You are on page 1of 139

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Banu AKKI

FARKLI PLK NUMARALARINDAN RLM DEK RG TPLERNN KUMAIN FZKSEL ZELLKLERNE ETKS

TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

ADANA, 2009

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS FARKLI PLK NUMARALARINDAN RLM DEK RG TPLERNN KUMAIN FZKSEL ZELLKLERNE ETKS

Banu AKKI YKSEK LSANS TEZ TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

Bu tez 13/02/2009 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan Oybirlii ile Kabul Edilmitir.

mza............ Danman

mza.................... .. ye

mza.................. ye

Prof. Dr.Osman BABAARSLAN Prof. Dr.Turul OULATA Prof. Dr. Rzvan EROL

Bu tez Enstitmz Tekstil Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr.

Kod No:............

Prof. Dr. Aziz ERTUN Enstit Mdr mza ve Mhr

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

Z YKSEK LSANS TEZ FARKLI PLK NUMARALARINDAN RLM DEK RG TPLERNN KUMAIN FZKSEL ZELLKLERNE ETKS Banu AKKI UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

Danman : Prof.Dr.Osman BABAARSLAN Yl : 2009 Sayfa:126 Jri : Prof.Dr.Osman BABAARSLAN Prof.Dr.Turul OULATA Prof.Dr.Rzvan EROL

Bu almada, genel olarak rme ilemi ve esaslar, rmenin dokumadan farklar, rme kuma hatalar, rme makineleri hakknda bilgiler verilmitir. rme kuman fiziksel zellikleri zerinde durulmu olunup bu zelliklerin kumaa etkileri incelenmitir. alma kapsamnda yuvarlak rme makinelerinde, Open-End (OE) Rotor ve penye ring iplikleri kullanlarak belirli ayarlarda sprem, interlok ve ribana rgl kumalar retilmitir. Bu kumalarn; ilmek skl, pilling, may dnmesi, patlama mukavemeti ve hava geirgenlii zellikleri incelenmitir. Bu deneysel ilemler sonucunda kartlabilecek en temel sonu; rme kuma zellikleri, elyaf, iplik, rme yzey zellikleri ve terbiye ilemlerine kadar tm iletme parametrelerinden etkilenmektedir. Penye sistemi ile retilen iplikten elde edilen kuman Open-end rotor sistemiyle elde edilen kumaa gre daha az boncukland gzlenmitir. Kumalarn patlama mukavemeti deerleri iplik retim tipinden, iplik numarasndan ve rg tipinden etkilenmektedir. rme yapsnn kuman ekme zelliine etkisinin aratrld almalarda, seyrek rglerdeki ekmenin daha fazla olduu belirtilmitir. Kumalarda may dnmesi en ok sprem kumalarda grlmtr.

Anahtar Kelimeler: rme kuma, may dnmesi, hava geirgenlii, boncuklanma, patlama mukavemeti

ABSTRACT MsC THESIS TYPE OF KNITTED FABRICS PRODUCED BY USING DIFFERENT YARN NUMBERS EFFECT ON FABRIC PROPERTIES Banu AKKI THE UNIVERSITY OF UKUROVA INSTITUTE OF NATUREL AND APPLIED SCIENCE DEPARTMENT OF TEXTILE ENGINEERING

Supervisor Year Jury

: Prof.Dr.Osman BABAARSLAN : 2009 Page:126 : Prof.Dr.Osman BABAARSLAN Prof.Dr.Turul OULATA Prof.Dr.Rzvan EROL

In this thesis, general information about are given that: knitting processes, different from weaving, knitted fabric mistakes, knitting machines. Affecting the properties of knitted fabrics and their influences on these properties. Over this study, rib, interlock and single jersey fabrics are produced on different adjustment by using ring and open-end rotor yarns. These fabric are examined for fabric course and wale density, pilling, spirality, dimensional stability, bursting strength and air permeability properties. In general, knitted fabrics properties are directly affected by fibers, yarn, knitting structure and finishing processes. That fabric was producted by Open-end rotor system pilling was seen more than that fabric was producted by ring. Bursting strench result was affected from yarn spinning type, yarn number and knits type. For this research, affecting the dimensional properties of knitted structures, loose knitted fabric has more dimensional. Spirality was seen the most of single Jersey fabrics.

Key Words: Knitted fabric, spirality, air permeability, pilling, bursting strenght.

II

TEEKKR

Yksek lisans eitimim boyunca derslerde ve tez almam srasnda yardmlarndan dolay deerli danman hocam Prof. Dr. Osman BABAARSLANa teekkr ederim. Yksek lisans almalarm sresince bana verdikleri destek ve saladklar ortam nedeniyle Tekstil Mhendislii Blm Bakanlna da ayrca teekkr ederim. Deneysel almalarm iletmelerinde gerekletirmemi salayan Orze Tekstil Genel Mdr Yardmcs Muhsin CANPOLATa, rme Blm efi Fazl BULUTa ve teekkr ederim. Deneysel test ilemlerini yaptm KOSGEB alan Glhan Hanma, Eser Hanma teekkr ederim. Ayrca tez almam srasnda bana maddi manevi destek olan Anneme ve Eime teekkr ederim.

III

NDEKLER

SAYFA

ABSTRACT.................................... II TEEKKR............................... III NDEKLER.............................................................. IV ZELGELER DZN........................ VII EKLLER DZN..VIII 1. GR 1 2. NCEK ALIMALAR...................................... 4

3. RME TANIMI VE KAPSAMI................................... 10 3.1. rmeciliin Tarihi Geliimi.............................. 10

3.2. rme Kumalar ile Dokuma Kumalarn Karlatrlmas............... 13 3.3. rmecilikte Kullanlan plikler Ve zellikleri.................. 14 3.4. Kuma retimi iin n hazrlk lemleri...................... 14 3.5. Kuma retim Hz ve Miktar . 15 3.6. Desenlendirme Olanaklar .. 15 3.7. Kuma Tipi Deiimi ve eitlilik Yelpazesi ................ 15 3.8. Konfeksiyonda Kesim zellikleri............... 16 3.9. rmeciliin Snflandrlmas.............. 17 3.9.1 Atk rmecilii ................. 18 3.9.2 zg rmecilii............... 18 3.9.3. rmecilikte lmek Oluumu... 19 3.10. Temel rg Yaplar............... 20 3.10.1. Sprem rg.............. 20 3.10.2. Ribana rg............... 22 3.10.3. Haroa rg............... 23 3.10.4. nterlok rg.............. 24 3.11. rme Makineleri............... 25 3.11.1. Yuvarlak rme Makinesi............... 26 3.11.1.1. Tek Yatakl rg Makineleri 29

IV

3.11.1.2. ift Yatakl Yuvarlak rg Makineleri.............. 29 3.12. rme Kuma Hatalar............... 29 3.12.1. ekme............ 30 3.12.1.1. Relaksasyon ekmesi. 31 3.12.1.2. Keeleme ekmesi.. . 36 3.12.2. rg Dnmesi(May Dnmesi)......... .. 36 3.12.2.1. plikten Kaynaklanan rg Dnmesi ............ 39 3.12.2.2. rme Makinesinden Kaynaklanan rg Dnmesi.............................................................. 41 3.12.2.3. Boyama ve Terbiye lemlerinde Meydana Gelebilen Dnmeler.............................................. 42 3.12.2.4. Konfeksiyon leminde Meydana Gelebilen Dnmeler............................................................. 42 3.12.3. rg de Enine izgiler. .. 43 3.12.3.1. plik Hatalarndan Kaynaklanan Enine izgiler ve Bantlar............. 44 3.12.4. rg de Boyuna izgiler............ 46 3.12.5. Delik ve Yrtklar............ 49 3.12.6. Doku Dmesi ........... 50 3.12.7. lmek Dmesi 51 3.12.8. Ask veya ift ilmek... 52 3.12.9. Ya Lekeleri........... 53 3.12.10. Uuntu.. 54 3.12.11. Kenar Bozukluklar.. 55 3.12.12. Kenar Kvrlmas.............. 55 3.12.13. Kama.. 56 3.12.14. lmeklenme (lmek ekilmesi) ... 57 3.12.15. Boncuklanma (Pilling)......................... 57 3.12.16. Elastan plikle lgili Problemler.......... 58 3.12.17. Kumata Krklar......... 59

4. MATERYAL VE YNTEM.. 60 4.1. Materyal............. 60 4.1.1. almada Kullanlan plikler.............. 60 4.1.2. almada Kullanlan Yuvarlak rme Makineleri.. 61 4.1.3. almada Kullanlan Kumalarn retimi.......... 61 4.2. Yntem 63 4.2.1. May Dnmesi............................... 63 4.2.2. lmek Skl............. 64 4.2.3. Boncuklanma (Pilling) . 64 4.2.4. Kuman En-Boy ekme Deerlerinin Hesaplanmas. 65 4.2.5. Hava Geirgenlii............ 66 4.2.6. Patlama Mukavemeti .. 68 5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME..................... 70 5.1. Deneysel Sonular...... 70 5.1.1. rme Kumalarda May Dnmesi Test sonular. 70 5.1.2. Boncuklanma (Pilling) Testi Sonular... 71 5.1.3. Kuman En-Boy ekme Deerlerinin Hesaplanmas 73 5.1.4. Hava Geirgenlii Testi Sonular.. 74 5.1.5. Patlama Mukavemeti Testi Sonular. 75 5.2. Sonularn Deerlendirilmesi 76 5.2.1. rme Kumalarda May Dnmesinin ncelenmesi...... 76 5.2.2. lmek Sklk Deerleri. 83 5.2.2.1. lmek Sklk-Hava geirgenlii Deerleri. 83 5.2.2.2. lmek Sklk-Dnme Deerleri .. 90 5.2.3. Boncuklanma (Pilling) Deerleri.. 96 5.2.4. Kuman En-Boy ekme Deerlerinin ncelenmesi.102 5.2.5. Patlama Mukavemeti Deerleri.108 6. GENEL DEERLENDRME VE SONU..................................................118 KAYNAKLAR..122 ZGEM.......126

VI

ZELGELER DZN

SAYFA

izelge 3.1. rme kumalarda iplikten kaynaklanan hatalarn kumaa etkisi 45 izelge 3.2. nelerde meydana gelebilecek hatalar .......................... 47 izelge 3.3. Delik ve yrtk oluma sebepleri ..................... 50 izelge 3.4. rme makinesi kaynakl olan ilmek dmesi hatasnn nedenleri ve giderilme areleri................................................................................. 51 izelge 3.5. Ask veya ift ilmek hatasnn oluum nedenleri ve giderilme areleri ............................................................................................... 53 izelge 4.1. Kuma retiminde kullanlan iplik zellikleri..................................... 61 izelge 4.2. almada kullanlan numuneler............................. 62 izelge 5.1. May dnmesi test sonular............................................................. 70 izelge 5.2. Pilling testi sonular........................................................................... 72 izelge 5.3. Kumalarn en-boy ekme deerleri.................................................... 73 izelge 5.4. Hava geirgenlii testi sonular......................................................... 74 izelge 5.5. Patlama mukavemeti testi sonular................................................... 75

VII

EKLLER DZN

SAYFA

ekil 3.1. Dokuma, atkl rme ve zgl rme ................................................... 16 ekil 3.2. rmeciliin snflandrlmas...............................................................17 ekil 3.3. Dz ve yuvarlak rme makinelerinde atkl rme .................................. 18 ekil 3.4. zg rmecilii ............................................................................ 18 ekil 3.5. lmein ksmlar ve oluumu.................................................................. 20 ekil 3.6. Sprem (Jarse) rg yaps ..................................................................... 20 ekil 3.7. Ribana rg yaps................................................................................... 22 ekil 3.8. Haroa rg yaps................................................................................... 24 ekil 3.9. Yuvarlak rme makinesi......................................................................... 26 ekil 3.10. May dnmesi......................................................................................... 37 ekil 3.11. rme kuma parasnda ykamadan sonra meydana gelen rg dnmesinin llmesi.............................................................................38 ekil 3.12. rme giysilerde ykamadan sonra meydana gelen rg dnmesinin llmesi............................................................................. 38 ekil 3.13. Dz rglerde Z , S bkml iplikler iin dnme ynleri...........39 ekil 3.14. Makine dn ynne bal olarak rg dnmesinin yn 41 ekil 3.15. rme kumata kaln ve ince iplik hatas44 ekil 3.16. rme kumalarda iplik dzgnszlnden kaynaklanan enine izgi hatalar 44 ekil 3.17. rme kumalarda makine ayarlarndan kaynaklanan enine izgi hatas.......................................................................................................46 ekil 3.18. rme kumalarda boyuna izgi hatas....................................................49 ekil 3.19. rme kumalarda delik...........................................................................49 ekil 3.20. rme kumalarda doku dmesi.............................................................51 ekil 3.21. rme kumalarda dzensiz ask hatas.................................................. 52 ekil 3.22. rme kumalarda uuntu hatas.............................................................54 ekil 3.23. Dengesiz rme kumalarda kenar kvrlmas...........................................56

VIII

ekil 3.24. rme kumalarda ilmek kamas ...........................................................56 ekil 3.25. rme kumalarda pilling.........................................................................58 ekil 4.1. May dnmesi lm........................................................................64 ekil 5.1. Viskondan rlen ribana kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi.........................................................................................77 ekil 5.2. Viskondan rlen sprem kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi.........................................................................................78 ekil 5.3. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi.................................................................... 79 ekil 5.4. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi.................................................................... 80 ekil 5.5. Farkl numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi............................................ 81 ekil 5.6. Ayn numaradaki pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi..................................................... 82 ekil 5.7. Viskon ipliklerden rlen ribana kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi...................................................................................84 ekil 5.8. Viskon iplikten rlen sprem kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi.................................................................................. 85 ekil 5.9. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi..................................................................................86 ekil 5.10. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi...................................................................................87 ekil 5.11. Farkl numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklk- hava geirgenlii ilikisi.............................................................. 88 ekil 5.12. Ayn numaradaki pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn sklkhava geirgenlii ilikisi...................................................................... 89 ekil 5.13. Viskon ipliklerden rlen ribana kumalarn sklk-dnme ilikisi....90 ekil 5.14. Viskon ipliklerden rlen sprem kumalarn sklk-dnme ilikisi. 91 ekil 5.15. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn sklk-dnme ilikisi.....................................................................................................92

IX

ekil 5.16. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn sklk-dnme ilikisi 93 ekil 5.17. Farkl numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklkdnme ilikisi.. ...................................................................................... 94 ekil 5.18. Ayn numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklkdnme ilikisi.. ...................................................................................... 95 ekil 5.19. Viskon iplikten rlen ribana kumalarn pilling sonular.................. 96 ekil 5.20. Viskon iplikten rlen sprem kumalarn pilling sonular 97 ekil 5.21. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn pilling sonular....... 98 ekil 5.22. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn pilling sonular......... 99 ekil 5.23. Pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn pilling sonular.......100 ekil 5.24. Farkl pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn pilling sonular 101 ekil 5.25. 30/1 Viskon ipliinden rlen ribana kumalarn boyutsal deiimleri102 ekil 5.26. 30/1 Viskon ipliinden rlen sprem kumalarn boyutsal deiimleri 103 ekil 5.27. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn boyutsal deiimleri.. 104 ekil 5.28. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn boyutsal deiimleri... 105 ekil 5.29. Pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn boyutsal deiimleri 106 ekil 5.30. Pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn boyutsal deiimler.. 107 ekil 5.31. Viskondan rlen ribana kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi....................................................................................108 ekil 5.32. Viskondan rlen sprem kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi................................................................................... 109 ekil 5.33. Ring viskondan rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi....................................................................................110 ekil 5.34. Open-End Rotor viskondan rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi ........................................................ 111 ekil 5.35. Pamuk ipliinden rlen interlok kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi......................................................... 112 ekil 5.36. Pamuk ipliinden rlen ribana kumalarn patlama mukavemetini deerlendirilmesi........................................................... 113

ekil 5.37. Pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi..........................................................114 ekil 5.38. Ayn numarada pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi........................................... 115 ekil 5.39. 40/1 Ne Pamuk ipliinden rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi.........................................................116 ekil 5.40. 30/1 Ne Pamuk ipliinden rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi...........................................................117

XI

1. GR

Banu AKKI

1.GR

Tekstil

endstrisinde

retilen mallarn i pazarda olduu kadar, d

pazarda da tutunabilmesi gerekmektedir. zellikle d pazara alabilmede retilen mamllerin yksek kalitede ve zelliklerde olmas bir zorunluluktur. dokunun grn ve tutumunun yannda sklk,

Zira bugn pazarlamada

arlk, younluk, geirgenlik, dnme, ekme, mukavemet, esneklik ve baz fiziksel faktrler daha nemli grnmektedir. Bu yzden gerek retim sresinde,

gerekse bitim (terbiye) ve kontrol ilemlerinde kaliteyi ykseltici tedbirlerin alnmas ve ilemlerin ciddi olarak srdrlmesi gerekmektedir. Bu artlar ayn zamanda ilemlerin verimliliklerini tekstilin ve mrlerini etkilemektedir. Bu nedenle nemli bir alt dal olan rme mamlleri iinde ayn n artlar

geerli olmaktadr. Tekstil sanayi iinde nemli bir yere sahip olan rmenin ve rmeden yaplm doku ve giysi rnlerinin son yllarda dnyada ve lkemizde olduka fazla miktarda retimi yaplmaktadr. Elektronik ve bilgisayar sanayinin gelimesiyle rme makineleri srekli yenilikler ierisinde olmutur. Bu yenilikler sayesinde rme kumalarn kullanm alanlaryla birlikte retim miktarlarnda da byk artlar meydana gelmitir. Genellikle rme kumalarn; iyi bir elastikiyete sahip olmalar, vcut hareketlerine kolay uyum salamas, genileyip daralan yapda vcudu sarma zellii, az burumas, rahat ve kullanl olmas, hava geirgenliinin iyi olmas, bakmnn kolay olmas, hafif, yumuak, hacimli ve dkml bir yzeye sahip olmas gibi zellikleri bu kumalar daha ok tercih edilir hale getirmitir. rme kumalarda talep miktarnn bu ekilde artmasyla birlikte srekli olarak rme makinelerinde gelimeler salanmtr. Bu gelimeler genel olarak retim miktarnn ve rn zelliklerinin arttrlmas eklinde meydana gelmitir. Gnmzdeki yksek teknolojiye sahip yuvarlak rme makinelerinde hem yksek retim alnabilmekte hem de retilen rn eitlilii arttrlabilmektedir (Glsevin, 2005).

1. GR

Banu AKKI

rmecilik, teknik ifade ile tek veya zgl ipliklerin rc ve yardmc elemanlar vastasyla temel rg elemanlar haline getirilmesi, bunlar arasnda da yan yana ve boylamasna balantlar oluturulmas ile bir tekstil yzeyi ve dokusu elde etme ilemidir (Marmaral, 2004). plik olarak rmecilikte en ok kullanlan iplik eidi olan viskon ve pamuk hammaddeli OE Rotor ve ring iplikleri seilmitir. rg yzeyi olarak en ok

kullanm sahas sahip rme yzeyleri saylabilen interlok, sprem ve ribana rg yzeyleri seilmitir. Yaplan almada farkl 36 eit rme kuma numuneleri retilmitir. Giysilerin konfor zelliklerini gelitirmek iin yaplan almalarda, tekstil materyallerinin gzenekliliinin etkilerine ok fazla deinilmitir (Krc, 2006). Bir kuman gzenekli olmas, kumasn hava geirgenliini, nem ve s transferini dorudan etkilemektedir. Ayrca gzenekliliin belirtilen yndeki etkileri de bu almada deerlendirilmitir. rme kumalar, ilmeklerden olutuundan yaps itibariyle boya ve terbiye aamalarnda yapsal deiiklikler beklenmektedir. rg yaps ierisindeki ilmek sra ve ubuklarnn birbirine dik olmas gerekir. Ancak may dnmesi denilen ve dengesiz rg yaplarnda grlen rg dnmesi nedeniyle bu durum bozulabilir. Bu almada kullanlan numuneler iin may dnmesi testi sonular da deerlendirilmitir. rme kumalarda pilling; tekstil yzeylerinde ykama ve giyim gibi mekanik etkilerden doan srtnme sonucu, bir veya daha fazla sayda lifle tutunan kk, karmaklam lif kmesinin olumas ve tekstil yzeyine ho olmayan bir grnm veren kuma yzey hatasdr (Kahraman, 2006). Bu almada kullanlan numuneler iin ayrca pilling testi sonular da deerlendirilmitir. Bu almada amacmz yuvarlak rme makinelerinde retilen sprem, interlok, ribana gibi rg kumalarn zelliklerini etkileyen parametreleri inceleyerek, bu parametrelerin kuma zelliklerinde ne ekilde deiiklikler oluturduunu gzlemlemek eklinde zetlenebilir.

1. GR

Banu AKKI

Yaplan almalara ilave olarak ORZE Tekstil bnyesinde retilen rme kumalarn; ilmek sklklar, may dnmeleri, boyutsal deiimleri, pilling davranlar, patlama mukavemetleri ve hava geirgenlii zellikleri bu alma kapsamnda deerlendirilmitir.

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

2. NCEK ALIMALAR

Bu blmde yuvarlak rme kumalar ve rmecilik konusunda daha nce yaplan almalar hakknda ksa bilgiler verilmitir. Yaplan literatr taramas sonucunda rmecilik hakknda yaplan almalar incelenmitir. Bu almalarda rme kumalar deiik ynlerden incelenmitir. Bu almalar hakknda srasyla bilgiler verilmitir. entrk, A. (1991), bu alma srasnda rmecilik ve rme makinalarndan bahsedilmekle birlikte yuvarlak rme makinelerinin performansn etkileyen parametreler incelenmitir. Yuvarlak rme makinasnn performansn etkileyen parametreleri sipari olmamas, makine ayarszl, iplik deiimi, eleman yetersizlii, mekanik arza, yedek para bekleme, iplik besleme gecikmesi, elektronik ve mekanik arza iin eleman bekleme, fazla kopular eklinde sralanmtr. Tm bu faktrlerin minimuma indirilmesi durumunda performansnn arttrlaca savunulmutur. Gde, T. (1994), bu aratrmada pamuk ipliinden ribana rgler dz makinada rlmtr. Daha sonra rlen kumalar kuru ve ya olarak relaks edilmitir. Bu relaks edilen kumalarn arlk, rg genilii, rg boyu, kuma kalnl gibi deerleri incelenmitir. Kumalarn kuru ve ya relaks olduktan sonra gramaj arlnn artt, kuma geniliinin azald sonucuna varlmtr. Kuru relaks olmu kuma kalnln ya relaks olmu kuma kalnlndan daha az olduu gsterilmitir. rg kuma kuru ve ya relaks edildiinde deiik miktarlarda boyutsal deiime urayarak metrekare gramajnn art ynnde deiimi gz nnde bulundurularak, mamul kumata istenilen gramaj yakalamak iin, kuma rlrken iplik besleme, kuma ekme miktar ve iplik durumuna gre, makine mekanik ayarlarnn yaplmas gerektii belirtilmektedir. Ya relaks ilemi uygulanm kuman %15 gibi bir yzde ile ekmesi, mamul kuman kullanlaca yer gz nnde bulundurularak kullanm miktarnn buna gre ayarlanmas gerektii sylemektedir. rg kuma, terbiye ilemleri esnasnda mamul hale getirilirken yuvarlak rme makinelerinin

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

ramz makinasnda, ya relaks ekme miktar olan %15in altna germe miktarnn drlmemesi gerektii de belirtilmektedir. Deerli, G. (1994), deiik partilerden olmak zere 12 tip pamuk ipliinin numara, bkm, dzgnszlk, mukavemet, olgunluk ve lif uzunluu deerlerini inceleyerek, yuvarlak orap makinasnda rdkten sonra reaktif boya ile boyamtr. Boyal numunelerin renklerindeki aklk koyuluk ve gri skala deerleri datacolorda llmtr. Genel olarak olgunluk deeri iyi olan pamuklarda boyamann iyi sonu verdii grlmtr. plik zellikleri iinse ksa elyaf oran arttka bkm katsaysnn da att iplik numara deiiminin ykseldii, dzgnszln artt, mukavemet deerlerinin ktletii belirtilmitir. Ayrca neps miktarnn da mukavemeti olumsuz olarak etkilediini, efektif uzunluun art ile kopma uzunluu deerinin artt sonucuna varlmtr. Ahmadcanov, H. (1995), dz rme makinasnda rlen RL tek katl (sprem) ve RR-RB (ribana) rg yaplar esas alnarak, zerinde farkl sklk ayarlarnda elde edilen kuma yaplarnn fiziksel zelliklerini incelemitir. ncelenen kuma zellikleri ilmek sklklar, arlk, boyutsal deerlerdir. Buna gre ilmek sklklarnda ve en bzlmelerinde RL tek katl rglerin RR-RB ift katl rglere gre byk deerlerde olduu savunulmutur. Gramaj, kuma geniliinde, boy uzunluunda ve boy % bzlmelerinde RR-RB ift katl rglerin daha byk deerlerde olduu sonucuna ulalmtr. Yldrm, K. (1995), bu almada, RL-sprem, RL-lakost, RL-pell rglerin, kalnlklar, hava geirgenlikleri, su geirgenlikleri, mukavemet deerleri, pillingleme seviyesi ve eilme rijitlikleri aratrlmtr. Bu kumalar ham ve mamul olarak incelenmitir. Hava geirgenlik deerinin en yksek ham RL-sprem kumata, en dk de mamul RL-pell rgde olduu belirtilmitir. Su geirgenlik deerinin en yksek ham RL-astarl rg kumata, en dk de mamul RL-astarl rgde olduu belirtilmitir. Patlama mukavemeti deerinde en yksek deer ham RL-astarl rg ve en dk deerde ham pell rgde olduu belirtilmitir. Abrasion mukavemeti deerlerinde, en iyi sonular ham RL-pell rg ve en kt sonular da ham RL-lakost rg vermitir. Eilme rijitlii deerlerinde, en iyi sonular ham RL-pell rgnn ve en kt sonular da ham RL-sprem rgnn verdii

