t kryesit. M n fund gjurmt e dheut n njrin skaj t hunit flasin se ai me siguri sht nxjerr nga toka gj q leht dshmohet me analizn spektrografike t mostrs s dheut. N kokn e viktims rregullisht jan t pranishme gjurmt e gjakut. Rrjedhat e gjurmve t gjakut dftojn pozitn e viktims n momentin e marrjes s vendimit (vertikale, ulur, apo n pozit t shtrir). Tek sulmuesi gjurmt e gjakut t viktims duhet t krkohen n duar, pjesn e poshtme t duarve apo pjesn e prparme t rrobave dhe n flok. Nse vrtetohet se lndimet i jan shkaktuar viktims n pozitn e shtrir te sulmuesi duhet hulumtuar pikat e gjakut npr kmb dhe kpuc. Lndimet e qafs Lndimet e qafs shkaktohen n rastet e frakturs s kurrizit t qafs apo subluksacionit t unazave t qafs me epilog shum her tragjikvdekje pr shkak t dmtimit t palcs kurrizore. Edhe te thyerja edhe
141

t dislokimi i unaza s jashtmi n qaf shihen shenjat e lndimit. Deri te thyerja dhe dislokimi i kurrizit t qafs vije pr shkak t kthimit ekstrem t koks mbrapa (hiper-refleksioni). Kto lndime zakonisht ndodhin n aksidentet e komunikacionit por edhe me rastin e rrzimit nga lartsia. Simptomat e lndimit jan t marrit e duarve dhe t kmbve, kurse me dmtimin e palcs rregullisht shkatrrohen qendrat vitale Lndimet e topitura t trupit Lndimet e trupit me forcn topike mekanike kan t bjn me nocionin e gjer topografik i cili prfshin gjoksin e kraharorit dhe barkun dhe n t cilin jan t vendosur shum organe vitale. N kto dy segmente gjenden zbrazsi t prhapura q sht e rndsishme me rastin e sqarimit t mnyrs s lndimit t organeve t brendshme. Me fjal tjera me rastin e goditjes s forcs mekanike topike n pjesn e gjoksit dhe barkut, nse sht br me forc t madhe shkaktohet shtypje e shtuar hidrodinamike brenda zbraztirave dhe pikrisht ky parim i veprimit sjell deri tek ruptura e organeve t brendshme. Vlen t prmendet dhe sht simptomatike se lndimet topike n trup s jashtmi n t shumtn e rasteve nuk ln kurrfar gjurm dhe nse ato ekzistojn ather jan minimale dhe nuk e zgjojn vmendjen. Pikrisht kjo diskrepanc n relacion me rezultatin e jashtm dhe t brendshm krijon huti t madhe gjat hetimit. Me rastin e goditjes s trupit me forc mekanike n pjesn e kafazit t krahrorit m s shpeshti thyhen brinjt. Thyerja e brinjve dhe lkundje e fragmenteve t eshtrave t thyer shkakton shkatrrimin e enve t gjakut brinjve dhe gjakderdhje masive n kafazin e gjoksit. Lndimi sht i rnd dhe pr jet i rrezikshm. Ndrkaq, me nj goditje mesatare t forcs topike n brinj shkaktohet thyerja por jo edhe copzimi, prandaj kualifikohet lndim i leht trupor. Me verimin e forcs topike n koshin e gjoksit me nj fuqi enorme si ndodh n fatkeqsit e komunikacionit vije deri tek ruptura e mushkrive dhe zemrs. Gjithashtu thyerjet e brinjve n t dy anve me dislokim t fragmenteve t eshtrave t thyer shkaktojn gjakderdhjen e shpejt n t dy ant e gjoksit dhe sjellin prfundimin tragjik. Nse forca e topitur vepron me tr siprfaqen n kafazin e krahrorit, shpesh ndodh q brinjt t mos dmtohen, mirpo pr shkak t shtypjes s fuqishme hidrodinamike shkaktohet rupturat e mureve t zemrs dhe mushkrive.
142

Goditja e forcs mekanike topike n pjesn e barkut qoft me veprim t fuqishm t grushtit apo ndonj objektit t ngjashm ose megjithat me rastin e rrzimit nga lartsia relativisht e madhe (1-2 metra) n tok t fort shpesh sjell deri te ruptura e ndonj organi me gjakderdhje graduale n zbraztirn e barkut. Varsisht nga prmasat e daljes s rupturs, edhe gjakderdhja do t filloj me nj temp m t shpejt apo m t ngadalshm. Zakonisht n muret e barkut nuk ka kurrfar gjurmsh t lndimit, prandaj pikrisht pr shkak t ksaj jan t shpeshta mashtrimet dhe gabimet fatale nga ana e mjekut i cili e bn kontrollin e t lnduarit. Duke punuar me traktor t mirat bujqsore n rrethin e Bosanska Gradishkes, traktoristi duke zbritur nga kabina ka marr n thua me kmb n papue t traktorit dhe me at rast ka rn n tok menjher pas ksaj i sht paraqitur ndihms s shpejt n qendrn mjeksore n Bosanska Gradisht. Ai ka ndjer ligshtim t prgjithshm dhe plogshti, dhe ndjenjn e vjelljes, t rrahurat e zemrs dhe dhembje n kurriz. Mjeku kujdestar e ka kontrolluar dhe meqense nuk ka konstatuarkurrfar lndimiapo ndryshime n bark, e ka ordinuar me barna kundr dhembjeve t kurrizit dhe pacientin e lnduar e ka kthyer n shtpi. Brenda nats gjendja sht keqsuar gjithnj e m tepr, ka filluar t vjell, ka ndjer ngufatje t forta dhe antart e familjes e kan drguar prsri n spital para agimit n nj gjendje shum t rnd, por ai gjat rrugs ka vdekur. sht kryer obduksioni gjyqsor i kufoms dhe me at rast menjher sht vrejtur se lkura dhe mukozat e dukshme kan qen jashtzakonisht t zbehta. N zbraztirn e barkut sht gjetur sasi enorme e gjakut e derdhur pr shkak t rupturs s shpretks. Lndimet e rnda t organeve t barkut nganjher jan pasoj edhe e aktit kriminal. Zakonisht ato lindin ather kur viktima rrzohet n tok e pastaj shkelet me kmb apo goditet me grushta. N rrethanat e tilla ekziston disproporcion i forcs s viktims dhe sulmuesit apo n rrahje marrin pjes shum persona mbi nj viktim me rast lndohet ndonj organ i barkut, zakonisht ai n drejtimin e t cilit shkojn goditjet direkte: ruptura e mlis apo shpretks, ruptura e zorrve kontuzioni i veshkave etj.

143

Lndimet e ekstremiteteve Lndimet e ekstremiteteve me forc mekanike topike shum shpesht prcillet me thyerjen e eshtrave t ekstremiteteve. Thyerja e eshtrave nn brryl shkaktohet me rrzim n tok me rast personi mbahet me duar t hapura. Eshtrat nn gju marrin thyerje n fatkeqsi komunikacioni, me goditje t automobilit n kmbsor. Thyerja shkaktohet n parim nga goditja e automobilit me pjesn mbrojtse nn gjunj. Amputimi i ekstremiteteve apo gjymtyrve shkaktohet me shkeljen e automobilit transportues, pastaj nga shkelja e trenit apo edhe makinave me transmision. LNDIMET N FATKEQSI T KOMUNIKACIONIT. Fatkeqsit e komunikacionit n kohn e sotme zn nj shkall t prqindjes shum t lart dhe jan n maje t lists s vdekjeve t dhunshme n prgjithsi. Sipas llojit t mjeteve t komunikacionit, dallojm shum kategori t fatkeqsive n komunikacion: automobilistike, hekurudhore, detare dhe fatkeqsi ajrore. Pr arsye pragmatike dhe aktuale kriminologjike, n shpjegim do ti kushtohemi dy grupeve t para t fatkeqsive-n komunikacionin automobilistik dhe hekurudhor. Fatkeqsit n komunikacionin ajror dhe detar nuk kan rndsi t madhe pr praktikn kriminalistike n vendin ton. Prandaj do t kushtohemi pjesrisht vetm nga aspekti i identifikimit t viktimave n komunikacionin ajror. Me kt eliminohen vshtirsit e patejkalueshme. Nga njra an numri i madh i t vdekurve kurse vshtirsit rezultojn edhe nga kushtet e ndrlikuara dhe shum t vshtirsuara t ksaj problematike. Arsyeja kryesore sht q lndimet n fatkeqsi ajrore paraqesin formn m t rnd t dmtimeve politraumatike. Pikrisht kto jan arsyet e mundsive t kufizuara dhe validitetit t procedurs identifikuese 1. Fatkeqsit automobilistike Pr shkak t deprtimit ekspansiv t automobilizmit dhe zhvillimit t prgjithshm rapid t komunikacionit krahas shkaktarve gjithnj e m t shumt t fatkeqsive n komunikacion-t karakterit objektiv dhe subjektiv-lndimet t cilat shkaktohen n kto fatkeqsi jan dukuri t prditshme dhe m s shpeshti jan objekt i ekspertizs s kriminalistiks mjeksore. T gjitha vdekjet tjera kan ngelur nn hije. Sot automobili, n mnyr t pakontestueshme sht mjeti kryesor i
144

komunikacionit prandaj edhe lndimet n komunikacion jan m t shumtat. Deliktet e komunikacionit jashtzakonisht jan t shpeshta dhe me prmasa epidemike dukuri negative e shoqris. Viktimat jan t gjitha pjesmarrs n komunikacion: me automjete, kmbsor, biiklist, t gjith personat q gjenden n rrug. Me fjal tjera meqense t gjith qytetart marrin pjes n komunikacion, fmijt pleqt dhe personat me t meta psike-fizike paraqesin kategorin e popullats me shkalln m t lart t rrezikshmris nga fatkeqsit e komunikacionit Lndimet n fatkeqsit automobilistike jan t shumta dhe t shumllojshme, dhe jan rezultat i menjhershm i lndimeve mekanike topike. Tek shkelja direkte me automobil, sipas S. Gorkiqit, dallohen katr faza n dinamikn e lndimit: turri (vrulli), rrzimi, shkelja n kuptimin e ngusht dhe trheqja e t lnduarit me automobil.

Foto 9. Pasqyra sistematike e marrjes s lndimeve n fatkeqsi automobilistike

N baz t ktyre fakteve dallohen tri lloje lndimesh nga automobili: primare, ku ekziston kontakti direkt -goditja e automobilit me trupin, pastaj lndimi sekondar, i cili shkaktohet me rastin e rrzimit apo hedhjes s trupit e pastaj gjuajtja e tij, dhe lndimi terciar i shkaktuar me shkeljen dhe trheqjen prapa t t lnduarit. Prandaj gjurmt e shkeljes do t mbeten n kmbsorin, n automobil dhe n rrug.
145

Meqense mbrojtsi i par sht pjesa m e qitur e automjetit, ajo edhe do t vij e para n kontakt me kmbsor. Me at rast do t pasoj goditja n pjesn e poshtme t kmbve e cila goditje do t shkaktojn thyerjen e eshtrave. Forcat traumatogjene vepron sipas parimit t llozit. Pas goditjes s automobilit me kmb trupi hedhet ose prpara par automobilit, ose hedhet mbi xhamin e shoferit, n fazn tjetr hedhet n rrug. Gjurmt n kmbsorin jan mjaft sinjifikative: gjurmt m t rndsishme jan ato n rroba dhe kpuc t cilat shpesh kan rndsi m t madhe sesa gjurmt e lndimeve n trup. Gjurmt n rroba jan mjaft t pasura n kuptimin e grisjeve, prlyerjes me dhe, vaj makine, gjak dhe gjurmt e pneumatikve. Jan karakteristike gjurmt n kpuc-n gjonin e kpucve (shtroj t jashtme) n t cilin hasim grvishtje lineare t shtrira pr s gjati, kurse krijohen me mbrthimin dhe ndrydhjen e kmbve n siprfaqen e rrugs. Prve ktyre gjurmve hasim edhe dmtime dhe gjurm n pjesn e eprme t kpucs. Lndimet m s shpeshti shkaktohen nn gjunj n nivel t mbrojtsit t automobilit, drejtprdrejt nn gjunj, kurse n pikpamje morfologjike e kan pamjen e ogulitit, irnosjeve, ndrydhjeve dhe thyerje eshtrave. Me rastin e rnies pr tok me kok kemi lndime n form t ogulitit thyerje t bazs s kafks, ndrydhje trunore dhe thyerje t brinjve dhe ekstremitete. Gjurmt n mbrojtsin e automjetit mbeten nga i lnduari kurse ato duhet hulumtuar n mbulojn e motorit, mask t automjetit dhe n llamba (S. Gorkiq). Shum m e rndsishme sesa kto gjurm sht prshkrimi preciz i lndimeve t t dmtuarit, forma dhe prmasa e lndimeve, lokalizimi, relacioni reciprok, dhe sidomos t matet largsia e sakt nga thembra. Prve ksaj domosdo duhet t matet lartsia e mbrojtsit t automjetit nga toka, si dhe gjersia dhe gjatsia e tij, t shnohen thyerjet eventuale apo grvishtjet, e tr kjo me qllim t rikonstruksionit sa m t suksesshm t m vonshm. Vargu i shkaktarve t fatkeqsive n komunikacion sht i gjer dhe i llojllojshme, kurse pr shkaqe praktike dhe kriminologjike ata ndahen n dy grupe: shkaktart subjektiv (njeriu) dhe shkaktart objektiv (automjetet dhe rrugt) duke ju prmbajtur rreptsisht ksaj ndarjeje pashmangshm arrihet deri tek gabimet sepse nganjher n hetim theksi vendoset n njrin, hern tjetr mbi tjetrin grup t faktorve shkaktar. Prandaj sht e domosdoshme t orientohen hetimet n
146

form integrale; t vrtetohen n mnyr valide si faktort objektiv ashtu edhe faktort subjektiv etiologjik n fatkeqsin e komunikacionit. Qasja viktimologjike fatkeqsive t komunikacionit para s gjithash sht e orientuar drejt shkaktarve subjektiv t cilt absolutisht dhe m s shumti bjn pjes n kauzalitetin e fatkeqsive t komunikacionit. Atyre u prshkruhet 75-95 % e pjesmarrjes n aksidente, sipas disa autorve madje edhe m tepr, n etiologjin e fatkeqsive t komunikacionit. Incidenca e faktorve objektiv n fatkeqsit e komunikacionit sht mjaft e ult dhe u prshkruhet rrugve t komunikacionit (rrjetit t rrugve) dhe mangsive teknike t automjeteve. Me faktor subjektiv n rend t par nnkuptojm pashkathtsin e shoferit, lodhjen por jo vetm t shoferit por edhe t pjesmarrsve tjer n komunikacion. Kta jan faktort endogjen, q i prmban vet individi, pjesmarrsi n komunikacion n karakteristikat e tij psikike. N faktort subjektiv bjn pjes edhe disa smundje psikike, por edhe gjendjet somatike. rregullimet shpirtrore pr shkak t rregullimit t personalitetit, molisin dhe lodhin e m kt edhe e zvoglojn koncentrimin e pjesmarrsit. N lidhje t ngusht me rregullime psikike jan edhe faktort psikofarmatik t cilt n mnyr t veant sjellin deri tek dekoncentrimi e shpesh edhe dremitja e shoferit. N faktort subjektiv sidomos theksohen edhe faktet e aftsimit t dobt pr ta drejtuar automjetin, si dhe mungesa e kulturs s prgjithshme sidomos e asaj t komunikacionit t t gjith pjesmarrsit n komunikacion. N faktor subjektiv t fatkeqsive t komunikacionit numrohen edhe t gjitha smundjet somatike dhe rregullimet t cilat sjellin deri te zvoglimi i konsiderueshm i aftsis pr ta drejtuar automjetin apo pasiguris n rrug (kmbsori, biiklisti etj). Ktu bjn pjes n rend t par smundja e sheqerit dhe tensioni i lart si smundjet m t prhapura n patologjin nacionale. Alkoolizmi Alkoolizmi si problem kryesor sociopatologjik para s gjithash mjeksor njkohsisht sht edhe faktor sidomos viktimokriminogjen dhe n kriminalistikn e komunikacionit z vend dominues dhe ka rndsi t jashtzakonshme n kauzalitetin e
147

fatkeqsive. Prve alkoolit n dit e sotme gjithnj e m tepr sht duke u shtuar edhe keqprdorimi i drogave. Indikatort statistikor t alkoolizmit n prevalenc jan t pa sigurt sepse ky problem nuk sht hulumtuar mjaft. Krahas ksaj duhet anticipuar fakti se prve shoferit n t njjtin rrafsh apo kndvshtrim gjenden edhe kmbsort, biiklistt, drejtuesit e qerreve trheqse, meqense n t njjtn mas jan nn ndikimin e alkoolit sikurse automobilistt. Mirpo, duhet t bhet distinksioni ndrmjet alkoolizmit t rastit dhe alkoolizmit kronik. Me rastin e kontrollit dhe ndrmarrjes s masave represive nga ana e policve t komunikacionit ndaj shoferve nn ndikim t alkoolit, zbatohet dispozita e Ligjit mbi Sigurin n Komunikacion. Ndrkaq nse fatkeqsia e komunikacionit sht shkaktuar, kurse fajtori sht nn ndikimin e alkoolit, ather problemi i takon shqyrtimit penalo juridik. N raste t tilla prgjegjsia e shoferit nuk prjashtohet pa marr parasysh gjendjen e vetdijes s shoferit. N t kundrtn vepra merr kualifikim m t ashpr meqense rreziku shoqror sht m i madh. Pra, nga aspekti i fajsis dhe vetdijes ndaj pjesmarrsit n gjendje alkoolizmi veprohet n frymn e parimeve t legalitetit actiones liberae in causa. Pr ndikimin e drejtprdrejt negativ t alkoolit n shkaktimin e fatkeqsive n komunikacion, nxitjen e mekanizmave t veprimit n psiken e shoferit, vazhdimin e kohs reaguese (t ashtuquajturs sekond psikike), mnyrn dhe metodat e prcaktimit t alkoolizmit do t bhet fjal m tepr dhe m hollsisht n kapitullin mbi domethnien kriminalistike t alkoolit, jo vetm nga aspekti i siguris n komunikacion, por edhe m gjer n kontekstin kriminologjik, viktimologjik dhe n suazat e forenziks. Rndsia e CO n kriminalistikn e komunikacionit Rndsia toksikologjike e monoksidit t karbonit ka vend t posam n kriminalistikn e komunikacionit, n praktikat e prditshme ilustruese. sht mir e ditur me fjal tjera, se gazrat e liruara nga automjetet prmbajn prafrsisht 5-10% monoksid karboni. T gjitha derivatet motorike standarde si dhe butani mund t prodhojn sasi t mdha t monoksidit t karbonit. Kshtu ajri pr gjat arterieve rrugore prmban
148

m tepr se 20 pjes n nj milion monoksid karboni, i cili gjat ngasjes njri pas tjetrit n lumin e automjeteve shum shpejt e zvoglon koncentrimin psikik duke e paaftsuar shoferin. N literaturn kriminalistike jan prshkruar shum shembuj aksidental, shum m rrall t helmimit suicidal me monoksid t karbonit nga gazrat e liruara. Pr shkaqe praktike prqendrimin e vendosim n veprimin e dmshm t CO n sasi m t vogla, n aftsin e shoferit, gjegjsisht n dekoncentrimin e tij. Hulumtimet e thukta t cilat n kohn e vet i ka ndrmarr policia e komunikacionit e Kalifornis dhe ka ardhur deri te rezultatet shum t mueshme. Nga t gjitha gabimet, m s shpeshti fjala sht pr katalizatorin jo n rregull. Pastaj lirimi i gazrave gjithashtu mundson q t deprtoj monoksidi i karbonit n brendi t automobilit. Aspak m i vogl nuk sht rreziku edhe te deprtimi i gazrave helmuese te diktungjet e ndryshme t gypave dhe lidhzave n makin si dhe me rastin e lirimit t rubints dalse etj. Shum fatkeqsi komunikacioni jan t mbuluara me vello fshehtsie pas t cilave fshihet veprimi dinak i CO (monoksidit t karbonit). N nj inspektim dhe ndrmarrje t kontrollit t hollsishm n Vermont, nga 18 shofer, 7 prej tyre (39%) pas fatkeqsis e kan pasur koncentrimin e monoksidit t karbonit (CO 25%) e m tepr. Analizat t cilat i ka kryer Shulte nga Uashingtoni, kan treguar se ka pasur gabime objektive n testet psikometrike t veprimit toksik t monoksidit t karbonit (CO) me nj koncentrim pothuaj vetm 5%. Pikrisht argumentet shkencore t cekura bindse e kan shty pushtetin shtetror n Shtetin e Kalifornis q ta normojn aktin sipas t cilit t gjith automobilistt do t jen t detyruar t furnizohen me pajisjen e mbyllsit t zhurms i cili dukshm e zvoglon CO n gypa ku lirohen gazrat. Rezultatet i kan tejkaluar krkesat e pritura dhe dukshm ka rn numri i fatkeqsive n komunikacion. N baz t fakteve t elaboruara rezulton se CO n kriminalistikn e komunikacionit pothuajse sht nivelizuar me ndikimin e dmshm t alkoolit etilik. Prandaj n interes t hetimit t drejt me kriminalistikn e komunikacionit inaugurohet dhe legalizohet rregulli q me rastin e shikimit t vendit t ngjarjes n t gjitha fatkeqsit e komunikacionit t kryhet analiza e koncentrimit t karboksihemoglobins n gjak t shoferit, analogjikisht me shkalln e alkoolizmit! Krahas ksaj me kontrollin e hollsishm teknik t automjetit, ti kushtohet vmendja e
149

posame defekteve eventuale n mbyllsin, diktungt dhe n gypat e lirimit t gazrave. 2. Fatkeqsit hekurudhore Hulumtimi i vdekjeve t shkaktuara nga fatkeqsit hekurudhore shkakton vshtirsi t konsiderueshme n aspektin e nj prgjigjeje m decime: ndeshja, vetvrasje apo vrasje n kt mnyr, kurse sht m e rndsishme ka edhe krim t kamufluar. T gjitha fatkeqsit hekurudhore shikuar sipas shkaqeve dhe pasojave, prmes prizmit t kriminalistik sipas A. Mihiq, ndahen n: - ndeshje; - fatkeqsi dhe - fatkeqsi elementare. N zhargonin hekurudhor t gjitha kto quhen me nj emr ngjarje t jashtzakonshme. Kriminalistikn mjeksore n kto ngjarje i interesojn vetm ndeshjet, t cilat paraqesin fatkeqsit me pasoja m t rnda sepse pothuaj gjithmon prcillen me humbje jetsh dhe shkaktim t plagve t rnda trupore dhe gjymtime. Sipas mnyrs s shkaktimit t tyre, midis llojeve t shumta t aksidenteve m t shpeshtat jan shkeljet t cilat shkaktojn coptimin e pjesve t ndryshme t trupit. Pothuaj rregullisht kan karakter aksidental derisa jo rrall edhe vetvrassit prcaktohen pr kt mnyr t vet shkatrrimit. Vrasjet n kt mnyr jan jashtzakonisht t rralla kurse edhe ather krimineli e pasivizon viktimn n tjetr mnyr, duke e sjell at n gjendje agonie, apo n gjendje alkoolike apo t droguar, e pastaj e vendos n binar t trenit. Krimi mund t kamuflohet kur vrasja kryhet n tjetr mnyr, kurse me shkelje n hekurudh simulohet si aksident apo vetvrasje. N t shumtn e rasteve aksidentet sht leht t zbulohen sepse n raste t tilla copzimi sht i shumfisht, dhe lndimet jan t karakterit politraumatik. Me at rast personi i shkelur sht i prfshir dhe i trhequr me disa qindra metra prapa. N at largsi bien dhe shkaprderdhen pjest e coptuara t trupit.
150

N aktin e vetvrasjes me shkelje n hekurudh, vetvrassi n mnyr t qet e shtrin trupin e vet mbi binar. Ai me kujdes e vendos qafen mbi binar, kurse pjesn tjetr t trupit jasht hekurudhe dhe n at pozit e pret ardhjen e trenit. Pas shkeljes trupi dhe koka mbeten n t njjtin vend t ngjarjes. Prvojat tregojn nga praktika se personi i preokupuar suicid duke e pritur ardhjen e trenit gjendet n tension t jashtzakonshm psikik, prandaj ato momentet t fundit t jets s tij jan shum m t vshtira se sa vendimi pr kt akt. Prandaj disa prej tyre pr t mos e ndjer ofrimin e zhurms s trenit, i shtrngojn fuqishm vesht me duar, prandaj prve qafs shpeshher rrotat e trenit ua amputojn edhe duart. Ky veprim deri diku do t ishte shenj patognomonike e shkeljes vetvrasjeje. Prve sa u cek, lndimet n pjes tjera t trupit nuk ka; nse ka ato jan minimale dhe krejtsisht t lehta. Mnyra e till e kryerjes s vetvrasjes sht prezent n numrin m t madh t rasteve, por nuk prjashtohet q nj numr i vogl edhe e bn vetvrasjen duke krcyer para trenit i cili sht n lvizje. N pozit vertikale me binar e presin trenin personat t cilt e shikojn jetn e tyre me urrejtje t madhe prandaj edhe prshndeten me te n mnyr kaq drastike dhe me cinizm. Aktin e till t guximshm dhe injorant e ka shfaqur edhe heroina e famshme e Tolstoit-Ana Karenina. N hetimin e vdekjes s planifikuar me an t shkeljes s trenit, imponohen pyetjet kruciale si vijon: - a ka arritur i vdekuri gjall nn rrotat e trenit? - a ekzistojn gjurmt eventuale t llojeve tjera t lndimeve prve shkeljes: prerje me spat apo thik, plag shpuese, plag deprtuese, shenja t ngufatjes, t prmbytjes etj? - shkalla eventuale e alkoolizmit, gjegjsisht shenjat e llojeve tjera t helmimit apo drogimit; - shenjat e krimit seksual. N t gjitha kto pyetje prgjigjen do ta jap ekspertiza mjekoligjore. Coptimi nga shkelja hekurudhore sht lndimi m drastik n praktikn mjekoligjore. M s shpeshti sht e prer koka, t amputuar disa ekstremitete, trupi sht i kputur n bel dhe nj varg lndimesh tjera t ktij lloji. Meqense jan n pyetje lndimet e mdha me coptime dhe shkatrrime t pjesve t mdha t trupit dhe shpartallimin e pjess m t madhe t enve t gjakut gjakderdhja e jashtme sht e pashmangshme. N vendin e shkeljes gjendet mas e madhe e gjakut
151

gj q me siguri absolute dshmon se ka arritur i gjall nn rrotat e trenit. Pr t qen prgjigja pozitive n pyetjen e par, ky konstatim qon drejt hetimit n drejtim t aksidentit apo vetvrasjes. Nj shtje vendimtare n hetuesi sht edhe ajo se me far lloji t trenit sht br shkelja: binar domicil, (me binar t ngusht hekurudhor), apo n hekurudh normale. Prse ekziston dallimi do t na tregoj shembulli n vijim i cili do t jap prgjigjen me nj ilustrim. N t vrtet sot edhe nuk ka hekurudha me binar t ngusht ( ndoshta edhe ekzistojn diku binar industrial) mirpo paraqitja kazuiste sht interesante pr shkaqe didaktike kriminalistike ( shih Praktikumi i Mjeksis Forenzike!). Coptimi post mortal i trupit, jep pamjen krejtsisht ndryshe n obduksion n raport me at t prshkruarn, prandaj si i till nuk paraqet enigm diagnostike. Gjakderdhja nga lndimet dhe ent e shkatrruara t gjakut sht minimale kurse gjithashtu nuk ka gjakderdhje t brendshme. Coptimi post mortal varsisht nga ajo se me far qllimi sht br, dallohet n pikpamje ofensive, zakonisht kryhet nga hakmarrja dhe n mnyr defanzive, prndryshe kriminale, kurse coptimi bhet me qllim t fshehjes (maskimit) t krimit dhe tentimit t pamundsimit t kryerjes s identifikimit t viktims. Ndrkaq, kjo m shpesh bhet me qllim t vrasjes s kamufluar (simuluar). N inspektimin n vendin e ngjarjes sht e domosdoshme t marrin pjes eksperti mjekoligjor me pjesmarrjen e tij aktive n mnyr q me kriminalistt tjer n ekip n fazn dinamike t shikimit t vendit t ngjarjes ta bj rikonstruktimin e ngjarjes. Prndryshe pa marr parasysh llojin e vdekjes s dhunshme vetm puna ekipore e sinkronizuar hetimi dhe sinteza e ekspertizs mjekoligjore me t gjitha veprimet kriminalistike sht doktrina e vetme e drejt e inspektimit dhe hetimit n prgjithsi. B. LNDIMET / PLAGT ME MJET T MPREHT DHE THEPOR 1. Prerjet Prerjet jan lloj i till i lndimeve mekanike t shkaktuara nga trheqja e tehut t mpreht mbi siprfaqe t trupit, qoft me veprim vertikal apo me dinamik tangjenciale t veprimit mbi trup. Tehu i vegls sht parim veprues t cilin e posedon do vegl: thika, luga e mprehur,
152

llamarina, copa e qelqit etj. Prerja ka gryk karakteristike dhe hapsir me nj disproporcion ndrmjet gjersis s gryks dhe thellsis s hapsirs. Nuk jan t prlyera me gjak. gryka e plags nuk ka ura indesh sikurse tek shqyerja. Prerjet kan nj rndsi t madhe kriminalistike Pr shkak t prerjes s anve drmuese t gjakut vije deri tek gjakderdhja e madhe prandaj edhe gjakderdhja vdekjeprurse. Prve ksaj me prerje prehen edhe fijet e rndsishme nervore p.sh. vagusi apo phrenicusi, pr arsye shpejt ndodh vdekja. Me prerjen e muskujve dhe tetivave vije deri tek shkalla m e rnd e invaliditetit. Mirpo pamja, pozita, drejtimi i prerjes ka rndsi shum t m madhe kriminalistike sepse tregojn prejardhjen e lndimit prafrsisht tregojn vetvrasjen apo vrasjen.

Foto 10. Pamja e prerjeve a) prerja n qaf dhe fytyr (vrasje), b) prerja e kurrizit me spat (vrasje) dhe c) prerja e shkaktuar n mbrojtje n shuplak t dors.

153

Tek akti i therjes, n vendin e ngjarjes, ekziston nj rregullim i madh, me sende t shkaprderdhura dhe mobile t rrotulluara, grumbull gjaku, me gjurm gjakderdhjeje, pika dhe sprkatje gjaku gjithkund rreth e qark, gj q tr kjo skens i jep pamje trishtuese. N rastet e ashtuquajtura therje delesh, vdekja nuk vije menjher sepse nuk jan t prera t dy arteriet e qafs. Sipas origjins s saj kjo form e therjes sht pothuajse rregullisht e karakterit vrass. Pr shkak t ruajtjes s nj arterie t qafs pr nj periudh t shkurtr personi sht n gjendje t lviz dhe ta kaloj nj largsi t caktuar, t bj shum veprime, madje edhe vepra marramendse. Kto jan fakte frapante edhe pr rrethinn sepse ln prshtypjen e nj realiteti t pamundshm. 28 Tek prerjet gjurmt e gjakut jan t mdha dhe absolutisht t pranishme n vendin e ngjarjes. Forma dhe renditja e tyre, sidomos e rrkeve t gjurmve t gjakut, pastaj pozita e pikave dhe sprkatjeve n shtrat dhe dysheme, n mnyr bindse dhe relieve flasin pr ngjarjet n vendin e ngjarjes kriminale. Mekanizmi i shkaktimit t prerjes, pamja e tij, pozita, lokalizimi topografik, thellsia si dhe lloji i gjurmve t gjakut ( forma dhe renditja) n mnyr bindse paraqesin origjinn e lndimit, mnyrn e shkaktimit dhe ndihmojn n zbulimin e identitetit t kryesit. Pozita e kufoms dhe gjurmt e gjakut n kufom dhe rreth saj jan rezultat i mueshm pr diferencimin e diagnostifikimit t origjins s therjes. Me fjal tjera akti vetvrass me therje sht prshtypjes si vijon: n kufom gjenden rrke gjurmsh gjaku, n dor sht vegla e shtrnguar, kurse shuplaka e dors dhe dora nn brryl sht shum e prlyer me gjak. Te therja vrastare nse krimi sht kryer n gjum n pozitn e shtrir, rrket e gjurmve gjenden mbrapa n pjesn e shpins, kurse duart nuk jan t prgjakura. Pr vrasje me an t therjes nuk sht rregull q ajo t kryhet n gjum, sepse krimineli prndryshe paraprakisht bn disa para veprime. Me fjal tjera ai viktimn e rrzon, e shtrin dhe me trupin e vet e pasivizon deri sa ta bj inert, do t thot derisa ta detyroj q t mos bj rezistenc, kurse ather me njrn dor ia fikson kokn e me tjetrn e pren me thik.
28

Shih hollsit n ekspertizn e ktij rasti, n punimin e A. Ramljak: Aktivnosti smrtno povrijeenih osoba, "13. maj", 7-8,XXIII, 1970. 154

Gjat hetimit t vdekjes me therje pashmangshm vetvetiu imponohen pyetjet relevante n t cilat sht e domosdoshme t jepen prgjigjeje sa m precize (Shyder): (1) A jan shkaktuar plagt me thik apo ato vijn nga ndonj mjet tjetr? (2) N far mnyre jan shkaktuar plagt me thik dhe lokalizimi i sakt i tyre? (3) A ka br rezistenc viktima? ( kjo qart shihet sipas prerjeve mbrojtse n shuplakat e duarve!). (4) Sa ka jetuar gjat viktima pas marrjes s lndimit? Plagt n form t prerjeve m s shpeshti shkaktohen me thik, por jan prshkruar edhe rastet e therjeve vetvrasse me copa t gjamit apo llamarins. Pr disa territore thika sht mjet i klass s par pr shkaktimin e lndimeve t dhunshme, sidomos vrasjeve (n Vojvodin 53% t vrasjeve jan kryer me thik!) Karakteristikat e plagve vetvrasse me therje N kohrat e lashta vetvrasjet jan kryer me therje shpatash-duke e mbshtetur trupin n maje t shpats. Sot kto therje shum m shpesh kryhen me thik. Therja me thik, brisk apo zhilet fillon me prerje nn veshin e majt (zakonisht djathtakt e bjn kt ) dhe trhiqet deri nn mjekr e tutje, duke i prer ent m t mdha t gjakut dhe bronket. Me kontrollin e kujdesshm t vendit prej nga fillon prerja do t shohim se gjenden prerje t cekta t gjata deri n 3cm. Kto jan t ashtuquajturat prerje provuese t plags si shenj e hamendjes gjegjsisht trheqjes refleksive. Kur vetvrassi arrin ta pres gabzherrin dhe vdes, zakonisht n grushtin e tij t shtrnguar fort gjendet thika apo brisku si shenj e sigurt se sht n pyetje vetvrasja. Ndrkaq jan t mundshme edhe vetvrasjet e simuluara me therje, duke ja futur viktims thikn n dor pas kryerjes s krimit-vrasjes. Mirpo kamuflimi apo simulimi i kriminelit leht zbulohet pr shkak t mbajtjeslirshm t thiks n dor. Zbulimi n t vrtet i krimit t kryer me therje me sukses do t konstatohet edhe me ndihmn e elementeve tjera t rndsishme. Vetvrassit m s shpeshti i presin ent e gjakut t duarve me an t qelqit, rreth nyjave t dors, por vetvrasja prfundon zakonisht vetm me tentim, (akti i vetvrasjes n tentim n kt mnyr i Sergej Jeseninit). Tentimet e vetvrasjes n
155

kt mnyr nuk kan sukses pr shkaqet si vijon: ent e gjakut n duar jan t mbrojtura me tetiva dhe eshtra, prandaj nse edhe pjesrisht arrihet t bhet kjo, pr shkak t rnies s tensionit t gjakut shpejt vetvrassi bie n kolaps t enve t gjakut dhe shpejtohet procesi i koagulimit t gjakut, kshtu q spontanisht ndrkrehet gjakderdhja. Te vetvrassit me therje, viktima mbetet n vendin e ngjarjes derisa te vrassi sht e kundrta. Tek vrasja viktima bn rezistenc, ajo tenton t ik nga vendi i sulmit dhe sht n gjendje q, ndonse i plagosur pr vdekje, t shkoj mjaft larg nga vendi i ngjarje dhe me rastin e ikjes len gjurm t shumta t gjakut gjithkund rreth e qark n at rrug t tij t fundit. Prve ksaj meqense ajo sht n pozitn vertikale, n trupin e viktims gjenden vrag gjurmsh tipike t gjakut q shkojn nga lart posht dhe varsisht deri ku shkojn ato mund t gjykohet se sa ka qen rnd pr vdekje i plagosur dhe sa ka mundur t qndroj n kmb dhe sa ka ecur. Esenca e dallimit t vetvrasjes me therje nga vrasja qndron n shenjat n vijim: me aktin e vetvrasjes rrket e gjurmve t gjakut gjenden para dhe prapa (n gjoks dhe shpin) derisa te vrasja, viktima s pari sht rrzuar dhe koka i sht fiksuar pr tok ( zakonisht kufoma mbetet n at pozit) ashtu q gjurmt e rrkeve t gjakut gjenden vetm prapa n pjesn e shpins.

Foto 11. Prerjet dhe plagt shpuese n qaf, gjoks dhe shpin (Vrasje sadiste e bashkshortes pr shkak t xhelozis patologjike) 156

Karakteristikat e plagve vrasse me therje Vrasja me thik zakonisht bhet me shpim, kurse shum rrall me therje dhe ather ndodh zakonisht n gjum ose viktima sht e pafuqishme, i zhytur n pleqri apo paraprakisht sht i trullosur, nn ndikimin e alkoolit ose drogs. Kjo mnyr e vrasjes sht mjaft e shpesh sidomos tek popujt e Evrops Jugore. N luft therja simbolizon hordhit e kasapve t cilt krenohen me at imazh kriminal. Viktima e krimit t therjes mbrohet, prandaj hapsira pr rreth do t jet e sprkatur me gjak, prve ksaj n duart e viktims hasen shpime dhe prerje n duar n tentim pr ta mbrojtur fytyrn dhe qafen. Nse me rastin e aktit t vrasjes viktima ka arritur ta kap tehun e thiks ather n shuplakat e duarve dhe gishta do t ket prerje. Plagt vdekjeprurse t thiks shpesh jan t lokalizuara n qaf dhe gishta, por ato mund t gjenden edhe n pjes tjera. Para se trupi t preket dhe t largohet, organet hetimore q e inspektojn vendin e ngjarjes, gjegjsisht tekniku i kriminalistiks domosdo duhet ta fotografoj dhe prshkruaj hollsit vijim: pozitn e sakt t trupit n raport me tjerat objekte; dritare, dyer, tavolina, shporet, etj. gjendja e rrobave n trup t viktims; a sht e grisur, a jan t kputura pullat, a jan t ulura n gjak ose a ka sprkatje gjaku etj? pozita e duarve dhe a gjenden n grushta t viktims objekte t mprehta apo fije floksh, gjegjsisht gjurm tjera kontaktuese? Karakteri i plags; ku gjenden plagt, a sht fjala pr shpime, apo prerje, a ekzistojn plag mbrojtse q zakonisht jan npr duar dhe sasia e gjakut t rrjedhur (n mnyr aproksimative)? N far gjendje sht gjaku: gjysm i lngt, i koaguluar, i thar dhe n baz t ktyre parametrave t gjykohet se sa koh ka kaluar nga momenti i vdekje.

Me rastin e obduksionit t kufoms me kujdes duhet prshkruar plagt dhe matur madhsia dhe raporti i tyre. T konstatohet se cila plag e ka shkaktuar vdekjen si dhe mekanizmi i shkaktimit t saj. 2. Plaga shpuese Plaga shpuese shkaktohet nga maja e vegls mekanike, kurse e karakterizon disproporcioni ndrmjet gryks s vogl dhe thellsis s
157

kanalit t shpuar. Te shpimet ekziston gryka hyrse dhe skajet e saj, brendia e shpimit, drejtimi dhe thellsia me fundin apo tejshpimet. Forma e plags shpuese mund t jet e rrumbullakt, e vijzuar, e lakuar, dykrahshe, etj. gj q varet nga tehu i thiks dhe struktura e indit. Skajet e plags shpuese jan t qarta (lmuara) pa gjakderdhje t brendshme dhe pa ndrydhje. Kanali i plags shpuese sht i njkahshem, m form hinke apo n form grope, kurse muret shpesh preken duke e mbyllur grykn. Rndsia e plagve shpuese qndron n ndrprerjet, gjegjsisht shkatrrimin e enve t gjakut t cilat shpeshher jan vitale. Varsisht nga vendi i plags shpuese mund t jet i dmtuar organi vital. Kshtu p.sh. plaga shpuese n koshin e gjoksit sjell deri tek deprtimi i ajrit dhe gjakut n zbraztirn e gjoksit, t dmtoj zemrn dhe mushkrit. N zbraztirn e barkut shkakton gjakderdhje, infektim dhe ndezje t mbshtjellsit t barkut, dmtimin e shpretks, mlis dhe veshks etj. Forma e plags s thiks varet nga detajet n vijim: nga kndi n t cilin thika sht ngulur n trup. Rrall ndodh q thika t jet ngulur n kndin e drejt, dhe nse ka ndodhur ashtu ather gjersia e shpimit sht e barabart me gjersin e tehut t thiks. Shum shpesh thika ngulet n knd t pjerrt, prandaj prve shpimit t thiks gjendet edhe prerja e tehut me rastin e nxjerrjes s thiks nga trupi. N rastet e tilla gjersia e plags shpuese sht m e madhe se tehu i thiks. Me rastin e obduksionit sht e domosdoshme t prcaktohet thellsia e plags shpuese, gjegjsisht gjatsia e kanalit shpues prmes cilit organ kalon drejtimi, gjegjsisht pozita e kanalit. Sipas numrit dhe renditjes, raportit midis tyre, mund t vlersohet se a ka br viktima rezistenc. Sipas vendit t gryks s plags, drejtimit dhe thellsis s kanalit prcaktohet pozita e viktims dhe sulmuesit. Plagt shpuese t shkaktuara me thik vrtet jan rrall vetm shpuese, pr shkak se me rastin e shkaktimit pr shkak t dridhjes s viktims apo se sulmuesi thikn nuk e nxjerr n knd t drejt ather n at moment tehu i thiks pren indin dhe shkakton prerje. Gryka e shpimit me thik ka maje topike t njrs an kurse t mpreht n tjetrn, kurse nse plaga shpuese sht shkaktuar me bajonet, tehet e s cils gjenden n t dy ant, t dy ant e gryks s plags jan t prera. Pikrisht pr shkak t pamjes s krahve t gryks s plags shpuese prcaktohet edhe identiteti i vegls me t ciln sht shkaktuar plaga ( thika, bajoneta, apo kama).
158

Plagt shpuese n aktin e vetvrasjes shkaktohen n trup lakuriq kurse rrobat jan t pa dmtuara. Krahas ksaj, drejtimi i kanalit shpues te vetvrassi shkon nga posht lart. Plaga e vetvrassit si lndim i rnd zakonisht sht e vetmja, n rastet e jashtzakonshme dy sosh, sepse pas lndimit t par t rnd i lnduari e largon vegln dhe nuk ka fuqi q ti shkaktoj vets m tepr plag t rnda. Ndrkaq plagt shpuese vrasse i jepen mbi rroba viktims, dhe drejtimi i kanalit t plags sht nga lart posht, zakonisht shkaktohen m shum se dy plag shpuese t rnda. Po theksojm se me nj kujdes t veant thika e gjetur n vendin e ngjarjes nuk guxon t preket me dor, por me kops ose laps apo mnyra tjera dhe konservohet n najlon apo qese letre. Natyrisht ky rregull vlen edhe pr t gjitha armt apo veglat tjera n t cilat gjenden gjurmt e gjakut, eventualisht gjurmt e gishtave, qimet dhe gjurmt tjera kontaktuese. N baz t lokalizimit topografik t plags shpuese, drejtimit t kanalit t saj, thellsis s saj, gjersis hyrse t plags si dhe peshs, n mnyr valide mund t prcaktohet pozita nga e cila sht shkaktuar plaga. N baz t pozits s konstatuar t kryesit dhe viktims n momentin e marrjes s plags shpuese, shikuar objektivisht, mund t jepet edhe kualifikimi preciz i veprs. C. PLAGT E ARMS S ZJARRIT Arma e zjarrit Me arm zjarri nnkuptojm armn e konstruktuar n at mnyr n t ciln eksplodimi i gazrave ndezse t barotit hedh nj apo m shum projektil prmes gypit i cili mund t jet i forms dhe kalibrit t ndryshm. Pa marr parasysh pr far lloji dhe origjine sht fjala parimi dhe mekanizmi i shkrepjes sht i njjt. Me fjal tjera me trheqjen me dor t kmbzs vije deri tek trheqja e gjilprs rrahse n kapsuln e eksplozivit pas s cils vije deri tek eksplodimi i sinoxidit (zhiva eksploduese) apo krips s plumbitacidit trinitroresorcin, i cili bartet n barut, gazrat eksploduese t s cilit e lvizin projektilin me forc t madhe. Baroti sht eksploziv i zjarrt me ndezjen e s cilit shkaktohen gazra plcitse me sulm t jashtzakonshm. Baroti prbhet nga shalitri, sumpori dhe karboni.
159

Ky sht tym zakonisht i zi i barotit, sepse krijon shum tym dhe flak. E ka zbuluar nj prift katolik. Pr dallim nga i ziu ekziston edhe baroti pa tym-nitro baroti i cili digjet ngadal, por ka tension m t fuqishm t eksplodimit. Me barotin e zi mbushen pushkt e gjuetis derisa at pa tym apo barotin e bardh mbushet municioni i t gjitha revoleve dhe pushkve ushtarake. Pr kriminalistikn mjeksore ekziston vmendja dhe interesimi pr armt e zjarrit t dors t cilat jan t shumllojshme: revolveri, pistoleta automatike, pastaj pushka, karabina, dyfeku, floberka, etj. Te ne ekzistojn kalibrat e pistoletave si vijon: 6, 35; 7. 65; 9; 12 mm. Revolvert dhe pushkt ushtarake e kan kalibrin prej 5.5 deri n 14 mm. ndrsa pushkt e gjuetis kan numr e jo kategorizim milimetrik. Predha e ndezur me forcn e eksplozivit shkon me rrotullime duke u sjell rreth boshtit t vet n drejtimin n t cilin sht drejtuar arma, por gjithashtu edhe rreth boshtit t vet t drejtimit. Dredhja e predhs sht e rndsishme n ato raste nse para cakut t saj ka ardhur n kontakt me ndonj objekt tjetr t fort, apo pas deprtimit npr lkur n rrugn e vet has n struktur t fort anatomike ( p.sh. ashti), dhe kthehet n drejtim tjetr. Ky detaj ka rndsi pr pamjen e gryks hyrse dhe dalse t plags s arms s zjarrt, sepse me rastin e goditjes s projektimit n objekte t forta (guri, hekuri, etj.) ai deformohet dhe si i till shum shpesh e ndrron drejtimin e vet. Ky sht fenomeni i rikoshes. Rikoshe shpjegon pamjen e pazakonshme t plags s arms s zjarrit, sidomos grykn e saj karakteristike hyrse dhe kanalin e zgjeruar deprtues. Nse rikoshe sht shkaktuar jasht trupit, me goditjen e predhs n mur dhe kthehet e godet ndonj person, ather do t jet dshmi meritore dhe gjykim n kualifikimin e veprs-n vend t vrasjes me paramendim dfton pr vrasje me pahir (paraqitja kazuiste n Praktikumin e Mjeksis Forenzike!). Identifikimi teknik-kriminalistik i arms s zjarrit sht i dyfisht: n baz t predhs s shkrepur apo n baz t gzhojs s gjetur. Ekspertiza balistike padyshim do t vrtetoj n mnyr precize identitetin e arms nga e cila sht shkrepur. Sipas pamjes morfologjike t plagve dhe n baz t elementeve tjera specifike ekzistojn tri lloje plagsh t shkaktuara me arm t zjarrit:
160

-plagt e shkaktuara nga afrsia absolute; - plagt e shkaktuara nga afrsia relative; -plagt e shkaktuara nga largsia. Plagt e arms s zjarrit ndahen n tri nngrupe: tejshkuese ( e ka hyrjen dhe daljen dhe kanalin deprtues); jo tejshkuese (ka vrimn hyrse dhe kanalin, n fund t s cilit sht predha) dhe prshkuese. Plagt tejshkuese jan mjaft karakteristike dhe leht dallohen n baz t vrims hyrse, kanalit dhe eventualisht vrims dalse. Ndrkaq, n raste jo tipike, plagt tejshkuese mund t marrin pamjen e plags shpuese ose nse ka qen vetm prshkuese ather mund ti ngjaj shqyerjes nga vegla mekanike. Vrima hyrse Vrima hyrse e plags s arms s zjarrit shkakton form qensore t plags, qoft e shkaktuar ajo nga afrsia absolute apo nga largsia, derisa kanali dhe vrima dalse vetm pjesrisht jan karakteristik e jo specifik e plags hyrse, meqense vrima shpuese dhe vrima dalse prngjajn. Me fjal tjera projektili n drejtimin e vet nga fyti i gypit t arms s zjarrit deri te lkura e dominon rezistencn e ajrit me forcn e tij dinamike dhe me rastin e goditjes n trup prsri duhet ta dominoj rezistencn elastike t lkurs n mnyr q n fund t prodhoj vrim hyrse. Pr shkak t vetis s vet elastike lkura ngrehet dhe lakohet me rastin e deprtimit t projektilit ashtu q edhe e merr formn e hinks. Vrima hyrse ka elemente karakteristike: ndrydhja (kontuzioni), unaza apo kurora n skajin e s cils dhe n fillim t kanalit ekziston i ashtuquajturi bris projektili. Vrima hyrse e plags ka plasje t lehta n skaje dhe sht m e vogl se kokrra pr shkak t elasticitetit t lkurs. Kur projektili hyn n trup me kndin e drejt, gjegjsisht godit lkurn me maje, unaza ndrydhse merr pamje t rrumbullakt, gjegjsisht sht koncentrike dhe e gjersis s njjt n t gjitha vendet. Ndrkaq nse projektili hyn n lkur n kndin e pjerrt apo anash gjegjsisht futet n trup rrshqitazi vrima hyrse do t ket pamje ovale, ekscentrike dhe me gjersi t pabarabart. Prandaj unaza kontuzive sht rezultat vetm i forcs shpuese t projektilit, kurse skajet e vrims jan jo t rrafshta, ndrydhse dhe t prgjakura. Nse midis projektilit dhe lkurs gjendet ndonj materie (rrobat) fijet
161

e rrobave me rastin e futjes s projektilit n trup do t hedhen n vrimn hyrse gjegjsisht n kanal gj q sht dshmi e drejtprdrejt se bhet fjal pr vrimn hyrse.

Foto 12. Gryka hyrse n form t yllit e plags s arms s zjarrit n kok

162

Dshmia m e sigurt se fjala sht pr vrimn hyrse sht rezultati i tatuazhit n rrethin e saj dhe pektina si pasoja t eksplodimit t gazrave dhe impregnimit t thrrmijave t djegura t barotit. Kto jan efektet sekondare t shkrepjes nga arma e zjarrit. Me rastin e daljes s projektilit nga gypi, gazrat me shpejtsi prhapen n t gjitha ant. Nse shkrepja sht br nga afrsia absolute kurse nn lkur gjendet ashti si sht rasti me kokn, forca eksploduese do ta shprish lkurn, prandaj edhe vrima hyrse do ket form ylli apo form kryqi dhe sht dukshm m e madhe sesa masa e projektilit. Plaga e predhs nga afrsia absolute Kjo plag sht plag atakuese, vrima hyrse sht rezultat i deprtimit t predhs-flaks dhe gazrave plcitse nga djegia e barotit. Plaga duket e zez, m e madhe se diametri i predhs. Vrehet shkatrrimi i indit pr shkak t ashtit t fort i cili u reziston gazrave q futen nn lkur duke u grisur. Pamja e till e vrims hyrse i huton hetuesit t cilt vrimn hyrse shpesh e ngatrrojn me vrimn dalse apo me plagn shpuese gj q mund t shkaktoj pasoja afatgjate - gjykim t gabueshm t origjins s plags (vetvrasja zvendsohet me vrasje). Shqyerja e plags s koks, sidomos theksohet n vendet ku ekzistojn eshtrat m t fort (tuberkula apo ashti i trash), prandaj edhe vrima e deprtimit t predhs sht m e rritur, kurse pikrisht n rastet e tilla vrima hyrse sht maksimale. Kta eshtra t fort jan arkadat e ashtit t koks, ashti i rradakes, madje edhe n ashtin m t dobt, t majs s koks, ashtin e tamblit, n konveksin e tij dhe ndeshjen me mbshtetsin e fort n ashtin sfenoid (Prokopi, 0.,1960). 29 Plagt e predhs, shkrepur nga disa centimetrave deri n 50-150 cm Vrimat hyrse t ksaj plage kan dy lloj njollash-njolla t zeza dhe bloze. Ndrkaq ato nuk jan t pranishme nse predha ka kaluar npr rroba. Pr kt arsye rrobat gjithsesi duhet t ruhen dhe t drgohen n laborator pr analiz. Bloza dhe tymi i barotit t djegur sedimentohet rreth vrims hyrse dhe at n siprfaqe t lkurs dhe leht mund t fshihen me leck. Bloza sht shum m intensive nse municioni ka qen i mbushur me barot t zi. Me rastin e djegies s barotit disa thrrmija t tij nuk digjen fare. Prve ksaj me shkrepjen e predhs nga ajo dalin grimca t metalit t shkrir t cilat hedhen nga gypi dhe s bashku me grimcat e padjegura impregnohen n lkur rreth vrims
29

O. Prokop: Weiere Beobachtungen zur Frage der Form der Platzvunde beim apsoluten Nachsehuss. "Archiv fr Kriminotogie", vol. 126,1-2, 1960, str. 15-25. 163

hyrse si njolla t zeza. Mirpo nuk sht rregull q njollat e zeza t koncentrohen rreth vrims hyrse por mund t koncentrohen edhe n vende tjera duke pasur parasysh se predha sht shkrepur nga largsia e caktuar. Renditja e njollave t zeza vetm na dshmon se n at drejtim ka qen e kthyer arma gjegjsisht gypi i saj. Me rastin e shkrepjes s predhs arma shkakton dridhje n drejtim t cakut, prandaj mbi vrimn hyrse do t koncentrohen njolla t zeza. Nga kjo mund t nxirret prfundim pr kryerjen e vetvrasjes ose viktima sht vrar. Kshtu p.sh. nse predha sht shkrepur nga jo pozit nga e cila viktima nuk ka mundur ta mbaj armn ather sht prov e pamposhtur pr kryerjen e vrasjes. Plagt e predhs, shkrepur nga largsia m e madhe se 50-150 cm Kto jan plag t tilla n t cilat asnjher nuk gjenden gjurmt e blozs dhe as njollat e zeza. Nga aspekti mjekoligjor flasim pr gjuajtje nga largsia n do rast t till kur as n rroba e as n plag nuk kemi mundur t konstatojm gjurm t faktorve plotsues (flak, gazra, tym dhe grimca t padjegura t barotit. ( J. Milinski). 30 Si rezulton nga sa u cek tek shkrepja e predhs nga largsia m e madhe se 50 cm. nuk ekzistojn efektet e tymit dhe flaks n lkur por ekziston vetm vrima hyrse. Pr kt arsye, shum vshtir sht t merret me mend e aq m pak t vrtetohet largsia precize prej nga sht shkrepur predha. N disa raste plagt e arms s zjarrit kan pamje bizare prandaj edhe sht shum vshtir t thuhet se jan shkaktuar nga projektili, ato zakonisht shkaktohen me projektile t deformuara apo t rikoshetuara. Tek kufomat e djegura dhe t shkatrruara t cilave u ka mbetur vetm skeleti, praktikisht sht e pamundur t vrtetohet se plaga sht e shkaktuar nga predha. N raste t tilla pr kt qllim shfrytzohen metodat speciale, n rend t par analiza spektrografike. Kanali i plags s arms s zjarrit paraqet thellime hinore t shkaktuar me deprtimin e predhs e cila nga vrima hyrse n vazhdim t mtejm bhet gjithnj e m e gjer meqense projektili para vets i shtyn indet n t cilat has ashtu q n fund t kanalit gjendet vrima dalse shum m e gjer sesa ajo hyrse. Vmendje e posame duhet tu trhiqet organeve t hetuesis se nuk
30

Milinski J.: Cit. djelo. 164

guxojn t futin kurrfar lndsh brenda kanalit t plags sepse me at rast do t krijoheshin vshtirsi t patejkalueshme n hulumtimet e m vonshme dhe n prcaktimin e drejtimit t projektilit. Me rastin e obduksionit t kufoms analizohet n detaje kanali i plags, kurse sipas pozits s tij do t caktohet edhe drejtimi i projektilit gj q edhe m tepr lehtsohet nse ekziston vrima dalse. Ather edhe prmes vrims dalse shtyhen fragmentet e imta ashtrore. Nse projektili n drejtimin e vet has n struktura posarisht t forta dhe elastike anatomike ather do ta ndrroj drejtimin ashtu q vija e cila e bashkon vrimn hyrse dhe dalse nuk e tregon drejtimin e vrtet t kanalit. Ky fakt sht i nj rndsie t veant kriminalistike me rastin e shikimit t drejtimit t predhs si dhe pozits s sulmuesit n raport me viktimn (A. Ramljak, 1980)31. Pr kt do t bhet fjal m tepr m von! Kanali i plags s arms s zjarrit nganjher prfundon pa dalje, me 'rast n fund t kanalit gjendet projektili. Me rastin e obduksionit projektili nxirret dhe me kujdes paketohet pr ekspertiz balistike. Me at rast nuk guxohet t hiqet nga projektili kurrfar materili e as t fshihet siprfaqja e tij. Vrima dalse e plags s shkaktuar nga predha gjendet n vendin e daljes s projektilit nga trupi, kurse sipas pamjes s saj dhe madhsis sht m e madhe sesa vrima hyrse, ka form jo t rregullt, skaje jo t barabarta dhe jan t kthyera s jashtmi, kurse nga vrima jan t qitura grimcat e indit. Me rastin e inspektimit t trupit sht me rndsi t prqendrohet vmendja me rroba n t cilat gjenden gjurmt q tregojn se cila plag sht hyrse e cila dalse, meqense qimet e rrobave futen s bashku me predhen n plag. Pushka e gjuetis (dyfeku) T gjitha faktet e cekura deri m tash dhe format e lndimeve t shkaktuara me arm dore t zjarrit vlejn edhe pr lndimet nga pushka e gjuetis-dyfeku. Dallimi sht vetm n at se tek pushka e gjuetis ekzistojn shum kokrra (projektile). Me shkrepje nga dyfeku kokrrat shkaprderdhen n shum knde, zakonisht 45-90 metra, kshtu q numri i kokrrave n trupin e goditur sht dukshm m i
31

Ramljak, A.: Cit. djelo. 165

vogl. S bashku me kokrrat hedhen edhe grimcat e barotit. Largsia e hedhjes s kokrrave dhe barotit varet nga lloji dhe kalibri i pushks. Shprndarja e kokrrave varet edhe nga viaskat e gypit t pushks, gjegjsisht choke (lloji i pushks pa viaska, gryka e gypit t s cils ngushtohet si kon n dalje). Efektet e eksplodimit t pushks s gjuetis jan t pakrahasueshme me armt tjera sepse eksplodojn shum. N fishekt e pushkve t gjuetis, midis mbushjes s barotit dhe eksplozivit gjendet pambuku i cili i ndan kto. Me rastin e shkrepjes s predhs, pambuku del s bashku me samat, prandaj nse shkrepja sht br n afrsi direkte, ather pambuku s bashku me samat do t futt n plag. Dallimi i plags hyrse nga ajo dalse e shkaktuar me dyfek, sht procedur shum e thjesht, meqense efekti eksplodues sht impresiv. Kjo ka t bj me plagt nga afrsia e drejtprdrejt dhe ajo relative. Nga afrsia e till shprndahen m pak sama anash, dhe ato m tepr jan t koncentruara n trupin e viktims. Gjetja e gzhojave t zbrazta n vend t ngjarjes shrben pr identifikimin e llojit t pushks s gjuetis (dyfekut).

Foto 13. Vrima hyrse t samave (akti i vrasjes)

166

Predhat prozhmuese (prdredhse) Kta projektil n praktik prshkruhen si t rrall, por si raste shum interesante kriminalistike kur n kufom gjendet nj plag e arms s zjarrit, dhe sipas pozits s kufoms dhe pistolets fitohet prshtypja se fjala sht pr vetvrasje. Mirpo me kontrollimin e vendit ather vrtetohet se jan shkrepur shum predha (konstatimi bazohet n rezultatin e vrimave n mur dhe dysheme, kurse hasen edhe shum gzhoja) gj q na sjell t prfundimi se n at vend sht zhvilluar luft me gjuajtje reciproke dhe si rrjedhoj e ktij konflikti ka mbetur kufoma e akterit t vrar. Se megjithat nuk sht fjala pr krimin ve pr aktin e vetvrasjes, sqarimin e ka dhn eksperti i njohur i forenziks Vanamburgh. Me fjal tjera, teprica e predhave t shkrepura jan predha prozhmuese, ngjashm me plagt e prera tek therja vetvrasse. Edhe me kt akt suicid vetvrassi e drejton pistoletn n kokn e vet dhe n momentin e aktivizimit t shkrepjes nga pistoleta dridhet pa vetdije dhe i shmanget cakut (koks), prandaj projektili ngulitet n mur. Kjo pasiguri refleksive prsritet dy apo tri her deri n t qlluarit definitiv n kok. N raste t rralla jan publikuar edhe raste t tilla te t cilat gjat obduksionit t kufoms n trup jan gjetur plumba m shum sesa q ka pasur vrima hyrse. L. Shyder, e ka kryer ekspertizn e rastit n t cilin jan vrtetuar dy vrima hyrse, kurse n trupin e viktims jan gjetur 3 projektil. Me kt rast sqarimi qndron n faktin se arma e till e zjarrit nuk sht prdorur pr disa vjet me radh. Pikrisht pr kt fakt arma pr shkak t mosprdorimit sht ndryshkur dhe ka mbledhur ndyrsi. Me rastin e shkrepjes predha e par ngec dhe mbetet n gyp. Me shkrepjen e srishme predha e dyt e shtyn predhn e ngecur n gyp kshtu q npr t njjtn vrim n trup q t dy predhat futet n organizm. Testi i Gonzalesit apo eksperimenti n nitrate (dorza e parafins) Kubanezi doktor Gonzolo Iturrioz, n baz t eksperimentit qysh m 1914. i pari e ka prdorur parafinn me qllim q nga arma e dyshimt ti heq shtresat n t cilat gjendet nitratet si element kryesor t barotit. M von me 1931. T. Gonzales, nga Cuidat de Mexico, kurse pastaj edhe Castelianos dhe Plasencia, e kan prsosur teknikn e marrjes s blozs dhe grimcave me an t parafins. Parimi i tekniks me parafin bazohet n faktin se n momentin e shkrepjes s predhs, nj
167

pjes e gazrave nga djegia e barotit shkon jasht n pjesn e sprasme t arms dhe bien mbi shpinat e duarve. Dorza e parafins Dorza e parafins kryhet ashtu q shpina e dors s personit i cili hetohet ( i gjall apo kufom) mbulohet me parafin t shkrir, e cila shum shpejt shtrngohet. Prndryshe parafina deprton n pore t imta t lkurs dhe nse n to ekzistojn grimca t barotit ather ato do t ngjiten pr parafine. Pastaj hiqet parafina dhe paketohet, ve e ve pr seciln dor dhe drgohet n laborator n t ciln me reagens t caktuar bhet eksperimenti dhe n rast t reagimit pozitiv ndryshohet ngjyra. N rast t vetvrasjes duart mbrohen kurse m von merret dorza e parafins. Se sa sht kjo prov shum e ndjeshme dhe kur incizohet dorza e parafins pas dy tri ditsh nse n ndrkoh personi i dyshuar i ka lar duart edhe ather prova del pozitive. Ana negative e dorzs s parafins, si mangsi serioze, qndron n faktin se reaksioni del pozitiv nse personi i analizuar i ka lar duart me uj pusi, nse ka ardhur n kontakt edhe me pleh artificial (shalitr) n t cilin gjenden nitratet. N rastet e prmendura, ndonse personi nuk ka shkrepur nga arma zjarrit, prap se prap do t gjenden gjurmt e nitrateve n duart e tij. Prandaj n t gjitha rrethanat e cekura duhet pasur shum kujdes dhe rezultatet e dorzs s parafins t merren me rezerv t caktuar. N situata t tilla m s miri sht q t merren mostrat e lkurs n t cilat gjenden grimcat e impregnuara t barotit por edhe faktort tjer plotsues, t cilt hasen me rastin e shkrepjes s predhs. N rastet e tilla do t shmanget gabimi fatal. Prcaktimi i drejtimit prej nga sht shkrepur predha N baz t pamjes s vrims hyrse dhe dalse nuk mund t prcaktohet pozita e arms n momentin e shkrepjes s predhs, gjegjsisht t vrtetohet pozita e vrassit n raport me t vrarin. Mirpo nse vrasja ka ndodhur n shtpi, predha do t gjendet e ngulitur n mur, mobile apo dysheme. Nse personi n momentin e shkrepjes s predhs ka qndruar n dysheme apo n tok projektilt do t dalin nn trup. N t gjitha rastet e ktilla dhe t ngjashme viziri sht veprim i jashtzakonshm kriminalistik.
168

Metoda e vizirit sht ather kur pika ku sht gjetur predha e ngulitur, prmes boshtit t imagjinuar, bashkohet me vrimat hyrse dhe dalse n trupin e viktims dhe kshtu konstatohet se n ciln pozit ka qen arma me rastin e shkrepjes s predhs. N t njjtn mnyr vrtetohet edhe pozita e trupit n momentin kur sht qlluar nga predha. N rastet kur ndonj person sht qlluar me m shum predha, shpesh sht e mundur q t vrtetohet jo vetm pozita n t ciln ka qen trupi por edhe radhitja individuale e predhave t shkrepura. Me procedurn e vizirit, n mnyr objektive dshmohet pozita e arms n raport me t vrarin. E rrjedhimisht pastaj s bashku me faktet tjera do t prcaktohet edhe origjina e vdekjes nga arma e zjarritvrasje, vetvrasje apo aksident. Me an t vizirit n mnyr t sakt dhe t besueshme demonstrohet dhe riokonstruktohet mekanizmi i zhvillimit t veprimit dinamik t ngjarjes konkrete ashtu si ajo pikrisht ka ndodhur. Kjo metod ofron pamje autentike t rrjedhs dramatike dhe prfundimit t lndimit vdekjeprurs nga arma e zjarrit. Dhe n fund mund t themi se me metodn e vizirit n mnyr meritore bhet diagnostifikimi i origjins s vdekjes. Pra kjo metod sht vendimtare n kualifikimin e veprs. Pyetjet elementare n t cilat duhet t jepet prgjigja me rastin e inspektimit t plagve nga arma e zjarrt jan si vijon: a sht n pyetje lndimi nga arma e zjarrit apo ndonj lndim tjetr? Drejtimi prej nga ka ardhur projektili? Nga cila largsi sht shkrepur? Lloji i arms nga e cila sht shkrepur predha dhe kalibri? Lloji i lndimit, pesha dhe kualifikimi i tij si dhe shkaktari i vdekjes? Origjina e marrjes s lndimit nga arma e zjarrit: vrasje vetvrasje apo aksident?

