17

Sosyal Alg

Alg, baka insanlar ve olaylar tanma ve anlama biimimizdir. Dolaysyla alg asndan; sizin kim olduunuz, ne olduunuz nemli deil, bakalarnn sizin kim olduunuz, ne olduunuz hakkndaki dnceleri nemlidir.

Amalarmz
Bu niteyi altktan sonra; Bakalaryla ilgili izlenimlerimizin nasl oluturduumuzu aklayabilecek, Bakalarna ilikin izlenimlerin nasl btnletirildiini aklayabilecek, Bakalarna ilikin yarglarmz bozan algsal yanllklar tanmlayabilecek, Atfetmenin ne olduunu ve ilevlerini aklayabilecek, Atfetmede yaplan hatalarn nedenlerini sayabileceksiniz.

18

Sosyal Psikoloji

Bir Bakan Koltuundan Etme Tehdidi

1996 Kasmnda Bill Clinton ikinci bir dnem iin bakanla tekrar seilmiti. Poplaritesinin doruundayken Beyaz Saray sekreteri Monica Levinski ile olan sra d ilikisiyle gndeme geldi. lk balarda Clinton sulamalar iddetle reddediyordu. Artan basklar karsnda Clinton, kamuoyuna kar gnlszce de olsa uygunsuz bir iliki yaadn itiraf etti. Bu dorulamann ardndan bakan; baz kabine yelerine, iinde bulunduu ruhsal ve ahlaki kntden nasl kurtulacan danmt. Sizce bakan niin byle bir danmaya ihtiya duymutu? Bu, pimanlk iin samimi bir teebbs myd? Yoksa kongere yelerini ve semenlerini yattrmak iin basite bir strateji miydi? 19 Aralk 1998de Cumhuriyeti Muhafazakar kongere yeleri, Bakan Clintonun -Amerikan halknn bu olayda hemfikir olmamasna ramen- mahkeme nnde yarglanmas ynnde oy kulland. Mahkeme nndeki sulamada cumhuriyetiler; kendilerini, lkeyi eitli yasalar ineyerek cinsel eilimlerini gizlemeye alan bir bakandan koruduklar eklinde tantyorlard. Bunun onlarn asl motivasyonu olduuna ne kadar inanyorsunuz? Clintonun pot krmasn alayc bir tavrla ele almalar, onlarn gizli bir amaca hizmet ettiklerini gstermektedir. Bakann kamuoyu zerindeki olumlu imajn sarsmaya ynelik iletiler gelitirmeleri de bunun gstergesiydi. (Franzoi, 2000).

Anahtar Kavramlar
Oyuncu-Gzlemci Yanll Bilisel Yk Deerlendirmenin Merkezilii Olumluluk Yanll Ortalama lkesi Atfetme Sahte Yaygnlk

indekiler
ZLENM OLUTURMA ZLENMLER BTNLETRME ATFETME-YKLEME YARGILARIN DORULUU

nite 2 - Sosyal Alg

19

GR
Yukarda verilen rnek olayn benzerlerine gnlk hayatmzda sklkla rastlyoruz. Bu balamda sosyal alg, evremizdeki insanlar, olaylar ve ilikileri anlama ve bilme abamz anlatr. Bir kiinin resmine ya da caddeden geen birisine yle bir gz atmak bile; bize kiinin nasl biri olduuna ilikin bir fikir verebilmektedir. Hatta bir ismi duymak bile, o isim sahibinin nasl bir kimse olduu konusunda bize bir eyler syler. Demek istediim iki kii karlatnda, bu anlk bir karlama bile olsa, birbirleri hakknda bir izlenim olutururlar. Sonraki ilikilerinin skl ve dzeyi, bu ilk izlenim tarafndan nemli lde etkilenecektir. Buna ncelik etkisi denilmektedir. Bu nitede toplumsal alg zerinde duracaz. Alglarmz ne tr bilgiler zerine kurduumuz, nerden etkilendii; doruluk ya da yanllk derecesi nedir gibi...
Sosyal Alg: Baka insanlar ve olaylar tanma ve anlama abasdr.

ZLENM OLUTURMA
ok snrl bilgi ve ipularna dayanarak birisi hakknda izlenim oluturmaya almak; biz insanlardaki, nemli evrensel bir eilimdir. nsanlar, yalnzca bir ka dakika grdkleri bir kiinin (hata fotorafn) ok sayda zellii hakknda yarglarda bulunmak eilimindedirler. rnein bir tandnzn, yal bir insan kardan karya geirmesini grdnz an unuttuktan ok zaman getikten bile, o arkadanz yardmsever ve nazik olarak hatrlarsnz. Demek istediim, bir izlenime dayal olarak yaptmz kiilik karmlar, bu durumda, hzla, neredeyse kendiliinden, bir insan hakknda minimal bilgi zerinde yaplr ve uzun zaman sonra da deimezler. Aada bu izlenimlerimizi nasl oluturduumuzu tartacaz.
zlenim Oluturma: Bir kiinin baka birisi hakknda genel bir yargya varmak iin; deiik bilgi kaynaklarn birletirme srecidir.

zlenim Oluturma Fiziksel zelliklerden Etkilenir

Karlatnz bir kiinin grn, davran, hatta jestler gibi gzlenebilir zelliklerinden; hzla, onun nasl bir insan olduuna ilikin karmlarda bulunmaya yneliriz.

Fiziksel pular
nsanlarn zellikleriyle ilgili izlenimlerin ilk belirleyicisi, onlarn grnleri ve davranlardr. Bu ipular, dikkate deer ekilde ayrntl izlenim edinmemizi salarlar. rnein bir kimsenin yzndeki sakaln biimine bakarak, onunla ilgili pek ok yargya varlabilir. lk karlatmz birisindeki fiziksel zelliklerin, sizde uyandrd izlenimleri anmsamaya aln.
SIRA SZDE

Ayrc zellik
Ayrc zellikten kastmz, kiide ilk bakta gze arpan zelliktir. Bu ayrcldikkat ekicilii nedeniyle de, izlenim edinme zerinde son derece etkilidirler. rnein yeni baladnz i yerindeki oda arkadanz koltuk deneiyle yryorsa, onunla ilgili ilk izlenimimiz ne giyimi, ne sa biimi, ne cinsiyeti olur. Sadece fiziksel engelidir. nsanlardaki ayrc zellikle yukardaki rnekte olduu gibi fiziksel grntyle ilgili olabilecei gibi, kiinin tutum ve davranyla ilgili de olabilir. rnein bir toplantda en nde oturup, frsat geldike sorular soran birinin davran, toplant zerinde egemenlik kurmak istemesi olarak alglanr. Ayrc zelliin izlenim edinmedeki belli bal etkileri unlardr: Birincisi, ayrc zellikler daha ok dikkat eker. kincisi, ayrc zellie sahip insanlarn, bulunulan toplumsal balamda daha

