Chiang Mai Med Bull 2003;42(1):45-51.

!"#$"%&'()$*+"

,-./0&1.20&341&2567!859.0:0&:4;782:.4&:4
17<79.=:4>&&8.542!:70&,:2-&34&-:<&7=:17?:8

9'@@'A'&&2B'$@(C"'D&?E1E

!"#$%&'"(&)*+),*''-(.&/)0"1.2.("3)4$2-5&/)*+)0"1.2.("3),6.$(7)0$.)8(.9"%:.&/

-F%&-:<&'GG"*)H&)CI"(*C+FH$H
!"#$#% &$#% '"$##% (&)*% "+(% ",-&.
/--,.+0#1/2/#.2)% 3/$,*% 45678% /.1#2'/+.
"&*% &.% /-9&2'% +.% '"#% #9/0#-/+:+;)% +1
',<#$2,:+*/*% 4!=8>% !"#)% &$#% &*% 1+::+(*?
#.0+;#.+,*% $#&2'/3&'/+.% +1% @)2+<&2A
'#$/,-%',<#$2,:+*/*%9$#A#B/*'/.;%/.1#2'/+.
/.% 9#+9:#% ("+% :&'#$% <#2+-#% /.1#2'#0
(/'"% 567C% 9$+;$#**/+.% 1$+-% @)2+<&2A
'#$/,-% ',<#$2,:+*/*% /.1#2'/+.% '+% !=% /.
9$#A%#B/*'/.;%567%/.1#2'#0%9#+9:#C%+$%!=
9&'/#.'*D%("+%"&3#%0#3#:+9#0%!=%<#2&,*#
+1% 567% /.1#2'/+.D% &.0% '$&.*-/'% ',<#$2:#
<&2/::/% '+% '"#% ;#.#$&:% 9+9,:&'/+.>% !"#
'"$#&'% /*% *#$/+,*% /.% 2+,.'$/#*% '"&'% &$#
&11#2'#0% <)% '"#% 567% 9&.0#-/2% &.0
2,$$#.':)% 9++$% !=% 2+.'$+:% 9$+;$&-*>4E8
!"#$#% (#$#% &99$+B/-&'#:)% E>F% -/::/+.
!=% 2&*#*% 9#$% )#&$% #B9#2'#0% <)% '"#% )#&$
GHHH%9&*'%'"&'%2+,:0%<#%&''$/<,'#0%'+%567
/.1#2'/+.>4G8% !"#% /.2/0#.2#% +1% 567A
&**+2/&'#0% !=% (/::% "&-9#$% 9++$
0#3#:+9/.;% 2+,.'$/#*% /.% '"#% 1,',$#>
@,:'/0$,;A$#*/*'&.'% *'$&/.*% 4@IJ8% +1
@)2+<&2'#$/,-%',<#$2,:+*/*%&:*+%(+$*#.
'"#%!=%*/',&'/+.>4K8%!"#%/.2$#&*#0%$/*L%+1
!=%0,#%'+%567%/.1#2'/+.%/.%#&2"%2+,.'$)
-&)% 3&$)% &22+$0/.;% '+% '"#% *'&;#% +1% '"#
567% #9/0#-/2D% !=% 9$#3&:#.2#D% &.0% '"#
&;#%;$+,9*%+1%'"+*#%&11#2'#0>4F8
?'JA$)CK"&FG&)B"&L(FI+"M
M22+$0/.;%'+%&%$#9+$'%1$+-%'"#%N+$:0
5#&:'"% O$;&./P&'/+.% 4N5O8D% '"#
I/*&</:/')A&0Q,*'#0% R/1#% S#&$% 4IMRS8
-#&*,$#*% '"#% <,$0#.% +1% 0/*#&*#% &.0
#B9$#**#*% :/1#% :+*'% /.% )#&$*% '+% 9$#-&',$#
0#&'"% &.0% '/-#% *,11#$#0% /.% )#&$*% 1$+-% &
+1% &% 0/*&</:/')D% &22+,.'#0% 1+$% &% *#3#$/')>
I&'&% 1$+-% *#:#2'#0% 2+,.'$/#*% ,.0#$
*,$3#/::&.2#% +1% '"#% N5O% *"+(#0% '"&'
-&'#$.&:% 2+.0/'/+.D% 567TM6IUD% &.0% !=
(#$#% '"#% '"$##% -&Q+$% 2&,*#*% +1% 0/*#&*#
<,$0#.>% % !"#)% &22+,.'#0% 1+$% VW% +1
IMRS*%/.%EXXY>%!"#%:&$;#%9$+9+$'/+.%+1
'"#% 0#&'"*% '"&'% +22,$$/#0% &-+.;% '"#% &;#
;$+,9% EZ% '+% ZX% )#&$*% +:0% 2+,:0% <#
&''$/<,'#0%'+%567%&.0%!=>%%%M%2&'#;+$)%+1
2+--,./2&<:#% 0/*#&*#*D% -&'#$.&:% &.0
9#$/.&'&:% 2+.0/'/+.*D% &.0% .,'$/'/+.&:
0#1/2/#.2/#*% &22+,.'#0% 1+$% FH>XW% +1
IMRS*>%%6.%'"/*%2&'#;+$)D%/.1#2'/+,*%&.0

M00$#**% $#[,#*'*% 1+$% $#9$/.'*?% R&LL&.&% !"&/L$,#&D% @>I>D% I#9&$'-#.'% +1% \+--,./')% @#0/2/.#D% ]&2,:')% +1
@#0/2/.#D%\"/&.;%%@&/%^./3#$*/')D%\"/&.;%@&/%ZHGHHD%!"&/:&.0>%_A-&/:?:'"&/L$,`-&/:>-#0>2-,>&2>'"
J#2#/3#0%%KE%a&.,&$)%GHHGD%%&.0%/.%$#3/*#0%1+$-%GK%]#<$,&$)%GHHG>
Fb
9&$&*/'/2% 0/*#&*#*% &22+,.'#0% 1+$% GK>FW
+1% IMRS*D% +1% ("/2"% !=% 2+.'$/<,'#0
G>HW% &.0% 567TM6IU% Z>EW>% % 5+(#3#$D
9$+9+$'/+.*% 3&$/#0% <#'(##.% "/;"D% :+(
&.0%-/00:#%/.2+-#%2+,.'$/#*D%(/'"%-+$#
<,$0#.%&-+.;%'"#%:&''#$%'(+>4Z8
6.% !"&/:&.0D% '"#$#% (&*% &.% /.2$#&*#% /.
