TEMEL LKYARDIM (A DZEY)

Do. Dr. aatay GLER Prof. Dr. Nazmi BLR

Birinci Bask

Ankara -1994

I. Basm: 3500 Adet- 1994

ISBN 975-7572-39-X Bu kitap, Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl ve Salk Projesi Genel Koordinatrl ibirlii ierisinde yrtlen evre sal program erevesinde kullanlmak zere yazlm ve oaltlmtr, Birinci basmn telif haklar Salk Projesi Genel Koordinatrlne aittir. Kaynak gsterilmeksizin yaynlarda kullanlamaz, alnt yaplamaz. Basld Yer: Aydodu Ofset Tel: 0 (312) 310 79 79 ANKARA

NSZ

lkemizde gerek Salk Bakanl gerekse ilgili dier kurumlarn zerinde byk bir hassasiyetle durduklar ve son zamanlarda olduka youn bir kamuoyunun olutuu evre sal sorunlar, birinci basamakta grev yapan salk grevlilerinin ncelikli alma alanlarndan birini oluturmaktadr. Dier salk sorunlarna gre daha ok ibirlii, daha fazla mevzuat bilgisi ve bilgilerdeki gelimeleri daha yakn izlemeyi gerektiren evre sal almalarda salk personelinin gznnde tutmas gereken en nemli noktalar; sorunlara duyarl olmak, bilgisini srekli tazelemek ve ilgili sektrlerle yakn ibirlii ortamlar yaratmaya almaktr. Bakanlmz, birinci basamak dzeyinde verilen koruyucu salk hizmetlerinde; salk personelinin, srekli eitimi kapsamnda bilgi ve beceri ynnden dnyadaki gelimeleri yakndan izlemesi zerinde hassasiyetle durmaktadr. Bunun iin uygulamaya konulan hizmetii eitim programlar kapsamnda evre sal konusundaki eitimlerin baarya ulamasnn, ancak yazl kaynaklarn da personele sunulmas ile gerekleebilecei bilinmektedir. Eitimlere ve uygulamalara temel oluturmas ve gereinde bir baucu kitab olarak kullanlmas amacyla hazrlanan bu bir dizi yaynn, lkemiz evre sal sorunlar ile mcadele eden salk personelimiz iin gerekten yararl olacana inancmz sonsuzdur. Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl tarafndan Salk Projesi Genel Koordinatrl ile ibirlii ierisinde Birinci ve kinci Salk Projeleri kapsamnda yrtlmekte olan "evre Sal Program" hizmetii eitimleri iin hazrlanm olan bu yaynlarn yakn bir gelecekte tm salk alanlar iin vazgeilmez birer kaynak olaca ve pek ok yarar salayaca midini tamaktaym. Youn bir mesaiye ek olarak yrttkleri sonu gelmez umut ve alma istei ile bu deerli rnleri ortaya karan yazarlarna tm salk alanlar adna teekkr ederim. Dr. O. Niyazi AKMAK Salk Projesi Genel Koordinatr

Sevgili Meslektalarmz, Gerek iinde yaadmz ortamdan kaynaklanan ve gerekse gitgide artan evresel etkenlerden ileri gelen eitli olaylarda ve insan hayatn tehlikeye atan durumlarda kiilerin baz basit bilgi ve becerilerle donatlm olmas sonsuz yararlar salamaktadr. Salk personelinin grevleri gerei yerine getirmeleri gereken ilk yardm almalar in, her ne kadar okulda renilen bilgiler yeterli olabilirse de yeni bilgilerin ve becerilerin kiilere kazandrlmas gerekebilmektedir. Ayrca, baz bilgilerin belli bir program erevesinde verilmesi bilgilerin daha sistemik kullanmn da salayacaktr. Bu ilkyardm seti, eitli salk personelinin dzeylerine gre hazrlanm olup; "A Dzeyi" eiticiler (hekimler) iin, "B Dzeyi" hekim d salk personeli iin, "C Dzeyi" daha nce ilk yardm eitim alm olanlar iin, "D Dzeyi" ilk defa ilk yardm eitimi alacaklar iin hazrlanmtr. "Herkes iin lk Yardm" ise daha geni kapsaml olarak dzenlenmitir. Sunulan bu eitim seti, ilkyardm eitiminin standardizasyonuna ynelik abalarn bir rndr. Kat ve nerilerle daha da gelieceine inanyoruz.

Do. Dr. aatay GLER H.. Tp Fakltesi Halk Sa; J Anabilim Dal

Prof. Dr. Nazmi BLR H.. Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal

NDEKLER

LK YARDIM ETM GENEL KAVRAM ................................................................. 9 LK YARDIM ETM UYGULAMALARINDA TEKNK............................................. 14 LK YARDIMIN TANIMI VE LKELER..................................................................... 33 KAZAYA URAYAN KNN KAZA ORTAMINDAN IKARTILMASI .................... 40 KAZALARDAN KORUNMA .................................................................................... 46 BLN KAYB VE KOMA....................................................................................... 52 HAVA YOLU TIKANIKLII......................................................................................57 SOLUK DURMASI ..................................................................................................63 KALP DURMASI .....................................................................................................67 SUDA BOULMA....................................................................................................70 OK ........................................................................................................................71 KANAMALAR..........................................................................................................75 YARALAR ...............................................................................................................83 YANGINDAN VE YANMAKTAN KURTARMA..........................................................85 YANIK VE HALANMALAR.................................................................................... 87 RADYOSYON ETKSNDE LK YARDIM ............................................................... 90 SARGI VE ATELLER .............................................................................................. 91 KIRIK, IKIK, VE NCNMELERDE LK YARDIM.................................................... 93 BA VE BOYUNDA DARBE VE YARALANMALARDA LK YARDIM...................... 97 YZ YARALANMALARI ......................................................................................... 99 VCUT BOLUKLARINA YABANCI CSM KAMASI VE VCUDA YABANCI CSM SAPLANMASI ............................................................ 101 ZERHLENMELERDE LK YARDIM ...................................................................... 103

BCEK SOKMALARI VE ISIRIKLAR..................................................................... 106 SICAK ARPMASI ............................................................................................... 108 SOUK VE DONMA ............................................................................................ 109 HAVALELER......................................................................................................... 111 KARIN ARISI...................................................................................................... 112 DER DURUMLAR.............................................................................................. 113 PATLAMA YARALANMALARI............................................................................... 114 GS YARALANMALARI .................................................................................. 115 TRAFK KAZALARI............................................................................................... 117 HAMLELKLE LGL KANAMALAR VE DOUM .................................................. 118 KMYASAL SLAHLAR.......................................................................................... 121 BYOLOJK SLAHLAR.......................................................................................... 128 SU DEZENFEKSYONU........................................................................................ 130 CAN KURTARMA HZMETLERNDE RGTLENME ........................................... 131 LK YARDIM ANTASI.......................................................................................... 134 KAYNAKLAR ........................................................................................................ 136

BLM-1 LKYARDIM ETM GENEL KAVRAM Biyolojik bir varlk olan insann biyososyal yada biyokltrel insan olmas, yani iinde yaad toplumun gerek bir yesi haline gelmesi evresi ile etkileimi sonucunda salanr, insann evresi ile etkileiminin getirdii kltrlenme onu biyokltrel bir varlk haline getirmektedir. Her insan belli bir potansiyelle doar. Onun kiiliini belirleyen ve toplumun bir yesi yapan iinde yaad sosyal evredir. nsanolu evresiyle srekli etkileim halindedir, ondan etkilenir ve onu etkiler. nsan srekli gelien ve deien bir organizmadr. nsann biyososyal ve biyokltrel bir varlk haline gelebilmesi renme olgusuyla mmkndr. renme bir davran deiiklii srecidir. nceden renilen davran biimleri, karlalan glkleri yenmeye, yeni koullarn gereklerini yerine getirmeye yetmedii zaman, renme sreci balar. Bu gereksinimleri yerine getirmek zere dardan gelen uyarlarla onlara kar gsterilen tepkiler arasnda denge kurmak zere davran deiiklii yapma srecine retim ve eitim denmektedir. Eitimle bilgilenmenin fark hibir renilenlerin davrana yansmasdr. zaman gzard edilmemelidir. Eitim

Salk eitimi kiiyi bedensel, sosyal ve ruhsal bakmlardan tam bir iyilik halinde salkl) bir kii yapabilmek iin, salkla ilgili istendik, amal davranlar kazandrma, nceden kazanlm stenmedik davranlar deitirme, insann salkl olarak yaayabilmesi in gerekli fiziksel ve sosyal evreyi yaratabilmek iin yaplacak almalarn tmn kapsamaktadr. lkyardm eitimi lkyardm eitimi toplumumuzda kaza sonras lmlerin en aza ndirilmesi iin gerekli yetikin eitim konularndandr. ou kez kazann hemen yannda salk renimi grm, ikincil yardm ve tbbi tedavi ile lgili rgn eitim bilgilerini kazanm kiilerin bulunabilmesi mmkn olamamaktadr. Kazaya urayan kiilerin hemen yanbandaki yada onlara ilk olarak ulaan kiilerin yapaca, doru uygulamalar, yada kanacaklar bilinsiz davranlar ok kiinin hayatnn kurtulmasn salayacaktr. lkyardm toplumumuz iin temel eitim konular arasndadr. Temel eitim halka kendi sorunlarn ve bu sorunlarn zm yollarn buldurmak, toplumun deer yarglarn ve davranlarn yaadklar toplumu daha leri bir dzeye karmak iin aba harcayacak biimde deitirmek, kiilere insanlk ve vatandalk hak ve grevlerini retmek ve benimsetmek iin yaplan eitim dir. Yetikin eitim konusu olarak ilkyardm lkyardm eitimi yetikin eitim konusu olarak ele alndnda yetikin eitiminin ilkelerine uyulmaldr. Bu ilkelerin belki de en nemlisi yetikinin gereksinim duyduu-

nu renmesidir. Bu ilke gzard edilecek olursa stenilen amaca ulalamaz. Toplumumuzda ilkyardm eitiminin temel hedeflerinin iyi saptanmas gerekir. yi planlanmam, sadece bilgilenmeyi amalayan bir ilkyardm eitimi hibir zaman istenilen sonucu vermeyecektir. lkyardm eitiminin insan vcudu bilgisiyle yakn balants gznne alnmaldr. nsan vcudunun yapsyla ilgili temel bilgilerin yansra, yap ve fonksiyon arasndaki iliki zerinde de durulmas gerekmektedir. Eer bu yaplmayacak olursa dolam yetmezlii, ok, koma gibi kavramlarn, azdan yapay solunum, kapal kalp masaj gibi uygulamalarn kavranabilmesi mmkn deildir. Bu durumda toplum ilkyardm eitimiyle ilgili olarak gznnde tutulmas gereken noktalar aadaki gibi zetleyebiliriz: 1. lkyardm eitimi alacaklarn nsan vcudu ve fonksiyonuyla ilgili olarak bilgilerinin tazelenmesi yada bilgi boluklarnn giderilmesi gerekir. 2. Eitimden nce eitileceklerin konuyla ilgili bilgi ve beceri dzeyinin llmesi gerekir. Hatal ilkyardm bilgilerinin soru olarak getirilmesi pekitirici olabilir. Bu neden le ak ulu sorularn sorulmas ve cevaplarn: a. Doru b. Bilmiyor c. Yanl, zararsz d. Yanl, zararl olarak deerlendirilmesi en iyisidir. Sorulardan yanl zararsza negatif puan verilmeli, sorularn arlk snr geni tutulmaldr. stenirse doru cevap: -doru yeterli -doru, yetersiz olarak ikiye ayrlarak incelenebilir. 3. lkyardm eitimi alan kiilere salkla ilgili bilgilerin deiebilir bilgiler olduu her dzeyde kavratlmaldr. Kii bilgisini yenileme ve yeni bilgilerin nda uygulama -larn deitirme alkanl kazanmaldr, 4. lkyardm eitimi herkes iin geerli tek bir eitim programyla yaplamaz. lk yardm eitiminde eitim dzeyi ve daha nce ilkyardm eitim programlarna katlm olup olmadna gre kademeli programlar uygulanmaldr. Bu programlar uygulanr ken kiilerin meslekleri ve sk karlatklar ilkyardm sorunlarna arlk verilmelidir. 5. lkyardmc ald bilgilerle salk mesleine mensup kiilerin yetki ve sorumlu luunu kazanmadn kavramaldr. lk yardm eitimi kiilere salk personelinin yetkisinde bulunan baz uygulamalar yapabilme yetkisi veremeyecektir. lkyardm uygulamalar ilaszdr. lkyardm eitimi toplum genel kltrnn bir esidir.

10

6. lkyardma, salk personelinin uygulamalarda kesin karar verme yetkisine sahip olduunu bilmelidir. Uygulamalar srasnda hemen onun yardmcs durumuna gemek ve yaplan uygulamalarla ilgili olarak onlarla tartmamak zorundadr. 7. lkyardm eitimi ilkyardm kursuna katlanlarda teknoloji ve uzmanlk bilgisinin zorunlu olduu biiminde bir duygu yaratmamaldr. zellikle st uzmanlk dallarna mensup kiilerin verdikleri kurslarda bu duygu yaratlmaktadr. Bylece bir kaza durumunda salk evi ve salk ocaklarnn hatta yerel hastanelerin atlanarak byk merkezlere hasta iletme abas ierisine girilmektedir. Bu ise ilkyardm felsefesine aykr bir durumdur. Bir ok kazazedenin acil tbbi tedavi olmamas ve gecikmesi nedeniyle hayatn kaybetmesine neden olabilir. Bir ilkyardm eitiminde "hasta hemen bir hasta neye gtrlr", "hasta hemen bir kalp uzmanna gtrlr" gibi deyimler bu duruma yol aabilir. 8. Hasta tama teknii ve kurtarma almalar konusunda ilkyardmc yeterince bilgilenmi olmaldr. 9. lkyardm eitiminde mesaj birlii arttr. Sk sk deien uygulama standartlar kavram kargaas yaratacaktr. 10.lkyardmn uygun davranlar yapma ve zararl davranlardan kama bilgi ve becerisi olduu vurgulanmaldr. lkyardm eitiminde kiiler baz doru uygulamalar hakknda bilgilendirilirken, ayn zamanda allagelmi baz uygulamalardan da kan ma gerei retilmelidir. 11.lkyardm eitim programlarnda kiisel salk sorunlar genellikle n plana kabilmektedir. Kursa katlanlar sk sk kendilerinin ve yaknlarnn salk sorunlar ile balant kurarak konu btnlnnn dalmasna neden olmaktadr. Bu sorularn program aksatmas engellenmelidir. 12.lkyardm eitiminde teknoloji ve uygun ara gere temini ok nemlidir. Gerekli eitim arac salanmakszn ilkyardm pratiinin yaplabilmesi mmkn olamayacaktr. zellikle azdan aza yapay solunum ve kapal kalp masajnn yaptrlabilme si iin mutlaka bu amala gelitirilmi, eitim maketlerinin salanmas zorunludur. 13.lkyardm eitiminde verilen rneklerin lkemizde sk rastlanan rnekler olma sna zen gsterilmelidir. lkyardm eitiminin kazalar nleme ve korunma bilgisiyle birlikte verilmesi ok yararl olacaktr.

14.lkyardm eitiminde akademik endielerle ok ve yarntl bilgiden ok, kullanlabilir, uygulanabilir bilgi aktarmak, kullanlabilecek becerileri kazandrmak esastr. lkyardm eitimi veren kiiler ilkyardm bilgisinin acil tedavi yada sekonder yardmikincil yardm kavramyla ilgili olmadn kavram olmalar gerekir. 15.lkyardm kurslarnda kazandrlmas amalanan becerilerin hibir zaman yrrlkteki yasalarla elimemesi gerekir. lkyardm kursu sonucu verilecek belgenin

11

yasal erevesi iyi izilmelidir. 16. lkyardm eitiminde kullanlacak dil ok nemlidir. Tbbi terimlere boulmu, bir ilkyardm eitimi gereksiz entellektalizasyon dnda yarar salamayacaktr. 17. lkyardm eitiminde dzenlenecek programlar kiilerin renim dzeyine uygun olmaldr. Guruplar retim dzeyleri bakmndan homojen kurulursa ilkyardm eitiminin dzeyi artacaktr. Mesleki homojenlik ( ii, ustaba, mhendis, gazeteci, ofr) baz durumlarda eitim etkinliini artrabilir. 18. lkyardm eitimi yapacak kiilerin yeterli eitim ara ve gereci ile donatlmas gerekir. 19. lkyardm eitimi gren herkese standart ve amaca uygun nitelikte bir ilkyardm antasnn salanmas etkinlii artracaktr. LKYARDIM ETMNDE HEDEF GURUPLAR lkyardm eitiminde hedef gurup temelde tm toplumdur. nk toplumun btn bireylerinin temel ilk yardm bilgilerini almas, ilk yardm eitiminin amacnn gerekletirilmesinde, kaza sonucu lmlerin azaltlmasnda, en byk yarar salayacaktr. Bu temel bilgi daha st bilgi ve becerilerin kazandrlmas iinde yararl olacaktr. Toplum uygulamalarnda zellikle salkla ilgili hizmetlerin gtrlmesinde risk yaklam nemlidir. Yani en fazla gereksinimi olanlara daha fazla hizmet gtrlmelidir. Bu adan ilk yardm gerektirecek durumlarla karlama riski yksek olanlara en kolay ulaabilecek kiilerin ncelikle ve youn olarak eitilmeleri esastr. Her eitim programnn, sunulan alann ve toplumun gereksinimlerine cevap vermei zorunludur. nsanlara standart ve deimez kabul edilen salk nerileri sunmaktan ok, onlarn sosyokltrel zellikleri, ekonomik koullar, gereksinimleri belirlenerek eitim programlar hazrlanmaldr. lk yardm gerektiren uygulamalarla ilgili olarak toplumun deer yarglar, yanl yada doru inanlar, bunlarn sosyal mant iyice kavranmaldr. Daha nceden renilmi yanl bilgiler, anlamn yitirmi sloganlar etkisiz hale getirilmelidir. Ancak bu yolla yeniden kurucu, yani hatal olann yokedilerek yerine yenisinin konulmasn salayacak zellikte bir eitim planlamas yaplabilir. Kukusuz bu bilgi ve becerilerin tm toplum bireylerine iletilmesinde en nemli alan rgn eitimdir. lkokuldan balayarak temel ilkyardm bilgileri dolayl ve dorudan ilgili btn derslerden yararlanlarak toplum bireylerine verilmelidir, ilkyardm eitimiyle ilgili ders ve uygulamalarn, kazandrlan bilgi ve becerilerin dzeyi srekli llmeli, eiticiler belirli dnemlerde bu sonulan deerlendirerek mfredat ve uygulama gncelliini salamaldr. Gelimekte olan lkelerde ilkyardm bilgisinin btn toplum bireylerine yaygnlatrlmas multisektryel bir hedeftir. Multisektryel ibirliinin salanmasnda balang-

12

ta zorluklar olabilir. Ancak ncelii olan baz meslek guruplarnn belirlenmesi bu ibirliini zorlayc bir unsur olabilir. Eitim konuyla ilgili tm kiileri kapsamaldr. Eitim; sonu alnmasnda etkili olabilecek ve hatal grlerin deitirilmesinde ve katklarnn salanmasnda yarar olabilecek herkesi kapsamaldr. ncelikli olarak ilkyardm eitimim programlarnn dzenlenmesinde kim, nerede, ne zaman, ne kadar, niin, nasl, ne ile, kimilere, kim tarafndan sorularnn cevaplar verilmi olmaldr. ilkyardm kurslarnda lkemizin salk sistemi ve rgtlenmesi, ilk basamak acil tedavi hizmeti verebilecek kurulular, salk eitimi grm kiilerin ilk mdahalesinin salayaca avantajlar zellikle vurgulanmaldr. Kendi lkesinin salk sistemini, salk birimlerini tanmayan bir ilkyardma istenilen yarar salamayacaktr. lkemiz iin ilkyardm eitimi ile ilgili hedef guruplarn balcalarn yle sralayabiliriz: 1. retmenler 2. Din grevlileri 3. Basn yeleri 4. Emniyet grevlileri 5. Tm yneticiler 6. ofrler 7. i ve ustabalar 8. Askerler 9. Turizm alanlar 10.raklk eitimi alanlar 11.Sivil savunma grevlileri Hekimlerin acil tedavi ile ilgili bilgilerinin gncelletirilmesine ynelik hizmet ii eitimler, hekim d salk personelinin sekonder yardmla ilgili eitim programlar zellikle nemlidir. Kukusuz hekim ve hekim d salk personeli ilkyardm eitiminde eitici olma zelliindedir. Bu kiilere temel insan vcudun bilgisinin hangi kesime hangi oranda verilmesi gerektii, yap ve lev balantsnn kiilere nasl aktarlabilecei, eitilenlerin katk ve katlmnn nasl salanaca, temel ilkyardm Kursunun kapsam, ilkyardm rgtlenmesi ve ynetimi, ilkyardm eitim teknii gibi konular salayan etkin bir program uygulanmaldr.

13

BLM 2

LKYARDIM ETM UYGULAMALARINDA TEKNK lkyardm eitim programlarnn dier btn eitim programlar gibi planl, nceden programlanm, ilgili tm kiileri kapsayc zellikte ve srekli olmas salanmaldr. Eiticilerin kulland dil zellikle eiticilerin st dzey renim grm salk personeli olmas durumunda byk nem kazanmaktadr, anlalamayan tbbi terimler uygulama asndan en byk tehlikeyi oluturmaktadr. lkemiz iin ideal ilkyardm eiticileri salk oca hekimleri, salk memurlar, ebeler ve hemirelerdir. Uzmanlk eitim grenlerin acil tedaviden arndrarak ilkyardm eitimi vermekte byk glkleri olmaktadr. Eiticilerin eitim srasnda kendi anlatm tekniini gelitirmeleri zaman alcdr. Eiticilerin eitimi srasnda eitim pratikleri ok nemlidir. Bu eitim uygulamalar srasnda dier eitici adaylaryla sunulan eitim program ayrntl olarak tartlmaldr. Eitici eitiminden sorumlu kiilerin bu konuda zel aba gstermeleri gerekmektedir. Derslerin ilenmesi Dersin balangcnda her rencinin ilgisini artrabilmek iin dersin sonunda ulaabilecekleri aama vurgulanmaldr. Bu aamalarn belirtilmesi eitilenlerin zendirilmesine de katkda bulunacaktr. Bu zendirici ama cmlelerine bir ka rnek vermek istersek: 1. Bu dersin sonunda sizler etkin bir ilkyardm uygulamas yapabilmeniz iin gerekli temel insan vcudu bilgilerini kazanm o ocaksnz. 2. Bu derste reneceiniz bilgiler kazalardan sonra insan vcudunda meydana gelen zararlarn anlalmas ve tedavilerine ynelik uygulamalar kolaylatracaktr. 3. Solunum durmasna bal olarak ok kii yaamn yitirmektedir. Solunum durmasnda uygulanacak teknikler ok basit ve kolayca renebileceiniz bilgilerdir. Az dan aza solunum herkesin bilmesi ve gereinde uygulamas gereken temel hayat kurtarc uygulamalardr. zellikle nem tamas nedeniyle ocuklarla ilgili teknikler, suda boulmalardan sonra yaplacak hayat kurtarc yapay solunum uygulamalar da anlatlacaktr. Bu gibi aklamalar katlanlar in gerek anlamda bir zendirme ve ilgi artrc etken olabilir. Eiticiler eitim uygulamalar srasnda kendi giri ve zendirme cmle-

14

lerini kendi deyimleriyle anlatabilme konusunda aba harcamaldr. Eitimde ok deiik teknik ve yntemler vardr, ancak ksa srede yaplacak yaygn uygulamalarda; 1. Konferans yntemi Bu yntem anlatcnn konuyu daha iyi anlalmasn salayacak resim, ema, saydam vb aralar kullanarak belli bir srede anlatmalar esasna dayanr. renci ve anlatc arasnda etkileim ok snrldr. Kimi zaman hi yoktur. Burada gerekli bilgiler verilir. Ancak bunlarn gerekten renilip renilmediine ynelik geriye besleme yoktur. 2. Ders yntemi Ders ynteminde eitici ile eitilen arasnda srekli bir etkileim esastr. Bilgiler sunulur, ders boyunca sorulacak soru ve alnacak yantlarla renme dorulanr ve pekitirilir. lkemizde ilkyardm eitiminde en etkin yntem budur. Konferans ynteminde zellikle eitim dzeyi dk guruplarda baar ans ok az olmaktadr. Eitimciler yapt almalarda 45 dakikalk bir ders uygulamas srasnda balangta katlmclarn dikkatinin giderek artt bir dnem, sonra srekli bir dikkat azalm dnemi ve dersin sonuna doru ise hzl bir dikkat artm dnemi olduunu saptamlardr, (ekil 2-1)

Sekil 2-1. Dikkat-zaman erisi

15

lk yedi sekiz dakikalk sre dikkatin artt dnemdir. Daha sonra 38. dakikaya kadar srekli bir dikkat azalm sz konusudur. Eer dersin bitecei zaman bilinmekte ise son 7-8 dakikalk srede dikkat hzla artmaktadr. Eer dersin bitecei sre bilinmiyorsa ok deerli olan bu sreden yararlanlabilmesi mmkn olmayacaktr. zellikle bitmesi gereken saatte bitmeyen derslerde, gereinden fazla ok ey syleyebilme tela ierisinde anlatlanlar baka faktrler nedeniyle bktrc, sknt verici zellik kazanmakta ve dikkatle dinlenememektedir. Sylenenlerin yanl alglanabilme riski zellikle yksektir. Snfta rencilerin dikkatlerinin srekli klnabilmesi iin en uygun yntemin yaplan etkinlii her on dakikada bir deitirmek olduu sonucuna varlmtr. zellikle rgn eitim alkanln yitirmi kiilerde de bu yntem ok daha yararldr. retici 10 dakika bir konu anlatp, bir soru sorma zaman salayabilir. Daha sonra ikinci bir ondakikalk sre anlatma geilebilir. Bir dier yntem on dakika anlatm, on dakika pratik uygulanmas daha sonra tekrar anlatm eklinde olabilir. Soru sorma tekniinin dikkat toplamaya ynelik olarak kullanlmas: Bu teknik en kolay dikkat toplama tekniidir. Eitici on dakikann sonunda tm snfa anlatlanlarn anlalmasn kolaylatracak bir soru yneltir. Onlara bir dnme sresi tandktan sonra isim belirterek katlmclarn birisine soruyu yneltir. Burada serbest yantlama istei aranmamaldr. nk sorulan soru daha nceki on dakikalk srede anlatlanlara yneliktir. Pratik uygulamalar Pratik uygulama teknikleri eitici tarafndan gsterilir. Daha sonra renciler tek tek bunu taklit eder. Daha sonra ise uygulamaya geerler. Tek tek tm rencilere yaplan taklit etme ans tannmaldr.

LKYARDIM ETM PROGRAMLARI lkyardm eitim programlar deiik tasarmda olabilir. Deiik gurup ve dzeylere gre kapsam biimlendirilebilir. Aada deiik lkelerde ve lkemizde yaplan uygulamalar esas alnarak belirlenmi program rnekleri sunulmutur. Eiticiler bunlar yada daha sonra kendi uygulamalarnn deerlendirilmesi sonucu gelitirdikleri program kullanabilirler, ancak ulusal bir eitim programnda belirlenecek mfredatn modler olarak ilenmesi ok yararl olacaktr. Burada insan vcudu ile ilgili olarak zorunluluk nedeniyle allagelen fizyolojik ve anatomik balklar kullanlmaktadr. Ancak ierik ok basit ve kimi zaman birer cmleyle geilecek zorunlu balklardr. Bu bilgiler zellikle ilkyardm eitimi srasnda eiti

16

lenlerin sorduklar ve sk sk dersin blnmesine neden olan, temel kavram eksikliklerinin giderilmesine yneliktir. rnek 1. 1. ntest 2. Temel insan vcudu bilgisi {Baz lke programlarnda bu konu ilkyardma giri bilgisinden sonra, ve konferans olarak nerilmektedir. Ancak lkemizde nceden verilmesi, ayrca kaza sonucu meydana gelen etkilerin organ ve sistemler zerindeki etkisi zerinde durulmas yararl olacaktr.) lenirken yabanc terimlerin, bilimsel ayrnt larn verilmesinden kanlmaldr. Organ ve ilev balantlar, sistem ve ilem balantlar kurulmaldr. 2. 1. Hcre ve ilevi 2. 1. 1. En kk canllk birimi olarak hcre ve ilevleri 2. 1. 2. Hcre yaps 2. 2. Doku, salg bezi ve rt ve zar yaplar 2. 2.1. Doku kavram 2. 2. 2. Epitel doku, ba dokusu, sinir, kas ve kemik dokusu 2. 3. Hastalk ve hastalk yapan minicanllar (Dier lke programlarnda bu konu yoktur. Ancak bu temel konularn verilmesi lkemizde uygulanan programlarda yararl olmaktadr.) 2. 3. 1. Salk ve hastalk nedir? 2. 3. 2. Mikrop kavram 2. 3. 3. Mikroplardan korunmann nemi, yaralarn mikroplanmasn nleme 2. 3. 4. Baklama kavram, hastalklara diren, a ile korunmann nemi, kemoprofilaksi 2. 3. 5. Tetanoz as ve zellikleri, kimlere yaplmas gerektii 2. 4. Hastalk ve salkta deri 2. 4.1. Derinin yaps ve ilevi 2. 4. 2. Deri btnlnn bozulmasnn nemi 2. 4.3. Deri bakm, derinin temizlii, su ve sabunla deri sal arasndaki iliki 2. 5. skelet sistemi, kemik ve eklemler 2. 5. 1. Kemik, eklem ve iskelet sistemi

17

2. 5. 2. Postr ve salkla ilikisi 2.6.Kas sistemi 2. 6. 1. Kas ve zellikleri 2. 6. 2. Kasn ilevleri 2.7. Sinir sistemi 2. 7.1. Bir btn olarak sinir sistemi ve blmleri 2. 7. 2. Merkez ve evresel sinir sistemi balants 2. 7. 3. Otonom sinir sistemi 2. 8. Beduyu 2. 8.1. Duyular, koruyucu zellikleri 3. 8. 2. Gz, kulak ve dier duyu organlar 2. 9. salg sistemi ve organlar 2. 9. 1. Hormonlar ve vcut ilevi ile balants 2. 9. 2. i salg sistemi 2. 10. Kan 2.10.1. Kan, kan hcreleri, ilevleri 2. 10. 2. Phtlama ve ilevi 2.10. 3. Kan guruplar ve kan nakli, kann nemi 2.11. Kalp ve dolam sistemi 2.11.1. Dolam sistemi; atardamarlar ve toplardamarlar, kk dolam ve byk dolam 2. 11.2. Kalp ve ilevi 2. 11.3. Nabz, nemi, nabza bakma teknii 2. 11.4. ok ve dolam sistemi balants 2.12. Solunum sistemi 2.12.1. Solunum sistemi yap ve ilevi 2.12. 2. Solunum ilevleri 2.12.3. Oksijensizlik ve vcuttaki etkileri 2. 13. Sindirim sistemi 2.13. 1. Sindirim sistemi, yap ve ilevi

18

2. 13. 2. Emilim ve sindirim ilevi 2.14 Metabolizma, beslenme ve vcut ss 2. 14. 1. Metabolizma, vcut ss, yksek ate ve salk balants 2. 14. 1. Temel beslenme lkeleri 2. 15. Boaltm sistemi 2.15. 1. Boaltm sistemi yap ve ilevleri 2.15. 2. Elektrolit kavram, vcut svlar 2.16. reme sistem 2.16.1. Erkek ve kadn reme sistemi ve ilevleri 2.17. la kullanma bilgisi 2. 17. 1. la seimi ve kullanma bilgisi 2.17. 2. Hekim-eczac -ila ilikisi 2. 17. 3. Doz kavram 2.17. 4. Hastalk belirtisi ile hastalk fark 2.17. 5. Hastalk belirtilerine ynelik tedavi yaklamnn tehlikeleri 2. 18. Hekim hangi muayene ile hangi deerlendirmeyi yapar 2. 18. 1. Fizik muayene ve nemi 2. 18. 2. Hekim nabz niin sayar? 2.18. 3. Hekim kalbi niin dinler? 2. 18. 4. Hekim akcieri niin dinler? 2. 18. 5. Hekim karn niin muayene eder? 2.18. 6. Hekim dier muayeneleri niin yapar (kulak, gz vb) 2..18. 7. Temel tetkikler ve nemi 3. lkyardma giri 3. 1. lkyardmn tanm 3. 2. lkyardmn amalar 3. 3. lkyardmcnn zellikleri 3. 4. lkyardmcnn sorumluluklar 3. 4.1. Kayt tutmann nemi 3. 4. 2. Yardm isteme,

19

3.4. 3. Ayrntl bilgi verme 3. 4. 4. Bilgi yenileme 3.5. Durumun deerlendirmesi 3.6. Tan 3.7. lkyardm uygulamas 3.8. Hastann kaza ortamndan kartlmas 3.9. Hastann elbiselerinin kartlmas 3. 10. Birden fazla neden ve ilkyardm gerektiren durum 3. 11. Olas hastalklar 4. Solunum 4. 1. Tanm 4. 2. Asfiks nedenleri ve nemi 4. 3. Azdan aza yapay solunum, maket zerinde pratik 4. 4. Azdan aza yapay solunum mmkn olamad durumlarda yaplabilecek uygulama 4. 5. Soluk borusuna yabanc cisim kamas durumunda yaplmas gerekenler 4.6. Gaz boulmalarnda ilkyardm 4.7. Suda boulmalarda ilkyardm 4. 8. Aslarda ilkyardm 4. 9. Yksek voltaj elektrik arpmalarnda ilkyardm 5. Sarg teknii 5. 1. Sargnn tanm ve ilevi 5. 2. Mikropsuz sarg teknii, sterilite kavram 5. 3. Bandajn kirlenmeden kullanlmas 5. 4. gen bandaj ve yararlan 5. 5. Sk bandajn belirtileri 6. Yara ve kanama 6.1. Yaralar ve tipleri 6. 2. Yarada yabanc cisim 6. 3. Yaradan iddetli kanama olmas

