GRKA UMETNOST Grka civilizacija se formirala od 1100 - 700 godina p.n.e.

Nju formiraju plemena koja se oko 1100 godine p.n.e. doseljavaju sa severa na grko poluosrvo. Dve glavne grupe plemenaine: Dorci - plemena koja su se naselila uglavnom na kopnu Jonci - naseljavaju grka ostrva i obliznju obalu Male Azije I pored jakog oseanja srodstva i povezanosti, zasnovane na jeziku, veri i tradiciji, kao sto su npr.: etiri velike Panhelenske (Svegrke) sveanosti, Grci su ostali podeljeni u puno malih nezavisnih polisa (grad-drzava). Poetna taka grke hronologije je 776 godina p.n.e. - osnivanje Olimpijskih igara. Helenski narodi su u skulpturi, slikarstvu i arhitekturi stvorili tipove i oblike i vrednosti na kojima se temelji zapadna estetika. Oni su bili prvi narod u istoriji koji je opsirno pisao o svojim umetnicima, a te izvestaje su revnosno sakupljali Rimljani i preneli ih nama. Mi, dakle, grku umetnost poznajemo sa originala, pisanih izvestaja i rimskih kopija. Periodi u grkoj umetnosti: 1. GEOMETRIJSKI STIL (XI - VIII vek p.n.e.) ARHAJSKI STIL (kraj VII vek p.n.e. - 480 godina p.n.e.) STROGI STIL (480 - polovina V veka p.n.e.) - je rana faza klasinog vajarstva KLASIKA (polovina V - 400. godina p.n.e.) KLASIKA (400 - 325 godina p.n.e.) - pozna klasika ili predhelenizam HELENIZAM (325 - 31 godina p.n.e.)

2. 3. 4. 5.
6.

GEOMETRIJSKI STIL

Geometrijski stil je najstariji karakteristino grki stil u umetnosti. Mi ga poznajemo samo sa bojene grnarije i sitne skulpture. Grnarija je najpre bila ukrasena apstraktnilm sarama(trouglovi, sahovski ornament, koncentrini krugovi), ali oko 800-te godine p.n.e. u okviru tog geometrijskog ornamenta javljaju se zivotinjske i ljudske figure. Dela su slobodna, nisu vezana za arhitekturu. Raene su figurine malih dimenzija, oblici su sematski, ksoane -skulpture od drvenog debla ija je primarna forma forma debla. Skulpture su svedene i geometrijske, glava je predstavljena kao krug, torzo kao trougao, noge su paralelne, a ruke su uz telo. Sve je raeno bez detalja i neskladno. Oko 700 godine p.n.e. grka umetnost ulazi u novi period - orijentalizujui stil , koji jepod snaznim uticajem Egipta i Bliskog Istoka. Razvoju ovog stila je doprineo razvoj trgovine. Geometrijski ornament je jos uvek prisutan, ali je ogranien na periferne zone amfora i vaza, a zapazamo i spiralne preplete i rozete kao nove motive. Najvee partije odreene su za narativne scene, tj. figure su jasnije i dominiraju u odnosu na dekorativne elemente. Dela: Dipilonska vaza, VIII vek p.n.e. Amfora iz Eleuzine - oslepljenje Polifema i Gorgone, 675 - 650 godina p.n.e. ARHAJSKI STIL Arhajski stil je period procvata umetnosti, ne samo u grnariji, ve i u monumentalnoj arhitekturi i vajarstvu. Ovaj stil je bio visi po rangu od geometrijskog. Iako mu nedostaju glavne odlike klasinog stila uravnotezenost i oseanje savrsenog, odlikuje se svezinom. Arhajske vaze su manje od svojih prethodnica (grnarija nije vise sluzila za nadgrobne spomenike). Mnogo je jae isticanje teme, a prikazani su prizori iz mitologije, legendi i zivota. Naroito visok umetniki nivo uoavamo meu atinskim vazama (atinski stil - crne figure na crvenoj podlozi - VI vek p.n.e.). Na posuu iz sredine sestog veka se nalazio potpis umetnika. Neke od arhajskih vaza poseduju tako karakteristian stil da se njihov umetniki rukopis moze poznati i bez potpisa. Arhajsko slikarstvo nije bilo ogranieno samo na vaze. Raeno je i zidno slikarstvo i slike na ploama. Za arhajsko slikarstvo je karakteristina jasna ravnomerna boja, pa prema tome zidne slike se nisu razlikovale od slika na posuu. U V veku p.n.e. grko zidno slikarstvo dolazi do punog izraza, a dolazi do opadanja slikanja grnarije. stil crnih figura (kompozicije sa crnim siluetama na crvenkastoj podlozi, detalji urezani

