Νεοελληνικός Γιαθωηιζμός

Οι μεγάλες μορθές
Ανηώνης Κ. Πεηρίδης
Λέκηορας

Δσγένιος Βούλγαρης Κιεξηθόο κε δπηηθή παηδεία θαη ξνπή πξνο ην θηιειεπζεξηζκό θαη ην
αλαθαηληζηηθό ζάξξνο. Μεηαθξάδεη Βνιηαίξν. Δπηλνεί ηνλ όξν
1716-1806 «αλεμηζξεζθία». Σίζεηαη επηθεθαιήο ηεο Αζσληάδνο ΢ρνιήο (Άγην
Όξνο), όπνπ θνηηά θαη ν Κνζκάο ν Αηησιόο. Γξάθεη έξγα πεξί
καζεκαηηθώλ, αζηξνλνκίαο, ζενινγίαο, αξραηνινγίαο θιπ. ΢ηα ύζηεξά
ηνπ ρξόληα ζηξέθεηαη πξνο ηε ζπληήξεζε. Ο Βνύιγαξεο «ππήξμε ν
αθξαηθλέζηεξνο εηζεγεηήο ηνπ εμαξρατζκνύ ηεο γιώζζαο. Γη’ απηόλ ε
γιώζζα ηεο θαζεκεξηλόηεηαο δελ ήηαλ ηθαλή λα εθθξάζεη κε αθξίβεηα
θαη θνκςόηεηα ηα πςειά λνήκαηα ηεο θηινζνθίαο. Πίζηεπε πσο κόλν
ε γιώζζα ηνπ Πιάησλα θαη ησλ άιισλ αξραίσλ θηινζόθσλ κπνξνύζε
λα αληαπνθξηζεί ζ’ απηή ηελ αλάγθε» (Κ. Μαιαθάληεο).

Κπξηόηεξα έξγα ηνπ:

 ΢σεδίαζμα πεπί ανεξιθπηζκίαρ

 Γοκίμιον ιζηοπικόν και κπιηικόν πεπί ηων δισονοιών ηων εν ηαιρ
Δκκληζίαιρ ηηρ Πολωνίαρ

Κοζμάς ο Αιηωλός Έιιελαο κνλαρόο, καζεηήο ηνπ Δπγελίνπ Βνύιγαξε ζηελ Αζσληάδα.
Πεξηνδεύεη κε ζέξκε ηε Γπηηθή θαη Βόξεην Διιάδα παξαθηλώληαο
1714-1779 πξνο ηελ ίδξπζε ζρνιείσλ θαη ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιώζζαο.
΢πιιακβάλεηαη θαη εθηειείηαη από ηνπο Σνύξθνπο κεηά ηα Οξισθηθά
(ξσζνθηλνύκελε επαλάζηαζε ζηελ Πεινπόλλεζν).

Άνθιμος Γαζής Κιεξηθόο θαη δάζθαινο. Αζρνιήζεθε κε ηελ εθδνηηθή επηκέιεηα, ηε

κεηάθξαζε θαη ηε ζπγγξαθή κεγάινπ αξηζκνύ έξγσλ θαη δηεηέιεζε
1758-1828 εθδόηεο ηνπ πεξηνδηθνύ Δπμήρ ο Λόγιορ (1811), ηνπ ζεκαληηθόηεξνπ
πεξηνδηθνύ εληύπνπ ηεο επνρήο ηνπ Γηαθσηηζκνύ. Τπήξμε αξρεγηθό
κέινο ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο ζπκκεηέρνληαο ζηελ πξνεηνηκαζία ηεο
Δπαλάζηαζεο.

Αδαμάνηιος Κοραής Ο ζεκαληηθόηεξνο εθπξόζσπνο ηνπ λενειιεληθνύ Γηαθσηηζκνύ.