20

6.4. Damar kanamalar, atardamar ve toplardamar kanamalar 6. 5. Damar kanamalarnda bas noktalan 6. 6. Damar kanamalarnda turnike uygulanmas(lkemizde yaynlanan tm kitaplarda bu teknik zerinde durulmaktadr. Gnmzde bunun uygulanmamas istenmemektedir. Bu balk karklk yaratmamak, yanl uygulamalar nlemek amacyla konulmutur) 6. 7. kanama ve belirlileri 6. 8. kanamada yaplmas gerekenler 6. 9. Sal deri kanamalar 6. 10. Burun kanamalar 6. 11. Dil ve yanak kanamalar 6. 12. Di kanamalar 6. 13. El ayas kanamalar 6. 14. Kol ve bacaklarda krkla birlikte olan kanamalar 6. 15. Kol ve bacak kanamalar 6. 16. Gs ve karnda delici kanamalar, yabanc cisim saplanmas 6. 17. Patlama yaralanmalar 6. 18. Ezilmeler 6. 19. Yara temizlii, tetanoz hastal 6. 20. Hayvan srklar, kuduz hastal 6. 21. Genel vcut travmas 7. ok 7. 1. ok tanm 7. 2. ok tans

7. 3. okta ilkyardm
7. 4. Akut kalp krizi tan ve yaplmas gerekenler 8. Bilin kayb 8. 1. Bilin kaybnn tanm 8. 2. Bilin kaybnn tans 8. 3. Bilin kaybnn dzeyi, koma

21

8. 4. Kafaya darbe 8. 5. nme 8. 6. Epilepsi 8. 7. Kanda eker dzeyinin ykselmesi ve artm 8. 3. Geici bilin kayb (baylma) 9. Kemikler ve iskelet sistemiyle ilgili ilkyardm gerektiren durumlar 9. 1. Krk tanm, tipleri ve krk tans 9. 2. Krk tedavisinin genel ilkeleri 9. 3. Kafatas, alt ene, omurga, kaburga, kprck kemii, kol ve bacak, diz krklar 9. 4. kk ve burkulmalar 10. Yanklar 10.1.Yank nedenlerine gre tip ve zellikler, yank derecelendirilmesi 10.2. Halanma ve s yanklarnda yaplacaklar 10.3.Kimyasal madde yanklarnda yaplacaklar 10.4.Gze kimyasal madde sramasnda yaplacaklar, gz ykanmas 10.5 . Azdan kimyasal madde yanklar 11. Zehirlenmeler 11.1. Zehir tanm 11.2. Zehirlenme yollar{solunum, az, emilim, sokma) 11.3. Genel zehirlenme tedavisinin ilkeleri, panzehir, zehirlenme etkenini bilme nin yararlan 11.4. Bcek, ylan ve akrep sokmalarnda ilkyardm 11.5. la ve kimyasal madde zehirlenmelerinde lkyardm 12. Scak arpmas(tanm ve ilkyardm) 13. Souk arpmas ve donmadanm ve ilkyardm) 14. Dier ilkyardm gerektiren durumlar 15. Hasta ve yaral tanmas 15.1. Hasta ve yaralnn kaza yerinden tanmasyla ilgili genel ilkeler 15. 2. Hangi hastalarn nasl tanacann kararlatrlmas

22

15. 3. Srtta, sedye ile, sandalye le, tekerlekli sandalye ile, iki kii vb tama 16. Son test ve deerlendirme 17. Eitime katlanlarn uygulanan eitim program ile ilgili grleri 18. Program uygulanmasyla ilgili aksaklklarn tartlmas 19. Eitim program ve daha sonraki eitim program le ilgili neriler.

kinci olarak temel insan vcudu bilgisinden sonra ilkyardm eitimi ile ilgili dier sistem bilgilerinin birlikte verilmesine ynelik bir rnek sunulmaktadr. rnek 2 1. ntest-45 dakika 2. lkyardma giri-45 dakika 2. 1. lkyardmn tanm ve nemi 2. 2. Ama 2. 3. lkyardmcnn zellikleri 2. 4. lkyardmcnn sorumluluu ve grevleri 2. 4. 1. Kayt tutma 2. 4. 2. letiim 3. 4. 3. Ara gere 2. 5. Durumun deerlendirilmesi 2. 6. Tan 2. 7. Tedavi ilke ve ncelikleri 2. 8. Elbiselerin kartlmas 2. 9. ok nedenli ve oklu etkilenmeler 2. 10. Olas hastalklar 3. nsan vcudu-45 dakika 3.1. skelet sistemi 3. 2. Balca byk kemikler 3. 3. Eklemler 3. 4. Vcut boluklar 3. 5. Deri

23

4. Solunum-45 dakika 4. 1. Tanm 4. 2. Solunum sistemi 4. 3. Solunum olgusu 4. 4, Solunumla ilgili sorunlar 4. 5. Havayolu 4. 6. Boulma 5. Solunum-azdan aza solunum teknikleri-45 dakika 5. 1. Eitim maketinin tantlmas 5. 2. Maketin temizlenmesi ve steri liftesin in salanmas 5. 3. Azdan aza solunum 5. 4. Azdan aza solunumun mmkn olmad durumlarda kullanlabilecek yntemler 6. Solunum-45 dakika 6. 1. Resusitasyon 7. Solunum-45 dakika 7.1. Koma pozisyonu, hayat kurtarma pozisyonu 8. Solunum-45 dakika 8. 1. Holger Nielsen 8. 2. Suda boulmalar 8. 3. Zehirli gaz ve dumanla boulma 8. 4. Soluk borusuna yabanc cisim kamas 8. 5. As 8. 6. Dk voltajl elektrik arpmalar 8. 7. Yksek voltaj kazalar 8. 8. Astm 9. Yeniden canlandrma pratii -1. 5. saat 10. Sarglar-45 dakika 10.1. Sarglar 10. 2. gen sarg

24

10.3. Bandajlar 11. Dolam sistemi, kanama ve dolam yetmezlii-45 dakika 11. 1. Kalp 11.2. Nabz 11.3. Atardamarlar, toplardamarlar ve kan 11.4. Dolam mekanizmas 11.5. Kanamann etkileri 11.6. Phtlama 12. Dolam, kanama, ve dolam yetmezlii-90 dakika 12. 1. Sal deri 12. 2. Kulak kanal 12. 3. Burun ve kanamalar 12. 4. Dil ve yanak 12. 5. Di kanamalar 12. 6. El ayas kanamalar 12. 7. Gsn delici yaralanmalar 12. 8. Patlama yaralanmalar 12. 9. Karn duvar yaralanmalar 12. 10. Varikoz venler 12. 11. Ezikler ve rkler 12. 12. Tetanoz 13. Dolam, kanama ve dolam yetmezlii-45 dakika 13. l.ok-tanm 13. 2. ok-tan 13. 3. Kalp krizleri 13.4. arpma ve darbe 13. 5. Kopmalar 13. 6. Kanama kontrol 14. Bilin kayb 45 dakika 14. 1. Sinir sistemi

25

14. 2. Bilin kayb 14. 3. Uyarya cevap verebilme dzeyi 14. 4. Bilincini kaybetmi kiinin deerlendirilmesi 14. 5. Genel tedavi kuradan 15. Bilin kayb-45 dakika 15. 1. Kafa darbelerinin sonular 15. 2. Beynin etkilenme dereceleri 15. 3. nme 15. 4. Epilepsi 15. 5. Histeri 15. 7. Kan ekeri dmesi 15. 8. Baylma 16. Kemik travmalar-45 dakika 16. 1. Krklar 16. 2. Ak krklar 16. 3. Kafatas 17. Kemik travmalar-90 dakika 17. 1. Alt ene 17. 2. Omurga 17.3. Kaburgalar 17. 4. Gste delik 16. 5. Kprck kemii/krek kemii 17. 6. Kollar 17. 7. Dirsek 17.8. El/parmaklar 17.9. Pelvis 18. Kemik travmalar-45 dakika 18. 1. Baldr kemii 18. 2. Bacak 18. 3. Ayak

26

19. kk ve incinmeler-45 dakika 19. 1. kk 19. 2. Diz travmalar 19. 3. Srt ve boyun ars 19. 4. Burkulma 19. 5. ncinme 20. lkyardm gerektiren dier durumlar-45 dakika 20. 1. Yank ve halanmalar 20. 2. Az ve boaz yanklar 20. 3. Yakc kimyasal maddeler 20. 4. Gze yakc madde sramas 20. 5. Zehirlenme 21. lkyardm gerektiren dier durumlar-45 dakika 21. 1. Hipotermi 21. 2. Souk arpmas 21. 3. Scak bitkinlii 21. 4. Scak arpmas 22. Hasta tanmas- 45 dakika 22. 1. Hasta kaldrma ve tama ilkeleri 22. 2. Uygun yntem seimi 22. 3. Tek kii ile tama 22. 4. ki kii ile tama 22. 5. ok kii ile tama 22. 6. Sandalye ile tama 22. 7. Battaniye le tama 22. 8. Sedye ile tama lkemizde yaynlanan lk yardmla ilgili kaynaklar daha ok eitilecek gruplarn genel zellikleri esas alnarak hazrlanmaktadr, "iiler ve ilk yardm", "trafikte ilkyardm1' "denizciler iin ilkyardm" gibi balklar altnda verilmekte yada ilkyardm bal altnda herkes in geerli olduu varsaymndan hareket edilerek ayn bilgiler sunulmaktadr.

27

Oysa seilen konularn hedef ald guruplar homojen deildir. Deiik eitim dzeyinde kiilerden olumutur. Deiik eitim dzeylerindeki kiilerin ilkyardm konularn kavrayabilmesi iin gerekli olan "insan vcudunun yaps" "kiisel hijyen" "nsan fizyolojisi "gibi konularda eit bilgiye sahip olduklarn varsayabilmek zordur. Ayrca eitimde kullanlan terimlerin kavranmas ve anlalmasnda da farkllklar olmaktadr. Eer uygulanan eitim katlanlarn dzeyinin altnda ise katlanlarn bilgisini daha st dzeye kartabilmesi zor olacaktr. Eer eitim program eitilenlerin dzeyinden yukarda ise, temel baz bilgilere sahip olmayanlarn bu eitimden yeterince yararlanabilmeleri de mmkn olmayacaktr. Dier bir sorun ise ilkyardm eitimi konusunda yeterli bilgi dzeyinde olmayanlarn bir st dzey eitime balamalarndaki sakncalarn gz ard edilmesidir. Verilmek istenen st dzey eitimin eiticiler tarafndan eitilenlere aktarlmas konularn kavranmasna yetmeyecektir. Yar bilgilenme yaratacaktr. Eitim sadece bilgilenme deil renilenlerin davrana yansmasdr. Bu durumda eitim program istenilen amac salamayacaktr. Nitekim Etibank Genel Mdrl ile, Hacettepe niversitesi Halk Sal Anabilim dalnca Seydiehir Alminyum tesislerinde dzenlenen bir lkyardm kursunda alnan sonular ilgintir. 19-23 ekim 1987 tarihleri arasnda dzenlenen bu ilkyardm kursuna deiik iyerlerinde alan ii ve ustaba dzeyinde 59 kii katlmtr., almaclar eitim dzeylerine gre kademeli olarak, basamak halinde hazrlanan eitim programlarndan "lkokul eitim dzeyindekiler ve ilkokul eitimi olmayanlar" iin hazrlanan eitim program uygulanmtr. Eitim program gnde alt saatten be gnlk olarak hazrlanmtr. Teorik ve uygulamal olarak hazrlanan eitim program Tablo 1 de verilmitir. Ayrca eitime balamadan nce ve eitim bitiminde hazrlanan bir test btn iilere uygulanm, uygulanan testler her iki almac tarafndan sonular arasndaki tutarllk asndan deerlendirilmitir.

28

Tablo 1. Seydiehir Alminyum Tesisleri Eitim Merkezinde Yaplan ve Eti-bank'a bal deiik iyerlerinde alan ii ve ustaba dzeyindeki kiilere uygulanan D Basama Eitim Program Gnler

lenen Eitim Programlan 9-12:00 1 3:30-16:30 lkyardmn tanm Kurtarma kavram Gnlk yaamda ve i kazalarnda lkyardmn nemi Kalp ve solunum durmalarnda lkyardm (yapay solunum, kalp masaj) Yank, kesik, yaralanma, Baylma, ok, koma, boulma, zehirlenme, elektrik arpmas, donma durumlarnd lkyardm bcek sokmas, kanama durumlarnda lkyardm

Birinci Gn

Al n deerlendirme nsan vcudunun yaps ve ileyii

kinci gn

lkyardm hizmetlerinin rgtlenmesi

nc gn

Drdnc gn Krk ve kkta lkyardm, Sarg, atel ve al uygulamalar Beinci gn Pansuman, yara bakm Antisepsi, ara gere sterilizasyonu

Kafa yaralanmalarnda ve arpmalarnda ilkyardm

Son deerlendirme Genel tartma

29

Eitim programna katlanlarn eitim dzeylerine gre dalmlar ise Tablo 2'de verilmitir Tablo 2. Eitim programna katlanlarn renim dzeylerine gre dalmlar

renim dzeyi

Say

Yzde

Okur yazar, ilkokul Ortaokul Lise Yksekokul

32 3 21 3

54 5 36 5

Toplam

59

100

Btn grupta birinci ve ikinci test uygulamas karlatrma sonular Tablo'3 te verilmitir. Tablo 3. Btn grupta birinci ve ikinci test sonularnn karlatrlmas I. Test sonular 49 ve alt II. Test Sonular 80 ve zeri Toplam

50-59

70-79

49 ve alt 50-59 70-79 80 ve zeri

Toplam

3 1 4

9 4 4 1
16

1 6 1 2
10

1 12 11 3
27

14 23 16 6
59

Genel puan ortalamas birinci test iin 59. 0, kinci iin 74. 3 ve art 15. 03 tr. (p<0. 05) I. testte %37. 3, ikinci testte ise %63 orannda 70 ve zerinde puan alnmtr. lkokul dzeyinde renim grm olanlarla birinci ve ikinci test puanlarnn karlatrl-

30

mas ise Tablo 4'de verilmitir. Bir kii kinci ankete katlmad in deerlendirme d braklmtr. Tablo 4. lkokul dzeyinde renim grm olanlarn birinci ve ikinci test sonularnn karlatrlmas I. Test sonular II. Test Sonulan 49 ve alt 50-59 70 ve zeri 49 ve alt 50-69 70 ve st Toplam 4 9 3 2 14 1 10 2 13 14 13 4 31* Toplam

(9) Bir kii ikinci test uygulamasna katlmamtr. Birinci test ortalamas 49. 60, kinci test ortalamas 64. 48 olarak bulunmutur. Ortalama puan art 15- 08 dir. (p<0. 05). Eer birinci testteki puan 100 olarak alrsak deer ikincide 128 e kmtr. Orta, lise ve yksekokul renimi grenlerde birinci ve ikinci test sonularnn karlatrlmas tablo 5. te verilmitir. Tablo 5. Orta, lise ve yksekokul dzeyinde renim grm olanlarn birinci ve ikinci test ortalamalarnn karlatrmas I. Test sonular 49 ve zeri 49 ve alt 50/69 70 ve zeri II. Test Sonular 50-69 70 ve zeri 1 16 8

Toplam

1 1

1 17 9

Toplam

25

27

Birinci test ortalamas 70. 15 ve ikinci test ortalamas 86. 81 olarak hesaplanmtr. Ortalama puan art 16. 7 dir. P<0. 01 dir. Birinci test puan ortalamas 100 olarak alnrsa ikinci test puan ortalamas 124 olmaktadr.

31

Birinci ve ikinci test arasndaki farkn nemlilik testi yaplm ve sonular tablo 6 da gsterilmitir. Tablo 6. Birinci ve ikinci test sonulan arasndaki nemlilik testi Test puan II. testte ortalama puan art 49 ve alt 50-69 70-79 80 ve zeri Tm 22.36 18.23 11. 19 1.3 15.04 50.05 6. 91 3.00 13 7.7 0.001 0.001 0. 01 0.05 0.001 13 21 15 4 58(*) t P SD(n-1)

(*)Bir kii ikinci teste katlmamtr. Birinci testte 49 ve altnda puan alanlarla, 50-69 arasnda puan alanlarn, II. testteki puan artlar nemli bulunmutur. nem derecesi 0. 001 dzeyindedir. Birinci testte 70-79 ve 80 zerinde alanlarn puan artlar da nemli bulunmutur. Ancak p deeri 0. 01 le-0. 05 bulunmutur. Her iki grupta ki artn da nemli olmasna ramen tek dzeyli eitimin iki grup arasnda puan art bakmndan fark yaratmadn gstermektedir. lk testte dk puan alanlarn puan artlarnn nemlilik derecesinin yksek olduu ilk testte yksek puan alanlarn ise nemlilik derecelerinin dk olduu grlmektedir. Bu durum deiik eitim dzeylerindeki bilgilenme derecelerinin daha dk olduunu gstermektedir. Bu durum deiik eitim dzeylerindeki kiilere ayn programn uygulanmasnn ok dk bilgilenme ve eitim dzeyindekilerin puanlarn daha byk oranda artrrken, balangta eitim dzeyi yksek olanlarn puanlarnn daha az oranda arttn gstermektedir.

32

BOLUM - 3 LK YARDIMIN TANIMI VE LKELER lk yardm toplumun btn bireylerinin salk eitimi grsn grmesin her trl koulda yapmas gereken bir uygulamalar btndr. Acil tedavi ise ancak belirli eitim basamaklarn gemi ve yasalarla salk mesleini srdrebilme hakk verilmi kiilerce, tannan yasal snrlar ierisinde yaplan uygulamalardr. lkyardm eitimi kiilere salk personeli nitelii kazandrmaktan ok kendileri ve evrelerindeki dier toplum bireyleri iin hayat kurtarc ve sakatlklar nleyici, en aza indirici uygulamalar konusunda yeterli bilgi ve beceri kazandrmaya yneliktir. Tp bilgileri srekli deien bilgilerdir. Gnn koullar ve bilimsel gelimeler nda bilgilerin deiebilecei daima aklda tutulmaldr. 3.1. LK YARDIMIN TANIMI Herhangi bir kaza yada yaam tehlikeye dren bir durumda salk grevlilerinin yardm salanncaya kadar hayatn kurtarlmas yada durumun daha ktye gitmesini nleyebilmek amacyla ilasz olarak yaplan uygulamalara ilk yardm denir, ilk yardm uygulamalar lm yada daha fazla oranda zarar grmeyi, zedelenmeyi nler. oku engeller. Arnn azalmasna yada ortadan kalkmasna yardmc olur. Herhangi bir acil durumda yaplacak basit uygulamalar kadar baz tehlikeli davranlardan kanlmas da kiinin hayatnn kurtulmasnda nemlidir yada salk durumunun daha ktye gitmesinde engelleyici olabilir. Bu nedenle ilk yardm bilgileri renilirken ne yaplaca kadar nelerin yaplmasndan kanlmas gerektii de renilmelidir. lkyardm becerisi baz uygulamalar yapma bazlarnn ise yaplmasn; engelleme yada yapmaktan kanma becerisidir. iddetli kanama yada boulmalarda olduu gibi kimi zaman acil tedavi ve ilk yardm ayn anlamdadr. Yani ilkyardmc yada salk personelinin yapacaklar uygulamalar birbirinden farkl deildir. Bir ka saniyelik bir gecikme bile kiinin hayatla lm arasnda ki durumunu etkileyebilir. Baz durumlarda ise ilk yardm uygulamalar tedavi uygulamalarndan nceliklidir. lk yardmc baz uygulamalar daha deneyimli yada profesyonel kiilerin yapaca uygulamalar olarak ertelerken bazlarn geciktirmeksizin srdrmek zorundadr. 3. 2. LK YARDIM ETMNN AMALARI ilk yardm eitiminde temel ama vardr: 1. Toplum bireylerine hayat tehlikeye dren durumlarn retilmelidir. Herhan gi bir yaralanma durumu yada hastalk halinde meydana gelen salk sorununun ze lliklerinin ve derecelerinin belirlenmesini salayacak temel bilgiler verilmelidir. 2. Kiilere uygun zamanda uygun davran yapma ve zararl olacak davranlar dan kanma becerisi kazandrlmaldr.

33

3. Kazazedenin durumunu deerlendirme ve bylece yaplacak uygulamalar ara snda ncelikleri belirleyebilme becerisini kazandrmaldr. ncelikler belirlenemeye cek olursa ertelenebilecek bir mdahele ile zaman yitirirken hastann hayatn kaybet mesine yol alabilir. 4. lk yardm eitimi aslnda kazalar nleme eitiminin nemli aralarndan birisi dir. Kiilere kazalardan korunma bilinci kazandrlr. KUKUSUZ BTN SALIK SORUNLARI GB LK YARDIM GEREKTREN SORUNLARDA DA EN NEML VE ETKL UYGULAMA KORUYUCU UYGULAMALARDIR. LK YARDIMDA KORUYUCU UYGULAMALAR KAZALARDAN KORUNMAYA YNELK UYGULAMALARIN TMN KAPSAR. 3. 3. LK YARDIMCININ ZELLKLER lk yardmcnn sahip olmas gereken temel zellikler unlardr: 1. lk yardmc sakin olmaldr. Telaa kaplmamaldr. 2. Hasla ile onu sakinletirecek ekilde yumuak bir tonda konumaldr. 3. Eer hastaya mdahale edebilecek salk personeli varsa ilk yardmc hemen onun yardmcs durumuna gemelidir. Onun uygulamalarna karmamaldr. Onun istei dorultusunda yardm etmelidir. 4. lk yardmc hibir zaman kendi can gvenliini tehlikeye almamaldr. Kendi gvenliini salayacak nlemleri ncelikle almaldr. lkyardmcnn bilinsizce kendi hayatn tehlikeye atacak biimde davranmas ilkyardm yaplacak kiilerin saysn arttrmaktan baka bir sonu vermeyecek yarar yerine zarar verecektir. 5. lk yardmc evrede bulunan kiileri salk kurulularna, itfaiyeye, polise haber vermelerini salayacak biimde organize etmelidir. 6. lk yardmc ilk yardm uygulamalarnda ncelikleri ok iyi bilmelidir. Kalbi ve solunumu durmu bir hastada hayat tehlikeye drecek bu durumlarn nlemini almas gerekirken yararsz baka uygulamalarla zaman kaybetmemelidir. 7. lk yardmc blgesindeki salk olanaklarn ve kurulularn iyi tanmaldr. lkesinin salk sistemi hakknda yeterli bilgiye sahip olmaldr. 8. lk yardmc insan sal ile ilgili bilgilerin en kolay deiebilir bilgiler olduunu kavramaldr ve yeni bilgilerin nda bilgi ve davranlarn deitirmeye, kendini yenilemeye hazr olmaldr. 3. 4. LK YARDIM LKELER VE NCELKLER Daha ncede vurguland zere ncelikli amalar yaral kiinin hayatnn korunmas ve mevcut salk durumunun daha ktlemesini nlemektir. Hayatn kurtarlmas kukusuz daha nce gelir. Yani yaral bir kiide, hayat tehdit eden bir durum varsa

34

bu durumun ortadan kaldrlmasna allmaldr. rnein yaral soluk alp veremiyorsa bunun salanmas, kan dolam durmusa kan dolamnn salanmas birinci ncelikteki konulardr. Gerekli muayene ve deerlendirmeler yapldktan ve nlemler alndktan sonra durumun ktlemesi nlenmeye allmaldr. rnein kan kayb olan bir yaral da, kan kayb nlenemedii takdirde yaralnn durumu giderek ktleecektir. O halde kanamann durdurulmas ile yaralnn salk durumunun daha ktlemesi nlenebilir. Mevcut durum korunmaya allr. Btn bu uygulamalar yapldktan sonra eer olanak varsa iyilemeyi kolaylatrc baz mdahalelere sra gelir, rnein yaral bir kiide yarann su ve sabunla ykanmas, temizlenmesi yara iyilemesini kolaylatrc bir uygulamadr. Sonu olarak ilk yardm uygulamasndaki balca amalar unlardr: 1. Yaam koruma ve yaam garantiye alma 2. Durumun ktlemesini nleme 3. yilemeyi kolaylatrma.

Tablo 3-1: lk yardmn amalar

LKYARDIMIN AMALARI 1. YAAMI KORUMA VE SRDRLMESN SALAMA 2. DURUMUN KTLEMESN NLEME 3. YLEMEY KOLAYLATIRMA

3. 5. LK YARDIMDA TEMEL UYGULAMALAR lk yardmda zel baz uygulamalarn ayrntsna girmeden nce btn durumlar iin geerli temel uygulamalarn yerine getirilmesi gerekir. Bunlar yle sralayabiliriz: 1. Hastann boynunu skan kravat, dme gibi eyler hemen gevetilir. 2. Hastann solunumu kontrol edilir. Solunum durmusa azdan aza yapay solunum yaptrlr. 3. Hastann kalbi kontrol edilir. Eer kalp atmlar yoksa kapal kalp masaj gecikmeden balatlr. 4. Herhangi bir kanama olup olmadna baklr. Kanama varsa daha sonra anlatlacak uygun teknikle kanama durdurulur. 5. lkemizde daha yaygnlamam olmakla birlikte hastann boynunda bileinde

35

sal ile ilgili herhangi bir uyar ve aklama olup olmadna baklr. Bu uyanlarn bazlar kolye ve madalyon biimindedir ve zerinde Kzlha, SOS, Kzlay simgeleri olabilir. 6. evredekilerin hastann evresinde toplanmalar, onlar huzursuz edecek biimde konumalar ve heyecanlandrmalar engellenir. lerinden birisi veya bir ka yardm istemek zere gnderilir. Bulunulan yer ve olay hakknda gerekli bilgili vermeleri konusunda uyarlr. 7. Kazaya uram kii kendine gelse yada kendini iyi hssetse bile durumundan kesin olarak emin olmadan ayaa kalkmasna izin verilmemelidir. Kazalardan sonra aniden ayaa kalkan kiilerde baylma yada ok geliimi sz^ konusu olabilir. 8. Bilinci kapal hastalara azdan hi bir iecek verilmez. zellikle byle durumdaki hastalarn azndan su aktlmas gelenei lkemizde yaygndr. Bu gibi uygulamalara izin verilmemelidir. nk bu suyun soluk borusuna kaarak hastann boulmasna neden olabilmesi mmkndr. 9. Hastann scak tutulmas in zerine battaniye rtlr. Hastann btn olarak stlmas gerekir. Kolunun altna beline, bacaklarnn altna scak su torbalan yada ieleri konularak stmak tehlikeli olabilir. En iyisi bir battaniye le rtmektir. 10. Eer hastann bilinci kapal ise, komada ise koma pozisyonuna getirilir. 11. Eer kaza ortam koullarna bal ise sz gelimi gaz zehirlenmesi vb gibi bir durum sz konusu ise hasta ortamdan hemen uzaklatrlr. Ama gerekli bir neden yoksa, zorunluluk sz konusu deilse hastann yerinden kprdatlmamas esastr. 12. Krk varsa krk blgesi hareketsiz hale getirir. 13. ok varsa okla savalr. 14. Hastann bilinci aksa sakinletirilir. 15. Hastalarn aznda toz toprak, krk takma di vb eyler olabilecei akla gelmeli az ii temizlenmelidir. 16. Hastaya turnike konmas gibi gzden kaabilecek ve sreklilii tehlike yaratabilecek herhangi bir mdahale yaplmsa bu salk kuruluuna bildirilmelidir. 17. lkyardmcnn kaza yerinde kalmasn gerektirebilecek tek durum mdahale edilmesi gereken baka kazazedelerin bulunmas ve bunu yapacak bakalarnn olmamasdr. Kalmay gerektirecek zorunlu bir durum yoksa ilkyardma kazazede ile birlikte salk kuruluuna kadar gitmek zorundadr. Azdan solunum, kapal kalp masaj

gibi baz uygulamalar bunu zorunlu klar.

36

Tablo 3-2. lk yardmcnn sorumluluu:

LK YARDIMCI: 1. HASTANN DURUMUNU VE OLAYI DEERLENDRR. 2. DURUMU YADA YARALANMANIN DERECESN BELRLER. 3. DURUM YADA YARALANMA LE LGL EN UYGUN LKYARDIMI UYGU LAR. 4. HASTANIN TAINMASINI SALAR. 5. TAINMA SALANINCAYA KADAR YADA SALIK KURULUUNA ULAlLINCAYA KADAR KAZAZEDE LE BRLKTE BULUNUR. 6. SALIK ETM GRM BR PERSONEL VARSA ONUN YARDIMCISI DURUMUNA GEER. 7. GERENDE SALIK PERSONELNE GEREKL HER TRL AYRINTILI BLGY VERR.

Tablo 3-3. Kazaya urayan kiinin durumu deerlendirilirken nemli faktrler:

LK YARDIMCI KAZAYA URAYAN KNN DURUMUNU DEERLENDRRKEN VE YAPILACAK UYGULAMALARI BELRLERKEN: 1. SAKN OLMALIDIR. 2. ETKNL ELE ALMALIDIR. 3. EVREY DEERLENDRMEL, ETKSN SRDREN BR TEHLKE KAYNAI OLUP OLMADIINI BELRLEMELDR. 4. KAZAYA ARIYAN K LE SAKN BR BMDE KONUMALI VE ONU DNLEMEL, YATITIRMALIDIR. 5. EVREDE BRKENLER ORGANZE EDEREK DZENL VE ZARAR VERMEYECEK BMDE KATKIDA BULUNMALARINI SALAMALIDIR.

3. 6. LK YARDIMDA TANI AAMALARI lk yardmda tan aamalar salk personelinin kulland tan aamalarndan farkl deildir. Hastann yks alnmal yada dinlenmeli, belirtiler ve bulgular tesbit edilmelidir.

37

Tablo 3-4. lk yardmcnn yapt ilk deerlendirme aamalar

1. lk yardmcnn hayatn tehlikeye dren bir durum var m? Varsa ortadan kaldr. 2. Kazaya urayann hayatn tehlikeye dren bir durum var m? Varsa ortadan kaldr. 3. Hastann bilinci nasl? Kapal ise: 3. 1. Hava yolunu a 3.2. Solunum yoksa yapay solunuma bala 3.3. Kalp atmlar yoksa kapal kalp masaj yap. 3. 4. Hem solunum hem kalp atmlar yoksa ikisi birden yaplmaldr. Bilinci aksa: 4. Kanama olup olmadna baklmaldr. Kanama varsa kontrol edilmelidir.

3. 7. YAAMIN KORUNMASINI VE SRDRLMESN SALAYAN NCELKLER NELERDR? Yaamn korunmasyla ilgili ncelikler yabanc kaynaklarda ngilizce Airway, Breathing ve Circulation terimlerinin ba harfleri alnarak ilk yardmn ABC si olarak sralanr. lk yardmn ABC si bu durumda: A. Hava yolunun almas B. Solunumun dzeltilmesi C. Dolamn salanmas uygulamalarn kapsar. Hava yolunun almasnda az ierisinin temizlenmesi, kusmuk, ta toprak, takma di vb varsa bunlarn kartlmas gerekir. Eer yapay solunumu gerektiren bir durum yoksa hastann koma duruuna getirilmesi de hava yolunun almasn salayan uygulamalardandr. Solunumun dzeltilmesinde temel ilk yardm uygulamas eer solunum durmusa

azdan aza yapay solunum yaptrlmasdr. Eer azda, yzde paralanma varsa
yada azdan aza yada azdan buruna yapay solunumu engelleyen bir durum varsa dier daha az etkili yapay solunum yollarna bavurulur. Bunlarn ayrntsna ilgili blmde deinilecektir.

38

Tablo 3-5: lk yardmn ABC'si

LK YARDIMIN ABC S 1. HAVA YOLUNUN AlLMASI(ARWAY) 2. SOLUNUMUN SALANMASI(BREATHNG) 3. DOLAIM ETKNLN SALAMA (CRCULATON)

3. 8. DURUMUN KTLEMESN NLEYEN UYGULAMALAR NELERDR? Durumun ktlemesini nleyen uygulamalar kanama varsa durdurulmas, yaralarn sarlmas, krklarn hareketsiz hale getirilmesi, hastann doru ve rahat biimde yatrlmas olarak sralanabilir. Bu uygulamalar kan kaybn, yaralarn kirlenmesini, ary ve hatal anatomik durular nleyerek durumun daha da ktlemesini engeller. Tablo 3-6. Durumun ktlemesini engelleyen uygulamalar DURUMUN KTLEMESN ENGELLEMEK N LK YARDIMCI: 1. KANAMAYI DURDURMALIDIR. 2. GEREKL SARGILARI YAPMALDR. 3. KIRIKLARI HAREKETSZ HALE GETRMELDR. 4. HASTAYI DORU VE RAHAT BMDE YERLETRMELDR. DURUMA UYGUN ZELL OLAN BR DURU BM VARSA(OK, KOMA), HASTA YI BU DURUA GETRMELDR. 3. 9. DURUMUN YLEMESN SALAYAN UYGULAMALAR NELERDR? Durumun iyilemesini salayan uygulamalardan en nemlisi hastann rahatlatlmas, gven verilmesi, stresinin ve korkusunun giderilmesidir. Ar ve rahatszlk yapan durumlar nlenilmelidir. Hastayla ilgili lemlerde incitici, zorlayc, hrpalayc olunmamaldr. Hareketler yumuak olmaldr. Hasta souktan korunmaldr. Ancak souktan koruma abalar ierisinde yerel stmadan yani sadece bir blgesinin stlmasndan kanmak gerekir. Battaniye ve yorgan rterek yada zorunlu hallerde su ielerinin yatan altna konulmasyla stma salanabilir. Su ieleri hastann beline, yanlarna yada vcuduna temas edecek biimde konulmamaldr.