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

vurgulanmtr. Pilling deerinde en iyi deerlerin mamul RL-lakost, en kt deerlerin de ham ve mamul pell rgde gzlemlendii belirtilmitir. eken, F. (1995), bu almada triko sanayinde yaygn olarak kullanlan yn/akrilik ve yn/polyester karml rglerin boyutsal zellikleri ayrntl olarak incelenmitir. Deiik karm ieren rme iplikleri, deiik sklklarda dz ve ribana rglerde rlerek, kumalara relaks ilemleri uygulamtr. rglerde grlen boyutsal deimeler incelenmitir. Ayrca pamuklu rme kumalarda ykama sonras oluan boyutsal ekmeleri iyiletirme amacyla, yuvarlak rme makinalarnda pamuk ve pamuk/elastan karm dz ve ribana rgler retilip ayr bir blmde incelemitir. Tm rme kumalarda her relaks ilemi aamasnda, ilmek iplik uzunluu arttka ilmek yksekliinin de artt savunulmutur. Tm rglerde tm relaks ilemleri aamalarnda, ilmek ykseklii deerlerinin birbirine yakn deerlerde ve yaklak olarak bir doru zerinde yer ald belirtilmitir. Yn/akrilik ve yn/polyester karm rglerde, ilmek geniliinin, ilmek iplik uzunluuyla artt belirtilmektedir. %100 ynl rglerde, yn/akrilik ve yn/polyester karmlara gre boyuna deiimin fazla olduu savunulmutur. Genel olarak boyuna ve enine ynde boyut deiimleri iin yn/akrilik karmlar iin %35/65, %50/50 ve %19/81 karm oranlar; yn/polyester karmlarda da %50/50 ve %85/15 karm oranlar tavsiye edilmitir. Yuvarlak rme makinasnda rlen pamuk/elastan karm dz ve ribana rglerde ise boyuna ve enine rg boyu deiimlerinin negatif ynde, boyuna deiimin enine deiimden fazla gerekletii

savunulmutur. %100 pamuklu rglere yar yarya elastomer ipliklerin katlmas, pamuklu rglerde ya ilemlerden sonra grlen deformasyonu olumlu ynde etkiledii ve mamule elastikiyet kazandrd da belirtilmitir. nal, L. (2000), bu almada; %100 pamuk ve %50/50 pamuk-polyester karm liflerden erilmi ring ve OE Rotor kumalarn (lakost, sprem, iki iplik) boyutsal deiimlerine, pillinglarna ve anma dayanmlarna etki eden parametreler incelenmitir. alma srasnda yaygn olarak kullanlan rme kuma yaplarnn pillingya etkisi incelenerek; gnlk kullanmda zaman iinde ortaya kan bu kuma hatalarn en aza indirgeyen malzeme zelliklerini belirlemek hedeflenmitir.

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

Yksek, M. (2001), bu almada ribana kumalarn elektronik dz makinada farkl ilmek sklk ve doku ekim deerlerinde retimleri yaplmtr. rlen kumalar ya ve kuru relaks edilmitir. Daha sonra kumalara eitli fiziksel testler uygulanm ve ilmek skl ile doku ekimi farkllklarnn kuma kalitesi zerine etkileri incelenmitir. Ribana rglerde doku ekimi arttka ilmek yksekliinde art olduu belirtilmitir. Ayn rgde ilmek younluunun artmas ile ilmek yksekliinde azalma olduunu tespit edilmitir. lmek iplik uzunluu artka, ilmek geniliklerinde art olduunu belirlenmitir. Ribana kumalarda ekim miktarnn artmas ile kuma enlerinde daralma olduu belirtilmitir. Aratrmann tmnde ilmek younlu artna paralel olarak gramajlarda art meydana gelmitir. Bu artlar tam rahatlama konumunda en st seviyeye ulat belirlenmitir. Ayrca kuma ekim miktarnn artmasyla birlikte kuma gramajnda dme belirlemitir. Rahatlama ilemi sonucunda kuma kalnl 1*1 ribana kumalarda artt, 2*1 ve 2*2 ribana rgl kumalarda dt belirlenmitir. Soyaslan, D. (2003), almann birinci ksmnda, % 100 pamuk, 63/37 pamuk/polyester ve pamuk/ poliester /elastan karmlarndan olumu sprem, ribana ve interlok kumalar zerinde; baz lif, iplik ve kuma parametreleriyle, test cihazlarnn pilling zerindeki etkisi incelenmitir. ncelenen parametreler; lif karm oran, iplik lineer younluu, iplik bkm, iplik tipi, kuma konstrksiyonu, elastomerik elyaf ve boya - terbiye ilemleridir. Hazrlanan numuneler, sanayide en ok kullanlan RTPT, ICI Pilling Box ve Martindale test cihazlarnda testlere tabii tutulmutur. Yaplan testlerle pilling performansna etki eden parametreler saptanmaya allm ve sz konusu cihazlarn hangi parametrelere kar hassas olduklar belirlenmeye allmtr. almann ikinci ksmnda ise, iki adet sprem kumatan drt adet T-shirt dikilerek giyim denemeleri yaplm ve her test cihazndan elde edilen sonular ile giyim denemeleri karlatrlmtr. alma sonucunda RTPT ve Martindale test cihazlarnn genellikle birbiri ile uyumlu sonular verirken, ICI Pilling Box test cihaznn dier cihazlara gre baz parametreler iin farkl sonular verdii grlmtr. Martindale test cihaz en ktmser sonular verirken, ICI Pilling Box test cihaz en iyimser sonular vermitir.

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

Erko, S. (2006), tez almas kapsamnda yuvarlak rme makinelerinde, OE Rotor ve penye ring iplikleri kullanlarak belirli gramajlarda sprem ve ribana rgl kumalar retilmitir. Daha sonra kumalara ya ve kuru relaks (rahatlama) ilemleri uygulanmtr. Bu kumalarn; ilmek skl, en, gramaj, pilling, patlama mukavemeti, kopma mukavemeti, yrtlma mukavemeti ve elastikiyet zellikleri incelenmitir. Ayrca alma srasnda rme iplikleri, rme yzeyleri, rme makineleri ve rmecilik alannda yaplan dier almalar hakknda bilgiler verilmitir. Turgay, A. (2006), bu almada sprem rme kumalardaki may dnmesi miktarna baz iplik, rm ve terbiye parametrelerinin etkileri incelenmitir. rme kumalarda kullanlan iplik bkm, kuman rld makinenin pus deeri ve uygulanan rm gramaj ayarnn may dnmesine etkisinin incelendii deneysel bir alma sunulmutur. Ayrca terbiye ilemleri srasnda kumaa verilen aprazlama ileminin may dnmesi zerindeki etkisi incelenmitir. Relakse ilemlerinin may dnmesine etkisini inceleyebilmek amacyla kumalar kuru relakse, ya relakse, ykama relaksesi, boyama terbiye sonras ve vascatrde ykama sonras da may dnmesi deerleri llmtr. Ayrca, kumalarn sra ve ubuk skl, gramaj, ilmek iplik uzunluu, kalnlk deerleri tespit edilmi olup; bu deerlerin may dnmesi ile aralarnda bulunan ilikiler incelenmitir. Kahraman, B. (2006), almann birinci ksmnda sektrde kullanm olduka yaygn olan eitli yaplarda rme kumalarn (zellikle farkl lif ve iplik eitleri dikkate alnarak) temini salanmtr. Bu rme kumalar oluturan ipliklerinin bkm, mukavemet, tyllk, srtnme gibi temel zellikleri laboratuar test cihazlaryla tespit edilmitir. Daha sonra rme kumalarn Martindale Pilling Test cihazyla pilling davranlar incelenmitir. Lif karm oran, iplik bkm, iplik tipi, kuma konstrksiyonu, elastomerik elyaf ve bitim ilemlerinin kumalara etkisi incelenmitir. almann ikinci ksmnda on farkl rme kumatan t-shirt dikilerek giyim denemeleri yaplm ve test cihazndan elde edilen sonular ile giyim denemeleri karlatrlmtr. Deirmenci, Z. (2007), almann amac yuvarlak rg ile elde edilmi sprem kumalardaki rg dnmesine iplik retim teknolojilerinin, iplik bkm

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

ynnn, kuma arlnn, elastik iplik eklenmesinin ve boyamann nasl etkilediinin aratrlmas eklinde zetlenmitir. Yaplan testler sonucunda incelenen parametrelerin rg dnmesi zerinde etkili olduu saptanmtr.

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

rme en genel haliyle; iplikten ilmek oluturulmas ve bu ilmeklerin birbirine balanmas ilemidir, eklinde tanmlanmtr. rme ilemi i, t, ine gibi zel aralar kullanlarak ilmek oluturulmasyla ve bu ilmein de daha nce olumu ilmeklere balanmasyla elde edilen kumalara rme veya triko kumalar da denilmektedir. rme ileminde iplikler rlen kuma geniliince ilmek yapyorsa bu sisteme atkl rme sistemi, eer kuma boyunca ilmek yaparak birbirine balanyorsa bu sisteme de zgl rme sistemi denmektedir. Atk rme sisteminde kuma tek tek bir ipliin kendi arasnda balant kurmasyla olumaktadr. zgl rme sisteminde ise kuma zg ynnde bir dizi ipliin birbiriyle balant yapmas sonucu olumaktadr. rmecilik, teknik ifade ile tek veya zgl ipliklerin rc ve yardmc elemanlar vastasyla temel rg elemanlar haline getirilmesi, bunlar arasnda da yan yana ve boylamasna balantlar oluturmas ile bir tekstil yzeyi ve dokusu elde etme ilemi olarak da deerlendirilebilir. Trke de rme karl olarak; latinceden Triko, Almanca Stick ve Wirk, ngilizce Knitting, Franszca Mille, deyimleri dnyada kullanlmaktadr. Buna ek olarak rmenin dokuma, keeletirme (Nonwoven), dikili rme (Nawirk) gibi yzeysel ve doku oluturma teknikleriyle yakn ilem birliinin mevcut ve uygulanr olduuna da iaret etmek gerekir. Kapsam itibariyle rmecilik bugn ok geni bir tabana yaylm olup, i giyim, d giyim, dekorasyon ve eitli teknik amalar ve tpta kullanlabilmektedir (Yakartepe, 1998).

3.1. rmeciliin Tarihi Geliimi

rmeciliin insanolunun rtnme ihtiyac hissedildii zamanda balad ve gnmze kadar toplumlarn zevk ve ihtiyalarna cevap verecek ekilde gelitii sylenebilir. rme ileminin dolaysyla rme dokularnn ortaya kmas, insanln ilk ilkel teknik urayla ada kkenli olduu kabul edilmektedir.

10

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Deiik kaynaklar M.. 5-6 yy arasnda ve Orta Asya Trkleri ve Msrllar tarafndan ayn zamanlarda ortaya karld kaydedilmekte ve ayrca rc ilk elemann da bugn hala kullanlan basit i, t, mil adlaryla tandmz aralar kulland belirtilmektedir. XVI. yy da rlm eyaya kar talebin hzla art rmenin mekaniklemesi iin itici bir g olmutur (Erko, 2006). rgden yaplm giyim eyalarnn gemii olduka eskiye gitmektedir. Almanyann Frankfurt kentinde eski kaytlarda 1365de rgc Katherine adl bir kadnn ve 1484de rgc Hans adl bir erkein adna rastlanmaktadr. 1475-1524 yllar arasnda ayn kentte rclerden Haubenstricker olarak sz edilmektedir. Almanyadaki buxtehuder kilisesinin mihrabi iin 1405de ressam Betram tarafndan yaplm bir tabloda Meryem Anann elindeki drt rg ii ile dizi dibinde oynamakta olan kk Hazreti sa iin bir elbise rd grlmektedir. 1500de ressam Stoss tarafndan yaplm olan dinsel nitelikli baka bir izelgeda da Meryem Anann atall bir inesi ile geni ilmekli bir file ii rg yapt grlmektedir. Bu kantlar XV. yzyldan balayarak rg ii giyim eyalarnn yaygn olarak retildiini gstermektedir (Tasmac, 1998). lk rg makinasnn 1589da ngilterede Notthingham yaknndaki Culverton kynn papaz olan William LEE tarafndan bulunduu iddia edilmektedir. almas dokuma tezgahna oranla ok daha karmak olan bu makine pedal ve kasnakla alan ve dakikada 600 ilmek atarak artc bir hzla rg yapt belirtilmitir. Makinenin her bir ilmek iin ayr bir inesi vardr. Balangta yalnz dz yzeyler retilmitir. rlen yzeylerin kenarlarnn dikilmesiyle orap elde ediliyordu. Zamanla Lee belirli biimlerde paralarn rlebilmesine olanak salayan bir sistem gelitirdii belirtilmektedir (Tasmac, 1998). LEE makinas iin Kralie Elizabeth veya Kral I. Jamesden kendisine tekel salayan bir patent ald bilinmekte. 1805 ylnda JUSEPH MARE JACOUARD tarafndan bulunan kart kontrol kumanda donatmnn gelimeside yeni dnemin ilk basama olmutur. 1853 ylnda Matthew TAWSAND tarafndan kancal rme inesi

gelitirilmitir, 1857 ylnda da Arthur PAPET bu ineyle donatlm ilk dz rme

11

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

makinesini yapmtr. 1963 ylnda Issac W. LAMB tarafndan dz rme makineleri ekonomik retken hale getirilmitir (Erko, 2006). Dz rme makinelerinde en byk gelime kumanda donatmnda olmutur. nceleri elle verilen hareketlerle gerekletirilen desenler, zincirlerle otomatik olarak daha sonra ayn prensiple mekanik kart kontroll olarak gerekletirilmitir. Birinci dnya savandan sonra hzla ortaya karlan yapay elyaf ve ipliklerinde etkisiyle rme makineleri, yeni rme metodlar ve rg rme niteleri, dolaysyla da rmecilik endstrisi sratle gelimitir. kinci dnya savandan sonra yeni bir srama ile son yllarn hzl gelimeleri: hem mekanik, hem elektronik esasa dayal olarak meydana gelmesi bu alandaki gelimeleri arttrmtr. Son otuz ylda elektronik sanayinin de sratle gelimesi ve her alana kadar yaylmas rmecilie de yansmtr. eitli otomatik kontrol ve gvenlik donatmlarnn yan sra ikaz sistemleri hala payn azaltm ve retimin artmasna yol amtr. Optik okuyucular ve renk seiciler sayesinde desenlendirme alanna da giren elektronik ok geni desenlendirme kolayl ve eitlilii salam ve yzey doku kalitesi ynnden de verimli ufuklar amtr. Bylece rmecilik ile zamanndan beri dokuma ile rekabetine ilave olarak imdi kendi bnyesinde olan rme metodlar; arasndaki amansz ekimeyle da daha ok gelimeye elverili bir kimlik kazanmtr (Tasmac, 1998). rme teknii ile kuma retimi 1950 ve 1960l yllarda artmaya balad ve buna paralel olarak ta rme makineleri gelitirildi. 1967 ylnda rme

teknolojisindeki gvenirlik ve geliim dorua ulamtr. Bu dnemde dokumacln giderek ortadan kalkaca ve yerine rmeciliin alaca ileri srlmeye baland. Bu dnemde sentetik elyaftan yaplan ipliklerdeki gelime rme makinelerinin yaylmasna byk lde yardmc olmu ve rme teknolojisi dokumann rakipsiz sayld erkek st giysisi alann ele geirmeye balamtr. Dokunmu kumalarn arka plana itilmesi dokuma makineleri zerindeki almalar da olumsuz etkilemi, almalar rme makinelerinin gelimesine ve retim hzlarnn arttrlmasna kaymtr.

12

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Ancak 1975 ylnda dokunmu kumalar yeniden nem kazanmaya balam, ev kadnlarnn yeniden dokunmu rnlere ynelmesi sonucunda dokumaclk kaybettii pazarlar yeniden kazanmaya balamtr. Tekstil yzeyleri arasnda 1970 ylna kadar %11 yer tutan rme dokular, sonraki yllarda hzl bir gelimeyle %17e kmtr (Tasmac, 1998).

3.2. rme Kumalar ile Dokuma Kumalarn Karlatrlmas

El veya mekanik yntemlerle, birbirine dik iki iplik sistemi olan zg ve atk ipliklerinin birbirlerinin stnden ve altndan geerek kenetlenmesi ile ayn dzlemde bir tekstil yzeyi oluturmalarna dokuma denir. Buradan kan rnlere de dokuma kuma denilmektedir. rmecilik ise; ipliklerin tek bana, ya da topluca zgl olarak, rc ine ve yardmc elemanlar vastas ile ilmekler haline getirilmesi ve bunlar arasnda da yan yana (enine ynde) ve boylamasna balantlar oluturulmas ile bir tekstil yzeyi elde etme ilemidir. Buradan kan kumalara da rme kumalar denilmektedir. rme kumalar kullanlan iplik zellikleri, uygulama yaplan makine zellikleri olarak dier tekstil dokular ve malzemelerine gre farkl bir yap gsterdii gibi; elde edilen yaps da dier tekstil yzeylerine gre boyut stabilitesi ynnden daha esnek ve elastiktir. Ayrca yumuak ve dolgun bir yapya da sahiptirler. rme ilemi dokuma ileminden ok daha hzl yaplabilmekte ve tek iplikli rme makinelerinde rn cinsi deiimi, yani kuma tipi deiimi ok daha ksa srede yaplabilmektedir. Ayrca, kk partiler retmek imkan ve ksa zamanda mal teslim edebilmek de rme sanayinin nemli dier bir avantajdr. rme kumalar dokuma kumalardan daha hzl retim zelliine sahip olmasna ramen, piyasa aratrmalar, rme kuma fiyatlarnn dokuma kumalarla hemen hemen ayn olduunu ve hatta % 12 oranlarnda daha da yksek olduunu gstermektedir (Yakartepe, 1998). rme kumalar ipliklere ilmek formu verilerek rld iin rme kuman rtme faktr, dokuma kuman rtme faktrne gre daha dktr. Dokuma

13

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

kumalar kadar rtme zellii yoksa da, rme kumalar, ayn metretl arlna sahip dokuma kumalardan daha iyi yaltm salar. rme kumalar tm s yaltmnn temeli olan hareketsiz havay hacimli olmalar ve ilmek yaplar nedeniyle bnyelerinde bulundurduklar iin souk hava artlarnda scak tutabilirler (Yakartepe, 1998). 3.3. rmecilikte Kullanlan plikler ve zellikleri

Dokuma kuma retiminde dokuma makinesi tiplerinde hemen hemen her eit iplik (pamuk, viskon, polyester vs.) kullanma olana vardr. Dokumada

kullanlan iplikler rmeye gre zgde daha sert bkml, atkda ise hemen hemen rme ile ayn karakterde olmalar yeterli olabilir. rme kuma retiminde rme makinesi tip ayrm yaplmadnda her eit ipliin kullanlabildii grlr. Ancak rnein dz rme (triko) makinelerinde akrilik iplikler, yuvarlak rme makinelerinde pamuk iplikler, zgl rme makinelerinde sentetik iplikler daha ok kullanlmaktadr. rme iplikleri genel olarak yumuak, az bkml, srtnmeye dayankl olmas gereken ipliklerdir (Candan, 1998). 3.4. Kuma retimi iin n Hazrlk lemleri

Dokumaclkta kuma retimi ncesi zg ve atk hazrlama, hal, zg balama, tahar gibi ilemler yaplmas gereklidir. Bu da dokuma makinesinden ayr olarak nemli bir yatrm gerektirir. Bu yatrmnda rantabl olmas iin hizmet verecei dokuma makinesi saysnn belli bir miktarn altnda olmamas gerekir. Bu da dokumaclkta kk iletmelerin ve atlye tipi almann giderek kaybolmasna neden olmutur. rnein zellikle pamuklu dokumalarda yaplmas gerekli olan zg hallama ilemi, zel makineler ve olduka byk alan gerektirmektedir. Makine rmeciliinde hazrlk ilemleri, atk rmede (tek iplikli rme) ve zgl rmede ayr ayr deerlendirilmelidir. zgl rmede n hazrlk ilemleri baz farklarla dokumaclktaki n ilemlere benzer. zgl rmecilikte de zg ve atk hazrlama, zg balama, tahar gibi ilemler vardr. Bu nedenle ilk yatrm

14

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

yksektir. Belki de sadece bu nedenle lkemizde zgl rmecilik, atk rmeciliine gre yeteri kadar yaygnlamamtr. Atk rmecilikte ise bu n ilemlerin hi biri yoktur. Sadece gerektii zaman bobin aktarma ve bu ilem srasnda parafinleme yaplmaktadr. Bu nedenle atk rmecilikte, gerek dz rme (triko) de gerekse yuvarlak rme de tek makineyle bile almak mmkndr. 3.5. Kuma retim Hz ve Miktar

Dokuma kumalarda yeni teknolojiler ve bilgisayar desteiyle dakikada 18002000 mt. atk atma hzlarna ulalmtr. Bu hzda 300-330 cm. kuma enlerinde allabilmektedir. Ancak yinede kuma retim hz rmeye gre dktr. rme kuma retimi dokumaya gre daha hzldr. zellikle zgl rmede kuma retimi bilinen en hzl kuma retim tekniidir (3000-3500 sra/dak.). Kk partiler retmek ve ksa zamanda teslim etmekte rme kumalarn avantajdr.

3.6. Desenlendirme Olanaklar

Dokumada eksantrikli, armrl ve jakarl desenlendirme ve kumanda tertibatlaryla sonsuz denecek kadar desenlendirme olanaklar vardr. rme kuma retiminde de jakar tekniinin rme makinelerine

uygulanmasyla desenlendirme olanaklar dokumadaki gibi zenginletii ve ayrca zel aktarma desenleri v.b. yntemlerle daha da gelimitir (Yakartepe, 1998).

3.7. Kuma Tipi Deiimi ve eitlilik Yelpazesi

Dokumada kuma tipi ve eidinin dokuma makinesinde deiimi olduka zahmetli ve zaman alc bir itir. Kuma tipi deiimi iin zgnn, taharn ve sklk ayarlarnn vb, deimesi gerekir. Bu ilemler otomatik makinelerde yaplarak kolaylatrlmaya ve zaman kazanlmaya allmaktadr.

15

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

rme sanayinde triko (dz) ve yuvarlak rme makinelerinde rg ve kuma tipi deiimi dokumaya gre ok daha ksa srede yaplabilmekte, ancak zgl rmecilikte bu ilem dokumadan bazen biraz daha uzun srede olabilmektedir.

