Bản Tin Vật Lý tháng 10 - 2011

Khi nguon va nuoi dng am me
ng
10 2011
Ban Tin Vat Ly

B n tin t ng h p hng thng, pht hnh t i thuvienvatly.com
uvienvatly.com
V t L 360
: 360.thuvienvatly.com
WWW.THUVIENVATLY.COM
Bn Tin Vt L
Thng 10 - 2011
Th Vin Vt L www.thuvienvatly.com banquantri@thuvienvatly.com Thng 10 nm 2011
Ni dung: Trn Nghim trannghiem@thuvienvatly.com Tun Quc - tuanquoc511@yahoo.com Bin tp: Trn Triu Ph trieuphu@thuvienvatly.com Thit k ba: Trn Triu Ph Cng mt s Cng tc vin khc
Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni ting Physics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.
N i dung thng ny
Gi i Nobel V t l 2011 .................................................................................. 1 ng c i n m t phn t nh nh t th gi i ........................................... 4
Th nghi m th ba nhn th y d u hi u c a v t ch t t i .......................... 5 Ion calcium m ph ng th gi i l M t tr i c th ki m tra thuy t t ng t ................................................... 7 ng i ................................................. 9
V sao c m d nghe, c m kh nghe? .................................................. 11 L en l my i u ha nhi t c a thin h ....................................... 13
N i hai m t tr i cng l n trong v tr .................................................... 14 Xc nh hi u ng Hall l ng t gip nh ngh a l i kilogram .......... 15
S s ng v c l c th ............................................................................... 17 L c ko co xc tc ph n ng ha h c .................................................... 18 B t graphene c th t o thnh nh ng th u knh t t h n....................... 20 H m t tr i t ng c m t hnh tinh kh th n m? .................................. 21 El Nino b t k p nh p bi n Electron l i ma ..................................................... 23
t sng gi a cc qubit ............................................................. 25
Neutrino c chuy n
ng nhanh h n t c
nh sng? ....................... 26 ng ......... 29
My b m ch t l ng s t t khng c b ph n no chuy n Pht hi n ph ng php m i o v tr
.............................................. 32
Neutrino T A
n Z .............................................................................. 33
Tevatron chnh th c ng c a .................................................................. 34 3 cu h i: Nhanh h n nh sng? ............................................................... 36 m thin h ng h thuy t t ng i r ng ......................................... 38
Pht hi n sao siu m i c x a nh t .......................................................... 41 Chu u s phng phi thuy n bay vng quanh m t tr i .................... 43 Khm ph bn tinh th ginh Gi i Nobel ha h c ................................ 45 Lm i mu v hnh d ng c a m t photon c thn ......................... 47
Nh v t l o t gi i Nobel: Chng ti khm ph ra m t b n v tr ............................................ 48 Trn Kim tinh c ng c t ng ozone ........................................................... 50 Nh my i n m t tr i 24/24 u tin chnh th c m c a .................. 51 ng i ............................................ 53
Cu c cch m ng m i c a thuy t t
Gi i Nobel V t l 2011
v i n a gi i cho
Saul Perlmutter D n V tr h c Sao siu m i Phng th nghi m qu c gia Lawrence Berkeley v tr ng i h c California, Berkeley, CA, M v n a gi i trao chung cho
Brian P. Schmidt i Tm ki m Sao siu m i z-cao i h c qu c gia Australian, Weston Creek, Australia
Adam G. Riess i Tm ki m Sao siu m i z-cao i h c Johns Hopkins v Vi n Khoa h c Knh thin vn v tr , Baltimore, MD, M
B n tin V t l thng 10/2011 "cho vi c khm ph ra s dn n ang tng t c c a V tr qua cc quan st sao siu m i xa Trong m t thng co, Vi n Hn lm Khoa h c Hong gia Th y i n cho bi t, Trong g n m t th k , v tr c bi t ang dn n l h qu c a V n L n (Big Bang) h i kho ng 14 t nm tr c. Tuy nhin, vi c khm ph r ng s dn n ny ang tng t c l th t b t ng . N u s dn n s cn ti p t c tng t c th v tr s ch t trong bng gi. Nng l ng cn thi u Ch m i 25 nm tr c y thi, a s cc nh khoa h c tin r ng v tr c th m t b ng m hnh n gi n v p c a Albert Einstein v Willem de Sitter t nm 1932 trong l c h p d n t t lm ch m l i s dn n c a khng gian. Tuy nhin, t gi a th p nin 1980, m t lo t quan st n i b t th c hi n d ng nh khng kh p v i l thuy t chu n, khi n m t s ng i xu t nn a m t s h ng c v m t gi t thuy t tng i t ng qut c a Einstein h ng s v tr h c hay lamba tr l i gi i thch d li u . H ng s ny ban u do Einstein a ra vo nm 1917 khng l i l c ht c a s h p d n, v ng tin r ng v tr l tnh. ng xem n l m t tnh ch t c a b n thn khng gian, nhng n cng c th hi u l m t d ng nng l ng phn b u kh p trong ton khng gian; n u lambda l n hn zero, th nng l ng ng u c p su t m v t o ra m t d ng l c y h p d n k l . Tuy nhin, Einstein d n v m ng v i s h ng trn v cu i cng ng v t b n vo nm 1931 sau khi Edwin Hubble v Milton Humason pht hi n th y v tr ang dn n . Nm 1987, cc nh v t l t i Phng th nghi m qu c gia Lawrence Berkeley v tr ng i h c California t i Berkeley kh i ng D n V tr h c Sao siu m i (SCP) sn tm nh ng ngi sao ang bng n xa nh t nh nh lu t sao siu m i Lo i Ia. H hi v ng s d ng nh ng ngi sao ny tnh ton, ngoi nh ng m c ch khc, t c m s dn n c a v tr ang ch m d n. Ng i ta trng i s gi m t c v trong s v ng m t c a lambda, nhi u ng i ngh r ng " M", l ng v t ch t quan st th y trong v tr ngy nay l m t ph n c a m t t i h n trn, v a lm ch m s dn n c a v tr mi mi, n u nh khng mang n m t k t c c d ng cu i cng. Nm 1998, sau nhi u nm quan st, hai nhm sn tm sao siu m i i u nhau i Tm ki m Sao siu m i Z-cao do Schmidt ng u v i Riess l m t thnh vin, v SCP do Perlmutter ng u i n k t lu n r ng s dn n v tr th t ra ang tng t c v khng ch m i d i s nh h ng c a l c h p d n nh ng i ta c th trng i. Hai i i n k t lu n ny b ng cch nghin c u nh ng sao siu m i Lo i Ia, trong h tm th y nh sng i t hn 50 sao siu m i xa y u hn so v i trng i. y l m t d u hi u r ng s dn n c a V tr ang tng t c.
http://thuvienvatly.com | 2
B n tin V t l thng 10/2011 gi i thch cho s tng t c , kho ng 75% kh i l ng-nng l ng c a v tr ph i c u t o t m t s ch t li u y h p d n cha ai t ng trng th y tr c . Ch t li u ny, ci s xc nh s ph n c a v tr , c t tn l nng l ng t i. Ngy nay, ng i ta ngh nng l ng t i chi m kho ng 75% v tr hi n t i, v i ch ng 21% l v t ch t t i v ph n cn l i l v t ch t thng th ng v nng l ng t o nn Tri t, cc hnh tinh v cc ngi sao. Nh ng v n m i Nh v tr h c Michael Turner tr ng i h c Chicago cho bi t gi i th ng trao cho Perlmutter, Riess v Schmidt l r t x ng ng. Hai i c nh tranh nhau l m t cu chuy n hay di k trong khoa h c cc nh v t l u v i cc nh thin vn, Turner ni. B t ng l n nh t v i c hai i l i kia a ra cu tr l i gi ng h t nh v y. M i i u tin r ng i kia khng bi t h ang lm g. Turner b sung thm r ng tr c khm ph trn, v tr h c ang trong tnh tr ng kh l n x n v i cc nh thin vn h c c m t m hnh c a v tr d a trn v t ch t t i l nh v s l m pht, nhng khng c v t ch t t o ra v tr ph ng d on ch ch t c a l thuy t l m pht. Nng l ng t i v s tng t c v tr l m nh cn thi u c a cu trn, Turner ni. Hn n a, trong khi gi i quy t m t v n n mang n cho chng ta m t v n m i nng l ng t i l g? Ti ngh l b n n i b t nh t c a m i ngnh khoa h c. Ngu n: NobelPrize.org v physicsworld.com
B n tin V t l thng 10/2011
ng c i n m t phn t
nh nh t th gi i
L n u tin, m t ng c i n c ch t o t m t phn t duy nh t. Di 1 nano mt (10-9 m), y l ng c i n h p ch t h u c nh nh t t ng c ch t o. Nh ng ng i ch t o ra ng c trn ang ng k m u thi t k c a h v i Sch k l c Th gi i, nhng ng c nh xu ny cn c nh ng ng d ng th c ti n, nh y ch t l ng i qua nh ng ng d n h p trong nh ng d ng c ki u phng th nghi m trn m t con chip. Cc phn t tr c y bi n i nng l ng t nh sng v ph n ng ha h c thnh chuy n ng tr c ti p nh ln ho c v cnh. Dng i n cn lm cho m t phn t oxygen quay trn m t cch ng u nhin. Nhng chuy n ng do i n, i u khi n c c n thi t cho m t d ng c c phn lo i l ng c cha t ng c quan st th y m t n phn t . x l v n ny, E. Charles Sykes t i tr ng i h c Tufts Boston v cc ng nghi p chuy n sang ch t butyl methyl sulphide b t i x ng, m t nguyn t sulphur v i m t chu i b n carbon m t pha v m t nguyn t carbon l loi pha bn kia. H neo phn t trn trn m t b m t ng qua nguyn t sulphur, t o thnh m t cnh qu t n m ngang, nghing v m t bn, t do quay xung quanh lin k t ng-sulphur th ng ng.
Pha trn phn t , h t m t ci kim b ng kim lo i r ng vi ba nguyn t t i u nh n c a n. Khi h cho dng i n i t u nh n ny, qua phn t , n l p ng d n i n bn d i, phn t trn bi n i i n nng thnh nng l ng quay. N quay gi t theo ki u h t ho ng kho ng 50 l n m t giy.
B n tin V t l thng 10/2011 V cnh qu t phn t l khng i x ng, nn n c th nh h ng theo hai ki u so v i l p ng bn d i. h ng ny khng c h ng kia b c nh y gi t c a phn t l khng ng u nhin m hi nghing v thu n chi u kim ng h , cho php cc nh nghin c u xem n l m t ng c. Khng r v sao l i x y ra s thin v nh v y nhng Sykes nghi ng r ng s b t i x ng c h u u nh n c a ci kim b ng kim lo i c th gi i thch t i sao ch x y ra m t s nh h ng phn t . N u c Sch Guinness ch p nh n, ng c trn s l m t k l c th gi i m i. K l c th gi i hi n nay cho ng c i n nh nh t n u so ra th ng l m t ng c kh ng l , n g m hai ng nano carbon di 200 nano mt. Dng i n ch y qua nh ng ng nano ny y nh ng gi t kim lo i nng ch y t bn ngoi ng bn ny sang ng bn kia. Sykes hi v ng khai thc ng c nh xu ny ch ng l i s ma st lm ch m dng ch y trong nh ng ng kch c nano. Kevin Kelly thu c tr ng i h c Rice Houston, Texas, ng i khng c lin quan trong nghin c u trn, cho r ng n u s truy n nng l ng i n hnh x khc nhau ty thu c vo hnh d ng c a cc phn t , th ng c ny c th c ng d ng cho s thi t k nh ng m ch i n c phn t , chng c th c dng trong nh ng b c m bi n nh xu ho c trong chip my tnh. Ngu n: Newscientist, PhysOrg.com
Th nghi m th ba nhn th y d u hi u c a v t ch t t i
M t th nghi m th ba pht hi n ra nh ng d u hi u tru ngi c a v t ch t t i. Tuy nhin, k t qu lm pht sinh thm nghi v n ch khng ph i cu tr l i, v hai th nghi m khc khng tm th y d u hi u c a v t ch t b n trn, ci c cho l t o ra l c h p d n gi nh ng thin h ang quay trn l i v i nhau, chi m kho ng 85% ton b v t ch t trong v tr . K t qu trn c t m t th nghi m g i l CRESST II, th nghi m s d ng vi t tinh th calcium tungstate siu l nh sn tm
v t ch t t i t su bn d i ng n ni Gran Sasso Italy. Khi m t h t v t ch t ch m trng m t trong cc tinh th , tinh th s gi i phng m t xung nh sng, v nh ng nhi t k nh y s o nng l ng c a va ch m . Ph n l n cc va ch m l do nh ng h t a d ng nh tia v tr . Nh ng h t ny t khng gian tun ma xu ng Tri t v i s l ng l n nn chng ch m trng CRESST&II c che ch n b i 1 km - t c ch ng m t h t m i giy. L ch n ny c t nh h ng i v i cc h t v t ch t t i v ng i ta ngh chng tng tc r t y u v i v t ch t bnh th ng. Nay cc nh nghin c u ng u l Franz Prbst v Jens Schmaler thu c Vi n V t l
B n tin V t l thng 10/2011 Max Planck Munich, c, cho bi t th nghi m trn pht hi n kho ng 20 va ch m t thng 6/2009 n thng 4 nm ngoi c l khng ph i do nh ng h t bi t gy ra. Hai th nghi m khc tr c y pht hi n ra nh ng d u hi u c a v t ch t t i kh i l ng th p, CoGeNT, t trong m t m qu ng Soudan, Minnesota, v DAMA, cng chn su bn d i dy Gran Sasso, c hai u nhn th y nh ng d u hi u c cho l do nh ng h t c kh i l ng t 7 n 20 GeV gy ra. Nhng nh ng k t qu m i trn mu thu n v i hai th nghi m v t ch t t i, CDMS II, t trong m qu ng Soudan, v XENON100 bn trong dy Gran Sasso. C hai th nghi m khng nhn th y d u hi u no c a v t ch t t i h t. 20 pht hi m c a CRESST II khng ph i l k t qu m nh gi i quy t tnh tr ng l n x n v kh ng nh m t pht hi n v t ch t t i chng c th v n l nh ng h t bi t nh tia v tr . n gi n l chng ti cha bi t ni ra b t k k t lu n no. Chng ti c n c thm s li u, pht bi u c a Belli Pierluigi, thu c Vi n V t l H t nhn qu c gia Italy Rome, m t thnh vin c a nhm DAMA. Cc thnh vin i CRESST II s ti p t c th nghi m trn v hi v ng gi i thi u nh ng k t qu nh y hn trong nm t i. Rafael Lang, m t thnh vin c a i XENON100 t i tr ng i h c Purdue Indiana, M, ho h c ch n chng. N u tn hi u c a h v n cn, th i u th t s r t h p d n, ng ni. Cc k t qu CREST II v nh ng b t ng d th y trn c th l nh ng ph t thong u tin c a ci g hon ton b t ng , ng ni. N c th l ci g hon ton m i. Thay v v t ch t t i, chng ta c th nhn th y nh ng nh cao nh t c a m t di n m o v t l m i k l no . Ngu n: New Scientist
Cc my d v t ch t t i chn su bn d i dy Gran Sasso. ( nh: Vi n Max Planck)
Cc va ch m c th lin quan n v t ch t t i, pht bi u c a thnh vin i, Federica Petricca. Hm qua, b bo co cc k t qu t i m t ngh v t l chuyn Munich. N u ng nh v y, th nh ng php o nng l ng c a cc va ch m c th a vo cc m hnh v t ch t t i mang l i nh ng c tnh kh i l ng c a h t. S d ng m hnh l thuy t hng u c a v t ch t t i, cho r ng n g m nh ng h t tng tc y u g i l neutralino, k t qu CRESST II cho th y chng c kh i l ng ch ng 10 n 20 giga electronvolt. Con s n m u nh c a nh ng gi tr c tnh tr c y, chng ri vo kho ng t 10 n 1000 GeV. Vng ng ng ny c xy d ng d a trn nh ng c tnh c bao nhiu h t cu i cng phn h y thnh neutralino c t o ra trong v tr s khai.
B n tin V t l thng 10/2011 m t v t m ph ng l ng t c th dng nghin c u m t ng ng r ng nh ng h l ng t . Ngoi ra, cc v t m ph ng l ng t c th h ng lo i t cc k ho ch s a l i, ngha l cc nh v t l c th m b o hn v k t qu c a h . Nhng trong khi cc nh nghin c u c m t s thnh cng nh t nh trong vi c t o ra nh ng v t m ph ng l ng t k thu t s b ng nh ng k thu t c ng h ng t h t nhn (NMR), nhng nh ng v t ny ch c hai ho c ba qubit v kh tng c ln 40 ho c ng n y qubit c n thi t th c thi m t m ph ng l ng t c ch. V t m ph ng l ng t ion b y m i trn do Lanyon cng ng nghi p t o ra cho th y, trn nguyn t c, ng i ta d tng c m t h nh th hn nhi u th c hi n nh ng m ph ng c ch.
Ion calcium m ph ng th gi i l ng t
V t m ph ng l ng t k thu t s u tin xy d ng trn cc ion b b y v a c cc nh v t l o ch t o. H trn, do Ben Lanyon cng ng nghi p t i tr ng i h c Innsbruck pht tri n, g m m t s ion calcium b b y thao tc b ng chu i xung laser. i nghin c u s d ng h trn m ph ng s di n ti n theo th i gian c a m t s h nhi u h t. M t v t m ph ng l ng t s d ng m t h l ng t m ph ng hnh tr ng c a h khc, kh truy xu t hn. Th d , b ng cch i u khi n t m nh sng laser v t tr ng b y m t t p h p nh ng nguyn t c c l nh, cc nh nghin c u c th i u khi n s tng tc gi a cc nguyn t - v do , m ph ng nh ng tng tc x y ra gi a cc electron trong chng ta. Nhng khng gi ng nh cc electron trong ch t kh, l n c a nh ng tng tc ny c th d dng i u ch nh, cho php cc nh v t l ki m tra nh ng l thuy t c a ngnh v t l v t ch t ngng t . Tng t v i k thu t s a s cc v t m ph ng l ng t l v t tng t theo ngha l cc tng tc gi a cc nguyn t b b y tng t tr c ti p v i cc tng tc gi a cc electron. M t v t m ph ng l ng t k thu t s , tri l i, ch a m t t p h p nh ng h t l ng t ang tng tc tc d ng nh nh ng bit l ng t (qubit) v c th dng t o ra cc c ng lgic l ng t . H l ng t c m ph ng khi c m ha vo trong h v hnh tr ng c a cc electron c xc nh b ng cch th c hi n m t php tnh l ng t . Khng gi ng nh nh ng v t m ph ng tng t , chng x l nh ng h c bi t,
nh minh h a nh ng xung laser ang i u khi n m t v t m ph ng l ng t k thu t s 6 ion. ( nh: Harald Ritsch)
B n tin V t l thng 10/2011 D dng thay i c Th nghi m c a i b t u v i m t s l ng nh ion calcium (t i a l 6) s p thnh m t hng trong m t ci b y i n t . M i ion c th t n t i trong hai tr ng thi i n t - 0 v 1 v do , c th tc d ng nh m t qubit. S tng tc gi a t ng ion c th i u khi n b ng cch chi u th n tr ng nh ng xung laser ch n l c vo nh ng ion b b y . M t php tnh b t u b i vi c a cc ion vo m t tr ng thi l ng t nh t nh. Trong m t th nghi m dng 4 ion, ch ng h n, m i qubit c gn cho gi tr 1. Sau , chi u m t chu i xung laser vo cc ion, lm cho chng tng tc v i nhau, t o thnh m t chu i c ng lgic x thng tin l ng t gi trong tr ng thi ban u. Chnh chu i ny m ph ng nh ng tng tc x y ra trong m t h l ng t th t (hay t ng t ng). Trong th d c bi t ny, cc qubit dng m ph ng b n h t spin trong spin c a t ng h t c th tng tc v i ba h t kia. Nghi m g n ng Lanyon cng ng nghi p quan tm vi c tnh ton s di n bi n theo th i gian c a cc spin, cng vi c c bi t kh th c hi n v i my vi tnh c i n. lm nh v y, i p d ng php g n ng Trotter cho h c a h . Chi u m t chu i xung gi l p s di n ti n c a h trong m t kho ng th i gian nh t nh tr c khi gi tr c a cc qubit c c ra. Sau , h c thi t l p l i v m t m ph ng gi ng h t c l p l i nhi u l n thu gi tr trung bnh cho cc Lanyon cho bi t thch th c ti p theo c a nhm ng l th c hi n nh ng m ph ng v i 10 ho c nhi u ion hn. T o ra m t h nh th khng c g kh i nghin c u b y v lm v ng vu nhi u n 14 ion. Tuy nhin, th c hi n nh ng s l ng l n php tnh trn cc ion l khng d dng g do cc qubit c xu h ng m tbanr ch t l ng t c a chng theo th i gian khi chng tng tc v i mi tr ng c a chng. Ngu n: physicsworld.com qubit l m t nghi m g n ng cho bi ton ang m ph ng. Ton b qu trnh ny sau c l p l i m ph ng m t s kho ng th i gian khc nhau, xy d ng nn b n di n ti n theo th i gian c a cc spin. Cc m ph ng di n ti n theo th i gian c th c hi n v i nh ng qubit 6 ion b b y v t o n 100 c ng l ng t . H ng n n n ha h c l ng t Su qubit v 100 c ng cho s m ph ng l ng t l m t k cng t n n t ng cho nh ng m ph ng l ng t k thu t s ph c t p v phong ph hn trong tng lai, pht bi u c a Aln Aspuru-Guzik thu c tr ng i h c Harvard M. Ci Ben Lanyon cng ng nghi p c a ng lm l tri n khai m t trong nh ng vin g ch c u trc quan tr ng nh t cho s m ph ng l ng t , ci chng ta g i l b c Trotter theo ngha chung. y l m t trong nh ng vin g ch c u trc thi t y u v c n c th c hi n c s ha h c l ng t chnh xc trn cc my vi tnh l ng t , khi chng tr nn m nh.
M t tr i c th ki m tra thuy t tng i
K t khi Einstein nu ra thuy t tng i t ng qut vo nm 1916, nhi u l thuy t khc c xu t. H i nm ngoi, Mximo Baados thu c tr ng i h c Cng gio Chile v Pedro Ferreira thu c tr ng i h c Oxford bo co m t bi n th c a m t l thuy t do nh thin vn v t l ng i Anh Arthur Eddington nu ra, b sung thm m t s h ng y h p d n cho thuy t tng i t ng qut. L thuy t ny khng yu c u c nh ng i m k d , v h qu l n khng d on v tr sinh ra t m t v n l n, n cng khng ng n s hnh thnh c a nh ng l en. Nhn vo bn trong ngi sao Khi xt m t tr ng h p d n bn trong m t chn khng, l thuy t do Eddington kh i x ng ny l tng ng v i thuy t tng i t ng qut nhng n d on nh ng hi u ng khc cho l c h p d n tc d ng bn trong v t ch t. Ni l t ng tm ki m nh ng khc bi t nh th s l bn trong cc sao neutron nhng ph n li c a sao neutron cha c hi u r so snh hai l thuy t. Cu tr l i, theo Jordi Casanellas cng ng nghi p t i tr ng i h c K thu t Lisbon, l s d ng M t tr i. Trong khi l m t ngu n h p d n y u hn r t nhi u so v i m t sao neutron, th s ho t ng bn trong c a M t tr i c m t chnh xc b i nh ng m hnh m t tr i. Nhm c a Casanellas tnh c ngay c d ng Newton phi tng i tnh c a n, l thuy t do Eddington kh i x ng s d on nh ng chnh l ch c th o c trong cng su t pht c a m t tr i so v i l thuy t h p d n chu n. Cc nh nghin c u Lisbon ch ng t r ng s c m t c a s h ng h p d n y trong l thuy t c a Baados v Ferreira l tng t v i vi c l p m t gi tr khc cho
Li u M t tr i c th ki m tra nh ng l thuy t khc c a s h p d n hay khng? ( nh: NASA)
Nh ng l a ch n khc thay cho thuy t tng i t ng qut c a Einstein c th nghin c u b ng cch kh o st M t tr i. l kh ng nh c a m t nhm nh v t l B o Nha. H tm th y m t bi n th c a m t l thuy t c Arthur Eddington nu ra cch nay g n m t th k tr c b rng bu c nhng khng b bc b b i nh ng quan st neutrino m t tr i v sng m m t tr i. Thuy t tng i t ng qut, l thuy t m t s h p d n l s cong c a khng-th i gian do nh ng v t th kh i l ng l n gy ra, cho n nay v t qua t ng php ki m tra th c nghi m v quan st m cc nh v t l c th ngh ra. Nhng l thuy t trn th t s c m t s tr c tr c. Ngoi ch kh th ng nh t n v i c h c l ng t , v kh gi i thch b n ch t c a v t ch t t i v nng l ng t i, cn c nh ng tr c tr c mang tnh khi ni m v nh ng i m k d , t i cc nh lu t v t l b ph v .
B n tin V t l thng 10/2011 h ng s h p d n bn trong v t ch t. V v i l n c a l c h p d n l n hn ho c nh hn gi tr n c bn trong M t tr i, th nhi t bn trong m t tr i cng b thay i v M t tr i c cho l tr ng thi cn b ng th y tnh. i u ny c ngha l p su t h ng vo trong c a kh i l ng c a n c cn b ng b i p su t nhi t h ng ra ngoi do cc ph n ng nhi t h ch bn trong n gy ra. M t nhi t cao hn g i n m t t c t chy nhi t h ch cao hn, thnh ra g i n t c pht neutrino m t tr i cao hn. Sng m bi n thin Tng t nh v y, m t l n khc c a l c h p d n bn trong M t tr i ng m t s bi n thin trong s phn b m t c a n, ci s lm thay i s truy n sng m o b ng cc k thu t nh t ch n. Casanellas v cc c ng s ch ng t r ng cc quan st b ng knh thin vn neutrino c a dng neutrino m t tr i pht sinh t ph n ng dy chuy n proton-proton t o ra s rng bu c ng k i v i s hi u ch nh thuy t tng i t ng qut, h tnh ra m t gi i h n trn cho h ng s h p d n hi u d ng. K t h p v i gi i h n d i thu c t d li u nh t ch n, cc nh nghin c u c th t ra s rng bu c ng k ln l thuy t do Eddington kh i x ng. Tuy nhin, h trnh by r ng cc tnh ton c a h khng lo i tr m t l thuy t nh v y. Cc nh nghin c u cho bi t vi c c i thi n gi i h n trn v gi i h n d i ny s l kh khn do sai s m t vi thng s trong cc m hnh m t tr i, th d nh hm l ng helium trn b m t m t tr i. Nh v y, nh ng php o nh y hn c a dng neutrino khng c kh nng c nhi u tc ng. Nhng h tin r ng cch ti p c n c a h c th dng rng bu c nh ng l thuy t khc c a s h p d n. Ki m tra thm trn Tri t Theo thnh vin i, Paolo Pani, nh ng l thuy t nh v y c th ki m tra th c nghi m b ng cch o, th d , l c ht h p d n gi a m t qu c u kim lo i chn vo m t ci l trn t v kh i l ng Tri t bao xung quanh n. Quan i m l t o ci l v a l n cho qu c u n m v a v n, sao cho ci c o l l n c a l c h p d n qua v t ch t v khng c kho ng tr ng xung quanh (trong tr ng h p ny l khng kh). Tuy nhin, Pani cho bi t y th t s l m t th thch th c nghi m khng n gi n. Ngu n: physicsworld.com
V sao c m d nghe, c m kh nghe?

