Thanh Trc

PHNG PHP NGH LUN

Lun ph thng v lun l

Phng php ngh lun

MC LC
Chng I: TM HIU TI.............................................4 Chng II: PHNG PHP TM ...................................9 Chng III: PHNG PHP LM DN BI.................15 Chng IV: PHNG PHP HNH VN......................40 Chng V: PHNG PHP SUY T..............................56 Chng VI: PHNG PHP L LUN..........................61

Phng Php Ngh Lun

I CNG V PHNG PHP NGH LUN

Theo nh ngha, vn ngh lun l loi vn dng l l v dn chng bn lun, gii quyt mt vn lm cho ngi c, ngi nghe hiu vn h c nhn thc ng, c thi ng v c hnh vi ng. Nh th, vn ngh lun c c tnh khc hn vn miu t v thut chuyn: Vn miu t ch ghi li nhng iu mt thy tai nghe, trnh by li nhng iu gic quan ghi li c. Vn thut chuyn ch k ra nhng kin ca mnh v mt mc no cho ngi khc nghe v ty ngi nghe mun nhn nh ra sao cng c. Vn ngh lun khng th. Ngh lun cn suy ngh by t kin nhm mc ch thuyt phc ngi khc tin kin ca ta l xc ng. Cng vic ny khng my d dng v mi ngi thng ch quan, ch tin l phi ca mnh, thng nghi ng v nh gi thp cc l l ca ngi khc. Tuy nhin, t ra cng c mt l phi chung hp vi cc khun kh suy lun thng thng c a s cng nhn. c th t ti phn no l phi chung , khi lm bi vn ngh lun, chng ta nn da vo phng php ngh lun c trnh by qua cc bc tin nh sau:

Phng php ngh lun

Chng I: TM HIU TI
Tm hiu ti l vic rt quan trng v n gip ta khi lc , xa hay tr li thiu st nhng iu yu cu. Mun tm hiu , chng ta s phn bit cc loi . Bi ngh lun lun l thng cp n bn phn mi ngi i vi bn thn, gia nh, hc ng, t quc, x hi, nhn loi. Bi ngh lun ph thng hoc tng qut thng bn n nhng tri thc tng qut nh lao ng, ngh nghip, du lch hoc nhng khi nim thng thng nh t do cng bng, nhn i Tuy nhin phm vi hai loi bi ny c nhiu khu vc xm nhp nhau v c nhiu im tng ng hn d bit. Do chng ta c th ghp chng vo i tng ca phng php ngh lun ny. V hnh thc hay v cng vic lm bi, chng ta c th chia chng thnh bn loi cn bn sau y: gii thch, bnh lun, trnh by v so snh. Chng c th v nh bn php tnh gc: cng, tr, nhn, chia trong s hc. Nm vng phng php v gi quyt thnh tho bn loi ny ri, chng ta mi c th gii quyt nhng loi khc, thng ch l tng hp nhng loi trn, ging nh ngi lm thng tho bn php tnh gc, mi sc gii nhng bi ton kh khn. A. LOI GII THCH 1. Khi no ra thuc loi gii thch? Khi ngha cu ni tng i ng, khng c phn sai lm qu ng hoc thiu st mt cch r rt, th s thuc loi gii thch. V d: C cng mi st c ngy nn kim. Quc gia no cng cn c bn tay en v lng tm trong trng. Lm trai quyt chi tu thn. Cng danh ch i, n nn ch lo. 2. Gii thch l g? 4

Phng Php Ngh Lun Theo st nguyn ngha: gii thch l o su cho r ngha (thch) v m rng cho ngha (gii) Yu cu: loi ny ch cn ta tm ngha cu ni m khng hi kin ring ca ta ph phn vn y. 3. Lm th no bit ra thuc loi gii thch? Loi ny i hi ta ngha cu ni, nn thng c cc dng thc sau y: 1. Gii thch cu Gii ngha cu Ct ngha cu Cu ny c ni g ngha cu y th no? Lm sng t ngha cu ni y Khi no ra thuc loi bnh lun?

B. LOI BNH LUN Khi ngha ca cu ni tuy c phn ng, nhng cng c phn sai lm ng ch trch, phn thiu st cn b tc, hoc phn qu ng cn gii hn th ra s thuc loi bnh lun. V d: Cha no con ny. Tht bi l m thnh cng. C tin mua tin cng c.

2. Bnh lun l g? Bnh lun theo st nguyn ngha l: suy ngh cho hiu thu, ni ra cho r, (lun) ri mi cho bit kin (bnh) ch trch phn sai lm, b tc phn thiu st, hoc hn ch phn qu ng ty theo ngha cu ni. Yu cu: loi ny khng nhng buc ta phi lm sng t ngha, m cn i hi ta phi cho bit kin ph bnh cu ni y. 3. Lm th no bit ra thuc loi bnh lun?
5

Phng php ngh lun Loi ny i hi ta gii thch v ph bnh cu ni, nn thng ra cc dng thc sau: 1. Bnh lun cu Bnh gii cu Ph bnh cu Nhn xt gi tr cu Cu y c ng khng? Cho bit kin v Bn ngh sao Bn c ng vi cu ni y khng? Khi no ra loi trnh by?

C. LOI TRNH BY Khi ch cn nguyn vn l mt vn cha qua nhn xt ca mt ai, cha thnh mt cu ni hm xc, bng by th ra s thuc loi trnh by. V d: S c sch, s lm vic, tin b khoa hc. 2. Trnh by l g? Trnh by theo nguyn ngha ph din ra cho r (by) tt c nhng kin thc ca ta v vn nu ra cho ngi c bit (trnh). Yu cu: loi ny khng bt ta gii ngha hay ph bnh vn m ch i ta ni thng, ni tht v ni ht nhng iu hiu bit ca ta v vn y. D nhin thuc loi ny vn c nhng t ng quan trng m ta cn xc nh ngha cho r, trc khi trnh by kin thc ca ta.

3.

Lm th no bit ra thuc loi trnh by?

Loi ny buc ta k r nhng kin thc ca ta, nn thng ra di dng thc sau: Trnh by cc tai hi ca 6

Phng Php Ngh Lun 1. K r cc ch li ca Cho bit r nhng li hi ca Vch r nhng l do ca . em li nhng li ch g? Th no l... Ti sao phi Sau ny bn s chn ngh g? Ti sao? Khi no ra thuc loi so snh

D. LOI SO SNH Khi hai vn c nhng im ging nhau, khc nhau, nhng lin quan mt thit vi nhau hoc hn km b tc cho nhau th s ra thuc loi so snh. V d: 2. Cng bng v bc i. Cn bt nh chuyn. Ti c kim ton. So snh l g?

So snh theo st nguyn ng, l i chiu hai vn lm ni bt im tng ng, d bit v tng quan nhm mc ch xc nh a v hn km hay b tc ln nhau ca chng. D nhin chng ta phi nm vng ngha t quan trng trong vn v nu r ngha y trc khi so snh. 3. Lm th no bit ra tng loi so snh Loi ny bt ta phi cn nhc hai vn nn thng ra nhng dng thc sau y: Th no l A? Th no l B? A v B lin quan n nhau nh th no? A l g? B l g? A v B ging nhau khc nhau v lin quan n nhau nh th no?
7

Phng php ngh lun Hai vn A v B c nhng im tng ng, d bit v tng quan nh th no? Ti sao A khng bng B. Ti sao li cn A ln B. Bn ngh sao vn A v B. E. CC LOI TNG HP Ngoi bn loi cn bn ni trn nhng ti khc thng ra di hnh thc tng hp gia cc loi y vi nhau hoc thng dng bn loi cn bn km theo mt cu hi: V d: 1. Gii thch v bnh lun cu sau y: Ngi qun t cu mnh, k tiu nhn cu ngi. Hy ng nghim cu vo cch lp ch ca ngi thanh nin i. ( thi t ti 1951) 2. Mt vn ho c ni: Ti l ngi ngha l mt k chin u. i c phi l mt trng tranh u khng? Gi tr ca ch phn u. (Loi gii thch v trnh by)

Phng Php Ngh Lun

Chng II: PHNG PHP TM

Nu v vic lm bi vn ngh lun nh xy mt ngi nh, th vic tm c snh vi vic mua sm vt liu cn thit. Vt liu cng nhiu cng tt th chng ta cng c hy vng xy c ngi nh cao rng bn chc. Mc ch ca chng trnh ny gip chng ta tm c chnh ca ti v t dng phng php lm ny sinh nhng ph di do khc na. I. 1. PHNG PHP TM i vi nhng ti n gin

Ta ch cn c k ti l chnh hin ra. V d: Gii thch cu: C ch th nn. chnh: cao vai tr ch trong vic thnh t i. 2. i vi nhng ti phc tp V d: Gii thch cu: Chng ta l k tha hng di sn ca ngi qu c, k ng lao cng tc vi ngi ng thi, k nng bo h th h tng lai. Ngoi vic c k , chng ta cn phi: a. ch im Phn tch thnh nhiu phn nh v d hiu tm tng

Chng ta l k tha hng di sn ngi qu c. Chng ta l k ng lao cng tc vi ngi ng thi. Chng ta l k nng bo h th h tng lai. Ta nhn thy ti gm 3 ch im nm trong 3 mnh .

b. Gch di nhng ch quan trng v ch hiu r ngha ca chng Gii thch: phn bit vi bnh lun Chng ta: quan trng nhng khng cn tm ngha. Tha hng: tip nhn v s dng.
9

Phng php ngh lun c. Di sn: cc ca ci li Ngi qu c: ngi cht. ng lao: cng chu vt v. Cng tc: chung sc lm vic. Ngi ng thi: ngi ang sng vi ta. Nng : du dt, gip m. Bo h; che ch; gn gi. Th h tng lai: lp ngi n sau ta. ti trn c 3 ch im.

Ch l tng s cc ch im hp li: Ch im 1: Lin h gia th h hin ti vi qu kh Ch im 2: Lin h gia th h hin ti vi nhau Ch im 3: Lin h gia th h hin ti vi tng lai Ch im 4: Lin h gia cc th h chnh ca bi: Bn phn ca chng ta i vi cc th h 3. a. Mt s trng hp c bit i vi nhng ti c v bao qut, ta nn t gii hn

V d: Bnh lun t tng sau: Quyn sch l mt ngi bn. Qu trnh suy t tm ra chnh: ti nu ln mt t l: coi quyn sch nh mt ngi bn. Trng tm bi ny hai ch ngi bn. Chng ta c th tm thy rt nhiu tng, t c rt nhiu vn lin quan n vt cht, c khi v li ch tinh thn, c khi v ham m th vui, c khi v l tng o l C nhiu vn lin quan n bn nh: chn bn, x s vi bn, hc bn, gip bn, ch dn cho bn, bt chc bn, ly bn lm gng cho mnh, la phn bn, ni xu bn khi lc trong rng tng , chng ta khng nn qu tham lam m cn t gii hn vn . V d: kt thn vi bn thng v l do tm tnh v hc hi. c sch cng thng v l do gii bun v tm hiu. Bn c 10

Phng Php Ngh Lun ngi xu ngi tt, chng ta phi chn bn m chi. Sch cng c cun xu cun tt, phi chn sch m c. b. i vi nhng ti c tnh cch m t So snh gin tip mt ngha tru tng vi mt vt c th hay so snh hai nim tru tng. Trong cc trng hp ny ta phi tm c nhng im ging nhau gia hai vt hay hai nim. s l chnh ca ti: V d: Bnh lun cu ca dao sau y: Mt cy lm chng nn non, Ba cy chm li nn hn ni cao chnh ca ti din nhin khng phi l im trng trt loi tho mc. T hnh nh c th , chng ta c bn phn suy ra nhng nim tru tng nh: mt cy trng ring s biu tng cho s n c chia r. Ba cy trng chm li biu tng cho s bit nh cy ln nhau, bit gom cng gp sc chuyn th yu thnh th mnh. T chng ta nhn thy: cu ca dao cho bit s thit hi ca chia r v li ch ca on kt. c. i vi nhng ti c v nghch ngn hay mu thun Ta nn phn bit phng din hnh thc v phng din ni dung ca cc cu ni thy chng khng c g l tri ngc lun l, m ch c s nhn mnh vo vn nu ln hay tnh cch b khuyt ln nhau gia hai nim tng chng nh mu thun ti. V d: Ngi ta thng ni: C bt mi gt nn h, ca dao li c cu Nc l m v nn h, tay khng m ni c mi ngoan. Hy gii ngha hai cu y v xem chng c mu thun vi nhau khng? Hai cu ni trn khng c g mu thun: Cu C bt mi gt nn h xc nhn mt s thc thng thy trong x hi: Mun c h phi cn c bt, mun to nn mt cng nghip ln lao phi cn c o c, c thi th, c c hi. Tri li, cu Nc l m v nn h khng phi l xc nhn s thc thng thy trong x hi, mt vic ai cng c th lm c. ch l
11

Phng php ngh lun mt trng hp c bit, mt li khen, mt li khuyn khch i vi nhng ai c ti tr hn ngi, nhng bc anh hng to thi th. II. CCH TM PH T CHNH 1. 2. t chnh trong nhiu phm vi khc nhau Tnh tng thn tng tr trong phm vi gia nh hay hc ng. Tinh thn on kt ca ton dn trong phm vi quc gia. Tnh hu ngh gia cc quc gia trong phm vi quc t. t chnh trong mt qu trnh suy lun V d: chnh l tnh on kt, t c th c nhng ph nh sau:

V d: chnh l s ni tht, t c nhng ph nh sau: ch li ca s ni tht v hai phng din o c v mu sinh lp nghip. Tai hi ca s di tr v hai phng din ni trn. Nhng nguyn nhn no lm cho ngi ta hay ni di. Nhng trng hp ngoi l khng nn ni s tht: i vi bnh nhn, nhng b mt quc phng. 3. Xt chnh v nhiu phng din khc nhau V d: chnh l s x giao th tc, chng ta c nhng ph nh sau: S x giao th tc v phng din ni dung: Tnh cm ca nhng ngi giao dch vi nhau, s chn tht hay gi di. S x giao th tc v phng din hnh thc: Nhng nghi thc v tp qun x giao nh thm ving, th t, qu tng. 4. Xt chnh trong nhiu khng gian v thi gian khc nhau V d: chnh l s hc hi, chng ta c th c nhng ph nh sau: Nhng phng tin hc hi, nghin cu ngy xa v ngy nay khc nhau nh th no? Nhng t chc nghin cu khoa hc trong phm vi quc t, nhng t chc vn ho quc t. 12

Phng Php Ngh Lun Nhng tinh thn hc hi, phng php hc hi ng phng v Ty phng ging v khc nhau im no? 5. Xt chnh qua nhiu quan nim hay hc thuyt khc nhau V d: chnh l s lin lc gia thy v tr, chng ta c th c nhng ph nh sau: S lin lc gia thy v tr theo quan nim c chu nh hng ca nho gio. S lin lc gia thy v tr theo quan nim mi chu nh hng t tng t do v bnh ng ca Ty phng. i nh trn, chng ta c th t mt chnh suy ra nhiu ph khc chn la thch hp vi tng ti. Hn na, cng bng cch tng t, t nhng ph va tm thy v sau khi chn la k cng, chng ta c th tm ra nhng ph khc t m, chi tit hn c TI LIU xy dng mt dn bi. BI TP 1. 2. tt. 3. 4. Bnh gii cu: Tu l ci phc Gii thch v bnh lun cu: i gia nh l mt hc ng rt Bnh lun cu: Hc ng l mt gia nh Aristote, mt trit gia Hy Lp ni:

Mt hnh vi nhn c khng lm thnh c, cng nh mt con n khng d lm thnh ma xun. Hy gii thch cu ni trn. 5. Gii ngha cu: Tp qun ban u l khch qua ng, sau tr nn mt ngi bn thn chung nh, v kt cc bin thnh mt ng ch nh kh tnh. chnh ca mi ti l: 1. 2. 3. Ai sa i s tr nn hon thin. Gia nh l ni dy bi hc cn bn. Tnh thn trong hc n.
13

Phng php ngh lun 4. 5. Bi tp Tm chnh ca cc ti sau y: 1. Bnh gii cu Trm nm bia th mn, Ngn nm bia ming vn cn tr tr. 2. Gii thch t tng c nhn: Ch thy iu thin nh m khng lm, ch thy iu c nh m lm. 3. Gii thch cu chm ngn: Lng ham mun khng nn qu t do, vui th khng nn n cc . Nhn dc l tp qun tt, phi lp li sut i. Qu trnh hnh thnh tp qun.

14

Phng Php Ngh Lun

Chng III: PHNG PHP LM DN BI

Trong vic xy ngi nh lun vn, lp dn bi c so snh vi vic v ho . Ho cng t m, cc nhn cng cng d thc hin v ngi nh cng chng hon thnh. Vic lm dn bi gip cng ta: I. 1. B cc chc ch. Lp lun vng vng. Phn phi cn i v hp l. Mt dn bi gm 3 phn: nhp , thn bi v kt lun. PHNG PHP LM NHP Nhp ngha l g?

Nhp cn gi l vo bi hay m bi l phn u tin ca phn ngh lun, c mc ch gii thiu vn vi c gi, lm sao cho ngi c khng cn c qua u bi cng hiu c u bi mun nu ln vn g. C hai cch nhp : a. tip. Nhp trc khi l gii thiu vn mt cch trc

V d: trong bi Hn nho phong v ph, Nguyn Cng Tr nhp : Chm cha ci kh, Chm cha ci kh, Khn kho my ai, Xu xa mt n Cch nhp ny gy c hng th bt ng, thng p dng trong vic din thuyt, nhng trong bi lun vn thng kh lm hay c. b. Nhp lung khi l gii thiu vn mt cch gin tip v bao qut. V d 1: Khi vit v s mnh, nh vn Dng Minh nhp nh sau:
15

Phng php ngh lun Nhiu ngi khng tin s c gng ca c nhn, khng cy sc lin hip ca on th m ch trng ngng v tri t. Nhng ngi y qu tin s mnh. Vy s mnh l g? C s mnh khng? V s c gng ca con ngi c nh hng g? V d 2: Lun v l th vn chng, nh vn Phan K Bnh vit: a. Phm v cc cuc chi ca thin h, cuc no cng c mt l th ring, nh nh c, ung ru, gy n, chi cung cnh Tuy l mt cch tiu khin nh nht, nhng ngm ra th cng u c mt l th. b. Vn chng cng l mt ngh chi, m ngh chi li thanh nh, li hu dng, cho nn ci l th cng to hn cc cuc chi khc. c. Mun bit ci l th ca vn chng th trc ht phi bit ci hay ca vn chng. l nhng on nhp kiu mu c nhng phm tnh cn thit ng vi ci tr ca n l: ngn gn, , st v bao qut, khng vi i vo chi tit ca thn bi, nht l khng ph bnh gi tr ca vn , ngha l khng vi cho p s trc khi lm bi gii (chon ca kt lun). Sau y chng ta s tm hiu k v cch nhp lung khi ny: 2. Cch nhp lung khi Mt nhp lung khi ng ngha v y gm 3 phn: a. Mo : Gm mt cu hay mt lin quan n ch , chun b gii thiu ch . C nhiu mo nh chng ta s ni phn sau. b. Nu : Gii thiu ch . C 2 cch nu : Gii thiu nguyn vn cu ni trong ngoc kp. Gii thiu nguyn khng dng ngoc kp. c. Bo (hay chuyn ): Bo cho ngi c bit cng vic s lm phn thn bi. Bo cn: 16

Phng Php Ngh Lun Da vo loi . Da vo cu hi ph nu c. Tu theo mo thay i, chng ta c nhiu cch nhp lung khi nh sau. 1. Nhp kiu tng ng Mo da vo chnh ca ti. V d: (Gii thch) cu C cng mi st c ngy nn kim. a. Mo : Trong cuc i tranh u, bn ch v c gng l iu kin cn thit t ti nhng kt qu tt p. b. nn kim. c. cu ni trn. 2. Nu : V th tc ng c cu: C cng mi st c ngy Bo : Trong bi tiu lun sau y chng ta s tm hiu

Nhp kiu tng phn

Mo ni ngc li vi ch nhn mnh vn chnh s gii thiu. V d 1: Cng vi ti trn, nhp tng phn s l: a. Trong cuc i tranh u, nhiu ngi thiu bn ch v c gng phi b vic na chng. b. khuyn khch nhng ngi nn ch y, tc ng c cu: C cng mi st c ngy nn kim. V d 2: Bnh lun cu tc ng: Tru cht da, ngi ta cht ting. chnh: Sau khi cht ngi ta vn li ting tt hay ting xu. a. Ngi i thng ni: Cht l ht chuyn: ca cao nh rng cng danh ph qu tht chng khc g gic chim bao. b. Nhng cht c ht tht khng v t ng li c cu: Tru . ting. Phi chng sau khi cht, d m ca i ngi vn cn mi?
17

Phng php ngh lun c. BI TP 1. a. Lm nhp kiu tng ng Trnh by nhng ch li ca th c sch. Sau y, chng ta s tm hiu v nh gi cu ni trn.

b. Gii thch cu: Thua thy mt vn khng bng km bn mt ly. Chng ta phi p dng cu ni trn trong i sng hc sinh nh th no? c. 2. Gii thch cu: Ung nc nh ngun. Lm nhp kiu tng phn

a. Gii thch cu: Quc gia no cng cn c nhiu bn tay en v lng tm trng. b. 3. Bit trch mnh l khn, ch trch ngi l vng Nhp kiu suy din

Mo i t nguyn l chung n cc trng hp ring trong cuc sng. V d: Bnh gii t tng sau y ca Voltaire: S lm vic xua ui xa ta ba mi ho ln: bun nn, thi h, v tng cc. a. Mo : Lm vic l nh lut t nhin ca con ngi trong x hi (nguyn l chung): ngi lm vic, k i bun, cng chc i lm, hc sinh i hc ai cng lo lm vic mu sinh v xy dng tng lai. b. Chuyn : Hn na, theo i vn ho Voltaire, s lm vic cn xua ui xa ta ba mi ho ln l: bun nn, thi h v tng cc. c. Bo : T tng trn y c ng khng, v c gi tr th no, chng ta cng nhau tm hiu BI TP Sau ny bn s chn ngh g? Ti sao bn li chn ngh y? *** 18

Phng Php Ngh Lun 4. Nhp kiu qui np

L i t nhng trng hp ring trong cuc sng ti nguyn l chung. V d: Ngi ta thng gi nh bn b hay ngi thn thuc l k nim. S kin em li nhng ch li g? a. Hai ngi bn mi quen nhau thng r nhau i chp nh. Hai ngi thn thuc sp xa nhau cng r nhau i chp hnh. Sng xa cch nhau, bn b hay thn thuc thng gi cho nhau nhng tm hnh t tnh lu luyn nh nhung (nhng trng hp ring). b. Vic gi nh bn b hay ngi thn thuc lm k nim tr thnh mt s kin x hi r rt v ngy cng pht trin. c. BI TP S trang im c lm tng gi tr con ngi khng, khi i ra ngoi chng ta c bn phn phi trang im khng? *** 5. Nhp bng nh ngha Thng p dng khi ti c nhng danh t Hn Vit m ngha ca chng cn c xc nh r trc khi bn lun. V d: Bnh lun cu ca dao: i mun s ca chung, Hn nhau mt ting anh hng m thi. a. Anh hng, hai ch lm cho bao ngi m tng! Theo ngha en, anh l th c thm; hngl mt loi th dng mnh. Sch Nho c cu: Tho trung chi anh, th trung chi hng, ni: th c thm trong cc loi c, th th dng mnh trong cc loi th. Hai ch anh hng hp li ch nhng bc hn hn cc ngi ng thi vi mnh. b. cao hai ch anh hng, ca dao c cu: i mun s ca chung, Hn nhau mt ting anh hng m thi.
19

Vy s kin em li nhng li ch g?