567A$#:&'#0% !=D% 9&$'/2,:&$:)% /.% '"#
.+$'"#$.% $#;/+.>% !"#% /.2/0#.2#% +1
$#9+$'#0%!=%0#2:/.#0%1$+-%EXYG%'"$+,;"
EXXE% &.0% '"#.% /.2$#&*#0% $&9/0:)% &1'#$
EXXE>%I&'&%1$+-%'"#%',<#$2,:+*/*%$#;/*'$)
+1%\"/&.;%J&/%c$+3/.2/&:%5+*9/'&:%*"+(#0
'"&'% '"#% 9$+9+$'/+.% +1% 567A*#$+9+*/'/3#
9&'/#.'*% /.2$#&*#0% 1$+-% E>ZW% +1% &::% !=
9&'/#.'*% /.% EXXH% '+% FZ>ZW% /.% EXXF>4b8
@2I+.&:0% R\% "&) $5;% 9#$1+$-#0% &% 9$+*A
9#2'/3#%<:++0A2,:',$#%*,$3#)%/.%&%"+*9/'&:
&.0% 1+,.0% '"&'% -)2+<&2'#$/,-% ',<#$2,A
:+*/*%<&2'#$&#-/&%-/;"'%;+%,.$#2+;./P#0
&-+.;% 1#<$/:#% /.A9&'/#.'*% /.% !"&/:&.0D
("#$#% <+'"% !=% &.0% 567% /.1#2'/+.*% &$#
"/;">% M*% &% 2+.*#[,#.2#D% @)2+<&2'#$/,-
',<#$2,:+*/*% <&2'#$&#-/&% -/;"'% 2&,*#
.+*+2+-/&:%'$&.*-/**/+.%+1%!=%/1%9&'/#.'*
(#$#%&0-/''#0>4V8
8FA)(F+&'AK&L("#"A)$FA&H)(')"J$"H
!+% /-9$+3#% '"#% 2,$#% $&'#D% #&$:)
0/&;.+*/*% &.0% 9$+-9'% '$#&'-#.'% +1% !=
9&'/#.'*%&$#%#**#.'/&:>%6.%&00/'/+.D%=&2/::#
\&:-#''#%d,#$/.%4=\d8%3&22/.&'/+.%&.0
9$+9"):&B/*%&-+.;%567e/.1#2'#0%/.0/3/A
0,&:*% &$#% '(+% +'"#$% *'$&'#;/#*% .##0#0>4Y8
\+-*'+2L% dN% $#3/#(#0% '"#% /*+./&P/0
$#2+--#.0&'/+.% 1+$% '"#% 9$#3#.'/+.% +1
!=% &.0% $#9+$'#0% '"&'% &-+.;% /--,.+A
2+-9#'#.'%&0,:'*D%&%XeEH%-+.'"%0,$&'/+.
*##-#0%'+%<#%&99$+9$/&'#>4X8
Thaikruea L.
!"#% I/$#2':)% O<*#$3#0% !$#&'-#.'D
*"+$'A2+,$*#% *'$&'#;)% 4IO!U8D% ("/2"% /*
+.#% +1% '"#% L#)% #:#-#.'*% +1% '"#% N5O
;,/0#:/.#*D% (&*% /.'$+0,2#0% /.% '"#% #&$:)
EXXH*% &.0% /*% &22#9'#0% 2,$$#.':)% &*% &
*'&.0&$0%&99$+&2"%/.%+3#$%EHH%2+,.'$/#*>
!"#%&/-%+1%'"#*#%;,/0#:/.#*%/*%'+%/-9$+3#
'"#%9&'/#.'f*%&0"#$#.2#%'+%'$#&'-#.'>%!"/*
*'$&'#;)% *##-*% '+% (+$LD% &*% /'% "&*
&2"/#3#0% &% "/;"% 2,$#% $&'#% &.0% '$#&'#0
+3#$% E% -/::/+.% 9&'/#.'*% */.2#% EXXH>4Z8
!"#% N5O% d:+<&:% !,<#$2,:+*/*% c$+;$&-
"&*%#.2+,$&;#0%.&'/+.&:%!=%9$+;$&-*%'+
*'$#.;'"#.% '"#% IO!U% 9$+;$&-% &.0
2+.0,2'% 2:+*#% -+./'+$/.;% +1% '$#&'-#.'
+,'2+-#*>% !"#% N5O% &:*+% 2+.0,2'#0
9$+;$&-% $#3/#(*% 1$+-% EG% *#:#2'#0
2+,.'$/#*>% U+-#% +1% '"#% -&/.% :#**+.*
:#&$.#0% 1$+-% '"#*#% $#3/#(*% (#$#% '"&'% &
9$+;$&-% $#3/#(% (&*% &% ,*#1,:% '++:% '+
*#2,$#% ;+3#$.-#.'% 2+--/'-#.'D% &.0
9$+;$&-% *,22#**% (&*% $#:&'#0% '+% &
2#.'$&:/P#0% 0/$#2'/+.D% ("/2"% *,99+$'#0
0#2#.'$&:/P#0% /-9:#-#.'&'/+.% '"$+,;"
'"#% 9$/-&$)% "#&:'"% 2&$#% *#$3/2#*% &:*+D
2+.'$+:% '&$;#'*% 2+,:0% <#% 0/11/2,:'% '+
&2"/#3#% /1% 9$/3&'#% &.0% *+2/&:% *#2,$/')
9&'/#.'*% (#$#% :#1'% +,'*/0#% '"#% *2+9#% +1
'"#%9$+;$&->4EH8%%_3/0#.2#%*,99+$'#0%'"#
*,22#**%+1%'"#%IO!U%*'$&'#;)D%&*%/.%=&.A
;:&0#*"D4EE8% \&,2&*/&.% 2+,.'$/#*D4EG8% &.0
\"/.&>4EK8% % I)#% \% "&) $5>% 0#3#:+9#0% &.