B n c bao gi t ng h i v sao t p h p nh ng n t nh c nh t nh l i t o thnh giai i u hon h o trong khi nh ng t p h p n t khc th b n ch ng mu n l t tai hay khng? Nay cc nh v t l h c chu u v a pht tri n m t m hnh xu t r ng nh ng n t nh t nh nghe m i v chng kch thch nh p nhng cc neuron trong h thnh gic. Cc nh nghin c u cho bi t h nh l ng hi u ng ny b i vi c ch ng t r ng nh ng tn hi u th n kinh cch nhau nh ng kho ng u n i v i nh ng t n s nghe d ch u, nhng l i c chng hay ch i v i nh ng tn hi u kh nghe. H cho bi t m hnh c a h cn gip hi u r nh ng gic quan khc, nh s nhn, s d ng h th ng x l th n kinh tng t . Lm th no con ng i v ng v t c m nh n m thanh t lu m ho c cc nh khoa h c do kh nng b t ng c a no trong vi c x l tn hi u thnh gic. H thnh gic l b my c nghin c u nhi u nh t. Nhng ngay c nh ng tn hi u m thanh n gi n nh ng c p m thu n khi t nh m do nh c c pht ra cng c th gy ra nh ng hi n t ng khng th no gi i thch n gi n, pht bi u c a Bernardo Spagnolo thu c tr ng i h c Palermo, Italy, m t trong cc tc gi c a bi bo ng trn t p ch Physical Review Letters trong thng ny. L y th d , Spagnolo trch d n hai y u t m cc nh c s hoan nghnh: s c m nh p v s c m thu n tai v ngh ch tai. Ni n gi n, c m nh p l c th phn bi t nh ng t n s m r nt, cn s c m thu n tai v ngh ch tai l c th cho bi t s khc bi t gi a m i u ha v m khng i u ha.
nh minh h a cc neuron th hi n thng tin, v d tn hi u vo c m gic, chuy n ha thnh nh ng xung gai th n kinh trong no. ( nh: iStockphoto.com/ktsimage) http://thuvienvatly.com | 11
B n tin V t l thng 10/2011 Trong nghin c u m i c a h , cc nh nghin c u t p trung vo s c m thu n tai v ngh ch tai v i m c tiu nh n bi t v tr v ch t l ng c a tn hi u i cng v i s i u ha v khng i u ha trong no. S nghe lin quan n s bi n i m thanh thnh nh ng xung gai th n kinh. M hnh c a cc nh cn trn g m ba thnh ph n ki u neuron. Hai trong s ny bi u di n neuron c m gic v b tc ng b i ti ng n hai t n s khc nhau. Tn hi u pht ra c a hai neuron, trong s c m t c a m t mi tr ng n o, c lin quan synape v i neuron th ba. y l m t neuron n i lin k t v i m t neuron c m gic d n n nh ng neuron khc trong no. Trn th c t , c nhi u hn hai neuron n i, v tai ng i c th ho t ng t n s t 20 Hz n 20 kHz v c th pht hi n ra m thanh trong ng ng r ng 120 decibel. Xung gai pht ra c a neuron n i l tm i m chnh c a nghin c u trn. Nghin c u tm th y r ng n u m t tn hi u m c h thnh gic chuy n ha thnh cc xung gai v i s phn b u n c a nh ng kho ng gai trong, th tn hi u c c m nh n l m i. Nhng khi cc kho ng gai trong l khng u, th tn hi u c c m nh n l chi tai. T i ng ra c a neuron n i, tn hi u vo khng i u ha gy ra nh ng xung gai m , cn tn hi u i u ha t o ra cc xung gai u n hn, km n hn. i nghin c u nh l ng s u n c a tn hi u ra neuron n i theo entropy c a tn hi u. S u n ny lin h tuy n tnh v i entropy thng tin: nh ng m m i gy ra s u n xung gai cao v v th entropy th p; nh ng tn hi u khng i u ha th gy ra s u n xung gai th p v v th entropy cao. Spagnolo cho bi t m hnh trn c th nghin c u vi tr c a s nhi u do mi tr ng bn ngoi v bn trong trong h th n kinh, i v i nh ng hi n t ng c m gic ghi nh n v tnh vnh c u c a thng tin ch a trong nh ng tn hi u vo ph c t p trong no. Nghin c u qu trnh ny c th gip tm hi u nh ng lo i tn hi u vo no c th s ng st trong mi tr ng n o c a no, lm sng t c ch c a qu trnh ny, v gi i thch n c ngha l g t quan i m c m gic v nh n th c, Spagnolo ni. ng cng cho bi t vi c nghin c u v tm hi u h thnh gic cung c p m t c s cho nh ng h c m gic t c nghin c u khc bi u hi n nh ng nguyn l tng t c a s chuy n ha kch thch do mi tr ng thnh xung gai th n kinh. Ngu n: physicsworld.com
L en l my i u ha nhi t c a thin h
L en siu kh i n m t i tm c a m t thin h to l n hay m thin h tc d ng nh m t ci l s i, bm nhi t vo mi tr ng xung quanh n. Nhng cc nh thin vn ch t v t tm hi u lm th no m t nhi t u n c duy tr trong ton b thin h khi m l en d ng nh ch tng tc v i ch t kh ln c n. Nay cc nh nghin c u Canada v Australia tin r ng cu tr l i c th l m t vng h i ti p trong l c h p d n lm cho ch t kh tch gp xung quanh l en cho n khi m t c a n t t i m t i m t i h n. Sau , ch t kh tun vo trong l en, nh t th i chuy n ha thnh nhi t. Cc thin h pht x tia X v s th t thot nng l ng lin t c nh th ny s lm ngu i ch t kh c a chng n m c n co l i thnh nh ng ngi sao. Tuy nhin, cc nh thin vn ch nhn th y m t ph n nh c a s hnh thnh sao nh trng i nh ng thin h elip kh ng l v cc m thin h, ngha l ph i c ci g ang lm nng ch t kh. Ngu n sinh nhi t chnh duy nh t l l en siu kh i t i tm c a thin h hay m thin h cn g i l nhn thin h ho t ng (AGN). Nhng nh ng AGN nh v y khng nh n h i ti p t ph n l n ch t kh trong m t thin h, chng c th xa AGN n 330 000 nm nh sng. V y th lm th no AGN duy tr nhi t c a ton b thin h? p su t gi m Edward Pope v Trevor Mendel, thu c tr ng i h c Victoria British Columbia, cng v i Stanislav Shabala thu c tr ng i h c Tasmania Australia, ngh r ng h bi t s h i ti p ny x y ra nh th no. H cho r ng khi ch t kh trong tm c a thin h l n hay m thin h ngu i i
b i s pht x tia X, n m t d n p su t, do cho php cho php nhi u ch t kh t pha ngoi trong m ch y vo bn trong. Cu i cng, ch t kh tr nn m c t i m c n khng th ch u n i tr ng l ng c a ring n v n co l i t ng t, tun vo bn trong l en. L en nu t l y m t ph n ch t kh v s d ng nng l ng ny nm ph n ch t kh cn l i ra ngoi. Cc nh nghin c u tin r ng dng kh nm ra bn ngoi ny c th giu nng l ng n m c m t ph n ch t kh cn c th bay v t ra kh i m t thin h elip nhng n khng nng l ng t ng c ch t kh ra kh i m t m thin h.
nh minh h a m t nhn thin h ho t ng. ( nh: NASA/CXC/M Weiss)
Dng kh nm ra s ch a nh ng h t truy n i g n t c nh sng v s v t ra kh i t m v i xa xi nh t c a m t thin h s . M c d n ch c c p nng l ng b i ch t kh tm, nhng l en th t s c th lm nng ton b ch t kh trong thin h, Pope ni. Nh ng dng kh nm ra t m t AGN c th ti p t c chuy n ng i ra 10 n 100 tri u nm theo tnh ton c a cc nh nghin c u l ph h p v i nh ng quan st nh ng b t kh kh ng l do nh ng vi v t ch t AGN th i ra trong c th i gian
B n tin V t l thng 10/2011 tng ng. M t khi AGN tnh l ng, ch t kh b t u ngu i tr l i, ch y v pha tm c u thin h hay m thin h tr l i. T c trung bnh m ch t kh trn hnh thnh l m i n i quan tr ng gi a nh ng dng kh nm AGN v nhi t quy m l n c a thin h. N ph thu c vo s chnh l ch gi a t c ngu i i c a ton b thin h c ng v i t c nng ln trung bnh do AGN. S tch gp ch t kh nhanh hn khi s ngu i i chi m u th , v ch m hn khi s nng ln m nh hn. H qu l b n c th th y y l m t vng l p t i u ha gi ng h t nh m t my i u nhi t, Pope ni. L i gi i thch c tri n v ng Andrew Benson thu c Vi n Cng ngh California Pasadena cho bi t vi c bao g p c nh ng dng kh nm AGN tu n hon trong l i gi i thch ny c a cc th c cc thin h v m thin h i u ha nhi t c a chng l c tri n v ng v chng ta quan st th y AGN l on ch trong m t th i gian ng n, sau l kho ng th i gian off ko di. L ng th i gian on i v i m t AGN ph thu c vo l ng ngu i i m n trung ha, v cc nh nghin c u cho bi t cc quan st sinh ra t ng sau y: nh ng m thin h cng sng v tia X cng c kh nng ch a m t AGN nm ra dng v t ch t so v i nh ng m m hn. David Rafferty thu c i thin vn Leiden H Lan cho bi t quan i m trn l kh quy n r v c th l ng. Tuy nhin, ng c nh bo r ng t m quan tr ng c a n ch c th nh gi sau khi cc tin on c a n c ki m tra k l ng. Benson th khng hon ton b thuy t ph c r ng s ch y vo trong c a ch t kh v h ng l en l th t s tu n hon v d , ng ni, c kh nng ch t kh c th ch y vo trong theo m t chi u trong khi dng ch y h ng ra l theo chi u khc. Tuy nhin, ng ng r ng cc tin on c a cc nh nghin c u trn, nh th i gian on c a AGN t l nh th no v i kh i l ng c a l en, lm cho l thuy t c th ki m tra c l ci lun lun quan tr ng nh t. Ngu n: physicsworld.com
Ni hai m t tr i cng l n trong v tr

M t trong nh ng c nh ng nh nh t trong b phim Chi n tranh gi a cc v sao l c nh nh du hnh Luke trn m t ng n i y b i, ng m c p i m t tr i ang l n bn nhau. Nh du hnh ang ng trn hnh tinh vi n t ng Tatooine, nhng ha ra c nh m t tr i l n k qui tng t nh v y l c th ng m trn th c t - t hnh tinh ngo i m i pht hi n c tn g i l Kepler 16b, n quay xung quanh hai ngi sao.
Tuy nhin, nh ng ng i trn Tri t ng hi v ng qu s m vo vi c ng m m t c nh m t tr i l n kp nh th : b n c n i xa 200 nm nh sng , v m t khi b n t i , b n s khng th ng c trn hnh tinh u n l hnh tinh kh. T i trung tm c a h m t tr i kp m i pht hi n, m t ngi sao mu cam v m t ngi sao mu nh hn quay xung quanh nhau m i vng 41 ngy, cch nhau n a qung ng t Th y tinh n M t tr i. Ngi sao ln cam v ngi sao ln c p k c a n tng ng c 69% v 20% kh i l ng c a M t tr i.
B n tin V t l thng 10/2011 Knh thin vn v tr Kepler c a NASA khm ph ra hnh tinh trn b ng phng php i qua (Khi hnh tinh i qua pha tr c ngi sao, n ch n b t m t ph n nh sng sao). Hnh tinh trn v ch ra m t qu o g n nh trn v i hai m t tr i n m g n nh t i tm c a n. Ngu n: New Scientist
Khng t so v i Kepler 16b ( nh: Absolute Films)
Xc nh n hi u ng Hall l ng t gip nh ngha l i kilogram