3.8. Konfeksiyonda Kesim zellikleri

Dokuma kumalar stabil yapya sahip olduklar iin daha kolay pastal atlr ve kesim yaplr. Kesim kenarlarnda kvrlma grlmez. Uzama ve elastikiyetleri zel kumalar dnda ihmal edilecek kadar az olduu iin kuma dinlendirme, pastal bekletme gibi ara ilemler gerekmez. Dz ve yuvarlak rme kumalar esnek bir yapya sahip olduklar iin ou zaman kesimden nce dinlendirilmeleri veya pastal halinde bir mddet bekletilmeleri gerekir. Pastal atlrken kuman esnetilmemesine ok dikkat edilir. Birok eidinde kesim kenarlarndan kvrlma eilimi vardr. Hacimli yaplar ve esneklikleri nedeniyle pastalda fazla kat atlmasna uygun deildir (Yakartepe, 1998). Aada dokuma, atkl ve zgl rme kumalarn ematik olarak yapsal farkllklar grlmektedir.

a) Dokuma

b) Atkl rme

c) zgl rme

ekil 3.1. Dokuma, atkl rme ve zgl rme (Marmaral, 2004)

16

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

3.9. rmeciliin Snflandrlmas rme teknolojisine ait kapsaml bir snflandrma ekil 3.2de gsterilmitir. Dz rme makinelerinde elde edilen yzeyler farkl yapdadrlar. Bunlar; tek ine yatakl makinelerde elde edilen RL yaplar, ift ine yatakl RR yaplar ve yine iki ucu kancal inelerin kullanld ift plakal LL yaplardr. rmeciliin tek bir ynde hareket eden bir tek iplik veya bir grup iplik ile kuma oluturma ilemi olduu belirtilmiti. Doku oluumu srasnda ilmeklerin balanmas ilemi dikey ya da yatay dorultuda yaplabilir. Buna gre de rme yaplar srasyla atkl veya zgl olarak adlandrld ifade edilmiti.

ekil 3.2. rmeciliin snflandrlmas (www.textil.8m.com, 2006)

17

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

3.9.1 Atk rmecilii

Srekli olarak beslenen tek bir iplikten enine ynde ilmek sralar oluturulur (ekil 3.3). Bamsz ine hareketi vardr.

ekil 3.3. Dz ve Yuvarlak rme makinelerinde Atkl rme (Marmaral, 2004) 3.9.2 zg rmecilii

Birbirine paralel olarak dizilmi bir grup zg iplii, birbirlerine boyuna ynde oluturduklar ilmeklerle balanarak bir tekstil yzeyi olutururlar (ekil 3.4). Burada ineler toplu halde hareket etmektedir.

ekil 3.4. zg rmecilii (Marmaral, 2004)

18

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Birok ipliin yan yana zg haline gelmesi ve bunlarnda kendi aralarnda balantl olarak her bir ine zerinde ilmek oluturmas ile yzeyi elde etme tekniine zgl rme, buradan elde edilen kumalara da zgl rme kumalar denilmektedir. zgl rme kumalar rael ve trikot (zg otomat) zgl rme makinelerinde elde edilir. Bu nedenle zgl rme kumalar; a) Rael zgl rme kumalar, b) Trikot (zg otomat) zgl rme kumalar olarak iki snfa ayrlabilir. zgl rme kumalar, atk rme kumalara gre ok farkl zelliklere sahiptir. zellikle boyutsal stabilite ve esneklik asndan daha ok dokuma kumalara benzerler. rme ve desenlendirme teknikleri atk ynl (tek iplikli) rmelerden ok farkl olduu iin birok zellikleri de atk rmeden (tek iplikli rme) deiiktir (Yakartepe,1998). 3.9.3 rmecilikte lmek Oluumu

Bir rme yzeyinin (dokusunun) oluabilmesi iin iplie ine yardm ile inenin hareketine gre verilebilen ekiller tanedir. Bunlar; ilmek, ask ve atlamadr. En nemlileri ve esas rg balantsn salayan ise ilmektir. lmeksiz bir rme dokusu oluturmak mmkn deildir. Dier ask ve atlama iplik hareket ekilleri ise yalnz balarna bir doku oluturamadklarndan, ancak ilmek ile birlikte yaplarak rgnn yapsna ve yzeyine, grnm, ekil, stabilite ve tutum deiikliklerine etki ederler. ekil 3.5de ilmek fiyongu, yani balanmam bir ilmek ekli ve bunun ksmlar belirtilmitir. Yalnz bir tek itmek rgnn yani dokunun en kk nitesidir. Fakat dier ilmekler ile balant yapmadan bir doku meydana getirmesi de sz konusu deildir. lmein dier alttaki ve stteki ilmekler ile balantsnda ayak ve ba ksm drder yerde olmak zere sekiz balant yeri vardr (ekil 3.5).

19

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ekil 3.5. lmein ksmlar ve oluumu

3.10. Temel rg Yaplar

3.10.1. Sprem rg

Yuvarlak rme makinelerinde tek ine yatandan elde edilen RL dz rgl kumalara Trkiye rme piyasasnda kullanlan sprem terimi, genel anlamyla jarse kumaa karlktr

ekil 3.6. Sprem (Jarse) rg Yaps (Yakartepe,1998)

zellikle yazlk spor giyimde ve i amarnda geni kullanm alanna sahip olan bu kuman genel zellikleri unlardr: a) n ve arka yz farkl grntedir. b) Ak en ya da tp eklinde (tubular) retilebilen bir kumatr, c) Dier rme kumalara gre daha geni enler elde etmek mmkndr, d) Hem boyuna hem de enine esner fakat dier kumalara nazaran en dk esneme zelliine sahiptir,

20

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

e) rg raporu tek ine plakasnda en az, 1 ine ve 1 iplik hareketinden meydana gelir (normal rg raporu yan yana iki ine ile ve st ste iki ilmek srasndan oluur), t) Kuma tek plaka zerinde olutuu iin harcanan iplik miktar en azdr, g) Boyutsal stabilitesi azdr, h) Esnediinde ekli bozulabilir, ) Vcut hareketlerine kar uyumu, dier tek iplikli rme kumalara gre esnekliinin az olmas nedeni ile dktr, i) Yanlardan kuman arka yzne doru, st ve alttan da rgnn n yzne doru kvrlma vardr, j) Dier rglere gre en dk desenlendirme imkanna sahiptir, k) Sprem kuman yaps hacimli olduu iin nem alma zellii dolays ile emicilii iyidir, l) pliin kopmas durumunda bozulan ilmekler, ilmek halkalarnn kaymasna, yani kamasna neden olurlar, m) rme kuman kalnl, kullanlan hammaddenin ayn kalmas artyla daha dktr, n) nce, hafif ak yap ile ar yaplar arasnda eitlilik gsterirler, o) Kesim ve dikim ilemi esneme zelliinden dolay problemlidir, ) Ksmen i giyim ve yaygn olarak yazlk d giyim sanayinde kullanm alan bulmutur, p) Fazlaca t istemez, krklklarn kolay kaybederler (www.serkantezel.edu.tr, 2007)

3.10.2. Ribana rg

RR-ift plakal triko (dz rme), yuvarlak ve zgl rme makinelerinde birbirine dik, al veya paralel ve karlkl apraz bir ekilde yerletirilmi, iki ine yatandan elde edilen, zellikle grnm ve elastikiyetleri ile tannan RR ribana kumalar (ekil 3.7) olarak bilinmektedir.

21

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ekil 3.7. Ribana rg yaps (Yakartepe,1998). RR ribana kumalarn genel zellikleri unlardr: a) Ters L ve yz R ilmeklerin says eit ise kuman n ve arka yznde ayn grntye sahiptir. Yani ift yzldr, b) ift plakal triko (dz rme), yuvarlak ve zgl rme makinelerinde retilen ift katl rme kumatr, e) rg raporu ift plakada, en az 2 ine ve 1 iplik hareketinden meydana gelir (normal, esas rg raporu ise yan yana 2 er ine ile st ste 2 ilmek srasndan oluur). d) rg raporu ift plakada olutuu iin, harcanan iplik miktar sprem kumalara gre daha fazladr, e) Yksek elastikiyet ve srama zellii vardr, t) Boyuna ynde esneme zellii dktr. Enine ynde esneme zellii ise yksektir, g) Enine ynde esnemesi dz rglerden daha fazladr, h) Esneme zelliinin yksek olmas nedeni ile ribana rme kuman vcuda uyum salar, ) rme kuman her iki tarafndaki ilmek saylar eit ise, n ve arka yzdeki ilmekler birbirini dengeleyecektir. Bu nedenle RL sprem kumalarda olduu gibi kenarlarda kvrlma grlmez. Yani, her iki uta ve kenarlarda dz durma zelliine sahiptir. Ksacas, RR ribana rme kuma kesilen kenarlarndan kvrlmaz, j) Yalnzca son ilmekten dnme yapabilir, k) Yalnzca son ilmekten kama olabilir,

22

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

1) Eit ya da farkl tasarmda, dengeli ya da dengesiz ribanalar (boyuna R ilmek dzeni) sahip olabilir, m) Kullanlan hammaddeler ayn kalmak kaydyla, ribana kuman kalnl sprem kumaa gre daha kalndr, n) Dz ya da biim verilmi olarak st giyim rgsnde kullanlabilir, o) Dokunmu ya da farkl trden kumalarn kenarna eit olarak uygulanabilir, p) RR Ribana rme kumalar hacimli yaps ile nem alma zellii, dolays ile emici zellikleri iyidir, r) RL Sprem kumalara gre daha yksek gramajl kumalar elde edilebilir, s) Enine elastikiyet yksekliinden dolay dairesel konumlar dzgndr, t) ki rg tabakas arasnda hava tutulduu iin, vcudu scak tutar, u) ve d giyimde ve zellikle elastikiyeti, olmas istenen kol, yaka, bel ksmlarnda lastik rg olarak geni bir kullanm alan bulmulardr.

3.10.3. Haroa rg

Tek katl kuma retimi yapan yuvarlak rme makinesinde retimi yaplr. Haroa kumalarn, sprem, ribana ve interlok gibi kumalara gre daha az kullanm alanna sahip olmas nedeniyle bu makineleri reten firma says daha azdr, Ayrca bu firmalarn haroa makineleri retim miktarlar da olduka dktr. Haroa yuvarlak rme makinelerinde ift ine yatann konumu ribana yuvarlak rme makinelerinden farkl olarak st ste olan iki silindir eklindedir. Ayn gvde zerinde iki ucu kancal olan ineler iki silindir zerinde ine kanallar arasnda eliklerle platinler vastasyla hareket eder (ekil 3.8).

23

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

N YZ

HAROA

ARKA YZ

ekil 3.8. Haroa rg yaps (www.textil.8m.com, 2006) Temel kuma zellikleri yle zetlenebilir: Dengeli, dzgn yzeyli kumalardr ve bu yzden kenarlarda kvrlma olmaz. Enine esneklikleri sprem kumala ayn. boyuna esneklikleri dz kumalarn yaklak iki katdr. Kuma ilk ve son sralarndan sklebilir. Kuma yapsndaki ilmek ka may boyunca yukar ve aa olmak zere her iki ynde ilerler. 3.10.4. nterlok rg

ift plakal yuvarlak rme makinelerinde, birbirine dik ve karlkl olarak yerletirilmi iki ine yatandan elde edilen interlok rme kumalarn rg teknii ve performans kriterlerine gre balca zellikleri unlardr: a) n ve arka yzde ayn grnme sahiptir, ift yzl rme kumalardr. b) Desen ve yzey dizayn snrldr, c) Sadece ift plakal yuvarlak rme makinelerinde retilebilir, d) n ve arka yz przszdr, e) Sk bir yapya sahiptir, t) rg raporu ift plakada ve iki sistemden bir sra oluturduu iin, harcanan iplik miktar en yksektir,

24

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

g) ok ince ya da kaba bir makine inceliine sahip olabilir, h) rg raporu ift plakada ve karlkl, ineler zerinde olutuu iin ve kullanlan hammaddelerinde ayn kalmas kayd ile retilen en kaln tek iplikli rme kumatr. rg raporu en az arka ve nde 2er ine ile st ste 2 ilmek srasndan oluur. ) Dikey ynde yatay yne gre daha yksek bir elastikiyet ve esneklik zelliine sahiptir, j) Yatay ynde snrl bir elastikiyet ve esneklik zelliine sahiptir, k) Boyutsal stabilitesi ve eklini koruma zellii yksektir, l) Dier tek iplikli rg kumalara gre en yksek gramajl rme kumalar elde edilebilir, m) Gerilmeye maruz kaldnda ilmek bir kenardan kama eilimi gsterir, n) Ribana rme kumata olduu gibi, n ve arka yzdeki ilmek saylar eit ise, her iki taraftaki ilmekler birbirini dengeleyecek ve tek katl kumalarda olduu gibi kenarlarda kvrlma grlmeyecektir. RR nterlok rme kumalar, sadece en son rlm utan dnme yapabilirler. ki rg tabakas arasnda hava tutulduu iin, dier tek iplikli rme kumalara gre daha scak tutma zelliine sahiptirler, p) nterlok rme kumalarn, hacimli yaps nedeni ile, nem alma zellii iyidir, birbirini takip eden mekiklerde farkl iplik veya renkler kullanlarak izgili desen elde edilebilir, s) giyim, yazlk ve klk st giyimlerde geni bir kullanm alanna sahiptirler (Yakartepe, 1998). 3.11. rme Makineleri

Bu blmde almamzda kullanlan rme kuma numunelerinin elde edildii yuvarlak rme makinelerinden ksaca bahsedilecektir. Devamnda bu tr makinalarda elde dilen yuvarlak rme kumalarda gzlenen kuma hatalarna ksaca deinilecektir.

25

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

3.11.1. Yuvarlak rme Makinesi

rme inelerinin yan yana ve dairesel bir ine yatana dizildii rme makineleridir. Geni veya dar bir kuma tp oluturulur. Yuvarlak rme makinelerinde dier rc elemanlar da inelere uygun olarak dairesel bir ekilde yerletirilmitir. Sabit duran iplik klavuzlarndan inelere iplik yatrlr. ne sabit olan kilitlerin (inelere hareket verilmesi, rgye gre inelerin seilmesi, doku sklnn ve zelliinin belirlenmesi, ksaca dokunun elde edilmesi atk rmeciliinde kilit tertibat ile salanr) rme inelerini aa-yukar hareket ettirilmesi ile dnmekte olan ineler tarafndan rme ilemi gerekletirilir. ekil 3.9da yuvarlak bir rme makinesinin resmi verilmitir.

ekil 3.9. Yuvarlak rme makinesi (www.mayercie.com, 2006)

26

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Bu sistemde iplikler rme inelerini direkt olarak beslenir. Yuvarlak rme makineleri, iplik sabit, ineler tek tek hareketli prensibi ile alrlar ve yuvarlak rme makineleri dz rme makinelerine gre daha hzl retim yapabilirler. Yuvarlak rg makinelerinde makine tahriinin, retilen kuma ve rme makinesinin kullanm zerinde byk etkisi vardr. Tahrik sabit bir ivmelenme ile hzlanma ve yavalamay salamaldr. Makine kesinlikle ok sert bir ekilde frenlenmemelidir. Bu durumda iplik veya ineler zarar grebilir. Tahrik mekanizmalarnn yan sra yuvarlak rme makinelerinde ine ve platin hareketini kontrol eden kamlar da bulunmaktadr. Desenin yapsna gre, ine dipiinin klavuzland kam yolu (kanal) deiebilir nitelikte olmaldr. nenin, ine yuvasndaki titreimi engellenmeli veya en azndan azaltlmaldr. Yuvarlak rme makinesinde kuma, silindirden dairesel formunda kar. Daha sonra bir serici vastasyla dz bir form kazanr. Kuman ekme silindirlerine gelmeden nce katlanmamasna dikkat edilmelidir. Bobin tayc donanm makinenin stnde dairesel formda dizilebildii gibi makinenin yan tarafna yerletirilmi biimde de bulunabilir. stee gre bobin tayc tertibatna dm yoklaycs motorlu bir vantilatr, ine ve platinler iin yalama sistemi taklabilir. rme makinesi yksek hzda altndan bobindeki ipliin tkenmesi durumunda retimin durmasn ve hatalarn olumasn nlemek iin yedek bobin kullanlr. Yuvarlak rme makinelerinde bulunan bir dier sistem, birim zamanda sabit iplik sevk eden iplik rezervli iplik lme tertibatlardr. plik kopular esnasnda rlen hatal kuma miktarn azaltmak iin yeterli iplik rezervi olan iplik lme tertibatlar gelitirilmitir. plik kopuu esnasnda, besleyicide makine duruncaya kadar alacak iplik rezervi bulunur. Ancak jakarl retimlerinde olduu gibi, birim zamanda her bir besleyici iin farkl miktarlarda iplik kullanmnn sz konusu olduu durumlarda birim zamanda deiken miktarlarda iplik sevk eden tertibatlar kullanlr. Normalde yksek bir esneklie sahip olan yuvarlak rme kumalardan rme kumalarda esneklii daha da arttrmak iin elastik ipliklerde kullanlmaktadr.

27

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Bunun balca sebebi; kuma tutumunda ve giyimde belirgin dzgnlk, vcudu sarma ve tketicilerinin daha rahat giysiye olan istekleridir. Elastik ipliklerinin kullanm bu iplikleri ihtiva eden giysilerin kullanm sresince ekillerini muhafaza etmesini ve daha kullanl olan kumalarn oluumunu salamtr. Ayrca tekstil eyasnn ilk kez giyildii zaman daha iyi bir giyim uygunluu salamas da byk bir avantajdr. Bunu yan sra tekstil mamuln kaynama noktasnda muamele etme imkan salanr. Yuvarlak rme makinelerinde; pamuk ve pamuk karm iplikler, bu tr kumalarn kullanm alanlar nedeni ile daha ok kullanlmaktadr. Ayrca kullanm alanna gre polyester, viskon, spandex gibi elastan ierikli makinelerde kullanlmaktadr. Yuvarlak rg makinelerinde ok sk olarak kullanlan baz terimler: lmek: rme inelerinin oluturduu zel ekilli iplik halkalarndan meydana gelen temel ekline veya rme kuman temel yap birimine ilmek ad verilir. lmek inenin ve dolays ile ipliin tam hareketi ile oluur. Dier ilmekler ile birlikte enine ve boyuna balantlar ile rme yzeyinin meydana gelmesinde temel fonksiyonu tekil eder. Pus (ap) : n cinsinden makine apn belirtir. 14 pusdan 34 pusa kadar deiik puslarda makineler mevcuttur. Fayn(E): Makinann en belirgin spesifik zelliklerinden birisi olup bir inteki(2,54 cm deki) ine saysn yani makinenin inceliini belirtir. Fayn arttka daha ince numaralardaki iplikleri, Fayn azaldka daha kaln numaralardaki iplikleri makinede kullanabiliriz. 16 ve 18 Fayn da Ribana tipi; 20 Fayn da nterlok tipi 22 ve 28 Fayn da Sprem makineler mevcuttur (Yakartepe,1998). ipliklerde bu

Yuvarlak rme Makinelerinin Snflandrlmas 1. Tek yatakl rg makineleri 1. ift yatakl rg makineleri eklinde yaplabilir.

28

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

3.11.1.1. Tek Yatakl rg Makineleri

Bu tip makineler daha nce ksmlarda da anlattmz gibi tek bir silindir ile rc ksmlar olarak ine ve platinlerin mevcut olduu makinelerdir. Bu tip makinelerde piyasa tabiri ile tek katl kumalar olarak adlandrdmz sprem, lacoste, iki, iplik tr kumalar yaplr. Ayrca uygun elik ve ine dizililerini makineye uygulamak sureti ile deiik tipte desenli kumalar elde edilebilir.

3.11.1.2. ift Yatakl Yuvarlak rme Makineleri

Bu tip makinelerde silindir ve kapak olarak adlandrdmz iki adet ine yata vardr. Ayrca silindir ineleri ve kapak ineleri mevcut olup bu makinelerde platin mevcut deildir. Silindir ve kapak ineleri birbirine 90 dik olarak alrlar. ift yatakl makinelerde kendi aralarnda a) Ribana makineleri b) nterlok makineleri olarak ikiye ayrlr.

3.12. rme Kuma Hatalar

Kalite, bir mamlde nemli saylan zelliklerin istenen deerlere yaknlk derecesidir. Bu durumda bilinli bir kalite kontrol iin, mamlde yeterli lmler yapldktan sonra bulunan ortalama deerleri istenen deerlerle karlatrmak ve hesaplanan standart sapmann yeterince kk olup olmadn incelemek gerekmektedir. Gerek anlamda kalite kontrol, kaliteyi en yksek seviyeye karmaktan ok, istenen kaliteyi tutturmak ve kalitenin bozulmasn nlemektir. Tekstil sektr gibi rekabetin youn olduu alanlarda, firmalarn varlklarn srdrebilmeleri iin hereyden nce kalite standartlarn korumak ve daha sonra ykseltmeleri gerekmektedir. nk, kuman grnm ve fiyat alcy ilk etkileyen faktrler olsa da, o kuma sattran en nemli zellikler hataszlk ve

29

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

dayankllktr. Her retim dalnda olduu gibi, rme kumalarda meydana gelen hatalar, kuma kalitesini olumsuz ynde etkileyerek, rme kuman deerinin ve iletmenin veriminin dmesine ve dolaysyla maliyetlerin artmasna neden olmaktadr. Bu nedenle retimin gerek kalite ve gerekse miktar olarak arttrlabilmesi, retim esnasnda meydana gelen veya gelmesi mmkn olan hatalarn nlenmesi veya giderilebilmesi ile mmkndr. retim srecinde meydana gelen hatalarn tmyle giderilmesi veya engellenmesi mmkn olamayacandan, hatalarn minimum seviyeye drlmesi konusunda youn aba harcanmaldr. retim hatalarnn giderilerek, kalitesi yksek mamul elde edilmesi ncelikle modern makinelerin kullanmna, eitimli teknik eleman ve personel kullanmna baldr. rme kumalarda karlalan balca hatalar yle sralanabilir: 1) ekme 2) Dnme 3 ) Enine izgiler 4) Boyuna izgiler 5) Delik ve yrtklar 6) Doku dmesi 7 ) lmek dmesi 8 ) Ask veya ift ilmek 9 ) Ya lekeleri 10 ) Uuntu 11 ) Kenar bozukluklar 12) Kenar kvrlmas 13 ) Kama 14) lmeklenme (lmek ekilmesi) 15 ) Pilling 16 ) Elastan iplikle ilgili problemler 17 ) Kumata krklar

3.12.1. ekme

Kullanm srasnda ve zellikle ilk ykamadan sonra rg mamuln boyutlarnda meydana gelen deiime ekme denir. Bazen mamuln bir boyutunda azalma, bir boyutunda genileme grlse de mamul yzey alannda klme olduundan ekme ad verilmitir. rg ekmesi hem tketici, hem de retici asndan nemli bir problem olduu iin zerinde pek ok aratrma yaplmtr ve yaplmaya devam edilmektedir. Aratrmaclar rg ekmesini 2 gruba ayrmlardr.

30

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Bunlar;

1) Tm rme kumalarda grlen relaksasyon ekmesi 2 ) Sadece ynl rme kumalarda grlen keeleme ekmesidir.

Bu ekmelerden ilkinin kuma giysi haline gelmeden nce tamamen gereklemesi, ikincisinin ise hi olmamas istenir.

3.12.1.1. Relaksasyon ekmesi

rme ilemi srasnda, besleme sistemi tarafndan iplie ve ekim sistemi sonucu kumaa uygulanan gerginlikler nedeniyle ilmek ekli deimitir. rme ilemi bitip kuvvetler ortadan kalktnda ilmekler doal ekline dnmeye alrlar. lmek eklindeki bu deiim rme kumaa da yansr ve kuman ekli ve dolaysyla boyutlar deiir. Bu deiiklie relaksasyon ekmesi ve bu ekmeyi salayan ilemlere de relaksasyon ilemleri denilir. Relaksasyon ncesi ve sonrasnda yaplan lmler, ilmek iplik uzunluunda meydana gelen deiimin ihmal edilebilir seviyede olduunu gstermektedir. Bu nedenle rg ekmesinin sadece ilmek iplik uzunluunun ksalmasndan deil, ilmek boyutlarndaki deiimlerden

kaynakland sylemek mmkndr (Gr, 2007). Kumataki boyutsal deiimler zerinde lif ve iplik zellikleri, rg yaps rme artlar, kuman grd terbiye ilemleri gibi pek ok faktrn etkisi vardr. Her iletmenin artlarnn farkl olduu ve rme ilemi srasnda kumaa ne kadar yk uygulandn len herhangi bir alet bulunmad iin bir kuman ne kadar ekeceini nceden tespit etmek mmkn deildir. Ancak yaplm aratrmalar sayesinde, tamamen ektiinde kuma boyutlarnn ne olaca saptanabilmektedir. Kuman tamamen ektiinde ulat boyutlara relakse kuma boyutlar denir. Aratrmaclar, ekmeyi etkileyen faktrleri ve relakse haldeki boyutlar saptayan eitli almalar yapmlardr. Bunlar hakknda ksaca bilgi vermek gerekirse; - Yaplan almalar seyrek rglerdeki ekmenin daha fazla olduunu gstermitir.