&;#A*'$,2',$#0% -&'"#-&'/2&:% -+0#:% 1+$
1+$#2&*'/.;% '"#% #11#2'% +1% /-9$+3#0% 2&*#
1/.0/.;% &.0% &% 2,$#% 1+$% !=% #9/0#-/2*% /.
#&2"% +1% '"#% */B% N5O% $#;/+.*>% J#*,:'*
*"+(#0% '"&'% '"#% IO!U% "&0% &% 2,$$#.'
#11#2'% +.% !=% /.% *#3#$&:% 0#3#:+9/.;
2+,.'$/#*D% -+$#% '"&.% /'% "&0% /.% *,2"
N5Of*%IO!*
$#;/+.*% ZH% )#&$*% &;+D% &.0% FY% -/::/+.
2&*#*% +1% !=% (+,:0% <#% 9$#3#.'#0% <)
GHGH>4EF8% g#3#$'"#:#**D% '"#% [,#*'/+.% +1
("#'"#$% '"#% IO!U% (+$L*% /.% 0#3#:+9/.;
2+,.'$/#*%(/'"%&%"/;"%$&'#%+1%567%/.1#2A
'/+.% "&*% <##.% $&/*#0>% I#*9/'#% *,22#**1,:
/-9:#-#.'&'/+.% /.% *#3#$&:% M1$/2&.
2+,.'$/#*D% !=% 2&*#% $&'#*% /.2$#&*#
2+.'/.,+,*:)% ("#$#% 567% 9$#3&:#.2#% /*
"/;">% !"#% IO!U% 2&.% :/-/'% '"#% 0#3#:+9A
-#.'% &.0% *9$#&0/.;% +1% 0$,;% $#*/*'&.2#>
5+(#3#$D%/'%&:+.#%/*%:#**%:/L#:)%'+%2+.'$+:
!=% /.% *,<AU&"&$&.% M1$/2&>4EZ8% !"#
#11#2'/3#.#**%+1%0/$#2'%+<*#$3&'/+.%4IO8D
("/2"% (&*% &% 9&$'% +1% '"#% IO!UD% (&*
'#*'#0%/.%&%$&.0+-/P#0%2+.'$+::#0%'$/&:%/.
U+,'"% M1$/2&>% h(&$#.*'#/.% @% 2+-9&$#0
2:/./2A.,$*#%IO% (/'"% *#:1A*,9#$3/*/+.% '+
0#'#$-/.#% '"#% #11#2'% +1% #&2"% +.% '"#
*,22#**%+1%!=%'$#&'-#.'D% &.0% 1+,.0% '"&'
&'% "/;"% $&'#*% +1% '$#&'-#.'% /.'#$$,9'/+.D
*#:1A*,9#$3/*/+.% &2"/#3#0% &.% #[,/3&:#.'
+,'2+-#% '+% 2:/./2&:% IO% &'% &% :+(#$
2+*'>4Eb8% !"/*% '$/&:% <$+,;"'% &<+,'% -,2"
&''#.'/+.% &.0% 2+.'$+3#$*/&:% /**,#*D% *,2"
&*% '"#% 1+::+(/.;% 2+--#.'*?% '"#% &,'"+$*
2+,:0%.+'%2+.2:,0#%&%.,::/1)/.;%#11#2'%+.
'"#%IO!U%<#2&,*#%&%*-&::%9$+9+$'/+.%+1
*,<Q#2'*% /.% #&2"% &$-% 2+-9:#'#0% '"#
'$#&'-#.'D%&.0%'"#%&,'"+$*%2+,:0%.+'%$,:#
+,'%-&.&;#-#.'%&.0%$#*+,$2#%9$+<:#-*>
c+:/2)% -&L#$*% *"+,:0% 2+.*/0#$% *#:1A
&0-/./*'#$#0% '"#$&9)% &*% +.#% +9'/+.% 1+$
!=% -&.&;#-#.'C4EV8% &.0% '"#% &,'"+$*% 0/0
.+'%-#.'/+.%+'"#$%9$+3/*/+.*%+1%-#&*,$#*
'+%9$+-+'#%&0"#$#.2#%<#*/0#*%*,9#$3/*#0
*(&::+(/.;>4EY8% !"#$#% (&*% &.+'"#$% *',0)
2+.0,2'#0% /.% =+'*(&.&% 0,$/.;% 567% &.0
!=% #9/0#-/2*% /.% *,<AU&"&$&.% M1$/2&>
FV
!"#%$#*,:'*%*"+(#0%'"&'%'"#%IO!U%-/;"'
&/0% /.% 2+.'$+::/.;% 0$,;A$#*/*'&.'% !=D% <,'
-/;"'% .+'% *'+9% '"#% /.2$#&*/.;% !=% 2&*#
$&'#>4EX8% % !"#% IO!U% -/;"'% $#0,2#% '"#
'$&.*-/**/+.% +1% *#2+.0&$)% /.1#2'/+.D% <,'
-/;"'% .+'% 9$#3#.'% $#&2'/3&'/+.% +1% :&'#.'
!=% 567A$#:&'#0% !=% 2&*#*>4GH8% 6.% -+*'
2+,.'$/#*D% '"#% IO!U% "&*% <##.
