KAIT RETM VE GER DNM Mnir Karncaolu Gemi dnemlerde insanlar doaya bakarak onun toprak, su, ate

ve havadan meydana geldiini grmlerdi. nsanolunun yapt ilk snflandrma byleydi. Bu snflandrma gnmzde geersizdir ve fen bilimleri kendi snflandrmalarn yapmlardr. Buna ramen eski dnrlerin yapt snflandrma kat iin geerlidir. Aa toprakta yetiir, hava, su ve gne enerjisine ihtiyac vardr. Ana bileenler toprak, su, karbondioksit ve gne enerjisidir. nsanolunun yapt ilk snflandrmaya ok benzemektedir. Gemiin bu tanm selloz ve kat retimi iin de geerlidir. Gerekli olan kaynaklar bitki, su, enerji ve kuru havadr. Bu bileenler kada giden yolda n koullardr. Kat retimi balangta fabrika gerektirmiyordu. El emei ve akl yeterliydi. Kat hafzadaki bilgilerin yazlp saklanaca, bakalarna aktarlacak bir rne dntnde, stratejik bir rn haline geldi. Stratejik rnler o gnn yneticileri iin gerekliydi. Haberlemede kadn kullanlmas, kaytlarn tutulmas yneticilerin ihtiyac olan taleplerdi. Kadn en byk mterisi ynetenlerdi. O nedenle kat retim bilgisi gizlenmesi gereken, ayaa dmemesi gereken bir bilgiydi. Kat retimi zamanla gelimeye ve kitaba ve sanata dnmeye balamt. El yazmalar, resimler ve tercmeler baka yneticilerin de eline geebiliyordu. Bu nedenle bedeli karl kitaplar satn alnyor, kendi dillerine tercme ettiriliyordu. Kat gelimiliin bir gstergesiydi. Kat retimi gemite olduu gibi gnmzde de gelimi lkelerin nemli sektrleri arasndadr. Kat retiminden vazgeen gelimi bir lke yoktur. Gelimi lkeler genellikle kuzey yarm kredir ve byk ormanlara sahiptir. Trkiye gibi ormanlar olmayan lkelerde kat retimi selloz kaynaklarnn yetersizlii nedeniyle kstl miktarlarda yaplmaktadr. Trkiye katta bir geri dnm lkesi durumundadr. Atk katlar yeniden kada dnmektedir. nsanolu tabiatn doal dngsn, kad yeniden reterek srdrmektedir. Tpk canllarda olduu gibi kullanm artlar ve geri dnm says sellozu yalandrr. Selloz bir sre sonra l elyaf haline, yani toza dnerek yok olur. Artk kat yapmak mmkn deildir. O artmalardan kan kat atk olarak topraa geri dner. Bu dngde, zerreler yeni bir bitkiye besin olacak ve yaam srecektir. Bitkiler selloz elyafna dntnde kat yapmak iin hayal gcnn snr yoktur. Onu kullanlacak amaca gre ekillendirmek ve eitlendirmek hayal geniliine baldr. Onu kullanmak ayr bir sanatn iidir. Sanattan tutun hijyene kadar, kadn girmedii bir alan yoktur. Bilgisayar ortam bile kada olan talebi azaltmam aksine arttrmtr. Kat tketimindeki artn temel nedenlerinden bazlar, onun bitkilerden elde edilmesi, yenilenebilir olmas ve geri dntrlebilmesidir. Elyaflarn ba yaparken hidrojeni kullanmas ve niasta gibi doal ve zararsz rnlerle balarn glendirilmesi, kad dier alternatif maddelere gre stn klmaktadr. Suyla kolay paralanma da, geri dnm kolaylatrmaktadr.
1