169

II. LNDIMET ASFIKSIVE (NGUFATJET) Pr zhvillim t harmonishm fiziologjik t proceseve vitale n organizm-strukturave qelizore, indeve dhe organeve, sht e domosdoshme thithja permanente e oksigjenit nga ajri, kurse kjo mund t arrihet me an t sistemit t frymmarrjes para s gjithash mushkri. N rrjetn e kapilarve t mushkrive e cila intimisht mbshtetet n alveole, arrihet deri tek shkmbimi i gazrave-oksigjeni nga alveola deprton n gjak, kurse nga gjaku eliminohet dyoksidi i karbonit si produkt savurr dhe i dmshm i metabolizmit n qeliza dhe inde. Futja e vazhdueshme e oksigjenit n gjak dhe n tr organizmin prmes organeve t frymmarrjes mund t pamundsohet n shum mnyra dhe nga shum shkaktar. Pra do gj q rregullon kmbimin e gazrave n organizm apo futjen e oksigjenit, sjell deri tek rregullimi i rnd shkatrrues i cili quhet asfiksin apo anoksin (ngufatje). Pa pranin e oksigjenit indet dhe qelizat nuk mund t jetojn, kurse truri sidomos sht i ndjeshm n anoksin. Disa pjes t trurit dhe strukturat e tij aq shum varen nga oksigjeni sa q pa t vdisin brenda disa minutave. Me fjal tjera shkaktari i vrtet dhe i fundit i vdekjes sht mungesa e oksigjenit, ndrsa shkaktart q sjellin deri tek asfiksin (ngufatja) jan krejtsisht t ndryshm. Shenjat e ngufatjes (asfiksive) Tri shenja kye jan t pranishme n ngufatje (asfiksin), karakteristik pr do ngufatje pa marr parasysh shkaktarin, e ato jan si vijon: cianoza (iviti apo irnosjet n lkur dhe mukoz), pika gjakderdhjesh (petehiale) dhe rrjedhja e gjakut ngjyr t kuqe t mbyllt. Pr disa ngufatje ekzistojn edhe shenjat specifike apo patognomonike, si p.sh. hullia strangulative te varjet, grvishtjet e thonjve te mbytja, shkuma n form krpudhe n goj te mbytja n uj, etj. Cianoza sht diskolorit i irnosur i mukozs dhe lkurs n pjest e zbuluara t trupit (fytyr, buz, gjuh, majet e gishtave), ndrsa njollat e vdekjes jan ngjyr blu e theksuar dhe t mbuluara me gjakderdhje t vogla dhe me pika si shenj e shprthimit t kapilarve t gjakut pr shkak t ndrprerjes s qarkullimit t gjakut. Ndrkaq, n disa raste t ngufatjeve kimike, n vend t njollave t dukshme t vdekjes, paraqiten diskolorite me ngjyra tjera. Kshtu p.sh. te helmimi me
170

monoksid karboni, benzol, cianit, etj, njollat e vdekjes kan ngjyr t kuqe t elt, kurs en rastet e helmimit me derivate aniline, njollat marrin ngjyr blu t mbyllt. Pikimi i brendshm i gjakut krijohet pr shkak t dmtimit t enve kapilare t gjakut apo deprtimit t sasis s vogl t gjakut n inde prmes kapilarve. Gjakderdhjet e imta kan pamjen n form pikash ose jan t madhsis s thjerrzs, koks s gjilprs, e t ngjashme. N rastet e vdekjes ngufatse, gjaku nuk ngjizet, por mbetet i lngshm dhe ka ngjyr t kuqe t mbyllt pr shkak t pranis s koncentruar t dyoksidit t karbonit. Shkaqet e ngufatjes Shkaqet e ngufatjes jan t ndryshme dhe ndahen n dy grupe t mdha: a) shkaqe natyrore dhe b) shkaqe t dhunshme Natyrisht, nga kndvshtrimin mjekoligjor dhe kriminalistik, n qendr t vmendjes jan pothuaj ekskluzivisht shkaqet e ngufatjes me dhun, prandaj shkaqet natyrore do ti prmendim vetm kalimthi. Me nocionin asfiksin (ngufatje) t dhunshme nnkuptojm shkaktimin e ndrprerjes s plot t frymmarrjes n mnyr t dhunshme, gjegjsisht ndrprerjen e hyrjes s oksigjenit n organizm, kurse kjo ngufatje mund t jet fizike, kimike (helmimi me monoksid t karbonit, cianid) dhe e natyrs mekanike. Mirpo ngufatjen me faktor fizik dhe kimik do ta shpjegojm n nj tjetr pjes t msimit n kuadr t lndimeve t prejardhjes gjegjse. Shkaqet natyrore t ngufatjes Marr n prgjithsi, te t gjitha llojet e vdekjeve, pa marr parasysh cili sht shkaktari, kur jan n pyetje ngufatjet, sht me rndsi qensore q furnizimi me oksigjen sht shum i dobt, nn minimum, kurse grumbullimi i dyoksidit t karbonit shprehimisht sht i shtuar. Rrjedhimisht, s kndejmi jan t pranishm shenjat q manifestojn rregullime patofiziologjike. Sidomos tek disa smundje t zemrs dhe mushkrive simptomat jan shum t dukshme si sht infarkti i zemrs, enfizema e mushkrive, etj. prandaj cianoza sht simptom
171

kryesore, n mukozat e dukshme si jan buzt etj. kurse krahas ksaj jan t pranishme rrket e gjakderdhjes n form pikash ndrsa gjaku n en sht i lngshm dhe ka ngjyr t kuqe t mbyllt. Shkak natyror i ngufatjes jan t gjitha ato smundje t cilat shkaktojn pengesa mekanike n furnizimin me ajr (oksigjen). Kjo m s shpeshti ndodh nga shtypja e tumorit n rrugt e frymmarrjes s jashtmi, pastaj pr shkak t gushs s madhe, tek fmijt shtypja e fuqishme e gjndrs s timusit e cila ka hipertrofuar shum. Shtypja dhe mbyllja e bronkeve mund t ndodh pr shkak t konglomeratit t tumorit t gjndrave limfatike. Prve ksaj shpesh her shkak i vdekjes tek fmijt sht edhe forma e posame e difteris-plags, kurse ngufatjet nxisin edhe abses retrofaringeal. Shkaqet e dhunshme t ngufatjes Derisa shkaqet natyrore t ngufatjes vijn kryesisht pr shkak t smundjeve t ndryshme klinike n organet e qafs, ngufatjet e dhunshme gjithmon shkaktohen nga faktort ekzogjen. Ngufatja e shkaktuar n mnyr t dhunshme radhitet n faktorin mekanik, fizik dhe kimik (shih skemn 2). Nga aspekti kriminalistik mjeksor, pr shkaqe praktike, ngufatja e dhunshme nnkupton ngufatjen mekanike, prandaj si e till do t jet lnd e shpjegimit derisa rastet e karakterit fizik dhe kimik do t shpjegohen m von n nj vend t posam. Shenjat e prgjithshme t ngufatjes tek kufoma u jan mir t njohura madje edhe laikve kurse tashm i kemi prmendur, t cilat jan: mavijosja e dukshme e lkurs dhe mukozave, krijimi intensiv i njollave t vdekjes, gjakderdhja n form pikash dhe gjaku i lngt ngjyr t kuqe t mbyllt. Kto shenja nuk jan specifik e ngufatjeve t dhunshme mekanike, prandaj sht e domosdoshme q pr kt t gjurmohen shenjat karakteristike. N baz t pranis s tyre n kufom, dallojm dy nngrupe t mdha t ngufatjeve mekanike, n baz t krijimit t tyre: ngufatja me mbyllje t gojs (suffucatio) dhe ngulfatja me shtrngim (strangulatio).

172

Skema 2: (faktori mekanik, fitik dhe kimi i ngufatjest)

Kjo ndarje ka aplikimin e vet praktik dhe didaktik. Ngufatja sufokative dhe stragulative, pr arsye t dallimit t leht, sipas mjeteve t prdorura me rastin e aktit t ngufatjes dhe lokalizimit t veprimit, ndahet n katr nngrupe: Mbyllja e gojs dhe hunds, Mbyllja e gabzherrit, Mbyllja e bronkeve dhe Mbytja me zhytje.

Ngufatjet strangulative krijohen me shtrngimin apo shtypjen e forcs mekanike dhe n baz t vendit t veprimit dallojm: - mbytjen apo ngufatjen me duar, - mbytjen apo ngufatjen me ligatur, - varjen dhe - shtypjen e koshit t gjoksit.
173

A. NGUFATJET SUFOKATIVE 1. Mbyllja e gojs dhe hunds Mbyllja e vrims s gojs dhe hunds me ngulfatje, pr nj interval m t gjat kohor, sjell deri tek asfiksoni me shenja t prgjithshme ngufatjeje q bien n sy menjher, si: cianoza e koks dhe qafs, gjakderdhja n form pikash n lkur dhe mukoz. Pamundsia e deprtimit t ajrit n mushkri pr shkak t mbylljes hermetike t vrimave t frymmarrjes, sipas ksaj origjine m s shpeshti sht aksidentale, pastaj sipas incidencs vjen ajo vrasse. Ndrkaq, kjo form e vetvrasjes me asfiksin (ngufatjes) t dhunshme, praktikisht sht e pamundshme pr tu ekzekutuar. N fatkeqsit si jan shembjet e minierave, pastaj me rastin e shembjes s dheut apo ortekve t bors (vdekja e rrmbyeshme e prshkruar n tregimin Npr Stuhi t Petar Koiqit), e t ngjashme, koka kridhet n materie t gjysm t fort (rr, pluhur thngjilli, san, bor, etj). Prve mbylljes s vrimave t frymmarrjes, n kto raste t ngufatjes komprimohet (ndrydhet) edhe trupi, sidomos koshi i gjoksit, gj q pamundson apo dukshm vshtirson lvizjet e frymmarrjes. Me rastin e kontrollimit t kufoms s personit t vdekur n kt mnyr, do t haset n gjurm t materies s jashtme mbi trupin e tij, dhe jo vetm mbi trup, por edhe n pjesn e eprme t rrugve t frymmarrjes, madje edhe n lukth. Ngufatjet aksidentale me mbyllje t vrimave t frymmarrjes ndodhin zakonisht edhe te fmijt e porsalindur dhe te fmijt e vegjl, kur ata jan t fjetur n djep dhe rrotullohen prmbys n bark, por edhe m shpesh kur ata jan n gjum me nnn t vet n krevat. N raste t tilla kufoma z pozitn prmbys (n bark) n t ciln pozit edhe hasen. Mirpo shum m e shpesht sht mbyllja manuale (me dor) e hunds dhe gojs dhe at drejtprdrejt pa prdorimin e stofit apo plhurs. Te rastet e vdekjeve t tilla, mbeten mbi fytyr apo mjekr shenjat e thonjve dhe njollat e irnosura t majave t gishtave. Gjithashtu haset edhe gjakderdhja e brendshme n mukozn e buzve gj q paraqet shenja t reaksionit vital. Ngufatja kriminele (vrasse) e gojs dhe hunds tek t rriturit, sidomos te personat m t moshuar, ndodh shum rrall. Kjo form e ngufatjes mekanike gjithashtu ndodh edhe me rastin e dhunimit dhe ather
174

zakonisht ekziston disproporcion i madh i forcs ndrmjet sulmuesit dhe viktims. Edhe n kto raste ekzistojn gjurm shum markante n vendin e krimit, sidomos n viktimn, si jan; gjrat rreth viktims jan t prmbysura, t shkaprderdhura, t thyera apo shqyera. Pra do t hasen gjurmt e luftimit dhe t qndress s madhe rezistente nga ana e viktims. Rrobat jan t hequra dhe t grisura, kurse n trupin e viktims gjenden njolla t irnosura, grvishtje dhe shqyerje t vogla lkure rreth hunds dhe gojs. Deri tek ngufatja vjen n at mnyr q me shuplak t dors shtypet fort hunda dhe goja, kurse edhe paraprakisht mbulohen me ndonj objekt i cili pastaj shtypet. N praktik hasen edhe rastet kur sulmuesi me njrn dor i ndrydh dhe mbyll vrimat e dhe t gojs edhe t hunds (n mnyr q viktima t mos brtet dhe t mos krkoj ndihm), kurse me dorn tjetr e kryen ngufatjen. N rast se personi i vdekur paraprakisht ka qen i trullosur ose n ndonj mnyr tjetr fizike i paaftsuar (i mpir, i droguar, ose i alivanosur n ndonj mnyre tjetr mekanike) , ather ktu nuk do t ket gjurma luftimi. T gjitha faktet e prmendura imponojn kryerjen e obduksionit t plot t viktims (kufoms). Organet kriminalistike do t prpiqen q rreth kufoms ta gjejn mjetin me ann e t cilit sht br ngufatja, n t cilin mjet epo objekt edhe mund t jen t pranishme eventualisht njollat e gjakut apo shkuma. Nse njkohsisht ekziston ngufatja bashk me pranin e shenjave t krimit seksual, ather duhet posarisht t gjurmohen shenjat e deflorimit apo zhvirgjrimit, gjurmt e sperms, gjakut, qimeve, etj. 2. Mbyllja e laringut Kjo mnyr e ngufatjes ndodh m s shpeshti prmes marrjes s ushqimit t that, kshtu q n vend se kafshata t vazhdoj prmes kaprcellit n lukth, ajo pr shkak t dobsimit t reflekseve t glltitjes, shmanget n laring dhe ktu ngec. Kjo sht e ashtuquajtura vdekje bolus, kurse haset m s shpeshti tre personat e alkoolizuar, t cilt si t pangopur e glltisin ushqimin t pa prtypur, kurse prve ksaj edhe reflekset i kan jo vetm t dobsuar, por dhe pothuaj t shuar. Mbyllja e laringut gjithashtu shpesh ndodh edhe te fmijt t cilt luajn me para metali, rruaza, kopsa apo sende tjera t ngjashme t cilat i fusin n goj dhe kshtu me pahir prfundojn n laring.
175

Mbyllja e laringut me plhur,n pambuk, gazet etj. me qllim vrasjeje (mbytjeje), bhet shum shpesh me aktet vrasse ndaj fmijve, kurse te personat e rritur nj ngulfatje e till kryhet gjat dhunimit, me qllim t pengimit t britms pr ndihm t viktims s sulmuar. 3. Mbyllja e gabzherrit dhe bronkeve Kjo ngufatje shkaktohet me deprtimin e rrs s imt, pluhurit, kokrrave t drithrave, dheut, masave t vjella nga lukthi si dhe me aspirim t lngut gjakut. Rastet e ktij lloji t ngufatje shum rrall kan origjin vrasse, kurse vetvrasja ktu prjashtohet, prandaj kto kryesisht jan aksidentale. Rastet e fundit m s shpeshti ndodhin me mbulim me dhe t shembur, pastaj me lym (p.sh. n katastrofa eruptive t vullkanit Nevado del Ruis n Meksiko), me rr, me miell n silose, apo me rastin e sulmeve epileptike dhe rrzimit n lym, pluhur apo glqerore, etj. Mbyllja vdekjeprurse e bronkeve t imta n .t vrtet sht dukuri shum e rrall, kurse edhe nse ka ndodhur, ather viktima ka qen paraprakisht e trullosur dhe koka i sht ngulitur n pellg lumi apo n prrosk e t ngjashme. 4. Prmbytja Prmbyrja sht vdekje e dhunshme ngufatse (asfiktike), kurse shkaktohet n rastet kur vrimat e jashtme t frymmarrjes (hunda dfhe goja) kredhen n lng, e kjo m s shpeshti nddh n lum, liqe, pishin, pastaj n sisterna, puse, madje edhe n prroska t vogla dhe pellgje pas shiut. Pra, me rastin e prmbytjeve nuk sht e domosdoshme q ko t ket ndodhur vetm n uj, por edhe n t gjitha lngjet tjera t cilat n me rastin e kredhjes apo prmbytjes n todeprtojn n vendet e rrugve t frymmarrjes.

Slika 15. Pjena u vidu peurke na ustima kod svjeeg utopljenika

176

Me rastin e prmbytjes, mekanizmi i vdekjes sht proces shum i ndrlikuar, n t cilin, n stadin fillestar, rol t rndsishm luajn proceset biokimike. Me fjal tjera, me deprtimin e lngut n bronket e vogla dhe n alveole pamundsohet kmbimi i ajrit, gjegjsisht marrja e oksigjenit dhe lirimi i dyoksidit t karbonit, me rast shtohet koncentrimi i dyoksidit t karbonit n gjak i cili i bllokon qendrat e frymmarrjes n palcn e kurrizit. Me ngacmimin e qendrave t frymmarrjes, n kt mnyr krijohen ekskursione t sforcuara t frymmarrjes, t cilat e prshpejtojn hapjen e rrugve respirative (t frymmarrjes) gj q prap n vend t ajrit e mundson deprtimin e menjhershm t lngut n gabzherr dhe n alveole. Konsekuenca e ksaj sht se lngu i deprtuar ngacmon dhe shkaktohet qitja e menjhershme e lngut me an t kollitjes. Me at rast przihet lngu me dyoksidin e karbonit dhe ajrin me rast n vrimat e frymmarrjes shfaqet shkuma me flluska t imta n form t krpudhs. Frymmarrja ndrpritet menjher, kurse pas ksaj menjher edhe t rrahurat e zemrs dhe pas pes minutash paraqitet vdekja. Tek t prmbyturit e frikshm, gjendja e kufoms l prshtypje, sepse: n goj dhe hund ka shkum n form krpudhe, pastaj mavijosje t theksuar n lkur dhe mukoz, pamje m t dendur t lkurs si dhe qndrim mbrojts t kufoms (duart e lakuara n brryla, kurse shuplakat t afruara nga gjoksi). Pr shkak t peshs s konsiderueshme nga uji, kufomat e t prmbyturve, shum shpejt kridhen n fund t ujit. Pr shkak t procesit t prshpejtuar t kalbjes n periudhn e vers, kufomat e zhytura n fund t ujit, brenda 1-2 ditsh dalin n siprfaqe. Kurse dimrit megjithat pr shkak t procesit t ngadalsuar t kalbjes dhe krijimit m t ngadalshm t gazrave prishse, kufomat e t prmbyturve mbeten n fund t shtratit t lumit apo liqenit edhe nga 2-3 jav, kshtu q n at koh lindin ndryshime karakteristike. Sipas origjins, prmbytja n uj sht m s shpeshti aksidentale, pastaj vetvrasse, kurse vrasse ajo sht shum e rrall. Mirpo pr kt arsye hasim edhe prmbytje t finguara apo t simuluara shum m shpesh se sa tek vrasjet. Kto prmbytje t simuluara kryhen n at mnyr q pasi t jet mbytur gjetiu, n mnyr tjetr, zakonisht me ngufatje, viktima apo kufoma menjher hedhet n lum. Idioma: i mbyturi edhe pr fije t kashts kapet sht nj fjal e urt e vjetr e
177

cila kt konfirmim t vetin e merr edhe n praktikn kriminalistike. N t vrtet, tek i prmbyturi, n grushtet e tij t shtrnguar gjendet lymi, rra si dhe bim apo fije bimsh e t ngjashme. Pastaj, krahas ksaj, duke hulumtuar mir shuplakat e duarve do t gjenden edhe shenjat e ndrydhjeve t thonjve si dshmi e drejtprdrejt e prpjekjeve t forta dhe prandaj shtrngimit t grushteve. Nse prmbytja ka ndodhur n liqe apo n degn e qet t lumit, n t ciln uji stagnon, apo rrjedh ngadal, kufoma e t prmbyturit do t kridhet n fund t ujit pas nj kohe t caktuar n afrsin direkte t ngjarjes, dhe aty mbetet. Mirpo, nse ka ardhur deri tek prmbytja n ndonj lum t thell malor apo lym rrmbyes, ather rrymat e ujit do ta bartin kufomn larg rrjedhs s lumit me dhjeta kilometra larg vendit t ngjarjes dramatike dhe tragjike. Prmbytja e finguar (kamufluar) Kufomat e gjetura n uj nuk jan gjithmon persona t prmbytur, sepse vdekja ka mundur t vij edhe nga shkaqet tjera, kurse n uj ka arritur nga tjera motive. Kshtu edhe tek prmbytjet e simuluara apo t finguara, vdekja shkaktohet n mnyra tjera, kurse pastaj kufoma hedhet n uj (lum, liqe) q t paraqitet apo lihet prshtypja se i prket prmbytjes. Me veprimin e till tentohet t maskohet akti i kryer kriminal. Kufoma e gjetur n uj paraqitet bindshm si rast aksidental apo akt i vetvrasjes me prmbytje. S kndejmi, prcaktimi i gjendjes s vrtet faktike, apo konstatimi i sakt i t vrtets paraqet prgjegjsi dhe sfid t jashtzakonshme kriminalistike. Puna shum profesionale dhe qasja metodologjike e sofistikuar profesionale do ta zgjidh edhe rastin m t vshtir, prandaj edhe prmbytjen si t till. Dallimi pr s afrmi i t prmbyturit t vrtet nga prmbytja e simuluar, mund t vrtetohet sakt n baz t gjendjes s jashtme t kufoms me an t shenjave kognitive (njohse) t prmbytjes, t cilat n rastet e freskta t prmbytjeve jan si vijon: - shkuma e bardh n vrimn e gojs dhe t hundve, - sendet e shtrnguara n grushta t duarve: bari, lymi, rra, flora, etj, - ivitit e thonjve n shuplakat e duarve, - zbehja e tabanve dhe shuplakave t duarve, - irnosjet postmortale n kok dhe qaf, - goja e hapur.
178

Foto 16. Shtresa e trash e algve mbi kufom; Foto 17. Irnimi (mavijosja) e lkurs n tbane dhe shuplaka t duarve dhe Foto 18. Ndryshimet e shkaktuara me prishjen (kalbjen) e kufoms

Puna shum profesionale dhe qasja metodologjike e sofistikuar profesionale do ta zgjidh edhe rastin m t vshtir, prandaj edhe prmbytjen si t till. Dallimi pr s afrmi i t prmbyturit t vrtet nga prmbytja e simuluar, mund t vrtetohet sakt n baz t gjendjes s jashtme t kufoms me an t shenjave kognitive (njohse) t prmbytjes, t cilat n rastet e freskta t prmbytjeve jan si vijon: - shkuma e bardh n vrimn e gojs dhe t hundve, - sendet e shtrnguara n grushta t duarve: bari, lymi, rra, flora, etj, - ivitit e thonjve n shuplakat e duarve,
179

- zbehja e tabanve dhe shuplakave t duarve, - irnosjet postmortale n kok dhe qaf, - goja e hapur. Shenjat e cekura jan sinjifikative dhe flasin me nj probabilitet t mundshm pr prmbytjen. Gjithashtu, edhe rezultati i obduksionit t organeve t brendshme tek i prmbyturi sht karakteristik si vijon. Edemi i mushkrive, n bronke dhe gabzherr sht e pranishme shkuma e holl, pastaj pjesa e djatht e zemrs sht e dilatuar dhe mban gjak t njom, si dhe prania e sasis s madhe t ujit n lukth dhe zorr. Diagnoza kriminalistike e prmbytjes Shenjat e sigurta t vdekjes me rastin e prmbytjes jan ato shenja t cilat na udhzojn n reaksionet vitale, pra t arritjes s drejtprdrejt n uj. Kto shenja do t vrtetohen me analizn kimike dhe me metodn mikroskopike. a) Analiza kimike e gjakut tek i prmbyturi Kt analiz lidhur me koncentrimin e kloridit i pari e ka futur n kriminalistikn mjeksore t hulumtimit Dr. Alexsander Gettler, n laboratorin e Kimis, t Institutit Kriminalistik t Nju Jorkut. Kjo metod bazohet n analizn e mostrs s gjakut t barkushes s majt dhe t djatht (ventricoli cordis) lidhur me koncentrimin e kloridit. Nse prqindja e kloridit n gjakun e barkushes s majt sht i ndryshm nga ai n barkushen e djatht, ather sht shenj se uji ka deprtuar n gjakun e arteries dhe ka rralluar koncentrimin e kloridit. Kjo sht dshmi e drejtprdrejt se i prmbyturi ka arritur i gjall n uj. Kjo metod sht shum e thjesht dhe absolutisht e sakt n dallimin preciz t prmbytjes s vrtet nga ajo e simuluara (finguar). Dr. Walter Jatter nga Universiteti i Harwardit ka kryer nj varg hulumtimesh eksperimentale, duke arritur deri te rezultatet shum t besueshme N t vrtet, nse prqindja e kloridit n gjakun e barkushes s majt zvoglohet pr 50% e m tepr, ather mund t konstatohet se vdekja ka ndodh si pasoj e prmbytjes. Mirpo, nse gjenden vlerat e kloridit n gjakun e barkushes s majt dhe t djath n masn 25% mbi normale, ather kjo sht dshmi e sigurt se vdekja ka ndodhur n uj t detit. Prve ksaj ky autor me eksperimentet e veta ka ardhur deri te zbulimet shum t vlefshme. Ai
180

e ka vrtetuar se shum m e besueshme sht dshmia e magnezit n gjakun e barkushes s majt dhe t djatht se sa kloridi. Kjo metod sht m superiore, sidomos n rastet kontestuese, p.sh. te kufomat e prishura n uj. b) Analiza mikroskopike e algve (diatomea) Kjo analiz n organizmin e kufomave t ujit ka rndsi t madhe dhe t vlefshme kriminalistike n diagnostikn e t prmbyturve.
Foto 19. Llojet e algve nga lumenjt dhe liqenet (a, b)

Mirpo, gjetja e algve n mushkri, lukth dhe zorr nuk sht dshmi e prmbytjes, sepse n ato organe algt mund t arrijn edhe n kufoma, n mnyr mekanike, me deprtimin pasiv t ujit n ato organe. Mirpo, prania e algve n mli , veshk, tru,palcn kurrizore, ather sht dshmi se ato kan arritur aty vetm pr s gjalli. Prandaj, prania e algve t gurve n organet e prmendura (mli, etj) , sht dshmi e pamposhtur e prmbytjes. Prve ksaj skeleti i algve sht i prbr nga stralli i cili sht shum rezistent n
181

kalbje, madje edhe ndaj acideve. Prezenca e strallit n alg ka vler provash edhe te kufomat t cilat kan qndruar gjat n uj. Lumenjt dhe liqenet, n vendet e ndryshme t tyre prmbajn edhe lloje t ndryshme algsh., prandaj ky fakt mundson q me saktsi t caktohet vendi ku ka ndodhur prmbytja.

B. ASFIKSIT STRANGULATIVE 1. Mbytja me duar Asfiksia e shkaktuar me znie t fryms me duar zakonisht sht e origjins vrasse. Derisa ajo aksidentale e sidomos ajo vetvrasse praktikisht sht e pamundur. N prqindje shum t madhe, znia e fryms me duar kryhet mbi fmijt e porsalindur dhe fmijt e vegjl, pastaj mbi pleqt e pafuqishm, por gjithashtu edhe mbi alkoolistt dhe n njfar mnyre edhe mbi personat e trullosur forca mbrojtse e t cilve sht dukshm e kufizuar. Lloji special i krimeve seksuale, gjat aktit t dhunimit e kryejn ngufatjen e viktims pr shkak t tronditjes s madhe seksuale (vrasje patologjike e lig). Tek znia e fryms me duar n kufomn e viktims krahas shenjave t prgjithshme t ngufatjes, n form diskoloriti t theksuar t koks, pastaj syt e fryr, gjuha e mbrthyer si dhe gjakderdhjeve t imta t madhsis s kokrrs s melit, me nj kontroll t kujdesshm mund t zbulohen edhe shenjat lokale patognomonike n qaf. N t vrtet n pjesn e prparme t qafs do t hasen gjurm diskrete n form t irnosjeve t rrumbullakta t cilat jan krijuar me rastin e shtrngimit me maje t gishtave, pastaj prerjet lineare nga shtrngimi me thonj. Sipas renditjes t shtrngimeve t thonjve n ann e prparme t qafs mund t prcaktohet pozita e sulmuesit dhe viktims gjegjsisht mund t konstatohet se a ka qen ngufatja e shkaktuar s prparmi apo nga ana e sprasme e shpins s viktims. Znia e fryms nga ana e prparme n t shumtn e rasteve kryhet me njrn dor dhe n at rast thonjt nguliten vetm n njrn pjes ansore t fytit. Znia e fryms nga prapa pothuaj rregullisht kryhet me dy duart prandaj edhe irnosjet dhe shtrngimet e thonjve jan t koncentruara n pjest ansore t arzs s fytit (mollzs s Ademit), krcet e s cils jan t thyera. Prve ksaj ant konvekse t ndrydhjeve t thonjve jan t kthyera ka pjesa e prparme. Me rastin e obduksionit t kufoms s personit t mbytur, shihet se nn lkur ekzistojn gjakderdhje t vogla n indin e
182

but, krisjet e krces s gabzherrit etj. 2. Mbytja me ligatur Sipas pamjes lokale, mbytja me ligatur sht shum e ngjashme me hullin strangulative t varjes. Kjo m s shpeshti kryhet me konop, pastaj me plhur t dredhur, me zinxhir, tel kabull t plastiks, toj, dhe me mjete tjera t ngjashme. Detajet ose hollsit teknike t mbytjeve me ligatur dhe atyre nga varja jan t ndryshme. Tek mbytja me lak, at e shtrngon ndonj person tjetr, kurse tek varja n lak shtrngon pesha e trupit t vet. Pozita e hullis strangulative tek mbytja sht horizontale, e rrumbullakt, me kontinuitet n tr gjatsin e qafs, derisa tek varja vendoset pjerrtas s poshtmi dhe nga pjesa e prparme dhe ngjitet lart prapa, n nj vend ndrkrehet kontinuiteti i hullis strangulative dhe at n vendin ku ka qen nyja e litarit. Hullia strangulative tek mbytja me ligatur sht e ngjashme sikurse te garrota(mnyra spanjolle e mbytjes me ngufatje me an t unazs s hekurt e cila ngushtohet me ndihmn e vids). Hullia strangulative tek mbytja me ligatur gjendet nn Mollzn e Ademit, (arzn e fytit). Derisa tek varja ajo vendoset mbi arz-mollz. 3. Varja Varja sht akt i dhunshm i shkatrrimit t jets me shtrngimin e qafs me litar,t cilin shtrngim e bn pesha e trupit t t varurit. Nuk sht e domosdoshme q litarin ta shtrngoj tr trupi, por vetm nj pjes e caktuar, madje mjafton pjesa e peshs s trupit prej vetm 15 kg. q t kryhet varja. Si litar pr varje mund t shrbej do send i lakueshm. M s shpeshti n prdorim sht litari, kablloja, pastaj kablloja e plastiks, teli, arafi, traka e mbshtjellsit, batanija, toja e kpucs, rripi, e t ngjashme. Duke pasur parasysh llojllojshmrin e mjeteve pr varje, laku mund t jet cilindrik, elips, i ngusht, i gjer, kurse tek secili litar dallohet harku, nyja dhe kmbzat. Pikrisht dallimet e litarve japin veorit identike t hullive strangulative sepse ato jan edhe ivit i vet litarit. Laku lidhet pr vendin e fiksuar (gozhd e ngulitur, tra, deg druri, dorz dere madje edhe mbajtsi i lavamanit, etj) t cilat jan t ngritura s paku 30 cm. largsi mbi tok.

183

Foto 20. Hullia e vendosur pjerrt tek varja (a, b); hullia e rripit (c), dhe e litarit(d)

Varsisht nga pozita e nyjs s litarit n qafn e viktims dallohet varja tipike nga ajo jo tipike. Pr varjen tipike sht karakteristik se nyja e litarit gjendet mbrapa n qaf, kurse harku prpara, ndrsa tek varja jo tipike e kundrta, nyja gjendet prpara ose anash n qaf. M tutje, dallohet varja e plot nga ajo jo e plot, gj q varet nga raporti i trupit
184

me tokn. Kshtu varja e plot sht ajo kur asnj pjes e trupit nuk prek n tok ose n ndonj objekt, derisa varja jo e plot sht ajo kur trupi pjesrisht mbshtetet n pozitn e lakuar ose megjithat ulur, madje edhe shtrir, kshtu q vetm nj pjes e vogl shtrngohet me litar. Sipas origjins varja sht n prqindjen m t madhe t rasteve kryesisht vetvrasje, aksidentale sht shum rrall (tek fmijt t cilt luajn varje, pastaj tek akrobatt, te ekstravagantt seksual, te t cilt me rastin e tentimit t varjes vije deri tek ekstaza). Varja vrasse sht rrallsi e jashtzakonshme, kurse pr at akt jan t nevojshm m shum kryes mirpo ekziston qart disproporcioni midis kryesit dhe viktims apo q sht shum ma e logjikshme dhe praktike, viktima paraprakisht sht mashtruar me mjete narkotike, sht trullosur n mnyr tjetr e pastaj sht varur. N kt kategori bjn pjes edhe vrasjet e finguara apo t stimuluara, do t thot se vrasja sht kryer n mnyr tjetr, kurse duke e varur kufomn kamuflohet krimi sikurse t ishte vetvrasje. Pr diagnozn e hollsishme kriminalistike t ksaj varjeje misterioze do t flitet m von me rastin e elaborimit t metodave kriminalistike n diferencimin e origjins s varjeve. Mekanizmi i shkaktimit t vdekjes s personit t varur kryhet n mnyr fulminante kurse prbhet nga tre komponent: (a) mbyllja e plot e rrugve t frymmarrjes (ngufatje) (b) me shtrngim t enve t gjakut n qaf ndrprehet qarkullimi i gjakut n tru dhe shkaktohet anoksia e tij; (c) ngacmimi i mbshtjellsve nervor n pjesn e gabzherrit (n. Vagus) ose n pjesn e arterieve ansore (sinus-karrotikus). Ndrkaq, rolin vendimtar n shkaktimin e vdekjes e ka ngufatja mekanike. Ndryshimet n kufomn e t varurit jan mjaft karakteristike. Ngjyra e lkurs te varja tipike sht e zbeht, ndrsa te ajo jo tipike e irnosur, kurse edhe mukozat jan cianotike me gjakderdhje t vogla. Maja e gjuhs zakonisht sht e kafshuar me dhmb. Renditja e njollave t vdekjes sht karakteristike. Ato gjenden n pjest e poshtme t trupit, nn bel. Nse kufoma sht e hequr nga litari pas tri apo katr orsh, e pastaj e shtrir do t ndodh bartja e njollave t vdekjes dhe ato do t vendosen n duar dhe kmb (siprimare), por edhe n shpin gjegjsisht n at an n t ciln ka qen e vendosur kufoma.
185

Rezultati shum specifik i cili gjithnj sht i pranishm tek t varurit sht hullia dhe grvishtja e lkurs-hullia strangulative- e cila krijohet me shtrngimin e litarit dhe ka ngjyr t kuqe t mbyllt, sht e fort dhe e thar. Drejtimi i shtrirjes s gjurms s hullis sht i pjerrt n drejtim t eprm nga prapa, gjendet mbi mollzn e fytit. N grvishtjen e hullis gjenden gjakderdhje t imta me pika, ndrsa n indin e but t qafs ekzistojn ndrydhje dhe gjakderdhje t vogla t brendshme si shenj e reagimit vital. Pamja e hullis strangulative varet nga materiali i prdorur. N afrsi t litarit shpesh gjenden edhe ogulite t cilat jan krijuar me rrshqitjen e litarit para se ai t jet trhequr definitivisht. Por edhe n pjes tjera t trupit mund t gjenden lndime n form ngulitesh, ndrydhjesh, njollash, etj. e t cilat jan krijuar analogjikisht gjat aktit t varjes. Lndimet si jan kto t prmendurat gjithmon do t jen t pranishme nse varja sht kryer n tavane, n drunj apo vende t ngjashme n afrsin e t cilave ekzistojn thepa dhe tehe t mprehta dhe me rastin e trheqjes s litarit trupi krcen dhe shtanget, prandaj edhe shkaktohen lndimet e prshkruara. Shpesh shtrohet shtja e dallimit ndrmjet varjeve dhe mbytjeve, pr shkak t ngjashmris s hullis strangulative. Dallimi qensor ndrmjet njrs dhe tjetrs form t asfiksis mekanike qndron n at se tek varja hullia strangulative sht m e shkurt n prfundim, kurse tek rastet e mbytjes (ngufatjes) me ligatur gjithmon ajo sht e mbyllur. Prve ksaj tek varjet hullia strangulative gjithmon gjendet mbi mollzn e fytit, kurse tek mbytja ajo sht nn mollzn e fytit. (pomum ademi). N rast kombinimi t ngufatjes s t gjallit dhe varjes s t vdekurit (kamuflimi)-prshkrimi n literaturn kriminalistike-n qaf ekzistojn dy gjurma; njra sht e mbytjes, horizontale nn mollzn e fytit, me ngjyr t kuqe t mbyllt dhe tjetra nga varja sht e pjerrt me hulli diskontinuive, ngjyr zbeht e mbyllt pa gjakderdhje t brendshme. Si u theksua tashm, n kategori shum t madhe pr nga prejardhja ktu bjn pjes vetvrasjet. Pr diagnostiken e sakt t vetvarjes shrbejn metodat e sofistikuar kriminalistike shkencrisht t verifikuara. Kto metoda do t zbatohen n t gjitha rastet e varjeve. Pr tiu shmangu do lloj gabimi, sidomos varjeve t kamufluara apo
186

aksidentale, para organeve t kriminalistiks shtrohen pyetje t trthorta t cilat gjat shikimit t vendit t ngjarjes duhet t zgjidhen e ato jan: - a ekzistojn shenjat se varja sht kryer pr s gjalli? - dallimi i hullis strangulative i varjes pr s gjalli nga ajo e varjes s kufoms. - shenjat tjera prcjellse t lndimeve n kufom? - ekzistimi eventual i alkoolizmit tek i varuri? - mikrogjurmt kontaktuese n duart e t varurit dhe t personit t dyshimt; - mikrogjurmt n tra n t cilin ka qen litari i lidhur, gjegjsisht mjeti me t cilin sht kryer varja. Nga aspekti kriminalistik rrethanat konkrete t varjes jan t ndryshme kshtu q sht e pamundur t sistematizohen. Pr shkaqe praktike nga aspekti i tekniks kriminalistike dhe kriminalistiks mjeksore, rrethanat e varjes ndahen n dy grupe: (a) varja n lokal t mbyllur dhe (b) varja n ambient t hapur32 Diagnostifikimi kriminalistik i varjeve Me qllim t prcaktimit t sakt diagnozs s varjes, krahas rezultatit t obduksionit dhe t gjitha shenjave relevante ekzistojn edhe dy metoda shum serioze dhe t lehta pr tu prdorur, me ndihmn e t cilave n mnyr objektive, precize dhe shum profesionale mund t konstatohet se varja sht br pas vdekjes apo pr s gjalli. N baz t rezultateve t ktyre metodave do t konstatohet pastaj edhe origjina e varjes-vetvrasje, aksident, vrasje apo megjithat varje e kamufluar. Rezultatet e ekspertizs kriminalistiks pas t dy metodave do t jen pjes prbrse e ekspertizs s trsishme dhe e t gjitha veprimeve t kryera hetimore q jan ndrmarr pr ndriimin e varjes. Metodat kriminalistike jan : metoda e dr. May Frei dhe metoda e E. Goddefroy, si dhe metoda e N-A. Goggie-ut.

32

Shih hollsisht S. Gorki, cit. i Veprs. 187

a). Metoda e dr. Max Frei-it Metoda e mikrogjurmve kontaktuese n diagnostikn dhe diferencimin e varjeve, n kriminalistik sht futur nga kriminalisti i njohur i Cyrihut, dr. Max Frei, e cila bazohet n fiksimin dhe marrjen (incizimin) e mikrogjurmve nga duart e viktims me ndihmn e trakes celuloide. Pastaj bhet krahasimi me mikroskop i gjurmve t qimeve n duart e kufoms dhe fijeve t konopit me t cilin sht br varja.

Fig. 21

Me traken ngjitse t celuloidit nga t dy duart e viktims merren gjurmt e padukshme t fijeve. Fijet jan t vendosura para s gjithash n majat e gishtave n lakun e falangave distale, n kthesat ndrmjet gishtit dhe gishtit dhe gishtit tregues, n shuplak t dors. N kto pjes predilektive ngjitet traka celuloide e cila menjher hiqet dhe mbulohet me copn e njjt t folis s pastr. T gjitha mikrogjurmt me at rast hiqen nga duart. Me mikroskopin komparativ kryhet krahasimi dhe barazimi i t gjeturave, foto 21. Renditja e qimeve n shuplak, fijeve pr identifikim me fijet ekzistuese t litarit t inkriminuar.33 Domosdo kryhet numrimi i fijeve nga secila shuplak ve e ve dhe n form t formuls sht e mundur q me numr t sakt t theksohet sa dhe n cilin vend ka fije t pranishme. N baz t ktyre veprimeve subtile sht e mundur si do t shohim m von t kryhet rikonstruktimi i sakt i ngjarjeve t drejtprdrejta para varjes. N rast t kryerjes s aktit t vetvarjes, viktima vet e ka punuar lakun nga litari, i ka kryer edhe veprimet tjera t nevojshme dhe vet e ka
33

Max Frei: Beitrag zur Spurenkunde des Suicids durch Erhagen und Erdrosweln, "Kriminalistik", 9, 1955. 188

vendosur lakun n fyt. N rastin e manipulimit me litar, shum fije mikro kontaktuese ngjiten pr dore t vetvrassit. Nse ksaj i shtohet se vetvrassi me rastin e shqetsimit djersitet shum ather edhe fijet i ngjiten pr shuplaka t dors s viktims. Nga kjo rezulton se mikrogjurmt e fijeve n duart e vetvrassit jan rregullisht t pranishme. Ndonse vrasjet me varje jan dukuri shum e rrall, mikrogjurmt n shuplaka do t jen dshmi e sigurt dhe e drejtprdrejt n zgjidhjen e enigms. Gjat dhe pas aktit t vrasjes, viktima e varur nuk ka ardhur n kontakt me shuplakat dhe konopin, prandaj me at rast edhe nuk ka qime apo fije nga litari i prdorur. Mirpo n rastet kur viktima e varur me t njjtin litar me t cilin pastaj sht varur, kurse gjat aktit t vrasjes nuk ka qen i mashtruar dhe i trullosur dhe duart i ka pasur t lidhura, ather duhet pritur gjithsesi prezencn e gjurmve t litarit n duar, meqense do t ket br rezistenc. N raste t tilla duhet t merren mikrogjurmt ve e ve nga secili gisht dhe nga disa pjes t shuplaks s dors. N kt mnyr sipas lokalizimit topografik t mikrogjurmve t pranishme mund t vrtetohet se fijet a rrjedhin nga vetvrasja apo nga viktima e krimit q ka br rezistenc. Jan t shpesht shembujt e kamuflimit t vetvrasjeve me varje. N rate t tilla rezultati i mikrogjurmve kontaktuese n shuplakat e duarve sht negativ, prandaj me siguri t plot prjashtohet vetvarja.34 Reputacionin shkencor dhe verifikimin praktik t ksaj metode e ka prjetuar krijuesi i saj autori dr. Max Frei, n shum eksperimente, t kryera sistematikisht dhe n mnyr metodike n regjionin, Kantonin e Cyrihut, si dhe n vendet tjera gjithandej Zvicrs. N ato hulumtime fillestare tek 82 t varur ka ardhur deri tek rezultatet marramendse. Te t gjith t varurit jan gjetur mikrogjurmt e fijeve t litarit n t dy shuplakat e duarve. Kontrolli sht br me t gjitha llojet e litarve t punuara nga materialet e ndryshme. Mikrogjurmt n duar jan konstatuar edhe kur teli i prdorur ka qen i mbshtjell me plastik. Kriminelt n rastet e vrasjeve me varje apo varje t kamufluar tentojn q viktims tia ngjesin mikrogjurmt e fijeve t leshta n
34

A. Ramljak: Diferencijacija vjeanja - samoubistvo, ubistvo ili fingirani zloin, "13 maj", 5/XXIII, Beograd, 1970. 189

duar n mnyr q sa m bindshm ta paraqesin se ka t bj me varje vetvrasse. Kto tentime pr ti gjasuar nj krimi t prkryer me siguri do t demaskohen me an t hetimeve shkencore t kriminalistve profesional. Shrader paraqet nj shembull shum t mir edhe kshilldhns, i cili ka hulumtuar rastin me tentim t krimit ideal. Vrassi me mashtrim ia ka arritur q ta bind viktimn (n rastin konkret fjala sht pr nj vajz) q n takimin e caktuar ta sjell litarin me t cilin ai m von n mnyr mizore e ka kryer, s pari mbytjen me ngulfatje, e pastaj e ka varur. Shum qart, n grushtet e vajzs ka pasur gjurm t qimeve t imta t litarit. Mirpo, me analiz t kujdesshme t lokalizimit dhe me zhvendosjen e qimeve n disa gishtrinj dhe n disa zona t shuplakave t duarve sht sqaruar mnyra e kryerjes s varjes dhe sht zbuluar krimi i shpikur perfid. b) Metoda e E. Goddefroy-it n tra dhe litar) (ndryshimet

Esenca e ksaj metode, t ciln n praktikn kriminalistike e ka futur kriminalisti francez, qndron n ndryshimet n tra n t cilin varet trupi dhe n ndryshimet speciale t litarit me t cilin sht kryer varja. N t vrtet me rastin e varjes vetvrassi e hedh litarin mbi tra kurse paraprakisht do ta ket punuar lakun. Pas vendosjes s lakut dhe shtrngimit t litarit me peshn e trupit t tij qimzohen skajet e mprehta t trarit kshtu q fijet e litarit dhe ashklat e drurit trhiqen n drejtimin e litarit (tatpjet) nga t dy ant e trarit. Njkohsisht qimet e litarit n t dy ant do t drejtohen prpjet n drejtim t kundrt t trheqjes s litarit.
Foto.22 Ndryshimet n skajet e trarit dhe n litar (ashklat e skajeve).

N rastet kur viktima ka qen e mbytur n mnyr tjetr, derisa kufoma ende qndron n tok, krimineli apo vrassi, do ta vendos
190

lakun rreth qafs s kufoms, kurse pastaj e hedh lirisht skajin e litarit prmbi tra dhe duke e trhequr teposht e ngrit kufomn n drejtim t trarit. Gjat kryerjes s ktij akti, fijet e drurit n ann n t ciln ngrihet kufoma do t jen t kthyera prpjet kurse n ann tjetr do t lshohen tatpjet, n drejtim t trheqjes s litarit. Prkundr ksaj, fijet e konopit n ann e trheqjes s kufoms do t jen t kthyera teposht, kurse n ann tjetr n t ciln litari trhiqet teposht, fijet e litarit do t jen t kthyera prpjet. c) Metoda e dr. Alfred Goggie-s (koncentrimi i oksihemoglobins) Dallimi i vdekjes asfiksive n prgjithsi nga shkaqet tjera t vdekjes s papritur bhet shum thjesht, por me metod t sakt dhe ekzakte. Metoda bazohet n konstatimin e prqendrimit t oksigjenit (O2) n arteriet e gjakut t kufoms. sht fakt se n gjakun e kufoms vdekja e s cils ka origjin asfiksive (pa marr parasysh me far mekanizmi sht ngulfatur) , n arteriet e gjakut t saj gjendet prqendrim i ult i oksigjenit (oksihemoglobins), pra gjithsej 1% (!), derisa n gjakun e kufomave vdekjen e t cilave e kan shkaktuar shkaktar tjer t ndryshm, prqendrimi i oksigjenit i verifikuar me shum eksperimente n shtaz, n laboratorin e Universitetit t Harvardit, kurse ky fakt ksaj i jep rndsin e llojit t vet. Kt metod e ka autorizuar Prof. Dr. Alfred Goggio. Metoda e konstatimit t prqendrimit t oksihemoglobins ka rndsi t veant n aplikimin e saj n rastet e varjeve t kamufluara apo t mbytjeve (me zhytje) t kamufluara. N t vrtet, sht e mundur q t kryhet vrasja n mnyr tjetr e pastaj kufoma t varet apo t hidhet n lum pr tu simuluar akti i vetvrasjes. L. Shyder e prshkruan rastin e nj femre t re kufoma e s cils sht gjetur e varur n lakun e shkallve. Prfundimi fillestar i organeve t hetuesis ka qen se fjala sht pr varje vetvrasse. Nj muaj m von pr shkak t rrethanave t caktuara t dyshimta, sht br ekshumimi dhe obduksioni i kufoms dhe me ndihmn e metods s cekur sht konstatuar prqendrimi i konsiderueshm i oksigjenit n gjak, gj q apriori ka prjashtuar mundsin e vdekjes me varje. Jan zbuluar kryesit e krimit q e kan pranuar vrasjen dhe tentimin e simulimit t varjes. N korrelacionin e ekspertizs mjeksore dhe t metodave t rafinuara kriminalistike n hulumtimin e varjeve sht e mundur diagnostika e
191

sigurt dhe dallimi preciz midis i origjins s plags shkaktare t vdekjes dhe varjes. 4. Shtypja e koshit t kraharorit dhe barkut Ky lloj i vdekjes asfiksive vjen gjat shtypjes masive n tr siprfaqen e koshit t kraharorit dhe barkut kurse ndodh pothuaj rregullisht n fatkeqsit aksidentale. M s shpeshti ndodh me rrotullimin dhe automobilit n rastet e ndrydhjeve dhe n ndeshjet direkte t automobilit me rast vjen deri tek ndrydhja e trupit midis rrethit t timonit dhe ulses me rast plotsisht pamundsohet frymmarrja. Shtypja e gjoksit dhe barkut shkaktohet edhe n rastet e fatkeqsive hekurudhore pastaj n rastet e shembjes s dheut n miniera, ndrtimtari etj. Pr shkak t shtypjes s fuqishme mbi gjoks dhe bark pamundsohet lvizja e frymmarrjes prandaj vdekja n kt rast vjen nga ngufatja. Konstatimi n kufom sht i qart krahas ndrydhjeve masive n trup, n lkur dhe mukoz, sidomos n fytyr dhe qaf ekzistojn mavijosje dhe gjakderdhje t brendshme n mukoz.

Foto 23. Shtypja e kafazit t krahrorit dhe shenjat e dukshme t nxnjes s gjakut

192

III. LNDIMET FIZIKE Ekziston shkall e lart e lndimeve mekanike, n t cilat traumatizmi, sidomos n komunikacionin automobilistik dhe n industri zn vend markant. Ky lloj i lndimeve qndron n maje t lists s fatkeqsive n prgjithsi. Menjher pas ktyre lndimeve qndrojn lndimet fizike, sepse spektri mjaft i gjer i agjentve t dmshm fizik n vete fsheh mundsi t mdha shkatrruese dhe krahas t prmendurave edhe rreziqe potenciale, si faktor dominues t rrezikut pr dmtimin e shndetit. Lndimet fizike jan dmtime t llojeve t tilla t shndetit n t cilat efektet e temperaturave ekstreme, t energjis elektrike dhe rrezatimeve jonizuese kan veprim t posam dmtues n organizm. A. Lndimet termike Merreni me mend, se n zjarrin
t cilin Prometheu ua vodhi zotave sht djegur Xhordano Bruno (Stanislav Jerzy LEC)

Lndimet termike shkaktohen pr shkak t veprimit t temperaturave ekstreme, qofshin t larta (djegia) apo shum t ulta (ngrirja). Veprimi i tyre ndikon n prgjithsi n tr organizmin ose n mnyr lokale n pjest e izoluara t trupit. Pr shkak t ksaj ndryshimet patomorfologjike kan karakteristika t caktuara, por edhe shkall t ndryshme t dmtimit gjegjsisht pesh t ndryshme t lndimit. 1. Ndikimi i temperaturave t larta Sipas burimeve t ndryshme t nxehtsis edhe efektet termike krijohen nn ndikimin e flaks n trupin e njeriut duke shkaktuar djegie, kurse lngjet e nxehta shkaktojn djegie, ndrkaq lngjet e valuara shkaktojn prvlim, derisa veprimi i rrezeve t diellit apo temperatura t larta t rrezeve t diellit shkaktojn prcllim dhe goditjen e diellit n kok. Djegiet shkaktohen n pjest e zbuluara t trupit (fytyr, qaf, duar dhe kmb), ndrsa prvlimet m s shpeshti n pjest e mbrojtura t trupit, t mbuluara me rrobe dhe kpuc, kurse efekt t veant n kt ka uji i valuar prmes rrobs s lagur. N baz t fuqis s temperaturs dhe siprfaqes, vllimit t prfshirjes
193

s lkurs dhe intervalit kohor gjat t cilit sht ekspozuar trupi temperaturs s lart djegiet dhe prvlimet ndahen n katr faza (tab. 14). Varsisht nga faktort e cekur do t rezultoj edhe kualifikimi i caktuar i peshs s dmtimit trupor nga agjentt termik.
Tabela 5. Fazat e djegmeve Shkallt e Efektet e temperaturs Shkalla e djegies s ngritur n trup temperaturs Shkalla I Skuqja dhe fryrja e lkurs 40 deri 50 C 50 deri 70 C Mbi 70C Temperaturat e larta ekstreme

Kualifikimi i plags Lndim i leht trupor N t shumtn e rasteve lndime t rnda trupore e rrezikshme pr jet dhe shpeshher vdekjeprurse Pothuaj rregullisht lndime vdekjeprurse

Shkalla II Flluskat e mbushura me lng (serum) Shkalla III Vdekja e indit lkuror dhe nnlkuror (pjekja) Shkalla IV Karbonizimi i indit t djegur

Krahas ndryshimeve patomorfologjike n lkur si rezultat lokal te djegiet, sidomos n shkalln e dyt dhe t tret shpesh ekziston prcllimi i qimeve dhe bloza e lkurs. Njkohsisht tek nj person i njjt i lnduar mund t ekzistojn dy dhe tri shkall t djegieve (n nj vend shkalla I kurse n pjesn tjetr t trupit shkalla II, ndrkaq n pjesn e tret t trupit shkalla III dhe IV). Prve ndryshimeve lokale t shkaktuara me veprimin e temperaturs s lart (t manifestuar me njrn nga katr shkallt e cekura), te djegia ekzistojn edhe simptomat e prgjithshme t lndimeve termike t manifestuara me gjendjen klinike t shokut. Shenjat e prgjithshme klinike me gjendje shoku manifestohen n rastet kur siprfaqja e trupit sht e prfshir n prmasn 1/3. Krahas shokut te djegia e shkalls II dhe III shfaqen edhe shenjat e helmimit endogjen (intoksikimi) pr arsye t veprimit t produkteve t denatyruara t albuminave nga trupi i djegur. Kto simptome vrehen q n ditn e dyt apo t tret t lndimit kurse shfaqen me dridhme (frisone), me ndrprerjen e tajitjes s urins pr shkak t dmtimit t kanaleve t veshkave, me temperatur t ngritur, me vjellje, barkqitje dhe molisje t madhe. N at shkall, shum shpesh zhvillohet insuficienca akute e veshks me uremi. T lnduarit duhet ti nnshtrohen dializs (me veshk artificiale).

194

Foto 24. a,b,c. Kufomat e karbonizuara

Varsisht nga siprfaqja e prfshir e trupit dhe nga intensiteti i djegies kto lndime jan fatale ose prfundojn pa vdekje. Kufijt inkompatibil me jetn jan te rastet e djegieve t shfaqura t cilat e kan prfshir 1/3 e siprfaqes s trupit. Shkaktar i vdekjes sht gjendja tashm e cekur e shokut me t gjitha konsekuencat e saj. Vdekja nuk vjen menjher por pas nj periudhe t caktuar, zakonisht pas disa ditsh deri n 3 jav, e q drejtprdrejt varet nga shkalla e djegies. N raste t jashtzakonshme kur trupi aksidentohet me flak dhe tym t dendur, vdekja vjen shum shpejt pr shkak t helmimit me monoksid karboni. Nga aspekti mjeksor-kriminalistik, e sidomos nga ai kriminalistik n hulumtimin e vdekjes pr shkak t temperaturave t larta rastet m enigmatike jan ato t djegies s shkalls s katrt gjegjsisht kufomat e karbonizuara. Prandaj, hollsisht do t merremi me kt kategori t kufomave t djegura. Kto djegie ndodhin n rastet e zjarreve n prmasa t mdha qofshin ato n ndrtesa, vetura, zjarre t pyjeve, me rastin e eksplodimeve dhe zjarreve n miniera, pastaj gjat avarive n
195

fabrika etj. N t gjitha kto raste, shkaktart e t cilave zakonisht jan misterioz, prcaktimi i diagnozs s vdekjes, sidomos origjins s saj, sht shum delikat dhe pun e rnd. Prandaj shtrohet pyetja kruciale kriminalistike, e cila imponohet vetvetiu; a ka ardhur kufoma e gjall n zjarr?! N kt Nyje t Gordonit apo pyetje delikate n hetimin e kufoms s djegur sht e domosdoshme t jepet prgjigje sa m e sakt e mundur kurse kjo prgjigje nuk sht aspak detyr e leht. N t vrtet vdekja te kufoma e djegur shum shpesh na duket aksident i bindshm, kurse n t vrtet fjala sht pr vrasjen e kryer n mnyr tjetr, sepse me djegie apo kallje tentohet maskimi i krimit n mnyr perfide. N praktikn mjeko-ligjore, n ekspertizn e kufomave t karbonizuara shikohet me nj skepticizm t konsiderueshm kurse n rrjedhn e rezultatit t obduksionit si n nj ndrmarrje t kot. Mirpo, pa marr parasysh qndrimet e tilla negativiste, ekspertizs mjeko-ligjore duhet futur me seriozitet dhe ndrgjegje shum t madhe. Krahas t gjitha vshtirsive t cekura obduksioni mjeko-ligjor i kufomave t karbonizuara duhet t prgjigjet n pyetjet esenciale si vijon: - a jan mbetjet postmortore t kufoms s njeriut? - Nse sht kufom njeriu, i cils gjini sht? - Identiteti i kufoms s djegur apo karbonizuar? - A ka arritur personi i gjall n zjarr? - A ka psuar lndime mekanike? - Sipas mundsis t konstatohet shkaku i sakt i vdekjes, - T vrtetohet apo prjashtohet krimi i simuluar, pra, t konstatohet origjina e mundshme e vdekjes. Me rastin e inspektimit n vendin e ngjarjes dhe ekspertizs s kufoms s karbonizuar, sipas Shyderit n ekspertiz imponohen pyetjet relevante t cilat jan: (1) A jan mbetjet mortore me origjin njerzore apo shtazor? Sipas mbetjeve t dhmbve, me metodn e idento-stomatogramit mund t konkludohet se trupi sht i njeriut dhe nuk i takon asnj lloji t shtazs. Gjithashtu pamja e kafks, komblikut dhe eshtrave tjer t gjat, me nj probabilitet absolut sht i mundur dallimi ndrmjet
196

mbetjeve mortore t njeriut nga ato t shtazve. (2) Gjinia e viktims, pra sht viktima femr apo mashkull? Gjinia e kufoms s karbonizuar prcaktohet nga pamja e eshtrave t legenit. Te femrat legeni sht m i madh, m i cekt, me knd m t gjer t nyjes ilio-femorale, ndrsa te mashkulli m i thell, m i ngusht kurse kndi sht m i shtypur. Dy organe gjenden t mbrojtura n ashtin e komblikut: prostata te meshkujt, kurse mitra femra. Ato jan shum mir t mbrojtura nga ndikimet e temperaturs kshtu q pr kt arsye edhe digjen t fundit. Krahas ksaj, kto dy organe sipas prbrjes histologjike jan shum t qndrueshme dhe rezistente ndaj t gjitha ndikimeve t dmshme. Me pamjen mikroskopike t prerjeve t ktyre organeve do t konstatohet identiteti i tyre anatomik. Me kontrollin e mbetjeve t indeve sht e mundur edhe analiza citologjike dhe konstatimi se a ekziston apo jo n citoplazmn e qelizave topthi i kromozomit t seksit apo trupthi i Qarrit, i cili sht i lidhur me gjinin femrore, gjegjsisht kromozomin X. Meshkujt nuk e posedojn at. (3) Cila sht madhsia dhe mosha e prafrt e personit t karbonizuar? Kur trupi sht i djegur deri n at shkall i dmtuar nga zjarri dhe sht e pamundur t prcaktohet madje edhe madhsia e prafrt e tij, ather i hyhet prcaktimit t madhsis me matjen e mbetjeve t eshtrave krcor. Pr kt qllim matet gjatsia e eshtrave t duarve apo t kmbve dhe n baz t koeficientit nga tabela n t ciln jan dhn vlerat e gjatsive t eshtrave, llogaritet gjatsia totale e trupit. sht shum m leht t prcaktohet shtati dhe gjatsia e trupit nse sht ruajtur ashti komplet sepse n gjatsin e ashtit shtohet 3-5 cm dhe n kt mnyr fitohet gjatsia e prafrt e trupit t gjall. Ndrkaq, n rastet kur disponohet me disa eshtra t tjer si u theksua, gjatsia e trupit llogaritet n at mnyr q matet gjatsia e eshtrave gjegjs dhe vlera e fituar n cm shumzohet me koeficientin e caktuar i cili pr disa eshtra sht:
197

ashti tibial ashti radial krdhokulla kriku lartsia kraniumit (uranium)

x5 x 7.06 x 3, 84 x 4,65 x 7,9

= = = = =

cm cm cm cm cm

Nj mas mjaft e besueshme e gjatsis s trupit fitohet me an t gjatsis s tabanit apo shputs s mbathur n kpuc apo pa t, prandaj vlera e fituar shumzohet me koeficientin gjegjs (shih kapitullin Punt e inspektimit n vendin e vdekjes, kreu hulumtimi i rrugve hyrse!). Mosha e kufoms s karbonizuar prcaktohet me ndihmn e dhmbve ashtu q n baz t renditjes s pllakzave n t cilat dihet se deri ku rritn dhmbt si dhe radhitjes s shfaqjes s tyre- t prkohshm dhe t prhershm-( shih n kapitullin mbi identifikimin). N prcaktimin e moshs me an t eshtrave, rol t rndsishm luajn shenjat e rntgenit, gjegjsisht fotografimi i eshtrave me rntgen sidomos atyre t shuplakave t duarve. M tutje prcaktohet edhe ngjitja e epifizs me diafizn; mbyllja e tyre ndodh prfundimisht deri n moshn 25 vjeare. Prve ksaj me ndihmn e rrezeve t rntgenit zbulohen edhe frakturat e mome t eshtrave pastaj prania e trupave tjer t jashtm si dhe abnormalitetet tjera. M n fund, mosha mund t prcaktohet edhe n baz t tegelave apo qepjeve t eshtrave t kafks t cilat pas 65 vitesh plotsisht jan ashtruar. (4) Identiteti i kufoms s karbonizuar Identiteti i kufoms prcaktohet edhe me ndihm e frakturave t eshtrave, rrudhave t vjetra, kurse kur jan n pyetje kufomat e karbonizuara ather kto rolin vendimtar e luan idento-stomatogrami dhe fotografia e super-pozicionimit; (shih m tepr n kapitullin mbi identifikimin, kreu Mbi identifikimin e kufoms)! Te kufomat e karbonizuara rol t rndsishm luajn edhe sendet e stolive dhe sendet personale t metalta.