/-9:#-#.'#0% (/'"/.% '"#% 1$&-#(+$L% +1
'"#% .&'/+.&:% !=% 2+.'$+:% 9$+;$&-% '"&'% /*
$,.% <)% '"#% -/./*'$/#*% +1% "#&:'">% !",*D
'"#/$% &2'/3/'/#*% &$#% #-9"&*/P#0% +.% '"#
9,<:/2% *#2'+$>% 6.% -&.)% 2+,.'$/#*D% !=
9&'/#.'*% ,*#% 9,<:/2:)% $,.% "#&:'"% *#$3/2#*
&*% &% :&*'% $#*+$'D% '"#$#1+$#D% '"#% IO!U
-/;"'% .+'% (+$L% &*% #11/2/#.':)% &*% /'
*"+,:0>4GE8
@&Q+$% /**,#*% 2+.2#$./.;% '"#% *'$&'#;)
+1% 2+.'$+::/.;% !=% &$#% 1#&*/</:/')D4GG8
2+-9:/&.2#D4GKAGF8%&.0%0$,;%$#*/*'&.2#>4GZ8
5&(L#.%@c%$#2+--#.0#0%2+.0,2'/.;%&
1#&*/</:/')% *',0)% <#1+$#% !=% 9$#3#.'/3#
'"#$&9)%2+,:0%<#%/-9:#-#.'#0%+.%&%:&$;#
*2&:#%/.%0#3#:+9/.;%2+,.'$/#*>4GG8% 5#/1#'*
R=%*,;;#*'#0%/'%#**#.'/&:%'"&'%2#.'$&:/P#0
:&<+$&'+$)% *#$3/2#*% 1+$% 0$,;% *,*2#9'/</A
:/')% '#*'/.;% (#$#% $#:/&<:#D% 9$&2'/2&:D% &.0
&11+$0&<:#>4GZ8
3LL+$*')$FA&$A&2B'$+'AK
6.% !"&/:&.0D% '"#% .&'/+.&:% ',<#$2,:+*/*
2+.'$+:% 9$+;$&-% 4g!c8% (&*% /.'$+0,2#0
&.0% /'% "&*% <##.% /.'#;$&'#0% (/'"% '"#
9$+3/.2/&:% ;#.#$&:% "#&:'"% *#$3/2#% */.2#
EXbV>% =\d% (&*% *,22#**1,::)% /-9:#A
-#.'#0% 1$+-% '"#% <#;/../.;D% "+(#3#$D
2&*#% 1/.0/.;*% &.0% 2"#-+'"#$&9)% "&3#
<##.% &2"/#3#0% */.2#% '"#% :&'#% *#3#.'/#*
&1'#$%'"#%#*'&<:/*"-#.'%+1%"+*9/'&:*%&'%'"#
FY
0/*'$/2'%:#3#:>%%!"#%'"$##%.&'/+.&:%*,$3#)*
/.% EXbGD% EXVV% &.0% EXXE% *"+(#0% &
0#2:/./.;% 0/*#&*#% '$#.0% -+$</0/')% $&'#D
/.1#2'/+,*% 2&*#% $&'#D% &.0% &..,&:% $/*L% +1
/.1#2'/+.% &-+.;% 2"/:0$#.% &;#0% H% '+% EF
)#&$*% +:0>% 6.% EXYZD% *"+$'A2+,$*#% 2"#-+A
'"#$&9)% "&0% <##.% /.'$+0,2#0% &.0% /'
2+3#$#0% &::% 9&'/#.'*% <)% EXXE>% !"/*
/-9$+3#0%'"#%'$#&'-#.'%*,22#**%$&'#%1$+-
:#**% '"&.% ZHW% ("#.% ,*/.;% '"#% +:0
*'&.0&$0%'+%VHeYHW>4Gb8%6*+./&P/0%9$+9")
:&B/*% '$#&'-#.'% &:*+% 0#2$#&*#0% '"#
/.2/0#.2#% +1% &2'/3#% !=% &-+.;% 567A
/.1#2'#0% 9#+9:#% 2+-9&$#0% '+% '"+*#% ("+
0/0% .+'% ,*#% /'>4GV8% % I,$/.;% '"#% 567
#9/0#-/2% #$&D% 0#2:/./.;% !=% 2&*#% $&'#*
(#$#% 2+.3#$'#0% '+% /.2$#&*/.;% +.#*>4b8
@IJA!=% &:*+% /.2$#&*#0>% % !"#% $&9/0
0/&;.+*/*% &.0% *,*2#9'/</:/')% 9&''#$.*% +1
@IJA!=% &$#% .##0#0% '+% /-9$+3#
'$#&'-#.'% +,'2+-#*>4GY8% !"#% N5O
$#3/#(#0% '"#% !=% 2+.'$+:% 9$+;$&-% /.
!"&/:&.0% /.% EXXZ% &.0% 1+,.0% :+(% 2,$#
$&'#*% 4EVebYW8>% !"#% @/./*'$)% +1% c,<:/2
5#&:'"% $#A:&,.2"#0% g!c% (/'"% &% .#(
*'$&'#;)% '"&'% (&*% /-9:#-#.'#0% /.% 9/:+'
9$+3/.2#*% /.% EXXb>% !"#% .#(% *'$&'#;)
0/$#2':)% +<*#$3#0% *"+$'A2+,$*#% '$#&'-#.'
<)% '$&/.#0% &.0% *,9#$3/*#0% 1&-/:)
-#-<#$*>% !"#% #11#2'/3#.#**% +1% '"/*
*'$&'#;)%(&*%#3&:,&'#0%/.%&%9/:+'%9$+3/.2#
/.%'"#%.+$'"#&*'%$#;/+.%&.0%/'%(&*%1+,.0
'"&'% '"#% 2,$#% $&'#% (&*% YZW% &-+.;% .#(
*9,',-% *-#&$A9+*/'/3#% 9,:-+.&$)% !=
9&'/#.'*>4GX8%!"/*%$#*,:'%2&..+'%<#%&99:/#0
;#.#$&::)% '+% '"#% .+$'"#$.% $#;/+.% ("#$#
567% /.1#2'/+.% /*% 3#$)% "/;"D% */.2#% '"#
/.1$&*'$,2',$#% +1% '"#% "#&:'"% 2&$#% *)*'#-
&.0% 2+--,./2&'/+.% <#'(##.% &$#&*% &$#
Thaikruea L.
<#''#$% /.% '"#% .+$'"#&*'% '"&.% /.% '"+*#% +1
'"#%.+$'"#$.%$#;/+.>%%@+$#%0/3#$*#%#'"./2
;$+,9*%/.%*+-#%9$+3/.2#*%+1%'"#%.+$'"#$.