Phng php ngh lun c. Chng ta hy gii thch v ph bnh cu trn c th rt ra bi hc trong cuc sng hng ngy. Bi tp Bnh ging cu: Ngi qun t d dt li ni v nhanh nhn trong vic lm. Bi lm Sch v thng ni n ngi qun t. Nhng ngi qun t l ngi nh th no? Theo ngha thng thng, qun t l ngi c c hnh hn ngi khc, c lng nhn t bc i, c x t t vi ht mi ngi. Thc ra qun t cn l ngi c ti nng v kin thc hn ngi khc, ng thi cng thng gi a v cao trong x hi. Nhn xt v ngi qun t, c nhn c cu: Ngi qun t d dt li ni v nhanh nhn trong vic lm. Cu y c ngha g v chng ta phi c nhn nh th no vi t tng y? 6. Nhp bng cch gii thiu ngun gc ti, gii thiu tc phm hay tc gi Loi ny thng c p dng khi gp cc ti vn chng vn hc, c lin quan n mt tc phm hay tc gi, hoc cc lun l ph thng, gii ngha hay ph bnh t tng hoc danh nhn no. Ta ch nn lm loi nhp ny khi bit tng tn nhng iu mun ni v ngun gc ti, tc phm hay tc gi. Nu cn h nghi, tt hn l nn tm cch nhp khc. V d: Gii ngha t tng ca Nguyn B Hc: ng i kh, khng kh v ngn sng cch ni, m kh v lng ngi ngi ni e sng. Nhp : c vn Nm bnh lun ca nc nh chng ta khng th qun Nguyn B Hc. Tc gi c li vn gin d m anh thp, c khuynh hng o l r rt trong nhng tc phm li. Trong bi Ch mo him trch trong tp Li khuyn hc tr, ng vit: ng i kh ngi ni e sng. Chng ta hy tm hiu t tng ny bit cch ng dng trong cuc sng. Bi tp: Bnh gii hai cu th sau y ca Nguyn Du: 20

Phng Php Ngh Lun Trm nm trong ci ngi ta, Ch ti ch mnh kho l ght nhau. Nhp : Ai c thi phm ca Nguyn Du u bit n on Trng Tn Thanh mt truyn di bng th tuyt tc trong thi ca Vit Nam. m u cho tc phm, thi s T Nh vit: Trm nm trong ci ngi ta, Ch ti ch mnh kho l ght nhau. Sau y chng ta cng tm hiu v nhn xt cu ni trn. CH : gip chng ta hiu tht r cc kiu nhp va trnh by trn, sau y l mt v d khc: Mt ti c th nhp bng nhiu cch khc nhau: V d: Mt thi s Php vit: Cht cho t quc khng phi l mt chuyn ri ro m t nhin lm cho mnh thnh bt t bng mt ci cht p . Hy gii ngha v ph bnh tng trn. a. Nhp kiu tng ng Ngh v cc lit s hy sinh v t nc, nh th T Hu ca Vit Nam ca ngi: C nhng pht lm nn lch s, c nhng ci cht ho thnh bt t cng trong tm tnh thn phc y, mt thi s Php vit: Cht cho t quc Chng ta cng tm hiu v nhn nh t tng trn. b. Nhp kiu tng phn

Tc ng c cu: Cht l ht: giu sang, danh vng, tin ti lc cht cng chng em theo c. Thi gian s xo nho tt c. Con ngi l mt vt hu sinh, hu t, t ch h v ri li tr v ci h v. Tuy nhin cng c hng ngi bt t, m li tr thnh bt t nh mt ci cht, nh mt thi s Php vit: Cht cho t quc. c. Nhp kiu suy din Trng sinh bt t vn l ci mng ca loi ngi. Nhn loi tm ht cch ko di i sng. Ngy xa bao ngi kh luyn php tu tin, ngy nay c ngi nh n khoa hc tip hch, nh bo him nhn th phng bt trc, c gng gi v sinh trnh bnh tt nhng c
21

Phng php ngh lun l c mt ci lm cho mnh bt t hiu nghim hn, l hy sinh tnh mng cho t quc, nh li mt thi s Php vit: Cht cho t quc d. Nhp kiu qui np. Mt em b va lt lng m vi v la i. Chng thanh nin kia mi cng thnh danh toi, b cn gi c a v chn sui. C gi n ang hng nhn bn n con chu bng c t thn mi v chu t tin. Ci cht tr nn qui lut, mun i nhn loi khng ai trnh ni. Nhng c nhng ngi khn ngoan kho i tm ci cht ca mnh mt ngha, dng ci cht nh cnh ca m vo ci trng sinh bt t, nh mt thi s ngi Php vit: Cht cho t quc... e. Nhp bng nh ngha Ngi ta thng ni cc bc anh hng, v nhn, vn ho thi b l nhng ngi bt t. Nhng th no l bt t? Bt t y phi chng l khng bao gi cht, l sng mi trn dng gian? Khng, bt t y ch c ngha l c ngi i nh n, nhc nh ti lun. Theo nh ngha y mt thi s Php vit: Cht cho t quc f. Nhp bng cch gii thiu tc phm, tc gi Trong cc thi s c in Php th k 17, c mt v ni danh v nhng tc phm bi hng kch, v nhng cu ca dao c ph bin nc ta, l Corneille, mt nh vit kch tr danh nu ln trong nhng tc phm ca ng nhng tm hn cao thng, ng lm gng cho hu th noi theo. Trong v kch Le Cid c dch sang Vit ng l tung Li xch, ng c vit: Cht cho t quc... CH : Ngoi su kiu cn bn ta cng c th: Nhp bng mt bin c thi s ni ting V d: Tm hiu cc li hi ca khoa hc khng gian. Ngy 4.10.1957, Lin x phng v tinh Spoutnik 1 vo qu o a cu, lm cho c th gii kinh ngc v phe T bn thc s chong vng, Spoutnik 1 h m mt thi i khng gian v cng ho hng, vi cc cuc chy ua o t gia hai khi T bn v Cng sn. 22

Phng Php Ngh Lun Cuc tranh ti cao thp din tin ra sao v em li li hi g cho ton th nhn loi, sau y chng ta cn tm hiu. Phi hp cc kiu Nhp , chng hn nh: Quy np + Tng ng, Suy din + Tng phn V d: Mun tin b chng ta cn phi hc tp. Hc nh trng, hc trng i cng nh hc sch v. Sch l kinh nghim ca nhiu th h hun c li. Mt vn ho ni Mt cun sch hay l mt ngi bn tt, nhng Mnh T li bo Hon ton tin sch th chng c sch cn hn (Tn tn th bt v th). Vy theo nh hin trit y, hon ton tin sch l g? iu c hi chi? V ta phi c thi no khi c sch? (kiu Suy din Tng phn) II. PHNG PHP LM DN THN BI 1. Thn bi l g? Thn bi hay cn gi l lung hay din l phn m rng ch bng nhng li l ging gii, lp lun v dn chng lm sng t chnh ca bi. L phn gia ca bi ngh lun, thn bi c nhim v tip theo ca phn nhp chuyn xung v dn ng cho vic chuyn xung phn kt lun. 2. Trn l thuyt, thn bi phi p ng nhng tiu chun no? a. Thn bi phi st ngha l nhng tng trnh by trong phn thn bi phi lin quan n chnh ca bi, khng c lan man ni xa hay lc . b. Thn bi phi c trt t ngha l nhng tng trnh by y phi theo mt th t no (V d: T trc n sau, t gn ra xa, t thp ln cao, t xa n nay) nu khng thn bi s ln xn thiu mch lc, vic lp lun d tr thnh lng lo. c. Thn bi phi c s tng mnh dn v l lun, nhng l l nh nhng c trnh by trc, nhng l l vng chc c trnh by sau. Bi lm nh vy d gy hng th cho ngi c.
23

Phng php ngh lun 3. a. Trong thc hnh ta phi lm nhng cng vic g? V hnh thc

Chng ta cn c vo mi loi , dng mt b cc tng qut p ng chu cu ca y. Loi gii thch Gii ngha cho r (ngha en, ngha bng, ngha hp, ngha rng). Lp lun cho vng. Dn chng cho ng. Loi bnh lun Gii ngha. Lp lun. Dn chng. Gii thch. Lp lun. Dn chng. Phn ng (cn gi l chnh hay ch thuyt)

Phn sai st (cn gi l phn hay khch thuyt)

Dung ha (cn gi l tng hay hp thuyt) Gm c ba phn trn, phn ny c th a vo kt lun. Loi trnh by Trc ht vch r nhng l do thp gn. Tip theo ni n nhng l l cao xa. Sau ht tin ti nhng l cao xa hn na. Loi so snh Tm nhng im ging nhau (tng ng) Tm nhng im khc nhau (d bit) Tm nhng im lin quan vi nhau (tng quan) 24

Phng Php Ngh Lun Ch : Nu thuc loi tng hp, ta phi phi hp hai b cc: V d: gii thch v trnh by. Nu c hai hoc ba ch im th chng ta phi coi nh hai hoc ba lun kt hp li. Nu c cu hi ph, th sau khi dng b cc ng loi ri, chng ta cn phi tm cch tr li thm cu hi ph y. b. V ni dung Sau khi tm c chnh v cc ph (xem chng II), chng ta c th la chn mt trong nhng mu sau trnh by cho th t. Mu 1 C nhn Gia nh T quc X hi Mu 5 Vt cht Tinh thn Mu 2 Th cht Tinh thn o c Mu 6 Li Hi Mu 3 Qu kh Hin ti Tng lai Mu 7 Xa Nay Mu 4 Chn Thin M Mu 8 ng Ty

Cng c th phi hp cc mu y khi cn V d ra: C nn ch trch cc tr chi th thao khng? Cch lm dn phi hp mu 2 v mu 6: Li ca th thao V phng din th cht V phng din tinh thn V phng din o c
25

Phng php ngh lun Hi ca th thao V phng din th cht V phng din tinh thn V phng din o c

c. gip o su vn , ta cng c th t t ra nhng cu hi theo phng php W ca nh vn R.Kipling: What (ci g), When (khi no), Why (ti sao), Who (ai), How (th no). V d: Bnh ging t tng: Xa nay nhn nh thng thin cng nhiu. Ta t nhng cu hi: Ai ni cu y? Ni lc no trong truyn Kiu? Cu y ngha l gi? Ti sao Kim Trng ni cy y? C th p dng cu y nh th no chi i Kiu, cho ngi Kim Trng? Ch no ng? Ch no sai? Khng phi no cng c th tr li ht cc kiu cu hi y, c cu chng a ti u, nhng l phng php i cng o su vn , tm ra chi tit cho l lun v nhiu khi cng c th gip ch. BI TP Chn nhng mu thch hp cho cc sau y ri lm dn bi s lc: 1. 2. 3. 4. Gii thch cy tc ng: Ung nc nh ngun. Bnh lun cu tc ng: Cha no con ny. Trnh by li hi ca v tuyn truyn hnh. So snh cng bnh v bc i.

BI TP MU Bn hy c k c phn qung din sau: 26

Phng Php Ngh Lun CH 1: C CNG MI ST C NGY NN KIM. St l kim loi rt cng, nhng nu c mi gia cn thn v lu ngy, st cng c th thnh c ci kim b nhn, tinh vi v hu ch. Vic i cng vy, d cho cng vic kh khn n u, nhng nu ta quyt tm bn ch v gng sc thc hin th cng s t c kt qu mong mun. Mt ngi d thn th gy yu, nhng quyt ch gng cng tp luyn lu ngy th cng c th nn ngi trng kin. l trng hp ca mt lc s t huy chng vng trong th vn hi nm 1964: Vn l mt ngi mang bnh t lit, nhng nh kin nhn tp luyn, mt thiu n tr thnh lc s v mn chy ua. Desmosthene b tt ni lp t nh, nhng nh quyt ch ngm si go tht hng ngy ngoi bi bin, v sau ng tr thnh nh hng bin tr danh ca Hy lp. V phng din tinh thn cng th, tuy bin hc mnh mng, nhng nu ta bn ch sch n, th cng tr nn ngi thnh t. Ngy xa Chu Tr nh ngho m chm hc lm, hng m phi t l a thay n c sch. Sau ng thi u gii nguyn, ngi i c th khen. Anh hc tr kit cha Long Tuyn Ai ng nay gii nguyn. Ngy nay, Helen Keller tuy b m t thu nh, nhng nh cng phu hc tp, c tr thnh mt gio s ni ting, i din thuyt y. Cao hn na, ngi mun trau di o c cng cn bn lng vng ch mi c. Trnh T s d tr nn bc i hin, cng l nh ng kin nhn dng hai bnh en trng kim im v t sa tnh hnh mi ngy. Suy rng ra, cc cng cuc xy dng ln lao cng vy. Mt gia nh nu mi ngi ng tm hp lc v quyt ch xy dng th c th t ngho kh dn dn tr nn giu c c. Mt quc gia tr nn hng cng cng nh ton dn cng quyt u tranh vt mi tr lc. Vit Vng Cu Tin nm gai nm mt nui ch phc th, L Li chu ng gian kh, bn gan khng chin u l nhng gng sng trong s sch. Cng nh ch nhn ni m Kha-lun-b tm ra M Chu, v nh b mt th gii hon ton i mi.
27

Phng php ngh lun Sau khi c k phn qung din trn, bn hy tr li cu hi sau: 1. Cho bit lun ny thuc kiu no? 2. Phn tch phn qung din thnh mt dn bi chi tit v ch r gii hn ca mi tiu on? BI LM 1. 2. b. c. lun ny thuc loi gii thch. Dn bi chi tit a. Gii thch Ngha en: St l hu ch Ngha bng: Vic i mong mun Lp lun v chng minh Th cht: Lp lun: Mt ngi trng kin Dn chng: l ca Hy lp Tinh thn: Lp lun: V phng din thnh t Dn chng. Ngy xa y o c: Lp lun: Cao hn mi c Dn chng: Trnh T mi ngy Phm vi gia nh, t quc, x hi

Phm vi c nhn

Gia nh: Lp lun v dn chng. Suy rng c c T quc: Lp lun v dn chng: Mt quc gia s sch X hi: Lp lun v dn chng: Cng chnh i mi 28

Phng Php Ngh Lun

CH 2: CHA NO CON NY Cu tc ng ni trn tuy ngn gn, n gin nhng hm cha mt ngha su sc. Ai cng phi cng nhn c s di truyn huyt thng v nh hng gio dc ca cha m i vi con ci. Ni r hn, v phng din th cht, tinh thn o c, nu cha m c nhng u khuyt im no th con ci cng thng c nhng u khuyt im tng t. Tht vy, cha m thn hnh cao ln vm v thng sinh con b bm mnh khe. Con ci cc lc s hay v tng thng c sc mnh hn ngi. Nguyn Cng Tr sut i vng vy lc tui ngoi tht tun vn cn trng kin. Phi chng thn ph ng, c ngn hu Nguyn Tn l mt v tng di triu L? Nhn sc khe con ci, ngi ta on c hnh vc ca cha m chng. Nu cha m nghin ngp trc tng th trnh sao con ci khi gy yu o l c. Ngi i thng ni Gi nh ai, quai nh ny l th. V phng din tinh thn cng vy. Cha m thng minh, hc lc uyn bc thng sinh con khi ng, hc tp xut sc. Thi s Nguyn Nhc Php khng h thn l con trai vn ho Nguyn Vn Vnh, c hai cha con ng u ni ting trong vn hc s Vit Nam u th k XX. Tht l Con nh tng chng ging lng cng ging cnh. Cao hn na, gng c hnh ca cha ng thng th hin qua t cch i x vi con chu, cha m gian xo th con ci trnh sao khi lu manh c c. Tri li cha m nhn c th con ci lo g khng hin lnh. Trong tc phm Nh mai Mai B Cao kh phch hin ngang quyt ng u vi quyn gian. Con trai ng l Mai Sinh cng hng hi tn thnh cha, d c lm vo nguy him cng khng sn. Trc thi y, Mai B Cao phi khen ngi con. Mi hay h ph ln nhi, Kho thay tnh tr cng y tnh gi Xem th, con ci qu l hnh nh kh trung thc ca cha m, ng nh ca dao Vit Nam c cu: Con ai m chng ging cha, Chu ai m chng ging b ging ng
29

Phng php ngh lun Tuy nhin, phi chng cu tc ng Ty phng ni trn hon ton xc ng v c gi tr tuyt i? Ni cch khc, i h ph no cng sinh h t c chng? Trong lch s nhn loi chng ta thy: bit bao v nhn ho kit m con chu li nhu nhc tm thng. Hn qun Cnh Thnh, m cha Lu Thin bn tri ng, Louis XV ni ting n chi, Napoleon II v ti tri Ty u l con chu khng xng ng vi s nghip oai hng hin hch ca cha ng. i vi hng con chu y, tc ng Trung Hoa c cu: H ph sinh khuyn t. Mt khc, li c nhng bc thnh hin, anh hng xut thn t nhng gia nh cha m tm thng: vua Thun, bc ch hiu ni danh thnh cha trong lch s Trung Hoa li l con ng C Tu, mt ngi v ti v gn d. Trong lch s c kim ng Ty, trng hp ny khng phi l him Bn c hy c k phn qung din trn v tr li nhng cu hi sau: 1. Cho bit lun ny thuc loi no? 2. Cn c vo phn qung din, hy lp thnh mt dn chi tit xui chiu 3. on ph bnh trong phn qung din ny c tnh cch ch trch,hn ch hay b tc. BI LM MU A. PHN NG 1. Gii ngha (gii thch): C s di truyn huyt thng v nh hng ca gio dc ca cha m i vi con ci 2. a. Lp lun v dn chng Phng tin bt th cht

Lp lun: Con ci thng ging cha m v thn hnh v th lc Dn chng: Nguyn Cng Tr con tng Nguyn Cn Tn. H qu: Nhn sc khe con ci on c sc khe cha m Dn chng: Gi nh ai, quai nh ny 30

Phng Php Ngh Lun b. Phng din tinh thn

Lp lun: Cha m thng minh thng sinh con ci hc gii Dn chng: Thi s Nguyn Nhc Php con trai thi ho Nguyn Vn Vnh c. Phng din o c Lp lun: Gng c hnh ca Cha ng thng th hin qua t cch i x ca con chu. Dn chng: Mai Sinh con ca Mai B Cao khng khi trong tc phm Nh mai. Tm tt phn ng: Con ci qu l hnh nh kh trung thc ca cha m Con ai m chng ging cha, Chu ai m chng ging b, ging ng B. PHN HN CH Cu tc ng trn khng hon ton xc ng t vn ca vic hn ch. 1. Phng din th cht v tinh thn Lp lun: nhiu v nhn ho kit m con chu nhu nhc tm thng Dn chng: Cnh Thnh, Lu Thin, Louis XV, Napoleon II. Tc ng Trung Hoa c cu H ph sinh khuyn t 2. Phng din o c Lp lun: C nhng bc thnh hin xut thn t Cha m tm thng. Dn chng: vua Thun l con ng C Tu, mt ngi gan d Tm tt hn ch: Nhng trng hp con khng ging cha cng thng thy trong lch s. CH 3: CNG BNH V NHN I
31