iglom, bele dodato preko crnog da se istaknu delovi) - VI vek p.n.e.. Ovakva procedura favorizuje dekorativni i dimenzionalni efekat. U V veku p.n.e. crne figure na crvenoj podlozi postaju crvene figure na crnoj podlozi (figure se ostavljaju crvene, pozadina se boji). Arhajska skulptura. - Grci su radili skulpturu u mermeru, bronzi, slonovai i zlatu. Skulptura je monumentalna, slobodna ili vezana za arhitekturu. Veza izmeu arhitekture i skulpture je tano odreena bez improvizacija. Rane grke statue (650-625 godina p.n.e.) su tretirane ukoeno, frizure nalik na periku i pripijene odee (zenska skulptura). Grke statue devojke (Kore) obuene i mladia (Kurosa) nagog, su zaista slobodne skulpture. Njihovi preci su egipatske statue, ali na egipatskim figurama nikada nema supljina. Dotle se Grki vajar ne boji supljina ni najmanje, pa stoga odvaja ruke od rupa i noge jednu od druge. Dok egipatske skulpture izgledaju smirene, Grke su napete i pune skrivenoga zivota. Direktan pogled njihovih ogromnih oiju pruza najreitiji kontrast neznom izgubljenom pogledu Egipatskih figura. Grka statua je udno neizdiferencirana, one nisu ni bogovi ni ljudi, ve nesto izmeu kao ideal fizikog savrsenstva i zivotnosti koji pripada i smrtnima i besmrtnima. Tempo razvoja grke statue je oigledan i tako Kuros umesto ostro uokvirenih apstraktih povrsina dobija zaobljene krivine. Celo telo pokazuje veu svesnost masivnih zapremina, ali i jednu novu elastinost i bezbroj anatomskih detalja koji su dati mnogo funkcionalnije nego ranije. Tip kore je nesto promenjiviji nego tip Kurosa, mada i taj razvoj ide po istoj semi. Dok se ranija Kora ponavlja kao odjek povrsine etvorougaone ploe, nova tzv. Heraizgleda kao oziveli stub. Isto tako nov je i mnogo organskiji nain obrada kose koja pada na ramena u nekim kovrdzavim pramenovima, za razliku od preasnje masivne krute perike. Hera ima mnogo prirodniji i nezniji osmeh od svih do tada vienih. Poslednja Kora gubi svoju krutost, a dobija na kitnjastoj, preterano prefinjenoj ljupkosti, tome doprinosi i boja. Paralelno sa gradnjom hramova javlja se i plastika vezana za arhitekturu u vidu skulpture reljefa. Pored zabata koji je sadrzao narativne scene nije bilo jos puno mesta za koje su Grci smatrali pogodnim za plastiku na arhitekturi. Eventualno su stavljali slobodne skulpture na vrh i krajeve zabata, a reljef ispod zabata. Od raskosnog plastisnog dekora najjai utisak ostavlja friz. Nesto kasnije reljef na zabatima se napusta, a na njegovo mesto dolaze pojedinane staute , slobodne, komponovane da se uklope u