$#;/+.% &.0% -+,.'&/.+,*% ;#+;$&9"/2&:
&$#&*% '"&'% &$#% "&$0% '+% $#&2"% -&L#% '"#
&22#**/</:/')%+1%"#&:'"%2&$#%*#$3/2#*%-+$#
0/11/2,:'>% !"#% &0"#$#.2#% *',0)% /.
.+$'"#$.% !"&/:&.0% *"+(#0% '"&'% '"#
/*+./&P/0% 9$+9"):&B/*% (&*% 1#&*/<:#>
g#3#$'"#:#**D% '"#% *#:#2'/+.% +1% 9&$'/2/A
9&.'*D%#.$+::-#.'%9$+2#**D%&.0%1+::+(A,9
*)*'#-% &-+.;% 567A/.1#2'#0% /.0/3/0,&:*
.##0#0%'+%<#%&0Q,*'#0>4KH8%%U/-/:&$%$#*,:'*
+1% 2+-9:/&.2#% 9$+<:#-*% 2+,:0% <#
+<*#$3#0% /.% '"#% 2#.'$&:% $#;/+.>4KE8% !"#
0,&:% /.1#2'/+.*% +1% 567% &.0% !=% (#$#
-&0#% (+$*#% <)% '"#% $#2#.'% #2+.+-/2
2$/*/*% /.% U+,'"#&*'% M*/&>% !"#% IO!U
*'$&'#;)% /*% .+'% 0#*/;.#0% '+% "&.0:#% '"/*
L/.0% +1% */',&'/+.>4EZ8% % 5+(#3#$D% /'% 2+,:0
:/-/'% '"#% 0#3#:+9-#.'% &.0% *9$#&0/.;% +1
0$,;%$#*/*'&.'%*'$&/.*%+1%',<#$2,:+*/*%&.0
&11#2'%'"#%'$&.*-/**/+.%+1%.#(%/.1#2'/+.*>
6.% &% :/-/'#0% ;+3#$.-#.'% <,0;#'D% '"#
9$/3&'#% *#2'+$D% .+.A;+3#$.-#.'% +$;&./A
P&'/+.*D%&.0%$#:/;/+,*%/.*'/','#*%*"+,:0%<#
-+$#% /.3+:3#% /.% '"#% 9$#3#.'/+.
9$+;$&->4GZDKG8% % !"#% g!c% .##0#0% '+% <#
$#3/#(#0% &.0% /'*% &2'/3/'/#*% &0Q,*'#0% 1+$
#&2"% 9&$'/2,:&$% $#;/+.% +$% 9$+3/.2#>% !"#
-&Q+$%&2'/3/'/#*%'+%<#%#-9"&*/P#0%+.%&$#
&2'/3#% 2&*#% 1/.0/.;% &.0% 9$#3#.'/3#
'"#$&9)%3/&%&%-+0/1/#0%*'&.0&$0%&99$+&2"D
IO!UD% &.0% "#&:'"% 2&$#% $#1+$->% !"#
'$&0/'/+.&:% *'&.0&$0% &99$+&2"% $#2+-A
-#.0#0% <)% '"#% 6.'#$.&'/+.&:% ^./+.
M;&/.*'% !,<#$2,:+*/*% &.0% R,.;% I/*#&*#
"&*% <##.% 0/*&03&.'&;#0% <)% '"#% "#&3)
(+$L:+&0% +1% *-#&$% #B&-/.&'/+.*D
N5Of*%IO!*
2+-9:#B/'/#*%+1%0$,;%$#;/-#.*%,*#0D%&.0
:+(% 2+-9:#'/+.% '"#$&9)% $&'#*>% M.
/-9$+3#-#.'% '+% '"#% 0$,;% $#;/-#.% 2+,:0
<#%&2"/#3#0%<)%,*/.;%&%:+(#$%.,-<#$%+1
0$,;*% /.% &*% *"+$'% &% 9#$/+0% +1% '/-#% &*
9+**/<:#>4KK8% J#0,2/.;% :&<+$&'+$)% /.3#*A
'/;&'/+.*% 4.;";% '(+% *&-9:#% +1% *9,',-% 1+$
*2$##./.;% !=% *,*9#2'*8% &.0% *#''/.;% &
*#.'/.#:% */'#% 1+$% 0$,;% $#*/*'&.2#% -&)% <#
&99$+9$/&'#%/.%!"&/:&.0>4KF8%!"#%#B9#$/#.2#
/.% $,$&:% U+,'"% M1$/2&% *"+(#0% '"&'% &
2+--,./')A<&*#0% IO!U% ,*/.;% &.% /.'#$A
-/''#.'% 0$,;% $#;/-#.% &.0% 3+:,.'##$*% &*
*,9#$3/*+$*%2+,:0%&2"/#3#%"/;"%'$#&'-#.'
2+-9:#'/+.% $&'#*>4KZ8% % !"/*% *'$&'#;)% -&)
<#% &99:/#0% /.% &$#&*% "&$0% '+% $#&2"% /.
!"&/:&.0D%("#$#%&%1&-/:)%-#-<#$%+9'/+.
/*%.+'%&3&/:&<:#>%%]+$%"#&:'"%2&$#%$#1+$-D
$#*,:'*% 1$+-% &% 1#&*/</:/')% *',0)% '"#
/.'#;$&'/+.%+1%!=%0/&;.+*/*%&.0%'$#&'-#.'