Phng php ngh lun Theo nguyn ngha, cng bnh l ng u bng nhau theo ng l phi chung. Ni r hn, cng bnh l nguyn tc minh nh phn s mi phn t trong x hi. Bn phn mi ngi l tn trng quyn li vt cht v tinh thn ca ngi khc. Ngi hiu l cng bnh khng xm phm tnh mng, ti sn v khng lm tn thng danh d, t do ca ai. khuyn ta theo l cng bnh, Sch Nho c cu: K s bt dc, vt thi nhn. Cn nhn i l tnh yu thng gia ngi vi ngi, khng phn bit giu ngho, mu da hay chng tc. Ni r hn nhn i l phng chm x th, khuyn khch mi ngi nn thng xt k yu ui, gip k khn cng v tha th k lm li. Ngi giu lng nhn i thng hy sinh cng ca xoa du ni kh au ca ng loi v rng lng khoan dung cho k th nghch. nhc nh ngi i nn c lng nhn i, gip ng loi, Kinh Thnh c cu: Hy l cho ngi khc iu g con mun ngi c ngi khc lm cho con(Mt.7, 12). i vi k th, sch Pht cng c cu khuyn ta nn D c bo on. V nu ly on bo on th on cht chng ln cn ly c bo on th on s tiu tan. Xem th cng bnh v nhn i l nhng c tnh cn bn cn thit cho s n nh trt t x hi v em li nim vui hnh phc cho nhn loi. Tuy nhin, hai c tnh y cng khng phi l khng c nhng im khc bit, nu khng ni l nghch vi nhau. Tht vy, cng bnh thuc v l. Nguyn tc ny thng c qui nh thnh lut l c tnh cch cng bch. Nguyn tc cng bnh nh r nhng vic c lm v nhng vic khng c lm. Ai vi phm cc im y thng khng trnh khi b trng pht v bi thng cho nhng ngi b thit hi. Tri li, nhn i thuc v tnh. Phng chm ny ch c tnh cch khuyn khch c t nguyn, t gic, khng ai c quyn v cng khng c lut l no buc ta phi gip k kh, phi tha th k th. Nu v mt l g, ta khng lm iu nhn i, th cng khng c ta n no xt x trng pht ta, ngoi tr lng tm ta t cn rt m thi. Nh vy, cng bnh v nhn i l hai phm vi v c nhng tnh cht khc bit hn nhau: mt bn thuc v lun l, ch c tnh cch t nguyn 32

Phng Php Ngh Lun cn mt bn nm trong phm vi php lut v c tnh cch cng ch thi hnh. Tuy vy, hai c tnh y li c mi tng quan tht l mt thit, ai cng nhn thy trong mt x hi, nu mi ngi theo ng l cng bnh th khng ai xm phm ca ai, quyn li tinh thn v vt cht ca mi ngi u c tn trng v iu ha theo l phi chung. Nhng nu x hi ch ch trng v trit theo ng l cng bng m lng qun lng nhn i, th khng phi l khng gy ra nhng iu tai hi. Qu th nu khng c lng nhn i, ngi ngho kh i kht s b b ri, ngi hon nn khng ai an i, ngi li lm khng ai khoan th mt x hi nh th s tr thnh ch k, c c v tn nhn. Do , mt x hi yn vui, khng th thiu lng nhn i c. Sng i l sng vi k khc. V vy, sng vi nhau phi c lng thng yu gip v tha th cho nhau th cuc sng mi thm ti p. Nhng nu qu thin v tnh cm m khng ch trng l cng bng, th cng c nhiu tai hi khc: khng ng theo l cng bng th k lut khng c duy tr, ngi c cng s b b qun v k c ti khng b trng pht. V th trnh sao khi nhng k li dng lng nhn i ca ngi khc m sinh ra li bing li v phng tng trn ng ti li. V vy, mun x hi cng bnh, trt t v yn vui, cng bnh v nhn i phi i song song v b tc cho nhau, mt bn l iu kin cn thit cng c t chc x hi, mt bn pht trin v nng cao i sng nhn bn. Cu hi: c k phn qung din trn v tr li nhng cu hi sau. 1. 2. 1. a. lun thuc loi no? Lm mt dn thn bi nh ngha cng bnh v nhn i Cng bnh l ng u bng nhau theo ng l phi chung.
33

Bi Lm

Phng php ngh lun b. Nhn i l tnh yu thng gia ngi vi ngi, khng phn bit giu ngho, mu da hay chng tc. 2. So snh cng bnh v bc i a. im tng ng: Cng bnh v bc i l 2 c tnh cn bn cn thit cho s n nh trt t x hi v em li hnh phc cho nhn loi Cng bnh: Khng xm phm quyn li k khc (tiu cc), K s bt dc, vt thi nhn Bc i: Gip ng loi, tha th k li lm (tch cc) Kinh Thnh: Hy lm cho k khc iu con mun k khc lm cho con. Sch pht: D c bo on. Tm tt phn tng ng b. D bit Cng bng thuc v lun l, quy nh thnh lut cng bch, vi phm b trng pht. Nhn i thuc v tnh, c tnh cch t nguyn. Vi phm khng ai xt x tr lng tm. Tm tt phn d bit. c. Tng quan mt thit Cng bng thit nhn i: X hi tr thnh ch k, c c tn nhn. Nhn i thit cng bnh: K lut khng c tn trng, lng nhn i b lm dng. Tm tt phn tng quan III. PHNG PHP LM KT LUN 1. Kt lun l g?

34

Phng Php Ngh Lun a. Kt lun cn gi l kt thc hay kt bi, l phn kt ca bi ngh lun. Kt lun c mc ch tm tt phn qung din thn bi, cho ngi c mt r rt v cch lp lun v thi ca ngi vit i vi vn nu ln trong bi. Trn phn nhp , ta t ra vn ri gii quyt trong phn thn bi v cho bit p s r rng trong kt lun. b. Mt kt lun y thng c ba phn Tm tt thn bi: Thu gn cc ch in ca phn qung din. Nu bi hc: Rt ra t vn ngh lun mt bi hc lm nhng phng chm x th. Bi hc y c th l: Tn thnh, ch trch (khng bng lng), hn ch, b tc, dung ha, chn la ty ch v loi . Thm mi: Phn ny tuy khng b buc nhng cng nn c. N cho tc dng m ra mt kha cnh mi ca vn . Nhng chng ta nn trnh ko li to ra mt lun mi. Cch gin tin nht l chn mt cu ca dao tc ng hay danh ngn lin h vi ch v dng mt cu a dn vo cui bi lun. c. Vi v d V d 1: Kt lun bi Thi ca i vi tm hn con ngi, hc gi Dng Qung Hm vit: Tm tt bi: Tm li, ty thi ca cng c t bi thuc loi su tnh lm m hoc tinh thn, nhng phn nhiu c nh hng tt: Thi ca va l mt cch tiu khin lm qun c ni nhc nhn, au kh trn i, khin ta c ngh lc lm vic, va l nhng bi hc hay gy nn nhng tnh tnh tao nh khin con ngi gi c phm cch thanh cao. Nu bi hc: Vy thi ca vn c th c coi l mt mn nui hn b ch nn c nn ngm, min l ta bit la chn v bit suy xt, khng th cho tr ta b sai lm nhng iu m mng, lng ta m ui vo ci dc tnh. V d 2: Vit v Tc ng ca dao nh vn Phm Qunh kt lun

35

Phng php ngh lun Tm tt bi: Vy chng ta nn trn trng ly ci quc m qu bu y, ra cng luyn tp trau di cho mi ngy mt hay mt p hn. Nu bi hc: D ta hc ch Ty hay ch Tu, ta cng ch b t quc l th ting t khi lt lng m ta tp ni cho n lc hp hi cng vn cn ni. Thm mi: Ta nn nh ly cu: Ta v ta tm ao ta D trong d c ao nh vn hn V d 3: Hc gi Trn trng Kim kt thc bi vit: Vn th nh sau: Tm tt bi: Vy li hi l s dng phi hay tri ch khng phi vn th Nu bi hc: Tm li, ta nn xem vn th nh mt bo vt v nn trau di cho c ton ho ton m. Thm mi: cng l mt vn khn thit trong nn gio dc tng lai. So vi chiu di ca mt bi ngh lun, ta thy cc kiu lun ny rt ngn gn, nu ln c bi hc thit thc v gi ra c mt mi lin h, khng b ct ngn m cng khng lng nhng. Cc kt lun thu tm phn qung din m khng trng lp, ng p vi phn nhp thnh mt ton khi cht ch,hi ha. 2. Cc kiu kt lun Ty theo phn nu bi hc vi cc thi khc nhau i vi vn , ta c nhiu kiu kt lun. Kt lun theo kiu tn thnh: Thng dng trong trng hp bi thuc loi gii thch. V d: Gii thch cu tc ng. C cng mi st c ngy nn kim Mu tm tt bi cho gii thch: 36

Phng Php Ngh Lun Qua nhng lp lun v chng minh trn ta thy cu va l mt nhn xt xc ng va nu ln mt bi hc qu gi. a. Qua nhng lp lun v chng minh trn, ta thy s bn ch l ca ng dn ti thnh cng. b. Vy chng ta phi quyt tm n lc vt mi tr ngi cng vic d nh t c kt qu tt p. c. Ring hc sinh chng ta nn noi gng Chu Tr v ghi nh hai cu ca dao sau: i chng c vic g kh, Ngi ta lp tr phi nn kin. Kt lun kiu hn ch hay gii hn: thng dng trong nhng thuc loi bnh lun. Mu chung cho phn tn tt bi: Sau khi gii thch v ph bnh, chng ta nhn thy cy tc ng trn tuy c phn hu l nhng khng hon ton xc ng v khng c gi tr tuyt i. Vi d: Bnh lun cu tc ng Cha no con ny a. Qua phn qung din trn, chng ta nhn thy tuy cha m c nh hng trn con ci v th cht, tinh thn o c nhng cng khng thiu nhng trng hp ngoi l trong lch s. b. Vy chng ta khng nn qu suy tn hng con dng chu ging, cng ng nn qu thnh kin coi thng nhng ngi xut thn ni thn d. c. Nhng du sao cha m cng cn tu thn luyn c con chu c c mt tm hn minh mn trong mt thn th trng kin. 3. Kt lun kiu b khuyt V d: Tc ng c cu Tht bi l m thnh cng. Bn ngh sao?

37

Phng php ngh lun a. Qua nhng nhn xt trn, chng ta thy cu tc ng c phn hu l nhng khng khi thiu st, v nu khng c chun b cn thn, tht bi c th lm cho con ngi ng qu. b. Vy mun cho tht bi c hy vng lm m ca thnh cng. Chng ta cn sng sut nhn r khuyt im v thnh thc quyt tm sa cha li lm mi mong chuyn bi thnh thng c. c. Chng ta hy lun t nh mnh: Thua keo ny by keo khc! Con ngi tranh u phi coi thng tht bi, nh mt nh th vit. Ai chin thng m khng tng chin bi Ai nn khn m khng di i ln 4. Kt lun kiu dung ha hay chit trung V d: So snh cng bnh v nhn i a. Sau khi so snh k, ai cng cng nhn rng; cng bnh v nhn i mc d c nhiu im d ng nhng vn lin quan mt thit vi nhau. b. Vy chng ta phi trit theo l cng bng v thm vo , phi m rng tm hn yu thng gip ng loi. c. nu cao thi sng ca dn tc bit ha tnh cm vi l tr, bit dung hp php lut vi o l, mt nh th Vit nam vit:Ngoi th l l, song trong l tnh. 5. Kt lun kiu phn i Kiu kt lun ny thng c p dng vi nhng bi nu ln mt t tng tuy ng vi s thc, hp vi thc t nhng li tri vi nn lun l o c. V d: Ngi ta thng ni, n nh ai ny rng. Hy gii ngha v ph bnh quan nim trn trong i sng x hi hin ti. a. Nh trn trnh by, nhng nh hng tai hi ca quan nim n nh ai nh y rng c th gy ra trong cuc sng hin ti, chng ta nhn thy tnh cht hp hi v phn tin ha ca quan nim y. 38

Phng Php Ngh Lun b. Trong x hi loi ngi ngy nay, tng quan gia cc nhn ny vi c nhn khc, gia dn tc ny vi dn tc khc ngy cng mt thit, quan nim trn khng th no lm kim ch nam cho hnh ng con ngi c na. C nhn no hay on th no cn theo quan nim y s lnh ly hu qu tai hi l t c lp mnh trong x hi loi ngi ngy cng bit hp tc cht ch vi nhau, t thoi b v t tiu dit trc bnh xe tin ha ca nhn loi. 6. Kt lun kiu chn la V d: Ti l g? c l g? Ti sao ti c cn phi kim ton? a. Nh trn trnh by, ngi c c c u i v phng din lun l, ngi c ti li ni bt v hnh ng. b. Vy mun tr nn mt ngi ton din chng ta cn c gng rn ti luyn c c vn ton. Nhng nu phi chn la th chng ta nh chu km ti cn hn l thiu c.

39

Phng php ngh lun

Chng IV: PHNG PHP HNH VN

I. NHNG U IM V HNH VN A. NHNG C TNH CA VN NGH LUN Mi th vn c mc ch v c tnh ring. Vi mc ch thuyt phc ngi c, vn ngh lun c cc c tnh nh: Chnh xc, gn gng, gin d, t nhin, linh ng, thanh nh, khim tn, sc tch, vng chc, hng hn, anh thp. 1. Chnh xc Khc vi li vn m t cn uyn chuyn nhp nhng nh vn t ngi, t cnh, li vn ngh lun cng r rng chng no cng hay chng y. V d: Cu vn vit thiu chnh xc nh: V tnh ngha, ngi ta lu luyn nhau v khng th b nhau c. Cu vn vit chnh xc hn: Chnh v tnh ngi ta lu luyn nhau, nhng v ngha ngi ta khng th b nhau c. 2. Gn gng gin d Trong khi nhiu li vn khc cn cu k hoa m, bay bm th li vn ngh lun cn gn gng gin d, cho ngi c d nhn thy nhng tnh tit t m, s lp lun khc chit tng cu vn. V d: Cu vn vit cha gn gng, gin d: Con thuyn quc gia lc by gi gp cn sng gi, khi dng ln, khi chm xung, ngi trong thuyn ch bit ku khc hay cu nguyn, ring c bc anh hng l bnh tay gi cho, hay gi li cho qua lc ba o nguy him. Cu vn vit gn gng gin d hn: Trong lc t quc lm nguy, ngi dn thng ch bit phn nn hay lo lng. Ring c bc anh hng l bnh tnh nhn nh tnh hnh, tm mu k gip non sng thot him.

3.

T nhin, linh ng 40

Phng Php Ngh Lun C nhiu li vn phi chi chut, khoa trng nh vn din thuyt. Li vn ngh lun cn t nhin, linh ng cho bi vn nh nhng d hiu hn. V d: Cu vn thiu t nhin, linh ng: Ngi chin s em mu o, em xng trng ra i ly tng tc rung xanh, tng bng la vng cho dn tc, b tt c cha m v con xm lng theo ting gi ca ni sng. i cao qu thay! i p thay! Nhng ngi con yu ca t quc. Cu vn vit cho t nhin, linh ng hn: Tht l cao qu khi ngi chin s em xng mu n n nc, qun tt c lc th, gia nh phng s dn tc. 4. Thanh nh khim tn Khc vi li vn m phm c tnh cch khuyn rn ngi i, li vn ngh lun, nht l trong bi lun vn ca ngi hc sinh, cn phi thanh nh khim tn. Chng ta nn nh rng: s lp lun vng vng anh thp khng h gy tr ngi cho vic vit cu vn thanh nh khim tn. V d: Cu vn thiu thanh nh khim tn hn: Phm ngi ta sinh ra i, ai li chng bit mt cch chc chn rng tnh hay ni di em li nhiu hu qu xu xa. Cu vn vit thanh nh, khim tn hn: Trong cuc sng hng ngy, thit tng ai cng c th tin rng tnh hay ni di em li nhiu hu qu khng hay. 5. Sc tch, vng chc Trong li vn ngh lun, chng ta nn trnh s di dng, min man v c gng sc tch, vng chc. Cu vn vit cha sc tch, vng chc nh: Kt qu ca s thnh cng y tht l rc r huy hong, em li nhiu li ch cho thn nhn trong gia quyn cng nh mi ngi trong nc. Cu vn vit sc tch vng vng hn: S thnh cng rc r y em li li ch cho nh nc 6. Hng hn, anh thp

41

Phng php ngh lun Vn c hng hn anh thp hay khng l do s lp lun, din nhiu hn l mt vi ting a y nghe tht ku mt cch khoa trng, nhng rt li khng thm c g cho cu vn. Cng v vy mt cy vn va hng hn, va anh thp l cu vn hay, trong khi mt cu vn va lng cng va nng n, va di dng l cu vn d. V d: Cu vn vit cha hng hn, anh thp: Chnh bi v l do thnh cng mt cch qu d dng, cho nn nhiu ngi khng bit kin nhn v c gng, do chnh h li l nhng ngi nhn ly tht bi nu gp trng hp kh khn. Bi th nn chng ta lun phi kin tm bn ch, mc d gp nhng iu ngang tri. Cu vn vit hng hn, anh thp hn: Chnh v thnh cng qu d dng, nhiu ngi khng bit kin nhn v c gng sng, nn tht bi khi gp kh khn. Chng ta nn ly lm gng sa mnh. B. CU VN C TH V CU VN TRU TNG 1. V phng din vn phm, chng ta phn bit Cu vn c th khi c ch t l ting c th. V d: Hc sinh n trng lm vic chm ch cui nm hy vng thi u. Cu vn tru tng c ch t l ting tru tng V d: S lm vic chm ch ca ngi hc sinh trng c th dn n kt qu thi u cui nm. 2. Trong mt bi lun thuc li vn ngh lun, cu vn tru tng dng din t trong on vn lp lun l phn cn bn ca bi vn ngh lun dng din trong on vn dn chng hay gii thiu Tuy nhin c nhiu trng hp ngi vit nhng cu vn c th nhng c gi tr tru tng. Li vit ny c u im va gi c v sng sa, d hiu ca cu vn c th. ng thi va gi c thm trm, kn o ca cu vn tru tng. V d: V dn biu hng hn ln ting ngh trng, bc nng phu cm ci m hi trn lung cy, ngi th mit mi trong xng my, k i 42

Phng Php Ngh Lun bun xui ngc sm hm, cc chin s hin ngang m sng ni chin a chng ta s hi ai gip ch cho x hi hn ai? Cu vn c th ny c th tm tt thnh mt cu vn tru tng nh sau: S, nng, cng, thng, binh ngh no c ch cho x hi hn c? Cng c nhng cu vn tru tng m gi tr nh nhng cu vn c th. Li vit ny cng c u im nh li vit trn, li lm cho ngi c thm phn ch hn. V d: S i rt, tt bnh v ngu dt l nhng u nht ang tn ph c th x hi. Chng l vi trng len li vo trong tng t bo, tiu hy tng b phn, lm t lit c khi c ln con tim ca nhn loi. Cu vn tru tng ny c th vit thnh mt cu vn c th sau: Khi b i rt, tt bnh v ngu dt, mt c nhn cng nh mt tp th khng bit g l tri phi l yu thng. V d: S du dng c vai tr nh l cy ngy trang trong chin tranh. Rt nhiu khi n ch nhm che giu chin thut yu thng. Trong tnh yu ngi ta thng dng thi du dng che giu tm tnh yu thng si ni. Sau y l mt on vn trch trong tc phm Ngha v l g ca Phm Qunh, trong tp ch Nam Phong. Chng ta c th ly lm v d nhn nh r vai tr ca cu vn c th v cu vn tru tng trong mt bi vn ngh lun. i th cc x hi ngy xa ly ngha trng hn li. Khng nhng th, m hai quan nim v ngha v v quyn li, ngi xa ch bit ngha v m khng h ngh n quyn li. Li khng nhng th, trong mt x hi, nhng ngi v a v ca mnh c c quyn li i vi ngi khc, cng coi quyn li y l ngha v, vua i vi ti, cha i vi con, chng i vi v, u c quyn li ring. Vua c quyn li tr dn, nhng ci quyn y tc l lo cho dn c an lc. Cha c quyn dy con, nhng ci quyn y l phi gy dng cho con c nn ngi. Chng c quyn khuyn v, nhng ci quyn y l phi mu cho gia nh c thun ha vui v. Ni tm li th ngy xa quan nim quyn li thuc v tiu cc m quan nim v ngha v th thuc v tch cc. Ngy nay ta h nh
43

Phng php ngh lun phi tri li: tiu cc chuyn ra tch cc v tch cc chuyn ra tiu cc, quyn li xem ra trng hn ngha v. S chuyn dch y khi ra t Chu u. Cc nc Ty u xng ra nhn quyn, lm kinh thin ng a v hai ch quyn li. Vua c quyn li i vi dn, nhng dn cng c quyn li i vi vua. Cha c quyn li i vi con, nhng con cng c quyn li i vi cha. Chng c quyn li i vi v, nhng v cng c quyn li i vi chng. By nhiu quyn li tranh ginh xung t nhau, khi ln nh gio dng, th phn nh lm sao cho c? Ai cng c quyn li c, m duy ch c quyn li ti yu l quyn quyt nh mi s cnh tranh th khng thuc v ai! II. PHNG PHP XY DNG MT PHN ON 1. XY DNG MT PHN ON L G? Xy dng mt phn on l t cu dng ch xy dng thnh mt on vn. Cn c vo phng php chung, cc nh vn thng xy dng mt on vn gm 4 phn nh sau: chnh, l lun, dn chng, tiu kt. V d: chnh: c kin nhn c gng lm vic th mi thnh cng. L lun: Cc v nhn trn th gii s d thnh nn s nghip u do ch kin nhn v sc c gng m ra c. Dn chng: nh bc hc trong phng th nghim, nh vn trong bn vit, ngi m trong gia nh, ngi y t trong bnh vin, ngi th trong xng my tt c u phi gng sc kin nhn mi gip ch cho i. Tiu kt: Cuc i l ni chin u, i hi ta phi kin nhn v gng sc ti cng. (Theo Nguyn Vn Trung) Cng c nhng trng hp v l l minh bch v s tht hin nhin, ta ch cn l lun m khng cn dn chng. V d: chnh: Nhng cng c nhng th tnh cm hn lon, a ngi ta vo con ng xu xa ti li. 44