zabat. Raene su kao slobodne skulpture, ali ne stoje slobodno - mozemo ih zvati super reljef. Izrazena je plemenitost duha. Visoki reljef i duboko zaseene figure doaravaju prostor u dubinu, blize figure su dublje izvajane. Dela: Atika amfora iz Vulija - Herakle davi Nemejskog lava, slika, 525 g.p.n.e, Psijaks Dionis u unu, 540 g.p.n.e., slika, Eksekijas Kora, 650 g.p.n.e. Kuros, 600 g.p.n.e. Kuros, 525 g.p.n.e. Moskoforos, nosa teleta, 570 g.p.n.e. Glava Rampin, 560 g.p.n.e., prikazuje arhajski osmeh Hera sa Samosa, 570 - 560 g.p.n.e. Friz Sifinijske riznice, 530 g.p.n.e. STROGI STIL Krajem VI v.p.n.e. razvijaju se polis i demokratija a dolazi i do uspona i u umetnosti. VI i V v.p.n.e. predstavljaju doba razvoja filozofije, dramskih umetnosti i knjizevnosti. Umetnici ovog doba su: Hagelades, Kritijas i Talamis. Gubi se frontalnost i simetrija, ima vise fantazija. Draperija nije vise tako kruta, a glava dobija lak pokret, nestaje arhajski osmeh" - znak zivota, a zamenjuje ga zamisljen izraz. Zivot prozima celu figuru. Javlja se uravnotezena nesimetrija opustenog prirodnog stava contrapposto (protivteza). Statua po prvi put stoji u punom smislu rei, tj. neusiljeno. Desnanoga je isturena i njeno koljeno je nize od koljena leve noge. Ona se naziva slobodnom nogom , dok druga noga koja nosi glavni deo tezine se zoveangazovanom nogom. Osa tela vise nije ravna nego je blago kriva u obliku slova S.

Sve ove osobine su karakteristine za ranu fazu klasinog stila ilitistrogog stila. Velike slobodno postavljene statue u pokretu najvaznije su ostvarenje strogog stila. Dela: Kritijev mladi, 480 g.p.n.e., mermer, prvi put contrapposto Auriga (vozar), 470 g.p.n.e., bronza Dva zabata sa Zevsovog hrama u Olimpiji, 460 g.p.n.e. Posejdon, 460 - 450 g.p.n.e., bronza, najlepsa statua u pokretu, prelaz ka klasici KLASIKA Grka klasika poinje 461 g.p.n.e.. Posle pada Tiranida probija se vrsti Dorski stil koji dovodi do stvaranja klasike V veka - novog pravca. Grko -persijski ratovi zaustavljaju arhaiku, a posle vladavine Tiranida Perikle uvodi demokratiju 510 g.p.n.e. u Atini. Istie se duh i telo iz ijeg odnosa proizilazi stav o lepom. Tezi se ravnotezi duha i tela, spoljne manifestacije i unutrasnje sadrzine. Klasika ne prikazuje oveka onakvim kakvim jeste, ve prikazuje ideal oveka koji je uskladio sebe spolja i iznutra, tj. svoj duh i telo. U arhaici je bila prisutna fantazija, a u klasici je paznja usresreena na ljudsku figuru koja se analizira kroz proporciju, polozaj u mirovanju, pokret i kompoziciju. Za sklad proporcija, besprekornu anatomsku istotu, jasnou figure kroz odreen stav - kontrapost i pokret mozemo rei da su osnovne karakteristike klasike. Umetnost ide ka opstem tipu, univerzalnom tipu lepote, nema linog izraza. Skulptura se ne zanima za portretnu umetnost, ali se javlja i specifian nain oblikovanja glave i lica. Lepota tela iskazuje i duhovnu lepotu. Za klasinu Grku umetnost je karakteristian prikaz patnje (patos) koja je plemenita i uzdrzana, a ne uzasavajua. Klasika tezi neporemeenom miru. Hagelad koji je pripadao strogom stilu je bio uitelj Mirona, Polikleta i Fidije.