31

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Dolaysyla bir makinede, ayn ayar deerleri ile, ince ve kaln iplikler kullanlarak rlen kumalardan, ince iplik ile rleni daha seyrek olacandan ekme miktar daha fazla olacaktr. Buna paralel olarak ayn numara, ancak farkl bkm deerlerine sahip ipliklerden yksek bkml olan daha ince olacandan relaksasyon sonras ekme miktar daha fazla olacaktr. - Relaksasyon ekmeleri kullanlan malzemeye gre de deimektedir. rnein pamuk, rme ve ya ilemler srasnda kolayca deforme olabilir. Elastik geri dnebilme zellii zayf olduundan, relaksasyon ilemlerine kadar deformasyonlar kalcdr. Elastik zellii sayesinde yn daha az problemlidir. Akrilik hidrofobik (az nem alma) zellii nedeniyle ya ilem sonucu boyutsal deiimlere en az urayan malzemelerden birisidir. - lmek iplik uzunluu bir rme kuman en nemli saysal parametresidir ve ilmek younluu ile direkt ilgilidir. lmek younluu kuman grnm, gramaj, dkmllk, hava geirgenlii gibi pek ok zelliini etkilemektedir. Doyle, 1953 ylnda dz rg kumalar zerinde yapt aratrmalar sonucu ilmek younluu ile ilmek iplik uzunluu arasndaki ilikinin; S = Ks 1 L2

eitlii ile verilebileceini belirtmitir. Burada; S : lmek younluu ( ilmek/cm2) L : lmek iplik uzunluu (cm) Ks : Bir sabittir. Yani ilmek iplik uzunluu arttka, ilmek younluu yani belli bir alandaki ilmek says azalr. Daha sonra Munden (1959) iki deiik relaksasyon yntemi tanmlamtr. a ) Kuru relaksasvon : Makineden alnan kuma dz bir yzey zerinde en az saat bekletilirse, kuma relakse olur ve boyutlar deimez hale gelir. b ) Ya relaksasvon : Kuru relakse edilmi veya makineden yeni alnm bir rme kuma, en az 12 saat hareketsiz olarak su iinde bekletilip tekrar kurutulursa, 48

32

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ilkinden farkl ancak yine stabil yeni boyutlara ular. Munden ayrca Doyle'un verdii eitlie benzer eitlikler tanmlamtr. Bunlar;

cpc = wpc = Kr =

Kc l Kw l

Kc Kw

Burada; cpc : cm deki sra ( may ) says wpc : cm deki ubuk saysdr. Kc , Kw, Kr : birer sabittir. Munden daha sonra bu formlleri yorumlamak iin bir benzerlik teorisi nermitir. Buna gre; relakse haldeki bir rg yapsnda ilmek ekilleri benzerdir ve relakse ilmek ekli, iplik zerindeki eilme enerjisinin minimum olduu durumdur. Makine zerinde eitli zorlanmalara maruz kalan ilmek, zerindeki enerjiyi minimum yapmak zere ekil deitirir. Benzer ilmek ekli sadece ilmek iplik uzunluunun bilinmesi ile bulunabilir. Munden ayrca rgnn fiziksel zelliklerini etkileyen bir sklk faktr tanmlamtr.

Buna gre: dL dL d = 2 = Ks 1 L L S Ks

Sklk Faktr =

1 = Bir ilmek alan S d L = Bir ilmek yzeyinde kapl alandr.

33

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Burada; d = iplik ap olup Shinn (1957) tarafndan nerilen d (cm) = 0,0044 tex

eitliinden hesaplanr. Bu eitlik sklk faktr eitliinde yerine konursa:

Ks = tex

Ks

d tex = (Ks 0,0044) tex L L

elde edilir. (Ks 0,0044) deerinin sabit olmas nedeniyle dikkate alnmayp yazlabilir. Bu deere makine sklk faktr denir. Bu eitlik, yeni bir rgye balarken kullanlacak deerler hakknda aa yukar bir fikir edinmek asndan nemlidir. Deneysel almalar sonucunda, normal sklk ve tutumda bir rg elde etmek iin en uygun makine sklk faktr deerinin 15 olduu saptanmtr. Daha sk rgler iin bu deeri arttrmak, seyrek rgler iin ise azaltmak mmkndr. Kullanlan makinenin incelik deerine gre izelgelardan allacak iplik numaras deeri de belirlenebilir. Bu eitlik yardmyla normal bir sklk iin, uygun ilmek iplik uzunluu deeri hesaplanabilir. Bu ilmek iplik uzunluu deeri makine evresindeki toplam ine says ile arpldnda, bir sra rmek iin beslenmesi gereken iplik miktar hesaplanp, makine ayarlar buna gre yaplabilir. Bundan sonraki aratrmaclar, ya relaksasyonun kuman bir kez daha boyut deitirmesini engelleyemediini saptayp daha ileri relaksasyon metodlar aratrmlardr. Knapton (1968) tam relaksasyon adn verdii bir yntem tanmlamtr. Buna gre, ynl mamuller 24 saat suda bekletilip ksa bir santrifjden sonra 1 saat boyunca 700C scaklktaki tamburlu kurutucuda kurutulmaktadr. Bu

34

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ilemden sonra kuma ya relakse boyutlarndan farkl ama stabil yeni boyutlara ulamaktadr. Tam relaksasyon konusunda daha baka aratrmaclarn da nerdii pek ok yntem vardr. Ayrca Kurbak ve Yac (1988), ilmek parametreleri ile ilmek iplik uzunluu arasndaki ilikinin Munden'n nerdiinden farkl olarak,

c = Ac + t Kc

w = Aw + t Kw

eklindedir. Burada; c : (1 / cpc ) : akl sra

w : (1 / wpc ) :ubuk akl Boyutsal deiim ve deformasyonlar sulu ortamda, mekanik etkiler ile veya stma sonucu ortaya kmaktadr. Mekanik deformasyonlar buharlama ile gidermek mmknse de, stma ile oluanlar geri dnmszdr. Terbiye ilemleri srasnda uygun prosesler ile ekme oranlarn istenen deerlere ayarlamak mmkndr. letmelerde relaksasyon testleri rutin bir ilem olarak veya pheli bir partide rastgele olarak yaplabilir. Relaksasyon ekmesini nlemek iin aadaki yntemler nerilebilir. 1) Relaksasyon sonras boyut deiimlerinin kanlmaz olduunu kabul edip, iplik, rme ve terbiye aamalarnda en az boyutsal deiime urayacak rnler elde etmeye allmaldr. Bu amala uygun malzemeler ve uygun ayarlar kullanlmasna dikkat edilmeli, tm alanlar konu hakknda bilgilendirilip, hassas davranmalar salanmaldr.

35

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

2) Olabildiince az gerilimli mamul retilmelidir. Bu amala; rme ilemi srasnda geleneksel yntemde olduu gibi kuma aadan ekmek yerine, yeni gelien bask aya (presser foot ) kullanarak sadece rme blgesinde tel ile

yukardan bastrma yntemi nerilebilir. 3) Boyutsal stabilitesi daha yksek olan rg yaplar tercih edilmelidir. Ancak bu her zaman uygu1anabilecek bir zm deildir. 4) Normal bir sklk deerinde rlen kumata grlen boyut deiimi, seyrek olan kumalardan daha dk olduundan normal bir sklk deeri tercih edilmelidir. Terbiye knda rg mamuln eni ve boyu, kullancnn istedii boyutlara deil, kuman gelmek isteyecei ve deneylerle saptanm boyutlara getirilmelidir. Terbiye knda ilmek bulunduu ekilde fikse edilebilir (Marmaral, 2004).

3.12.1.2. Keeleme ekmesi Bu tr ekme sadece ynden rlm kumalarda grlr. stenmeyen bir durum olup giderilmesi mmkn deildir. Yn lifi zerinde hep bir yne bakan pulcuklar vardr. Scak ve ya ortamda lifler ierek, pulcuklar alrlar ve bu hareket ile bu lifler birbiri iine girerler. Keelemeyi nlemek iin u yntemler nerilebilir.

1) Ynl mamullerin temizlii srasnda ok scak ve hareketli ortamlardan kanlmaldr. 2) % 100 yn lifi kullanmak yerine mmkn olduunca karm iplii tercih edilmelidir. 3) Lif yzeyi polimerle kaplanarak pulcuklar kapatlabilir. 4) Kimyasal ilemler ile pu1cuklar yok edilebilir. 5) Liflerin iplik iindeki hareketini nlemek iin lifler birbirine yaptrlabilir.

3.12.2. rg Dnmesi (May Dnmesi)

rg yaps ierisindeki ilmek sra ve ubuklarnn birbirine dik olmas gerekir. Ancak may dnmesi de denilen ve dengesiz rg yaplarnda grlen rg

36

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

dnmesi nedeniyle bu durum bozulabilir. Dikdrtgen eklinde rlen bir kuma paras dnme sonrasnda paralelkenar haline gelir. lmek ubuklar ile ilmek sralar arasndaki ann 900 den sapmasna dnme as ( ) denir (ekil 3.10 ) ve bu a 5 den bykse dnme nemli boyuttadr.

ekil 3.10. May dnmesi (Marmaral, 2004)

Ykamadan sonra meydana gelecek rg dnmesini % olarak saptamak mmkndr. rg paras zerinde dnmenin % olarak belirlenmesi iin nerilen iki yntem ekil 3.11de grlmektedir. ekil 3.11-a da kare, ekil 3.11-b de T iaretleme yntemi grlmektedir. Dikilmi rg paras zerinde ykamadan sonra % olarak dnme miktarnn belirlenmesi ise ekil 3.12de gsterildii gibi yaplmaktadr. ekil 3.12-a da T iaretleme, ekil 3.12-b de ise kenar dikiinden lme grlmektedir. Ykamadan sonra meydana gelen dnme miktarn hesaplamak iin her iki ekilde grlen AA ve AB deerleri cetvel yardmyla llr ve bu deerler

AA' 100 = %dnme AB eitliinde yerine konarak deerlendirme yaplr.

37

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ekil 3.11. rme kuma parasnda ykamadan sonra meydana gelen rg dnmesinin llmesi (Marmaral, 2004)

ekil 3.12. rme giysilerde ykamadan sonra meydana gelen rg dnmesinin llmesi (Marmaral, 2004)

38

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

rg dnmesinin iplikten ve rme makinesinden olmak zere iki nedeni vardr.

3.12.2.1. plikten Kaynaklanan rg Dnmesi pliin bklme eilimine bal olarak rg dnmesi artar. Bir ipliin bklme eilimini belirlemek iin; belirli uzunluktaki iplik, iki ucundan tutulur. Bu iki u birbirine yaklatrldnda altta oluan iplik halkasnn kendi zerine katlanma durumuna baklr. Kendi zerine katlanma tur says yksek ise ve katlanma ok hzl bir ekilde gerekleiyorsa ipliin bklme eilimi yksektir ve bu iplikten rlen kumata dnme riski yksektir. Dnme eilimi, iplie verilen bkm saysna,

uygulanan fiksaj durumuna ve lif direncine baldr (Arajua and Smith,1989). ekil 3.13de grld gibi kumaa n yznden bakldnda, rme ilemi Z bkml iplikle yaplmsa ilmek ubuklarnn saa, S bkml yaplmsa iplikle sola doru eilir (Chen, Au, Yuen, 2003). pliin bklme eilimi

yksek olsa bile dnme olabilmesi iin ilmek yaps iinde ilmein dnebilecei bo alann olmas gereklidir. Dolaysyla buradan, seyrek rglerde daha fazla dnme olaca sonucuna varlabilir.

ekil 3.13. Dz rglerde Z , S bkml iplikler iin dnme ynleri (Marmaral, 2004)

39

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

plikten kaynaklanan rg dnmesini, rme ilemi bittikten sonra gidermek mmkn deildir. Bu nedenle rme ilemi ncesinde veya rme srasnda alnabilecek baz nlemler yle sralanabilir. 1. 1x1 rib, interlok gibi dengeli rg yaplar kullanmak. Ancak bu her zaman mmkn deildir. 2. Mmkn olduunca sk rmek. Bu yntem kuma gramajn arttrp, fiziksel zelliklerini deitirdiinden her zaman uygulanamaz. Bklme eilimi az olan iplik kullanmak. pliin bklme eilimi, rme ileminden nce buharla bkm fikse edilerek azaltlabilir. Ancak bu yntemin kuman tutumunu sertletirici bir zellii vardr. 3. Tek kat yerine ift kat iplik kullanmak. Bu amala yksek bkml ince iki iplik ters bkm ynnde daha az bkm saysnda katlanr. rnein numaras Ne 30/1 ve bkm katsays Z ynnde m = 100 olan iki pamuk ipliini S ynnde m = 50 bkm katsays ile katladmzda

yeni ipliin numaras Ne 15 olacaktr. Bu yntemle ipliin bkm yar yarya drld halde numaras iki kat artmaktadr. Dolaysyla kaln giysilerin retiminde kullanlan bir yntem olup ince giysilerin retimi iin olduka pahal bir yntemdir. nk ; i ) ok ince numaral tek kat iplik gerekmektedir. ii ) fazladan katlama masraf szkonusudur. iii ) ince iplik iin ince lif kullanm gerekir ki bu da ilave masraftr. 4. Bir sra S, bir sra Z bkml iplik kullanmak. Bylece S bkml iplik rgy sola, Z bkml iplik saa emeye alaca iin rgde dnme olmaz. Ancak rg yzeyi zig zag bir grnm alr. Ucuz bir yntem olduu halde farkl bkm ynlerinde ipliklerin temini, saklanmas ve makineye yerletirilmesi aamasnda baz planlama ve organizasyon zorluklar sz konusudur. 5. Makinenin dn ynne zt ynde bkme sahip iplik kullanmak.

Yuvarlak rme makineleri saat ynnde veya saate ters ynde dnebilir. ekil 3.14de grld gibi ine yata saat ynnde dnyorsa ilmek ubuklar

40

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

sola, saate ters ynde dnyorsa saa doru eilir. lmek ubuklarnn iplik bkm ynne bal olarak arplma eiliminden yararlanarak, saat ynnde dnen makinelerde Z, saate ters ynde dnen makinelerde S bkml iplik kullanlarak rg dnmesi azaltlabilir (Primentas 2003).

Saat ynnde

Saat ynnn tersine

ekil 3.14. Makine dn ynne bal olarak rg dnmesinin yn (Marmaral, 2004) 3.12.2.2. rme Makinesinden Kaynaklanan rg Dnmesi

ok

sistemli yuvarlak rme makinelerinde grlen bir dnme trdr. bir rme makinesinde 1. sistem 1. sray rerken hemen

rnein 84 sistemli

yanndaki bir sistem 85. sray rer ve tp formundaki kuma aaya dnk olarak ekilir. Aslnda bu durumda (piyasada sans kaymas olarak adlandrlan) sralarn eilmesi sz konusu olsa da, sralar ve ubuklar arasndaki dik a bozulduu iin bu hata da dnme olarak deerlendirilebilir. Giderilme areleri : 1) Daha az sistemli makine kullanmak, 2) ok seyrek rmemek, 3) Kuma ekiminin ve sarmnn kuma enince eit olmasn salamak, 4) rme ileminden sonra terbiye ilemlerini ak en olarak yapmak ve dnkl giderecek sistemler kullanmak (Marmaral, 2004).

41

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

3.12.2.3. Boyama Ve Terbiye lemlerinde Meydana Gelebilen Dnmeler

Ham rme kumata zaten var olan dnme, boya ve terbiye aamasnda azaltlabilir veya tam aksine oaltlabilir. Boyamada, kuman santrifj veya balon skma veya daha baka metotlarla sklmas dahi kuman deiik miktarda dnmesine sebep olabilen unsurlardandr. Bu ilemden sonraki ya ama ileminin dikkatli ve itinal yaplmas, kumata o ana kadar meydana gelmi dnmeyi azaltabilir, aksine yaplan bir ya ama ilemi ise, dnme miktarn arttrabilir. Dnmesi azaltlmam bir ya kuma kurutulduunda kuma, dnk olarak bir safha daha ilerlemi ve azaltlabilecek olan dnme daha zor geri ekilebilir bir safhaya gelmi olur. Kuma; tp olarak tlenecek ise, aynen ya amada olduu gibi, tnn dikkatli ve itinal yaplmas, kumata o ana kadar meydana gelmi dnmeyi azaltabilir, aksine yaplan bir t ilemi ise, dnme miktarn arttrabilir. Kuma, ak olarak bitirilecek ve bu amala, rme esnasnda kenar izi braklm ise, bu kenar izinden kesme ilemi yaplp da ramda kurutma ve/veya terbiye ilemi yaplacak ise, her bir kuma topunun ilk balangcnn ramn zincirlerine tutturulmas da dnmeyi azaltan veya oaltan unsurlardandr. Kuman ramn zincirlerine ilk tutturulmasnda, kuma eri olarak tutturulursa, kuman devam da eri olarak ramlanr. Genellikle, ham kumata kenar izi brakldnda ve mal ak olarak bitirildiinde kumata her hangi bir dnme olmayaca ngrlmekle birlikte, boya ve terbiye ilemlerinin her safhasnda yeterince dikkatli ve itina ile ilem yaplmaz ise bu ngr geerli olmayabilir. Boya ve terbiye ileminden sonra kumata istenmeyen miktarda dnme grlr ise, kuman tekrar slatlarak terbiye edilmesi ile dnme azaltlmaya allabilir.

3.12.2.4. Konfeksiyon leminde Meydana Gelebilen Dnmeler

Konfeksiyon mamulnn boyutlar ne kadar byk ise, dnme o kadar gzle grlebilir hale gelir. Dnme miktar birim lde yzde olarak hesap edildiinde, doaldr ki, mamul eni genilediinde, yzdeye bal olarak dnme miktar daha

42

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

fazlalar. Bu nedenledir ki, ayn kumatan yaplm etei geni bir t-shirtte, etei dar bir t-shirtten daha fazla dnme miktar grlecek, bir geceliin eteindeki dnme miktar, bir t-shirtn eteindeki dnme miktarndan daha fazla olacaktr. Bu nedenle, dnme llr iken ve belli bir standartla karlatrmak amacyla, bir tshirt'teki veya bir gecelikteki " % u kadar dnme var", veya "u kadar cm dnme var" demek yerine, rnein, "bir metrede u kadar cm dnme var, veya bir metrede % u kadar dnme var" demek daha doru analiz imkan getirir. Dnmesi zaten var olan veya dnmesi eitli nedenlerle asgaride tutulamam bir rme kuman pastal yerletirilmesi yapldnda, pastal yerletirilmesinin dikkatlice ve nceden hesaplanarak yaplmas, fazlaca dnk kumata konfeksiyonda alnabilecek bir tedbir olabilir. Aksine bir pastal yerletirmesi ise, olan dnmeyi daha da fazla gzler nne serebilecek bir sonu dourabilir. Konfeksiyon mamulnn n ve arka paralarnn kesilmesinde, kuman dnmesinin paralarn hep ayn ynne olacak ekilde yaplmas mamuln dnmesini arttrabilen, aksine bir kesim ise, dnme ynlerinin birbirine aykr etkileimle bir para olsun dnmeyi azaltabilen ve zaman zaman bavurulan yntemlerden biri olabilmektedir (www.iplikonline.com.tr, 2007).

3.12.3. rg de Enine izgiler

Bir rme kumata grlen enine izgi ve bantlarn nedeni, iplik dzgnszl veya rme makinesi ayarszlndan kaynaklanabilir. Genellikle yuvarlak rme makinelerinde rlen kumalarda karlalan bu hata, her biri bir sra oluturan sistemlerin ayarlarnn farkl olmasndan kaynaklanabilir. nk ayar farkll ykseklikleri birbirinden farkl sralarn olumasna neden olacaktr. Bir kuma zerindeki izgi veya bantlarn nedenini anlamak iin, farkl bantlara ait sralar sklerek ilmek uzunluklar llr. lmek uzunluklar arasnda fark varsa hata rme makinesinden, yoksa iplikten kaynaklanmaktadr sonucuna varlabilir.

43

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

3.12.3.1 plik Hatalarndan Kaynaklanan Enine izgiler ve Bantlar rme kumalarda ekil 3.15 ve 3.16da grld gibi enine izgiler olumasna neden olan iplik hatalar, bunlarn kumaa etkileri ve nleme yntemleri izelge 3.1de verilmitir.

a)

b)

ekil 3.15. rme kumata kaln (a) ve ince iplik hatas (b) (Marmaral, 2004)

ekil 3.16. rme kumalarda iplik dzgnszlnden kaynaklanan enine izgi hatalar (Marmaral, 2004) Farkl bkm ve numaradaki ipliklerin boya alma miktarlar da farkl olacandan, iplikten kaynaklanan hatalar boyamadan sonra belirginleir. Tm bu hatalarn giderilmesi iin iyi kaliteli iplik kullanlmas gerekmektedir. Elimizdeki

44

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

dk kaliteli iplikleri ya ift katl rglerin arka yznde veya i giysilik olarak kullanmak uygun olur. izelge 3.1. rme kumalarda iplikten kaynaklanan hatalarn kumaa etkisi
plik Hatas plikte numara dzgnszl Kt boyanm veya harmanlanm iplik plik bkm dzgnszl (az veya ok bkm) Sarm nedeniyle bobin sertlii ve gerginliinin farkl olmas Sistemlerden bir veya bir kanda bkm, numaras, gerginlii, boya, parafin veya harman farkl bobin kullanmak Bklme eilimi yksek iplii dk gerilimle beslemek Kumaa Etkisi Periyodik olmayan kesikli enine izgiler ve dzgn olmayan kuma yzeyi Periyodik olmayan enine izgi veya bantlar lmek dmeleri, delikler, enine ynde periyodik olmayan izgi ve bantlar Periyodik olmayan enine izgi veya bantlar nleme areleri plikteki ince ve kaln yerleri gidermek ve daha kaliteli iplik kullanmak Hatal bobinleri deitirmek Tm sistemlerde rme bkmne sahip kaliteli iplikler kullanmak Dzgn sarml bobin kullanmak

1 2

Periyodik olarak Farkl olan bobin veya tekrarlanan enine izgi veya bobinleri deitirmek bantlar plik kendi zerine katlanarak kumata ksa mesafeli kaln yer hatasna yol aar plik zelliklerine uygun gerginlik ayar yapmak

rme makinesinden kaynaklanan enine izgilerin (ekil 3.17) nedenleri; 1. plik giri gerginlii artarsa, ilmek boyu ksalr. 2. rg ekimi arttnda ilmek boyu uzarken, iplikteki gerginlik artar. rg ekiminin hatal olmasnn nedenleri de yle sralanabilir: Gergi kasna ayarnn hatal olmas, Arzal sarma silindiri , Sarm balangcnn hatal olmas, ekim silindirlerinin bask ayarlarnn hatal olmas. 3. ne / platin / iplik arasndaki srtnme iplik gerginliini arttrr. Bu srtnmeyi azaltmak iin iplik parafinlenir.

45

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ekil 3.17. rme kumalarda makine ayarlarndan kaynaklanan enine izgi hatas (Marmaral, 2004)

rme makinesinden kaynaklanabilecek hatalar nlemek iin: a) Her sisteme verilen iplik miktarnn kontrol edilebildii pozitif iplik besleme sistemleri kullanlmaldr. Eer negatif iplik beslenmesi zorunluysa, btn sistemlere akan iplik miktar ve iplik gerginlii eit olacak ekilde ayar yaplmaldr. b) rg skln ayarlayan hareketli kilit paralarnn temizliine ve tm sistemlerde ayn ayarda olmasna dikkat edilmelidir. Bu paralarn arasna toz dolmu ise hareketini tam olarak yapamaz ve o sistemin sklk deeri farkldr. c) Yuvarlak rme makinelerinde kapak yatann ayarna dikkat edilmelidir.

3.12.4. rg de Boyuna izgiler

rme kumalarda grlen boyuna izgilerin byk bir blmnn nedeni, ine hatalardr. nk makinede alan ine eitli kuvvetlerin etkisi altndadr ve zamanla bozulup, krlabilir. Bunun sonucunda kumata eitli hatalar ortaya kar (ekil 3.18). nelerde meydana gelebilecek hatalar, kumaa etkileri ve giderilme areleri izelge 3.2de verilmitir.

46

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

izelge 3.2. nelerde meydana gelebilecek hatalar (Marmaral, 2004)


Hata Grubu Hatann ekli Dilin kapal kalmas Hatann Olu Nedeni Dil nne iplik skmas, dil yuvasna pislik dolmas, inenin yasz kalmas, dil ac frann bozuk olmas Ar ekim ve iplik ylmas Ar ekim ve iplik ylmas sonucu dil menteesi kopar Doku ylmas,inenin baka ine,mekik veya yoklayac ile arpmas Doku ylmas, ekim fazlal, anma,inenin baka ine , mekikveya yoklayc ile arpmas Doku ylmas, ekim fazlal, anma Doku ylmas, ekim fazlal, anma,inenin baka ine , mekik veya yoklayc ile arpmas Fazla ekim, sk ayar yksek devir, doku ylmas Sert iplik, ine ile mekik srtnmesi Fazla ekim, kaln veya sert iplik Fazla ekim, ine-mekik srtnmesi Fazla ekim, fazla sk ilmek ayar Fazla ekimden ine srtnn yataa srtnmesi, yataa pislik dolmas Kumaa Etkisi lmek der ve ubuk boyunca kak oluur Giderme Yntemi Pislikler temizlenir,dil ac fralar kontrol edilir,ineler yalanr

Dilin krlmas

Dilin kopmas

Kancaya srekli iplik ylr, iplik kopar ve delik oluur

Hatal ine deitirilir,ekim kontrol edilir

Dilin eilmesi ne Ba Arzalar

O ubukta ara ara iplik kopuklar ve delik oluur

Dil dzeltilir veya ine deitirilir, mekik ayarlar kontrol edilir ne dzeltilir veya deitirilir, ekim,yoklayc ve mekik ayarlar kontrol edilir ekim kontrol edilir. ne deitirilir, ekim ayarlanr,krlan para bulunmaldr. ne dzeltilir veya deitirilir.