Phng Php Ngh Lun L lun: l nhng tnh cm y m a ti cc th tnh i bt chnh dm , hoc nhng tnh cm thi qu a ti s him khch tranh ginh. Tiu kt: nhng k khng km hm v lm ch c tnh cm hn lon ca mnh nh vy s phi gnh ly hu qu rt tai hi. (Theo Nguyn Nam Chu) Trn y l hai v d n gin v in hnh trong vic xy dng mt phn on. Chng ta s tr li vn ny k hn trong chng v cc phng php suy t v l lun. 2. a. VI ON VN NGH LUN KIU MU GI TR CON NGI

Ngi ta chng qua l mt cy sy, cy sy mm yu nht trong to ha, nhng l mt cy sy c t tng. Cn g c v tr phi tng hnh nhau mi bp c cy sy y? Mt cht hi, mt git nc cng lm cht ngi c. Nhng d v tr c bp ngi ta, ngi ta so vi v tr vn cao hn v khi cht th bit rng mnh cht ch khng nh v tr kia khe hn ngi nhiu m khng t bit rng mnh khe. Vy th gi tr chng ta l t tng. Ta t cao da vo t tng ch ng cy khng gian, thi gian l hai th chng ta khng bao gi lm y hay kp. Ta nn rn tp vit t tng cho hay, cho ng. l nn tng ca nhn lun. Ti khng cn c vo khng gian tm ly gi tr ca ti, m trng cy vo s quy nh t tng mt cch hon ton, d ti c bao nhiu t ct cng cha phi l giu hn, v trong phm vi khng gian ny, v tr nut ti nh mt im con, nhng tri li, nh t tng, ti quan nim, bao trm c v tr. (Nghim Ton dch theo Pascal) b. CH THNH Thnh ngha l g? Thnh ngha l tht lng, khng di mnh di ngi, khng gi nhn, gi ngha; vic phi d tnh mnh cng khng t, vic phi ngha d ph qu cng khng tng.
45

Phng php ngh lun em lng thnh y m vi cha m th nn con tho. em lng thnh y m vi nc th nn ti trung. Suy ra anh vi em, v vi chng, chng bn vi nhau, vi ngi ng loi, vi ht mi loi, cng nn ngi c nhn c ngha, c tn c hu. Thnh, hin, tin, pht cng bi ci lng thnh y m nn. Nhng ngi c ti m hay khinh bc, li ni vn hay, vic lm vn gii, n khi hon nn hay i lng, gp lc kinh quyn hay bin tit cng v khng c ch thnh lm bn lnh. Ch thnh cng c lc x tr, c lc dng mu. Nu c chc nh i i, thng nh rut nga, nh th gi l ngu thnh, ch cho ngi ta nh la hay ngi ta ni di. Ngi ta thng ni: Khng bit ni di, khng bun bn c. C gi tht th, khng ra ngoi c. y l li ni ca nhng ngi quen lo li hng ch. Cho nn ngi nc ta vi nhau khng c on th, ra n ngoi khng c ngi tin, cng v tp nhim nhng cu h bi y m mi mt hn ci o ch thnh i. Ngi c ch thnh mi l ngi c gi tr; nh ng tng g, vng son rc r l trang sc bn ngoi, m thn mnh cm ng l ci ch thnh trong. Nu khng c thn minh cm ng, th c ai th chi ng tng g. (Trch Li khuyn hc trca Nguyn B Hc trong Nam Phong tp ch s 25)

46

Phng Php Ngh Lun B CC BI GI TR CON NGI 1. a. b. 2. a. ngi. b. 3. a. b. c. Nu i bng cch trng hai tng tng phn Ngi l vt yu nht trong to ha. Ngi c t tng Tc gi chng minh hai trn Ngi yu: mt git nc, mt cht hi c th git c Ngi c tri gic nn hn v tr v gic v tri. KT LUN Tm : Gi tr con ngi l t tng. H lun: Nn tng lun l l s rn tp t tng... Tc gi p dng vo bn thn.

Hai i chi nhau bi ch nhng.

Hai phn cng dng ch nhng ni hai i lp.

Ton bi c th nht qun, chng minh tnh trng mu thun gia s cc thp v cc cao ca con ngi. My ch nhng v vy th cho ta thy lp lun ca Pascal rt cht ch. B CC BI CH THNH 1. 2. nh ngha ch thnh Cng dng ca ch thnh

a. Khi c ch thnh th lm c nhng iu cn thit trong o x th, tu thn. b. Khi khng c ch thnh th hai o nh th no d li hay, vic gii. 3. Ch thnh cn c b tc bng mu tr 4. ph nhng li ngy bin bc b ch thnh trong mt vi trng hp 5. Tiu kt: Ch thnh l cn bn gi tr con ngi
47

Phng php ngh lun Cc trong bi ny xp theo hnh chp hay vng ng tm m nh chp hay tm im l ch ch thnh. Thc vy, ng v ton th, tc gi i dn dn t nh ngha n cng dng tch cc, tiu cc, ri suy ra ch thnh cn b tc bng mu tr v cn c duy tr trong vi trng hp ngi ta thng bc b, kt thc vi mt hnh tng c th, t r gi tr con ngi xy dng trn o ch thnh. CH : Cch vit mt cu c th c gi tr tru tng sang cu tru tng. Giai on 1: Phi hiu tng qut ton cu . Giai on 2: Tm ting tru tng lm ch t hay ch t c th. Cui cng xt ngha ton cu mi xem cn tng ng vi cu c khng. V d: Ngi ta chng qua l mt cy sy, cy sy mm yu nht trong to ho, nhng l mt cy sy c t tng. Cu ny c th vit thnh cu tru tng bng nhiu cch: S yu ui ca con ngi ging nh cy sy, nhng gi tr c o ca con ngi l do kh nng t tng. Kh nng t tng lm nn gi tr ca con ngi vn yu ui v th cht. T tng l li th khin con ngi vn yu ui tr nn c gi tr. III. PHNG PHP DN CHNG 1. DN CHNG L G? Dn chng l em nhng t tng, vic lm, tnh trng lm sng t tng din t hay sp din t. Khi dn chng, chng ta cn ch nhng im sau: V c tnh cch ph thuc cho phn lp lun, on vn dn chng cn phi vn tt, r rng, khng c k l nhng chi tit di dng khng cn thit, ko bin bi ngh lun thnh mt bi vn k chuyn. 48

Phng Php Ngh Lun Dn chng cn c tnh cht in hnh, tiu biu cho nhng vic thng xy ra. Chng ta khng c chn nhng trng hp c bit, nhng vic cu k dn chng. dn chng, chng ta khng nn mn nhng nhn vt mu nh anh A, ch B, ng C, b D ng thi cng khng nn k ch danh nhng nhn vt tm thng khng ai bit n nh anh Trn Vn Ba l ngi kin ngh, ch Nguyn Th T l ngi can m. 2. a. CC CCH DN CHNG Dn chng mt t tng, mt cu ni

Trong trng hp ny c hai cch: Dn chng nguyn vn: Chp nguyn vn t tng hay cu ni ca mt nhn vt no v chng trong ngoc kp. V d: Nguyn B Hc vit: ng i kh khng kh v ngn sng cch ni, m kh v lng ngi ngi ni e sng. Dn chng nguyn : Ch ghi li din t trong t tng hay cu ni, khng cn chp nguyn vn y tng ch v cng khng cn n du ngoc kp. V d: Nguyn B Hc c dp khuyn hc tr ng ngi kh, v s ngi kh lm nht nhu kh khng cho con ngi vt qua tr ngi tin ti thnh cng. b. Dn chng mt vic lm, mt s kin hay mt tnh trng Dn chng bng mt bin c lch s. V d: Ph n Vit Nam tng lm rng r non sng, nhng tm gng B Trng, B Triu soi sng ngn th h mai sau. Dn chng bng mt s kin V d: Khoa hc tin nhng bc khng l: Con ngi dng nhng phi thuyn thm him khng gian v thit lp chng trnh lin lc vi cc tinh t Dn chng bng mt tnh trng x hi:
49

Phng php ngh lun V d: Sau khi ngi Php xm chim nc ta, hai tro lu t tng c v mi xung t nhau gy ra nhng cnh ngang tri trong x hi, con trai khng nghe li cha m, gi b nh ra i, lp thanh nin tn tin mun b hn np sng c. c. Dn chng bng mt nhn vt in hnh Dn chng bng nhn vt lch s: Cch ny thng trng vi cch dn chng bng mt bin c lch s. V d: Dn tc Vit Nam c nhiu v anh hng cu quc, nh ui qun th ra khi b ci t nc: nam nh L Li, Quang Trung, n nh Trng Trc, Trng nh (khng cn ni chi tit: L Li nh nh Minh, Quang Trung nh qun nh Thanh, hai B Trng nh thi th T nh). Dn chng bng nhn vt trong tc phm vn chng V d: Vn nhn thi s thng ca tng ti sc ca ngi n b, mn nhn vt ny gii by tm s: Nguyn Du c Vng Thu Kiu, n Hu c nng cung n. Dn chng bng nhn vt tiu biu cho tng lp khng cn bit ch danh l ai. V d: Mi ngi u phi tranh u trong cuc sng gt gao hng ngy: Nng phu tranh u vi thin nhin ni ng rung; cc chin s tranh u vi ng loi ni trn mc; hc sinh tranh u vi bn thn trn gh nh trng chin thng s ngu dt ca chnh mnh. IV. PHNG PHP CHUYN 1. CHUYN L G? Chuyn l dng mt t, cm t, mt cu hay mt on ngn i t ny sang khc, quan nim ny sang quan nim khc, thi ny sang thi khc. S chuyn gi mt vai tr kh quan trng trong bi vn. Chng c th v nh nhng dy gn ni kt cc phn ca bi vn thnh mt c th lin tc v duy nht. Thiu nhng dy gn mc xch lin kt, bi vn s ri rc v gim gi tr mt cch tai hi. 50

Phng Php Ngh Lun 2. a. CHUYN U V CHUYN TH NO? Cui phn nhp chun b xung thn bi

Trong bi lun vn, ngi ta thng chuyn nhng ch sau: chnh l phn bo . V d: Sau y, chng ta th tm hiu cu tc ng trn v t rt ra mt bi hc thc hnh trong cuc sng. b. u phn thn bi Nu thn bi bt u bng nh ngha, ta c th chuyn nh sau: Trc ht chng ta hy nh ngha my t quan trng, hoc: Trc khi bnh gii su rng, chng ta hy xem cu ni trn c ngha g. c. V d: l phn l thuyt, cn v phn thc hnh... Con ngi a cm y cng rt a tnh Gia cc phn on ca thn bi Khi chuyn nn c mt cht m vang ca on trc.

d.

Chuyn t phn gii thch sang phn bnh lun

V d: Sau khi tm hiu ngha ca cu ni, chng ta hy xem cu ni c hon ton xc ng khng? e. u phn kt lun V d: - Tm li, nh trn trnh by... kt lun, chng ta c th Sau khi tm hiu, chng ta nhn thy 3. NHNG CH DNG CHUYN

51

Phng php ngh lun Nhng ch dng chuyn c rt nhiu, chng ta khng th k ht c. Tu trng hp, chng ta c th dng mt t, mt cm t, mt cu hoc mt on ngn chuyn sao cho thch hp. Sau y l mt s nhng ch thng dng chuyn : Vy, nhng, tht vy, nh vy, tuy vy, tuy nhin, do , hn na, mt khc, xem th. Vn t ra l Trc ht v phng din Tuy nhin v phng din Trong phm vi hp nhng trong phm vi rng hn nht l trong phm vi rng ln nht ny Th nht l Th hai l Th ba v sau cht l CH : Nhng cu chuyn trn y ch c tnh cch gi , ta khng nn p dng cch my mc m phi ly chnh cc yu t ring ca bi chuyn cch kho lo, cng giu c mi ni th bi vn ca chng ta cng thm p. Mt v d m chng ta gp trong bi Cha no con ny, chuyn t phn ng sang phn hn ch mt cch kh t nhin: Tuy nhin, phi chng cu tc ng Ty phng ni trn hon ton xc ng v c gi tr tuyt i? Ni cch khc, i h phno cng sinh h tc chng? minh ho cc loi chuyn , ta hay theo di bi tham kho sau y: Mun tin b chng ta cn phi hc tp. Hc nh trng, hc trng i cng nh hc sch v. Sch l kinh nghim ca nhiu th h hun c li. Mt vn ho ni: Mt quyn sch hay l mt ngi bn tt, nhng Mnh T li bo: Hon ton tin sch th chng c sch cn hn(Tn tn th bt nh v th). Vy theo nh hin trit y, hon ton tin sch l g? iu c hi chi? V ta phi c thi nh th no khi c sch? 52

Phng Php Ngh Lun Trc ht, ta hy xem th no l hon ton tin sch? Hon ton tin sch l hc theo sch, tin theo sch, bt chc theo sch mt cch m qung, khng bit suy xt, phn on. Sch ni ng th theo vy, nhng sch ni sai cng chng bit. C ngi c xem sch l mt tiu chun, ci g sch cng l ng, l hay, hnh ng, t tng nht nht theo sch. Hc nh th Mnh T cho rng hi nhiu hn li. Vy ta phi phn tch xem hon ton tin sch nh th c hi nh th no? i vi loi sch nhm nh hoang ng khiu dmci hi qu r rng. Tin vo chng th tnh cm v l tr chng ta s b u c sinh ra nhng hnh ng nng ni in cung. Nhng hnh ng l lng, nhng v t t v li m ta thng c thy qua tin tc bo ch, phi chng l do nh hng ca nhng loi sch khc hi ? V vy, nh trng cng nh ph huynh thng kim sot nhng loi sch ca hc sinh trnh cho u c non nt ca chng khi b u c bi nhng hoi th y. i vi sch khng lnh mnh th nh vy, nhng i vi nhng sch ng n th hon ton tin sch c hi khng? Tuy rng khng nguy him nh loi sch trn, vic hon ton tin theo khng phi l khng c hi. Ta thng c nhng loi tiu thuyt tm l, x hi, d s m tc gi c thc xy dng. Nu ta tin tng mt cch m qung, ta s v tnh bt chc theo cc nhn vt trong sch m hnh ng phi thc t, c khi i n ch lp d hay khng tng v nhn vt, s kin trong sch d cao p n u cng u c tnh cch in hnh l tng t nhiu phng i v tu theo ch quan ca tc gi. Hng ngi tiu thuyt, hng thanh nin qu mi nhan nhn trong sch bo ngy nay: Nhng Kinh Kha, Yu Ly trong d s Tu c nhng hnh ng rt ngon ngc, phi thng hp dn chng ta, lm cho ta mun bt chc theo. T ta d c nhng hnh ng, cung cch khc ngi, lm khi i n tht vng v i khng phi l tiu thuyt! Cn i vi sch lun l o c, hon ton tun theo nhng gio iu trong c hi g khng? Gi tr ca lun l cng thay i theo khng gian v thi gian. C nhng iu ni ny th ng, ch khc th sai, thi ny th phi, ch khc th tri. Nu ta c ch, tin v p dng mt cch my mc, nhiu khi thnh ra li thi v lc hu. Thuyt Tam Tng (Ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t), quan nim Trung qun
53

Phng php ngh lun (qun t thn t, thn bt t bt trung) ngy xa khng thch hp vi ngy nay, m phi sa cha, quan nim li v p dng cho thch hp. i vi sch chnh tr lch s, chng ta li cng phi thn trng v phn nhiu cc sch y hay ch quan, thng b chi phi bi th lc ca triu i ng thi hay mt giai cp thng tr. Hon ton tin vo m khng chu phn tch, ph phn, ta s d b nhi s v lc hng. Ngay c n nhng sch khoa hc phn ln c tnh cch khch quan, ghi chp li nhng su tm pht minh ca cc nh bc hc tin bi, ta cng phi bit t thnh nghi vn, i chiu vi s vt c th hiu su xa v pht trin thm s c. V vy, d rng sch hay m c tin m qung vo sch xa ri thc t, chng ta nhiu khi tr thnh li thi, lc hu, n l t tng, tc hi l tr Nh th, th chng c sch th hn! Tuy c sch cn cn trng, nhng khng phi v qu thn trng m chng ta thnh ra s sch. Hc gi Hong nh Kin ni: K s phu m ba ngy khng xem sch th soi gng mt mi ng ght, ni chuyn lt lo kh nghe. Mt quyn sch trc mt ta l hnh nh ca bao ngi lm ra t giy, vit tng trang, bao nhiu cng kh ca ngi th in m ngy chm lo tng nt ch. Nhn vo sch, ta hc c s cn lao kh knh ca con ngi. ng trc mt t sch, ta nghe c ting ca ht m thm lng l m duyn dng t nghn i. Bao nhiu th h tri qua, nhng sch hy cn mi lu bn. Li c nhng k khinh sch hon ton, cho rng sch ch cha ton l thuyt m thi. Ta cn hiu rng: L thuyt Khng Mnh n ngn i con ngi cng cha thu t ht v trong y cha ng bao nhiu kinh nghim thc t i. Nu ta bit c sch, la chn sch th s g loi l thuyt sung, s g vng thau ln ln. Nhng c sch phi nh th no cho c ch li? Thng c hai cch c sch: c nghin ngm v c ngu nghin. Nu ta ch bit c ngu nghin th cng c sch cng bng tha. Nu ta bit c nghin ngm, suy ngh cn nhc ci hay ci d, ci phi ci sai trong sch th tht l iu ng khuyn khch. 54

Phng Php Ngh Lun Ta cn phi bit pht trin nhng iu hay thu nhp trong sch. Sch l kinh nghim ca nhng g qua. Dng kinh nghim y m p dng vo i sng, vo vic hc tp hng ngy ca ta, to thm nhng kinh nghim mi. Lc , th v ca vic c sch cng lc cng tng v con ngi cng ngy cng thm tin b vy. Tm li, sch hay l mt vt qu v cn thit cho s m mang tr c ca con ngi. Nhng c sch phi bit phn tch ph phn i chiu vi s vt. Nu c tin m qung vo sch th chng khc dn bng vo gi cho cng. Lm thc th c hi nhiu hn c li. Ta c th mn li sau y trong sch Trung Dung lm chm ngn cho vic c sch: Hc cho rnh, hi cho k, ngh cho cn thn, phn bit cho sng t, lm cho ht sc.