POLIKLET je pomerio stopala, prebacio teziste na desnu nogu, usavrsio kontraposto, utvrdio ljudske proporcije ( glava: telo=1:7 ). Napisao je delo o proporcijama - Kanon. Do detalja razradio anatomiju tela. Dela: Doriforos (koplonosa), 450-440 g.p.n.e., uzor otelovljenja klasinog ideala ljudske lepote MIRON - istrazivao figure u naglasenom pokretu. Delo: Diskobol FIDIJA, radio zenske figure koje su pokrivene draperijom kroz koju se pokazuje anatomija tela. Haljina je pripijena uz telo. Radio je u slonovai i zlatu, kao i nacrte za Partenonski friz i skulpture Partenona urasle u pozadinu. Fidijin stil dominirao je do kraja V v.p.n.e.. Dela: Doriforos Diskobol Niobida na umoru, 450 - 440 g.p.n.e., prvi put patos, najstariji zenski akt kod Grka Partenonski friz, 160m, ritnmina ljupkost kompozicije, najznaajnija grupa klasine skulpture Hegesina stela, stapanje reljefa sa pozadinom, zbog Peloponeskog rata (431404 g.p.n.e.) obustavljena izrada velikih skulptura SLIKARSTVO Slikari ovog razdoblja su bili veoma uznapredovali u osvajanju iluzionistikog prostora. Iako do danas nije sauvano slika ni na drvetu ni na zidovima, pa tu teoriju mozemo proveriti sa slika sa posua. Posebno su vazne slike sa grupa vaza - lektijosi (krazi za ulje) - za prinosenje zrtve na pogrebu. One imaju belu prevlaku na kojoj je slikar mogao da slika slobodno i sa istim prostornim efektima kao i

njegov moderni naslednik koji se sluzio hartijom i perom. Grki slikar je savladao skraenje. Poikusao je da prosiri svoju skalu boja, ali nije uspeo da seni i modeluje - na vazama. Najpoznatiji su: Zeuksid, Eufranor, Skopas itd. GRKA UMETNOST Grka civilizacija se formirala od 1100 - 700 godina p.n.e. Nju formiraju plemena koja se oko 1100 godine p.n.e. doseljavaju sa severa na grko poluosrvo. Dve glavne grupe plemenaine: Dorci - plemena koja su se naselila uglavnom na kopnu Jonci - naseljavaju grka ostrva i obliznju obalu Male Azije I pored jakog oseanja srodstva i povezanosti, zasnovane na jeziku, veri i tradiciji, kao sto su npr.: etiri velike Panhelenske (Svegrke) sveanosti, Grci su ostali podeljeni u puno malih nezavisnih polisa (grad-drzava). Poetna taka grke hronologije je 776 godina p.n.e. - osnivanje Olimpijskih igara. Helenski narodi su u skulpturi, slikarstvu i arhitekturi stvorili tipove i oblike i vrednosti na kojima se temelji zapadna estetika. Oni su bili prvi narod u istoriji koji je opsirno pisao o svojim umetnicima, a te izvestaje su revnosno sakupljali Rimljani i preneli ih nama. Mi, dakle, grku umetnost poznajemo sa originala, pisanih izvestaja i rimskih kopija. Periodi u grkoj umetnosti: 1. GEOMETRIJSKI STIL (XI - VIII vek p.n.e.) ARHAJSKI STIL (kraj VII vek p.n.e. - 480 godina p.n.e.) STROGI STIL (480 - polovina V veka p.n.e.) - je rana faza klasinog vajarstva KLASIKA (polovina V - 400. godina p.n.e.) KLASIKA (400 - 325 godina p.n.e.) - pozna klasika ili predhelenizam

2. 3. 4. 5.

6.

HELENIZAM (325 - 31 godina p.n.e.)