Kanca ve dilin yana eilmesi Kanca ve dilin geri eilmesi Kanca ve dilin krlmas Dilin ie eilmesi Kanca anmas Kanca almas Kapal kanca

Ya kk ilmek veya (iplik koparsa) delik oluturur lmek yaplamaz, delik oluur

ne gvdesi arzalar

Gvdenin eilmesi n ve srt anmas Yan yzeylerin anmas

Arada bir ilmek dmesi ve delik ilmek dmesi ve delik, byk ilmek iplik yatrlamaz ve delik oluur plik koparsa delik oluur, byk ilmek oluur Dzgn olmayan ilmekler

ne deitirilir mekik ayar kontrol edilir. ne dzeltilir veya deitirilir. ne dzeltilir veya deitirilir. ne dzeltilir veya deitirilir, ekim ve sklk kontrol edilir. ne deitirilir, ekim ayarlanr, temizlie dikkat edilir. ne deitirilir,yatak temizlenir,ya ve nem kontrol edilir.

Kanallarn pislik dolmas, Dzgn olmayan zamanla anma, ilmekler yaszlk,nem

47

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

nenin ok sk veya gevek olmas Ayak krlmas ne aya arzalar Ayan yana eilmesi Ayak yaynn krlmas Ayak yaynn almas Dier hata kaynaklar Platin hatalar Sarma silindirinin kumaa ar bastrmas

Yataklarn pislik dolmas, Dierlerinden daha zamanla anma, kk veya byk yaszlk ilmekler Kilit ayarnn hatal olmas,kilidin pislikle dolmas Kilit kanallarnn pislik dolmas, inenin kilide srtmesi ne kanallarnn pislik dolmas ne hareket edemedii iin atlama yapar ne zor alr, bozuk ilmek yapar ne deitirilir, kilit ayar kontrol edilir, krk ayak bulunmaldr ne deitirilir, kilit kanal temizlenir ine deitirilir, kanal temizlenir krk para bulunur Yay dzeltilir veya ine deitirilir,kanal temizlenir. Platin deitirilmeli Bask silindirlerinin ayar kontrol edilir.

ne ileri geri eileceinden bozuk ilmek yapar ne rahat Yay arasna pislik alamaz, delik skmas hatal kilit ayar oluur Zamanla anma, hatal Dzgn olmayan ayar ilmek grnm Silindir basksnn hatal ayar Kuma tpnn yanlarnda iz

Boyuna izgi hatalarnn (ekil 3.18) olumamas iin; Hatal ine ve platinlerin deitirilmesi gerekmektedir. Ancak bozuk inenin

yerine hi kullanlmam bir ine taklmas da yeni bir hata kaynadr. nk uzun sre alan inelerde zamanla yzey anmas meydana gelir. Yeni taklan bir inenin ilmekleri ile anm inenin ilmekleri farkl byklklerde olacaktr. Bu nedenle belli bir alma sresi sonunda makinedeki tm ineler deitirilmeli ve krlan inenin yerine dier ineler gibi biraz kullanlm olan yerletirilmelidir. ne kanallarnn temizliine , Makine inceliine uygun iplik numaras seilmesine, Makine uzun sre beklemise bir sre bota altrmaya ve Dil ac fralarn ayarna dikkat edilmelidir.

48

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ekil 3.18. rme kumalarda boyuna izgi hatas (Marmaral, 2004)

3.12.5. Delik ve Yrtklar Delik ve yrtklar genellikle iplik kopularndan kaynaklanmaktadr. plik kopular rme yaps, iplik numaras, makine incelii ve skla bal olarak deiik byklkte deliklere yol aarlar (ekil 3.19).

ekil 3.19. rme kumalarda delik (Marmaral, 2004)

Byk delikler genellikle zayf iplikten, kk delikler ise dm veya ekleme hatalarndan ortaya kmaktadr. Dmn zlmesi ile oluan delikler genellikle tek yzde grlr. Bu hatalar izelge 3.3de grld gibi kullanlan iplikten, rme makinesinden veya klima artlarndan kaynaklanabilir (Marmaral, 2004).

49

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

izelge 3.3. Delik ve yrtk oluma sebepleri (Marmaral, 2004)


NEDENLER Kalitesiz olmas Mukavemetlerinin dk olmas Az veya ok bkml olmas Parafin veya ya miktarnn az olmas Dolak olmas ok byk veya salam olmayan dmler plik ile makine elemanlar arasndaki srtnmenin fazla olmas ne anmas ve bozukluklar Doku ekiminin ok fazla olmas veya doku ylmas Kapak yksekliinin fazla olmas plik klavuzunun ayar bozukluklar plik gerginlik ayarnn fazla olmas Makinenin ok hzl almas Silindir ve kapak inelerinin byk oranlarnn hatal olmas Sistem younluunun yksek olmas st ste ok sayda ask yaplmas Verilen ilmek transferleri veya kaydrma hareketlerinin ipliin esneme oranndan fazla olmas letme klimasnn normal artlarda olmamas NLEMLER PLK HATALARI

Kaliteli ve dzgn iplik kullanmak

MAKNE AYAR HATALARI

plik yolundaki przl giderilmeli neler kontrol edilmeli

yzeyler

Makine ayarlarnn uygun deerlerde olmasna dikkat edilmeli

Younluk deeri uygun olmal Desen yaplabilir olmal Uygulanacak desenin iplik zelliklerine uygun olmasna dikkat edilmeli

KLMA

Klima artlarna dikkat edilmeli

3.12.6. Doku Dmesi

Olduka geni bir mesafede inelerin zerindeki ilmeklerin boalmasdr (ekil 3.20). Doku dmesinin nedenleri; ine dili ac fralarn ve iplik kopu yoklayclarnn almamasdr. Bu hatann olumamas iin fra ve kontrol elemanlarnn ayarlar kontrol edilmelidir.

50

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ekil 3.20. rme kumalarda doku dmesi (Marmaral, 2004) 3.12.7. lmek Dmesi

Bir ilmein ineden kurtulmas olarak tanmlanabilen ve rme makinesi kaynakl olan hatann nedenleri ve giderilme areleri izelge 3.4de grlmektedir (Marmaral, 2004).

izelge 3.4. rme makinesi kaynakl olan ilmek dmesi hatasnn nedenleri ve giderilme areleri (Marmaral, 2004) NEDENLER nelerin krk veya dillerinin bozuk olmas plik gerginliinin yetersiz olmas Mekiin doru ayarlanmamas Kuma ekiminin yeterli olmamas Makine hznn yksek olmas ne dili ac fralarn ayarsz olmas ne yatanda toz, uuntu birikmesi plik numarasnn makine inceliine uygun olmamas Silindir ve kapak ayarlarnn hatal olmas pliklerin bir yere taklmas sonucu iplik gelmemesi veya ok sk gelmesi NLEMLER Bozuk ineler deitirilir. Uygun iplik gerginlii seilmeli Mekik ayarlar kontrol edilmeli Optimum ekim ayar salanmal En uygun makine hznda allmal Fralar,ineler tam iine girecek ekilde ayarlanmal Makine temizliine dikkat edilmeli Makineye uygun iplik numaras seilmeli Silindir ve kapak ayarlar kontrol edilmeli Taklma dzeltilip, iplii sktran fren, bask, band veya dili kontrol edilmeli

51

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

3.12.8. Ask veya ift ilmek

ekil 3.21de grlen bu hata nceki sraya ait ilmein ilmek dili zerinden aamayp ine zerinde kalmasyla ortaya kar.

ekil 3.21. rme kumalarda dzensiz ask hatas (Marmaral, 2004)

Bu hata ya iplikten ya da rme makinesinden kaynaklanmaktadr. Bu hatann oluum nedenleri ve giderilme areleri izelge 3.5de grlmektedir (Marmaral, 2004).

52

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

izelge 3.5. Ask veya ift ilmek hatasnn oluum nedenleri ve giderilme areleri (Marmaral, 2004) HATA KAYNAI NEDENLER NLEMLER Numara dzgnszl Kaliteli iplik kullanmak PLK Parafin veya ya miktarnn az olmas Numarann makineye uygun olmamas Skln ok yksek olmas Kapak yksekliinin fazla olmas RME MAKNES plik besleme hatalar Kuma ekiminin ayarsz olmas Kilitlerin hatal ayarlanmas pliin parafin durumu ve gerginlii kontrol edilmelidir. Uygun iplik numaras semek Normal bir sklk seilmeli Silindir-kapak akl kontrol edilmeli Besleme sistemi ayarlarna dikkat edilmeli Optimum ekim deerinde allmal Kilit ayarlar kontorl edilmeli

ne-platin zamanlama hatalar Zamanlama ayarlar kontrol edilmeli ok yksek alma hz Normal hzda allmal Yeni-eski inelerin birlikte kullanlmas Uygun olmayan kanca ekli Eilmi, bozulmu, hatal ine Krlan ineler deitirilirken dikkat edilmeli Uygun ine kullanlmal neler kontrol edilmeli

NE

ne dilinin skk veya krk olmas Yeni ine taklmal

3.12.9. Ya Lekeleri

rme endstrisinde retim srasnda makinelerin yalanmas zorunludur. Bu yalar atmosferde bulunan toz ve metal tozlar ile kararak rlmekte olan giysi veya kuma zerinde lekelere yol aabilir. Kuma zerindeki ya lekeleri boyuna ynde ise makineden, enine ynde ise iplikten kaynaklanmaktadr. Kullanlan iplik yal ise tek zm ipliin deitirilmesidir.

53

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Makineden kaynaklanan ya lekelerinin iki nedeni olabilir. 1) Yalama cihaz bozuk, 2) ne ve platin yataklar ar yalanm olabilir. Bu hatay nlemek iin; 1) Yalama sistemleri kontrol edilmeli, 2) Yalamann srekli ve minimum miktarda olmas salanmal, 3) Makine temizliine dikkat edilmeli, 4) Temizlenebilir ya da denilen ovalandnda kan zel ya tercih edilmeli (Marmaral, 2004).

3.12.10. Uuntu lmee karm lif birikintilerinin kuma ierisinde kalnlk yapmas eklinde grlr (ekil 3.22). Oluma nedenleri yle sralanabilir. 1) Doal liflerde hammaddeden gelen doal ve koyu renkli kalntlar. 2) Eirme srasnda deiik proseslerde oluup iplik iine karan uuntular. 3) rme iletmesinin havasnda bulunan ve iplik veya ine zerine den uuntular.

ekil 3.22. rme kumalarda uuntu hatas (Marmaral, 2004)

54

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

Uuntu olumasn nleme areleri : 1) pliin hazrlanmas aamasnda temizliine dikkat edilmeli. 2) rme iletmesi sk sk uuntulardan temizlenmelidir. 3.12.11. Kenar Bozukluklar Dz rme makinelerinde karlalan kuma kenarlarnn bozulmas eklinde ortaya kan bir hatadr. Nedenleri ve giderilme areleri yle sralanabilir: 1) plik gerginliinin yeterli olmamas nedeniyle optimum gerginlik ayarlar yaplmaldr. 2) plik klavuz freni ile son ine arasndaki mesafenin fazla olmasn nlemek uygun deerler bulunup ayarlanmaldr. 3) Doku ekiminin ok dk olmas istenmez. Bu nedenle kuma ekimi arttrlmaldr. 4) Kilitlerin temizliine dikkat edilmelidir (Marmaral, 2004).

3.12.12. Kenar Kvrlmas

Dz rg gibi dengesiz yaplarda grlen bir hatadr. Dz rme makinesinde elde edilen veya yuvarlak rme makinesinde tp halinde elde edilen ve kesilerek ak en haline getirilen kuman kenarlarnda kvrlma grlr. Bu kvrlma ekil 3.23de grld gibi, kuman n yznden bakld zaman alt ve st kenarlarda n yze doru, sa ve sol kenarlarda ise arka yze dorudur. Konfeksiyonda byk problem yaratan bu durumu nlemek iin kesim ileminden nce u ilemler yaplabilir: 1) Ramzde kuma kenarlarna yapkan madde aplike edilebilir. 2) Kuma kenarlarna bant yaptrlp, dikim ileminden sonra sklebilir. 3) Kuma kenarlarna sertletirici kola, sprey vs. uygulanabilir. 4) neli serim masas kullanlabilir.

55

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ekil 3.23. Dengesiz rme kumalarda kenar kvrlmas (Marmaral, 2004)

3.12.13. Kama

En fazla dz rg gibi tek katl yaplarda grlen bir problemdir (ekil 3.24). Herhangi bir zorlanma nedeniyle ilmei oluturan iplik koptuu zaman, o ilmein bulunduu ubuktaki ilmekler aa veya yukar ynde ard arda bozulurlar ki buna kama denir. zellikle ince bayan oraplarnda grlr. Dz rg yaps ierisine asklar yerletirilerek kama problemi nlenmeye allmsa da, bu yapnn grn beenilip, benimsenmemitir. Olumamas iin tek are; kntl ve przl yzeyler ile kuma temas ettirmeyerek, kama oluturabilecek iplik kopularndan kanmaktr.

ekil 3.24. rme kumalarda ilmek kamas (Marmaral, 2004)

56

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

3.12.14. lmeklenme (lmek ekilmesi)

eitli d etkenler nedeniyle, kuma yzeyindeki bir ilmein, kuma dzlemi dna ekilerek bir iplik halkas meydana getirmesidir. Sonuta o ilmein bulunduu tm sradaki ilmeklerden iplik ekilecei iin, o srann yaps ve grn bozulacaktr. Kullanm srasnda ortaya kan bu problemin oluma ihtimalini azaltmak iin u yntemler uygulanabilir.

1) Kaln flamanl, yksek bkml ve elastikiyeti dk iplik kullanmak. 2) Przl yzeylerden kanmak (Marmaral, 2004).

3.12.15. Boncuklanma (Pilling)

Pilling, tekstil yzeylerinin giyim ve ykanmas srasnda oluan srtnme sonucu, kuma yzeyine bir veya daha fazla lifle tutunmu kk lif yumakklarnn meydana gelmesidir (ekil 3.25). Pillingi azaltmak iin alnabilecek nlemler yle sralanabilir: a) plik ile ilgili nlemler: 1) Bkm katsaysn arttrmak, 2) Kaln iplik kullanmak, 3) Karm yerine %100 tek cins iplik kullanmak 4) Daha az tyl iplikleri tercih etmek, 5) Katl iplik kullanmak, 6) Srasyla hava jeti, ring ve OE Rotor yntemleriyle erilmi iplikleri tercih etmek. b) rg yaps ile ilgili nlemler: 1) Skl arttrmak, 2) ift katl yaplar tercih etmek, 3) Kuman gramajn arttrmak.

57

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ekil 3.25. rme kumalarda pilling (Marmaral, 2004) Pilling problemi sadece yzeyin grn ve kullanmn bozmakla kalmaz, iplik yapsndan lif ayrld iin kullanm sresi de ksalr. rme kumalarn younluu dokuma kumalara gre daha az olduundan, liflerin yzeye g daha kolay olup pilling daha fazladr. Pilling iplik ve rg yzey zelliklerine bal olarak deiir. 3.12.16. Elastan plikle lgili Problemler

Son yllarda enine veya boyuna ynde elastikiyeti arttrmak, zellikle giyim srasnda oluacak deformasyonlar nlemek ve vcudu sarc giysiler retmek amacyla rme kumalarda elastan iplik kullanm giderek artmaktadr. Hafif kumalarda, spor giysilerde, fantezi i ve d giysiliklerde plak (yaln) elastan, oraplarda, kazaklarn yaka, kol ve bel lastiklerinde, eitli i ve d giysiliklerde kaplanm (gipe) elastan kullanlmaktadr. zellikle yuvarlak rmecilikte kullanm ok yaygn olan elastan ipliklerle ilgili bir problem yaamamak iin u noktalara dikkat edilmelidir. Elastan ipliin gerginlik ayarna ok dikkat edilmelidir. Eer iplik ok gergin ise kumata bzlmeler ve dalgalanmalar olur. Tersine yeterince gergin deilse elastan iplik kuma yzeyinde grlr ve istenen elastikiyet salanamaz. Kullanlacak elastan ipliin incelii istenen yapnn zelliklerine ve zemin

58

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI

ipliinin inceliine uygun olmaldr. Eer normalden kaln elastan iplik kullanlrsa grnm bozulur. Gereinden ince olan elastan iplik ise yeterli elastikiyeti salayamaz. Uzun zaman, akta bekletilen elastan iplikler kontrol edilerek

kullanlmaldr. Elastan ipliklerin temas ettikleri yzey ve deliklerin przsz ve temiz olmasna dikkat edilmelidir. Kuma sarmnda kat izi brakmayacak zel merdane kullanlmaldr. Bu amala yeni gelitirilmi olan, kuma tpn bir kenardan keserek ak en halinde saran zel mekanizmalar ok yararldr. Kuma topu fazla byk olmamaldr.

3.12.17. Kumata Krklar

rme kuma krlmalar, terbiye ilemleri srasnda ortaya kan bir hata trdr. zellikle ar kumalar halat eklinde terbiye edilirken, baz blgelerin katlanmas ile ortaya kar. Bu krklar terbiye ilemi srasnda fikse olabilir ve bu blgelerin boya alma miktar farkl olacandan bitmi kumata dalgal ve izgili bir grnm oluur. Bu hatalar nlemek veya en azndan azaltmak iin u nlemler alnabilir : 1) Kuma terbiye edilirken hortum iirici sistemler kullanmak 2) Krk nleyici ( kuma kayganlatrc ) maddeler kullanmak 3) Flotte orann arttrmak (Marmaral, 2004).

59

4. MATERYAL VE YNTEM

Banu AKKI

4. MATERYAL VE YNTEM 4.1. Materyal

Yuvarlak rme makinelerinde retilen sprem kumalarda oluan may dnmesine kullanlan ipliin hammaddesi, bkm yn, sra skl ve yuvarlak rme makinesinin apnn (Pus deerinin) etkilerini tespit etmek amac ile kuma numunelerinin rlmesi dnlmtr. Bu amala ok sayda kuma numunesine ihtiya duyulduu aktr. Ancak numunelerin iletme artlarnda rlecek olmas numune saysn snrlayc bir faktr olmutur. Bu amala yuvarlak rme sektrnde retilen rme kumalar iin ok kullanlan hammadde, iplik ve rme artlarnn seilmesine dikkat edilmitir. Pamuk ve viskon olmak zere iki farkl hammadde kullanlmtr. Numuneler, farkl gramaj salayacak ekilde farkl sklk deerinde rldnden toplam 36 farkl tipte numune kuma retilmitir. Sprem kumalar 28 fein inceliinde sk, orta ve gevek olmak zere 3 farkl ayarda, ribana ve interlok kumalar ise 18 fein inceliinde yuvarlak rem makinesinde rlmtr. Kumalarn sra skl, ubuk skl, may dnmesi (%) deerleri, patlama mukavemetleri, ekme deerleri, pilling deerleri ve hava geirgenlii parametreleri zerine allmtr. Tez kapsamnda ipliklerin temin edilmesi ve kumalarn retilmesi ORZE Tekstil bnyesinde yaplmtr. 4.1.1. almada Kullanlan plikler

Bu tez kapsamnda kullanlmak zere pamuk ve viskon rme iplikleri seilmitir. Pamuk rme ipliklerinin seilmesinde ama; pamuk iplikleri yuvarlak rme kumalarn retiminde yaygn olarak kullanlmasdr. Deneylerde kullanlmak zere Ne 20/1-30/1-40/1 penye ring pamuk iplikleri ve 30/1 ring ve OE Rotor viskon iplikleri (izelge 4.1) seilmitir. Bylece rlen yuvarlak rme kumalar arasndaki farklarn incelenmesi amalanmtr.

60

4. MATERYAL VE YNTEM

Banu AKKI

izelge 4.1. Kuma retiminde kullanlan iplik zellikleri


plik Cinsi plik zellikleri Birim Ortalama Ne Bkm Deeri Dzgnszlk Deeri (Uster) nce Yer (-% 50) Kaln Yer (+% 50) Neps (+%280) Mukavemet Deeri (RKM) Uzama Deeri Openend Rotor Karde Viskon Viskon 30,28 tur/metre 829 %U Adet/km Adet/km Adet/gr kgf/Nm % 9,7 7 19 43 16,1 8,2 29,42 862 9,3 5 12 36 17,32 7,1

Ring Pamuk 39,2 835 12,7 13 69 125 14,9 11,2

Ring Pamuk 29,64 807 11 9 38 64 17,2 9,5

Ring Pamuk Pamuk 29,61 760 12 13 44 59 16 8,1 20,25 780 9,8 5 15 37 19,7 8

4.1.2. almada Kullanlan Yuvarlak rme Makineleri

Bu almalar srasnda kullanlmak zere Orze tekstil iletmesinde bulunan Mayer CE tek plakal ve ift plakal yuvarlak rme makinelerinden yararlanlmtr. Tek plakal yuvarlak rme makinesinde sprem kumalar rlm, ift plakal yuvarlak rme makinesinde ribana kumalar rlmtr.

4.1.3. almada Kullanlan Kumalarn retimi

Bu alma srasnda kullanlmak zere sprem ve ribana kumalar retilmitir. Bu kumalar kullanlan iplik ve rg zelliine gre iletmede retilmesi mmkn en dk gramaj deerinden en yksek gramaj deerine kadar 3 farkl gramaj deerinde rlmtr. Yaplan ilemler sonucunda sprem, interlok ve ribana kuma olmak zere toplam 36 adet numune kuma (izelge 4.2) retilmitir.

61

4. MATERYAL VE YNTEM

Banu AKKI

izelge 4.2. almada kullanlan numuneler


Eirme ekli Numune No Hammadde rg Ayar 1 in'teki ubuk Sklklar (adet/1 in) 24 21 19 25 22 20 23 21 19 25 23 21 38,1 33,02 27,94 43,18 38,1 33,02 29 27 25 25 23 20 25 22 18 35,6 33 31 33 30 27 37 35 33 1 in'teki lmek Sra Sklklar (adet/1 in) 26 23 21 27 24 22 22 21 20 25 24 22 36 30 29 41 39 35 30 28 27 26 24 22 24 23 20 36 34 32 31 30 28 38 36 34 rg Cinsi RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM plik Numaras Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 40/1 40/1 40/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 40/1 40/1 40/1 40/1 40/1 40/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 20/1 20/1 20/1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK

OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG

SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK

62

4. MATERYAL VE YNTEM

Banu AKKI

4.2. Yntem

Kullanlan materyallerden yuvarlak rme makinelerinde retilen kumalar zerinde bir seri deneysel almalar yrtlmtr. Bu alma kapsamnda retilen rme kumalara; ilmek sra ve ubuk skl, may dnmesi, boyutsal deiim, patlama mukavemeti, pillinglenme, hava geirgenlii gibi test ilemleri uygulanmtr.

4.2.1. May Dnmesi

Pamuk, yn gibi doal liflerle yaplan yuvarlak rme kumalarda may dnmesi; poliester, poliamid gibi sentetik liflerden yaplan yuvarlak rme kumalardaki may dnmesine nazaran daha yksek olaca bilinmektedir. Bunun nedeni; sentetiklerin filament halde retilmesi ve tekstre ilemleri ile

kullanlabilirlik zelliklerinin gelitirilmesidir. Ayrca, termofikse ilemi liflerdeki gerilimlerin giderilmesini ve ipliin kararllk kazanmasn salamaktadr

(Yakartepe, 1998). Dolaysyla rme kumalardaki dnme derecesinin deeri, ncelikle kullanlan liflerin eidine baldr denilebilir. Farkl lifler farkl modllere (mukavemet, eilme ve kesme) ve farkl kesit yaplarna sahiptirler. Bunlar ipliin ierisinde farkl torsiyonel geniliklere neden olmaktadrlar (Sikander, 2004). Laboratuar artlarnda 48 saat kondsyonlanan kumalar gerekli dnme ve ekmezlik iaretlemeleri yaplarak 400C de 30 dk 800 devir hzla amar makinesinde ykanmtr. Ykanan kumalar atmosfer artlarnda sererek kurutulmutur. ekil 4.1de verilen izime gre; A noktasndan C noktasna ve B noktasndan D noktalarna olan mesafe milimetre olarak llmtr. Forml 1 yardmyla dnme yzdesi hesaplanmtr.