/.'+% &% 0/*'$/2'% "#&:'"% *)*'#-% ,*/.;% '"#
"+$/P+.'&:%'#&-D%&*%/.%$,$&:%U+,'"%M1$/2&D
*"+,:0% <#% &99:/#0>% % 6.% &00/'/+.D% '"#$#% /*
'"#% 9+**/</:/')% +1% &% 2+::&<+$&'/+.% +1
567TM6IU% 9$+;$&-*% /.% '"/*% L/.0% +1
"#&:'"%2&$#%$#1+$-#0D%("/:#%9,$#%3#$'/2&:
9$+;$&-*%&$#%:#**>%4Kb8
!"G"("A*"H
E> 5&.*% RJ>% _9/0#-/+:+;)% =&*/*% +1% !,<#$2,A
:+*/*% \+.'$+:>% 6.'#$.&'/+.&:% ^./+.% M;&/.*'
!,<#$2,:+*/*%&.0%:,.;%I/*#&*#>%!,<#$2,:+*/*
c&$/*%EXXXCbKAEGE>
G> R/#."&$0'% \D% J+0$/;,#*% R\>% _*'/-&'/+.% +1
'"#% /-9&2'% +1% '"#% ",-&.% /--,.+0#1/2/#.2)
3/$,*% /.1#2'/+.% +.% ',<#$2,:+*/*?% ',<#$2,:+*/*
$/*L*% $#A3/*/'#0i% 6.'% a% !,<#$2% R,.;% I/*
EXXVCE?EXbAGHF>
K> @,$$&)%a]>%!,<#$2,:+*/*%&.0%567%/.1#2'/+.?
&% ;:+<&:% 9#$*9#2'/3#>% J#*9/$&'/+.% EXXYCbZ?
KKZAFG>
FX
F> d:)..% aJ>% J#*,$;#.2#% +1% ',<#$2,:+*/*% &.0
'"#% /-9&2'% +1% 567% /.1#2'/+.>% =$% @#0% =,::
EXXYCZF?%ZVXAXK>
Z> N+$:0% 5#&:'"% O$;&./P&'/+.>% N+$:0% 5#&:'"
],::%J#9+$'%EXXXD%N5OD%d#.#3&>
b> S&.&/% 5D% ^'"&/3+$&3/'% ND% c&./2"% 7D% #'% &:>
J&9/0% /.2$#&*#% /.% 567A$#:&'#0% ',<#$2,:+*/*D
\"/&.;% J&/D% !"&/:&.0D% EXXHAEXXF>% M6IU
EXXbCEH?ZGVAKE>
V> @2I+.&:0% R\D% M$2"/<&:0% RjD% J"#&.9,-/A
L&.L/'% UD% #'% &:>% ^.$#2+;./P#0% @)2+<&2A
'#$/,-% ',<#$2,:+*/*% <&2'#$&#-/&% &-+.;
"+*9/'&:% /.9&'/#.'*% /.% :#**% 0#3#:+9#0
2+,.'$/#*>%R&.2#'%EXXXCKFZ?EEZXAbK>
Y> g&$&/.% acD% J&3/;:/+.#% @\D% j+2"/% M>% 567A
&**+2/&'#0% ',<#$2,:+*/*% /.% 0#3#:+9/.;
2+,.'$/#*?% #9/0#-/+:+;)% &.0% *'$&'#;/#*% 1+$
9$#3#.'/+.>%!,<#$%R,.;%I/*%EXXGCVK?KEEAGE>
X> \+-*'+2L% dN>% 5+(% -,2"% /*+./&P/0% /*
.##0#0%1+$%9$#3#.'/+.%+1%',<#$2,:+*/*%&-+.;
/--,.+2+-9#'#.'%&0,:'*>%6.'%a%!,<#$2%R,.;
I/*%EXXXCK?YFVAYZH>
EH> c/+% MD% R,#:-+% ]D% j,-&$#*&.% aD% U9/.&2/% U>
g&'/+.&:% ',<#$2,:+*/*% 9$+;$&--#% $#3/#(?
#B9#$/#.2#% +3#$% '"#% 9#$/+0% EXXHAXZ>% =,::
N+$:0%5#&:'"%O$;&.%EXXVCVZ?ZbXAYE>
EE> j,-&$#*&.%aMD%M"*&.%M:/%MjD%c&$LL&:/%R@>
!,<#$2,:+*/*%2+.'$+:%/.%=&.;:&0#*"?%*,22#**
+1%'"#%IO!U%*'$&'#;)>%6.'%a%!,<#$2%R,.;%I/*
EXXYCG?XXGAY>
EG> h&:#*L)%JD%M<0,::&Q#3%]D%j"#2"/.&*"3/:/%dD
#'% &:>% !,<#$2,:+*/*% 2+.'$+:% /.% '"#% \&,2&*,*?
*,22#**% &.0% 2+.*'$&/.'*% /.% IO!U% /-9:#-#.A
'&'/+.>% 6.'% a% !,<#$2% R,.;% I/*% EXXXCK?KXFA
FHE>
EK> \"/.&% !,<#$2,:+*/*% \+.'$+:% \+::&<+$&'/+.>
J#*,:'*% +1% 0/$#2':)% +<*#$3#0% *"+$'A2+,$*#
2"#-+'"#$&9)% /.% EEGYFG% \"/.#*#% 9&'/#.'*
(/'"% *-#&$A9+*/'/3#% ',<#$2,:+*/*>% R&.2#'
EXXbCKFV?KZYAbG>
EF> I)#% \D% d&$.#''% dcD% U:##-&.% jD% N/::/,-*
=d>% c$+*9#2'*% 1+$% (+$:0(/0#% ',<#$2,:+*/*
2+.'$+:%,.0#$%N5O%IO!U%*'$&'#;)>%%I/$#2':)
+<*#$3#0%*"+$'A2+,$*#%'"#$&9)>%R&.2#'%EXXYC
KZG?EYYbAXE>
ZH
EZ> I#%\+2L%j@D%\"&/**+.%J_>%N/::%IO!U%0+
/'i% M% $#&99$&/*&:% +1% ',<#$2,:+*/*% 2+.'$+:% /.