20

Sosyal Psikoloji

etkili olmak istiyor gzkmeleri, nedensellik alglarmz etkilemektedir. Bir nc etkisi, bireydeki ayrc zellik bir sosyal grubun zellii ise, grubun teki btn zellikleri o kiiye atfedilir. Diyelim ki, kiideki ayrc zellik uyuturucu bamll ise, bamllarn teki btn zelliklerini tad izlenimi oluur.

zlenim Oluturma Kardakinin Ait Olduu Sosyal Kategoriden Etkilenir

Cinsiyet, rk ve sosyal snf gibi sosyal kategoriler de alglamamz etkiler. Biz bakalarndaki ayrc bir zellie tepki verirken, ok kez onu, bir grup veya kategorinin paras olarak alglarz. rnein, parktaki trasz, kirli-pasakl, yrtk ayakkabl ve alveri torbas tayan bir adam, sadece farkl birisi olarak grmez, onu hemen bir evsiz olarak kategorize ederiz. Bir basketbol mana gittiimizde, genellikle insanlar hemen u be sosyal gruptan biri olarak grrz; takm yeleri hakemler, amigolar ve gzlemciler, gazeteciler. Kategorizasyon veya gruplama ilemi ok hzl ve otomatiktir; zaman veya dnce gerektirmez. Kategorilere ayrma, en kaba dzeyiyle, grnteki doal benzerliklere gre yaplr. nsanlar genellikle kltrel olarak tanmlanm farklar olan fiziksel karakteristiklerine (sa uzunluu, makyaj, giyim tarz) gre erkek veya kadn olarak tanmlama eilimi gsteririz. Kategorizasyonun sonular nelerdir? Bir bireyin belli bir kategorinin yesi olduuna karar verdiimizde, onunla ilgili yarglarmzda, kategoriye ait emalarmz kullanrz. emalar konusu sosyal bili nitesinde ayrntl olarak aklanmtr.

zlenim Oluturma Balamdan Etkilenir

Ztlk Etkisi: lk edinilen izlenime bal olarak, sonrasndaki izlenimin daha olumlu ya da daha olumsuz olmasdr. Benzetirme: Birisi ok ekici olan iki kii birlikte grldnde; daha az ekici olann, olduundan daha ekici olarak alglanmasdr.

zlenimlerimiz, karlalan balama bal olarak da deimektedir. rnein ok ekici bir yzn fotoraf gsterildiinde; hemen sonra gsterilen daha az ekici bir yz; olduundan daha az ekici grnr. Tersi de olabilir: ok irkin bir fotoraftan hemen sonrasnda gsterilen normal gzellikte bir resim, olduundan daha gzel olarak alglanr. Buna ztlk etkisi denilmektedir. Buna karlk ok ekici birinin fotorafyla, daha az ekici birinin fotoraf birlikte gsterilmesi; az ekici olann, olduundan daha ekici olarak alglanmasn salayacaktr. Buna da benzetirme etkisi denilmektedir.

zlenim Oluturma Bilisel Ykten (Meguliyet) Etkilenir

Bir insann bakas hakknda oluturduu izlenim; o kiinin, o andaki meguliyetinden fazlaca etkilenir. Bakalar hakknda izlenim olutururken, aklmzn baka eylerle megul olmamas; ve dikkatimizi o insann davran zerinde younlatrmamz gerekir. Ne var ki, ok kez kafamzda bin bir dnce vardr: imizle, ailemizle, geleceimizle geimimizle, eitli ilikilerimizle ilgili pek ok dnce ve duyguyla megulzdr. Kafa meguliyeti; insanlar hakknda yzeysel, eksik, yanl izlenimlerdir. Megul olduumuz zaman, bakalarnn bireysel niteliklerini ayn ve deimez olduunu dnrz. rnein bir profesrn anlatt skc bir dersi dinlerken, onun rolnn onu byle yaptn dnmek yerine; onun her zaman bo ve skc olduunu dnebiliriz.

SIRA SZDE

zlenim edinmede meguliyetin ne demek olduunu; kr filin hangi organn tutarsa; fili o organ olarak tanmlar ifadesi, ile ilikilendirilebilir misiniz? Nasl?

nite 2 - Sosyal Alg

21

zlenim Oluturma Szel Olmayan Davranlardan Etkilenir

Bizim bakalaryla ilgili ilk izlenimlerimizin kayna; ok kez, duygu ve niyetlerin iletimindeki szsz davranlardr. Bir kimsenin bir bakas selam verdiinde glmseyip glmsememesi; yrrken zp zp zplamas ya da kararl oluu; el-kol hareketlerinin abartl ya da snrl gzkmesi; bir gn iin birlikte olduumuz birisini deerlendirmede kullanacamz modeli oluturmamzda nemli bilgiler salar. En nemli szsz iletiim kanalmz yz ifadeleri ve vcut hareketleridir.

Yz fadeleri
nl Romal hatip iero, bundan iki bin ksur yl nce, yz, ruhun grntsdr demi. Dilimizdeki yznde meymenet yok; ya da iinin ktl yzne vurmu deyimleri de, kt olarak dnlen insanlar iin kullanlr. ierodan yllar sonra arls Darvin (1872. Aktaran: Franzoi, 2000), yz ifadelerinin sadece iletiimde nemli bir rol oynamadklarn; belli duygusal ifadelerin doutan olduunu ve dnyann her yannda anlalabildiini sylemitir. Yaplan aratrmalar; insanlarn, hangi toplumdan olurlarsa olsun; 6 temel duyguyu doru bir ekilde tanyabildiklerini gstermektedir: Mutluluk, aknlk, kzgnlk, znt, korku ve irenme. Darvine gre yz ifadelerine bakarak insanlarn duygularn anlama yetimiz, bizim trmzde genetik olarak vardr ve bizim iin yaamsal neme sahiptirler. Bu yeti, trlerin yaamasna nasl yardmc olabilir? Olas yantlardan birisi, duygularn anlalmas, yalnzca insanlarn davransal niyetlerini (bana zarar m verecek?) kestirmede deil; ayn zamanda karmzdakinin evrede olup biteni nasl algladn anlamamza da yardmc olmaktadr (Niin korkuyorlar? Bu ortamda herkes tehlikede midir?).