55

Phng php ngh lun

Chng V: PHNG PHP SUY T

Cc phng php suy t sau y gip chng ta o su t chnh ra cc ph hoc dng xy dng phn on. Trong chng ny, chng ta s ln lt tm hiu cc loi suy t nh quan st v suy t nh lin tng. 1. SUY T NH QUAN ST Quan st cc s vic trong thin nhin, chng ta thy mi vic xy ra v din bin theo mt chiu hng rt trt t: t trc n sau, t gn ra xa, t hp n rng. Cc nh lut ca s vt thin nhin cng l nh lut ca t tng tm tr ta. Bt chc nhng hin tng y, chng ta c th suy t bng ba cch: a. Suy t quan st nhn qu l suy t mt vn di ba kha cnh: Nguyn nhn pht sinh: Trc kia n l g? Hin trng: By gi n nh th nao? Kt qu: Sau ny n s ra sao? V d: Suy t v lng nhn i: Nguyn nhn: Lng nhn i pht sinh t nhng tm hn v tha qung i. Hin trng: Lng nhn i khin ta qun mnh v ch mong cho ngi xung quanh c hnh phc. Ngi c lng nhn i qu mn, cm thng, sn sng, hy sinh, gip v chia s vui bun cng k khc. H cng d dng tha th li lm ca anh em v ngay c s gian c ca k th. Kt qu: Lng nhn i em li cho tm hn bnh an vui sng. N qu l mt o hoa trong vn nhn loi. b. Suy t quan st bnh trng Vn c suy t t phm vi hp sang phm vi rng hoc t gn ra xa. Th t thng thng c p dng: C nhn gia nh quc gia nhn loi. Ta cng c th o ln th t nu cn. 56

Phng Php Ngh Lun V d: chnh: lm ngi phi sng theo mt l tng ngha l theo ui, phng s mt mc ch tt p. ph: Nn em ht ti ba, can m, ngh lc ra thc hin mc ch tt p . Cc v nhn trn th gii u sng theo mt l tng nh vy: Ngi v gia nh, k v dn tc, ngi khc v cng ng nhn loi. Tt c u qun mnh mu ch cho tha nhn. Tiu kt: tht l mc ch cao c. c. Suy t quan st lu tin Th t I: Vt cht - tinh thn o c. Th t II: Khong vt thc vt ng vt. Suy t mt vn t thp n cao. Cc th t thng thng:

Trong phn on di y, tc gi o ln th t vi dng lm ni bt chnh... V d: chnh: s lm vic l mt cng l ca i sng. ph: Cc loi vt t con ong con kin cho n chim mung cm th cng phi kh nhc lm mi kim c ming mi sinh sng. Ngay n loi cy c v tri v gic cng lm vic khng ngng m chi ny lc: Nha sng lu thng khng ngt trong lp v tho mc phng chi con ngi cng cn phi lm vic mi c thc phm n v vt dng dng. 2. SUY T DO LIN TNG Lin tng l suy ngh t mt ny sang khc gn . C 3 loi: a. Suy t lin tng tip gip: i t mt s vic sang mt s vic khc tip theo. V d: T vic n ung, ta ngh n vic tiu ho, bi dng gn gi sc kho, phn loi n v phn cht thc n. chnh: m thc l mt vic rt thng thng ca loi ngi, t a b mi lt lng m cho n nhng k ngu si tn tt, cng c th lm c. ph: Nhng mun bit c c nguyn s tiu ho tri qua cc giai on no th phi hc qua sinh l hc, ho hc Cho n nay, c bit bao
57

Phng php ngh lun nh bc hc chuyn mn kho cu khoa n ung m vn cha bit ht c l do v gi tr ca nhng thc vt rt thng thng m con ngi dng ngay t thi thng c. b. Suy t lin tng tng ng T mt tng tru tng, ta c th tm mt hnh nh c th ging nhau. V d: Ngh lc l mt kh nng ni con ngi c tnh cch tru tng, chng ta ngh n mt con nga c sc mnh. chnh: Ngh lc ca thanh nin mi thc l c sc sng. ph: sc sng nhiu phen lng ln nh nga bt kham. Nga hay th sn ni vt m khng nguy him, dng thc li cng d dng. Nga khng hay th lm khi nguy him cho k s: ng mun rt ngn ho ng di, dc nh mun tro ln m tro chng ni. c. Suy t lin tng tng phn T mt tng c, chng ta c th ngh n mt tng tri ngc tm thm . V d: chnh: Hc l g? Hc l t nhng iu mnh nghe thy, trng thy m mnh mun bt chc hay mun suy ngh thm ra, cho mnh c vui v sung sng. ph: Th th hc vi chi cng khng khc g nhau, nhng ti sao mt ng th ham m, mt ng th bing nhc? Thc ra, ch v ci g con ngi nghe hiu, ly lm hay lm thch th con ngi vui v m am m, khng i ai phi dy, nhng t n trng thy m bt chc m lm ngay nh: nhy dy, cu, th diu, nhy cu, chi thuyn BI TP 1. c k ba on vn v xem mi on vn c gi theo loi suy t no: quan st nhn qu, lu tin hay bnh chng? a. Ch : Lm vic

58

Phng Php Ngh Lun Ngi ta i ai cng m hi ly chn cm th mt l cng bng x hi. C lm vic nui thn, ta mi to c cuc sng t lp vi nhn phm cao qu. Trong gia nh, mi ngi tu ti tu sc, vui v v hng hi lm vic, th gia nh s c thnh vng v hnh phc. Mi cng dn u phi c bn phn chu kh lm vic. Quan trng nht trong cuc sng xy dng quc gia, ngi nng dn c dm ma di nng ngoi ng rung, gii th thuyn c lam l ngoi cng trng, trong hm m hay xng my th nhn dn mi c cm n o mc, nh v mi tin nghi nhu cu khc. b. Ch : Lin lc vi ngi ng thi Chng ta cn l k cng chu kh nhc v chung sc lm vic vi ngi sng cng th h vi ta. Trong cuc sng phc tp v kh khn, khng ai c th sng l loi c. T nhng nhu cu vn vt hng ngy n nhng cng cuc t chc i sng sao cho trt t an vui, mi s chng ta u nh x hi. Mun lm trn bn phn y, trc ht chng ta cn phi luyn tp thn th kho mnh, hc tp m mang kin thc di do v rn luyn o c thanh cao. Sau , mi ngi c mt ngh tinh tho v hnh nghip chu o gp phn xy dng x hi cch thit thc.

59

Phng php ngh lun c. Ch : Ph n xy dng gia nh

Tht vy, nh ti m ang, s khn ngoan v c hnh ca ngi ph n, gia nh c th c hnh phc. Ti ni tr v sp t kho lo ca ngi ph n em li cho gia nh nhng ba cm do canh ngt v lm cho nh ca gn gang, vui mt. S phn khi kho lo nhng khon chi tiu ph hp vi li tc kim c bo m mc sng no m cho gia nh v trnh cho chng con khi cnh n nn tai ting. c tnh hin du, nt mt vui ti ca ngi m l tm gng sng cho con ci. C ch nim n, li ni du dng ca ngi v du hin l nhng liu thuc thn du an i v khuyn khch chng con trn con ng tranh u. Quan trng hn c, s hy sinh tn tu ca ngi v hin c th gy dng s nghip vinh hin cho chng con. 2. c k on vn sau y v xem mi on vn y c gi nh li suy lun lin tng no: tip gip, tng ng hay tng phn? a. Ch : kin nhn: Vic i cng vy, cho d cng vic kh khn n u, nhng nu ta quyt tm bn ch v gng sc thc hin th cng s t c kt qu mong mun. Ai cng bit rng si dy nh, cy g ln Th m dy ca mi g cng t. Con kin nh, t kin to, th m kin tha lu ngy t cng y. V vy, ngi ta nh lm vic g nu dc lng ht sc v nhn ni theo ui th t s thnh cng. b. Ch : Lm vic: T quc c hng cng v dn tc c v vang u nh cng sc ng gp ca nhng ngi lao ng tr c v chn tay. Trong quc gia nu khng c h m ch c nhng k cu an hng nhn, n khng ngi ri, th ci ha sp v ci h dit vong hin ra trc mt dn tc y. c. Ch : nhim v ph n khi quc bin. C nhim v khi quc bin, ngi ph n cn phi bit r vai tr ca mnh nh th no trong cuc chin u chng k th chung. S gp phn hu hiu nht l trc tip cm kh gii tiu tr bn xm lc hay phin lon. Ngi ph n cng c th gia nhp cc t chc lo vic canh phng, tip t, cu thng hoc y lao cc thng binh v gia nh chin s.

60

Phng Php Ngh Lun

Chng VI: PHNG PHP L LUN

Trc khi tm hiu cc phng php l lun, ta cn phn bit r vi iu. nim l g? V d: Trng, en, p, xu l nhng nim. Mt vi nim hp thnh tng. V d: Ci bng trong lp mu en; cy hng n nhiu hoa p. Nu tng c tnh cch c nhn th ngi ta quen gi l kin. V d: kin bn v gio dc nhi ng. Cc nim, tng, kin c gi tr tng i ph v chnh, lin kt thnh tng h thng duy nht t n s n phc tp, ta gi l nhng lun l, lun chng, lun im, nhng t tng, nhng ph phn. Cc phng php l lun cp ti trong chng ny c mc ch gip chng ta tm lp lun cho vng v xy dng phn on thm phong ph. Ta s xt ti hai loi: L lun theo khoa hc v l lun theo trit hc. 1. L LUN THEO KHOA HC Trong cc khoa hc nh ton, vt l, ha hc chng ta thng thy ngi ta i t nguyn l chung i ra cc trng hp ring, hoc ngc li, t nhiu s kin ring i ti mt nguyn l chung. Cng c khi so snh hai s kin c tnh cht ging nhau v nguyn nhn, ngi ta c th on thm kt qu tng t ca chng. Chng ta s p dng loi l lun khoa hc ny trong cc bi vn ngh lun. a. Phng php din dch hay suy din Theo nguyn ng, din l ging rng ra v dch l i t ny sang khc. L lun theo phng php din dch khi t mt nguyn l chung suy ra cc trng hp ring hoc t mt tng chnh bao qut suy rng ra cc im ph khc, bn xt ti cc chi tit t m hn. V d: l mt ngi ai cng phi cht. Nn Hong Thn Nng cht. Nn thi s Nguyn Du cht. Nn bao nhiu ngi hin ang hp hi. Nn tt c hu th s vp phi nm m.
61

Phng php ngh lun V d 2: chnh: Tin bc l ng ch xu Qu vy, nu coi tin bc l trn ht, th ta s v tin lm iu bt chnh. Ngi bun bn s dng mi mnh khe kim c nhiu tin, h s lm thng cho nu hay bun y bn vi, v u c tch tr gy ra nn ch en ch lm kh ng loi. Ngay c nhng k c hc thc, nu ch v tin s khng ngn ngi dng mi th on gian ngoa xo quyt mu vinh thn ph gia. V d 3: on 1 + 2 ca bi Ch Thnh b. Phng php quy np Theo nguyn ngha: quy l thu vo, np l gom gp li. p dng cho bi ngh lun, chng ta c th i t nhiu ph i vo chnh. ph: Ta thng nghim ra: Sau khi lm vic tinh thn mt mi, tnh tnh kh khan, nu c c mt bi th, ngm mt bi ca, th thy trong lng khoan khoi thnh thi. Ngay n nhng ngi lm n lam l nh ngi i cy, ngi i cy, anh phu xe, ch gnh nng m cng thng nghu ngao vi cu phong dao, my cu Kiu qun ni nhc nhn ca h, v mt bi th, mt cu ca cng khng khc g mt bc tranh p, mt khc n hay, c th lm tiu tan c nhng ni nhc mt cho tm hn ta ly li sinh lc m lm vic v sau. chnh: Vy th ca cng l mt cch gii tr m l cch gii tr tao nh thanh cao. (Theo Dng Qung Hm).

62

Phng Php Ngh Lun c. Phng php loi suy

Theo nguyn ngha, loi suy l suy ngh xt tm nhng ci cng loi vi nhau. Phng php loi suy cn c vo hai s kin cng nguyn nhn s c th c nhng kt qu tng t. p dng vo bi vn ngh lun, ta c th cn c vo nhng iu kin c suy ra nhng ci s c th c sau ny. V d: chnh: vn quan trng nht trong nc ta ngy nay l vn vn quc ng. ph: Vn y c gii quyt c th s hc mi c th m mang, s tin ha sau ny mi c th mong mi c. n ngy quc ng dng lm quc vn c th ngi nc Nam mi c th thu nht cc khoa hc mi m gy thnh mt nn hc thch hp vi trnh , vi c tnh cch dn ta. n ngy y th ngi nc ta mi pht trin c ci nhn cch ca mnh. Ci nhn cch y hin nay cn mp m phng pht nh nh khng hnh vy. (Theo Phm Qunh) V d 2: Lng tm chc nghip Nng dn cy su cuc bm c th sn xut nng phm di do, nhng nu thiu lng tm, h s u c tch tr lm tng gi sinh hot khin cho nhn dn b i kh. Th thuyn cm ci sm khuya nu khng c lng tm s ch to hng ha mau hng, cng trnh kin trc ca h km bn vng, gy tai hi lm thit mng nhiu ngi. i vi nhng ngi lm vic tr c cng vy, nh vn khng c lng tm s sng to nhng tc phm nhm nh u c tinh thn dn chng. 2. L LUN TRIT HC Tin ln mt trnh cao hn, chng ta c th p dng cc phng php l lun thng dng ca khoa Lun l hc, l lun ca ta kh ai bi bc c. Trong khoa Lun l hc, ngi ta thng dng Tam on lun, lin chu lun v lng on lun. a. Tam on lun: l kiu l lun dng 3 mnh
63

Phng php ngh lun Mnh I gi l i tin , nu ln mt nguyn l chung rng. Mnh II gi l tiu tin : Nu ln mt chn l ring hp lin h vi i tin . Mnh III gi l kt lun: Rt ra mt chn l ring hp mi. V d: i tin : Sng (A) th tranh u (B) Tiu tin : M chng ta (C) ang sng (A) Kt lun: Vy chng ta (C) phi tranh u (A) Trong v d trn, tam on lun da vo gi tr bao hm ca nim: nim sng bao hm nim tranh u. Nhng cng c khi tam on lun t c s trn nguyn l ng nht gia cc nim: hai nim cng ng nht vi mt nim th ba th ng nht vi nhau. V d trong ton hc:X=Y v Y=Z, suy ra X=Z V d: trong vn hc: Ty Trit c cu: i ngi i vi k hay cm xc l mt bi kch. Nhng ngi a su a cm nh Nguyn Du, n Nh Hu thy vic g tri cng ly lm au n xt xa pht ra nhng li bi su thm thit, ai nghe cng phi xc ng no lng. b. Lin chu lun Lin chu lun hay l lun chui ngc l li l lun i t s kin th nht (nguyn nhn) sang s kin th hai (kt qu). S kin th hai tuy l kt qu ca s kin th nht, nhng li tr thnh nguyn nhn cho s kin th ba v c th lin tip, xu thnh mt chui ngc di V d: ngi ta chng qua l ging sinh vt trn mt t. Sinh vt phi sng. Sng phi nui v sinh sn. Mun sinh sn c ng c, thnh cng phi lo nui sng cho y . Mun nui sng c no , phi sing nng lm vic c sinh li, y l ch ngha cn lao. (Theo Nguyn Trng Thut) c. Lng o lun Lng on lun cn gi l Song quan lun, l php l lun m ra hai con ng hai cnh ca m ngi i thoi th no cng phi chn mt, 64

Phng Php Ngh Lun ri t con ng h chn, ta a ra mt kt lun m h khng chi ci c. V d1: Mt n sinh khng lm bi lun vn C ta hoc khng chu lm hoc khng bit lm. ng no c ta cng ng trch c. Ni di l hn nht. V k ni di hoc l cu li, hoc che y ti li ca mnh. C hai vic u ng khinh b.

V d2:

Ring v php Lng o lun, ta phi thn trng v rt d b bc b. Qua v d ni di trn y, ngi nghe c th ci l rng: c nhiu trng hp ni di khng phi cu li hay che giu ti li mnh m ch v lch s, v nhn o, v yu nc, v lng tm ngh nghip MT S BI LUN MU V LUN HNG DN 1: Ngi i thng khuyn: Ta hc tp tin b. Nhng sch L K cng ni: Cng hc cng bit mnh cn km. Hy tm hiu cu danh ngn v xem hai nhn thc trn y c tri ngc nhau khng? BI THAM KHO I. NHP Ca dao Vit nam c cu: Ngc kia chng da chng mi, Cng thnh v dng, cng hoi ngc i. Con ngi ta c khc g, Hc hnh qu gi, ngu si h i. Vin ngc kia tr nn qu gi l nh mi gia. Cng vy, con ngi tr nn tin b v hu dng cho bn thn, gia nh, x hi l nh hc tp. Nhng khi ni v vic hc, sch L K li bo: Cng hc cng thy mnh cn km.
65

Phng php ngh lun Vy ta hy tm hiu cu danh ngn ny v ht xem nhn thc ca sch L K c tri ngc vi nhn thc ca ngi i khng? II. THN BI Trc ht, ta phi ch n hai ch cng hc. Cng hc c ngha l theo ui vic hc mi mi, khng dng li mt giy pht no. V cng bit mnh cn km c ngha g? Ch bit c ngha l nhn thc c kh nng, hiu r sc mnh. Ch km khng c ngha ngu dt m l cha theo kp ngi, cn thua st ngi xa. Nh vy, cng hc cng bit mnh cn km c ngha l cng theo ui s hc, ta cng nhn thc r rng hn l ta cn thua st, cha theo kp ngi. Tht vy, trn i ny c ai dm t ho l thy ht, nghe ht, bit ht? C ai dm t xng l thng hiu mi s vt trn i khng? Chc l khng! c Khng T l bc ti ba li lc, c ngi i coi l vn th s biu (v thy ca mun th h), th m ng trc Hng Thc, mt thn ng, vn c nhng iu khng gii p c. Sau mt lc b cht vn mi iu v s i, by gi Hng Thc mi hi Khng T: Ngi th tnh xem trn mt t ny c bao nhiu ngi nh, trn tri c bao nhiu ngi sao? Khng T cn ang suy ngh, Hng Thc lin hi tip: Th trc mt Ngi c bao nhiu si lng mi? c Khng T nh khng tr li m nhn rng: Hu sinh kh y (k sinh sau ng s). Gn hn, ta hy quan st nc Trung Hoa di triu T Hi Thi Hu. V b t cao t i, xem mnh l bc qun thng thin h nn khng thy s tin b vt bc ca cc nc Ty Phng, khng lo phng nn cui cng b ngoi bang chim ht c mt min duyn hi tr ph. Ta thy, ti gii nh c Khng T m cn c nhng iu cha r, T Hi Thi Hu v t cho l qu gii m nc nh i n ch suy bi. V vy, nhng ngi tm thng nh chng ta cng cn thy c ci km ca mnh v cu cng hc cng thy mnh cn km cng ng cho chng ta suy nghim. Ta thng nghe ni: Ngi xu hay lm tt, ngi dt hay ni ch, v th c nhng ngi vn hc vn chng c l bao m t cao t i, lc no cng h ho, cho mnh l ti gii hn ngi. l loi ngi ch ngi y ging coi tri bng vung. Trong x hi Vit Nam ta, hng ngi khng thy mnh km ny rt nhiu. H cng tng lp i lp li cu 66

Phng Php Ngh Lun Rng Nho bin thnh khn d, th m h khng thy ci phc tp, ci mnh mng rng ri ca vic hc. Nhng ngi y lm sao thy c vic hc phc tp nh rng. Trong rng c bit bao nhiu cy to, cy nh. Trong vic hc cng c bit bao nhiu vn kh d khc nhau. C ng th rng no bit ht cc loi cy cng nh ai c th t ho mnh thu o mi kha cnh ca hc vn? Nhng ngi cng lm sao thy c vic hc mnh mng rng ri nh i dng! Ra bin rng, cn ai nhn thy chn tri? Vo bin hc, kh m bit u bn b! C nhn thc c nh th, ta mi thy rng: Cng hc cng bit mnh km c gng hc thm, hc mi. Trong phm vi rng l nh th, by gi ta th xt phm vi hp hn. Ngi hc tp c khc a b tp i, phi tri qua nhiu giai on: ngi, trn, b, ng ri mi i c. Ngi hc m c ngi mi, chng thy mnh cn phi trn, b, ng ri i c xa hn th vic hc hng mt ri, v hc tp nh i thuyn ngc nc, khng tin l li. Trong gia nh, ta phi thy mnh cn thua km cha m, anh ch ta. Trong hc ng, ta phi nhn l cha bng thy, cha hiu hn bn. Ngoi x hi, ta phi thy cn bit bao ngi ti gii hn mnh. C nhn thc c nh th, ta mi n lc hn v vic hc tp mi i n kt qu tt p. i, c ngi gii l thuyt nhng li km thc hnh; c k chuyn thao tc nhng li km l lun. Ngi hay mn ny, k gii mn n. Ngi gii cn c ngi gii hn (cao nhn tc hu cao nhn tr). Hiu bit c nh th, khng khi no ta dm t cho l ngi hon ton, tri li, lun nhn rng mnh cn km c gng trau di, hc hi thm mi. Nhng hc sinh cp hai v nh ngi leo ni c na chng. Nhn xung h thy mi vt u nh b, nhng nhn ln nh ni li cn qu cao xa, bit bao gi mnh mi ti ni? Ngi hc tp cng v nh ngi i ng, i mt ngy ng hc mt sng khn Trc mt ta cn bit bao nhiu sng khn na .m chng ta phi hc? Quy lut ca hc vn l tin trin. s d sch L K bo ta Cng hc cng thy mnh cn km v khng mun cho ta ly nhim nt xu t kiu t ph ngn tr bc ng tin tin th ca ta, lm ngi khc khinh ght khng tn tm gip ta trn ng hc vn. Nh th, cu ny khuyn ta
67

Phng php ngh lun nn c mt t cch khim tn m cu tin, t h ly m nhy cao vt ln vy. Cu ny cn khuyn khch ta n lc v thi ua hc tp. Nu trn trn ng hc tp, ai cng thy mnh cn km cng tranh nhau chy ti khc phc ci km trc mt mnh th cuc chy ua ho hng bit bao nhiu! Trong i hc sinh, c ln mt lp l tin mt bc. Nhng ng bc di nhn ln bc trn mnh li thy r mnh cn km hn. C nh th, ta nhm nh cao m tin ti th chng my lc thy mnh b xa im khi hnh. Nh vy, hc tp tin b v cng hc cng thy mnh cn km l hai nhn thc khng tri ngc nhau. Nhn thc trc nu ra mc ch ca vic hc, nhn thc sau vch r thi hc tp. C thi hc tp ng n mi mong t c mc ch tin b cao xa. Hai nhn thc ny hon ton ha hp v b tc cho nhau, vch cho ngi theo ui vic hc con ng i ti mt tng lai ti p. III. KT LUN Sau khi tm hiu cu ni trn, ta thy y l mt li khuyn rt ch l v thc t. Mun tr nn hu ch cho i th cn phi hc. nhng mun hc n ni n chn phi nhn r mnh cn km mong c tin b hn. C tin b mi c iu kin phc v tt. Thi t cao t ph, thc t ho ton thin ton m l k th ca vic hc vy. Do , lc no ta cng phi khim tn m nhn rng: i l mt trng hc rng ln bao la, cn ta ch l mt hc sinh nh b m thi.