Geri dnmn artmas, ormanlarn korunmasna yardmc olmaktadr. Artan evre standartlar, su tketimleri ve atklarn azaltlmas zerinde etkili olmaktadr. Bu standarlar srekli gelitirilmektedir. Globalleme, retim tekniklerini, kullanlan malzeme zelliklerini ve rn fiyatlarn standart hale getirmektedir. Dnyada kat retimi yllk 350 milyon tona yaklamtr. Artan rakamlar henz sona gelinmediini gstermektedir. Bunun % 40 geri dnmden salanmaktadr. Geri dnm iin toplanan atk kat kullanlan kadn % 60 na ulamtr. Geri dnm artk bir kat retim modelidir. zellikli kat yapmnda kullanlan yksek teknoloji, kad elde yaplan bir sanat dal olmaktan karm, onu teknolojinin ve bilimin bir paras haline getirmitir. Bu nedenle, kat retiminde gelimi teknolojilere ve bilime sklkla bavurulmaktadr. Yksek kapasitelere klm olmas, srekli ayn kalitede retim yapmay zorlatrmaktadr. Bir taraftan yksek kalite beklentisi, dier taraftan dk maliyet, eliki yaratmaktadr. Bunun ad gerekte emtilamadr. Kat emtialamtr. Mterinin beklentisi hzla kaliteyi dk fiyata almaya doru gitmektedir. Kadn emtialamas nedeniyle, dk maliyet zorunluluk haline gelmitir. Bu nedenle, katta geri dnm n plana kmaktadr. Ham selloz kullanm maliyetleri arttrmaktadr. zellikle gazete kad ve oluklu mukavva katlar, geri dnmde n plandadr. Baz fabrikalarda geri dnm oranlar % 100 bulmaktadr. Eski anlaya gre, kat fabrikalar bir ormann kenarna kurulurdu. Gnmzn anlay, nfusun youn olduu yerlere fabrikalarn kurulmasdr. Bylece ham madde kaynaklarn bulmak kolaylamakta ve pazara yakn olunmaktadr. Ayrca yatrm harcamalar da artan kapasite ve geri dnme bal olarak dmektedir. ehirler artk, ormann yerine ham madde reten mekanlara dnmtr. Aada dnml katla ilgili baz gerekler alnt olarak sralanmtr: Her 54 kg gazete kad dnmnde bir aa kurtulmaktadr. (Government of Canada, Digital Collections) Dnml kadn her tonu 17 aa kurtarmaktadr. (Purdue Research Foundation and US Environmental Protection Agency) Dnml kattan, fotokopi katlar, kat havlu ve peeteler, oluklu mukavvalar gri kartonlar, gazete katlar yaplmaktadr. (Environmental Health and Safety Online) Kurtulan her aa insann tkettii oksijeni retmektedir. (North Carolina Office of Waste Reduction and Recycling) Dnml kat, sellozdan kat retmeye gre % 64 daha az enerji harcamaktadr. (Energy Educators of Ontario) Bir ton dnml kat retiminde 2,5 ton petrol ve 26 ton su tasarruf edilmektedir. (Waste Reduction is a Smart Business Decision, Onondaga Resource Recovery Agency)

Gnmzde, kat retimindeki aamalarn, gemite yaplanlardan fark bulunmamaktadr. Selloz retiminde 20 yzyl icatlar a olmutur. 21 yzyl ise dnml kat a olacaktr. Kat retimindeki aamalar elyaf hazrlama, beyazlatma, safiha oluturma, presleme, kurutma, yzey tutkallama, ve kalenderlemedir. ki yzyldr deien konular, bu ilemleri yapmadaki detaylardr. Gnmzde bu ilemlerin nasl daha ekonomik ve evre dostu olarak yaplabilecei aratrlmaktadr. Sadece kadn retim aamalar deil, elyafn temininden, mteriye ulaana kadar tm aamalar, aratrmalarn odandadr. Aratrma gelitirme faaliyetleri, ekonomik retim tekniklerini ve evre konularn dikkate almaktadr: Ham maddenin, enerjinin, suyun, kimyasallarn ve grltnn azaltlmas, Makine hzlarnn arttrlarak, alabilirliin, gvenilirliin salanmas, Kat ve karton kalitesinin, kadn rne dntrlmesi dikkate alnarak gelitirilmesi, bunun iin; - Tm retim srelerinin ok iyi anlalarak, dar bir kalite aralnda kontrol edilmesi, - Kaliteden dn vermeden, kat gramajnn drlerek elyaf tketiminin azaltlmas, - Geri dnml elyaf orannn arttrlmas, - Dolgu ve kue maddelerinin arttrlmas, - Yeni kalenderleme ve kue tekniklerinin gelitirilmesi, - gvenliinin arttrlmas, - Makine anmalarnna kar yeni yntemlerin ve rnlerin gelitirilmesi - alan saysnn azaltlmas