Vcut Hareketleri
Yz anlatmlarnn yan sra, bir btn olarak vcut da zengin bilgi kaynadr.Gen bir insann yry ile bir yalnnkini dnnz. Ya da bezgin ve neeli birinin yryn... Sinirli insanlarn sk sk vcutlarnn bir yerlerine dokunduklarn, kandklarn bilirsiniz. Dolaysyla yz ifadelerine ek olarak vcut hareketleri de, izlenin edinme sreci zerinde etkili olabilecek ok eitli bilgiler iermektedir. Her ne kadar paylalan birok vcut hareketinin ne anlama geldii konusunda gr birlii varsa da; ayn fiziki davrana farkl kltrlerden gelen insanlarn farkl anlamlar ykleyebildii de gerektir. Acaba insanlar, szel olmayan iaretleri kullanmada farkllk gstermekte midirler? nsanlar izlenim oluturmada szel olmayan davranlarn nemli olduunun farknda olduklar iin, kendilerinin sunum stratejilerinde szel olmayan iaretleri de kullanmaktadrlar. rnein, bitimiz kadar sevmediimiz insanlara glmsemek zorunda kaldmz ok olmutur. Ya da bilerek baz kimselere souk, kzgn, uzak davranrz. Grmezlikten geliriz kimilerini ... Bu szsz iletiim davranlarnn kadna ve erkee zg olanlar vardr; ve biz bunlar bebeklikten balayarak toplumsallama sreci ierisinde reniriz. Aratrmalar, szsz iletiimi kodlarn anlamada, kadnlarn erkeklerden daha usta olduklarn gstermektedir. Bu cinsiyet farkll, yz ifadelerinin anlalmasnda ok daha belirgindir. Bu farklln nedeni, kadn ve erkein toplumsal yaamda yklendikleri rollerin farkllndan kaynaklanmaktadr. Kadnlarn toplumsal rolleri, onlarn daha ok eitici, arkadaa ve duyarl olmalarn gerektirirken; er-

Toplumsal Rol: nsanlarn belli bir ortamda yerine getirmeleri beklenen; toplumsal olarak tanmlanm beklentilerdir.

22

Sosyal Psikoloji

keklerin toplumsal rolleri, onlarn daha basknc, saldrgan ve duygularn belli etmemeye zorlamaktadr.
SIRA SZDE

Szel olmayan davranlar nedeniyle, tandnz insanlar var m? Bunlar nasl insanlar olarak niteliyorsunuz?

ZLENMLER BTNLETRME
nsanlarn grnmleri ve davranlarnn gzlenmesinden edindiimiz bilgilerle onlarn kiilik zelliklerine ilikin karmlar elde ederiz. Bu tek tek karmlar genel bir izlenim olarak nasl birletiririz? Aada bu sorularn yantlarn bulacaksnz.

Kiilik zlenimleri, Kardakinin Temel zellikleri Yardmyla ekillenir

zlenim oluturmann erken aamasnda kolayca gzlenebilen fiziksel ve szel olmayan grntleri kullanrz. Ancak kiilere ilikin bilgilerimiz arttka; deerlendirmelerimiz daha soyut ve karmzdakinin gsterdii davranlarn niteliine daha az bal hale geliriz. Daha betimleyici olan bu niteliklerin bir ksm; zeki, kibar ve vicdansz gibi sabit kiilik zellikleridir. zellikleri izlenim edinmede oka kullandmz iin, sosyal psikologlar, bunlarn insanlarn anlaml fotoraflarn oluturmak zere nasl birletirildiklerini anlamaya almlardr.

Toplam Alma Veya Ortalama Modeli

nsanlar bir kii hakknda birok bilgi parasna sahip olduklarnda; o kii hakknda nasl bir izlenim olutururlar. Buradaki temel sorun, bildiklerini toplama eiliminde mi yoksa ortalamasn alma eiliminde mi olduklardr. rnein itenlik genellikle ok olumlu bir zellik olarak dnlr ve insanlar, buna bal olarak itenlie en yksek olumlu deeri (+3) verirler. Kararlla ise orta derecede olumu (+1) bir deer verirler. imdi, iten ve kararl bir kii, ortalama modeline gre 3 + 1 = 4 : 2 = 2; yani orta derecede olumlu bir kii olarak deerlendirilecektir. Bu ne demektir? Daha nce itenlii nedeniyle ok olumlu bildiimiz bir kii; daha sonra rendiimiz orta derecede olumlu bir zelii nedeniyle, genel deerlendirmemizi ok olumludan orta derecede olumluya drmektedir. Buna karlk toplama modelinde iki bilgi parasna ilikin deerler toplanr ve sonu, her bir toplanan deerden daha yksek olur. Yani 3 + 1 = 4. Bu konuda yaplm pek ok aratrma, kesin bir yargya varmamz engellemektedir. Bir kiinin genel izlenimi, toplam ve ortalama almann bir bileimince belirlenmektedir. Ancak ou durumu da, ortalama almann aklad grlmektedir.

Deerlendirmenin Merkezilii
lk izlenimleri tutarl yarglar olarak zetleyen zihinsel sreler arasnda en nemlisi deerlendirmedir. Yaplan bir aratrma sonunda uzmanlar, insanlarn izlenimlerinin ana boyut (deerlendirme, g ve etkinlik) asndan betimlenebilecei sonucuna varmlardr. Bu boyut arasnda deerlendirme; tekilere oranla ok daha nemli ve gldr. Kiileri alglamann temelinde yatan en nemli boyut deerlendirmedir. Bir kiiyi deerlendirme boyutu (iyi-kt) zerinde bir yere yerletirdiimizde, ona ilikin alglarmzn ou kendiliinden ortaya kar. Bir kiiye ilikin alglamalarmzda; kimi zelliklerinin bakalarna gre daha fazla ey ifade etmesi, deerlendirme boyutunun merkeziliinin ilgin bir dourgusudur. Merkezi zellik kavram; ok sayda baka zellii artran, ya da ok sayda baka zellikle ilikili olan bir zellik anlamna gelmektedir.

Kiilik deerlendirmeleri sklkla yanl dnce zerine kuruludur.

nite 2 - Sosyal Alg

23

Olumluluk Yanll
nsann alglanmasndaki genel bir deerlendirme yanll, insanlar olumlu olarak deerlendirmedir. Bir baka ekilde sylersek; baka insanlar hakknda olumsuz deerlendirmelerden ok, olumlu deerlendirmeler yapma eilimimiz vardr. Bu fenomene (olguya) olumluluk yanll denilir. rnein niversitelerde retim yelerini deerlendiren renciler, onlara genellikle ortann ok zerinde notlar verirler. nsanlarn byle olumlu deerlendirilmelerinin sebebi hakknda birok hipotez vardr. Bir tanesi Poliyannaclktr. Bunu savunanlar, insanlarn iyi eylerin olduu ortamlarda kendilerini daha iyi hissettiklerini ne srerler. Bu ortamlarda ho yaantlar memnun edici deneyimler, iyi insanlar, gzel hava vardr. Sonu; ou olay ortalama zeri olarak deerlendirilir; ou zaman ho olaylarn ho olmayanlardan daha yaygn olduu dnlr; iyi haberler ktlerden daha sk ve kolay iletilir ve ho szler ho olmayanlardan daha ok hatrlanp daha hzl tannrlar. Sonu olarak, pozitif szckler geni bir yelpazedeki kltrlerin ve balamlarn iinde negatif olanlardan daha yaygndr. Siz ve arkadalarnzn bal olduunuz amirinize ilikin deerlendirmeleriniz nasldr?