68

Phng Php Ngh Lun 2: Gii thch cu ni sau: mt mnh, ta hay gi gn t tng; trong gia nh, ta hay gi gn tnh tnh; ra ngoi x hi, ta hay gi gn ngn ng. Nhng iu gi gn c li ch g cho i sng cong ngi, v lm th no ta c th gi gn chu o? BI THAM KHO I. NHP i, ai cng mong c lm ngi c t tng trong sch, c sng trong gia nh trn thun di ha v ra x hi c nhiu k mn, ngi tin. t c ba im y, mt cu danh ngn khuyn ta: mt mnh, ta hay gi gn t tng; trong gia nh, ta hay gi gn tnh tnh; ra ngoi x hi, ta hay gi gn ngn ng. Ta hy th tm hiu xem nhng iu gi gn c li ch g cho i sng con ngi v lm th no ta c th gi gn chu o t tng, tnh tnh v ngn ng. II. THN BI Trc ht, ta hy xem cu ni ng g? Ta thy cy sng mt mnh d b gi lay, th sng mt mnh rt d b st hi. Cng vy, con ngi sng mt mnh cng d b ngoi cnh nh hng, chi phi, xoay chuyn hay u c t tng mnh. V vy, mt mnh ta phi thn trng kim sot mi ngh, t tng ca ta. Nhn rng hn, ta thy gia nh l mt x hi nh. Nhng ngi trong gia nh, tuy thn tnh vi chng ta, nhng tnh tnh vn c nhiu im khng hp vi ta, do xung t rt d ny sinh. Mt khi xung t v tnh tnh th hnh phc trong gia nh cng c nguy c b ph hy. V vy, sng trong gia nh, ta phi bit rn luyn tnh tnh, c x kho lo trnh ng chm c th xy ra. Ri khi ngng ca gia nh tip xc vi mi ngi trong x hi, ta thy ngay li ni l biu hin tnh cht ca con ngi. Bi th, ngi i thng ni: Chim khn ca ting rnh rang, Ngi khn n ni du dng d nghe. Tht r rng x hi cn c vo ngn ng m nh gi tr con ngi vy. Do , trong s tip xc vi ngi ngoi, ta cng phi gi gn li n ting ni. Vy, cu ni trn gip cho chng ta mt phng chm x k tip vt l phi bit thn trng trong t tng, tnh tnh v ngn ng trau di bn thn v sng ha hp vi ngi xung quanh.
69

Phng php ngh lun Nhng, vn c t ra l: Chng ta phi gi gn t tng, tnh tnh, ngn ng nh th no v bng cch no? T tng l gi tr tinh thn ca con ngi. Mt ngi c t tng h hng l mt c phm gi. Tuy ta khng cn phi c mt t tng siu phm, nhng mt t tng vui ha, trong sch th ai cng cn phi c gng t ti. c Khng T dy: Tu thn, t gia, tr quc, bnh thin h. S sp t th t, vic nu vn tu thn ln hng u chng phi l c dng lm sao? Gi gn t tng l iu cn bn ca vic tu thn vy. T tng sinh ra hnh ng. mt mnh ta thng d di vi ta: Khi ta lc quan th nhn i ti p. Nhng khi ta bi quan th i en ti, sinh ra chn nn v bao nhiu ngh lc trong ngi cng v th m r ri, tiu tan i. Lc , ta rt d b sa vo vng b tha, try lc. V vy, iu cn bn trong vic gi gn t tng l gi c s vui ha. T ch vui ha trong t tng, ta s i n ch c mt t tng trong sch. Hng ngy ta c bao nhiu sch tt xu, nghe bao nhiu li ni hay d, tip xc vi mi hng ngi nu ta khng bit vui ha, khng bit tu dng th chng bao lu nhng s en ti xu xa s m nh, u c tm hn, t tng ca ta. Mun c vui ha, ta phi lun lun bnh tnh suy ngh, bt c vic g cng phi ly tinh thn xy dng yu i m nhn xt, khng hp tp vi vng, khng bi quan chn nn. thm vo , ta phi ch trng rn luyn c th c c mt tm hn trong sch mt thn th khe mnh. V thng th con ngi khe l t tng khe, c ngh lc sng i. gi c t tng trong vic tu thn ri, ta cn phi lo gi gn trong vic t gia na. Trong gia nh, gi c tnh tnh l gi c hnh phc. C khi ngi cha ch v gin con mt cht m b mc con h hng; con bun cha mt iu m sinh ra b tha, sa a. Ch v khng chu kh tm hiu, nhn nhng nhau nn anh em th tru trng, tru en, v chng cha con th trng nh xui, kn thi ngc. Ta thy r cn bn ca vic gi gn tnh tnh l tinh thn nhn nhn. C nhn nhn ta mi to c hnh phc gia nh, trnh khi nhng v ng tic. Bi th, khi c triu n trnh by r ti t gia ca mnh, ng Trng Cng Ngh dng ln vua 100 ch nhn. iu chng dy ta cch gi gn tnh tnh trong gia nh cng hiu nht hay sao? 70

Phng Php Ngh Lun Trong gia nh m chng ta cn mun c hnh phc th khi ra ngoi x hi, chng ta li cng ao c cho mnh c mi ngi tha nhn, mn yu, trng knh. Nhng thnh phn x hi v cng phc tp. Trong gia nh, nhng ngi cng huyt thng c th d dng tha th cho ta nhng s xut, nhng khi ra ngoi x hi l mt li l hng mt i. V th, vic gi gn ngn ng tht quan trng Ngi i thng ni: Li ni chng mt tin mua, La li m ni cho va lng nhau. Hoc nht ngn thuyt qu, t m nan truy (mt li tht, bn nga kh theo). V th, lc no ta cng phi thn trng tng li ni. Ta phi ni sao cho ngi khc knh yu mnh, ni mt cch khim tn, l , khng khoc lc, t cao, khng di ngi, la bn. Tc ng php d ni: Phi un li by ln trc khi ni (Iifaut tourner la langue septfics avant de parier) l dy ta suy xt v gi gn li ni. Sch t truyn c cu: Li ni nh tn, khng nn bn by, lt vo tai ai th khng ti no rt ra c na. iu cho ta thy vic pht ngn quan trng n chng no! Hn na, ngn ng phi biu l tn ngha. C tin c mnh th ngi khc mi knh yu, mi nghe theo mnh, v nh vy ta mi mong to c s nghip i. c Khng T dy: Ngi khng c tn th khng ng vng c i (nhn v tn bt lp). M thy Mnh T ngy xa v ha nn phi mua tht v cho con n, chng phi ly ch tn dy con sao? V vy, ta thy r vic gi gn ngn ng ct ly iu thn trng, ly ch tn lm u. Gi c ch tn th ngn ng thng sut, mi ngi knh yu mn phc v v s t c thnh cng trn ng i. III. KT LUN Tm li, sng i ta phi bit lp thn, lp c,lp ngn, lp ch. Xy dng t tng, tnh tnh, l mt phn ca vic lp thn, lp c. Gi gn ngn ng, l lp ngn. Lp ch l t thnh c vng, thc hin l tng ca ta. lp c thn, c c, c ngn tc l ta m rng con ng i n ch thnh t tng. V nh th, ta c th t ho l ngi con sung sng nht trn i, lng y tin tng tin v tng lai ti sng.
71

Phng php ngh lun 3: Sch c ng c cu: T, kim, ha, tnh lm cho ngi ta sng lu. Hy bnh lun cu ni y v cho bit nhng g lm cho con ngi mau cht. BI THAM KHO I. NHP i ai cng mun sng lu v s cht. Nhng v thut sng lu th khng my ngi c c. V th, sch C ng dy ta bn iu c th gi l nn tng ca thut dng sinh. Bn iu l: T, kim, ha, tnh. Ta th xem ti sao bn iu y li c th quyt nh i sng ca con ngi v nhng g c th lm cho con ngi mau cht. II. THN BI Trc ht, ta hy tm hiu tng im ca thut dng sinh: T l nhn c, phc hu, lm lnh lnh d: l cn bn o c ca con ngi. Ngi ta thng ni ti nhn t v t bi bc i, yu thng ngi xung quanh mt cch rng ri. Mt hm vua L Thnh Tng ng gi ra khi hong thnh th gp mt ng lo ang nm, rt run lp cp. Ngi bn ci o ng bo p cho ng. Thi T S-t-a (tin thn ca c pht) ngy kia ra thnh chng kin cnh sinh, lo, bnh, t, bnh ca ngi i v t nguyn x thn cu chng sinh. V th vua L Thnh Tng ni ting l nhn t, thng dn nh con v khp th gii sng bi lng t bi bc i ca c Pht. Kim l c chng mc, khng thiu qu m cng khng tha qu. l s phng xa ca con ngi. Ta tit kim sc khe, tin bc, thi gi, gi tit trong vic n chi nh vy gi l kim. Truyn Con ve v con kin ca La Fontaine dy ta mt bi hc v tit kim c th nht, ch ve ch bit lo ca ht, ch kin th cht chiu tng ht tm. V th ma ng ch ve phi chu cnh c hn, trong khi ch kin vn no m y . Ha l khng ngang tri, li lm, nhng lun vui v v m i. l thi x th ca ngi Khng T theo quan nim Khng T: Qun t ha nhi bt ng; tiu nhn ng nhi bt ha (ngi qun t ha hp vi mi ngi m khng b ng ha; cn k tiu nhn tuy a-dua theo thin h nhng chng sng ha thun c vi ai). Ha cng l s an vui ni tm. Ni tm ta m an vui tc cuc i ta hnh phc ri vy. 72

Phng Php Ngh Lun Xa Thm Ln S ang i giy th c ngi n nhn. ng ci ni: Giy ca bc y ? ri ng a giy ngay cho ngi . Sau, ngi lng ging tm c giy bn em giy ca ng tr li, ng li ci v hi: Th khng phi giy ca bc ? Ri vui v nhn li giy. c ha ca ng Ln S qu ng khm phc. Tnh l thinh lng, khng nng ny. l thi ca ngi gi gin, nhiu kinh nghim m cng chng t c s t ch ca ni tm. Ni tm ng sinh lon. Lm ch c ni tm, gi c tnh th lng vui v th thi m cng vic cng c thnh cng tt p. Khi Khng Minh b T M bao vy Nhai nh nu ng em qun ra c ngay th chc chn tht bi nhng ng rt qun ri ln lu ngi n. Ci c tnh ca ng to ra ci h h thc thc, lm cho T M l tng gii cng b lm mu. Sau khi hiu c ngha ca T, Kim, Tnh ri by gi ta hy xem nhng iu y c tc dng quan trng nh th no m lm cho ngi sng lu? Gia hun ca ca Nguyn Tri ni: Thng ngi nh th thng thn (i nhn nh i thn) h ta yu ngi th ngi ta yu li nh th ta s thm bn bt th, i sng ta tt c bo m hn. ng Nguyn Tri li ni: cho c c, c nhn, Ngi m c c mun phn vinh hoa. (Gia hun ca) iu nhn c khng ch to ra ci vinh hoa, ph qu ca con ngi m cn lm cho ta vt qua hn mi ngi: May ra ai cng mt th, Hn nhau hai ch nhn ngh l hn. (Phan Trn) Thy Mnh T cng ni: Ngi bt nhn khng th vui sng c lu ngy. Xem th, ta thy r ch nhn lin h mt thit vi s sng ca con ngi bit chng no! n nh ch kim l mt iu ht sc c th. Ta khng lm vic qu khng chi bi qu th tit kim c sc khe. C sc khe th sng lu. Ta khng b ph thi gi v thi gi l tin bc, c tin bc th ta c th sng lu. Lm vic g ta cng phi gi iu , khng qu sc th Dim Cha c thy mt ta cng l i.
73

Phng php ngh lun Gi c ch ha th ta khng sinh s vi ai, khng gy iu th on th lng ta thnh thi vui v cn g cho sng bng. ng Nguyn Bnh Khim cng ca ngi s ha: Ch rng: Nhn d ha vi qu, V s cn hn hu s ru? Lng thanh thn khng th ght th lm g m chng sng lu? Ha vi tnh vn gn nhau. Ngi tnh khng b nhng cn thnh n lm mt sc khe. Thy gio dy hc tr m mau cht l v gin nhiu. c tnh li lm ta trnh c nhng cn ut n c hi cho ngi khc m cho ta phi hi hn sut i. Nh vn Thch Lam vit chuyn: Mt cn gin cho ta thy r ch vi mt cn gin bt thng ta c th git ngi, lm cho gia nh ngi khc au kh. Bi th ng L Khn ni: i ci g thong dong th cn m cp bch th mt vic m thong dong th c v, ngi m thong dong th sng lu. Ta thy r bn iu T, Kim, Ha, Tnh tht l iu cn bn ca thut sng lu vy. Hiu r c nhng iu cn bn ca thut sng lu ta cng cn tm bit nhng g lm cho con ngi mau cht. Ngc li vi t l c, tri vi kim l xa, i lp vi ha, tnh l n. Ngi i thng ni: c lai c bo (lm c li gp c) lm iu c th nhiu ngi ght, nhiu k on th, lng nm np lo s th tuy sng trong ng vng m chng thy vui gp lc no cng qun khng ai thm gip , lc no cng b cc c m nh th lm sao m sng lu cho c? Ngi xa bo: Ci hi ca xa x cn ln hn thin tai. Thin tai c lc, c thi ch ci hi ca xa x th thng xuyn, khng k xit. Xa x l gc ca ngho kh v ti li. Ngi xa x lc tng thiu sinh ra lng gt, trm cp, git ngi ly ca, nh th th d g m sng lu. S phn n tiu dit c Ha, Tnh. Ngi ta thng ni: No mt ngon, gin mt khn. Lc cn nh ta hc chuyn v chng nh gu, lc gin nhau v mc mt chng, khi ht gin n hn cng l tha. l chuyn th vt ch ngi th ci hi hn kia ko di sut i, sng nh cht ri, cn c th v g. III. KT LUN Ta thy nhng g lm cho ta sng lu, nhng g lm cho ta mau cht, ri bn c ca thut sng lu khng phi l thuc tin m ta khng mu cu c. t ci c y i hi c s rn luyn tinh thn, nng n v 74

Phng Php Ngh Lun iu khng lm, nh iu quy, gt ra cc thi h, tt xu nh nhng cht bn bao bc ly ngi ta, p vo mi ngy mt cht hng o c. Lng ta thanh thn tr ta vui ti, lm ta yn tnh, ngi ta khe mnh th chc chn ta s sng c lu. 4: Gii thch cu ni ca Dng T: Trm sng hc bin n c bin, g nng hc ni khng n c ni, v ti mt ng i, mt ng ng. Hy p dng cu ni ny vo vic hc thc t ca chng ta. DN BI HNG DN I. NHP Kiu tng ng: dng cu c ngha tng t lm ni : s bin chuyn tt nhin ca vn vt. C trong vic hc cng c s bin chuyn. II. THN BI A. Gii thch 1. Ngha en ca cu ni: lm ni bt quan nim ng trong cu (nhn mnh ch i v ng). 2. Ngha bng: hc phi hnh Bin chuyn lun (i). a ra thc hnh gip ch cho i. B. Lp lun v chng minh 1. Bin chuyn trong chnh vic hc Thi k khi thy. Thi k chnh gia. Thi k chung cuc. 2. Bin chuyn t s hc ra s i (hc v hnh) V o c. V tr dc. V th dc. 3. Bin chuyn t s i ti s hc (tri v hnh hip nht) Vn thu nhp kinh nghim ngoi i. Vic ph bin kinh nghim thnh hc vn. Nhn xt chung: hc vn rng nh bin, c nhiu ng i n hc vn nh sng. Mun i n ci cao rng ca hc vn phi hnh: Thc hnh ngay t lc cn i hc. Thc hnh ngoi i.
75

Phng php ngh lun Rt kinh nghim b tc cho hc vn. III. KT LUN Hc phi ch ng. Hc th ng l t tri mnh m hc, hc lm cho mnh thm ch quan, t ph, c hi cho mnh v cng khng gip ch c cho ai ht. 5: Nh cch mng Tn Dt Tin c ni: Bit kh m lm d (Tri nan hnh d) nhng c ngi li ni: Bit d m lm kh. Bn tn thnh kin no? BI THAM KHO I. NHP ng Tn Vn hiu l Dt Tin, t l Trung Sn, sinh nm 1866 mt nm 1925 l nh cch mng u tin chu hon thnh cuc cch mng Tn Hi (1911) thc hin nn dn ch Trung Hoa. L ngi c tinh thn duy tn mun lm cho nc Trung Hoa c tin trin theo tro lu ca th gii nn khng ngn ngi a ra quan nim: Bit kh m lm d. Hai thc trn y tng phn nhau nh th no? Chng ta nn theo quan im no? Phn sau y s trnh by r hn. II. DIN Trc tin chng ta hy tm hiu nhn thc ca Tn Trung Sn. ng ly rt nhiu v d chng minh thuyt mnh l ng. V d th nht l vic n ung: n ung l vic rt thng thng ca loi ngi, t a b mi lt lng m cho n nhng ngi ngu si tn tt, ai m khng lm c. Nhng mun bit c s tiu ha cng l nguyn nhn s nhu cu cc thc phm th phi hc qua sinh l hc, y dc hc, v sinh hc, vt l hc Hin nay c bit bao nh bc hc chuyn mn kho cu khoa n ung m vn cha tm bit c l do v gi tr ca nhng th thc phm rt thng thng m ngi ta bit dng t thi thng c n nay. Xem th th bit Lm th d m bit th kh. V d th hai ca vic tiu tin: tiu tin c phi l mt th lng nng ca ngi u! Chnh l mt tp qun ca x hi. Phm ngi vn minh, t b cho n khi cht c khi no l khng dng n tin. n ung phi dng tin, may mc phi dng tin, thu nh, i xe, khng dng tin 76

Phng Php Ngh Lun khng c. Chng ta tiu tin rt t nhin. C tin tiu mi vic xong xui, khng tin th phi b tay cho nn ai cng trng ng tin. X hi vn minh cng thng pht t cng nh tin, thm ch sinh t, ha phc, bun vui, sng kh, ci cch u do tin m ra! Nhng tin l ci g? Tin lu hnh th no th i c my ngi bit? Qu th mun bit tin l g v s lu thng tin bc, phi hc qua kinh t hc, ti chnh hc. Vy s tiu tin l mt bng chng rt xc ng cho thuyt Bit kh m lm d. V d th ba l vic lm vn: lm vn Trung Quc, t xa n nay bit bao ngi tng lm! T vua n dn ai cng thch lm vn, ngay c coi s lm vn nh mt th ti hn c mi ti! Bit bao ngi c ti b ph ti mnh v cng ngh m mi mit vn chng! Nc yu cng v ngi ta thch vn hoa. Nhng s l l mt nc vn minh nh th khng c mt nh vn no ngh n vn php lm mt quyn vn php. i n khi vn minh u Ty trn sang mi c sch ni v vn php Trung Hoa phng theo nhng sch vn php Thi Ty. Cho nn h khi ta hi cc v thm nho v l tc vn chng cc c khng gii c r rng. li l mt bng chng na cho thuyt Lm d bit kh. Ngoi ba v d k trn Tn Vn cn k nhiu v d khc nh lm nh, ng tu, p thnh khai sng. Nhng vic y ngi ta lm lu nhng mi cho n by gi ch c khoa hc th mi bit c r rng. Chng ta thy ng Tn Dt Tin gii thch v dng thuyt Bit kh lm d ca mnh ri gi y chng ta xem th ci Bit d lm kh ca ngi Trung Hoa thi y nh th no. V Trung Hoa l mt nc ln nht chu v trn th gii nn ngi Trung Hoa c thi t tn (phn ny khng r ch.) Mnh T phi ni: Lm m khng , tp..chung thn ni theo m khng hiu nguyn------------ng ngi vy. Ni n bit lm th ai cng ----------. H gii thch: i ra ng cy ba, vo triu nh ----------------- l bit lm ri vy. Ni n bit hc th ai----------.C g u,ly sch thnh hin c cho nhiu, hc cho thuc, th l hc bit ri vy. Bn n vic bit sng th cng c th gii thch: sng l n, ung, lm vic vui chi. Nu hi bit lm ngi l g th ai cng cho--------------------sch xa, gi iu nhn, ngha, l, tr, tn l-----------lm sao cho kho, bit hc lm sao cho hay, bit sng lm sao cho hp, bit lm th no tr nn ngi ng nth tht l t ai bit r. Nh th mi l bit nhng tht cng nh cha
77

Phng php ngh lun bit vy. ch l ci bit i cng,-----------ci bit ch quan ca nhng anh m s soi m thi. Do ci bit nng cn m ngi ta mi quan nim rng lm l kh v h c bit thu o g u m lm. hiu qua hai quan im Bit kh lm d v Bit d lm kh ri chng ta u thy rng cn bi bc quan im sau v tn thnh quan im trc. Chng ta bi bc quan im Bit d lm kh l v n a con ngi n ch li bing l t cao, ci g cng cho l bit nhng s thc th cha bit r ci g c, khng bit r ri thi h rng lm l kh. C nh th, con ngi mt ht sng kin, khng cn tin tng s tin b na, khng ai mun hot ng cng, thng, chnh tr, ch mun ngi khng m c sch, ngm th th tht l tai hi v cng. Quan im ny cn lm cho con ngi c tinh thn tri th, li vo ci sn c, vo tin nhn m khng lm c vic g c. Nh Trung Hoa t i nh Chu ch to c ch nam xa m sau ny vn phi mua a bn ca ngoi quc v dng, ngi Trung Hoa tm ra thuc pho trc, th m sau ny phi nh n nhng pht trng pho ca ngoi quc bn vo mi nhn thc r ngh lm sng n quan trng. Ngay v khoa ng y th ai cng bit Trung Hoa t xa c Hoa , Bin Thc l bc danh y, th m khoa y dc Trung Hoa xa th no nay vn th khng thy pht trin g thm. Ci hi cn bn ca thc Bit d lm kh l lm cho ngi ta ch bit thc hnh mt cch vn vt, khng suy ngh trc iu li hi. Nh v thi Ng B Tn, Vn Cng t mang qun nh nc V. Trn ng tin binh bng gp mt ng lo c nhn mnh m ci, Vn Cng ngc nhin hi l do. ng lo ni rng: Ti ci v ngh n mt chuyn va mi xy ra: C ngi dt v i ng bng thy ngi con gi p di m du anh ta b v i xung ni chuyn. Mt lc sau ngng u ln th thy v mnh c ngi vy i. Tht l bun ci. Nghe xong Tn Vn Cng mi git mnh thy rng mnh mun i xm chim nc V tt c nc khc n chim nc mnh, bn ko qun v nc. Qu nhin nc nh va b xm lng Chng ta tn thnh quan im Bit kh lm d l v n gip ta thu hiu s vt, gii quyt c mi vn cn thit, hot ng tin b. Nhng chng ta mun lm mt bi ton th trc phi thu hiu cc qui tc, nh l, bit cch p dng th mi lm trng. Tn Trug Sn tin sinh 78

Phng Php Ngh Lun nh thu hiu nguyn vng v quyn li ca nhn dn Trung Quc m thc hin cuc cch mng Tn Hi, a dn tc Trung Hoa bc sang mt giai on mi tt p hn. III. KT LUN Chng ta thy rng, nu t vn la chn gia hai quan im, th chng ta nn nhn ly quan im ca Tn Trung Sn tin sinh v l mt quan im tin b. Nhng chng ta cng c th dung ha theo ng li ca Vng Dng Minh l: Tri hnh hp nht, lm vic g trc ht chng ta cng cn phi bit cho thu o, h bit r ri th vic lm tt nhin s d dng. Bit r m lm, lm tm ti hiu bit thm v vic ang lm v cc vn v vic mi khc, c nh th th bn thn chng ta cng nh quc gia, x hi mi c iu kin pht trin kh quan hn.