2+,.'$/#*% (/'"% "/;"% $&'#*% +1% 567% /.1#2'/+.>
6.'%a%!,<#$2%R,.;%I/*%EXXXCK?FZVAbZ>
Eb> h(&$#.*'#/.% @D% U2"+#-&.% a5D% 7,.0,:#% \D
R+-<&$0% \aD% !&':#)% @>% J&.0+-/P#0
2+.'$+::#0% '$/&:% +1% *#:1A*,9#$3/*/+.% &.0
0/$#2':)% +<*#$3#0% '$#&'-#.'% +1% ',<#$2,:+*/*>
R&.2#'%EXXYCKZG?EKFHAFK>
EV> d&$.#$% c>% N"&'% -&L#*% IO!% (+$Li% R&.2#'
EXXYCKZG?EKGb>%2+--#.'&$)
EY> j+2"/% M>% I/$#2':)% +<*#$3#0% '$#&'-#.'% 1+$
',<#$2,:+*/*% 4\+--#.'&$)8>% R&.2#'% EXXXC
KZK?EFV>
EX> j#.)+.% !MD% @(&*#L&;&% @aD% 5,#<.#$% JD
J,-/*"&%ID%=/.L/.%gD%@&;&.,%_>%R+(%:#3#:
+1% 0$,;% $#*/*'&.2#% &-/0*'% $&9/0:)% /.2$#&*/.;
',<#$2,:+*/*% &.0% ",-&.% /--,.+0#1/2/#.2)
3/$,*%2+A#9/0#-/2*%/.%=+'*(&.&>%6.'%a%!,<#$2
R,.;%I/*%EXXXCK?FAEE>
GH> \"&/**+.% J_D% \+<#$:)% aUD% I#% \+2L% j@>
IO!U%&.0%0$,;%$#*/*'&.2#?%&%*/:3#$%:/./.;%'+
&% 0&$L#./.;% 2:+,0% 4#0/'+$/&:8>% 6.'% a% !,<#$2
R,.;%I/*%EXXXCK?EAK>
GE> U&.0/1+$0%c>%N5Of*%IO!U%*'$&'#;)>%R&.2#'
EXXXCKZK?VZZ>
GG> 5&(L#.% @cD% @,"/.0/% IN>% !,<#$2,:+*/*
9$#3#.'/3#%'"#$&9)%/.% 567A/.1#2'#0% 9#$*+.*?
1#&*/</:/')%/**,#*%/.%0#3#:+9/.;%2+,.'$/#*>%6.'
a%!,<#$2%R,.;%I/*%EXXXCK?bFbAZH>
GK> @[+[/%gcD%\",$2")&$0%dMD%j:#/.*2"-/0'%6D
N/::/,-*% =>% M''#.0&.2#% 3#$*,*% 2+-9:/&.2#
(/'"% ',<#$2,:+*/*% '$#&'-#.'% /.% &.% +22,9&A
'/+.&:% *#''/.;k&% 9/:+'% *',0)>% U% M1$% @#0% a
EXXVCYV?EZEVAGE>
GF> ]&::&<AU',</% \RD% h#::(#;#$% acD% U&,')% MD
^:0$)% \D% 6+$/::+% ID% =,$./#$% @>% _:#2'$+./2
-+./'+$/.;% +1% &0"#$#.2#% '+% '$#&'-#.'% /.% '"#
9$#3#.'/3#%2"#-+'"#$&9)%+1%',<#$2,:+*/*>%6.'
a%!,<#$2%R,.;%I/*%EXXYCG?ZGZAKH>
GZ> 5#/1#'*%R=D%\&.;#:+*/%dM>%I$,;%*,*2#9'/</A
:/')%'#*'/.;%+1%@)2+<&2'#$/,-%',<#$2,:+*/*?%&
.#;:#2'#0%9$+<:#-%&'%'"#%',$.%+1%'"#%2#.',$)>
6.'%a%!,<#$2%R,.;%I/*%EXXXCK?ZbFAYE>
Gb> U$/)&<"&)&% gD% c&)&.&.0&.&% 7D% =&-$,.;A
'$&L,:%!D%j+.Q&.&$'%U>%U'&',*%+1%',<#$2,:+*/*
Thaikruea L.
2+.'$+:%/.%!"&/:&.0>%U+,'"#&*'% M*/&.%a%!$+9
@#0%c,<:/2%5#&:'"%EXXKCGF?%FEHAX>
GV> U&#.;"/$,.3&''&.&% U>% _11#2'% +1% /*+./&P/0
9$+9"):&B/*% +.% /.2/0#.2#% +1% &2'/3#% ',<#$2,A
:+*/*%&-+.;%!"&/%567A/.1#2'#0%/.0/3/0,&:*>%a
@#0%M**+2%!"&/%EXXbCVX?GYZAV>
GY> @&$&.#'$&% jg>% !$#&'-#.'% +1% -,:'/0$,;A
$#*/*'&.'% ',<#$2,:+*/*% /.% !"&/:&.0>% % \"#-+A
'"#$&9)% EXXbCFG% 4U,99:% K8?EHAZC% 0/*2,**/+.
KHAK>
GX> MLL*:/9%UD%J&*-/'"&'%UD%@&"#$%ID%U&(#$'%5>
I/$#2'% +<*#$3&'/+.% +1% ',<#$2,:+*/*% '$#&'-#.'
<)% *,9#$3/*#0% 1&-/:)% -#-<#$*% /.% S&*+'"+$.
c$+3/.2#D% !"&/:&.0>% 6.'% a% !,<#$2% R,.;% I/*
EXXXCK?EHbEAZ>
KH> g;&-3/'"&)&9+.;%aD%^'"&'3+$&3/'% ND% S&.&/
5D% ML&$&*#(/% cD% U&(&.9&.)&:#$'% c>
M0"#$#.2#%'+%',<#$2,:+*/*%9$#3#.'/3#%'"#$&9)
&-+.;%567A/.1#2'#0%9#$*+.*%/.%\"/&.;D%J&/D
!"&/:&.0>%M6IU%EXXVCEE?EHVAEG>
KE> !&.*,9"&*&(&0/L,:% UD% c+9$&(*L/% I@D
c/'/*,''/'",-%cD%c"+.$&'%=>%g+.&0"#$#.2#%/.