198

(5) A ka arritur i djeguri gjall apo i vdekur n zjarr? Kjo pyetje sht poenta kye n hetimin e kufoms s karbonizuar apo t djegur, prandaj edhe me zgjidhjen e ksaj enigme njherazi jepet prgjigja n pyetjen esenciale dhe delikate t inspektimit t kufoms s djegur. Pr prcaktimin e asaj se a ka arritur personi i gjall apo i vdekur n zjarr, jan t rndsishme dy metoda kriminalistike: (a) gjetja e blozs n bronket e imta dhe n alveole dhe me shikimin mikroskopik t prerjeve t mushkris. Rezultati pozitiv n kt rast tregon qart se personi i djegur n momentin e zjarrit ka qen i gjall dhe ka frymuar, prandaj edhe s andejmi bloza n mushkrit e tij. Ndrkaq, sipas Bishofit dhe Aleksiqit, gjetja e blozs n bronke t imta dhe n alveole nuk sht dshmi absolute se i djeguri ka arritur i gjall n zjarr. Prandaj, shum m e sakt sht metoda e dyt q hulumton pranin e karboksihemoglobins. (b) Prcaktimi i koncentrimit t monoksidit t karbonit n gjak apo n inde. Kjo metod sht m e sakt sepse me rastin e frymmarrjes n zjarr, monoksidi i karbonit shum shpejt futet prmes mushkrive n gjak. n shikim t par sht habitsh q nga kufoma e karbonizuar, me ekstremitete, kok, gjoks dhe bark t djegur, t jet e mundur marrja e mostrave t gjakut pr analiz laboratorike. Mirpo megjithat kjo prap arrihet nga venat e gjakut, dhe nga hapsira retrokardiale deh retroperitoneale sepse kto jan mir t mbrojtura nga ndikimi i zjarrit. sht e mjaftueshme vetm nj mostr krejtsisht e vogl e gjakut, (nj pjesz e piks s gjakut), meqense mikro metodat laboratorike jan aq t modernizuara saq me to mund t prcaktohet prve tjera edhe karboksihemoglabina. (6) A ka psuar viktima lndime mekanike para se t ket qen e prfshir me zjarr? Pr kriminelin (vrassin), zjarri paraqet nj rrethan t jashtzakonshme dhe rast kolosal pr maskimin e vrasjes, sepse me zjarr digjet lkura dhe indet dhe n at mnyr fshehn lndimet mekanike t cilat viktima i ka marr para se t ket qen e futur n
199

zjarr. Prve ksaj, sa m tepr q kufoma e viktims t jet e ndryshuar me zjarr aq m shum edhe gjurmt e lndimeve mekanike largohen. Mirpo megjithat mund t dshmohet se viktima pr s gjalli edhe para zjarrit ka marr lndime mekanike n trup. Kshtu p.sh. nse personi para zjarrit ka marr goditje t fort n kok gjurmt e lndimit do t konstatohet me kontrollin e kafks dhe trurit. Madje edhe kur lkura e koks sht krejtsisht e djegur, do t gjenden thyerje n skeletin e kafks kurse me rastin e goditjet forta edhe ndrydhjet dhe gjakderdhjet n indin trunor. Mirpo, pr shkak t ndikimit t temperaturave tepr t larta mund t krijohen edhe plasaritje t eshtrave t kafks t cilat duhet domosdo t diferencohen nga thyerjet q i ka shkaktuar forca e topitur mekanike. Me rastin e eljes s kufoms ( kafazit t kraharorit dhe barkut), duhet t analizohen me kujdes organet e brendshme duke i kushtuar vmendje ekzistimit eventual t kanalit t shpuar apo t shkaktuar me arm zjarri. Nse ekziston dyshimi n plagn e arms s zjarrit ather me rntgen duhet t hulumtohet predha e mbetur apo sama. Sipas shpjegime t literaturs kriminalistike me kt procedur jan ndriuar me sukses disa vrasje misterioze. Metoda e prcaktimit t bulzave yndyrore n kapilart e mushkrive Me kt analiz dshmohet se viktima, pr s gjalli, ka prjetuar lndime direkte me forc t topitur mekanike. Nse po, ather me veprimin e forcs mekanike vije deri tek ndrydhja e indeve apo thyerja e eshtrave me rast lirohen pikat yndyrore t cilat kalojn n gjak dhe prmes qarkullimit t gjakut arrijn deri n rrjetn e kapilarve t mushkrive. N kapilart e mushkrive pikat yndyrore mbeten sepse diametri i tyre sht m i madh sesa diametri i kapilarve t imt. S kndejmi pikat yndyrore prmes mureve t kapilarve m t zgjeruar kalojn n indin e mushkrive gjegjsisht n intersticium i cili i mbshtjell alveolat. N preparatin pato-histologjik, nga t mbeturat e indit t mushkrive (Sudani i ngjyrosur III), me mikroskop qart do t vrehen pikat yndyrore. Edhe prkundr faktit se indi n vendet e plagve t marra mekanike plotsisht sht djegur, prap se prap n mushkri gjenden pikat yndyrore si dshmi e sigurt se personi, para se ta ket prfshir zjarri ka marr lndime mekanike.

200

Prania e pikave n mushkri dshmon dhe e vrteton dy fakte t rndsishme t cilat jan: se personi paraprakisht ka marr lndime mekanike dhe se personi ka qen i gjall n momentin e lndimit.

Me rastin e obduksionit t kufoms s karbonizuar sht e domosdoshme t merren mostrat e gjakut dhe t bhen ekzaminimet e organeve tjera pr shkak t hulumtimeve toksikologjike; prania e alkoolit apo helmeve tjera. Sipas prejardhjes, vdekja e shkaktuar nga e djegura, prvlimi apo kufoma e karbonizuar me zjarr m s shpeshti ka origjin aksidentale. N rend t par ktu bjn pjes zjarret t cilat i kan shkaktuar fmijt duke lozur zjarrmia. Ekzistojn edhe profesionet e rrezikshme (n shkritore, termoelektrana, miniera, rafineri, farktar, dhe n industri n prgjithsi), t cilat n vete bartin rrezik t madh potencial pr lndime termike. Zjarret n amvisri shkaktohen m s shpeshti duke djegur sann n stalla apo sendet q digjen leht n shtpia, shkaktar t s cilave m s shpeshti jan instalimet jo t mira elektrike por edhe moskujdesi me burimet e nxehjes (p.sh. gazi pr nxehje). Prve ksaj zjarret n shtpia kryesisht kan origjin aksidentale, m s shpeshti iu ndodhin njerzve q jetojn vetm, n rastet m t shpeshta personave t palvizshm apo atyre n gjendje alkoolizmi. Vrasja e shkaktuar me zjarr sht e rrall, kurse t tilla vrasje me prmasa t mdha jan kryer n krematoriumet e kampeve naziste t vdekjes n Luftn e Dyt Botrore ( Dachau, Buchenwald, Aushvic, Mathausen, etj.). Dhe n hapsirat ex Jugosllave n Jasenovc. N mesjet, me prkrahje t inkuizicionit, jan djegur n turr t drunjve, n ndjekjet masive t shtrigave apo t gjith autoriteteve progresive dhe shkencore t cilt pr shkak t arsyeve t tyre ideorefilozofike kan rn n konflikt me kishn sunduese dhe skolastikn e saj dogmatike. Rastet individuale t vrasjeve me zjarr ndodhin me mbytje perfide ashtu q personi i trullosur apo i mashtruar hedhet n zjarr. Nga ky krim shum m i shpesht, i kamufluar n zjarr, me qllim t pamundsimit t identitetit dhe zhdukjes s gjurmve t vrasjes. Me fjal tjera, vrasja kryhet n tjetr mnyr, kurse kufoma pastaj hedhet n zjarr me qllim t karbonizimit t plot dhe shndrrimit t saj n hi.
201

/Shembulli nga praktika e kriminalistiks vendse- vajzn e mashtruar dhe t rekrutuar e kan drguar kriminelt n Bugojn-Gostivar, me mashtrim t martess atje mbi vajzn fatkeqe kan kryer dhunim, abuzim dhe banalitete tjera, pastaj, m n fund, e kan vrar, kurse kufomn e kan hedhur n furr t glqeres/. Vetvrasjet n zjarr i kryejn personat e smur mendrisht ose besimtart dhe ideologt fanatik (vet djegia e studentit Jana Palaha, n Prag m 1968. pr shkak t agresionit Sovjetik n Republikn e ekosllovakis). Vetvrasje me krcim n kraterin e vullkanit t gjall kryejn t dashuruarit pr vdekje n Japonin e Largt, n ekstaz t aktit t pakuptueshm, duke kurorzuar at n at mnyr si oreol t viktimave m t mdha. N at mnyr e bjn t pavdekshme dashurin e tyre t pafat (?!). Kjo form e vetvrasjes po merr prmasa brengosje n shtetin e diellit t pernduar. Japonia prndryshe sht shtet q paraprin me shkalln m t lart suicide n bot. Gjithashtu nga motivet e ngjashme edhe n shtetet tjera t lindjes s largt, fanatikt e entuziazmuar krcejn n vullkanin e gjall pr ta arritur mbretrin hyjnore (Nirvane-sipas besimit budist arritja e shkalls s bekimit m t lart i cili e liron personin fatkeq nga t gjitha vuajtjet jetsore, kurse pr shprblim i ofrohen t gjitha prjetimet e mundshme magjepsse dhe knaqsit).

Meqense kufomat e djegura paraqesin formn m delikate t ekspertizs mjekoligjore, por edhe pr kriminalistikn n prgjithsi, si nj nga enigmat m t mdha, sht e domosdoshme q ti kushtohemi aspektit kriminalistik t lindjes s tyre dhe mnyrs s shkaktimit t tyre. Duke u nisur nga ky kndvshtrim, dallohen sidomos (sipas Bishofit) tri lloje zjarri: zjarri natyror, zjarri aksidental (me pahir) dhe modelet kriminale t zjarrit. Shkaqet natyrore t zjarrit N shkaktart natyror t zjarrit bjn pjes ato lloje t zjarrit n t cilat njeriu nuk luan kurrfar roli, por ato jan pasoj e vis major n shkaktimin e tyre. N rend t par n kt kategori t zjarrit bjn pjes:
202

a) zjarret e shkaktuara nga goditja e rrufes e cila mund ta ndez shtpin, stalln, pyllin, grunajat, sann n mullar, etj. Zjarri nga rrufeja nuk sht vshtir t njihet sipas shenjave t tij mjaft karakteristike: ai prodhon magnetizim apo at veti ua merr metaleve, duke shkaktuar oksidimin e tyre, prandaj ato marrin ngjyr vjollce apo nuanca t ngjyrs s gjelbr. Tensioni i lart elektrik i rrufes shkakton avullimin e metaleve sepse metalet drejtprsdrejti me kt rast shndrrohen n gaz (kt fenomen m s miri e ka studiuar dhe prshkruar Jellineck nga Vjena). Te t vdekurit nga rrufeja gjenden shtresa metali n fytyr, duar, thonj, etj. Nuk jan t rralla as rastet q pas goditjes s rrufes n ndonj objekt lajmrohet zjarri n shum vende gj q mund t shrbej si tregues logjik dhe shum i fort i dyshimit, dhe mund t na oj n prfundim t gabuar dhe t mendojm pr shkakun kriminal t zjarrit. b) Dielli sht shkaktari tjetr natyror i zjarrit, meqense rrezet e tij fokusohen drejtprdrejt n nj pik t siprfaqes konvekse t ndonj qelqi dhe me rrahjen e tyre n ndonj vandak, tuf apo objekt tjetr e ndez pyllin apo grunajat etj. c) Shkaktarin e tret t zjarrit natyror e paraqet ndezja spontane. N raste t tilla nxehtsia krijohet pr shkak t dukurive fizike apo kimike brenda vet materies. Nse nxehtsia nuk shprndahet me ajrosje apo me ndarje ajo gradualisht akumulohet pr t ardhur deri te pika kritike e shfaqjes s zjarrit. Shum sende spontanisht ndezn. Kshtu p.sh. ndezja spontane shkaktohet te thngjilli pr shkak t vetive t tij pr ti absorbuar gazrat, prandaj shtypja e gazrave pr fardo arsye sjell deri tek prodhimi i nxehtsis e cila kur arrin pikn e caktuar kritike shkakton flakn. Shkaqet aksidentale t zjarrit(pakujdesia) Me rastin e shkatrrimit kryesisht t eksplozivit, mjafton goditje e leht pr ta ngritur temperaturn dhe shkaktuar zjarrin. Pothuaj t gjitha yndyrat bimore jan t prira pr tu thar n ajr sepse lidhen me oksigjenin, oksidojn leht dhe krijojn nxehtsin. Ndrkaq, nse nxehtsia e prodhuar sht shkaktuar me oksidimin e vajit nuk humbet, por temperatura vazhdimisht ngrihet duke arritur pikn kritike t ndezjes. Ushqimi i shtazve (sana,bari i njom, silazhi, e t ngjashme), ka aftsi t jashtzakonshme fermentuese me rast
203

krijohet nxehtsia dhe kur ajo e arrin pikn kritike shkakton zjarrin. Shkaktart aksidental (me pahir) t zjarrit N praktikn kriminalistike m t shpeshtat jan zjarret aksidentale, kurse shkaktart e tyre jan t shumt. N zinxhirin e gjer t faktorve n rendin e par bjn pjes gabimet n instalime t rryms si jan: n instalimet e rryms t cilat i ndreqin laikt (p.sh. siguresat); zjarret t cilat i shkaktojn fmijt; terja e rrobave n afrsi t stufs, shporetit, etj.; me rastin e pastrimit t njollave me an t benzins, acetonit dhe substancave tjera q ndezn leht; prania e shum aparateve elektrike n amvisri; llambat e kallajit si dhe salduesit me butan dhe me rrym elektrike

Zjarret kriminale Motivet kriminale t vnies s zjarrit jan t shumta. Kshtu, sipas Bischoff-it, ekzistojn arsyet n vijim t vnies s zjarrit: a) Hakmarrja sht motivi m i shpesht. Kto ekziston mospajtim i qart midis motivit pr zjarr dhe dmit t shkaktuar. Nj ofendim i parndsishm, t cilin personi stabil dhe normal do ta kishte harruar menjher, te t tjert ndikon n mnyr provokative dhe vendosin t hakmerren me ndezje t prons. N viset tona sht e shpesht hakmarrja e krkuesit t vajzs prindrit e s cils refuzojn krkuesin pr dhndr. N raste t tilla hakmarrja bhet me ndezjen e sans dhe grunajave. N pyetje sht ktu ofendimi i thell i dinjitetit personal dhe i krenaris. b) Zilia apo smira sht nj mallkim i rnd, thell e ngulitur n njerz kurse shtazt at nuk e kan. Kt fenomen e prcjell nj agresivitet i keq, kurse kjo sht karakteristik specifike e personalitetit narcisoid. Njerzit ziliqar nuk mund t marrin me mend suksesin e tjetrit n jet. Njerzit e till pa ndonj arsye vrsulen mbi njerzit fatlum. Ky fenomen sht i njohur n psikologji q njerzit fatlum nuk duhen, pr shkak se te do njeri sht prezent pak-a shum doza e zilis, mirpo natyrisht n nj shkall tolerance. Si e till e arsyeshme apo e matur zilia apo inati e ka edhe rolin e vet pozitiv sepse i shtyn njerzit t jen m aktiv dhe t jen krijues. Ndrkaq, kur zilia bhet karakter
204

dominues i dikujt ather ajo merr karakteristika psikopatologjike me t gjitha rreziqet dhe elementet destruktive. c) Vnia e zjarrit pr shkaqe prfitimi. Kjo form e zjarrit me motive kriminale kryhet nga interesi, kur krimineli e ka siguruar paluejtshmrin (shtpin, vikendicn, stalln automobilin etj.) me nj vler shum m t madhe sesa vlera reale dhe kshtu duke ia vn zjarrin prpiqet t arrij fitime pronsore kundrligjore. d) Ndezja e librave financiare , duke ia futur zjarrin lokaleve afariste, tentohet q t maskohet makinacioni kriminal i kryer m par. e) Forma m e rnd e vnies s zjarrit, e q sht me rndsi t drejtprdrejt dhe pr t ciln posarisht interesohet kriminalistika mjeksore, jan ato zjarre kriminale me t cilat tentohet fshehja e vrasjeve t kryera, dhe me t cilat tentohet maskimi, duke paraqitur at si aksidental (vrasje e simuluar). Pr kt sht br fjal m lart me theks t veant n hetimin e kufomave t karbonizuara me strategji t prpunuar kriminalistike (me teknik dhe me metoda kriminalistike) n prcaktimin e shkaqeve dhe origjins s vdekjes. f) Epshi patologjik pr vnie t zjarreve sht shum i theksuar te rastet e rregulluara mendrisht dhe kjo sht mir e njohur si piromania. Teknika dhe metodike kriminalistike e hulumtimit t shkaqeve dhe kushteve t shkaktimit t zjarreve sht prpunuar hollsisht n kriminalistik, prandaj nuk sht materie e kriminalistiks mjeksore, prve rasteve t vrasjeve t kamufluara (vnie t qllimshme t zjarrit), lidhur me ka hollsisht kemi folur. 2. Ndikimi i temperaturave t ulta Form e posame e dmtimit t organizmit shkaktohet nn ndikimin e temperaturave shum t ulta. Kjo prfshin tr organizmin ose pjest lokale t trupit. Ngrirja m s shpeshti sht aksidentale kurse n t shumtn e rasteve i qllon personat e alkoolizuar apo pleqt e pafuqishm, fmijt e vegjl, etj. Viktimat masive t ngrirjes kan qen 172 proletar t Marshit Legjendar t Igmanit natn e 27/28 Janarit t vitit 1942. n bor t madhe dhe temperatur -40C..
205

N Marshin e Igmanit me rastin e deprtimit t Brigads s Par Proletare, shum t mbijetuar lufttar kan mbetur invalid t prjetshm pr shkak t ngrirjeve t kmbve t cilat u jan amputuar (t ashtuquajturat tbane t Igmanit). Vrasjet me ngrirje kryhen ekskluzivisht ndaj fmijve t vegjl si dhe ndaj t palvizshmve dhe pleqve jetik. N kampet naziste t prqendrimit ( t vdekjes) n Gjermani, gjat kohs s Lufts s Dyt Botrore, jan br eksperimente me t syrgjynosurit duke i ekspozuar ata ndikimit t temperaturave tepr t ulta. Natyrisht, t gjith t hulumtuarit-viktimat kan vdekur n vuajtjet e tmerrshme. Mekanizmi i vdekjes me rastin e ngrirjes zhvillohet sipas mnyrave t rndomta patofiziologjike. Pr shkak t ndikimit t t ftohtit vije deri tek ngri i fort i enve t gjakut n lkur dhe n periferi derisa nuk shtrihen maksimalisht edhe n organet e brendshme. Ky reagim paradoksal paraqet mekanizm kompensues me interes vital. Ndrkaq, me rnien e mtejme t temperaturs vije deri tek dobsimi inervativ dhe ent periferike zgjerohen, s kndejmi edhe humbja e shtuar e temperaturs s trupit. Me rastin e rnies s temperaturs s trupit n pikn kritike 24C vije deri te vdekja. Analiza n kufomn, vdekja e s cils sht rezultat i temperaturave t ulta nuk sht karakteristike: krahas ngrirjes s lkurs njollat e kufoms kan ngjyr trndafilli t qel e nganjher edhe ngjyr vishnje, kurse truri dhe mushkrit jan t dmtuara por me shum gjak. Ngrirjet e kufizuara jan t vendosura n pjes ansore; duar, kmb dhe fytyr. B. LNDIMET ME RRYM ELEKTRIKE Sipas mnyrs s krijimit t energjis elektrike, dallojm elektricitetin natyror (atmosferik)-rrufen dhe elektricitetin teknik gjegjsisht rrymn elektrike n kuptimin e ngusht t fjals. a) Lndimet nga rrufeja N kt nnqiell, rrufeja sht dukuri e shpesht dhe esenca e ktij fenomeni natyror qndron n at se kur ndeshen dy re me tension
206

shum t lart, njra me elektricitet pozitiv kurse tjetra me elektricitet negativ (kjo sht edhe arsyeja q trhiqen reciprokisht dhe ndeshen), fillon shkarkimi elektrik i tensionit t madh. Lndimet e shkaktuara nga goditja e rrufes mund t jen fatale ose jo fatale. Me kt rast vdekja vije shum shpejt me humbjen e vetdijes dhe me ndrprerjen e shpejt t funksioneve vitale. N kufom krahas shenjave t prgjithshme asfiksive hasim edhe ndryshime lokale n form t gjurmve karakteristike t goditjes s rrufes: ngatrrim i gjurmve t lndimeve me origjin mekanike, termike dhe elektrike. Kto t fundit kan form vijzimesh apo vijash kurse sht i pashmangshm edhe rezultati prshtypjes dhe shum patognom i larave t rrufes, me pamje relievore t gjembave. Lndimet mekanike sillen prej shqyerjeve dhe ndrydhjeve deri tek rrjepjet e prmasave t mdha me thyerje dhe forma t plagve deprtuese. Lndimet mekanike nganjher jan shum intensive dhe fitohet prshtypja se sht kryer lndim mekanik prandaj jan t mundura gabimet me rastin e kualifikimeve t tyre. Lndimet termike nga rrufeja jan t ndryshme duke filluar nga djegia e shkalls s par dhe dyt me bloz n lkur dhe pjes t shprishura e deri tek karbonizimet lokale n vendin ku ka goditur pingul rrufeja. N rroba dhe kpuc gjendet bloza dhe jan t grisura kurse gjrat e metalta n xhepa jan t magnetizuara. Meqense rezultati i obduksionit te t vdekurit nga rrufeja n t shumtn e rasteve nuk sht karakteristik, me rastin e hetimit duhet t verifikohen situatat meteorologjike-karakteristike pr at periudh kohore. b) Goditja e rryms elektrike Prdorimi i rryms elektrike n ditt e sotme sht shum i prhapur edhe n vendet m t prapambetura. Pr kt arsye rreziqet potenciale nga lndimet prej saj jan shum t mdha. Ekzistojn tensione t ndryshme t rryms elektrike duke filluar nga ato t ultat (10-15 volt),prmes t mesmeve (60-440 volt) i cili sht m i prhapuri, e deri te tensioni m i rrezikshm pra tensioni i rryms elektrike i lart (5000-15000. volt). Vdekjen mund ta shkaktoj edhe rryma 60 volt n bashkpunim me faktort tjer precipitin t rrezikut. Pas goditjes vdekjeprurse t rryms elektrike, rreziku dhe fataliteti shtohet me kalimin e saj npr zemr dhe tru si organe shum t ndjeshme vitale.
207

Efektet e rrezikshme t rryms elektrike pr organizmin e njeriut para s gjithash varen nga faktort: lloji i rryms, gjendja e organizmit t njeriut, si dhe rrethanat nn t cilat ka ardhur deri te goditja e rryms. Prandaj, rrjedhimisht rolin vendimtar ktu e luan: lloji i rryms elektrike- nj fazore apo dyfazore; zgjatja kohore e kontaktit me burimin e rryms (sa m gjat aq m rrezik); drejtimi i kalimit t rryms elektrike npr trup (ent e gjakut jan prues t jashtzakonshm t rryms elektrike e cila me deprtimin n zemr shkakton ndrprerjen e puns s dhomzave), kurse me bartjen e mtejme deri n tru shkakton paralizn e qendrave t qarkullimit t gjakut dhe frymmarrjes; rezistenca individuale e trupit t njeriut ndaj primit t elektricitetit, ndryshueshmria e sensibilitetit dhe reagimit t organizmit n goditje t rryms elektrike (roli i ndrtimit dhe smundjet somatike (trupore); rrethanat e goditjes s rryms (vendi i goditjes s rryms elektrike, trashsia e lkurs, lagshtia e lkurs, kmb zbathur apo mbathur etj.).

Foto 25. Rrjeta e kabllove n trup t mbshtjella me qllim t aktit vetvrass

Si u apostrofua n pjesn hyrse, shek. XX sht i karakterizuar prve t arriturave tjera edhe n fushn e elektrotekniks. Prkundr prparimit dhe prsosjes n do pikpamje, megjithat mbetet fakt i gjall prezenca e shpesht dhe e shumt e lndimeve vdekjeprurse
208

nga rryma elektrike gj q ky fakt ende sht i paharrueshm. N prqindje t madhe shkaktari i t gjitha fatkeqsive rezulton nga gabimi n aparat, prues t rryms, izolim t dobt apo pr shkak t lidhje s nj faze n pjes t jashtme t aparatit dhe n fund pr shkak t jo profesionalizmit t plot dhe mos njohuris pr prdorimin e burimeve t rryms (mungesa e kulturs s prgjithshme dhe t posame teknike). Kur sht n pyetje mangsia n konstruksionin e aparatit elektrik apo pruesin e rryms, ather shum leht zbulohet shkaktari i fatkeqsis. Mirpo, shum m vshtir mund t kryhet ekspertiza n rastet kur aparati elektrik sht n rregull dhe mir i kyur n rrjetn e rryms elektrike dhe prkundr ksaj vije deri tek lndimi vdekjeprurs. Kjo ndodh n rrethana t krimit t korrozionit apo pruesi zero sht ndrprer n ndonj vend. Vlen t nnvizohet posarisht se sht shum rrezik t prdort aparati elektrik n banj. Sepse rreziqet jan evidente pr shkak t lagshtis, avullit dhe kondensimeve t ujit n burime t rryms. A. Schontag e ka prshkruar nj rast ilustrativ t goditjes vdekjeprurse t rryms elektrike nga kaloriferi i prdorur gjat larjes n vask. Eksperti i elektrotekniks ka konstatuar gabimin i cili ka qen n prdorimin e prizs s llambs elektrike, kshtu q sipas tij nuk ka guxuar t kyet llamba elektrike apo kaloriferi. Sipas ksaj ekspertize do t ekzistonte baza pr ndjekje penale por megjithat kjo nuk sht br. Me fjal tjera, me rastin e hetimit t kujdesshm kriminalistik sht konstatuar korrozioni n pjesn e porcelanit t prizs i cili ka shkaktuar lidhje t shkurtr ndrmjet kabllos kyse dhe llambs. Korrozioni ka qen shkaktar pr ndriimin e rastit fatkeq. T gjitha rastet e vdekjeve nga goditja e rryms n banjo pothuaj gjithmon zgjojn dyshimin pr kryerje t vrasjes. Kryesi potencial n ato raste do t ishte personi i cili sht n lidhje intime me viktimn (bashkshortt, dashnort etj). N kufomat e vdekura nga goditja e rryms, nse jan gjendur n vask me uj, n trup nuk ka shenja t rryms kurse arsye pr kt sht dendsia e vogl e rryms (rreth mA/cm2). Hyrja e rryms n trup shtrihet n tr siprfaqen e ujit i cili sht prues i jashtzakonshm. Me rastin e obduksionit t kufoms konstatohen vetm shenja t prgjithshme t ngufatjes (cianoza e lkurs dhe mukozave, pika gjaku) derisa shenjat lokale t hyrje-daljes s rryms jan negative. N rastet e tilla ekzistojn indikator t fort
209

se vdekja sht pasoj e goditjes s rryms elektrike. Me kontrollin pato-histologjik t trurit dhe sidomos me ekzaminimin e muskujve t zemrs nse vdekja ka qen pasoj e goditjes s rryms, fijet muskulore (miofibrilet) t muskulit t zemrs jan t fragmentuara dhe n shum vende t shkputura. Ndrkaq, nse instalimi ka qen i mir dhe n vendin e vdekjes nuk ka pasur rrym elektrike, ather hetimi shmanget drejtim t gabuar. Prandaj edhe mjeku obducent me at prshtypje t gjendjes s mir teknike edhe nuk mendon se ka t bj me hetime histologjike t zemrs (rast interesant i vdekjes nga rryma, shih Praktikumin). N kufomat n t cilat sht shkaktuar vdekja me goditje t rryms elektrike t fardo prejardhjeje dhe n t cilat shenjat e rryms jan negative, merren pjest e lkurs s shuplakave t duarve (nse ka indikator se rryma ka hyr n shuplaka). Me kontrollimin histologjik me an t mikroskopit strukturat qelizore jan t polarizuara, njsoj sikur renditja n fushn magnetike; nga t gjitha ant polet e qelizave jan t kthyera drejt kalimit t rryms. Ky konstatim karakteristik i mozaikut histologjik t lkurs s shuplakave sht dshmi absolute e goditjes s rryms. Rastet e ktij lloji t goditjes s rryms m s shpeshti ndodhin gjat puns me shpuese elektrike. Prandaj, nse nuk bhet kontrolli histologjik i lkurs s shuplakave t duarve dhe ekzaminimi i muskujve t zemrs rasti shndrrohet n nj enigm t pazgjidhur. N rastet e goditjeve fatale vdekjeprurse, n lkurn e t vdekurit vrehet gjurma e rryms n form t vijzimit ngjyr t murrme t mbyllt. Kto jan karakteristika t rryms. Rryma elektrike n amvisri sht e tensionit t zakonshm (prej 60-440 V) shum m shpesh shkakton vdekje sesa rrymat elektrike t tensionit t lart (5000-15000 V). Ky fenomen paradoksal ndodh sepse rryma e fuqis s mesme shkakton efekte patofiziologjike n muskulaturn speciale t zemrs duke shkaktuar efekte fiziologjike n t dhe duke shkaktuar ndrprerjen e puns s dhomzave t zemrs me pasoj prfundimtare fragmentimin miofibril dhe ndrprerjen e puns s zemrs. Me fjal tjera gjat kalimit t rryms elektrike npr organizm n rrug t saj sht edhe zemra, e cila i stimulon qendrat e muskujve prues. Zemra me kt rast n vend t 70 rrahjeve n minut punon me frekuenc prej 200-400 rrahje pr minut me pasoj ndrprerjen e puns s dhomzave dhe vdekjen e shpejt.
210

N rastet e goditjes s rryms elektrike t tensionit t lart prfundimi fatal sht i rrall n krahasim me goditjet e rryms s fuqis s mesme. Rryma elektrike e tensionit t lart nuk sht n gjendje t shkaktoj ndrprerjen e puns s dhomzave t zemrs (Kosyra 1956). Pr shkak t rezistencs s madhe t lkurs n vendin e prekjes me burimin e rryms elektrike krijohet Volt harku me efekte termike n form t djegies s shkalls s katrt. N vendin e karbonizimit lokal t shkaktuar me harkun e Voltit ndrkrehet kalimi i mtejm i rryms. Nse edhe ndodh vdekja pas goditjes s rryms elektrike t tensionit shum t lart, shkaku i asaj vdekjeje nuk sht pasoja e ndrprerjes s puns s dhomzave t zemrs, por sht pasoj e lndimeve mekanike (rrzimi nga shtylla e largpruesit) ose pr shkak t djegieve t mdha t shkalls m t lart. Vdekja pr shkak t goditjes s rryms elektrike sipas origjins sht n prqindje shum t madhe e origjins aksidentale, mirpo jan vrtet t shumta rrethanat dhe shkaktart e ksaj vdekjeje. Vrasja me rrym elektrike35 sht dukuri e rrall kshtu q n praktikn kriminalistike dhe sht kuriozitet i jashtzakonshm. Kosyra H. ka kryer ekspertizn dhe me sukses e ka zgjidhur rastin e vrasjes me rrym elektrike q sht kryer mbi foshnjn 19 muajshe. Me t gjitha elementet sht dshmuar krimi ashtu q e ka detyruar kriminelin q para provave t pamposhtura ta pranoj aktin kriminal. Akti vetvrass i kryer me rrym elektrike n praktikn e kriminalistiks sht rast ekzemplari. Zakonisht at akt e kryejn personat e smur mental ose personat me devijime. N praktik sht hulumtuar rasti i vetvrasjes me rrym elektrike i nj t riu n at mnyr q n tr trupin e tij ka br rrjet me tela dhe n nj nyje t saj e ka lidhur kabllon me priz elektrike. Kur do gj ka qen e gatshme e ka kyur prizn n rrjetn elektrike t qytetit. Shpejt ka vdekur. Para nj kohe t shkurtr ka qen i martuar. E ka ln nj letrporosi lamtumirse n t ciln ndr t tjera shkruante se e ka nj t met pr ka edhe ka vendosur t kryej aktin e vetvrasjes. Menjher sht drguar depesha SPB t qytetit t Beogradit meqense atje ka pasur vendbanimin e prhershm kurse n Banja Lluk ka qen i paraqitur me vendbanim t prkohshm. N depesh
35

Akti i justifikimit (t kryerjes s dnimit me vdekje) kryhet n disa shtete t SHBA me metodn e ashtuquajtur t karriks elektrike. 211

sht krkuar q t drgohen shnimet e t prmendurit dhe sipas mundsis shnimet se a ka qen n evidenca t fardo lloji. Ka arritur prgjigjja se ky ka qen nj rasti homoseksual. C. LNDIMET NGA RREZATIMET (RADIACIONI) Efektet e eksplodimit t bombs atomike (prvojat nga Hiroshima dhe Nagasaki) si dhe shum prova t kryera n 6 dekadat e fundit nga shtetet t cilat i posedojn ato qart tregojn n forcn marramendse shkatrrimtare. Ekzistojn tri efekte t eksplodimeve mir t studiuara: lndimet mekanike, ndikimi i nxehtsis dhe i drits dhe i treti rrezatimi radioaktiv (jonizues). Meqense energjia nukleare ka nj prdorim t gjer n t gjitha fushat shkencore sidomos n mjeksi, veterin, bujqsi pastaj n energjetik me rastin e prodhimit t rryms elektrike si dhe n teknik, nga aspekti i kriminalistiks mjeksore na interesojn vetm lndimet e shkaktuara me rrezatime jonizuese. Thn shkurt sht e domosdoshme t ceken llojet dhe rreziqet, gjegjsisht mekanizmat me ndikim t dmshm t rrezatimeve jonizuese. Dallojm grimcat alfa dhe beta pastaj neutronet dhe rrezet gama. Grimcat Alfa kan fuqi shum t dobt t deprtimit ashtu q s jashtmi nuk mund t prodhojn ndonj dmtim t theksuar t organizmit, mirpo nse ato futen n organizm qoft prmes frymmarrjes (ajrit) apo me ushqim t kontaminuar dhe pije ather ato do ta ken forcn shum t rrezikshme dhe shkatrruese pr organizimin. Grimcat Beta kan gjithashtu forc t dobt deprtuese mirpo aftsi shum t madhe jonizuese. Jonizimi sht nj fenomen jashtzakonisht i rrezikshm qoft me veprim s jashtmi apo nse grimasat beta futen n organizm duke shkaktuar sindromn e rrezatimit. Neutronet pr dallim nga dy t msiprmet kto posedojn forc t jashtzakonshme deprtuese. sht interesant t prmenden elementet e ndryshme qoft s jashtmi apo n organizm se me rrezatimet e neutroneve shum shpejt bhen radioaktive prandaj me koh edhe t rrezikshme.

212

Rrezet Gama jan shum t ngjashme me ato t rntgenit dhe e kan fuqin e madhe deprtuese kshtu q gjat kalimit npr organizmin e njeriut shkaktojn jonizimin e materieve organike. Rrezatimet me rrezet gama prandaj jan shum t rrezikshme. Cilido lloj qoft i rrezes, ato t gjitha kan ato t gjitha kan ndikim shum t dmshm pr organizmin sidomos jan t ndjeshme n to indet e reja dhe m pak t diferencuara t organizmit n t cilat bjn pjes indi limfatik, palca ashtrore, gjndrat e aparatit t tretjes, indet nn lkurore, gjndrat seksuale dhe t gjitha gjndrat endokrine. Si pasoj e ndikimit t rrezeve jonizuese shkaktohen nj varg simptomash t cilat s bashku prbjn sindromn e rrezatimitsimptomat e para jan: grdia, mundimi, humbja e menjhershme e apetitit, plogshtia, adinamia, dhe dremitja. Pas ktyre simptomave fillestare menjher shfaqen ato m t rnda si p.sh. vjellja, diarreja, rnia e plot-me fjal tjera gjendje shoku. Qysh n ditn e tret, vjellja dhe barkqitja pushojn dhe i rrezatuari fillon t prmirsohet. Krijohet faza latente. Gjat dy javve i smuri dukshm prmirsohet pothuaj zhduken t gjitha simptomat pr t ardhur pastaj faza e tret e rrezatimit jonizues e cila shfaqet me ethe, temperatur t lart, humbje t oreksit, mundim, vjellje. T smurt jan shum depresiv dhe apatik. Varsisht prej dozs s marr t rrezatimit, shum shpejt vije deri tek agranalocitozat, gjegjsisht anemia plastike (shkatrrimi i plot i palcs ashtrore prandaj edhe nuk krijohen elementet e gjakut). N gjendjen e helmimit t rnd t rrezatuarit vdesin. Varsisht nga doza e drejtprdrejt e marr e rrezatimit dallohen tri forma t sindroms s rrezatimit. M i rndi nga kta sht forma cerebrale e cila sjell deri te tremori (dridhja), ngret e t gjith muskujve ngjashm me epilepsin. Me kt form t rrezatuarit kan marr doz rndom prej 2000r. Forma mesatarisht e rnd sht forma gastrointestinale, n t ciln viktimat dmtohen me 500 r, manifestohet me grditje, vjellje, barkqitje shum t shpeshta dhe me ngritje t temperaturs. Forma e tret sht forma hematologjike q shkakton dmtimin e elementeve t gjakut, gjegjsisht krijimin e tyre. Pr kt arsye shfaqet leukemia, anemia, temperatura e ngritur, gjakderdhja nga mukozat dhe npr lkur n form t petehis. T lnduarit me kt form t sindroms s rrezatimit kan marr doz t vogl zakonisht prej 100213

400 r. Me nj aplazi shum t shfaqur t palcs ashtrore me rrezatim relativisht t but, t lnduarve u bhet transplantimi i palcs ashtrore n mnyr q t shptohet jeta. I pari kt transplantim e ka aplikuar Prof. Dr. Mathe n Istitutin Dr. Maria Curi, n Paris (eksperienca me t rrezatuarit n Vin; n dmet shkatrruese t ernobilit, etj.). Ekspertiza mjeko-ligjore e t lnduarve nga rrezatimet jonizuese kryhet n suazat penalo-juridike dhe civilo-juridike. Sipas kualifikimit t tyre lndimet jan t rnda dhe t rrezikshme pr jet. IV. LNDIMET KIMIKE Lndimet kimike bjn pjes n kategori t posame t lndimeve t shndetit, t cilat shkaktohen nga ndikimi i dobt apo i fort i ndonj mjeti kimik, nga arsenali i madh i agjentve shum toksik. sht nj grup i madh e kontakteve kimike me origjin inorganike dhe organike t cilat kan ndikim sidomos t dmshm por q varet nga sasia, koncentrim dhe karakteri i radikalit kimik. Pikrisht n kt edhe bazohet parimi fundamental n farmaci, se nj substanc kimike n nj rast t caktuar sht ila kurse n tjetrin helm. Krejt kjo rreptsisht varet nga doza. Ky postulat sht thn para pothuaj 5 shekujsh nga iluministi i famshm Paracelzus: Krejt sht helm dhe asgj nuk sht e mir, vetm doza sht vendimtare se a do t jet dika helm apo jo. Lndimet, gjegjsisht dmtimet e shndetit me mjete kimike quhen helmime. N toksikologjin moderne, fal revolucionit teknologjik dhe inovacioneve t prhershme, baza e helmeve e cila e rrethon njeriun sot sht jashtzakonisht e madhe me tendenca t rritjes s vazhdueshme. Rrjedhimisht me kt n mnyr rapide rritet edhe numri i helmimeve me prmasa shum serioze n patologjin njerzore. Sot jan t njohura 11 milion bashkdyzime kimike prej t cilave 70000 jan me origjin toksike. Duke pasur parasysh shtrirjen e madhe t helmeve, rrezikun e tyre potencial pr rrethin, jan prpunuar edhe metodat e cekura speciale pr identifikimin e helmeve. sht zhvilluar disiplina e veant teknologjike kimia toksikologjike. Meqense helmet jan t pranishme m s shumti n industrin kimike m s shpeshti smuren puntort t cilt vijn n kontakt direkt me helmet prandaj n agronomi sht ngritur nj disiplin impozante toksikologjia profesionale. Kurse edhe mjeksia klinike sht pasuruar me
214

subdisiplinn e re duke prpunuar metodikn diagnostike t helmimeve dhe veprimet speciale terapeutike. Toksikologjia forenzike merret me t gjitha llojet e helmimeve n rrethanat e posame kriminalistike prandaj sht zhvilluar edhe diagnostika laboratorike n institutet kriminalistike pr konstatimin e helmeve n organizm, n artikujt jetsor, n uj t pijes, n ajr apo vende t tjera dhe n shkaktart t cilt analizohen. N toksikologjin moderne forenzike duke pasur parasysh shtimin e prhershm t helmeve t reja, ndryshohet edhe dinamizmi dhe incidenca e disa llojeve t helmimeve si dhe prevalenca e tyre gjithnj m e madhe. Disa lloje t helmimeve t cilat n t kaluarn kan qen dominuese, sot ato jan jashtzakonisht t rralla apo krejtsisht kan mbetur anash (p.sh. helmimi me lizol, fenol, arsen etj.). Mirpo shih pr kt lloje tjera t helmeve si jan pesticidet barrat psikofarmakologjike dhe preparatet tjera toksikologjike kan dal n vend t par. N t kaluarn e largt (sot pothuaj t harruara) arseni i famshm ka qen aq shum i pranishm si mjet shum i besueshm dhe i prkryer n shkaktimin e vdekjeve ashtu q sht marr si paradigm e krimit t suksesshm dhe perfid. N kohn e sundimit t Luigjit t XIV arseni n mnyr cinike sht quajtur pluhur i trashgimis. sht e pabesueshme por e sakt se arseni ka qen mjet aq i dashur vrass sa q me forc magjike pas tij kan vrapuar duart e kriminelve. Pr kt arsye edhe sht br simbol i vrasjeve tinzare. Kjo sidomos ka ndodhur n oborret mbretrore t Evrops s errt dhe fatkeqe t mesjets (p.sh. Borxhi). Ndrkaq, sot helmimet me kt helm paraqesin kuriozitet t llojit t vet. Edhe n shekullin e vjetr sht kryer akti i justifikimit duke e marr helmin m t fort pr vrasjen e fatkqinjve t dnuar (dnimi i Sokratit dhe pirja nga ana e tij e dozs vdekjeprurse s maguns shum helmuese). Pastaj, soda e gjall, e sidomos esenca ndonse kan nj tradit tjetr dhe vend t merituar n toksikologji, ai kontinuitet i fijeve t tyre as q sht ndrprer dhe as q sht rralluar e q posarisht ka t bj me helmimet me esencn t popullarizuar. Duke iu falnderuar trendeve t bujshme jetsore t njeriut modern, t mnyrs s ndrlikuar dhe t tepruar t jetess si shprehje e saj shfaqet nj shtim i dukshm dhe trend eksplodues i rregullimeve psikike. Si pasoj e ktij fenomeni paraqitet edhe nevoja gjithnj e m e madhe dhe e
215

prhapur pr marrjen e barrave psikofarmakologjike. Lidhur me kt industria farmaceutike hap pas hapi e prcjell kt dukuri prandaj edhe gjithnj e m t shpeshta dhe m dinamike jan helmimet me psikosedativ. Sidomos jan t shpeshta nga motivet vetvrasse. Prve kategorive t cekura t helmeve, n industrin kimike dhe teknologjin e prhapur gjithnj e m i madh sht numri i bashkdyzimeve kimike me efekt t theksuar sidomos toksik. Bujqsia moderne me masat e saj agroteknike sht e paparamendueshme pa prdorimin e shum pesticideve (emr i prbashkt i helmeve kundr dmtuesve insekteve, brejtsve, morrat e bimve dhe krpudhat). Midis t gjitha pesticideve paraprin pr nga helmi bashkdyzimi organofosforik si bllokator i fuqis i kolinesterazs. N parim identik pr nga mekanizmi i veprimit jan t mbshtetur edhe shum helme moderne. N manifestimin e efekteve teknologjike faktor t rndsishm paraqet gjendja agregate e helmit si dhe vetia e tij organoleptike. N kt kategori bjn pjes sidomos helmet e rrezikshme; monoksidi i karbonit dhe acidi cianhidrik. N kriminalistikn e gjithmbarshme mjeksore, n asnj kapitull nuk e ka rndsin aq t madhe fakti mbi njohjen e rrethanave t sakta q i paraprin vdekjes me helmim. N t vrtet mnyra me t ciln sht shkaktuar vdekja dhe simptomat e shfaqura paraprakisht udhzojn n vdekje pr shkak t helmimit. Shfaqja krejtsisht e befasishme dhe fillimi shum dramatik i simptomave, rrjedha e shpejt, shum bindshm e zgjon dyshimin pr helmim. Si po u ofroheshin vrasjet me helmim krime t prsosura, q nga kohrat e lashta shtohej edhe interesimi pr helmet. sht plotsisht e sigurt se shum vrasje me helmim kan mbetur t pazbuluara dhe misterioze n vellon e fshehtsis. N mesjet helmimet kriminale aq t zakonshme ishin sa q n oborret mbretrore ishin aplikuar edhe vende t posame pune, t ashtuquajturat shijuesit e ushqimit detyra e t cilve ishte q ta provojn ushqimin dhe t binden se ushqimi nuk sht i helmuar para se tu shrbehej antarve t familjeve mbretrore. N t kaluarn ekzistonin edhe helmueset profesionale t cilat n mnyr tinzare pr nj kompensim t caktuar kryenin vrasje. N studimin vrasjet n Jugosllavi t autorit Vukashin Peshiq, n 1000 raste t caktuara statistikore, 15 gjithsej (1.5%) mnyra e vrasjes ka qen helmimi. sht e sigurt se n nj incidenc t till t vogl t vrasjeve me helmim ekziston numri i konstatuar i vrasjeve t pazbuluara q jan kryer n at mnyr. Pr shkak t rndsis s
216

fakteve t paraqitura sht e domosdoshme t theksohet se n rastin e hetimit sidomos t diagnostiks s kualitetit t shkaqeve t vdekjes me helmim, duhet t ndiqen dy determinante n kt aspekt t cilat jan vendimtare: simptomologjia e cila i paraprinte vdekjes dhe pamja e jashtme e kufoms. Simptomat e helmimit jan t prgjithshme dhe radhiten sipas sistemeve n: rregullime abdominale n form t mundimit, vjelljes, dhembjeve shtanguese n bark, barkqitje, kurse te disa helmime edhe kapsllku (plumbi, merkuri etj). rregullimet n qarkullimin e gjakut lindin pr shkak t ndikimit direkt toksik t helmit n zemr apo n en t gjakut; rregullimet n sistemin nervor (substancat neurotoksike) q manifestohen me ngre dhe paraliz muskujsh, kokdhembje, alivanosje madje edhe kom apo delirium dhe halucinacion.

L. Shyder simptomat dhe shenjat e helmimit i klasifikon n mnyr shum praktike dhe impresive: Pamja e jashtme e kufoms njollat e kufoms: Ngjyra e vishnjs CO dhe cianidi, Fytyra dhe qafa ngjyr t mbyllt: strihnina, hipnotikt, anilina; Bebzat e zvogluara: opiumi (marihuana, hashashi, morfina etj) Bebzat e zgjeruara shum: atropina, skopolamina, T ushqyerit e theksuar deri tek kaheksioni metali, Djegiet rreth gojs dhe hunds acidet dhe bazat e forta, Aromat karakteristike; esenca, fenoli, acidi fenolik, cianidi, fosfori.

Simptomat q i paraprijn vdekjes: Ngret strihnini, nikotina, Deliriumi atropina, skopolamina, Dremitje e fort opiumi, hipnotikt, Ardhja graduale e vdekjes: metalet Dhembjet e barkut: metalet, helmimi me ushqim, Vjelljet: metalet, helmimi me ushqim, Barkqitje disa metale dhe helmimi me ushqim, Pezmatim i gojs: helmet korrduese, merkuri, arseni.
217

Pr shkak t shpeshtsis s helmimit me disa materie toksike, peshn e pamjes klinike dhe rrjedhn e helmimit si dhe mundsia e detektimit t tyre do t elaborohen ato helme t cilat jan m t rndsishme nga aspekti kriminalistik. Kto helme jan: HELMET KORROZIVE N kt grup helmesh bjn pjes acidet dhe bazat organike dhe inorganike, t cilat futen n organizm prmes traktit digjestiv (perorale), prandaj n vendet e kontaktit me lkurn dhe mukozn shkaktojn djegie t forta me dhembje intensive. Meq fjala sht pr mjete shum t koncentruara kaustike, shum shpejt vjen deri tek nekroza e mlis dhe organeve tjera (p.sh. shpretks). Ndryshimet n lkur rreth buzve, n qaf, fytyr dhe duar shkaktohen pas kthimit refleksiv t helmit s bashku me prmbajtjen n stomak. Ndryshimet jan n form t djegies s shkalls s dyt. Jan aq t forta sa q n stomak shkaktojn veprim irritues t rrjets nervore gj q pashmangshm sjell deri te shoku dhe kolapsi. Lkura dhe mukoza jan t mavijosura (cianotike) kurse lkura krahas ksaj sht pak e ftohur, dhe me djers ngjitse. Personi i helmuar ndjen etje t teprt, vjell shum, merr frym me vshtirsi, pulsin e ka shum t ngadalsuar kurse tensioni i gjakut sht tepr i ult. Masat e vjella kan ngjyr t kuqe t mbyllt dhe jan t hematizuara. Personi gjendet n fazn e agonis, n gjendje t rnd dhe shok ireverzibil, prandaj n vshtirsi t tmerrshme vdes. Nga t helmuarit me esenc ndjehet nj kundrmim shum deprtues dhe karakteristik i ngjashm me acidin e uthulls s koncentruar i cili ndjehet n dhjeta metra larg personit t helmuar. Rezultati i obduksionit t t helmuarve me helme kaustike prve karakteristikave lokale t djegieve n mukozn e gojs, kaprcell dhe lukth gjenden plag nekrotike, t mdha dhe t prgjakura. Ekziston nekroza e indit t shpretks. Lndimet me helme korrozive jan kryesisht t origjins aksidentale gj q m s shpeshti u ndodh fmijve t vegjl dhe alkoolistve. Ata zakonisht bjn ngatrrimin e mjeteve fatale kaustike (m s shpeshti esencn) me lng apo uj. Vetvrasja me esenc pothuajse sikur t ishte e rezervuar pr amvise, sepse at helm e kan afr dors dhe
218

ekskluzivisht ato vijn n kontakt m t. Helmimet fatale vrasse me esenc jan jashtzakonisht t kryera n mnyr perfide. PESTICIDET Ekziston nj spektr i gjer i shum llojesh pesticidesh kurse destinimi i tyre themelor sht shkatrrimi i dmtuesve, m s teprmi n bujqsi, pastaj n amvisri, spitale dhe vendbanime kolektive (hotel, internat, kazerma ushtarake, burgje etj) n ente publike. Pesticidet jan emr i prbashkt pr shkatrrimin e t gjith dmtuesve prandaj nse fjala sht pr insektet insekticidet, nse sht fjala pr krpudhat fungicidet, n bujqsi herbicidet, nse sht fjala pr brejts rodenticidet. Sipas vetive kimike pesticidet jan t llojeve t ndryshme t bashkdyzimeve kimike prandaj n prdorim jan preparatet m t rndsishme: hidrokarburet e klorifikuara, insekticidet organofosforike, bashkdyzime dinitrike, substancat organike, preparatet e dipiridil-it dhe kumarinit. INSEKTICIDET ORGANO-FOSFORIKE Nga t gjitha pesticidet m efektivi dhe m helmuesi sht insekticidi organofosforik, n pikpamje kimike shum i afrt me helmet e shumta t gjeneratave tjera (t prodhuara dhe t prdorura n Luftn e Dyt Botrore) si jan: sarini, somani dhe tabuni (t njohura edhe si tritone). Insekticidet organofosforike gjenden n qarkullim me emr t ndryshm: Paration, Malation, Etiol, E 605 etj. Ato jan preparate neurotoksike me mekanizm t veprimit si bllokator t kolinesterazs. Duke bllokuar kolinesterazn kto helme sjellin deri tek hiperproduksioni i acetilkolins me pasoj t efekteve kolingjerike. Pra, acetilkolina e akumuluar ka efekte toksike kurse prndryshe lirohet n mbaresat nervore dhe at parasimpatike, n ganglionet autonome t sinapsave dhe nervave motorike. Me tu prodhuar, acetilkolina hidrolizohet me an t enzims kolinesteraz, n kolin dhe acid t uthulls. Meqense bllokohet kolinesteraza, ather grumbullohet acetilkolina efektet e t cilit jan t barabart me hiperfunksionin e parasimpatikusit. Simptomat e bashkdyzimeve helmuese organofosforike jan mundimi, ngret e stomakut, vjelljet, barkqitje, vshtirsi n frymmarrje, bradikardia, bebzat e ngushtuara (mioza).
219

Helmimet pr nga origjina m s shpeshti jan aksidentale, kurse pr shkak t efekteve t theksuara toksike dhe mundsis s leht pr furnizim nuk jan t rralla edhe helmimet vetvrasse. Vrasjet me bashkdyzimin organofosforik (insekticid) sht kuriozitet unikat, dhe nse megjithat ndodh ather krahasohet me krimin ideal (t prsosur). Si i till edhe i pazgjidhur. N kufomat e helmuara me substanca organofosforike n prgjithsi n lkur dhe mukoza sht e pranishme ngjyrimi intensiv dhe difuz dhe n t gjitha organet e brendshme mli dhe mbshtjellset seroze dhe er karakteristike e lngjeve organike. Konstatimi i diagnozs s sakt bhet n baz t ekspertizs toksikologjike dhe rezultatit kuantitativ t dozs letale t substancs organofosforike. LD (dosis letalis) mban 0,3-0,5g pr t rritur. Metodat pr dshmimin e substancs organofosforike jan: kromatografia e gazrave dhe spektrometria e UV. ACIDI CIANHIDRIK Deri me rastin e shfaqjes s helmeve t lufts (BOt), cianidet kan qen helmet m vdekjeprurse; ktyre ua ka tejkaluar vetm Somani, i cili sht 150 her m helmues sesa cianidet. Karakteristik e cianideve sht se veprojn menjher dhe vdekja vjen pr disa sekonda apo minuta. Helmimi aq i fort i tij rezulton nga mekanizmi i veprimit t cianidit. Acidi cianhidrik (sinonim i acidit t zi) vepron duke e bllokuar sistemin enzim t citokrom oksidazs nga rndsia vitale. Citokrom oksidaza ndikon drejtprdrejt n sistemin e ndrlikuar t frymmarrjes n nivelin nuklear. Ky sistem jashtzakonisht i rndsishm enzim ua mundson indeve pranimin dhe konsumimin e oksigjenit. Pra, ky sht katalizator n procesin e furnizimit t qelizave dhe indeve me oksigjen. Duke e bllokuar citokrom oksidazn, acidi cianhidrik sjell deri tek ndrprerja momentale e frymmarrjes qelizore n planin e prgjithshm. N natyr acidi cianhidrik gjendet n brthamn e bademeve t hidhur, pastaj n t pjeshks dhe n brthamat e vishnjs. N rastet e helmimit akut me cianide efektet jan momentale dhe personi me nj britm t tmerrshme rrzohet i vdekur pr tok. N doza subletale t helmimit me cianide, fotografia klinike zgjat pak m gjat prej disa orve deri n 24 or. N kt interval kohor shfaqen
220

simptomat n vijim: dhembje koke, vjellje, marramendje pr shkak t hipoksis, dremitja, ngre t prgjithshme, pengesa serioze n frymmarrje, gulimi dhe forcim i puns s zemrs, rnie e shtypjes s gjakut, koma dhe prfundimisht vdekja. N kufomat e helmuara me cianide ndryshimet jan shum impresive, vrehen njolla intensive t kufoms me ngjyr t kuqe t elur, kurse edhe gjaku e ka t njjtn ngjyr i cili krahas ksaj sht i rrjedhshm pa ngjizje. Nga kufoma, sidomos nga organet e brendshme t saj lirohet arom e bademit t hidhur. Acidi cianhidrik dhe kriprat e tij (Na dhe K-cianidi) kan nj prdorim t gjer n dezinfektimin e lokaleve t mbyllura dhe t hermetizuara. Pr kt qllim n prdorim jan preparatet cianA dhe cian B. Helmimi m i shpejt shkaktohet me thithjen e cianidit, mirpo helmimi mund t bhet edhe paralelisht nse cianidet merren me ushqim apo me uj. Cianidet me sheqerin bashkohen duke krijuar bashkdyzim t parrezikshm .36 Prve n ciklonizim cianidet prdorn fort shum n industri, n puntorit e zanatit-argjendar, n laboratort fotografike, n elektroprpunimet e metaleve fisnike etj. N likuidimet masive, n kampet naziste t vdekjes, gjat kohs s Lufts s Dyt Botrore, acidi cianhidrik sht prdorur n dhomat e gasit, t cilat kan qen t instaluara dhe t lidhura ngusht me krematoriume. Pr qllime vetvrasse, ciankaliumin e ka prdorur edhe nj krijues i kampeve t vdekjes, dora e djatht e Hitlerit, Geringu famkeq. Duke e kuptuar fundin e tij n Nurenberg, Geringu paraprakisht ka lejuar q n nofull ti ndrtohet ampula me ciankalium dhe n momentin e caktuar e ka prdorur duke e thithur dozn vdekjeprurse t cianidit. LD e cianidit i ka 150-200 mg. N verifikimin e diagnozs s shkaktimit t vdekjes me veprimin e cianidit duhet t merret materiali (gjaku, urina dhe prmbajtja e
36

N tentim vrasjeje t Grisha Raspuinit, n oborrin mbretror rus, doza vdekjeprurse e ciankaliumit i sht vendosur n kolla, dhe gjat pas ngrnies nuk jan lajmruar shenjat e helmimit, e mos t flasim pr vdekje. Pas kryerjes s atentatit mbi trashgimtarin e fronit Austrohungarez Franc Ferdinandin dhe bashkshorten e tij gravide Sofijen, Gavrilo Principi ka krcyer n Miljack dhe ka nxjerr nga xhepi cianidin, e ka glltitur, por pa efekt. Disa dit m par kishte bartur mjaft sheqer n xhepa, t cilin pr do ast e kishte konsumuar pr ta shuar urin. Dhe me krcim n Miljack i sht lagur cianidi me sheqer, kshtu q ai e ka glltitur t przier me sheqer, pr kt shkak nuk ka pasur efekt, sepse sht br bashkdyzimi i sakarins dhe cianidit (glikozidi). 221

lukthit) sa m par dhe sa m urgjent dhe t punohet analiza toksikologjike e ktij helmi. Ky imperativ e ka raison d'etre e vet, sepse me procesin fermentues-veprimin e tiocianat-oksidazs n radonide t cilat normalisht jan n organizm, ata n mnyr katalitike shndrrohen n cianide duke maskuar gjendjen e vrtet faktike dhe duke e shmangur diagnozn e sakt prandaj nse reagimi n cianide nuk shkaktohet menjher n materialin e marr duhet t futet konservansi i fluoridit t natriumit pastaj t drgohet n laboratorin kimik. Metoda e Shenbajn-it Gjat obduksionit t personave t helmuar me cianide, shiriti i lagur n reagjent t prbr prej rrshirs s guajakut (2%) dhe CuSO4, futet n goj, pastaj hapsirn e gjoksit apo barkut t hapur, dhe nse ka cianid shiriti do t ngjyroset me ngjyr t kaltr intensive. Ky sht reaksioni pozitiv i Shenbajn-it. MONOKSIDI I KARBONIT (CO) Monoksidi i karbonit (CO) q nga kohrat e lashta t historis s njerzimit vazhdimisht e ka rrezikuar seriozisht njeriun. Mundsit e helmimit me kt gaz kan ekzistuar dhe madje edhe kan ndodh n at moment kur njeriu pr her t par sht takuar me zjarrin. Vazhdimisht i ndjekur nga hordhit e egra dhe gjithmon n lvizje nomade, njeriu e ka gjetur strehimin e vet n shpell dhe strehimore nntoksore duke i ndriuar dhe rrethuar me zjarr. Pr kt shkak kan ekzistuar edhe kushtet ideale t helmimit me kt gaz. Kshtu q zjarri si dhurata m e madhe pr njeriun e shpells njkohsisht bhet edhe armiku i tij vdekjeprurs. Monoksidi i karbonit (CO) sht gaz i cili formohet me rastin e djegies s do materie organike pa pranin t ajrit (oksigjenit) t mjaftueshm. Kto rrethana jan t shumta dhe t llojllojshme n industri, xehetari, puntori t llojeve t ndryshme, dhe gjithnj e m tepr edhe n amvisri, kurse n botn moderne ky sht n rritje e sipr edhe n komunikacion. Kualitetet e tij, q sht pangjyr dhe arom e bjn at shum t rrezikshm n aspektin toksikologjik, sepse prania e tij nuk mund t zbulohet n mnyr organoleptike. Kjo veti e dallon at pr ngulfatje t prsosur. Monoksidi i karbonit sht m i leht sesa ajri mirpo kjo nuk do t thot se CO, si m i leht, do t ngrihet n shtresat e eprme t ajrit, kurse n hapsirat m t ulta do t jet m rrall i koncentruar dhe me kt do t jet m pak i rrezikshm. Kjo do
222

t ishte ligjshmri fizike, mirpo n lokalin e mbyllur, n t cilin m s shpeshti edhe ndodh helmimi me monoksid t karbonit ky prhapet dhe deprton n do knd t lir pavarsisht nga ndikimet e peshave prandaj edhe koncentrim i tij njsoj shprndahet n t gjitha shtresat. Pr kt arsye kjo veti e tij ka karakter jashtzakonisht toksikologjik ose helmues madje edhe fatal. Helmimi me monoksid karboni ndodh n rrethana t ndryshme kurse nganjher edhe t pazakonshme. Nga aspekti mjeksor-kriminalistik helmimet me monoksid karboni jan n rend t par aksidentale (dukshm dominojn) pastaj n nj mas m t vogl vetvrasse e edhe m rrall kriminale. a) Helmimet aksidentale jan shum m t shumta kurse n mesin e tyre m s teprmi ka helmime profesionale. Nga kohrat e lashta jan vrejtur helmimet me CO n shkritore, fabrikat e elikut, furrat e koksit, depo lokomotivash, pastaj gjat shembjeve n miniera, si dhe tek puntort e tuneleve. Tr kjo sht elaboruar hollsisht dhe fort mir e njohur n mjeksin e puns. Ndezja e furrlartave t hekurinave me defekte dhe strofujve t zogjve npr oxhaqe n shum raste ka qen tragjike pr shum familje. Deprtimi i gazit t rrezikshm t CO nga oxhaku i zjarrit dhe kamina37, pastaj duke e nxehur dhomn me tangar me prush, n qytete t mdha gazrat e toks (p.sh. Sarajev) n numr jo t vogl n mnyr t padiktueshme dhe mizore i ka marr viktimat e veta. Defektet n gypat pr lirim t gazit n automobila n kohn e ekspansionit gjithnj e m t madh t automobilizmit, dukshm sht shtuar dhe prhapur helmimi me monoksid karboni. Pr shkak t rndsis s jashtzakonshme n kriminalistikn e komunikacionit, mbi aspektin kriminalistik-viktimologjik t monoksidit t karbonit m von do t bhet sqarimi in extenso m i gjer (shih Praktikumi i mjeksis forenzike). Prdorimi masiv i gazrave toksore n amvisri t qyteteve t mdha n vete fsheh rrezik t madh potencial, sepse do defekt n instalime apo t harruarit e tyre el, mundson lirimin e gazit duke sjell deri tek helmimet letale dhe t rnda me CO. Natyrisht, krejt kjo zhvillohet n lokalet mir t mbyllura.