Olumluluk Yanll: Tek tek insanlar, grup ya da nesnelerden daha olumlu deerlendirme eilimidir.

SIRA SZDE

Olumsuzluk Etkisi
zlenim olutururken, olumsuz bilgiye zel olarak dikkat etmeye meyilliyizdir ve bir insan hakknda genel bir izlenim oluturmaya kalktmzda, bu olumsuz bilgi daha ar bir etki gsterir. Yani, olumsuz bir zellik; bir izlenimi, olumlu olandan daha fazla etkiler. Buna olumsuzluk etkisi denilmektedir. Olumsuzluun izlenim oluturmada daha etkili olmas yle aklanyor: Olumsuz zellikler, o kadar yaygn deillerdir. Bu yzden daha ayrcdrlar. Allmadk bir arpklk, parlak giysiler veya byk boyutlu bir nesne hemen fark edilir. nsanlar basite bu negatif niteliklere daha fazla dikkat eder ve bunlara daha byk bir arlk verirler. Negatif bilginin etkisi, ksmen, bir insan hakknda ne tr bir yargnn verildiine baldr. Negatiflik eilimi, ahlaki zellikler iin ok gldr. Szgelimi, eer bir insan sahtekarlk yaparsa; bu, o insann ahlaki altyaps hakknda olduka bilgi verici varsaylr. Pozitif davranlar ise zaten olmas gereken, doal davran ve tutumlardr; dolaysyla dikkat bile ekmezler.

Olumsuzluk Etkisi: zlenim oluturmada, olumsuz zelliklerin olumlu zelliklerden daha ar basmas eilimidir.

Tutarllk
nsanlar bakalarnda, biri birleriyle tutarl zellikler grmek eilimindedirler. Bu bakmdan insanlarn alglanmas nesnelerin alglanmasndan farkldr. rnein bir arabaya baktnzda arabayla ilgili olumlu ve olumsuz zelikleri birlikte grebilirsiniz. Dolaysyla nesneler zellikleri bakmndan tutarl olmak, tutarl olarak alglanmak zorunda deillerdir. Ama insanlar hep tutarl olarak grme eilimi vardr. Bir kii ayn zamanda hem iyi, hem kt; ham namuslu, hem namussuz, hem cana yakn, hem souk olarak alglanmaz. yle ki, o kiiyle ilgili eliik bilgiler bile olsa, kii genellikle tutarl bir biimde alglanacaktr. Tutarszlklar (varsa) en aza indirgemek iin, bize gelen bilgileri arptr ya da yeniden dzenleriz. Elbette bizim baka insanlara ilikin bilgilerimizin ille de tutarl olmas koulu yoktur. Bazen eliik bilgiler o kadar gldrler ki, bunlar tutarl bir ereveye yerletiremeyiz. Burada demek istediimiz; insanlarda, bakalar hakknda tutarl bir izlenim oluturma konusunda gl bir eilim vardr.

24

Sosyal Psikoloji

ncelik-Sonralk Etkisi
zlenim oluturmada kullanlan bir baka temel faktr, ncelik-sonralk etkisi olarak bilinmektedir. ncelik-sonralk etkisi bir kimsenin genel deerlendirilmesinde, ilk edinilen bilginin, sonradan edilenlerden daha etkili olduudur. Bunun bir nedeni, ilk edinilen bilgilerin sonradan edinilenlerin deerlendirilmesinde kullanlabilecek bir bilisel ema ya da zihinsel bir ereve oluturmasdr. Eer sonradan edinilen bilgi ilkiyle eliirse, zihin o bilgiyi yok saymaktadr. Her ne kadar toplumsal algda ncelik etkisi dzenli olarak ortaya ksa da, belli bir kii hakknda uyarldmzda, onunla ilgili kararmzn yanl olduu ve dzeltilmesi gerektii sylendiinde bu ileme biimi tersine dnmektedir. Bu durumda son renilen bilgi ilkinden daha arlkl olarak deerlendirmemizde kullanlmaktadr.

Anlam Ykleme
Alglayclar, her yeni bilgi parasn, tek tek renmek yerine, insanlar hakknda btn olarak, anlaml bir izlenime ulamaya alrlar. Herhangi bir yeni bilgi parasn nasl anlayacaklar ksmen o insan hakknda sahip olduklar dier bilgilere baldr. Bir insann scak, efkatli bir terapist olduunu biliyorsak, bu balamda zekinin anlam pozitiftir. Ama zekinin anlam souk, acmasz, bir ajan iin olduka negatif olabilir, o insann daha da tehlikeli grnmesine neden olur. Yeni bilginin etkisini tahmin etmek iin balam bilmeliyiz. nk balam anlam etkiler yani, bakasnn kiisel nitelikleri konusunda kavraymz yeni bir balam ierisine koyulunca bir anlam kaymasna urar. Souk acmasz bir insandaki zeka tehditkar, gizli dman, yok edici olabilir. Scak, efkatli bir insandaysa, zekann; empatiye ve dier insanlara vericilie katkda bulunmas beklenebilir.