Kilogram hi n nay c nh ngh b ng m t c c kim lo i Paris nhng nay cc nh nghin c u Anh, Php v Th y i n v a xc nh n m t gi nh thi t y u c a m t phng php m i nh ngha chu n kh i l ng trn d a theo cc h ng s c b n. c bi t, h v a ch ng t r ng i n tr Hall l ng t o trong m t ch t bn d n v trong graphene l gi ng nhau v i sai s tng i 8,6 10-11. i n tr ny c cho b i t s c a h ng s Planck (h) v bnh phng i n tch electron (e) v c th dng nh ngha kilogram. Chu n kilogram ch t o t platinum v iridium, v t t i C c Cn n ng v o l ng Qu c t (BIPM) Paris. Trong 60 nm qua, m t s so snh c a chu n kilogram ny v i nh ng b n sao gi ng h t cho th y kh i l ng c a n ang thay i. H qu l cc nh khoa h c v ang i tm m t phng php m i nh ngha
kilogram ch s d ng nh ng h ng s c b n. Cch lm ph bi n nh t l th c hi n cn watt, so snh tr ng l ng c a m t v t v i m t l c i n t . M t ci cn nh v y ho t ng trn gi thi t r ng t s h/e2 l c l p v i ch t li u dng o n. M t ci cn watt s d ng t s ny cng v i m t php o i n tr Hall l ng t nh ngha kilogram theo h. Cc electron tri gi t Hi u ng Hall l s xu t hi n c a m t i n p gi a hai m t i di n c a m t t m kim lo i khi m t dng i n i qua theo chi u di c a n. Hi u ng Hall i h i s c m t c a m t t tr ng vung gc v i t m kim lo i. T tr ng lm cho cc electron ang chuy n ng tri gi t v pha m t m t khi chng i qua t m kim lo i. Thng th ng, xu h ng tri gi t c a cc electron ph thu c vo cc y u t nh m t electron trong ch t li u v b dy c a t m kim lo i. Hi u ng Hall l ng t x y ra trong cc t m m ng n m c chng l hai chi u i
B n tin V t l thng 10/2011 v i cc electron. N u m t t m kim lo i nh v y ch u nhi t r t th p v t tr ng cao, th i n p Hall b l ng t ha nh ng gi tr r i r c c v c l p v i ch t li u ang s d ng. Khi so snh i n p Hall v i c ng dng i n ch y qua ch t d n, th i n tr Hall thu c l h/Ne2, v i N l m t s nguyn. Theo J T Janssen thu c Phng th nghi m v t l qu c gia (NPL) Teddington, Anh qu c, khng c m t l thuy t gi i thch t i sao x y ra nh v y; tuy nhin, t t c cc th nghi m cho n nay u kh p v i gi tr chung ny cho i n tr Hall l ng t . N u d nh ngha l i c a kilogram xy d ng trn hi u ng Hall l ng t , th sai s trong nh ng th nghi m ny th t s ph i r t ch t ch . So snh tr c ti p Nay Janssen cng cc ng nghi p t i NPL, i h c Chalmers v i h c Linkping Th y i n, i h c Lancaster Anh v BIPM v a th c hi n m t so snh tr c ti p c a hi u ng Hall l ng t thu c hai ch t li u r t khc nhau. Hai ch t ny l ch t bn d n galliumarsenide pha t p ch t t o ra m t t m hai chi u g m cc electron, v graphene m t l p carbon ch dy m t nguyn t . Nh ng th nghi m tr c y xc nh n r ng hai ch t bn d n bi u hi n hi u ng Hall l ng t gi ng nhau, nhng nghin c u m i ny l nghin c u u tin so snh tr c ti p hai ch t li u v i nh ng tnh ch t i n t r t khc nhau . Trong khi cc electron d n gallium arsenide hnh x gi ng nh cc h t c kh i l ng, th cc electron graphene hnh x gi ng nh nh ng photon khng kh i l ng. Cc nh nghin c u s d ng m t b tr chu n so snh i n tr Hall c a hai m u ch t gi nhi t r t g n khng tuy t i. Nh ng dng i n gi ng h t nhau c g i qua hai m u ch t t o i n p Hall. th y i n p ny c khc nhau hay khng, m t m ch i n khc n i hai bn c a hai m u ch t v i m t my d dng i n c c k nh y. Cc nh nghin c u khng o th y dng i n no, ngha l i n p gi a hai hai m u ch t l gi ng nhau. Thch th c v n cn y l php o chnh xc nh t c a s c l p v i ch t li u c a hi u ng Hall l ng t , Janssen ni. Tuy nhin, v n c nh ng thch th c quan tr ng c n v t qua trong vi c thi t k v i u khi n s ho t ng c a cn watt nh th . i u quan tr ng nh t, theo Janssen, l tr ng i c h c c a vi c i u khi n ci cn. V d , l c t o ra b i cu n dy t tnh v v n t c c a n ph i canh ch nh th t th ng v i tr ng l c. V khi sai s ton ph n gi m i, th cng kh t o ra s canh ch nh ny. Vi c nh ngha l i chu n kilogram hi n nay l m t trong nh ng ti chnh trong o l ng h c, pht bi u c a Alexander Penin thu c tr ng i h c Alberta Edmonton, Canada. Th t v y, trong tu n t i, cc nh o l ng h c s g p nhau Paris trong H i ngh ton th l n th 24 v Cn n ng v o l ng th o lu n gi tr c a cn watt v nh ng xu t khc nh m nh ngha l i kilogram. Ngu n: physicsworld.com
S s ng v c l c th
Cc nh khoa h c t i tr ng i h c Glasgow, n c Anh, cho bi t h v a ti n nh ng b c thm d u tin h ng n vi c t o ra s s ng t nh ng ha ch t v c c kh nng mang l i m t lnh v c nghin c u m i: sinh h c v c. Gio s Lee Cronin, tr ng b mn Ha h c t i Khoa Khoa h c v K thu t, v i c a ng ch ng minh m t phng php m i t o ra nh ng t bo ha ch t v c hay iCHELL. Gio s Cronin ni: Ton b s s ng trn tri t xy d ng trn sinh h c h u c (t c l carbon d ng amino acid, nucleotide, v ng,) v th gi i v c b xem l v tri v gic. Ci chng ti ang th th c hi n l t o ra nh ng t bo v c ti n ha, t sao chp, v c b n l ang s ng. B n c th g i l sinh h c v c. Cc t bo trn c th chia ngn b ng cch t o ra nh ng n i mng i u khi n dng ch t li u v nng l ng i qua chng, ngha l m t s qu trnh ha h c c th tch li bn trong cng m t t bo gi ng h t nh nh ng t bo sinh h c v y. Cc nh nghin c u cho bi t nh ng t bo trn, chng cn c th d tr i n nng, c ti m nng khai thc trong m i lo i ng d ng trong y khoa, nh cc b c m bi n hay khu bi t cc ph n ng ha h c. Nghin c u ny l m t ph n thu c m t d n c a gio s Cronin nh m ch ng minh nh ng h p ch t ha h c v c c kh nng t sao chp v ti n ha gi ng h t nh cc t bo h u c, sinh h c g c carbon.
Nghin c u vi c t o ra s s ng v c m i trong nh ng giai o n ch p ch ng c a n, nhng gio s Cronin tin r ng n hon ton kh thi.
Gio s Cronin ni: M c tiu l n l xy d ng nh ng t bo ha ch t ph c t p v i nh ng tnh ch t ki u s s ng c th gip chng ta tm hi u s s ng xu t hi n nh th no v ng th i s d ng cch ti p c n ny v ch ra m t cng ngh m i d a trn s ti n ha trong th gi i v t ch t m t lo i cng ngh s ng v c. Vi khu n v c b n l nh ng vi sinh v t n bo c u t o t nh ng ha ch t h u c, v y th t i sao chng ta khng th t o ra nh ng vi sinh v t t nh ng ha ch t v c v cho php chng ti n ha? N u nh thnh cng, lnh v c nghin c u ny s mang l i cho chng ta m t s ki n th c h t s c su s c v s ti n ha v cho th y khng ch l m t qu trnh sinh h c. N cng c ngha l chng ta ch ng minh c r ng s s ng phi carbon l c th t n t i v lm thay i hon ton nh n th c c a chng ta. Xem video thuy t trnh c a gio s Cronin t i http://www.physorg.com/news/2011-09scientists-inorganic-life.html Ngu n: PhysOrg.com, i h c Glasgow
L c ko co xc tc ph n ng ha h c
Cc nh nghin c u M v a ch ng minh r ng l c c c th mang n nh ng ph n ng ha h c c o. Th nghi m c a h cho ht cc phn t trong dung d ch b ng siu m v cho th y c h c c th m ra nh ng l trnh ph n ng m i khc trong ha h c. Khm ph trn cn c th d n t i s pht tri n c a nh ng cng ngh m i nh cc b c m bi n l c kch ho t ho c ch t bm dnh thu n ngh ch. Cc nh ha h c c m t s phng php thc y cc ph n ng ha h c x y ra, th d nh un nng ho c chi u sng. Nhng s b sung thm nng l ng r ng ri nh th ny c th mang n nh ng s n ph m ph khng mong mu n v lm lng ph nh ng ch t xc tc c gi tr . Trong nh ng tr ng h p khc, nhi t v nh sng th m ch khng ho t ng. Ng i ta bi t trong hng th p k qua r ng l c c l m t cch khc xc ti n cc phn t ha h c m t lnh v c g i l ha c h c. V d , n u b n nhai m t mi ng k o cao su, th m t s lin k t c ng ha tr c a ch t k o s b ph v , t o thnh nh ng polymer ng n hn. Cc nh ha h c cn s d ng l c c l c l a v xc ti n nh ng ph n ng nh t nh, v d nh m vng phn t hay lm thay i c u trc phn t . Ci h cha c kh nng lm c l s d ng l c c xc tc m t ph n ng ha h c khng th i u khi n b ng b t k cch no khc.
Phn t
ko co m ra nh ng l trnh nghin c u m i trong ha h c. ( nh: iStockphoto.com/kutaytanir) http://thuvienvatly.com | 18
B n tin V t l thng 10/2011 Ph n ng ngoan c Thnh t u ny nay c ch ng minh b i Christopher Bielawski cng cc ng nghi p t i tr ng i h c Texas Austin. Nhm c a Bielawski t p trung vo m t nhm ch c hnh vng g i l triazole (C2H3N3), ch t th ng c dng trong nghin c u sinh h c v khoa h c v t li u. Triazole c bi t l ng phn 1,2,3-triazole c t o ra trong s c ng vng c a m t azide (nhm ch c N3-) v m t alkyne (nh ng hydrocarbon c m t lin k t ba carbon-carbon) trong s c m t c a ng. Tuy nhin, m t khi hnh thnh, triazole khng b nh h ng b i m i cch x l nhi t, ha h c, v nh sng. Cc nh nghin c u b t u v i triazole, sau g n nh ng chu i polymer vo m i pha c a t ng phn t . Sau t m u ch t trong dung d ch v tc d ng siu m vo. Qu trnh ny lm cho nh ng ci b t nh xu l n d n v co l i, ht ln nh ng chu i polymer ln c n. Theo i nghin c u, qu trnh ny lm pht sinh m t l c cng d c theo chu i lin k t polymer t t i gi tr c c i chnh gi a chnh l ni cc phn t triazole n m. L c cng lm bi n d ng cc lin k t, cho php triazole v thnh azide v alkyne thnh ph n c a n. Ph n ng bo co [triazole v thnh azide v alkyne] l m t trong r t t nh ng bi n i ch c xc tc b i l c c h c kh nng ph n ng chng ta m t khng th thu c v i nh ng kch thch khc, nh nhi t hay nh sng, Bielawski ni. Bielawski tin r ng minh ch ng c a nhm ng lm sng t lm th no nh ng ch t li u ch a triazole c th b h ng d i nh ng s c cng c h c nh t nh. Nhng ng cng ngh nghin c u trn c th c nh ng ng d ng th c ti n. Ch ng h n, cc nh sinh h c s d ng cc triazole nh d u cc phn t sinh h c nay c th khng c n nh d u n a. Trong khi , cc nh v t l c th h tr cc nh ha h c kh o vai tr c a c h c trong lin k t ha h c, kh c su thm ki n th c c a chng ta v ng l c h c ha h c v, c kh nng, d n t i cc khm ph c a nh ng php bi n i ha h c m i. Gi ng nh b tng cha M t khi nghin c u thnh cng, n l tng ng ha h c c a b tng cha , pht bi u c a Stephen Craig, m t nh ha h c t i tr ng i h c Duke B c Carolina, M. Craig tin r ng, trong s xy d ng nh ng phn t ph c t p, c kh nng s d ng l c c b o v nh ng nhm ch c nh t nh b ng cch t m th i chuy n chng sang nh ng nhm khng ph n ng, v d nh triazole. Ci quan tr ng l b o v nh ng nhm ph n ng c gi tr b ng cch lm cho chng khng ph n ng trong nh ng giai o n u c a qu trnh xy d ng, chng s ng st cho n khi c n n chng trong nh ng giai o n sau. Nancy Sottos, m t nh khoa h c v t li u t i tr ng i h c Illinois Urbana-Champaign, M, g i nghin c u trn l r t h p d n, v ngh r ng n c th bo tr c nh ng ng d ng nh cc b c m bi n l c kch ho t. Ngo i suy v h ng tng lai, n c th mang n m t n n t ng m i cho cc ch t li u ph n ng l c, b ni. Ti m nng xa n a l nh ng polymer c tnh bm dnh thu n ngh ch i v i m t b m t nh t nh. Ngu n: physicsworld.com
B n tin V t l thng 10/2011 Nay Andre Geim v Konstantin Novoselov hai ng i cng nh n Gi i Nobel V t l 2010 cho s khm ph ra graphene v a ch t o ra nh ng d ng c nh xu cho th y graphene c th s d ng nh th no trong cc h quang h c thch ng. Lm vi c v i cc ng nghi p t i tr ng i h c Manchester, cc nh v t l b t u v i vi c t o ra nh ng m ng graphene l n trn ch t n n silicon oxide ph ng. Khi khng kh bn d i graphene khng th thot ra ngoi, th ng th m t ci b t ch t li u y s hnh thnh. Nh ng ci b t c c k b n v c kch c a d ng v i ng knh t vi ch c nano mt n hng ch c micro mt.
B t graphene c th t o thnh nh ng th u knh t t hn

M t ci b t graphene nh xu c th dng lm m t th u knh quang h c v i tiu c c th i u ch nh c. l k t lu n c a cc nh v t l Anh, h v a ch ng minh r ng cong c a nh ng ci b t nh v y c th i u khi n b ng cch tc d ng m t i n p ngoi. Cc d ng c d a trn khm ph ny c th c cng d ng trong nh ng h tiu c thch ng nh m b t ch c cch th c ho t ng c a m t ng i. Graphene l m t t m carbon ch dy m t nguyn t v c nhi u tnh ch t c v i n t c nh t v nh . N c c k n h i v c th ko cng ln t i 20%, ngha l nh ng ci b t v i hnh d ng khc nhau c th th i t ch t li u trn. Tnh ch t ny, cng v i th c t graphene l trong su t i v i nh sng nhng khng th xuyn qua i v i a s ch t l ng v ch t kh, c th khi n ch t li u trn l t ng cho vi c ch t o nh ng th u knh quang h c tiu c thch ng. Nh ng th u knh nh th c s d ng trong camera i n tho i di ng, webcam v knh m t tiu c t ng, v th ng c ch t o b ng nh ng tinh th l ng hay ch t l ng trong su t. M c d nh ng d ng c nh v y ho t ng t t, nhng chng tng i kh ch t o v ch t o t n km. Trn nguyn t c, cc d ng c quang thch ng g c graphene c th ch t o b ng phng php n gi n hn nhi u so v i nh ng phng php dng cho nh ng d ng c hi n nay. Chng cn c kh nng r hn n u cc qu trnh quy m cng nghi p s n xu t cc d ng c graphene c m t trn th tr ng. Nh ng ci b t nh xu
nh ch p qua knh hi n vi l c nguyn t c a m t ci b t graphene. Ci b t c ng knh ch ng 3 m. ( nh: Applied Physics Letters)
ch ng minh nh ng ci b t c th ho t ng nh nh ng th u knh tiu c thch ng, i khoa h c ch t o nh ng d ng c ch a cc i n c c t tanium/vng g n v i cc b t trong m t b tr ki u transistor. Theo cch ny, cc nh nghin c u c th tc d ng m t i n p c ng ln c u hnh. Sau , h thu nh hi n vi quang h c c a cc c u trc trong khi i u ch nh i n p t - 35 ln + 35 V. ng nh trng i, h nhin th y hnh d ng c a
B n tin V t l thng 10/2011 nh ng ci b t t ch b cong nhi u tr nn ph ng hn khi i n p thay i. Theo cc nh nghin c u, nh ng th u knh ho t ng th c t c th ch t o b ng cch l p y nh ng ci b t graphene b ng m t ch t l ng chi t su t cao ho c b ng cch ph ln trn b t m t l p ph ng ch t l ng ny. V y ti p theo s l g? Chng ti v a ch ng minh r ng vi c i u khi n cong c a nh ng ci b t ny l m t cng vi c d dng, Novoselov ni. Chng ti hi n ang b t u ti n hnh nh ng th nghi m khc trong nh ng s bi n d ng ph c t p hn graphene s c t o ra v c i u khi n. Ngu n: physicsworld.com
H m t tr i t ng c m t hnh tinh kh th nm?

Cc nh khoa h c tin r ng h m t tr i c a chng ta c l t ng c m t hnh tinh kh th nm b v t b kh i h m t tr i v tr thnh tr b i i. M t nghin c u m i c a David Nesvorny, thu c Vi n Nghin c u Ty Nam Colorado, M, s d ng nh ng m ph ng my tnh khc nhau kh o st h m t tr i trng nh th no h i b n t nm v tr c. ng pht hi n th y khi cc hnh tinh cha c qu o n nh hi n nay c a chng v chng v n cn di c v chuy n ng lng vng.
S 5? Cc nh khoa h c tin r ng h m t tr i c a chng ta c l t ng c m t hnh tinh kh th nm ngoi Th tinh, M c tinh, Thin vng tinh v H i vng tinh.
Tuy nhin, sau m t lo t th nghi m, ng i n k t lu n r ng h m t tr i m chng ta nh n ra ngy nay c th khng bao gi xu t hi n n u khng c s t n t i c a m t hnh tinh kh th nm.
B n tin V t l thng 10/2011 ng i t i k t lu n r ng sau khi s d ng m t vi xu t pht i m khc nhau v cho ch y cc m ph ng my tnh cho b n hnh tinh kh M c tinh, Th tinh, Thin vng tinh v H i vng tinh nhng pht hi n th y cu i cng chng s ph h y l n nhau. Cn trong nh ng b tr trong cc hnh tinh kh s ng st, th cc hnh tinh c a h m t tr i nh H a tinh v Kim tinh l i khng ton m ng. Tuy nhin, m t khi Nesvorny a thm m t hnh tinh th nm vo phng trnh trn, ng nh n th y xc su t cho h m t tr i hi n t i xu t hi n tng ln ng k . y v L thuy t ny c s h u thu n c a s khm ph trong th i gian g n y v nh ng hnh tinh lang thang.
Tr b i i: Nesvorny tin r ng hnh tinh th nm b t ng kh vo D i Ngn h v n khng th ch u n i l c h p d n c a M c tinh ( nh).
Hnh tinh b i i trn c tin l m t hnh tinh bng gi c kch c v c u t o tng t v i H i vng tinh v Thin vng tinh. Nesvorny tin r ng hnh tinh trn b h m t tr i t ng kh vo D i Ngn h t i m t th i i m no trong l ch s v n khng th ch u n i l c h p d n c a M c tinh. Ngu n: Daily Mail
El Nio b t k p nh p bi n i ma
Dao ng Phng nam El Nio (ENSO) x y ra Thi Bnh Dng vi nm m t l n v mang l i i u ki n th i ti t c th gy tn ph kh c li t i v i con ng i v mi tr ng, nh t l M Latin v ng Nam . Vi c d bo khi no m t s ki n ENSO s x y ra lm kh cc nh khoa h c v hi n t ng trn khng xu t hi n v i kho ng th i gian u n. Nhng m t nghin c u m i c a cc nh nghin c u t i cc h c vi n M c th cung c p m t b c pht tri n quan tr ng trong s hi u bi t c a chng ta v hi n t ng ny, v i vi c xc l p m t m i lin h tr c ti p gi a ENSO v chu k th i ti t ton c u hng nm. El Nio, ngha l tr Ging sinh, c g i l nh th v nh ng d u hi u u tin c a s xu t hi n c a n c nh d u b i m t dng h i lu m ngoi khi Ecuador ngay sau l Ging sinh. Nhi t n c bi n tng ln ny c lin h v i s y u i c a gi m u d ch th ng mang n c b m t m n b ty c a Thi Bnh Dng. Trong m t pha ENSO x y ra kho ng 2-7 nm m t l n nh ng dng n c m hn ny d n l i ng Thi Bnh Dng nhi t i.
Ngy 9 thng 7 nm 2009, NOAA cng b hi n t ng kh h u g i l El Nio tr l i. Dao ng Phng nam El Nio c c trng b i nh ng cn gi th p m t i dng th i d c Thi Bnh Dng xch o, lm cho nhi t m hn nhi t i dng trung bnh. Nhi t m ln ny c th nhn th y trong d li u tng t c a nhi t m t bi n, v d nh th hi n trong hnh ny. ( nh: NOAA) http://thuvienvatly.com | 23
B n tin V t l thng 10/2011 M i giai o n ENSO c th ko di n hai nm v d n t i l l t nghim tr ng chu M Latin v h n hn ng Nam . M t chu k c c vo nm 1997-1998 c nh ng h qu kh c li t, nh s chy r ng lan r ng vng r ng nhi t i Indonesia v l bn California. M t tc ng n a c a El Nio l dng n c nng tch d n c tc d ng ngn ch n nh ng dng bi n l nh v n l ci mang ch t dinh d ng t i dng su ln nh ng h sinh thi d c theo vng duyn h i M Latin. Hi n t ng ny c th gy thi t h i cho ngnh nh b t c v n l m t ngnh kinh t quan tr ng c a cc n c nh Peru v Colombia. Ngu n g c b n B t ch p s quen thu c c a El Nio, cc nh khoa h c v n cha hi u r nguyn nhn gy ra nh ng s ki n ny, lm th no chng duy tr hay cu i cng ci g lm cho m t chu k ENSO d ng l i. M t ci c lu l m t khi giai o n ENSO di n ra, th chng u c xu h ng tun theo m t ki u pht tri n quen thu c vo ma h ho c ma thu bn c u b c, sau t c c i vo ma ng bn c u b c. S tng tc ny gi a ENSO v chu k nm c xc nh n ch t ch b i m t nghin c u s c a Karl Stein v cc ng nghi p c a ng t i tr ng i h c Hawaii Manoa. i c a Stein phn tch cc quan st nhi t m t bi n t Trung tm Hadley Anh qu c trong giai o n 1964 2007 v t a 20S20N v 120290E. Phn tch s m r ng trn cho th y cc s ki n ENSO v s bi n thin nhi t th ng nin ng Thi Bnh Dng ng b ha trong nh p Arnold 2:1. Ni cho d hi u, i u ny c ngha l trong m t pha dng tnh, ENSO v chu k th ng nin ch y theo nh p gi ng nhau nhng chu k ma th bi n i nhanh g p i so v i ENSO. K tn is K V Ramesh, m t nh kh h u h c t i Trung tm M ph ng ton h c v M ph ng my tnh Bangalore, n , c m th y n t ng tr c th c t nghin c u m i trn xc l p c m t m i lin h nh l ng gi a ENSO v chu k th ng nin. Tuy nhin, ng c m th y c c m t s hi u bi t t t hn v El Nio cng s i h i ph i theo di kh h u thm n a. Stein cho bi t ng v i c a mnh d nh pht tri n nghin c u c a h b ng cch kh o st s tc ng c a vng h i t nhi t i i v i s nh p nhng c a cc s ki n ENSO. ng tin r ng nh ng cu h i n i b t chnh lin quan n cch ENSO s ph n ng v i nh ng bi n i tng lai c a kh h u ton c u. Chu trnh ENSO lun lun di n ra; ngay lc ny, chng ti ang quan st th i ti t La Nia [l nh] c kh nng di n ra su t ma ng, ng ni. Ngu n: physicsworld.com
B n tin V t l thng 10/2011 My vi tnh l ng t , khai thc nh ng hi n t ng l ng t thu n ty nh s ch ng ch t v s v ng vu, trn nguyn t c s c th v t qua my vi tnh c i n nh ng cng vi c nh t nh. Nhng vi c xy d ng m t my vi tnh l ng t th c t v n l m t thch th c v cc th c th v t l lu tr v truy n cc bit thng tin l ng t (qubit) kh tri n khai v d b ph h ng. u i m c a vi c s d ng cc ch m l ng t lm qubit l chng c th gi khng, m t, ho c hai electron, nh xc nh tr ng thi lgic c a d li u l ng t . Ngoi ra, hai electron trong m t ch m l b v ng vu m t i u ki n kin tr cho d m t electron b th n tr ng l y i v truy n i n ni xa no . Qu trnh ny, g i l s vi n t i l ng t , c th gi m t vai tr quan tr ng trong my vi tnh l ng t . Trnh s m t k t h p Trong khi cc nh v t l c th truy n xc th c m t electron c thn i nh ng kho ng cch ng n gi a nh ng ch m l ng t li n k , th vi c di chuy n n i vng quanh m t m ch tch h p ch a hng trm ho c hng nghn qubit l m t th thch l n. V n l m t electron trong kim lo i ho c ch t bn d n di chuy n qua m t bi n mnh mng g m nh ng electron khc c th lm h ng s v ng vu. M t cch trnh c s m t k t h p ny l v c b n trt tho bi n electron vo nh ng knh d n thch h p trong m ch i n lm cho chng cch i n. Th thch khi l lm th no c p nng l ng cho electron a n bay qua knh d n m khng gy ra s m t k t h p.
nh minh h a lm th no m t electron c thn truy n i gi a hai ch m l ng t xa nhau. Knh d n di c th hi n v i cc i n c c hai u v cc ch m l ng t l ch electron (qu c u mu vng) b t u v k t thc hnh trnh c a n. ( nh: Laurent Revellin, Service Communication CNRSAlpes)
Electron l t sng gi a cc qubit