GEOMETRIJSKI STIL Geometrijski stil je najstariji karakteristino grki stil u umetnosti. Mi ga poznajemo samo sa bojene grnarije i sitne skulpture. Grnarija je najpre bila ukrasena apstraktnilm sarama(trouglovi, sahovski ornament, koncentrini krugovi), ali oko 800-te godine p.n.e. u okviru tog geometrijskog ornamenta javljaju se zivotinjske i ljudske figure. Dela su slobodna, nisu vezana za arhitekturu. Raene su figurine malih dimenzija, oblici su sematski, ksoane -skulpture od drvenog debla ija je primarna forma forma debla. Skulpture su svedene i geometrijske, glava je predstavljena kao krug, torzo kao trougao, noge su paralelne, a ruke su uz telo. Sve je raeno bez detalja i neskladno. Oko 700 godine p.n.e. grka umetnost ulazi u novi period - orijentalizujui stil , koji jepod snaznim uticajem Egipta i Bliskog Istoka. Razvoju ovog stila je doprineo razvoj trgovine. Geometrijski ornament je jos uvek prisutan, ali je ogranien na periferne zone amfora i vaza, a zapazamo i spiralne preplete i rozete kao nove motive. Najvee partije odreene su za narativne scene, tj. figure su jasnije i dominiraju u odnosu na dekorativne elemente. Dela: Dipilonska vaza, VIII vek p.n.e. Amfora iz Eleuzine - oslepljenje Polifema i Gorgone, 675 - 650 godina p.n.e. ARHAJSKI STIL Arhajski stil je period procvata umetnosti, ne samo u grnariji, ve i u monumentalnoj arhitekturi i vajarstvu. Ovaj stil je bio visi po rangu od geometrijskog. Iako mu nedostaju glavne odlike klasinog stila uravnotezenost i oseanje savrsenog, odlikuje se svezinom. Arhajske vaze su manje od svojih prethodnica (grnarija nije vise sluzila za nadgrobne spomenike). Mnogo je jae isticanje teme, a prikazani su prizori iz mitologije, legendi i zivota. Naroito visok umetniki nivo uoavamo meu atinskim vazama (atinski stil - crne figure na crvenoj podlozi - VI vek p.n.e.). Na posuu iz sredine sestog veka se nalazio potpis umetnika. Neke od arhajskih vaza poseduju tako karakteristian stil da se njihov umetniki rukopis moze poznati i bez potpisa.