Atfetme Tutarll (Halo Etkisi)

nsanlar, sadece birka para bilgiye sahip olduklarnda bile, dierleriyle ilgili tutarl deerlendirmeler yapmaya eilimlidirler. Deerlendirme insan alglamasnda en nemli boyut olduu iin, insanlar hem iyi, hem kt olarak deil, iyi ya da kt olarak kategorize etme eilimindeyiz. Sonra dier zellikleri bu temel deerlendirmeye uygun olarak alglamaya devam edebiliriz. Bu deerlendirme eilimine halo etkisi denir. Eer bir insan beeniliyorsa; onun ayn zamanda ekici, zeki, cmert olduunu varsayarz. Eer ktyse, sinsi, irkin ve yeteneksiz olduu dnrz. Bazen dier insan hakknda sahip olduumuz bilgi kendiliinden tutarsz olabilir. rnein oda arkadanzn nazik ve cmert bir insan olduu izleniminde olabilirsiniz ve ortak bir tandk size, arkadanzn zppe ve kendini beenmi olduunu syleyebilir. Uyumayan bilgi genel izlenimlere nasl dahil edilebilir? zlenimlerimizde uyumsuz olan bilgi, genellikle hatrlanr. Tandnzn, oda arkadanz hakkndaki negatif izlenimini ksa zamanda unutmazsnz. Bu neden olur? nk bu bilgiyi genel izleniminize entegre etmek iin ok uramanz gerekir. Uyumsuz bilginin neden olutuunu, tandn verdii bilginin gvenilir olup olmadn, bu belirli olayda oda arkadanzn neden yle davrandn ve benzerlerini dnmelisiniz.

nite 2 - Sosyal Alg

25

emalar
Sosyal bili bal altnda geni olarak aklanan emalar, karmak bilgi gruplarn, basitletirip organize ederek, ilememize yardm edebilir. Detaylar hatrlama, bilgi ileme srecini hzlandrma, bilgilerimizdeki noksanlar tamamlama, yeni bilgileri yorumlama ve deerlendirmemiz; sahip olduumuz emalar sayesinde; kolayca ve hzl bir ekilde yaplabilmektedir. nsan emalar, insanlar hakknda yaplardr. Belirli bir insan zerinde odaklanabilecei gibi; belli insan tipleriyle (iednk, heyecanl, korkak vb.) ilgili emalarmz da var. nsanlarn, ayn zamanda rol emalar vardr. Bunlar belli bir roldeki insanlar iin elimizde olan, organize edilmi kavramlardr. Milletvekili, profesr, sadk ak gibi. Bazen bu emalar, gereki deildir. Eer sadk ak emamz, her zaman anlayl, destekleyici, hibir zaman kzgn olmayan gibi unsurlar ieriyorsa sorun yaayabiliriz. Dier emalar gruplar zerinde odaklanr. En tandk olan grup kalp yarglardr ve belli bir insan grubuna belli zellikler atfeder. Dolaysyla bir insan hakknda izlenim olutururken, onun ait olduu gruba ilikin kalp yarglar kullanabiliriz. Yine insanlarla ilgili izlenimlerimiz iin prototipleri kullanrz. Prototip bir emann en tipik elemandr. Karlalan kiinin zellikleri prototipin zellikleriyle kyaslanarak yargya varlr. Grld gibi insanlar ve davranlarn snflandrmak ve tanmak iin olduka karmak yollar var. ok az bilgi sahibiysek, belirli kategorilerin prototiplerine dnebiliriz ve bunlar anlamamza yardm etmede kullanrz. oka bilgi sahibi olduumuz kategoriler iin, olaslkla daha iyi gelimi ve biimsel emalarmz kullanrz.

Rol emalar: Bunlar belli bir roldeki insanlar iin elimizde olan, organize edilmi kavramlardr.

Kiilik Deerlendirmeleri, Ama ve Duygulardan Etkilenir

Buraya kadar, alglamay, dierleri hakknda bilgi edinme ve bunu belirli prensiplere gre snflandrmann grece rasyonel sreci olarak irdeledik. Dier insanlarla ilgili hislerimiz ve amalarmz da onlar hakknda topladmz bilgileri etkiler. Dierleri hakknda bilgi toplamamz etkileyen bir faktr, onlarla etkileime girerken dndmz amalardr. Bir almada katlmclara, bir oyunda bir baka rencinin onlarn partneri veya rakibi olaca sylenmitir. rencinin partner olmasn bekleyenler, onu son derece yetenekli olduunu dnrken, rakip olacan dnenler, onun dk yetenee sahip olduuna karar vermeye motive olmulardr. nsanlar birisiyle gelecekte etkileime girileceini sezdiklerinde, o insanla ilgili bilgiyi farkl organize etmekte ve daha fazla hatrlamaktadrlar. te yanda bir bakasyla etkileimde bulunurken belli bir amac bulunan insanlar, o kimseyle ilgili amalarna uygun karmlar gelitirir. Bazen bir insann sevgilimiz olup olmamas konusunda kesin bir izlenim oluturma; kimya dersi iin zel ders alp almama ya da matematik dersinde kalp kalmama kararn vermeye alyor olabiliriz. Kesin olma ihtiyac, bir insan veya olay hakknda daha kapsaml ve tarafsz bilgi toplamay gerektirir. Bazen isel durumumuzu dier insanlar yarglarken kullanrz, bu sistematik hatalara yol aabilir. rnein kendileri hakknda uyar aldklarmz, uyar almadklarmza oranla daha zenli alglarz. Sk bir tenis man yeni bitirmiseniz du iin soyunma odasna giderken size hafife arpan birini alglamanz, szgelimi kitap okumaktan gelirken yaayacanz hafif arpmadan daha dikkatli olacaktr.

26

Sosyal Psikoloji

Ruh hali, baka bir insan alglamada etkili olabilen baka bir faktrdr. Negatif bir ruh hali insanlar kategorik ilemeden ok para para ilemeye yatkn hale getirir.
SIRA SZDE

nsanlar deerlendirmede kendi ama ve duygularmz niin nemlidir? Bu ama ve duygularn neler olduunu rnekleyiniz?

ATFETME - YKLEME
Atfetme: Olaylarn ya da davranlarn nedenlerine ilikin izlenim oluturmak iin bilgileri kullanma srecidir.

Dier insanlar hakknda yaptmz en nemli karmlardan biri, neden yle davrandklardr. Bir bireyin bir partide ekingen olmasnn ve bakasnn da dnk olmasnn nedeni nedir? Atfetme ya da ykleme kuram, insanlarn niin? sorusunu; ne zaman ve nasl sorduklaryla ilgili psikoloji konusudur. nsanlarn, neyin neye sebep olduunu nasl ve niin karsadklarn inceleme Fritz Heider ile balad. O, her insann iki gl drtsnn olduunu kantlamaya alt. Dnya ile ilgili tutarl bir anlay gelitirme ihtiyac ve evreyi kontrol etme ihtiyac. Dnyamz tahmin edebilir ve tutarl klmak iin, srekli neden sorular sormamz gerekmez. Bizim pek ok nedensel atflarmz sanal olarak otomatiktir. nk bunlar grdmz kii ve durumlarla ilgili olarak sahip olduumuz izlenimlerimizde gizlidirler.