Hai nhm nh v t l c l p nhau v a c m t b c ti n b quan tr ng h ng n vi c t o ra m t my vi tnh l ng t th c t v i vi c ch ra c lm th no truy n cc electron c thn trn nh ng kho ng cch tng i di gi a cc ch m l ng t . C hai k ho ch u s d ng sng m trn b m t c a m t ch t li u y cc electron i gi a cc ch m l ng t - nh ng m nh ch t bn d n kch c d i micron. Hai i u tin ch c r ng h s s m c th ch ng minh cc electron i t i m c tiu c a chng v i thng tin l ng t cn nguyn v n, bi n h trn thnh m t bus truy n d li u l ng t kh thi cho m t my vi tnh l ng t .
Tuy nhin, nay Tristan Meunier v cc ng nghi p t i Vi n Nel Grenoble, i h c Tokyo, v i h c Bochum c v, m t cch c l p, Rob McNeil v cc ng nghi p t i tr ng i h c Cambridge
B n tin V t l thng 10/2011 n c Anh v a ngh ra m t cch gi i quy t v n . Hai i ch t o nh ng d ng c bn d n gi ng nhau, m i d ng c c hai ch m l ng t cch nhau vi micron. c hai d ng c , cc ch m c n i v i nhau b ng m t knh bn d n h p gi a hai i n c c. i n tr ng bi n thin li cc electron v pha tr c. Truy n c c k nhanh Meunier v cc ng nghi p s d ng m t u nh n p i n, c kh nng li m t electron i 3 m gi a hai ch m trong vng ch 1 ns. Th i gian ny nhanh hn nhi u so v i vi ba micro giy c n thi t cho s m t k t h p ph h ng m t qubit ch m l ng t , ci c n thi t cho m t my vi tnh l ng t . Trong khi , Cambridge, McNeil v cc ng s s d ng hai u nh n p i n i di n nhau ph n x m t electron t i lui gi a hai ch m l ng t cch nhau 4 m. Th t v y, MnNeil cho bi t h c th lm nh v y n 60 l n, ngha l electron truy n i qung ng t ng c ng 0,25 mm. C hai th nghi m u c th c hi n nhi t c c k th p, ngha l c m t vi sng m ng u nhin trong knh d n s gy ra s m t k t h p. B n thn sng SAW l k t h p v s khng ph h ng s v ng vu, theo MnNeil. Tuy nhin, khng c i no xc nh n r ng electron khng ch u s m t k t h p trn hnh trnh c a n l ci c hai i hi n ang nghin c u thm. Ngu n: physicsworld.com
Minh h a di n m o th nng c a d ng c Cambridge nhn t pha m t electron. Knh x n m gi a hnh, v i cc ch m l ng t hai u l ni nhi u i n c c g p nhau. M t SAW ang truy n i theo knh d n t pha d i bn ph i v m t electron s c mang i v i nng l ng d n t i thi u. ( nh: i h c Cambridge)
x h t ton b electron d n c a knh d n, hai i tc d ng m t i n p m ln c hai i n c c. C hch c t o ra b i m t u nh n p i n bm m t xung sng m b m t (SAW) vo knh d n. SAW l m t sng m truy n i trn b m t c a m t kim lo i, trong n lm cho cc ion dng trong knh dao ng t i lui. K t qu l m t
Neutrino c chuy n ng nhanh hn t c nh sng?

Li u cc h t v t ch t c th chuy n ng nhanh hn t c nh sng hay khng? a s cc nh v t l s ni khng th t m nh gi ng, h vi n d n thuy t tng i c bi t c a Einstein, trong c m s chuy n ng nhanh hn nh sng. Nhng nay cc nh v t l lm vi c t i th nghi m OPERA Italy c l tm th y b ng ch ng tru ngi r ng neutrino c th v t qu t c nh sng.
B n tin V t l thng 10/2011 i OPERA chi u cc muon neutrino t Siu Synchrotron Proton t i CERN Geneva i xuyn kho ng cch 730 km bn d i dy Alps n m t my d h t Gran Sasso, Italy. i nghin c u hn 15 000 s ki n neutrino v nh n th y chng cho bi t cc neutrino truy n i m t v n t c cao hn t c nh sng 20 ph n tri u.
My d h t OPERA. ( nh: INFN)
Php o n gi n Nguyn t c o th t n gi n cc nh v t l bi t qung ng truy n v th i gian truy n, t tnh ra v n t c. Nh ng thng s ny c o b ng GPS, ng h nguyn t v nh ng thi t b khc, cho bi t kho ng cch gi a ngu n pht v my thu trong ph m vi sai s 20 cm v th i gian trong ph m vi sai s 10 ns. y khng ph i l l n u tin m t th nghi m neutrino thong th y t c siu sng. H i nm 2007, th nghi m MINOS M kh o st 473 neutron truy n t Fermilab g n Chicago n m t my d nam Minnesota. Cc nh v t l MINOS bo co nh ng t c tng t nh OPERA tm th y, nhng sai s th nghi m c a h l n hn nhi u. Theo cc nh nghin c u OPERA, php o v n t c neutrino c a h t t hn 10 l n so v i nh ng th nghi m my gia t c neutrino tr c y. Hon ton b t ng K t qu ny l hon ton b t ng , Antonio Ereditato thu c tr ng i h c Bern v l pht ngn vin cho th nghi m OPERA nh n m nh. Trong khi cc nh nghin c u tham gia th
B n tin V t l thng 10/2011 nghi m trn s ti p t c cng vi c c a h , tr c m t h mu n so snh k t qu c a h v i k t qu c a nh ng th nghi m khc c ci nhn tr n v n v b n ch t c a quan st ny. M c d m t sai s o c c th gy ra k t qu b t ng trn, nhng m t s nh v t l tin r ng nh ng t c siu sng l c th . Khm ph c a n c th gip cc nh v t l pht tri n nh ng l thuy t m i nh l thuy t dy n m ngoi M hnh Chu n c a ngnh v t l h t c b n. Tuy nhin, cc php o OPERA s ph i c l p l i ni khc tr c khi chng c c ng ng v t l ch p nh n. Jenny Thomas thu c tr ng i h c College London, ng i lm vi c t i MINOS, ni Tc ng c a php o ny, n u nh n ng, l r t l n. Th t v y, n s lm xoay chuy n m i th chng ta ngh mnh hi u v thuy t tng i v t c nh sng. Alexei Smirnov, m t nh v t l nng l ng cao t i Trung tm Qu c t V t l L thuy t Abdus Salam, Italy, cho bi t ng th y k t qu OPERA l c c k b t ng , v trong khi ng i ta trng i m t s sai l ch nh , th s sai l ch quan st th y l r t l n l n hn nhi u so v i ci c trng i t nh ng l thuy t k l nh t. N u k t qu ny c ch ng minh l ng, th cc h qu c a khoa h c hi n i ch c ch n s h t s c to l n, ng ni. ng ng v i k t lu n c a nhm OPEAR r ng nn ti p t c tm ki m nh ng hi u ng h th ng cha r hi n nay v ti p t c cc quan st. Smirnov l m t trong ba nh nghin c u khm ph ra hi u ng v t ch tkh i l ng lm thay i cc dao ng neutrino trong v t ch t. Ni v neutrino Chi u th su tu n r i, nh nghin c u OPERA Dario Autiero thu c Vi n V t l H t nhn Lyon, Php, trnh by cc chi ti t th nghi m c a h t i m t seminar CERN. Autiero trnh by nh ng nguyn do c th c cho k t qu c a h , xt m i th t nh ng sai st c h u trong khu ch t o ng h , n l c th y tri u v v tr c a M t trng so v i CERN v Gran Sasso lc c k t qu . H cng xt n kh nng tr c tr c bn trong b n thn my d h t. Theo OPERA, kh nng gi m i nhi u nh cc phng php ch t o c l p ngoi m h s d ng. H cng trnh by li u c kh nng ti t o nh ng k t qu trn nh ng nng l ng khc nhau hay khng. Chng ti khng kh ng nh s ph thu c nng l ng hay bc b n v i m c chnh xc v tin c y c a mnh, Autiero ni. Lu cu i cng c a bu i seminar d ng nh cho r ng nguyn nhn th t s l m t b n hi n nay v s phn tch thm l c n thi t. Ngu n: physicsworld.com
My bm ch t l ng s t t khng c b ph n no chuy n ng
Cc nh khoa h c M v a pht tri n m t phng php m i bm ch t l ng s t t m khng c n s d ng b t k b ph n c gi i no. H kh ng nh k thu t c a h , t tn l bm th y ng s t t , c th d dng tng ho c gi m c dng trong cc d ng c vi l ng ho c cc d ng c bm quy m cng nghi p, hay b t k d ng c no lng ch ng gi a c hai. Ch t l ng s t t c NASA pht tri n h i th p nin 1960 lm m t phng php bm nhin li u phi c gi i trong khng gian v tr . Chng m nh danh l ch t l ng thng minh ch t l ng c cc tnh ch t c th thay i b ng cch tc d ng m t t tr ng ho c i n tr ng. Ngy nay, ch t l ng s t t c nhi u ng d ng a d ng, dng trong loa audio u cu i, vi m ch my tnh cng nh trong cc d ng c y sinh.
Ch t l ng s t t bi u hi n m t b m t s c nh n, do tc d ng c a t tr ng. ( nh: Wikimedia Commons/ Gregory F. Maxwell)
Cng th c pha ch l Ch t l ng s t t l ch t l ng d ng keo c u t o t nh ng h t s t t c nano l l ng trong m t ch t l ng mang. Chng ph n ng v i t tr ng trong khi v n gi cc tnh ch t l ng v c th thao tc b i t tr ng ngoi. S khc bi t c b n gi a ch t l ng s t t v ch t l ng magnetorheological (ch t l ng MR), m t lo i ch t l ng thng minh khc, l kch c h t cc h t nano trong ch t l ng s t t l l ng do chuy n ng Brown v v th khng nh c d i nh ng i u ki n th ng; cn cc h t trong ch t l ng MR c kch c micromet v qu n ng l l ng nh chuy n ng Brown.
B n tin V t l thng 10/2011 Khi ch t l ng s t t ch u tc d ng tr c t tr ng, kh i ch t l ng tr nn b t ha v b m t c a n c hnh d ng sao cho gi m thi u nng l ng c a h . Th nh tho ng, nh ng nhnh k l hnh thnh trn b m t c a ch t l ng trong s c m t c a gradient t tr ng m nh tnh ch t c khai thc trogn m t s hi u ng c bi t h p d n v cc n ngh thu t. N u b n t ng xem m t c nh phim trong c m t ch t l ng mu en, l lng ang tr n n vai n chnh, th b n ng nn ngh l vi n t ng, c kh nng ch t l ng l m t ch t l ng s t t , pht bi u c a Hur Koser, m t trong cc tc gi c a nghin c u m i cng b trn t p ch Physical Review B. Nh ng vng ch t l ng Koser v cc ng s thu c tr ng i h c Georgia v Vi n Cng ngh Massachusetts M i t i m u my bm c a h sau khi Koser tr nn h ng th v i vi c thi t k nh ng my pht t tr ng nh xu trong lu n n ti n s c a ng. ng k l i r ng m t truy v n th ng thch i c a ng l, Nh ng c my ny c th dng bm ch t l ng trong nh ng d ng c vi l ng hay khng? Ch t o m t ng c nh xu bm ch t l ng l ph c t p, nhng Koser nh n ra r ng n u b n thn ch t l ng c t tnh, th n c th b kch thch v b bm m khng c n b t k ng c no. Koser v ng i ng nghi p Leidong Mao s d ng cc m ph ng my tnh tri n khai m t th nghi m ch ng minh s bm kch thch nh v y, v ch t o ra d ng c c a h . Nh l i, th nghi m trn l ph n vi c d dng. Ci kh l xt n m i tnh ch t phi tuy n xu t hi n cng v i c ch t th y ng l c h c trong cc m ph ng my tnh c a chng ti, cng vi c i h i th i gian lu hn g n nh hng nm k t lu n, Koser gi i thch.
nh phc th o trn my tnh c a d ng c m Koser v cc ng nghi p s d ng. ( nh: Koser, Mao.)
Thi t b g m m t vng ch t l ng khp kn do h ch t o b ng ng nh a PVC mua t i m t c a hng t p ha a phng. H g n thm cc van th cng vo vng ch n dng ch t l ng ch y tu n hon khi c n thi t, v hai c ng p su t o p su t t o ra b i nh ng cu n dy i n. Chng ti cho dng i n i qua cc cu n dy t o ra m t kch thch t ch y d c theo chi u
B n tin V t l thng 10/2011 di c a ng n m t cnh c a vng ch t l ng. Dng i n i u khi n b i m t ampli stereo mua m t c a hng a phng. Ch t l ng s t t s d ng l m t lo i r ti n, c bn trn th tr ng, xy d ng trn d u khong v cc h t nao magnetite, Koser cho bi t. Ph n ng dy chuy n Cc cu n dy i n t t o ra t tr ng, ci cc nh nghin c u xem l m t sng ang lan truy n. Mao gi i thch r ng nh ng tr ng ny lm quay cc h t nano bn trong ch t l ng. Chng ti c th i u khi n c ng , t n s v h ng c a nh ng sng ang lan truy n, thnh ra mang l i t tr ng quay c c b bn trong ch t l ng s t t . T tr ng l c c u t o ra m t gradient c a chuy n ng quay h t nano nh ng h t su bn trong ng quay ch m hn nh ng h t g n b m t. Gradient quay ny t o ra m t gradient ko bn trong ch t l ng s t t , y n i th ng, ng ni. M t gradient quay l n c ngha l chuy n ng quay c a t ng h t c tnh k t h p cao v i chuy n ng quay c a nh ng h t lng gi ng c a n, trong khi m t gradient quay b ng khng c ngha l chuy n ng quay c a cc h t khng nh h ng g n nhau. Cc nh nghin c u cng lu s khc bi t gi a nh ng m ph ng c a h v nh ng c trng bm quan st th y. H nh n th y r ng t ng h t nano n l khng th gy ra s bm o v dng ch y m h quan st th y i h i s k t h p gi a chuy n ng quay v t l c a cc h t nano t v mi tr ng ch t l ng xung quanh. Cho nn, h suy lu n r ng m t t l ph n trm nh trong s cc h t nano magnetite ph i t o nn nh ng chu i th ng, ng n, c th o l n, gy ra b i sng ang lan truy n, v chnh chuy n ng quay c a nh ng chu i ny d n t i nh ng khc bi t th y. Phng php bm m cc nh nghin c u trn pht tri n c th dng cho h u h t m i lo i ch t l ng s t t , cho d l ch t d u hay n c. V khng c n ch t l ng th c p bm, nn ch t l ng s t t c th c t i u ha c l p cho th i gian s d ng t i a v s bm t i u. H tin r ng k thu t c a h c th d n t i nh ng m u my lm ngu i ch t l ng nh g n, tch h p v hi u qu xy d ng trn nh ng ch t l ng s t t c th dng trong cc h lm ngu i thu nh cho my vi tnh. Laptop c a b n c th m ng i hai l n, nh i ba l n v ch y nhanh hn v i s lm mt t t hn, Koser ni. Ngu n: physicsworld.com
Pht hi n phng php m i o V tr