Γηαηξόο, γισζζνιόγνο, θηιόινγνο, ζενιόγνο, πνιηηηθόο ζηνραζηήο,
(1748-1833) έκπνξνο θαη πνιιά άιια, ν Κνξαήο αλέπηπμε πνιπζρηδή
δξαζηεξηόηεηα ζε όινπο ηνπο ηνκείο ηεο πλεπκαηηθήο δσήο. Κεληξηθή
είλαη ε ζεκαζία ηνπ ζηελ εμέιημε ηνπ Γισζζηθνύ Εεηήκαηνο. Ο
Κνξαήο ήηαλ νπαδόο ηεο «θάζαξζεο» ηεο ειιεληθήο γιώζζαο θαη ηεο
 2

«κέζεο νδνύ» αλάκεζα ζηε Γεκνηηθή θαη ηελ Καζαξεύνπζα («μήηε

ηύππανοι ηων σςδαίων ούηε δούλοι ηηρ σςδαιόηηηορ αςηών»).
Τπνζηήξημε έλζεξκα ηε «κεηαθέλσζε» ηεο δπηηθήο παηδείαο ζηελ
Διιάδα θαη ηνλ εθζπγρξνληζκό ησλ παηδαγσγηθώλ κεζόδσλ (κε ηε
ρξήζε ηεο αιιεινδηδαθηηθήο κεζόδνπ, ηε ζπγγξαθή λέσλ εγρεηξηδίσλ
γξακκαηηθήο θαη ιεμηθώλ, ηελ απνθπγή ρξήζεο ηεο αξραίαο ειιεληθήο
ζηε δηδαζθαιία θιπ.). ΢πλίδξπζε ην πεξηνδηθό Δπμήρ ο Λόγιορ.
Πηζηεύεη κε πάζνο πσο γηα λα έξζεη ε πνιππόζεηε ειεπζεξία ησλ
Διιήλσλ ζα έπξεπε πξώηα λα πξνεγεζεί ε πλεπκαηηθή αλαγέλλεζε.
Παξά ηελ αληίξξεζή ηνπ γηα ηε ζπγθεθξηκέλε ζπγθπξία πνπ επειέγε
γηα ηελ Δπαλάζηαζε («δεν εζθάγη ποηέ ηςππανία με ζθαγήν
ηςππάνων»), ππνζηήξημε ελεξγά ηνλ αγώλα κε δηαθώηηζε ζην
εμσηεξηθό. Δλαληηώλεηαη ζηελ πνιηηηθή ηνπ Καπνδίζηξηα ηόζν, πνπ
θηάλεη λα θαηεγνξείηαη σο ν εζηθόο απηνπξγόο ηεο δνινθνλίαο ηνπ.

΢εκαληηθόηεξα έξγα ηνπ:

Αδελθική Γιδαζκαλία: αληίδξαζε θαηά ηεο ππεξζπληεξεηηθήο

Παηπικήρ Γιδαζκαλίαρ, πνπ αληηκαρόηαλ ην Γηαθσηηζκό θαη
ππνζηήξημε ηελ νζσκαληθή θπξηαξρία.

Άζμα πολεμιζηήπιον, ΢άλπιζμα πολεμιζηήπιον: επαλαζηαηηθνί ζνύξηνη.

Δλληνική Βιβλιοθήκη: εθδόζεηο αξραίσλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ.

Αςηοζσέδιοι ΢ηοσαζμοί πεπί ηηρ ελληνικήρ παιδείαρ και γλώζζηρ:

πξνιεγόκελα ζηηο εθδόζεηο ησλ Αξραίσλ.