39

BLM-4 KAZAYA URAYAN KNN KAZA ORTAMINDAN IKARTILMASI Hastann kaza ortamndan kartlmasyla ilgili uygulamalarda ilk ve temel kural hastann daha fazla zarar grmesinin engellenmesi ve bu kartma ilemi srasnda hastann organlarnn ve vcut blmlerinin paralanmasnn nne geilmesidir. Biz ancak hastann kaza ortamndan kartlmasyla ilgili genel kurallar verebiliriz. Her kazann kendisine zg koullan bulunduu unutulmamaldr. Yangn, gaz vb. gibi hem kazaya urayann hem de ilk yardmcnn hayatn tehlikeye drebilecek durumlarda gerekli gvenlik nlemlerinin alnmas zorunluluu bulunmaktadr. Kuyuya dme durumlarnda zellikle kr kuyulardaki gaz zehirlenmesi durumlarnda evrede kiiyi kurtaracak bakalar yoksa kuyuya inilmemelidir. nk bu tip zehirlenme yapan gazlar balangta burun tarafndan alglanr. Ancak koku duyusunun alma zellii nedeniyle daha sonra alglanmaz olur. Gaz birden bilinci ortadan kaldrabilecek kan dzeyine ular ve kiinin lmne yol aabilir. Ayn durum baz maaralarda da sz konusu olabilir. Eer baa bir ey dme riski varsa ilk yardmc baret ve koruyucu balk giymelidir. Elin kesilmesi, yrtlmas riski varsa eldiven giymesi zorunludur. Yangn ortamnda yangna dayankl giyecek yoksa ve bu konuda eitim grlmemise girilmemelidir. Bir otobs kazasnda kazaya urayan aracn devrilme olasl gznne alnmaldr. Arabann altna girilecekse arabann kurtarcnn zerine kme olasl deerlendirilmelidir. Yerde cam krklar varsa srnrken kurtarcnn zarar grmesine neden olabilir. Bir srt tahtas yada battaniye buna engel olabilir. Hastann kaza ortamndan kartlmas srasnda en kolay ve zararsz yol en nce denenmelidir. Szgelimi bir araba kazasnda eer hastann bulunduu taraftaki kap almyor ve dier taraftaki kap alyorsa hastann oradan kartlmas en mantkl ve doru uygulama olacaktr. EER OLAY YERNE KISA SREDE ULAABLECEK PROFESYONEL BR KURTARMA EKB VARSA ONLARIN KATKISINI SALAMAK GEREKR. BLNSZ ABALAR YARAR YERNE ZARAR VEREBLR. kartma ileminin sistematik ve dzenli olmas gerekir. Burada be evre sayabiliriz: 1. Hastaya ulama 2. Hayat kurtarc ilk yardm uygulamalar 3. Hastann evresindeki tutucu, engelleyici etkenleri kaldrma

40

4. Hastann kartma ilemine hazrlanmas 5. Hastann kaza ortamndan kartlmas KAZAZEDE KAZA YERNDEN NE BAHASINA OLURSA OLSUN DEL ZARAR GRMEDEN VE HAYATI TEHLKEYE SOKULMADAN IKARTILMAK ZORUNDADIR. TEKNOLOJ VE PROFESYONEL BLG GEREKTREN DURUMLARDA HER TRL BALANTI ARACI LE BU EKPLERE ULAILMALIDIR. TFAYE EKPLER, ASKER BRLKLER, EMNYET RGT, SALIK KURULULARI, SVL SAVUNMA KURULULARI BU AIDAN BYK KATKILAR SALAYABLR. Kurtarma ileminde aralar Kaza yerinden hastann kurtarlmas srasnda deiik aralar gerekebilir. Eer basit ara yeterli ise daha bynn kullanlmamas gerekir. Aralar iki cismin arasn amak amacyla kullanlanlar, bir btnn paralarnn sklmesi amacyla kullanlanlar, kesici aralar, ekici aralar olmak zere drt guruba ayrlr. Bu aralarn kurtarma ekiplerinde bulunmas gerekir. Eer ayr bir kurtarma birimi yoksa kazaya mdahale edecek ekiple birlikte bu aralar ve kullanacak deneyimli ekibi tayan bir arata gitmelidir. Kazaya urayan kiinin kaza ortamndan kartlmasnda dier kurallar: 1. Doal yol en uygun yoldur. Hastaya en yakn kap almyorsa dier kaplar denenmeden baka bir yol aranmamaldr. Hatta bazan kaplarn ten kazaya urayan kii tarafndan almas ans da denenmelidir. 2. Kap ile ilgili btn imkanlar denenmesine ramen alamyorsa bu kez camlar krlmaldr. Cam krklarnn etrafa almamasna zen gstermelidir. Eer bir aracn ierisine cam krklar dald ise aracn ierisine srnmeden nce yere bir battaniye, kilim vb serilmesi gerekir. 3. Tepetaklak olmu bir arabann ierisine girerken arabann devrilmesini engelleyecek nlemler alnmaldr. Bu salanmadan aracn ierisine girilmesi hem ilkyardmcnn hem de kazaya urayan kiinin hayatn tehlikeye atabilecektir. 4. kartma leminden nce ilk yardmn ABC si salanmal, daha sonra hasta nn ba ve boyun stabilitesi gvenceye alnmaldr. Bu varsa boyunluk taklarak yoksa gazete tomaryla boyunluk yaplarak salanabilir. Krk varsa tesbit edilir. Hastann kanamas varsa durdurulur ve ak yara varsa sarlr. 5. Hastay sktran blmler varsa ayrlmaldr. Hastaya saplanm herhangi bir manivela, kol vb varsa bu ekilip kartlmaz. Eer vidas varsa sklmeli, gerekirse zel aralarla kesilmelidir. Vcuda, gze, karna, gse saplanan aa, demir, kanca, bak, ok vb ekilip kartlmaz. Ancak uzunsalar dikkatle kesilip, vcutta olduu gibi braklr. Bunlar

41

ancak hastanede, ameliyatla kartlabilir. Bunlarn kartlmasna kalklrsa hastann lmne yol alabilir. HASTA VE YARALILARIN TAINMASI 4. 1. HASTANIN ELBSELERNN IKARTILMASI Hastann durumun deerlendirilmesinde ve baz mdahalelerin yaplmasnda hastann elbiselerinin kartlmas gerekir. Hasta elbiselerinin kartlmasn gerektiren durumlardan birisi elbiselerin kimyasal madde ile bulak olduu durumlardr. Baz kimyasal maddeler elbiseden zamana bal olarak cilde doru yaydm gsterebilirler. Eer bu maddeler var ve dekontamine edici baz maddeler varsa nceden bu maddeler serpilerek temizlenmelidir. Deriyle temas tehlikeli bir madde dekontaminasyonu sz konusu se ilkyardmc kendisini koruyacak nlemi almaldr. (Geirgen olmayan eldiven vb). Elbiselerin kartlmas srasnda yaralnn hrpalanmamasna, zorlayc hareketler yaplmamasna dikkat edilmelidir. Daima salam taraftaki kol ve bacaklar nce kartlr. Eer bu kartma ilemi ar harekete neden olacak, ar ve zorlanmaya yol aacaksa elbiselerin kesilerek kartlmas gerekir. Yank blgesi zerindeki elbise hi bir zaman syrtlmamaldr. Kesilerek dokuya zarar vermeksizin kaldrlmaldr.

Tablo 4-1. Hasta tanmas ve elbiselerin kartlmasyla ilgili genel ilkeler

HASTANIN TAINMASI VE ELBSELERN IKARTILMASI SIRASINDA: 1. ZORLAYICI, RAHATSIZLIK VERC HAREKETLERDEN KAINMALIDIR. 2. YARARI OLMAYAN GEREKSZ UYGULAMALAR YAPILMAMALIDIR. 3. HASTANIN ZARAR GRMES ENGELLENMELDR.

4. 2. HASTA TAINMASI Eer hastann ve ilk yardmcnn hayatn tehlikeye dren bir durum yoksa hastann durumu stabil olmadan hareket ettirilmemesi gerekir. Hastann tanmasnda en elverili ara eer varsa sedyelerdir. Tekerlekli sedyeler tanma kolayl salar. Dier sedyeler bu amala yaplm olduundan dengeli ve kolay hareket ettirilebilir zellie sahiptir. Eer hasta kaldrlarak sedye zerine konulamyorsa hasta hafife yerden kaldrlarak sedye altna (tmelidir. Daha nceden bilin kayb olan, kr, kafa travmas, solunumla ve dolamla il-

42

gili sorunu olan hastalar kendini iyi hissetse bile ayaa kaldrlmamal, sedye ile tanmaldr. Hasta tamakla grevli kii: 1. Kendi fiziksel kapasitesini bilmelidir. Bunun zerinde arlk yklenmek kendi sine ve kaza geiren kiiye zarar verebilir. 2. Tama ilemi srasnda dengeli olunmaldr. Hasta dnda ek yk alnmamal dr, (omuza veya serbest ele) 3. Kaygan ortamda kaymay nleyici nlemler alnmaldr. (ayakkabya bez balanmas gibi) 4. Hasta kaldrlrken daima dizden eilip dorulmaldr. Belden eilme ve kaldrma hareketi yaplmamaldr. 5. Tama ilemi srasnda srt dz tutulmal, karn kaslar kol ve bacaklara arlk verilmelidir. 6. ekme ilemi srasnda kol ve omuzlar kullanlmal srt dz tutulmaldr. 7. Tama ve kaldrma lemleri daima sakin, bilinli ve kararl hareketlerle yaplmaldr. 8. Sedye le tanrken gl kiiler hastann ba tarafndaki saplardan tutmaldr. 9. Sedye ile tama srasnda bir kii komut vermelidir. Komut sol -sa, sol-sa biiminde deil, i-d, i-d olarak verilmelidir. Acil tama Tek kii ile acil tama Acil tama terimi kaza ortamnda patlama, yangn, gaz vb hem kazaya urayann hem de ilk yardmcnn hayatn tehlikeye dren bir durum varsa bazan ilk mdaheleler yaplmadan ncede hastann hzla uzaklatrlmas gerekebilir. Tek kii ile acil tama uygulamalar aadaki gibi sralanabilir: 1. Battaniye ya da kilimle srkleme Eer tekniine uygun yaplrsa en gvenli tek kii tamas bu yntemdir. nk omurga ve ekstrem itelerde bkme ve zorlanma olmaz. Ba ok yksee kalkmamaktadr. ekerken ba ve gvdenin dz olmasna zen gsterilir. Hasta bir battaniye yada kilimin zerine yerletirilir. Kollar gs zerinde kavuturulur. Battaniye yada kilim kundak gibi sarlr. Dik merdivenlerden kaydrmak zorunluluu varsa ba yine nde olmaldr. Ancak arpma olasl varsa ba desteklenmeli ve korunmaldr. 2. Elbiseden tutarak ekme Kilim yada battaniye yoksa hastann tanabilmesi iin elbisesinden ekilmesi ge-

43

rekebilir. Hastann boynunun arkasndan yakas kavranr. Ba bu yolla n kol tarafndan desteklenir. Ban btn bu srkleme srasnda mmkn olduunca yere yakn olmas gerekir. Ancak merdiven indirirken kaldrlmasna izin verilebilir. ekme ilemi srasnda battaniye ile ekmede olduu gibi ba ve gvde dz olmaldr. Bklmemelidir. Merdiven indirirken koltuk altlarndan kavranr ve hastann ba bylece n kollarla desteklenmi olur. 3. Boyna ask yaplarak tama(itfaiyeci tamas) Eer havadan hafif gaz varsa ve yere yakn gaz konsantrasyonu azsa hastann kurtarlmas srasnda iki eli kravatla veya kemerle kelepe gibi balandktan sonra kurtarc boynunu bu iki elin arasndan sokar. Kollarn gererek omuzlarn kaldrdnda hasta yerden biraz kalkm olur. Ancak bu tip tamann boyun omurlarna en byk zorlamay yapt unutulmamaldr. Kurtarc dizleri ve elleri zerinde srnrken hastay da tar. ki kii tarafndan acil tama Altn beik tama Bitkin, ancak oturabilir bir hasta iki el kenetlenip zerine oturtulup, dier iki el de kenetlenerek srta destek verecek biimde tanabilir. Bilinci kapal bir hasta da zorunlu durumlarda bu yolla tanabilir. Dier yntemde ise iki taycnn elleri altn beik yapacak biimde kenetlenir ve hasta oturtulur. Hastann kendisi elleriyle tayclarn boynuna tutunur, Bu tip tama kazaya urayan kiinin bilincinin tam ak olduu durumlarda mmkn olabilir. Eer hasta dar bir yoldan, koridorun, kanaldan, tanacaksa dier yntemler mmkn olmayabilir. Hastann bu duru ,da yar oturur duruma getirilmesi diz ken bir ilk yardmcnn koltuk altlarndan girerek gsten kavramas, kazaya urayan kiiye srt dnk olan bir dier kiinin se bacak arasna girip diz altlarndan kavradktan sonra kaldrmas salanr. Bu durumlarda hastann mmkn olan en byk oranda dz tutulmasna allmaldr. Acil olmayan tama Acil olmayan tamadan nce hayal stabilize eden her trl nlem alnmaldr. Bu tip tamalarda sedye ve benzeri bir ara yaplr. nk sedye tama bakmndan en elverili aratr. Sedye ile tamada hastaya uygun duru verilmesi mmkndr. Kukusuz tekerlekli sedyeler ve sedyeler en ideal tama aralardr. Bunlar kurtarma yerine gelen ambulanslarda varsa kullanlr. Yoksa battaniye ve krek sap gibi malzemeden, kenarlar rulo gibi kvrlarak gerdirilen kilimlerden sedye yaplabilmesi mmkndr.

44

Tablo 4. 2. Tama srasnda sedyede hastaya verilecek duru biimleri ve gerektiren durumlar.

Srtst ve dz Bacaklar kaldrlm dz durumda Dz, kala kaldrlm Dz, ba on derece kaldrlm durumda Sola yatm durumda Yar yzst Yar oturur Dik oturur durum

Pelvis, omurga ve bacak kr olan bilinci ak hastalar. ok, baygnlk, tama srasnda kalp masaj ve yapay solunum yaplyorsa Kordon sarkmas, yada ksmen domu makat gelii Kafa travmas, inme

Gebeliin son devreleri Koma, bilinci kapal Gs ars, gs ii kanama Akcier demi, astm gibi nefes darl yaratan durumlar.

45

BLM-5

KAZALARDAN KORUNMA Toplum bireylerinde kazalardan korunma bilincinin gelitirilmesi lkyardm eitimiyle birlikte verilmesi gereken temel kavramlardandr. Kasalar btn dnyada her yl 100 000 e yakn can kaybna neden olur. Her sene kazalara bal olarak 70 000 000 kii yaralanmaktadr. Bunlardan 9 milyonu bir sre de olsa sakatlk dnemi geirmektedir. Bunlardan 350 000 i ise kalc sakatlkla sonulanmaktadr. Toplumda ilkyardm eitimi ile birlikte kazalardan korunma bilgisi de verilmelidir. Gnmzde teknolojik deiim.zellikle bu deiime uyum salayamama nedeniyle tehlikeli sonular verebilir. Aada deiik uygulamalara ynelik baz ayrntlar verilmitir. Bunlar temel baz ipular vermek zere sralanmtr ve yerel koullara gre deerlendirmelidir. Otomobil gvenlii 1. Arata mekanik yetersizlikler.eskimi ve ypranm paralar zamannda deitirilmelidir. 2. Belirli zamanlarda yaplmas gereken bakmlar yaptrlmaldr. 3. Uzun yol ncesi araba bakm yaplmaldr. 4. Sisli,yal havalarda koula uygun araba kullanmaldr. 4. Kaygan yollarda,arzal yollarda trafik kurallarna uymaldr. 5. Trafik uyarlarna uyulmaldr. 6. Hz snrlamalarna uyulmaldr. 7. Doan ve batan gnee kar srerken gne gzl kullanlmaldr. 8. Yayalarn yapabilecekleri hatalara kar dikkatli olunmaldr. 9. 18-25 ya aras srclerin otomobil kazalarna neden olma bakmndan nde gelen gurubu oluturduu unutulmamal,bu guruptaki kiilerin eitimine arlk verilmelidir. 10. Emniyet kemerleri mutlak balanmaldr. Arka koltuklara da emniyet kemeri taklmaldr. 11. kili araba kullanmaktan kanmaldr. 12. Tepki sresini ve dikkati etkileyen ila alndktan sonra araba kullanlmamaldr.

46

13. Sinirli ve kzgn olunduu zaman araba kullanlmamaldr. 14. ndeki arabay yakdan zlememeli,hzla balantl durma mesafesine zen gstermelidir. 15. Araba srerken gsteri yaplmamaldr. 16. Btn hzlarda arabann tren mesafesi bilinmelidir. Btn yol ve hava koulla rina uygun fren mealesi bilinmelidir. 17. Yorgun ve uykusuz araba kullanlmamaldr. 16. Uykusuz durumlarda uyarc alarak araba kullanmaktan kanmaldr. 17. Uzun yolculuklarda planl dinlenme zamanlar ayrlmaldr. 18. Dzenli olarak gz muayenesi yaptrlmaldr. 19. Dier srclerin hatalarna kar dikkatli olunmaldr. 20. Alacakaranlkta farlar yaklmaldr. 21. Gece ve k far mesafesinde duracak hzda araba kullanlmaldr. 22. Btn camlarn ya ve kardan temizlenmesine zen gsterilmelidir. 23. Yal ve karl havalarda ok nceden sinyal vererek arkadaki arabay uyar mak zorunludur, ani dnlerden kanlmaldr. 24. Karl ve yal havalarda virajlar ok yava dnlmelidir. 25. Karl ve yal havalarda ani frenden kanlmaldr. 26. Araba Kayarak dnmeye baladnda direksiyon dnme ynnde evrilerek kontrol tekrar kazanlmaldr, 27. Donma noktasnda yada donma noktasnn hemen zerinde kar ve buzun daha kaygan olduu hatrlanmaldr. 28. Karda dk vitesle gidilmelidir. 29. Geceleri cisimlerin olduundan uzakta grld unutulmamaldr. Bisiklet gvenlii 1. Yolun sandan gidilmelidir. 2. Arabalarn arkasna almamaldr. 3. Far ve reflektrsz bisiklet kullanlmamaldr. 4. Bisikletin de dzenli bakmlar yaptrlmaldr. 5. Trafik kurallarna uyulmaldr. 6. Bisikletli grlebilmesini salayacak iaret, lamba ve dier nlemleri almaldr.

47

7. Trafie kar bisiklet srmekten kanlmaldr. 8. Alan araba kaplarna dikkat edilmelidir. 9. Grme ve kontrol engelleyecek yolcu ve yk tanmamaldr. Motorsiklet gvenlii 1. Uygun koruyucu balk kullanlmaldr. 2. Kolay grlmeyi salayacak renkte giyecek ve dier aralar kullanlmaldr. 3. Pantolon paalar dar olmaldr. 4. Kolay kavramay salayacak eldiven giyilmelidir. 5. Bot biimi ayakkablar daha gvenlidir. 6. Arata,balkta ve srtta yanstan bandlar bulunmaldr. 7. Gzlerin korunmasna zen gsterilmelidir. 8. Dier aralarla aradaki mesafeye dikkat edilmelidir. 9. Uykusuz motorsiklet kullanlmamaldr. 10. Dnlerde dier aralarn yolunu kesmemeye zen gsterilmelidir. 11. Geilecek ara srcs tarafndan grldnden emin olunmaldr. 12. Tepe ve virajlarda ndeki ara geilmemelidir. 13. ki ara arasndan geilmemelidir. 14 .Kaygan yollarda hz azaltlmaldr. Evde kazalar nleme Her yl evlerde ev kazalarna bal olarak 20 000 civarnda lm olduu belirtilmektedir. Kazalar daha ok mutfak ve banyo kazalardr. 1. Btn merdivenler aydnlatlmaldr. 2- Merdivenlerde oyuncak,vb bulunmas engellenmelidir. 3. Btn merdivenlerde trabzan olmaldr. 4. Bozuk basamaklar onarlmaldr. 5. Uygun olmayan sandalye ve aralar merdiven olarak kullanlmamaldr. 6. Demenin ar kaygan olmas engellenmelidir. 7. Kaymay nleyecek terlikler giyilmelidir. 8. Yal ve gebeler iin banyoda kaymay nleyecek plastik paspas yada yolluk lar kullanlmaldr.

48

9. Kaygan kk hallar engellenmelidir. 10- Merdiven balarnda kayabilecek kk yolluk ve hallar kullanlmamaldr. 11. Giri basamaklarnn iyi aydnlatlmas gerekir. 12. Evin en ok dolalan yerlerinden uzatma kablosu geirilmemelidir. 13. Kullanlan aralar hemen kaldrlmaldr. 14. Ortalkta zellikle tekerlekli ocuk oyuncaklar braklmamaldr. 15. Su,ya ve dier kaygan kirlilikler zamannda silinmelidir. 16. Yatakta sigara iilmemelidir. 17. Elektrikli ara gere ve kordonlar iyi koulda olmaldr. 18. Atan sigortalara kaln tel sarlmamaldr. 11. Elektrik kablolarnda balant hatas varsa uzman bir kiiye danlmaldr. 12. Elektrik sistemine an yklenmekten kanlmaldr. 13. Kibrit ocuklarn ulaamayaca yerlerde saklanmaldr. 14. Yanc materyal evde saklanmamaldr. 15. ocuklarn ocak,soba ve frnlara yaklamalar engellenmelidir. 16. Mutfakta ocak zerindeki aralarn saplan ie dnk olmaldr. 17. Mutfakta yangn sndrc bulunmaldr. 18. Ya yangnlarnda su kullanlmamaldr. 19. Banyo kvetine girmeden nce suyun ss kontrol edilmelidir. zellikle bebekler banyo yaplmadan nce suyun ss dirsekle kontrat edilmelidir. 20. Yangn durumunda aile bireyleri ne yapacaklarn bilmelidir. 21. Sv gaz tpleri uygun koullarda olmaldr. Balantdan sonra szdrma sabun kp ile kontrol edilmi olmaldr. 22. Frn yandan yaklmal,zerine doru eilerek yakmaktan kanlmaldr. 23. Gerekeli btn aralar uygun biimde topraklanm olmaldr. 24. Yanc eya ve maddeler s kaynandan uzak tutulmaldr. 25. Elektrik onarmlarnda teknik kiilere danlmaldr. 26. Evde zehirli madde bulundurulmamaldr. 27. Btn ilalar ocuklarn ulaamayaca yerde tutulmaldr. 28. ilalar birbirinin kutusuna konulmamaldr.

49

29. Kapal garajda araba motoru altrlmamaldr. 30. Ekzos ve havagaz zehirlenmelerinde hemen ortamdan klmal,camlar almal,kazazede ak havaya karlmaldr. 31. Evde silah kilitli ve almas mmkn olmayan yerlerde saklanmaldr. ocuk lar anahtara ulaamamaldr. 32. Silahlar boken bile hi bir zaman kiilere dorultulmamaldr. 33. Bebekler,byk ocuklar, bykler ve hayvanlarla ayn yatakta yatmamal dr. 34. Bebekler kundak yaplmamaldr. 35. ocuklar kapal dolap vb ye girmemeleri konusunda uyarlmaldr. 37, Evde ve bahede sivri, batc ve kesici aralar azlar yukar gelecek biimde sandalyeye,itlere dayanlmamaldr. Yzme gvenlii Yzme gvenlii ou kii tarafndan bilinmemektedir. Suda hayat kurtarma ilemleri ancak ok iyi yzcler tarafndan yaplabilir. Kiinin kendi hayatn kurtarmaya ynelik uygulamalar iyi bilmesi gerekir. 1. Yzme tam olarak renilmelidir, 2. Tek bana yzlmemelidir. 3. Kiinin kendisiyle yararak yzmekten kanmas gerekir. Snrlarn zorlama maldr. 4. Ar bir yemekten sonra yzlmemelidir. 5. Bilinmeyen sularda yzlmemelidir, 6. Bilinmeyen sularda dalnmamaldr. 7. plak dalma konusunda iyi bir eitim grmeden dalnmamaldr. 8. SCUBA dalmalarnda iyi bir eitim grmeden dalnmamaldr. 9. Suda hayat kurtaran uygulamalar renilmelidir. Kaykta gvenlik 1. Kaykta bulunan herkes iin can yelei kullanlmaldr. 2. Tehlikeli ve bilinmeyen sularda kayk kullanlmamaldr. 3. Kayn ar yklenmemesi gerekir. 4. Suda iken yer deitirmemelidir. 5. Arln dengeli olarak datlmas gerekir.

50

Okulda Gvenlik 1. Koridorlarda koma engellenmelidir. 2. Merdivenlerde itme ve ekme okul kazalarnn en nemli nedenleri arasndadr. 3. Kalem,kitap ve dier cisimlerin frlatlmas,yere atlmas yaralanma ve dme kazalarna neden olabilir. 4. Kavga dme ve yaralanmalara neden olabilir. 5. aka amacyla yaplan tehlikeli davranlardan kanlmaldr. Gzde silme s prme oyunu, elme takma gibi davranlar. 6. Kimyasal maddelerle denetim d deney yaplmas 7. Spor ara ve gerelerinin denetim olmakszn kullanlmas 8. Sigara ime 9. lk, elektrik kablolar ve dier donanmla oynanmas. 10. Kafalarn tahtaya vurulmas.cetvelle baa vurulmas,kafalarn birbirine tokuturulmas

51

BLM-6

BLN KAYBI VE KOMA nsanlar evrelerindeki uyarlar be duyu ite alglayp baz olaylara uygun tepkiler gsterirler. Bu duyular grme, iitme, tatma, koklama, dokunma duyulandr. Dokunma duyulan deiik zelliktedir. Bunlardan arl uyaranlar nedenden uzaklamay salayan refleks tepkilerle korunmamz salar. Bilinci kapal kiilerde be duyu ile alglama ortadan kalkar, ileri derecedeki bilin kapanmasnda arl uyaranlara da cevap veremez. Kii arl bir uyarandan kanmak iin bacan ekemez, Bilinci kapal kii bir ok bakmdan tehlike altndadr. Bilin kaybna neden olabilecek yzlerce nedenden hangisi buna yol aarsa asn kiinin en ok yardma muhta olduu durumdur. Bilinci kapal k: 1. Yardm isteyemez. 2. Dikkatli deerlendirilmeyecek olursa hastann ld sanlabilir. 3. Nedene ynelik tahmin hayat kurtarc olabilir. 4. Kolayca zarar grebilir. 5. Solunum yolu tkanm olabilir. 6. Hasta kusabilir ve kusmuk solunum yollarna kaabilir. 7. Gzn yabanc cisimlerden korumasn salayan refleks mekanizma ortadan kalkmtr. 8. rme refleksi yada ksrk mekanizmas almayabilir. TERS GSTERLMEDKE KAZAYA URAYAN BLNC KAPALI HER KNN SOLUNUM YOLUNUN KAPALI OLDUU KABUL EDLMELDR. Btn bunlar kiinin durumunun deerlendirmesinde ok dikkatli olmay gerektirir, ilk olarak ilkyardmn ABC si yerine getirilmelidir. Eer solunum yolu tkal ise almal, solunum yapmyorsa yapay solunum, kalp durmusa kapal kalp masaj yaplmaldr. Bilin kaybnn dzeyi deien derecelerde olabilir. En ileri biimi koma durumudur. Koma durumunda kii dardan verilecek arl uyaranlara da cevap veremez. Bilin kaybnn deiik nedenleri olabilir. Kafaya gelen darbelere bal beyin sarsntlar, beyin kanamalar, beyin tmrleri, beyinde iltihaplanmalar(menenjit gibi} beyinle ilgili etkiler birinci grup nedenlerdir. Baz ilalarn ar alkol alm bilin kayb nedeni olabilir. Siroz, remi, eker hastal gibi baz hastalklarda koma nedeni olabilir. Bilinci kapal bir hastada 1. lk olarak hava yolu alr.

52

2. Soluk alyorsa koma duruuna getirilir. 3. Soluk almyorsa yapay solunum balanr ve nabz kontrol edilir. 4. Kalp te durmusa kapal kalp masaj ile birlikte yapay solunum srdrlr. 5. Kalp ve solunum geri dndkten sonra koma yatna getirilerek salk kuruluuna tanr. Basit baylmalar uzun sre ayakta kalanlarda, heyecan durumlarnda beyne yetersiz kan gitmesine bal geici baylmalar olabilir. Bu kiiler srt st yatrldnda, ayaklar hatife kaldrlacak olursa genellikle kendilerine gelebilirler. lk yardmn ABC si yerine getirilmeli, boaz skan kravat, yaka dmesi ve kemer gibi eyler almaldr. Kendine geldikten sonra kalkmasna izin verilmemelidir. Srt st yatar durumda salk kuruluuna gnderilmelidir. Trenler srasnda ar gerilime bal olarak ani baylmalar olabilir. Bu durumlarda baylacan hisseden kii bacak kaslarn kasarak kalalarn sktrr, karn kaslarn hzla ieri ekerse baylmay engelleyebilir. Eer herhangi bir yerde baylma hissi ortaya karsa bir yere oturarak ban bacaklar arasna alnmas baylmay engelleyebilir. Kafa Travmalarna Bal Komalar Travmann zelliine gre beyinde sarsnt, zedelenme, kanama ortaya kmas koma nedeni olabilir. Kazalardan sonra kulaklardan ve burundan kan veya beyaz bir svnn gelmesi krk riskini ve ileri derecede beyin sarsntsn gsterebilir. Koma halin deki kiilerde kafada ezilme, rk, krk, ilik ve morluk olmas kafa travmasna bal bir komay akla getirmelidir. lgili blmde ayrntl bilgi verilmitir. Baa darbe olan durumlarda kiinin yaplan muayenesi normal bile olsa kii yirmidrt saat sre ile yalnz evde kalmamaldr. Eer derin uykuya dalar uyanmazsa, iddetli ve herhangi bir neden olmakszn pskrr durumda kusmalar olursa hemen en yakn salk kuruluuna iletilmelidir. Bu sre ierisinde ar kesici hap ve uyku hap almamaldr. Ar la Alm Eer hastann evresinde ila ieleri, sindirilmemi hap ieren kusmuk, enjektrler varsa ar ila almna bal bir koma durumu akla gelmelidir. Eroin kullananlarda gzbebekleri toplu ine ba gibidir. Baz ila alknlarnda ine izlen olabilir. Cebinde ve zerinde uyku hap yada yattrc hap ieleri olabilir. Hasta salk kuruluuna iletilirken kusmuk rnei de birlikte getirilmelidir. Alkol Nefesi alkol kokuyorsa ar alkol almna bal koma sz konusu olabilir. ALKOL KOKUSUNUN NEML BR SORUNU VARDR. OU K ALKOL KOKMASI NEDENYLE DURUMU BAST BR SARHOLUK OLAYI OLARAK DEERLENDREBLR. AIRI ALKOL ALAN BR KNN KOMA DURUMUNDA OLMA

53

SI, KAFA TRAVMASI, BEYN KANAMASI, LA NTOKSKASYONU, EKER HASTALI VE METABOLK NEDENLERE BALI KOMAYA GREBLMES HER ZAMAN MMKNDR. Bu nedenle alkol kokan kiilerin dikkatle deerlendirilmesi gerekir. Alkol alan kiiler kolayca debilir ve kafalarn arpabilir. Kavga nedenli travmalara, ukura dmelere arpmalara, trafik kazalarna urayabilirler. Epilepsi Kiinin cebinde Tegretol, dilantin vb gibi epilepsi ilalarnn olmas, idrar ve dk karmas, vcudunda dme ve arpma yaralanmalarnn olmas epilepsiye bal komay dndrmelidir. Dilini srd iin dilde yara ve kanama olabilir. lgili blmde ayrntl bilgi verilmitir. Menenjit Kiinin ateinin yksek olmas, vcudunda yaygn siyah dkntler olmas, ense sertlii menenjite bal bir koma durumunu akla getirmelidir. Byle durumlarda ilkyardma kendisiyle ilgili koruyucu bir ila almasna gerek olup olmadn salk kuruluundaki hekime sormaldr. nme Yal, cebinde tansiyon ilalar bulunan, yzn b;r tarafnn dier tarafna gre simetrisinin bozulduu kiilerde inme akla gelmelidir. Vcudun bir yarsnda kol yada bacak zayf ve pasif harekete dirensizdir. Konuma, hareket yada duyulanm fonksiyonlarnn vcudun bir blmnde kaybolmas biiminde ortaya kar. Bunun nedeni beyinin bir blmnn kanlanmasnn bozulmasdr. Beyin damarlarndan birisinin pht ile tkanmas, yada bunlara pht atlmas, buna bal tkanmalar, beyin kanamalar bu olaya neden olabilir. Kan basnc yksek olanlar (hipertansiyonu olanlar) da kan basnc ykseklii kontrol altna alnamayacak olursa beyin kanamasna bal inmeler grlebilir. Derecesi olayn iddetine ve blgesine gre deiim gsterir. Beynin bir blmne kan akmnn gitmemesi durumunda inme ortaya kar. Beyin dokusu kansz kalmaya bir ka dakika dayanabilir. Bu olay srerse geri dnmesi imkansz biimde beynin o blm lr. Beynin beslenmesi bozulan blmnn zelliine ve ilevine gre belirtiler ortaya kar. Bu hastalarn zerine su dklmesi, sarslmas, nefes gl ekiyorsa azndan su boca edilmesi ok tehlikelidir. eker Hastal eker hastalarnda iki trl risk vardr, Birisi zel bir eker hastal tipinde olanlarn an inslin almalar sonucu kan ekerlerinin dmesi{hipoglisemi), kincisi kan ekerinin artmasna (hiperglisemi} olarak meydana gelen koma durumlardr. eker artmna bal durumlarda nefes meyva kokar. Karn ars, kusma, bulant olabilir. Deri scak ve kurudur. Kalp almlar ok hzldr. Gzler ukurdadr. Kanda eker dmesi-

54

ne yada an inslin almna bal durumlarda ise baars, ba dnmesi, uyku hali, alglama bozukluklar, davran deiiklikleri, bitkinlik ve el ve ayak hakimiyetinin kaybedilmesi, sanki sarhomu gibi davranlarla balayan bu durum havale VG koma ile sonlanabilir. Deri souk ve nemfidir. Vcut ss ileri derecede dktr. Normalde kan ekeri dklne bal komann ilk belirtileri hasta tarafndan alglanr. Bu durumda yannda tad ekeri yemesi gerekir. Kan ekeri azalmasna ve dklne bal koma ok acil tbbi tedavi gerektiren durumlardandr. Hastaya en ksa srede damardan zel ekerli serum verilmesi gerekmektedir. NEDEN BLNMEYEN KOMALARIN HEPSNDE LK OLARAK KANDA EKER EKSKLNE BALI KOMA GB TEDAV UYGULANR. Bilinci kapal olan kiilerde genel kurallar: 1. Bilinci kapal kiilere azdan bir ey verilmez. 2. Bilinci kapal olan kiilerde ilk yardmn ABC si hayati nem tar. 3. Solunum ve kalp normalse koma duruuna getirilerek tanr. 4. Bilinci kapal kiilerin zerine souk su dklmesi, amarlanmas, sarslmas tehlikeli olabilir. Bu gibi davranlar engellenmelidir. lm Yaamla lm arasnda gelien olaylar dizisinde ilk olarak evre ile anlaml iletiim kurabilme yetenei kaybolur. Bilin kayb ve hava yolu tkankl bunu izler. Bunun nedeni dil kknn geriye doru kayarak soluk borusunun azn kapatmasdr. Az ierisindeki salglar da bunu kolaylatrr. Daha sonra solunum durur. Solunum olay ile salanan oksijenin kesilmesi 1-2 dakika ierisinde kalbinde durmasna neden olur. Kalbin durmas klinik lm adn alr. Kalbin durmas :;tn organ ve hcrelere kan gitmesini engelleyecektir. Hcre dzeyinde oksijen al doar. Btn hayati olaylar durur. Oksijensizlie en duyarl hcreler beyin hcreleridir. Kalbin durmasndan 4-6 dakika sonra beyinde geriye dnmeyen doku lm ortaya kar. Beyin hcreleri ldkten sonra kalp altrlacak olursa kii bitkisel hayata girer. Bitkisel hayatta kalbin almasna bal olarak dier sistem ve hcrelerde bir takm hayati olaylar srp giderken beyin geri dnmeyecek biimde lm durumdadr. Souk ortam beyin hcrelerinin lmn geciktirebilir. Gaz boulmalarnda ise bu sre ksalabilir. lkyardmc kazazedenin lp lmediine karar verebilmek durumundadr. nk bir takm mdaheleleri buna dayanarak yapacaktr. Bir kiinin ldne kesin olarak karar verebilmek iin: 1. Nabz boyundan, bilekten, kasktan alnamamal ve kulamz kalbe dayayarak dinlediimizde herhangi bir kalp atm sesi duyulmamald. 2. Soluk alma durmu olmaldr. nce bir iplik aza yaklatrlarak yada azn nne ayna tutularak kontrol edildiinde iplikte hareket, yada aynada buulanma g-

55

rImemelidir. Gs kafesinin alalp ykselmediinden emin olunmaldr. 3. Gzler mat, bulank ve kaym durumda olmaldr. 4. Her iki gzbebei de ileri derecede genilemi olmaldr. 5. Vcutta giderek artan bir souma sz konusu olmaldr. Eer evre ss vcut ssna yakn derecelerde ise hastann soumas farkedilmeyebilir.