Uygun karm Kuram

Nedensel atfetmenin en nemli ilevlerinden biri insanlarn yaptklar bireyi neden yaptklardr. nsanlar eitli faaliyetlerde bulunurlar, ama bunlardan sadece bir ksm onlarn kiisel niteliklerini aa karr. rnein, yeni oda arkadanz annenize glmseyerek ve kibarca selamlyorsa, bu davran onunla ilgili ok ey aklamaz. nk ou niversite rencisi, yapmas gereken- nazik bir yol olduunu bilir. Peki oda arkadanzn nasl biri olduunun gstergesi ne olabilir? Yani, karnzdakinin gerek mizacn nelere (zellikler, tavrlar ve dier isel durumlar vb) bakarak anlayabiliriz, ve ne zaman sadece duruma karlk verdiini varsayarz? Bu ok farkl atfetme trlerini tanmlamak iin kullanacamz terimler, mizala ilgili veya isel atfetmelere kar durumsal ya da dsal atfetmelerdir. Jones ve Davis uygun karm teorisini gelitirmilerdir. (Taylor, Peplau, Sears, 2000) Bu teori bakasnn davrannn onun kiisel zelliklerinden mi yoksa anlk durumdan m kaynaklandna dair karmda bulunmak iin izlediimiz sreci detaylandrr. Bizim, bir bakasnn davrannn nedenini karmada kullandmz llerden birisi, o davrann istendik olup olmaddr. Yani toplumca arzu edilen, makul-olumlu bir davran olup olmaddr. Sosyal olarak arzu edilmeyen bir davran, kiinin mizacna ilikin karmda bulunmaya neden olurken; arzu edilen bir davran, kardakinin kiilik zelliini tam olarak yanstmyor olabilir. Tutumlardan o kii hakknda karmda bulunmak iin baka bir temel de bireyin davrannn zgrce mi seildii, yoksa yaanlan koullarn gerei mi olduudur. Bireyin kendi iradesiyle seilen davran; mizala ilgili zelliklerini belirlemede, seilmemi davrantan daha fazla bilgi verir. nsanlar bir davrann gerisindeki nedenleri karmaya alrken; o davrann sonularnn beklenene uygun olup olunmadna bakarlar. Sonucun beklenene uygun olmas, o kiinin gerek gdlerini bilme konusunda fazlaca etkili de-

nite 2 - Sosyal Alg

27

ildir. Ama davran ayrc bir sonu verirse, gdler daha gvenilir bir ekilde karlabilir. Bir baka nokta, bir roln gerei olan bir davran, kiinin var olan inanlar ya da davranlar konusunda bilgi vermeyebilir. rnein bir itfaiye eri yangn sndrmenize yardm ediyorsa, bu onun yardmsever olduunu deil, iini yaptn gsterir. Ama bir yabanc bunu yapyorsa, onun yardmsever olduunu syleyebiliriz. Bakalarnn davranlarn, onlarn tutumlarna ilikin beklentilerimiz erevesinde yorumlarz. rnein oda arkadanzn liberal gre sahip olduunu biliyorsak; onun bir akam yemeinde, babasnn muhafazakar dncelerini onaylamasn duyduumuzda; yine de onun liberal olduunu dnr ve ban sallamas iin dsal bir atfetmede bulunursunuz, yani babasyla ztlamak istemediini dnrsnz. zet olarak, ou zaman bir insann bir faaliyeti neden gerekletirdiini bilmek isteriz. Atfetme amac, karnzdakinin faaliyetini aklayan dengeli bir isel niteliini bulma abasdr. Tutumsal bir atfetmeye ulamak iin gemi bilgimizle birlikte durumla ilgili ipularn da kullanrz.

Ortak Deiim Modeli

Ortak deiim modeline gre; bir eyin bir davrann sebebi olmas iin, davran gerekleirken var olmas; davran gereklemezken yok olmas gerekir. Bazen bir davran iin mmkn olan birok geici aklama olabilir; ve hangi atfetmenin doru olduunu belirlemek iin yol gstericilere ihtiya duyabiliriz. Birden fazla potansiyel, sebep mmknse, bir tanesine etki atfetmek iin pek istekli davranmayz. Szgelimi bir sigortac bize kahve smarlyorsa, onun dost canls olduuna dnmeyebiliriz; tersine bizimle i yapmak istediini dnrz. Ama bir araba kazasndan sonra bir yabanc bize diyelim ki su verirse, onun kibar olduunu dnrz; bize byle davranmak iin bir baka sebebi yoktur.

Atfetme Srecinde Yanllk

Dierlerinin davranlarn bulunduklar koullara deil, genel tavrlarna yeni kiilik zelliklerine tutumlarna atfetme eilimindeyizdir. Bu eilime temel atfetme hatas (Ross, 1977 aktaran: Taylor, Peplau, Sears, 2000) denir. Bir memurdan yardm istediimizde, beklediimiz davran gremezsek, onun kaba ve souk biri olduunu dnr; o memurun her gnnn sorunlu insanlarla getii gereini gzard ederiz. Muhtemelen onu byle davranmaya iten, kiilii deil mesleidir. Daha genel olarak, bir bakasnn davrann grdmzde harici durumlarn ortaya kardn dnmek yerine, onun sre gelen tavrlar ve kiilik zellikleri gibi dahili niteliklerin davrana neden olduunu varsayarz. Aratrmalar tutumsal atfetmelerin kendiliinden, farknda olmadan hatta belki de otomatik olarak yaplabildiini sylyor. Temel atfetme, ayn zamanda iinde bulunduu kltrle de ilikilidir. Birleik devletlerde ve Bat Avrupada yaayan insanlar dier kltrlerin yelerinden daha fazla kiilie dayal aklama yapma eilimi tarlar. Sizin iin yaplan atfetmelerde ne gibi hatalarn yapldn anmsyorsunuz?
SIRA SZDE

28

Sosyal Psikoloji

Oyuncu-Gzlemci Etkisi
Temel atfetme hatasnn daha ilgi ekici yan, hatal atfetmelerin kendi davranmz deil, bakasnnkini aklarken uygulanmasdr. Bu olguya oyuncu-gzlemci etkisi denir. Baka birini gzlerken, hareketlerini mizacna atfederiz. Ama kendimizi incelerken, bunu durumun zorunluluu olarak aklarz. Neden oyuncu ve gzlemciler ayn olay iin farkl aklamalar yaparlar? Bir sebep, yapanlarn ve gzlemcilerin farkl bilgiye ulaabildikleri iin farkl sonular karmalardr. Yapanlar, kendi davranlarnn gemii ile ilgili bilgisine, gzlemcilerden daha fazla sahiptirler. Davranlarnn durumlar arasnda deitiini bilirler ve belirli bir duruma atfetmeye meyillidirler. Baka bir deyile kendilerini farkl durumlarda farkl davranyor olarak grrlerken, bir gzlemci sadece bu belirli durumu grr. Baka bir aklama farkn bak alarndan kaynaklanddr. Belli koullar altnda oyuncu-gzleyen etkisi zayflar. rnein gzlemlediimiz bir insan iin empati yapabiliyorsak, davran anlamlandrrken onun bak asn kullanrz. Genellikle negatif sonular durumsal faktrlere, pozitifler yapsal olanlara atfedilir.