Arhajsko slikarstvo nije bilo ogranieno samo na vaze. Raeno je i zidno slikarstvo i slike na ploama. Za arhajsko slikarstvo je karakteristina jasna ravnomerna boja, pa prema tome zidne slike se nisu razlikovale od slika na posuu. U V veku p.n.e. grko zidno slikarstvo dolazi do punog izraza, a dolazi do opadanja slikanja grnarije. stil crnih figura (kompozicije sa crnim siluetama na crvenkastoj podlozi, detalji urezani iglom, bele dodato preko crnog da se istaknu delovi) - VI vek p.n.e.. Ovakva procedura favorizuje dekorativni i dimenzionalni efekat. U V veku p.n.e. crne figure na crvenoj podlozi postaju crvene figure na crnoj podlozi (figure se ostavljaju crvene, pozadina se boji). Arhajska skulptura. - Grci su radili skulpturu u mermeru, bronzi, slonovai i zlatu. Skulptura je monumentalna, slobodna ili vezana za arhitekturu. Veza izmeu arhitekture i skulpture je tano odreena bez improvizacija. Rane grke statue (650-625 godina p.n.e.) su tretirane ukoeno, frizure nalik na periku i pripijene odee (zenska skulptura). Grke statue devojke (Kore) obuene i mladia (Kurosa) nagog, su zaista slobodne skulpture. Njihovi preci su egipatske statue, ali na egipatskim figurama nikada nema supljina. Dotle se Grki vajar ne boji supljina ni najmanje, pa stoga odvaja ruke od rupa i noge jednu od druge. Dok egipatske skulpture izgledaju smirene, Grke su napete i pune skrivenoga zivota. Direktan pogled njihovih ogromnih oiju pruza najreitiji kontrast neznom izgubljenom pogledu Egipatskih figura. Grka statua je udno neizdiferencirana, one nisu ni bogovi ni ljudi, ve nesto izmeu kao ideal fizikog savrsenstva i zivotnosti koji pripada i smrtnima i besmrtnima. Tempo razvoja grke statue je oigledan i tako Kuros umesto ostro uokvirenih apstraktih povrsina dobija zaobljene krivine. Celo telo pokazuje veu svesnost masivnih zapremina, ali i jednu novu elastinost i bezbroj anatomskih detalja koji su dati mnogo funkcionalnije nego ranije. Tip kore je nesto promenjiviji nego tip Kurosa, mada i taj razvoj ide po istoj semi. Dok se ranija Kora ponavlja kao odjek povrsine etvorougaone ploe, nova tzv. Heraizgleda kao oziveli stub. Isto tako nov je i mnogo organskiji nain obrada kose koja pada na ramena u nekim kovrdzavim pramenovima, za razliku od preasnje masivne krute perike. Hera ima mnogo prirodniji i nezniji osmeh od svih do tada vienih. Poslednja Kora gubi svoju krutost, a dobija na kitnjastoj, preterano prefinjenoj ljupkosti, tome doprinosi i boja.

Paralelno sa gradnjom hramova javlja se i plastika vezana za arhitekturu u vidu skulpture reljefa. Pored zabata koji je sadrzao narativne scene nije bilo jos puno mesta za koje su Grci smatrali pogodnim za plastiku na arhitekturi. Eventualno su stavljali slobodne skulpture na vrh i krajeve zabata, a reljef ispod zabata. Od raskosnog plastisnog dekora najjai utisak ostavlja friz. Nesto kasnije reljef na zabatima se napusta, a na njegovo mesto dolaze pojedinane staute , slobodne, komponovane da se uklope u zabat. Raene su kao slobodne skulpture, ali ne stoje slobodno - mozemo ih zvati super reljef. Izrazena je plemenitost duha. Visoki reljef i duboko zaseene figure doaravaju prostor u dubinu, blize figure su dublje izvajane. Dela: Atika amfora iz Vulija - Herakle davi Nemejskog lava, slika, 525 g.p.n.e, Psijaks Dionis u unu, 540 g.p.n.e., slika, Eksekijas Kora, 650 g.p.n.e. Kuros, 600 g.p.n.e. Kuros, 525 g.p.n.e. Moskoforos, nosa teleta, 570 g.p.n.e. Glava Rampin, 560 g.p.n.e., prikazuje arhajski osmeh Hera sa Samosa, 570 - 560 g.p.n.e. Friz Sifinijske riznice, 530 g.p.n.e. STROGI STIL Krajem VI v.p.n.e. razvijaju se polis i demokratija a dolazi i do uspona i u umetnosti. VI i V v.p.n.e. predstavljaju doba razvoja filozofije, dramskih umetnosti i knjizevnosti. Umetnici ovog doba su: Hagelades, Kritijas i Talamis. Gubi se frontalnost i simetrija, ima vise fantazija. Draperija nije vise tako kruta, a glava dobija lak pokret, nestaje arhajski osmeh" - znak zivota, a zamenjuje ga zamisljen izraz. Zivot