LKYARDIMCINN ALDANABLD YADA KAZAZEDENN DURUMUNU YANLI DEERLENDREBLD DURUMLAR: 1.Sal deri kesilerinde ar kan akabilir. Bu btn yz kaplayarak durumun ol duka ar grnmesine neden olabilir. 2.Baz kiiler burun kanamasna kar ar psikolojik tepki gsterir. Baz yaralan malarda kiilerin gsterdii tepki yaralanmann derecesiyle orantl olmayabilir ilkyardma onlarla ilgilenirken gerekte koma pozisyonuna getirilmesi gereken, yada yapay solunum yada kalp masaj yaptrlmas gerektiren kiilere ulamas gecikebilir. 3.Bilin kayb olan hastalarn herhangi bir ses yada dikkati ekebilecek davran lar olmayaca in farkedilmeyebilirler. zellikle karanlk ve lo ortamlarda, gzden uzak engebeli blgelerde bu konuda dikkatli olunmaldr. 4.Karn ii kanamalarda, gs ve kafa ii kanamalarda tan gl olabilir. 5.Kurun yaralanmalarnda kurunun etkisinin deerlendirebilmesi gtr.

HANG DURUMLAR GRNDNDEN NEML OLABLR VE DAMA GEREKEN NEM GSTERLMELDR? 1. Bilin kayb 2. kanama olasl ve kukusu 3. Pskrr biimde kusma, kafaya darbe geldikten sonra yada darbe ile birlikte geici de olsa bilin kayb olmas 4. Delici yaralar 5. Eklemlere yakn yaralanmalar 6. Krk olasl 7- Gz yaralanmalar 8. Elektrik arpmalar 9. Etkeni bilinmeyen zehirlenmeler.

56

BLM - 7

HAVA YOLU TIKANIKLII Btn canllar hcresel dzeyde canll srdrebilmek iin oksijene gerek duyarlar. Oksijen solunum yolu ile alnan havann erisinde bulunur. Soluduumuz havann %21 i oksijen %79 u ise azotdur. Oksijen olmakszn hcreler kanlmaz olarak boulur ve lrler. Beyin hcreleri oksijen eksikliine en duyarl olan hcreleri oluturmaktadr. Oksijen desteinin kesilmesinden ksa bir sre sonra lmeye balarlar. Genellikle 3 dakika ierisinde beyin hcrelerinin ld kabul edilir. Ancak souk suda boulmalarda bu daha uzun srebilir. Souk havalarda da sre uzun olabilir. Eer beyin hcreleri ldkten sonra kapal kalp masaj ile kalp altrlacak olursa bu kez beyin l olduu halde vcut organlar yaamlarn srdrrler. Bu duruma bitkisel hayal denmektedir. Halen hastalarn bitkisel hayattan kartabilmeleri konusunda hekimlik bir ilerleme salayabilmi deildir. Bu nedenle kazaya urayanlarn bitkisel hayata girmeleri istenir bir durum deildir. Kalp hcrelerin oksijensizlie dayanabilme sresi deiik kaynaklarda 20-30 dakika olarak belirtilmektedir. Bu sre getikten sonrada kalp hcreleri de lmekte ve hcrelerin yeniden canlanabilmesi mmkn olamamaktadr. Deri ve trnaklardaki hcreler oksijenlie en dayankl olanlardr. nk nalar ldkten sonra bu yaplardaki hcreler oalmalarn srdrrler. Yaamsal organlar iin bu kadar nemli olan oksijenin salanamamas ok tehlikeli bir durumdur. Bu nedenle bilinci kapal her hastada aksi gsterilinceye kadar solunum yolu tkanklnn varl kabul edilmelidir. 1. SOLUNUM Hava vcudumuza solunum yolu ile girer. Solunum yolu burun ve azla balar. Soluk borusunun az ksmna kadar olan blme st solunum yollar ondan sonraki solunum sistemi blmne ise alt sofunum yollan ad verilmektedir. Azn arka blmnde soluk borusu ve yemek borularnn az blmleri vardr. Yutarken soluk borusunun az kapanr. Soluk borusu, bronkus ve alveollerle devam eder. Alveoller hava deiiminin yapld zarla delidir. Solunumun iki faz vardr:

1. Aktif 2. Pasif fazlar

Aktif fazda nterkostal kaslar ve diyafragma kaslr Gs ve akcierler genilerken hava akcierlere dolar. Pasif fazda ise diyafragma ve interkostal kaslar gever.

57

Gs daha nceki normal durumuna dner. Bu srada akcierlerdeki hava dar kar. Solunum olay dakikada 12 20 kez tekrarlanan ritmik bir olaydr. Solunum olay kafatas tabannda bulunan medulla tarafndan kontrol edilmektedir. 2. SOLUNUM YOLU TIKANMASI Eer hava yollan tkanacak olursa oksijen akcierlere ulaamaz. Bu duruma asfiks veya boulma denmektedir. Eer hzl olursa 2 dakika erisinde bilin kayb olur. 2 dakika ierisinde solunum dururken 5-10 dakika ierisinde de kalp durur. Bunu beyin hcrelerinin lm izlemektedir. Hava yolu tkanklna dilin taban, yabanc madde kamas, hava yollarnn dem ve ilikleri, trakeann kollaps neden olabilir.

Tablo 7-1. Hava yolu tkankl ile uygulamalarda aklda tutulmas gereken genel kurallar

1. BLNC KAPALI HER HASTADA AKS GSTEHLENE KADAR HAVA YOLU TIKANIKLII OLDUU KABUL EDLMELDR. 2. AKS GSTERLENE KADAR HER KAZAZEDENN BOYUN KIRII OLDUUNUN VARSAYILMASI ZORUNLUDUR. 3. BOYUN KIRII OLDUUNDAN KUKULANILAN HASTALARDA BOYUN VE BA SAA SOLA EVRLEMEZ, BKLEMEZ. ANCAK ENEYE BASKI YNTEM KULLANILABLR. 4. BEBEKLERDE ST SOLUNUM YOLLARININ ANATOMS BYKLERDEKNDEN BRAZ FARKLIDIR. AYNI ZAMANDA BEBEN BOYNU KOLAYCA BKLEBLR. BU NEDENLE BEBEKLERN BOYNUNUN AIRI BKLMES DE SOLUNUM YOLU TIKANIKLIINA NEDEN OLABLR. 5. AMERKAN KALP RGT BEBEKLER N BAIN GERYE TLRKEN ENENN KALDIRILMASI YNTEMN UYGUN GRMEKTEDR.

Dil tabanna bal tkanklk bilin kayb srasnda dilin ktle olarak geriye doru sarkmasna bal bir durumdur. Dil taban soluk borusunun giriini kapatr. Uyku srasnda bu durum salkl kiilerde de olabilir. Ancak uykuda bunu nleyen bir ok refleks mekanizma vardr. ksrk ve dier uyanlar uykuda dnerek durumu engellememizi salamaktadr. Dil tabannn arkaya kaymasna bal tkanklklarda bir ok yntemle hava yolunun almas salanr:

58

1. Ba geriye bklrken boynun desteklenerek kaldrlmas: Hasta srt st yatar durumda iken ba geriye doru bklrken boyun yukar doru kaldrlr. Boyun kr riski olduunda bu zorlama yaplamaz. Bu solunum yollarnn dilin taban taralndan tkand durumlarda etkilidir. Bu yntemde bebeklerde kullanlabilir. 2. Ba bklrken enenin kaldrlmas: Hasta srt st yatarken ba geriye bklr ve ene ne doru kaldrlr. Boyun kr riskinde bu uygulama yaplamaz. Bu yntem boyun destei baarl olmadnda kullanlan bir yntemdir. Ba alndan geriye doru hatife bklrken ene de ne doru itilir. ene hemen ene kemiinin altndan parmak ularyla itilmelidir. enenin altndaki yumuak dokulara bask yaplmamaldr. enenin altndaki yumuak dokulara bastrlmas da solunum yollarnn tkanmasna neden olabilir. Amerikan Kalp rgt bebekler iin bu yntemi uygun grmektedir. 3. l hava yolu manevras: Ba geriye bklrken, alt ene ne, alt dudak ise aa doru ekilir. Bu uygulama da boyun kr riskinde yaplamaz. Bu yntemde ene ne ekilirken, kazazedenin az alacak biimde alt dudaklar kenarndan ene aa itilir. El bilekleri ile de ba geriye doru bastrlr. 4. eneye bask: Hasta srt st yatarken ene ne doru ekilir. Ba ntral durumda kalr. Boyun kr riskinde hava yolunun almas gerekiyorsa bu uygulanabilir. Geriye yada herhangi bir yana bklmeden hastann ba desteklenir ve alt ene kemii asnn arkacndan basn yaplarak alt ene ne doru itilir. 5. Koma duruu: (Recovery position, Stable Side position, NATO Position, Yan yzst duruu) Bu duruta hasta sol yana dnm durumda, sol bacak ve kala ie bkk durumda, ba kol zerine dayanm yar yz st durumundadr. Bu duruta boyun kr tehlikesinde kullanlamaz, zellikle bir ok kazazedenin bulunduu kurtarc yada ilk yardmclarn yetersiz olduu durumlarda bu hayat kurtarc bir durumdur. Burada tanmlanan uygulamalardan bir ou zellikle koma duruu tek bana bir hastann solunumunun yeniden balamasna yardmc olabilir. 3. SOLUK BORUSUNA YABANCI CSM KAMASI Hava yoluna yabanc sert bir cisim katnda hasta birden bire konuamaz hale gelir. Soluk alamadn belirten iaretler yapar. Elini baparmakla iaret parma boynu kavrayacak biimde enesinin altna gtrr. An abartlm grnml ancak etkisiz solunum abalar grlr.

59

1. ksrk Normalde akcierlere ksmen de olsa hava girebiliyorsa ksrk en nemli kurtarc reflekslerden birisidir. Akcierlerden hava akm ksrkle ses hzna yakn bir hz kazanabilir. Bu hava yoluna kaan yabanc cisimlerin atlmasn salayabilecek etkili bir mekanizmadr. 2. Srta darbe kinci yntem srta darbe yntemidir. Boazna yabanc cisim kaan kiinin krek kemikleri arasna el taban ile drt sert darbe vurulur. Eer hasta ayakla ya da oturuyor durumda ise bir elle sternumdan desteklenirken dier elle srta darbe vurulur. Eer hastann bilinci kapal ve yerde yatyorsa hasta size doru yan evrilir. Dizle gs desteklenirken srta darbe vurulur. 3. Elle bas nc yntem elle bask yntemidir. Karnn st ksmna yada gs zerine bask yaparak adeta bir yapay ksrk oluturma tekniidir. Etki bakmndan tekniine uygun yapldnda karnn st tarafna yada gse bask uygulamalar arasnda fark yoktur. Ancak tekniine uygun yaplmayacak olursa karacier yada akcierin zarar grebilmesi mmkndr. 1. iman ve hamilelerde gse bask daha kolaydr. 2. Yallarda gs kemii yerine karna bask tercih edilir. nk yallarda kaburgalar kolay krlr. Karna bask ynteminde bir el yumruk yaplr ve gs kemiinin bittii noktann hemen altnda karn blgesine yerletirilir. Dier elle kavranr, ie ve yukar bastrlr. Sonusuz kalrsa bir ka kez daha tekrarlanabilir. YALNIZ elin gs kemii zerine, saa yada sola kaymamas gerekir. Yoksa i organlar zarar grebilir. {Karacier, dalak) Eer kii tek bana ve evrede yardmc olabilecek kimse yoksa gbein st blmne yumruk yerletirilip hatif ne eilerek yukar doru kuvvetli biimde bastrmak tabunu salayabilir. Yine karn herhangi bir sert cisme dayanarak (sandalyenin arkal, masann kenar gibi) ta yaplabilir. OCUK VE BEBEKLERDE KARNA BASKI TEKN KULLANILMAMALIDIR. SIRTA DARBE YADA GSE BASKI UYGULANABLR. Gse bask iin hasta oturur yada ayakta ise arkasna geilerek koltuk altlarndan geirilen kollarla sarlr. Elin biri yumruk yapm dieri onu kavram durumdadr. Yumruk yaplm elin baparmak taraf gs kemiinin ortasna gelir. Elin bask noktas ksifoidden ve kaburgalardan uzak olmaldr. Bundan sonra dorudan geriye doru

60

ekil 7-1: Ba geriye bklrken boyun desteklenmesi (AHA)

ekil 7- 2: Bas geriye bklrken, enenin kaldrlmas (AHA)

ekil 7-3: Ulu havayolu manevras.

ekil 7-4 : ocukta ba bkerken boynu kaldrma (a) ve ba bkerken

eneyi kaldrma yntemleri zorlama olmakszn yaplmaldr. Ban ar bklmesi boynu zedelerken, solunum yolu da kapatabilir.

61

(ilkyardmcnn kendisine doru) kuvvetle bastrlr. Eer hasta dana iri ve kaldrlmas zorsa yzkoyun yatyor durumda yaptrmak yerekiminin de katksn salar. Btn bu uygulamalar drt kez tekrarlanr. Eer hastann bilinci kapal ise hasta srt st yatarken ksifoidin ki parmak yukarsna el ayalar yerletirilerek kuvvetle bask uygulanr. Bu uygulamalar drde kadar tekrarlanr. 4. Parmakla svazlama Bu yntemler etkisiz kald ise ene ve dil baparmak ve parmaklarla yukar ekiliren soluk borusunun n ksm alr. Kimi zaman bu uygulama ksrk refleksi ile yabanc cismin atlmasn salar. Bu durumda iken dier elin iaret parma ile boaza yakn olan bir cisim varsa kartlabilir. Ancak parmak dnda bir cismin boaza sokulmas olduka tehlikelidir.

62

BLM-8

SOLUK DURMASI Kimi zaman solunum herhangi bir nedene bal olarak durabilir. En sk nedeni hava yolu tkankldr. Baz ilalarn ar dozda alnmas, elektrik arpmas, inme, kalp durmas solunumun durmasna neden olabilir. Hava yolu tkanklna dil, yabanc cisim, hava yolunda kaslma yada ilik olmas, neden olabilir. elektrik arpmas, kata travmas ve inmeler solunum merkezi zerine etki yaparak soluk durmasna yol aabilir.

Tablo 8-1. Soluk durmasnn nedenleri

1. Hava yolu tkanklklar 1.1. Dilin geriye kayarak soluk borusunu tkamas, 1. 2. Az ierisine yabanc maddelerin dolmas yada krk takma di vb gibi cisimlerin tkayc etki yapmas. 1. 3. Soluk borusuna yabanc cisim kamas 1. 4. Solunum yollarnn baz hastalklara yada allerjik reaksiyonlara bal olarak imesi (difteri, ar sokmas vb) 1. 5. Solunum yollarnn zedelenmesi 2. Baz ilalarn ar dozda alnmas 2.1. Solunumu olumsuz etkileyen gazlarn ar miktarda solunmas 2. 2. Ar miktarda uyuturucu ila ve madde alnmas 3. Kalp atmlarnn durmas 4. Solunum merkezinin harabolmas 4.1. Elektrik arpmas 4. 2. Kafa travmalar 4. 3. Beyin kanamalar, inme. 5. Solunum sinirinin kopmas

Kiinin solunumu deerlendirilirken az ve burnun nne ayna tutulmas, ince bir iplik tutulmas, yanan hastann azna ve burnuna yaklatrlmas, gs kafesi-

63

nin kabarp kabar madiinin incelenmesi gibi yntemlerden yararlanlabilir. Btn ilk yardm uygulamalarnda ilk yardmn ABC si unutulmamaldr: A. Hava yolunun almas B. Solunumun dzeltilmesi C. Kalbin altrlmas. Bu uygulama olmakszn br kiinin hayatnn kurtarlmas mmkn deildir. Her ilk yardmc bu evreyi renmek ve bilerek gerekli admlan atmak zorundadr. Solunumu duran kiiye solunumu gen dnnceye kadar yaptrlan solunuma yapay solunum (suni solunum} denir. Solunum durmasnda gaz zehirlenmesi, yangn, vb durumlar etkense hastann hemen o ortamdan uzaklatrlmas gerekir. Kurtarma ilemi srasnda cam ve kaplarn almas havalandrmann salanmas yararldr. lk yardmc kendi can gvenliini salamay unutmamaldr. Solunumu duran kiiye tekniine uygun olarak kendi soluk havamz fleyerek veririz. Solunumla aldmz havann ierisindeki oksijenin tamamn kullanmayz. Solunumla attmz havadaki oksijen bir dier kiinin oksijen gereksinimini salamaya yeterlidir. Solunumu duran kiiye yapay solunuma gemekte duraksamamal, zaman yitirmemelidir. Kimi zaman boulma durumunda sahile karlan kiinin midesindeki ya da akcierindeki suyun boaltlmas iin gereksiz zaman yitirilmektedir. Oysa midedeki suyun solunum zerine bir etkisi bulunmamaktadr. Akcierdeki su ise herhangi bir yntemle kartlamaz. Hemen yapay solunuma balamaktan daha etkin bir uygulama olmayacaktr. 1. Hasta sert bir zemine srt st yatrlr. 2. Az ii svazlanarak ierisinde kusmuk, toprak, yosun, krk takma di vb varsa kartlr. ene yukar kaldrlrken, ba hafit arkaya itilir. 3. Azdan solunum yaptrlacaksa burun, burundan solunum yaptrlacakla az kapatlmaldr. 4. Derin bir nefes alnr. 5. Az hastann burnuna yada azna yerletirilir. Az ilk yardm yaplacak kii nin azn kavrayacak biimde apraz olarak yerletirilir, 6. Gsn kabarmasna yetecek iddette soluk verilir. 7. Ba yana evrilerek yeniden soluk alnr.

8. 5, 6 ve 7 basamaklar tekrarlanr. Bu ilem 3-4 saniyede ir tekrarlanr. Bu uygu lama hastann kendiliinden (spontan) solunumu geri dnnceye kadar srdrlmeli dir.
Yapay solunumun etkili olup olmadn gsteren en nemli iaretler; 1. Gsn kabardnn ve indiinin grlmesi

64

2. flerken hastann solunum yollarnn direncinin hissedilmesi 3. Soluk verirken hastann solunum havasnn hissedilmesi. Soluk verirken gsn kabarmasna yetecek kadar flenmelidir. Ne gereinden fazla hzl solunum verilmeli, ne de gsn kabarmasna yetmeyecek iddette flenmelidir. Hastann srmdaki giyecekler ok kalnsa solunum etkili olmayabilir. Bu nedenle srtnda paltosu, kaln kaza olan hastalarda bunlarn kartlmas, yakalarnn almas, kemerlerinin zlmesi gerekir. Kemerlerin ok sk olmas, beldeki kuak ve korselerde yapay solunum etkinliini azaltabilir. Kazazedenin az alamyorsa, az ve enede iddetli travma sz konusu ise, hastann dilen yoksa yada ilk yardmc bu yolu tercih ediyorsa burundan yapay solunum yaptrlr. Bu durumda azn kapatlmas gerekir. Burundan fleme dnda dier evreler ayndr. Herhangi bir nedenle soluk borusuna dtan delik almsa buradan da yapay solunum yaptrlmas mmkndr. Eer flendiinde gs kabarmyorsa hastann burnu ve az kapanarak tekrar denenir. Yz ileri derecede tahrib olmu ve azdan ya da burundan solunum yaptrabilme olana yoksa dier yapay solunum yntemlerine bavurulur. Ancak bu yntemler azdan aza ya da azdan buruna solunum tekniklerine gre ok yetersiz kalmaktadr. Ancak zorunlu hallerde bavurulabilir. Bu tekniklerin bir ksm artk kullanlmamaktadr. Kullanlmayan tekniklerden birisi Schafers yntemidir. Baz ilkyardm kitaplarnda anlatlan bu yntemin etkin bir yapay solunum yaptrabildii konusunda kukular vardr. Bu nedenle anlatlmayacaktr. HOLGER NELSEN YNTEM enenin krld ve yzn harabolduu durumlarda Holger Nielsen yntemine bavurulabilir. 1. Hasta yz st yatrlr. 2. Az ierisinde yabanc cisim ve tkayc (aktrler varsa ortadan kaldrlr. 3. Elleri bann altna yerletirilir ve yz yana evrilir. Yana elinin zerine dayanr. 4. lkyardm yapan kii hastann ba tarafna geerek diz st oturur. Yz hastann bana dnktr. 5. lkyardmcnn elleri hastann krek kemiklerinin altnda srtna paralel olarak yerletirilir.

65

6. Dirsekler gergin olarak tutulurken ilk yardmc ne doru yaylanarak srta bask yapar. Bu bask sabit ve srekli bir bask olmaldr. 3 saniye kadar bask uygula nr. 7. Bask durdurulur ve hemen dirsein zerinden kollar kavranarak bunlar hasta nn omuzlarnda diren hissedinceye kadar yukar ve geriye doru kaldrlr. 8. Sonra tekrar bask uygulanr ve baskdan sonra dirsekler ayn ekilde geriye yukar kaldrlr. Bu uygulamann dakikada 10-12 kez srdrlmesi gerekir.

SLVESTER YNTEM Bir dier yapay solunum yntemi Silvester yntemidir. Bu yntemde az ve yzn leri derecede zedelendii durumlarda bavurulan bir yntemdir. 1. Hasta sert bir zemine yatrlr. Omuzlarnn altna rulo yaplm bir battaniye konularak ba btnyle geriye bklm duruma getirilir. 2. lk yardmc ba dizler arasna gelecek biimde diz ker. 3. Kazazedenin bileklerinden tutarak gsnn alt blm zerinde aprazlanr. 4. ilk yardmc gvdesini ne yatrarak hastann gs zerine bask uygular. 3 saniye kadar bask uygulanr. 5. Bask kesilir. Hastann kollan yukar doru ilkyardmcnn kalasnn ki tarafna gelecek biimde kaldrlr ve gergin olarak elleri yere deecek biimde uzatr. Bu uygulamada dakikada 10-12 kez olacak biimde srdrlr. ocuk ve bebeklerde fleme ok iddetli olmamaldr. Gsn kabarmas yine gvenilir bir ldr. Bebeklerde bebein az ve burun delikleri birlikte az ierisine alnabilir. lk be saniyede iki fleme yapldktan sonra her saniyede bir fleme yaplarak yapay solunum srdrlr. Eer hava yolu tam ak deilse yada ok miktarda hava fleniyorsa zellikle ocuklarda mide distansiyonuna neden olunabilir.

66

BLM - 9

KALP DURMASI Dolam sistemi bir pompa ve bir damar andan ibarettir. Pompa grevini kalp stlenmitir ve kann damarlara ve damarlar aracl le btn vcuda yaylmn salayan kalptir. Kalbin sa taraf vcuttan gelen oksijenden fakir kan alr ve akcierlere pompalar. Sol taraf ise akcierlerden gelen oksijenden zengin kan alr ve vcudun dier blmlerine pompalar. Atardamarlar oksijenden zengin kan toplardamarlar ise oksijenden fakir kan tamaktadr. Kalp durmas etkin kalp atmlarnn ortadan kalkmas, kalbin ilevini yapamaz duruma gelmesidir. Kalp atmlar ortadan kalkabilir ya da kalbin durmasna karn kalbin blmleri birbirinden bamsz olarak alr. Bu bamsz alma sonucu kalbin efektif pompalama etkinliini ortadan kalkar. Ventrikler fibrilasyonda olduu gibi bu da kalbin pompalama etkinliinin ortadan kalkmasna yol aan bir durumdur. Bir de kalp atmlar olduu halde o kadar zayftr ki pompalama etkinlii olamaz. Buna kardi-yovaskler kollaps durumu denmektedir. Biz bu durumu da kalp atm durmas olarak kabul ederek mdahale yaparz. Kardiyovaskler kollaps iddetli kanamalarda, kalbin ileri derecede zarar grd durumlarda, kalp etkinliini bozan baz ilalarn toksik etkisine bal olarak ortaya kar. Kalp durmasnda hastann bilincinin kapal durumda olduunu, kalp atmlarnn nabz olarak hissedilmesinin mmkn olmadn grrz. Pratik uygulamada boyunda ahdamar atmlarnn kontrol karar vermede daha etkilidir. nk hissedilmesi kolaydr. Kuvvetli atmlar vardr. Kolayca ulalabilir bir nabzdr. Kalp masaj yaplrken: 1. Hasta sert bir zemine srt st yatrlr. 2. Eer bulunmas zaman kaybna neden olmayacaksa hastann ayaklan altna bir yastk konmas kann kalbe dnmesini kolaylatracaktr. 3. Gs kemiinin alt te birinin zerine el ayasnn bilee yakn blm yer letirilir. Dier elin ayas onun zerine apraz olarak konur. Bir dier yntemde dier elin parmaklar alttaki elin parmak aralarndan geirilerek kenetlenir. Parmaklar hi bir zaman gse dememelidir. En uygun nokta gs kemiinin alt te birinin zerin de orta hattr. Alt gs entiinin iki parmak zerindedir.

67

4. Dirsekler gergin tutularak kilitlenir. Uygulanan kuvvetin dorudan gs zeri ne gitmesi gerekir. Dirsekler alanmamaldr. 5. Normal bir yetikinde her darbede 4-5 santimetre bastrlmas yeterlidir. Omuz dan kuvvet uygulanarak gs kemiine bastrlr daha sonra kuvvet kaldrlarak g sn normal duruuna dnmesi salanr. 6. Tp d kiilere retilirken solunumu ve kalp atmlar duran kiilerde 15: 2 oran nerilmektedir. Yani 15 kez gse bask uygulanrken iki kez azdan soluk ve rilir. Eer bebeklere kalp masaj ve yapay solunum yaptrlyorsa, yada ayn ilem iki ilk yardmc tarafndan yaptrlyorsa bu durumda 5: 1 oran uygulanr. 5 kez gse bask yaplrken bir kez azdan soluk verilir. 7. Sabit ve ritmik uygulama esastr. 8. Ani hareketlerden ve dzensiz uygulamalardan kanlmaldr. 9. Uygulamaya be saniyeden fazla sre ara verilmemelidir. Eer bir kii hem yapay solunum hem de kapal kalp masaj yaptracaksa: 1. Hava yolu alr. 2. Solunum yoksa 5 saniyelik sre ierisinde iki uzun soluk verilir. 3. Kalp masajnn hz dakikada 80 -100 arasnda olmaldr. 15: 2 oran bunu sa layacaktr. 15 kez kalbe bas iki kez azdan soluk vererek uygulama srdrlr. Eer iki kii birden ilk yardm yapyorsa: 1. Kalp masaj hz dakikada 80-100 arasnda olmaldr. 2. Oran 5:1 olmaldr. 3. Kalp masajnn etkili olup olmad yardmc tarafndan ah damarndan kon trol edilebilir. Bebeklerde kapal kalp masaj ve yapay sofunum yaptrlrken: 1. lk yardmn ABC'si unutulmamaldr. 2. Bebeklerin ba ok gerilmemelidir. Ar germe de solunum yolunu tkayc etki yapabilir. Boyun omurlarnn zedelenmesine neden olabilir. 3. fleme yanaklar iirilerek yaplr. Dorudan ve iddetle flenmez. 4. Nabz kontrol brakiyal arterden yaplr. 5. Bask gs kemiinin ortasna uygulanr. 6. Bebeklerde gs kemiine bastrlrken iki parmak kullanlr. 7. Gs kemii 2-3 santimetre bastrlr.

68

8. Oran 5: 1 olmaldr. Yani be kez gse bask uygulanrken bir kez azdan soluk verilir. ocuklarda kardiyopulmoner resustasyon yaptrlrken: 1. Bir elin ayas kullanlr. 2. Gs kemii yine 2-3 santimetre bastrlr. 3. Solunum ve masaj oran 5: 1 dir. Yani 5 kez gse bask uygulanrken bir kez azdan soluk verilir. Kalp masajnn etkili olduu u belirtilerle anlalr: 1. gse basn uygulanrken karotid nabznn alnmas 2. Hastann renginin dzelmesi 3. Ik etkisiyle gz bebeklerinin daralmas 4. Hastann kol ve bacaklarnda spontan hareketlerin olmas. 5. Hastada i ekme hareketlerinin grlmesi. 6. Spontan kalp atmlarnn balamas.

69

BOLUM -10

1.SUDA BOULMA Tatl ve tuzlu suda boulmalarda dokularda meydana gelen zedelenme ve olumsuz etkiler farkldr. Ancak ister tuzlu suda isterse (atl suda boulma sz konusu olsun balangta yaplmas gereken uygulama/ar ayndr. Boulma srasndaki soluk borusu giriinin kaslmasna bal olarak ok az miktarda su akcierlere girer. Oksijensizliin temel nedeni soluk borusu giriinin kaslarak geii nlemesidir. Suda boulanlarda zellikle souk havalarda 20-30 dakika gese bile yapay solunum ve kalp masajna balanmaldr. Suda boulanlarn ancak ok iyi yzme bilenler tarafndan tekniine uygun olarak kurtarlmas gerekir. Yzme bilmeyenlerin suda boulanlara yardmc olmas mmkn deildir. Can simidi atlmas, bir dal uzatlmas, suda batmayan bir cisim atlmas yardmc olabilir. Yzme bilmeyen bir ilk yardmcnn kendi hayatn tehlikeye atmamas gerekir. Suda kapal kalp masajnn yaptrmak mmkn deildir. Halann kaya yada sahile kartlmasna kadar kapal kalp masaj iin aba harcanmamaldr. Ancak azdan aza yada azdan buruna solunumun suda yaptrmas mmkndr ve bu uygulamaya su erisinde iken balanlmaldr: Bu uygulama derin sularda mmkn olmayabilir. Halann hzla s suya ekilmesi gerekir. Hastann bileinden kavranarak ekilmesi, sandan ekilmesi yntemler arasnda saylabilir. Eer boulan kii suda yz st yatyorsa belinden ve bir koltuk altndan kavranarak kolayca srt st duruma evrilebilir. Sadece eneye bask uygulayarak soluk yolu aldktan sonra azdan aza yada azdan buruna solunum balanlabile. Suda atlama sonucu boulma riski ve buna bal omurga krklar ve travmas daima akla gelmelidir. Suda ban ok fazla arkaya bklmemesi gerekir. LK YARDIMIN ABC'S UNUTULMAMALIDIR. Sudan kartlan hastann daha nce tanmland biimde kardiyovaskler resu-stasyonu yaptrlr.

70

BLM-11

OK Dolam sisteminin etkin olarak alabilmesi iin blmn tam olarak ilevini yerine getirmesi gerekir: 1. Kalbin pompalama etkinlii 2. Kapal damar a, yada dolam sisteminin btnlnn salanmas, kapal bir sistem olarak ilevini srdrmesi 3. Yeterli miktarda kan hacminin salanmas. Bu blmlerden herhangi birisinde yetersizlik olursa dokulara kan iletiminde bo-zukluk olacak ve ok meydana gelecektir. Kalbin, kann damarlarda lerleyebilmesini salamak zere mekanik bir kuvvet saladn biliyoruz. Kalbin her kaslmasnda 70-80 cm3 kan damarlara pompalanmaktadr. Kalp saniyede birden biraz fazla atm yaptndan her dakika 8 litre kadar kan damarlara pompalanmaktadr. Kalbin kaslmasna sistol ve genilemesine ise diastol denir. Kalp kaslrken damarlara bir basn yapar. Bu basn etkisine sistolik kan basnc denmektedir. Kaslrken ki basn deeri ise diastolik kan basncdr. Kan basnc halk arasnda tansiyon aleti olarak bilinen kan basnc lm aralar ile llr. ok terimi ok deiik anlamlarda kullanlmaktadr. Dilimizde aknlk durumlarn tanmlamak iin daha bu terim kullanlmaktadr. Ancak hekimlikte ok teriminin anlam deiiktir. Doku ve hcrelerin kanlanmasnn ve kan dolamnn bozulmasna bal olarak bir ok hayati olayn ortadan kalkmas durumuna sok denir. Kalp infarkts, iddetli kanamalar, an sv kayb, byk yanklar, an ishal, kusma, karn ii iltihaplanmalarda, karn ve baa iddetli darbelerde, ar korku ve heyecanlarda ok grlebilir. Yank, karn ve gste byk ezici yaralanmalar, iddetli arya yol aan btn dier durumlar ok nedeni olabilir. Allerjik reaksiyonlar, alkol ve kimyasal madde zehirlenmeleri, karn ierisindeki organlarn yrtlmalar dier nemli nedenler arasndadr Eer kalbin pompalama etkinliini bozan herhangi bir nedenle doku perfzyonu bozuldu ise bu tip oklara kardiyojenik ok denmektedir. Sinir sisteminin vaskler sistem tonusu zerindeki kontrolnn kalkmas durumlarnda nrojenik ok meydana geldiinden szedilir. Sinir sistemi zerine dorudan harabedici etki olmas hafinde, omurilik travmalarnda, ayrca an barbitrat kullanmnda olduu gibi an doz ila kullanmnda meydana gelebilir.