79

Phng php ngh lun 6: Bnh ging cu ni ca Tun T: Ngi ch ta m ch phi l thy ta, ngi khen ta m khen phi l bn ta, nhng k vut ve nnh b ta chnh l k th ca ta vy. BI THAM KHO I. NHP Tun T l mt trong by ng Hin thi chin quc. y l thi m cc ch hu tranh thnh d chin, tranh a d chin, mt thi bui lon lc. Trong x hi lon lc th lng ngi cng sinh ra o in, s khen ch cng tr nn bt thng. C ci ng ch th li c khen, c ci ng khen th li b ch. Th nn Tun T phi lm cho con ngi thy ci gi, chn i m thn trng trong vic giao kt, v ng ni: Ngi ch ta m ch phi l thy ta, ngi khen ta m khen phi l bn ta, nhng k vut ve nnh b ta chng l k th ca ta vy. Vy chng ta hy th bnh ging cu ni ca ngi. II. DIN Trc tin chng ta hy tm hiu ch thy. Thy l ngi thy xa hiu rng hn ta, c kinh nghim i m nht l c ch xy dng cho ta nn ngi. Ni hc ng thy c ch ta iu ny iu khc l v li ch ca hng ta m thi. V vy, khi xa b c Khng T ph bnh, ch trch thy T L mi khng ly lm bun v ni Thy thng ta m ch trch cho ta nn ngi th sao ta li bun! Nhng ch thy m Tun T mun ni c ngha rng ri hn. Khng ch l ngi trc tip ch dy ta ni hc ng mi l thy m nhng ai c kin ng mun gp kin y xy dng cho ta u c th xem l thy ta c. Nh c mt hc s va v xong bc tranh ngi phi nga. ng em bc tranh y ln cho ngi qua li xem m ph bnh v np sau nghe kin. Mt cu b nh giy i n, nhn bc tranh mt lc ri ni: ng ny v sai ri! Con nga phi th chn trc phi co li v bp tht n b dn phi n to ra, sao li sung ut nh th ny c? Ha s nghe xong bit mnh cn thiu c quan st, mang ngay bc tranh kia v v li. ng ta ngm nhn a tr kia l thy ca mnh l vy. Li nh chuyn Vit Thch Ph v n T nc T. H Vit mc n oan n T gp gia ng lin tho mt con nga ang ng xe ra bn chuc ti cho h Vit ri a ln xe. V nh n T chng hi han g na, b vo trong mi khng ra. Vit 80

Phng Php Ngh Lun Thch Ph tc gin b i, th khng n ca na. n T nghe ni lt t ra t rng: Ti tuy chng ra g, song cng g ti c cho ng, sao ng li c tuyt i nh th? Thch Ph ni: Khng phi. Ti nghe ngi qun t gp k bt tri k th phi cc vo thn, gp ngi tri k th c h d. Ti b n oan li gp phi k bt tri k. c ng chuc khi ti th ng l tri k ca ti. Nu ti gp phi ngi tri k m v l th th rng ti ngi trong ch giam tri cn hn. n T nghe li ch ca Thc Ph ly lm knh trng sau tn ng lm thng khch. Ngi xa ni: Tam nhn ng hnh tt hu ng s (ba ngi cng i t c mt ngi l thy ca ta ri vy) l ng theo nhn thc ca thy Tun T lm. Gi y, chng ta hy tm hiu ch bn. Bn l ngi cng trang la vi ta, cng hc tp giao du vi ta. Ch bn m Tun T mun ni y l bn tt ngi m chng ta nn kt thn. Ti sao ni rng: Ngi khen ta m khen phi l bn ta. L v nhng ngi y khng khen ta v t li m khuyn khch ta trn ng hc tp hay trn ng s nghip. Ta lm ng c khi cng khng nhn thy r c ci ng ca ta. Cn c li khen ca ngi bn tt l ngi t th khch quan th ta mi thy ci ng m tip tc pht trin cng vic. Li ngi khen ca bn nh th l mt cht kch thch t gip ta phn khi, hng hi hot ng v li ch chung. Ch c nhng ngi y mi ng cho ta kt giao m thi. Xa B Nha gp T K, khi n cho T K nghe th c khen rng: Nga nga h ch ti cao sn, Dng dng h ch ti lu thy. Li khen y tht l thu o v T K khng nhng khen ngi ngn n tuyt diu ca B Nha m t ta thu o ci tm trng su kn m B Nha gi vo ting n kia. Th nn B Nha mi xem T K l bn chung thy ca mnh. Li nh chuyn Qun Trng v Bo Thc Nha sau y tht l in hnh. Bo Thc cht Qun Trng khc nh ma. C ngi hi ti sao th Qun Trng ni: Lc i bun chia li bao gi ta cng ly phn hn m Bo Thc khng cho l tham, v bit ta gp cnh qun bch bt t d m lm th. Ta b k da nt, Bo Thc khng cho l nht m bit ta c d bao dung. Ta lm vic c vic hng m Bo Thc khng cho l ngu v bit con ngi cn phi ty thi. Ta ba ln lm quan l ba ln b bi m Bo Thc
81

Phng php ngh lun khng cho l bt tiu, v ngh l ta cha gp vua gii. Ta ra trn ba ln thua c ba m Bo Thc khng cho l bt ti, xt v ta cn m gi. Sinh ra ta l cha m ta m hiu ta l Bo Thc vy. Chnh nh s khen ng, nh s hiu bit ca bn m Qun Trng sau ny mi tr nn ngi ti gii ca nc T. Sau cng ta tm hiu th no l k th? K th c hai hng: hng cng khai st hi ta, v hng m thm m hi ta. Ch k th m thy Tun T dng y ng vo hng th hai vy. Trong x hi, c nhng k ngoi ming th ngt ngo m trong lng cha chp gm ao. H tng bc ta, nnh b ta ch v li ring ca h. Ta lm hi h c cho l ng, ca ngi ta khng ngi ming v nh th h s a ta i dn n ch h su ti li m khng hay. C khi che giu m mu m hi ca h m h vut ve nnh b ta, lm cho ta v qu thch th m khng cn n m mu ca h na. Ng Ph Sai bt Vit Vng Cu Tin v hu mnh. Cu Tin nui sn m mu bo th v phc quc trong lng, nhng ngoi mt th t ra yu knh nnh b Ng Vng. Mt hm Ph Sai au nng, Cu Tin ch thn nm phn v on rng nh vua sp mnh. Ngh rng Cu Tin t h mnh nh th l do lng trung thnh vi mnh, t Ng Ph Sai khng cn nghi ng g na. Cu Tin li cho ngi hin dng m n, t chc tic tng n ht lm cho Ng Vng m say, v th m Ph Sai tiu tan s nghip. Chuyn xa cng cn cho ta thy: Tn Tn v Bng Quyn l hai ngi bn cng hc mt thy, Tn Tn l ngi o c nn c thy truyn ht binh th. Bng Quyn v ham danh li nn h sn trc, sau tm mi li ngon ngt thuyt phc Tn Tn nhn ly mt chc nh, li tm cch nn n i Tn Tn truyn li binh php cho mnh. Tn Tn tin li ng mt ca bn nn mi b Bng Quyn cht chn. III. KT LUN Xem nh trn, chng ta thy rng nhng li ch dy bo ca thy Tun T rt ng. Trong cuc sng hng ngy, ta phi phn bit u l bn, u l th, c nh th th chng ta mi tin trin c m khng phi lm mu bn li mi mi ln, mi khng b sa ng h hng. Tiu chun giao kt i ca ta phi l: Nghe nhng li hay l phi v thu nhn ly khng cht t i. 82

Phng Php Ngh Lun Kt thn vi nhng ngi chn tht, bit khen ng m cng bit ch ng, khng tng bc m cng khng dm ti ta. C xa lnh nhng ngi mun giao kt vi ta, hon ton v ch li ring ca h. C nh th ta mi thot khi b lm lc v c th tin b.

83

Phng php ngh lun 7: Sch Lun Ng c ni: Chng lo ngi khng bit mnh, ch lo mnh khng bit ngi m thi. (Bt hon nhn chi bt k tri, hon bt tri nhn ng). Cu ny c dng khuyn ta iu g? chnh: Phi chng thi hiu danh. Khim tn hc hi mi ngi tin b. DN BI I. NHP Suy din: Nu ln ci tnh hiu danh v ci bnh ch quan ca ngi i. Mun ngi bit mnh m t chu tm hiu ngi khc. II. DIN (3 phn) a. Ti sao khng lo ngi chng bit mnh? Ngi c thc ti th li ni ra c ngi ta khm phc, truyn b (nh li ni ca cc bc hin trit c hc tr ghi chp lu truyn n nay). Ngi c thc ti th hnh ng lm cho ngi ch , ca tng (nh nhng nh pht minh, sng ch u c ca ngi). Cng c chn ti cng phi khim tn, cng khim tn ngi ta cng qu mnh hn. Khng c ti m hiu danh, t cao, t gii thiu th rt l bch, s b l chn tng, ngay khi ngi ta gp mnh. b. Ti sao lo chng bit mnh? Bit ngi hc ly ci hay ca ngi (khng t cao m sn sng nhn ly). Bit ngi thy ci d ca ngi, xem mnh c d nh th khng? Bit mnh kh, bit ngi cng kh hn (ngi ta thng che giu bng ci b ngoi, nhiu ngi chu o kh hiu c). c. Cu ny khuyn ta iu g? Khuyn ta khng nn c tnh hiu danh, t ph trng (khng thc ti m ph trng th ch lm tr ci cho thin h). Khuyn ta khng nn qu ch quan, phi thy ngi hc ngi sa mnh. PHN : Nhng cc nh cch mng, lnh o mt phong tro c mt thin chc c bit th phi lm cho ngi ta bit mnh lm trn s mng. 84

Phng Php Ngh Lun III. KT LUN Con ngi bit rn luyn ti nng, o c, bit tm hiu ngi th mi lm c nhng cng to vic ln. TI LIU Danh ngn Chng lo khng tc v, ch lo cho c ti c g ng vo a v y, ng lo khng bit mnh, min sao mnh gii cho ngi ta bit n. (Bt hon v v, hoan s d lp; bt hon mc k tri, cu vi kh tri d) Thy ngi hay, mong cho kp ngi, thy ngi d xem mnh c d th khng. (Kin hin t t yn, kin bt hin nh ni t tnh gi). Hu x t nhin hng.

85

Phng php ngh lun 8: Bnh lun cu ni sau y ca Dng Minh: Ngi khng c ch nh thuyn khng li, nh nga khng cng, tri dt lng bng khng ra th no c. chnh: C ch th mi t c mc ch. DN BI I. NHP Qui np tng ng bng nhng cu: Hu ch cnh thnh c ch th nn. Gii thiu . II. DIN A. Gii 1. Gii ngha Hu ch (tinh thn c gng, kin nhn hnh ng). Thuyn khng li, nga khng cng (i lc hng, khng t mc ch). 2. V d ng Chu Tr t l a m hc: i tng Dronot nh nh la l bnh m m hc, sau c nn ngi xng ng. Vit Vng Cu Tin nm gai, nm mt nh c Ng Ph Sai Trn Hng o nh c ch sau mi nm ui c qun Nguyn. 3. Bnh Ti sao ni th? V ngi khng c ch th khng c l tng, mc ch g c nn thng ham xa hoa vt cht d h hng. Ngi khng c ch th khng c ngh lc, thiu kin nhn, d hoi nghi, khng lm c vic g n ni n chn. Vng Dng Minh ni ng l v: Thuyn khng li th cng cho mnh cng i loanh quanh, nga khng cng th phi chy by. Ngi khng c ch th khng c nh hng, khng i ti mc ch, khng lm c vic g ng k. III. KT LUN Ci ti v ci ch phi i i. C ti m thiu ch cng khng th lm trn nhim v.

86

Phng Php Ngh Lun TI LIU:Vng Dng Minh hay Vng Th Nhn l mt nh i chnh tr v i hc gi nh Minh, ch trng thuyt Tri hnh hp nht (1472 - 1528). 9: Sch Nho c cu: Lm nh bn ng gp ai cng bn, th ba nm khng xong. Cu ny khuyn ta iu g? C hon ton ng khng? chnh: Khng nn qu nghe kin v trch nhim ca ngi i, phi hnh ng theo ch ca mnh. DN BI I. NHP Suy din: Ngi i thy ai lm g cng hay khen ch. Nu ta qu ch trng n d lun ca k bng quan th d hng vic. Gii thiu . II. DIN 1. Gii ngha Lm nh bn ng (hay lm bt c mt vic g) nghe li v ting ra th d hng vic. Ct nh khng c bn: k bo cao, ngi bo thp, bo trang tr kiu ny, k khuyn trnh by kiu khc, nu c ngheo theo th lm mi cng khng xong. 2. V d: Chuyn ng ch my xay, con trai ng v con la ca La Fontaine (Le meunier, son fils et lne). Bnh (2 im) Cu ny khuyn ta iu g? Khuyn ta hy bit hnh ng theo ch ca ta (thy ng, thy thch, hp l th c lm) v k bng quan h gp kin theo ring ca h, c khi v ganh t m h a kin ph hoi ngng nghnh th ch trch qung xin. Khuyn ta phi bit ci tm l bt ng ca ngi i: k a ngi ght, k ch ngi khen, k thch ci ny ngi thch ci kia, khng ai ging ai. Cu ny c hon ton ng khng? C nhng trng hp khng ng. Trng hp c ngi thnh tht mun khuyn bo, ch dn cho ta. Trng hp lm mt cng vic cn c kin ca nh chuyn mn (nh bc s, k s, lut s)
87

Phng php ngh lun Trong trng hp ny, khng cho l ngu xun. III. KT LUN Phi bit phn bit d lun ng sai, phi c tinh thn sa cha khuyt im nhng cn cng quyt lm theo ch ca mnh n cng. TI LIU 1. Mu chuyn: Xa c mt ngi ch my xay v a con, em con la ra phin ch. Ban u con lo ci la lo dt, b ngi ch, con lo xung, lo ln thay cng b ch, hai cha con cng xung khing con la th b ci. Tc qu, hai cha con quyt nh: T ry gp k khen ch, Du cho ai c ni g mc ai ta, ta quyt lm ngay! 2. Danh ngn: Ngi i m, tuy khng l gian nhng khng th cm ch khng cn sa c (Chin quc sch).

88

Phng Php Ngh Lun 10: Bnh ging cu ca dao: Ta v ta tm ao ta, Du trong du c, ao nh vn hn. chnh: Hy bng lng vi nhng ci sn c ca ta, khng nn qu trng ngi m khinh mnh. DN BI I. NHP Suy din: Nu r ci thi quen t ti ca ngi mnh, trng ngi khinh mnh (n Tu, nh Ty, i xe Hu K, ). Gii thiu t li mt thc ng. II. DIN A. Gii 1. Gii ngha Ngha chnh: ao do tay ta o ly, ta bit r nng su, sch d, vn khng s hi. Ngha bng: Chng ta nn tr v vi ci sn c ca ta, ng qu l thuc vo ngi m c hi. 2. V d (xem phn kt bi) B. Bnh Nu vn ha u Chu xm nhp vo nc ta, ci hay rt nhiu m ci xu cng lm. C nhng ci nc ngoi th hp m nc ta th l lng (nhy m, n mc h hang ) Ta phi bo v ci ao ca nc nh, (sn phm ni ha bo v ting Vit bo v thun phong m tc). Chng li ci l lng du ng, n chi try lc. C. Phn Khng nhm mt bi ngoi, phi bit thu ly ci hay ca ngi v b ci d ca ta. III. KT LUN Cu ny khng c gi tr tuyt i. Bo v ci hay ci p ca mnh, thu gp ci hay ci p ca ngi l hai yu t lm cho nc nh tin b. TI LIU Mu chuyn: Chuyn chut nh ch chut ng (chut ng chng li).Chuyn c Phan Chu Trinh v phong tro Duy Tn.
89

Phng php ngh lun 11: Bnh ging cu ca dao: Trm nm bia th mn Ngn nm bia ming vn cn tr tr. chnh: Lm iu tt th ting thm cn truyn li mi. Lm iu xu th ting xu truyn ming n mun i. Khuyn ta lm iu phi m trnh iu quy. I. NHP Ngi i thng c khuynh hng lm iu xu (c hoc v tnh t ch trng lm iu tt. cnh co nn c cu ca dao: (Gii thiu ). II. DIN A. Gii 1. Gii ngha Bia : bia danh c nhn, tin s M bia ghi chc tc ngi cht Cng danh, a v ghi trn bia c th tiu mn vi thi gian. Bia ming: li n i ca ngi i: ngi i khen th ting khen lu n mun i, ch ting xu cng tn ti mi. 2. V d Trn Hng o (khen) Trn ch Tc, Trn Kin (ch). B. Bnh ng ham ci a v nht thi m bu ting xu cho mun i. To ting tt hn l to ci bia tt. Nhng k bn nc cu vinh, nhng con ngi gian c khng trnh c ba ru d lun. III. KT LUN ng s ngi i sau khng bit mnh m lo khc bia ghi cng; phi mang ly ting nh m khng bi xa c. TI LIU Mu chuyn Trn Hng o xin vua chm u mnh trc ri hy hng qun Nguyn, c ting thm mun i. Trn Kin, Trn ch Tc u hng gic Nguyn, b gi l Trn, Mai Kin. Tc ng, cch ngn Ting lnh n xa, ting d n gn. 90

Phng Php Ngh Lun ng thy iu thin nh m khng lm, ng thy iu c nh m lm. 12: Bnh ging cu tc ng Php: Sng l tranh u. chnh: i l mt cuc canh tranh, phi tranh u mi sng c. Khng tranh u s phi chu lut o thi tt nhin ca x hi. DN BI I. NHP Quy np: Ong; kin; con ngi, cc dn tc u phi tranh u ginh ly s sng cn. Gii thiu . II. DIN A. Gii 1. Gii ngha Loi vt trong rng phi tranh u bo v s sng (nh cn nhau, la gt nhau). Con ngi phi tranh u tm ly ming n, to a v, thot mi cm by x hi. B. Bnh C nhn phi tranh u c cm m no, mu cu danh li, tha mn i sng tinh thn ln vt cht chng li cc th tnh. (thi h tt xu, cc s cm d ngoi i). Con ngi t lc u phi tranh u chng thin nhin, chng c th, chng bo tn X hI ny phi tranh u vi x hi khc (phe Dn ch phi tranh u vi phe Cng sn). Tranh u thanh ton nhng t tng xu, lc hu trong x hi. C tranh u mi c tin b. III. KT LUN Tranh u v chin thng nng cao gi tr con ngi, thay i b mt x hi. TI LIU Vn liu: Sng trn i, C khi ph qu c hi gian nan.
91

Phng php ngh lun Thp cao bit tui vng, Gp cn la mu thm xui. (Hn Minh khuyn Lc Vn Tin). 13: Bnh ging cu tc ng: Gn mc th en, gn n th sng. chnh: Gn ngi tt th tt, gn ngi xu s xu. Gn ni tt th tt, gn ni xu th xu. DN BI I. NHP Suy din: Con ngi l sn phm ca x hi, chu nh hng ca hon cnh mnh sng Gii thiu . II. DIN A. Gii 1. Gii ngha Mc l cht en, cht d, ch ngi xu (hon cnh xu). n l vt sng, iu tt, ch ngi tt (hon cnh tt). 2. V d Chuyn m thy Mnh T di nh. B. Bnh Xt v c nhn th giao du vi bn tt s tr nn tt, giao du vi ngi xu, ta s nn xu. Cha m xu c nh hng nhiu n con ci (gieo rc ci xu cho con ci). Sng trong hon cnh xu (ni n chi try lc, gia bn ngi u trm ui cp) th s xu. Sng trong hon cnh tt (gia nh c gio c, gii ngi ng n) th s tt. l con ngi hay bt chc (ci xu tt th cng bt chc), hay t i (thy ngi ta gii cng mun gii hn). Ni hc ng, phi chn bn m chi. Ngoi x hi: chn ni gi con ng n; chn ch cho gia nh. C. Phn Cng c trng hp gn ngi xu m khng xu, sng trong hon cnh xu m khng xu (nhng ngi c ngh lc). III. KT LUN 92

Phng Php Ngh Lun Nhng nh gio dc, cc bc cha m phi c bit ch n cu ny cho con ci, hc sinh tr nn nhng ngi tt sau ny. TI LIU Mu chuyn Mnh Mu nh gn l heo, con bt chc lm tht theo; gn tri hm, con bt chc chn ct. B di nh v gn trng hc Thy Mnh T bt chc i hc. Ca dao: Thi thng gn mc th en, Anh em bn hu phi nn chn ngi, Nhng ngi lu lng chi bi, Cng l li bing ta thi trnh xa.