Aldatc Yaygnlk
Aldatc Yaygnlk: Kendi davranmz ve fikirlerimizin yaygnln abartma eilimine aldatc yaygnlk etkisi denir.

nsanlar, herkesin kendileri gibi tepki verdiini dnrler. Kendi davranmzn tipik olduunu dnme eilimindeyizdir. Kendi davranmz ve fikirlerimizin yaygnln abartma eilimine aldatc yaygnlk etkisi denir. Neden aldatc yaygnlk etkisi meydana gelir? Bir olasla gre insanlar, kendilerine benzeyen ve onlar gibi davranan dierlerinin yandaln ararlar. Baka bir olaslk, kendi kanlarmzn zellikle belirgin olduu ve bylece yaygnlkla ilgili inanlarmzn ykseldii nk kendi pozisyonumuzun dndmz tek pozisyon olduudur. nc bir olaslksa belli bir durumda nasl dneceimizi ve davranacamz tahmin etmeye alarak kafamzdaki mulak detaylar tercih edilen bir hareket rotasn onaylayacak ekilde zmemizdir. Drdnc bir olaslkta insanlarn kendi davranlarn iyi, uygun, tipik grp; zgvenlerini korumak iin, bunlar dier insanlara atfetmeleri olabilir. Hangi koullarda atfetmelerimizi otomatik, hangi koullarda daha dnerek yapyoruz?

SIRA SZDE

YARGILARIN DORULUU
nsanlar, dierlerini ne kadar dorulukla alglar? Greceimiz gibi bu karmak bir sorudur. Bir yanda toplumun doru ilemesi iin, dierleri hakkndaki yarglarmzn kesin olmas gerekiyor; te yanda aratrmalar, insan kavraynn birok koulda yanl olabileceini syler. nsanlar d grsel zellikleri byk bir dorulukla kavrarlar. Mavi niformal ve bir tarafnda silah tayan bir adam polis memurudur ve biz buna gre davranrz. Ama karakter zellikleri, duygular, hisler devreye girince insan kavrama zorlaabilir.

zleyenin Gz
nsan algsnn en etkileyici zelliklerinden birisi, ayn kiiyi gzlemleyen farkl insanlarn, farkl sonulara varmasdr. Konukan, neeli ve da dnk bir gen kadn, scak ve ekici bulanlar da s ve ahmak olarak deerlendirenler de olabilir. Bunun nedeni, biz dier insanlara ilikin farkl yanlar kendimize gre anlamland-

nite 2 - Sosyal Alg

29

rrz.Dolaysyla ska bir bakasnda grdklerimiz, o kimsenin gerek kiiliklerinden ok, bizim nasl ona baktmzdr.

Kiilii Yarglamak
nsanlarn bakalarn alglamas, bazen onlarn nesnel zelliklerinden ok, deerlendirenin belli kiilik zelliklerine ilikin kendi tercihlerinden etkilenir. Bunun bir nedeni kiilik zelliklerini lmenin zorluudur. Dolaysyla lmeye esas olacak, uygun bir kriter gelitirmek de zordur. Bir baka neden, insanlarn zellikle davranlarn tahmininde, hangi kiilik zelliklerinin ne derece tutarl olduudur. Baz zellikler zellikle gzlenebilir ve gzlenebilir zelliklerde tutarllk grlr. rnein insanlar, birinin dadnk olup olmad konusunda anlaabilir; ama drst ya da vicdanl olup olmamasnda anlaamayabilirler. Bir bakasnn zelliklerinin kavranndaki kesinlik, zelliin ortaya kt durumla ilgili bilgimiz olduunda gelitirilebilinir. rnein insanlar bir bireyin yapt davrannn bir nedeni olduunu bildiklerinde o davran deerlendirmek olduka kolay olabilir. Hangi koullarda bakalarn doru olarak alglayabiliriz?
SIRA SZDE

30

Sosyal Psikoloji

zet
AMA

Bakalaryla ilgili izlenimlerimizin nasl oluturduumuzu aklamak. Bakalarna ilikin karmlarmzn nitelii; karmzdakinin fiziksel zellikleri, ayrc zellikleri, ait olduu toplumsal kategori ile balam etkisi, bizim meguliyetimiz ve kiinin szel olmayan davranlaryla belirlenmektedir. nsanlara ilikin izlenimlerin nasl btnletirildiini aklamak. Bakalarna ilikin izlenimlerimizi, onlarn temel zellikleri yardmyla ekillendiririz. Bunu yaparken toplam alma ya da ortalama ve deerlendirmenin merkezilii eilimlerimiz devreye girmektedir.

AMA

AMA

Atfetmenin ne olduunu ve ilevlerini aklamak. Atfetme kuram, insanlarn toplumsal olaylarn nedenlerine ilikin karsamay nasl yaptklaryla ilgilidir. Her ne kadar nedensel atfetmeler pek ok kimsece, yine pek ok olay iin yaplabilirse de, ou kimse beklenmedik ho olmayan, ya da allmadk durumlarla karlatnda niin? sorusunu sormaktadrlar. nsanlar nedensel atfetmelerle, olaylar kestirme ve denetimlerini kolaylatrmaktadrlar. Davrann nedenlerini gstermek iin insanlar, farkl koullarda belli bir etki ile belli bir neden arasnda birliktelik arama anlamna gelen birlikte deime ilkesine bavurmaktadrlar. Atfetmede yaplan hatalarn nedenlerini saymak. Baka insanlara ilikin deerlendirmelerimiz, her zaman doru deildir. Bunun bir nedeni, alglanan bir durumun, herkesin bireysel yorumuna dayandrmasdr. Bir baka nemli neden, izlenen davran deil o davran yapan kiinin yarglanmasdr.