Cc nh thin vn t i Vi n Niels Bohr Copenhagen v a tm ra m t phng php m i o kho ng cch. i u ny nghe ch ng c g to tt, nhng vi c xc nh m t v t no xa chng ta bao nhiu l m t trong nh ng bi ton c b n kh nu t nh t trong thin vn v t l h c v l tr ng tm c a v tr h c v n cho php cc nh khoa h c tnh ra tu i c a V tr v nh ng tnh ch t c b n c a n l g. V phng php m i c a h s d ng cc quasar, m t s v t th sng nh t t ng c bi t, nn cc nh khoa h c cho bi t h s c th xc nh nh ng kho ng cch xa hn nhi u so v i ci ng i ta t c tnh cho n nay, lt ng cho vi c hi u r hn v nng l ng t i.
sao siu m i, s bng n c a nh ng ngi sao kh i l ng l n, o kho ng cch. T k t qu gieo m m cho s khm ph ra s tng t c c a V tr vo nm 1998, ci cho th y 70% c a V tr c u t o t nng l ng t i. Nay ti n s Darach Watson v cc ng s v a khm ph ra m t phng php tnh kho ng cch chnh xc, s d ng cc quasar. Cc quasar c c p nng l ng b i l en siu kh i t i tm c a cc thin h, v chng sng n m c chng c th qua m t sng c a t t c cc ngi sao trong thin h ch c a chng k t h p l i. Do s c c k sng ny, nn cc nh khoa h c i tm nh ng phng php s d ng chng o kho ng cch k t khi chng c pht hi n ra vo th p nin 1960. Sau hn b n th p k , nh ng n l c cu i cng thnh cng. l m t khm ph ang ch x y ra, pht bi u c a ti n s Kelly Denney, m t thnh vin c a i nghin c u. Ng i ta bi t r ng th nh tho ng kch c c a m my kh ri vo trong l en siu kh i c lin quan n sng c a quasar. Watson v cc ng s nh n ra r ng d li u m i v kch c c a cc m my kh v ang c o v nh ng l do khc hi n nay chnh xc cho php h d on sng c a cc quasar. Bi t c cc quasar sng bao nhiu khi nhn t tri t, h c th d dng xc nh chng xa bao nhiu. Cc quasar c th c pht hi n n kho ng cch r t l n, xa hn nhi u so v i sao siu m i, hi n l s o kho ng cch t t nh t. l ci lm cho cc quasar th t h p d n, Watson ni, nhn ra xa hn ng ngha l nhn li xa hn trong th i
M i thin h c m t l en siu kh i n m t i tm, g p hng tri u n hng t l n kh i l ng c a M t tr i. Khi nh ng tri tim tm t i ny c a thin h tch c c b i t v t ch t, chng tr h t s c sng.
Vi c i tm nh ng phng php m i o kho ng cch v tr c m t ph h lu i trong v tr h c. Vo th p nin 1990, m t phng php c pht hi n s d ng
B n tin V t l thng 10/2011 gian, v bi t v tr dn n nh th no theo th i gian l i u then ch t hi u nng l ng t i. Vi c c th o v tr chnh xc nh ng kho ng cch l n s c nh ng hm d th y cho ki n th c tng lai c a cc nh khoa h c v nng l ng t i v s ph n t i h u c a v tr . Ngu n: Vi n Niels Bohr, PhysOrg.com
Neutrino: T A n Z
Chng ti khng cho php nh ng neutrino nhanh-hn-nh-sng c m t y, m t ng i h u bn ni. Bo co s p, m t neutrino v a i vo qun chng ta Khi xu t hi n bi bo cng b kh nng cc h t h nguyn t chuy n ng nhanh hn nh sng v kh nng du hnh xuyn th i gian, nh ng cu chuy n a vui nh th ra i. Nhng r rng chuy n ng siu nhanh khng ph i l i u l duy nh t m chng ta bi t v neutrino. Chnh xc th neutrino l g? Khng mang i n tch v kh i l ng g n nh b ng khng, neutrino l nh ng h t c b n m m nh t, hi m khi tng tc v i v t ch t thng th ng v l t m qua c th , nh c a c a chng ta v Tri t v i s l ng hng nghn t h t i qua m i giy. L n u tin c d on vo nm 1930 b i Wolfgang Pauli, ng i ginh gi i th ng Nobel cho cng trnh ny vo nm 1945, chng c sinh ra trong nh ng ph n ng h t nhn a d ng: nhi t h ch, ph n ng c p ngu n cho m t tr i; phn h ch, c con ng i khai thc ch t o v kh v cung c p nng l ng; v trong s phn r phng x t nhin trong lng Tri t. N u chng m mu i nh v y, lm th no chng ta bi t r t cu c chng c m t hay khng? Cc neutrino qu quy t th ng trnh ti p xc v i v t ch t, nhng c i lc, chng lao vo m t nguyn t t o ra m t tn hi u cho php chng ta quan st chng. Fredrick Reines l n u tin pht hi n ra chng vo nm 1956, ginh v Gi i Nobel nm 1995. Ph bi n nh t l nh ng th nghi m s d ng nh ng ci h l n ch a n c ho c d u. Khi neutrino tng tc v i cc electron hay h t nhn c a cc phn t n c ho c d u , chng gi i phng m t le sng m nh ng b c m bi n c th pht hi n ra. Nh ng th nghi m ny t u?
Ngy nay, r t nhi u k thu t cng ngh cao v t n km i vo nh ng my d h t xy d ng bn d i lng t che ch n chng tr c nh ng h t khng mong mu n c th gy nhi u v i chng. V d , OPERA, th nghi m pht hi n ra nh ng neutrino d ng nh chuy n ng nhanh hn nh sng g i t CERN t i, n m bn d i ng n ni Gran Sasso Italy. Th nghi m ny ho t ng v cc neutrino xuyn th ng qua nh ng l ch n nh th . Nh ng my d h t khc pht hi n ra cc neutrino sinh ra trong t nhin. M t my d nh th - ANTARES n m su hng d m d i a Trung H i, trong khi m t
B n tin V t l thng 10/2011 my d h t khc, IceCube, th chn bn d i kh i bng Nam C c. Neutrino p hay x u? S qu quy t c a chng khi n ta c n t ng khng t t v t m quan tr ng c a chng. L y v d cc chi u b sung. a s cc h t c hai lo i: m t lo i quay theo chi u kim ng h v m t lo i quay ng c chi u kim ng h . Neutrino l nh ng h t duy nh t d ng nh ch quay ng c chi u kim ng h . M t s nh l thuy t cho bi t y l b ng ch ng cho nh ng chi u b sung, ci c th ch a nh ng neutrino thu n ph i, ang thi u. Cn g khc n a khng? Nh ng neutrino thu n ph i cha nhn th y cng c th gi i thch cho v t ch t t i b n. y c xem l ci chi m 80% ton b v t ch t trong v tr v lm cc thin h ng ng bay ra xa nhau. Quan i m l cc neutrino thu n ph i c l n ng hn nhi u so v i cc neutrino thu n tri v v th c th mang l i l c h p d n c n thi t. V mi c a chng th sao? M t i u k l n a v neutrino l chng c t nh t ba lo i hay ba mi tau, electron v muon v c th bi n hnh t mi ny sang mi khc. Nh ng th nghi m trong th i gian g n y cho th y c l c nh ng khc bi t cch th c cc ph n neutrino v neutrino bi n hnh, ci ha ra c th gi i thch lm th no pht sinh s m t cn b ng gi a v t ch t v ph n v t ch t trong v tr s khai. Chng c ng d ng th c ti n no hay khng? Cc nh khoa h c v n ang nghin c u. M t s nh v t l hi v ng pht hi n ra nh ng neutrino gi i phng b i nh ng l ph n ng h t nhn b m t. Nh ng ng i khc th m t i vi c s d ng lm c s c a m t h vi n thng m i l s cho php tin nh n truy n i n pha bn kia c a th gi i m khng c n dy d n, cp n i hay v tinh. Trong khi , my d h t d i n c ANTARES ang kim lun m t knh thin vn tm ki m s s ng i dng. l v, ng th i v i neutrino, n c th pht hi n ra nh sng gi i phng b i nh ng sinh v t v vi khu n pht quang. Ngu n: New Scientist
Tevatron chnh th c ng c a
Cc nh v t l v vin ch c nh n c t p trung t i Fermilab ngo i Chicago ch ng ki n ngy cu i cng c a nh ng va ch m h t t i c my va ch m h t Tevatron. Th t c ng ng ch y b t u vo lc 2 gi chi u, gi a phng, ngy 30/9, nh d u s k t thc c a qung th i gian lm vi c 26 nm rng c a c s trn. S ng ng ho t ng di n ra b t ch p nh ng l i ku g i ko di th i gian ho t ng thm ba nm n a, ngha l cu c truy tm boson Higgs nay c kh nng l m t cu c ua c m c a ring My Va ch m Hadron L n (LHC) t i CERN.
B n tin V t l thng 10/2011 i vo ho t ng t nm 1985, nh ng thnh t u c a c s trn bao g m s khm ph ra quark top vo nm 1995. Khm ph ny gip cc nh v t l ng i Nh t B n Makoto Kobayashi v Toshihide Maskawa ginh gi i Nobel V t l nm 2008 cho d on c a h v s t n t i c a quark top. D ng ng khu y ln nh ng k t qu y h p d n. H i u nm nay, ch ng h n, cc nh v t l h t tung tin v m t c va p b n nhn th y trong d li u CDF v c th l b ng ch ng cho m t h t hon ton m i. Tevatron cn l m t trung tm pht tri n cng ngh my gia t c v my d h t m i. C my va ch m trn l my gia t c chnh y u u tin c a th gi i s d ng cc nam chm siu d n cho php cc h t c gia t c ln nh ng nng l ng cao hn nhi u so v i cc nam chm truy n th ng. Trong qung th i gian ho t ng c a n, cc nh v t l Tevatron lm ch vi c tng r i (t c va ch m) c a c my ln hn 300 l n so v i thi t k ban u. Nh ng c i ti n my gia t c Gim c v t l my gia t c c a Fermilab, Vladimir Shiltsev, quy s thnh cng ny v nh ng thnh cng khc lin quan n my gia t c cho m t s pht tri n cng ngh ch ch t, bao g m nh ng c i ti n i v i cc nam chm siu d n v nam chm vnh c u c a Tevatron; nh ng phng php m i h i t v chu n tr c chm tia; v s pht tri n nh ng phng php m i thao tc chm tia t c cao, cho php cc nh v t l tch m t chm h t ra thnh m t s chm nh hn. M t khc, cc nh v t l Tevatron i tin phong s d ng cc my d h t nh silicon trong m t my va ch m h t n ng; gi m t vai tr quan tr ng trong s pht tri n c a my m Cerenkov ch p nh vng; ng th i th c hi n cc c i ti n trong nh ng h th ng dng theo di h t i qua my d h t. Tevatron v cc th nghi m c a n mang l i kho ng 1400 lu n n ti n s v kho ng m t bi bo khoa h c trong m i tu n trong su t 26 nm ho t ng c a n. CDF v D
My d h t CDF. ( nh: Fermilab)
Nh ng khm ph v n ti p t c Nh ng khm ph ng ch khc c th c hi n t i Tevatron l neutrino tau vo nm 2000; meson Bc vo nm 1998 v ci nhn thong qua u tin c a m t quark top c thn vo nm 2009. C my va ch m, c chu vi hn 6 km, cn gi vai tr quan tr ng trong nghin c u s vi ph m CP, o kh i l ng c a boson W v g n y hn, t ra nh ng rng bu c ln kh i l ng c a boson Higgs. Tevatron cho cc proton va ch m v i ph n proton nng l ng cao 1,96 TeV, bi n n thnh c my va ch m giu nng l ng nh t th gi i cho n khi n b LHC qua m t vo nm 2009. Tuy nhin, i u khng khi n cc nh v t l lm vi c v i hai th nghi m chnh c a Tevatron CDF v
B n tin V t l thng 10/2011 thu c v nh ng chng trnh h p tc khoa h c quy m l n nh t t ng c, v i m t bi bo t m i nhm c danh sch tc gi hn 500 ng i. Lm v t l ki u h i ng M c d s thnh cng c a cc nhm cho th y n n khoa h c l n c th ho t ng, nhng khng ph i ai cng b thuy t ph c r ng lm v t l ki u h i ng l chuy n hay ho. Ti on r ng s khng c gi i Nobel no trao cho nghin c u c th c hi n t i c s trn, pht bi u c a Michael Riordan, m t nh nghin c u l ch s v t l t i tr ng i h c California, Santa Cruz (Kobayashi v Maskawa l nh ng nh l thuy t khng dnh dng g t i cc th nghi m Tevatron). Khm ph ra quark top c kh nng tiu chu n, nhng v i ba nh v t l b n c trao gi i cho n khng?, Riordan ni. Lm v t l theo ki u h i ng l khc bi t h n v i ci x y ra tr c y n c M v gip h th ng tr n n v t l [h t] trong ba th p k . Riordan khng ph i l ng i duy nh t quan ng i tr c tng lai c a ngnh v t l h t M. Hi n nay khng c k ho ch no cho m t s thay th g c M cho Tevatron v m i con m t hi n ang d n v LHC. Trong khi nhi u nh v t l ng i M tham gia cc th nghi m t i CERN, th n c ny khng ph i l m t thnh vin tr n v n c a phng th nghi m trn. K t qu l n n v t l h t g c M c th ang i m t tr c vi nm hoang vu. M t hi v ng l My Va ch m Th ng Qu c t (ILC) theo trng i s thay th LHC c th t t i Fermilab. Tuy nhin, vi c ILC h a h n c c k t n km v p l c ti tr l n M v nh ng n c khc c th khi n d n kh c tri n khai. Trong khi , t i Fermilab, c s ang chuy n h ng cho m t th gi i h u Tevatron. M t t s s m b san ph ng cho Trung tm Nghin c u My gia t c Illinois m i, c s s n cc nh khoa h c v k s t Fermilab, Phng th nghi m qu c gia Argonne v cc tr ng i h c Illinois cng lm vi c v i cc i tc cng nghi p sng t o ra nh ng cng ngh m i dnh cho my gia t c. Ngu n: physicsworld.com
3 cu h i: Nhanh hn nh sng?
Nh ng ngy v a qua, cc phng ti n thng tin i chng a tin r m r v nh ng th nghi m ti n hnh t i ph c h p my d h t Gran Sasso Italy; chng d ng nh cho th y cc h t h nguyn t g i l neutrino truy n t my gia t c h t kh ng l t i CERN, ngo i Geneva, n my d h t Italy t c hi cao t c nh sng m t cht m t k t qu , n u chnh xc, c th lm lung chuy n m t l thuy t v t l c ch p nh n hn m t th k qua. Gio s v t l Peter Fisher, tr ng phn vi n v t l h t v v t l h t nhn th c nghi m thu c Vi n Cng ngh Massachusetts (MIT), tr l i m t s cu h i v nh ng k t qu m i ny.
My d h t OPERA v i hai siu m-un gi ng h t nhau c a n, m i m-un ch a m t khu m c tiu v m t quang ph k . nh: CERN
H: N u k t qu ny c xc nh n, li u n c th t s o m chn i v i thuy t tng i c a Einstein, nh m t s bo co kh ng nh hay khng? V n u nh v y, li u c l thuy t no c xu t gi i thch n hay khng? TL: L thuy t c a Einstein xy d ng trn hai tin , m t trong hai tin l b c x i n t truy n i t c nh nhau (t c nh sng, 300 000 km/s) cho d nh quan st chuy n ng nh th no. Cc h t nh sng photon khng c kh i l ng, v th h qu l khng c h t no c kh i l ng c th chuy n ng m t v n t c l n hn nh sng. Nh ng neutrino ny c kh i l ng r t nh , nhng khc khng, v v th s khng th truy n i nhanh hn t c nh sng. c nh ng l thuy t d on nh ng h t chuy n ng nhanh hn t c nh sng, nhng, theo ti c bi t, khng c l thuy t no trong s chng gi i thch c h t nh ng hi n t ng khc m chng ta o trn th c nghi m k t th i Einstein.
B n tin V t l thng 10/2011 H: C lo i ki m tra hay th nghi m c l p no khc s xc nh n k t qu ny n c ch p nh n r ng ri hay khng? TL: C hai th nghi m khc b n neutrino i nh ng qung ng xa c th cho bi t i i u v k t qu ny. M t th nghi m l M, v chm h t i t Fermilab, g n Chicago, n m t my d h t tn l MINOS b c Minnesota. Th nghi m kia th b n m t chm neutrino xuyn Nh t B n n m t th nghi m trong m t qu ng m g i l Super-Kamiokande. Nng l ng c a neutrino trong nh ng th nghi m ny th p hn nhi u so v i chm h t CERN, nhng chng c th cho bi t i i u trong th i gian s m thi. H: N u ha ra y l m t lo i sai s h th ng cha c nh n ra trong cc php o, th n ph n nh cc nh khoa h c cng b k t qu lm vi c khng t t, hay n ch l m t s ph n nh c a hi n tr ng khoa h c h t c b n hi n nay? TL: Ti mu n ni nhi u v ci th hai. Ti c bi t m t s ng i lm vi c t i th nghi m OPERA [ Gran Sasso] v h l nh ng ng i r t th n tr ng, th u o, h s khng bao gi cng b m t k t qu nh th ny tr khi h ch c ch n khng c s gi i thch no t t hn. Ti c c r ng cho d l i gi i thch l g i n a, h n n s r t th v . Ngu n: MIT, PhysOrg.com
m thin h ng h thuy t tng i r ng

M t nghin c u nh sng pht ra t cc m thin h m t l n n a c ng c cho thuy t tng i t ng qut, l thuy t h p d n n i ti ng c a Albert Einstein. c th c hi n b i cc nh v t l an M ch, h o s l ch do h p d n, nghin c u trn c v bc b m t s m hnh thay th khc c a s h p d n nh t l nh ng m hnh ph nh n s t n t i c a v t ch t t i. K t khi n c cng b vo nm 1916, thuy t tng i t ng qut ng o ngh v t qua m i n l c th c nghi m nh m ch ng minh n sai. Trong m hnh h ng s v tr h c v v t ch t t i l nh (CDM) c a chu ng hi n nay c a v tr h c, thuy t tng i t ng qut gi i thch thnh cng nhi u phng di n c a v tr , bao g m phng n n vi sng v tr , s h i t h p d n v c u trc v m. Tuy nhin, l c h p d n tc d ng ln v t ch t bnh th ng khng th gi i thch ton b c u trc v m nhn th y trn tr i. Cc thin h d ng nh lin k t v i nhau v i v t ch t t i v hnh, ci c cho l chi m g n m t ph n t ton b kh i l ng-nng l ng c a v tr . V m t th c th cn t c hi u r hn, nng l ng t i, dunwgf nh ang lm tng t c s dn n c a v tr , v c cho l chi m g n ba ph n t kh i l ng-nng l ng c a v tr . Trong khi , t l tm th y trong v tr c a v t ch t bnh th ng nh cc nguyn t d ng nh cha t i 5%.
M t m thin h nhn qua Knh thin vn v tr Hubble. ( nh: Knh thin vn v tr Hubble)
L thuy t khng kh e Nhi u nh v t l mu n tm hi u b n ch t c a v t ch t t i v nng l ng t i ng trnh t . Tuy nhin, nh ng ng i khc th tin r ng nh ng khi ni m n thu n l nh ng tri u ch ng c a m t l thuy t m y u v ang i tm nh ng m hnh thay th khc c a l c h p d n c th gi i thch cc quan st m khng c n vi n d n v t ch t t i hay nng l ng t i. M t l a ch n l ng l c h c Newton c i ti n (MOND), v i tc khi qut ha c a n, l thuy t tensor-vector-v h ng (TeVeS), l thuy t bc b nhu c u v t ch t t i. M t l thuy t n a l l c h p d n f(R), th t s lo i b hon ton nng l ng t i. Nay Radoslaw Wojtak cng cc ng s t i tr ng i h c Copenhagen khai thc d li u t chng trnh Kh o st B u tr i S Sloan ki m tra nh ng l thuy t ny so v i nhau.
B n tin V t l thng 10/2011 Nghin c u t p trung vo s l ch do h p d n c a cc thin h bn trong nh ng m thin h. i l ng ny m t cc photon tiu hao bao nhiu nng l ng r i kh i m t m. Khi chng r i kh i v m t nng l ng, b c sng photon dn sang u c a quang ph . i u quan tr ng l nh ng m hnh khc nhau c a s h p d n d on nh ng l ng l ch khc nhau. Th t khng may, vi c o l ch do h p d n th t ch ng d dng g. C nh ng ngu n khc c a s l ch bao g m s dn n c a v tr v chuy n ng c a ring t ng thin h bn trong m t m. V th , Wojtak v cc ng s tnh l ch trung bnh l m t hm c a kho ng cch t tm m m t qu trnh s lo i tr nh ng ngu n g c khc ny. MOND v TeVeS th t b i Nhm Copenhagen pht hi n th y l ch ph h p v i d on c a thuy t tng i t ng qut l n thuy t h p d n f(R), l thuy t c g ng trnh n nng l ng t i. Tuy nhin, thanh sai s trn l ch lo i tr MOND v TeVeS, nh ng l thuy t c g ng trnh n v t ch t t i. i u ny lm h i sinh cc k t lu n c a m t nghin c u thin h c l p th c hi n h i u nm nay nhng nghin c u Copenhagen b sung thm m t k t lu n r ng n khng xy d ng trn b t k gi thuy t no c a m hnh CDM c ch p nh n r ng ri. Tuy nhin, nh ng nh thin vn khc cho r ng nhm Copenhagen khng nh t thi t bc b TeVeS. Hongsheng Zhao thu c tr ng i h c St Andrews Anh ngh r ng pht hi n c a cc nh nghin c u trn v n cn giai o n r t s m, v c th c nh ng bi n th khc c a TeVeS m h khng kh o st n. Evan Scannapieco thu c tr ng i h c Arizona Tempe, M, th ni ph i c thm d li u m i c cu tr l i. D li u ny c th thu t Euclid, m t knh thin vn v tr theo k ho ch s c C quan V tr chu u phng ln vo nm 2017. Ngu n: physicsworld.com
Pht hi n sao siu m i c xa nh t