',<#$2,:+*/*% '$#&'-#.'% &-+.;% 567% 9&'/#.'*
&''#.0/.;%=&-$&*.&$&0,$&%5+*9/'&:D%g+.'"&A
<,$/>%%a%@#0%M**+2%!"&/%EXXYCYE?XbFAX>
KG> c$+2'+$% @5>% N5Of*% IO!U% *'$&'#;)
4\+--#.'&$)8>%R&.2#'%EXXXCKZK?VZZ>
KK> I#% \+2L% j@D% N/:L/.*+.% I>% !,<#$2,:+*/*
2+.'$+:% /.% $#*+,$2#A9++$% 2+,.'$/#*?% &:'#$.&A
'/3#% &99$+&2"#*% /.% '"#% #$&% +1% 567>% R&.2#'
EXXZCKbF?bVZ>
KF> 5&$$/#*% MID% @9"&*&% g=D% @,.0)% \D
=&.#$Q##%MD%j(&.Q&.&%a5D%U&:&./9+./%]@R>
U2$##./.;% ',<#$2,:+*/*% *,*9#2'*% ,*/.;% '(+
*9,',-% *-#&$*>% 6.'% a% !,<#$2% R,.;% I/*
GHHHCF?KbAFH>
KZ> N/:L/.*+.% ID% I&3/#*% dJD% \+..+::)% \>
I/$#2'%O<*#$3#0%!"#$&9)%1+$%!,<#$2,:+*/*%/.
J,$&:%U+,'"% &1$/2&D% EXXE% '"$+,;"% EXXF>% M-
a%c,<:/2%5#&:'"%EXXbCYb?EHXFAV>
Kb>! N/:L/.*+.%I>%!,<#$2,:+*/*%&.0%"#&:'"%*#2'+$
$#1+$-?%#B9#$/#.2#%+1%/.'#;$&'/.;%',<#$2,:+A
*/*%*#$3/2#*%/.'+%'"#%0/*'$/2'%"#&:'"%*)*'#-%/.
$,$&:% U+,'"% M1$/2&>% 6.'% a% !,<#$2% R,.;% I/*
EXXXCK?XKYAXFK>
N5Of*%IO!* ZE

โครงการ DOTS ขององคการอนามัยโลกกับวัณโรคในประเทศกําลังพัฒนา

ทีม่ ปี ญ
 หาการระบาดของโรคเอดส

ลักขณา ไทยเครือ, พ.บ.

ภาควิชาเวชศาสตรชุมชน คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม

บทคัดยอ เชือ้ ไวรัสเอดส (HIV/AIDS) มีผลกระทบทางดานระบาดวิทยาของวัณโรค โดยเฉพาะ

อยางยิ่งประเทศที่มีการแพรระบาดของเอดสอยางหนักรวมกับการมีโครงการควบคุมปองกันวัณ
โรคที่คอนขางแย องคการอนามัยโลกเริม่ ใชมาตรการ Directly Observed Treatment Short-course
(DOTS) ในตนทศวรรษที่ 1990 และเปนที่ยอมรับใหเปนวิธีการมาตรฐานในปจจุบัน เปาประสงค
หลักของ DOTS คือทําใหผูปวยรับการรักษาอยางตอเนื่องจนครบกําหนด ทัง้ นีป้ รากฏหลักฐาน
สนับสนุนความสําเร็จของมาตรการนีจ้ ากหลายๆ ประเทศ
ประเทศไทยกอตัง้ แผนงานการควบคุมวัณโรคแหงชาติตง้ั แต พ.ศ. 2510 โดยผสมผสานไปกับ
การบริการสาธารณสุขระดับจังหวัด ในป พ.ศ. 2528 มีการนําเอาโครงการการรักษาทีใ่ ชระยะเวลา
สัน้ ลงมาใช ซึ่งทําใหอตั ราการรักษาทีป่ ระสบผลสําเร็จเพิ่มขึ้น ตอมาในยุคของการระบาดของเชื้อ
ไวรัสเอดสกลับพบวาอัตราปวยกลับเพิ่มขึ้น อีกทัง้ เชือ้ วัณโรคทีด่ อ้ื ยาก็เพิม่ ขึน้ ดวย การทบทวน
โครงการควบคุมวัณโรคของไทยในป พ.ศ. 2538 พบวาอัตราการรักษาหายคอนขางตํ่า ใน พ.ศ.
2539 กระทรวงสาธารณสุขไดดาเนิ ํ นปรับแผนงานควบคุมวัณโรคแหงชาติโดยใชกลวิธกี ารรักษา
DOTS ผลการประเมินประสิทธิผลในจังหวัดนํารองซึ่งอยูในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือพบวา
อัตราการรักษาหายสูงขึน้ ถึงรอยละ 85 ในกลุมผูปวยวัณโรคปอดที่มีผลตรวจเสมหะพบเชื้อ แตผล
การศึกษานี้มิอาจจะนํ าไปใชในพื้นที่ภาคเหนือซึ่งมีการแพรระบาดของเชื้อไวรัสเอดสไดอยาง
สมบูรณ เนื่องจากโครงสรางพื้นฐานของระบบสาธารณสุขและการคมนาคมระหวางพืน้ ทีต่ า งๆ
แยกวาในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ นอกจากนีค้ วามแตกตางทางดานเชือ้ ชาติ ภาษา วัฒนะธรรม
ของชนเผาตางๆ และภูมิประเทศที่เปนเทือกเขาทําใหเขาถึงการบริการไดยากยิง่ ขึน้ รวมทั้งปญหา
วิกฤติเศรษฐกิจเขามาซํ้าเติม มาตรการ DOTS ไมไดถูกออกแบบมาเพื่อจัดการกับสถานการณเชน
นี้ ดังนัน้ จึงจําเปนตองมีการทบทวนและปรับกิจกรรมตางๆ ของโครงการควบคุมวัณโรคแหงชาติ
ทีส่ าคั
ํ ญ คือ การคนหาผูป ว ยรายใหม การรักษาเพือ่ ปองกันการติดเชือ้ โรคโดยผานมาตรการทีป่ รับ
เปลี่ยนใหเหมาะสม รวมถึง DOTs ทีป่ รับใหเหมาะกับพื้นที่ การปฏิรูประบบสาธารณสุขที่คานึ ํ ง
ถึงการผสมผสานการวินจิ ฉัยโรคและการรักษาในระดับพืน้ ที่ โดยใชบคุ ลากรสวนตางๆ ในพื้นที่
ดําเนินเปนหลัก เชียงใหมเวชสาร 2546;42(1):45-51.