AMA

AMA

Bakalarna ilikin yarglarmz bozan algsal yanllklar tanmlamak. Bu yanllklar ok eitlidir. Bunlardan halo etki holandmz bir insann btn zelliklerinin iyi olacan dnme eilimi; olumluluk yanll (kimileri yle olmasa da, btn insanlardan holanma eilimi); olumsuzluk yanll (olumludan ok, olumsuz bilgiyi kullanma) olarak isimlendirilen dnme biimlerini kullanrz. Ayrca btn bilgilerin dikkate alnd ama belli bilgilere daha bir nemin verildii ortalama arlk ilkesi yaklamn kullanma eilimi iine gireriz. Bir kiinin belli bir toplumsal grubun yesi olarak tandmzda, onunla ilgili kalp yarg ya da emalarmz kullanarak, onlarla ilgili izlenimler karlanabilinir.

nite 2 - Sosyal Alg

31

Kendimizi Snayalm
1. Bir kiinin bakalar hakknda genel bir yargya varmak iin, deiik bilgi kaynaklarn birletirmesi aadakilerden hangisini aklar? a. zlenim oluturma b. Ayrc zellik c. Ortalama d. Benzetirme e. Bilisel yk 2. lk edinilen izlenime bal olarak, sonrasndaki izlenimin daha olumlu ya da olumsuz olarak deerlendirilmesi aadakilerden hangisini aklar? a. Benzetirme b. Ztlk etkisi c. Meguliyet d. Kategorizasyon e. Ayrc zellik 3. Aadaki duygulardan hangisinin anlalmas evrensel deildir? a. Kzgnlk b. renme c. Mutluluk d. Kskanlk e. znt 4. Tek tek insanlar, grup ya da nesnelerden daha olumlu deerlendirme eilimine ne ad verilir? a. Olumsuzluk etkisi b. Deerlendirmenin merkezilii c. Ztlk etkisi d. Ayrc zellik e. Olumluluk yanll 5. Bir kii hakknda izlenim olutururken o kii hakknda edinilen ilk bilgilerin, sonraki bilgilerden daha fazla arlk tamas aadakilerden hangisiyle aklanr? a. Olumsuzluk etkisi b. Olgucu eilim c. ncelik etkisi d. Kalpyarg e. Ykleme

6. Aadakilerden hangisi bir kimseyi iyi ya da kt olarak nitelendirdikten sonra, dier zelliklerinin bir temel deerlendirmeye uygun olarak alglanmas olarak tanmlanr? a. Halo etkisi b. Olumluluk yanll c. Ayrc zellik d. Kategorizasyon e. Atfetme 7. nsanlarn niin? sorusunu; ne zaman ve nasl sorduklaryla ilgili psikoloji alan aadakilerden hangisidir? a. Atfetme b. Benzerlik c. Yaknlk d. Tutum e. Bilisel tutarllk 8. Baarlarmz kendi abamza veya zelliklerimize, baarszlklarmz ise dsal etkenlere ykleme eilimimiz aadakilerden hangisidir? a. Bilisel tutarllk b. Atfetmede yanllk c. zlenim oluturma d. Uyma e. Kabul etme 9. Alveri iin gittiiniz maazada, tanmadnz reyon sorumlusunun size kahve smarlamas, aadakilerden hangisiyle aklanabilir? a. Dsal atfetme b. Oyuncu-gzlemci etkisi c. tutarllk d. Ortak deiim modeli f. Nedensellik 10. Aadakilerden hangisi szck kullanmadan duygular ve niyetleri iletme olarak tanmlanr? a. mgeleme b. zlenim oluturma c. Yz ifadeleri d. Szsz iletiim e. Etki oluumu

32

Sosyal Psikoloji

Yaamn inden
Glmsemenin Kltrleraras Anlam Fark Ehliyet ve ruhsat almyla ilgili birime gelen insanlarn, bu belgeler iin fotoraf ektirmeleri gerekir. Fotoraflar ekilirken glmsemeleri istendiinde, itiraz etmeden hatta keyif alarak bu istei yerine getirerek fotoraflarnn ekilmesine izin vermektedirler. Birgn, fotoraf ektirmek iin kamerann karsna geen Japon glmsemeyi reddeder. Japon iin glmsemede yanl olan nedir? Sorunun yant, glmsemenin Japon iin tad farkl anlamda yatmaktadr. Amerikada glmseyen bir insan kibar ve gvenilir olarak nitelendirilmektedir. zgrlkler lkesi Amerikada insanlar birbirleri ile iletiim kurmakta zorlanmazlar. Birbirlerine glmseyen insanlar karlkl gven yaratrlar. Bunun tam tersi, Asya lkelerinde glmsemek farkl anlamlara gelebilmektedir. Ehliyetine yaptrlacak fotoraf iin glmsemeyi reddeden Japonun, itiraz nedeni, ehliyetini almay hak ettii iin ciddi olmas gerektiini dnmesidir. Onun iin glmsemek, bylesine ciddi bir baary alaya almaktr. Japonya, Kore ve Hindistan gibi pek ok lkede insanlar utandklarnda, zldklerinde, zr dilemek istediklerinde ve nadiren mutlu olduklarnda glmserler. Baka birok lkede olduu gibi glck arkadalk ya da mutluluk ve gveni artrmamaktadr. Farkl kltrlerde davranlarn alglanndaki farkllklar ou zaman problem yaratabilmektedir. rnein Koreli pazarlamac ya da satclar, glmsemedikleri iin ocuka ve bazen de aptal olarak alglanabilirler. Glck glcktr; fakat bazen kiisel ve kltrel farkllklar da ortaya koyar (Taylor, Peplau ve Sears, 2000, s. 90).

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. b 3. c 4. e 5. d 6. c 7. a 8. b 9. d 10. d Yantnz yanl ise, zlenim Oluturma konusunu tekrarlayn Yantnz yanl ise, Ztlk Etkisi konusunu tekrarlaynz. Yantnz yanl ise, Duygular konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Olumluluk Yanll konusunu okuyunuz Yantnz yanl ise, ncelik Etkisi konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Halo Etkisi konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Atfetme konusunu tekrarlaynz. Yantnz yanl ise, Atfetmede Yanllk konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Ortak Deiim Modeli konusunu tekrarlaynz. Yantnz yanl ise, Szsz letiim konusunu tekrar okuyunuz.

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Bilgin, N. (1991). Sosyal Psikolojiye Giri. 2. Basm, Editr: Nuri Bilgin, Ege niversitesi, Ed.Fak.Yaynlar, No: 48, zmir. Franzoi, Stephen L. (2000). Social Psychology. Second Edition, McGraw Hill, New York. Freedman, J.L., D.O.Sears, J.M.Carlsmith (1993). Sosyal Psikoloji. 2. Bask, ev.:Ali Dnmez, mge Kitabevi Yaynlar: 76, Ankara. Goldstein, J. H. (1980). Social Psychology. Academic Press, Inc, Orlanda, FL. Michener, H.Andrew, John D.Delamater, Shalom H.Schwarts (1986). Social Psychology. Harcourt Brace Jovanovich Publishers, Sandiego, CA. Taylor, S. E., Peplau, L. A. & Sears D. O. (2000). Social Psychology, Printice-Hall. New Jersey