37

Locker et all.: Clinical Toxicology, London, 1957. 223

Ndrkaq, jan prshkruar, ndonse raste t jashtzakonshme, helmimet me CO edhe n ambientet e hapura. Nj mnyr t helmimit me CO shum interesante, t pazakonshme e fatal e ka prshkruar J. Milinski: Kufoma e nj mashkulli t moshuar sht gjetur n mbeturinat e thngjillit t vdekur pran hekurudhs, e cili ka qen i nxeht. Obducentin e ka befasuar rezultati prandaj analizat e veta i ka drejtuar n toksikologji e cila ka zbuluar helmimin me CO. Shembull identik i helmimit me CO n hapsir t hapur kemi pasur n praktik por jo rast fatal tek ndezsi i thngjillit t drurit. Duke ndezur furrn e thngjillit t drurit me qllim t prodhimit t qymyrit t drurit, pas 3-4 orsh pun, befas ka ndjer marramendje, ligshti ekstreme, dremitje t madhe, rrahjen e shpejtuar t zemrs, ngulfatje, dhe shpejt e ka zn gjumi pran furrs s qymyrit. far ka ndodhur me t m von, asgj nuk i kujtohet. sht drguar n spital. Me kontrollin klinik sht konstatuar plogshtia, konfuzioni, prgjumja, marramendje. sht ankuar n kokdhembje t mdha, shum her ka vjell, ka ndjer t fikt, parastezion dhe ngre n pulpa. N lkurn e gjoksit dhe mbi brryla ka pasur njolla ngjyr t kuqe t elt, fytyr pllakosur dhe t skuqur.38 Edhe n nj rast tjetr, ndonse helmimi ka ndodhur n ambient plotsisht t hapur, vendimtar ka qen fakti se burimi i krijimit t CO ka qen n kontaktin e drejtprdrejt me viktimn, pra ka thithur koncentrim m t madh t CO sesa ajr. sht e ditur fare mir se CO ka 250-300 her m shum afinitet pr tu lidhur me hemoglobinn sesa oksigjeni prandaj pr kt arsye edhe helmimi ka qen m i mundshm. b) Vetvrasjet me monoksid t karbonit jan shum t rralla, sht vshtir t dallohen si t tilla, pothuaj sht e pamundur t dallohen nga rastet aksidentale, nse vetvrassi nuk ka ln letr lamtumirse apo megjithat nse rrethanat nuk orientojn n kt akt. Jan prshkruar rastet e vetvrasjeve me gazra n automobilin e mbyllur pastaj banesa duke e lshuar gazin nga rubinetet.
38

Ky fat tragjik, n kt mnyr, e ka qlluar shkrimtarin e famshm francez, autorin e veprs s njohur Njeriu Bish, Emil Zoln. N nj agim sht gjetur n banesn e tij n Paris, i ngufatur me CO, i cili sht prhapur npr dhom t fjetjes nga kamini i nxeht. 224

c) Vrasjet me monoksid t karbonit paraqesin shkalln m t lart t perfiditetit, dhe si t tilla i afrohen krimit t prsosur. N kt mnyr, kriminelt prpiqen q vrasjen ta kamuflojn duke e paraqitur at si rast aksidental apo si akt vetvrasjeje. Zakonisht, kjo kryhet duke e lshuar gazin n dhom t mbyllur mir apo n automobil gjat puns s motorit dhe duke i bartur gazrat nga motori prmes gypave t improvizuar. Viktimat paraprakisht jan t trullosura ose t alkoolizuara. Po e japim pr ilustrim nj shembull mjaft didaktik nga praktikat e huaja kriminalistike. N t vrtet Gerber e ka hetuar nj rast shum t komplikuar t vrasjes me monoksid karboni. Nj qift i ri sht zbavitur n kafene dhe n nj ast, n munges t vmendjes s vajzs mashkulli ia ka hedh n pije kantaridisin (insekt i vogl spanjoll). Menjher pas ksaj, n automobil, kt femr e ka zn gjumi pr shkak t efekteve narkotike. Ather djaloshi e ka vendos q ta vras duke lshuar gazrat t cilat i ka improvizuar me an t gypave t goms. Ai pr nj koh t shkurtr vet ka qndruar jasht dhe kur sht kthyer n automobil gruaja tashm ka qen e vdekur. Ky para policis ka simuluar t rraskapiturit e madh dhe marramendje. Nga kufoma e vajzs sht marr mostra e gjakut dhe sht konstatuar doza vdekjeprurse, gjegjsisht koncentrim i teprt i monoksidit t karbonit, kurse te mashkulli as gjurmt e tij. Ky sht arrestuar dhe shum shpejt e ka pranuar krimin. Me ann t monoksidit t karbonit nganjher sht e mundur t zgjidhen edhe krimet m misterioze. Me fjal tjera, vrassi kryen vrasjen n form tjetr dhe krimin e fsheh me shkathtsi duke e hedhur kufomn n shtpi t djegur, stall, automobil etj. Krimi i maskuar n at rast duket bindshm si vdekje aksidentale me ngufatje me CO ose nga veprimi i shprthimit t zjarrit. N raste t tilla nga en t gjakut t indeve t shptuara relativisht t ruajtura dhe organet merret nj sasi minimale e gjakut dhe n at mostr analizohet koncentrim i CO. Prania e nj sasie m t madhe t karboksihemoglobins sht shenj e drejtprdrejt se personi ka qen gjall i futur n shprthimin e zjarrit. Nse nuk ka karboksihemoglobins n gjak ather kjo sht shenj se personi paraprakisht ka qen i vrar n nj mnyr tjetr e pastaj kufoma sht hedhur n zjarr.

225

Qart, prve ksaj metode, jan n dispozicion edhe analizat tjera t hulumtimeve (hulumtimi histologjik i blozs n alveole dhe bronkiole, pastaj krkimi i pikave yndyrore n rrjetn kapilare t mushkrive etj.) gj q e plotson ekspertizn mjeksore-kriminalistike dhe i kontribuon sqarimit t trsishm t rastit. Jan br t ditur shembujt e vrasjeve n kt mnyr (publikimet e policis kriminalistike t shtetit t Miiganit) me rastet kur kufomat kan qen pothuaj plotsisht t shkatrruara. Megjithat, me an t metodave shkencore dhe hulumtimeve t hollsishme, sht dshmuar n mnyr t pathyeshme krimi (L. Shyder). Monoksidi i karbonit sht prdorur n vrasjet masive n dhomat e gazit n kampet naziste t prqendrimit, n Gjermani n LDB. Konstatimi mjeksor-kriminalistik te t helmuarit Monoksidi i karbonit sht helmi m efektiv asfiksiv, i cili fuqishm shfaq veprim inhibitor n mekanizmin biokimik n funksionimin e frymmarrjes. Koncepti patogjen i veprimit toksik reduktohet n shkaktimin e hipoksis dhe anoksis me pasoja t drejtprdrejta n t gjitha indet e organizmit. Kto efekte t tij patofiziologjike zhvillohen me lidhjen e monoksidit t karbonit pr hemoglobinn (=karboksihemoglobin) n vend se t lidhet pr oksigjeni, nga i cili ka afinitet 300 her m t madh pr tu lidhur me hemoglobinn. Prandaj, esenca e mekanizmit t helmimit me CO qndron n mungesn e oksigjenit i cili sht prjashtuar nga gjaku me lidhjen COHb (karboksihemoglobin). Lidhja e monoksidit t karbonit kryhet edhe me enzimn e frymmarrjes s Warburg-ut, t ciln monoksidi i karbonit gjithashtu e bllokon. Mirpo, ky efekt toksikologjik sht shum i vogl. N kufomat e helmuara me monoksid karboni sht shum karakteristik rezultati i koloritit t njollave t kufoms t cilat kan ngjyr t kuqe t elt (ngjyr vishnje) dhe n vend t

Foto 26. Pamja e gjakut e t helmuarit me monoksid karboni (ngjr e kuqe e elt) 226

ngjyrs s hirit t mbyllt t kufoms sht e dukshme ngjyra e trndafilit e cila i jep pamjen e gjall, pra t personit t gjall. Nga hunda dhe goja e tij del shkuma ngjyr trndafili. Gjaku e ka ruajtur gjendjen e lngt dhe ngjyrn e kuqe t elt. Pastaj, kemi rregullisht rezultatin e hiperemis dhe edemit t trurit, pikat e gjakut n organet e brendshme, edemit t mushkrive dhe sasi e theksuar gjaku n organet e brendshme. Diagnoza e sakt e t helmuarve me CO vendoset n baz t ekspertizs toksikologjike. Vdekja vjen me koncentrimin e karboksihemoglobins prej 40-50% apo me fjal tjera kur rreth gjysma e sasis s gjakut ngopet me monoksid karboni. Kjo sht e ngjashme me gjakderdhjen akute te e cila vdekja vjen nga humbja e gjysms s sasis s trsishme t gjakut. Sipas Baltazard-it dhe Nicloux-it koeficienti letal i intoksikimit me CO sht prej 0.5-0.7! N disa raste koncentrim vdekjeprurs i monoksidit t karbonit sht i ndryshueshm dhe varet nga nj varg faktorsh prezent dhe sidomos rrethanat n t cilat ndodh vdekja. Edhe koncentrim m i vogl i COHb sesa ai letal, tek personat e ndjeshm, sht dshmuar si vdekjeprurs. Sidomos te lodhjet e teprta nga aktivitetet fizike dhe psikike, te prjetimi i emocioneve t fuqishme te metabolizmi i prshpejtuar, te anemia, shtatznia39, pastaj tek insuficienca kronike respiratore dhe smundjet e rnda t mushkrive (enfizema e mushkrive, astma...), smundjet e zemrs etj. Kto jan faktor favorizues dhe me predispozit me rastin e helmimit me CO. sht shum e vshtir diagnostikimi i viktimave t helmuara me monoksid karboni. Sidomos kur n shikim t par nuk ka mundsi helmimi, as burime evidente t prodhimit t ktij gazi. Si t tilla, helmimet me monoksid karboni prandaj jan shum misterioze dhe vetm me kontroll detaj dhe me eksperienc do t mund t dyshohet n kt lloj helmimi. (n Praktikum jan paraqitur rastet e helmimit me monoksid karboni).

39

A. Ramljak: Neobini naini trovanja ugljenmonoksidom, 13 maj, XXI, 4, 1969, Beograd. 227

Poenta e hulumtimit t monoksidit t karbonit 1. Me rastin e vdekjes s papritur nga shndeti i plot, n dhom t mbyllur ndr shkaktart e par duhet t merret CO. 2. Vdekja e papritur pran burimeve t drejtprdrejta t krijimit t CO: minierat, shkritoret, furrat e koksit, furrlartat, tunelet, etj. 3. Ajri i freskt acidik n dhomn e mbyllur; 4. Defektet n shporete dhe gypat prcjells; folet e shpezve n oxhak. 5. N amvisri n t ciln sht instaluar gazi toksor, t drejtohen analizat n rregullsin e ktyre instalimeve. 6. Kufomat e gjetura n garazhe dhe automobila me motor t ndezur; 7. Njollat e kufoms karakteristike dhe t dukshme ngjyr t kuqe t elt dhe gjak ngjyr t kuqe t elt n gjendje t lngt. 8. Prdorimi rutinor i detektorit pr zbulimin e CO n fatkeqsit e komunikacionit dhe testi i shoferve t dyshimt. 9. Defektet n mbyllsin e gypave t gazrave n automobil me rastin e t gjitha fatkeqsive n komunikacion. 10. T merret gjaku me epruveta standarde pr analiz toksikologjike (t kufomave dhe t gjallve) t CO. DIOKSIDI I KARBONIT (CO2) Ngjashm me monoksidin e karbonit edhe dioksidi i karbonit sht ngjyr pa arom dhe sht m i rnd se ajri dhe qndron n shtresat e poshtme t ajrit. Prve oksigjenit dhe prbrsve tjer, normalisht CO2 gjendet n ajr por n sasi krejtsisht t vogla. Gjat proceseve metabolike n organizm krijohet edhe deri 6% e tij. Gjithashtu me vlime t mdha n bodrumet apo fuit e vers krijohet sasi e konsiderueshme e CO2. N sasi t mdha CO2. krijohet me rastin e fermentimit (kalbjes) t materieve organike. Kjo m s shpeshti ndodh n miniera, shpella, kanale, varreza. N prqendrim t madh CO2 sht helmues sepse e bllokon oksigjenimin e hemoglobins. Me rastin e bllokimit t shkmbimit t gazrave n mushkri me rast pamundsohet difuzioni i oksigjenit nga alveola n kapilar, kurse t dioksidit t karbonit nga gjaku n alveole, ather CO2 grumbullohet n gjak gj q rrjedhimisht sjell deri tek vethelmimi.

228

Kur njeriu gjendet n afrsi t drejtprdrejt t burimit t madh t dioksidit t karbonit me prqendrim rreth 50% t tij ather shkaktohet helmim i rnd me shenjat e ngufatjes dhe pasoja t shpejta letale. Tek koncentrimet m t vogla t CO2 shfaqen nj varg simptomash duke filluar nga prgjumja pastaj trullosja, parastezia, alivanosja, dhembja e koks, e deri tek sulmet neurologjike. Tek t vdekurit nga helmimet fatale me dioksid karboni, n kufomat e tyre nuk mund t vrtetohet ndonj ndryshim i posam patognomonik. Prandaj diagnoza e vrtet vendoset n baz t fotografis klinike, rrethanave specifike t helmimit dhe t ekspertizs toksikologjike. N prqendrimin prej 8-10% t CO2 n ajr paraqitet prgjumja (somnolenca) dhe humbja e vetdijes. N t vrtet helmimet shum t rrezikshme me dioksidin e karbonit jan t rralla, ndodhin n sallat e operacioneve n rastet kur boca e oksigjenit ngatrrohet me at t dioksidit t karbonit. (Paraqitja e ktij rasti n Praktikum). DISULFIDI I KARBONIT (CS2) Disulfidi i karbonit bn pjes n grupin e helmeve m toksike dhe sht agjent shum i fuqishm neurotoksik. Fjala sht pr helmin e gazt resorbimi i t cilit bhet me frymmarrje. sht shum i tretshm n yndyra, prandaj leht futet prmes lkurs. Disulfidi i karbonit ka prdorim shum t gjer n industrin e prpunimit t drurit (prodhimin e celulozs) dhe n industrit e ngjashme teknologjike. Prandaj, mundsit e helmimit me t jan jashtzakonisht t mdha dhe t gjitha kto helmime kan origjin aksidentale. Pa marr parasysh kt fakt interesimi mjeksorkriminalistik pr kt lloj t helmimit nuk sht aspak i vogl, prkundrazi te t helmuarit me disulfid karboni jan t shpeshta aktet vetvrasse. Gjithashtu, pr shkak t rregullimeve t rnda psikike me rastin e helmimit shfaqet edhe nj agresivitet i shtuar, shkaktimi i plagve t rnda si dhe manifestimi i tendencave kriminale. N fotografin klinike t t helmuarve me disulfid karboni n fazn akute simptomat karakterizohen me nj irritim enorm, ndryshime progresive t personalitetit me karakter t gjendjes maniako-depresive, halucinacione, ide paranoje dhe dekoncentrime psikike si dhe tendenca vetvrasjeje. Krahas simptomave psiko-neurologjike ata i shoqrojn edhe rregullimet kardiovaskulare dhe abdominale. Pra, fjala sht pr
229

simptomatologji kulminante dramatike. Simptomat e helmimit kronik jan t larmishme me fotografi bizare dhe polimorfe klinike. Prandaj n praktikn e mjeksis ndodh q helmimi kronik me CS2 ngatrrohet me ndonj rregullim t rnd neuropsikiatrik. Pr kt arsye m 1961 Vigliani ka paraqitur n mnyr skenike fotografin klinike t helmimit klinik me CS2: ndezje nervash (polineuritis), dhembje barku, dhembje koke, marramendje, lodhje, dridhje duarsh, dhembje muskujsh, rregullime neurotike, ndezja e nervit t syrit, hemipareza, gjendje psikoze. rregullimet psikotike jan dukuri shum m t shpeshta n krahasim me popullsin e prgjithshme. METALET HELMUESE Merkuri (Hg) Merkuri dhe kriprat e tij jan shum helmuese n rast se futen n organizm prmes gjakut apo frymmarrjes (q sht shum m i madh se sa rndsia praktike). Mirpo, me an t ushqimit apo ujit nse merkuri futet n traktin digjestiv (trets), fare nuk paraqet efekte toksike. N t kaluarn preparatet e merkurit jan prdorur shum n mjeksi pr shrimin e sifilizit. Mirpo, me paraqitjen e antibiotikve kjo form e trajtimit q moti sht flakur. Kontaktet me merkurin dhe komponimet e tij dukshm jan ngushtuar. Sot me komponimet e merkurit ballafaqohen puntort n minierat e merkurit, pastaj puntort t cilt punojn n prpunimin e dritave t merkurit, pasqyrave, termometrave dhe sublimateve t merkurit n dezinfektimin e lkurs. Helmimet me merkur dhe bashkdyzimet e tij jan akute dhe kronike. Helmimi akut sht i shpejt me paraqitjen e menjhershme t shum simptomave si jan: shija e metalit n goj, mundimi, vjellja dhe barkqitje dizenterike, zvoglimi i urinimit deri n anuri dhe n paraqitje t sindroms uremike. Helmimi kronik me merkur (merkurializmi) rrjedh gradualisht, n fillim me simptoma t prgjithshme t pacaktuara, pr tu manifestuar m von simptomatologjia nga SNQ (Sistemi Nervor Qendror) n form t dhembjes s koks, pasiguri n t ecur, tendosje nervore, rnien masive t dhmbve, pastaj me dukurin e ngjyrs s vjollce t
230

murrme t skajeve t dhmballve. N obduksion konstatohen ndryshime n goj, n traktin gastrointestinal, veshk dhe SNQ. PLUMBI (Pb) Plumbi ka prdorim shum m t gjer sesa merkuri. Komponimet e plumbit jan mjaft t prhapura. Kshtu p.sh. oksidet e plumbit prdoren pr ngjyrosje-ngjyra baz pr mbrojtjen e metalit (miniumi). Pastaj, tetraetili i plumbit (TEP) gjendet n benzin, kurse qllimi i tij sht eliminimi i veprimit eksplodues me rastin e ndezjes s benzins. Me rastin e djegies s 10 l benzin krijohet rreth 2-3g Pb, kurse shofert i ekspozohen inhalimit t mjegulls s pluhurit t plumbit, pastaj puntort n pompa t benzins, qytetart n qytete me komunikacion t dendur automobilistik, etj. Te helmimi akut me plumb paraqitet skaji i plumbizuar i dhmballve, opstipacioni, kolikat e plumbit n bark, ndrsa tek t helmuarit kronik jan t theksuara dhembjet shum t forta dhe t paprballueshme n nyje, pastaj paralizimi i nervave t duarve dhe kompleksi i simptomave pr shkak t dmtimit t SNQ-s encephalopathia saturnina. Me analiz laboratorike t gjakut dhe urins konstatohen eritrocitet e punktuara n mnyr bazofilike, jan t rritura derivatet e porfirins dhe e shtuar sasia e plumbit n gjak dhe urin. Plumbi dhe bashkdyzimet e tij, n organizm futen me frymmarrje dhe prmes gojs, kurse lirohen me jashtqitje dhe urinim. ARSENI (As) N t kaluarn e lasht arseni ka pasur nj prfaqsim dominant n helmime, madje edhe popullaritet t madh n qarqet e larta t Evrops mesjetare kurse sot rndsia e tij sht reduktuar n masn m t vogl t mundshme si n prdorimin e tij n prgjithsi ashtu edhe n toksikologji. Arseni bhet i helmueshm vetm kur shndrrohet ose transformohet n form t oksiduar trioksid t arsenit kurse prdoret si deratizues kundr minjve dhe n raste t tilla sht rrethan ideale pr helmim meqense sht pa arom dhe pa shije kurse ngjyra e tij e bardh leht ngatrrohet me miellin. N mesjet sht prdorur n mnyr masive pr helmime tinzare kurse m von ka hyr n prdorim t gjer n mjeksi deri para jo plot nj shekulli. sht i njohur lngu i Fowler-it pr prdorimin e tij t gjer. Nj koh t
231

gjat, para ers s antibiotikut, preparati arsenik Salvarsani dhe Neosalvarsani kan qen preparate moderne pr shrimin e sifilizit. Natyrisht kto preparate sot jan tejkaluar nga preparatet shum m efektive dhe moderne antibiotike, t cilt, krahas ksaj edhe nuk jan t dmshm pr organizmin. Helmimet me arsenik jan aksidentale, vetvrasse kurse shum rrall apo n raste t jashtzakonshme kriminale. Helmimet akute me arsenik (trioksid t arsenit) jan t shpejta kurse simptomat jan ndezja e gojs dhe fytit, ngret e forta n stomak, mundimi dhe vjellja, pastaj barkqitja me gjak, frymmarrje e vshtirsuar, rnia e shtypjes s gjakut dhe s shpejti gjendja e shokut klasik i cili on drejt vdekjes. Helmimi kronik me arsen manifestohet me simptoma t paprcaktuara, dobsim progresiv deri tek shkalla e fundit e kaheksionit. Lkura merr ngjyr t errt n form t pigmentimeve markante t tipit t melanozs. Krahas ksaj, paraqitet edhe qrimi i theksuar i lkurs. Flokt gjithnj e m tepr rrallohen deri tek shkalla e alopecis totale. Ndryshimet n thonjt jan sinjifikuese dhe manifestohet me rnien e tyre. paraqiten edhe simptomat nga ana SNQ-s me dhembje koke, pagjumsi, alivanosje, pasiguri n t ecur, paraliza graduale e muskujve. Gjendjet e prshkruara klinike, sidomos n helmimet kronike me arsenik nuk jan karakteristike dhe as patognomonike pr helmimin me arsenik, prandaj leht mund t ngatrrohen me smundjet malinje. Shum m von, pas kalimit t kohs, pas vdekjes, mund t shfaqet dyshimi dhe nevoja pr ekshumim dhe obduksion. Ather me lehtsi do t gjendet arseni n flok, eshtra, thonjt etj. Doza letale e arsenikut sht 100-200mg. TALIUMI (Tl) Taliumi sht metal shum helmues dhe sipas vetive t tij kimike dhe simptomave klinike sht mjaft i ngjashm me plumbin. Ndonse sht metal i rrall, taliumi dhe kriprat e tij megjithat kan prdorim relativisht t gjer n amvisri dhe bujqsi, pr destinime t shkatrrimit t brejtsve dhe dmtuesve tjer. N mjeksi, m sakt n dermatologji prdoret shum pr depilim te femrat e reja e t cilat vuajn nga hirzutizmi. Ky sht, megjithat, nj defekt i prhapur kozmetik, shrimi i t cilit sht i pasuksesshm pa kriprat e fuqishme t taliumit t cilat zn nj vend t rndsishm.
232

Taliumi ka veti t fuqishme kumulative, prandaj kriprat e tij t marra deponohen dhe gjat mbeten n organizm, prandaj helmimet me talium jan shum karakteristike dhe manifestojn nj rrjedh t gjat kronike dhe t fsheht. Gjendja klinike e helmimit me talium shpesh ngatrrohet me smundjet e rnda sistemore dhe kronike. Shenjat e helmimit kronik me kriprat e taliumit (sulfati dhe acetati) paraqiten pas disa javsh, pra gradualisht, kurse simptoma e par sht rnia gjithnj e m e theksuar e flokve, rrallimi i tyre deri tek alopecia e plot. M von kjo prcillet me dobsim (humbje peshe), barkqitje, ligshtim, ndezje nervore dhe muskulore deri tek paralizimi. Prve ksaj, shkaktohen dmtime t mdha t mlis, veshkave, zemrs dhe palcs ashtrore. Prandaj, helmimi n fazn e tij t mvonshme dhe t fundit shfaq simptomat e dmtimit t ktyre organeve. Pamja klinike e ktij helmimi m s shumti i ngjan smundjeve sistemore (kolagjenozs etj). DL e kriprave t taliumit sht rreth 300 mg. N obduksionin e kufoms pr shkak t helmimit me talium konstatohen ndryshime t mdha t muskulit t zemrs, steatoza dhe nekroza e mlis, ndryshime inflamatore t intersticiumit t veshks, dmtimi i glomerulit dhe kanaleve t veshks dhe sindroma hemorragjike pr shkak t dmtimit t palcs ashtrore. N Lubjan sht drguar n klinik n gjendje shum t rnd moribunde, sociologu i ri autoritativ i cili shpejt ka vdekur. Jan shnuar t dhnat se disa jav ka qen e vrejtur rnia e flokve, dobsimi i apetitit dhe humbja progresive e peshs dhe n ditn e pranimit t tij n klinik ka pasur vjellje t shpeshta, ka pasur gjithashtu edhe barkqitje profuze, fryrje t fytyrs, urinim t shpesht me primesa gjaku. Sistematikisht kan qen t sulmuara organet vitale: zemra, mlia dhe veshkt, sistemi hematopoetik. Hulumtimet kimike toksikologjike kan vrtetuar pranin e taliumit n gjak dhe urin. Me at rast sht privuar nga liria dhe ka filluar procedura hetimore ndaj mjekes- hematologe (shum m e vjetr sesa viktima), e cila ka qen dashnore e tij. Ajo n procedurn hetimore e ka pranuar se e ka helmuar me doza t vogla t sulfatit t taliumit me t vetmin motiv q ta lidh pr vete sepse e ka vrejtur se ndarja sht e pashmangshme.
233

HELMET E LUFTS (N tekstin e mtejm HL) Si shihet nga vet emri i tyre, kto jan materie kimike shum helmuese, t destinuara pr t shkatrruar n luft forcat e tra t gjalla dhe mjetet materiale. HL jan bashkdyzime t ndryshme organike dhe inorganike, prandaj, mu pr kt edhe klasifikohen n baz t vetive gjeneruese. Ndrkaq, nga aspekti i toksikologjis klinike, m i prshtatshme sht klasifikimi sipas mnyrs s veprimit dhe ndikimit t tyre.
Helmet e lufts Llojet e HL 1. HL Neuroparalizuese (sarin, somani,tabuni,"VX") 2. Mshikzuesit (iperiti, iperiti i azotit, luiziti) 3. Asfiksive (fozgjeni, difozgjeni dhe trifozgjeni) 4. Helmet e prgjithshme t lufts - t gjakut (CVK, klorciani, hidrogjeni i arsenit, CO) 5.Nxitse-ngacmuese: lotsjellsit (kloracetafeni, "CS", -flamativ (adamsiti, "CS") 6. HL psiko-kimike- helmet halucinogjene (psilocibini, meskalini, "BZ", LSD) Mnyra e ndikimit N SQN (sistemin qendror nervor) N lkur dhe mukoz N organet e frymmarrjes bronke dhe mushkri ) N enzimat frymmarrjes e asfiksia N mnyr ngacmuese n mukozn e syve dhe sistemit t frymmarrjes N SQN (Sistemin Qendror Nervor) Mekanizmi dhe efekti i ndikimit Bllokuesit e holinesterozes-helmet h li jik Krijimi i sythave asfiksia

Ndezja e fort e mukozs (pezmatimi) Ndryshimi i realitetit t personit

Ndr t parat, n mesin e shum helmeve t zbuluara dhe prdorura t lufts, jan: fshikzuesit, asfiksuesit, ngacmuesit dhe helmet e prgjithshme t lufts t cilat kan pasur m shum efekte psikologjike sesa dme reale dhe shkatrrime masive. Pjesa m t madhe e ktyre helmeve, si t tilla, jan flakur dhe zvendsuar me gjenerata t reja t HL. Ktu bjn pjes neuro-paralitikt, t cilt jan shum efikas dhe toksik (sarini, somani, tabuni, VX).

234

N kohn m moderne, n HL jan radhitur helmet psiko-kimike me efekte spektakulare, dimensionet e veprimit t t cilave sht shum vshtir t shihen. Meqense jan t forta dhe halucinogjen t fuqishm, ato sjellin deri te helmimet e rnda masive me pasoja t paparashikueshme. Halucinogjent si grup HL, jan mjete t cilat prodhojn modalitete t tjetrsimeve t psikes nga realiteti. Kjo sht karakteristika e tyre esenciale patognomonike q ka implikime t mdha. Kto HL i prkasin Gjenerats s III-t. HL t gjenerat s par kan pasur efekte t vogla n lndimet trupore, por kan arritur efekte t pa krahasueshme, (shum t mdha), psikologjike gj q ishte e barabart me humbjen e plot t forcs s gjall. Kjo n kuptimin klasik nuk sht shkaktim i panikut psikologjik, trazirave dhe dezorganizimit por fjala sht pr prmasat e gjendjes s psikozs s kolektivitetit mbi t cilin jan prdorur helmet halucinogjene. N vazhdim, shkurt, do ta sqarojm diskursin e toksikologjik t helmeve moderne t lufts Neuroparalitikve: (sarini, somani, tabuni), por edhe t halucinogjenve me nj theks t posam n BZ (i afrt me halucinogjenin LSD). Theksin e veant do ta vendosim n forcn toksike, mekanizmin e veprimit dhe n qllimet strategjike luftarake t prdorimit t ktij lloji t helmit. Helmet neuro-paralitike t lufts Helmet neuro-paralitike t lufts jan m t prsosurat, jashtzakonisht efektive dhe deri tashti m helmueset, q ua tejkalojn shum t gjitha helmeve t njohura. Kto helme t lufts me t drejt konsiderohen si absolutisht vdekjeprurse, sepse shkaktojn paralizimin e funksioneve vitale nervore. Sipas prbrjes kimike jan identike me insekticidet organofosforike, kurse edhe mekanizmi i veprimit toksik t tyre sht i njjt me to, bllokon holinesterazn e enzimave, porse dallimi n intensitetin e veprimit sht i pakrahasueshm. Helmet nervore t lufts jan m toksik madje edhe pr disa qindra her sesa insekticidet organo-fosforike. N grupin e helmeve neuro-paralitike t lufts bjn pjes Sarini, Somani, Tabuni.

235

Ky grup i helmeve t lufts ka veti t prbashkta fiziko-kimike. N organizm futen prmes lkurs, prmes organeve t frymmarrjes dhe rrugve orale (me ushqim dhe uj). Pa marr parasysh se n far mnyre merren, ndikimi toksik i ktyre helmeve mbetet i njjt. T gjitha helmet neuro-paralitike kan veti kumulative, sepse shum shpejt i shkaktojn pasojat e dmshme. Simptomatologjia e tyre sht e njjt: mioz e madhe, shtrngim n gjoks, shqetsim, frik, marramendje, djersitje e teprt, pengesa ataktike, kolike abdominale (shtrngime n bark), barkqitje dhe urinim t shpesht. N fazn m t rnd kto simptoma i prcjell shkuma n goj dhe hund, cianoza, humbja e vetdijes, ngre t prgjithshme dhe m n fund koma. Vdekja vije shum shpejt brenda 10-15 minutash. Mekanizmi i veprimit toksik t helmeve neuro-paralitike qndron n bllokimin e enzims s kolinesterazs, roli kryesor i s cils sht prcjellja e impulseve nervore deri te organet efektive-vitale, efekti i prgjithshm paralizues n sistemin nervor n trsi. Prandaj, s kndejmi edhe epilogu i shpejt letal i tyre. Helmet psiko-kimike (halucinogjene) t lufts Halucinogjent e lufts prkohsisht i paaftsojn personat kundr t cilve prdoren. Pra, kto nuk jan helme vdekjeprurse luftarake por narkotik halucinogjen t cilt, me halucinacione audio-vizuele, rregullojn sistemin nervor dhe bjn rregullimin psikik t personalitetit. Prandaj, efekti i tyre sht dmtimi i plot i njerzve t gjall, sepse e ndryshojn vetdijen dhe t menduarit racional duke rregulluar sjelljen e t helmuarve, duke i dezorientuar ata dhe duke i br t padobishm. Aplikimi i halucinogjenve t lufts n prmasa t mdha ka pr qllim pikrisht paaftsimin e forcs s gjall duke i pasivizuar dhe paaftsuar njerzit pr fardo aktiviteti psiko-fizik si dhe paraprgatitur pr ti hyr shkatrrimit t tyre. N kategorin e halucinogjenve t lufts bjn pjes BZ, LSD, Meskalini, TMA, Psilocibin, Tremorini etj. Helmi psiko-kimik BZ Sikurse edhe helmet tjera psiko-kimike t lufts edhe BZ shkakton rregullime t prkohshme psikike duke paaftsuar forcn njerzore pr fardo aktiviteti t prshtatshm. N organizm futet me
236

frymmarrje, prmes lkurs dhe me ushqim dhe uj. Simptomat e helmimit paraqiten 1 or e gjysm pas kontaminimit, kurse ndikimi i tij pushon pas 3-4 orsh. Simptomat e helmimit me BZ jan: Dobsimi rapid i t pamit; Lvizshmria e ngadalsuar; Pareza dhe dridhja e muskujve; Shikimi i turbullt dhe ngatrrimi i objekteve; Humbja e lidhjes n hapsir dhe koh; Gjendja konfuze (hutuarit); Pamundsia e perceptimit dhe gjykimit; Halucinacionet; Shndrrimi i zhurms n ngjyra, etj.

Personat e helmuar nuk jan t aft pr kryerjen normale t detyrave dhe bjn gabime dhe veprime absurde (pa kuptim). BZ aplikohet: prmes bombave t aviacionit (aerosole); me bomba dhe raketa; me mjete diversante;

BZ sht aplikuar prmes bombave dhe mjeteve diversante n bashkpunim me popullsin e Srebrenics. Simptomat e para jan shfaqur pas konsumimit t ujit nga rezervari i punuar sanitar i ujit n rajonin e fshatit Pobugje, m 12.07.1995, kurse m von BZ sht hedhur me shkrepje granatash dhe bombash me mbushje aerosole t helmit, gjat tr rrugs s trheqjes s viktimave n drejtim t KTP (kantoni i Tuzlls-Podrinjes), me bombat AG-2 dhe AF-2. Pikrisht fal prdorimit t helmeve luftarake, n tragjedin e Srebrenics, agresori ka arritur 100% efektin e suksesit t planifikuar. MJETET PSIKO-FARMAKOLOGJIKE Jan shkatrrimtar neurotik jashtzakonisht t prhapur dhe shkaktar t smundjeve dhe rregullimeve mentale, me tendenc t
237

rritjes s prhershme. Rrjedhimisht duke prcjell trendin e shtimit t ktyre smundjeve industria farmaceutike prodhon nj rreth t begat t barrave sedative, anksiolitike dhe hipnotike, t cilat quhen me nj emr t prbashkt preparateve psiko-farmakologjike. Pikrisht duke iu falnderuar faktit t cekur sot ekziston gjas e jashtzakonshme e helmimit me preparate psiko-farmaceutike, m s teprmi me origjin vetvrasse. Prhapja e rregullimeve psikike, n njrn an, dhe gjasa e jashtzakonshme pr keqprdorimin e psiko-farmaceutikve, si dhe helmimet aksidentale t fmijve t vegjl dhe pleqve jetik, n ann tjetr, psiko-farmaceutikt shnojn nj prevalenc t konsiderueshme. Prirja pr prdorim t psiko-farmaceutikve me qllim vrasjeje sht e rrall. Krimet jan t mundshme dhe ndodhin, por ato jan kryesisht t kamufluara. N t vrtet, krimineli me mjete psiko-sedative e josh viktimn, e v n gjum dhe pastaj n ndonj mnyr tjetr e kryen aktin e vrasjes. Udhzimi kriminalistik te t helmuarit Me rastin e marrjes s materialit pr analiz toksikologjike t veprohet me ndrgjegje t plot dhe me profesionalizm t shklqyeshm mjeksor-kriminalistik: jashtqitja: n epruvet t posame; masat e vjella: tr prmbajtjen n epruvet t qelqt; lukthi: tr lukthi me prmbajtjen e tij n bocel gjysmlitrshe; zorrt: prmbajtja e tyre n epruvet t qelqit gjysmlitrshe; urina: prmbajtja e fshikzs s urins n epruvet t qelqit gjysmlitrshe; zemra: n epruvet qelqi gjysmlitrshe; veshkat: t dy veshkat n epruvet qelqi gjysmlitrshe; gjaku: n epruvet qelqi prej 100-200 ml; mushkrit: njra mushkri n epruvet qelqi njlitrshe; eshtrat: nj pjes e brinjve apo t eshtrave t krbishtit (sakrumi); flokt: nj sasi e konsiderueshme nga pjesa e pasme e koks, kurse edhe thonjt gjithashtu nga maja e gishtave.

S bashku me materialin i cili drgohet pr analiz toksikologjike sht e domosdoshme t bashkngjiten edhe shnimet n vijim:
238

1. Deklarata e mjekut ligjor (apo procesverbali i obduksionit) ose e Inspektorit kriminalistik pr delikte t gjakut i cili e krkon analizn. 2. Emri, adresa, mosha dhe profesioni i t vdekurit. 3. Prshkrimi i hollsishm i historis s smundjes (nse sht mjekuar n spital). 4. Ambalazhet dhe sendet tjera t hasura n vendin e ngjarjes, 5. Regjistrimi i helmeve q duhet hulumtuar. 6. do informat tjetr q mund t jet relevante pr rastin konkret. NARKOMANIA Hyrje Vuajtjet e mdha dhe dhembjet shpirtrore i jan imponuar njeriut q nga lindja e tij. Koh pas kohe ato jan intensifikuar dhe masivizuar. Pr zbutjen e vshtirsive te njerzit shpesh ka lindur etja pr ti larguar apo zvogluar ato paknaqsi gj q u iu ka shkuar pr dore zbulimi i narkotikve. Narkotikt n fillim jan prdorur n form t lngjeve t bimve, kurse vet rituali dhe prjetimi ka pasur ngjyrime magjike. Prandaj, shikuar historikisht, prdorimi i narkotikve t mileniumit sht i njohur gj q ka mbetur e shnuar edhe n gjurmt e civilizimeve t lashta40. Npr t gjitha etapat q ka kaluar njerzimi, deri n ditt e sotme ekzistojn hove t mdha t prdorimit t narkotikve, me vartsi dhe her pas her t prcjella nga nj varg tronditjesh shoqrore, por edhe kataklizmash natyrore t cilat ktij planeti t mallkuar nuk i kan munguar. Keqprdorimi i llahtarshm i narkotikve (narkomania), n shum shtete t bots moderne, nuk paraqet vetm problem serioz mjeksor, por edhe problem shum m t madh sociologjik. Ajo nuk sht tashm problem i individit por nj dukuri masive e cila po tregon tendenc t prhapjes epidemike. Ksaj i kontribuojn edhe konfliktet, luftrat, revolucioni teknologjik, tronditjet shoqrore me prmasa t mdha do gj q modelon tjetrsimin e njerzve, prhapjen e padrejtsis, shtresimin social, nxitjen e urrejtjes dhe varfrin
40

Prdorimi i narkotikve sht i mom sa edhe vet njerzimi. Ekzistojn gjurm t shkruara pr prdorimin e narkotikve para ers son (tek Kinezt, Indust, Fenikasit, Grekt, etj.). Kjo madje prmendet edhe ne epin ''Iliada'' dhe ''Odisea'' t Homerit. 239

ekonomike. Natyrisht, njerzit (sidomos t rinjt) me tr kto nuk pajtohen, prandaj edhe krkojn rrugdalje. Prmes narkotikve, ata prpiqen t ikin n botn imagjinare t fantazive dhe ndrrave magjike n mnyr q s paku pr nj koh t shkurtr ta harrojn ankthin dhe realitetin e prditshm. Ata prjetojn perspektiva dhe parashikime hyjnore n ardhmrin e mrekullueshme41. Natyrisht kto jan vetm halucinalcione dhe prjetime nn ndikimin e narkotikve. Ndr t gjitha periudhat e krizave, me t cilat historia e njerzimit ishte prplot e mbushur, parapriu sidomos mesjeta, e cila ishte e njohur me errsir dhe misticizm. Fjala sht ktu pr periudhn e sundimit t mbretrive religjioze t kurorzuara me kulmin e inkuizicionit famkeq t njohur t njohura me vrazhdsin e tmerrshme ndaj do gjje q binte ndesh me urdhrat e sundimit religjioz. Para gjyqit t tmerrshm binin edhe kokat m t mdha botrore t asaj kohe (Galile Galileu, Xhordano Bruno, Koperniku etj). T gjitha lvizjet progresive dhe zbulimet shkencore epokale, asokohe me gjak u shtypn. T gjendur n ambisin apokaliptik, njerzit kan iknin nga realiteti i errt i prditshmris dhe nga bota e bukur mashtruese, e pabrenga por krejt ireale, n botn e fantazis s narkotikve. Pikrisht, pr shkak t ktyre rrethanave fatkqija u krijuan t gjitha mundsit ideale dhe trualli i prshtatshm pr shfaqjen dhe prhapjen e narkomanis. Ksaj i shkonte pr dore edhe nj rrethan. N t vrtet, duke iu falnderuar kryqzatave n Lindjen e Afrt, (djepit t narkotikve natyror), u krijua rast i madh pr bartjen dhe prhapjen e tyre, kshtu q narkomania e prfshiu Evropn. Jo vetm n t kaluarn e largt por edhe n ditt e sotme, t karakterizuara me shum konflikte, rnie drastike t moralit, me devalvim t fryteve t civilizimit, me prhapjen marramendse t varfris sociale, konflikteve politike dhe zgjerimit t luftrave, po krijohen rrethana ideale pr trendt cekura t prhapjes epidemike t narkomanis. Narkomania dhe alkoolizmi, jan dy t kqijat m t mdha t kohs s sotme, t cilat duke e marr harain n gjak po
41

N Fakltoren e Delfit ka profetizuar Pitia legjendare, dhe ajo vet madje n transin e tymit t barrave aromatike (me koncentrim t madh t alkaloidve dhe narkotikve), vizionet e shklqyeshme q paraqiteshin asaj, ua interpretonte t pranishmve, gjithashtu t magjepsur nga aromat narkotike t tymit t bimve. Asaj n seanca t profetizimeve i shkonin sundimtart dhe filozoft e njohur t asaj kohe. 240

ln n hije viktimat e shkaktarve t tjer. Se sa sht i prhapur narkotiku n vendet e bots s zhvilluar m s miri flasin t dhnat e vitit 1979 kur n t SHBA jan evidentuar 450.000 heroinoman, kurse 10 milion amerikan kan marr kokain, kurse 43 milion kan thithur kanabis. Madje, as n Evrop situata fare nuk sht m e mir. Po n at vit p.sh. n Gjermani jan regjistruar 40.000 narkoman, kurse n Itali afr 70.000 heroinoman. Sipas definimeve t OBSH (Organizats Botrore t Shndetsis) ...narkomania sht gjendje psikike, kurse nganjher edhe fizike e cila rezulton nga veprimi reciprok i organizmit t gjall dhe narkotikve dhe pr t cilat gjithmon jan karakteristike ndryshimet n sjellje dhe prgjigjet tjera n t cilat gjithmon vepron prirja e prhershme apo e prkohshme pr marrjen e narkotikut, pr ti ngacmuar efektet psikike... (JLZ). N vazhdn e ktij definicioni, drejtimet e narkomanis jan: 1) etja e pashuar pr prsritjen e marrjes s narkotikve; 2) me marrjen pr nj koh t gjat t narkotikve krijohet toleranca q krkon rritjen e dozs s tyre; 3) varsia psikike dhe fizike dhe shkatrrimi progresiv; 4) me ndrprerje t menjhershme t marrjes s narkotikut pr fardo arsye qoft, manifestohet sindroma e abstinencs; dhe 5) lindin pasojat e dmshme pr individin dhe shoqrin. Mbikqyrjet klinike kan treguar, se t gjith ata t cilt prej fardo shkaku apo arsyeje kan marr narkotik, n prqindjen m t madhe, nuk jan br narkoman. Kjo prvoj e mueshme n mnyr eksplicite ka treguar se nj numr i vogl narkomansh bart predispozitn pr vartsi nga narkotikt. Prandaj, ... vartsia e till me siguri sht kombinim i kodit gjenetik dhe i strukturs s personalitetit, i krijuar n fmijri t hershme. Pr nj vlersim t till ekzistojn dshmi t shumta empirike (Vesel. J. 1986). Pra, sht e qart se para se t lindet vartsia e identitetit t narkomanit, personat hyjn n narkomani me nj numr m t madh t varieteteve t personalitetit, si personalitet premorbid. Nn ndikimin e narkotikut lind ndryshimi sekondar i personalitetit ashtu q definitivisht formohet identiteti i narkomanit.
241

Egoja e narkomanit sht e papjekur, shpejt trhiqet nga realiteti objektiv, ashtu q ata nuk i mojn marrdhniet objektive (Feniehel 1945). Ata jan t prqendruar ekskluzivisht n qllimet pasive narciste, duke u prpjekur q ta arrijn knaqsin vetjake. Jan t paaft pr tu lidhur m thell dhe gjat me persona tjer; vendosen n rolin e marrsit pasiv derisa pr ta objektet jan vetm dhns. Pr shkak t rregullimit t funksionit t superegos (qoft premorbid apo nn ndikimin e narkotikut) te narkomani sht shum e pazhvilluar ndrgjegjja morale, prandaj kta persona pa brejtje t ndrgjegjes gnjejn dhe punojn gjra t tjera t dmshme pr shoqrin. Brejtja e ndrgjegjes dhe ndjenja e fajsis te narkomant sht e anastezuar me efektet kimike t narkotikut. Narkomant jan persona shum sugjestiv, prandaj sht shum leht t prfitohen pr ti zbuluar sekretet: qofshin ato afariste, diplomatike apo sekrete shtetrore dhe ushtarake (Zh. Aleksiq). a) Faktort socio-patologjik Nga aspekti i patologjis sociale narkomania sht form e shfaqjes s sjelljes devijonte. Kurse sipas V.Jakovleviqit, dallojm dy varietete t saj: sjellja jo konformiste dhe sjellja aberrative, ndrkaq ato midis tyre dallojn n fazat si vijon: 1. jo konformistt, e shfaqin publikisht trheqjen e vet kurse aberrativt jo; 2. jo konformistt e sulmojn legjitimitetin e normave sociale, ndrsa aberrativt e pranojn legjitimitetin e normave t cilat i shkelin duke akuzuar pr kt faktort e jashtm t kqij dhe 3. jo konformistt prpiqen ti ndryshojn normat t cilat i mohojn, kurse aberrativt prpiqen vetm tiu shmangen sanksioneve t normave ekzistuese (V. Jakovleviq 1971.). Jakovleviq, narkomanin e radhit n grupin e sociopative pr t cilat thot ai sht karakteristik marrja patologjike e narkotikut me qllim t ikjes nga situatat e kqija shoqrore. Prandaj, narkomania si smundje sociale inkriminohet sepse shkakton deformime t personalitetit, i cili pastaj vepron n mnyr asociale dhe antisociale.

242

Klasifikimi i Narkotikve Ekzistojn shum klasifikime t narkotikve, mirpo pr shkaqe pragmatike dhe klinike po e cekim klasifikimin e bazuar n suazat psikologjike dhe farmakologjike. Sipas ktij klasifikimi narkotikt ndahen n tri grupe: depresiv, stimulativ dhe halucinogjen A. NARKOTIKT ME EFEKTE DEPRESIVE Kta narkotik ndikojn n shum struktura nervore: Duke zvogluar tendosjen dhe anksiozitetin, e ndryshojn reagimin n dhembje, e dmtojn t menduarit kurse n doza t mdha e nxisin gjumin. Ktu bjn pjes opiumi dhe barbituratet. 1. Opiumi dhe derivatet e tij Opiumi sht lng n form qumshti, i cili fitohet me prerjen e gzhojs s makut; n mbrmje gzhojat prehen kurse n mngjes n to paraqitet lngu n form t qumshtit (lott e opiumit), i cili pastaj trashet dhe me koh e merr ngjyrn e mbyllt kurse me trashjen e mtejme bhet i prshtatshm pr tu gatuar n pogae. Opiumi prmban alkaloid shum efektiv ndr t cilat m i rndsishmi sht morfiumi dhe derivatet e tij; heroina, kodeini, dionini, dhe dilaudidi q kan nj prdorim t posam n mjeksi. Mnyra e prdorimit t preparatit t opiumit pr qllime narkomanie sht tymosja, prtypja dhe injektimi (fiksimi). M s teprmi kt e marrin personalitet emocionalisht t papjekura, sidomos ata t cilt vuajn nga tendosja permanente. Opiomania kalon nprmes tri fazave a) Morfina Shum shpejt e krijon tolerancn, kurse toleranca zhvillohet mesatarisht pr tri jav. Doza e vogl nxit eufori dhe ndrra t mira. T menduarit sht prmbajtjesor dhe i bujshm, mirpo te ata nuk mund t ndikohet. Ndr komplikimet e shkaktuara, m e shpeshta sht vdekja pr shkak t dozs tepr t madhe dhe reagimit t morfins me, mundime, dridhje, ngre, pagjumsi dhe delirim.

243

b) Heroina Heroina sht derivat gjysmsintetik i morfins t ciln i pari e ka prodhuar Dresser m 1898. n Gjermani. Heroina sht 20-25 her m e fort se morfina. Merret n mnyr intravenoze shkakton depresionin n tru dhe palc. Shfaqet dremitja, pulsi dhe frymmarrja ngadalsohen, kurse bebzat e syrit ngushtohen tepr. Heroinomant jan t smur rnd pr shkak t vartsis s madhe pr narkotik, prandaj te ata jan t pashmangshme shkatrrimet sociale dhe habituset psikofizike. Shum shpesh vdesin pr shkak t dozs s tepruar por edhe nga dozat e vogla pr shkak t kolapsit kardiovaskular dhe edemit t mushkrive (sindroma X, i pa hulumtuar sa duhet). Te heroinomant shfaqet shpesh dukuria suicidale me prjetime paranoide. c) Metadoni paraqet analgjetik sintetik t prodhuar n Gjermani gjat Lufts s Dyt Botrore. Pr shkak t efekteve t tij analgjetike, n mjeksi prdoret pr zvoglimin e dhembjeve. Narkomant kt e marrin vetm n raste t domosdoshme kur nuk kan narkotik t tjer. 2. Barbituratet Kto jan grup barrash shum t fuqishme depresive q vejn n gjum dhe n mjeksi kan nj prdorim t gjer. Shkaktojn depresionin e shum strukturave nervore pr ka edhe prdorn pr kthimin e gjumit dhe lirimin nga tendosja. M e prhapura sht narkomania, s kndejmi edhe m seriozja pr shkak se m s shpeshti prfundon me vdekje qoft pr shkak t dozs s tepruar apo pr shkak t qllimeve vetvrasse qoft madje edhe nga pakujdesia. Vartsia nga barbituratet sht shkas pr t kaluar n narkotik edhe m t rrezikshm. Kombinim shum i rrezikshm sht marrja e barbiturateve me alkool pr shkak t efekteve sinergjike me efekt depresiv n Sistemin Nervor Qendror. Pikrisht marrja e kombinuar e barbiturateve dhe e alkoolit e sjell shpesh vdekjen e shpejt.

244

Keqprdorimi m i gjat i barbiturateve gjithsesi sjell deri te vartsia psikofizike. Prirje t posame pr kt kan personat me gjendje t tendosur dhe anksioze. B. NARKOTIKT ME EFEKTE STIMULUSE Ky lloj narkotiksh ndikon n mnyr eksplicituese n SQN (Sistemin Qendror Nervor) duke sjell kshtu te shtimi i gjallris s brendshme, zgjuarsis s sforcuar, zvoglimi i apetit. Kta narkotik, n doza m t mdha nxisin ngacmime dhe agresivitet, madje edhe deri te idet e gabuara t prndjekjes dhe halucinacioneve. N mjeksi prdorn pr shrimin e narkolepsis dhe largimin e lodhjes, por edhe pr kundrvnie helmimit me barbiturate. Narkotiku m i njohur sht Amfetamina shum e preferuar tek studentt q msojn n form fushate. Kokaina sht alkaloid mjaft potent i cili nxirret nga gjethi i bims Erythroxylon cocca, n Amerikn Jugore, e cila sht shum e prhapur te vendasit n Anda. Efektet e saj, s pari i kan zbuluar dhe hulumtuar priftrinjt e Inkve t vjetr. Ky narkotik shum shpejt shkakton eufori me nj prjetim t bukur intelektual dhe fitim t forcs fizike. Ndikimi dhe efektet e narkotikut jan jetshkurtr, prandaj edhe shtohet etja pr marrje m t shpesht t tij. Pikrisht pr shkak t marrjes permanente t narkotikut fillojn t paraqiten idet e kota t halucinacioneve dhe ndjekjeve. Me koh shtohen rregullimet psikike duke u shndrruar n psikoz t vrtet dhe gjendje delirante. Prandaj, kokainomant shum shpejt shkatrrohen fizikisht, moralisht dhe n pikpamje social. C. NARKOTIKT ME EFEKTE HALUCINOGJENE T gjith narkotikt e cekur prodhojn iluzione pr botn ekzistuese duke i dhn nj dimension m t shklqyeshm, duke anesteziuar ant e kqija dhe prshtypjet emocionale t saj. Mirpo, narkotikt halucinogjen ofrojn krejtsisht tjetr vizion; t nj bote magjike, deri tash t pa prjetuar. Ana e bukur e bots tjetr sht aq fascinante saq ai i cili e prjeton nuk dshiron kurr ta humb at. Thjesht nuk
245

pajtohet q tu kthehet vrazhdsive t bots t cils i ka ikur shum leht. Narkotikun e par t ktij lloji e ka zbuluar m 1938. Hoffmanni, duke sintetizuar me sukses LSD-25. Ky narkotik te t rinjt ka shkaktuar nj ngacmim spektakular sidomos pas eksperimenteve t Livies me ta, dhe lvizjes s fuqishme n krye t s cils kishte dal ai. Kjo ishte koh ideale pr pranimin e tij pas tronditjeve t mdha shoqrore. Halucinogjent jan narkotike t cilt largojn nga ankthi jetsor i paqndrueshm duke ndryshuar dhe modifikuar seriozisht kualitetin e jets psikike, por edhe duke sjell rregullimin e perceptimit t kohs dhe hapsirs. Pr dallim nga t gjith narkotikt tjer, halucinogjent nuk shkaktojn rregullime kuantitative t vetdijes, porse personi i till vetm kalon n botn tjetr imagjinare, n t ciln prjeton iluzione dhe halucinacione. Efektet e ktyre halucionogjenve jan t afrta midis tyre dhe shum t ngjashme pr shkak t ndikimit t tyre n ndjenjat e organeve n kuptim t prjetimit m kualitativ; iluzioneve dhe vizioneve deri te halucinacionet. Personaliteti i till prjeton disolucion, dhe ndarje n dysh - egoja e cila shikon dhe tjetra e cila prjeton me nj funksionim t pavarur, prandaj sinteza e prshtypjeve n trsin logjike sht e pamundur. Klasifikimi i substancave halucionogjene Vepruesit e vogl psikik Marihuana Arra e mukatit; Lvorja e bananes; Vepruesit e mdhenj psikik Meskalini LSD-25 Psylocybini STP DMT e t tjer. Deliriumet a.) llojet toksike t ngjitsit; b) tretsit e avullueshm
246

Vepruesit e vegjl psikik Karakteristikat e ktyre narkotikve jan: marrsi i narkotikut e ruan kontrollin e dshirs, ndikimi i drogs sht jetshkurtr, pas marrjes, efektet mungojn dhe narkotiku nuk shkakton vartsi.

Marihuana sht Narkotik q nxirret nga gjethi dhe lulja e litarit indian (kanabis indica), kurse merret me thithjen e tymit t cigares s kanabisit apo me llull. Parimi aktiv i marihuanes sht kanabinoli. Prej tij varet forca e narkotikut dhe efekti i tij. P.sh. ndonse nga hashashi fitohet i njjti material, ai sht 6-10 her m i fort se Marihuana sepse mban m tepr rrshir. Narkotiku efektin e vet e arrin menjher, pr 15 min. Kurse zgjat 2 - 4 or. Efekti narkotik i Marihuanes n psik shkakton humbjen e ndjenjs n hapsir dhe koh, e vshtirson vmendjen dhe rrallon kujtesn. Si narkotik i but shrben pr t hyr n aventura m t forta narkomanie. Ky narkotik sht mjaft i preferuar dhe n perndim sht m i prhapuri. Arra e mukatit dhe lverja e bananes prdoren raste dhe sasi shum t kufizuara, kur pr fardo arsye sht e pamundur t vihet te llojet tjera t narkotikve. Vepruesit e mdhenj psikik LSD-25 (acidi dietilamid lizergjik) prodhohet n mnyr gjysmsintetike nga kokrrat e thekrs (Claviceps purpurta), kurse shkakton efekte psikike. P.sh. vetm 30g. LSD-25 arrijn efektin e plot klinik te 300 mij njerz. Vepron shum shpejt kurse efektet n psik jan afatgjate. Pas marrjes s LSD-25 me psikn dominon gjendje tripi apo shtitje, udhtim i cili kalon npr katr faza. N psik lindin nj varg ndryshimesh kualitative: ndryshimi i perceptimit, peizazhe prplot kolorit dhe ndryshime kohsh, zhdukja e ndjenjs ndaj egos s vet, kurse sistemi i vlerave plotsisht ndryshohet. Komplikimet e veprimit toksik t LSD-25 vijn n fazn e fundit, gjendja akute psikike, paniku, tendencat suicide dhe sjellja antisociale.
247

Meskalina sht alkaloid i cili fituar nga kaktusi meksikan pejotll. N parim sht narkotik shum aktiv i cili shkakton halucinacione t bujshme vizuale dhe shtrembrime t shqisave. Krijohet pamja e bots ireale, mund t zhvillohet vartsia edhe ndaj narkotikve tjer. Psilocibini sht alkaloid halucinogjen i fituar nga krpudha meksikane Psylocyba mexicana. E ka zbuluar shkenctari Hoffmann m 1958, i cili e ka zbuluar edhe LSD. Ndikimin psikik, ky narkotik e shkakton n tri faza: n fillim vetm trullosje, pastaj marramendje, frik dhe s shpejti pasojn vizionet dhe halucinacionet polimorfe pr t dominuar n fund apatia dhe mbyllja n vete - gjendja e inerte ndaj rrethit. Pas ndrprerjes rapide t marrjes s ktij narkotiku nuk shkaktohet sindroma e abstinencs por krijohet vartsia. STP sht narkotik i fituar n mnyr sintetike n laboratort ushtarake me qllim t prdorimit t tij si helm lufte. Ky narkotik, te viktimat shkakton gjendje pasiviteti, gjegjsisht inercion psikik. Efektet e narkotikut STP jan shum t fuqishme duke sjell turbullimin e t pamit, dezorientim dhe konfuzionin psikik. Ky narkotik ka veprim afatshkurtr. sht i ngjashm me narkotikt e BZ, porse efektet e BZ jan afatgjate. Delirantt a) lloji toksik i ngjitsit sht ngjits i cili prmban toluen dhe ka veti halucinogjene. Ndikon n vartsi kurse efektet i ka t ngjashme me alkoolin: euforia, gjallrimi, ndrrat, mundimet dhe halucinacionet. Ky narkotik vepron n mnyr shum toksike n palcn e ashtit.