(2(AC-BD) / (AC+BD)) x 100 = % Dnme

63

4. MATERYAL VE YNTEM B C

Banu AKKI

DD

ekil 4.1. May dnmesi lm (Demirhan, F. , Meri, B. 2005 ) 4.2.2. lmek Skl lmek skl rme kuman belli bir uzunluundaki ilmek saysdr. Bu deneyde 1 cm. deki ilmek says hesaplanmtr. lmek sklklarnn belirlenmesi srasnda lp kullanlmtr. Kumata ilmek skl arttka arl da artacaktr. lmek skl, ubuk ve sra skl eklinde ifade edilmektedir. lmek ubuu skl rme makinesinin incelii yani ine says ile ilgilidir. lmek ubuk skl 1 cm uzunluktaki ilmek ubuk saysdr. lmek sra skl ise ilmein boyu ile ilgilidir. 1 cmdeki ilmek sra says, ilmek sra skln ifade etmektedir. lmein boyu kldke birim alandaki ilmek says artacaktr ve kuma arl da artm olacaktr. lmek skl kuman 5 farkl yerinde llerek ortalamas alnmtr

4.2.3. Boncuklanma (Pilling)

Pilling rme kuma yzeyindeki liflerin birbirine dolaarak boncuk olarak adlandrlan kk, top eklinde lif kmelerini oluturmasdr. Boncuklar genellikle anmadan ve ypranmadan dolay lif ularnn kuma yzeyine kmas nedeniyle oluur. zellikle materyalin srtnmeye maruz kald yerlerde gevek lif ular materyal yzeyinde toplanr ve minik toplar haline gelirler. Bu olay nispeten dk bkml ipliklerden ksa tapelli lif ularnn kamas sonucu oluur. Pilling yaka ve dirsek gibi genellikle srtnmenin fazla olduu ksmlarda meydana gelmektedir. rme kumalarda pilling dokuma kumalardan daha fazla grlmektedir. Pilling arttran unsurlar; ykama, kuru temizleme, az bkml ok katl ipliklerin kullanm,

64

4. MATERYAL VE YNTEM

Banu AKKI

sert fralama gibi temizleme hatalardr. Pillingi iplii oluturan elyaf zellikleri ve ipliin retim yntemi de etkilemektedir. Tez almasnda yaplan pilling testi Martindale andrma cihaznda TS EN ISO 12947-3 e gre yaplmtr. Bu deney srasnda numunelerin zerine yerletirilip belli bir basnta srtnmenin yapld diske yerletirilmek zere dairesel rme kuma numuneleri hazrlanmtr. Alnan numunelerin ap 14 cm dir. Her kuma iin 3 adet test numunesi alnmtr. Bu numuneler disk zerine yerletirilerek disk 2000 devir altrlarak pilling testleri yaplmtr. Daha sonra numune kumalar 5, 4, 3, 2, 1 eklindeki pilling skalasna gre deerlendirilmitir. Bu rakamlar;

5: pilling yok, 4: ok az pilling var, 3: orta derecede pilling, 2: ileri derecede pilling, 1: ar derecede pilling eklinde ifade edilmektedir.

4.2.4. Kuman En-Boy ekme Deerlerinin Hesaplanmas rme kumalar, kuma yapsnda kullanlan ipliklerin zelliklerine bal olarak farkl ekme zelliklerine sahiptir. Ayrca her ipliinde kendine zg belirli bir ekme nedeni vardr. Sentetik iplikler ile retilmi rme kumalarn boyutsal stabiliteleri, sl fiksaj ile ok rahat ve kolay bir ekilde salanabilmektedir. Asl sorun, doal ipliklerde ve zellikle en byk kullanm alanna sahip %100 pamuklu rme kumalardadr. Bunun yan sra bu problemler ,pamuk ile sentetik karm kumalarda da geerli olmasna karlk, bu kumalarda ekmezlik ilemleri daha kolay bir ekilde salanabilmektedir.Aada farkl iplikler ile retilmi rme kumalarn ekme nedenleri verilmitir.

65

4. MATERYAL VE YNTEM

Banu AKKI

Pamuklu ve viskon mamullerde ekme; relaksasyon ekmesi, yani i gerilimler nedeni ile ekme ve ime ekmesinden kaynaklanmaktadr. Sentetik elyaftan retilmi mamullerde ekme; termoplastik zelliklerinin sonucu ve i gerilimlerinin etkisi ile scak suda, buhar yada kuru sda ekme olmaktadr (Gr, 2007). Numunelerde en-boy ekme deerleri hesaplanmtr. Bu ilem iin ilk nce kumalar 50 cm x 50 cm ve 25 cm x 25 cm ablon ile kumalar kegen boyunca iaretlenmitir. Kumalar ykanp kurutulduktan sonra boyutlar atk ve zg ynnde kenarlar ve orta ksmdan olmak zere ksmdan llp, 3 deerin ortalamas alnmtr. ekme miktar;

X (% ekme Miktar) =100 x (lk Uzunluk-Son Uzunluk/lk Uzunluk)

ifadesinden hesaplanmtr. ekme deeri eksi iareti ile kuma genilemesi art iareti ile belirtilmitir.

4.2.5. Hava Geirgenlii

Hava geirgenlii, havann lifler, iplikler ve kuma yaps ierisinden geebilme kabiliyetini ifade eden, vcuttan geen havann tutulmas ya da dar iletilmesi ile ilgili bir kullanm zelliidir. Kuma oluturan lif yaps, iplik yaps, kuma konstrksiyonu ve kuman grd terbiye ilemlerinden etkilenen bir zellik olarak hava geirgenlii, s iletkenlii ile de paralellik sergilemektedir. Hava geirgenlii iyi olan kumalar, vcutta hava sirklasyonunu salarken hava geirgenlii dk olan kumalar hava sirklasyonunu keserek s kaybn nlemektedir ve bu durum liften kumaa bir ok zellikten etkilenebilmektedir. rnein tel says dk ince iplikli kumalar, tel says yksek kaln iplikli kuma konstrksiyonlarndan daha geirgendir (Kaplan, 2005). Dokuma kumalarda zg ve atk skl arttka havann gemesine kar diren de artmakta ve hava geirgenlii azalmaktadr. Kaln iplikli ve sk konstrksiyonlar daha az hava geirgenliine msaade etmekte ve bu durum baz

66

4. MATERYAL VE YNTEM

Banu AKKI

mamul kumalarda istenilen bir durum olabilmektedir. Lif tr asndan doal liflerin gzenekli yaplar nedeniyle iyi hava geirgenliine sahip olduu

sylenebilir. Kumaa uygulanan terbiye ilemlerinin hava geirgenliine etkisine bakldnda, genel olarak kuma gzenekliliini deitiren her uygulama hava geirgenliini de deitirmektedir. rnein; su geirmezlik apresi uygulanm bir kuma, gzeneklerin kaplama maddesi ile kapanmasndan dolay apre sonras hava geirgenlik zelliini kaybetmektedir. Baz terbiye ilemleri de kuma daha gzenekli yapp havann kuma iinde sirklasyonunu mmkn klmaktadr. plikleri hacimletiren ve kuma yzeyini tylendiren bitim ilemleri, havay hapsederek sirklasyonu nlemekte ve vcuda scaklk salamaktadr. Deneyin yaplnda TS 391 En ISO 9237 (1999) standard esas alnmtr. Vcudun rettii s; gerek s iletimiyle, gerekse terleme ardndan buharlaarak vcuttan uzaklatrlmaktadr. Kuman gzeneklilii ne kadar yksekse, ya da kuman hava geirgenlii ne kadar fazlaysa, vcutta oluan s ve nemin vcuttan uzaklatrlmas da o kadar etkili olmaktadr (Eryrk, 2004). Bir kumatan evreye s transferi, birok unsurdan etkilenmekte olan kompleks bir olgudur. Genel olarak kumalarn sl zelliklerini etkileyen temel parametreler: kuma kalnl, kuma ierisindeki durgun hava miktar ve kuma evresinde meydana gelen dsal hava hareketidir. Durgun hava miktarn belirleyen en nemli parametre, kuma gzenekliliidir. Giysi malzemelerini evreleyen hava; malzemelerin birbirine temas ettii yzeyler arasnda bulunan mikro-tabakalar ve malzemelerin temas etmedii yzeyler arasnda bulunan makro-tabaklardan olumaktadr. Bu tabakalardan herhangi birisindeki art, sl yaltm da artrmaktadr. Kumalardaki s transfer mekanizmas, lifler yani kat malzemeler tarafndan yaplan iletim ile araya giren hava tarafndan yaplan iletim, tanm ve snm ile meydana gelmektedir (Tyagi 2004). Kumalarda iplikler aras gzeneklilik arttka, hareket edebilen hava miktar da artacandan, sl izolasyon zellikleri azalmaktadr. zellikle hava akmnn yksek olduu rzgarl ortamlarda izolasyon etkisi daha da azalmaktadr. Ancak iplik iinde lifler arasnda bulunan boluklardaki hava genel olarak hareketsizdir ve izolasyonda byk rol oynamaktadr. plik ii gzenekliliin artmas, s

67

4. MATERYAL VE YNTEM

Banu AKKI

izolasyonunu artrmaktadr. Ayn zamanda lif ii gzenekliliin artmas da bu olguyu desteklemektedir.

4.2.6. Patlama Mukavemeti

Patlama mukavemeti, bir kuman ani bir kuvvetle yrtlmas iin gerekli olan dikey basncn miktardr. Patlama dayanm kumata bir patlak oluturmak iin gerekli delici kuvveti ve kuman belirli koullar altnda patlamaya kar koyma kabiliyetini ifade eder. Bunun iin kuman esnek bir diyaframa skca tutturulup bir blgede iirilerek, kuman patlatlmas iin gerekli basn dikkate alnr. Bir kuman her tarafna eit kuvvet etki ettirildiinde kuman gsterdii direnten patlama kuvvetine baml olarak bir de patlama basnc sz konusudur. Patlama mukavemeti testi; hava veya su ile genletirilen lastik bir zarn zerine gerilmi bir kuma patlatma ya da bir elik topun bastrld kuma patlatma eklinde yaplr. Bu test tr temel olarak rlm kumalarda kullanlmakla birlikte uak ve parat, yelken bezi vb kumalar gibi dokunmu endstriyel kumalar iinde kullanlr. Tm blgeler ve plikler en zayf noktay bulmak zere ayn anda snanmaktadr. nk test kuvveti bir merkezden da doru yaylmaktadr, tek ynl deildir. Patlama mukavemeti testi ISO 13938-2 standardna gre yaplmtr. Buna gre 30*30 cm boyutlarnda kare eklinde kuma numuneleri alnr. Burada kuman tamam test ilemine girmez sadece basn yzeyinin etki ettii ksm test edilir ama deney srasnda numunenin boyutlar daha geni tutulmutur. Hazrlanan numune, lastik bir diyafram zerine dairesel bir mengene eklindeki germe tertibat ile balanr. Basn altndaki bir gaz diyafram ve numuneyi, numune patlayana kadar iirir ve buna karlk gelen basn cihaz ekrannda okunur. Patlama sresi 20 2 sn ye ayarlanarak lm yaplr. Her kuma iin 5 adet test ilemi yaplmtr ve bunlarn ortalamas kuman patlama mukavemet deeri olarak belirlenmitir. Bu deerler incelenmitir.

68

4. MATERYAL VE YNTEM

Banu AKKI

Genel olarak bluz, gmlek, gece kyafetleri ve i amar gibi rme kumalar iin minimum patlama mukavemeti deeri 250-300 kPa civarndadr. Vcuda sk oturan etek ve pantolon gibi kumalar iin 430 kPa, rme cep astarlar iin 400 kPa patlama mukavemeti istenir.

69

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME 5.1. Deneysel Sonular 5.1.1. rme Kumalarda May Dnmesi Test sonular Orze rme letmesi bnyesinde rlen kumalarn may dnmesi sonular izelge 5.1de verilmitir.

izelge 5.1. May dnmesi test sonular


Numune No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 plik Numaras Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Hammadde VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PENYE PENYE PENYE Eirme ekli OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG rg cinsi RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM rg Dnme Ayar (%) SIKI 2,88 ORTA 5,97 GEVEK 6,79 SIKI 5,71 ORTA 7,52 GEVEK 7,89 SIKI 1,22 ORTA 3,81 GEVEK 4,67 SIKI 1,44 ORTA 4,32 GEVEK 5,59 SIKI 3,08 ORTA 4,41 GEVEK 4,9 SIKI 2,9 ORTA 3,69 GEVEK 4,3 SIKI 0,71 ORTA 1,44 GEVEK 2,25 SIKI 3,64 ORTA 4,32 GEVEK 5,52 SIKI 3,86 ORTA 4,48 GEVEK 6,69 SIKI 2,9 ORTA 3,66 GEVEK 4,44 SIKI 1,44 ORTA 2,94 GEVEK 4,32 SIKI 2,2 ORTA 3,1 GEVEK 3,96

30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 40/1 40/1 40/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 40/1 40/1 40/1 40/1 40/1 40/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 20/1 20/1 20/1

70

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5.1.2. Boncuklanma (Pilling) Testi Sonular

Sprem ve ribana rme kumalarda gramaj artlaryla pilling deerinin baz durumlarda deitirdii gzlenmitir. Bu deiim gramaj arttka pilling deerinin azalmas eklinde meydana gelmitir. Bu durum kuma gramajnn arttrlmasyla birlikte dokusunun sklamas ve daha sk olan bir yap olumasndan dolay pilling deerinin dt tahmin edilmektedir. Bu durumun sebebi; rme kuma gramaj aralnn ok yksek olmamasndan kaynaklanabilecei tahmin edilmektedir. Genel olarak ayn iplikten yaplan sprem ve ribana kumalarn pilling deerleri birbirine yakn seviyede kmtr. Fakat baz deerlerde ribana kumalarda pilling deerinin daha iyi olduu durumlarn varl sz konusudur. Bu durumun olumas ribana kumalarn rg yaps olarak daha kaln olmasndan kaynaklanabilecei tahmin edilmektedir. Bkm katsaysnn artmasyla iplik yapsnn daha da sklat ring ipliklerinde, yzeye kan lif saysnn azalmas pilling eiliminin azalmasnn sebebi olabilmektedir. izelge 5.2de numunelere ait pilling sonular verilmitir.

71

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

izelge 5.2. Pilling testi sonular


Numune No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 plik Numaras Ne 30/1 Ne 30/1 Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 40/1 40/1 40/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 40/1 40/1 40/1 40/1 40/1 40/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 20/1 20/1 20/1 Eirme Hammadde ekli VSKON OE Rotor VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG rg Cinsi rg Ayar RBANA SIKI RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK Pilling Deerleri 3/4 3 2/3 4 3/4 3 3 2/3 2 3/4 3 2/3 3 2/3 2 2/3 2 2 2/3 2 2 3 2/3 2/3 4 3/4 3 3/4 3 2/3 3 2/3 2 3 2/3 2

72

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5.1.3. Kuman En-Boy ekme Deerlerinin Hesaplanmas

izelge 5.3de numune kumalara ait enden ve boydan ekme deerleri gsterilmektedir. Test sonular 50cmde % olarak hesaplanmtr.

izelge 5.3. Kumalarn en-boy ekme deerleri


Eirme ekli Numune No En ekme (%) (50 cm) Boy ekme (%) (50 cm) Boy (25 cm) 24,2 21 19 20,4 19,4 18,5 20 18,5 17,8 22 21 18,7 24 23 22 24 23 22 24,75 24 23,5 22,5 21 20 21,5 20,1 19,7 23 22 21,8 22 21,1 20,4 24,5 23,8 23 Hammadde rg Ayar rg Cinsi En (25 cm) 25 23,7 22,5 25 23,1 22 30 32 33,5 27 27,5 28 23 22 21,5 25,5 24,5 22,5 25 24,5 24 25,5 26,5 26 22,5 22 21 22,5 24 23 23 22 21,4 23,5 22,9 22,5 plik Numaras Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne Ne 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 40/1 40/1 40/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 40/1 40/1 40/1 40/1 40/1 40/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 30/1 20/1 20/1 20/1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK

OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG

RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM

SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK

0,5 -2,5 -4 0 -2 -5 12 13,2 14,5 8 10 10 -1,5 -2,5 -3 2 -2 -3 -1 -2 -3 1 3 4 -8 -9 -10 -5,1 -6,3 -7,2 -6 -7 -8 -4,5 -5,7 -7

-1,5 -7 -11 -13 -15 -17 -15 -17 -19,2 -9 -11 -15 -2 -5 -7 -1,5 -2,5 -5 -0,5 -3,2 -6 -4 -5 -6 -5 -6,5 -7 -3 -4 -5,1 -4 -6,1 -7 -2 -3 -4

73

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5.1.4. Hava Geirgenlii Testi Sonular

izelge 5.4de almada kullanlan kumalara ait hava geirgenlii sonular gsterilmektedir.

izelge 5.4. Hava geirgenlii testi sonular


Numune No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 plik Numaras Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 20/1 Ne 20/1 Ne 20/1 Eirme Hammadde ekli VSKON OPEN-END VSKON OPEN-END VSKON OPEN-END VSKON RNG VSKON RNG VSKON RNG VSKON OPEN-END VSKON OPEN-END VSKON OPEN-END VSKON RNG VSKON RNG VSKON RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK OPEN-END PAMUK OPEN-END PAMUK OPEN-END PAMUK RNG PAMUK RNG PAMUK RNG Hava Geirgenlii rg Ayar (lt/dk) SIKI 337 ORTA 405,8 GEVEK 414,8 SIKI 275,99 ORTA 285,95 GEVEK 321,83 SIKI 180,11 ORTA 184,91 GEVEK 204,95 SIKI 176,56 ORTA 182,276 GEVEK 198,95 SIKI 220,075 ORTA 230,275 GEVEK 259,35 SIKI 130,089 ORTA 153,83 GEVEK 175,92 SIKI 240,59 ORTA 243,595 GEVEK 258,11 SIKI 302,1 ORTA 323,51 GEVEK 349,91 SIKI 293,094 ORTA 313,3 GEVEK 337,19 SIKI 193,91 ORTA 206,39 GEVEK 219,59 SIKI 194,276 ORTA 211,79 GEVEK 256,7 SIKI 152,75 ORTA 162,95 GEVEK 174,32

rg cinsi RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM

74

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5.1.5. Patlama Mukavemeti Testi Sonular

Ribana kumalarda en ak olarak gzlemlenen deer, penye ribana kumalarn OE Rotor ribana kumalara gre patlama mukavemeti deerlerinin daha yksek olduudur. Sprem ve ribana kumata bu durumun olumasnn nedeni ring ipliklerin OE Rotor ipliklerden daha yksek mukavemet deerlerine sahip olmasndan kaynakland tahmin edilmektedir. izelge 5.5de numune kumalarn patlama deerleri gsterilmitir. izelge 5.5. Patlama mukavemeti testi sonular
Numune No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 plik Numaras Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 40/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 30/1 Ne 20/1 Ne 20/1 Ne 20/1 Eirme ekli OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG RNG OE Rotor OE Rotor OE Rotor RNG RNG RNG rg Ayar SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK Patlama Mukavemeti Deeri (kPa) 352,3 335,8 329,2 378,7 373,6 361,4 298,1 271,4 258,1 341,2 324,3 301,3 765,4 699,3 694,1 956 924,4 887,1 822,4 666,7 635,7 448,1 426,7 402,1 579,1 571,1 466,5 703,4 623,9 553,1 587,3 538,4 443,6 539,2 499,6 482,5

Hammadde

VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON VSKON PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK PAMUK

rg Cinsi RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM

75

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5.2. Sonularn Deerlendirilmesi 5.2.1. rme Kumalarda May Dnmesinin ncelenmesi plik bkm katsaysnn dnmenin birinci sebebi olarak deerlendirildii bilinmektedir. Bkm katsays dtke dnme as da dmektedir. pliin yapsn bozan burulmann spirallemeye etkisi byktr. Yuvarlak rg

makinelerindeki sistem saysnn da dnme zerindeki etkisi bilinmektedir. Farkl iplik teknolojileri, ok farkl geometrik ve fiziksel zelliklere sahip iplik oluumuna sebep olmaktadr. Daha da ilerisinde lif ve harman eitleri iplik zelliklerini etkiler. Bu farkllklar Ring ve OE Rotor ipliklerinde farkl davran ekillerinin gelimesine sebep olurlar. rlen kuman skl da dnmeyi etkilemektedir. Gevek kumalar sk kumalara oranla daha yksek dnme as oluturmaktadrlar. Kuma relaksasyonunu arttran ykama, kuma spirallemesini de nemli bir ekilde arttrmaktadr. Makinenin dnme ynnn de spirallemeye nemli etkisi vardr. plik yksek bkml ise ribana rgs gibi dengeli yaplar tercih etmek gerekir, ancak bunu da salamak her zaman mmkn olmayabilir. ekil 5.1de ribana rg yapsnda ilmekler bir n bir arka yatakta farkl ynlerde olutuundan; n yatakta oluan ilmek belirli bir yne dnmek isterken, arka yatakta zt ynde oluan ilmekte ndeki ilmein tersi ynnde dnmek ister. Bu nedenle zt ynlerde oluan dnme momentleri birbirlerini dengeler ve saa sola arplmalar grlmez. ekil 5.1de verilen test sonularnda ribana ve interloklarda belirtilen may dnmelerinin nemli bir sorun tekil etmeyecei sylenebilir.

76

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

9 8 Dnme Deerleri(%) 7 6 5 4 3 2 1 0
SIKI RBANA ORTA RBANA GEVEK RBANA SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30

OPEN-END OPEN-END OPEN-END Ne 30 Ne 30 Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.1. Viskondan rlen ribana kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi Grafie bakldnda ring viskon ipliklerinden rlm kumalarda dnme deerlerinin daha yksek olduu grlmtr. Bunun asl kayna may dnmesine sebep tekil eden ipliin retiminden gelen bkmdr. Ring iplikler OE Rotor ipliklerden daha bkmldr. plie verilen bkm miktar ipliin bklme eilimini belirleyen en nemli faktrdr. Bu nedenle; ilmek halindeki iplik zerindeki fazla bkm nedeniyle daha fazla dnmeye yol at sylenebilir. Ayrca 3 farkl ayarda ring ve OE Rotor ipliklerden ribana kumalar retilmitir. Ayn iplikten rlen gevek ayardaki kumalarn may dnmeleri sk ayarda rlen kumalarn deerlerinden daha yksek kmtr. Bunun da nedeni; gevek yapl kumalarda ilmekler dnmek iin daha fazla alan bulacaklar ve bundan dolay da daha fazla dnme eilimi gsterecekler eklinde deerlendirilebilir.

77

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.2de; Sprem kumalarda yaps gerei ilmekler ayn ine yatana yan yana ayn ynde oluur (dizilir) ve ayn yne doru kayma eilimi gsterirler. Ring ve OE Rotor ipliklerinden rlen gevek ayardaki kumalarn may dnmeleri sk ayarda rlen kumalarn deerlerinden daha yksek kmtr. Bunun nedeni gevek yapl kumalarda, ilmekler dnmek iin daha fazla alan bulaca ve bunun sonucu olarak da daha fazla dnme eilimi gsterecei eklinde aklanabilir.
Dnme Deerleri(%) 6 5 4 3 2 1 0
SIKI SPREM ORTA SPREM GEVEK SPREM SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30

OPEN-END OPEN-END OPEN-END Ne 30 Ne 30 Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.2. Viskondan rlen sprem kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi

78

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.3de grld gibi, 40/1 penye ve 30/1 penye ipliklerden rlm interlok kumalarda 40/1 penyeden rlen interlok kuman may dnme deerlerinin 30/1 penye interlok kumaa gre daha yksek olduu gzlenmitir. 40/1 penye iplii 30/1 penye ipliine gre daha incedir. Bu nedenle rlen interlok kumata daha rahat alan bulacak ve dnme eilimi artacaktr. nterlok kumalarda da ayn ribana kumalardaki gibi oluan dnme momentleri birbirlerini dengeler ve saa sola

arplmalar grlmez. Bu nedenle may dnmesinin interlok kumalar da nemli bir sorun tekil etmeyecei sylenebilir.
6 5 4 3 2 1 0
SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30

D nm e D eerleri (% )

rg Cinsi

ekil 5.3. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi

79

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.4de; 40/1 penye ve 30/1 penye ipliklerden rlm ribana kumalarda 40/1 penyeden rlen ribana kuman may dnme deerlerinin 30/1 penye kumaa gre daha yksek olduu grlmtr. 40/1 penye iplii 30/1 penye ipliine gre daha ince olup bu nedenle rlen kumata daha rahat alan bulur ve dnme eilimi artar. Ribana kumalarda oluan dnme momentleri birbirlerini

dengeler ve saa sola arplmalar grlmez. Bu nedenle may dnmesi ribana kumalar iin nemli bir sorun olmayaca dnlebilir.