Aratrma gelitirme faaliyetlerini destekleyen yeni aralar ve bilim dallarndan da yaralanlmaktadr: leri lme sistemleriyle sre analizleri yapmak, leri kontrol teknikleri kullanarak srelerin simlasyonu yapmak, Kat elyaflarnn biimsel zelliklerini aratrmak, Kimyasallarn ilevselliini gelitirmek, Akkanlar dinamiini kullanmak Mikro ve nano dzeyde grsel teknikler gelitirmek, Malzeme bilimini kullanmak.

Kat retiminin aamalar genel anlamyla aada verilmektedir. ster dnml kat olsun ister sellozdan kat retimi olsun, kat retim aamalar birbirine ok benzemektedir. Farkllk , sellozla balayan retim srelerinde, fabrikalarn daha byk entegre sistemler olmasdr.

Sellozun kullanlarak yeniden kada dntrlmesi zerine fazla bilimsel alma yaplmamtr. Son yllarda bu konunun nemi daha belirgin olarak ortaya km ve yksek kalitede dnml katlar yaplmaya balamtr. ounlukla, dnml kat retiminde gazete kad, temizlik katlar, oluklu mukavva ve kartonlar n planda olmutur. Yksek kalitede ve atk kattan retilen dier katlara doru bir ynelme hzla artmaktadr. Gerekte geri dnml kat ve karton retimi ok eskilere dayanmaktadr. lk olarak eski pamuklu kuma artklarndan (paavra sellozu) pamuklu katlar yaplmaya balamtr. Mrekkep gidermeyle kadn dnm 1774 lere kadar geriye gitmektedir. 20. yzyln ikinci yarsndan sonra geri dnmde patlama yaanmtr. Geri dnml kat kullanm 1980 den sonra her yl % 6 orannda artmaktadr. Bu srede geri dnmde kullanlan ilemler deimemitir. Geri dnml kat retiminde hamur hazrlama niteleri ana ilevi yerine getirir: 1. Kad hamur haline getirmek 2. Hamurun iinden kirlilikleri almak 3. Beyaz kat retilecekse elyaflar aartmak Atk kat bir pulper iinde alr. Hamurun elde edilmesiyle birlikte kirliliklerin temizlenmesi aamalar balar. Kirlilikler metal paralar, kum, cam paralar, tutkal artklar, mrekkepler, plastik ve ip paralar gibi pek ok eitten olabilmektedir. Ayrma teknikleri, younluklarna, para byklklerine ve suyla ilikilerine gre (suyu seven ve sevmeyen) deimektedir. Ayrma teknikleri iinde elekler, temizleyiciler ve yzdrme ekipmanlar kullanlmaktadr. Aartmada, elyafa doru optik zellikler kazandrlmaya allr. Kolay gibi grnen kat retim sreci gerekte dorudan selloz kullanmaya gre daha komplekstir.

Dnml kat trleri Dnml katlar kabaca drt kaynaktan elde edilir: Eski gazete katlar (ONP) Eski dergiler (OMG), Kark ofis atklar (MOW) Eski oluklu mukavva kutu atklar (OCC).