Γημήηριος Καηαρηζής Φαλαξηώηεο. Αζρνιείηαη ηδηαίηεξα κε ηελ «παηδαγσγίαλ». «…βάλθηκε

να ζσεδιάζει ζηιρ παπαδοςνάβιερ ηγεμονίερ ένα ππόγπαμμα παιδείαρ, ηα
κείμενα ηος [ ...] επισειπούζαν μεηαξύ άλλων να κανονίζοςν πώρ να
ωθελούνηαι και να μην βλάπηονηαι οι πολύγλωζζοι νέοι ηηρ εποσήρ από
ηην ανάγνωζη ξένων βιβλίων, ιδίωρ ηων ηοςπκικών και ηων
θπαγκικών» (Περιηβάλνο, 2003, 181). Έλζεξκνο ππνζηεξηθηήο ηεο
θςζικήρ γλώζζαρ: «Σο να θπονή κανείρ πωρ η ελληνική και η πωμαίκια
είναι μια γλώζζα και όσι δύο είναι "ενάνηιο ζηον οπθό λόγο» (Γεκαξάο
[1977] 1998, 219). Αζρνιείηαη κε ηελ ςπρνινγία ηνπ παηδηνύ θαη
αγσλίδεηαη ώζηε ε θηινζνθία λα εθιατθεπζεί. ην Δγκώμιο ηος
θιλοζόθος, πνπ ζα γξαθεί γύξσ ζηα 1785, «πποζπαθώνηαρ να
αποθύγει ηιρ ακπόηηηερ, πιζηεύει όηι από ηην καηάσπηζη ηηρ θπηζκείαρ
"γίνεη' η δειζιδαιμονία και ηην αναίπεζί ηηρ η αθεΐα"» (Αξγπξνπνύινπ
2003, 149). Γηα ηνλ Καηαρηζή ε «αθεΐα και η δειζιδαιμονία είναι
άκπα, ενώ η ("αληθινή") θιλοζοθία κι η ("αληθινή") σπιζηιανοζύνη
είναι μεζόηηηερ» (Κνλδύιεο [1988] 2000, 26).

Ρήγας Βελεζηινλής Καηλνηόκνο ζηνραζηήο, από ηνπο πιένλ έλζεξκνπο ππνζηεξηθηέο ηνπ
αηηήκαηνο ηεο ειιεληθήο, αιιά θαη πακβαιθαληθήο αλεμαξηεζίαο.
1757?-1798 ΢πιιακβάλεηαη θαη εθηειείηαη γηα ηελ ζπλσκνηηθή ηνπ δξάζε,
ζύκβνιν ηεο νπνίαο παξακέλεη ν «Θνύξηνο». Μεηαθξάδεη Metastasio
 3

θαη Marmontel, θαζώο θαη πξσηνπνξηαθά «εδνληθά αλαγλώζκαηα»,

όπσο ην ΢σολείο ηων νηελικάηων επαζηών θαη Έπωηορ αποηελέζμαηα.
΢ρεδηάδεη ηε κεγάιε Υάξηα ηεο Διιάδνο. ΢ηα ζπνπδαία έξγα ηνπ
ζπγθαηαιέγνληαη επίζεο ην Δπαναζηαηικό Μανιθέζηο, ην νπνίν
πεξηιάκβαλε ηελ «Πξνθήξπμε», αιιά θπξίσο ην ΢ύληαγκα (Νέα
Πολιηική Γιοίκηζιρ και καηοίκων ηηρ Ρούμεληρ, ηηρ Μ. Αζίαρ, ηων
Μεζογείων Νήζων και ηηρ Βλασομπογδανίαρ), πνπ πεξηιάκβαλε ηα
«Γίθαηα ηνπ αλζξώπνπ θαη ηνπ πνιίηνπ» (35 άξζξα), ην θπξίσο
«΢ύληαγκα» (124 άξζξα) θαη ην «Παξάξηεκα» θαη γ) ηνλ «Θνύξην». Ο
Ρήγαο γξάθεη επίζεο Σν ΢ηπαηιωηικόν Δγκόλπιον «κία ζπλαγσγή
ζηξαηησηηθώλ θαλνληζκώλ πνπ πξνέξρνληαλ από γεξκαληθό εγρεηξίδην
πνιέκνπ θαη ζπλνδεπόηαλ από έλα επαλαζηαηηθό πξννίκην
δεκνθξαηηθήο θαηήρεζεο, ζύκθσλα κε ην ραξαθηεξηζκό ησλ
απζηξηαθώλ αξρώλ» (Α. Φξαληδή).