6 5 Dnme Deerleri (%) 4 3 2 1 0


SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVE K RBANA RNG Ne 30 SIKI RBANA RNG Ne 40 ORTA RBANA RNG Ne 40 GEVE K RBANA RNG Ne 40

rg Cinsi

ekil 5.4. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi

80

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.5de; Ne 40/1 pamuk ipliinden rlen sprem kumalarda gevek ayarda rlen sprem kumata ki dnmenin en fazla olduu gzkmektedir. Daha sonra bu sray orta ayarda rlm kuma, daha sonrada sk ayarda rlm kuma takip etmekte. Gevek ayarda rlen ince iplikli bu kumalarda dnme en yksek deere ulamtr. Bunun nedeni hem ipliin incelii hem de kuman rlmesi esnasnda verilen ayarn gevek olmasdr. Bu gevek yap sayesinde ince iplik geni alan bulduu iin daha fazla dnme eilimi gsterecektir. Ayn ekilde Ne 30/1 ve Ne 20/1 pamuk ipliinden rlen sprem kumalarda da gevek ayarda rlen numuneler daha fazla dnme eilimi gstermitir. Sprem kumalarda dnme bykten ke srasyla gevek ayar, orta ayar ve sk ayar eklinde sralanabilir.
8 Dnme Deerleri (%) 7 6 5 4 3 2 1 0
SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 20 RNG Ne 20 RNG Ne 20

rg Cinsi

ekil 5.5. Farkl numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi

81

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

eken (2004)in yapt incelemede; genel olarak; btn rg numunelerde; sklk faktr deeri sklatka 1 ilmek boyunun giderek kld grlmtr. rme as deerlerinin dt tespit edilmitir. eken; gevek yapl rg kumalarda ilmein dnebilmek iin kendisine kolaylkla alan bulabildiini, bylece dnmenin arttn belirtmitir (eken 2004). Bu almann sonucu literatr sonucuna uygundur. ekil 5.6ya bakldnda OE Rotor rotor pamuk iplikleri de, ring ipliklere gre daha dk bkmle erildiinden dnme problemi daha azdr. May dnmesini nlemek iin tabii ki en nemli faktr olan iplikteki bkmden doan bklme eilimini azaltmaktr. Bunun iin zellikle dz (sprem) rg yaplarnda dk bkml iplikler kullanlmaktadr. Fakat, zellikle lkemizde yetitirilen pamuk lifinin uzunluu, ince numaralarda dk bkml iplik retimi iin yeterli olmadndan; tek yatakl yuvarlak rme makinalarnda dz rg yapsnda retilen ve sprem kuma olarak tanmlanan bu yaplarda kullanlan rme ipliklerinde bkm snrlarnn ok zerlerine klmaktadr.
5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0
SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30 SIKI SPREM OPEN-END Ne 30 ORTA SPREM OPEN-END Ne 30 GEVEK SPREM OPEN-END Ne 30

Dnme Deerleri (%)

rg Cinsi

ekil 5.6. Ayn numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi

82

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

Tao ve arkadalar (1997)nn, rme kumalardaki may dnmesi iin yaptklar aratrmada, sprem kumalarda may dnmesine neden olan en nemli faktrn iplikteki bklme nedeniyle oluan basknn relaksasyonu olduu grmlerdir. plik dk gerilim yk altndayken kendi orijinal bkmsz haline dnme eilimindedir. Byle deiken bkme sahip iplik ilmek oluturursa bklmeye ait baskdan kurtulmak iin kuma iine doru ynelime sahip olacaktr. Sprem rme kumalarda, ubuun her bir ilmeinin ayn ekilde davranmas nedeni ile btn ubuk eilecektir. Deneysel sonular, sklk faktr verilen kuma iin iplik bkm deikenlii ile may dnmesi arttn, iplik bkm faktrnn kuman may dnmesinde nemli etkiye sahip olduunu gstermitir (Tao ve ark. 1997 a). Literatr taramalarna uygun sonular grlmektedir. 5.2.2. lmek Sklk Deerleri 5.2.2.1. lmek Sklk-Hava geirgenlii Deerleri

Hava geirgenlii giysi konforu asndan olduka nem tar. Gzeneklilik ve geirgenlik birbirleri ile ilikili olmakla birlikte, ayn anlama gelmemektedirler. Bu iki farkl kavram u ekilde tanmlanabilir: Eer bir kuma yksek gzeneklilie sahipse, geirgen olarak nitelendirilebilir. Sfr gzeneklilie sahip bir kuma ise sfr geirgenlie sahip olarak kabul edilebilir. ekil 5.7de hammaddesi viskon olarak rlen kumalarn sklklaryla hava geirgenlii arasndaki iliki gsterilmitir. ekilden de anlald gibi kuman ilmek sra ve ubuk sklklar hava geirgenlii ile ters orantldr. Sklklar arttnda hava geirgenlii azalmakta, sklklar azaldnda hava geirgenliinin artaca bilinmektedir.

83

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

30 25

450 400 350

20 15 10 5 0
SIKI RBANA ORTA RBANA GEVEK RBANA SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30

300 Hava Geirgenlii (lt/dk) 250 200 150 100 50 0

Sklk Deeri (adet/inch)

ubuk Skllklar lmek Sra Sklklar Hava Geirgenlii

OPEN-END OPEN-END OPEN-END Ne 30 Ne 30 Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.7. Viskon ipliklerden rlen ribana kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi

ekilde ayn numarada rlen ribana kuma tipinde 3 farkl ayarda kumalarn deerlerine bakldnda; 30/1 OE Rotordan rlen kumalarn hava geirgenlii daha yksek grlmektedir. Bunun nedeni olarak ipliin erilmesi srasnda iplie verilen bkm olaca tahmin edilmektedir.

84

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.8de; 30/1 OE Rotor iplikten rlen sprem kumalarn hava geirgenlii, 30/1 Ring iplikten rlen sprem kumalardan daha yksek kmtr. Ayrca hava geirgenlii rlen kuman gevek ayarda rlmesiyle daha da artmtr. Grlecei gibi hava geirgenlii sk ayardan, gevek ayara doru artmaktadr.

30 Sklk Deerleri (adet/inch) 25 20 15 10 5 0


SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM OPENNe 30 OPENNe 30 OPENNe 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG

210 205 200 195 190 185 180 175 170 165 160 Hava Geirgenlii (lt/dk)

ubuk Sklklar
Ne 30

lmek Sklklar Hava Geirgenlii

rg Cinsi

ekil 5.8. Viskon iplikten rlen sprem kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi

85

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.9da 40/1 Ring ve 30/1 Ring iplikten rlen interlok kumalarn sklklar ile hava geirgenlii kyaslanmaktadr. 40/1 Ring iplikten rlen interlok kumalarn hava geirgenlii deerleri 30/1 Ring iplikten rlen kumalar hava geirgenliine gre daha yksek kmtr. plik inceldike hava geirgenlii artmtr.
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30

S klk Deerleri (adet/inch)

300 250 200 150 100 50 0 Hava Geirgenlii (lt/dk)

ubuk Sklklar lmek Sra Sklklar Hava Geirgenlii

rg Cinsi

ekil 5.9. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi

86

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.10da; 40/1 Ring iplikten rlen ribana kumalarn hava geirgenlii deerleri, 30/1 Ring iplikten rlen kumalar hava geirgenliine gre daha yksek kmtr. plik incelii hava geirgenliini artrmtr. Hava geirgenlii sk ayardan, orta ayara, orta ayardan gevek ayara doru artmaktadr. ekle bakldnda sklkla hava geirgenlii arasnda ters bir orant grlmektedir.

35

400

30

350

300 S lk D rle (a e c ) k e e ri d t/in h H v G e li (lt/d ) a a e irg n i k 25 250 20 200 15 150 10 100 5

50

0
SIKI RBA NA RNG Ne 30 ORTA RBA NA RNG Ne 30 GEV EK RBA NA RNG Ne 30 SIKI RBA NA RNG Ne 40 ORTA RBA NA RNG Ne 40 GEV EK RBA NA RNG Ne 40

rg Cinsi

ubuk Sklklar lmek Sra Sklklar Hava Geirgenlii

ekil 5.10. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi

87

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.11de 3 farkl numaradaki ring pamuktan rlen kumalarn sklkhava geirgenlii ekilde gsterilmitir. ekil 37ye gre sprem kumalarda iplik incelii arttka hava geirgenlii artmtr. Bylece gzeneklilik artmtr. 40/1 Ring iplikten rlen kumalarn hava geirgenlii 30/1 ve 20/1den rlenlere gre daha yksek kmtr. Hava geirgenlii sk ayardan, orta ayara, orta ayardan gevek ayara doru artmaktadr.
40 35 S k l k D e e r l e r i (a d e t/ i n c h ) 30 25 20 15 10 5 0
SIKI SPREM RNG Ne 40 ORTA SPREM RNG Ne 40 GEVEK SPREM RNG Ne 40 SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30 SIKI SPREM RNG Ne 20 ORTA SPREM RNG Ne 20 GEVEK SPREM RNG Ne 20

400 350 H a v a G e i r g e n l i i (l t / d k ) ubuk Sklklar lmek Sra Sklklar Hava Geirgenlii 300 250 200 150 100 50 0

rg Cinsi

ekil 5.11. Farkl numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklkhava geirgenlii ilikisi

88

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.12de gsterilen grafie bakldnda; 30/1 OE Rotor ve 30/1 ring iplikten rlen sprem kumalarn sklk ve hava geirgenlii ilikisine bakldnda 30/1 OE Rotordan rlen kumalarn hava geirgenliinin daha yksek olduu grlmektedir.
S klk Deerleri (adet/in ch) 40 35 30 25 20 15 10 5 0
SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30 OPENNe 30 OPENNe 30 OPENNe 30

300 250 200 150 100 50 0

Hava G eirgenlii (lt/dk)

ubuk Sklklar lmek Sra Sklklar Hava Geirgenlii

rg Cinsi

ekil 5.12. Ayn numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklkhava geirgenlii ilikisi

89

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5.2.2.2. lmek Sklk-Dnme Deerleri

Aadaki grafikte ilmek skl ile dnme arasndaki ilikiye deinilmitir. ekil 5.13de gsterilen grafie bakldnda; 30/1 OE Rotor ve 30/1 ring iplikten rlen sprem kumalarn sklk ve dnme ilikisine bakldnda gevek yapl rglerde dnme eilimi daha fazla olmaktadr.

30 25 20 Dnme (%) 15 10 5 0
SIKI RBANA ORTA RBANA GEVEK RBANA SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30

30 Sklk Deeri (adet/inch) 25 20 15 10 5 0

OPEN-END OPEN-END OPEN-END Ne 30 Ne 30 Ne 30

Dnme lmek Sra Sklklar ubuk Sklklar

rg Cinsi

ekil 5.13. Viskon ipliklerden rlen ribana kumalarn sklk-dnme ilikisi

eken (2004)in yapt incelemede; genel olarak; btn rg numunelerde; sklk faktr deeri sklatka 1 ilmek boyunun giderek kld grlmtr. rme as deerlerinin dt tespit edilmitir. eken; gevek yapl rg kumalarda ilmein dnebilmek iin kendisine kolaylkla alan bulabildiini, bylece dnmenin arttn belirtmitir (eken 2004). Bu almann sonular literatre uygundur.

90

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.14de; 30/1 OE Rotor iplikten rlen sprem kumalarn hava geirgenlii, 30/1 Ring iplikten rlen sprem kumalardan daha yksek kmtr. Ayrca hava geirgenlii rlen kuman gevek ayarda rlmesiyle daha da artmtr. Grlecei gibi hava geirgenlii sk ayardan, gevek ayara doru artmaktadr.
30 25 D nm e (% ) 20 15 10 5 0
SIKI SPREM OPEN-END Ne 30 ORTA SPREM OPEN-END Ne 30 GEVEK SPREM OPEN-END Ne 30 SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30

30 25 20 15 10 5 0 S k lk D e e r i(a de t/in c h ) Dnme (%) ubuk Sklklar lmek Sra Sklklar

rg Cinsi

ekil 5.14. Viskon ipliklerden rlen sprem kumalarn sklk-dnme ilikisi

91

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.15de 40/1 Ring ve 30/1 Ring iplikten rlen interlok kumalarn sklklar ile dnme deerleri kyaslanmaktadr. 40/1 Ring iplikten rlen interlok kumalarn dnme deerleri 30/1 Ring iplikten rlen kumalar dnme eilimlerine gre daha yksek kmtr.
50 45 40 35 Dnm e (%) 30 25 20 15 10 5 0
SIKI NTERLOK RNG Ne 40 ORTA NTERLOK RNG Ne 40 GEVEK NTERLOK RNG Ne 40 SIKI NTERLOK RNG Ne 30 ORTA NTERLOK RNG Ne 30 GEV EK NTERLOK RNG Ne 30

45 Sklk Deerleri (adet/inch) 40 35 30 25 20 15 10 5 0

Dnme (%) lmek Sra Sklklar ubuk Sklklar

rg Cinsi

ekil 5.15. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn sklk-dnme ilikisi

92

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.16da; 40/1 Ring iplikten rlen ribana kumalarn dnme eilimleri, 30/1 Ring iplikten rlen kumalarn dnme eiliminden daha yksek kmtr. Dnme eilimi sk ayardan, orta ayara, orta ayardan gevek ayara doru artmaktadr
35 30 25 Dnme (%) 20 15 10 5 0
SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 40

35 30 25 20 15 10 5 0 Sklk Deerleri (adet/inch)

Dnme (%) lmek Sra Sklklar ubuk Sklklar

rg Cinsi

ekil 5.16. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn sklk-dnme ilikisi

93

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.17de 3 farkl numaradaki ring pamuktan rlen kumalarn sklkdnme eilimleri ekilde gsterilmitir. ekil 5.17ye gre sprem kumalarda iplik incelii arttka dnme eilimi artmtr. Bylece gzeneklilik artmtr.

40 35 30 Dnme (%) 25 20 15 10 5 0
SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM SPREM RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 20 RNG Ne 20 RNG Ne 20

40 Sklk Deerleri (adet/inch) Dnme (%) ubuk Sklklar lmek Sra Sklklar 35 30 25 20 15 10 5 0

rg Cinsi

ekil 5.17. Farkl numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklkdnme ilikisi

94

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.18de ring pamuktan rlen kumalarn sklk-dnme eilimleri ekilde gsterilmitir. ekil 5.18e gre sprem kumalarda dnme eilimine bakldnda birbirine yakn sonular grlmektedir.

40 35 30 Dnme (%) 25 20 15 10 5 0
SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30 SIKI SPREM OPEN-END Ne 30 ORTA SPREM OPEN-END Ne 30 GEVEK SPREM OPEN-END Ne 30

40 Sklk Deerleri (adet/inch) Dnme (%) ubuk Sklklar lmek Sra Sklklar 35 30 25 20 15 10 5 0

rg Cinsi

ekil 5.18. Ayn numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklkdnme ilikisi

95

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5.2.3. Boncuklanma (Pilling) Deerleri ekil 5.19; 30/1 OE Rotor ve Ring viskon iplikten rlen kumalarn pilling deerlerini gstermektedir. Deerlere bakldnda ring iplikten rlen kumalarn pilling deerleri daha yksek kmtr. Bu iplik yaps, srtnmenin etkisiyle de kan lif ularnn birikerek tylenmeye neden olmaktadr. Sonu olarak ring ipliklerden yaplan rme kumalarn daha az pilling deerleri vardr.

4,5 4 3,5 P illin D rle g e e ri 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0


SIKI RBANA ORTA RBANA GEVEK RBANA SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30

OPEN-END OPEN-END OPEN-END Ne 30 Ne 30 Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.19. Viskon iplikten rlen ribana kumalarn pilling sonular

96

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.20ye bakldnda ayn numarada ring viskon iplikten rlen kumalarn pilling grafiinde sonularn ring iplikten rlen kumalarda daha

yksek kt grlmtr. Pilling sonularn kaliteli hammadde deiiklii ile iyiletirebilecei sonucuna varlabilir.

4 3,5 3 Pilling Deerleri 2,5 2 1,5 1 0,5 0


SIKI SPREM ORTA SPREM GEVEK SPREM SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30

OPEN-END OPEN-END OPEN-END Ne 30 Ne 30 Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.20. Viskon iplikten rlen sprem kumalarn pilling sonular

97

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.21e bakldnda ayn rg yapsnda farkl numaral iplikten rlen kumalarn kyaslamas yaplmtr. Sonuta ince iplikten rlen kumalarn pilling deerleri daha yksek kmtr. Bu sonu iplik inceldike bkmn artmas ve da kana elyaf ularnn da iplik bnyesine ekilmesi eklinde aklanabilir.

5 4,5 4 3,5 P gD r illin e ei 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0


SIKI NTERLOK RNG Ne 40 ORTA NTERLOK RNG Ne 40 GEV EK SIKI ORTA NTERLOK RNG Ne 30 GEVEK NTERLOK RNG Ne 30 NTERLOK NTERLOK RNG Ne 40 RNG Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.21. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn pilling sonular

98

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.22de farkl numaralarda rlm ribana kumalarn pilling deerleri kyaslanm olup, en yksek deerlerin ince iplik olan 40/1 penye ipliinden rlen kumalarda olduu gzlenmitir. 40/1 penye ipliinden rlen kumalarn orta ve gevek olarak rlen 2 farkl ayarnda ok farkllk kmamtr. Ayn ekilde 30/1 penye ipliinden rlen kumalarda da orta ve gevek ayarda pilling deerleri birbirine yakn kmtr.

3,5

2,5

P gD r illin e ei

1,5

0,5

0
SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30 SIKI RBANA RNG Ne 40 ORTA RBANA RNG Ne 40 GEVEK RBANA RNG Ne 40

rg Cinsi

ekil 5.22. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn pilling sonular

99

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.23de grld gibi; farkl numaralardan rlen sprem kumalarn pilling sonularna bakldnda sralamann en iyi 40/1 penye iplikten rlen kumalarda olduu, daha sonra 30/1 penye iplikten rlen kumalarda, en kt deerlerinde 20/1 penyeden rlen kumalarda olduu grlmektedir. Yani iplik inceldike pilling azald grlmektedir.

4,5 4 3,5 Pilling Deeri 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0


SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK SPREMSPREMSPREMSPREMSPREMSPREMSPREMSPREMSPREM RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 20 RNG Ne 20 RNG Ne 20

rg Cinsi

ekil 5.23. Pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn pilling sonular

100

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.24de ayn numarada OE Rotor ve ring iplikten rlen sprem kumalarn pilling deerlerine bakldnda; ring iplikten rlen sprem kumalarda pillinginin daha az olduu grlmektedir. 30/1 ring iplikten rlen gevek ayarda rlen kumala, 30/1 OE Rotor iplikten orta ayarda rlen kuman pilling deerleri birbirine yakn kmtr.

4 3,5 Pilling Deeri 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0


SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30 SIKI SPREM OPEN-END Ne 30 ORTA SPREM OPEN-END Ne 30 GEVEK SPREM OPEN-END Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.24. Farkl pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn pilling sonular Msahli ve dierleri (2004), almalarnda pilling oluumunu etkileyen faktrleri incelemilerdir. Deneyler akrilik ve/veya yn elyafn ieren rg kumalar ile gerekletirilmitir. Kullanlan materyal, incelik, iplik bkm, rg raporu, ilmek uzunluu gibi parametrelerin pilling deerlerine etkisi incelenmitir. Deney sonularndan; iplik tyll ve ilmek geometrisinin daha ok boncuk ktlesi zerinde etkili olduu tespit edilmitir. Yksek bkmn, rg kuma zerinde sabitleerek kuman estetiini bozan boncuk saysn azaltt belirtilmitir. Deneyler sonucunda kan sonular numune almalar uygundur.

101

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5.2.4. Kuman En-Boy ekme Deerlerinin ncelenmesi

Tekstil mamuln oluturan kumalarn ykama sonras boyut deiimlerinin belirli snrlar iinde olmas olduka nemlidir. Ykamada boyut deiimi denildiinde ounlukla kuman boydan ekmesi yani ksalmas akla gelmektedir. nk kuma retimi srasnda hep boydan gerdirildii iin en fazla problem bu ynde olmaktadr. ekil 5.25de ayn numarada rlen ribana kumalarn kyaslamas yaplmtr. Sonuta endeki deiimlere bakldnda gevek ayarda OE Rotor

iplikten rlen kuma en fazla enden ekmitir. OE Rotor iplikten rlen kuman boydaki deiimine bakldnda en fazla yine gevek ayarda rlende olduudur.
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA RBANA OPENNe 30 OPENNe 30 OPENNe 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30

Boyutsal Deiim (%)

rg Cinsi

Enden Deiim Boydaki Deiim

ekil 5.25. 30/1 Viskon ipliinden rlen ribana kumalarn boyutsal deiimleri

Ring iplikten rlen kumalarn endeki deiimine bakldnda en yksek gevek ayarda rlende, boydaki deiime bakldnda yine gevek ayarda rlende olduudur.

102

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.26da

30/1 OE Rotor

viskon iplikten rlen kumalarn en ve

boydaki ekmezlik deerleri en yksek gevek ayarda grlmektedir. 30/1 ring viskon iplikten rlen kumalarda endeki en yksek ekmezlik deerleri orta ve gevek ayarda grlmektedir. Boydaki ekmezlik deeri ise en fazla gevek ayardadr.

25

B oyutsal D eiim (%)

20

15

10

0
SIKI ORTA GE VEK SIKI ORTA GEVEK SPRE M SP REM SP M SPREM SP RE REM SPRE M OP ENEND Ne 30 OPE NEND Ne 30 OPENE ND Ne 30 RNG RNG RNG

Ne 30

Ne 30

Ne 30

Enden Deiim Boydaki Deiim

rg Cinsi

ekil 5.26. 30/1 Viskon ipliinden rlen sprem kumalarn boyutsal deiimleri

103

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.27de 40/1 pamuktan rlen kumalarn enden ekmezlik deerlerine bakldnda en dk sk ayarda rlen kumata, en yksek gevek ayarda olduunu grlmektedir. Boy ekmezlik deerlerine bakldnda en yksek gevek ayarda, en dk sk ayarda olduudur.

8 7 6 5 4 3 2 1 0
SIKI ORTA GEVEK SIKI ORTA GEVEK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK NTERLOK RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 30 RNG Ne 30 RNG Ne 30

Boyutsal Deiim (%)

rg Cinsi

Enden Deiim Boydaki Deiim

ekil 5.27. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn boyutsal deiimleri

30/1 ring pamuktan rlen kumalarn enden ekmezlik deerlerine bakldnda en dk sk ayarda rlen kumata, en yksek gevek ayarda olduunu grlmektedir. Ancak sk ve orta ayarda rlen kumalarn deerleri birbirine yakn kmtr. Boy ekmezlik deerlerine bakldnda en yksek gevek ayarda, en dk sk ayardadr. 40/1 Penye iplikten rlen kumalarn enden ve boydan ekmezlik deerleri 30/1 penye iplikten rlen kumalardan daha yksek kmtr (ekil 5.27).

104

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

30/1 pamuktan rlen kumalarn enden ekmezlik deerlerine bakldnda (ekil 5.28) en dk sk ayarda rlen kumata, en yksek gevek ayarda olduunu grlmektedir. Boy ekmezlik deerlerine bakldnda en yksek gevek ayarda, en dk sk ayardadr. 40/1 pamuktan rlen kumalarn enden ekmezlik deerlerine bakldnda en dk sk ayarda rlen kumata, en yksek gevek ayarda olduunu grlmektedir. Bu kumalarn boy ekmezlik deerlerine bakldnda en yksek gevek ayarda, en dk sk ayarda rlen kumatr.

7 6 5 4 3 2 1 0
SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30 SIKI RBANA RNG Ne 40 ORTA RBANA RNG Ne 40 GEVEK RBANA RNG Ne 40

Boyutsal Deiim (%)

rg Cinsi

Enden Deiim Boydaki Deiim

ekil 5.28. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn boyutsal deiimleri

105

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.29a bakldnda 40/1 penye ipliinden rlen kumalarda enden ve boydan ekmezlik deerlerin en yksek olduu grlmektedir ve en yksek ekmezlik deerleri gevek ayarda rlen kumalarda grlmtr. Srayla 40/1, 30/1 ve 20/1 penye eklinde enden ve boydan ekmezlik deerleri bykten ke sralanabilir. Seyrek rglerdeki ekmenin daha fazla olduu belirtilmitir. Ayn makinede ve ayn ayar deerleri ile, ince ve kaln iplik kullanlarak yaplan rme kumalardan, ince iplik kullanlann seyrek olmas dolaysyla daha fazla ektii grlmtr.

12 Boyutsal Deiim (%) 10 8 6 4 2 0


SIKI SPREM RNG Ne 40 ORTA SPREM RNG Ne 40 GEVEK SPREM RNG Ne 40 SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30 SIKI SPREM RNG Ne 20 ORTA SPREM RNG Ne 20 GEVEK SPREM RNG Ne 20

rg Cinsi Enden Deiim Boydaki Deiim

ekil 5.29. Pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn boyutsal deiimleri

106

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.30da; ayn numarada OE Rotor ve ring iplikten rlen sprem kumalarn enden ekmezlik deerlerine bakldnda en yksek deer OE Rotor iplikten rlen kumalarda grlmtr. Boydan ekmezlik deerleri de OE Rotor iplikten rlen ve gevek ayardaki kumata en fazla kmtr.

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
SIKI SPREM RNG ORTA SPREM RNG GEVEK SPREM RNG SIKI SPREM OPENEND Ne 30 ORTA SPREM OPENEND Ne 30 GEVEK SPREM OPENEND Ne 30

Boyutsal Deiim (%)

Ne 30

Ne 30

Ne 30

rg Cinsi Enden Deiim Boydaki Deiim

ekil 5.30. Pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn boyutsal deiimleri

Ahmadcanov, H. (1995), dz rme makinasnda rlen RL tek katl (sprem) ve RR-RB (ribana) rg yaplar esas alnarak, zerinde farkl sklk ayarlarnda elde edilen kuma yaplarnn fiziksel zelliklerini incelemitir. ncelenen kuma zellikleri ilmek sklklar, arlk, boyutsal deerlerdir. Buna gre ilmek sklklarnda ve en bzlmelerinde RL tek katl rglerin RR-RB ift katl rglere gre byk deerlerde olduu savunulmutur. Gramaj, kuma geniliinde, boy uzunluunda ve boy % bzlmelerinde RR-RB ift katl rglerin daha byk deerlerde olduu sonucuna ulalmtr. almamzda bu sonuca uygun sonular vermektedir.