71

Bir dier ok biimi ise dolamdan nemli miktarda sv kaybna bal olarak meydana gelen oktur. Buna hipovolemik ok denir. En belirgin tipini kanamaya bal olarak meydana gelen hemorajik ok oluturmaktadr. Hemorajik okda vcutta tam kan kayb sz konusudur. Yanklarda harabolan deri blgesinden nemli boyutta serum sznts olur. Ar kusmas olanlarda yada ishali olanlarda da mide barsak kanalndan ok fazla sv yitirilir. Ar terleme de tehlikeli sv kayb nedeni olabilir. Karn ii iltihaplarda da kan svsnn karn iine szmas mmkndr. Baz durumlarda dolam sistemini oluturan elerden bir ka birden hastalk yada travmadan etkilenmektedir. iddetli bakteriyel enfeksiyonlarda grlen septik ok buna rnek verilebilir. Septik okta nrojenik ok(kan damarlarnn yaygn dilatasyonu) ve hipovolemik ok damarlardan ar sznt) eleri birlikte olabilir. Anafilaktik okta nrojenik ve kardiyojenik okun bir bileenidir. Btn bu ok tiplerinde net sonu ayndr. Dokulara kann perfzyonu gerekli oksijeni salayacak yeterlikte olamayacaktr. ok belirtileri dolamdaki kan miktarnn azalmas, kan basncnn dmesine bal olarak ortaya kar. Beyine giden kann azalmas giderek bilin bulankl ve bilin kaybna yol aar. Balca belirtileri yle sralayabilmemiz mmkndr: Huzursuzluk ve anksiyete 1. Ar susama, dudaklarn kurumas 2. Bulant ve kusma 3. Souk ve nemli deri 4. Nabzn zayf ve hzl olmas 5. Solunumun yzeyel ve hzl olmas 6. Bilin dzeyinde bozulma uyku halinden komaya doru gelien evreler olabilir. 7. Kan basncnda dme (hipotansiyon) Kan basncnda dme tek bulgu deildir. Beklenilmesi gereken bulgulardan da deildir. nk bu bulgunun kmas gecikebilir. Bu nedenle okla ilgili mdaheleye hzla balamak gerekir. Kanama varsa kanamann durdurulmas gerekir. lk yardmn ABC'si hi bir zaman akldan kartlmamaldr.

72

HEMORAJK OKTA LK YARDIM: Hasta ileri derecede kan yitirecek olursa dokulara oksijen ve temel besin maddelerinin ilet ile bilme s i mmkn olmayacaktr. Kan kaybna bal olarak: 1. Dolamdaki kan miktar azalr. 2. Sinir sisteminin uyarsna bal olarak damarlarda bzlme olur. Bylece kann dolamas gereken hacm azaltlarak durum dzeltilmeye allr. Bylece kan basnc dmesi engellenmek istenmektedir. 3. Beyin gibi hayati organlara yeterli kan pompalayabilmek iin bu kez kalp atm lar hzlanr. Kalp atmlarnn normalden hzl olmasna taikardi denmektedir. Kalp atmlarnn dakikada 100 n zerine kt durumlardr. 4. Bu telafi mekanizmalar etkili olamayacak olursa kan basnc dmeye ve vital organlarn kanlanmas azalmaya balar. ok meydana gelir. okta huzursuzluk, endie, ar derecede susama, az kurumas, bulant ve kusma, gz kararmas, derinin soumas, nabzn zayf ve hzl olmas, solunumun yzeyel ve hzl olmas genel bulgulardr. Solunumun yzeyel ve hzl olmas takipnedir. Giderek bilin dzeyi deiik derecelerde kapanmaya balar. Kan basnc der. Yukardaki bulgularn herhangi bir ka ok olasln akla getirir getirmez okla ilgili dzeltici mdahelenin balatlmas gerekir. Kanama okunda (hemorajik ok) kann akmasnn nlenmesi ve ilk yardmn ABC sinin yerine getirilmesi zorunluluu unutulmamaldr. Eer kanama devam edecek olursa durumun daha da ktlemesi engellenemeyecektir. Eer oksijen verme imkan varsa hemen oksijen verilmelidir. Bylece kandaki oksijen miktar artrlarak daha az kan hcresi ile dolulara daha ok oksijen gtrlmesi salanacaktr. Kanama okunda (hemorajik ok} yaplmas gerekenler yle sralanabilir: 1. Kanama durdurulur. Kanama durumlarnda neler yaplmas ilgili blmde ayrntl olarak anlatlacaktr. 2. lk yardmn ABC'si yerine getirilir. 3. Eer imkan varsa hastaya oksijen verilir. 4. Hastann ayaklar altna bir yastk konularak kaldrlr. Ayaklar ok fazla ykseltilmemelidir. Eer ayaklar ykseltildiinde hastada solunum sknts balyorsa hemen indirilmelidir. 5. OKTAK HASTAYA AIZDAN BR EY VERLMEZ. EER OK SUSUZ LUK HSSETMEKTE SE AZIN ISLATILMI PAMUKLA NEMLENDRLMES MMKNDR. 6. TAIMA SIRASINDA SALIK GREVLSNN RlNGER ZELTS VEYA

73

SERUM FZYOLOJK TAKMASI GEREKR. 7. Krk varsa hareketsiz hale getirilmeli, tesbit edilmelidir. 8. Battaniye ile sarlarak hastann mesi engellenmelidir. Hasta hi bir zaman srtna, beline, yanlarna scak su torbalan konarak stlmaz. Bunlar kullanlmas gerekiyorsa yatan altna konulur. Hasta btn olarak stlmaldr. 9. Bir ka dakikada bir ilk yardmc hastay ilk yardmn ABC'si ynnden deer lendirmelidir.

74

BOLUM-12

KANAMALAR Daha nceki blmde rendiiniz zere; Kalp her atmnda 70-80 mi kan atardamarlara pompalar. Dakikada 8 litre kadar kan dolama atlm olur. Sonuta bu kaslp geveme nabazanl bir kan akm salar. Dalgalar halinde bir akm sz konusudur. Kalp karncklar kasldnda kalpten kan atlr. Genilediklerinde kan kalbe dnmektedir. Kalp karncklarnn kasld duruma sistol, gevedii duruma ise diastol denmektedir. Sistoldeki kan basnc deerine sis-tolik kan basnc diastoldeki kan basnc deerine ise diastolik kan basnc ad verilir. Halk arasnda byk tansiyon ve kk tansiyon olarak adlandrlan kan basnc deerleri budur. Kann kalpten evreye iletilmesini salayan ve ierisindeki basn deeri yksek olan damarlara arter (atardamar) denmektedir. Kan evreden alarak kalbe getiren damarlar se toplardamar adn alr (ven). Dokuda atardamar ve toplardamarlar bir klcal damar a ile birbirleriyle balantldr. Klcal damarlar kann dokunun btn hcrelerine kadar iletilebilmesini ve gereinde dolamdaki sv miktarnn dzenlenebilmesini salayan nemli bir damarck adr. Arterler( atardamarlar) sistemin yksek basn tarafdr. Kaln ve kassal bir duvarlar vardr. Nabzl, dalgalar halinde bir akm sz konusudur. erisindeki kan parlak krmz renktedir. Venler (toplardamarlar) sistemin dk basn blmdr. Duvarlar kalndr. Srekli bir akm sz konusudur. erisindeki kan koyu renkli ve mavimtrak renktedir. Kan Btn dolam sisteminde dolaan svya kan denmektedir. zellikleri gznne alndnda bir doku olarak kabul edilmesi mmkndr. Hayat iin gerekli tm kimyasal maddeleri dokulara iletmek ve dokulardan uzaklatrlmas gereken maddeleri uzaklatrmak kann grevidir. Kann sv ksm plazma adn alr. Saydam sarmtrak bir svdr ve ierisinde hcreleri tarken, bir ok mineral ve proteinleri de bulundurur. Alyuvarlar ilerinde bulunan demirli bir bileik olan hemoglobin aracl ile oksijenin dokulara dokulardan da karbondioksitin akcierlere tanmasn salamaktadr. Beyaz kreler yada akyuvarlar vcudun savunma hcreleridir. Birde platelet denilen, damarlarda bir kei yada aklk olduunda bunlar tkayan ve onaran oluumlar vardr. Kanama dorudan vcut dna yada vcut boluklar ierisine olabilir. D kanama kesilere darbelere bal olarak meydana gelebilir. D kanama arteryel, Venz

75

yada kapiller olarak adlandrlmaktadr. Arteryel kanamalarda kan ritmik olarak nabazan biiminde fkrmaktadr. Ksa srede ok miktarda kan kaybna neden olabilir. Atardamar kanamalarnda atardamar ierisindeki basncn itici etkisi nedeniyle plateletler ilevlerini tam olarak yapamamakta bunun sonucu olarak ta kanama daha uzun srebilmektedir. Venz kanama karakteristik olarak daha yavatr. Ancak srekli bir ak sz konusudur. Kan koyu krmz renklidir. Phtlamann kanamay durdurucu etkisi daha fazladr Klcal damar kanamalar ise sadece sznt biimindedir. Syrk ve eziklerde grlen bir kanama biimidir. Kanama tedavisinin genel ilkeleri: 1. Direkt bask uygulanmas 2. Basn noktalarna bask uygulanarak kanamann kontrol 3. Turnike uygulanmasn kapsamaktadr. Direkt basn uygulanmas En basit ve en etkili belki de en istenir kanama kontroldr. Kanayan blgenin zerine mikropsuz gazl bez bohalar konularak zerine elle yada sarg ile bask uygulanr. Eer mikropsuz sarg bezi yoksa eldiven, earp, tlbent gibi malzemeler de kullanlabilir. Kullanlan malzemenin temiz olmasna zen gsterilmelidir. ZORUNLU OLMADIKA DAMA MKROPSUZ (STERL) SARGI BEZ KULLANILMALIDIR. ZEL OLARAK HAZIRLANARAK SATILAN PAKETLENM MKROPSUZ SARGI BEZLERNN ALMAS SIRASINDA EL DEDRLMEMES VE KRLETLMEMES GEREKR. RULO HALNDE PAKETLENM OLAN SARGI BEZLER BKLEREK ZERNDEK KAIDIN YIRTILMASI SALANIR. Direkt bask uygulanmas en kolay, en zararsz kanama kontrol yntemidir. Ancak kanamann durup durmadn anlamak iin sargnn yerinden kaldrlmamas gerekir. Eer kanama nedeniyle sargnn d ksm sland ise zerine bir dier sarg konularak bask uygulanmas srdrlmelidir. Basn noktalarna bask uygulanmas: Direkt baskya ramen kanama srmekte ise bu durumda byk damarlarn kolayca bastrlarak akmnn kesildii noktalara basn uygulanmas gerekir. Bu uygulama insan vcudunun ve damar uzanmnn iyi bilinmesini gerektirir. Basn noktalar ilk yardm kurslar srasnda ilk yardmclara retilmekle birlikte zaman zaman bilginin tazelenmesi gerekir. Bunlar genellikle belli bal atardamarlarn nabz noktalardr.

76

TURNKE YADA BOUCU SARGI UYGULANMASI Kanamalarda turnike uygulanmas istenilen bir uygulama deildir. En istenir uygulama dorudan bask uygulanmasdr. lk yaplacak uygulama kanama blgesinin zerine sarg bezi bohas konularak bask uygulanmasdr. Turnikenin daima btn yollar denendikten sonra bavurulmas gereken bir uygulama olduu unutulmamaldr. Turnike mekanizma olarak doal bir yntem saylamaz. Eer dier btn yollarn denenmesinden sonra kanamann durdurulmas mmkn olamazsa turnike yada boucu sarg uygulamasna bavurulabilir. Turnikenin alttaki dokular ezme, damar ve sinirlere kalc zarar verme riski her zaman vardr. Kullanlan turnikenin ince olmamas gerekir. amar lastii, kendir, ince ip, bakr kablo, tel kullanlamaz. Turnikenin geniliinin 7-8 santimetreden az olmamas gerekir. Turnike aynen pazuband gibi kola yerletirildikten sonra yarm dm atlr. Sonra zerine dndrc ubuk yerletirilir ve tam dm atlr. Daha sonra bklerek boucu etki salanr. Dndrme ve sktrma ilemi kanama durana kadar yaplr. Daha fazla sklmaz. Kimi zaman kan basnc lm aralarnn manonlar da turnike olarak kullanlabilir. Eer uzak mesafeye iletilecekse turnikenin 15 dakikada bir alarak kola kan gitmesi salanmaldr. Kimi zaman elbise kollar aaya ndirilecek olursa turnikenin varl unutulabilmektedir. Bu konuda ok dikkatli olunmaldr. Kk d kanamalar Soyulma ve kk kesilere bal d kanamalar olabilir. Burada kanama miktar ok azdr. Ksa sreli basn uygulanmas kolayca phtlamay salar. Kanama durur. Yaralanmalarda hi bir zaman yaradaki pht silinmez. Kk d kanamalarda yaplmas gereken uygulamalar: 1. Eer yara kirli ise yarann su ve sabunla ykanmas gerekir. 2. Yarann zerine mikropsuz sarg bezi ile bask uygulanr. 3. Kk yaralarn zerine yara band ile yoksa sarg le bask uygulanabilir. 4. Eer yara kolda, el ayasnda, parmakta, bacakta se yaral blgenin kalp seviyesinden yukarya kaldrlmas kanamann durmasn kolaylatracaktr. 5. Yarann zerine herhangi bir ila vb ey srlmez. Byk d kanamalar Byk d kanamalar ar miktarda kan kaybna neden olabilir. Eer kanama ok fazla olmusa ok belirtileri olabilir, ilk yardmn ABC si unutulmamaldr. Eer hasta susuzluk hissinden yaknyorsa, grme bulankl varsa, hasta kendisini kt

77

hissediyorsa, nabzn giderek hz artyor ancak iddeti azalyorsa, yaral huzursuz ve endieli ise, solunum giderek hzlanyor ve yzeyelleiyorsa oktan kukulanlmaldr. Hastada okla savalmaldr. 1. Eer ilk yardmn ABC'siyle ilgili bir sorun varsa giderilir. Gerekli uygulama ya plr. 2. ok geliti ise okla ilgili uygulamalara geilir. 3. Kanama blgesi zerine bask uygulanr. 4. Kol ve bacan kalp seviyesinden yukarya kaldrlmas kanamann durmasn kolaylatracaktr. 5. Gereinde basn noktalarna bask uygulanr. 6. Zorunlu hallerde turnike uygulanr. Turnikenin tekniine uygun kullanlmas, onbe dakikadan uzun sre skt braklmamas gerekir. 7. Hasta salk kuruluuna iletilmelidir. HASTA SALIK KURULUUNA LETLRKEN TURNKE KONDUU BELRTLEN BR YAZI LE UYARILMALIDIR. GNMZDE TURNKE UYGULAMASININ BR OK TEMEL KAYNAKTA SZ EDLMEYEN BR UYGULAMA HALNE GELD UNUTULMAMALIDIR. Kol yada bacak kopmalar Cerrahide gelimeler kol ve bacak kopmalarnda etkin olarak mdahale edilmesi hatta mikrocerrahi teknii ile kopan blmlerin yerine dikilebilmesi olanan getirmektedir. Bu nedenle kopan blmn hasta ile birlikte salk kuruluuna iletilmesi gerekir. 1. Gdk blmne bask uygulayarak kanamann durdurulmas salanr. 2. Kopan blm bir plastik kaba yada torbaya konularak buz ierisine yerletirilir. 3. Ancak kopan blmn buzla dorudan temas etmesi engellenmelidir. 4. Hasta hemen en yakn salk kuruluuna letilmelidir. kanamalar Dorudan darbe, ezici darbeler, krklar vb durumlarda, mide lserinin yrtld durumlarda karn ierisine ve gs ierisine kanama olabilir. Vcut boluklar ierisine olan kanamalara i kanama denmektedir. Dalak ve karacierin zarar grmesi ve kanamalara yol amas mmkndr. Kanama kafatasnda, karn iinde yada gs ierisindedir. Biriken kan dar akmyor olsa da dolam sisteminden uzaklamaktadr. Ayrca kan birikimine bal basn etkisine bal zararlarda sz konusu olabilir. Byk kemik krklarnda nemli miktarda kan kaybnn olumas mmkn olabilir.

78

Byle bir durumda: 1. Solunum ve kalple ilgili sorunlar olabilir.

2. ok geliebilir.
3. Travmann cinsi ve olu biimi i kanama kukusu yaratabilir. 4. Darbenin geldii yer blgesinde iddetli ar sz konusu olabilir. Karnda sertleme, karnn dokunulmakla arl olmas, elle bastrlmasna izin vermeyen bir ger ginlik olmas da nemli bulgular arasndadr. KANAMADA NE YAPILABLR Hasta ba hafif aada ayaklan yksee kaldrlm olarak yatrlr. 2. Boazn skan eyler, kravat, yaka dmesi gevetilir. 3. Hastann rahatlatlmasna allr. 4. ok nlenmeye allr. 5. lk yardmn ABC'si ynnden gerekli izleme ve mdaheleler yaplr. 6. Hastada baka yaralanmalar ve darbeler olup olmad deerlendirilir. 7. Eer bilinci kapal duruma gelir solunum ve kalp atmlar normalse hasta koma yatna getirilir. 8. zerine battaniye rtlerek mesi engellenir. 9. Kusmuunda kan, yada baka bir grnm varsa salk kuruluuna bilgi veri lir. Mmknse kusmuk rnei de birlikte gtrlmelidir. 10. Hasta en yakn salk kuruluuna iletilir. 11. HASTAYA AIZDAN HBREY VERLMEZ. Delici gs yaralanmalar: Hemen gsteki delik kapatlmaldr. nk bu delik emici etki yapar ve ieri hava girmesine neden olabilir. Gs ierisine kanama varsa hasta salk kuruluuna yar oturur durumda iletilir.

79

ZEL KANAMA DURUMLARI Burun kanamalar: Sklkla hastay irrite eden ve sk rastlanlan bir ilk yardm sorunudur. Burun kanamalarnn balca nedenleri: 1. Yz travmalar 2. Burun enfeksiyonlar 3. Sinzit 4. Kan basncnn yksek olduu durumlar (hipertansiyon) 5. Kan phtlama hastalklar 6. Kafatas krklar EER KAFATASI KIRIINDAN KUKULANILIYORSA H BR ZAMAN BURUN KANAMASINI DURDURMAKLA URAILMAMALIDIR. 35 yan zerindeki burun kanamalarnda kan basnc yksekliine bal kanamalar akla gelmelidir. Bu durum ok daha tehlikeli sonularn habercisi olabilir. Hastann kanbasncnn ve genel salk dzeyinin salk kuruluunca deerlendirilmesi gerekir. Burun kanamasnda ne yaplmaldr: 1. ok belirtisi yoksa hasta oturtulur. 2. Hasta sakinletirir. 3. Hastann ba ne eilerek kendisine burun delikleri skca tutturulur. 4. Gerekirse burun zerine buz torbas uygulanabilir. 5. Burun kanamas 30 dakikann zerinde srecek olursa salk kuruluunun yar dm gerekir. BURUN KANAMASINDA ESAS OLAN BURUN KANAMASINA YOL AAN NEDENDR. BU NEDENN BELRLENLEBLMES N HER TRL ABA GSTERLMELDR. -Burun kanamasnda hastann ba geriye doru kaldrlmaz. D ET KANAMALARI Di ekiminden sonra di yuvasndan kanama olabilir. Di krklarndan sonra da ayn kanama sz konusu olabilir. Aza gelen darbelerde kanama yapabilir. 1. Hasta oturtulur. Ba yaralanmann olduu tarafa doru eilir.

80

2. Kanayan di yuvasnn zerine mikropsuz bir sarg bezi konur. Ancak bu sarg bezinin yada mikropsuz emici bezin yuvann iine girmemesi gerekir. 3. Hasta iki parma ile bu bezi 10-20 dakika yuvann zerinde tutar ve dier eliyle de ene zerinden destekler. 4. Aza dolan kan varsa tkrlmelidir. Eer yutulursa kusma nedeni olabilir. 5. 10-20 dakika sonra sarg bezi dikkatle alnr. Bu alnma srasnda phtnn silinmemesine, oynatlmamasna zen gsterilir. Hasta emici etki ile phty yerinden oynatmamaldr. Sarg bezi deitirilir ve yeni sarg bezi konularak 10 dakika daha yerinde tutulmas salanr. 6. Az ykanmamaldr. 7. Eer kanama srer ve yinelerse salk kuruluuna bavurmaldr. KULAK KANAMALARI Kulak kanamalar zellikle kafaya gelen darbelerden sonra olursa ok nemlidir. Kanama d kulak yolundan yada i kulaktan olabilir. Kulakta ar, iitme gl, baars gibi bulgularla olabilir. Kafada darbe sz konusu ise yada kafatas krna neden olabilecek bir durum sz konusu ise bilin kaybna yol aabilir. 1. Hasta yar oturur duruma getirilir. Ba yaralanma tarafna eilir. 2. Kulak la srlmemi mikropsuz bir sarg bezi ile sarlr. 3. Kula tkamaya, kan akmn durdurmaya almamaldr. 4. lk yardmn ABC si deerlendirilmelidir. Gereken mdahale yaplmaldr. SALI DER KANAMALARI Sal deriye gelen darbeler sklkla kei ve ezilmeler sonucu nemli miktarda kanama nedeni olur. nk kl dipleri klcal damar a bakmndan olduka zengindir. Kafatasnda yaralanmalarda ve kanamalarda muhakkak krk olasl akla gelmelidir. Baa gelen darbelerden sonra bilin kayb sz konusu ise bu olaslk ok daha yksektir. Kafaya gelen darbelerden sonra burun ve kulaktan kan ve berrak su gelmesi kafatas krklarnn gstergesi olabilir. 1. Sal deri kanamalar dorudan basn uygulanlarak kolayca kontrol edilebilmektedir. 2. Eer yarann erisinde krk yada yabanc cisim varsa yarann zerine doru dan basn uygulanmamaldr. Simit sarg konularak salk kuruluuna iletilir. 3. lk yardmn ABC si ynnden hasta srekli yakn izlemede tutulmak zorundadr. Kk ocuklar ve byklerde sal deri kanamasyla ilgili mdahale yapldktan

81

sonra eer baka bir sorun yoksa yzn silinmesi ailenin ve kiinin sakinlemesini salayacaktr. nk sal deriden akan kann yzdeki grnm aileler zerinde olumsuz etki yapmaktadr. VARS KANAMALARI zellikle bacaklardaki olmak zere bazan varisli damarlardan iddetli kanamalar olabilir. Bu kanamann nedeni yzeyel darbeler yada soyulmalar da olabilir. Kanama miktar ok youndur. ok ve bilin kayb bulgular olabilir. lk yardmn ABC si ynnden gerekli uygulamalar yaplmal ve okla savalmaldr. Kanayan blgenin zerine bask yapacak sarg bohalar(ped) konularak sarlr. Eer kanama sargnn zerine karsa zerine yeni sarglar ve pedler eklenmelidir. Hastann kanayan baca bir sandalyeye dayanarak ykseltilir. Kol ve bacak kanamalarnda kanayan kol yada bacan kalp dzeyinin zerine kaldrlmas ve kanama blgesi zerine bu lem srasnda bask uygulanmas kanamann durmasn kolaylatracaktr. Ancak ezilme ve iltihaplarda kol yada bacan kalp dzeyinin zerine kaldrlmas zonklayc ar yapabilir. Bu durumda kanayan kol ve bacak kalp dzeyinde tutulur. Bacak iin srt st yatrlrken, kol iin ise boyundan kalp zerine ask yaplr.

82

BOLUM-13

YARALAR Derinin en nemli ilevleri vcut btnlnn korunmas, dtan gelen zararl etkenlerin engellenmesi, s dzenlenmesi, sv kaybn nleme, duyu organ olma olarak sralanabilir. Deride sinir sonlanmlar, kan damarlar, ter bezleri, kl kkleri, ya bezleri bulunmaktadr. Deriye gelen darbeler sonucu kapal doku zedelenmeleri olabilir. Bu durumda ar ve ilik meydana gelir. Bazan morarma rk yada ilik ierisinde kan birikmesi olabilir. i olan blgeye basn ve souk uygulanmas, yaral blgenin ykseltilmesi gerekir. Basn uygulanmasnda elastik bandajlardan yararlanlr. Elastik bandaj balk srt sarlrca etkinlii artar. Elastik bandajlarn pahal olmas nedeni ile tekrar tekrar kullanmn salamak iin kirlendiinde ykanp havlu arasnda kurutulmas yeniden rulo yaplarak saklanmas gerekir. Ykanrken sklmamaldr. Souk uygulanmas iliin nlenilmesi asndan yararl olabilir. Yarada kullanlan tm sarglarn ve aralarn mikropsuz olmas gerekir. Yara zerine konulan gazl bez bohalarnn, gazl bezlerin mikropsuz olmas gerekir. lkemizde bu gibi aralar mikropsuz paketler halinde bulabilmek mmkndr. Ancak zorunlu hallerde kaynatlm ve kzgn t ile tlenmi temiz bezlerden yararlanlabilir. Mikropsuz olarak hazrlanm ve paketlenmi olan sarg ve malzemenin paketlerinden kartlrken mikrop kapmamasna ve kirlenmemesine zen gsterilmelidir. Yara zerine gelecek blmne el dedirilmemelidir. zerine aksrlp ksrlmemelidir. Ak yaralar Bazan deride kei ve darbelere bal olarak ak yaralar meydan gelir. Bu yaralarn nedeni soyulmalar, ezilmeler, kei ve delinme olabilir. Ak yaralar iin yaplacak mdahale kanamann kontrol edilmesi, daha fazla kirlenme olaslnn nlenmesi, yaralanan doku blgesinin daha fazla zedelenmesinin engellenmesi, kopan paralarn korunmas olarak zetlenebilir. Ak yarada kanama varsa kanama kontrol edilmelidir. Eer yara kirlenmise bol

su ve sabunla ykanr. Yara blgesinin ierisine dezenfektan solsyonlar dklmemelidir.

Yarann zerindeki elbiseler daha fazla kirlenmeyi engellemek zere kesilir. Eer

83

yarann zerinde byk kirletici birikintiler varsa suyla uzaklatrlr. Sarg iin daima mikropsuz ara gere kullanlmaldr. Eer bir kol yada bacak blgesinde kanamal yara varsa bu yarann bandaj konulduktan sonra tesbit edilmesi gerekir. Bu yaralanan doku blmnn daha fazla oranda zedelenmesini engelleyecektir. Yarann ierisinde krk kemik paralar varsa bu kemik paralar atlmaz. Eer yarada cam paralar, batc maddeler varsa bunlarn zerine bask uygulanmaz. Simit sarg konularak salk kuruluuna iletilir. Yaralanmalarda en tehlikeli etken tetanoz mikrobudur. Tetanoz mikrobu yara blgesinden vcuda girerek hastalk oluturur. Tetanoz etkeni sadece pasl cisimlerde bulunmaz. Bu etkenin paketinden yeni km bir jilette de bulunmas mmkndr. Tetanoza kar en etkili korunma tetanoz as yaplmasdr. Tetanoz as halk arasnda tetanoz serumu ile kartrlmaktadr. Tetanoz as koldan yaplmakta, herhangi bir ar ve yan etki yapmamaktadr. Koruyuculuu ok yksektir. Yenidoan tetanozunun nlenilebilmesi iin de hamileler aszsa gebeliinin son aynda bir ay ara ile iki kez eer al ise bir kez alanr. Bu yolla annede oluan koruyucu maddeler (antikorlar) bebee geerek onun yenidoan tetanozuna yakalanmasn engellerler. Ak yaralarda kanamann kontrol edilmesinden sonra daha fazla kirlenmeyi engelleyici nlemler alnmaldr. Yara zerine rtlen materyalin daima mikropsuz olmas gerekir. Yarann temiz tutulmas ve yara bakm yapan kiinin ellerinin temizliine dikkat etmesi gerekir. Yara' bakm iin uygun temizleyici maddeler su ve sabundur. Yara toz ve toprakla kirlenmi ise su ve sabunla iyice ykanarak kirlilik etkenleri uzaklatrlabilir. Yara ierisine yara tozu, tentrdiyot vb maddeler dklmez. Yara ierisine konulacak her trl madde yarann iyiletirilmesini geciktirecek ve yarada olumsuz tepkilere yol aabilecektir. lkemizde yaynlanm eski tarihli bir ok kaynakta yara bakm ile lgili bir takm antiseptik zeltiler nerilmektedir. Bunlar ancak zel durumlarda ve hekim nerisi ile kullanlabilecek malzemelerdir. Evde bulundurulmalar tehlikeli zehirlenmelere yol aabilmektedir. Bu nedenle ilk yardm uygulamalar srasnda kullanlmasndan kanlmaldr. Yara dudaklarnn birbiri ile diki kullanlarak tutturulmas yarann iyilemesini kolaylatracaktr. Ancak yarann oluumundan sonra kirlenmemesi gerekir. Yara ne kadar ayrk durumda olursa arada olumas gereken ba dokusu o kadar fazla olacaktr. Hem daha byk oranda z kalmasna hem de yara iyilemesinin gecikmesine neden olur.

84

BOLUM-14

YANGINDAN VE YANMAKTAN KURTARMA Yangndan kurtarma bir uzmanlk iidir. Yangndan kurtarma abalarnn en nemlisi en ksa srede itfaiyeye haber vermektir. Kapal bir ortamdaki yanmalarda mmkn olduunca yanan kiinin ortamdan uzaklatrlmas gerekir. Ancak bunu yaparken ilkyardma kendi hayatn tehlikeye atmamaldr. Ancak hastalarn yz, elbisesi, salar vb. tutumusa hemen bunun sndrlmesi gerekir. Yank derinlii yakc etkiye maruz kalnan sre ile doru orantl olarak artm gsterir. Yangna maruz kalan kii yangnn, bulunduu blgeye gelmesini geciktirici nlemleri almaldr. Kaplarn slatlmas, kaplarn kenarlarna slak bezler sktrlmas bu tip nlemlerdendir. Yangn sndrme ara ve gerecinin kullanlmas, itfaiyeye haber verilmesi ok nemlidir. Elbiseleri ve kendisi tutuan kiilere yaplacaklar: Elbiseleri tutuan kiinin komas engellenmelidir. Koma alevleri glendirir, alevlere fleme etkisi yapar. Yanan kiini ayakta durursa kan gazlarn solunum yollarna gitmesi, salarnn tutumas kolaylar. Tutuan bir kiinin hemen yere yatrlmas ve kendi evresinde yuvarlanmasnn salanmas gerekir. Bu yangnn snmesini salayacaktr. Alevler bu yolla ou kez sner. Alevsiz yanma ise kiinin hemen bir battaniye yada halya sarlmasyla sndrlebilir. Elektrik nedenli tutumalarda ve parlayc patlayc maddelerin neden olduu yanklarda su durumu ktletirebilir ve yangn orann artrabilir. Sulu yangn sndrcler de ayn tehlike sz konusudur. lkede, arabalarda ve evlerde kulanlan yangn sndrclerle ilgili gerekli bilgiye sahip olunmaldr. Kuru, kimyasal, yangn sndrcler zorunlu durumlarda yani kazazedenin yangn ortamndan kartlamad durumlarda kullanlabilir, (tutuan arabann ierisinde vb.) Yangn sndrcnn dik tutulmas ve kazazedeye en etkili uzaklktan (baka bir talimat verilmiyorsa 1 . 5 - 3 metre) den sklmas gerekir. Sndrcnn, hemen alevlerin altna ve bir yandan br yana btn alev geniliince sklmas gerekir. Alevler sner snmez btn yanan elbiselerin hzla kartlmas gerekir. kartrken mutlaka kesilerek kartlmal, syrlarak kartlmas engellenmelidir. Syrmaya kalklacak olursa alttaki yank dokunun daha byk oranda zedelenmesine ve zarar grmesine yol aabilir.

85

Kzgn madde sramas Katran, zift gibi maddeler vcuda sradnda kzgnsalar derideki yakc etkilerini souma dnemine kadar srdrrler. Bu nedenle bunlarn srad kol yada bacan hemen souk su ierisine sokularak uzun sre bekletilmesi gereklidir. Souk uygulanmas Yanan blgenin be dakika ierisinde souk suyla yada souk uygulanmasyla yanma derecesinin ve ar arnn engellenmesi mmkndr. Scak gaz solunmas Eer kii kapal yerde bulundu ve dumanl ortamda bilinci kayp durumda yatyorsa gazlara ve dumana bal olarak solunum yollarnn olumsuz olarak etkilenmesi olasln dnmelidir. Duman ve scak gazlarn bulunduu ortamda kalanlarda solunum yollarnda s etkisine bal yanklarn ortaya kabilmesi mmkndr. Bu durumlarda yz ve gzn yanm olmas, burun kanatlarnn solunum srasnda zorlanmas, ve kanatlarn ekilmesi, hrltl solunum, madeni ksrk, siyah balgam solunum yollarnn zedelendiini gsteren belirtiler olarak alnmaldr.