248

b. Tretsit e avullueshm Kta trets merren me frymmarrje, shkaktojn gjendje t ngjashme me alkoolin duke rregulluar perceptimin dhe nganjher shkaktojn halucinacione. V. LNDIMET NUTRITIVE (t brendshme) N harmoni me zhvillimin e proceseve fiziologjike pr mirmbajtjen e organizmit dhe t jets, nevoja m e rndsishme vitale sht marrja e rregullt e energjis esenciale q prmban ushqimi. Artikujt e domosdoshm jan: hidratet e karbonit, proteinat dhe yndrnat n mas t plot dhe t caktuar. Krahas ksaj pr organizmin jan jashtzakonisht t rndsishme dhe t nevojshme elektrolitet, sidomos natriumi, kaliumi, kalciumi, kloridi, fosfori, magneziumi dhe preparatet vitaminoze. N mjeksin klinike shum smundje shkaktojn rregullimin e metabolizmit kurse n esenc simptomat e tyre jan etja dhe uria. Kto simptoma jan shum t theksuara te neoplazmat maline dhe te smundjet e traktit t tretjes, rregullimet metabolike.Disa smundje endokrinologjike (anorexia), nervoza sht prototip, pastaj smundja e bazedovlit, tuberkulozs, smundjet mentale (melankolia sht smundje q prin n kt aspekt). Te shkaktart e cekur natyror t smundjeve uria afatgjate sjell deri tek shkatrrimi gradual trupor dhe koleksioni dhe inanicioni i plot Foto 27. duke shkaktuar vdekjen. Krajnjakaheksija logoraa Prkundr smundjeve t prmendura lndimet e pjesve t (zatoenik logora Omarska, Trnopolje) brendshme (nutritive) paraqesin dmtime t rnda t dhunshme t shndetit pr shkak t etjes dhe uris s dhunshme. N rastet e tilla, me shkaktar t jashtm pamundsohet marrja e ushqimit dhe lngjeve n
249

organizm. Jan t shumt shkaktart ekzogjen t cilt sjellin deri te uria, kurse pr nga origjina jan aksidental, vetvrass dhe vrass. Ndrprerja e dhunshme e marrjes s ushqimit mund t jet e menjhershme apo graduale - uria akute dhe kronike. Te ndrprerja akute e marrjes s ushqimit ndryshimet jan m t vrullshme kurse rrjedha ma e shkurt sidomos te fmijt e vegjl dhe t porsalindurit me rast vdekja ndodh pr 5 dit, kurse te t rriturit pr 10-15 dit ndonse jan shnuar periudha edhe m t gjata t uris 42. Gjat dy ditve t para t uris personi vuan shum pr shkak t ndjenjs s uris, kurse pastaj kjo gjendje ngadalsohet me nj reaksion paradoksal t zhdukjes s plot t simptomave t paknaqsis. Mirpo pr kt shkak vije deri te plogshtia, apatia psikike, humbja e shpejt e forcs, ndrsa temperatura e trupit bije nn normale, sepse metabolizmi bazal bije nn kufirin kritik. T uriturit fizikisht dhe psiqikisht t prvuajtur bhen plotsisht inert, n gjendje t letargjis permanente e cila kalon n agoni dhe vdekje graduale. Personat e till shihen rrugve t qyteteve t mdha t Azis dhe Afriks, t palvizshm sikurse t ishin mumie. Ata vrtet jan n nj gjendje t kalimit nga jeta n vdekje (p.sh. n Bombaj, Harlem, n kuartet zezake t New Yorkut - qytetit t shtetit m t pasur n bot far sarkazmi ?!). Uria kronike zgjat me muaj dhe vite t tra si sht rasti i bllokads s plot t Sarajevs gjat tri vjet e gjysm rrethimi krahas granatimeve t prditshme. Gradualisht zhvillohen shenjat e ushqimit me nj varg dhembjesh tjera t cilat i ndjejn t prvuajturit. Objektivisht pamja e ktyre personave sht e tmerrshme. Duken sikur t ishin lubia me kontura eshtrash t dukshme dhe t theksuara, me lkur t rrudhur dhe t lshuar me pamje apatike n fytyr. N fund paraqiten edemet (sumbullat e ujit n lkur) n tr trupin sidomos n fytyr dhe kmb t ashtuquajturat edeme hipoproteinemike. Meqense rezervat e energjis s glikogjenit shpenzohen, ather
42

Za vrijeme zemljotresa u Jermeniji, jedan mukarac zatrpan u podrumu, bez imalo hrane i vode, proivio je 37 dana. Sem to je znatno smrao, nisu nastupila nikakva oboljenja, odnosno poremeaji. Inae, u klinikoj medicini, u lijeenju enormne gojaznosti, u cilju lijeenja eerne bolesti, ali i nakon infarkta srca kod ekstremno gojaznih, uspjeno se primjenjuje O-dijeta (nulta dijeta) uz prisilno gladovanje 21 dan, kada se gubi i do 50 kg teine. 250

metabolizmi kthehet n drejtim t neonlikogjeneve djegien e albuminave, prandaj koncentrim i tyre n gjak bie, bie edhe shtypja onkotike dhe shkaktohen edemet masive. Tashm u prmend se uria e dhunshme pr nga origjina mund t jet aksidentale, vetvrasse dhe vrasse. Aksidentalet jan m t shpeshtat dhe ndodhin me prmasa t mdha n kohn e kataklizmave natyrore: dridhja e toks, vrshimet, shembjet e minierave, n kohn e dimrave t fort etj. n rastet individuale vdekja nga uria shkaktohet te alpinistt e humbur, mirpo te kta prve uris sht prezent edhe ndikimi i temperaturave t ulta, personave t humbur n shkrettir apo n bjeshk t mdha, si dhe marinart n oqeane t largta. Lndimet nutritive vetvrasse m s shpeshti ndodhin te t burgosurit apo fatkqinjt ideologjik, para 25 vjetsh me prmasa t mdha n Belfast, n protestat e t rinjve n Irak. Me origjin vrasse vdekja nga uria dhe etja shkaktohet mbi fmijt e porsalindur dhe fmijt e vegjl, pleqt jetik, personat e paralizuar t cilve u sht e domosdoshme ndihma e t tjerve. N t kaluarn e afrt dhe t largt n t gjitha etapat historike jan kryer vrasje mizore t t dnuarve me vdekjeje. Jan mbyllur n qelia pa ushqim dhe uj. Me dit t tra jan torturuar derisa nuk kan vdekur. Pr ta arritur mundimi kulmin paraprakisht viktimave u kan dhn ushqim t njelmt pastaj ua kan ndaluar ujin dhe kshtu viktimat kan vdekur n vuajtje t tmerrshme. N hapsirat tona ka qen i preferuar shfrenimi sadist mbi viktimat e pafajshme deri n ditt e sotme. Vrasje me prmasa t mdha, me uri dhe etje jan kryer edhe n kampet naziste t vdekjes (Dachau, Aushvic, Mathuazen, Buchenwald, etj.). Madje, jan br edhe eksperimente monstruoze mbi ta gjoja pr qllime shkencore (jan t njohura eksperimentet e Mengelit). Madje edhe n Jugosllavin e okupuar sipas modelit t kampeve fashiste t Rajhut t III jan br vrasje masive t njerzve t pafajshm; grave dhe fmijve (Jasenovci, Stara Gradishka, Jastrebarsko - kampi i fmijve, Banjic) t munduar me uri dhe etje. N luftra prdoren strategji perfide, ndr to edhe rrethime totale t qyteteve dhe kshtu bhen prpjekje pr ti detyruar me uri dhe etje n vdekje sa m t shumta n mnyr q t bhet thyerje spektakulare t qyteteve armiqve n mnyr t pamshirshme. N kohn e gjendjes s rrethimit t Stalin Gradit, n Luftn e Dyt Botrore kan vdekur 1 milion njerz. Me qllim t shkatrrimit t plot t popullit semit (arab dhe hebrenj) n
251

Spanj, hordhit jezuite kan br rrethime sistematike t qyteteve deri n zhdukjen e plot t popullit t Spanjs Mauritane para m tepr se pes shekuj. Popull ky i cili asokohe kishte zhvilluar deri n zenit kulturn dhe civilizimin q n Evrop ishte i paarritshm. Ndr metodat destruktive vazhdimisht jan aplikuar detyrimet n uri dhe etje ndaj popullsive hermetikisht t mbyllura n qytete. Kto metoda prve tjerash t llojllojshme dhe t pasura me inkuizicion kan pasur efekt t posam n shkatrrimin gjithprfshirs dhe gjenocidin e madh n truall t Spanjs. N kohn e pushtimit t gjithsis nga momenti i shkeljes s kmbs s njeriut n hn me zbulimet humane atomistike (me prdorimin e energjis nukleare) dhe t gjitha inovacioneve tjera teknologjike, mu n fillim t mileniumit t III duhet t mbetet n ndrgjegje shkatrrimi moral i njerzimit sepse do vit nga uria e dhunshme vdesin 15 milion njerz n skamje dhe varfri n shtetet e Azis dhe Afriks por edhe n shtetet m t pasura t Planets son. Etja sht shum m e rnd dhe lndim nutritiv m i padurueshm sesa uria e cila durohet m leht. Pr nga origjina etja mund t jet vrasse dhe aksidentale derisa akti i vetvrasjes me etje deri m tash nuk sht i njohur dhe as i mundur t shkaktohet (V. Bujan). Akti vrass me uri kryhet njkohsisht edhe me etje, ndonse jan t njohura rastet e mundimit ekskluzivisht me etje t dhunshme. p.sh. vrasjet e t porsalindurve krijimi i engjllit. M tutje me metoda t vrazhda jonjerzore n procedurat hetimore penale t disa shteteve me qllim t detyrimit t pranimit t fajit t burgosurit s pari i jepet ushqim i njelmt pastaj i ndalohet uji dhe shkaktohen mundime totale me qllim q t pranoj krejt ka krkohet nga ai. Gjat lndimeve nutritive n fotografin klinike dominon ndjenja e padurueshme e etjes, thatsia e mukozs, sidomos fytit dhe gojs, pezmatime t thella dhe mollzat e syve t halonuara, plogshtia psikofizike e shkalls m t lart, apatia, mungesa e vullnetit, t fikt dhe pastaj vdekja. Kta t munduar prjetojn halucinacione t pamjes dhe dgjimit. (ndrrojn burime uji t nxeht, lumenj t gjelbr t vrullshm, ujvare, etj.), ky fenomen sht i njohur si fatamorgan. N kuptimin mjeksor- kriminalistik vdekja nga uria dhe etja nuk l ndryshime patognomonike dhe shenja t tilla prandaj edhe ekspertiza
252

bazohet n informimin detaj t rrethanave t rastit, kuptohet krahas prjashtimit t shkaktarve t vdekjes s do lloji tjetr. VI. LNDIMET ME AGJENT INFEKTIV (MIKROORGANIZMA) Krahas infektimeve me baktere t cilat jan m t shpeshta n patologjin forenzike, ekzistojn edhe lndimet identik-me virus dhe parazit- prandaj, emri m i prshtatshm pr lndimin e dhunshm t shndetit me mikrobe sht lndimi me agjent infektiv. N t vrtet, leht ndodh ngatrrim terminologjik dhe shmangie nga definicioni me rastin e interpretimit t lndimeve t dhunshme me agjent infektiv. Meqense ekziston spektr i larmishm, i gjer dhe prmbajtjesor i smundjeve q shkaktohen prmes infektimit me mikroorganizma, duhet t br nj ndarje e qart ndrmjet smundjeve dhe lndimeve me shkaktar identik. Fjala sht pr dallim n mekanizmin, mnyrn dhe rrugn e infektimit. Kur kta shkaktar identifikohen, leht mund t dallohet smundja infektive dhe lndimi. Smundjet infektive jan gjendje t tilla patologjike t cilat shkaktohen pr shkak t deprtimit natyror t agjentve infektiv n organizm, kurse ...lindin n mnyrn, e cila nuk varet nga vullneti dhe qllimi i t infektuarit apo rrethit t tij (M. Milovanoviq). Pr dallim nga smundjet infektive natyrore, lndimet me agjent infektiv shkaktohen me futjen e dhunshme t mikroorganizmave n trup gjat aktiviteteve t puns s t lnduarit apo rrethit t tij. Me fjal tjera, njeriu, me rastin e shkaktimit t lndimit infektues bhet shkaktar vendimtar dhe faktor i saj. Roli i tij sht aksidental, q sht edhe rasti m i shpesht, por edhe i qllimshm vrass dhe vetvrass. Ky i fundit ndodh n raste t jashtzakonshme. Lndimet me shkaktar infektiv pra jan m s shpeshti t natyrs aksidentale. M par, kto kan qen infektime seksuale shum t shpeshta, (sifilizi, gonorreja), prmes aktit seksual dhe kan pasur karakter endemik. Ato paraqisnin kryesisht problem shndetsorpublik deri m shfaqjen e sulfonamideve dhe antibiotikve. Me zbulimin e ktyre mjeteve t forta pr shrimin e ktyre infeksioneve mizore seksuale, gjendja nga themeli u ndryshua n pikpamje t shfaqjes s rrezikut nga kto smundje. Prhapja e smundjeve gjenitale sht e kualifikuar si vepr penale dhe si e till sht e sanksionuar ashpr.
253

Lndimet infektive, sot m s shpeshti shfaqen n objektet hoteliere, n restauronte publike, mbltore dhe kuzhina popullore. Me kt rast, shkaktohen helmime me ushqim, (infeksion i alimentuar) me prmasa t mdha me rast infektohen t gjith ata q konsumojn e ushqimin e infektuar. Shkaktari m i shpesht me rastin e helmimit me ushqim sht shkelja e vrazhd e masave higjieno-epidemike, pastaj depoimi jo higjienik i artikujve ushqimor sidomos gjat periudhs s vers. Burim i mundshm i infeksionit sht edhe punsimi i prkohshm i personave t cilt nuk jan t kontrolluar sistematikisht dhe nuk e kan lejen e organeve sanitare pr pun, me artikuj ushqimor-jetsor. Pastaj, gjithashtu edhe me rastin e ndrtimit jasht rregullave t gropave septike nga ana e institucioneve publike apo personave privat n afrsi t objekteve t furnizimit me uj, ekziston rast ideal i deprtimit t prmbajtjes septike s bashku me ujin e pijes gj q sjell deri te epidemia eksplozive hidrike e ndonj smundjeje infektive; epidemia e vrullshme e ndonj smundjeje infektive, si sht p.sh: tifoja e barkut dhe paratifoja, virusi akut i hepatitit, dizenteria dhe smundjet tjera. Rrezik t posam paraqet infeksioni n objektet shndetsore, sidomos n objekte t fmijve, qofshin ato spitale apo erdhe dhe kopshte fmijsh. Prandaj, pr shkak t lshimeve dhe gabimeve n sterilizim (kushtet johigjienike), nse n objektet e tilla gjenden viruset, do t vij deri tek shfaqja masive e smundjeve infektive gj q shum shpesh prfundon tragjikisht. Raste t tilla kan ndodhur n Klinikn e Fmijve n Shkup, infektimi i fmijve n spitalin e Nishit dhe n Klinikn Gjinekologjike - Akusherike n Sarajev, ku me virusin koksak jan shkaktuar vdekje t t porsalindurve me prmasa t mdha. Incidentet e ktij lloji ndodhin edhe n erdhet parashkollore dhe n shkolla gjat periudhave t vaksinimit dhe periudhave t ngjashme. Lndime vetvrasse prmes infektimit me mikroorganizma shpesh jan br me virus t tuberkulozit, tifos, etj. Kt zakonisht e bjn puntort shndetsor. N luft gjithashtu -n ushtri- jan t pranishme vetlndimet, duke infektuar kmbn apo dorn me qllim t lirimit nga obligimi ushtarak. Pr dallim nga infektimet vetvrasse, shum shpesh ndodhin edhe lndime vrasse me mikroorganizma virusal, t cilt jan shkaktar t smundjeve mizore si jan: kolera, tifoja, tuberkulozi, variola vera, etj). Me joshjen e t miturave n marrdhnie seksuale nga ana e meshkujve t rritur, t infektuar me gonorre, gjithashtu prhapet kjo
254

smundje gjenitale. Lndime vrasse infektive me prmasa t mdha bhen n luftra, t ashtuquajturat luftra biologjike, pastaj n aksione diversante apo n kampet e prqendrimit me qllim t likuidimit masiv t njerzve si ka ndodhur n Luftn e II Botrore, luftn e Kores dhe Vietnamit. N fillim t Lufts s Dyt Botrore, n Jugosllavi, trupat gjermane me rastin e deprtimit n kufi, menjher n Osjek e kan futur virusin sallmonella typhi n rezervuart e ujsjellsit me rast sht shfaqur epidemi e shpejt e tifos s barkut prmes ujit t pijes. Pastaj, edhe n kampin e Goli Otok me infektim t qllimshm t ushqimit dhe ujit me mikrobe virusale. sht br likuidimi i njerzve. Lndimet infektive ndahen n infektime primare dhe sekondare. Lndimet primare shkaktohen prmes futjes s drejtprdrejt t shkaktarve n organizm, kurse ato sekondare zhvillohen n vendin e ndonj lndimi n trup. Kshtu p.sh. pas therjes me thik n kafazin e kraharorit zhvillohet nj ndezje qelbzoj nn brinj me empiem. Pas goditjes me kmb apo me grusht n bark vjen deri tek ruptura e zorrve, pastaj pason infeksioni dhe pezmatimi fatal i peritoneumit (rrjetit) t barkut. Fotografia klinike e infektimeve alimentuese lind me nj fillim brutal, rrjedh dramatike dhe nse nuk ndrmerren masa energjike t trajtimit spitalor, ather shum shpejt mund t prfundoj tragjikisht (me vdekje). T infektuarit apo t smurit fitojn nj temperatur t lart, ethe dhe dridhje, me vjellje t shpeshta dhe barkqitje t vrullshme q pr nj koh t shkurtr t infektuarin e dobsojn dhe e lodhin. T smurit n raste t tilla jan plotsisht t plogsht, bhen t palvizshm, mukozat iu thahen kurse shqisat iu turbullohen. Lndimet infektive t cilat shkaktohen prmes shiringave t pa sterilizuar, infuzioneve, pastaj me serume dhe vaksina shkaktojn Seps dhe sjellin prfundimin letal. Kto smundje, pr nga natyra penalo juridike, kualifikohen si smundje t rnda sepse jan lndime t rnda dhe t rrezikshme pr jet. VII. LNDIMET PSIKIKE Me lndime psikike nnkuptojm lndimet e dhunshme psikike t integritetit t personalitetit, t cilat trthorazi shkaktojn edhe lndimin trupor t shndetit. T tilla lndime, jan kryesisht streset e intensitetit t lart t cilave iu nnshtrohet individi. Me fjal tjera, ekziston lidhje e grshetuar dhe e ngusht shkakore ndrmjet stresit t
255

fort t prjetuar dhe lindjes s smundjes psiko-somatike. Pr tu interpretuar drejt kjo marrdhnie e ndrsjell sht e domosdoshme njohja e esenciale e sindromit t Selye-it. Prndryshe, do njeri n jet prjeton situata t shumta t kqija t cilat me nj emr mund t grupohen si fenomene normale psiko-fiziologjike. N to organizmi duke iu falnderuar mekanizmave kompensator t tij leht adaptohet. Pra, organizmi mbrohet me sukses prej t njjtve dhe i amortizon ata. Mirpo, nse fuqia e stresit qoft emocional apo psikik e kalon aftsin e organizmit q ti bj ball atij ather merr karakterin e stresit patologjik (hiperstres), i cili zhvillohet me an t sindromit t prgjithshm t Selye-it dh me at rast zhvillohet smundja psikosomatike. Shum smundje psiko-somatike jan mir t studiuara dhe jan dshmuar mekanizmat psiko-fiziologjik t cilt i modelojn ato.

Skema 3. Hana Selye m 1952, me nj varg eksperimentesh t kryera n Universitetin e Montrealit ka br publike teorin e saj t shklqyeshme t sindromit t prgjithshm adoptues. N t vrtet, pas stresit t fuqishm t prjetuar ose kur organizmi gjendet nn ndikimin e stresit m t vogl (stresi kronik), gradualisht zhvillohet smundja psiko-somatike. N stresin akut rregullisht krijohen ndryshime patomorfologjike si jan: hipertrofia e kors s gjndrs mbiveshkore dhe indit limfatik (timusit, tmthit, gjndrave limfatike) dhe paraqitjes s
256

erozionit n lukth (ulkus). Kjo sht mir e njohur si Triada e Selye-s, e cila paraqet nj dukuri t prgjithshme me t ciln organizmi mbrohet kur gjendet i rrezikuar n mnyr direkte dhe vitale. Kur sht n pyetje stresi i kushtzuar psiko-social, ather reperkusionet e tij n organizm jan ekuivalente dhe identike me t gjith faktort tjer etiologjik t cilt sjellin deri tek efekti stresogjen. Pra, jan t barabart me t gjith faktort somatik (traumat fizike, agjentt infektiv etj.). Prandaj edhe emocionet e forta mund t shkaktojn dmtime trupore sikurse edhe t gjith agjentt tjer t dhunshm. Lndimet mekanike, asfiksive, fizike, kimike, nutritive dhe infektive43. Reaksioni i stresit kalon prmes fazs s par, alarmit, pastaj fazs s rezistencs dhe nse stresanti edhe m tutje vepron ather vjen deri tek faza e tret faza e molisjes apo prfundimit t mekanizmit mbrojts dhe zhvillohet smundja psiko-somatike. Q nga fillimi i veprimit t stresantit (faza e par) duke kaluar npr fazn e dyt dhe t tret, zhvillohen perturbacione shum t gjalla vegjetative dhe endokrine me nj rregullim t vrazhd t homeostazs: rnia e tensionit t gjakut, rregullimi i pulsit, rnia e temperaturs, zvoglimi i sheqerit n gjak, ekuilibrimi i elektroliteve etj, pr t ardhur n fazn e dyt tek efektet e kundrta duke iu falnderuar mekanizmave kundrregullativ, para s gjithash prmes hormoneve t gjndrs mbiveshkore. Pra, aktiviteti kontra-shok apo mekanizmi i feedback-ut zhvillohet n baz t sistemit limbik hipotalamus hipofiz gjndra mbiveshkore. Nse streset edhe m tutje veprojn organizmi gradualisht adoptohet me zhvillimin e mtejm t pasojs t sindromit t prgjithshm adoptues, gjegjsisht me manifestimin e smundjes psiko-somatike. Frika sht stres shum i madh, por pr fat, afatshkurtr, pra prjetim emocional jetshkurtr i prcjell me ndjenja t pakndshme dhe t mundimshme. Kjo ka bazn objektive t mbshtetur n realitet. Prkundr friks reale, racionale dhe t arsyeshme, ekziston edhe anksioziteti, dukuria subjektive joreale, e paraqitur n psik, pa vetdije, kurse sht produkt i gjendjes s smur, e quajtur edhe frika e lir lundruese (A. Crowcroft). Anksioziteti sht simptom e pranishme afatgjate dhe zgjat shum m tepr sesa frika, vshtir
43

Adamovi, V.: Emocije i telesne bolesti, Nolit, 1984. 257

rrnjoset kurse paraqet rregullim t thell dhe ka rndsi shum t madhe psiko-somatike. Madje, jo vetm kaq, sepse anksioziteti sht qendr dinamike e neurozave (K. Horney). Kriminalisti sht gjithnj i gatshm dhe duhet t jet i interesuar dhe t ndrmarr t gjitha veprimet me qllim t ndriimit t do rasti individual, n rast se ka ardhur deri te rregullimi i rnd i shndetit pas prjetimeve t traumave psikike t shkaktuara nga personi tjetr. Hetuesi, gjat hetimit, n bashkpunim dhe bashkveprim t ngusht me kriminalistin mjeksor hollsisht do ti analizojn rrethanat nn t cilat ka ardhur deri te trauma psikike, t qartsoj natyrn e saj, kualifikimin, pasojn e fundit (smundjet psiko-somatike). shtje kye sht ndrlidhja e smundjes psiko-somatike me fajsin e huaj ... gjegjsisht prgjegjsin e tjetrit pr shkaktimin e insultave (dmeve) psikike. Kjo, sidomos ndodh te smundja e sheqerit apo smundja e Bazedovit... (M. Milovanoviq). Sot duke iu falnderuar prparimit t psiko-fiziologjis, sidomos mjeksis psiko-somatike sht zbuluar dhe n mnyr pato-fiziologjike sht dshmuar nj rreth i gjer i smundjeve psiko-somatike t cilat n marrdhniet shkakpasoj qndrojn n lidhje direkte kauzale me stresin akut apo veprimin afatgjat t stresuesve psiko-sociale n organizm. Prandaj, nga aspekti kriminalistik-mjeksor pr tu vrtetuar sakt faktet relevante, imponohen qllimet si vijon: A ka ndodhur stresi psikik n t vrtet dhe i far intensiteti? A ka vepruar insulti psikik n trupin n t cilin tashm kan ekzistuar ndryshime organike (smundje latente)? Lidhja direkte kauzale ndrmjet stresit psikik dhe smundjes s lindur trupore, gjegjsisht, a kan lindur dmtimet trupore ose vdekja gjat kohs s prjetimit t stresit psikik apo drejtprsdrejti pas tij?

Duke rezymuar lndimet psikike n pika t shkurtra, sht e domosdoshme t ceket lidhja e tyre e ngusht me veprimet e inkriminuara. Shum punime t studimeve eksperimentale t fiziologve bashkkohor n konstelacion t vzhgimeve klinike dhe t perceptimeve forenzike u kan kushtuar vmendje shkencore lndimeve psikike sikurse edhe t gjitha lndimeve tjera n kriminalistikn mjeksore. Ky sht qndrim teorik me postulate shkencore, ndrsa n praktik lndimeve psikike rrall u qasemi nga aspekti i krkesave kriminalistike dhe penalo-juridike.
258

GJURMT BIOLOGJIKE N TRAJTIMIN FORENZIK Hyrje Qllimet, prpjekjet dhe lufta e vazhdueshme e kriminalistve modern jan t koncentruara n begatimin dhe aplikimin e praktiks s fryteve t arriturave bashkkohore shkencore. Pr t qen prgjigja dhe reagimi i fuqishm n rrugn dinamike dhe vizionet gjithnj e m t mdha drejt kriminalitetit t organizuar e lidhur me kt edhe profesionalizmit t kriminelve. Kta trend, me kt seriozitet, kan imponuar nj krkes e cila i dhemb shoqris, kurse sht sfid edhe pr shkencn e kriminalistiks si nj nevoj vitale me e madhe se kurr m par. Krimi pr nga fuqia, qndrueshmria, ndrlikueshmria dhe implikimi i kryesve t tij shpesh i tejkalon mundsit mbrojtse t kriminalistve. Kriminaliteti gjithnj e m tepr po shfaqet dhe po tregon tendenca t formave speciale t shfaqjes me pasoja afatgjate pr shoqrin. Shoqria po ballafaqohet prdit me kriminel t rafinuar. Kriminelt jan m t prgatitur, m t arsimuar, m t rafinuar dhe m inventiv n operimet e tyre kriminale. Sipas nj metodike pothuaj t prfunduar ata i eliminojn t gjitha gjurmt komprometuese pas vetes. Imponohet nj pyetje logjike; si ti kundrvihemi ktij krimi t kualifikuar dhe profesional? Prgjigjja imponohet vetvetiu: me organizim t prsosur dhe me arsimim shkencor dhe profesional t policis. Kjo sht e vetmja arm e suksesshme dhe adekuate n luft kundr kriminalitetit. Kriminalistika moderne, me taktik solide dhe metodik t prpunuar, n qllimin e vet strategjik, kryesisht cakun e vet e ka prqendruar n hetimin dhe dshmimin e gjurmve materiale si shtyll e fuqishme n procedurn e argumentimit. Traseologjia po bhet nj deg fundamentale e kriminalistiks. Mikrogjurmt, sidomos gjurmt biologjike e t ngjashme jan me plot arsye preokupimi i saj kryesor. Rndsia e mikrogjurmve qndron n faktin se pothuaj rregullisht gjenden n vendin e krimit, sidomos ato jan t pranishme tek krimet m t rnda, si jan vrasjet, dhunimet, aktet terroriste etj. sht mir e ditur se krimet e rnda para s gjithash vrasjet pr nga forma e tyre spektakulare por edhe e rrezikut shoqror dalin n plan t par, irritojn publikun prandaj edhe jan n qendr t vmendjes s
259

hetimeve m serioze kriminalistike. Shkurt, vrasja sht lloj i krimit n t cilin sht atakuar thesari m i madh n planet (dhurata m e madhe e Zotit) e kjo sht jeta e njeriut. Pra, ky sht krim, dimensionet e t cilit jan t paparashikueshme. Gjurmt n vendin e veprs mund t kategorizohen n t prgjithshme, t cilat zakonisht i hasim n vendin e ngjarjes n prgjithsi te do vepr e kryer dhe n gjurm t posame t cilat jan n njfar mnyre t caktuar karakteristik e kryerjes s disa akteve penale. Kshtu p.sh. te vrasja pothuaj rregullisht hasim pika apo sprkatje t gjakut; te prmbytja sht specifik gjetja e planktonit si dhe koncentrime gjegjse t elektroliteve n gjak; te varja sht karakteristik gjetja e mikrogjurmve t fijeve t leshta n duar dhe gjurmve n tra; te shkelja me automjet sht karakteristike gjetja e gjurmve t shtypjeve dhmbzore t rrotave t automobilit; pr dhunimin sht sinjifikativ gjetja e sperms n viktim dhe afr saj, pastaj t qimeve t organeve gjenitale t viktims dhe sulmuesit, fijet e rrobave edhe t njrit edhe t tjetrit, fragmente bimore, t flors dhe t fauns nga vendi n t cilin sht kryer dhunimi. Me gjurmt e llojllojshme dhe t shumta m hollsisht do t merremi kur do t flasim pr gjurmt biologjike dhe t tjera t ngjashme me to. N gjurmt biologjike bjn pjes: gjurmt e gjakut, qimeve, sperma, thonjt, pjest e lkurs dhe t indeve, sekretet si jan: pshtyma, glbaza, jargt, qumshti dhe kolostrumi, djersa, urina; savurra: masat e vjella, jashtqitja, mekoniumi. N kt kategori bjn pjes edhe gjurmt e kafshimit, gjurmt e thrrmijave t barotit, t vajit t motorit, dylli, llaku, tutkalli, ndryshku, njolla gjemi, rrshira. Gjurm biologjike jan edhe gjurmt e shtazve: gjaku, jargt, jashtqitja, urina, qumshti, qimet, thundrat, brinjt. Gjurmt e bimve jan gjithashtu gjurm biologjike dhe jan shum shpesh t pranishme n vendin e hapt t krimit, n afrsi t lumit apo kanalit, n pyll apo livadh. 1. Gjurmt e gjakut N t gjitha rastet e delikteve t gjakut, sidomos vrasje, m s shumti haset n gjurm gjaku. Kto gjurmt shfaqen n form t mikrogjurmve - pika apo sprkatje t gjakut por edhe vrushkull (moal)gjaku, mikrogjurmt si t veanta gjenden n varsi direkte me llojin dhe peshn gjegjsisht madhsin e plags s marr. Gjurmt e gjakut sidomos jan t shumta te rasti i lndimit me mjete t mprehta
260

dhe thepore, por gjithashtu edhe nga lndimet e mdha t marra me objekte t forta t topitura (hu, lopat, guri, shufr, etj.), me rast shkaktohen rrjepje me ndrprerje t enve t mdha t gjakut. Gjurmt e gjakut hasen, prve n vend t ngjarjes edhe n rroba dhe n trupin e kufoms, n mjetin e inkriminuar, dhe n trupin dhe rrobat e sulmuesit. Origjina e gjakut kryesisht (nganjher ekskluzivisht) sht nga viktima e lnduar. Jo rrall gjaku n vendin e vrasjes sht edhe i sulmuesit nga plagt t cilat i merr ai gjat lufts reciproke, me rastin e rezistencs s viktims. N luftn e zhvilluar aty i shkaktohen plag edhe viktims por edhe sulmuesit, prandaj n rastet e tilla gjendet gjaku n t dy aktort dhe gjurmt jan t prziera edhe t njrit, edhe tjetrit. Pr kt arsye sht e nevojshme t merren mostrat e gjakut nga vende t ndryshme t skens s krimit. Vetm n at mnyr mund t kryhet rikonstruktimi i besueshm autentik ashtu si sht zhvilluar n t vrtet ngjarja dhe si ka ndodhur ajo. Krahas gjurmve t gjakut nga pjesmarrsit e krimit-vrasjes (vrassit dhe viktims), nga nj her mund t gjenden edhe gjurmt e gjakut t shtazve si n skenn e ngjarjes ashtu edhe te aktort shum shpesh, n rrobat dhe duart e tyre. Gjetja e gjurmve t gjakut n pika apo sprkatje n rrobat apo trupin e t gjith personave t cilt jan hasur n vendin e ngjarjes apo t dyshuarve imponon kontroll t hollsishm dhe analiz t njollave t dyshimta. N vendin e ngjarjes, me rastin e kryerjes s aktiviteteve t hetimit jo rrall do t hasen edhe gjurmt shum t ngjashme me pikat e gjakut. Origjina dhe natyra e ktyre gjurmve mund t rrjedh nga ndryshku, rrshira, llaku, Foto 29. Pikat e gjakut dhe pikat e rrokullisura njollat e sprkatura t ndonj t gjakut (forma e lotit, gjegjsisht e ngjyre t kuqe t mbyllt, piks s qiririt). xhemit, lngut t fardo lloji etj.
261

Kriminalisti mjeksor me ndihmn e reaksioneve gjegjse kimike (bensedinit, limonit, ortotoluidinit), n vendin e ngjarjes do t mund t dalloj se a sht fjala pr gjurm gjaku apo t ndonj materie tjetr. Reaksioni i bensedinit Bensedini sht reaksion shum i ndjeshm kimik n rastin e diferencimit t njollave t gjakut apo njollave tjera. N bocela t errta barten n terren, kimikalet e freskta t prgatitura n dy bocela si reagens I. dhe reagens II. N bocelin e I. gjendet 2% bensedin n esenc dhe alkool, kurse n bocelin e II. 3% hidrogjen peroksid. Njollat e dyshimta t kuqe t errta hedhen n filtr t bardh t letrs e pastaj n to vendosen 2-3 pika tretje I., kurse pastaj 2-3 pika II. Nse njolla e thar e dyshimt sht e gjakut, me reagjent menjher e jep ngjyrn e blu (irnosje berlineze). Pas kryerjes s eksperimentit merren njollat e thara dhe t dyshimta dhe mir t paketuara drgohen n institutin e kriminalistiks pr hulumtime t hollsishme. Gjurmt e gjakut n vendin e ngjarjes hasen edhe n form t pikave, sprkatjeve t gjakut, vija gjaku, dhe vrushkuj gjaku. Pastaj haset edhe stofi i ulur n gjak (zakonisht rrobat), shenjat dhe briset e gjakut. a) Pikat e gjakut Pikat e gjakut n baz kan forma dhe renditje t ndryshme gj q udhzojn n mnyr eksplicite n treguesit se n far mnyre kan lindur ato dhe me far veprimi. Forma e rrumbullakt e piks s gjakut lind nga rnia pingule n siprfaqe t rrafsht, kurse nse skajet e tyre jan t lmuara ather tregon se rnia ka qen nga lartsia e vogl dhe n siprfaqe t lmuar. Forma e pikave t gjakut si yll me rrema t thell udhzon n at se rnia ka qen nga lartsia m e madhe (p.sh 1m dhe n siprfaqe t vrazhd). Nse kndi i rnies sht i pjerrt ather pika e merr formn e piks s qiririt apo t lotit t rrokullisur n faqe me maje t kthyer n drejtimin e lvizjes . T gjitha elementet e prshkuara pr formn, madhsin dhe pamjen morfologjike t pikave t gjakut udhzojn n mnyrn e krijimit t tyre, gjegjsisht prgjakjes, mekanizmin e shkaktimit t lndimit, pozitn e personit t lnduar, lartsin e rnies s pikave t gjakut,
262

karakteristikn dinamike t tyre, gjegjsisht forcn e qlluar e cila i ka shkaktuar ato etj. Pastaj, kto hollsi mundsojn q n mnyr racionale dhe relievore t riokonstruktohet pozita e aktorve n momentin e marrjes s lndimeve si dhe t aktiviteteve t tyre pas lndimeve, e sipas mundsis edhe fazat e veanta t dinamiks s vdekjes. b) Plasjet e gjakut Sprkatjet e gjakut krijohen nga pikat e gjakut, me sprkatje, thyerje, me amortizimin e pikave n copza edhe m t ima. Sprkatjet e gjakut jan shum t numrta, t koncentruara n vend t caktuar, por sprkatjet jan t mundura edhe n vendet e eprme t trupit. Meqense gjaku sht lng kompleks viskoz me prmbajtje t ndryshme, fal proteinave ai ka edhe ka forc kohezive. Pr kt arsye ai sht shum vshtir t sprkatet n thrrmija t imta. Kjo ndodh vetm n rast se vepron forc shum e fuqishme. Me goditje t fuqishme p.sh. me hu n kok nga ent e shkatrruara plcet gjaku n t gjitha ant. N qoft se ngjarja zhvillohet n vend t mbyllur sprkatjet e gjakut do t gjenden n dysheme, plafon, mure, dyer, mobile etj. Shprndarja e tyre tregon se n far mnyre jan shkaktuar lndimet, pastaj fuqin e forcs s prdorur, si dhe faktet tjera t konstatuara n kt kontekst dhe do t mund t nxirren konstatime relevante dhe prfundimet pr veprn apo aktin e inkriminuar. Meqense sprkatjet e gjakut jan mikrogjurm n kuptimin e vrtet, prve q gjenden n vendin e ngusht t ngjarjes dhe n kufom ato rregullisht jan t pranishme edhe te sulmuesi n vendet e caktuara t ekspozuara t trupit t tij. Pikat e gjakut, rrket e gjakut dhe lagien e rrobave me gjak krimineli leht i vren dhe krejtsisht i largon (me larje apo me hedhjen e rrobave t prgjakura). Ndrkaq, sprkatjet e imta ai nuk i vren. Prandaj, duke mbetur n trup (m s shpeshti n flok) dhe rroba t kriminelit, sprkatjet e gjakut shum leht zbulohen me rrezet ultraviolete n dhom t errt pr shkak t vetive t tyre fluroshente. Kshtu sprkatjet e detektuara t gjakut me analizn laboratorike do t mundsojn identifikimin e grupit t gjakut. Prania e mikrogjurmve t gjakut n arm, rroba apo objekte tjera. Dshmojn edhe pr gjurmt tjera pothuaj t padukshme. Dshmi t sigurt pr prani t gjakut japin reaksionet mikro-kimike me parimin e
263

mikrokristalografis. Pjesa e imt e njolls s dyshimt futet nn mikroskop, mbulohet me qelq, kurse midis tyre vendoset acidi jodhidrogjenik. Nse pjesza e njolls sht e gjakut, n mikroskop do t paraqiten kristale romboide ngjyr t errt (jod-hidrat-xhelatin). Ky reaksion sht jashtzakonisht i ndjeshm ashtu q tregon rezultate t qarta edhe te prmasat shum t vogla, 5000-ta pjes e mg. Kshtu, ky reaksion me sukses mund t prdoret dhe t dshmoj pranin e gjakut n mjetin i cili tashm sht pastruar dhe sht lar. Kur dshmohet se sht n pyetje gjaku nga njolla e gjetur, ather i hyhet diferencimit t tij se a ka origjin shtazore apo njerzore. Pr kt qllim zbatohet metoda percipituese me anti-serum dhe nse sht gjak i njeriut, paraqitet nj shtres karakteristike. Reaksioni sht shum i ndjeshm edhe me 1:20.000 e tretjes. Pr kt arsye reaksioni jep rezultate pozitive edhe n rastet kur njolla sht nga rrobat e lara me uj. N qoftse rroba e t dyshuarit sht lar ather sht shum vshtir dhe gati e pamundur t zbulohet vendi se ku kan qen njollat e gjakut. Prkundr ksaj ekzistojn rrethana fatlume n detektimin e tyre t cilat arrihen me fotografimin e rrobave me filtrin e kaltr apo ngjyr violet. Me kt rast zbulohen vendet e njollave t eprme n t cilat pastaj n reaksione kimike zbulohet prania e gjakut, kurse me metodn percipituese dallohet origjina e tyre, a jan t njeriut apo t shtazve dhe m n fund identifikohet grupi i gjakut. Krahas rrobave, hollsisht kryhet edhe kontrolli i trupit t t dyshuarit me qllim t zbulimit t sprkatjeve t imta t gjakut n flok, qime t mjekrs eventualisht n mustaqe, pastaj nn thonj, nn unaz, n vijat e nyejve t gishtave, npr leqe t ndryshme. Me rastin e hulumtimit t rrobave duhet t prqendruar vmendjen n pjesn e prparme (t gjoksit), vijat e duarve (tegelat), vendet rreth pullave dhe vrimave, pjesn e poshtme t duarve rreth nyjave t duarve, unazave, n pjesn e poshtme t kmbve, n pjesn e brendshme t xhepave, rrip etj. c) Pellgjet dhe vijat e gjakut Kto krijohen n rastet kur nga plaga, n vend t pikave, ka rrjedh sasi e madhe e gjakut. Pra, pr shkak t vrullit t madh, gjaku derdhet n sasi t mdha duke krijuar rrke vijash, zakonisht duke rrjedhur tatpjet trupit n forcn e gravitetit. Nse personi i lnduar ka qen n
264

pozitn e shtrir, kurse plaga ka qen e madhe ather me rrjedhjen e gjakut krijohet moal gjaku. Me at rast gjaku i lag rrobat e personit t lnduar dhe sasia e teprt e derdhur krijon moal gjaku, dimensioni dhe madhsia e t cilit e prshkruajn konturn e trupit t personit. Nse ekziston nj apo m tepr moale, ather kjo on n konstatimin se personi sht lkundur apo ka lvizur nga pozita n t ciln ka qen menjher pas lndimit. Sasia e gjakut t derdhur, sidomos nse sht prer arteria e gjakut (p.sh. arteria femorale), pr nj koh t shkurtr (5 min.), gjaku derdhet krejtsisht. Nse lndimi ka ndodhur n vend t mbyllur gjaku i derdhur do ta mbuloj dyshemen. Me eksperimentin e mvonshm n fazn dinamike t inspektimit t vendit t ngjarjes, sht e mundur q me lagien e vendit me uj t dshmohet sasia e prafrt e gjakut t derdhur. d) Shenja e gjakut dhe fshirjet e tij Shenjat e gjakut krijohen me prekje t objekteve pr rreth me duar t prgjakura dhe varsisht prej shkalls s prgjakjes s duarve krijohen shenjat e shuplakave, gishtrinjve dhe shputave. Prap kjo e tra varet prej kryesit se ka ka prekur nga objektet pr rreth, faculet, xhepat e brendshm p.sh. me krkim t pakujdesshm t gjrave t imta etj. Shenjat e gjakut krijohen edhe me prekjen e shputs s maces apo qenit t shtpis n moalin e gjakut t t vrarit duke i bartur ato n vende tjera. Kto lloj gjurmsh jan misterioze, prandaj duhet t mendohet patjetr n mnyrn se si jan krijuar ato. N lndn t ciln tashm e kemi elaboruar pr rastin e vetvrasjes s komplikuar me karabin, M. J. q ka ndodhur m 1964. n Korine, n mes t rrugs Gllamo- Livno, n shtpin malore q ka qen vend i ngjarjes s vdekjes, n korridorin e shtpis prdhese. sht gjetur kufoma, dy moale gjaku dhe nj karabin. N katin e eprm nuk ka pasur kurrfar ndryshimesh, lkundje gjsendesh, as ndonj gjurm tjetr prve atyre t gjetura n shtrojn e krevatit. N t vrtet n araft e bardh jan gjetur shenja t gjakut t forms dhe madhsis s flets katrcepshe t trfojs. Zbulimi i gjurmve t shenjave t gjakut n araf apo n shtroj, nj kat mbi vendin e ngjarjes pa kurrfar ndryshimesh tjera, n shikim t par i ka habitur organet hetuese. M von n tavan sht zbuluar nj mac shputat e t cils kan qen t prgjakura dhe kan krijuar njolla gjaku. Fshirjet e gjakut shkaktohen n rastet kur duart shum t prgjakura krimineli i fshin me stof, dorz, letr, gazet, najlon dhe me fardo materiali t prshtatshm t cilin e ka pasur pran dors.
265

e) Lagia e rrobave me gjak Nga plaga shum e prgjakur, zakonisht e shkaktuar me ndonj mjet shpues mbi rroba, rrjedh gjaku dhe lag rrobat pr rreth (nnkmishn, kmishn, xhemperin, pallton,etj.). Duke e lagur rrobn gjaku shtrihet rreth plags dhe krijon siprfaqe t gjer t rrumbullakt t rregullt. 2. Qimet dhe pushi (leshrat) Ekspertiza mjeksore-kriminalistike dhe identifikimi i qimes ka rndsi t posame sidomos n praktikn e prditshme, n veanti n fushn e delikteve t gjakut, por edhe t krimeve seksuale si sht dhunimi dhe aktet e prostitucionit etj. Meqense qimet do ast bien spontanisht sidomos nga koka (50-100 qime n dit), konsiderohet se prania e tyre sht pothuaj dukuri normale te aktort e veprave penale dhe n vendet e kryerjes s veprave t tyre kriminale. Prandaj domosdo duhet krkuar qimet, si n viktim ashtu edhe te i dyshuari, por gjithsesi edhe n vendin e ngjarjes. Meqense fjala sht pr mikrogjurm q vshtir vrehen ather domosdo duhet t hulumtohet edhe vendi m i vogl me drita reflektuese dhe duke prdorur llupa zmadhuese. N fund t inspektimit t vendit t ngjarjes duhet t prdoret thithsja elektrike, sidomos n vendet kritike ku m s shpeshti pritet prania e qimeve. N rastet ku ekzistojn gjurmt e luftimit reciprok, te vrasjet apo dhunimet, nga qimet e kufoms me ngjits celuloid t trakes duhet t hiqen mikrogjurmt, t paketohen dhe t drgohen pr analiz komparative me mikroskop. Qimet e flokut gjenden dhe identifikohen shum shpesh. Qimet e zbuluara dhe fiksuara n vendin e ngjarjes duhet t paketohen n pliko me shenjn e vendit ku jan gjetur dhe m von merren mostrat e qimeve t viktims dhe personit t dyshimt. Mostrat e qimeve, m s miri sht t nxirren me rrnj dhe nga pjest e ndryshme t trupit (koka, gjoksi, barku, pjest gjenitale, qimet nga pjest e ndryshme t koks), dhe paketohen n pliko t veanta me signatur.
266

Qimet e gjetura n vendin e ngjarjes pr nga origjina mund t jen t njeriut, t shtazs, me origjin bimore, t plhurs sintetike, t leshit artificial, fije t mndafshta etj. e q me analiz mikroskopike leht vrtetohen. Kur dshmohet se qimet e kontestueshme jan t origjins s njeriut ather analizohet struktura e tyre, indeksi mikroskopik i rrnjs s qimes, ngjyra (artificiale apo natyrale), forma etj. Nse qimja e gjetur e ka rrnjn t ruajtur ather mund t prcaktohet edhe gjinia, (sipas modelit t Barrit) si dhe grupi i gjakut (sekretori). Strukturn morfologjike t qimes e prbn maja e saj krcelli dhe rrnjn e saj. N prerje t krcellit qimja e ka vrimn, korn dhe palcn. Korja e qimes s njeriut sht shum m e trash se sa e shtazs, mirpo megjithat mas e saj sht palca (moduli), e cila te njeriu sht shum m e holl se sa te shtaza. Me rastin e ekspertizs s qimes nga aspekti kriminalistik duhet t jepet prgjigja n pyetje si vijon: - A sht fjala pr qime apo pr fije? - Nse jan qime, ather origjina: e njeriut apo e shtazs? - Nse jan t njeriut qimet, ather nga cila pjes e trupit t tij? - Me kontrollin citologjik, t vrtetohet gjinia e personit nga i cili rrjedh qimja; - Cilin grup t gjakut e ka poseduar personi, qimja e t cilit analizohet; - Me teknikn histologjike dhe fluroshente t vrtetohet se a sht qimja e koks, mjekrs, gjoksit, barkut, e bregut venerik, etj? - Ngjyra artificiale e qimes? - Gjurmt e blozs apo djegies s qimes ? - A sht nxjerr qimja, ka ra vet apo sht prer? Ekzistojn metoda minucioze t cilat shfrytzohen me rastin e ekspertizs s qimes si jan: ajo e mikro-materies, histologjike, mikro-kimike, citologjike dhe metoda serologjike. Me metodn e mikro-materies dallohet se a sht qimja e njeriut apo e shtazs ose e bims apo fije sintetike. Me kt metod sakt vrtetohet masa e qimes dhe indeksi i palcs i cili n mnyr evidente dallon te njerzit dhe te shtaza, kurse indeksi sht si vijon:

267

- palca e qimes nn 0,30 mikron i takon qimes s njeriut; - palca e qimes me mas 0,30- 0,50. mikron i takon qimes s shtazs s trash (gjedhit, kalit, gomarit, derrit, ariut); - palca e qimes mbi 0,50. mikron i takon shtazs s imt (lepurit, qenit, maces, drerit, famullit). sht me rndsi t ceket se asnj fije sintetike dhe fije bime nuk e ka strukturn e ngjashme me qimen e njeriut dhe qimen e shtazs, sepse te ato nuk ka palc prandaj sht shum leht t dallohen me mikroskop. Krahas mikro-metris me t ciln prcaktohet indeksi i palcs s qimes, vlen edhe zbatimi i metodave tjera si jan: metoda citologjike q e cakton gjinin, serologjike, q e cakton aglutinacionin, grupin e gjakut, identitetin e personit t cilit i prket-metoda komparative me mikroskop, etj. Pastaj bhet prcaktimi i ngjyrs s qimes dhe sipas nevojs edhe ngjyra artificiale e qimes. Te ngjyrosja artificiale leht vrtetohet me nj shikim t rrnjs s qimes, kurse kjo sht leht- me an t drits ultra-violete. Pr shkak t nevojave praktike kriminalistike, n praktik bhet mikro-fotografimi, individual dhe me metodn komparative n mikroskop paralelisht krahasohen qimet e kontestueshme dhe t pakontestueshme. N teknikn e kriminalistiks moderne zbatohen metoda edhe m t sofistikuara si sht metoda septo-grafike dhe analiza me mikroskopin zmadhues elektronik, por kto metoda m shum saplikohen me rastin e ekspertizs s fijeve t bimve dhe atyre sintetike. N vendin e ngjarjes s veprs kriminale, qimet e gjetura qofshin t njerzve apo t shtazve mund t shrbejn si dshmi e drejtprdrejt pr identifikimin e kryesit t veprs, apo m sakt si vrtetim i drejtprdrejt i raportit ndrmjet veprs s kryer dhe kryesit t dyshuar. Duke drejtuar kamionin transportues shoferi profesional n afrsi t vendit Jajce, n nj kthes, n kalim t kundrt e ka prla nj grua t moshuar e cila shalonte kalin. E ka prla me pjesn e pasme t karroceris, me rast ajo ka rn n rrug dhe sht lnduar rnd. Menjher ka vdekur. Shoferi sht mbrojtur se nuk e ka par gruan n kal dhe as vrejtur rrzimin e saj nga kali, prandaj ka vazhduar rrugn lirisht. Me rastin e inspektimit n vendin e ngjarjes sht konstatuar qart se aksidentin ka mundur ta shkaktoj vetm automjeti transportues. Duke
268

hulumtuar shum automjete sht gjetur automjeti i dyshimt n t cilin jan gjetur qimet e flokut t thinjur me t cilat sht vrtetuar se i takonin t s vdekurs. I jan paraqitur hollsisht dshmit objektive kryesit t aksidentit t komunikacionit dhe ai e ka pranuar veprn. Disa karakteristika t posame t qimes mund t ken rndsi vendimtare n zgjedhjen e enigms kriminalistike. Kshtu p.sh. ngjyra artificiale e flokut, (q meshkujt rrall e bjn kt) paraqet dshmi kulminante pr kryesin e veprs penale, gjegjsisht markerin e tij identifikues. sht thyer shitorja e mallrave t prziera. sht plakitur dhe marr sasi e madhe e artikujve t ndryshm ndr t cilt edhe sende shum t shtrenjta. N ann e pasme t shitores me dhun jan hapur dritaret. Prve xhamave t thyer n dritaren e vogl jan gjetur dy fije floku t dredhur, kurse n tok nn dritare sht gjetur nj mbeturin e cigares s djegur. N at vend nn dritare nuk ka pasur gjurm tabansh, kurse vendi prndryshe ka qen i vshtir pr tiu afruar kushdo. N inspektimin e vendit t ngjarjes tekniku kriminalistik ka vrejtur se pjesa e flokut ka qen e ngjyrosur ngjyr t zez, gj q m von e ka vrtetuar ekspertiza. N mbeturinn e cigares s djegur sht vrtetuar grupi Bi gjakut-sekretori. Menjher sht zbuluar i dyshuari, ai ka pasur grupin B-sekretorit. Ka pasur flok t ngjyrosura ngjyr t zez, kurse qimet e krahasuara n mikroskop kan qen t pakontestueshme me ato t kontestueshmet dhe sht vrtetuar identiteti i tyre. atij i jan paraqitur rezultatet. E ka pranuar veprn e inkriminuar. S shpejti jan gjetur te ai edhe gjerat q i ka plakitur. 3. Pshtyma dhe qyra Pshtyma sht nj lloj sekreti praktikisht i pranishm n do vend, mirpo ajo duhet krkuar n faculet, rroba, mbeturina t cigareve, n pliko t letrave, para, etj. N pshtym gjendet enzima e ptialinit, me t cilin identifikohet pshtyma. Kur t jet konstatuar njolla e pshtyms s thar n mikro-material, ather mund t vrtetohet edhe grupi i gjakut (sekretori). N t vrtet, aglutitinogjent e sistemit ABO gjenden edhe n tajime tjera, prandaj edhe me an t tyre mund t prcaktohet grupi i gjakut. Substancat e grupit ABOH kan rndsi fundamentale n traseologji, sidomos te mikrogjurmt. Ato paraqesin substanca antigjene, t cilat
269

pr dallim nga t tjerat grupe t gjakut, prve n eritrocite, gjenden edhe n disa organe dhe inde. Ato i prodhojn gjndrat, prandaj gjenden n t gjitha tajimet apo sekretet trupit. Substancat e grupit kan aplikim ekskluziv n kriminalistik. Q m 1926 Yamakami dhe Landshtajner, kan paralajmruar se grupet e gjakut gjenden edhe n tajimet e trupit, e t cilat mund t dshmohen, kurse praktikn kriminalistike, kto jan aplikuar me nj vones t madhe. Substancat e grupit ABOH jan hidrosolubile, leht tajohen n sekrete si pshtym p.sh. ku jan m s teprmi t pranishme. T tilla kan 80% e njerzve dhe quhen sekretor, shnohen me S kurse vetm 20% e personave jan q nuk e tajojn sekretarin (S). Metoda speciale e argumentimit t substancs antigjene ABOH mbshteten n adsorpcion. Nga vendi i ngjarjes materiali q prmban substanc i shtrohet metods s adsorpcionit, e cila prap sht m e ndjeshme se sa metoda e aglutinacionit. Sipas Bergut, n t gjitha objektet me t cilat sht shrbyer krimineli duhet t krkohet sekreti, n: mbeturinat e cigareve t gjetura n vendin e ngjarjes; pshtym, qyra, jarg; gota, filxhan dhe en t ushqimit; objektet e forta me gjurm, faculetat me gjurm t qyrave, plikot dhe objekte t ngjashme; notes, bllok, t holla, etj.

Glbazi (sputum), krijohet n bronket terminale dhe alveola (mshikza), kurse prmban sekret t fort t prbr nga fijet fibrine, tambl, n epitelin e rn t mukozs s frymmarrjes, leukocite, baktere, pluhur, etj. Te t smurt astmatik, leukocitet eozinofile gjenden edhe n glbaz. Prve ksaj n sputum mund t gjendet edhe bacili i Koos (Mycobacterium tuberculosis), personat me tuberkuloz aktive. Natyrisht, edhe llojet tjera t elementeve citologjike dhe flora bakteriologjike e sputumit kan rndsi t njjt. Gjithashtu n sputum mund t vrtetohet grupi i gjakut.

270

4. Qumshti dhe kolostrumi Qumshti sht i bardh, i emulguar dhe lng i dendur i turbullt i cili prbhet nga plazma e gjakut, pikat e yndyrs dhe disa leukocite dhe epitel. Me masa rreptsisht t caktuara qumshti prmban t tri prmbajtje ushqyese. Yndyrat, albuminat dhe hidratet e karbonit. Prve qumshtit t gjirit, n mnyr spontane apo edhe me shtrydhje nga gjiri del lngu i qumshtit i shtrydhur i quajtur kolostrum. Ky lng dallohet pr nga gjendja, koha e paraqitjes dhe pr nga struktura. sht e domosdoshme t identifikohet. Metoda m ekzakte sht metoda citologjike-e analizs mikroskopike. Qumshti sht nj emulsion i bardh i prbr nga pikat homogjene yndyrore deri n 5 mikron t plazms derisa kolostrumi ka dallim mikroskopik nga plazma, shum pika yndyrore heterogjene dhe t mdha; shum m t mdha se qelizat e kolostrumit, t madhsis 25 mikron. Ato jan nj zbulim pato-gromonik. Njollat e qumshtit dhe kolostrumit kan rndsi pr kriminalistikn mjeksore, prandaj n raste t caktuara duhet t dshmohen dhe t analizohen. Situatat e tilla jan kur domosdo duhet t dshmohet ekzistimi i shtatznsis, a sht kryer aborti apo lindja. Pra n t gjitha rastet e veprs s inkriminuar: aborti kriminal apo fmijvrasja. Ndrkaq n endokrinologjin klinike ekzistojn gjendje t paraqitjes s qumshtit spontan pr shkak t pushimit t menstruacioneve pa pasur fare fekondim. Ky rregullim hormonal sht i njohur si sindroma galktoamenoreja t lidhura pr shkakun e lindjes. 5. Yndyra djathore Yndyra djathore sht prodhim special me baz yndyrore dhe rregullisht gjendet tek t porsalindurit, n vendet predilektive m s shpeshti n laka (nn sqetulla, n gilca t kmbve), n sasi t vogl, n form t kokrrzove, pastaj n zorrn e frymmarrjes dhe n rrugt e frymmarrjes (kaprcell,lukth).Yndyra djathore ka form t nj mase t dendur sapunore, ngjyr t bardh n t mbyllt. E prodhojn gjndrat dhjamore t lkurs s fmijs, madje duke filluar nga muaji i gjasht i fetusit dhe ka form t pikave. Me ngjyrosje speciale (me Sudan III), pikat yndyrore-djathore leht dallohen me shikim mikroskopik, por gjithashtu edhe n prepaparatin nativ ato leht
271

vrehen dhe prve grimcave yndyrore, gjithmon jan t pranishme edhe pushet (qimet e holla) rezultati patognomonik-citologjik - dhe qelizat e pllakzave t epitelit. Interesi kriminalistik pr ekspertiz t yndyrs djathore vjen n shprehje me rastin e ekspertizs s frytit t vdekur, me qllim t dshmimit m preciz t lindjes gjall t porsalindurit, si dhe me rastin e gjetjes s njollave t dyshimta n ndrresat dhe rrobat e nns dhe n objekte t ngjashme. 6. Mekoniumi Mekoniumi sht prmbajtje e zorrve t t porsalindurve, ka ngjyr t verdh n t gjelbr ose t gjelbr t mbyllt me nj konsistenc jargore. Koloriti i tij deri n muajin e pest t shtatznsis sht pa ngjyr ose i prhirt, kurse prbhet nga epiteli i mukozs digjestive dhe tajimit i cili sht produkt i gjndrave t zorrve. N gjysmn e dyt t shtatznsis merr ngjyr t verdh e pastaj t gjelbr me lngje me nuanca t gjelbrta t mbylla. Ngjyra e mekoniumit krijohet nga pigmentet e tmbli (porfobilinogenit, bilirubinat dhe verdinit). Prbrjen biokimike t mekoniumit e bjn kristalet kolesterine (uji me origjin nga tmbli), kristale t ngjyrave t tmblit dhe kokrrzat sinifikative t mekoniumit, t prbra nga qelizat e vdekura t epitelit t lukthit dhe zorrve. N fund t shtatznsis struktura citologjike e mekoniumit sht e pasuruar edhe me elemente tjera. N t vrtet, dy muajt e fundit t jets n mitr fryti fillon ta glltis kt kshtu q s bashku me lngjet e frytit arrin n zorr dhe qelizat epitelike t gabzherrit dhe laringut si dhe t epitelit t lkurs me pushe. Pra gjetja e pushove n mekonium sht shenj pozitive se fryti para prfundimit t shtatznsis ka qen i gjall. Analiza mikroskopike e mekoniumit n fund t shtatznsis, me elementet e prmendura jep vrtetimin identifikues se pr cilin material biologjik sht fjala. Gjurmt e mekoniumit, zakonisht n form t njollave t thara, gjenden n trupin e t porsalindurit, t lehons, n rroba, shtroj dhe n objektet tjera. Zbulimi i njollave t mekoniumit imponon krkesn pr ekspertizs mjeksorekriminalistike t materialit biologjik t ktij lloji. Prania e tij reale haset n situata t abortusit t kryer, pastrimit, lindjes kurse m s shpeshti n kryerjen e deliktit t fmij vrasjes. Prfundimisht, prania e mekoniumit n zorr sht diagnoz pozitive q vrteton lindjen gjall.
272

Prbrja mikroskopike e njollave t mekoniumit do t sqaroj dallimin ndaj njollave tjera t ngjashme me prejardhje tjetr. Prve ksaj me an t analizs s mekoniumit konstatohet edhe termini i shtatznsis dhe mosha e frytit. Me hulumtime serologjike t mekoniumit gjykohet se a sht fjala pr protein t llojit njerzor apo shtazor dhe nse mekoniumi sht i origjins njerzore ather mund t identifikohet edhe grupi i gjakut. 7. Jashtqitja dhe urina Jashtqitja dhe urina jan material biologjik shum i shpesht si flliqsira savurr. Hasen n vendin e ngjarjes ose n afrsi t drejtprdrejt t tij. Pr konstatimet t cilat hasen n literaturn kriminalistike se kriminelt n vendin e kryerjes s deliktit pr shkaqe bestytnie e kryejn nevojn e madhe, pas kryerjes s krimit, nuk ka vend. Nga kto motive ata bjn veprime krejtsisht tjera, duke ln gjra t ndryshme t imta dhe krejtsisht personale n vendin e ngjarjes me besim t madhe se n kt mnyr do t jen t mbrojtur nga zbulimi. Nevojn e madhe dhe nevojat e ngjashme fiziologjike n vend t ngjarjes ata bjn pr shkaqe krejtsisht tjera. Pra, veprimet e prshkruara fiziologjike jan pasoj e dobsimit t sfinkterit, kurse kjo sht e kushtzuar edhe me gjendjen e lshimit t tensionit psikik e m kt edhe relaksimit. Me t njjtin mekanizm psikofiziologjik shpjegohet edhe vjellja e prmbajtjeve t lukthit, pastaj urinimi i shpesht si dhe djersitja e theksuar e lkurs, sidomos t shuplaka t duarve. Kur kihet parasysh se kriminelet jan kryesisht kolerik, gjaknxeht dhe njerz me temperament t vrullshm e me kt shum t vrazhd dhe primitiv, me nj fjal psikopat dhe personalitete antisociale, ather krejtsisht e qart se edhe funksionet vegjetative i kan jashtzakonisht t vrullshme, m t theksuara dhe me aktin kriminal edhe m t intensifikuara. Nga nj numr i madhe i kriminelve jan marr t dhna pr prirjet dhe pr nevojn e kryer n vendin e ngjarjes ose n afrsi t tij. T gjith jan prgjigjur me pohimin se ai akt sht instinktivisht i pamposhtur n situata t tilla, kurse n asnj shembull nuk sht dshmuar se nj gj e till sht e motivuar pr shkaqe bestytnie e cila si u prmend, n literaturn e shumt kriminalistike theksohet si arsye kryesore. Gjithashtu prshkruhet se kriminelet me masat fekale dhe vjelljes bjn manipulime t ndryshme. Ato banalitete jan akt i personave tepr primitiv.
273

Meqense jashtqitja sht nus produkt fiziologjik, gjat procesit digjestiv t tretjes, i prbr nga mbeturinat e patretura t ushqimit apo t atij lloji t materieve savurr t cilat nuk u nnshtrohen ndryshimeve metabolike, sht material biologjik shum i rndsishm pr analiz dhe hetim. sht mir e ditur se ushqimi i origjins bimore dhe shtazore vetm pjesrisht i nnshtrohet transformimit, pjesa drrmuese e tij mbetet krejtsisht e pandryshuar. Me analizn mikroskopike t mbetjeve t patretura t ushqimit haset n vezt e parazitve t zorrve, si dhe n elementet qelizore t tajitjeve t zorrve. Bakteret patogjene dhe saprofite do t izolohen me koprokultur. Me metodn biokimike do t vrtetohet kripa dhe pigmenti i tmblit, indoli, skatoli, fenoli, etj. Jashtqitja ka ngjyr dhe konsistenc t ndryshme. Rndsia mjeksore-kriminalistike e ekspertizs s jashtqitjes s gjetur n vendin e ngjarjes fiton vlern e vet gjat procedurs hetimore n rastet e vrasjeve, banditizmave, vjedhjeve, dhunimeve dhe akteve tjera kriminale, krejt kjo me qllim t identifikimit t kriminelit. Me analizn citologjike t epitelit t tajitjeve t zorrve, i cili rregullisht gjendet n jashtqitje, mund t vrtetohet gjinia, madje edhe grupi i gjakut, kurse me metodn m t re t ADN-s, edhe identiteti i vet kriminelit. 8. Lkura dhe pjest e indeve Kto gjurm biologjike m s shpeshti i hasim n rastin e fatkeqsive t komunikacionit, sepse ato ngjiten pr pjest e jashtme dhe t thepisura t pjesve t automjetit. N rast t fatkeqsis s komunikacionit, me kontaktin e automjetit me trup, shkputen pjes lkure dhe inde si dhe pjes t muskujve, tetivave dhe eshtrave. N kt lloj t gjurmve biologjike gjithmon duhet t mendohet; sidomos n ato raste kur kryesi ik nga vendi i ngjarjes, nga skena e fatkeqsis duke ln viktimn e pafuqishme pa ndihm e cila n t shumtn e rasteve sht rnd e lnduar. Pa marr parasysh faktin sesa sht pastruar automobili m von, megjithat nga automobili nuk sht e mundur t largohen n trsi t gjitha gjurmt biologjike. 9. Sperma N vendet e kryerjes s dhunimeve, prve s shkeljes s dheut aty si dhe t gjetjes s luleve, flors, dhe bimve t tjera n rrobat e
274

sulmuesit dhe viktims, gjenden edhe gjurmt eajkuluese t sperms. sht karakteristike gjetja e kristaleve t sperms, kurse sht dshmi shum sinjifikative edhe fosfotaza alkalike dhe e thart. Te deliktet seksuale, gjegjsisht n hulumtimin dhe dshmimin e tyre m i rndsishmi sht roli i sperms. Sperma krkohet n brisin vaginal, n brekt e viktims, pastaj n kofsha t saj, rrobat tjera, n vendin e kryerjes s dhunimit si dhe n objektet pr rreth. Rezultati pozitiv i sperms n vendet e prmendura qart dhe pashmangshm udhzon n faktin se sht kryer orgazma. Pastaj n procedurn e mtejme t ekspertizs s sperms sht krejtsisht e sakt se sipas metods s K. Thoma, mund t prcaktohet edhe grupi i gjakut gj q gjithsesi ofron ndihm t mueshme n selektimin dhe dallimin e t gjith kryersve apo t dyshuarve potencial. Nga metodat e verifikuara n analizn e sperms metoda m e vjetr sht ajo ultraviolete. Ndrkaq, metod m e rndsishme nga kjo sht metoda mikro-morfologjike me an t s cils analiza e gjurmve bhet n elementet e sperms-spermatozoid ose kristale t tyre. sht e ditur se pas nj kohe t caktuar (zakonisht 3 dit ) spermatozoidt zhduken dhe krijohen kristalet e tyre. Prania e kristaleve t spermatozoideve ka rndsi diagnostike. N rastet klinike t azospermis (mos krijimi i spermatozoideve), aplikohet metoda e prcaktimit t sperminit si pjes prbrse e sperms. Pr kt qllim aplikohet metoda e puranenit dhe metoda kromotografike e letrs pr dshmimin e sperms. Prve ktyre t prmendurave dhe metodave tjera mjaft solide laboratorike, edhe metoda m t reja t konstatimit t fosfatazs s thart dhe alkaline jan mjaft t besueshme, sepse japin prova shum t ndjeshme enzime. Prve enzimave t prmendura me kto metoda dshmohet hialuronidaza dhe histaminaza q jan enzima rregullisht t pranishm n prbrjen e sperms. Metoda n dshmimin e ktyre enzimave sht shum e ndjeshme, leht kryhet, kurse materiali i cili analizohet mund t jep rezultate pozitive edhe pas nj qndrimi t gjat. N t vrtet kto metoda jan m shum orientuese prandaj n rastet e rezultateve t tyre pozitive prap vazhdohet me hulumtim kmbnguls t spermatozoideve dhe kristaleve t tyre. Prve mikrogjurmve biologjike n praktikn kriminalistike n kuadr t hetimit t deliktit seksual sht e domosdoshme t kryhet analiza edhe e sekretit vaginal tek mashkulli i dyshimt (rezultati i gonorres, trihomonazs, etj).
275

10. Thonjt Procedura e identifikimit dhe metodat q aplikohen pr kt qllim prbjn mozaikun e gjurmve t shumta biologjike. Kto gjurm secila n vete individualisht dhe t gjitha s bashku jan specifik e individualitetit t personit t caktuar. E posame sht pr to vetm pesha e prcaktimit t identitetit t kryesit t veprs penale. N spektrin e gjurmve biologjike sht e radhitur edhe metoda relativisht e re e hulumtimit dhe prcaktimit t karakteristikave individuale t thonjve t njeriut. Me fjal tjera, n thonj t duarve dhe t kmbve gjenden hullia s gjati t cilat jan veori shum sinjifikative si vul e llojit t vet e individualitetit me rastin e identifikimit t personit t caktuar, sepse karakteri dhe renditja e ktyre hullive sht trsisht individuale dhe mundson prcaktimin jo vetm t identitetit t personit por edhe prcaktimin e sakt t gishtit t cilit i prket thoni.44 Kt metod t begatimit t hetimit t gjurmve biologjike, e ka futur n kriminalistik n vitin 1955 Patrik Roshe, ekspert i forenziks nga Nigeria. Mostra e thoit e gjetur n vendin ngjarjes krahasohet me mostrn e marr t personit t dyshimt. Prehet s paku 2 mm. gjatsi e thoit. Mostrat e kontestuara dhe t pakontestuara analizohen me mikroskopin komparativ pasi q t jen prgatitur paraprakisht. Thoi s pari pastrohet mir n uj t nxeht dhe detergjent, pastaj lahet me uj t distiluar dhe teret, pr tu vendosur midis pllakave t metalta me qllim t drejtimit t tij (sepse ai prndryshe ka formn e harkut), n mnyr q t bhet analizimi m i prshtatshm. N mikroskopin komparativ mostrat e thonjve vendosen ashtu q rregullohen hullit e zgjatura n nj kontinuitet, njra kundruall tjetrs. Sipas analogjis s analizs balistike t siprfaqes s predhs s shkrepur nga arma e zjarrit, duke i krahasuar gjurmt e tyts s arms s shkrepur-mbi predhn e kontestuar dhe t pakontestuar. Me ndihmn e filtrave polarizues midis t cilve futen mostrat e thonjve, me thyerjen e drits krijohet spektr ngjyrash n form vijash paralele me hullit n thonj.
44

Mr. Z. Milovanovi: Vrednost uzdunih brazdi na noktima za utvrivanje identiteta lica, "13 maj'', 4/82 276

N laboratorin e kriminalistiks n Washington, sht prsosur metoda me ann e s cils fitohen kontrastet e ashpra t ngjyrave gj q mundson identifikimin shum subtil t mostrave t krahasuara t thonjve t analizuar. Teknika ka arritur nj prsosshmri por nj sukses edhe m t madh n aplikimin e saj n praktik kur me rastin e grryerjes dhe lmimit hollohet thoi me qllim t aplikimit m t suksesshm t drits polarizuese. Me kt procedur sht arritur nj shkall e lart e individualitetit t hullive t thonjve zbatimi i t cilave n identifikim i ofrohet vlers s shenjs s gishtit. N hulumtimin e deritashm ...nuk sht gjetur mostr thoi q ka qen identike me mostrn e thoit t ndonj personi t cili ai nuk i ka prkitur45. E njjta dukuri sikurse me vijat papilare, edhe tek thoi ekziston dallimi esencial n mes t thonjve t gishtave sipas renditjes s hullive. Kjo sht nj hap m tej n identifikimin jo vetm t ndonj personi por edhe t gishtit t cilit i prket thoi i analizuar.46 Prmbajtja nn thonj gjithashtu sht material jashtzakonisht i muar pr shkak t pranis s gjurmve kontaktuese (mikrogjurmve). Nn thonj t vrassve dhe viktimave, shum shpesh dhe pr nj koh t gjat pas kryerjes s krimit gjenden mikrogjurmt e gjakut, flokut, fijeve t leshta, epiderma dhe prmbajtje tjera t rndsishme. Pr seriozitetin dhe rndsin kriminalistike t ktyre gjurmve kan trhequr vrejtjen edhe themeluesit e kriminalistiks H. Gross, G. Popp, E. Locard, A. Bruning, kurse m von edhe R. Reiss, Max Freisulzer, etj. Jo vetm tek deliktet e gjakut por edhe deliktet seksuale. Kriminalisti i famshm E. Locard, 47, nga Lioni, shkruan duke theksuar se:vrassi nn thonj e ruan gjakun e thar q moti; banditi i rrugve apo delinkuenti seksual edhe pr nj koh t gjat do ta bart me vete nn thonjt e tij mbeturinn e flokve q ia nxjerr viktims; ktu mund t mbeten edhe fijet e materialit t nxjerra nga rrobat. Prfundimisht, ktu do t gjenden edhe thrrmijat e pluhurit t cilat mundsojn prfundimin pr at se ku ka qndruar i dyshuari(cit. V. Vodineliq). Nga sa u cek m lart rezulton se gjurmt kontaktuese nn thonj shum shpesh jan t pranishme edhe te kryesi por edhe te
45 46

Z. Milovanovi: cit. djelo. Apolinar E. and W. Rowe: Examination of Human Fingernail Ridges by Means of Plarized Light, Joranal of Forensic Science, 25, 1980. 47 Vodineli V. i .Aleksi: Kriminalistika, "Informator", Zagreb, 1990. 277

viktima. Prandaj, hulumtimi i tyre domosdo duhet t jet pjes e praktiks rutinore n t gjitha deliktet e gjakut dhe ato seksuale. Mietzko (cit. V. Vodineliq), ka konstatuar mundsit praktike t shfrytzimit t mikrogjurmve n papastrtin q gjendet nn thonj. Mikrogjurmt me lehtsi mund t dallohen dhe identifikohen madje edhe ato t madhsis shum t vogl: fija e pambukt me gjatsi 0,08 - 0,16 mm; fija e litarit me gjatsi 0,04 mm; fijet e linit me gjatsi 0,05 mm; fijet e leshta dhe t flokut me gjatsi 0,04 mm; fijet e materieve artistike-sintetike me gjatsi0,04-0,08 mm; grimcat e drurit 0,12 x 0,24 mm; grimcat e llakut 0,25 x 0,24 mm; lvozhgat e gdhendura 0,05 x 0,04 mm; Kristalet 0,01 mm.