107

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

5.2.5. Patlama Mukavemeti Deerleri

Patlama mukavemeti test deerleri sprem ve ribana kumalar iin ayr ekillerde gsterilmitir. ekil 5.31de ayn numarada ring ve OE Rotor viskon iplikten rlen kumalarn patlama mukavemetleri kyaslanmaktadr. Ring iplikten rlen

kumalarn patlama mukavemetleri daha yksek kmtr.

Patlama Mukavemeti (kPa)

390 380 370 360 350 340 330 320 310 300
SIKI RBANA OPEN-END Ne 30 ORTA RBANA OPEN-END Ne 30 GEVEK RBANA OPEN-END Ne 30 SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.31. Viskondan rlen ribana kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

108

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.32de ribana kumalarda en ak olarak gzlemlenen deer, penye ribana kumalarn OE Rotor ribana kumalara gre patlama mukavemeti deerlerinin daha yksek olduudur. Ayn numarada ring ve OE Rotor viskon iplikten rlen kumalarn patlama mukavemetleri kyaslanmaktadr. ekil 5.38e gre ring iplikten rlen kumalarn patlama mukavemetleri daha yksek kmtr.

400 Patlama Mukavemeti (kPa) 350 300 250 200 150 100 50 0
SIKI SPREM OPEN-END Ne 30 ORTA SPREM OPEN-END Ne 30 GEVEK SPREM OPEN-END Ne 30 SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.32. Viskondan rlen sprem kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

109

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.33da ayn numaradaki ring viskon ipliinden rlen ribana ve sprem kumalarn patlama mukavemeti test sonularna bakldnda ribana kumalarn patlama mukavemetleri daha yksek kmtr.

400 Patlama Mukavemeti (kPa) 350 300 250 200 150 100 50 0
SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30 SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.33. Ring viskondan rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

110

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.34da ayn numaradaki OE Rotor viskon ipliinden rlen ribana ve sprem kumalarn patlama mukavemeti test sonularna bakldnda yine ribana kumalarn patlama mukavemetleri daha yksek kt grlmektedir.

400 Patlama Mukavemeti (kPa) 350 300 250 200 150 100 50 0
SIKI RBANA OPEN-END Ne 30 ORTA RBANA OPEN-END Ne 30 GEVEK RBANA OPEN-END Ne 30 SIKI SPREM OPEN-END Ne 30 ORTA SPREM OPEN-END Ne 30 GEVEK SPREM OPEN-END Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.34. OE Rotor viskondan rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

111

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.35de farkl numarada iplikten rlen interlok kumalarn patlama mukavemeti deeri 40/1 penye iplikten rlen kumalarda daha dk kmtr. 40/1 penyeden rlen kumalarda sk ayardan gevek ayara doru gidildike deerle dmektedir. Bunun nedeni ise rg mukavemetinin azalmasdr. yapsnn seyreklemesidir. Bylece

1200 1000 800 600 400 200 0


SIKI NTERLOK RNG Ne 40 ORTA NTERLOK RNG Ne 40 GEVEK NTERLOK RNG Ne 40 SIKI NTERLOK RNG Ne 30 ORTA NTERLOK RNG Ne 30 GEVEK NTERLOK RNG Ne 30

Patlama Mukavemtei (kPa)

rg Cinsi

ekil 5.35. Pamuk ipliinden rlen interlok kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

112

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.36de 40/1 penye ipliinden rlen kumalarn patlama mukavemeti 30/1 penye iplikten rlen kumalara gre daha dk kmtr. Patlama mukavemeti deerleri her iki kuma cinsi iinde sk ayardan gevek ayara doru azalmaktadr.

900 800 Patlama Mukavemtei (kPa) 700 600 500 400 300 200 100 0
SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30 SIKI RBANA RNG Ne 40 ORTA RBANA RNG Ne 40 GEVEK RBANA RNG Ne 40

rg Cinsi

ekil 5.36. Pamuk ipliinden rlen ribana kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

113

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.37de 3 Farkl kuman patlama mukavemetlerine bakldnda en yksek deerin 30/1 penye ve 20/1 penyeden rlen kumalarda olduu grlmektedir. Ancak 20/1 penyeden rlen kuman patlama mukavemeti deerinin en yksek olmamas, grd terbiye ilemleriyle alakal olabilir.

P atlam a M ukavem eti (kPa)

800 700 600 500 400 300 200 100 0


SIKI SPREM RNG Ne 40 ORTA SPREM RNG Ne 40 GEVEK SPREM RNG Ne 40 SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30 SIKI SPREM RNG Ne 20 ORTA SPREM RNG Ne 20 GEVEK SPREM RNG Ne 20

rg Cinsi ekil 5.37. Pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

114

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.38de ayn numarada pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn patlama mukavemetine bakldnda ring iplikten rlen kumalarn deerlerinin daha yksek olduu grlmektedir. Sk ayardan gevek ayara gidildike deerlerin azald grlmektedir.

Patlam a M ukavem eti (kP a)

800 700 600 500 400 300 200 100 0


SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30 SIKI SPREM OPEN-END Ne 30 ORTA SPREM OPEN-END Ne 30 GEVEK SPREM OPEN-END Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.38. Ayn numarada pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

115

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.39da 40/1 penye ipliinden rlen interlok ve sprem kumalarn patlama mukavemetleri kyaslanmtr. nterlok kumalarn patlama mukavemeti deerleri sprem kumaa gre daha yksek kmtr. Kumalarn patlama mukavemeti deerleri iplik retim tipinden, iplik numarasndan ve rg tipinden etkilenebilir.

Patlam a M ukavem tei (kPa)

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0


SIKI ORTA GEVEK SIKI RBANA RNG Ne 40 ORTA RBANA RNG Ne 40 GEVEK RBANA RNG Ne 40 SIKI SPREM RNG Ne 40 ORTA SPREM RNG Ne 40 GEVEK SPREM RNG Ne 40 NTERLOK NTERLOK NTERLOK RNG Ne 40 RNG Ne 40 RNG Ne 40

rg Cinsi

ekil 5.39. 40/1 Ne Pamuk ipliinden rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

116

5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME

Banu AKKI

ekil 5.40da 30/1 penye ipliinden rlen interlok, ribana ve sprem kumalarn patlama mukavemetleri ekil de kyaslanmtr. nterlok kumalarn patlama mukavemeti deerleri ribana ve sprem kumaa gre daha yksek kmtr. En yksek deerler interlok kumalarda daha sonra ribana da, en son olarak sprem kumata kmtr. rg yaps patlama mukavemetini etkilemitir.

1200 P atlama Mukavemeti (kPa) 1000 800 600 400 200 0


SIKI NTERLOK RNG Ne 30 ORTA NTERLOK RNG Ne 30 GEVEK NTERLOK RNG Ne 30 SIKI RBANA RNG Ne 30 ORTA RBANA RNG Ne 30 GEVEK RBANA RNG Ne 30 SIKI SPREM RNG Ne 30 ORTA SPREM RNG Ne 30 GEVEK SPREM RNG Ne 30

rg Cinsi

ekil 5.40. 30/1 Ne Pamuk ipliinden rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi

117

6. GENEL DEERLENDRME VE SONU

Banu AKKI

6. GENEL DEERLENDRME VE SONU

Bu deneysel ilemler sonucunda kartlabilecek en temel sonu; rme kuma zellikleri, kullanlan elyaf zelliklerinden balayarak, iplik, rme yzey zellikleri ve terbiye ilemlerine kadar tm iletme parametrelerinden etkilenmektedir. Bundan dolay rme kumalardan kullanm yerinde istenen zellikler belirlenerek, bu zelliklere uygun elyaf, iplik, rg yzeyi ve terbiye ilemleri seilmelidir. plik bkm katsays may dnmesinin birinci sebebidir. Bkm katsays dtke dnme as da dmektedir. pliin yapsn bozan burulmann spirallemeye etkisi byktr. Yuvarlak rg makinelerindeki sistem saysnn da dnme zerinde byk etkisi vardr. Farkl iplik teknolojileri, ok farkl geometrik ve fiziksel zelliklere sahip iplik oluumuna sebep olmaktadr. Daha da ilerisinde lif ve harman eitleri iplik zelliklerini etkiler. Bu farkllklar Ring ve OE Rotor ipliklerinde farkl davran ekillerinin gelimesine sebep olurlar. rlen kuman skl da dnmeyi etkilemektedir. Gevek kumalar sk kumalara oranla daha yksek dnme as oluturmaktadrlar. Kuma relaksasyonunu arttran ykama, kuma spirallemesini de nemli bir ekilde arttrmaktadr. Makinenin dnme ynnn de spirallemeye nemli etkisi vardr. plik yksek bkml ise ribana rgs gibi dengeli yaplar tercih etmek zm yolu olabilir. pliin bklme eilimi, rme ileminden nce buharla bkm fikse edilerek azaltlabilir. Bu sebepten dnmenin azaltlmas salanabilir, ancak bu yntemin kuman tutumunu

sertletirici bir zellii vardr. Tek kat yerine ift kat iplik kullanld takdirde de may dnmesi azaltlabilir, ancak katlama ilave masraf olacaktr, kuman tuesi de deiecektir. Sprem kumalarda; ilmekler ayn ine yatana yan yana ayn ynde oluur ve ayn yne doru kayar. Bunun nedeni ise gevek yapl kumalarda, ilmekler dnmek iin daha fazla alan bulurlar, bundan dolay daha fazla dnme eilimi gstermitir. Ribana ve interlok gibi dengeli yaplarda dnme problemi sprem kumalarda ki kadar nemli sorun tekil etmedii sylenebilir.

118

6. GENEL DEERLENDRME VE SONU

Banu AKKI

Bkm katsaysn arttrmak, daha az tyl iplikleri tercih etmek, katl iplik kullanmak, skl arttrmak ve ift katl yaplar tercih etmek pilling sorununu en aza indirmek iin gerekli yntemlerdir. Farkl numaralardan rlen sprem kumalarn pilling sonularna

bakldnda sralamann en iyi 40/1 penye iplikten rlen kumalarda olduu, daha sonra 30/1 penye iplikten rlen kumalarda, en kt deerlerinde 20/1 penyeden rlen kumalarda olduu grlmektedir. Deerlere bakldnda ring iplikten rlen kumalarn pilling deerleri daha yksek kmtr. Bu iplik yaps, srtnmenin etkisiyle de kan lif ularnn birikerek tylenmeye neden olmaktadr. Ring iplikler daha az tyldr ve penye ipliklerin dzgn uzun yaplar vardr. Penye sistemi ile retilen iplikten elde edilen kuman OE-rotor sistemiyle elde edilen kumaa gre daha az boncukland gzlenmitir. rme yapsnn kuman ekme zelliklere etkisinin aratrld almalarda, seyrek rglerdeki ekmenin daha fazla olduu belirtilmitir. Ayn makinede ve ayn ayar deerleri ile ince ve kaln iplik kullanlarak yaplan rme kumalardan, ince iplik kullanlann seyrek olmas dolaysyla daha fazla ektii grlmtr. rg kumalarn boyut stabilitesi asndan uygulanan terbiye ilemleri byk nem tar. Uzun ya prosesler ve mekanik kuvvetlerin etkisiyle rme kumalarn ekme potansiyeli artabilir. Ya terbiye ilemleri srasnda rme kuma dinlenip i gerilimlerden kurtulmas gerekirken, boydan gerilimlere maruz braklarak terbiye ilemi yaplr. rme kumalarn yaplarnn dokuma kumalara gre daha gevek olmas, birim alandaki balant saysnn az olmas nedeniyle slandklarnda daha fazla boyut deiimi meydana gelmektedir. rme kumalarn ekmesine etki eden bir ok faktr tanmlanmtr. Lif karakteristii, iplik bkm, ilmek uzunluu, kullanlan makina tipleri, rme kuman makinada sarlrken zerine ald gerilim, terbiye ilemlerinin farkll, dikim ilemleri, ykama ve kurutma metotlarnn farkll bunlardan bazlardr. Ykamada boyut deiimi denildiinde ounlukla kuman boydan ekmesi yani ksalmas akla gelmektedir. nk kuma retimi srasnda hep boydan gerdirildii iin en fazla problem bu ynde grlmektedir.

119

6. GENEL DEERLENDRME VE SONU

Banu AKKI

Kumalarda ykama sonras ortaya kan sarkma veya bollama ise daha az grlen bir problemdir. En bzlmelerinde RL tek katl rglerin RR-RB ift katl rglere gre byk deerlerde olduu grlmektedir. En ve boy ekmelerinde OE Rotor ve ring viskon ipliklerinden rlen ribana kumalarda ring ipliklerindeki ekme deerlerinin daha yksek olduu

grlmektedir. OE Rotor ve ring viskon ipliklerinden rlen sprem kumalarda OE Rotor ipliklerindeki ekme deerlerinin daha yksek olduu grlmektedir. Ring ipliklerinden rlen 40/1 penye interlok ve 30/1 penye interlok kumalarnn en ve boy ekme deerlerinin ende birbirine yakn sonular verdii, boyda ise 40/1 penyenin deerlerinin daha yksek olduu grlmtr. Ring ipliklerinden rlen 40/1 penye ribana ve 30/1 penye ribana kumalarnn en ve boy ekme deerlerinin boyda birbirine yakn sonular verdii, ende ise 40/1 penyenin deerlerinin daha yksek olduu grlmtr. Ring ipliklerinden rlen 40/1 penye, 30/1 penye, 20/1 penye kumalarnn en ve boy ekme deerlerinin ende 30/1 ile 20/1 penye ipliklerinin birbirine yakn sonular verdii, 40/1 penyenin ise daha yksek ekme deerleri verdii grlmtr. Boyda ise 40/1 penyenin deerlerinin en yksek olduu, en dk deerlerin de 20/1 penyenin olduu grlmtr. Ayn numarada iplikten rlen kumalarn hava geirgenlii deerleri OE Rotor iplikten rlen kumalarda daha yksek kmtr. Bunun nedeni lifler arasndaki boluklarn ring iplikten daha fazla olmasdr. Sk ayardan gevek ayara doru gidildike deerler artmaktadr. rg yapsnda boluklarn artmas ve rgnn seyrek olmas nedeniyle deerler artmtr. Sklklar arttnda hava geirgenlii azalmakta, sklklar azaldnda hava geirgenliinin artaca bilinmektedir. Kuman ilmek sra ve ubuk sklklar hava geirgenlii ile ters orantldr. Kumalarn patlama mukavemeti; iplik hammadde tipinden, sklktan, iplik numarasndan ve rg tipinden etkilenmektedir. En yksek deerler interlok kumalarda daha sonra ribanada, en son olarak sprem kumata kmtr. rg yapsnn patlama mukavemetini etkiledii sylenebilir.

120

6. GENEL DEERLENDRME VE SONU

Banu AKKI

Ayn numarada pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn patlama mukavemetine bakldnda ring iplikten rlen kumalarn deerlerinin daha yksek olduu grlmektedir. Sk ayardan gevek ayara gidildike deerlerin azald grlmektedir. 30/1 OE Rotordan rlen kumalarn hava geirgenlii daha yksek grlmektedir. Bunun nedeni olarak ipliin erilmesi srasnda iplie verilen bkm ve sahip olduu helisel yap olaca dnlmektedir. 30/1 OE Rotor iplikten rlen sprem kumalarn hava geirgenlii, 30/1 Ring iplikten rlen sprem kumalardan daha yksek kmtr. Ayrca hava geirgenlii rlen kuman gevek ayarda rlmesiyle daha da artmtr. Grlecei gibi hava geirgenlii sk ayardan, gevek ayara doru artmaktadr. 40/1 Ring iplikten rlen interlok kumalarn hava geirgenlii deerleri 30/1 Ring iplikten rlen kumalar hava geirgenliine gre daha yksek kmtr. 40/1 Ring iplikten rlen ribana kumalarn hava geirgenlii deerleri, 30/1 Ring iplikten rlen kumalar hava geirgenliine gre daha yksek kmtr. plik incelii hava geirgenliini artrmtr. 40/1 Ring iplikten rlen kumalarn hava geirgenlii 30/1 ve 20/1den rlenlere gre daha yksek kmtr. Hava geirgenlii sk ayardan, orta ayara, orta ayardan gevek ayara doru artmaktadr. 30/1 OE Rotor ve 30/1 ring iplikten rlen sprem kumalarn sklk ve dnme ilikisine bakldnda gevek yapl rglerde dnme eilimi daha fazla olmaktadr. 30/1 OE Rotor iplikten rlen sprem kumalarn hava geirgenlii, 30/1 Ring iplikten rlen sprem kumalardan daha yksek kmtr. Ayrca hava geirgenlii rlen kuman gevek ayarda rlmesiyle daha da artmtr. Sprem kumalarda iplik incelii arttka dnme eilimi artmtr.

121

KAYNAKLAR

AHMADCANOV, H., 1995. Dz rme Kumalarda Sklk Deiimlerinin Kuma Yaps ve zellikleri zerindeki Etkilerinin ncelenmesi. Yksek Lisans Tezi Uluda niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Bursa, 86 s. ARAUJO, M. D., SMITH, G., 1989. Spirality of Knitted Fabrics, Part II: the Effect Of Yarn Spinning Technology on Spirality.Textile Research Journal s.350- 356 CANDAN, C., 1998. rme pliklerinden Beklenen zellikler. rme Teknik Dergisi, Say: Nisan, s. 38-40. CHEN, Q.H., AU, K.F., YUEN, C.W.M. and YEUNG, K.W. 2003. Effect of Yarn And Knitting Parameters on the Spirality of Plain Knitted Wool Fabrics. Textile Research Journal, s.421-426. ELK, O., UAR, N., ERTURUL, S., 2005 Determination of Spirality in Knitted Fabrics by Image Analyses. Fibres and Textiles, s.47-49. EKEN, F., 2007. Sprem Kumalarda Grlen May Dnmesi Nedenleri ve nleme Metodlar. Dokuz Eyll niversitesi Tekstil Mhendislii Blm. DEERL, G., 1994. Pamuk plik zelliklerinin rme Kuma Kalitesi zerine Etkileri Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 48 s. DERMENC, Z., 2007. Investigation of Spirality on Single Jersey Fabrics. Yksek Lisans Tezi, Gaziantep niversitesi, Fen Mhendislii, Gaziantep, 118s. DEMR, A., 1999. Tekstil Teknolojisi, an Ofset, stanbul, 368 s. DEMRHAN, F., MER, B., 2004. rme Kuma ve Giysilerde Ykama ve Kurutma Sonras Boyut Deiimlerinin ncelenmesi. Uluda niversitesi, Tekstil Mhendislii, Bursa. DOYLE, P. J., 1953. Fundamental Aspects of the Design of Knitted Fabrics. J. Textile Inst. 4(84), 561-578. ERKO, S., 2006, Yuvarlak rme Makinelerinde retilen rme Kumalarn Tezi zelliklerini Etkileyen Parametrelerin ncelenmesi. Yksek Lisans ukurova niversitesi, Adana. Bilimleri Enstits, Tekstil

122

ERYRK, S.H., 2004. Polar Kumalarn Konfor zelliklerinin ncelenmesi. rme htisas, Vol.7, s.38- 42. GR, M., 2007. Yuvarlak rme Kumalarda En ekmezlik Gramaj Seminer Notlar. stanbul. GLSEVN, N., 2005. Spor Giysilerin Konfor zellikleri zerine Bir Aratrma Ege niversitesi Yksek Lisans Tezi, zmir. GDE, T., 1998. 1*1 Pamuklu Rib rg Kuman Geometrik Adan Gstermi Olduu Karakteristik zellikler. Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul. J.,E.,BOOTH, B.Sc, Principles of Textile Testing. F.T.I.. TYAGI, G.K., Goyal, A., Vineet Jain, V., 2004. Fibre Cross-Section and Comfort of Polyester- Viscose Fabrics. Textile Asia, 35-37. KAPLAN, S., OKUR, A., 2005. Kumasn Geirgenlik-letkenlik zelliklerinin Giysi Termal Konforu zerindeki Etkileri. Tekstil Maraton, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 94 s. KIRCI,T., KANAT,Z., 2006. Tekstil Materyallerinde Gzenekliliin nemi. Vol.2, 56- 65. KAHRAMAN, B., 2006, rme Kumalarda Pilling Nedenlerinin ncelenmesi

KNAPTON, J. J. F.1968. The Dimensional Properties of Knitted Wool Fabrics Part 1: The Plain Knitted Structure,Textile Research Journal, 38, s.999-1012. KURBAK, A., 1995. More About The Rib Knitted Fabric Dimensions. Uur , Ofset zmir. MARMARALI, A., 2005. rme Kumalarda Karlalan Hatalar 1. rme Dnyas, Say:8, 58-60. MARMARALI, A., 2004. Atk rmeciliine Giri, s.2. MAYER&CE, 2006. rme Makine Kataloglar. MSAHLI, S., ZITOUNI, B., SAKLI, F., 2004. rg Kumalarn Pillingleme

Eilimi. Tekstil Maraton Dergisi, Say 75, s.53-55. MUNDEN, D. L. 1959. The Geometry and Dimensional Properties of Plain Knit Fabrics Journal of the Textile Institute, 50, s. 448 471

123

NAL, L., 2000. rme stanbul,103 s. PRIMENTAS, A. 2003. Descritive

Kumalarda

Pillingya

Etki

Eden

Parametreler.

Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,

Spirality

of

Weft knitted

Fabrics : Part 1

Approach to The Effect. Indan Journal of Fibre & Textile

Research, Vol. 28, s.55-59. SHINN, W.E., 1957. North Carolina. SIKANDER, S. 2004. Spirality of Knitted Fabrics. SOYASLAN, D.D., 2003. rme Kumalarn Pilling Performansna Tesir Principles of Knitting. Clark Publishing Company,

Eden Faktrler. Yksek Lisans Tezi, Sleyman Demirel Fen Bilimleri Enstits.

niversitesi,

ENTRK, A.,1991. Yuvarlak rme Makinelerinin Performans. Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 44 s.

TAO, J., DHINGRA, R.C., CHAN, C.K. and ABBAS, M.S. 1997. Effects of yarn and fabric Construction on Spirality of Cotton Single Jersey Fabrics. Textile Research Journal, s. 57-68.

TASMACI, M., 1998. rmecilik Esaslar Ders Notlar. Uluda niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi, Tekstil Mhendislii Blm, Bursa. TURGAY, A., 2006. rme Kumalarda May Dnmesine Etki Eden Faktrlerin ncelenmesi. Yksek Lisans Tezi Bursa, 167 s. TOPRAKKAYA, D., 1999. Termofizyolojik Adan Giysi Konforu. Tekstil ve Konfeksiyon, Vol.9, 403-407. YAKARTEPE, M. ve Z. YAKARTEPE. 1998. Terbiye Teknolojisi 1 Makineler ve Yntemler. Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma Merkezi, cilt : 2, Say : 1, s.572-627, stanbul. YAKARTEPE, M., YAKARTEPE, Z., 1998. T.K.A.M. Konfeksiyon Teknolojisi, Cilt 3, syf 793, stanbul.. YAKARTEPE,M., YAKARTEPE, Z., T.K.A.M. Konfeksiyon Teknolojisi, Cilt 6. YAKARTEPE, Z., YAKARTEPE, M., 1995. Tekstil Teknolojisi (Elyaftan Kumaa), Cilt 9, stanbul, 317 s.1995. Tekstil Teknolojisi(Elyaftan Kumaa).

124

YILDIRIM, K., 1995. Pamuklu RL - Single Jersey Yuvarlak rme Kumalarn Fiziksel ve Mekaniksel zelliklerinin ncelenmesi. Yksek Lisans Tezi, Uluda niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Bursa, 214 s. YKSEK, M., 2001. Ribana rglerde ekimin Ve lmek Sklnn Dokuya Etkileri. Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 101 s. www.serkantezel.edu.tr., 2007. Sprem rg Yaps. www.textil.8m.com, 2006. rmeciliin Snflandrlmas. www.iplikonline.com.tr, 2007. Konfeksiyon Dnmeler. www.mayercie.com, 2006. Yuvarlak rme Makinas. letmelerinde Meydana Gelen

125

ZGEM 1983 ylnda Adanada dodu. lk ve orta retimini Adanada tamamlad. 2002 ylnda ukurova niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Tekstil Mhendislii Blmnde lisans eitimine balad. 2006 yl Haziran aynda lisans eitimini tamamlayp, 2006 yl Eyll aynda Orze Tekstil rme boyahanesinde greve balad. Orze Tekstilde Planlama efi olarak 2 yl alt. 2008 Aralk ayndan bu yana Ulusoy Tekstil Planlama Biriminde halen almaktadr.

126

You might also like