86

BLM- 1 5

YANIK VE HALANMALAR Yankta deri ve deri alt dokusunun scak ve scak su etkisiyle yada yakc bir etkenle harabiyeti sz konusudur. Scak, yakc kimyasal maddeler, elektrik akm yada radyasyon bu etkiyi yapmaktadr. Isya bal yanklarda: 1. Kii yangndan uzaklatrlr. 2. Yank zerindeki btn yank elbise blmleri kartlr. 3. Uygun havayolu salanr. YZ VE BOYUN YANIKLARI, NEFES SIKINTISI, KSRK, SYAH YADA KANLI BALGAM IKARMA TEHLKE BELRTLERDR. 4. Solunum durmusa yapay solunum yaptrlr. 5. Kalp ve dolam sistemiyle ilgili sorunlar varsa gerekli mdahale yaplr. 6. Yann derecesi belirlenir. Yank birinci, ikinci ve nc olmak zere dereceye ayrlarak incelenir. Birinci derece yank Yzeyel yanktr, en hafif yank biimini oluturur. Derinin yzeyel tabakalarnda snrldr. Kzarklk ve ar ile belirgindir. ok arl olmasna ramen genellikle z brakmakszn iyileir. yileme herhangi bir komplikasyon sz konusu deilse bir haftada tamamlanr. kinci derecede yank Gerek epidermis ve gerekse ksmen alttaki dermi tabakalarna zarar veren yank tipidir. Genellikle benekli krmz renkte ve kabarck oluumuyla belirgindir. ok arldr ve derideki sinir ularnn zarar grmesine yol aar. Genellikle halanma biiminde olan yanklar(aydanlk devrilmesi vb) bu tiptir. Eer herhangi bir enfeksiyon eklenmezse 2-3 haftada iyileir. nc derecede yank Deri kalnln tam olarak tutar, alttaki kas tabakalarna kadar da ular. Baz kitaplarda deri ve kas tutulmas halinde drdnc derece yank olarak tanmlanmaktadr. 7. Yann yaygnl belirlenir. Yann yaygnl yzeyde kaplad alanla ilikili bir durumdur. Dokuzlar kural

87

ile belirlenir. Vcudun blmlerinin yzde deerini gsteren ekiller kullanlarak yann yaygnl hesaplanr. 8. Yann tehlikeli olup olmad kararlatrlr. Tehlikeli yank: a. Solunum sisteminde de zarar veren yanklar b. Vcudun yzde otuzundan fazlasn kaplayan yanklar(derecesi ne olursa olsun) c. Vcudun %1O undan fazlasn kaplayan nc derecede yank olmas d. Krk ve byk yumuak doku zedelenmesiyle giden yanklar e. Yz, el, ayak ve genital organ yanklar f. Derin asit ve elektrik yanklar g. Gz yanklar h. Omurga yaralanmalar . Boyunda halka biimi yanklar YARANIN ZERNE H BR EY KONULMASINA GEREK YOKTUR. Yankta arnn giderilmesinde sadece souk su musluunun altna tutulmas yeterlidir. zerine yank merhemi olarak bilinen merhemler dahil hi bir eyin srlmemesi gerekir. zellikle salk kuruluunun yakn olduu durumlarda kabarcklar patlatlmaz. Kabarcklarn ierisindeki su mikropsuzdur ve pat (atlmadka yarann mikrop kapmas sz konusu olmayacaktr. Yanklarda varsa hastann yz, bilezii, kolyesi kartlr. Hastann kusma olasl yksek olduundan azdan bir ey verilmemelidir. Ancak uzak mesafeye iletilecekse lk iecekler verilebilir. Bu hastann sakinlemesi kouluyla mmkn olabilir.

KMYASAL YANIKLAR Kimyasal yanklarda yank nedeni olan kimyasal etkenin hzla vcuttan uzaklatrlmas esastr. Yank hzla ilerlediinden mdahale hz zellikle nem tar. Bu nedenle spesifik antidotla vakit yitirilmeden en az 10-20 dakika sre ile bol su altna tutulmaldr. Daha sonra o blge yumuak sabunla ykanr. Bunun bir ka istisnas vardr:

88

a. Snmemi kire Snmemi kire suyla karnca yakc etki yapar. Bu yzden tozlar mmknse hemen fra ile alnmaldr. Sonra bol su ile aralksz durulanmaldr. b. Fenol Fenol suda erimez. 10 luk fenol bileikleri deride lser yapmaktadr. Bu nedenle fenol sramas halinde bilinen her trl ya, alkolle sulandrlr. c. Sodyum metali Havada kolayca yandndan hemen vazelinle hava temas kesilmelidir. d.Slfrkasit Suyla tepkimeye girdiinden bol sabunlu su ile ykanmaldr. Olaanst bol miktarda suyun altnda sabunla birlikte uzaklatrlmaldr. GZE YAKICI MADDE (AST VB) SIRAMASI Gze herhangi bir yakc madde sramas halinde var olan btn imkanla olabildiince byk miktarda su ile durulanarak uzaklatrlmas gerekir. Gzn suyla durulanmas ve ykanmas en az yirmi dakika srmelidir. Gze baka bir kimyasal madde uygulanmaz. ELEKTRK YANIKLARI Elektrik nedenli yanktan kukulanlan her hastann durumlar normal dahi olsa hastanede deerlendirilmesi zorunludur. Ayrntl bilgi elektrik arpmalar ile ilgili blmde verilecektir.

89

BLM -16 RADYASYON ETKSNDE LK YARDIM Radyasyon enerjinin paracklar yada dalgalar halinde yaylmas anlamna gelen bir terimdir, lyonizan radyasyon atomlar ykl atomlar halinde ayran radyasyon anlamna gelmektedir. Pozitif ykl subatomik paracklara alfa parac denmektedir. Bunlarn penetrasyon derecesi dk ancak iyonizan yetenekleri yksektir. Beta paracklar ise negatif ykl sub atomik paracklardr. Bunlar alfa partikllerine gre biraz daha yksek oranda penetrasyon zelliine sahip bulunmaktadrlar. Atom ekirdeinden yaylan radyoaktif emisyonlara gamma n denmektedir. yonizan radyasyon yayan maddelere radyoaktif maddeler denmektedir. Radyasyon kuvveti ile radyasyon etkisinde kalma sresi insan vcudundaki etkinin dereces1 belirlemekte olan en nemli faktrlerdir. Radyasyon kaynandan mmkn olduunca uzak kalnmas, radyasyon nlarna kar arada engellerin olmas, etkiyi azaltr. Radyasyonla kirlenmi maddelerin azdan yada solunum yoluyla alnmas engellenmelidir. Radyasyondan kurtarma ilemleri srasnda ift halinde allmas, radyasyondan koruyucu giyeceklerin ve ara gerecin kullanlmas gerekir. Radyasyon etkisinde kalm kiilerde ilk olarak ilk yardmn ABC siyle lgili ilkeler yerine getirilir. Hastann kirlenme blgesinden uzaklatrlmas salanr. Radyasyonun vcuttaki etkileri deerlendirilir. Vcuttaki etkinin derecesine ve niteliine gre gerekli ilk yardm mdahalesi yaplmaldr. Kurtarma ilemi srasnda her kurtarcnn maruz kalabilecei maksimal radyasyon miktar 100 R amamaldr. Toz ve dumandan korunmak zellikle nem tayabilir. nk duman ve tozun ileri derecede radyasyonla kontamine olmu olmas riski yksektir. Bunlarn solunum yollarna alnmas tehlikeli sonular verebileceinden muhakkak koruyucu maskelerin giyilmesi gerekir. Radyasyonun grlememesi nedeniyle kurtarma ekiplerinde ortamdaki radyasyon tehlikesini haber veren ve kontaminasyon derecesini belirlemekte olan geiger sayac gibi aralarn bulunmas arttr. Radyasyona bal yanklar allagelen yank tedavisi kurallarna gre yaplr. Radyasyon riski sz konusu olduunda kurtarma ilemlerini tek bir merkezin ynlendirmesi, tedavinin kademeli tedavi merkezlerince srdrlmesi arttr.

90

BOLUM-17

SARGI VE ATELLER Sarg kanama ve benzeri durumlarda kanama yerine basn uygulamak, yaray d etkilerden korumak iin kullanlan bez aralardr. Bez dnda bir madde kullanlrsa sarg szcnn nne yapld madde yada zellii konularak isimlendirilir, (elastik sarg, al sarg gibi) Eczanelerde rulo ve paket halinde satlan deiik enlerdeki mikropsuz (steril) gazl bezler bu amala kullanlr. Sarg iin kullanlacak bezin pamuklu, emici zellikte, seyrek dokunmu, yumuak ve tiftik brakmayacak cinsten olmas gerekir. Sarg dorudan yaraya uygulanan ve kanamay yada daha fazla kirlenmeyi nlemek zerinde kullanlan malzemelere verilen addr. Mikroptan arndrlm olmas esastr. Bandaj ise sargnn yerinde tutulmasn salamak zere kullanlan malzemedir. lkemizde her ikisi iin de sarg terimi kullanlmaktadr. 10x10 gazl bezler, 22x90 santimetrelik katlanm bezler bu amala kullanlabilir. En nemli sarglardan birisi gen sargdr. gen sarg kare biiminde, 70x70 veya 90x90 cm byklkte bir bezin keden keye kesilmesiyle yaplr. gen sarglarn hem turnike olarak kullanlmas, hem baa, kola, kalaya vb. sarg yaplmas mmkndr. Bunlardan ayn zamanda simit sarg da hazrlanabilir. Simit sarglar yarann ierisinde batc zellikte bir madde olduundan kukulanld zaman yada zellikle yara evresine bask uygulamak ama yara zerine basky engellemek istediimizde kullanlan sarglardr. Sarglarn ok sk, ok gevek sarlmamas gerekir. Ne 2aman sarg yaplrsa yaplsn el ve ayak parmaklar akta braklmaldr. Eer el yada ayak parmaklarnda uyuma, karncalanma, morarma gibi durumlar olursa sargnn kan dolamn engelleyecek kadar sk sarld anlalmaldr. Atel yada allar in de bu uygulama geerlidir. Ateller Ateller ise herhangi bir vcut blgesini hareketsiz hale getirmek istediimizde kullanlan desteklerdir. Hekimler genellikle al kullanarak bu hareketsizlii salarlar. Gnmzde bu amaca uygun deiik al sarglar bulunmaktadr. lk yardmc alet olarak ok deiiK aralardan yararlanabilir. Normal olan baca krk bacak iin destek kullanmak, krk kol iin gvdeyi destek yapmak buna rnek verilebilir. Boyun krnda boynun iki tarafnn gazete tomar ile beslenmesi, bir tahta parasnn, bir ka kat gazete tomarnn, sopa paralarnn kullanlabilmesi mmkn-

91

dr. Eer mmknse plastik ve iirme pantolon baca yada gmlek kolu biiminde ateller ilk yardm antasnda bulundurulabilir. Bunlarn kullanm kolay ve pratiktir. Hafiftir ve kolayca tanabilir. Tekrar tekrar kullanlabilme imkan vardr. Bunlardan yabanc kaynaklarda MAST ksaltmasyla tanmlananlar (military antishock trousers) hemorajik oktaki hastalarda kullanlmak zere gelitirilmitir. Gnmzde bir ok tipi bulunmaktadr. lkemizde yaygn kullanm alanna sahip olmamakla birlikte ilk yardm, ikincil yardm ve acil tedaviden sorumlu olanlarn kullanmna sunulmas yararl olacaktr. MAST hastann bacaklarna ve karnna sarlarak kullanlan bir aratr. 1000 mmHg ya kadar basn uygulayabilmektedir. Hastann bacak ve karnna bu basncn uygulanmas hastann kanamasnn kontroln salar. Basn btn noktalara eit dalm gstermektedir. Bu yolla yaamsal organlara akan kann artmasn salanm olur. Ayn zamanda kala krklarnda atel grev/ de grebilir. MAST kullanm 1. Kafa travmas geirenlerde 2. Akcier demi olanlarda tehlikelidir. Eer hasta hamile ise, organlar karndaki yrtktan dar km durumda ise, karna yabanc cisim saplanmsa, tansiyon pnmotoraks varsa, perikard tamponadn-da karna bask yapan blm kullanlmaz. Bu ara bir kez iirildikten sonra hi bir zaman birden bire havas boaltlmamaldr. Byle yaplacak olursa hastann yeniden oka girmesine yol aabilir. Ancak zel eitim grm salk personeli yada hekim tarafndan yaplabilir. Ara tamamen boaltlmadan kartlmaya kalklmamaldr. Hastaya kaybettii kan verilmeden yada yeterli sv tedavisi yaplmadan indirilmez. Karn blgesinin havas bacaklardan nce boaltlmaldr. Havann tamam birden boaltlmaz.

92

BOLUM- 1 8

KIRIK, IKIK VE NCNMELERDE LK YARDIM Krk kemik btnlnn ortadan kalkmasdr. Darbeler, zorlamalar kemikteki norganik madde miktarnn artmas ve organik madde miktarnn azalmas gibi durumlarda meydana gelebilir. Kol ve bacaklarda ekil bozukluu veya iddetli ar, olmamas gereken yerlerde alanma varsa krktan kukulanlmaldr. Krk darbenin yapt dorudan etki, dolayl etki, bkme etkisi, iddetli kas kaslmalar, srekli bask ve zorlanma, patolojik nedenlere bal olarak meydana gelebilir. Paral krk, ya aa kr, gibi deiik krk tipleri vardr. Bazan kemik btnl bozulmadan izgi biiminde krklar olabilir. Kimi zamanda kemik ular dokuyu delerek dar kabilir. Bu durumda ak krktan szedilir. Kemik zerine darbe gelen yada zorlanma olan blgede ar, ime, kabarklk, olaan d grnm, biim bozukluu, eklem olmayan yerlerde eklem grnm, kol yada bacan boyunda ksalma, yarada krk ularnn grnmesi o blgede krk olduunu gsterir. Baz kaynaklarda krk uclarnn srtnme sesi de krk bulgular arasnda saylr. Ancak krk ularndaki srtnme sesinin alnmasna allmamaldr. Bu hastay oka sokacak kadar ar verebilir.

Tablo 18-1. Krk belirtileri

KIRIK BELRTLER 1. KIRIK BLGESNDEK ARI 2. KNN KIRIK OLUU VE KIRIK SRTNME SESYLE LGL YKS 3. O BLGEDE EKL BOZUKLUU 4. HAREKETN DOALLIINI KAYBETMES 5. EKLEM OLMAYAN BLGEDE EKLEM VARMI GB GRNM OLMASI 6. KIRIKTAN KUKULANILAN KOL YADA BACAKTA KISALMA 7. LK 8. MORARTI 9. KIRIKTAN KUKULANILAN BLGENN HAREKET KISITLILII 10. AIK KIRIKTA KIRIK ULARININ GRNMES

93

Krkta ilk yardmn esaslar 1. Krk olup olmad belirlenmeden hasta yerinden oynatlmamaldr. Eer hasta krk blgesi hareketsiz hale getirilmeden kprdatlmaya allrsa krk ularnn, kemie yakndan ve paralel uzanm gsteren damar ve sinirleri kesebilmesi tehlikesi olacaktr. Btn kas iskelet sistemi sorunlarnda atele almak gereklidir.

Tablo 18- 2. Kas iskelet sistemi ile ilgili travmalarda atele alma nedenleri

1. Hareketi engelleyerek krk varsa evre yaplarn zedelenmesini nlemek 2. Ary azaltmak 3. Kapal krn ak krk haline gelmesini engellenmek 4. Kanama ve ilik varsa azaltmak

2. Hastann oturmasna, kendini srklemesine, saa sola hareket etmesine izin verilmez.

3. Krkta mdahale hastann bulunduu yerde yaplmaldr. (Hemen oradan uzaklatrmay gerektiren, hastann ve lk yardmcnn hayatn tehlikeye dren bir durum yoksa)
4. Hasta tanmadan nce krk blgesi hareketsiz hale getirilmelidir. ki yandan tahta destekle krn iki tarafndan balanarak krk hareketsiz hale getirilebilir. Gere-inde bacak krklarnda olduu gibi salam ve krk bacak aralar desteklenerek tahta atellerle birlikte balanabilir. 5. Krk blgesinin tesindeki nabz, duyulanm ve kanama kontrol edilmelidir. Krk hareketsiz hale getirildiinde krk kemik ularnn dokular olumsuz etkilemesi yada zedelemesi engellenmi olur. Krk ularnn hareket etmesi arldr. Bu yolla arda byk oranda azalr. Atel dz ve sert bir cisimle krk blgesinin desteklenmesinde kullanlan aratr. Bunun iin zel al sarglarda kullanlabilir. Konulan destek kra yakn eklemi de hareketsiz hale getirmelidir. 6. Ak krklarda kanama varsa kanamann kontrol edilmesi gerekir. 7. Krk blgelerinde kopmu kemik paralar varsa dokunulmaz. Krk ularnn ucuca getirilmesine, yada ann dzeltilmesine allmamaldr. Bu hem byk oranda arya yol aar hem de damar ve sinir kesilerine neden olabilir. Byk kemik krklar oynatlacak otursa kopan ya ve pht paralan damar ierisinde

94

ilerleyerek beyinde yada yaamsal organlarda damarlarn tkanmasna buna bal fellere yol aabilir. Krkl hastalar hastaneye naklederken azdan yiyecek verilmemelidir. Byle bir uygulama ameliyat gerektiren durumlarda ameliyat geciktirebilir yada sorun yaratabilir. Krk atelle tesbit edildikten sonra eer parmak ularnda morarma, krn altnda kalan vcut blmnde souma, krk blgesinin altnda kalan blgede duyulanmn olmamas, nabzn alnamamas sz konusu ise balamak amacyla kullanlan dmler ok fazla sk atlmtr. Krk aadaki blmn kanlanmasn engellemektedir ve ok tehlikelidir. Dmlerin alarak dolam engellemeyecek biimde tekrar balanmas gerekir. Baz zel krk tipleri st ene kr Yzn btn krklarnda hava yolunun tkanp tkanmadn kontrol etmek zorunludur. Oynayan damak ve di blmleri kopartlmamaldr. Alt ene krklar Alt ene krnn solunumu engelleyebilme olasl yksektir. Dilde bu etkiyi artrr. Gereinde alt enenin dille birlikte ne doru ekilmesi zorunlu hale gelebilir. Kprck kemii krklar El ve omuz stne dme durumunda ar gergin kolla iletilen darbe yada direkt darbe sonucu kprck kemiinde krk olabilir. Koltuk altlar yumuak sargbezi bohalar ile desteklendikten sonra sekiz sarg yaplr. Hasta oturur durumda daha rahat eder. Pelvis (oturak kemii) kemii krklar Yksekten dmelerde yada dorudan saldr durumlarnda pelvis kr olabilir. Kala kask ve bacak aralarnda ar iddetlidir. Ar srta ve kaba etlere de yaylabilir. Pelvis krndan kukulanldnda hastann drar kartp kartamad nemlidir. Mesane ve idrar kanal yrtklarna ve ok nemli kanamalara yol aabilen bir krk biimidir. Pelvis kr ve omurga krnda vcut bir btn olarak hareketsiz hale getirilir. Vcudun iki yanndan ve iki bacan arasndan konulacak desteklerle btn vcut tesbit edilir. IKIKLAR Eklemi meydana getiren kemiklerden birisinin herhangi bir etki sonucu normal yerinden kmasna kk ad verilmektedir. kklarda balca bulgular: 1. Ar, zellikle hareketle ok artar. 2. Yapsal ekil bozukluu grnm .

95

3. Hassasiyet 4. ilik (Erken dnemde olmayabilir) 5. Hareket kstll yada hareketin btnyle ortadan kalkmas olarak sralanabilir. kn yerine anatomik yapy iyi bilen kiiler tarafndan oturtulmas gerekir. Eer bu yapy iyi bilmeyen deneyimsiz kiilerce oturtulacak olursa eklem kapslnn deforme olmasna, balarn incinmesine neden olunabilir. Omuz knda olduu gibi alkanlk k ortaya kabilir. Alkanlk knda eklem herhangi bir sarsnt ve ufak bir zorlanmada yuvasndan kar. Tesbit edilerek salk kuruluuna iletilmelidir. BURKULMALAR Bir eklem hareket snrn tesinde zorlanmaya uradnda eklem balarnda (ligamentlerinde) yrtlmalar ve kopmalar olabilir. Sklkla ayak bilei ve dizde meydana gelebilir. Ar, hassasiyet, ilik, bazan ekimoz olabilir. Ar nedeniyle eklem hareketlerinde kstllk olur. Tesbit edilerek salk kuruluuna iletilmelidir.

96

BOLUM-19 BA VE BOYUNDA DARBE VE YARALANMALARDA LK YARDIM Hastann kafasna gelen arpmalar, darbeler vb nedenlerle beyin zedelenmeleri ve kafatas krklar olabilir. Bilin kayb ortaya kabilir. Bilin kayb arpmann yapt beyin sarsnts ile doru orantldr. Kafadan, burundan, kulaktan su ve kan gelip gelmediine baklmaldr. Gz evresinde gzlk gibi morarma olup olmad da nemlidir. Baa darbe geldiinde, baylma olmas, gzbebeklerin byklnn birbirinden farkl olmas ok nemlidir. Uyku hali, nabz yavalamas zaman geirmeden salk kuruluuna iletmeyi gerektirir. KAFA YARALANMALARINDA HASTANIN DURUMUNUN DEERLENDRLMESNDE KULLANILABLECEK EN Y GSTERGE BLN DZEYDR. Kafa ve beyin zedelenmelerinin belirtileri: 1. Bata i ve arpma izinin olmas 2. Darbeden sonra bilin kayb olmas 3. Pskrr biimde kusma 4. Gz bebeklerinin byklklerinin farkl olmas 5. Devam eden baygnlk hali 6. Nabzn zayflamas Krk olmasa bile bilin dzeyinde deiik derecelerde bozulma, nabzn dakikada 60 in altna dmesi, acil tbbi tedavi gerektiren durumlardr. Bilin kayb var, hasta soluk alyor ve kalp atmlar alnyorsa koma duruuna getirilerek salk kuruluuna iletilir. Bilin dzeyinin giderek kapanmas, vcudun bir yarsnn hareketsizlii, yada kol ve bacaklarnn hepsinin de hareket ettirilemez duruma gelmesi (fel olmas), kusma, gzbebeklerinden birisinin genilemesi, kan basncnn artmas ve nabzn yavalamas, solunum anormal zellik kazanmas, soluk durmalar (apne) kafa ii basncnn arttn gsteren belirlilerdir. Boyun kr Boyuna iddetli darbe, boyun zerine dme boyun hareketlerinin olmamas boyun krndan kukulandrmaldr. KAFASI ZERNE DEN, KAFASINA DARBE GELEN HERKESTE BOYUN KIRII AKLA GELMELDR. Boyun krna yol aan en nemli nedenlerden birisi de ani frenlerdir. Ani frenler

97

srasnda boynun hzla ne ve arkaya hareket sonucu boyunda krk meydana gelebilir. Boyun krklarnda hastann boynunun mutlaka boyunlukla desteklenmesi ve hareketinin engellenmesi gerekir. Boyun kr olan hastalarn solunum yollarn aarken ban arkaya bklmesinden yada boynun kaldrlmasndan kanmak gerekir. Bu boyun krna bal sorunun artmasna ve yakndan geen solunum sinirinin krk ular tarafndan kopartlmasna yol aabilir. Eer boyunluk yoksa gazete katlar enine katlanarak bir dereceye kadar hareketi engelleyen bir boyunluun yaplabilmesi mmkndr. Eer hastann yerinden kaldrlmas iin zel eitim grm bir ekip var, yada hastann bulunduu ortamda durumunu tehlikeye dren herhangi bir sorun yoksa hasta bulunduu yerden oynatlma maldr. BOYUN KIRII OLAN HASTAYI YERNDEN OYNATMAYINIZ. NK KIRIK BOYUN OMURLARININ OYNATILMASI NEML BR SNR KESEREK SOLUNUMUN YENDEN DUZELEMEYECEK BMDE DURMASINA VE HASTANIN LMESNE NEDEN OLABLR. BOYUN KR OLANLAR ANCAK BU KONUDA ETM GRM OLAN SALIK PERSONELNCE TAINMALIDIR.

98

BLM-20

YZ YARALANMALARI Yz yaralanmalar genellikle korkutucu grlebilir. Yaralanmaya dorudan darbeler, yanma, nfilak gibi nedenler yol am olabilir. Soyulma ve kanama olabilir. Kapal zedelenmeler, morarma ve ilikler buzlu suya batrlm havlu ve sarglarla tedavi edilebilir. Yaralanmann nedeni ve yeri ne olursa olsun ilk yardmn ABC si unutulmamaldr. Solunum yolu almal, solunum dzeltilmeli ve kalp almyorsa altrlmazdr. Bazan azdan yada burundan solunum yaplabilmesine imkan vermeyecek boyutlarda yaralanma ve paralanma sz konusu olabilir. Bu durumda zorunlu olarak dier yapay solunum yollarna bavurulur. Eer hastann solunum yollarnda, az ierisinde yabanc maddeler varsa bunlar temizlenmelidir. Yz yaralanmasnda da baa gelen btn darbe ve yaralanmalarda olduu gibi boyun kr riski unutulmamaldr. Hava yolu aldktan, solunum ve kalp atlar dzeldikten sonra kanama kontrol zerinde durulur. Yz yaralanmalarnda^ kanamalarn durdurulmasnda da en etkin yol dorudan basn uygulanmasdr. Ancak basn uygulamas altta bulunan kemiklerde krk olmamas kouluyla uygulanabilir. Eer yara yanak ierisinde de, yada duda yrtacak biimde ise iki tarafl bask yaplmaldr. Yark biiminde yaralanmalarda yara dudaklarnn birbirine yaklatrlmas kanama kontrolnde esas olabilir. Yz sargs yaplrken akta bulunan damar, sinir ve kas kirilerinin zerine konulan sarglarn eer elde varsa tuzlu serumla slatlmas gerekir. Kimi zaman kpek srklarnda, kazalardan sonra ve dier nedenlerle yzde yanakta bulunan materyal syrlarak aa doru sarkabilir. Eer bu durumda elde tuzlu serum varsa bununla kirlenen yzey ykanr. Eer yoksa bol su ve sabunla ykandktan sonra normal duruu verilecek biimde sarkan blm yarann zerine kapatlr ve sarg ile tutturulur. Eer hastann burnunun, kulann herhangi bir blm kopuksa evrede kopan blm aratrlmal, buz ierisinde hasta ile birlikte salk kuruluuna iletilmelidir. EER YANAA YABANCI CSM SAPLANMI VE DELMSE, LER DERECEDE KANAMAYA BALI OLARAK SOLUNUM YOLLARININ TIKANMASI RSK VARDR. CSM ORADA DURDUKA KANAMANIN KONTROL ALTINA ALINABLMES

DE MMKN DELDR. BU NEDENLE BU CSMN IKARTILMASI GEREKR.

ANCAK SZ KONUSU CSMN GZ YAPILARI LE LKSNN BULUNMAMASI ZORUNLUDUR. VCUDA SAPLANAN YABANCI CSMLERDEN IKARTILMASINA ZN VERLEBLEN TEK DURUM YANAI DELEN VE LER DERECEDE AIZ

99

KANAMAYA YOL AAN YABANCI CSMLERDR Burun ve kulaktan kan yada sv gelmesi Kafaya gelen darbelerden sonra burun yada kulaktan kan yada sv gelmesi kafatas kr olasln akla getirmelidir. Bu sv yada kanamann akmasn nlemeye almak tehlikelidir.

100

BLM - 21

VCUT BOLUKLARINA YABANCI CSM KAMASI VE VCUDA YABANCI CSM SAPLANMASI Kulaa yabanc cisim kamas Kulaa yabanc bir cisim kamas halinde eer bitkisel bir madde ise (fasulye, nohut) su ile slatlmamaldr. ierek kmas gleebilir ve ileri derecede zarar verebilir. Salk personeli bunu kolayca kartacaktr. DAHA NCEDEN AKTII BLNEN BR KULAA HEKM MUYAENES OLMAKSIZIN H BR SV DAMLATILMAZ. Kulaa canl bir bcek kamas durumunda kulak deliinin nne karanlk bir ortamda el feneri tutulmas yardmc olabilir. Kulak tarafna yatlmas yarar salayabilir. . Baparman girebilecei yerden teye hi bir yabanc cisim kulaa sokulamaz. Kulak kartrlmas tehlikelidir. Sarla ve nemli merkez sinir sistemi iltihaplanmalarna neden olabilir. Buruna yabanc cisim kamas: Buruna yabanc cisim kamas halinde smkrerek kmyorsa kesinlikle kurcalanmamaldr. Salk personelince kolayca kartlabilir. Yabanc cisim yutulmas: Eer para, boncuk vb yutuldu ise izlenmesi gerekir. Eer karnda iddetli ar, sertleme, srekli kusma olursa en yakn salk kuruluuna iletilmesi gerekir. Herhangi bir sorun olmad takdirde genellikle dk ile atl . Eer ucu sivri bir cisim yutuldu ise durumu salk kuruluunca rntgenle deerlendirilmelidir. Barsaklar genellikle sivri cisimlerden kaarak kendilerini korur. Ancak baz durumlarda barsak duvarna saplanabilir. Karn ve gse, gze yada dier blgelere yabanc cisim saplanmas Karn ve gse, kollara, gze yabanc cisim saplanmas halinde ekip kartlmaz. Eer ok uzunsa ucu kesilir ve evresi simit sarg ile desteklenerek hareketi nlenir. Daha sonra salk kuruluuna iletilir. Saplanrken kesen kesici aralarn ekerken de kesecei unutulmamaldr. Gze saplanan cisimler de kesinlikle ekilip kartlmaz. Ancak uzmanlarca ve ameliyathanede kartlan yabanc cisimler organn grecei zarar en aza indirir. Sadece yanaa saplanan yabanc cisimler az ierisine ileri derecede kanama yapyorsa ve bu solunum asndan tehlikeli ise kartlabilir. Bunun dnda vcudun neresine saplanrsa saplansn yabanc cisimler ekip kartlmaz.

101

Olta saplanmas Eer ele ve vcudun herhangi bir blmne olta sapland ise sap kesilir, ucu itilerek derinin bir dier blmnden kancal ksm dar kartlr. Daha sonra dar kan kancal ksm ekilerek olta dar kartlm olur. Oltann baln azndan kmamas iin yapldn unutmamal, geriye doru ekerek kartlmaya alImamaldr. Damar, kas kirii ve sinirlerin kopmasna, kaslarn ileri derecede zarar grmesine neden olunur. Olta ancak yukarda anlatlan yntemle kartlabilir. Gz yaralanmalar Gz kolay zarar grebilen bir yapdr. Gze yabanc cisim saplanmas durumunda kesinlikle dokunulmamal, outurulmamal ve hemen bol su ile ykanp en yakn salk kuruluunda uzman mdahalesi salanmaldr. Gz kapa ierisine yabanc cisim kamas halinde (toz. toprak vb) bir kibrit pnn evresinde gz kapa bklrek, mikropsuz ve yumuak bir tlbent ucu ile yabanc cisim alnr. Gz kapa yaralanmalarnda da ayn yntemle gz kresinde herhangi bir yaralanma olup olmadna baklr. Gz kresinde yaralanma sz konusu deilse gz kapana yumuak ve mikropsuz sarg bezi ile yaplacak bask kanamay durdurabilir. Gz kresinin yaralanp yaralanmadndan emin olunamyorsa basn uygulanamaz. Gz kmas Gze gelen iddetli darbelere bal olarak gz yuvasndan karak aa doru sarkabilir. Bu durumda gz yuvasna sokmaya almadan tuzlu serum (serum fizyolojik) ile slatlm bir sarg bezi ile rterek salk kuruluuna iletilmelidir. Gze kimyasal madde sramas: Gz 20 dakika sre ile bol su ile ykanmaldr. Gz yanklar: Gz kapaklar iebilir ve kapanabilir. Amaya almamaldr. Her iki gzde bastrlmadan rtlr ve souk su ile slatlr. Gzde gne yan: Karl havalarda, iddetli gne etkisi altnda kalma halinde gzlerin gnein ultraviyole etkisine bal olarak yanmas mmkndr. Bu durum ultraviyole lambalarna baklmas durumunda da sz konusu olabilir. Byle durumlarda 3-6 saat sonra ileri derecede ar ortaya kar. Hasta yatrlr ve her iki gz kapa sarg bezi ile kapatldktan sonra srekli souk su ile slak tutulur.

102

BOLUM - 22

ZEHRLENMELERDE LK YARDIM Zehirlenme en ok ocuklarda grlmektedir. Zehirli etkisi olabilecek maddeleri ocuklarn ulaamayaca yerlerde tutarak, onlarn zehirlenmesine neden olabilecek faktrleri ortadan kaldrarak alnacak koruyucu nlemler en uygunudur. Zehirli olacak maddelerin gnlk kullanmdaki kaplara konmamas gerekir. Yine zehirli maddelerin kaplan ierisine yiyecek maddeleri ve dier maddeler konulmamaldr. lalar akta braklmamaldr. Zehirlenme en nemli konulardan birisi zehirlenen kiinin hastaneye yada salk kuruluuna gtrlrken evresindeki ila, kutu, kusmuk rnei vb nin de birlikte gtrlmesidir. nk bazan zehirleyici maddenin tannmas zgl antidotunun kullanlmas olana verir ve zaman kazandrr. Zehirlenmede maddenin hangi yolla alnd, ne kadar alnd ve ne zaman alnd zellikle nemlidir. Zehirlenmeyle ilgili ilk yardmda yaplacak en nemli uygulama zehirin mmkn olduunca sulandrlmas ve vcuttan dar karlmasdr. Bu kusturma ile salanacaktr. Alnan zehirli maddenin sulandrlmas amacyla bol miktarda su, st verilebilir. Aktif kmr varsa bir iki yemek ka bir bardak suyla kartrlarak iirilir. Bu aktif maddenin emilmesini salamaya ynelik bir uygulamadr. Eer kusturmay engelleyen bir durum yoksa hasta kusturulmaldr. Bu kusturma ilemi basite hastann grtlann parmamzla uyarlmasyla salanabilir. Yada bol miktarda tuzu eritilmi su iirilebilir. ANCAK BAZ DURUMLARDA KUSTURMA OK TEHLKELDR: 1. Hastann bilinci kapal yada yar uykulu halde ise kusturulmaz. 2. Hastada havale varsa kusturulmaz. 3. Hasta yakc madde iti ise kusturulmaz. nk kusmuk karken yanma derecesi artacaktr. 4. Petrol rn ien hasta kusturulmaz (Gazya, akmak benzini). 5. Striknin ieren maddeler (baz fare zehirlerinde vardr) ien hastalar kusturulmamaldr.

103

Tablo 22-1. Hangi hastalar kusturulmaz?