Sao siu m i (siu tn tinh) nh ng ngi sao trong qu trnh bng n - m ra m t cnh c a s nhn vo l ch s c a cc nguyn t c a b ng tu n hon trn Tri t cng nh l ch s c a v tr . T t c nh ng nguyn t n ng hn oxygen c t o ra trong nh ng ph n ng h t nhn x y ra trong nh ng v n kh ng khi p ny.
M t trong m i sao siu m i trong Subaru Deep Field, pht n h i 10 t nm tr c. nh: i h c Tel Aviv
Nh ng v n c xa nh t, xa cho nh sng c a chng ch n by gi m i t i c chng ta, c th kh pht hi n. M t d n do cc nh nghin c u t i tr ng i h c Tel Aviv ch o lm sng t m t s l ng sao siu m i ph k l c trong Subaru Deep Field, m t m ng tr i c kch c b ng m t trng trn ngy r m. Trong s 150 sao siu m i c quan st, 12 trong s l xa xi nh t v c xa nh t m ng i ta t ng th y. Khm ph trn lm r thm ki n th c c a chng ta v b n ch t c a sao siu m i v vai tr c a chng trong s hnh thnh nguyn t , pht bi u c a nh ng nh nghin c u u nhm gio s Dan Maoz, ti n s Dovi Poznanski v Or Graur thu c Khoa Thin vn V t l, i h c Tel Aviv. c bi t, nh ng sao siu m i nhi t h ch ny l ngu n g c sinh s t ch y u trong v tr . Nghin c u trn, ng trn Nguy t san c a H i Thin vn Hong gia s ra thng ny, c th c hi n v i s h p tc v i cc i g m m t s thnh vin thu c cc tr ng vi n Nh t B n v M, bao g m i h c Tokyo, i h c Kyoto, i h c California Berkeley, v Phng th nghi m qu c gia Lawrence Berkeley.
B n tin V t l thng 10/2011 M t nguyn t then ch t c a v tr Sao siu m i l nh ng nh x ng nguyn t c a t nhin. Trong nh ng v n ny, cc nguyn t v a ra i, v a phn tn vo khng gian gi a cc sao, chng gi vai tr l ch t li u th cho nh ng th h sao v hnh tinh m i. G n gi hn, gio s Maoz cho bi t, nh ng nguyn t ny l nh ng nguyn t c u t o nn t m chng ta ang ng, c u t o nn c th c a chng ta, v s t trong mu ch y kh p cc m ch mu c a chng ta. B ng cch theo di t n su t v nh ng lo i n sao siu m i x y ra trong qu kh v tr , cc nh thin vn c th xy d ng l i l ch s hnh thnh nguyn t c a v tr . quan st 150 000 thin h thu c Subaru Deep Field, i khoa h c s d ng Knh thin vn Subaru Nh t B n Hawaii, cao 4200 m trn nh ni l a Mauna Kea yn ngh . S c m nh thu gom nh sng, hnh nh s c nt, v tr ng nhn r ng c a chi c knh thin vn cho php cc nh nghin c u v t qua thch th c c a vi c quan st nh ng sao siu m i xa nh v y. B ng cch dng knh thin vn nhn ch m ch m vo Subaru Deep Field, nh sng m nh t c a nh ng thin h v sao siu m i xa xm nh t tch ly trong nhi u m mang l i m t s phi sng lu v su c a vng tr i trn. Trong qu trnh quan st, i khoa h c b t g p cc sao siu m i ang ho t ng n , h nh n ra c th y 150 sao siu m i. Ngu n g c sinh mu s ng c a con ng i Theo phn tch c a i nghin c u, cc sao siu m i lo i nhi t h ch, cn g i l Lo i Ia, h i 10 t nm tr c bng n th ng xuyn hn ngy nay n hn nm l n. Nh ng sao siu m i ny l ngu n g c pht sinh chnh c a s t trong v tr . S t l thnh ph n ch y u c a nhn Tri t v l m t thnh ph n thi t y u c a mu trong c th chng ta. Lu nay cc nh khoa h c nh n th c n s dn n v tr , th c t cc thin h ang li ra xa nhau. Cc quan st s d ng sao siu m i Lo i Ia l nh ng ng n n hi u cho th y s dn n ang tng t c, r rng d i tc ng c a m t nng l ng t i b n Gi i th ng V t l 2011 s c trao cho ba nh thin vn cho cng trnh nghin c u ny. Tuy nhin, b n ch t c a sao siu m i v n cha c hi u l m. Nghin c u ny c i thi n thm s hi u bi t c a chng ta b i vi c lm sng t ng ng tu i c a nh ng ngi sao pht n d i d ng sao siu m i Lo i Ia. Sau h t th y, nghin c u ny s tng c ng tnh h u ch c a chng trong vi c nghin c u nng l ng t i v s dn n v tr . Ngu n: i h c Tel Aviv, PhysOrg.com
Chu u s phng phi thuy n bay vng quanh M t tr i

M t t ng nng c a C quan V tr chu u (ESA) s p tr thnh hi n th c vo nm 2017 khi h g i m t phi thuy n i thm hi m m t tr i. Tu qu o M t tr i s bay cch vnh ai l a c a m t tr i 26 tri u d m. Nh ng thi t b cng ngh cao s phn tch gi m t tr i sinh ra nh th no. Gi m t tr i l ci lm gin o n cc h th ng vi n thng v gy ra hi n t ng c c quang l ng l y trn Tri t. Hai nm sau , ESA s phng m t phi thuy n tn g i l Euclid. H hi v ng n s cho chng ta bi t nhi u hn v ngu n nng l ng b n g i l v t ch t t i ci ng i ta cho l nguyn nhn gy ra s dn n nhanh chng c a v tr .
nh minh h a Tu qu o M t tr i. N s phn tch s pht x c a m t tr i.
Alvaro Gimnez, Gim c Khoa h c v Thm hi m R bt c a ESA, pht bi u: Eulicd s lm sng t b n ch t c a m t trong nh ng l c c b n nh t c a V tr , trong khi i thin vn M t tr i s gip cc nh khoa h c tm hi u cc qu trnh nh s phun tro v t ch t vnh nh t hoa, hi n t ng nh h ng n cc c dn trn Tri t b i s lm gin o n h th ng truy n thng v tuy n v s truy n i n, ch ng h n.
B n tin V t l thng 10/2011 Khi Tu qu o M t tr i quay xung quanh m t tr i, n s ph i ch u nhi t t i 500 . Cc thi t b c a n s ph i l ra qua nh ng khe nh xu trn cc t m ch n nhi t c a n, nhng s cung c p cho cc nh khoa h c nh ng thng tin ng ch v hnh tr ng c a m t tr i.
M t tr i gieo ri b c x n Tri t, n tng tc v i kh quy n c a chng ta, sinh ra hi n t ng c c quang r c r .
Trong khi , Euclid s l p b n c u trc v m c a V tr v i chnh xc cha c ti n l . Cc quan st s xm nh p hn 10 t nm nh sng vo V tr , lm sng t l ch s c a s dn n c a n v s pht tri n c a c u trc v m trong ba ph n t sau c a l ch s c a n. M t trong nh ng b n hi n i su s c nh t l t i sao V tr l i ang dn n ngy m t tng d n. m tt c
S gia t c ve ny ph i b chi ph i b i ci g m cc nh thin vn t tn l nng l ng t i m ch b n ch t cha c bi t c a n. B ng cch s d ng Euclid, v c b n l m t knh thin vn, nghin c u cc tc ng c a n ln cc thin h v m thin h l n theo c u trc v m c a V tr , cc nh thin vn hi v ng c th tm hi u b n ch t chnh xc c a nng l ng t i. Ba nh v t l Saul Perlmutter, Brian Schmidt v Adam Riess m i y ginh Gi i Nobel V t l cho cng trnh nghin c u c a h trong lnh v c ny. Tu qu o m t tr i s phng ln t Mi Canaveral v i tn l a phng Atlas do NASA cung c p. Tu Euclid s bay trn tn l a ph ng Soyuz, theo k ho ch l vo nm 2019, t sn bay v tr c a chu u t i Kourou, Guiana thu c Php. Theo Daily Mail
B n tin V t l thng 10/2011 Tr c khm ph c a Shechtman, a s cc nh nghin c u ngh r ng tr t t xa nh ng h v t ch t l khng th n u khng c s tu n hon. Ng i ta tin r ng cc nguyn t ng kht bn trong cc tinh th trong nh ng ki u hnh i x ng l p l i tu n hon mi mi v s l p l i ny l c n thi t c c m t tinh th . Tuy nhin, Shechtman tm th y cc nguyn t trong tinh th c a ng ng kht theo m t ki u hnh khng th no l p l i nhng c i x ng quay b c 10. M t h c ni l c s i x ng quay b c-n n u n trng gi ng nhau sau khi n quay i 360/n , ngha l m u tinh th c a Shechtman khng thay i sau khi quay i 36 . Tr c khm ph c a ng, m t h tu n hon c cho l ch c i x ng quay b c 1, 2, 3, 4 ho c 6, v i m i i x ng khc b c m b i cc nh lu t tinh th h c. Tuy nhin, k t t ph c a Shechtman, hng trm bn tinh th khc nhau c tm th y, trong c nh ng bn tinh th 12 c nh c i x ng quay b c 2, b c 3 v b c 5. Cn c nh ng bn tinh th tm c nh (b c 8), 10 c nh (b c 10) v 12 c nh (b c 12) bi u hi n i x ng quay b c m bn trong nh ng l p nguyn t 2D nhng tu n hon theo h ng vung gc v i nh ng l p ny. Trong thng co trao gi i, Vi n Hn lm Khoa h c Hong gia Th y i n pht bi u r ng Shechtman ph i u tranh trong m t tr n chi n c li t ch ng l i n n khoa h c xc l p k t qu c a ng c ch p nh n v c u hnh tm th y cc bn tinh th c xem l khng th . H cho bi t thm gi i th ng Nobel c a nm nay v c b n lm thay i nh n th c c a cc nh ha h c v m t ch t r n.
Khm ph bn tinh th ginh Gi i Nobel Ha h c 2011
Gi i Nobel Ha h c 2011 c trao cho Daniel Shechtman thu c Vi n Cng ngh Technion Israel cho khm ph c a ng v bn tinh th - nh ng ch t li u c tr t t nhng khng c c u trc tu n hon. Khm ph c a Shechtman, th c hi n vo nm 1984 trong khi ang nghin c u m t m u nhm manganese, mang n s h ng th, tnh tr ng l n x n l n s ph n i m nh m . T p ch Journal of Applied Physics, ch ng h n, t ch i ng bi bo g c c a Shechtman m t chi ti t khm ph trn v l do n s khng thu ht s quan tm c a cc nh v t l c t p ch ny. Linus Pauling m t tn tu i l n trong ngnh tinh th h c th k 20 cn bc b nh ng k t qu .
B n tin V t l thng 10/2011 Tr t t t l n x n Shechtman cng b khm ph gy tranh ci c a ng trong khi ang ngh php M t i C c Tiu chu n Qu c gia th Washington, ni ng ang nghin c u tnh ch t c a nh ng h n h p kim lo i tan ch y chung v i nhau v nhanh chng ngu i i. Nh ng ng i ph n i ng, trong c Pauling, ch ng h n, xu t r ng hnh nh nhi u x quan st th y l do nm tinh th quay 72 so v i nhau, ch khng ph i do ch m t tinh th c i x ng b c 10. m t ngy no cn thay th cho nh ng d ng c bn d n t o ra nh ng m ch ton-quang dng cho vi n thng v cng ngh thng tin, trong khi cc ma tr n spin i n t bn tu n hon c th lm sng t nh ng phng di n m i c a t h c cho cc ng d ng i n t h c spin. Quy t nh ng n Tr c khm ph c a Shechtman, cc nh ton h c nh n th c r ng m t s hm c tnh ch t h u nh tu n hon v c s ton h c c a s m t tu n hon ny c ch ra vo nm 1933 b i Harald Bohr (anh em c a Niels Bohr). Th t v y, cc hm bn tu n hon l m t t p con c a nh ng hm g n nh tu n hon, v i ki u bn tu n hon n i ti ng nh t l ngi Penrose, do Roger Penrose tr ng i h c Oxford khm ph ra vo nm 1974. Ngi Penrose l khng tu n hon, v tr t m t b n sao chnh xc c a n s khng bao gi t o ra m t s n kh p chnh xc. Nh v t l Rnn McGrath thu c tr ng i h c Liverpool Anh, ng i nghin c u cc bn tinh th trong 12 nm qua, cho bi t gi i th ng c a Shechtman l r t x ng ng v quy t nh trao gi i l chnh xc, m c d ci tn bn tinh th th t ra do cc nh l thuy t Paul Steinhardt v Dov Levine t i tr ng i h c Pennsylvania M t ra. Shechtman khng khng tin vo ci ng c l chn th t, McGrath ni. ng c g ng thuy t ph c c ng ng r ng ng ng. Th t h p l gi i th ng chi trao cho m t mnh Shechtman. Renee Diehl t i tr ng i h c Pennsylvania M ng r ng gi i th ng trn l x ng ng. Shechtman r t s c s o nh n ra ng khm ph ra m t d ng m i c a v t ch t k t tinh, ng ni. Khm ph ny lm thay i hon ton cch chng ta ngh v v t ch t k t tinh v th m
Minh h a m t bn tinh th
Nhng nh ng nghi ng bu i u ny nhanh chng b qut s ch b i b ng ch ng th c nghi m m i, v bi bo c a Shechtman cu i cng cng b trn t p ch Physical Review Letters s ra thng 11/1984 k t tr thnh m t trong nh ng bi bo nghin c u c trch d n nhi u trong vn chng khoa h c. Th t v y, cc bn tinh th d n t i nh ng khm ph quan tr ng trong nh ng lnh v c a d ng nh khoa h c nano v ha h c siu phn t . Cc siu ch t li u quang l ng t xy d ng trn cc bn tinh th c th
B n tin V t l thng 10/2011 ch i h i m t nh ngha m i cho khi ni m tinh th . Sinh nm 1941 Tel Aviv, Shechtman t t nghi p Vi n Technion vo nm 1966 v i b ng c k thu t v sau hon thnh lu n n ti n s v k thu t v t li u t i Vi n vo nm 1972. Sau khi nghin c u h u ti n s M t i Phng nghin c u Hng khng V tr , Ohio, ng tr l i Technion vo nm 1975, v lm vi c t i cho n by gi . ng cn c trao Gi i th ng Wilf V t l vo nm 1999. Theo NobelPrize.org v physicsworld.com
Lm i mu v hnh d ng c a m t photon c thn

M t i nghin c u CNST v ITL v a ng th i lm thay i mu s c v hnh d ng c a m t photon c thn, n v nh nh t c a nh sng. Cng trnh trn, cng b trn s ra ngy 19 thng 8 c a t p ch Physical Review Letters, tiu bi u cho m t b c ti n quan tr ng h ng n hi n th c ha s truy n thng trn nh ng c li di v i s an ton c m b o b i cc nh lu t c a v t l l ng t . S d ng m t my d s i quang c thi t k c bi t, m t photon c thn m t b c sng vi n thng c trch xu t t m t ch m l ng t , ci tng ng lm b ng ch t bn d n c a m t nguyn t , c x l k thu t pht ra t ng photon m t m i l t. M i photon sau k t h p v i m t chm laser xung m nh hn nhi u bn trong m t tinh th quang phi tuy n cho php hai chm tia sng tng tc m t cch hi u qu .
Mu s c v hnh d ng c a photon c thn t o ra b i m t ngu n photon c thn ch m l ng t b thay i b i s k t h p chng v i m t laser bm m nh, d ng xung trong m t tinh th phi tuy n.
Sau khi i ra kh i tinh th , b c sng, hay mu s c, c a photon b d ch i g n 600 nm, l ng l n hn c c a ton ph nhn th y. V cc nh nghin c u s d ng m t laser xung, nn hnh d ng theo th i gian c a n l i d u v t trn photon c thn trong qu trnh bi n i mu.
B n tin V t l thng 10/2011 Cc nh nghin c u ang s d ng nh ng cng ngh l ng t khc nhau, th ng i h i photon c thn m t b c sng v hnh d ng nh t nh, c l c th s d ng phng php ny lin k t nh ng h tr c y khng tng thch c a h l i v i nhau thnh m t m ng l i v m dng cho cc ng d ng x l thng tin l ng t . Ngu n: MIT, PhysOrg.com
Nh v t l o t gi i Nobel: Chng ti khm ph ra m t b n c a v tr

Adam Riess v a ginh Gi i Nobel V t l cho s khm ph ra s dn n c a v tr ang tng t c, cng v i Brian Schmidt v Saul Perlmutter. c o t o t i Vi n Cng ngh Massachusetts v tr ng i h c Harvard, Riess hi n ang lm vi c t i tr ng i h c Johns Hopkins v Vi n Khoa h c Knh thin vn v tr , Baltimore, Maryland.
Xin chc m ng ng. ng ang nghe tin a v gi i th ng?
u khi
Xin c m n. Ti nh. Lc l 5.30 sng. Ti ang c ng thm. Th ng con trai 10 thng tu i c a ti m hm tr c ng khng yn cho l m. Ti ang hi v ng n ch u ng tr l i th nghe i n tho i reo. ng, Schmidt v Perlmutter tm th y k t qu g? Chng ti l hai i nh thin vn quan st nh ng sao siu m i g n v xa, v s d ng chng suy lu n ra l ng dn n c a v tr nh ng th i i m khc nhau trong l ch s c a n. Chng ti xc nh c r ng v tr , tri v i trng i, khng ang ch m l i trong s dn n c a n m th t s ang n ra ngy cng nhanh. ng c ang ch gi i th ng Nobel khng? Th t kh cho b n thn ti nh gi cng trnh ny trng nh th no i v i m t ng i ngoi cu c. y ban Nobel c th kho lo tch ring nguyn nhn v h qu . H nh n ra s quan st s tng t c c a v tr l ci m gi i Nobel nh m t i; trong khi nguyn nhn c a s dn n c l l nng l ng t i, nhng cng c th l khng ph i. l ci chng ta v n cha ch c ch n l m. Gi i Nobel khng trao cho nng l ng t i.
Adam Riess - Gi i Nobel V t l 2011
B n tin V t l thng 10/2011 Nng l ng t i c cho l nng l ng v n c c a khng-th i gian, ci chng ta v n cha hi u y . S th t k c c n u nh n gi i th ng trao cho vi c khm ph ra m t b n ng l nh v y. S tng t c c a v tr l pht sng khai cu c c a ci g . N c th l nng l ng t i, nhng cng c nh ng kh nng khc. C th l s h p d n nh ng quy m l n hn khng ho t ng theo ki u chng ta ngh n a. Ci r rng nh t chng ta c th ni l s dn n c a v tr ang tng t c v l m t b t ng l n. ng t i tr ng i h c California, Berkeley, khi ng ti n hnh cng trnh trn. i c a Perlmutter lc y cng Berkeley. C s c nh tranh no gi a hai bn hay khng, tha ng? l m t s c nh tranh p. Hai bn chng ti u bi t r ng chng ti ang thu th p cng lo i d li u v l ci u tin thu c lo i nh th . Khng bn no mu n b x p h ng hai ho c b l i xa pha sau c . Ti g p nh ng i th h t l n ny n l n khc. Chng ti th m ch cn c cht x h i ha n a. Saul kh t t s p x p cho ti m t ch xe t i Phng th nghi m qu c gia Lawrence Berkeley [ni ng v n ang lm vi c]. Ti th ng t n b xu ng i n ch lm t i tr s Berkeley [ i h c California]. Einstein t ng c quan i m r ng khngth i gian c m t m t nng l ng n i t i khng thay i theo th i gian, g i l h ng s v tr h c nhng sau ny g i l khi ni m ny l sai l m l n nh t c a ng. Cng trnh nghin c u c a ng c ph i l m t s xc minh cho Einstein hay khng? l m t s thnh cng n t ng c a thuy t tng i t ng qut Einstein. Ton b nh ng th p k sau ny, khi chng ta ch ng ki n nh ng hi n t ng r t k l trong v tr , chng u c th c xem xt y , th m ch c trng i trong l thuy t c a ng. lu r i thin vn h c v cc quan st thin vn th m ch khng c xt gi i Nobel. ng. Ti c th ch c ch n nh ng khm ph tn tu i t qu kh t v tr h c l hon ton x ng ng cho gi i Nobel: vi c pht hi n ra s dn n c a v tr hay quy m c a v tr , v nh ng quan st cho th y s c m t c a v t ch t t i, hay m t lo i l c h p d n b sung no . y l c s cho ki n th c v t l h c c a chng ta. Nm nay ng m i 41 tu i. ng c d nh g cho nh ng ngy s p t i? , v n cn m t gi i vn chng trong tu n ny, v gi i kinh t h c n a. Ti ch l ch d non thi [c i]. Tr c khi nghe ni t i gi i Nobel, ti c hai d n h p d n ang tri n khai, v ti s ti p t c lm vi c v i chng. Chng l nh ng vi c lin quan n Knh thin vn v tr Hubble v cch chng ta o nh ng kho ng cch m t c li g n hn. Theo New Scientist
Trn Kim tinh cng c t ng ozone