Gjurmt me origjin shtazore N praktikn kriminalistike, gjat aktiviteteve t inspektimit t vendit t ngjarjes, aty shpesh jan t pranishme dhe fiksohen gjurmt me origjin shtazore. Kto gjurm jan shum t ngjashme dhe pothuaj identike me gjurmt e njerzve. M s shpeshti kto gjurm jan t gjakut, indeve, qimeve, masave t vjella, jarga, urina, qumshti. Gjurmt e gjakut n form pikash dhe sprkatjesh me origjin shtazore m s shpeshti gjenden n rrobat e personit t dyshimt (mang, mang t palltos dhe kmb t pantallonave, kpucve) Diferencimi i gjakut t shtazve nga ai i njerzve sht shum i thjesht me ndihmn e metods serologjike-precipitine (metoda e Ulenhutit). Nse reaksioni sht pozitiv, ather gjaku ka origjin njerzore dhe e kundrta, nse reaksioni sht negativ gjaku ka origjin shtazore. Ndrkaq gjaku i shtazs nuk mund t diferencohet pr s afrmi n kuptim t llojit t shtazs e as tipit. Dshmimi i grupit t gjakut n njolla t gjakut t shtazve sht i pamundur, mirpo kjo nuk ka ndonj rndsi praktike kriminalistike. Pjest e indit t shtazs (muskujt, indi dhjamor, eshtrat), identifikohen me metodat serologjike. Pra, disa llojeve t shtazve leht u analizohen me mikroskop, kurse diferencohen prmes metods mikrometrike ndaj
278

atyre njerzore duke e prcaktuar indeksin e palcs s qimes. Natyrisht diferencimi m i prafrt i qimes s shtazs arrihet sipas atllasit t veterinar t qimeve t disa llojeve t shtazve. N vendin e ngjarjes, sidomos n vend t mbyllur, shum shpesh haset n shum fije merimangash, kurse fijet e tilla gjenden edhe n kpuc, rroba, flok, duar etj. Gjurmt me origjin bimore Kto gjurm paraqesin gjurm shum t mueshme, sinjifikative dhe impresive kriminalistike. sht logjike q kto gjurm jan t pranishme n vendin e ngjarjes n hapsirn n t ciln ka flor bimore (kopsht, livadhe e t ngjashme). Prandaj, sht reale t pritet q lulet, gjethet, pjest e krcellit t gjenden n rroba, kpuc, trup, nn thonj dhe sende tjera t personit t dyshimt. Q para nj shekulli Leonardi, i shklqyeshm nga Lioni i Francs, i cili konsiderohet themeluesi i kriminalistiks moderne, n laboratorin e kriminalistiks me analizn mikroskopike t papastrtis e cila gjendet nn thonj ka zbuluar materie q smund t merren me mend! Ai me analizn e tij ka shkuar aq larg, saq duke analizuar polenin e luleve n dyllin e veshit (cerumeni), ka arritur t konstatoj se n cilat pjes t qytetit ka lvizur personi i dyshimt. Nga perspektiva e sotme kto rezultate n shikim t par kufizohen me fantastikn shkencore. N vendin e gjetjes s kufoms apo vendin ku sht zhvilluar ngjarja p.sh. vendi i ngjarjes s dhunimit t kryer, rregullisht hasim n bari t shtrir, n tubat e shkelura me kmb t dheut t urit apo n shenja t kmbve n dhe t shkrift. S kndejmi sht gj normale t priten edhe gjurmt e luleve, gjetheve, thuprave t dheut t shkelur t ken mbetur n rroba dhe kpuc t personit t dyshimt. Kto fakte na imponojn nj qasje shum serioze ndaj vendit t ngjarjes dhe nj kontroll t rrnjsishme n hulumtimin e aktorve; rrobave t tyre, kpucve, flokve, papastrtis e cila gjendet nn thonj. Nga shtroja e jashtme dhmbzore e kpucs t merren gjurmt n tok pr ta br analizn spektrografike. Fijet e tekstilit dhe sintetike Fijet celuloze-t tekstilit jan shum t prhapura derisa ato sintetike shum rrall t pranishme n vendin e ngjarjes. N ditt e sotme
279

ekziston nj asortiment i gjer i plhurave t llojllojshme t cilat m hert kan qen me origjin ekskluzivisht bimore dhe shtazore: pambuku, lini, mndafshi, leshi, lkura e shtazve etj. duke ju falnderuar teknologjis moderne sot plhurat kryesisht jan nga fijet sintetike por edhe t materialit apo t lnds s t kombinuar. Fijet si mikrogjurm jan pothuaj rregullisht t pranishme n sken t vendit t krimit, kurse m s shpeshti n fatkeqsit e komunikacionit, t vrasjes dhe akteve vetvrasse, rrahjeve, dhunimeve, vjedhjeve dhe akteve terroriste. N t gjitha rastet e cekura si imperativ, imponohet gjurmimi dhe zbulimi i fijeve, prandaj ato edhe zbulohen n nj prqindje shum t madhe. Me kt rast n dispozicion sht llupa traka ngjitse celuloide apo thithsja elektrike. Para se t fillohet me krkimet n vendin e ngjarjes sht e domosdoshme q n mnyr studioze t caktohen pikat m markante n t cilat pritet gjetja m e shpesht e fijeve. M von hulumtimi shtrihet sipas nevoje edhe n tr siprfaqen e vendit t deliktit. Me rastin e krkimit n vendin e ngjarjes dhe grumbullimit t mostrave t fijeve, m s shpeshti prdorn trakat me ngjits t cilat vendosen n lokalitetet markante pr t cilat vende m s shpeshti ngjiten fijet dhe aty edhe i hasim n numrin m t madh. Ato vende jan n rend t par rrethojat, dyshemeja, drunjt, kaubat, automobilat, etj. Kriminalisti me prvoj shum mir i vren vendet e cekura n t cilat do ta orientoj hulumtimin dhe ku do ta gjej numrin m t madh t fijeve. Eksperti i kriminalistiks Michael C. Grieve, BKA48 N projektin e tij serioz t cilin e ka realizuar me sukses, ka ardhur deri tek t dhnat shum respektabile dhe ilustruese. N t vrtet, ai i ka mbledhur mostrat e fijeve n 32 vende t ndryshme dhe i ka klasifikuar sipas tipit, ngjyrs dhe gjatsis. Pr njsit e siprfaqes ka marr 10 x 10 cm (100 cm3). Rezultati i fituar ka qen si vijon. - fijet e pambukta t pangjyr jan t pranishme n t gjitha siperfaqet;
Michael C. Grieve: Rasprostranjenost obojenih tekstilnih vlakana Crime laboratory Digest, vol. 23, 1, 1996. 280
48

- fijet blu t plhurave t dendura t pambukta, si sht teksasi, plhura e uniformave e t ngjashme nuk jan gjetur n tri siprfaqe; - fijet e zeza/ t prhimta dhe t kuqe jan gjetur n shumicn e siprfaqeve, kurse pr analiza komparative sht prdorur mikrospektrofotometria; - kan dominuar fijet e celulozs (92%), sepse ato jan fije fragjile dhe si t tilla shkputen shum m leht sesa fijet sintetike; - fijet e gjetura kryesisht kan qen shum t imta, gjatsia e tyre ka qen m e vogl se 3 mm. RNDSIA FORENZIKE E ALKOOLIT Alkooli sht m i prhapuri dhe njherazi njri nga narkotikt m t vjetr t cilin e njeh njerzimi. Ky prmendet q nga periudhat e zotrave n mitologji (Dionisi, Baha, Junona, etj.), i cili ka glltitur n ato kohra t njerzimit viktima t mdha. Viktimat, t cilat vullnetarisht dhe me epshe ofrojn dhe dhurojn dashurin shum problematike dhe t knaqsis jetshkurtr, duke e paguar kshtu harain me shkatrrimin fizik dhe psikik dhe me varfrin materiale dhe sociale, me rnie morale deri n prostitucion dhe hajni, zhytjen n llo t lymit njerzor, n shkatrrim negativ t njerzimit (V. Bujan). Nga aspekti viktimologjik dhe kriminalistik alkoolizmi ka rndsi t shumfisht n kauzalitetin e kriminalitetit. Ndrkaq, sht vshtir t prcaktohet vendi dhe roli i tij i vrtet, sepse n rrjedhn e veprave penale na paraqiten edhe faktort tjer shkakor. N nj konstelacion t till paraqitet alkooli, nganjher dominant, kurse n situata tjera si faktor determinues n bashkveprim me t tjert duke sjell te kriminaliteti qoft si katalizator, qoft si inkurajim pas kryerjes s veprs penale. Alkooli sht faktori m i prfaqsuar krimin-viktimogjen n t gjitha format e shfaqura t kriminalitetit t cilat kan karakteristikat e dhuns s shfaqur. sht interesant t prmendet se sa m t rnda dhe m transparente q jan veprat penale aq m prevalente sht gjendja e kryesit t dehur. N mostrn impozante t 1867 personave t prfshir n hulumtimin e kryer n Kroaci, midis t dnuarve pr shkak t sjelljes s dhunshme, delikte kan kryer nn ndikimin e alkoolit n nj prqindje sinjifikative n veprat penale si vijon: (M. Singer 1975):
281

shkaktimi i lndimeve trupore.... .63,5%; kryesit e vrasjes ............................66,5%; dhuna seksuale ...............................70,9%; banditizmi .......................................74,4%.

Pr ndikimin viktimogjen t alkoolit n kt hulumtim nuk mund t bhet fjal por mund t supozohet se sht i rndsishm. Prqindja e lart e kryesve t dehur, t veprave t rnda penale, udhzon n efektin kriminogjen t alkoolit. Alkooli prndryshe sht nj mjet shum toksik me veprim veanrisht t dmshm n SQN duke ndikuar drejtprdrejt n qelizat shum t ndjeshme nervore. sht karakteristik t prmendet fakti i shprndarjes shum selektive t alkoolit n organizm me afinitetin e tij t theksuar sidomos ndaj indit trunor. N t vrtet n strukturat trunore sht gjetur koncentrim 5 her m i madh i alkoolit sesa n organe dhe inde tjera. Prandaj, alkooli shkakton dmtime te personalitetit n t gjitha nivelet: ndryshime psikike, karakterin, sfern sociale dhe morale, por edhe materiale, sepse varfron personalitetin deri n pikn e fundit alkoolomanin dhe familjen e tij. Nuk ka dyshim se alkooli si i till sht n bashkveprim me faktort tjer destruktiv dhe shkakton nj varg dukurish kriminologjikeviktimologjike dhe sociopatologjike si jan: deliktet seksuale, vrasjet, banditizmat, deliktet e prons, vjedhjet, prostitucionin dhe shkatrrimet martesore. Deliktet seksuale (dhunimet dhe alkooli) N SQN ekzistojn qendrat e larta t vendosura n koren e trurit me funksione t diferencimit t lart si jan: mendimi, inteligjenca, gjykimi, drejtimi me funksionet motorike nn kontrollin e t cilave prap jan qendrat m t ulta n ganglione e t cilat dirigjojn instinktet dhe emocionet. Alkooli me veprimin e tij depresiv (inhibitor), s pari ndikon n qendrat e larta, pastaj n qendrat e ulta duke deprimuar sfern impulsive apo t instikteve dhe efektivitetin (emocionet). N ndikimin e alkoolit m t ndjeshmit jan reflekset, prandaj edhe n sasin m t vogl, madje 0,5 promil ndikon n reagim. Kjo sht evidente n fatkeqsit e komunikacionit. Ndikimi i alkoolit n impulset seksuale sjell deri tek lakmia e shtuar e personit si efekt i fuqishm ekscitues. Mirpo, fare nuk sht n pyetje
282

me kt rast veprimi nxits, por pasoja e zmbrapsjes s frerve inhibitor n sfern morale. Pjesa drrmuese mendojn dhe interpretojn gabimisht kur sht n pyetje efekti afrodiziatik, madje n nj mashtrim t till bien edhe mjekt. Mbrojtja penalo-juridike e liris seksuale t njeriut dhe moralit e bn esencn e ksaj vepre penale. Jo vetm lirit seksuale por n pyetje sht edhe ruajtja e dinjitetit dhe nderit t personit. S kndejmi n disa shtete demokratike dhunimi trajtohet sipas kualifikimit dhe peshs njsoj sikurse vrasja, prandaj edhe sanksionet jan t tmerrshme (karriga elektrike n disa shtete n SHBA). Dhunuesit jan kryesisht persona psikopat, prandaj reflekset ua tejkalojn seksualitetit-duke dominur mbi ta. Ata jan t prir ndaj alkoolit. S kndejmi edhe mbshtetja e tyre n alkool me manifestimin brutal t forcs kriminale. N hulumtimet e delikteve seksuale prezenca e alkoolit sht e tmerrshme tek kryesit, por edhe tek viktimat. Kshtu n Kroaci mbi 70% t personave t alkoolizuar kan br dhunime. Hulumtimet e kryera n Gjermani, (Friebel dhe bashkpuntort e tij), n 75% t rasteve t dhunimit i kan kryer kriminelet nn ndikimin e alkoolit. N hulumtimet e Amirit, m 1971 nga ikago, sht konstatuar prezenca m e madhe e alkoolit tek viktimat sesa tek kryesit e veprs. Dhunuesit krahas ksaj jan edhe persona primitiv dhe t paarsimuar. Mbi 90% t tyre kan vetm shkolla ndihmse ose shkolln fillore jo t prfunduar. Alkoolizmi dhe vrasja Ekziston nj bashkveprim i fuqishm midis alkoolizmit dhe vrasjes qoft evident ky te kryesi apo te viktima. Kshtu p.sh. sipas nj hulumtimi serioz, rreth 70-80% t vrasjeve t kryera kan qen t kryera nn ndikimin e alkoolit. Qoft kryesi i vrasjes nn ndikimin e alkoolit apo edhe viktima e tij (shpesh ndodh q t dy). Prandaj, alkoolizimi sht faktor homicido-gjenez, viktimo-kriminogjen i rangut t par. Alkooli si faktor i fuqishm kriminogjen sipas autorve t ndryshm n t gjitha analizat sht dshmuar si shkaktar i incidenteve t mdha. Konsiderohet se 2/3 deri 4/5 e aktorve t vrasjeve jan nn ndikimin e alkoolit. Ajo q sht me rndsi n aktin e vrasjes, nn ndikimin e alkoolit shum leht vije deri te lirimi i agresivitetit, meqense mekanizmat inhibitor ngufaten. N hulumtimet
283

e vrasjeve n Kroaci, sht konstatuar se kryesit kan qen 66,5% nn ndikimin e alkoolit. Ndrkaq, te hulumtimi i vrasjeve n Suedi, 85% e pjesmarrsve n aktin e vrasjes kan qen nn ndikimin e alkoolit, kurse n Gjermani 42%, n BRSS, 70%, kurse brenda nj viti n Vojvodin madje 90% t vrasjeve jan br nn ndikimin e alkoolit. Veprat shum t rnda penale me shfaqjen direkte t dhuns, sidomos kjo apostrofohet n deliktet seksuale dhe t gjakut, n realizimin e ktyre q i prmendm n prqindje t madhe kan marr pjes personat nn ndikimin e alkoolit. Prandaj, me arsye shqyrtohen dhe theksohen faktet...se gjithmon m t rnda dhe m t rrezikshme pr shoqrin jan ato forma t kriminalitetit, kryerja e t cilave planifikohet n gjendje t vetdijshme kurse realizohet n gjendje t dehur (M. Singer). Alkoolizmi dhe banditizmi (plakitja) Plakitja sht nj vepr jashtzakonisht e rnd penale shum e ndrlikuar dhe e ndyt. Kjo ka t bj me marrjen (grabitjen) e sendeve t huaja me dhun dhe rrjedhimisht kjo sht vepr penale e kombinuar me veprn kundr prons dhe kundr liris. Ktu sht n pyetje manifestimi i drejtprdrejt i dhuns, qoft e prdorur dhuna apo krcnimi se do t prdort ajo. Pra, n konstruktimin e veprs penale dhe aktit t kryerjes s saj si mjet shfaqet dhuna. Format e kualifikuara t grabitjes jan si raste shum t rnda nse me rastin e kryerjes s aktit t grabitjes sht prdorur dhuna dhe shkaktuar lndime trupore t rnda ose i sht shkaktuar vdekja personit t sulmuar. Format e grabitjes po marrin nj form kualifikuese n rastin e shkaktimit t lndimeve t rnda trupore n mnyr mizore duke shkaktuar dhembje dhe vuajtje t mdha viktims si objekt sulmi. Nse sht shkaktuar vdekja ather shtrohet pyetje logjike, penalo-juridike nga aspekti i prkufizimit, gjegjsisht rreth asaj se a bhet fjal pr kryerjen e dy veprave t ndryshme penale q a priori refuzohet, sepse kjo vepr penale prmbledh edhe njrn e edhe tjetrn. N distinksionin e grabitjes me shkaktimin e vdekjes s ndonj personi duhet t bhet dallimi i qart dhe i prer nga vepra penale e vrasjes pr prfitim (neni 166, fq.4, LPFBH). Grabitja sht vepr shum e rnd penale sepse pasojat jan shtanguse. Kryesit e grabitjes jan psikopat
284

t paprmirsuar, kriminel gjakftoht, gjithmon t gatshm pr t gjitha llojet rrqethse t krimit dhe t prir ndaj alkoolit. Dhe me rastin e kryerjes s grabitjeve n nj prqindje shum t lart jan nn ndikimin e alkoolit. N hulumtimet q jan br n Kroaci, n rastet e kryerjes s grabitjeve nn ndikimin e alkoolit kan qen 74.4% t kryesve, kurse n Gjermani, (Friebel me bashkpuntor 78% t rasteve kryesit e grabitjeve kan qen nn ndikimin e alkoolit. N nj hulumtim tjetr madje edhe 96,8% t aktorve n kohn e kryerjes s grabitjes kan qen nn ndikimin e alkoolit. N kt hulumtim gjithashtu edhe viktimat kan qen n nj prqindje shumt lart nn ndikimin e alkoolit, madje 80% t rasteve. Pra, alkoolin e kan konsumuar s bashku me kryesin q udhzon n nj shkall shum t lart t vetis viktimogjene t alkoolit. Alkooli dhe kriminalistika e komunikacionit Prve shkaqeve objektive t shkaktimit t fatkeqsive n komunikacion, n kto aksidente dominojn edhe faktort subjektiv. Me kta faktor nnkuptojm n rend t par aftsin psikofizike t shoferit, gjegjsisht gatishmrin apo mosgatishmrin e tij dhe jo vetm t tij por edhe pjesmarrsve tjer n komunikacion. Si jan: biiklistt, kmbsort, mjetet q trhiqen me kafsh. Kta jan faktor endogjen q i prmban individi pjesmarrs n komunikacion, n vetit e tij psikike dhe n vetit tjera t karakterit t vet t cilt n komunikacion n planin e siguris mund t jen vendimtar. N ann tjetr ekzistojn edhe faktort e jashtm apo sociogjen si janfaktort shoqror, ekonomik, kushtet materiale t jetess, faktort e karakterit institucional dhe ata social-patologjik si sht alkoolizmi etj (Z. Sheparoviq). Molisja e shoferit sht nj nga arsyet e rndsishme n radht e faktorve subjektiv, kurse edhe m e rndsishme sht gjendja e tyre shoqrore n momentin e fatkeqsis duke pas parasysh tempon e fuqishme t jets q i imponohet njeriut si nj trend i kohs moderne, gjithnj e m i madh sht edhe numri i rregullimeve psikike, si shkaktar n nxitjes s fatkeqsive n komunikacion. Sot sht rast shum i shpesht prdorimi i nj varg psiko-farmaksh t cilt n nj mas t mir i kontribuojn pasiguris s shoferit n drejtimin e automjetit motorik. Pr kt arsye jan urdhruar fabrikat e ilaeve q n prospektin e do paketimi t barrave ta futin signaturen se kur guxohet t prdorohet bari i caktuar dhe sa koh pas prdorimit t tyre
285

nuk guxohet t drejtohet automjeti. Natyrisht, sht shum i pranishm edhe aftsimi i dobt pr t drejtuar automjetin motorik si dhe mangsit e prgjithshme, sidomos t kulturs s komunikacionit, t t gjith pjesmarrsit n komunikacion. Sipas shkalls s alkoolizmit, edhe sjellja e personave sht e ndryshme sidomos n komunikacion, kshtu tek alkoholemia prej 0,3 deri 1,0 promil m s shumti ndodhin fatkeqsi, kurse sipas autorve t tjer kjo shkall zgjerohet prej 0,5 deri 1,5 promil ( M. Pavloviq, me bashkpuntort). Te ky koncentrim i alkoolit n gjak ky veprim i alkoolit manifeston eksitime psikomotorike, prandaj personat (shoferet) udhhiqen me nj temperament m t gjall dhe me t gjith dinamizmat tjer m t shtuar: bhen m dinamik, m t pafriksueshm, euforik derisa n ann tjetr koncentrimi psikik dhe reflekset dukshm u dobsohen. Ndonse reflekset jan m t hovshm, pr shkak t ekscitimit alkoolik shoferet nn ndikimin e koncentrimit m t vogl, bjn gabime t shpeshta gjat drejtimit me automjet pikrisht pr shkak t lvizjeve t pakoordinuara. Pjesa drmuese e shofereve profesional gjat ngasjes n relacione t gjata, marrin doza t vogla alkooli pr ta larguar lodhjen. N raste t tilla sht vrejtur nj efekt paradoksal, sepse pr shkak t ekscitimit q e nxit alkooli nuk ndjehet lodhja. Mirpo koncentrimi, kujdesi dhe reflekset dukshm zvoglohen (fatamorgana e komunikacionit). Me shtimin e koncentrimit t alkoolit n gjak, vmendja e shoferit zvoglohet n mnyr progresive dhe ktu me kt rast nj fakt sht shum i rndsishm pr shkak t ashtuquajturs sekond psikike, e cila paraqet perceptimin e astit t fatkeqsis s mundshme dhe reagimit t menjhershm pr tiu shmangur asaj. Ky moment prndryshe nuk sht i njjt t t gjith personat dhe varet nga struktura e sistemit t tyre kibernetik n sistemin qendror nervor. Te disa persona aftsia e perceptimit dhe koordinimit t aparatit psikomotorik sht aq i prkryer n pikpamje t sinkronizimit dhe reagimi si rrufe saq konsiderohen persona me dhunti dhe shqisa t jashtzakonshme. Mirpo, lodhja, ndikimi i psiko-farmakve rregullimi i disponimit, shqetsimi i emocioneve e sidomos ndikimi deprimues i alkoolit dukshm e rregullojn funksionimin e mir t sistemit kibernetik gj q sidomos vjen n shprehje n t ashtuquajturn sekond psikike. P.sh. dy gota pije t fort alkoolike e vazhdojn sekondn psikike pr 50% (deri n 1,5 sekonda), kurse me
286

shtimin e mtejm t dozs s alkoolit vazhdohet edhe intervali i sekonds psikike. Prandaj duhet t theksohet se prolongimi i sekonds psikike me ndikimin e alkoolit ka rndsi fatale n aksidentin e komunikacionit. Nga aspekti farmakologjik dhe toksikologjik, efektet m t rndsishme t alkoolit realizohen n SQN me nj ndikim deprimues n funksionet e trurit, kurse pasojat jan si vijon: zvoglimi i t pamurit t kthjellt, q dshmohet me nj test t thjesht me ndihmn e drits blenduese e cila vrehet normalisht edhe n rastet kur t pamurit sht shum t dobt. Mirpo, tek dozat e vogla t alkoolit t futur n organizm ky blendim vrehet vetm nn ndikimin e drits s fort (Flicker-fusion test); prolongimi i astit reagues: t gjitha koncentrimet alkoolemike mbi 23mm ol, prolongimi i dukshm i kohs s reagimit n funksionet e drits tingujve dhe t pamurit e q ka rndsi t posame n komunikacion; rregullimi i koordinimit t muskujve nuk shkaktohet pr arsye t ndikimit t drejtprdrejt t alkoolit n muskuj, por ky rregullim funksional sht pasoj e rregullimit t koordinimit qendror t muskujve pr t gjitha funksionet e rndsishme motorike t muskujve.

Prve ktyre funksioneve t rndsishme ekzistojn rregullime edhe n qendra tjera trunore: vshtirsohet t folurit, agresiviteti, euforia, largimi i funksioneve inhibitore t cilat rregullojn sjelljen n kuadr t normave sociale dhe kulturore n fuqi. Shkallt e alkoolizimit (dehjes) Pr shkallzimet e alkoolizimit jan grupuar n pes shkall: 1. gjendja e qeflis: koncentrimi i alkoolit n gjak prej 0,3 deri n 1,0 promil; n kt faz sipas prmasave jan m t shpeshta fatkeqsit e komunikacionit. 2. dehja e vogl: alkoolemia sillet prej 1,0 deri n 1,5 promil, n t ciln gjendje vije deri tek manifestimi i plot i ekscitimit psikomotorik dhe vetbesimi. 3. gjendja mesatare e dehjes: koncentrimi i alkoolit n gjak sht midis 1,5 dhe 2,0 promil. N kt faz, zakonisht kur
287

ndodhin aksidentet e komunikacionit, ato jan katastrofale dhe shum t shpeshta jan rastet e prfundimit fatal. 4. gjendja e rnd e dehjes: me nivelin e alkoolit n gjak prej 2,0 deri n 3 promil, me paaftsi t plot psikofizike dhe me gjendjen interne t personit t till, me manifestim t fotografis klinike t helmimit. 5. dehja totale: me fotografi shum t rnd t helmimit, kom e thell dhe shkaktohet n rastin e koncentrimit t alkoolit n gjak prej 3 deri n 4 promil, dhe me kufizimin inkopatibil me jetn. Prcaktimi i dehjes alkoolike Me qllim t prcaktimit se a sht ndonj person nn ndikimin e alkoolit apo jo, dhe nse po, sa sht koncentrimi i sakt i alkoolit n gjakun e tij, shrbejn dy grupe metodash: kualitative dhe kuantitative. 1. Metodat kualitative Kto metoda jan orientuese apo eliminuese. Si metod indikative sht e shpejt dhe praktike dhe menjher dshmon se a sht ndonj person nn ndikimin e alkoolit apo jo. Pr kt qllim prdoret alkotesti i popullzuar t cilin e kryen do polic dhe sht shum i thjesht; pastaj prdoret kontrolli mjeksore, testi grafologjik dhe bretallaizeri. a). Alko-testi bazohet n parimin q i analizuari fryn nprmes ampuls me reagjentin e titruar n balon dhe nse vije deri tek ndryshimi i ngjyrs s reagjentit (kristalit), gjegjsisht nse kalohet nga e verdha n t gjelbr, ather kjo sht shenj se n ajrin e fryr ka alkool. Mirpo natyrisht sasia e koncentrimit nuk dihet. Testi sht shum i thjesht, i prshtatshm pr selektimin dhe diferencimin orientues n kontrolle t shpejta t komunikacionit t dendur. b) Bretallajzer sht alko-test i ngjashm, pikrisht metod e bazuar n t njjtin parim. Personi gjithashtu fryn nprmes gypit i cili gjendet n reagjent dhe ndryshimet regjistrohen n mnyr fotoelektrike duke e shnuar automatikisht koncentrimin e alkoolit n ajrin e liruar. Natyrisht n baz t ktyre vlerave nuk mund t gjykohet pr shkalln e vrtet t alkoolemis apo koncentrimit t alkoolit n gjak.
288

c) Testi grafologjik kryhet n kuadr t kontrollit mjeksor. I testuari duhet ta mbush nj test t shkurt dhe n baz t dridhjeve t dorshkrimit vlersohet ekzistimi i tremorit t madh gjegjsisht i rregullimit t koordinimit t lvizjeve muskulore. d) Me kontrollin mjeksor vrtetohet se personi i analizuar sht nn ndikimin e alkoolit apo jo. Ky sht nj vlersim m i fort klinik me t cilin analizohet gjendja e vetdijes, reflekseve dhe e koordinimit t lvizjeve. Pra, kjo aplikohet vetm me kontrollin fizik pa prdorimin e instrumenteve kurse theksi vihet n zbulimin subtil t lndimit t funksioneve t trurit. 2. Metodat kuantitative Qllimi themelor i ktyre metodave sht vrtetimi i sakt i shkalls s alkoolit apo koncentrimit alkoolemik. Pr kt qllim prdorn tri metoda biokimike: metoda e Widmarck, metoda ADH dhe kromatografia e gasit. a) Metoda e Widmarck-it sht metoda m e vjetra, sht metod shum e thjesht, ekonomike dhe e sakt. Mangsia e saj m e madhe sht se nuk e specifikon alkoolin etilik. N t vrtet me kt metod dshmohen vetm materiet reduktive e jo ekskluzivisht alkooli. Vlera e konstatuar e koncentrimit t shtuar nuk sht dshmi alkoolemike sepse kjo mund t paraqitet edhe te personat q paraprakisht kan konsumuar sasi m t madhe t lngjeve apo edhe te personat t cilt jan tepr t uritur te t cilt ngritn vlerat e acetonit, thartirs beta-oksibuter, indolit, skatolit,. Vlerat e substancave reduktuese i hasim edhe te t smurt nga mlia dhe smundjet e veshakeve e sidomos e t smurit me smundjen e sheqerit. Nj rast me rezultat t lart alkoolemik mbi 2 promil, (i ulur pran timonit), q ka shkaktuar fatkeqsin e komunikacionit, ka qen objekt i shqyrtimeve gjyqsore penalo-juridike. Meqense n ndrkoh sht konstatuar shkalla e lart e sheqerit n gjak, rezultati i alkoolit sht hedhur si i pabaz. Nga lnda K. 164/61, e Gjykats s Qarkut n Sarajev, rezulton se i akuzuari S. I. shofer-taksist nga Sarajeva, sht liruar nga aktakuza se m 24. 1.1961 n Sarajev. N rrugn Nemanjina n gjendje t dehur e
289

ka ngar automobilin tepr shpejt pr ka sht hedhur mbi T.J. n vendkalim t rrugs, ashtu q i dmtuari nga goditja e automobilit ka marr thyerje t kmbs s djatht nn gju. Pra, me ngasje jasht rregullave e ka rrezikuar komunikacionin publik n rrug dhe me kt i prmenduri e ka rrezikuar jetn e njerzve me rast ka shkaktuar lndim t rnd trupor t nj personi (theks i shkurts nga aktakuza!). N shqyrtimin kryesor jan dgjuar dshmitart dhe i dmtuari. T gjith kan deklaruar se n rrugn e prmendur, pr shkak t bors s madhe dhe rrshqitses, kurse edhe lvizjes s fmijve me saja nuk ka qen e mundur ngasja tepr e shpejt e automjetit, prve vozitjes s ngadalsuar rreth 20 km/h. I akuzuari S. I. ka vozitur n taksi dy persona (udhtar). Eksperti i mjeksis gjyqsore (dr. H. P.), ka deklaruar se mjeku i cili e ka marr gjakun nga i akuzuari pr ekspertiz t alkoolit dhe krahas ksaj se ka kontrolluar at, ka konstatuar se i akuzuari S. I. nuk ka qen i dehur dhe nuk sht ndjer arom alkooli. Pastaj eksperti ka konstatuar se i akuzuari ka smundje n mli dhe sht konstatuar gjetja e sheqerit n gjak 152 mg %, q udhzon qart n smundjen e sheqerit. Meqense n Sekretariatin Shtetror t Punve t Brendshme t BH, sht gjetur vlera e substancave reduktuese 2, 22 promil, e punuar sipas metods s Widmarkut, dhe sipas s cils ka mundur t rrjedh nga sheqeri i ngritur n gjak, kurse i prmenduri fare t mos ket marr alkool, ather edhe rezultati i alkoolit sht hedhur si i pa baz dhe i pa besueshm. b) Metoda ADH49 sht metod enzime, specifike n alkoolin etilik, dhe shum precize. Prdoret aparatura e Boerhingerit dhe e Calbiochem-it (firm gjermano-amerikane). c) Kromatografia e gazit sht metoda m e prsosur dhe m e sakt. Me ndihm e saj prcaktohet prve s pranis s alkoolit etilik edhe t gjitha llojet tjera t alkoolit (metilik, etilenglikol, sorbitol, pastaj alkoolet m t forta n-propil, n-amil, i-propil dhe iamil). Kjo metod sht shum e shpejt ashtu q rezultati kryhet pr 4 minuta. Mirpo aparatura sht shum e shtrenjt dhe krkon kuadr shum profesional, sht metod ekonomike sidomos pr faktin se i kryen me mija mostra apo analiza. P.sh. n Entin pr Ekspertiz dhe Analiz Kriminalistike t MPB t Kroacis, me
49

ADH (alkohol dehidrogenaza) 290

kromotografi gazi bhet ekspertiza pr shkalln e alkoolit pr territorin e tr Kroacis. Koncentrimi i lejuar i alkoolemis n vendin ton dhe shumicn e vendeve t bots sht i limituar deri n 0,3 promil. Ky sht standard i Organizats Botrore t Shendetsis (WHO), e cila ka rekomanduar kufirin e lejueshm deri 0,5% t cilin e kan miratuar shum shtete t bots dhe ky i yni (ish dhe ex Jugosllavia), kurse e ka verifikuar edhe shteti i pavarur BH. Mirpo disa vende n Evrop, kufirin e lejueshm e kan ngritur 0,8 deri 1, 2 promil. Kshtu p.sh. kush udhton prej Suedis deri n BH. do t has n 4-5 dispozita t ndryshme ligjore pr kt kategori. Ndrkaq, ka shtete t cilat me propozimet e tyre shkojn n skajet tjera me rekomandimet q t ult kufiri i lejuar i tolerimit, madje edhe n 0. promil. Gjithsesi propozimi i till sht i pabaz sepse sht n kundrshtim me doktrinn mjeksore dhe nuk mund t pranohet. Kjo pr shkak se n organizm gjat proceseve metabolike e sidomos kur ato jan t rregulluara (te smundjet e mlis, veshkave dhe sheqerit), krijohet i ashtuquajturi alkooli endogjen edhe pse n sasi shum t vogla. Kinetika e alkoolit n organizm Alkooli i konsumuar shum shpejt reserpohet nga trakti i tretjes (20% nga lukthi), kurse n pjesn m t madhe nga zorra e holl. Pas marrjes s alkoolit, koncentrimi maksimal n gjak arrin pas 40 minutash deri n 1 or. N resorpcionin e alkoolit nga lukthi dhe zorra dymbdhjetgishtore n gjak ndikojn nj varg faktorsh. N rend t par varet se a ka qen lukthi plot ushqim apo i zbrazur, pastaj varet edhe nga gjendja e hormonit tajits t lukthit dhe zorrs dymbdhjetgishtore dhe kapacitetit t saj resorptiv. Krahas ksaj resorpcioni varet edhe nga shpejtsia e pirjes ( a sht pir gradualisht apo prnjher). I rndsishm sht edhe koncentrimi i pijeve q merren. Pas ta ket arritur kulmin e vet resorpcioni i alkoolit, koncentrimi i alkoolit n gjak, pr shkak difuzionit t tij n inde gradualisht zvoglohet. Te personat muskulor vetia e difuzionit t alkoolit n inde sht shum e shtuar, kurse tek personat adipoz mjaft e ngadalsuar dhe sht i zvogluar koncentrimi. Faza eliminuese e alkoolit rrjedh shum m ngadal dhe zgjat 8 deri n 10 or. Prndryshe rreth 90% e m tepr e alkoolit zvoglohet prmes oksidimit n ndikimin e enzimave t dehidro-gjenezs s
291

alkoolit n acital-dehid dhe uj. Procesi fermentues zhvillohet n mli ku edhe gjendet enzima e dehidro-gjenezs s alkoolit. Sasi shum t vogla t alkoolit eliminohen me frymmarrje (rreth 4-5%), kurse te tjerat me djersitje dhe urin. Koncentrimi i alkoolit t liruar me frymmarrje sht proporcional me koncentrimin e tij n gjak. procesi i oksidimit t alkoolit n mli sht proces shum i ngadalsuar, zgjat shum m tepr sesa q nevojitet koh pr resorpcionin e tij nga trakti digjestiv (grafikoni. 2).

Grafikoni 2: (Zhvillimi i procesit metabolik) sht evident rezorbimi gradual, i shpejt, shum i ngadalsuar dhe eliminimi

Simptomatologjia e personave n gjendje t stilizuar manifestohet me shum simptoma pr shkak t ndikimit t dmshm n zemr dhe en t gjakut, pastaj n tru dhe organe shqisore, sidomos n funksione t t pamit. Shfaqen pengesa n drejtpeshim (ataksi), lvizjet e pakoordinuara, pengesa dizartrike, si dhe rregullime psikike:sjellja jo kritike me nj agresivitet t shtuar, labilitet psikik, eksitim psikomotorik dhe eufori n rastet e koncentrimit m t vogl alkoolik. Te koncentrimet alkoolike krejtsisht t vogla sht i pranishm nj disponim euforik, vrull; me testim evidentohet aftsia e zvogluar pr ngasje t automjetit dhe reaksionet e ngadalsuara. Tek dehjet e lehta sht e zvogluar dukshm shkalla kritike e gjykimit me sjellje t
292

vrazhda. Te dehja mesatarisht e rnd manifestohen pengesa n drejtpeshim, reagime t gabueshme dhe shum t ngadalsuara, dhe harresa. Tek dehjet tepr t rnda manifestohen simptomat e helmimit dhe gjumi i thell. Ekzistojn pengesa specifike dhe karakteristike n siguri me rastin e ngasjes s automjetit motorik t cilat sipas J. Milqinskit, m s shumti sjellin deri te aksidentet n komunikacion dhe ato kan t bjn me: ndryshimet n sfern psikike: vijat e karakterit, mendimet dhe ndjenjat, nga t cilat rezultojn vetbesimi i rrejshm, mungesa e kritiks n vlersimin e rrezikut, kujdesi shum i zvogluar; dobsimi i t pamit me manifestimin e dy fotografive etj; koha e prolonguar e reagimit e t ashtuquajturs sekond kritike si dhe shtimi i reagimeve t gabueshme.

Tingllon si paradoksale, por sht e vrtet se numri m i madh i fatkeqsive n komunikacion shkaktohet te rastet e koncentrimit m t vogl t alkoolit n gjak, pa simptoma t dehjes (rreth 1 promil). Ky sht nj fakt i kushtzuar me eksitimin psiko-motorik, shtimin e vrullit n sjellje, prolongimin e sekonds kritike, dobsimin e reflekseve etj. n praktik pothuaj rregullisht, gj q duhet t jet rregull, merren mostrat e gjakut dhe urins. N kt mnyr vlersohet se n ciln faz t alkoolizmit gjendet personi: n fazn e resorpcionit apo eliminacionit. Kshtu, nse koncentrimi i alkoolit n gjak sht m i madh sesa n urin do t thot se resorpcioni sht n proces, dhe arrin kulimin e saj (faza e resorpcionit). Ndrkaq, nse koncentrimi i alkoolit n gjak sht shum m i vogl sesa n urin dshmon se kan kaluar shum or q kur sht marr pija (faza e eliminacionit). Ritmi dhe shpejtsia e zgjatjes s resorpcionit t alkoolit nga trakti i tretjes n gjak varet nga shum faktor: a sht marr alkooli n lukth t that apo pas ushqimit. Nse pija sht marr n lukth t that ather shum shpejt dhe e tra resorbohet n gjak. Racioni shum i fuqishm dhe kalorik i ushqimit, i pasur me albumina e lidh alkoolin, prandaj ai m ngadal resorpohet kurse krahas ksaj, meqense tr ushqimi nuk tretet, rreth 20-30% e alkoolit lidhet pr albumina dhe duke pasuar traktit digjestiv nuk resorpohet n gjak. Ky sht i ashtuquajturi deficit resorpues. Koncentrimi i alkoolit ndikon n shpejtsin e resorbimit. Pijet m
293

t buta alkoolike, jan n sasi m t mdha, m ngadal resorbohen, kurse pijet alkoolike t forta jan m t koncentruara dhe dyfish m shpejt resorbohen. Prve t lartcekurave, n koncentrimin e alkoolit n gjak ndikon edhe shpejtsia me t ciln konsumohet ai. Gradualisht apo me pauza, ose pihet prnjher me tempo t dhunshm. Faza e resorbimit dhe eliminimit jan t rndsishme edhe n baz t njohurive kinetike t alkoolit n organizm. N kto dy faza kryhet llogaritja dhe prcaktimi preciz i shkalls s alkoolit n momentin e kryerjes s deliktit. P.sh. fatkeqsia ka ndodhur n ora 13, kurse mostra e gjakut sht marr n ora 17:00. n kt rast sht e domosdoshme t prcaktohet koncentrimi i alkoolit n momentin e fatkeqsis-deliktit. Natyrisht, kjo leht konstatohet n mnyr retrograde kur kihet parasysh konstanta eliminuese (faktori beta), q ka 0,15 promil n nj or.50 Kjo do t thot se koha e kaluar n rastin konkret sht 4 or, kjo shumzohet me faktorin beta (0,15 promil) dhe vlera e fituar shtohet n koncentrimin alkoolemik n momentin e marrjes s gjakut. Llogaritja e koncentrimit t alkoolit n gjak nga sasia e alkoolit t pir, kryhet sipas formuls s Widmarck-ut, kurse ajo sht:

c=

A pxr

c = alkoholemija (konc. alkoolit) A= sasia e alkoolit n organizm, n gram p = pesha trupore r = faktori reduktues: pr meshkuj 0,7, pr femra dhe t plotit 0,6 P.sh. jan pir 2 dcl brendi t fuqis 40%, q sht 80 gr, e shumzuar me 0,8 ( pesha specifike e alkoolit), fitohet vlera e sasis 64 gr. Kurse personi sht i rnd 80 kg, llogaritur sipas formuls del se alkoolemia sht 1,14 promil. Llogaritja dhe paraqitja e alkoolit n gram bhet n at mnyr q sasia n % shumzohet me 0,8 dhe vlera e fituar sht pesha n gram.
50

1 promile alkohola odgovara 21,7 mmol/l novih SI mjernih jedinica. 294

Nse koncentrimi i alkoolit n gjak (alkoolemia) sht i njohur dhe i vrtetuar sakt dhe nse ekziston interesimi q t llogaritet se cila sht sasia e pijes s pir, ather ajo do t fitohet me formuln matematikore A= cxpxr Shtrohet shtja e prgjegjsis penale e personit me shkalln e vrtetuar t alkoolemis (e leht, mesatarisht e madhe dhe dehje e plot), pa marr parasysh se far delikti sht n pyetje. Prgjegjsia penale sht formuluar qart dhe sakt sht e prcaktuar me dispozitat e nenit 13 t LP: (1) nuk sht i prgjegjshm kryesi i cili n kohn e kryerjes s veprs penale nuk ka mundur t kuptojn rndsin e veprs s tij, apo nuk ka mundur t drejtoj me veprimet e veta pr shkak t smundjes afatgjate apo afatshkurtr psikike, rregullimit t prkohshm psikik apo zhvillimit t ngecur psikik (paprgjegjshmria). (2) Kryesi i veprs penale aftsia e t cilit pr ta kuptuar rndsin e veprs s vet apo aftsia pr t drejtuar me veprimet e veta ka qen e zvogluar pr shkak t njrs nga gjendjet e cekura n paragrafin 1. t ktij neni, mund t dnohet m leht (Prgjegjshmria esencialisht e zvogluar). (3) sht i prgjegjshm penalisht kryesi i veprs penale i cili me prdorimin e alkoolit, narkotikve apo n ndonj mnyr tjetr ka sjell veten n gjendje n t ciln nuk ka mundur ta kuptoj rndsin e veprimeve t veta apo ti drejtoj veprimet e veta, nse para se ta sjell veten n at gjendje, vepra e tij ka qen e menduar nga ai ose n raport me veprn penale te ai ka ekzistuar pakujdesia, kurse ligji pr veprimet e tilla parasheh prgjegjsin penale edhe na pakujdesia( pahiri). Si po rezulton nga neni 13 i LP, n Paragrafin 3, pa marr parasysh se personi i alkoolizuar ka sjell deri te gjendja e till n t ciln nuk ka mundur ta kuptojn rndsin e veprimeve dhe as ti drejtoj veprimet e veta, ai sht prgjegjs pr deliktin e kryer. Ktu sht fjala pr interpretimin konsekuent t parimit t legalitetit- Aciones Liberae in Causa. Mirpo nse personi nuk sht i vetdijshm se do t reagoj ashtu nn ndikimin e alkoolit apo n mnyr tjetr do t sjellt n gjendje t till ather ai nuk sht i prgjegjshm. Kto jan rastet
295

akute t dehjes patologjike. Si rezulton nga vet titulli, paraqet gjendje t rregullimit t prkohshm psikik me rastin e marrjes s qoft vetm t njhershme dhe qoft t vetm nj sasie t vogl t alkoolit. Kjo manifestohet me nj varg simptomash t cilat tregojn veori t sindromit t deliriumit akut alkoolik. Personat n gjendje t till kan vetdije krejtsisht t turbullt, prandaj pr kt edhe jan t paprgjegjshm. GJENDJA PSEUDOALKOOLIKE a) Prcaktimi i alkoolizmit te t gjallt (gabimet n prpilimin e rezultateve) Me rastin e nxjerrjes s gjakut me qllim t prcaktimit t alkoolit t personat e gjall, duhet t kihet kujdes rreptsisht pr parimet teknike, prandaj me rastin e marrjes s gjakut duhet t respektohen parimet e caktuara. Mostrat e gjakut dhe t urins merren dhe paketohen n bocela t destinuara pr kt (MPB kan komplete standarde), sipas udhzimit t dhn. Pr dezinfektim prdoret pambuku me sublimatin e thar i cili me rastin e prdorimit laget me uj t zakonshm. Nuk jan t lejuara kurrfar improvizimesh. Pran pambukut n komplet gjendet edhe shiringa me gjilpr pr nj prdorim. N t kaluarn jan br gabime t mdha sepse me rastin e nxjerrjes s mostrave t gjakut jan shfrytzuar shiringat dhe gjilprat e lagura me alkool pr dezinfektim. Rezultatet m von kan qen katastrofale me konstatimin i cili ka udhzuar n gjendje t qart alkoolike. Jan prshkuar rastet me konstatimin i cili paraqet dozn latente (5,5 promil). M von sht konstatuar se gjaku i marr me shiring e cila ka qen e dezinfektuar me gjilpra n en me alkool t koncentruar. Pas mostrs s marr t gjakut dhe urins, mjeku i institucionit shndetsor ku sht kryer shrbimi (zakonisht ndihma e shpejt), e ka kryer kontrollin e hollsishm mjeksor me theks t veant n sjelljet e vrazhda neurologjike: me sy t mbyllur dhe duar t hapura me maje t gishtit tregues t preket maja e hunds, ose me duar t hapura me majet e t dy gishtave tregues dhe me sy t mbyllur t preken majet e gishtave t prmendur. Pastaj me sy t mbyllur dhe duar t hapura t ecet hap pas hapi. Apo imtsohen shum copa letre dhe hedhen n dysheme kurse nga personi q analizohet krkohet ti mbledh ato. Trhiqet vrejtja n fletor ex ore (n alkool natyrisht). Plotsohet
296

formulari i bashkangjitur me perceptimet. Vetm me procedurn e ktill do t merret rezultati i besueshm i konstatimit t alkoolit te personi i analizuar dhe qasja n gjendjen e tij. b) Prcaktimi i alkoolizimit te kufomat Me rastin e marrjes s mostrave t gjakut dhe urins nga kufomat gjat obduksionit sht e domosdoshme tu prmbahemi parimeve t caktuara t doktrins s kriminalistiks mjeksore. Qndrimet kan t bjn me kohn optimale t marrjes s materialit biologjik dhe lokalizimit ku merret gjaku. Mostra e gjakut merret nga aorta apo arteria e ilit dhe kjo bhet n intervalin kohor 24 or nga momenti i vdekjes. N rastet e jashtzakonshme, varsisht nga rrethanat kohore (temperaturat), gjaku dhe urina mund t merren edhe 48 or pas vdekjes. N periudhn post mortale, dy deri tri dit pas vdekjes, pr shkak t hovit t procesit t kalbjes (prishjes) s kufoms ekziston mundsia reale t ndryshohet koncentrimi i alkoolit n organizmin e kufoms. N procesin e kalbjes rol ky kan proceset fermentuese bakteriologjike. Ato zhvillohen n dy drejtime ose thuret alkooli ekzistues n organizm. N t vrtet nse personi para vdekjes ka qen n gjendje alkoolike procesi i thurjes vazhdon n mli ku prndryshe ky proces zhvillohet edhe pr s gjalli me an t enzims s alcooldehydrogenase, e cila edhe pas vdekjes sht aktive por q pas 3-4 ditsh zhduket. Mirpo, n rastin e cekur thurja me enzimn e prmendur do t drejtohet vetm n alkool i cili gjendet n ent e gjakut t mlis, meqense edhe alkooldehidrogenaza gjendet ekskluzivisht n mli. thurja e alkoolit gjat procesit t kalbjes s organizmit ndodh n t gjitha organet dhe indet tjera. N t vrtet, disa baktere saprofite t cilat shumzohen me progres gjeometrik dhe marrin pjes aktive n procesin e kalbjes, thurin edhe alkoolin nse sht gjendur n organizm. Llojet e caktuara t baktereve prve tjerash posedojn edhe sisteme t shumta enzimash dhe t alkooldehidrogenazes, t cilat plotsisht e tretin alkoolin deri n zhdukjen e tij t plot. Lloji tjetr i flors s mikrobeve posedon fermente t cilat kyen n thurjen e indeve, dhe ndr t tjera n ato procese krijohet alkooli i ri etil. Koncentrimi i porsakrijuar i alkoolit me procesin e kalbjes shtohet dukshm duke arritur vlern edhe deri n 2,35 promil etanol n gjak (Pfeiffer). Nuk sht rregull q t zhvillohet thurja e alkoolit n kufom ose prap n do kufom t
297

krijohen postmortale. Tr kjo sht n vartsi t drejtprdrejt nga lloji i flors bakteriale e cila sht gjendur n organizm pas vdekjes. N llojin e prmendur t proceseve fermentuese, flora e zorrve sht posarisht aktive, sepse i posedon sistemet enzime t afta q nga indi i organizmit t krijojn alkoolin etilik. Gjithashtu n shum eksperimente sht dshmuar se 48 ort e para nuk vije deri tek krijimi evident i alkoolit, me kusht q faktort e jashtm t cilt e prshpejtojn kalbjen t mos jen ndryshuar esencialisht. Schneider, ka br eksperimente t shklqyeshme dhe autentike n kufoma dhe ka dshmuar se alkooli kalon nga kafazi i stomakut n kafazin e kraharorit. Ai kufomave t freskta, pas vdekjes, ua ka futur alkoolin n kafazin e stomakut midis lukthit dhe diafragms. Pas nj kohe t caktuar, t nj intervali t shkurtr, jan marr mostrat nga kafazi i kraharorit dhe jan gjetur shtime t theksuara n qesen e zemrs, madje 3 promil, kurse n gjakun e zemrs 0,3 promil, pra me defundim pr 10 fish sht shtura koncentrimi i alkoolit. Prandaj alkooli i marr pr s gjalli, pak koh para vdekjes, me difuzion do t kaloj nga lukthi n kafazin e zemrs dhe koncentrimi i tij do t ngritt n 0,66 promil, ndrsa n ent tjera t gjakut koncentrimi i alkoolit do t jet normal, madje shum afr zeros. S kndejmi, sht rregull q me qllim t konstatimit sa m preciz t alkoolit n mostrn e gjakut, i njjti t merret nga arteria e ilit apo aorta, e kurrsesi nga brendia e zemrs, pikrisht pr shkak t mundsis s difuzionit nga lukthi drejt zemrs. Sidomos sht e palejueshme t merren mostrat e gjakut nga mlia apo organet tjera rreth lukthit, madje edhe t organeve t kafazit t kraharorit. JETA SEKSUALE E NJERIUT Hyrje Jeta seksuale e njeriut ka rndsi t jashtzakonshme dhe sht shtje e fatit n ekzistencn e tij si n pikpamje individuale ashtu edhe t shoqris n trsi. N teorin psikoanalitike t Frojdit, libido paraqet paradigm dhe credo themelore n t ciln z fill kjo disiplin shkencore. N t vrtet jeta e gjithmbarshme e njeriut prbhet nga shum instinkte t cilat sipas teoris gjeniale t Frojdit, radhiten n dy kategori: instinktet vitale dhe instinktet e vdekjes (thanatos). jan prndryshe instinktet (instinktet, motivet)?
298

Kjo sht energji e cila n nj mnyr t veant del nga njeriu me qllim t plotsimit t nevojave t tij elementare. Prandaj, nse pulsimet energjike nuk plotsohen ather shkaktohen nj varg reaksionesh negative (zemrimi, anksioziteti, paknaqsia, rregullimi somatik, iritimi etj.) Prndryshe esenca e qenies s njeriut dhe jets s tij zhvillohet n oscilime midis dy kategorish t kundrta kualitative: knaqsis dhe paknaqsis (t kndshmes dhe t pakndshmes). Frojdi, m s teprmi vmendje i ka kushtuar instinktit t jets dhe at m s shumti instinktit seksual si baz e teoris psikoanalitike, spiritus movens-it t tij. Instinktet vitale ndahen n: 1. Instinkti jetsor ekzistues i cili prbhet nga dy komponent: (a) instinkti i t jetuarit dhe (b) instinkti nutriv (pr etje dhe ushqim). 2. Instinkti i ruajtjes s llojit n t cilin bjn pjes: (a) instinkti seksual dhe instinkti prindror. Instinkti i t jetuarit si instinkt kruciale dhe kulminant shnon forcn, gjegjsisht energjin pr ekzistencn biologjike. Prandaj, ky instinkt e stimulon njeriun q t ruhet nga t gjitha situatat e rrezikshme. Ai e arrin kt me shkathtsin e tij, mendjen e shndosh pr tiu shmangur (eskivuar) apo mbijetuar rreziqeve. Nse destruksioni agresiv sht i pashmangshm, njeriu ose do t ik ose do t veproj sipas formuls magjike t Shekspirit, n dilemn e Hamletitit t jesh apo t mos jesh ( pikrisht sipas ksaj ideje t fatit, duke e ndjekur sikurse fijen shptimtare t Ariadit, n vendosmrin e paluhatshme n luftn pr ekzistenc, edhe populli boshnjak u prcaktua vendosshmrisht pr shptimin e substancs elementare biologjike). Me nocionin e lufts n kontekstin e theksuar nnkuptojn t gjitha aktivitetet t cilat i ndrmerr individi n mbrojtjen e ekzistencs elementare-jets s tij, pasardhsve t tij dhe llojit t vet si dhurat m e shtrenjt e Zotit, n kt planet. Pra, t bj rezistenc, t shfaq agresivitet ndaj asaj force e cila drejtprdrejt e rrezikon integritetin individual. Ky agresivitet mbrojts, adaptues dhe i lejuar sipas Hans Selit, dhe Erih Fromit, ka karakter pozitiv dhe moral absolutisht t lart. Mirpo, agresioni malin sht nj form antisociale shkatrruese, irracionale, kriminale meqense sht e drejtuar kundr jets pra akt antibiologjik dhe si i till produkt i t menduarit patologjik.
299

N instinktet vitale bn pjes edhe instinkti nutriv me qllim t shuarjes s etjes dhe uris q paraqet nevojn esenciale dhe ekzistenciale pr ruajtjen e jets. Instinkti seksual sht n qendr t vmendjes s elaborimeve serioze, mendimeve dhe dilemave kontroverse, para s gjithash kulturore. Instinkti seksual sipas konceptit psiko-analitik t Frojdit, sht instinkt qendror forca energjike e t cilit rrjedh nga prirjet libide me qllim t fundit prjetimin e knaqsive t mdha t cilat jan ndr t tjera edhe kulmi i knaqsive epshore. Pr tu zhvilluar normalisht instinkti seksual sht i domosdoshm objekti libid dhe mnyra e realizimit t tij, kurse kjo nnkupton q objekti i gjinis s kundrt t jet i moshs s pjekur, me habitus normal psikosocial dhe t mos jet n kosangvinitet. Pasoja e realizimit t suksesshm t instinktit seksual sht e dyfisht: bashkimi (coitus) dhe efekti reproduktiv (akti i mbarsimit apo fekondimit). Ky sht nj prshkrim simplifikues meqense instinkti seksual sht shum m i ndrlikuar para s gjithash me nj superstruktur psiko-emocionale e cila e bn at rrnjsisht m t ndryshm nga ai i shtazve. Natyrisht, instinkti seksual edhe tek njerzit mund t reduktohet n suaza animale e q pr fat t keq sht n rritje t madhe, pa futjen e kualitetit shpirtror, kurse kjo form e superstrukturs edhe e bn dashurin (n kuptimin erotik, modeli i s cils mund t zgjerohet n vler universale t fisnikris n prgjithsi). Pr fat t keq, njeriu i ditve t sotme nuk sht mjaft i gatshm dhe i aft pr sfidat e dashuris, sepse kto jan sfida t amshimit, nse pajtohemi me pohimin e Nikollaj Bergjajevit, se dashuria sht vrtetim i prjetsis (J. Stojanoviq). Nga aspekti i bazs psikologjike t moralitdashuria sht virtyt dominant i universumit, prandaj kjo sht edhe virtyti m i lart njerzor (E. Erikson). Si thekson J. Stojanoviq: njeriu personin e dashur e dshiron, ai e ndjen domosdon e tij pr ta tejkaluar vetmin e vet dhe diskontinuitetin.... Nga sa u cek rezulton se coitus (bashkimi) sht form animale e instinktit i cili arrihet prmes konsumimit t energjis libide, kurse prfundon me kulmin psikofiziologjik t knaqsis epshore (orgazma). Pas prjetimit t orgazms bie tendosja psikofiziologjike dhe fillon relaksimi i plot dhe qetsimi. Komponenti tjetr e instinktit seksual sht n funksion t ruajtjes s llojit i cili sht i pranishm edhe tek shtazt edhe tek njeriu dhe sht rrjedh e pasojs s aktit t bashkimit dhe mbarsimit. Mirpo tek njeriu ky akt ka kuptimin e plot dhe t vrtet vetm nse sht i pranishm edhe instinkti prindror i cili sht shum m i theksuar te nna (ky sht
300

mir i njohur si instinkt amnor). Kurse ky instinkt shfaqet me dshirn e fuqishme tepr t theksuar pr trashgimi, kujdesin pr fmijn, edukimin e tij, fatbardhsin e tij e kurrsesi t konsiderohet ai i padshiruar, dhe krijes e teprt dhe e padashur. (di e till ndodh t situatat e shtatznsis jasht martesore dhe shpesh nga kjo rezulton motivi dhe vendimi pr fmij vrasje). Instinkti seksual sht stimulim psiko-fiziologjik dhe hormonal n realizimin e funksionit themelor biologjik pr ruajtjen e llojit. Pr nga fuqia e tij instinkti seksual mund t jet plotsisht i shuar (impotenca), i dobsuar (hiposeksual) dhe i shtuar (hiperseksual) derisa sipas orientimit mund t jet i natyrshm dhe i panatyrshm (psikopatologjik apo devijant ) dhe faza prfundimtare kur vihet deri tek relaksimi i plot psiko-fizik i aktorit. Orgazma sht e gjatsis s ndryshme te meshkujt dhe femra; tek meshkujt zgjat m shkurt dhe vije para kohe ndrkaq tek femrat fillon m von dhe zgjat m gjat me nj parabol graduale. Kjo nga aspekti mjekoligjor dhe psikologjik krijon mospajtime t caktuara tek partnert, madje edhe nervoz dhe paknaqsi te femrat n relacion me mashkullin. Instinkti seksual sht bashkim afatshkurtr intim dhe fizik i dy personave n mnyr psikike komplementare i lidhur pr ekstazn emocionale n knaqsi prmes aktit seksual. Ai mund t jet i natyrshm (fiziologjike) dhe i dhunshm (kundrligjor) nga aspekti i ligjit penal. Nga aspekti kriminalistik-mjeksor dhe penal-juridik para s gjithash sht n qendr t interesimit dhe objekt hulumtimi instinkti seksual i dhunshm (dhunimi dhe format tjera t delikteve seksuale), meqense paraqet akt t inkriminuar nga aspekti i ligjit penal. Mirpo, edhe marrdhnia vullnetare e natyrshme seksuale i ka suazat e veta karakteristike n aspektin civilo-juridik. P.sh. n rast t kontestimit t atsis dhe nse sht e domosdoshme t ndrmerren veprime n pikpamje t prcaktimit t atsis dhe amsis, pastaj t trashgimis etj. nga akti i rezultuar nga kjo marrdhnie. Akti normal i harmonizuar dhe n pikpamje fiziologjike i karakterizuar dhe seksualisht i plotsuar definohet si:marrdhnia e natyrshme seksuale sht bashkimi i till fizik dhe i kohpaskohshm i dy personave t gjinis s kundrt me rast n trupin e femrs ndodh bartja e sperms s mashkullit me qllim mbarsimi apo fekondimi (M. Milovanoviq). Me fjal tjera ky sht akt seksual.
301

Pr dallim nga mashkulli, pr shkak t ndrtimit t tij anatomik, te femra pas aktit seksual mbeten ndryshime lokale (n organet gjenitale) dhe nganjher madje edhe stresi psikosocial, prandaj rrjedhimisht edhe implikime morale meqense akti i par seksual prek thell n t gjitha sferat e personalitetit. N tr kt problemi esencial qndron n deflorimin (zhvirgjrim) me rastin e marrdhnies s par. Mirpo kjo megjithat sht n lidhje t thell me kulturn, shkalln e procesit individual, vetdijen civilizuese dhe emancipuese si dhe prcaktimin e personalitetit si njsi. Pjekuria seksuale e mashkullit zakonisht fillon ndrmjet 14-16 vje, kurse shuhet midis 70-80 tave t jets (me prjashtime, Pikasso i famshm dhe Albert Moravia, p.sh. edhe n t 100-tat kan seksualisht aktiv madje edhe t plleshm), derisa pjekuria seksuale e femrs fillon ndrmjet moshs 13 dhe 16 vje dhe shuhet me klimakterium, prfundimisht n moshn 60 vjeare t jets (hendikepi fiziologjik seksual i gruas). Pasoja e mbarsimit t gruas sht fenomeni m i prsosur dhe m i shklqyeshm biologjik-fekondimi nga i cili rezulton shtatznsia apo mbarsimi dhe n fund lindja gjegjsish ardhja n jet e qenies s re njerzore. Thn thjesht, kto do t ishin etapat themelore biologjike npr t cilat zhvillohet procesi i ruajtjes s llojit. Ai sht faktor imanent n sfern instiktive t do individi normal. Vshtruar prmes prizmit fiziologjik akti i fekondimit dhe rrjedha e shtatznsis jan shum m kompleks sesa n shikim t par duken dhe varen nga shum faktor n mesin e t cilve dominojn determinantet gjenetike, por hiq m pak edhe ato psiko-endokrine duke i dhn kurorn e jets dhe vuln e prjetsis. N shtatznsi edhe vet juridiksioni e ka nj kompetenc t caktuar prmes rregullativs s tij serioze dhe mekanizmave t sakt juridik q nga fekondimi gjegjsisht fillim i shtatznsis e deri tek lindja, e tutje pas ktij akti. Pr kto parime t ligjshmris do t bhet fjal m von. Akti i fekondimit fillon n momentin e amfimiksis kur vije deri te determinimi dhe distinksioni biologjik i polit gjenetik, kur lind zigoti me 46 kromozome t formuls kariotipe XX apo XY. Prandaj nga kjo varet se a e ka kryer fekondimin androsperma apo ginekosperma. Nn ndikimin e konstelacionit kromozom fillon diferencimi i gonades primitive n kuptimin mashkull apo femr
302

gjegjsisht zhvillohet vezorja apo testiti. M von me lundrimin direkt t hormoneve seksuale (hipofizor dhe gonadal) kryhet formimi i mtejm dhe zhvillimi i frytit dhe pas 9 muajve kalendarik ose 10 muajsh lunar ai bhet i aft pr jet jasht mitre. Fmija me lindjen bhet antar e t drejta t barabarta i bashksis shoqrore nn mbrojtjen dhe mbshtetjen e s cils sht. Akti i lindjes pa marr parasysh a ka ndodh n bashksi martesore apo jashtmartesore pas vets trheq konsekuencat e tr sistemit juridik. Pr fmijn e porsalindur bashksia shoqrore e ka pr obligim t prkujdeset, ti krijoj kushte optimale pr jet dhe zhvillim, ta orientoj n hapat e tij deri n pavarsimin e plot pr jet pr kt arsye juridiksioni yn q e rregullon kt fush renditet n radhn e juridiksioneve t prsosura dhe humane. Procesi i pjekjes s qelizave seksuale apo gametogjeneza e cila zhvillohet n gjndrat seksuale me diferencimin e mtejm t tyre i krijon gametat e afta pr fekondim. Duke pasur parasysh faktin se pr cilin lloj t qelizave sht fjala gjat gametogjenezs dallohen dy tipa t zhvillimit t qelizave seksuale: spermatogjeneza dhe ovogjeneza, pra sipas asaj se a sht n pyetje spermatozoidi apo qeliza seksuale femrore. Spermatozoidi (gameti mashkullor) ka rolin themelor ta gjej qelizn seksuale femrore dhe t deprtoj n t dhe ta fekondoj. Kt ia arrin duke iu falnderuar konstruktit t posam t tij, i cili i mundson forc t madhe lvizse. Ai sht i ndrtuar nga koka, qafa dhe bishti, kshtu q kto dy segmentet e fundit kan nj energji jashtzakonisht t madhe kinetike, dhe n to bien 9/10 e madhsis s trsishme.