93

Phng php ngh lun 14: Tm hiu v 5 c tnh cn bn l: Nhn, Ngha, L, Tr, Tn m c Khng T nu ln lm cn bn, c ng vi vic x th ngy nay khng? chnh: y l 5 iu cn bn v o c thi xa i nhn x th. Gi c 5 iu ny th gi c x hi. DN BI I. NHP Suy din: (bng tiu s tc gi): Gii thiu c Khng T l mt nh o c. Gii thiu . II. DIN A. Gii (gii ngha v v d i i) 1. Nhn: thng ngi xung quanh bng tnh nhn loi. V d: Chuyn L Thnh Tn ci long bo p cho ng lo nm run rt. c Gisu, c Pht x thn cu nhn loi. 2. Ngha: lm vic phi, trnh vic quy, th n th phi nh n. V d: Chuyn Vn Tin tr cp cu Nguyt Nga, chuyn Phng Huyn mua ngha cho Mnh Thng Qun. 3. L: gi tn ty trt t x hi, trn knh di nhng. V d: Chuyn Khng T xung xe ni chuyn vi Hng Thc. 4. Tr: thng minh, sng sut gii quyt cc vn cn thit. V d: Chuyn Mc nh Chi x tranh chim s u trn cnh trc. Chuyn o Duy T nc xung l su nht qu bi. 5. Tn: tin mnh v tin ngi, gi li ha vi ngi xung quanh. V d: Chuyn Qui Trt gi li ha vi vua T. Chuyn Nhc Chinh T khng chu mang ci nh gi sang T. B. Bnh Cc c tnh ny cn thit cho vic x th hng ngy nh th no? C nhn: th c ngi thng yu gip , bnh bn, bt th. C ngha: th c ngi khm phc, nh n gi th khi gp hon nn li c ngi gip . C l: th con ngi ha nh ai cng yu mn. 94

Phng Php Ngh Lun C tr: th khng b ngi la gt, vt qua cc cm by x hi d dng. C tn: th dng c ngi, lm cho ngi tin mnh, dm giao cng vic quan trng. III. KT LUN Gi c nm c tnh ny th c th nn ngi hon ton. Chng ta nn rn luyn tng c tnh mt, c c tnh no cng u tt c. TI LIU Mu chuyn Phng Huyn sang t Tit i n cho Mnh Thng Qun. Qua cho t ht giy n, ni l mua ngha cho Mnh. Sau khi Mnh b cch chc v t Tit ai ny tip n nim n mi thy r. Nhc Chnh T nc L l ngi trng ch tn, vua T bit th nn khi bo vua L dng ci nh cho mnh th bo phi Nhc em qua mi c. Vua L cho lm nh gi, nhng Nhc khng nhn, ni rng: B h qu ci nh th h thn cng bit trng ch tn. Danh ngn Ngi nhn th vinh, bt nhn th nhc (Mnh T). Ngi ta khc ging cm th v c l (Chin quc sch). Lm vic bt ngha m giu sang th sang giu y ta coi nh my ni (Lun ng). Nhn v tn bt lp (Ngi khng c tn khng ng vng c i) (Trnh Di).

95

Phng php ngh lun 15: Bnh ging cu: Qun t cu mnh, tiu nhn cu ngoi. chnh: Ngi qun t tin sc mnh, t lc lm vic. K tiu nhn ch bit da vo ngi. DN BI I. NHP Suy din: gii thiu hai hng ngi trong x hi. Ngi qun t l hng ngi cao qu, k tiu nhn l hng ngi tm thng c nhiu thi xu. Gii thiu . II. DIN A. Gii 1. Ngi qun t cu mnh Cu l cy nh, tin vo. Cu mnh l trng cy vo mnh, tin tng kh nng ca mnh, khng nh v ai (t tin, t trng, t lp). Khi lm li th tm cch sa cha, khng li cho ai. 2. K tiu nhn cu ngi K v ti, hn h, thng ci ln, nnh b, nh tay ngi khc to nn a v. Nu c ti m thiu t tin th cng hng, ch cho ngi ta sai khin. Khng dm tranh u bn thn, khng tin b. B. Bnh 1. Cu mnh c li nh th no? Khc phc c bn thn. To cho mnh c mt ngh lc vt kh (c cng mi ng u gi). C th lm nhng vic cao c (ch quc, li dn). 2. Cu ngi c hi nh th no? Sut i ch l k thuc vo ngi C th tr nn hng nnh thn, nghch tc. C. Phn Ngi qun t phi hc hi ngi trn mnh (Thnh hin). 96

Phng Php Ngh Lun Ngi qun t cng c khi phi cu ngi di (bt s h vn) khng s nhc khi hi ngi di. III. KT LUN Ta phi t tin v t trong th mi c th t lp c. C ch t lp th i mi c nhiu thch th. TI LIU Danh ngn T mnh khinh mnh trc, ngi ngoi mi khinh mnh sau (Mnh T). Ngng ln khng h vi tri, ci xung khng thn vi ngi: l mt iu vui sng.

97

Phng php ngh lun 16: Bnh ging cu ni trong Lun Ng: Chng lo ngi chng bit mnh, lo chng bit ngi vy. (Bt hon nhn chi bt k tr, hon bt tri nhn d) chnh: Chng thi ph trng t ph, nu cao o c, tnh khim tn. Ph trng th ngi ght, tm hiu ngi th vic x th mi an ton. DN BI I. NHP Suy din: Thi i l thch ph trng m t chu tm hiu ngi sa mnh. Gii thiu . II. DIN A. Gii 1. Chng lo ngi chng bit mnh Nu mnh gii thc s th sm hay mun g ngi ta cng bit n (khi phi ph trng). Hiu danh, t cao m km ti, km c th ch lm tr ci thin h. 2. Lo chng bit ngi Ta cn bit ci hay ca ngi lm cho ta hay hn. Ta cn bit ci d ca ngi xem ta c d nh ngi khng? B. Bnh Ti sao li ni nh th? V ph trng, ho danh th ch lm cho ngi ta ght m thi. Ngi c thc ti th sm mun g ngi ta cng bit. i hiu ngi rt kh, hiu ci hay, ci d ca ngi cng kh hn. Kh chin thng lng t i ca ta m hc hi ngi khc Ni chung: Phi khim tn, khng t ph trng, chu hc hi ngi khc th mi mong tin b. C. Phn C nhng trng hp ta phi lm cho ngi bit mnh (m khng phi l t ph trng). Khi mnh cn nhn lnh mt trch v lnh o (nh Phan Chu Trinh phi thi , ra lm quan lnh o s phu) 98

Phng Php Ngh Lun Nh Khng T i n cc nc trnh by kin ca mnh xy dng x hi i n thi ha. III. KT LUN Cu ni ca Khng T l ch trch k bt ti khoe khoang v danh li. Nhng ngi c ti phi ra mt gip ch cho i. TI LIU Danh ngn Hu x t nhin hng Chng lo khng tc v, ch lo cho c ti c g ng vo a v y: ng lo khng ai bit mnh, min sao mnh gii cho ngi ta bit n (Khng T). Tam nhn ng hnh tt hu ng s; trch k thin gi nhi tng chi, k bt thin gi nhi ci chi (trong ba ngi cng i tt c thy ta; chn iu hay m bt chc xt iu d m sa i). K t cho mnh l gii th sai, khng c nghe li khn, l phi na.

99

Phng php ngh lun 17: Bnh ging cu ni ca Hoi Nam T: Ci g cng bit m o lm ngi khng bit th cha gi l khn. chnh: Bit o lm ngi l vic ln. Nhng ci bit khc u l nh, bit ci nh m khng bit ci ln th cha phi l bit vy. DN BI I. NHP Suy din: Ai cng khoe l mnh bit nhiu, l khn. Nhng bit nhiu, bit t cha th phn nh hn km c. Ch c bit ci quan trng vi ci khng quan trng l ng k m thi. Gii thiu . II. DIN A. Gii 1. Ci g cng bit: l bit nhng ci vn vt nh Bit xoay x tin bc lm cho mnh giu c. Bit tm ti hc hi lm m mang tr tu. Bit vn ng to nn a v cao. Bit nhng ngn xo tr le i. 2. o lm ngi la theo ng: Nhn, Ngha, L, Tr, Tn v Kn kim B. Bnh Ti sao nh th m cha gi c l khn? 3. V bit lm cho mnh giu c nhng vi ph bt nhn th khng ng o lm ngi. Bit tm ti m mang tr tu m khng bit ngha Ph ngha vong n th khng ng o lm ngi. Bit vn dng to nn a v cao, ri t tung t tc, hng hch khng bit l th khng ng o lm ngi. Bit lm giu m khng cn kim th khng phi l ngi tr, khng ng vi o lm ngi. III. KT LUN Dng cu th k chuyn Lc Vn Tin ca Nguyn nh Chiu: Thanh bn gi phn an vui, Noi nhn, gi ngha so hi sm vang. TI LIU Danh ngn 100

Phng Php Ngh Lun i ngi ph qu c l khng kh, c th thng mi kh: i ngi bn tin c n hu khng kh, c l mi kh (Lu Cao). Ly hnh phc ca ngi lm hnh phc mnh l nim vui tuy m bc nhng tm hn mnh c sung mn (H. Esquerre).

101

Phng php ngh lun 18: Bnh ging cu ni ca Bo Phc T: Loi kim v cng m hay gy, nc v mm m c ton. chnh: Cng rn qu thng khi hng vic, mm do th d thnh cng. DN BI I. NHP Suy din: Mn cu Nhu thng cng, nhc thng cng m i chiu v gii thiu . II. DIN A. Gii 1. Loi kim v cng m hay gy Ngha en: St, ng, thau, ch tuy cng m c th b gy c. n : Cng rn qu th d hng vic. Khng bit ty hon cnh th c hi cho mnh. 2. Nc v mm m c ton Ngha en: Nc th cht khng t, bt khng ri. n : Mm do th d thnh cng trn ng i. Kho ty thi th nn vic. V d: Truyn cy sn v cy sy ca La Fontaine. B. Bnh Trong vic lm n m gi mi mt ng th c th ph sn (phi ty lc m thay i ng i). i x vi ngi m cng rn qu th khng c bn (ai cng e ngi khng dm tip xc). Trong vic gio dc khng thay i phng php th d b lc hu. ng li chnh tr m qu cng rn th kh ngoi giao. Chnh sch cai tr qu cng rn th d gp phn ng khng tt. III. KT LUN Mun thnh cng trn ng i th phi tp tnh mm do. Cng mm do cng c ngi mn nn vic g cng xong. TI LIU Mu chuyn Cy sn v cy sy ca La Fontaine: sy su t ho cng rn, ch cy sy mm yu. Nhng mt cn ging n, cy sn trc gc m cy sy vn khng h hn g. 102

Phng Php Ngh Lun Danh ngn Cng qu tt gy, cng qu tt t. (Lc thao tam ngh). Loi kim cng th gy, mnh da cng qu th rch (Thuyt Uyn).

103

Phng php ngh lun 19: Gustave Flaubert: mt vn ho Php, c ni: i, ci g cng phi hc. Hy cho bit ti sao ta cn phi hc? Ta cn phi hc nhng g? V hc tp th no mau tin b? chnh: S hc tp cn thit cho con ngi v mi phng din. C hc ht mi vic th mi tin b c. DN BI I. NHP Suy din: Cng hiu bit nhiu, cng d tin b. Mun hiu bit, khng c cch no khc hn l hc tp. Gii thiu . II. DIN 1. Ti sao ta cn phi hc? i c nhiu vn ta cha hiu bit, cha hiu th khng lm c, c hc tp mi hiu bit r. Hc vn nng cao gi tr con ngi, rn luyn t cch , o c cho ta. Hc vn l phng tin gip ta tm s sng; c hc th i sng mi tin c d dng. 2. Ta cn hc nhng g? Dn cu ni ca ngi i: Hc n, hc ni, hc gi, hc m. (T ci d n ci kh u phi hc) Hc n: n coi ni, ngi coi hng. Hc ni: la li m ni cho va lng nhau. Hc gi, hc m: hc xoay s i, thch ng vi mi hon cnh. Hc tp ht mi phng din: vn ha, chnh tr, kinh t, x hi, Vn ha: hc cch nng cao dn tr. Chnh tr: hc tp thc hin dn ch. Kinh t: hc v cc khoa ti chnh., ngn hng, tng gia sn xut nng nghip, cng k ngh. X hi: hc tp nng cao mc sng x hi. 3. Cch hc tp Hc tp v l thuyt trong sch v. Hc tp bng cch thc hnh, suy nghim pht hin nhng iu mi l. Hc tp kinh nghim ca ngi i (c mt kho tng phong ph). 104

Phng Php Ngh Lun III. KT LUN Ci g cng phi hc, nhng hc xong phi thc hnh. Hc v hnh phi i i. TI LIU Ca dao Rng nh b thnh khn d Nh m khng hc ln m sao ra? Danh ngn Hy nhn ln, hc rng, lun lun tm cch vn ln cao (Regarder en haut, apprendre au dela, chercher slever toujours). Sau cm go, hc vn l nhu cu cn thit nht ca con ngi.

105

Phng php ngh lun 20: Bnh ging cu cch ngn: Hy t gip mnh ri tri s gip chnh: c t tin th mi thnh cng c, mi c c s h tr bn ngoi. DN BI I. NHP Qui np tng ng bng cu: Tn nhn lc tt tri thin mnh (Lm ht sc mnh t r mnh tri) II. DIN 1. Ti sao phi t gip? C t tin th mi hnh ng (mi t lc t cng c). C hnh ng th ngi ta mi thy vic lm ca mnh m ng h. C s tht bi th mi i n thnh cng. 2. Tri gip mnh nh th no? Trc tin l c s h tr ca ngi xung quanh (theo mun ca tri). Tri gip cho ta ci hon cnh may mn thnh cng. Tin tng rng mnh hnh ng ng th thn thnh cng h tr cho mnh (chi thnh thng thnh) V d: Dn tc Vit Nam khng ng ln t gii phng th khng ai gip cho mnh c. C chin u th mi thy r lng dn ( dn l tri mi c s gip ca cc nc bn). 3. Tc dng ca cu ny Lm cho ta thm t tin, thm hng hi, can trng hot ng. Khng ph nhn lng tin tng ni mnh s, ni cay ng v hnh (nhng khng tuyt i). III. KT LUN Lm vic g cng phi t tin. T vic nh n vic nc, lng t tin l mt bo m vng chc cho s thnh cng. TI LIU Tc ng C cng mi ng u gi Ca dao 106

Phng Php Ngh Lun Khi nn tri gip cng cho, Lm trai nm liu by lo mi ho. Tri sanh, tri chng ph no, Cng danh gp hi, anh ho ra t ay. Danh ngn Mi ln th c 9 ln thnh cng, nh s t tin v s tn tm lm vic (Wilson).

107

Phng php ngh lun 21: Bnh ging cu ni ca Tng Thng M Abraham Linconln: Mt cch hay nht thnh cng i l khi s lm nhng iu mnh thng khuyn bo k khc. chnh: phi t gic v quyt tm lm nhim v ca mnh th mi thnh cng. DN BI I. NHP Suy din: ngi ta hay lm ra v thy i, ch dy cho ngi khc m chnh mnh khng lm ng theo li ch dy. Gii thiu (c th NHP bng tiu s tc gi). II. DIN 1. Ti sao Tng thng Linconln li ni nh th? V nhng iu khuyn bo k khc thng l iu hay ( t ra mnh snh i). V nhng iu mnh khuyn bo k khc thng kh lm (phi nhiu kin nhn, quyt tm, mi lm c). Lm c nhng iu khuyn bo th c li cho bn thn, cho gia nh, cho x hi (thnh cng m mn). 2. Dn chng c th i vi c nhn: mnh khuyn ngi ta ng ung ru, ng c bc, th mnh nn lm trc, c li cho bn thn. i vi gia nh: mnh khuyn ngi ta cn kim th mnh khng nn tiu hoang, mnh khuyn ngi ta thun ho th mnh khng nn xung t, c li cho gia nh mnh. i vi x hi: mnh khuyn ngi ta sing nng, tng tr, th mnh phi chuyn cn, khng nn chia r, mi c li cho x hi. 3. Ti sao ngi ta li nng ni nh th? V bit d m lm kh (bit vic no l tt, thy kh m khng lm). V ngi ta thiu ngh lc, thiu kin nhn (khng dm lm s tht bi, ngn lm lu). III. KT LUN Ni v lm phi i i, l yu t thnh cng i. TI LIU Tc ng 108

Phng Php Ngh Lun Hy lm nhng iu ti ni, ng lm nhng iu ti lm. Danh ngn Mun cho mt ngi hot ng vui lng th ng ni n nhng vic g h lm, m nn ni n nhng g h c th lm. (B.Grasset). Ci xu ca mnh c th trnh ng li khng th trnh; ci xu ca ngi khng th trnh c li c trnh tht cng nc ci (Mare aurele). Tiu s tc gi Araham Lincoln, sinh nm 1809 Harvin, ngi ch trng bi b ch n l M. c bu lm Tng thng Hoa K, ln u nm 1859, ti c nm 1864. B m st nm 1865 bi mt k cung tn duy tr n l l J.W.Booth. 22: Bnh ging cu ni ca ngi xa: Thng c vn qun khng kh bng t thng mnh. chnh: thng ngi d hn thng mnh. Ch im tng phn: Ngi ng m d thng, ta c mt mnh m kh thng. DN BI I. NHP Trong cc cuc u tranh ch c cuc tranh u bn thn l gay go nht. Gii thiu ch . II. DIN A. Gii Thng vn qun ch: cng vic ca vin v tng chin thng mt lc lng hng hu. T thng mnh: tranh u bn thn (thng tt xu, nt h ca mnh). V d: T Hi c th thng qun triu nh, hung c mt vng m khng thng c ci tnh yu ui trc li khuyn ngon ngt ca n nhi nn hng c s vic. B. Bnh Ti sao ni nh th? Thng ch d v ch l nhng ngi c th, d nh trng. Thng mnh kh v k th n trong lng mnh.
109

Phng php ngh lun Thng ch d v mnh c binh lc: thng; mnh kh v khng ai tr gip mnh c. Vi ch, mnh sn sng c mi th nn d nh mnh; vi mnh, mnh sn c thin cm nn d tha th cho mnh. Thng ch d v mnh c th dng lc lng vt cht (sng ng, n dc, binh s ), thng mnh kh v phi dng nhiu ngh lc. Thc hin cuc tranh u bn thn: Phi thng xuyn t kim im, trch t i c nhn. Phi c tinh thn cu tin. Phi thnh tm nghe li ph bnh, ch trch ca ngi khc. Phi cng quyt thc hin cuc tranh u bn thn tr nn ngi hu dng sau ny vt qua mi kh khn, tr lc trn i. TI LIU Mu chuyn Quan Vn Trng i Tam Quc v khng chin thng c lng t i i i l v i l nn b L Mng m hi. Trng Phi i Tam Quc v khng thng c tnh nng ny m b bn th may git cht (thc gic h may tang c hnh tang l cho Quan Cng). Danh ngn Lun lun s thua th chng bao gi thng. Mt ngi khng kin nhn cng nh mt ngn n khng c du (A. de Musset). K bit mnh l ngi sng, k bit ngi l ngi khn (Lo T). 23: Bnh ging cu ni ca b De Stael: i dy bo nhiu iu hay cho ngi bit suy ngh, nhng lm h hng nhng k nng ni. chnh: i c ci tt ci xu. Bit suy ngh th thu thp c ci tt; khng bit suy ngh th nhn ly ci xu, d b h hng. DN BI I. NHP Suy din: i mun mt, xu nhiu tt t. Ngi i hng, nhng k th nng ni th nhiu, ngi bit suy ngh th t. Gii thiu . II. DIN 110

Phng Php Ngh Lun A. Gii Ngi bit suy ngh: nhng ngi trm tnh nhn xt vic i trn mi kha cnh. Ngi nng ni: nhng ngi khng bit suy ngh, thu nhn vic i mt cch ba bi. B. Bnh 1. Ngi bit suy ngh thu nhp c nhng iu g hay i? Khng thy ngi ta n khoai m mnh vc mai chy, bit cn nhc cc ngh la chn ngh thch hp vi kh nng ca mnh. Thy th tnh en bc m x s mt cch thn trng, trnh c th hn v c. Thy r cc hng ngi trong x hi c thi i x thch hp (nng hu vi ngi tt, mm do vi k xu ). C nhn su vo i, suy ngh k th mi thy ht c cc kha cnh tt xu, thin c, u l ni chnh thin, u l cm by i. 2. Ngi nng ni d b i lm h hng Thy nhng phong tro mi n, h vi v thu nhp, ri b li cun v chm m (nh cc phong tro sa hoa vt cht). Thy ngi ta xu cng ly ci xu m p li, rt cuc tr nn ngi xu, m mnh trong chn bn nh. i thng hp dn con ngi bng danh d. Ngi nng ni v danh li m qun mt cuc sng thanh cao. III. KT LUN Nu ln bi hc i: thn trng l sng, nng ni l cht. Cng ln ln i th cng tng tri, nhng lc no cng phi phn bit ci tt, ci xu i. TI LIU Tc ng Thc lu mi bit m di, Thng gi ri mi khn. Vn liu Du ai cng ngh mnh trong mnh vi,
111

Phng php ngh lun Phi ging sen th chng nhng bn. (Nguyn Cng Tr)

112