lu l m r i, ng i ta t ng ngh Kim tinh l ch em song sinh c a Tri t mi cho n nh ng php o kh quy n c a n cho bi t n l m t th gi i a ng c h t s c ng t ng t do m t hi u ng nh knh m t ki m sot. Nay phi thuy n v tr Venus Express c a chu u v a tm th y m t c i m m Tri t l n hnh tinh ch em c a chng ta u c: m t t ng ozone. K t qu trn c th gip cc nh thin vn tm ki m s s ng trn nh ng hnh tinh khc. Venus Express tm th y d u hi u quang ph c a ozone trong m t l p cao 100 km trong kh quy n c a hnh tinh trn, v i hm l ng khng hn 1% hm l ng tm th y trong kh quy n Tri t. Cc m hnh my tnh cho th y ozone c a Kim tinh hnh thnh khi nh sng m t tr i ph v cc phn t carbon dioxide. Cc nguyn t oxygen gi i phng trong ph n ng ny g p nhau pha ban m l nh hn c a hnh tinh t o thnh nh ng c p phn t (O2) v b ba (ozone, hay O3). Nh ng ph n ng ha h c ch y u ho t ng trong t ng bnh lu th ng c a Tri t cng c th ho t ng trn Kim tinh, Franck Montmessin thu c trung tm nghin c u kh quy n LATMOS Php v cc ng s c a ng vi t nh v y trong m t bi bo m t nh ng k t qu trn.
nh sng m t tr i ph v cc phn t carbon dioxide trong kh quy n c a Kim tinh, gi i phng cc nguyn t oxygen, chng g p nhau pha ban m l nh hn c a hnh tinh v k t h p thnh nh ng phn t ozone. ( nh: ESA/AOES Medialab)
Ozone quan tr ng i v i s s ng trn Tri t v n ch n b c x t ngo i nguy hi m t m t tr i n. Trn Tri t, hm l ng phong ph c a n cho r ng s ph v c a CO2 b i nh sng m t tr i khng ph i ngu n sinh duy nh t c a n. Thay v y, ozone, cng v i oxygen phn t , O2, cn pht sinh t cc nguyn t oxygen sinh ra b i nh ng vi khu n quang h p n CO2 cch nay t nh t l 2,4 t nm tr c. M t s nh sinh v t h c v tr t ng xu t r ng m t b u kh quy n ch a carbon dioxide, oxygen phn t v ozone c th l m t d u hi u c a s s ng. Nhng nghin c u m i trn, cng v i th c t tr c y ng i ta tm th y c ozone trn H a tinh v i hm l ng 0,3% hm l ng trn Tri t, cho th y s c m t n thu n c a nh ng phn t ny l khng ch ng minh cho s t n t i c a s s ng bn d i. Thay v y, n ng h quan i m cho r ng m t hnh tinh ph i c t nh t 20% l ng
B n tin V t l thng 10/2011 ozone nh Tri t th m i c kh nng c s s ng. Trn Kim tinh cng nh trn H a tinh, s nh n d ng dng tnh c a b ba ny khng xu t hi n cng v i ho t ng sinh h c trn hnh tinh ny, cc nh nghin c u cho bi t. Theo New Scientist
Nh my i n m t tr i 24/24 u tin chnh th c m c a

Nh my i n m t tr i u tin c kh nng ho t ng c khi m t tr i l n v a chnh th c khnh thnh. Nh my i n Gemasolar tr gi 260 tri u b ng Anh c thi t k ch y su t c m v c th d tr nhi t c p ngu n cho cc tuabin trong 15 gi khng c nh sng m t tr i chi u r i. Nh my g m m t ta thp v i m t bng n t a sng, bao quanh b i 2600 ci gng, t a l c g n Seville, m t trong nh ng ni nng nh t trn l c a chu u. y l m t nh my i n m t tr i nh t tnh m t l luy n m t tr i s d ng gng t p trung nhi t c ng cao ln hai b ch a mu n. Nhi t 900oC lm tan ch y mu n, n u si n c lm quay tuabin.
y l nh my i n m t tr i ho t ng 24/24 u tin c a th gi i. Ban ngy, n d tr nhi t trong nh ng b ch a mu i tan ch y, nhi t cao lm n c b c hi lm quay tuabin su t m.
Mu i ch a trong hai b l h n h p natrium nitrate v kalium nitrate. Chng lun lun d ng l ng. Hi n nay nh my cha ch y h t cng su t, d ki n n s t 70% cng su t vo nm t i.
Nh my i n m t tr i Gemasolar Andaluca, Ty Ban Nha, g m 2650 ci gng phn b trn di n tch 185 hectare. Cc gng t p trung 95% b c x m t tr i ln trn m t b ph n thu kh ng l t i chnh gi a nh my.
Theo Daily Mail
Cu c cch m ng m i c a thuy t tng i

Nh ng l en lang thang b t ng c ra kh i hang thin h c a chng l m t trong nh ng d on b t ng nu ra b i nh ng nh v t l s d ng nh ng c my vi tnh m nh gi i cc phng trnh Einstein c a thuy t tng i t ng qut. David Appell trnh by v ci m m t s ng i t tn l th i i vng son m i c a thuy t tng i.
M t m ph ng c a hai l en ang l t qua nhau v pht ra sng h p d n. ( nh: Werner Benger/AEI/CCT/ZIB)
Cc phng trnh Einstein c a thuy t tng i t ng qut trng nh dy ni Hamilaya v y p v hng v khi nhn t xa, nhng l i trn tu t v y k n t khi ti n n g n. Trong s nh ng ng i li u lnh lm vi c v i chng, khng ph i ai cng s ng st m b c tr ra. L m t t p h p g m 10 phng trnh vi phn ring ph n phi tuy n, c l p, cc phng trnh Einstein lin h nng l ng v v t ch t trong m t vng khng gian v i hnh h c c a n. Th t n gi n n b t ng khi bi u di n d ng hnh h c, ngn ng c l p t a c a nh ng tensor m Einstein cu i cng tm ra, cc phng trnh trn khi p d ng cho nh ng tnh hu ng th c t - th t ng ti c l i tr nn k t h p v i th hoang d i m khng m t nh v t l no thu n ha n i k t th i Newton. Cc phng trnh Einstein c a thuy t tng i t ng qut ch c th gi i chnh xc trong vi ba tr ng h p v i m t trong nh ng nghi m u tin nh th , v c l l nghi m n i ti ng nh t c a n, c suy lu n ra b i nh thin vn h c ng i c Karl Schwarzschild vo nm 1916 cho tr ng h p n gi n m t v t tnh, hnh c u, khng tch i n trong chn khng. Cc gi thuy t c a Schwarzschild, v thu t ton c a ng, n gi n cc phng trnh Einstein n m t phng trnh vi phn bnh th ng m ng c th gi i d dng, m c d ngay c m t b c th y nh ng cng c m th y b t ng tr c kh nng c m t nghi m chnh xc.
B n tin V t l thng 10/2011 Nghi m Schwarzschild m t cch t nhin a n khi ni m l en, m c d b n thn Schwarzschild cha bao gi hi u th u t m quan tr ng c a s k d trong nghi m c a ng, v ng qua i 4 thng sau ti n phng n c Nga trong Th chi n th nh t. Ngay c Einstein cng ngh i m k d Schwarzschild bn knh t i nghi m l khng h p l do chia cho khng l v ngha v phng di n v t l, v ch hng th p k sau ny th chi u su c a nghi m Schwarzschild m i n hoa trong th i k vng son th nh t c a thuy t tng i t ng qut, ko di t kho ng nm 1960 n 1975, v i nh ng tn tu i nh Roger Penrose, Kip Thorne, Stephen Hawking v nhi u ng i khc. Khi cc l thuy t pht tri n, thuy t tng i t ng qut c s thnh cng to l n. N i ti ng nh t l nh ng nghi m g n ng ban u c a n gi i thch cho m t s chnh l ch bi t trong qu o c a Th y tinh m ng i ta khng th no gi i thch hon ton b ng v t l h c Newton c i n, mang l i m t gi tr cho s chnh l ch ph h p v i cc php o thin vn. Cc phng trnh Einstein cn d on r ng nh sng b cong trong m t tr ng h p d n v tn hi u radar b tr khi ph n x kh i m t trong nh ng hnh tinh nhm trong c a h m t tr i c a chng ta. Tuy nhin, nh ng thnh cng ny u d a trn s g n ng h u Newton c a nh ng phng trnh Einstein y , trong nh ng t c l nh so v i t c nh sng v tr ng h p d n l y u. Thuy t tng i t ng qut Einstein cha bao gi c ki m tra trong ch tr ng m nh khc bi t r t nhi u. Tuy nhin, nh nh ng siu my tnh nhanh v c c m nh, ngy nay cc nh v t l c th nghi n ng m b ng cch thu n ha l c qua cc phng trnh Einstein, s d ng nh ng thu t ton i n ton tin ti n. S d ng ci g i l thuy t tng i s , chng ta c th kh o st nh ng ch v t l trong khng-th i gian khc xa v i th gi i n gi n, ph ng, 4D c a thuy t tng i c bi t, thu c nh ng nghi m chnh xc c ni l c h p d n l m nh v c ni khng gian v th i gian b ko dn ho c xo n l i. Th t v y, cc nh l thuy t c m t s t ph quan tr ng trong vi c gi i cc phng trnh Einstein trn my vi tnh, d n t i nh ng tin on c bi t m cc nh thin vn ngy nay c th ki m tra. V i s phn tch v quan st h i t l i, ng i ta thu c nh ng ci nhn su s c m i v m t s hi n t ng ngo n m c v giu nng l ng nh t trong v tr , ha ra ang thc y cc nh tng i h c s nghin c u nh ng h ngy m t ph c t p hn, t ng nh ng ch m cc nh v t l tr c y cha bao gi xm nh p t i. Nh ng phng php ny lm sng t kh nng c a nh ng l en lu l ng, b t ng c ra kh i hang thin h c a chng l ng l ng lao i trong khng gian gi a cc sao. Chng cn tr thnh m t cng c tm hi u c ch ng l c h c c a cc c p l en, kh o st phng trnh tr ng thi c a sao neutron, v gip chng ta thi t k ra nh ng my d tng lai t trn khng gian sn tm sng h p d n nh ng dao ng nh xu trong c u trc c a b n thn khng-th i gian. Nh c bi t, chnh l th i k vng son m i c a thuy t tng i t ng qut.
Tinh vi v hi m c
K t th p nin 1960, cc nh tng i h c c g ng gi i cc phng trnh Einstein b ng phng php s , nhng vi c rt ra c s v t l t th m ch nh ng tr ng h p n gi n thi cng t ra h t s c kh khn. Ngay t u, cc nh l thuy t thi t l p nh ng phng php kho lo nh m ng gi bi ton cho my vi tnh x l b ng cch chia khng-th i gian
B n tin V t l thng 10/2011 4D thnh m t ch ng m t 3D c nh nhn b ng m t thng s th i gian. Nhng nh ng ai s d ng cch ti p c n nh th u nh n th y cc chng trnh my tnh c a h b ph s n sau khi tr nn m t n nh v ch u sai s l n th m ch trong nh ng tr ng h p n gi n nh hai l en va ch m tr c di n v i nhau. D ng nh Einstein r t cu c cng ch ng ng: bi ton y v a tinh vi l n hi m c. Bi ton l i tr nn c p thi t h i th p nin 1990 khi n c M b t u ln k ho ch cho i thin vn Sng h p d n Giao thoa k Laser (LIGO) hai giao thoa k kh ng l Washington v Louisiana cu i cng b t u thu th p d li u vo nm 2002 trong cu c truy tm v n ang di n ra tm ki m sng h p d n. trch ra nh ng tn hi u sng h p d n nh xu t phng n n nhi u, cc nh thi t k c n ph i bi t d ng th c chnh xc c a sng h p d n m ng i ta hi v ng s lan qua trn thi t b - nh t l bin v t n s c a chng v nh ng dao ng ny s c xc nh chnh xc b i nh ng cnh tay c a giao thoa k thay i chi u di c a chng bao nhiu, v bao nhanh. Nhng lc y, cc nh l thuy t ang nghin c u cc hi n t ng thin vn v t l m ng i ta trng i pht ra nh ng sng nh th , c bi t l hai l en h p nh t, ch c th h tr cc nh thi t k LIGO v i nh ng g i chung chung m thi. H i th p nin 1990, cc phng trnh Einstein cho hai l en ang va ch m tr thnh mn chn thnh c a thuy t tng i t ng qut, Laura Cadonati, m t nh hi n t ng h c h p d n t i tr ng i h c Massachusetts Amherst, nh l i. ng l ng i p d ng cc k t qu s cho cc h thin vn v t l. V n th t khng n gi n. Ngoi vi c t o ra s m t n nh, cc chng trnh cu i cng cn c n ph i ch y trong m t kho ng th i gian lu c c m t vi d u hi u sau cng c a m t c p l en quay quanh nhau, s h p nh t c a chng v sau l s n nh c a l en cu i cng. Cc nh tng i h c b sa l y: cc my tnh c a h , v nh t l phng php c a h , c th x l nh ng ph n khc nhau c a bi ton trong hai chi u khng gian, ho c ch cho n khi h p nh t nhng khng th x l ton b s ki n c th x y ra trong v tr th c t .
Hnh 1. Sng h p d n pht ra trong s h p nh t c a hai l en cng kh i l ng M, theo c tnh c a Frans Pretorius tr ng i h c Princeton, s d ng cc m ph ng c a thuy t tng i t ng qut. Mu xanh l c l bin b ng khng, mu tm l dng v mu l m. Chu i th i gian t trn xu ng d i, t tri sang ph i m i hng. M i nh cch nhau th i gian 25 M, cn b r ng v b cao c a m i h p l kho ng 100 M (tnh theo n v trong h ng s h p d n v t c nh sng u c t b ng 1). Vi khung hnh u c ch a b c x gi m o i cng v i d li u ban u, chng nhanh chng r i kh i khung hnh. Hai l en cu i cng h p nh t ch a m t chn tr i s c duy nh t t i th i i m 529 M (hng th nm, th hai t tri sang). ( nh: Frans Pretorius) http://thuvienvatly.com | 56
B n tin V t l thng 10/2011 Sau , vo nm 2005, m t nghin c u sinh h u ti n s t i Vi n Cng ngh California, ph n l n lm vi c m t mnh, lm c ng ng tng i h c b chong v i m t m ph ng s n nh c a hai l en kh i l ng b ng nhau, ban u khng quay xung quanh nhau t qu o sau cng, n nh t c a chng n n nh (hnh 1). Frans Pretorius thi t l p cc phng trnh Einstein theo m t cch khc v i nh ng ng i khc ang lm, mang l i cho ng nh ng t phng trnh hn v d gi i hn. K x o c a ng l s d ng nh ng t a lm cho cc phng trnh vi phn t ng ph n m t nh ng bi n thin trong khng-th i gian gi ng h t v i phng trnh sng chu n m cc nh v t l bi t v quen thu c. M t s th n cng lc v i nhau, Pretorius nh l i s thnh cng c a ng, trong cng c s may m n n a. Pretorius cu i cng m t hai nm cho v n . ng cho bi t ng nh n c s h tr tch c c t cc ng nghi p nh David Garfinkle v Carsten Gundlach, r t nhi u s ng vin v t ch t l n tinh th n, v m t chng trnh siu my tnh ch y trong hai thng. Pretorius, hi n nay lm vi c t i tr ng i h c Princeton, nh n th y s h p nh t mang l i m t l en quay trn g p 1,90 l n kh i l ng c a m t trong hai l en ban u. N c m t xung l ng gc kho ng b ng 0,70 l n bnh phng kh i l ng l en sau cng, v ch ng 5% t ng kh i l ng ban u c a n b b c x d i d ng sng h p d n nh ng con s tr c cha c ai tnh ra. Pretorius cn tnh ra d ng sng chi ti t c a nh ng pht x theo m t hm v h ng c trng cho khng-th i gian, ci c th lin h v i bin bi n thin theo th i gian c a m t sng h p d n v, ha ra, nh ng bi n thin h t s c nh c a chi u di cc cnh tay c a m t my d sng h p d n. V chng trnh c a ng ti p t c ch y m khng b ph s n, Pretorius ngh i tr i, chng trnh ny c th ho t ng n, cho n khi ng tr i qua ci ng cho bi t l ph n th ng t c th i v i m t li u endorphin khi n cu i cng hon t t. K t qu c a Pretorius, ngy nay g i l cng th c i u ha khi qut, ph v b t c c a lnh v c nghin c u. Vo cu i nm , cc nh nghin c u t i tr ng i h c Texas Brownsville v Trung tm Bay V tr Goddard c a NASA, c l p nhau, pht tri n m t k thu t khc cho cc nghi m s l en, g i l phng php nh th ng ng, phng php nhanh chng c ph n ng c ng ng ch p nh n v n chnh xc hn, ngo i tr ch l ph c t p hn v m t i n ton. M t v t tng t th 2D l m hnh c a khng-th i gian trong hai t m v i song song nhau, m i t m c m t ci a t i chn tr i s c c a m t l en, c may l i v i nhau xung quanh chu vi a. Nh ng s ng th ng ny ph n bn trong c a l en b lo i kh i vng i n ton sau di chuy n kh p m ng l i bi u di n khng-th i gian khi s i n ton di n ra, th hi n s chuy n ng trong th i gian c a chn tr i s c c a l en.
Hnh 2. M ph ng c a m t c p l en ang quay trn c kh i l ng b ng nhau. Khi hai l en quay xung quanh nhau, chng nh h ng n plasma xung quanh, gy ra nh ng vi b c x i n t c c p nng l ng t ng nng c a l en (mu xanh l c/xanh lam). Trn nguyn t c, cc nh thin vn c th nghin c u h b ng cch pht hi n b c x ny cng nh sng h p d n pht ra khi hai l en tng tc. ( nh: Luis Lehner, Steven L Liebling, David Neilsen v Carlos Palenzuela).
M i ng i thch ng r t nhanh, v i c hai phng php, pht bi u c a Luis Lehner thu c Vi n V t l L thuy t Perimeter Waterloo v tr ng i h c Guelph, c hai u Canada. Thch th c hi n nay cho Lehner l n nh ng ng i khc l tm xem chng ta c th i t i cu tr l i bao nhanh, v chng ta c th tm ki m i u khng ng u m r ng ki n th c c a chng ta v lm pht sinh thm nh ng cu h i m i. Cc nh nghin c u t i Goddard s m tnh ra, l n u tin, s h p nh t c a nh ng l en kh i l ng khng b ng nhau, nghin c u trong qu trnh gi t li c a l en sau cng. K t qu trn c tm th y ch ph thu c vo t s c a kh i l ng c a hai l en h p nh t, ch khng ph thu c gi tr kh i l ng c a ring t ng l en, lm cho d n sng h p d n tnh c l c th p d ng cho nhi u tnh hu ng thin vn v t l a d ng. T ng nng l ng gi i phng trong qu trnh v th i gian c n thi t cho hai l en h p nh t t l v i t ng kh i l ng, ngha l s h p nh t c th trong th i gian ng n t a sng hn t t c cc ngi sao trong v tr k t h p l i.
B n tin V t l thng 10/2011 Nh ng m ph ng u tin ny l thu c nh ng l en ban u khng quay trn tr c khi chng va ch m, v khng bao lu sau th m t nhm nghin c u t i tr ng i h c Texas Brownsville ti n hnh nghin c u u tin c a s h p nh t c a nh ng l en ang quay trn v i c hai tr ng h p tr c quay c a chng th ng hng v khng th ng hng. Th t v y, nh ng ti n b lin t c v k thu t v cng su t i n ton cho php cc nh nghin c u tnh ra ci x y ra khi nh ng l en ang quay trn ny va ch m trong nhi u qu o khc nhau. Cc nh l thuy t v nh th c nghi m b t u ha h p, khng cn cay c nh ch v i mo n a, nh Cadonati l ch s ni c i thi n ti m nng c a khoa h c sng h p d n v lm th no cho ph h p v i thin vn h c v t l (hnh 2). Cc nh l thuy t t t b t a nh ng con s th c t vo trong nh ng phng trnh p c a h , cn cc nh th c nghi m th c moi nh ng ghi chp th i nghin c u h u ti n s c a h v phn tch tensor.
Cc l en b st vng i
Vo nm 2007, cc nh tng i h c s tm th y m t s h p nh t b t ng nh ng m ph ng c a h . Nh ng xt on tr c ti p c a c ch c h c c a nh ng l en kh i l ng khng b ng nhau, ang quay trn, cho th y, b o ton xung l ng gc, b c x h p d n m chng t o ra s khng pht ra ng u theo m i h ng. Hm l l en sau cng c t o ra khi hai v t th va ch m ph i c m t xung l ng tuy n tnh no so v i kh i tm: ni chung, chng s nh n m t c st. Nhng nh ng m ph ng y c a Manuela Campanelli cng nh ng ng s t i Vi n Cng ngh Rochester New York, v sau l Jos Gonzlez cng cc c ng s t i tr ng i h c Jena c, cho th y xung l ng ny l khng nh : l en cu i cng c th c t c l n t i 4000 km/s i v i hai l en ang quay trn theo h ng ng c nhau. ( so snh, nh ng ngi sao g n M t tr i c a chng ta hi m khi chuy n ng n vi ch c km/s). G n y, nh ng t c cn cao hn, hay siu st, c tm th y ln t i 15 000 km/s, v i m t s nh l thuy t xu t r ng nh ng t c cao hn ba l n n a hay b ng 15% t c nh sng c l l c th . V nh ng c st nh th s l n hn v n t c thot c a b t k thin h no, nn k t qu trn m ra kh nng c nh ng l en c tr trong nh ng qu ng thin h xa nhn thin h c a chng, hay c l cn c nh ng l en c l p, lang thang tri gi t trong v tr . Nh ng l en ny ph n l n s khng c nhn th y cho n khi chng i l c vo, ni th d , m my Oort c a cc sao ch i n m cch M t tr i kho ng m t nm nh sng, khi ng i ta c th pht hi n ra chng qua nh ng s l ch b n, nh xu trong s chuy n ng c a cc sao ch i hay ti u hnh tinh. M t s ki n t c kh nng x y ra l m t l en lu l ng i qua h m t tr i c a chng ta, nn chng ta khng nn lo l ng v kh nng ny. Km th th m hn, nh ng c siu st c nh ng g i cho nh ng ai ang tm ki m sng h p d n. Nh ng l en b t ng v t ra kh i nh ng m sao hnh c u t p h p nh ng ngi sao quay xung quanh nhn thin h nh m t v tinh s lm gi m t c h p nh t sau i v i nh ng l en cn l i trong m, v v th s lm gi m s l ng sng h p d n i t i my d sng. Nh ng c gi t li l n cng s lo i b nh ng l en v n t c cao, v c th rng bu c nh ng l en m m nh s h p nh t thnh l en l n hn bao s m trong v tr .
Quang ph h c c a b u tr i
Thuy t tng i s gi m t vai tr quan tr ng trong vi c tm ki m sng h p d n, cho d s ph c t p c a nh ng l en lang thang c l l ci sau cng m nh ng ai tham gia nghin c u c n n, bi t r ng vi c pht hi n ra nh ng g n sng nh xu ny kh khn bi t ch ng no. V n l m c d nh ng ngu n pht nh nh ng h sao i pht ra r t nhi u nng l ng d i d ng sng h p d n - t c 1028 W ho c cao hn nhng khi nh ng sng ny i t i Tri t, s l ch c a chng kh i khng gian ph ng s lm thay i chi u di c a m t cnh tay giao thoa k i ch 1018 , hay cn th p hn n a. Cc giao thoa k sng h p d n, nh LIGO M, VIRGO Italy, TAMA Nh t B n v GEO600 c, v th ph i pht hi n ra nh ng chnh l ch chi u di nh xu khi m t sng h p d n lan qua trn chng. Nh ng ng i sn tm sng h p d n c bi t h ng th v i nh ng l en kh i l ng sao v nh ng l en siu kh i v chng t o ra nh ng sng t n s 10 10 000 Hz khi chng h p nh t ng ngay ng ng m nh ng my d sng m t t nh LIGO l nh y nh t. Nhng v Tri t l ni hi chao o, nn nh ng ng i tm ki m sng h p d n c n c m t s ch d n khi h c g ng phn bi t nh ng thng ging nh xu c a sng h p d n v i s d ch chuy n a ch n v th m ch s dao ng do nh ng on tu ch y qua. Vi c bi t c sng g lan qua s h tr h r t nhi u. Ti n n k t thc v n ny, d n Phn tch Tim S (NINJA) kh i ng vo nm 2008, mang nh ng nhm tng i h c s v nh ng i phn tch d li u t 30 tr ng vi n trn kh p th gi i l i v i nhau. Cc nh tng i h c cung c p nh ng m u d ng sng d ng nh ng t p d li u ASCII ghi r nh ng tin on c a h cho s c n ng bi n thin theo th i gian c a cc sng khi phn tch thnh nh ng d ng i u ha c u. Nh ng phn tch ny ph i bao qut nh ng ng ng tham s r ng c a nh ng s h p nh t l en t s kh i l ng, spin v l ch tm c kh nng x y ra nh t. Ngay c tr ng h p n gi n g m m t l en i cng c t i 17 bi n, hay b c t do, trong s cc s p x p ngu n v my d. Nhng phng php lu n nh trn c pht huy tc d ng. Ngy 16 thng 9 nm 2010, ch ng h n, cc nh khoa h c my d sng c c nh bo s t i ni c a m t tn hi u chim chi p ch vi pht sau khi n t i. Sau khi phn tch, cc thnh vin c a chng trnh h p tc LIGO v VIRGO bo co khm ph ra sng h p d n, c v n t m t sao neutron ang ch y xo n c vo trong m t l en. H cn vi t m t bi bo v n n a. H ni c th l m t d li u nhi u. Cc nh nghin c u cho bi t m t kh nng nh v y n m trong t m tay, v m c d bi bo c a h cha c xu t b n, nhng cc k thu t c a h , cng nh s th n tr ng c a h , c xc th c. Trong khi cc k t qu t thuy t tng i s ti n m t ch ng ng xa h ng n h tr cc nh nghin c u sng h p d n, nhng chng cn c th gi m t vai tr l n hn n a trong nh ng d n s p t i, ng ch l c s LIGO Cao c p m t s nng c p cho LIGO s tm ki m m t dung tch khng gian to hn g p 1000 l n c s hi n nay v c trng i b t u cc ho t ng khoa h c trong nm 2015. LIGO th h th nh t c kho ng 10 000 d ng sng nh trng i trong c s d li u c a n, trong khi LIGO Cao c p s c kho ng 100 000. Khng c n ph i ni, vi c so snh d li u v i m t s l ng l n kh nng nh v y i h i r t nhi u ti nguyn i n ton.
B n tin V t l thng 10/2011 Th t v y, h i thng 1 nm nay, Qu Khoa h c qu c gia trao cho tr ng i h c Syracuse M g n 800 000 la xy d ng m t siu my tnh cu i cng s c g n 500 terabyte d li u lu tr ch v m c ch ny. Cc my d LIGO Cao c p l ci ng i ta ang trng i th t s m ra lnh v c thin vn h c sng h p d n, pht bi u c a Duncan Brown, m t thnh vin c a chng trnh LIGO. C my c a Syracuse s l m t trong ba d ng c nh th c thi t k cho m c ch ny, hai c my kia t t i tr ng i h c Wisconsin Milwaukee v t i Vi n V t l H p d n Albert Einstein c.
Hnh 3. Hnh dung m t h l en i. ( nh: Werner Benger/AEI/CCT/ZIB)
Cc chi ti t c a nh ng d ng sng h p d n ph thu c vo nhi u y u t . Cc nh tng i h c nghin c u nh ng h ph c t p hn nh ng l en i, v d nh m t sao neutron ang va ch m v i m t l en, ho c nh ng c p sao neutron, v g n y cn chuy n ng nh ng c p i xo n c vo nhau v i t tr ng ngoi v plasma xung quanh c a chng, tm th y nh ng h ny c th d n t i nh ng vi pht m nh c th quan st th y v i knh thin vn tia X. Nh ng tng tc ny i h i nghi m c a cc phng trnh Einstein y k t h p v i cc phng trnh th y ng l c h c cho plasma, ci ha ra i h i m t phng trnh tr ng thi cho sao neutron. V th , m t ngy no sng h p d n s c th gip chng ta phn bi t gi a cc m hnh khc nhau c a sao neutron m t lo i quang ph h c c a b u tr i.
B n tin V t l thng 10/2011 B sung thm m t b m t n a cho bi ton, Yuichiro Sekiguchi v nh ng nh l thuy t khc thu c tr ng i h c Kyoto Nh t B n m i y nghin c u hnh tr ng c a m t c p sao neutron m t b i cc phng trnh Einstein k t h p v i cc phng trnh th y ng l c h c, ng th i c tnh n s ngu i i c a sao neutron siu kh i cu i cng b i s pht x neutrino. H tm th y c ph sng h p d n l n r i c a cc pht x neutrino t ngi sao cu i cng; r i neutrino c th cn cao hn ci quan st th y trong nh ng v n sao siu m i n a. Cc nh thin vn h c tng lai s nhn t t c nh ng s ki n c c ny b ng ba con m t: qua sng h p d n, sng i n t v nh ng v n neutrino.
Tng c
Vi c nh t ra nh ng chi ti t t t nh t s i h i m t th h th ba c a nh ng my d sng h p d n. V i my d LIGO hi n nay, sng h p d n c a m t sao i neutron ch n m trong m t d i c th pht hi n trong kho ng 25 s (v kho ng 1 s i v i m t h l en i). LIGO Cao c p c th pht hi n ra m t d th ng h p d n ko di ch ng 1000 s, m c d y v n ch l nghn giy cu i cng c a m t s h p nh t x y ra hng t nm v tr c. Tng lai n m vi c tng c . H th ng Anten V tr Giao thoa k Laser (LISA) ba v tinh cch nhau nm tri u km trong qu o ki u hnh tinh xung quanh M t tr i s nhn th y sng h p d n (trong d i 0,1 mHz n 1 Hz) c th ko di hng gi , hng tu n ho c th m ch hng thng, v i l ch 5 10. Th t ti c l s hi n th c ha LISA hi n nay khng ch c l m: NASA gc l i d n ny trong nm nay, v m c d C quan V tr chu u cho bi t h c th phng m t phin b n nh hn, nhng cha c quy t nh no c nu ra tnh cho n nay. Tuy nhin, cc nh nghin c u chu u ang c k ho ch xy d ng ci c t tn l Knh thin vn Einstein m t my d sng h p d n s c xy d ng su vi trm mt d i lng t v i hai cnh tay m i cnh di 10 km. N s nh y g p 10 l n so v i LIGO Cao c p v c th truy xu t g p m t tri u l n dung tch khng gian c a cc my d m t t hi n nay. M c d cc m ph ng s t t nh t ngy nay t t cho chnh xc c n thi t cho m t my d nh th , nhng vi c nghin c u ton b khng gian tham s 9D c a m t h l en i khng c v t ch t thi cng m t ch ng m t th p k n a. Tuy nhin, cng v i nhi u b c t ph, th i k vng son m i ngy nay c a thuy t tng i ang m ra nh ng lnh v c v t l r ng l n cha c kh o st qua, v i nhi u b t ng ch c ch n s xu t hi n. C th l g n 100 nm k t khi Einstein i t i nh ng phng trnh c a ng, nhng mn qu c a ng v n ang c ngha. Ngy nay l th i i m thch h p nghin c u s h p d n.
Thuy t tng i s
Thuy t tng i t ng qut c a Einstein m t m i lin h gi a nng l ng v v t ch t trong m t vng khng gian v d ng hnh h c c a n, v v t qua m i ki m tra th c nghi m tnh cho n nay Th t khng hay, cc phng trnh Einstein qu ph c t p v ch c th gi i chnh xc trong vi ba tr ng h p