Foto 30. Pamja e spermatozoidit

Prndryshe, gjatsia e spermatozoidit sht 60-70 mikrona. Ndrkaq, koka e tij paraqet pjesn kryesore sepse prmban brthamn dhe materie inorganike (energjetike), t domosdoshme pr zhvillimin e mtejm t vezores s fekonduar.

303

Spermatozoidet krijohen n indin germinativ gjndror t testiteve. Prmes kanaleve deprtojn n kanalet e fars e pastaj gjat ejakulimit (hedhjes s sperms) me rastin e aktit seksual n mitr. Ky sht nj shpjegim skematik sesa akti seksual q sht shum m i ndrlikuar n t cilin grshetohen faktort emocional neuro-vegjetativ, endokrin dhe mbi t gjitha faktort psikik. Sensort taktil seksual sjellin deri tek ereksioni e m von kan rol edhe n ejakulim me rastin e koitusit. Spermatozoidet krijohen qelizat e Leyding-ut kurse spermatogjeneza zgjat rreth 3 jav kur edhe jan t pjekur dhe t aft pr fekondim. Me rastin e hedhjes gjat ejakulimit spermatozoidet bhen t pavarur dhe t lvizshm. N lvizshmrin e tyre ndikon sekreti i prostats dhe fshikzat e fars me t cilat spermatozoidi i bashkuar prbn spermn. N rast t smundjes s ktyre gjndrave (prostats dhe fshikzave t fars) vjen deri tek palvizshmria e spermatozoideve prandaj edhe paaftsia e tyre fekonduese. N rrethana normale vllimi i ejakulatit sht 4-5ml kurse n 1ml sperm gjenden 60-120 milion spermatozoide (n ejakulat ka 300-500 milion). Prndryshe, sperma normale prmban s paku 80% spermatozoide t lvizshme kurse aftsia e tyre lvizse ua mundson ti kalojn 2-3 mm n minut kshtu q tr aparatin gjenital femror q nga hyrja n fillim e deri n fund e kalojn vetm pr dy or. Lvizshmria e tyre dhe aftsia e fekondimit n mjedisin alkalin t aparatit gjenital t femrs zgjat rreth 48 or pas orgazms seksuale. Rndsi t posame n fekondim ka fermenti hialurinidaza dhe fruktoza t cilat gjenden n spermatozoidin kryesor. Veza (qeliza femrore seksuale) sht qeliz e rrumbullakt e madhsis 15 mikrona. Krijohet n vezore. Prndryshe aparati femror seksual n mnyr funksionale dhe automatike sht i ndrtuar ashtu q t mundsoj fekondimin dhe zhvillimin e fetusit. Organet gjinekologjike jan t vendosura n form topografike n komblik dhe t mbrojtura me mburojn ashtrore t tij. Prbhen nga vezoret, tubat mitrs dhe vagjins. Fekondimi dhe shtatznsia Vezoret jan gjndra qifte seksuale n form t bademit t vendosura n pjest ansore n komblikut. N do vezore gjenden rreth 200.000 qeliza kurse prej tyre vetm 400 piqen n vez t afta pr fertilizim. Veza n vezore piqet pr 14 dit, pastaj membrana plcet dhe veza lirohet. N vendin e pjekjes s vezs edhe pas lirimit t saj krijohet nj
304

trup i verdhe (corpus luteum) n t cilin fillon t prodhohet hormoni progesteron. Progesteroni ndikon n mnyr shum aktive n mukozn e mitrs e cila bhet e lngt, prplot gjak dhe e gatshme pr pranimin dhe implantimin e zigotit. Veza sht e aft pr fekondim 24-36 or e nse kjo nuk ndodh ajo shkatrrohet. 14 dit pas ovulimit paraqitet menstruacioni, i cili zakonisht zgjat 5 dit. Prndryshe menstruacionet te grat prsriten n mnyr periodike do 28 dit n t ciln periudh prsriten t gjitha ndryshimet tashm t prshkruara dhe mir t njohura fiziologjike, cikli menstrual. Ky prsritet me ritmin e caktuar deri n moshn 45 vjeare t jets kur bhet jo i rregullt n mnyr q n fund t dekads s 5 krejtsisht ndrkrehet (menopauza). Tek veza piqet dhe plcet membrana e saj dhe me kt rast lirohen. N siprfaqe t vezores gjenden disa zgjatime t cilat i pranojn vezt dhe i futin n tuba t mitrs. Me koncentrimin e muskulaturs s lmuar t tubave veza lviz n drejtim t brendis s mitrs. N rrug pr n tub veza takohet me spermatozoidin dhe ktu vjen deri tek bashkimi i tyre. n kokn e spermatozoidit gjendet deprtuesi me enzimn e hialurinidaz i cili mundson deprtimin e spermatozoidit prmes membrans n vez. Me bashkimin e tyre krijohet zigoti, i cili vazhdon lvizjen prmes tubave deri n brendi t mitrs dhe ktu implantohet n mukozn e mitrs dhe vazhdon t zhvillohet i pavarur. Kjo do t ishte rrjedha normale e fekondimit dhe zhvillimit t fetusit deri n fund t shtatznsis. Mirpo, n kt proces ekzistojn edhe nj varg gjendjesh patologjike t cilat e pengojn rrjedhn normale t shtatznsis madje edhe ndrprerjen e saj. Pr kt m von do t bhet fjal m tepr n kapitullin prkats. Pas implantimit t zigotit mbshtjellsi i jashtm i frytit ngjitet n mukozn e mitrs me t ciln e krijon shtratin duke br by pass t qarkullimit t gjakut t fetusit me qarkullimin e gjakut t nns. Pra, shtrati sht i ngjitur me fetusin prmes krthizs arteriet e s cils jan t lidhura nga fetusi me shtratin e n ann tjetr me arteriet e mitrs transferohen n skaje t shtratit. Kshtu, prmes qarkullimit t gjakut t nns kryhet furnizimi me ushqim i frytit dhe futja e t gjitha prmbajtjeve t domosdoshme n t. Duke rekapituluar procesin e fekondimit dhe zgjatjen e shtatznsis, po i cekim shkurt pikat kryesore t cilat jan:
305

hedhja e vezs s pjekur nga vezorja, prania e spermatozoidit n mitr apo tuba, deprtimi i spermatozoidit n vez dhe bashkimi apo fekondimi i tyre (zigoti), implantimi i qelizs s fekonduar, prshpejtimi hormonal i rrjedhs s shtatznsis.

N zhvillimin fiziologjik, cikli menstrual zgjat 28-30 dit e ovulacioni lind ndrmjet dits s 14 dhe 16 t ciklit kurse aftsia e fekondimit sht m optimalja ndrmjet dits 14-16 t ciklit. Nn ndikimin e hormoneve t vezores dhe hipofizs vazhdon t diferencohet dhe zhvillohet fryti. S pari fillon formimi i shtratit i cili pas 4 muajsh shtatznsie arrin peshn 50 gram (kurse pas muajit t 5, 120 g, pas muajit t 6 195g, pas muajit t shtat 275g, pas muajit t tet 365g, pas muajit t nnt 470g) n mnyr q n fund t shtatznsis t jet rreth 500g. Krahas shtratit i cili lidh intimisht frytin dhe nnn dhe prmes enve t saj t gjakut bhet furnizimi me ushqim i frytit, paralelisht zhvillohen edhe membranat e frytit. Uji i frytit dhe krthiza gjatsia e s cils prafrsisht sht sa gjatsia e frytit n fund t shtatznsis rreth 50 cm. Gjatsia e frytit n disa muaj t shtatznsis, gj q sht me rndsi t posame kriminalistike-mjeksore, llogaritet sipas skems s Haas-it ashtu q deri n muajin e pest t shatznsis gjatsia e frytit llogaritet ashtu q numri i muajve t shtatznsis shumzohet me vetveten (p.sh. 4 muaj x 4 = 14 cm), kurse nga muaji i pest lunar e tutje shumzohet me 5 dhe fitohet gjatsia e frytit n centimetra! Pesha e frytit n fund t muajit t tret lunar sht 35g, n fund t muajit t katrt 100g, n fund t muajit t pest 250g, pas muajit t pest lunar pesha e frytit shtohet rreth 500 g n muaj! Fryt i pjekur konsiderohet ai fetus me gjatsi trupore prej 48-52 cm dhe me pesh prej 3250g. Mirpo, krahas ktyre parametrave m t rndsishm ekziston edhe nj varg shenjash tjera q japin karakteristikat e pjekuris s frytit. Madhsia e krahve dhe koks (35:35), krthiza gjendet n mes t stomakut, ekziston brthama e ashtrimit n ije e madhsis 4-5mm, testiset jan t lshuara n qeskn e tyre, thonjt e kalojn madhsin e majs s gishtit. Prve shenjave t prshkruara pr pjekurin e frytit jan t rndsishme edhe pesha e shtratit e cila i ka 500g dhe gjatsia e krthizs 50 cm. Fryti i papjekur mund t ndahet n dy nngrupe: (a) i paaft pr jet
306

jasht mitrs, pesha e t cilit sht 400 deri n 999 gram, kurse gjatsia deri 35 cm dhe (b) fryti i parakohshm me pesh prej 1000 deri 2500 g dhe gjatsi t trupit prej 35-47 cm dhe sht i aft pr jet jasht mitrs. Krthiza e frytit paraqet hallkn midis frytit dhe nns, gjegjsisht ajo e lidh organizmin e frytit me shtratin, kurse prmes shtratit me organizmin e nns prmes enve t gjakut t krthizs dhe kshtu bhet furnizimi me materie ushqyese dhe oksigjen i frytit n njrn an dhe nga fryti dioksidi i karbonit dhe produktet e fundit t metabolizmit prmes shtratit n organizmin e nns n ann tjetr. Krthiza, si u prmend, i prgjigjet gjatsis s frytit ndonse ajo mund t jet m e shkurtr ose m e gjat. Njeriun si qenie natyra e ka krijuar n nj mnyr t posame n dy forma, gjegjsisht dy gjini, me karakteristika anatomike dhe fiziologjike pr seciln gjini. Kto specifika seksuale n baz t determinanteve morfologjike dhe fiziologjike ndahen n primare, sekondare dhe terciare: Karakteristikat primare seksuale jan pr (a) meshkuj: ekstremiteti seksual (penisi), dy testite dhe skrotumi; (b) femra: posedon vulvn, gryka e hapur vertikalisht, buzt e vogla dhe t mdha, klitorisin kurse n brendi t barkut gjenden vagjina, mitra, tubat dhe vezoret; Karakteristikat sekondare seksuale jan karakteristika fenotipore t prmbajtura n konstruktin e posam t trupit dhe te mashkulli: shtati m i fuqishm dhe m i madh, kraht e gjer kurse kombliku i ngusht, ndrtim muskuloz, munges e gjndrave t qumshtit, qimzim i theksuar sidomos n mjekr dhe mustaqe, si dhe n bregun venerik t cilat vazhdojn drejt krthizs kurse tek femra ekziston nj ndrtim m i brisht, gjatsi e vogl, krah m t ngusht dhe komblik m t gjer, ijt e theksuar, qaf m t gjat, gjoksin m t zhvilluar e me sisa, mungesa e leshrave e cila prap sht e shfaqur n mnyr karakteristike n pjesn e organit gjenital dhe horizontalisht e rrafshuar. Krahas ksaj tek grat jan kmbt m t shkurtra dhe tabant mjaft m t vegjl; Karakteristikat terciare seksuale jan t kushtzuara n mnyr psikosociale, duke i dhn vijat karakteristike t llojit t vet dhe vuln e llojit t vet secils gjini. Kshtu tek meshkujt sht e theksuar forca, vendosmria, prirja dhe instinkti seksual i cili sht i drejtuar ndaj grave, pastaj arritja e ereksionit t penisit dhe polucioni i sperms me spermatozoide t gjalla, ndrkaq tek femrat sht tipike koketimi dhe prirja ndaj meshkujve, pastaj instinkti i
307

shfaqur ndaj gjinis s kundrt ose edhe mund t jet i pranishm frigjiditeti pastaj ovulacioni, dalldisja dhe mbarsimi. Llojet e shtatznsis Nga aspekti forenzik dhe kriminalistik-mjeksor shtatznsia ka rndsi t madhe dhe sht objekt interesi si nga aspekti penal-juridik ashtu edhe ai civilo-juridik. Interesimi penal-juridik pr shtatznsin redukohet zakonisht n dhunime, abort t dhunshm, fmijvrasje, vrasje, vetvrasje etj. N ann tjetr, n kontestet civilo-juridike shtatznia paraqitet n dshmimin e atris, prishjen e martesave, n procedurn e trashgimis, pastaj n argumentimin se a jan lindur fmija n martes apo jasht martese (konkubinat) dhe n procedurn e prcaktimit t ekzistimit apo jo t shtatznsis. Nga rndsia forenzike dhe mjeksore ekziston shtatznsia e qllimshme dhe e dshiruara, shtatznsia e zn n bashksi martesore dhe jashtmartesore (nga mashkulli shpesh e padshirueshme dhe e kontestueshme). Ndrkaq, disa lloje t shtatznsis zgjojn interesim t veant kurse rastet e tilla jan lidhur me shtatznin e rrejshme, t fsheht, t panjohur dhe nga mendjemadhsia. (1) Shtatznia e rrejshme sht kur gruaja me qllim t lajthimit t partnerit, familjes, rrethit, pushtetit etj. vazhdimisht deklaron dhe pohon se sht shtatzn. Ajo kt e bn pr shkak t interesit apo pr motive t ngjashme. Personat e till prpiqen q prmes shtatznis t rrejshme t prfitojn materialisht (p.sh. marrdhnia seksuale me m tepr persona, e pastaj secilin ve e ve e kushtzojn me t holla pr gjoja abortim) ose prpiqet q dashnorin ta detyroj n martes. Nse kt ia arrin ather e aktron abortin spontan. Shtatznat e rrejshme prhapin fjal n rrethin se jan shtatzn e pastaj me shkathtsi aktrojn shtatznn duke futur jastk apo plhura t mbshtjella n pjesn e prparme t barkut, pastaj n shoqri me personat tjer demonstrojn nj varg karakteristikash q jan veti t shtatznave, si sht mundimi, grdia ndaj ushqimit, e sforcojn instiktin e vjelljes n mnyr q t krijojn nj pamje sa m bindse t shtatzns. Kto gra prndryshe jan me shtatzni t rrejshme, infantile pa habitus, kan moral shum t ult dhe problematik, kryesisht jan t gatshme pr do gj dhe t gjitha format e sjelljes antisociale. N ann tjetr, grat infertile (t paplleshme) n mjedise primitive n t cilat ende dominojn mbikqyrjet e vrazhda patriarkale pr seksin
308

dhe moralin dhe plleshmrin n prgjithsi, e kan kodeksin e vet t ashpr dhe rigid fisnor, dhe e konsiderojn paplleshmrin si mallkim dhe t turpshm. Prandaj grat e pafrytshme n zhgnjim dhe vuajtje shpirtrore anojn kah shtatznia e rrejshme duke u prpjekur q ta ruajn bashksin martesore me do kusht, madje edhe duke e rrnuar prestigjin e vet edhe ashtu t dobsuar dhe dinjitetin moral n at mjedis. N mjediset primitive dhe t prapambetura n t cilat paraqitet jo vetm infertiliteti por edhe cilado anomali tjetr natyrore apo gjenetike, madje edhe smundja mentale, personat e till konsiderohen prmes vijs fisnore dhe ndaj tyre ndrmerren qndrimet mir t njohura t sjelljes. Personat steril n ato mjedise jan t shenjuar si femra m pak t vlefshme dhe n kuptim t caktuar t mallkuar. Tek kto fatkqija krihohet kompleksi i inferioritetit dhe vuajtja. Me koh krijohet kriza e akumuluar psikike e cila gjithnj e m tepr thellohet duke e sjell personin e till deri n dshprim dhe humner, prandaj vendosen edhe n zgjidhjen kriminale t kompleksit t tyre. Kto, sipas tipologjis s kriminologut t njohur E. Seeling-ut jan persona t cilat gjithnj e m tepr humbin dhe prfundojn n kriminel t krizave jetsore (shembull eklatant i shtatznis s till t rrejshme me zgjidhje morbide t krizs jetsore dhe motiv monstruoz t krimit e cila pr kto shkaqe ka br nj rast kurioz sht Shefka Hoxhiq). Me kt shembull t pazakonshm nga praktika do t bhet shum m tepr fjal n praktikumin e mjeksis forenzike. Grat sterile pr fardo shkaku, shpesh jan paciente speciale t ordinancave gjinekologjike. Ato ndrmarrin t gjitha aktivitetet e mundshme n trajtimin diagnostik dhe terapeutik. N fund kur e vrejn se do gj sht e kot me qllim t ruajtjes s bashksis martesore e aktrojn shtatznin. Pas 1-2 muaj shtatznie befasisht kumtojn se ose pr shkak t ftohjes ose duke ngritur pesh papritur ka ardhur deri tek gjakderdhja masive. Madje mbeten nga disa dit t shtrira n shtrat dhe ndjejn dhembje n fund t barkut etj. Femrat m stabile dhe m t qndrueshme dhe racionale t vetdijshme pr sterilitet birsojn ndonj fmij ose t panjohur ose nga gjinia e afrt. (2) Shtatznia e fshehur n t vrtet sht shtatzni ekzistuese pr t ciln dihet, mirpo prkundr shtatznis s rrejshme n kt rast shtatzna me do kusht prpiqet q gjendjen e saj gravide ta mbaj n fshehtsi t madhe. Ajo kt e bn pr motive t posame, zakonisht t natyrs etike: frika, turpi, nga frika e abortit t mundshm, pr shkak t braktisjes t t porsalindurit apo megjithat futjes tinzisht t tij, madje edhe pr shkak t vendimit eventual pr ta mbytur. Pr do rast pa
309

marr parasysh motivet dhe forcn e cila e shtyn apo nxit drejt qllimit t planifikuar, shtatzna me shtatzni t fsheht n mnyr shum t fsheht dhe mir t paramenduar arrin ta fsheh shtatznin. Ajo e shtrngon barkun, e lyen fytyrn intensivisht me pudr pr ti fshehur njollat, i shmanget shoqris dhe aktivitete t ngjashme gj q shum shpesh n kt ia arrin. (3) Shtatznia e pavrejtur sht e llojit t till pr t ciln shtatzna n t vrtet edhe nuk din se ekziston. Kjo n t shumtn e rasteve u ndodh t rejave t paprvoja apo femrave primitive, shpesh me rregullim t ciklit menstrual, dhe te grat t cilat i ushqejn fmijt me gji. Shtatznit e panjohura kan nj pesh dhe rndsi t veant nga aspekti mjeko-ligjor dhe penal juridik, sidomos nga kndvshtrimi se kur jan fekonduar a kan qen t droguara apo t dehura gjat apo drejtprsdrejti pas sulmit epileptik, pastaj pr kohn e dhunimit dhe kur vajza s cils ende nuk i sht paraqitur menstruacioni i par ka mbetur shtatzn. Shum shpesh mbeten shtatzn edhe grat me smundje psikotike si dhe ato shum t majme (trasha) t cilat nuk jan t vetdijshme pr rndsin e aktit seksual as pr ciklin menstrual prandaj edhe nuk kan njohuri as pr fekondimin si t till. (4) Shtatznia e imagjinuar (mburravece) sht fenomen psikopatologjik i pranishm tek disa gra me bindje t thell se jan shtatzn. Paraqitet edhe tek ato sterile t cilat me vite presin fmij dhe nga dshira e zjarrt gjenerohet instinkti i amsis n psiken e tyre konstituohet imagjinata sikur jan shtatzn. Pastaj, kjo form e shtatznis paraqitet tek t smurat psikike apo mentale me psikoz, me psikopati t rnd, me neuroz obsesive etj., prandaj n imagjinatn e till t tyre vrejn rritjen e barkut, gjoksit dhe sisave me paraqitjen e qumshtit e ndjejn lvizjen e frytit n bark (n t vrtet zorrt grhasin) etj. Natyrisht, me kontroll objektive gjinekologjike dhe analiza laboratorike (testin e shtatznis) n mnyr t sigurt prjashtohet mundsia e shtatznis. Mirpo, me kt nuk binden shtatznat dhe edhe m tutje mbeten n imagjinatn e tyre t smur. Pr m tepr disa nga kto t smura paraqiten me fletparaqitje organeve penalo-juridike duke akuzuar se u sht ndrprer shtatznia. N raste t ktilla sht e domosdoshme ndihma e psikiatrit i cili me an t trajtimit psikiatrik do t prpiqet ta bind t smurn pr mashtrimin e vet q ta ngufas komponentin e smur dhe ta sjell n gjendje t realitetit.
310

Lindja sht akt i manifestimit m t lart dhe i shprehjes s shklqyeshme e jets si vazhdim i kontinuitetit t ruajtjes s vitalitetit. Lindja sht vrtetim i pashkatrrueshmris dhe ekzistimit t fort t njerzimit. Shklqimet kolorite jan shum t pasura me begatit e jets. Me plot prmbajtje jete shikuar prmes kaleidoskopit t prjetsis njerzore dhe pavdekshmris. Me fjal tjera akti i lindjes sht simbol i vulosjes dhe garanci e ekzistimit t llojit t njeriut n planetin ton. Pr fat t keq gjat shtatznis dhe lindjes ndodhin edhe dukuri devijante me karakteristika t situatave t ekseseve kriminologjike. Gjat shtatznis dhe lindjes si kulmi i saj ndodhin delikte pr shkak t rregullimeve t rndsishme t lehons. Ktu n rend t par sht fmijvrasja pr t ciln m von n nj vend t posam do t bhet fjal m tepr me kndvshtrim n motivet dhe n habitusin psikik t fmij vrasses. N lidhje t ngusht me lindjen t lehonat e caktuara ( pr fat me incidenc t vogl) paraqiten psikozat me sindrom t errt me rast shfaqet agresivitet ndaj mjekut, mamis, lehonave tjera por edhe ndaj vet fmijs s saj t porsalindur. N gjendjen e till psikikepsikozs s lindjes- lehona mund t kryej vepr serioze penale (vrasje, vetvrasje dhe fmij vrasje). Por pr ka ajo nuk sht e vetdijshme dhe e prgjegjshme. N interpretimin e kauzalitetit psikozs s lindjes ekzistojn vetm supozime n mendimet e shumics s psikiatrve kurse ato jan se i shkakton psikoza e lindjes n t ciln rol specifik dhe vendimtar kan faktort endokrin dhe toksik (sindromi psikoendokrin). Psikoza e lindjes manifestohet zakonisht 3-7 dit pas lindjes. Gjithsesi krahas faktorve t cekur endokrin dhe toksik n vazhdimin e psikozs s lindjes rol t rndsishm luan personaliteti premorbid i lehons. Pas lindjes n periudhn e lehonis, ndodhin edhe disa veprime inkriminuese lidhur me lehonn por edhe t tjert aktor. Nuk jan t rralla rastet kur lehona e hedh apo e braktis fmijn e porsalindur n vende publike me qllim q ta heq barrn e saj t rnd. Kto zakonisht ndodhin me fmij jashtmartesor dhe lindje t padshirueshme. N do rast pa marr parasysh motivet ai akt i ka dy karakteristika t veprs penale. Ktu nuk jan n pyetje vetm motivet seksuale, ata shum m tepr prekin n sfern morale insuficiente t pacientit.

311

Aborti N shpjegimin paraprak u theksua posarisht se n kuptimin biologjik ekziston distinksioni i qart midis femrs dhe mashkullit. Ky diferencim sidomos ka t bj me strukturn anatomike dhe fiziologjike t tyre dhe t aparateve gjenitale, pikrisht kategoris biologjike e cila edhe e determinon gjinin. Natyra gruas i ka krijuar dhe pa t drejt i ka imponuar q prve rolit t ruajtjes s llojit q e karakterizon edhe mashkullin, ta bart edhe funksionin m delikat: ngritjen, edukimin dhe ushqimin e fmijs. Marrdhnia seksuale e mashkullit dhe gruas ka pr pasoj fekondimin dhe mbarsimin e pastaj shtatznin dhe ardhjen n bot t qenies s re njerzore. Me orgazmn seksuale dhe fekondimin funksioni gjenerues i mashkullit prfundon kurse me kt akt fillon jeta specifike fiziologjike e gruas. Shtatznia si proces i prolonguar zgjat 270-280 dit gjegjsisht dhe muaj lunar apo nn muaj kalendarik. Ndrprerja e shtatznis qoft spontane (pr shkaqe natyrore; gjendja patologjike), apo e dhunshme para javs s 28 deri n javn e 30 t shtatznsis quhet abortus. Abortuesi dhe fmij vrasja jan dy krime t rnda dhe t vrazhda ndaj natyrs, ndaj njerzimit, ndaj llojit njerzor dhe shoqris, ndaj moralit dhe etiks dhe ndaj vet gruas (V. Bujan). Edhe pr kundr kualifikimit t till i cili me t vrtet i prgjigjet parimit t etiks, shoqria ndaj ktyre dy veprave penale n praktikn e sotme ka treguar mirkuptim t posam dhe i ka sanksionuar kto shum but. N legjislacionin e pavarur penal t shtetit t BIH, sht pr t pritur nj kthes ndaj privilegjimit t deritashm t pabazuar?! Pr kryerjen e veprave penale t abortusit dhe fmij vrasjes dhe t jepet kualifikimi adekuat i bazuar n t drejtn reale dhe n drejtsi. Aq m tepr kur kihet parasysh viktimizimi i tmerrshm i popullit boshnjak pr revitalizimin e t cilit duhet t angazhohen edhe dispozitat dhe sanksionet e legjislacionit t ri penal t federats s BIH. Sipas modelit dhe mnyrs s shkaktimit abortet ndahen n dy kategori: n aborte natyrore dhe aborte t dhunshme. Abortet natyrore Abortet natyrore shkaktohen pr shkak t smundjes s nns ose pr shkak t smundjes s frytit. Ekziston nj spektr i gjer i faktorve
312

natyror etiologjik t cilt provokojn apo shkaktojn drejtprdrejt abortin spontan: temperatura e lart pr shkak t smundjeve t rnda infektive, smundjet kronike t zemrs dhe organeve t frymmarrjes, smundjet endokrine (smundja e sheqerit, hipofizs, etj), pastaj proceset e pezmatimeve t aparatit gjenital, anomalit gjenetike, smundja e mitrs dhe vet frytit. Abortet e dhunshme Jan n qendr t interesimit t kriminalistiks mjeksore por edhe t drejts penale. Si flet edhe vet titulli kto jan lloje t ndrprerjeve t qllimshme t shtatznsis t cilat kryhen me vetdije dhe me qllim dhe dshir dhe me bindje t vet shtatzns- abortuese. Dallojm dy lloje t aborteve t dhunshme: aborti legal artificial dhe aborti ilegal apo aborti kriminal (i kundrligjshm). Aborti artificial legal i dhunshm sht i mbshtetur n parimet mjeksore, sociale, etike dhe gjenealogjike, gjegjsisht n arsyet e shndosha prandaj edhe sht n pajtim t plot me shkencn e mjeksis. Aborti artificial si i till sht i rregulluar edhe me ligj51. Sipas ligjit i cili e rregullon kt materie ekzistojn katr lloje t indikacioneve pr abort artificial: indikacionet mjeksore jan t kushtzuar nga smundja e rnd e shtatzns: tuberkulozi aktiv apo ndonj smundje tjetr kronike infektive, smundjet t rnda t zemrs, sidomos e valvulet e zemrs, smundjet kronike t veshkave, mlis, smundjet maline etj. N t gjitha kto smundje shkaktohen ndrprerja e shtatznsis, meqense rrezikohet direkt jeta e shtatzns sepse fjala sht pr smundjen e rnd si faktor i rrezikut t lart pr nnn dhe frytit, prandaj vet shtatznsia e vshtirson edhe ashtu gjendjen e rnd t shtatzns; indikacionet sociale jan t diktuara nga statusi social-ekonomik i shtatzns ( shtatzna e pa punsuar, nn e shum fmijve, grua e ndar, vajz vetushqyese, grua me shtjen e pazgjidhur banesore dhe kushtet tjera t domosdoshme pr jetesn dhe ngritjen e fmijs). Pr kt lloj indikacioni bashkngjitet certifikata e shrbimit pr pun
51

Vidjeti Zakon o dozvoljenom prekidu trudnoe. "Sl. list BiH, br. 25/77. 313

sociale; indikacionet etike jan t prmbajtura n rrethanat specifike t gruas dhe normave t mjedisit n t ciln ajo jeton, duke pasur parasysh normat zakonore tradicionale (patriarkale dhe fisnore mbi seksin dhe moralin.) M s shpeshti jan n pyetje vajzat pastaj grat e martuara burrat e t cilave jan koh t gjat larg shtpis. N rrethanat e fekondimit me dhunim, pa marr parasysh se a sht fjala pr vajza apo pr gra t martuara. N luftn agresive mbi shtetin e BH nj lloj i posam i krimit me strategji t prpunuar t agresorit serbo-malazias ka qen edhe dhunimi masiv sidomos i grave boshnjake! Indikacionet eugjenike jan ashtu t faktor t till sui generis t cilt n mnyr eksplicite kushtzojn domosdon e abortit artificial sepse sipas ligjshmrive t besueshme dhe t pritura gjenetike do t lindet fmija me malformacione somatike apo smundje mentale. N rend t par ktu sht fjala pr at lloj indikacioni kur shtatzna ka qen e ekspozuar rrezeve t dmshme izotope apo t rntgenit pr qllime t analizave diagnostike. Pastaj rreziku potencial gjenetik pr zhvillim normal t frytit ekziston te ato shtatzna t cilat pas fekondimit kan pasur rubeoll, tokso plazmos, listerioz, smundje cito mega virusale. Indikacionet eugjenike jan edhe ato shum t rrezikshme kur shtatznia ka lindur me incest, pastaj shtatznat me smundje mendore (psikoz, me retardime mentale, oligofteni-sidomos imbecil dhe idiot). Sipas ksaj q u tha, t gjitha ndrprerjet e dhunshme t shtatznis q jan kryer dhe nuk jan n pajtim me dispozitat ligjore konsiderohen t palejueshme dhe abortus kriminal. Kualifikim t till kan edhe abortueset n rast se ato jan kryer nga ana e kompetentve profesional madje me reputacion kulminant gjinekologjik-akusherik. Nga sa u tha sht krejtsisht i qart prfundimi se abortuset kriminale i kryejn ekspertt-mjekt dhe mamit n njrn an si dhe laikt, qofshin ato vetabortueset apo personat tjer jo profesional. Kur abortin kriminal e kryejn ekspertt ather ata e bjn me t gjitha rregullat e profesionit mjeksor- me masa operacionale dhe instrumente adekuate. Laikt abortin e kryejn n mnyrn m primitive me veprime t ndryshme t cilat mund t ndahen n dy grupe: mekanike dhe kimike. Mjetet mekanike jan m t prhapurat n t cilat bjn pjes pijet e nxehta, pravullitet etj. pastaj bhen masazh t fuqishme mbi bark, shkelje npr bark, krcim nga lart, bartja e peshave t rnda. T
314

gjitha kto bjn pjes n mjete mekanike t jashtme dhe n mnyrn e tentimit-shkaktimit t abortit. N nngrupin e dyt t mjeteve mekanike bjn pjes ato t cilat futen n mitr me qllim t lndimit t frytit dhe provokimit t abortit. Me t njjtin qllim injektohen edhe lngje, shpesh shum t helmuara (sapuni, lizoli, sublimati, detergjente t ndryshme, uthull, etj.). Zbatohen edhe objekte mekanike t ndryshme: gjilpr, grepa, tela, rrnj bimsh etj. Gjat ktyre veprimeve t abortit n numrin m t madh futen baktere patogjene t cilat rregullisht shkaktojn infeksione dhe gjendje t rnda septike t cilat shpesh her prfundojn tragjikisht, me vdekje. Prve infeksioneve, me mjete mekanike shkaktohen edhe gjakderdhje t rnda dhe lndime t organeve t brendshme me shkatrrim t mureve t mitrs dhe zorrve. Nga preparatet kimike me qllim t shkaktimit t abortit kan arsenal t madh. Kto jan kryesisht shum t dmshme apo mjete kimike helmuese. Grat i prdorin ato duke i pir, me injektim n lkur apo n mitr. Karakteristika e prbashkt e tyre sht se shkaktojn kontraksione t mitrs apo drejtprdrejt e shkatrrojn frytin. Pr kt qllim m s shpeshti prdorn preparate: pituitrini, kimini, nikotini, kantaridini, jalapani dhe ekstrakti i kokrrs s thekrs. Sipas prbrjes dhe origjins mjetet kimike ndahen n bimore, shtazore dhe minerale, kurse rrethi i tyre sht vrtet i gjer. me rastin e ekspertizs s kriminalistiks mjeksore sht e domosdoshme t prqendrohet vmendja n frytin, abortuesen dhe mjetet me t cilat sht kryer aborti. N trupin e frytit gjurmt n lndime, n peshn dhe gjatsin e tij. Me kontrollin gjinekologjik vrtetohet madhsia e mitrs, lohia eventuale, lndimet, sidomos n gryk t mitrs, prania e infeksionit, kurse do t kryhen edhe kontrollet citologjike dhe testi citohormonik si dhe hormonet prkatse (estrogjeni, progesteroni, hormoni luteinizir dhe folikulstimulir). T gjurmohet mjeti me t cilin sht kryer aborti: instrumenti gjegjs mjeksor apo mjetet primitive nse aborti sht kryer nga laiku. T ndrmerren veprime hetimi t gjurmve t gjakut n mjetet e gjetura pr abort, kurse gjithashtu edhe n pambukun eventual t hasur si dhe plhurave etj.

315

FMIJVRASJA "Ah, mos e sulmoni kurr gruan e cila sht prkulur e molisur kush di se n far barre sht prmbytur ai shpirt i mjer !" (V. Hygo) Fmijvrasja sht e definuar si vrasje e t porsalindurit me vetdije dhe dshir dhe me veprim aktiv apo pasiv edhe t nns vet, kurse sht precizuar me interval t shkurt kohor- gjat kohs s lindjes dhe menjher pas lindjes. T gjitha shmangiet nga ky formulim nuk jan fmijvrasje t t porsalindurve por vrasje e fmijs e sanksionuar me dispozitat e nenit 166. t LP t Federats t BIH, pr t ciln vepr prgjegjsia sht shum m e rnd dhe gjithashtu edhe dnimi. Pra, komponentat themelore t vrasjes s foshnjs s porsalindur jan: lindja e re; lindja e gjall; nna (lehon) si kryese e veprs.

Pr shkak t pjesmarrjes s lehons si kryes e vrasjes s fmijs s vet, fmijvrasja e foshnjs s porsalindur sht e ndar si vepr e veant penale kundr jets dhe trupit. Kjo rezulton nga arsyeja e posame se tek kjo vepr penale jan marr n konsiderim shum momentet lehtsuese pr lehonn pr shkak t gjendjes s saj t ateruar psikike (si e formulon ligjvnsi dhe interpreton lirisht). Dhe pr shkak t ndryshimit t saj si personalitet ligji shum m but e ka dnuar kt vrasje- si si vrasje t privilegjuar. Neni 169 i LP FBH. Thot: Nna e cila privon nga jeta fmijn e saj gjat kohs s lindjes ose drejtprdrejti pas lindjes derisa zgjat rregullimi t cilin asaj ia ka shkaktuar lindja, do t dnohet me burg prej 3 muaj deri n tri vjet... Qndrimi i till sht shprehje e aspiratave progresive n bot dhe e pikpamjeve e humane n prgjithsi prandaj s kndejmi edhe e legjislacionit penal n veanti.
316

Foto 31. Fmijvrasja me ngufatje me leck, ndrprerja e vrazhd dhe mos lidhja e shirit t krthizs.

Pr statusin psikik t fmijvrasjes n t cilin ligjvnsi apostrofon dhe e mbshtet gabimisht qndrimin e vet mbi privilegjimin, do ti kthehemi m von n mnyr m t gjer dhe m kritike. Lindja e re sht komponent themelore q i ofrohet kualifikimit t fmijvrasjes kurse definohet si periudh kohore nga lindja deri n ushqim me gji, m sakt me prfundimin e krthizs (rreth 7 dit pas lindjes). Prkufizimi i krthizs sht shenja m e rndsishme e t porsalindurit sepse me demarkacionin e krthizs dhe rnien e saj, nga ai moment fmija bhet i ushqyeshm me gji. Pastaj shenjat tjera t jashtme t porsalindurit jan edhe yndyrat vijamore, prodhimi i gjndrave dhjamore, kurse jan t radhitura npr tr trupin, m s teprmi n bark, n pjes t poshtme t kmbve dhe n laka. Tek i porsalinduri ekziston edhe te njturit e koks nga lindja e q shrohet pas 2-3 dit pas lindjes. Prania e mekoniumit n zorr me ngjyr t gjelbr t mbyllt q sht shenj e sigurt se ka lindur i gjall. N lukth tek i porsalinduri nuk sht i pranishm qumshti i nns por vetm jarga. Konstatimi i lindjes gjall ka rndsi t madhe n diferencimin e fmijvrasjes, abortit dhe vrasjes s foshnjs.
317

T lindurit gjall sht momenti m i rndsishm i ekspertizs s fmijvrasjes sepse nuk do t bhet fjal pr fmijvrasjen nse fryti nuk ka ardhur i gjall n jet, pra fmija i lindur i vdekur nuk mund t jet objekt i veprs penale. N rastin e lshimit t mitrs s nns, fryti menjher fillon me frymmarrje aktive dhe ather ajri deprton jo vetm n mushkri por edhe me glltitje n lukth, zorr dhe gavrn e timpanit. N baz t deprtimit t ajrit n organet e frymmarrjes dhe t tretjes fillojn edhe shenjat e t lindurit gjall t cilat jan: kafazi i kraharorit sht kumbues sepse n frymmarrje jan zgjeruar hapsirat ndrmjet brinjve kurse me kt edhe vllimi i kafazit t kraharorit sht 2 cm. m i madh sesa vllimi i barkut ( te fmija i lindur i vdekur sht e kundrta); zgjerimi i mushkrive sht i theksuar q kushtzon deprtimi i ajrit deri n bronket dhe alveolat m t imta; prania e ajrit n lukth dhe zorr.

Foto 32. a). Pamja e mushkrive t frytit t vdekur b). dhe i lindur gjall

Deprtimi i ajrit n organet e frymmarrjes dhe t tretjes paraqet manifestimin m t rndsishm vital tek i porsalinduri. Mbi kt baz themelohet edhe dshmia m objektive e t lindurit gjall-analiza e lvizjes s mushkrive (testi hidrostatik), t cilin q n vitin 1670 e ka
318

aplikuar n mjeksin forenzike Rajger nga Bratisllava. Esenca e analizs lundruese t mushkrive qndron si vijon: mushkrit e t porsalindurit jan kompakte, t dendura dhe relativisht t rnda, nuk prmbajn ajr sepse nuk ka marr frym; dhe nse futen n uj ato menjher zhyten. Kjo sht nj dshmi i radhs s fryti ka ardhur n jet i gjall. Mushkrit e foshnjs s lindur gjall jan n form sfungjeri ngjyr vjollce e qel, elastike t lehta e mbulojn perikardin (cipn e zemrs) dhe nse futen n uj notojn n siprfaqe. Me kt bindshm argumentohet se fmija ka thithur ajr dhe ka lindur i gjall. Ndrkaq n rrethana t caktuara nuk do t mund t bhet eksperimenti i lundrimit t mushkrive. Kjo ka t bj me kufomat e ekshumuara t cilat kan qndruar gjat n dhe, dhe jan kalbur. Me rastin e kalbjes t cils i nnshtrohet sidomos organizmi i fmijt krijohen gazrat putride t cilat deprtojn n t gjitha organet dhe indet prandaj edhe n mushkri. Nse sht fjala pr kufomn e fmijt q ka lindur i vdekur, edhe mushkrit e tij me kalbje do t prmbajn gazra, do t jen m t lehta dhe n form shpuze. Kur mushkrit e tilla futen n uj ato notojn mbi siprfaqe. Disa autor edhe n situata t tilla rekomandojn eksperimentin e notimit t mushkrive ashtu q paraprakisht me nj shtrydhje t mushkrive t shtrydhen gazrat e kalbjes. Mirpo megjithat ky argument sht i dyshimt. Prandaj sht e domosdoshme t gjurmohen shenjat tjera t t lindurit gjall. Ato leht vrehen n lndime (gjakderdhjet e brendshme, prerjet, shiriti i krthizs i ndrprer dhe me gjakderdhje), pra t gjurmohen reaksionet q dshmojn jetn. shtje qendrore te vrasja e foshnjave t porsalindura n t ciln ligjvnsi insiston dhe e bazon n privilegj kt vepr penale, sht rregullim i lehons. Ku qndron esenca e ktij rregullimi? Termi rregullim i lehons sht fatkeqsisht i zgjedhur, joadekuat dhe nuk i prgjigjet ksaj vepre sepse nuk shpreh gjendjen e vrtet, nuk sht prcaktuar n mnyr precize dhe as prafrsish nuk e shpjegon. Nuk sht madje e diferencuar as nuanca e tij, as kategoria e intensiteti. Pr kto shkaqe sht krijuar konfuzion i tr dhe kontradikt n teorin juridike dhe praktik dhe se n situat t till edhe neni 169 FBH. ndryshm e interpreton dhe pranon. Kjo pastaj ka sjell deri tek prania e domosdoshme e rregullimit t secila lehon fmijvrasje gj q sht krejtsisht e gabuar. Ajo me siguri rezulton nga interpretimi i gabueshm se me rregullim nnkupton rregullim t posam psikiatrik dhe gjendjen e shkaktuar nga vet lindja. Kundr
319

gjendjes s till, gjegjsisht interpretimit penal n esenc do t vrsulej edhe shkenca bashkkohore mjeksore. N t vrtet nse do t ishte fjala pr lindjen, rregullimin ekskluziv psikik ather do t kishim dukurin e vrasjes s fmijs s porsalindur edhe tek shtatznat e dshiruara p.sh. n bashksi martesore. Po t ishte ashtu do t ekzistonte rregullimi psikik, vrasja e fmijs s porsalindur si vepr penale e privilegjuar do t ekzistonte n t gjitha vendet e bots. Mirpo legjislacionet e disa shteteve t cilat me siguri do t anticiponin arsyet e vlefshme mjeksore (psiko-patologjike), nuk e kan br kt (t gjitha shtetet e ish BRSS, Hungaria, Bullgaria madje edhe Japonia e largt), fare nuk e pranojn ekzistimin e rregullimit t lehons-vrasse e fmijs t porsalindur, por vepra e vrasjes s fmijs s vet t porsalindur identifikohet me vrasjen e zakonshme dhe po n at baz edhe dnohet. Mospajtimi dhe skepsi ekzistojn edhe n pikpamje t zgjatjes s rregullimit t lehons gj q shkakton huti. Lidhur me kt shtje ndr shum teoricien mjeksore dhe komentues (francez, gjerman, anglez), ekzistojn formulime t pa harmonizuar dhe inkompatibile madje edhe kontradiktore t intervalit kohor t rregullimit t lehons i cili lviz n intervale t gjera prej 3-40 dit ( n praktikn e gjykatave tona deri n 7dit; n ex Jugosllavi 1-7 dit). Edhe midis ekspertve t forenziks s vendit nuk ekzistojn pikpamje identike n aspektin e zgjatjes s intervalit kohor t rregullimit psikik t lehons. Njra pal konsiderojn se zgjatja e rregullimit psikik vlen derisa foshnjs nuk i bie shiriti i krthizs; t tjert si maksimale e marrin zgjatjen kohore derisa n zorr gjendet mekoniumi; t trett e konsiderojn deri n ushqyerit me gji t nns t t porsalindurit. Me fjal tjera derisa t mos vendoset kontakti intim midis t porsalindurit dhe lehons, kur fillon t punoj instinkti i amsis. N baz t elaborimin t rregullimit psikik t lehons sipas mendimit ton stresi i kushtzuar me rrethana sociale, me t ciln faktort e ndryshm ekzogjen luajn rolin vendimtar. Shtatznia dhe lindja jan gjenerator themelor dhe krijojn, e ruajn stabilitetin psikik. Faktort ekzogjen jan krijues t motivit pr kryerjen e vrasjes s fmijs s porsalindur si jan: ndjenja e turpit, mbikqyrja drastike patriarkale e moralit n disa mjedise, njollosja e pamshirshme, ndjenja e izolimit dhe e lnies padore si dhe motivet sociale-ekonomike (frika nga varfria). Pikrisht kta faktor ndikojn ekskluzivisht n gjykimin e gabuar t situats si situat pa dalje. Prvojat e praktiks obstetrike nuk
320

i regjistrojn rastet e lehonave t cilat e kan dshiruar fmijn dhe pas lindjes e kan mbytur at. Prandaj akti i lindjes vetvetiu nuk sjell rregullim psikik pr ta kryer vrasjen e fmijs s porsalindur, por pikrisht faktort e prmendur. Vendimi pr vrasjen e fmijs s porsalindur merret shum m hert, madje para se t ket lindur. Lehonat vrasse t foshnjs s vet jan prononcuar kriminelet n kriz jetsore, sipas kriminologut t njohur Ernest Seelig, i cili kto i rndit n dy kategori t klasifikimit t kriminelve. Q nga fetusi i fmijs s padshiruar akumulohen dhe koncentrohen paknaqsi intensive t cilat arrin kulmin n fund t shtatznsis dhe para s t veprojn instinktet kriminogjene gjendet dalja n aktin e vrasjes s fmijs s porsalindur, prandaj nuk do t pajtoheshim me teoricient penalo-juridik t cilt pohojn se vendimi pr vrasje merret me fillimin e lindjes. Sepselindja e ka shkaktuar rregullimin psikik tek lehona gj q do t rezultojn me vrasjen e fmijs s porsalindur. Pr shkak t ktij formulimi ligjor (krejtsisht t gabuar) jepet edhe komenti penalo-juridik se ndryshimet psikike kan lindur nn ndikimin e dhembjeve t lindjes dhe vet aktit t lindjes52. Sikur t mos i ndjenin dhembjet lehonat nga bashksia martesore t cilat me dshir e presin fmijn e porsalindur. Madje pr m tepr sht e ditur n obstetri, se dhembjet gjat lindjes e kan komponentn dhe kualitetin e ekstazs gjegjsisht orgazms, e kurrsesi si prjetim i vuajtjes brutale fizike si e interpretojn gabimisht shumica. N t vrtet motivi dhe vendimi pr vrasjen e fmijs s porsalindur imponohet nga fillimi i shtatznsis pr shkak t nj varg pengesash jetsore pr shtatznn, gjithashtu ato jan pjes e vet personalitetit dhe t kushtzuara nga rrethi dhe familja n t ciln ai personalitet jeton. Kshtu p.sh. nj suedeze si evropiane bashkkohore, kushtzimi social-ekonomik dhe botkuptimi pr seksin dhe moralin kurr nuk do ta motivonte dhe nxiste q ta vras fmijn e porsalindur. Pikrisht pr kt arsye do t filloj kt akt ta bj vajza e varfr me barr fisnore nga Bosnja. N Bosnj, dominojn zakone t vrazhda patriarkale mbi moralin t cilat i kan rrnjt e veta nga periudha feudale. Edhe n ish (ex Jugosllavi) sipas mentalitetit dhe zhvillimit shoqror, n kulturn e ktij nn qielli shum heterogjen, arsyet pr kryerjen e aktit kriminal t vrasjes s porsalindur do t jet i ndryshm. Sepse forcat lvizse,
52

"Vrasja e fmiut do t jet kryer gjat apo drejtprdrejt pas lindjes."B.Petrovi i D.Jovaevi: Krivino pravo II (posebni dio),Pravni fakultet,Sarajevo,2005. str.162-163. 321

motivet, momentet rrethanore t natyrs krejtsisht tjetr, p.sh. Slloveni, Kroaci dhe Vojvodin, nga ato n Bosnj, Kosov, Maqedoni, Mal t Zi. Jan t teprta dhe t papranueshme mendimet e disa ekspertve t forenziks psikiatrike t cilt pohojn se t shumica e vrasjeve t fmijs s porsalindur bhet fjal pr personalitetin oligofren. N raste t shumta, n ballafaqim me vrasset, kemi qen n situat q qndrimet e tilla ti demantojm. N praktik ballafaqohemi edhe pse rrall edhe me fenomenin e till absurd n t cilin lehonat kan pranuarvrasjen e t porsalinduritdhe pastaj kur nuk sht br fjal pr vepr penale, p.sh. kur sht konstatuar se fmija ka lindur i vdekur. Ato bindshm dhe hollsisht kan prshkruar mnyrn e kryerjes s vrasjes s fmijs s porsalindur, pastaj shkaktimin e plagve ekzistimin e t cilave eksperti obducent nuk ka mundur ta vrtetoj. Ato, gjoja kan dgjuar britmat e t porsalindurit, prplitjet e tij dhe e kan par edhe shkumn. Kto, sipas Frojdit, jan kriminelt q i vret ndrgjegjja ose sipas Fridrih Nie, kriminel t zbeht. Shum koh para lindjes te ata sht sforcuar vendimi pr planifikimin e krimit. M von edhe nse nuk e bjn krimin jan t bindura se e kan br at. Vrasja e ndrgjegjes nga psika e pavetdijshme, nuk i len ato t qeta. Ky sht fenomen i njohur psikopatologjik ideja e vet dnimit ( sht paraqitur n mnyr ekzemplare n rastin e Dimitrije Karamazovs sipas prshkrimit origjinal dhe lucid t Dostojevskit). T ngarkuar me ide t tilla personat e till edhe kur tentohet tu ndrrohet mendja edhe m tutje mbeten t bindura pr gabimet e veta. N praktik paraqiten probleme t llojit t vet dhe lindin kur t ket kaluar intervali m shum se 7 dit, prandaj sht e domosdoshme t identifikohet dhe t kualifikohet drejt se a sht fjala pr vrasje t fmijs apo t porsalindurit (pr vrasje t zakonshme) nga neni 166 i LPFBH). N nj rol shum t pa falendrueshem gjendet edhe mjeku ekspert nga ekspertiza e t cilit pritet vendimi fatal pr lehonn. Kurse eksperti sht n pamundsi q t deklarohet sakt dhe n mnyr retrograde n pikpamje t gjendjes psikike t lehons n momentin e kryerjes s veprs penale, kurse sht edhe m vshtir kur sht fjala pr rregullimin psikik t prezumuar.

322

Sipas nj hulumtimi gjithprfshirs studiues kriminologjik, kategoria popullatave e vrasseve t fmijve t porsalindur nga aspekti sociologjik kryesisht jan puntore t bujqsis (82,3%), puntore fabrikash (81,1%), npunse (3,8%) amvise (1,5%), ndihmse shtpiake (rreth 2%), nxnse dhe studente (0,9%)53 etj. Sipas prgatitjes shkollore ato jan: pa prgatitje shkollore pothuaj gjysma (47,3%), me katr klas shkoll fillore t kryera (50,8%), kurse t tjera gjithsej (1,9%). Ndonse jan n pyetje femrat e reja 18-30 vjee (68,8%), kurse prej 31-40 vjet (19,6%). Pjesmarrja rrqethse n prqindje t popullsis e vrasseve t fmijve t porsalindur-mbi moshn 40 vjeare-bie n 11,6%. Pastaj n planin e madh t tyre q edhe sht pr tu pritur jan femrat e pamartuara (62,7%), t veja (21,4%), t ndara (1,6%), kurse pjesmarrja karakteristike dhe rrqethse n kt vepr penale e grave t martuara sht madje (14,4%)?!. far shkalle e rnies s vlerave t mirfillta morale. Sot situata sht ndryshuar dukshm. Megjithat lait motiv n kryerjen e vrasjeve t fmijve t porsalindur sht fakti se mbi 80% t rasteve gjendja ekonomike e lehonave vrasse t fmijs s porsalindur sht shum e dobt, pothuaj kurrfar kurse pjesa tjetr e tyre ndonse posedojn dika, ajo sht n bashksi familjare. Prandaj, t gjitha lehonat vrasse t fmijve t porsalindur jan krejtsisht proletere pa kurrfar pasurie dhe kryesish me shtje t pazgjidhura sociale. Ky sht motivi kryesor i asaj force lvizse e cila gjeneron aktivitetet pr at akt kriminal, si faktor krucial n kryerjen e tij. Mnyra e kryerjes s krimit mund t jet aktive dhe pasive. Format m t shpeshta t mnyrs aktive jan ngufatja mbi (70%), (ngufatja me duar, prmbytja me lngje, mbyllja e gojs dhe hunds, strangulacioni me ligatur dhe ngufatja e vrimave t frymmarrjes), pastaj ndrydhja dhe shtypja e koks, therja dhe mnyra tjera. Nga mnyrat pasive t vrasjes s fmijve t porsalindur m s shpeshti ndodh duke mos ja lidhur krthizn kshtu q e humb gjakun. Vrasja e fmijs s porsalindur n mnyrn m t thjesht kryhet duke e braktisur fmijn, duke mos e ushqyer, duke e ln n vende t ftohta.
53

M. Pavlovi: Medicinsko-pravni aspekt edomorstva, I. Kongres za sudsku medicinu Jugoslavije, Sarajevo, 22-26. 10. 1962., Zbornik III. 323

Prcaktimi i identitetit t fmijs s porsalindur t panjohur bhet me an t objekteve afr kufoms s t porsalindurit (gazetat, leckat, kutit, letra me t ciln ka qen i mbshtjell fmija), pastaj sipas materialit me t ciln ka qen e lidhur krthiza, mnyrs s lidhjes etj. N disa qendra t mdha (Zagreb), aplikohet marrja e shenjave t tabanve n akusheri dhe n rast dubioziteti identifikues, n mnyr shum t zakonshme vrtetohet identiteti i t porsalindurit. Dy-tri dekadat e fundit gjithnj e m tepr fmijvrasjen e kryejn grat e martuara nga vendet e vogla t cilat vshtir gjenden sepse e kryejn kt n fshehtsi dhe me koh e bjn ndrprerjen e shtatznsis. Me t vrtet shum fmij nga vendi yn kan shkuar n shtetet e perndimit-Evrop- me qllim punsimi t cilt atje jan integruar, kan ln familjet n vendlindje. Ata shpesh pr ta ruajtur vendin e puns heqin dor edhe nga pushimi vjetor duke punuar edhe gjat festave. Rrall gjykohen ta vizitojn familjen n vendlindje prve n pushime vjetore. Jeta n kurbet tek ata ka ln mbresa t rnda sidomos n psik n atdhe shumica e tyre kan ln bashkshortet me fmij dhe prindrit. Bashkshortet prve barrs s ngritjes dhe kujdesit pr fmij kan edhe ngarkesa shtes. Atyre u jan ngarkuar edhe punt t cilat tradicionalisht jan t meshkujve. Tashti grat nuk jan t lidhura pr shtpie por komunikojn m gjer. Pr shkak t mungess s gjat t bashkshortve shum gra vendosin lidhje t fshehta intime me meshkuj tjer. Instinkti seksual si nj funksion biologjik dhe nevoj e fuqishme nuk mund t abstenohet leht. Disa nga ato gra mbarsohen, dhe nga mundsit e kufizuara dhe frika dhe mundsit e kufizuara nuk jan n mundsi ta ndrpren shtatznsin dhe e mbajn deri n lindje. Ato pr shkak t lidhje s fsheht intime i jan ln vetvetes. Shtatznsin dhe lindjen e mbajn n fshehtsi. Kur fillon lindja n fshehtsin m t madhe e kryejn at dhe menjher e mbytin fmijn e porsalindur. Kt e bjn nga frika sidomos q t mos e kuptoj bashkshorti. (shembulli i treguar n Praktikumin e Mjeksis Forenzike). Shkalla e vrasseve t fmijve t porsalindur nga radha e grave t martuara ka mundsi potenciale t rritet n kt ekzodus t tmerrshm t prndjekjes dhe zhvendosjes s popullsis milionshe an e knd planets. N t kaluarn n ern e komunikimeve masive, n relacion fshat-qytet, bashkimi i popullsis fshatare dhe qytetare n rrethanat e ndeshjes t pashmangshme t subkulturave dhe krijimit t streseve t tilla, me vrull t madh jan shtuar dukurit deviante t tij. Fmijt e fshatit pr
324

do dit vijn n kontakt me qytetin dhe popullsin e tij. Ata t papjekur pr subkulturn qytetare (dorn n zemr edhe nuk sht qytetare por edhe hibride fshatare dhe qytetare), fmijt e fshatit i marrin t gjitha shprehit negative prandaj fillojn t pin duhan, alkool, narkotik, marrdhnie t parakohshme seksuale. Pra ata nuk jan t aft dhe t gjykojn ka sht pozitive dhe negative dhe i pranojn ato n mnyr arkaike. Fmijt nga fshati nuk kan njohuri elementare pr jetn seksuale dhe futen n marrdhnie sikurse shtazt. Habitusin e tyre moral nuk ka kush ta ndrtoj prandaj edhe i pranojn t gjitha ato q pr moralin jan vlera t huaja. Pikrisht pr shkak t gjendjes s till vajzat nga fshati t cilat przihen me popullsin e qytetit shum shpejt hyn n marrdhnie seksuale duke fituar kshtu smundje venerike, duke mbetur gravide t moshs jomadhore dhe nga mosdija dhe pamundsia e mbajn shtatznsin deri n fund dhe pastaj bjn vrasjen e t porsalindurit. RREGULLIMI I INSTINKTIT SEKSUAL
Epshet te njerzit jan sikur era, t nevojshme pr ti lvizur t gjitha, ndonse shpesh shkaktojn orkan ( Fontenelli)

Patologjia e instinktit seksual sipas J. Veselit, ndahet n format si vijon: rregullime kuantitative dhe inversione-oroditje seksuale. 1. rregullimet kuantitative t instinkteve seksuale ndahen n dy kategori t rregullimeve diametralisht t kundrta: hiperseksuale dhe hiposeksule. a) Satiriaza dhe nimfomania jan forma shum t theksuara t hiperseksualizmit; instinkti i shtuar seksuale, n rastin e par i lidhur pr mashkulli, kurse n dyt pr gjinin femrore. Vrulli i shtuar seksuale manifestohet me koituse shum t shpeshta prandaj personat e till jan t shtyr ti ndrrojn partnert, sepse bashkshortja me instinkte normale nuk mund t duroj tipin satiriaz t till. Q t mos ket huti, shum shpesh edhe prostitucioni nuk ka t bj me persona t tipit Don zhuan. Don Zhuani, sht nj ngashnjyes i shkret n t cilin pulson fryma avanturiste. N pyetje
325

sht defekti i karakterit ose epshi patologjik me potencial mesatar apo me libid t dobt. Nse satiriaza sht e pranishme tek meshkujt e moshuar rregullisht vije deri te konfliktet bashkshortore, pikrisht pr shkak t mospajtimet n instinktet seksuale. Nga kjo rezulton edhe xhelozia patologjike, prandaj shpesh vije deri te veprimet kriminogjene. Satiriaza shpesh haset te psikopatt dhe t retarduarit psikik, prandaj jan t mundura edhe veprat penale ( dhunimi, prostitucioni, etj). nse personat e till nuk jan t prir pr ekzodus kriminogjen ather ata e kanalizojn hiperseksualitetin e tyre n tjetr mnyr. N nj fshat t Bosanski Novi, mashkulli i pa martuar 33 vjear i shkalls s ult debile, i papunsuar, i pa puntor, i prir pr jet paraqite, ka vuajtur nga satiriaza. N fshatin e tij ka pasur t veja m tepr se n tr Komunn. Burrat e tyre kan shkuar n pun si gaster bajter apo kan qen t smur rnd n shtetet e perndimit dhe kan vdekur para kohe. T gjitha ato t veja kan pasur pensione solide t trashguara nga jasht t cilat pr rrethanat e Bosnjs kan qen t mira. Ato thjesht kan vrapuar se cila do ta grabis djalin i cili kishte dhunti t instinkteve t fuqishme seksuale. Kurse atij i ka konvenuar si i papun q ta zgjedhe problemin e ekzistencs n mnyr t shklqyeshme. Natyrisht prderisa do t kishte kursime. Pas nj kohe t caktuar (nj viti) posa paraqitej tjetra edhe m e pasur ai menjher shkonte te tjetra dhe vazhdonte me konkubinat t ri. Kshtu t vejat vinin n konflikt vazhdimisht n mes veti, madje edhe rriheshin pr shkak t ktij bandilli fshatares. Natyrisht t gjitha ato kan defiluar npr stacion t policis pr shkak t prishjes s rendit dhe qetsis publike. N disa raste ka pasur edhe shkaktim t plagve t rnda dhe ekspertiza kriminalistike mjeksore me kualifikime t veprave t rnda penale. Nimfomania sht entitet klinik q shnon gruan e pangopur seksualisht, si simptom e smundjes psikike, por edhe e hiper aktivitetit hormonal. Prve ksaj nimfomania parqitet edhe tek grat mekanizmat inhibitor t t cilave jan t dmtuar sidomos n sfern morale (n kore t trurit). Kta persona jan shpesh n konflikt me ligjin, kundrvajtje apo at penal pr shkak se jan faktor i rrezikut t madh n kriminogjenez. Nimfomania nuk bn t ngatrrohet me grat e lehta, t karakterizuara me instinkt infantil seksual dhe t cilat jan t paafta t prjetojn orgazm, pr ka detyrohen ti ndrrojn partnert, ose instinkti seksual sht vizit karta e vetme e tyre pr
326

identifikim seksual n rrugn e arritjes s ndonj qllimi apo interesi. Me nimfomanin nuk guxon t identifikohet prostitucioni te i cili instinkti seksual pothuaj sht i ngufatur. b). Frigjiditeti dhe impotenca seksuale nocioni frigjiditet sht i lidhur pr femrn te e cila sht shuar libido. sht e shpesht dukuria kur pr shkak t rregullimeve psikike dhe sindromit depresiv paraqitet rregullisht dukuria e frigjiditetit. Shum observime dhe hulumtime kan treguar se frigjiditeti sht i pranishm me nj incidenc shum t madhe e cila prfshin edhe deri 30%, e m tepr t popullsis femrore. Jan t shumta shkaqet e paraqitjes; kryesisht psiko-sociale. N moshn e shtyr rregullisht sht i pranishm. Shum i ngjashm me frigjiditeti sht anorgazmia-paaftsia e prjetimit t orgazms q sht pasoj e mosnjohjes elementare t jets seksuale dhe si defekt i lindur n rinin e hershme. Impotenca sht fenomen i pranishm ekskluzivisht te meshkujt q manifestohet me paaftsi t arritjes s ereksionit, me libido krejtsisht t ruajtur, por prap t shkaktuar nga faktori psikogjen. Pra shkaktar t impotencs nuk jan rregullimet hormonale si sht zvoglimi i testosteronit dhe hormonit seksual hipofizor, por shkaktari sht ekskluzivisht i natyrs psikike. 2. oroditjet seksuale (perversionet) N lidhje t ngusht me perversionin sht fenomeni seksual i inversionit t cilat s bashku plotsohen dhe formohen dhe prve instinktit anormal seksual n kuptimin barts manifestojn edhe vija t karakterit t deformuar. Inversionet manifestohen n form t instinktit aberrant seksual ndaj tjerve, objekteve t pazakonshme dhe t panatyrshme. Pra, objekt dhe karakteristik qendrore e ktij instinkti devijant seksual kalimi jo i natyrshm n personin e gjinis s njjt, fmij, plak, shtaz, madje edhe kufom q paraqet krisje morbide dhe shum odioze. Perversioni sht dukuri patologjike seksuale q shfaqet n mnyrn e prjetimit t orgazms. sht i madh rrethi i rregullimeve perverse t instinkteve seksuale t cilat s bashku do ti prshkruajm si inversione seksuale. N forma aberrante t instinktit seksual bjn pjes: narcizmi, homoseksualizmi, pedofili, gerontofilia, zoologjia (sodomonia), sadizmi, mazohizmi, etj.