1. BLNC KAPALI OLAN HASTALAR 2. HAVALE GERMEKTE OLAN HASTALAR 3. YAKICI VE KOROZF MADDE ENLER 4. PETROL RN ENLER 5. STRKNNL MADDE LE ZEHRLENENLER

Baz zel zehirlenmeler: Aspirin zehirlenmesi: zellikle nedeni bilinmeyen an hzl ve derin solunumu olan kiilerde aspirin zehirlenmesi akla gelmelidir. Ate ve terleme, deiik derecelerde bilin kayb dier bulgular arasndadr. Bilinci aksa hasta kusturulur. Varsa aktif kmr verilir. Hastann atei yksekse musluk suyunun altna tutularak serinletilir. Eer bilinci kapal ise ilk yardmn ABC siyle ilgili uygulamalar yaplr. Oksijen olana varsa oksijen verilerek salk kuruluuna iletilir. Petrol rnleri iilmesi: Petrol rnleri ien kiilerde solunum sknts, ksrk, hava al, boulma hissi vardr. Akcierden gelen solunum sesleri hrltldr. Morarma ve karn ars vardr. Karn ars, havale olabilir. Deiik derecelerde bilin kayb olabilir. Nabz dzensizdir. BU HASTALAR KUSTURULMAZ. Oksijen verme olana varsa oksijen verilerek salk kuruluuna iletilmelidir. Zehirli bitkilerin yenmesi: Bitkinin hangi blmnn ne kadar yenildiinin bilinmesi nemli olabilir. Hasta salk kuruluuna iletilirken mutlaka bitkinin kalan blmlerinin, kusmuk rneinin de birlikte gtrlmesi gerekir. Eer ocukta zehirlenme belirtileri varsa da kusturma denenmez. nk baz bitki zehirlenmelerinde havaleler geliebilir. ocuun havale srasnda kusmuunu aspire edebilme riski vardr. GAZ ZEHRLENMELER En sk grlen gaz zehirlenmesi karbon monoksit zehirlenmesidir. Karbonmonoksit renksiz ve kokusuz bir maddedir. Gazya, odun, ev iinde mangal yaklmas, ohben yanmas, kmr, hatta doal gaz yanmas srasnda aa kabilir. zellikle bun-

104

larn oksijenden fakir ortamda yanmalar karbon monoksit oluumunu kolaylatrr. Halk arasnda kmr al olarak bilinen mangalda yanan kmre bal zehirlenmeler de karbonmonoksit zehirlenmesidir. Karbon monoksit zehirli etkilerini hemoglobinle birleerek gstermektedir. Bu bileie karboksihemoglobin denmektedir. Karbonmonoksitin hemoglobine ilgisi dier gazlardan daha fazladr. Karbonmonoksit zehirlenmesinde zonklayc tipte ba ars, grme bulankl, bilin bulankl, huzursuzluk olur. Bulant, kusma, havaleler ve deien derecelerde bilin kayb grlebilir. Byle bir durumda kiinin hemen karbonmonoksitin etkisinden kurtarlmas ve ak havaya kartlmas gerekir, ilk yardmcnn da karbonmonoksit zehirlenme riskine kar kendisini korumas arttr. Hemen camlar almal, almyorsa krlmaldr. Hasta mmkn olan hzla ortamdan uzaklatrlmaldr. Ak havaya kldnda yada tehlikeden uzaklatrldnda ilk yardmn ABC kural yerine getirilir. EMLM ZEHRLENMELER Baz zehirler deri ve mukoz membranlardan emilerek etki yapmaktadrlar. zellikle organofosfor insektisit zehirlenmeleri deriden emilimle olabilmektedir. Bu nedenle lalamadan sonra elbiseler deitirilmeden ocuklar kucaklanmamaldr. Balca bulgular baars, kntlk, gste skma, bulant ve karn arsdr. Hastalarda ar tkrk salgs vardr. Nefesi sarmsaks kokar. Hasta yryemeyecek kadar bitkin olduunu ifade edebilir. Kas seirmeleri ve titremeleri grlebilir. Gz bebekleri daralm olabilir. Kas paralizisi ve kas direncinin azalmas ortaya kabilir. Solunum seslerinin hrltl olduu grlebilir. Hastada morarma geliebilir. Deiik derecede bilin kayb geliir. lk yardmcnn maske, eldiven ve nlk giyerek kendisini korumas gerekir. Eer varsa hemen saf oksijen verilmeye balanr. Hastann btn elbiseleri kartlr. Sabun, su ve alkolle hasta iyice ykanr. Hasta en yakn salk kuruluuna iletilir.

105

BLM - 23 BCEK SOKMALARI VE ISIRIKLAR Ylan sokmalar lkemlzdeki ylanlar genellikle zehirsizdir. Ancak herhangi bir durumda ylann btn olarak salk kuruluuna iletilmesi tannmas bakmndan nemlidir. Hastann hemen sakinletirmesi, sakin olarak yatrlmas gerekir. Hastaya alkol verilmemelidir. Yara bol su ile ykanmaldr. Derideki ime olaslna kar btn bilezik ve yzkler kartlmaldr. Sokma blgesindeki iliin st ve alt kenarlarna 5 er santimetre uzaklktan turnike uygulanr. Bunun iin lastik tpler uygundur. (Damar ii ine yaplrken kullanlan lastik tpler). Bu turnikelerin venz dolam engelleyecek ancak arter dolamn engellemeyecek sklkta olmas gerekir. Hastann yrmesine izin verilmez. Isrlan ekstremite atele alnr. Di izleri arasnda uzunluuna yarm santimetre derinliinde ve bir santimetre uzunluunda steril bir kei yaplr. Zorunlu olmadka az kullanlmadan buradan yeterince kanama salanr. Eer zel emici bir ara varsa o kullanlabilir (Balonlu basit emici aralar). lk yardmn ABC si ynnden hasta yakn izlemede tutulur. Ylan serumu uygulanmak zere en yakn salk kuruluuna iletilir. HAYVAN ISIRIKLARI Isran hayvann ldrlmeden balanmas arttr. Bu zellikle kpek ve dier evcil hayvan srklarnda nemlidir. En yakn salk kuruluuna iletilerek verilen talimata gre alama ve dier uygulamalar yerine getirilir. Isrk yerinin bol su ve sabunla ykanmas yarar salayacaktr. Bunun dnda herhangi bir uygulama gerekmez. Tanrken nlan bacak atele alnmal, hastann yrmesine zin verilmemelidir. ARI SOKMASI Ar ve benzeri bceklerin sokmas sonucu kant, kzarklk, ar ve ilik meydana gelir. Baz kiilerde 24 saate kadar gecikebilen allerjik reaksiyon olasl akldan kartlmamaldr. Ar reaksiyon olan kiilerde bbrek fonksiyonlarnn yakndan izlenmesi gerekir. Eer varsa inesi hemen kartlr. Bu karma srasnda inenin ucunda olan zehir kesesinin svazlanararak zehrin boaltlmamasna zen gsterilmelidir. Zehir kesesi ile ine arasndan cmbzla tutularak kartmak en yisidir. Yara sabunlu su ile ykanr. Arnn kaldrlmasnda buz uygulanmas yararl olabilir.

106

oklu sokmalarda, gzevresi ve az evresindeki sokmalarda hasta salk kuruluuna iletilmelidir. AKREP SOKMASI Ylan sokmasnda olduu gibi davranlr. Ekstremite hareketsiz hale getirilir. Akrep serumu uygulanmak zere en yakn salk kuruluuna iletilir. BTN BCEK SOKMALARINDA VE HAYVAN SIRIKLARINDA TETANOZ RSK VARDIR. BU DURUMLARDA TETANOZ AS YAPILMALIDIR.

107

BLM -24

SICAK ARPMASI

Scak kramplar Scak kramplar ar scakta fazla egzersiz yapan kiilerde grlr. D ortam scakl fazla olmad halde ar egzersiz yapan kiide de olabilir. Aniden balayan kramplar meydana gelir. Ar ve hareketi kstlayc ar olur.. Hasta serin bir yere alnr. Srt st yatrlr. Hastann dorudan tuz almas sakncaldr. Su ierisinde eritilmi ishal tozlar yararl olabilir. Yoksa bir litre suyun ierisine yada meyva suyuna bir ay ka tuz atlarak hazrlanan iecekler verilebilir. Arl kaslara masaj yaplmaz. Hasta yapt ie dnmemeli ve dinlenmelidir. Scak arpmas: Ar scak etkisinde kalan kiilerde bulant, kusma, baars ile belirgin tablo ortaya kar. Deri soluk nemli ve souktur. Nabz hzl, hipotansiyon ve huzursuzluk gibi hafif hipovolemik ok belirtileri grlebilir. Hasta hemen serin bir yere alnr. Srt st yatrlr. ok belirtileri varsa ayaklar ykseltilir. lk yardmn ABC si ynnden izlenir. Azdan sv balanr. Yetkili bir salk personeli varsa en iyisi damardan normal serum fizyolojik veya Ringer laktat balanmasdr. Scak etkisinden korunma: 1. Kiinin kendisini scaa altrmas gerekir. Scak iin ilk gn onbes dakika ile snrl olan ar aktivitenin hergn 15 dakika artrlarak srdrlmesi biiminde olabilir. 2. Ak renkli ve vcuda bol giyecekler giyilmelidir. 3. Ar scaklk deiikliklerinden saknlmaldr. 4. Scak arpmas belirtileri kar kmaz mmkn olduunca serin bir yere ula mal, ilk yardm olana aranmaldr.

108

BLM - 25

SOUK VE DONMA Ellerin ve burnun mesi: Ar souk etkisi altnda ellerin ve burnun ar morarmas ve mesiyle giden durumlarda ellerin koltuk altlarna sokulmas burnun avu ilerine alnmas yarar salayacak bu blgelerin normal vcut ssna dnmesini kolaylatracaktr. Yzeyel souk arpmas: Deri mumsu bir grnm alr. Dokunmakla serttir. Ellerde kntlk hissedilir. Benekli bir morarma sz konusudur. ilik ve kabarcklar olabilir. Hasta scak bir yere alnr. yen blgenin yine vcut ssyla stlmasna allr. Dorudan s kayna ile, kuru s kayna yada radyant syla stlmamaldr. Bu blgelerin ovulmasndan, masajndan kanlmaldr. Kabarcklarn kuru, steril sarglarla rtlmesi yarar salar. Souktan donan blgelere kesinlikle herhangi bir merhem srlmemelidir. Derin souk arpmas, ksmi donma: Bu blge beyaz ve sert, souk grnmdedir. Dokunmakla duyulanm yoktur. Bu hastann tanmas srasnda donan blgeyi donmu olarak brakmal, travmaya uramas engellenmeli ve hemen yakn salk kuruluuna iletilmelidir. Eer yaknda salk kuruluu yoksa ve ulam saatler srecekse: 37. 7-40. 5 arasnda deien sdaki suda donan blge yeniden stlmaldr. Istldktan sonra zerine steril sarg konur. Travmaya urayan ekstremite yastkla kalp seviyesinden yukarya kaldrlr. Ekstremite souktan ve soyulmaktan korunur. SOUKTAN DONAN EKSTREMTENN VEYA BLGENN KARLA OVULMASI, MASAJ YAPILMASI TEHLKELDR. DORUDAN ISI KAYNAINA TUTULARAK ISITILMASI TEHLKELDR. KABARCIKLARIN PATLATILMAS1 TEHLKELDR. MERHEM SRLMES TEHLKELDR. SIKI BANDAJ YAPILMAMALIDIR. HASTA KESNLKLE SGARA MEMELDR. Donan blgenin yeniden tlmemeli, souk etkisine kalmamas iin gerekli nlem alnmaldr.

109

Hipotermi, Genel donma: lk yardmn ABC si ynnden hasta deerlendirilmelidir. Hastann rzgardan korunan, kapal bir yere alnmas salanmaldr. Btn slak giyecekleri kartlmaldr. Hastann souu geirmeyen materyal ve battaniyelerle sarlmas gerekir. Eer salk kuruluu ok uzaksa 37. 7-40. 5 santigrad derecedeki su ile hasta stlmaldr. Gvdeye scak su torbalar yada ieleri konabilir. Azdan scak iecekler, ekerli eyler verilmelidir. ALKOL VERLMES OK TEHLKELDR. yice sarlarak salk kuruluuna iletilmelidir.

110

BLM - 26

HAVALELER Havaleler ya ocuklarda yksek atele seyreden bulac hastalklar srasnda grlen tipte olduu gibi atee bal olarak yada sara gibi hastal olanlarda olduu gibi dorudan merkez sinir sistemindeki bir bozuklua bal olarak meydana gelebilir. Yksek atee bal havaleler en ok 6 ay ile 3 ya arasnda grlmektedir. Bebeklerin beyinleri vcut ss artmna kar duyarldr. Yksek atee bal olanlarda atein drlmesi gerekir. Bu amala ocuun kol ve bacaklar slak tlbentle silinir. Eer bu yeterli gelmeyecek olursa btn vcudun souk su ile silinmesi gerekebilir. Gerekirse souk su altna tutulur. Epilepsi (Sara) Epilepsi yada sara nbetlerinde hasta herhangi bir an ve yerde birden bire lk atarak yada herhangi bir uyar vermeksizin kol ve bacaklarda kaslmalarla yere der. evre ile ilgisini keser ve gzlerini bir noktaya diker. Kaslma srasnda dk yada idrar karabilir. Az kpklenebilir. Dme srasnda evrede onu yaralayabilecek etkenler varsa tehlikeli biimde yaralanabilir. Epilepsinin nedeni beyindeki bir odan anormal uyarlar gndermesidir. evredeki yaralayc cisimler uzaklatrlmaldr. Eer mmknse diler arasna bir mendil konulabilir. Ancak bunu yaparken parmak aza sokulmamaldr. Aza madeni cisim, diler arasna tahta vb konmaya kalklmamaldr. Diler kenetlendi ise kak sap yada baka bir eyle AMAYA KALKIMAMALIDIR. Katlma nbetleri Bebeklerde geici solunum durmasyla belirgin ve bilin kayb ile grlen nbetlerdir. Daha ok ar, fke, ar alama durumlarnda ortaya kar. Genellikle sorun yaratmaz. Ancak baka nedenin olmadndan emin olunmas iin ayrntl hekim deerlendirmesi gerekir.

111

BLM - 27 KARIN ARISI Karn ars en tehlikeli belirtilerden birisidir. Kiiler ou kez belirti ile hastal birbirine kartrdklarndan; belirtinin kalkmasn hastaln da ortadan kalkmas anlamna alrlar. Oysa temel neden ortadan kalkmad takdirde belirtinin kalkmas ok tehlikeli bir durum yaratabilir. Karn ierisinde: 1. ltihaplanma 2. Kanama 3. Yrtlma 4. Tkanklk gibi durumlar sz konusu olduunda kusma, karn kaslarnn sertlemesi, karn ars gibi belirtiler ortaya kar. Bu tpta ok nemli ve acil mdahale gerektiren durumlardan birisidir. Hekimler hastann deerlendirilmesini yukarda belirtilen bulgu ve belirtilerle yapmaktadr. Eer bu belirtiler ar kesici ilalar kullanlarak ortadan kaldrlacak olursa hekim ve salk personelinin yanlabilmesi mmkndr. Bu nedenle karn ars olanlarn, ar kesici la almalar engellenmeli, yukarda saylan durumlar varsa hastann en yakn salk kuruluuna iletilmesi salanmaldr. iddetli karn ars ve kusmas olan kiilerde ar kesicinin yansra, azdan yiyecekte verilmemelidir. nk bu kiiler byk bir olaslkla ameliyata alnacaklardr. Eer mideleri dolu olursa kusmalar ve kusmuklarnn solunum yollarna kamas mmkndr. Ameliyat ve anestezi zorlar. KARIN ARISI OLANLARA, BLNC KAPALI OLANLARA AIZDAN H BR EY VERLMEZ

112

BLM - 28

DER DURUMLAR Hkrk Diyafram kasnn kaslmasyla meydana gelen bir durumdur. Basit hkrklar soluun tutulmasyla yada br miktar su iilmesiyle geer. Eer hkrk fazla se bir kesekadna uzun sreli soluk alnp verilmesi hkrn gemesini salayabilir. Hamilelik bulantlar Hamileliin balangcnda sabah bulantlar grlebilir. Hekimler bu gibi durumlarda sabah a karnna bir bardak su iilmesi, yada leblebi yenmesini nermektedir. Ancak bu nlemler yararl olmayacak olursa mutlaka hekim muayenesi olmal ve hekimin nerisini yerine getirmelidir. shal shal gnde 7-8 in zerinde sulu kaka karlmasdr. zellikle ocuklarda ok tehlikeli bir durumdur, ishalle kaybedilen kan svsdr (serumdur). shale bal olarak derinin lastik gibi peltelemesi, parmakla tutularak ekildiinde hamur gibi durumunu korumas, gzlerin kmesi, dudaklarn kurumas ve bngldan ie doru kmesi ar su kaybnn gstergesidir. ok tehlikeli bir durumdur. Byle bir durumun meydana gelmemesi iin ishalli ocuklara bol su verilmelidir. shalle birlikte kaybedilen kan svsnn ierisinde elektrolit dediimiz maddeler de vardr. Bu nedenle eczanelerde satlan azdan ishal tedavisi paketlerinin bir litre suyun ierisinde eritilerek bol bol iirilmesi gerekir. Bu paketler evde srek^ bulundurmal, ishal balar balamaz azdan sv tedavisine balanmaldr. Eer hazr paketler yoksa 3. 5 gram sofra tuzu, 40 gram toz eker veya 20 gram glikoz ve 2. 5 gram yemek karbonatndan oluan bir karm karm bir litre suda eritilerek kullanlmaldr. shalli ocuklara ishal uruplar verilmesi tehlikelidir.

113

BOLUM - 29

PATLAMA YARALANMALARI Patlamalar havada ani akm ve dalga etkisi yaparak zarar verirler. Kiinin patlama sonucu gvensiz bir yerden frlayarak aa dmesi mmkn olabilir. Patlama dalgalar vcuda arparak zarar verebilir. Akcierler, ba ve karn nemli oranda zarar grebilir. Patlama sonras akcier klcal damarlarnda kanamalar olabilir. Akcierlerin havalanma alan bu kanama sonucu azalabilir. Hasta kan kaybna ve oksijenlenme yetersizliine birlikte maruz kalr. Giderek gste sknt artar ve nefes darl geliir. Bu hastalarn ak havaya kartlarak yar oturur duruma getirilmeleri gerekir. ksrp; balgam karmas cesaretlendirilmelidir. Baa darbe olabilir. Bunun dier kafa darbelerinde olduu gibi tedavisi gerekir. nfilak yaralanmalarnda yzn paralanmas riski yksektir. Yz yaralanmalaryla ilgili blmde nerilenler uygulanr. Karnda darbeye bal olarak kanama meydana gelebilir. Karn ii kanamalarda yada tehlikeli karn arlarnda yaplan uygulamalar burada da geerlidir. lkyardmn ABC si ile ilgili gerekli nlemler alnr. Eer solunum durdu ise yapay solunum, kalp atmlar durdu ise kapal kalp masaj yaplmaldr.

114

BLM - 30

GS YARALANMALARI Gs duvarnn delindii yaralanmalar genellikle bak, ok, manivela, dal, kurun gibi cisimlere bal olarak meydana gelebilir. Bu cisimler sadece gs duvarn delmekle kalmaz. Kalp, akcier gibi organlara da zarar verebilirler. Btn ilkyardm gerektiren durumlarda olduu gibi ilkyardmn ABC si unutulmamaldr. Eer gs ierisine kanama varsa hasta yar oturur durumda oturtularak en yakn salk kuruluuna iletilir. Dier yabanc cisim saplanmalarnda olduu gibi gse saplanan yabanc cisimler de ekilerek kartlmaz. Ancak gste bir delik var ve buradan emici bir ses geliyorsa, hemen geirgen olmayan bir sarg ile bu deliin kapatlmas gerekir. Eer bu yaplmayacak olursa giderek akcierler klr, solunum kapasitesi ileri derecede azalr. Alminyum yaprak yada basit plastik torbalardan deliklerin kapatlmas amacyla yararlanlabilir. Eer gs delen yabanc cisim akcieri de deldi ise delik tkandnda akcierlerden kaan hava gs boluunda birikebilir. Gse girer fakat soluk verirken kamaz. Bu duruma tansiyon pnmotoraks denmektedir. Eer delik kapatldnda hastann durumunda ktleme oluyorsa deliin almas gerekir. Eer varsa ok yksek oranda oksijen verilerek hasta en yakn salk kuruluuna iletilir.

Kaburga krklar Kaburga krklarnda darbeden sonra kaburga zerinde ar ve duyarllk meydana gelir. Solunum ve ksrkle ar artar. Hasta hareket edemez ve genellikle krk olan tarafa doru eilmi durumdadr. Soluk alrken krk blgeyi eliyle tutar. Bir iki kaburga krksa yastkla tesbit yaplr. Eer birden fazla krk varsa enine yatay sargdan sonra, kar taraftan br omuza uzanan apraz sarglarla desteklenir. Hastann derin nefes almas salanr. Oturur durumda tanr.

Yelken gs: Bir tarafta bir ok kaburga krldnda o blgedeki kaburgalarn dengeli hareketi mmkn olmaz ve solunum hareketleriyle uyumsuz kme ve ime grlr. Solunum

115

skntl ve arldr. O blm zt hareket yapar. Yani soluk alrken ker soluk verirken ier. Bu ksmn hareketsiz hale getirilmesi gerekir. Hasta travmaya urayan taraf zerine yatrlarak tanr. Gs kanamalar: Solunum gl, hzl ve yzeyel solunum, kanama oku belirtileri varsa gs ii kanamadan da kukulanlmaldr. Hasta salk kuruluuna yar oturur durumda tanr.

116

BLM-31

TRAFK KAZALARI Trafik kazalarnda ilk yardmcnn yapaca uygulamalar aadaki gibi sralayabiliriz: 1. Trafii dzenleyerek, ayn yerde zincirleme kaza olasln nlemelidir. Kaza ile ilgili gerekli iaretler konulmaldr. Arabann ierisi grme alannn dna dm yada skm herhangi bir ocuk olup olmadn belirlemek iin dikkatle incelenmelidir. 2. Hemen yardm istemelidir. Yardm istenirken kazann yeri, yaral says kaza biimi hakknda yeterli bilgi verilmelidir. 3. Bilin kayb, derin koma, iddetli kanama, soluk durmas, kalp durmas gibi du rumlar varsa belirlenmelidir. 4. Yangn tehlikesi olup olmadna baklmaldr. Gaz ve duman olup olmadna baklr. 5. Skm olanlarn tek bana kartlmamas gerekir. Omurga, kafa, boyun zedelenmelerinde kazaya urayan kiiye zarar vermemek iin arabann kesilerek kartlmas gerekir. lgili blmde anlatld zere hasta kartlrken daima normal yol tercih edilmelidir. nce kaplar denenmeli sonra dier yollardan hastann kartlmasna aba harcanmaldr. Eer hastann vcuduna engelleyici bir materyall saplanmsa, kartmaya allmamaldr. Eer hastay sktran bir ezilme sz konusu ise ezilen ve ken blm tekniine uygun ve yerinde doru ara kullanlarak almaldr. Ani zorlamalar, telal hareketler hastann hayatn kaybetmesine neden olacaktr. 6. Yryebilen yarallarn kaza blgesinden uzaklatrlmas salanmaldr. 7. Petrol sznts olabileceinden sigara ve kibrit aklmas nlenmelidir. 8. Btn bunlar yaparken sakin olunmal, yardm edebilecek kiilerin organize biimde katksn salamaldr.

117

BOLUM - 32

HAMLELKLE LGL KANAMALAR VE DOUM Acil doumda ilk yardm Nadirende olsa acil doum olaylarna mdahale zorunluluu olabilir. Gemide, araba arzalarnda yerleim yerinden uzakta, afet hallerinde acil douma mdahele gerekebilir. Bu durumda doumun doal bir olay olduunun hatrlanmas gerekir. Doum olaylarnn byk ounluu hayat tehdit etmez. Normal doumda bebein ba ilk olarak doar. Nadiren bebein makadnn nce geldii doum biimlen olabilir. Doumun ilk evresi Bel ars, nianenin grlmesi (rahimin aznn almaya baladn gsteren smks, kanl tka) doum olaynn baladnn gstergesidir. 10-20 dakikada gelen arlar doum kanalnn genilemesini salayacaktr. lk doumunu yapanlarda bu evre 15-16 saat, ikinci doumdakilerde ise 10 saat kadar srecektir. Bu evrenin sonuna doru arlar glenir. Eer vajenden birdenbire berrak bir sv gelirse (sularn gelmesi) bebein ierisinde yzd svy evreleyen kesenin yrtldn gsterir. Doumun ikinci evresi balamtr. Nadiren sularn gelmesiyle birlikte bebein gbek kordonu sarkabilir. Eer byle bir durum sz konusu ise anne diz dirsek pozisyonuna getirilir. Yani yz bir yasta dayanm, kalalar dizden doksan derece bkl olarak yzst duruuna getirilir. En ksa srede annenin salk kuruluuna iletilmesi gerekir. Doumun ikinci evresi lk doumda bir saat ikinci doumda ise 30-45 dakika kadar srer. Anne hareket ettirilmez. Tuvalet gereksinimi duysa bile yerinden kaldrlmaz. 5-10 dakika aralarla gelen doum arlar hastann hastaneye ulatrlabilmesi iin elverili zaman olabileceini gsterir. Ancak doum kaslmalar ve arlar iki dakikadan ksa srede bir tekrarlyorsa doum yolda hastaneye ulamadan olabilir. Hastann ilk doumu olmas sreci yavalatr. Hastada knmalarn olmas bebek bann vajene giriini gsteren bir bulgu olabilir. Eer doum evde yaplacaksa gereksiz herkes dar kartlmaldr. Ancak ilkyardmcya yardm edecek bir kii varsa yardm etmek zere kalabilir. Eer arabada ise arka koltua, herhangi bir ak yerde ise dorudan bir bez yada rt serilmi yere yatrlr. Eer ortam kalabalksa kiiler srtlarn dnerek bir halka olutururlar bylece bir dereceye kadar gizlilik ve annenin rahatl salanm olur. Kalann altna yastk, minder vb konur. Doum normal ve doal bir olaydr. Zorunlu hallerde yolda hastane dnda doum olay ile karlalmas halinde telalanmamaldr. Eer bebein ba vajenden

118

grlmekte ise kesinlikle durdurmaya yada ba tmeye allmamaldr. Bu ok tehlikeli sonulara yol aabilir. Ba bklp, kvrlmamaldr. ekilmemelidir. Kontroll bir biimde domas salanmaldr. Steril ara gere yoksa en nemlisi el temizliidir. Eller bol su ve sabunla ykanmaldr. Eer tentrdiyot varsa eller kolonya ile sulandrlm tentrdiyota batrlmaldr. Bebein gbeinin balanaca iplik tentrdiyot ierisinde bekletilmelidir. Kullanlacak ara gerecin hepsi tentrdiyot ierisinde beklemelidir. Kaynatma olana varsa kaynatlmaldr. evrede imkan varsa su kaynatlmaldr. Eer ev koullarnda yaplacak olursa hastann kalasnn altna yerletirilecek minderlerle yada hasta yatan kenarna yerletirilerek douma hazrlanmaldr. Bebek ba ktnda eer boynunun evresine kordon dolanmsa bunun yze doru dndrlerek gevetilmesi gerekir. Eer boyuna sarlan kordon hzla almayacak olursa doumun tamamlanmasn engeller ve bebein hayatn tehlikeye drebilir. Ancak bu ama hareketi ok nazik olmaldr. Gbek kordonu ekilmemelidir. Ba doarken annenin vajeninin arka duvar yrtlmay nleyecek biimde dtan korunur. Ba doarken vcudun domasndan nce bebein az parmaklara sarlan temiz bir tlbentle silinerek temizlenir. Az ierisindeki salglar silinir. Bebein kaygan olduu kolayca elden kayabilecei unutulmamaldr. Vcut doarken elle desteklenir. Bebek vcut doarken ayaklarndan yakalanr ve ba aa duruma getirilir. Daha sonra gbek kordonunu engellemeyecek biimde annenin de tutabilmesini salamak zere annenin karnna yan olarak yatrlr. Gbek kordonuna en yakn bebekten 15 santimetre uzaklkta olacak biimde dm atlr. Dmler aras 1, 5-2 santimetre olabilir. Bebekten en uzaktaki iki dm arasndan kesilir. Kesik gbek ucuna herhangi bir toz yada dezenfektan dklmemelidir. Kesilmesinden 10 dakika sonra kanama olup olmadn anlayabilmek iin gbek kordonu kontrol edilir. E bebein domasndan 15-20 dakika sonra doar. Kordon ekilmemeli, almamaldr. Ancak karna elle masaj yaplabilir. Doan e te bir beze sarlarak birlikte gtrlr. nk kan ein tam olup olmadnn gtrlecei salk kuruluunda incelenmesi gerekir. Kanama sryorsa oku nlemek zere gerekli uygulamalar yaplr. Makat gelii Anne yatak ta ise kalalar yatan kenarna getirilir ve ayaklarnn altna puf, sandk vb konarak ayrk olarak yatan dnda yatakla ayn dzeyde basmas salanr. Bebek doarken nazike desteklenir ancak hi bir itme ve ekme yaplmaz. Scak tutmak zere vcudu sarlr. Bundan ama souk etkisi ile bebein soluk almasnn nlenmesidir.

119

Doum srasnda bebein doum kanalndan sarkmasna izin verilir. Omuzlarn kmasndan sonra ba doum kanal ierisinde 3 dakikadan fazla sre kalmsa bebek ayaklarndan kavranr ve bebek annenin karnna doru kaldrlr, Bundan ama burun ve azn kmasn salamaktr. Ban geri kalan ksmnn doumunu salamak iin acele edilmemelidir. Az ve burun ktktan sonra ban geri kalan ksmnn doumu sorun yaratmayacaktr. Gecikmesi bir olumsuzluk nedeni deildir. Doumdan sonra bebek soluk almyorsa; 1. Bebee srtna amar vurulmamaldr. 2. Az ii tekrar temizlenir. 3. Eer solunum balamad ise azdan yapay solunuma balanr. Dk Herhangi bir nedenle gebeliin 28 haftasndan nce gebelik kendiliinden sonlanacak olursa buna dk denmektedir. Dkte vajenden kanama olur ve eer iddetli ise ok geliebilir. Bu durumda okla savalr. Karnn alt blgesinde ve pelvik blgede iddetli olabilen kramp benzeri arlar olur. Fets ve dier gebelik rnleri dar atlabilir. Hasta ba ve omuzlar hafif yksek dizler hafif bkk yatrlr. Nabz ve solunum hz srekli kontrol edilirken hasta salk kuruluuna iletilir.

120

BLM - 33

KMYASAL SLAHLAR Bir ok kaynak kimyasal silahlarla ilgili deiik snflandrmalar vermektedir. Kimyasal silahlar bir ok kaynakta: 1. Boucu gazlar 2. Sinir gazlar 3. Kan zehirleyici gazlar 4. Yakc gazlar 5. Kusturucu gazlar 6. z yaartc gazlar 7. Kapasite azaltc, saf d brakc gazlar olarak snflandrlmaktadr. Ancak toplum eitiminde bu gazlarn ayrntl olarak sralanmasna gerek bulunmamaktadr. nk zelliklerinin ve etkilerinin yada yaplacak koruyucu uygulamalarn her zaman birbirinden kesin olarak ayrd edilebilmesi mmkn olamamaktadr. Kimyasal silahlarla lgili toksikolojik snflamalarn hemen hibirisi tam olarak yeterli saylamamaktadr. Etkileri doz, temas sresi ve yaplan mdahelerle ilikilidir. Bir gurupta verilen gazn dier guruptaki gazlarn zelliklerini de gsterebilmesi her zaman mmkndr. Eitim etkinliinin salanabilmesi bakmndan kimyasal silahlarn: 1. rritan gazlar 2. Boucu gazlar 3. Sistemik etkenler olarak kabaca gruplandrlabilmesi mmkndr. Tedavi yaklam asndan da bu snflandrma olduka kolaylk salar. rritan gazlar rritan gazlarn korozif ve inflamatuar etkileri bulunmaktadr. Bazlar dorudan irritan zellik gsterirken bazlar da irritan etkilerini akcier dokusunda gstermektedir. Baz irritanlarn kuvvetli korozif etkisi vardr. rritan zellii olanlara rnek olarak 2chloroacetophenon(CN), 2-chlorobenzylidinmalononitrile (CS), dibenoxazepine(CR) rnek verilebilir. Klor ve siyanojen klorr gibi etkenler akcier dokusunda rritan etki yapmaktadr. Lewisite, perite (hardal gaz), fosgen gibi gazlar ise hem korozif etki gsterir hem de sistemik toksik etkiler yaparlar. Bir dier etkileri solunum sistemi zerinedir. Bunlar solunum yollarn deyen doku ve hcrelerde irritan etkilerine bal olarak inflamasyona yol aarlar. Bunun sonucunda yine doku ve hcrelerin oksijenlenmesini bozarlar.

121

Boucu gazlar Bu gurup normal solunum ilevinin deiik kademelerde bozulmasna yol aar. Oksijenin kan ve dokulara iletilmesi akut olarak bozulur. Karbonmonoksit, arsine hemoglobine affinitesi yksek maddelerdir ve bununla birleerek methemoglobin yapmalar nedeni le hemoglobinin dokulara oksijen tama kapasitesini azaltrlar. Prssik asit(hidrojen siyanr) gibi maddeler ise mitokondriyal dzeyde oksidatif metabolizmay durdururlar. Sitokrom sistemini etkilerler. Mitokondrilerde ATP yapm bozulur. Yani hcre dzeyindeki toksik etkileri nedeni ile hipoksi durumu ortaya kar. Sistemik etkenler Bunlar balca sinir sistemi olmak zere bir veya daha fazla organ ve sistemi etkilemektedirler. Bunlarn en nemlisi sinir gazlar olarak bilinen guruptur. Sinir gazlar organikfosfor bileikleridir. Asetilkolinesteraz ve plazma psdokolinesterazn etkilerler. Bu karboksil ester hidrolazlar kuvvetli biimde inhibe edildiinde: 1. Otonom sinir sisteminin etkilenmesine bal olarak muskarinik ve nikotinik etki ler ortaya kar. 2. Merkez sinir sisteminde fonksiyon bozukluu grlr. Bu guruptaki gazlarn en tipikleri Tabun, Serin, Soman ve VX olarak bilinen gazlardr. Kimyasal etkenler atak srasnda aadaki yollarla etkili olabilirler: 1. Solunum yolu: Korunmasz kiilerde havada bulunan damlacklar, tozlar, buhar ve gazlar solunum yollarna girebilir. 2. Deri yolu: Havadaki etkenler derinin akta bulunan blgelerini etkiler. Deriden dorudan emilim olabilecei gibi yank ve yaralarda deri bariyerini kaldrarak buradan emilebilirler. Kimyasal etkenle kirlenmi cisimlere dokunulmas da ayn etkiyi yapabilir. Deri ve elbiselerde bulak uzun sre kalr. Bu temas sresini uzatarak emilim orann artrr. Bu nedenle mmkn olan hzla deriden ve elbiselerden ykanarak uzaklatrl maldrlar. 3. Az yoluyla: Kimyasal gazn bulunduu ortamlarda ellerin aza, gtrlmemesi gerekir. Sigara imek, yiyecek yemek gibi davranlar kimyasal etkenlerin azla vcuda girmesine yol aar. Kimyasal etkenle bulak yiyeceklerin yenilmesi ve sularn iilmesi de ayn etkiyi yapmaktadr. Balgam yutulmas da ayn etkiyi yapabilir. 4. Gzlere bulama: Havada bulunan gazlarla yada dolayl olarak kirli ellerin gze srlmesiyle kimyasal etken bulaabilir.