Tuy nhin, nh ng siu my tnh m nh c th nhai g m cc phng trnh y m t cch khng thng ti c Phng php ny, g i l thuy t tng i s c s d ng nghin c u cch th c cc l en h p nh t, cho th y trong m t s tr ng h p chng c th t o ra nh ng l en lang thang lao i trong khng gian gi a cc sao Thuy t tng i s cn gip cc nh nghin c u tm ki m cc d u hi u c a sng h pd n
Subrahmanyan Chandrasekhar nhn th y cc l en c th c t o ra nh th no. ( nh: Science Photo Library)
L en
Th t th v , m c d kh nu t v n i ti ng l khng thn thi n, nh ng cc l en thu c v nh ng v t th n gi n nh t trong v tr v c th m t y ch b i ba i l ng kh i l ng M c a chng, i n tch Q v xung l ng gc hay spin J. Th t v y, nh thin vn v t l o t gi i Nobel ng i n Subrahmanyan Chandrasekhar, ng i u tin d on r ng chng c th c t o ra khi nh ng ngi sao l n qua i, g i cc l en l nh ng v t th v m hon h o nh t c trong v tr . Cc l en c ba d ng chnh: 1 cc l en kh i l ng m t tr i, v i kh i l ng b ng kho ng 3 30 l n kh i l ng M t tr i; 2 cc l en kh i l ng trung bnh, v i kh i l ng kho ng 100 10 000 l n kh i l ng m t tr i, v d (h u nh m i nh thin vn u tn thnh) ngu n pht tia X Siu Sng (HLX-1), n m trong m t thin h cch Tri t 290 tri u nm nh sng;
B n tin V t l thng 10/2011 3 cc l en siu kh i th ng tr t i tm cc thin h, v i hng tri u n hng t l n kh i l ng m t tr i Tnh theo spin, m t tr ng h p c c l l en Schwarzschild, c spin b ng khng, trong khi l en Kerr c c , khng mang i n tch, c spin t i a cho php b i thuy t tng i t ng qut l GM2/c, trong G l h ng s h p d n v c l t c nh sng.
Tham kh o
J Centrella et al. 2010 Black-hole binaries, gravitational waves, and numerical relativity Rev. Mod. Phys. 82 3069 M Hannam 2009 Status of black-hole-binary simulations for gravitational-wave detection Class. Quant. Grav. 26 114001 D Merritt and M Milosavljevic 2005 Massive black hole binary evolution Living Rev. in Relativity 8 8 F Pretorius 2009 Binary Black Hole Coalescence, in Physics of Relativistic Objects in Compact Binaries: from Birth to Coalescence ed M Colpi et al. Astrophysics and Space Science Library vol 359 (New York, Springer) David Appell (St Helens, Oregon, M) Physics World, thng 10/2011
WWW.THUVIENVATLY.COM
Bn Tin Vt L
Thng 10 - 2011
Th Vin Vt L www.thuvienvatly.com banquantri@thuvienvatly.com Thng 10 nm 2011
Ni dung: Trn Nghim trannghiem@thuvienvatly.com Tun Quc - tuanquoc511@yahoo.com Bin tp: Trn Triu Ph trieuphu@thuvienvatly.com Thit k ba: Trn Triu Ph Cng mt s Cng tc vin khc
Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni ting Physics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.

Bản Tin Vật Lý tháng 10 - 2011

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bản Tin Vật Lý tháng 10 - 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Khi nguon va nuoi dng am me

Ban Tin Vat Ly

Th Vin Vt L www.thuvienvatly.com banquantri@thuvienvatly.com Thng 10 nm 2011

Th nghi m th ba nhn th y d u hi u c a v t ch t t i .......................... 5 Ion calcium m ph ng th gi i l M t tr i c th ki m tra thuy t t ng t ................................................... 7 ng i ................................................. 9

V sao c m d nghe, c m kh nghe? .................................................. 11 L en l my i u ha nhi t c a thin h ....................................... 13

N i hai m t tr i cng l n trong v tr .................................................... 14 Xc nh hi u ng Hall l ng t gip nh ngh a l i kilogram .......... 15

t sng gi a cc qubit ............................................................. 25

nh sng? ....................... 26 ng ......... 29

My b m ch t l ng s t t khng c b ph n no chuy n Pht hi n ph ng php m i o v tr

Tevatron chnh th c ng c a .................................................................. 34 3 cu h i: Nhanh h n nh sng? ............................................................... 36 m thin h ng h thuy t t ng i r ng ......................................... 38

B n tin V t l thng 10/2011

Cc my d v t ch t t i chn su bn d i dy Gran Sasso. ( nh: Vi n Max Planck)

B n tin V t l thng 10/2011

M t tr i c th ki m tra thuy t tng i

Li u M t tr i c th ki m tra nh ng l thuy t khc c a s h p d n hay khng? ( nh: NASA)

B n tin V t l thng 10/2011

V sao c m d nghe, c m kh nghe?

B n tin V t l thng 10/2011

nh minh h a m t nhn thin h ho t ng. ( nh: NASA/CXC/M Weiss)

Ni hai m t tr i cng l n trong v tr

Khng t so v i Kepler 16b ( nh: Absolute Films)

Xc nh n hi u ng Hall l ng t gip nh ngha l i kilogram

B n tin V t l thng 10/2011

B n tin V t l thng 10/2011

ko co m ra nh ng l trnh nghin c u m i trong ha h c. ( nh: iStockphoto.com/kutaytanir) http://thuvienvatly.com | 18

B t graphene c th t o thnh nh ng th u knh t t hn

nh ch p qua knh hi n vi l c nguyn t c a m t ci b t graphene. Ci b t c ng knh ch ng 3 m. ( nh: Applied Physics Letters)

H m t tr i t ng c m t hnh tinh kh th nm?

Tr b i i: Nesvorny tin r ng hnh tinh th nm b t ng kh vo D i Ngn h v n khng th ch u n i l c h p d n c a M c tinh ( nh).

B n tin V t l thng 10/2011

Electron l t sng gi a cc qubit

Neutrino c chuy n ng nhanh hn t c nh sng?

My d h t OPERA. ( nh: INFN)

B n tin V t l thng 10/2011

Ch t l ng s t t bi u hi n m t b m t s c nh n, do tc d ng c a t tr ng. ( nh: Wikimedia Commons/ Gregory F. Maxwell)

nh phc th o trn my tnh c a d ng c m Koser v cc ng nghi p s d ng. ( nh: Koser, Mao.)

B n tin V t l thng 10/2011

Pht hi n phng php m i o V tr

My d h t CDF. ( nh: Fermilab)

B n tin V t l thng 10/2011

m thin h ng h thuy t tng i r ng

B n tin V t l thng 10/2011

B n tin V t l thng 10/2011

Pht hi n sao siu m i c xa nh t

B n tin V t l thng 10/2011

Chu u s phng phi thuy n bay vng quanh M t tr i

nh minh h a Tu qu o M t tr i. N s phn tch s pht x c a m t tr i.

M t tr i gieo ri b c x n Tri t, n tng tc v i kh quy n c a chng ta, sinh ra hi n t ng c c quang r c r .

Khm ph bn tinh th ginh Gi i Nobel Ha h c 2011

Lm i mu v hnh d ng c a m t photon c thn

Nh v t l o t gi i Nobel: Chng ti khm ph ra m t b n c a v tr

Xin chc m ng ng. ng ang nghe tin a v gi i th ng?

Adam Riess - Gi i Nobel V t l 2011

B n tin V t l thng 10/2011

Trn Kim tinh cng c t ng ozone

Nh my i n m t tr i 24/24 u tin chnh th c m c a

B n tin V t l thng 10/2011

Theo Daily Mail

B n tin V t l thng 10/2011

Cu c cch m ng m i c a thuy t tng i

M t m ph ng c a hai l en ang l t qua nhau v pht ra sng h p d n. ( nh: Werner Benger/AEI/CCT/ZIB)

B n tin V t l thng 10/2011

B n tin V t l thng 10/2011

B n tin V t l thng 10/2011