ok eitli atk kat trleri olmasna ramen, yukardaki drt ana grup geri dnmde yaygn olarak sz konusudur. Gazete kad basmnda eski dergi ve gazetelerin karm kullanlmaktadr. kisi arasnda yaplacak hamur harmannda oranlar son derece nemlidir. Mrekkep gidermede dergi atklarnn daha ok olmas istenir. Kark ofis atklar fotokopi ve yazc katlarndan oluur. Kark ofis atklar kaliteli olduklarndan, gene yaz tab katlarnda ve temizlik katlarnda ham madde olarak kullanlrlar. Eski oluklu kutu atklar beyaz hamur harmanlarnda kirletici olarak kabul edilir ve istenmezler. Bunlarn dnmnde mrekkep giderme uygulanmaz. Ayrca ilerinde yksek miktarlarda baka atklar da sz konusudur. Matbaa atklar ve oluklu kutu fabrikalarnn kenar skartalar kaliteli ve seilmi ham maddelerdir. Mmkn olduu kadar seilmi kat kullanmak bir ama olmutur. Ham maddenin kalitesi blgesel olarak deimektedir. Kullanlan mrekkepler, kadn dnm says, nereden topland ve bekleme sresi kalite zerine etki eder. Mrekkep giderme sreci geri dnml kadn syla olan gemi hikayesine ok bamldr. Buna yaz etkisi denilmektedir. Basl kat zerindeki mrekkep younluu yaz aylar boyunca bekelem srasnda artmaktadr. Bunun nedeni mrekkepteki yalanmadr. Atk katlarda fiyatlar belirleyen etkenler iindeki kirliliklerin miktar, elyaf kalitesi ve ham madde olarak yaplan tr tanmlamalardr. En ok talep gren katlar iyi seilmi, mrekkep ve zamk az olan ve elyaflar kaliteli olan kat atklardr. Ekonomik nedenlerle gazete katlar retiminde, beyaz atklarn kullanlmas tercih edilmez. Ama mmkn olduu kadar dk maliyetli ham madde ile kaliteli kat retmektir. Dnml katlarda, toplanan tm atn kada dnmesi sz konusu deildir. Mutlaka elyaf kayb ve kirlilikler nedeniyle elyaf verimi dmektedir. Aadaki tabloda atk kat trne gre elyaf verimimleri verilmektedir.

Grld gibi atk katlar sadece tabita deil lkelere de yarar salamaktadr. Evlerde ve ofislerde kan atk katlarn daha dikkatli saklanmas ve ekonomiye kazandrlmas gerekmektedir. Aada katta dnm sreci zet olarak verilmektedir.
Atklar seme
Baarl bir geri dnm, temiz atk kat gerektirir. Bunun iin atk kadn iinde yiyecekler, plastikler, metaller, tahta paralar, camlar kumlar ve talar olmamaldr. Kirlenmi bir atk kat geri dndrlemez ve p haline gelmitir. Geri dnm iin kad dier atklardan ayrmak gerekir. Ayrlm katlar, kat geri dnm noktalarna veya torbalar iinde atk noktalarna braknz. Bunlar atk kat toplayclar tarafndan alnacaktr

Toplama ve nakliye
Atk toplayanlar bunlar atk kat toplama merkezlerine gtrrler. Toplama merkezlerinde katlar trlerine gre ayrlarak balya haline getirilir. Balyalanmasnn nedeni nakliye iin kolaylk ve ekonomi salamaktr. Bir balya 600 kg veya 1 ton gelir. Balyalar kamyonlarla kat fabrikalarna gnderilir.

Depolama
Kat fabrikasna gelen balyalar burada i makineleri yardmyla indirilerek depolanr. Farkl tr balyalar farkl yerlere indirilir. Kat fabrikasndaki i makineleri retim planna gre bu balyalar retim alanna tar.

Hamur hale getirme ve temizleme

retim alanndaki bir konveyor, balyay pulper denilen ii su dolu bir kazana dker. Pulperin iindeki bakl kartrc, katlar su iinde hamur hale getirir. Sulu hamur delikli temizleyicilerden geirilerek temizlenir.

Beyazlatma
Mrekkepli olan katlarn zerindeki mrekkeplerin alnmas gerekir. Bu aamaya beyazlatma denir. ok sulu ortamda mrekkep paracklar hava kabarcklar zerine tutunarak hamurdan ayrlr.

tme ve renklendirme
tme elyaflarn daha iyi kat olabilmesi iin mekanik olarak srtlmesi demektir. Bylece elyaflar birbirlerine daha iyi balanrlar. Kadn renkli olmas isteniyorsa bu aamada hamura boya verilir.

Kat retme
Temizlenmi sulu hamur, kat makinesinin hamur kasasna gelir. Jet halinde hareketli bir elek zerine pskrtlr. Elek ilerledike sular szlerek kat belirmeye balar. nce presle suyu sklr, arkasndan scak bir yzeyde kurutulur. En sonunda dev bobinler halinde makaraya sarlr.