122

Kimyasal Gazlarn zellikleri Kimyasal silahlar gaz, buhar yada aerosol olabilirler. Fosgen gaz olarak kullanlmaktadr. Hardal gaz, sarin, tabun, Soman buhar halindedir. Difenarsinklorr yada difenilarsinsiyanr gibi etkenler ise aerosol halindedirler. Fiziksel zellikleri bunlarn d ortam koullarndan etkilenebilme derecelerini de belirler. Eer rzgar gibi hava olaylarna bal bir etki yoksa bu gazlarn kalclklar fiziksel zelliklerine baldr. Iperit(Yperite) gaz 12-24 saat ortamda kalabilmektedir. Sarin gaz 1-2 saat, siyanhidrik asit ise 5-10 dakika kalabilir. Ancak toprak yaps, bitkilerin varl, ortamn zelliine bal olarak kalclk ve etki srelerinin uzamas her zaman mmkndr. Gnmzde ki kimyasal etkenlerin bir ksm suya dayankldr ve suda znerek daha byk kitlelere ulaabilme zellii gsterebilmektedir. Sarin buna rnek verilebilir, Bazlar suda bozunuma uramakta ve etkisini kaybedebilmektedir, ancak kitlesel su kaynaklarnn bu adan korunmas ve suyun kimyasal etkenle kontamine olmadndan emin olunmadan kullanmnn engellenmesi gerekir. Endstriyel blgelerde baz gazlarn atmosferde yamurla birleerek asidik zellik kazandklar bilinmektedir. Kimyasal gazlarn da yamurlu ortamda yamur damlalarn kontamine edebilmeleri mmkndr. Yamur suyu birikintilerinin ierisinde bulunan kimyasal etkenin koruyucu zellii olmayan ayakkablardan penetre olabilmesi mmkndr. Byle durumlarda su birikintilerine baslmamas ve mmknse geirgen olmad bilinen maddelerden klflarn taklmas gereklidir. Kimyasal gazlarn havadan ar olmalar nedeni ile kelme zellikleri vardr. Bu nedenle ukur yerlerde ve yere yakn blgelerde biriktikleri bilinmektedir. Kimyasal silahlar etkisini vcuda penetre olabilmesi orannda gstermektedir. Bu penetrasyonu kolaylatrc her faktr kimyasal etkenin etkisinin kolaylamasn salayacaktr ve alnacak nlemlerin esasmda her trl yntemin kullanlarak sz konusu penetrasyonunun engellenmesi oluturmaktadr. Bu durumda herhangi bir kimyasal etken sz konusu olduunda: 1. Bununla temasn engellenmesi 2. Penetrasyonun nlenmesi 3. Dekontaminasyon uygulanmas esas olacaktr. Temas sz konusu olsa bile daha byk oranda penetrasyonu nleyecek nlemler hemen alnmak zorundadr. nk kimyasal etkenin etkisi dozla dorudan ilikilidir. Penetre olan maddeyi ntralize ve antagonize edici uygulamalar srdrlrken, bunun reabsorbsiyonu azaltlmal ve eliminasyonu kolaylatrlmaldr. Kimyasal Gazlarn Yiyecek ve eceklerin zerindeki Etkisi Ortamdaki kimyasal gazlarn yiyecek ve iecekleri kirletebilme riski yksektir.

123

Baz yiyecekler ortamdaki kimyasal maddeyi emici zellie de sahiptirler. Un ve toz halindeki maddeler buna rnek verilebilir. Bu nedenle bu tip yiyeceklerin mutlaka geirgen olmayan kapal kutularda tutulmas gerekir. Tahta, aa, kk atlak ve yarklar, karton, kat kimyasal gazlarn geiine imkan verir. Naylonlar baz gazlara kar korursa da svlarn zamanla bunlardan szmas mmkn olabilir. zel bileimli sentetik yapay maddeler olmadka teneke, cam, seramik, metal ambalajlarn koruyuculuuna gvenilebilir. Ancak ortamda kimyasal etken varsa bunlarn dtan dekontamine edilmeden almamas gerekir. Konserve yiyecekler korunma asndan avantajldr. Kukulanlan her durumda mutlaka kontaminasyon olmadnn kantlanmas zorunludur. Su korunmas gereken en nemli maddelerden birisidir. Suyun szdrmayan ve dardan etkilenmeyi nleyen kapal kaplarda korunmas gerekir. Sarnlarda biriken sularn bu adan iyi korunmas salanmaldr. Kitlesel su kaynaklarnn kirlenmesini nleyecek her trl nlem alnmaldr. Gda ve sularn kontaminasyonu, etkenin varln srdrp srdrmedii konusunda sivil savunma ve salk birimlerinin yakn iliki ierisinde bulunmas gerekir. Tarlada bulunan rnler, aalardaki meyvalar, evcil hayvanlar da kimyasal etkenle kontamine durumda olabilirler. Bunlarn kullanlp kullanlamayaca konusunda gerekli deerlendirmelerin yaplmas arttr. Bu deerlendirmeler yaplmadan sz konusu kaynaklar yiyecek amacyla kullanlamaz. Yiyecek ve eceklerin bulunduu ortamda l hayvanlarn ve bceklerin bulunmas, saksdaki ieklerin etkilenmi olmas halinde gerekli dekontaminasyon yaplmadan o blgeye girilmemeli ve o yiyecekler gerekli gvenlik deerlendirmeleri yaplmadan kullanlmamaldr. Kimyasal Gazlarla Yaralananlarn Kurtarlmas Belirli atmosfer koullan gazlarn varln etkilemektedir. Fiziksel yap, binalarn zellikleri, hakim rzgarlar, s etkili zellikler arasndadr. Scak iklimlerde kimyasal gazlarn bozunumu ve etkisiz hale gelebilmesi kolaylar. Scaa en dayanksz olan etkenler sinir gazlardr. Ancak baz kimyasal gazlarn yokedilebilmesi iin mutlaka uygun yntemlerle temizlenmesi gerekir. Kimyasal sava silahlar toprakta, giyecekler, cisimler, ve dier eyalarda uzun sre kalabilir. Kurtarma grevlilerinin ortamda varln srdrmekte olan gazlardan korunabilmek iin gerekli nlemleri almas gerekir. Ayakkablarn gazlan geirmeyen zellikte olmas yada zerlerine gazlarn geiini engelleyen klflarn geirilmesi gerekir. Eer Ortamda ve atmosferde gaz varln srdryorsa mutlaka koruyucu maske, giyecek ve eldiven taklmaldr. Maskeler en ufak kukuda kii tarafndan hemen taklmal, ancak kartlmas iin yetkili kurulularn yapaca aklama beklenmelidir. Uzun

124

sakal maskenin etkinliini azaltc etki yapabilir. Kurtarma grevlilerinin ortamda kimyasal etkenin olup olmadn belirlemeye ynelik dedektrleri ve dekontamine edici materyali bulunmaldr. Kiisel dekontaminasyon iin yaygn olarak kullanlan madde Fuller toradr. Bu sprey halinde hazrlanm, bu yolla homojen dalm salanmtr. Sabunlu, deterjanl, sodal ve hipoklorrl sularda bu amala kullanlabilir. Talk, kil, msr ve buday unu, magnezyum oksit ve kire kayma yada klorlu kire karmyla hazrlanan tozlar bu amala kullanlabilmektedir. Sodal su baz cins sinir gazlarna etkili iken baz tip sinir gazlarna kar etkisizdir. Yetkili makamlarn aklamalarna gre davranlmaldr. Bitkiler, zel yapdaki arazi ve dier blgelerde varln srden gazlarn oyun ocuklarnn zarar grmesine yol aabilir. Bu konuda yetkili makamlarca verilen talimata uygun hareket edilmelidir. Kurtarma grevlilerinin hastalarn nakledilecei merkezleri, tat aralarnn ak dzenini iyi bilmesi gerekir. Kurtarma ilemleri srasnda ekip almasnn gereklerine uymal, sorumlu kiilerin verdii talimatlar aynen yerine getirilmelidir. Kimyasal madddelere geirgen olmayan eldiven ve giyecekler zellikle nem tamaktadr. Eller evreden ve kimyasal etkenle bulak cisimlerden kolayca kirlenebilir ve aza, gze, yada bakasnn azna ve gzne srldnde etkisini gsterebilir. Bu nedenle ellerin korunmas gerekir, anneler kimyasal etkenle kirlenme riski olan ellerini zellikle bebeklerin yzne, azna ve gzne srmemelidir. Yaralnn bulunduu ortamn kimyasal etkenle kirli olmas nedeniyle bir an nce ortamdan uzaklatrlmas, gvenli ortama ulalnca zerinde kontamine olmu durumda bulunan giyeceklerinin kartlmas, gerekir. Daha sonra etkeni uzaklatrmak zere bol sabunlu ykanr. Giyeceklerinin amar suyu ile eer yoksa bol su ve sabunla ykanarak kimyasal etkenden arndrlmas mmkndr. Kimyasal Gaz Saldrlarnda Toplum ve Birey Psikolojisi Kimyasal gaz saldrlarnda en byk tehlike daha nceden toplumun kendisini hazrlksz hissetmesi ve bilgisiz olmasdr. Daha nceden abartl haberler toplumdaki korkunun artmasna neden olur. Kimyasal saldr beklentisinin yaratt gergin atmosfer sorunun daha da bymesine yol aar. Tehlike annda ne yapmas ve ne yapmamas gerektiini bilen bilgilenmi toplum daha az panie kaplr. Toplum bireylerinde korku ok byk oranda azalr. ocuklarda ek olarak endie ve korku olabilir. Ancak endie ve korku anne ve babann davranyla balantldr. Ana babann davran zelliklerini yanstrlar. Kimyasal silahlarla ilgili eitimde bu ailelere anlatlmaldr.

125

Gergin bekleyi sonras toplum bireylerinde alama, haykrma, kouturma, histerik reaksiyonlar ortaya kabilir. Hemen atak sonras btn dnsel etkinliklerin kntye urad bir ok devresi yaanr. Korku, endie, gerginlik, kuku, heyecan, tela ile kark bir davran biimi bunu izler. nceden hazrlkl toplumlarda bunu olumlu bir uyum evresi izler. Gerek durum kabul edilerek gerei yaplmaya balanr. Bunu yorgunluk ve bitkinlik evresi zleyebilir. Telkin, yanl bilgilenme gibi durumlar nedeni ile kiiler kendilerinde kimyasal zehirlenme bulgularnn varolduu kansna kaplabilirler. Bu gibi kiiler dikkatle deerlendirilmelidir. Salk personelinin fonksiyonel yaknmalarla kimyasal zehirlenme belirtilerini birbirinden ayrabilmesi gerekir. Kimyasal Etkenle Yaralananlara lk Yardm Kimyasal etkenle yaralanmalarda nce genel durumu ile ilgili deerlendirme yaplmaldr. Bu hemen mdahale gereksinimi olanlar belirlemek iindir. Yani hava yolu tkankl grlen, solunumu durmu yada kalp atmlar olmayan kiilere hayat kurtarc uygulamalara balanmasn salamaya yneliktir. Ancak kimyasal silahlarn hepsi hemen klasik belirtilerini gstermeyebilir. Bazlarnda belirtilerin ortaya kabilmesi iin belirli bir sre gerekebilir. Bu nedenle ilk bakta genel durumun hafif olmasna aklanlarak izleme d braklmamaldr. Kiinin akta olan vcut blgelerinden yada kontamine giyeceklerden daha fazla etkene maruz kalmas nlenilmelidir. lk olarak hava yolu tkankl, solunum durmas, kalp atmlarnn durmas gibi acil mdahale gerektiren durumlar olup olmad belirlenilmelidir. Akut reaksiyonlara bal olarak solunum yolu mukozasnn imesi solunun- yolunu tkam olabilir. Artan salg da tkayc zellikte olabilir yada hasta aspire edebilir. Protez, yabanc cisimler, dilin arkaya doru sarkmas nedeni ile solunum yolu tkanm olabilir. Yaplacak ilk deerlendirmede hastann bilincinin ak olup olmad, konuup konuamad, solunum yolunda tkanklk olup olmad, solunumun olup olmad, solunum says ve derinlii, deri rengi ve ss, nabz deerlendirilmelidir. Bazan burun delikleri burundan solunumu btnyle engelleyecek oranda iebilir. Kan basnc llmelidir. Gz bebekleri, kaslmalar, tremor olup olmad deerlendirilir. Bulant ve kusma olup olmadna baklr. Eer kalp atmlar ve solunum normalse hasta hemen koma durumuna (yar yzst) durumuna getirilmelidir. Gz kapaklarnda kzarklk, inflamasyon, sulanma ve kimyasal etkenle kirlenme olasl varsa normal serum fizyolojik gibi ntral svlarla gzn ykanmas gerekir. Gz kapaklar hzla ierek gz kapatabilir. Tetrasiklin merhemi yada dier gz merhemleri srlerek gz kapatlr.

126

Bu ilem yapldktan sonra yaral tedavi merkezine iletilir. Yaplan ilk uygulamalarn hepsi vital bulgularn stabillemesine yneliktir. Kimyasal Gaz Yaralanmalarnda zgl Tedavi Uygulamalar Kimyasal gaz yaralanmalarnda gazn zgl etkisine ynelik tedavi ile, sonularna (yank) ynelik tedavi birlikte yrtlr. Tedavide drt ana uygulama sz konusudur: 1. Solunum, dolam ve nrolojik durumun dzeltilmesi, hayati ilevlerin stabilizasyonu 2. Enfeksiyonlarn ve dier komplikasyonlarn nlenilmesi 3. Kimyasal etkenin: 3. 1. Emiliminin nlenmesi, toz ve spreylerle dekontaminasyon(fiziksel uygulama) yada inaktive edici kimyasal maddelerin deriye srlmesiyle salanr. 3. 2. Atlmnn yada zararszlatrlmasnn salanmas ve artrlmas 3.3.Hedef organ veya yapnn etkenden korunmas 3. 4. Fizyolojik ilevlerin yeniden kazandrlmas. 4. Varolan antidotlarn uygulanmas. Antidot kullanm dikkatle yaplmal, verilen talimatlara aynen uyulmaldr.

127

BLM - 34

BYOLOJK SLAHLAR Canllarda hastalk yapan etkenlerin yaylmasn salayan silahlardr. Bunlar insanlar hastalandran bakteri, virsler ve dier mikroorganizmalar, bitki zararllar, zararl bitkiler, baz bcek cinsleri vb olabilir. Salk personeline den en nemli grev biyolojik silahlarda olmaktadr. evrede herhangi bir bulac hastalk salgnn gsteren en ufak bir bulguda en yakn yetkili makam haberdar etmelidir. Bu arada sz konusu kiideki bulgu ve belirtiler ayrntl olarak bildirilmelidir. Bir salgn srasnda yaplacak btn uygulamalar ve evreler sistemli olarak yerine getirilir. Etkenin hava ile, su yada gdalarla, yada hayvanlarla m bulat, kiiden kiiye temasla geiin sz konusu olup olmad, ilk grlen vakadan sonra onunla temas eden kiilerde de hastalk bulgular kt ise ne kadar sre getii belirlenmelidir. Etkene ne zaman maruz kaldn belirleyebilmek mmknse belirtilerin ne kadar srede kt soruturulmaldr. Hi bir ayrnt gzden karlmamaldr. Direk yaymalar ve boyamalar, kan, idrar, dk kltrleri, boaz ve yara srntleri nemlidir. Etkenin yaylm gsterdii blgede steriliteye, nlk, maske, eldiven gibi koruyucu giyecekleri kullanmaya zen gsterilmelidir. Eer hastalk patlama biiminde kt ise yani birden bire bir ok vakada birden grld ise tek kaynak salgnndan, su vb ok kii tarafndan kullanlan bir maddenin kontaminasyonundan kukulanlmaldr. Biyolojik savata olgularn epidemiyolojik zellikleri tan, tedavi ve nlem almada ok nemli ipular salayacaktr. Annelere ve toplum bireylere zellikle ocuklar arasnda olmak zere ok sayda kiide grlen ishal, ate ve ksrk gibi durumlarda en yakn resmi kuruluun haberdar edilmesi gerektii aklanmaldr. shalli ocuklarn evde hazrlanan sv yiyecekler(yulaf lapas, orba ve pirin suyu) ile beslenmesi gerektii, allagelenin iki misli su verilmesi ve anne st alyorsa emzirmenin srdrlmesi gerei vurgulanmaldr. ocuk ok fazla susamsa iebildii kadar su vermeli bu arada salk kurulularnn nerileri yerine getirilmelidir. Evde azdan ishal tedavi tozlar varsa bunlar nerildii biimde sulandrlarak ocua verilmelidir. Biyolojik ve kimyasal kirlenme riski sz konusu olduunda nitelii bilinmeyen

128

sular iilmemeli, yiyecekler yenmemelidir. zellikle ocuklar bu adan kontrol edilmelidir. Herhangi bir salgn durumu sz konusu olduunda hastalananlarn kusmuk, salya, idrar ve dklar le evrenin kirletilmemesine zen gsterilmelidir. Tans konulmam hastalklarda hastann yanna maske ile gidilmeli, eldiven giyilmelidir. Hastann yanma girerken giyilen nlk hemen kartlmaldr. Kulland kapkacak, giyecekler vb muhakkak amar suyunda bekletilmelidir. Salk kurulularnn bu durumla ilgili nerilerine aynen uyulmaldr. Evde beslenen hayvanlarda ani lmler ve deiik hastalk belirtileri sz konusu olduunda etlerinin yenmemesi, stlerinin iilmemesi, yumurtalarnn kullanlmamas gerekir. Hayvan llerinin derin ukurlara el dedirilmeden atlmas zerinin toprakla kapatlmas gerekir. ukura atldnda zerine kire kayma dklmelidir. Hayvann lsnn bulunduu yer, ahrlar, kmesler kire kayma ile dezenfekte edilmelidir. Bitkilerde, hayvanlarda, evrede birden bire allm d renk deiiklikleri, o blgede grlmeyen bcekler sz konusu ise en yakn yetkili kii haberdar edilmelidir. Sivil savunma ve salk kurulularnn nerdii kaynaklarn dndaki kaynaklardan su kullanlmamaldr.

129

BLM - 35

SU DEZENFEKSYONU Suyun dezenfeksiyonu zellikle afet zamanlarnda byk nem tar. Yerleim yerinin suyunda sper klorlamaya geilmelidir. Toplum bireylerine kiisel klorlama ve dier kiisel dezenfeksiyon yntemleri retilmelidir. 1. Eer klor tabletleri varsa bunlar bir litre suya bir tablet yada nerildii biimde atlr ve yan m saat bekletilir. 2. Kire kayma varsa: 2. 1. nce bir litre suya ki orba ka kire kayma atlr. (40 gram) ve kartrlr. 2. 2. Yarm saat bekletilir. 2. 3. Dibe keldikten sonra stte kalan sv bulandrlmadan alnr. Bu suyun dezenfeksiyonu iin kullanlacak ana zeltidir. Bu plastik kaplarda saklanabilir. Bu zelti iyi koullarda saklanacak olursa 10-15 gn zelliini srdrr. 2. 4. Dezenfekte edilecek suyun litresi bana 3 damla eklenir. Yarm saat bek lendikten sonra kullanlr. 3. Eer bunlar yoksa bir ksm tentrdiyot drt ksm su ile kartrlr. Sonra suyun litresine iki damla damlatlarak yarm saat bekletilir. 4. Eer dezenfekte edilecek su bulanksa dezenfeksiyon ileminden nce szlmelidir.

130

BLM - 36

CANKURTARMA HZMETLERNDE RGTLENME Cankurtarma hizmetlerinin rgtlenmesi kazada zarar gren yada grmeyen kiilerin kaza ve tehlike blgesinden kurtarlarak gvenli bir blgeye ulatrlmalar ile ilgili ara, gere, destek ve elemanlar da ierecek biimde bir btn olmaldr. Cankurtarma rgtlenmesinde temel admlardan birisi aadaki deerlendirmeleri yapabilecek, gereklerini yerine getirecek bir ilev kazanm olmasdr: 1. Ulalabilme: Cankurtarmadan sorumlu birim yada kuruluun ulalabilir olmas gerekir, lkenin ana salk zincirine herhangi bir noktadan balanabilmelidir. 2. Ulaabilme: Cankurtarma hizmetlerinin rgtlenmesinde kurulan hizmet ann gereksinimi olana ulaabilmesi esas olmaldr. 3. Meydana gelen salk zararnn boyutunu belirleyebilmelidir. -Travmann boyutu ve ciddiyeti -Hayat kurtarc tbbi bir ilem var mdr? -Hayatn tehlikeye dmemesi iin hekim bilgi ve uygulamalarna gerek var mdr? -Hayatn tehlikeye dmemesi iin uzmanlk bilgi ve uygulamalarna gerek var mdr? -Kii hayatnn tehlikeye dmeme-si iin zel teknoloji gerekmekte midir? -Kaza yerinde sekonder yardm gr ekmekte midir? -Kaza yerinde acil tedavi gerekmekte midir? -Tama srasnda sekonder yardm gerekmekte midir? -Tama srasnda acil tedavi gerekmekte midir? 4. Cankurtarma gereini douran neden ve durumu deerlendirebilmelidir. -Tehlikeli koullar devam etmekte midir? -Kiinin kazaya uram olsun olmasn o ortamdan kartlmasna gerek var mdr.? -Kurtarma ileminde zamanla (gecikmeyle) orantl tehlike sz konusu mudur? -Cankurtarma ekibi gidinceye kadar kazazede saysnda artm riski var mdr?

-Kaza yerine ulam nasl olacaktr.?

-Hangi kii ve kurululardan yardm istenebilir?

131

-Daha nceden kurulmu bir sevk balants var mdr? -nceden sevk balants belirlenmi deilse hangi birimlere ulalabilecektir? -Ulalacak birimde istenilen acil tedavi yaplabilecek midir Oradan tekrar bir dier merkeze ulatrlma gerei doabilecek midir? 4. birlii yaplacak kurulular belirlenmi olmaldr. 5. letiim ve tama ilemlerinde balant kurulabilecek kii ve kurulular nelerdir

- Kurtarma ilemlerinde hangi kii ve kurulularn katks salanabilir. - Kurtarma ileminde zel ara ve gere gerekiyorsa hangi kii ve kurululardan
salanabilir.

- Dorudan katlmlar sz konusu olmayan kurulularn katksna gerek var mdr

6. Uygulama sonras yetersizliklerin deerlendirilmesi, alnmas gereken nlemle rin belirlenmesi yaplabilmeli, eksiklii giderici admlar atabilmesi gerekir. 7. Kaza olasl ve alnacak nlemler konusunda ibirlii, yada balant birimi ol maldr. 8. Toplum ve elemanlarna srekli eitim dzenleme kapasitesi, organize biim de kamu iletiim aralarndan yararlanabilme. 9. Cankurtarma hizmetleri kapsayc olmaldr. Gereksinimi olan herkesi kapsa maldr. Sigorta, cret, kurum farkll ulamda ve nitelikte farkllk yaratmamaldr. 10. Cankurtarma hizmetleri nitelik ve nicelik eitlilii, tanm farkll gsterme melidir. lkelerde deiik kurulular er kurtarma ilemleri srasnda grev almaktadr. tfaiye tekilat yangn sndrmede, sivil savunma rgtleri sava ve afet durumlarnda, ambulans ekipleri salk riski olduunda bu grevi yerine getirmektedir. Bir ok olayda deiik konularda zellemi bu birimlerin teknik desteine gereksinim bulunmaktadr. lk yardm, yarallarn ve kiilerin tehlike ortamndan kartlmas kimi zaman organize bir aba gerektirir. Gvenlik glerinin de bu organize abaya katlm zorunlu olabilir. Ambulansla tama srasnda acil tedavi uygulamalarnn balatlmas gerekebilir. Bu tip organize almann gerektirdii odaksal krizlerde cankurtarma uygulamalarnda sorumluluu olan ekiplerden birer kiinin kendi birimlerinin etkinliinden birbirlerine kar sorumlu duruma getirilmesi esas olmaldr. Bu sorumlular kendi ekiplerinin grevini yapmalarn denetlerken ayn zamanda ekipler aras egdmn salanmasna da katkda bulunacaktr. Cankurtarma uygulamasn gerektiren durum ortadan kalktktan sonra uygulama-

132

ya katlan tm ekip sorumlular: 1. Uygulama le ilgili sorunlar 2. Egdmle ilgili sorunlar 3. lk yardmla ilgili sorunlar 4. Kurtarma ilemlerindeki glkler 5. Ara gere eksikliine bal glkler 6. Toplum eitimini gerektiren durumlar 7. Hizmet ii eitimi gerektiren durumlarla ilgili olarak deerlendirme yapmal, doan aksaklklarn giderilmesine ynelik uygulamalara geebilmelidirler.

133

BLM - 37

LKYARDIM ANTASI lkyardm antasnda bulunmas gereken ara, gere ve malzemeler: lkyardm antasnda bulunmas gereken temel malzemeler konusunda fikir birlii salanm deildir. Yurtdnda satlan zel hazrlanm ilkyardm antalar ierisindeki malzemenin nitelii gznne alndnda olduka pahal antalardr. Kimi zaman ilk yardm ikincil yardmla yada acil tedavi ile kartrldndan lkemizde yaynlanan bir ok kaynakta deiik listeler verilmektedir. lk yardm antas ieriinde ila olmamaldr.Ancak baz zel durumlarda yarann ve kopan parann slak tutulmas gerektiinde kullanlmak zere mmknse steril pet iede, yada cam ielerde tuzlu serum (serum fizyolojik) bulunmaldr.Eskiden ilkyardm antalarnn malzemeleri arasnda bulunan alkol ve tentrdiyota gerek bulunmamaktadr. Ancak azdan sv tedavisi paketlerinin ilkyardm antalarnn malzemeleri arasna girmesi zorunludur, zellikle ishal durumlarnda, sv kayplarnda, scak arpmalarnda kolayca sulandrlarak alnmas, kullanmnn risksiz olmas bunlarn bulundurulmasn gerektirmektedir. lkyardm antasnda bulunmas gereken temel aralar yle sralanabilir: 1.Yara band 2. gen sarg 3.Steril gz sargs 4.Steril yara bohalar (pad) 5.Steril yara bezleri 6.Gazl bez (deiik boyutlarda) 7.Steril sarglar 8. Sabun 9.Azdan sv tedavisi paketleri 10.Blgede ulalabilecek salk kurulularnn ve gvenlik kurulularnn telefon numaralar. 11. iirme ateller. 12. El feneri 13. engelli ine

134

14. Makas 15.Enli turnike 16.iirme yastk 17.Yapkan flasterler. 18.Not defteri ve kalem 19.Deri zerine silinmeye dayankl yaz yazabilen bir kalem. 20.Karanlkta grlmeyi salayan kemer ya da ba band.

135

KAYNAKLAR

1. 2. 3.

Andrew, R.The Hamilyn First Aid Book, Hamilyn Paperbacks, Middlesex, 1981. -ilk Yardm.Trkiye Kzlay Demei,7. Bask, Ankara. Puestow, C.B., Cole, W.H. Emergency Care, VII. ed. appleton Century crafts, New York, 1972.

4. 5.

Eren, N.Turhan.G. lk Yardm,Okan Yaynevi, Ankara,1985. --,First Aid. The Authorized manual of St.Johnambulance association and the Biritish Red Cross Society, Mills and Lacy Ltd.London, 1979.

6.

Bilir, N,.Gler, .Temel ilk yardm bilgileri (ii, ustaba ve teknisyenler iin),Etibank Alminyum iletmesi Messesesi, Eitim Md.Yaynlar,230-521/ 6,Seydiehir, 1988.

7.

-, American Red Cross Society, Life Saving and Water Safety. Doubleday Co.lnc.NewYork, 1968.

8.

SSYB lk Yardm el Kitab, First aid Textbook for Juniors, II.ed.Washington DC.1969.

9.

The British Red Cross Society, Firs Aid Manual, III.ed.London, 1982.

10. Bilir, N.,Gler,.iyerlerinde iilere uygulanan ilk Yardm Eitim Programnn, Uygulamaya Katlanlarn Eitim Dzeylerine Gre Ayarlanmasnn nemine yne lik bir alma,alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, ii Sal ve i Gvenlii Sempozyumu, 4 -10, 5, 1988., Ankara,1988. 11. Gler, .Salk Asndan insan Vcudu.V yaynlar,Verso Anonim irket.Ankara, 1986. 12. Bilir, N.,Gler, .Temel ilk Yardm Bilgisi, Orta renim Dzeyi, D. Basama,

136

Salk Bakanl, Ankara, 1991. 13. VVHO.lnternational Medical Guide For Ships, 2.ed. WHO, Geneva, 1988. 14. Miller, B.F., Rosenberg, E.B., Stackowski, B.L., investigating Your Health, Houghton MifflinCo., Boston,1974. 15. American Heart Association, Standards and Guideliness for cardiopulmonary resuscitation(CPR) and emergency cardiac care(ECC), JAMA, 255, 2905,1986 . 16. Safar, P.,Escarrago, L.Elam J.A comparision of mouth to mouth airway methods of artificial respiration with the chest pressure-arm lift methods. N. engl. J. Med.258:671,1958. 17. Goldfrank L.R. et al.Toxicological emergencies.Appleton and Lange, New York, 1990. 18. Ellenhorn, M.J. and Barceloux D.C.Medical toxicology, elsevier, New York, Amsterdam, Toronto,1988 19. Spiers, E.M.Chemical Warfare, MMillian Publishers,London,1986. 20. Howard,H.,Cook,D.The use of chemical Weapons, JAMA, 262, 640,1989. 21. Karaca,L. Kimyasal Harp Silahlarnn etkileri ve Tedavi ekilleri, TC. Genel Kur may Bakanl Glhane Ask. Tp. Akad. Biyokimya ve Klinik Biyokimya anabilim dal,Ankara, 1990. 22. Gripstad,Birger.,FDA Orienterar OM,Chemical Warfare Agents, Linds Heanrik Lundquist, Stockholm, 1983. 23. Caroline,N.LEmergency, Medical Treatment, Little Brown Co., BostonToronto,1987.

24. Addy, D.P.The Choking Child.Back bangers against front pushers. Br.Med. J.
286,537,1983.
25. Safar, P.Recognition and Management of airway obstruction, JAMA, 208,1008,

137

1969. 26. Greensher, J., Moffensen, D. Emergency Treatment of the choking child, Pediatrics.70,110,1982. 27. Cramppton, R.The Problem of Cardiac arrest in the community,.Am.J. emerg. Med. 2,204, 1984. 28. Achong, M.R. Infectious hazards of mouth to mouth resuscitation, Am. Heart J.100, 759, 1980. 29. -.AHA.Standards and guidelines (or cordiopulmoner resuscitation (CPR) and Emergency Cardiac Care (ECC)JAMA, 255,2905,1986. 30. Kouwenhoven W.B., Jude ,J.R., Knickerbocker, G. Closed chest cardiac massage, JAMA, 173, 1064, 1960. 31. Guzy, P.M., Pearce M.L, Greenfield, S. The survival benefit of bystander cardiopulmonary resuscitation in a paramedic served metropolitan area. Am.j.publ.hlth.73,766,1983. 32. Gordon, M. et al. Cardiopulmonary resuscitation on the elderly, J.Am.ger.soc. 32,930, 1984. 33. Luce, J.M. et al. New Development in cardiopulmonary resuscitation, UAMA, 244,1366, 1980, 34. Tweed, W. A. et al. Retention of cardiopulmonary resuscitation skills after inital overtraining. crit. are.med.8,651,1980. 35. Harries, M.G. Drowning in man.Crit. care med.9. 407, 1981. 36. Torphy, D.E., Minter, M.G., Thompson, E.M. Cardiopulmonary arrest and resusci tation of children, Am.J. Dis Child. 138,1099,1984. 37. McBride, G. One caution in qneumatic anti shock garment use. JAMA,247,112, 1982.

138

38. Gustafson R.A. et al, The use of the MAST sit in ruptured abdominal aortic aneurysms. Am.Surg.49, 454, 1983. 39. Amy, B.Lightining Injury with survival in five patients, JAMA, 253;243,1985. 40. Bloch, m. Cold water for burns and scalds, Lancet.1, 695,1968. 41. Weeks, L.P.F.The ambulance Service, Nursing, 1,14, June, 592,1980 42. Taylor,L.,Wright,P.D. First Aid in the Factory, Longman, London,NewYork, 1977. 43. Rutherford, W.H.et al, Accident and Emergency Medicine,churchill -Livingstone, Edinburgh.Londan, 1989. 44. Evans, R. (ed.) emergency Medicine, Butterworth, London, 1981. 45. Ogivie, C.(ed) Births Emergencies in medical practice, Blackwell Scientific Publications, Oxford, 1985. 46. Kennedy, H.J. Emergencies in clinical practice, Blackwel bcientific publications, Oxford,1985. 47. Nelson, R.N., Rund, D.A., Keller, M.D.environmental emergenciues, Saunders, Philadelphia, 1985. 48. Wilson, D.H.,Flowers, M. W. Accident al and emergency Handbook, Butterworths, London, 1985. 49. Gler, .,Bilir, N,.Ate ., Ate, M., Ravakhah,K.,Razminia, M.,Erguvan,R.lkokullar in Temel lkyardm Bilgisi, Ankara, 1992 50. Gler,.Bilir,N.Eczaclar iin Temel lkyardm Bilgisi,Ankara eczac odas yayn, Ankara, 1992. 51. Gler, . Bilir, N. Yrkan, T. First Aid Medical Documentation Center, Ankara, 1993 52. Gler, . Bilir, N. Yrkan, T. First Aid, Bahelievler Rotary Club, Ankara, 1993

139

53. Gler , Bilir N. Temel lkyardm Bilgileri, A dzeyi, Etibank, Ankara, 1993 54. Gler, . Bilir, N. Temel lkyardm Bilgileri, B dzeyi, Etibank, Ankara, 1993 55. Gler, . Bilir, N. Temel ilkyardm Bilgileri, C dzeyi, Etibank, Ankara, 1993 56. Gler, ., Bilir, N. Temel lkyardm Bilgileri, D dzeyi, Etibank, Ankara, 1993 57. Gler, ., Bilir, N. lkyardm, Hatibolu Yaynevi, Ankara, 1993.

140