327

Narcizmi i quajtur sipas forms narcis nga mit. Greke paraqet personin e dashuruar n vete pra, kur energjia libide sht e orientuar nga vetvetja e personit. Ky do t ishte interpretimi i thjesht i inversionit seksual. Mirpo pr fat t keq n pyetje sht rregullimi afatgjat. Jo n kuptimin legjendar, por n kuptimin narcis n deprtimin shoqror ku narcisoizmi ndrtohet n themelet e egoizmit. Narcizmi i kuptuar kshtu sht i ndrtuar mbi bazat e agresivitetit, mendjemadhsis, dashuris pr pushtet, pafytyrsis derisa ato vija karakteristike te t tjert energjikisht flakn (negativja e mbshtetur n negative refuzohet). Kta e zhvillojn dhe shfaqin epshin e dashuris n vetvete deri te kulti dhe n at arroganc t gjitha virtytet e t tjerve i shikojn me prulje, mendjemadhsi dhe urrejtje. Atyre do gj u lejohet, kurse te tjerve u kontestohet dhe ndalohet (moto: quod licet jovi, non lcet bovi). Vetm epshi m i madh nga ai i tyre tek narcist sht epsh i shfaqur pr sundim mbi t tjert e cila sht m e rndsishme madje edhe se vet jeta e tyre. Nga narcisoidt shprthen agresiviteti malin dhe destruksioni sadist. Incesti ekzistojn dy tabu q jan t vjetra sa edhe njeriu; nga koha e praiskone, kurse jan m t vjetra se t gjitha religjionet. Kjo sht tabuja e vrasjes dhe tabuja e incestit. Kto respektohen nga popujt m primitiv dhe m t vjetr, sepse te njerzit sht e pranishme frika nga dnimi e cila do t vij nga forca e demonit menjher pas shkeljes s ndaless. Megjithat, tabuja e incestit por edhe e vrasjes shkelet nga njerzit, ndonse n raste t rralla. Mirpo, shtazt jan kan m konsekuente n respektimin e tabus s incestit sesa njerzit. Pak njerz nuk e respektojn tabun e incestit dhe e shkaktojn at n vijn hyrse dhe dalse. M t shpeshtit jan meshkujt dhe kryesisht psikopat, alkoolist, me instinkte hiperseksuale mekanizmi inhibitor i t cilve n sfern morale sht shum insuficient. Ata zakonisht jan me origjin nga shtresat shum t ulta sociale, me kushte t vshtira banimi dhe flejn t gjith n nj dhom. Situatat viktimokriminogjene m t prshpejtuara paraqiten kur gruaja sht n spital apo mungon, kurse gjat nats babai i ofrohet vajzs dhe bn krim t rnd t incestit. Kto marrdhnie n familje paraqiten sa her q pr kt i jepet rasti ktij, n pyetje jan vajzat e mosh jomadhore t cilat nga frika dhe turpi fshehin fatin e tyre rrqeths. Krimi zbulohet vetm kur vajzat rriten, rezistojn, ikin nga shtpia apo ndodh shtatznsia. N legjislacionin ton penal pozitiv incesti trajtohet si vepr e veant penale. Kshtu n nenin 213 t LPBH qart shkuan se marrdhnia e incestit me afrsi gjaku, n vij t drejt, dhe n vij t
328

trthort deri n shkalln e dyt. Prve ksaj incesti mund t prcillet edhe me vepr penale t dhunimit (neni 203 LPBH) apo marrdhnia me personin e moshs jomadhore (neni 207 LPFBH), meqense nuk absorbojn incestin. Jo vetm se sht n pyetje rrnimi i moralit dhe pikpamjet morbide pr marrdhnie seksuale por sht fjala edhe pr akte m t rnda shkatrrimi i marrdhnieve t shndosha familjare (J. Tahoviq), pra incesti sht rrnim drastik i bashksis familjare prandaj edhe vepr penale e drejtuar direkt kundr familje. Sipas parimeve elementare gjenetike fekondimi dhe lindja nga incesti paraqet problem t rnd eugjenike me karakteristik t veprs s rnd penale t drejtuar kundr llojit dhe shoqris s shndosh n trsi. Homoseksualizmi sht instinkt seksual i oroditur ndaj partnerit t gjinis s njjt. Nse sht fjala pr mashkull instinkti patologjik quhet pederastia, kurse te femrat quhet dashuri lesbike. a). Pederastia sht knaqsi libidinoze dhe prjetim i orgazmit me futjen e falusit t nj partneri n zorrn dalse t tjetrit (koitus per rectum). Prve ksaj mnyre tek pederastia prjetohet orgazmi me masturbim. Konilizacionin e njrit ndaj tjetrit partner. Ekziston pra qifti aktiv n rolin e mashkullit dhe qifti pasiv i cili n kt oroditje sillet si femr. N kt konstelacion t marrdhnieve t tilla ata edhe psiqikisht sillen. Kta bjn pjes n faktorin m t madh t rrezikut nga pr tu smur nga AIDS (sida). b). Dashuria lesbike (amor lesbicus), femrat homoseksuale t quajtura sipas ishullit grek lesbos, n t cilin ishull ka jetuar poetja e shklqyeshme Sapha rreth 600. vjet para ers son, t cils kundrshtart pr shkaqe sujete, zilis krejtsisht pa arsye ja kan imputuar se gjoja po bn dashuri me gra (s kndejmi edhe sinonimi dashuria safike, safizm). Lesbiket knaqin oroditjen e tyre prmes masturbimit reciprok, pastaj me imitim cuitis ( artificial) e t ngjashme, me lpirje, frkim sissh, puthje, etj. edhe ktu njra nga aktort sillet n rolin primar seksual, kurse tjetra t kundrtn. Pedofilia sht form aberrante e inversionit seksual n t ciln objekti libid sht i orientuar ka fmija, vepr e sanksionuar penale, me dnim shum t rnd pr personin e till shkatrrues. Sidomos nse sht fjala pr pediatr apo mjek, gj q merr dimension t posam morbid shtes, meqense ato profesione kan nj autoritet
329

me nj autoritet shum t lart human. ( n Praktikum do t tregohet lnda penale e pedofilis). Gerontofilia paraqet prirjen libide ndaj personave shum m t vjetr q zgjon irritim moral dhe estetik ndaj refleksit t till seksual. N moshn e pleqris meshkujt kthehen ndaj vajzave t reja (Gete 81 vjeare e ka prjetuar dashurin e tij t vrtet ndaj vajzs s re; A. Moravi, martohet n moshn 91 vjeare; Bernard Bernardi, kardiokirurgu i famshm nga Kepdown, martohet me vajzn shum m te re se e bija, me t ciln e pati nj fmij. Shum m i keq sht instinkti seksual i djaloshit i orientuar ndaj plakave t vjetra me t cilat prjeton dashuri. Animoziteti i theksuar ndaj ktij lloji t oroditjes qndron n faktin se ndaj gruas kultivohet pietet i cili ngritt lart sepse ato ndjenja jan t barabarta me ato ndaj nns. Ky dimension sht i pastr kristal. Nuk jan t rralla rastet e lidhjes s martesave me gra shum m t vjetra, me nga 15-20 vjet sesa djali. N psikologjin dinamike jepet interpretim i drejt dhe i sakt se personat e till (djemt n fmijrin e hershme, sipas periudhs kritike t Frojdit 3-5 vje), nuk e kan prjetuar fare dashurin e nns dhe si surrogat i dashuris s humbur dhe t paprjetuar t nns ata e gjejn t przgjedhurn shum m t vjetr tek e cila krkojnshmblltyrn e nns. Zoofilia (sodomia).sht przgjedhje e till e objektit libidinoz i drejtuar nga shtazt e fardo lloji. Kt sinonim sodomia e ka marr sipas qytetit biblik Sodomi, dhe Gomori, n t cilat qytete ka lulzuar prmbysja, t gjitha llojet e oroditura, pr ka edhe jan dnuar n shkatrrim dhe zhdukje. Sikurse te t gjitha oroditjet kshtu edhe te sodomia jan t ngatrruara tendencat e oroditura t instinktit seksual t cilat zbulohen me analiz t thell t personave t oroditur. Masturbimi (onania) sht knaqsi seksuale dhe prjetim orgazme me frkim gjenital. Kt e bjn personat e dy gjinive. sht interesant t prmendet se onania sht problem i madh dhe shum i shpejt n botn bashkkohore, dhe sa m i zhvilluar civilizimi ai ngritt n shkall m t lart. Ky instinkt devijant sht n rritje, si paradoks i llojit t vet. Masturbimi sht dukuri e rregullt i moshn s pubertetit, kurse sipas hulumtive serioze amerikane te t rriturit sillet prej 75 deri n 92% ( shnimet jan t shkenctarit botror t
330

seksologjis, Kinzi). Nga kto fakte frapante rezulton konstatimi themelor se masturbimi mund t ndahet n dy kategori, e para sht e zakonshme fiziologjike dhe normale, e cila dukuri praktikohet n rini, pastaj adoleshentt q jan t izoluar dhe objektivisht nuk mund t kontaktojn me gjinin e kundrt ( n burgje, ushtri, n shtete me regjime t rrepta ideologjike dhe fetar). Forma tjetr e masturbimit patologjik definohet kur personi ka mundsi t zgjedh por vendos pr instinktin e vetknaqsis-mnyrn devijonte. Te nervozat e rnda apo skizofrenia sht shum shpesh i pranishm masturbimi, pothuaj i prditshm sepse me kt akt bhet shtendosja psikike. Voajerizmi sht lloj oroditje me t ciln prjetohet knaqsi e fuqishme erotike duke shikuar aktin seksual t personave tjer apo n plazh nudistike. Voajerizmi sht modernizuar dhe ngrit n nj shkall t lart n pasimin e fotografive dhe filmave pornografik duke u br dukuri masive edhe me literatur dhe revista pornografike dhe erotike. Ekzibicionizmi ekzibicionizmi sht akt pervers i cili ka t bj me prjetimin e orgazms duke i treguar gjenitalet e veta personave tjer t gjinis tjetr. N kt kategori t instinktit aberrant seksual rekrutohen balerinat, etj. Moda e grave me stil t theksuar t trupit dhe pamja e personit i cili vesht, jan legjitimacion i klass s par i personit pervers, ekzibicionistes. Situata estetike nuk sht m e mir as me modn e meshkujve. Fetishizmi sht gjendje perverse n t ciln personi prjeton knaqsi erotike me shikim dhe prekje t objekteve q i prkasin objektit libid. Ai objekt merret pr fetish. Sadizmi (quhet sipas Markiz de Sade, psikopat i shfrenuar prndryshe shkrimtar) sht devijim seksual q manifestohet me mundime t vrazhda me qllim t knaqsis seksuale, e prcjell me mundime fizike t personit tjetr. Ekzistojn shkallzime me nuanca t shfaqjes sadiste deri n kulmin e prjetimit t orgazms me rast n knaqsin nekrofile bhet edhe krimi i vrasjes. N raste t caktuara ekziston trheqja e partnerit, prandaj ato marrdhnie ndrtohen me relacioni-sado-mazoist. Martesat e krijuara n konstelacion t till jan plot eksese dhe ngjarje dramatike, trheqin vmendjen e publikut dhe shqetsojn fqinjt prandaj shpesh
331

jan objekt i prishjes s rendit dhe qetsis publike. Policia sht institucion i cili m s teprmi ka prvoja me kt. Ekzistojn lndime t shfaqjeve sadiste nga format m t buta deri te vrasjet masive. N sfern emocionale t karakterit sadistt jan persona t ftoht dhe arrogant, kurse edhe n aspektin moral jan me mjaft defekte. Agresiviteti dhe sadizmi leht mund t drejtohen edhe n incest. Mazohisti sht person me instinkte seksuale aberrante n vetdijen e t cilit sht i rrnjosur epshi q fizikisht t jet i abuzuar apo psikikisht i poshtruar. Ky fenomen ka marr emrin sipas shkrimtarit Leopold Sachen- Masoch, i cili ka jetuar n shekullin e XIX n Grac. Mazohisti nga etja inferiore gjurmon pr situata dhe persona sadist t cilt do ti shkaktojn dhembje dhe lndime trupore me rast ai prjeton orgazm. Mazohisti vet krijon skenarin, provokon dhe krijon situata pr t nxitur sulmin dhe e prgatit viktimizimin e vet..54 N kuartet prkatse t qyteteve t mdha gjenden sallone t prostitutave t specializuara me prirje sadiste t cilave u prgjigjen klientt mazohist. Ata leht gjenden dhe spontanisht takohen. Jan prshkruar rastet e shfaqjeve automazohiste kur personi prjeton orgazmn duke e shtrnguar lakun e litarit n fyt, pr shkak t kujdesit t zvogluar me rastin e shtrngimit t lakut shpesh ndodh varja aksidentale e ktyre personave. Nekrofilia sht deformim odioz jashtzakonisht morbid i instinktit seksual. Shkalla ekstreme n patologjin devijante n t ciln kufoma sht objekt libido. Mirpo, prve deformimit seksual, nocioni nekrofili ka marr edhe kuptim t gjer karakterologjik. Autoriteti i famshm kriminologjik Hans Von Henting, ka dhn nj definimi deskriptiv gjithprfshirs, preciz pr nekrofilin:vepr e kontaktit seksual me kufomn femr (marrdhnia seksuale, manipulimi me organet gjenitale); knaqsi seksuale e shkaktuar duke shikuar kufomn femr; prirje ndaj kufomave dhe varrezave si dhe objekteve lidhur pr to (qirinj dhe fotografi); vepr e coptimit t kufoms dhe etja pr ta prekur dhe lmuar kufomn apo ka do t ngjashme(H. V. Henting, 1964). Ky lloj i oroditjes nuk sht raritet por fenomen patologjik mjaft i shpesht mirpo, shfaqja e saj sht mjaft e kufizuar pr shkaqe praktike sepse mundsit pr tu realizuar kontakti me kufoma jan mjaft t vshtir. T vetmet profesione t cilt kan kontakt varrmihsit dhe rojat e murgjeve. Nekrofilt agresiv bjn
54

E. Seelig, iznosi sluaj ekstremnog mazohiste iz Berlina, koji je pozvao i uspio ubijediti nekoliko prostitutki da mu odreu monice (skrotum) pomou britve koju je sam ponio. 332

zhvarrosjen e kufomave pr ta realizuar instinktin e tyre devijant seksual. N kuptimin e gjer nekrofilia n aspektin e karakterit, pas observacioneve t gjata klinike dhe hulumtimeve t kryera psikoanalisti me fam botrore E. From, m 1964 ka dhn nj prshkrim t sakt t ktij devijimi morbid t karakterit! Karakteri i nekrofilit si kategori e posame psikologjike dhe mendore e ka definuar dhe thellsisht prshkruar E. From, i cili sht fokusuar dhe mbshtetur n teorin e Frojdit gjenial mbi instinktet e jets dhe vdekjes (Thanatos). DELIKTET SEKSUALE Kapitulli i veprave penale kundr dinjitetit dhe moralit t personalitetit nnkupton at sulmin direkt n moralin seksual t personalitetit gjegjsisht kundr liris dhe fushs s sfers seksuale t jets n kuptimin e gjer. N titull qndron veprat penale kundr dinjitetit dhe moralit t personalitetit, q dshirohet t apostrofohet se sulmi sht i drejtuar jo vetm n moralin seksual por n nderin dhe autoritetin e personit, figurn e tij dhe dinjitetin njerzor si karakteristik e posame. Nderi dhe autoriteti nnkuptojn distinktin e kuptimit t prgjithshm t lndimit. Jeta seksuale e individit sht sfer e ndjeshme e jets s thell intime t njeriut, prandaj duhet qasur shum me kujdes dhe duke e mbrojtur dinjitetin e tij nga publiku. Dhunimi sht nj form shum drastike dhe vrazhd e rrnimit t liris seksuale t njeriut. Objekt i veprs penale mund t jet vetm femra, kurse kryers mashkulli. Inkriminimi i ksaj vepre ka t bj me detyrimin n marrdhnie seksuale duke prdor forcn apo krcnimin me forc. Prdorimi i forcs apo krcnimi me forc nnkupton jo vetm ndaj personit konkret q sht objekt i sulmit por edhe te personave t afrt me t (fmija). Forca zakonisht sht serioze, adekuate dhe e mjaftueshme pr ta thyer personin e sulmuar. Por edhe rezistenca sht serioze dhe e vendosur e permanente derisa zgjat akti i dhunimit. Kjo m s miri do t gjykohet n baz t lndimeve t mara n dhunuesin dhe t dhunuari. Me forc nnkuptohet jo vetm forca fizike por edhe t gjitha mjetet tjera q jan n gjendje personin e dhunuar ta sjellin n gjendje pasive duke mos qen n gjendje t bj rezistenc dhe t mbrohet. Kjo arrihet duke trhequr dhe me mjete narkotike e t ngjashme. Krahas dhunimeve si vepra penale m markante kundr dinjitetit dhe moralit
333

t personit ekzistojn edhe entitete tjera t delikteve seksuale pr t cilat m hollsisht do t flitet m von. Ato mund t ndahen sipas Tahoviqit:... veprat penale kundr liris seksuale, veprat penale t dhunimit, veprat penale mbi t pafuqishmit, veprat penale t detyrimit n marrdhnie seksuale n rrethana t posame dhe m n fund marrdhnia seksuale me persona t caktuar t cilt bien nn mbrojtjen e posame penale-juridike n aspektin seksual. Sipas formulimit t nenit 203 t LPFBH.55: kush e detyron n marrdhnie seksuale femrn me t ciln nuk jeton n bashksi martesore duke prdorur dhunn apo krcnimin se do ta sulmoj jetn dhe trupin e saj apo t afrmin e saj do t dnohet...n kt formulim sht prdorur nocioni forc. Me t vrtet sht vshtir dhe pothuaj e pamundshme q t pushtohet femra e rritur dhe e fuqishme vetm nga nj mashkull. Prandaj me rastin e dominimit dhe dhunimit shpesh shoqrohen dy apo m tepr meshkuj. Nse sht n pyetje nj mashkull ather duhet t jet disproporcion i mashkullit n raport me femrn viktim, ose q me rastin e dhunimit t jet prdorur arm e rrezikshme (thik, pistolet, shufr, eki etj.) apo ka ekzistuar rreziku i drejtprdrejt i prdorimit t tyre. Pr shkak t friks s rrezikut pr jet viktima ka qen e detyruar n marrdhnie seksuale. Dhunimi mund t jet i tentuar dhe i kryer n rastet kur ka ardhur deri tek deprtimi i ekstremitetit t mashkullit n hyrje t organeve t femrs pa marr parasysh se a ka pasur ejakulim apo jo. Si u theksua prve komponents kryesore n dhunim- prdorimi i forcs sht i rndsishm edhe elementi subjektiv-mosplqimi n marrdhnie seksuale dhe kundr vullnetit t saj pr ka paraqitet forca si faktor themelor. Sipas definicionit t cituar t nenit 203 t LPFBH rezulton se objekti i sulmuar nuk sht n bashksi martesore me sulmuesin prandaj, pa marr parasysh dashjen apo mosdashjen e bashkshortes, nse sht e krcnuar me forc, nuk ekziston inkriminimi i veprs s dhunimit mirpo, n LP t Sllovenis, dhunimi si vepr penale mund t kryhet edhe ndaj personit me t cilin jetohet n bashksi martesore. Nuk jan t rralla t ashtuquajturat dhunime t rrejshme kur edhe pas marrdhnies me dshir partnerja e akuzon mashkullin pr dhunim me qllim t detyrimit t tij pr kompensim ose pr shkak t hakmarrje. Zakonisht kta persona jan pa karakter. Mirpo ndonse
55

KZ FBiH, august, 2003. 334

sht treguar n mnyr qesharake dhe bindsee perfide dhunimi i rrejshm nuk sht vshtirt t ndriohet dhe si i till t zgjidhet drejt. Pasoja e femrs nga akti i dhunimit sht defloracioni (zhvirgjrimi), nse ka qen n pyetje vajza. Mirpo duke pasur parasysh lvizjet e fuqishme feministe dhe emancipimin e femrs n aspektin seksuale, sot rrall haset n vajza me t kryer t pubertetit. Himeni sht n mbuloj e brisht e mukozs q e mbyll hyrjen e vagjins, kurse n mes t saj gjendet nj vrim e cila ka form unaze, gjysmhne, dhmbzore etj. te defloracioni i freskt brenda 7-10 dite mbeten gjurmt n form t gjakderdhjeve n skajet e shqyera. Mirpo nse sht fjala pr personin e moshs jomadhore m t re se 14 vje shpesh shkaktohen edhe dmtime t rnda t mureve t vagjins, gryks s mitrs, krejt kjo pr shkak t disproporcionit t organeve gjenitale dhe aparatit infantil gjenital t vajzs. Meqense te dhunimi fjala sht pr kriminalitetit relacioni ather imponohet qasje integrale n marrdhnie dialektike, intereaksionit t kryersit dhe viktims. Prandaj me rastin e ekspertizs s dhunimit kontrolli drejtohet edhe n drejtim t tri pikave kye: personi i dmtuar apo i dhunuar apo i dmtuar; mashkulli i dyshuar dhe; vendi i ngjarjes s dhunimit.

N aspektin kriminalistik mjeksor ekspertiza e dhunimit ka pr qllim t konstatoj se a ka qen viktima e defloruar, pastaj a ka filluar apo prfunduar dhunimi, gjegjsisht a sht kryer orgazma dhe n trupin e viktims dhe sulmuesit a ekzistojn lndime, dhe gjurm biologjike-n rroba n form t pikave t gjakut, sprkatjeve, gjurmve t sperms, qime, grisje rrobash etj. Gruaja e sulmuar mbrohet me t gjitha mnyrat: me duar, kmb, dhmb, dhe mjete tjera, ndrsa mashkulli i prdor vetm duartshuplakat. Duke pas parasysh kto fakte lndimet n grua do t ken renditje karakteristike-rreth fytit, n fytyr, n gji, n kofsha-pikrisht n vendet ku sht koncentruar forca e prdorur me qllim t dominimit t rezistencs s viktims me shfaqje t njkohsishme t vrullit t forcs. Gjurmt n rroba t viktims n form t grisjeve dhe shqyerjeve gjenden n bluz, fustan, jelek, sidomos brek. N trupin e sulmuesit-dhunuesit lndimet gjenden n fytyr, duar dhe kmb,
335

madje edhe n organe gjenitale. Krahas lndimeve n viktim dhe sulmues pas dhunimit rregullisht mbeten gjurm kontaktuese m s shpeshti me origjin biologjike. Mikrogjurmt fiksohen n shuplaka t viktims me traken ngjitse celuloide sipas metods s dr. Maks Frei,(fijet e flokut, qimet tjera), por edhe fijet e plhurave nga rrobat e sulmuesit. Mikrogjurmt krkohen edhe n rrobat e viktims dhe n trupin e saj (qimet e ndryshme, sperma etj). prandaj sht e domosdoshme t merren rrobat komplet si t viktims ashtu edhe t dyshuarit dhe t iu nnshtrohen kontrollit laboratorik mjeksore. Viktima i nnshtrohet kontrollit mjeksore dhe me procesverbal konstatohet natyra dhe radhitja e lndimeve t shkaktuara, pastaj merren mostrat e qimeve venerike, brisi nga mitra, mostrat e gjakut dhe urins, pshtyma, prmbajtja e tajitjes dhe prmbajtja nn thonj. Kryesi i dyshuar gjithashtu i nnshtrohet kontrollit t hollsishm jetsor me rast to t evidentohen t gjitha lndimet eventuale n trup e pastaj do t merren mikrogjurmt nga shuplaka, thonjt, brisi i organeve gjenitale, mostrat e flokut, pshtyma etj. Prve hulumtimeve t cekura n viktim dhe n t dyshuarin pr dhunim dhe n rrobat e tyre, kontrollit t hollsishm do ti nnshtrohet edhe vendi i ngjarjes n t cilin sipas prshkrimit t viktims ka ndodhur dhunimi. Ktu do t kihet kujdes-nse sht livadh-shkelja e toks, shkelja e barit, nxjerrja e barit, gjurmt e tabanve (me mullazhim !), pastaj gjurmt e gjakut, flokve, sperms, jargve, e gjithsesi t gjurmohen edhe prania e fosfatazs thart dhe alkalike. Nse sht fjala pr dhunim n banes, automobil apo ndonj vend tjetr t mbyllur duhet t bhet inspektim detaj i vendit t ngusht t ngjarjes: mbulojat-qebet, araft, jastkt dhe pranin eventuale n to t pikave t gjakut, pshtyms, flokve apo qimeve tjera dhe eventualisht grisja e tyre. sht krejtsisht i mjaftueshm konstatimi i qimeve t organeve gjenitale n vendin e ngjarjes e q t konstatohet delikti seksual (dhunimi), pikrisht nj rast i till kurioz t vetm nj qimeje n araf me sukses sht zbuluar identiteti i dhunuesit dhe n trsi sht. N nj qytet suedez ka ndodh dhunimi n banesn e vajzs nga nj dhunues i panjohur. Policia shum shpejt ka reaguar dhe djali i dyshuar sht ndaluar i cili a priori ka refuzuar ta pranoj krimin. Ai i sht nnshtruar kontrollit mjeksor, nuk jan gjetur kurrfar gjurmsh t lndimit nga ana e vajzs s dhunuar. E vetmja ka qen q mjeku ka n kokn e penisit plasje t mbshtjellsit. Dhe disa qime t kuqe. Jan
336

marr mostrat e qimeve t kuqe nga brekt dhe orapt e viktims dhe nga shtrojat e krevatit ku sht kryer dhunimi, jan marr t gjitha mostrat dhe jan analizuar n laborator, n baz t gjasht metodave ndr t cilat rol t veant ka pasur mikroskopi elektronik zmadhues. Analizat kan qen t drejtuara n dshmimin e strukturs morfologjike dhe karakteristikat fizike-kimike t qimeve.

Foto 33. Fijet sintetiket t gjetura n ekstremitete gjenitale dhe n mbulojn- me mikroskop elektronik zmadhues dhe identiteti i elementeve kimike n analizn fizike-kimike t t dy mostrave t qimeve.

Qysh n fillim t analizs n mikroskopin komparative pr analiz, qimet e kuqe nga orapt dhe brekt jan eliminuar nga hulumtimi i mtejm, ndrkaq qimet e kuqe nga mbuloja, dhe qimet e gjetura n ekstremitetet e djalit n mikroskopin zmadhues elektronik kan treguar identitet t plot. Gjithashtu me zbatimin e metods fiziko-kimike ka ekzistuar mundsia dhe caku i ekspertizs kriminalistike-mjeksore t dhunimit, i mostrave t mbledhura dhe t mara nga viktima dhe sulmuesi si dhe n vendin e ngjarjes, jan dshmi e besueshme pr ndriimin e ktij krimi t rnd seksual. Jan t mundura rezultatet n vijim si dshmi t pamposhtura me ekspertizn e brisit nga vagjina dhe gjurmve t dyshimta nga trupi, sht e mundur t vrtetohet prania e spermsspermatozoideve, t gjall apo t vdekur ose kristalit t spermatozoidit. Spermatozoidet jetojn n mitr deri n 72 or pas orgazms, n kufom m shkurt. Pr kt arsye mund t identifikohen spermatozoidt e vdekur apo kristalet e tyre karakteristike; n spermn nga mitra e viktims sht e mundur me an t metods aerologjike speciale t vrtetohet prkatsia e grupit t
337

gjakut t kryesit t deliktit seksual; gjurmt e gjakut n viktim mund ti takojn kryersit, por t jen edhe t plagve t viktims. Mirpo sht shum m i rndsishm rezultati i gjurmve t gjakut nga lndimet e personit t dhunuar n trupin e sulmuesit, sepse shum m shpesh ato gjenden; qimet nga koka apo pjesa e organeve gjenitale t sulmuesit n shuplakat e viktims jan dshmi e muar dhe vendimtare pr hetimin e dhunimit. Qimet venerike mund t hasen n rrobat edhe te viktims edhe t sulmuesit, n trupin e tyre si dhe n vendin e ngjarje; fosfatazat e tharta dhe alkaline orientojn n pranin e sperms (rrjedhin nga sekreti i postateve dhe organeve gjenitale) n mnyr indirekte vrtetojn ekzistimin e deliktit seksual; gjurmt e bimve, lulet e tyre dhe polemi nga vendi i dhunimit (nse ka ndodhur n livadh, kopsht lulesh) kpuc dhe rrova t viktims dhe kryersit, pastaj gjurmt e dheut n kpuc dhe rroba i cili rrjedh nga vendi i ngjarjes mund t dshmohen me analizn spektrografike dhe t konstatohet prbrja gjeologjike e tyre dhe t krahasohen me mostrat e pakontestueshme n vendin e ngjarjes.

Gjat aktit t dhunimit nuk sht e domosdoshme t ket kurrfar gjurmsh t lndimit n viktim nse kan marr pjes m tepr kryers. Mirpo edhe me pjesmarrjen vetm t nj kryersi mund t mos ket lndime n qofte se viktimn e ka nnshtruar frika pr vdekje. Ajo menjher i dorzohet sulmuesit duke pritur momentin e volitshm pr mbrojtje si t dinjitetit ashtu edhe t jets s saj. Pr te tashm sht folur, duke ia kafshuar gjuhn sulmuesit n mbrojtje t domosdoshme.(shih Praktikumin). N suaza mentale, dhunuesit jan psikopat klasik, sipas teoris s psikologjis dinamike jan persona me ID-shum hipertrofike pra, me sfer shum t fuqishme instinkti n strukturn e personalitetit t tyre gj q sht absolutisht e sakt. N trajtimin kriminalistik t dhunimit duhet prmbajtur nj renditje t caktuar dhe me rastin e marrjes s shnimeve nga viktima t kihet kujdes n momente relevante t cilat jan sipas D. Modly: 1. kontakti i par me kryersin (vendi, koha, mnyra); 2. prshkrimi personale, sidomos detajet q vrehen leht (koka duart);
338

3. prshkrimi i veturs, nse dhunimi dhe kontakti sht kryer n vetur (tabelat, modeli, tipi, ngjyra, zbukurimet etj.);] 4. vendi ku sht kryer dhunimi (nse mund t caktohet pr s afrmi); 5. a do t mund ta njihte sulmuesin me ndihmn e fotografis apo drejtprdrejt; 6. prshtypja pr gjendjen shpirtrore dhe trupore t sulmuesit, a ka qen n ndikimin e alkoolit; 7. koha e ngjarjes, sa ka zgjatur kontakti me sulmuesin, si e ka lshuar vendin e ngjarjes; 8. n far mnyre e ka krcnuar viktimn, e ka friksuar (me arm, me forc fizike, me mjete tjera), ka ka folur me at rast? Si ka reaguar viktima me t? 9. nse jan zhveshur rrobat nga viktima, si jan zhveshur dhe kush i ka zhveshur? 10. rrjedha e marrdhnies seksuale, a ka deprtuar penisi n vagjin? A ka ardhur deri te ejakulimi, dhe ku? A sht praktikuar seksi anal apo oral? 11. ka ka br viktima pas kryerjes s dhunimit, a sht pastruar me tush, ka pastruar rrobat? Sa koh ka kaluar nga dhunimi deri n paraqitjen e tij?; 12. shnimet e prgjithshme pr t kaluarn e viktims, kontaktet e mparshme eventuale me policin kur dhe pr far arsye? 13. viktima n 72 ort e fundit a ka pasur marrdhnie normale seksuale? 14. ku ka shkuar pas kryerjes s dhunimit, ndeja? 15. shnimet pr maskimin e kryesit (syzet,maska, perika). Nga aspekti viktimologjik ekziston nj spektr i tr i veprave penale me theks n marrdhniet interpersonale (kriminalitet relacioni); pjesmarrja e viktims luan nj rol t konsiderueshm (viktimogjeneza). N kt aspekt prijn deliktet seksuale. Shum autor theksojn se te dhunimi viktima shpesh ka rolin prirs pr m tepr ajo n nj far mnyre i kontribuon krijimit t situats s rrezikshme. Sipas V. Vodineliq, '56... situata e rrezikshme shnon mundsin reale t sulmeve seksuale kurse at e prbjn vendi, koha, atmosfera seksuale dhe prirja ( gjestet dhe veprimet jo t mira me prdorim alkooli) t cilat ftojn n orgazm. Sjelljen e pamoralshme t viktims e ndajm n pasive dhe aktive... edhe njra edhe tjetra te
56

Vodineli, V. i . Aleksi: Kriminalistika, Infomiator, Zagreb, 1990. 339

mashkulli shkaktojn bindjen edhe pse t gabueshme, megjithat ai veprimin e femrs e interpreton gabimisht si ftesmarrveshje e kryer, q tek ai nxit vrullin seksual. Kornizat preventive viktimologjike, si imperative dhe paralajmruese pr femrat jan: - mos prano ftes pr pije n banes as nga ana e shokut e kurrsesi nga i huaji; - mos ec natn vetm! - Mos vesh rroba seksipile dhe ngacmuese; - Mos vizito lokalet problematike t nats, n ort e vona kurrsesi; - Mos jep shkas pr loj apo paraloj seksuale nse nuk mendon ta realizosh aktin; - Mos premto at q nuk do ta japish; - Nse je grua ather t jesh ajo q pritet nga ti; e ndjeshme, pasive, e e mrekullueshme, e drejt dhe e varur etj. 57 Detyrimi n marrdhnie seksuale Neni 204 "...Kush e detyron n marrdhnie seksuale femrn me t ciln nuk jeton n[ bashksi martesore, me an t krcnimit serioz se pr t apo t afrmin e saj do t zbuloj dika q do ta dmtoj nderin e saj apo autoritetin, apo me krcnim serioz me ndonj t keqe tjetr t madhe, do t dnohet ..." Marr n prgjithsi, kjo vepr penale n njfar mnyre sht pandan i dhunimit, sepse ktu bhet fjal pr krcnim psikologjik, kurse te dhunimi pr krcnim fizik N t dy rastet sht fjala pr dhunim seksual, kurse objekt sht vetm femra, e kryes sht mashkulli. Dallimi ndrmjet detyrimit pr marrdhnie seksuale dhe dhunimit, sht n esencn e manifestimit t dhuns.Te dhunimi sulmohet integriteti fizik, kurse tek detyrimi- sulmi n habiturin psikik dhe moral, madje edhe n dinjitet (nder dhe autoritet). Qasja kriminalistike-mjeksore ndaj veprs penale t dhunimit seksual detyrimit- krkon ekspertiz, sikurse edhe te deliktet tjera seksuale, nse bhet fjal pr femrn e virgjr vargo intacta, do t
57

Modly, D.: Kriminalistika metodika, Fakultet kriminalistikih nauka Univerziteta, Sarajevo, 1998. 340

vrtetohet defloracioni apo zhvirgjrimi, kurse orgazma do t vrtetohet me sekretin vaginal dhe brisin e spermatozoideve. Natyrisht, t gjurmohen edhe gjurmt tjera kontaktuese (mikrogjurmt), para s gjithash qimet pubike, gjurmt e gjakut, elementet tjera citologjike, etj. Domosdo t ndrmerret eksplorimi psiko-dinamik dhe psikologjik i viktims dhe kryesit t ktij delikti vrtet t rnd moral, duke prfshir edhe testimin e t dy aktorve me poligraf. Marrdhnia seksuale me person t pafuqishm (Neni 205 LP FB dheH) Si flet vet titulli pr kt vepr penale fjala sht pr marrdhnie seksuale mbi personin e pafuqishm. Karakteristike kryesore e ksaj sht pafuqia n kuptimin psikologjik dhe personi i till nuk sht n gjendje t'i bj rezistenc dhe t'i kundrvihet forcs ta mbroj integritetin dhe nderin e vet. Kta jan persona t smuar mentalisht ose prkohsisht me regullime psikike dhe si t till jan t paaft t kuptojn nocionin dinjitet dhe moral. Nuk munden as ta kuptojn se q sht marrdhnia sekuale. Shum shpesh mbeten shtatzn dhe e lindin frytin. Me personin e pafuqishm nnkuptohet personi i cili edhe n form tjetr nuk mund t mbrohet. Kta jan persona me t meta fizike, smundje, t paralizuar prandaj edhe fizikisht jan t paaft tmbrohen apo lngojn nga smundjet somatike organike. Me kt vepr penale kryersi mund t jet vetm mashkulli kurse objekt vetm femra. Krejtsisht sht e parndsishme se nga kush ka rrjedhur nisma me qen se viktima nuk sht e aft ta kuptoj veprn e as t'i koordinoj veprimet e veta. Prandja, ajo nuk sht e vetdijshme as pr nismn. Me regullim t prkhshm psikik nnkuptojm m s shpeshti gjendjen nn ndikimi e alkoolit ose narkotikve dhe t tillt n at gjendje nuk jan t vetdijshm se ka po ndodh me ta e as t aft t rezistojn. Ekspertiza kriminalistike mjeksore duhet ta vrtetoj se a sht kryer marrdhnia seksuale me personin e pafuqishm (defloracioni: gjendja e spermetazoidve), pastaj t vrtetohet gjendja shndetsore e femrs n momentin e deliktit seksual dhe se kryersi i veprs penale a ka mundur ta njoh personin n at gjendje se a sht femra me t meta t cilat kan karakteristika t inkriminimit apo fjala sht pr prostutucion q e prjashton veprn penale.
341

Marrdhnia seksuale apo e panatyrore me t miturit (Neni 207. LG t FBH) 1) Kush kryen marrdhnie seksuale apo mashtrim jonatyror t personit t moshs jomadhore i cili nuk i ka mbushur katrmbdhjet vjet.... 2) Kush e kryen veprn nga paragrafi 1 i ktij neni me personin e pafuqishm t moshs jomadhore i cili nuk i ka mbushur katrmbedhjet vjet apo me prdorim dhune ose krcnim se do ta sulmon jetn dhe trupin e tij, do t dnohet... 3) Nse pr shkak t veprs nga paragrafi 1 dhe 2 i ktij neni sht shkaktuar lndim i rend trupor, dmtim i rnd i shndetit apo vdekja e personit jomadhor ose vepra sht kryer nga dy apo m tepr persona ose n mnyr mizore apo n mnyr t prulur, do t dnohet..... Mbrojtja penalo juridike u prket personave t moshs jomadhore, fmijve q nuk i kan mbushur katrmbdhjet vjet. Karakteristikat e mbrojtjes kan t bjn me faktin notor se fjala sht pr papjekurin e plot psiko fizike dhe intelektale. Prve ksaj n fazn e zhvillimit, zhvillimi anatomik i aparatit t tyre gjenital sht i till q i bn t lndushm.Pranedaj, ekziston disrepanc midis zhvillimit t organeve seksuale, disproporcion n marrdhnie. Kshtu q, kryerja e punve seksuale me fmiun femr pashmangshm sjell deri tek lndimet e rnda t rrezikshme pr jet. Marrdhnia seksuale jo e natyrshme nnkupton futjen e organit mashkullor n vrimn e viktims fmij. Kryersi i ktij akti penal mund t jet edhe mashkull dhe femr, por objekt gjithmon sht gjinia e kundrt dhe nn moshm 14 vjeare. Deri te marrdhnia me kt fmij mund t vij edhe me dshir, madje pr m tepr edhe me nismn e personit jomadhor, por edhe me prdorimin e dhuns madje edhe me shfrytzimin e pafuqis s personit jomadhor gj q paraqet form t kualifikuar t veprs s rnd penale, sepse fjala sht pr rregullim psikik t personit ose rregullim fizik t personit t palvizshm. N pikpamje kriminalistike'mjeksore vrtetohet se kryerja e orgazma apo marrdhnia jo e natyrshme seksuale dhe pjekuria seksuale. N t gjitha kto raste ndrmirren veprime kriminalistike-mjeksore t cilat ndrmirren edhe me rastin e dhunimit.
342

L I T E R A T U R A:
M Aimovi: Psihoanalitiko objanjenje kriminaliteta, JRKK, X, 4, 1972. M Aimovi: Hromozomi i kriminalitet, JRKK, X, 1, 1972. M. Aimovi: Sudska 1983. M. Aimovi: Problem prava rtve izvrenog ubistva-Naa zakonitost, XXXIX, 5-6, 1985. I. Adam, J. Collier, Adam: Criminal investigation, London 1962. V. Adamovi: Emocije i telesne bolesti, Nolit, 1984. A. Adler: Poznavanje oveka, "Kosmos", 1963. A Adler: Individualna psihologija, "Prosveta", 1979. .Aleksi: Krivine sankcije za ubistvo deteta pri poroaju s posebnim osvrtom na recidivizamPrvi kongres sudske medicine Jugoslavije, III sveza, 1962. Aleksi: Primena naunih dostignua kod linih izvora dokaza u krivinom postupku, Beograd, 1965. . Aleksi: Nauno otkrivanje zloina, 1972. . Aleksi: Kriminalistika, "Savremena administracija", Beograd, 1982. Ch. Anliong: Ist eine Individual diagnose beim menschlichen Haar moglicht, "Archiv fur Kriminologie", vol. 118, 1956. E. Apolinar. and W.Rowe: Examination of Human Fingernail Ridges by Means of Plarized Light, Journal of Forensis Science, 25, 1980. BarieviDuji: Uloga otisaka prsta i fotografije kod identifikacije osoba, Prirunik 3-1963. H. Beddoe: Problems of identifying body, Police, vol. III, 3. Lj. Berberovi: Bioantropologija, "Svjetlost", Sarajevo, 1997. S. Berg: Neue Methoden fur die Beweissmitteluntersuchung bei Sittlichkeits delikten, "Kriminalistik", 5, 1954. S. Berg; Nouvelle methode de detection des taches de sperme, "Revue internat.de police criminelle", 85, 1955. psihologija-Savremena administracija, Beograd,

343

S. Berg: Die Blutgruppen diagnose aus Speichelspuren und anderen Korperesekreten in der Kriminalistischen Praxis, "Archiv fr Kriminologie", 116, 1956. S. Berg: Das Sexualverbrechen, Gerichtiche Medizin, Munchen, 1968. Marc. Bischoff: La police scientifigue, Layor, Paris, 1938. D. Blandel: Fizioloka psihologija, Nolit, 1979. D. Blaevi i sur: Medicinska psihologija, JUMENA, 1979. R.L Bonn.: Criminology, Mc Graw Inc. 1984. K.E.et.el. Boorman: Blutgruppen-Serologie, VEB, jena, 1964. M.A. Bronikova: Sudsko-medicinsko isledovanije veestvenih dokaza, 1947. A.M. Brens: Identification of skeletal remains, The Journal of Criminal Law, Criminology and Police Science, Chicago, vol.48, 1958. V. Bujan: Sudska medicina (skripta), I-III, Medicinski fakultet NRM, Skopje, 1953. D. et. al Bckmann: Endorfini i neurosekrecija, "Bayer-Pharma" 7, 1978. J.A. Castroverde: L importance des traces de dents et de levres en police criminelle, "Revue int. de police criminelle" 83, 1954. J.A. Castroverde: Odontologie legale et idento-stomatogramme, "Revue int. De policcriminelle" 54, 1952. F. Coimbra: Le grouppe sanguin de termine sur les lieux, Revue int. de police criminelle", 43, 150. E Conrad: Color photography an instrumentality, The Journal of criminal law, Criminology and Police science, XLVIII, 3, 1957. T. Cyprian: Stan psvchiczny kierowey jako przyezna wypadku, "Probl.krimi-nal" XII, 60, 1966. A. eramilac: Patologija mehanikih povreda, Med.Knjiga, Beograd-Zagreb 1973. E. imi: Drama ateizacije, Velika edicija ideja, Beograd 1985. A.Dante: Boanstvena komedija (Pakao) S. Degen: Fetus kao rtva u krivinom pravu, "Naa zakonitost'' XXXIX, 5-6, 1985. A. Dehouve: Identifikation tik" XVII, 3, 1963. radialogiaqe de debris humains, "Kriminalis-

344

Definis-Gojanovi, M. Jovanovi: Identifikacija rtava iz masovnih grobnica u ratnom, i poratnom razdoblju, Zbornik I viktimolokog kongresa R. Hrvatske, jun 1998. H. Deutsch: The Psychology of women, Presses Universitaires de France, Paris, 1949. G. Dietz: Gerichtliche Medizin fiir Juristen, Kriminalisten, Studierende der Rechts wisenschaften und Medizin, Leipzig, 1967. F. Dostojevski: Zli dusi, "Rad" 1969. F. Dostojevski: Dnevnik, "Rad" 1969. B.V. Dragojevi: Kraniocerebralne povrede, Med.knjiga, 1956. D. Dimitrijevi: Krivino procesno pravo, Beograd, 1975. R. orevi, J, Rajs. Pejakovi: Pregled sluajeva edomorstva obdukovanih u Institutu za sudsku medicinu u Beogradu, Zbornik I kongresa za sudsku medicinu Jugoslavije, III, 1962. A. Echeverri: Des divers systemes de fishes odonto-legale, "Revue int.de police criminelle" 88, 1955. A.W. Eiff: Stress, G.T.Verlag, Stuttgart-New York, 1980. FBI Law enforcement, Buletin, VIII, 1988. M. Frei: Beitrag zur Spurenkunde des Suicida durch Erhagen und Erdrosweln, "Kriminalistik", 9, 1955. M. Frei: Mikrospuren bei sittlichkeits delikten, "Kriminalistik", 11, 1957. M. Frei: 1957. M. Frei.-Sulzer: Die Bedentung der Mikrospur fr die Bearbeitung von Einbruch und Raubsachen, "Die Polizei" LVI, 6, 1966. F. Frketi i M. Buljeta: Dijatomeje i smrt od utopljenja, "Prilog", II. 3, 1959 E. Girt: Insekticidi i rodenticidi kao sredstva za zloinaka trovanja, "Prilog", IV, 4, 1961. S. Gorki: Neobini sluajevi mehanike asfiksije, "Prirunik", VIII, 2, 1960. S. Gorki: Uviaj kod ubojstva vatrenim orujem, "Prirunik" XV, 1, 2, 1967. S. Gorki: Uviaj kod nalaza lea na eljeznikoj pruzi, "Prirunik" XV, 3, 1967. S. Gorki: Uviaj kod povreivanja strijelnim orujem, "Prirunik", XV, 1,2, 1967. S. Gorki: Uviaj kod utopljenja, "Prirunik" 5, 1962. S. Gorki: Obdukcija lea, DA ili NE? "Prirunik" 1, 1962. Mikroskopische Spuren bei Eiektronnfallen, "Kriminalistik", 1,

345

S. Gorki: Odnos vanjskih i unutarnjih povreda tijela, "Prirunik", 6, 1961. S. Gorki: O tragovima biolokog porijekla u kriminalistikoj obradi (monografija) SSUP1972 S. Gorki: Medicinska kriminalistika, "Privredna tampa", Beograd, 1981. S. Gorki: i E. Lackovi,: Povrede glave, "Prirunik" 2.i 3. IX, 1961. S. Gorki: . i E. Lackovi,: Smrt u poaru, "Prirunik", XI, 6, 1963. S. Gorki: i P. Pele, : Neobian sluaj povreivanja vatrenim orujem, "Prirunik" 4, 1959. S. Gorki i P. Pele: Sluajna smrtna samopovreivanja lovakom pukom, "Priru-nik", VIII, 5, 1960. F. Gorphe: Ocjena sudskih dokaza, "Librairie du Resueil Sircy", Paris, 1947. F. Gorphe i E. Seelig: Handbuch der Kriminalistik, Berlin, 1954. P. Grnwald: Sluaj kombiniranog samoubistva, "Prirunik", 1, 1957. LJ. Gudelj: Nepoznato novoroene identificirano pomou otisaka papilar-nih linija stopala, "Prirunik", IX, 1, 1961. M. Hajdeger: ta je metafizika? "Panorama savremenih ideja" Pikon, 1960. G. Hansen: Gerichtliche Medizin, Leipzig, 1965. A. Hatano: Ce que revelent les lieux du crime, "Revue int. De police criminelle" XV, 136, 1960. R. Heindl: Uberfuhrun eines Sittlichkeitsverbrechers, "Archiv fr Kriminologie" vol. 118, 1956. H. Hentig: Zloin-uzroci i uslovi, "Veselin Maslea", 1959. H. Hentig: The Criminal and his victim, "New Haven ", 1948. K. Horvat: Kritiki osvrt na uviaj kod ubojstva, "Prirunik" XIX, 6, 1971. A. Hoppe: Zur Kasuistick der Bisspurenidentifizierung bei Mordfallen, "Archiv Fr Kriminologie", vol. 118, 1956. I. Husar i I. Gabor: Quelques aspects medico-legaux actuels de l alcoolisme chroni-que, Annales de medecine legale, XLVI, 1, 1966. D. Jakovljevi: Krivino delo ubistva na svirep nain, JRKK, XIII, 3, 1975. I. Janulj: Utvrivanje postmortalnih povreda, "Prirunik" XVII, 1, 1969. M. Janii i A. Ramljak: Samoubistvo protumaeno kao ubistvo, "13. maj" XIX, 9. 1966. W.Janssenund,W.Kiessling: 1967. O. Jelai: Ubistva na podruju Splita, 1964-1973, JRKK. XII, 3, 1974. Zur forensisschen Bedeutung der Bewegungsdauer von Spermien auf Wschestcken, "Kriminalistik", XXI, 6,

346

D. Jevti: Sudska medicina, Nauna knjiga, Beograd, 1962. D. Jokanovi .i S.Pandurovi: Sudsko-medicinski i kliniki aspekti potresa mozga, Srp.arhiv, 104, 3-4, 1976. D. Jakovljevi i M. Tomi: Vetaenje povodom kriminalnog pobaaja, "Prilog" IV, 4, 1961. W. Kallwass: Der Begriff def soziopatischen Personlichkeil, u:Psihopatske linosti, izd. Psihijatrijske bolnice Vrape, 1971. B. Kapamadija: Sudska psihijatrija, Matica srpska, 1974. L. Klajn: Propisi o bezbjednosti saobraaja i zdravstvena sposobnost vozaa, "13.maj" XXV, 5, 1972. H. Kosyra: Mord durch Elektrizitt, "Kriminalistik", 10, 1956. V. Krivokapi: Kriminalistika taktika, Beograd, 1996. F. Labhardt: Schmerz als Stressor, u knjizi: Eiff, A. W.: "Stress'', G.T. Verlag, Stuttgart-New York, 1980. E. Lackovi i P. Grnwald: Izolirane povrede udova sa smrtnim ishodom, "Prirunik" IX, 1,1961. E. Lackovi: Alkohol i vozaka sposobnost, "Prirunik" XVIII, 2, 1970. St. Laguna i J. Markowiec: Feststellung der Blutgruppe des Taters, aus Speichelspuren an Zigarettenstrummeln, die am Tatort gefunden wurden, "Archiv fr Kriminologie", vol.116, 1956. A. Laki: Neke psihike karakteristike izvrilaca krivinog djela ubistva, JRKK, XV, 3, 1977. Leithoff. H. G.A. Kuzias: Der forensische Spermanachweis in verdachtigen Flecken und Flussigkeiten mittels der "Sauren Phosphormonoesterase", "Archiv fr Kriminologie", vol. 120, 1957. R. Lenne: Depresija, Zagreb, 1982. Locard Edmond, Manuel: De Tecnique policiere, Paris, 1948. Locker et al: Clinical Toxicology, London, 1957. R. Loitz: 1959. M. Luki, S.Pejakovi i J.Vesel: Pravna medicina, PFV, Beograd, 1981. Maehly, A.C. M.A.von Bewis Machenfeld: bei einem Texstilfasern unter der Vorhaut fr kriminalistischer Sexualverbrechen, "Zeitschrift Mardaufklrung unter der Lupe, "Die Polizei/Polizei-Praxis" 12,

Rechtsmedizin" vol. 82, 4, 1979. Maehly et al.: Tekstilna vlakna ispod udne navlake - kriminalistiko tehniki dokaz kod seksualnog delikta, "Izbor", 3, XIX.

347

T. Markovi: Kriminalistika tehnika, Zagreb, 1972. . Markovi: Usmeno saopenje, Pritina, 1987. T.U.K. Marshal: Police test genes in 5500 men to identify a suspect in murders, "Intern. herald tribune", 23.IX 1987. E. Martin: Invisible traces at the scene of the crime, in: C.Vedder. S.Koenig, R.Clark, : Criminology, A Book of readings, NewYork, 1955. Micael C.Grive: Rasprostranjenost obojenih tekstilnih vlakana na vanjskim povrinama. Crime laboratory Digest, vol. 23, 1, 1996. A. Mihi.: Fingirana krivina dijela, "13.maj", XVII, 11, 1964. A. Mihi.: O isljeivanju eljeznikih saobraajnih nesrea, "Prirunik" XIV, 4, 1966. A. Mihi.: O isljeivanju poara, "Prirunik" 3,4, i 5, 1958. J. Milinski: Uvod u sudsku medicinu, DSUP, FNRJ, Beograd, 1962. M. Milovanovi: Sudska medicina, IX izd. Medicinska knjiga, 1982. Z. Milovanovi: Vrijednost uzdunih brazdi na noktima, za utvrivanje identiteta lica, "13.maj" 4, 1982. M. Milutinovi: Kriminologija, "Prosveta" 1969.Mitriev, S.P. i sar.: Kriminalistika, Moskva, 1966. D. Modly: Objanjenje trileme-ubistvo, samoubistvo, nesretan sluaj MUP, RH, Zagreb, 1994. D. Modly: Kriminalistika metodika, i Fakultet kriminalistikih Anali bolnice nauka "Dr Univerziteta, Sarajevo, 1998. A. Morovi, P. Spasi: Alkohol M.Stojanovi'' vol.V, 1, 1966. M. Muller, L. Lenoir, i P.H. Muller: Identicification des caracteres biologiaues des taches de sang sur les vetements, soumis aux techniques de nettoyage a sec, Annales de Medecine legale, XLVI, 3, 1966. I. Nastovi: Ego-psihologija psihopatije, D. Novine, 1985. P. Novoselec: Krivnja rtve u naem krivinom pravu, "Naa zakonitost" XXXIX, 5-6, 1985. M. Oprijan, D. Jokanovi, P.Milenkovi: Da li je rije o ubistvu djeteta? "Srpski arhiv", 91, 1, 1963. R. Paceri: Pour la moitie dinne pomme, Revue internat. De police criminelle, XVIII, 168, 1963. V. Palmovi: Profesionalna oteenja saobraajaca ugljinim monoksidom, "Prirunik" 3, 1956. samoubistva,

348

S. Pei: Sudska medicina, II izdanje, Knjiarnica C. B. Cvijanovia, Beograd, 1921. M. Petrovi: Osobito oteavajue okolnosti kod silovanja, "Pravni ivot", XXII, 10, 1973. D. Petrovi: Znaaj problema alkoholemije u saobraaju. "13. maj" XXVI, 9, 1973. S. Pihler: Neke opte okolnosti pod kojima se vre krivina djela protiv dostojanstva, linosti i morala, "13. maj" XXVII, 12, 1974. A. Ponsold: Lehrbuch der gerichtlichen Medizin, Stuttgart, 1967. O. Prokop: Forensische Medizin, Berlin, 1966. O. Prokop: Weitere Beobachtungen zur Frage der Form der Platzwunde beim absoluten Nachschuss, "Archiv fr Kriminologie", vol. 126, 1-2, 1960. V.J. Prozorovski: Sudebnaja medicina, Moskva, 1968. A. Ramljak: Identitet lea utvren stomatogramom, "13. maj", XXI, 3, 1968. A. Ramljak: Misterija tunelske lobanje, "13.maj", XXI, 12, 1968. A. Ramljak: Sekretori i nesekretori, (povodom primjene u jednoj istrazi), "13.maj ", XXII, 7-8, 1969. A. Ramljak: Pojam i vremenska determiniranast poremeaja porodilje, "Scripta medica", V, 1-2, 1970. A. Ramljak: Tei odgriz jezika, "13. maj" XXIV, 7-8, 1971. A. Ramljak: Bioloki tragovi na popritu zloina, "13-maj" XXXI, 1, 1978. A. Ramljak: Utvrivanje pozicije ubojica-ubijeni, presudan znaaj u kvalifikaciji djela, "Prirunik", XXVIII, 6, 1980. A. Ramljak i J. Vesel: Pravna medicina (udbenik), Pravni fakultet Banja Luka, 1986. A. Ramljak i D.Mahmutovi: Upotreba bojnih otrova u srebrenikom "holokaustu", u knjizi: Srebrenica 1995, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava, Sarajevo, 1998. E. Ringel: Prsuicidales Syndrom und Gesellschaftsstructur, Procedings 7th Int. Congres on Suicide Prevention, Amsterdam, 1973. I. Salihu: Ubistva u naoj zemlji poslije osloboenja, JRKK, vol. 21, 1-2, 1983. I. Salihu: Viktimoloki aspekt ubistva u SAP Kosovo, JRKK, XXXIX, 3, 1985. K. Sand: Les goupes sanguinens en criminalistigue, Revue internat.de police criminclle, XIX, 1948.

349

Savez ljekarskih drutava SFRJ: Odabrana poglavlja iz toksikologije (Zbornik Prvog jugosl. simpozijuma o medicinskoj toksikologiji, Beograd, 1968). G. Schaidt: Eine neue Methode zum Nachweis kleinster speichelspuren, "Archiv fur Kriminologie", 118, 1956. G. Schaidt: Auswertung von Blutspuren in Flussigkeiten und Verfahren zur Blutgruppen bestimmung aus Urin und Kot, "Archiv fur Kriminologie", 122, VIII, 1, 1960. A. Schoentag, M. Lechner: Ein tdlicher Stromunfall und seine moglichen Strafrechtlichen Folgen, "Archiv fr Kriminologie", 127, 1961. E. Seelig: Traite de Criminologie, Presses Universitaires de France, Paris, 1956. E. Seelig: Die Typen der Kriminellen, Journal fr Psyhologie und Neuro-logie, Berlin, 1949. A. Selinger: Identifikation de marques sur crane, Revue internat.de police criminelle, 95, 1956. I. Simi: Identifikacija leeva, "Bezbednost", 5, 1962. I. Simi: Leevi iz vode, "13. maj", XIX, 10 K. Simpson: Les dents et l enguete criminelle, Revue int.de police criminelle, 52, 1951. M. Singer: Kriminologija, Nakladni Zavod "Globus" , Zagreb, 1994. L.S..Smart: Groupes, sons-groupes, Types et Factenos sanguis en Criminalistique, Revue int.de Police Criminelle", 28, 1949. V.M.:Smoljaninov: Sudebnaja medicina, Moskva, 1960. H. Sderman: Policeman s Lot, Funk and Wagnalls Company-NewYork, 1956. W. Specht: Tier - Bissverletzungen an Laichen Bestimmung der Liege dauer der Leichen aus solchen Bissen, "Archiv fr Kriminologie", 119, 1-2, 1957. M. Srch: Uber die Beentug des Kohlenoxyds beim Zigaret-Deutsche Zeitschriftfur gesamte gerichtliche medi-zin, LX, 3, 1967. Z. eparovi: Sigurnost i odgovornost u saobraaju, "Jedinstvo", Sisak, 1969. Z. eparovi: Kriminologija i socijalna patologija, Pravni fakultet u Zagrebu, 1981. Z. eparovi: Granice rizika, Pravni fakultet u Zagrebu, 1984. Z. tajduhar, uri: Potekoe kod odreivanja krvne grupe na mrlji, ''Prirunik", 1, 1957.

350

J. Tahovi: Krivino pravo, posebni dio, "Savremena administracija", 1961. K. Thoma: Determination des groupes sanguins A;B;AB;O; dans la substance ungueale, "Revue internat.de police criminelle", 77, 1954. K.Thoma: 118, 1956. Th. Vasilin: L identificazione dell autore di un ussassinio mediante I esame dei modelli dentari pressi su 20 sospetti in paragone colle tracce dei morsi consiatati sul corpo 1958. V. Vidic: Upotreba prozirne ljepljive trake u kriminalistici "Prirunik", XVII, 1, 1969. V. Vidic: O mikro trgovima u kriminalistikoj obradi, SSUP, 1971. V. Vidic: Identifikovanje lica na osnovu fotografije, crtea ili sastavljenih fotografija ("foto-robot", "identikit", "foto-fit"), "13.maj", XXIV, 9, 1971. V. Vodineli: Kriminalistika metodika, Via kola unutranjih poslova. Beograd, 1964. V. VodineliKriminalistike metode utvrivanja mjesta sa kojeg je pucano, "13.maj", XVIII, 7, 1965. V. VodineliKriminalistika, "Prosveta", 1970. V. VodineliPrljavtina ispod noktiju kao dokaz u krivinom postupku, "13.maj", XXVI, 9, 1973. V. VodineliKrivino-procesni i kriminalistiki problemi rekonstrukcije dogaaja i istranog (kriminalistikog) eksperimenta, JRKK, vol. 21, 1-2, 1983. V. Vraar: Kriminalistika diferencijacija dijagnoze kod smrtnog sluaja vjeanjem, ''13.maj'', XXV, 5, 1972. Webster, G.Photogaphy as an aid in Identification: The Plumage Pit Case, The Police Yournal, vol. 3, XXVIII, 1955. WHO: Annual, Geneva, 1988. G.E. Wiliiarns: L identification depersonnes par examen aux rayons F du systeme trabeculaire osseaux, Rev.int.de Criminoligie et de police technique X, 3, 1956. D. Zeevi, i sur: Sudska medicina, JUMENA, Zagreb, 1980. D. Zeevi, kavi: Osnove sudske medicine za pravnike, Barbat, 1996. della vittima, Minerva medicolegale, LXXVIII, 4, Neues Varfahren: Der Nachweis von Urinspuren in der kriminalistshen (gerichsmedizinschen) Praxis, "Archiv fr Kriminologie", vol.

351

You might also like