prozima celu figuru. Javlja se uravnotezena nesimetrija opustenog prirodnog stava contrapposto (protivteza). Statua po prvi put stoji u punom smislu rei, tj. neusiljeno. Desnanoga je isturena i njeno koljeno je nize od koljena leve noge. Ona se naziva slobodnom nogom , dok druga noga koja nosi glavni deo tezine se zoveangazovanom nogom. Osa tela vise nije ravna nego je blago kriva u obliku slova S. Sve ove osobine su karakteristine za ranu fazu klasinog stila ilitistrogog stila. Velike slobodno postavljene statue u pokretu najvaznije su ostvarenje strogog stila. Dela: Kritijev mladi, 480 g.p.n.e., mermer, prvi put contrapposto Auriga (vozar), 470 g.p.n.e., bronza Dva zabata sa Zevsovog hrama u Olimpiji, 460 g.p.n.e. Posejdon, 460 - 450 g.p.n.e., bronza, najlepsa statua u pokretu, prelaz ka klasici KLASIKA Grka klasika poinje 461 g.p.n.e.. Posle pada Tiranida probija se vrsti Dorski stil koji dovodi do stvaranja klasike V veka - novog pravca. Grko -persijski ratovi zaustavljaju arhaiku, a posle vladavine Tiranida Perikle uvodi demokratiju 510 g.p.n.e. u Atini. Istie se duh i telo iz ijeg odnosa proizilazi stav o lepom. Tezi se ravnotezi duha i tela, spoljne manifestacije i unutrasnje sadrzine. Klasika ne prikazuje oveka onakvim kakvim jeste, ve prikazuje ideal oveka koji je uskladio sebe spolja i iznutra, tj. svoj duh i telo. U arhaici je bila prisutna fantazija, a u klasici je paznja usresreena na ljudsku figuru koja se analizira kroz proporciju, polozaj u mirovanju, pokret i kompoziciju. Za sklad proporcija, besprekornu anatomsku istotu, jasnou figure kroz odreen stav - kontrapost i pokret mozemo rei da su osnovne karakteristike klasike. Umetnost ide ka opstem tipu, univerzalnom tipu lepote, nema linog izraza. Skulptura se ne zanima za portretnu umetnost, ali se javlja i specifian nain oblikovanja glave i lica. Lepota tela iskazuje i duhovnu lepotu. Za klasinu Grku umetnost je karakteristian prikaz patnje (patos) koja je plemenita i uzdrzana, a ne uzasavajua. Klasika tezi

neporemeenom miru. Hagelad koji je pripadao strogom stilu je bio uitelj Mirona, Polikleta i Fidije. POLIKLET je pomerio stopala, prebacio teziste na desnu nogu, usavrsio kontraposto, utvrdio ljudske proporcije ( glava: telo=1:7 ). Napisao je delo o proporcijama - Kanon. Do detalja razradio anatomiju tela. Dela: Doriforos (koplonosa), 450-440 g.p.n.e., uzor otelovljenja klasinog ideala ljudske lepote MIRON - istrazivao figure u naglasenom pokretu. Delo: Diskobol FIDIJA, radio zenske figure koje su pokrivene draperijom kroz koju se pokazuje anatomija tela. Haljina je pripijena uz telo. Radio je u slonovai i zlatu, kao i nacrte za Partenonski friz i skulpture Partenona urasle u pozadinu. Fidijin stil dominirao je do kraja V v.p.n.e.. Dela: Doriforos Diskobol Niobida na umoru, 450 - 440 g.p.n.e., prvi put patos, najstariji zenski akt kod Grka Partenonski friz, 160m, ritnmina ljupkost kompozicije, najznaajnija grupa klasine skulpture Hegesina stela, stapanje reljefa sa pozadinom, zbog Peloponeskog rata (431404 g.p.n.e.) obustavljena izrada velikih skulptura SLIKARSTVO Slikari ovog razdoblja su bili veoma uznapredovali u osvajanju iluzionistikog prostora. Iako do danas nije sauvano slika ni na drvetu ni na zidovima, pa tu teoriju

mozemo proveriti sa slika sa posua. Posebno su vazne slike sa grupa vaza - lektijosi (krazi za ulje) - za prinosenje zrtve na pogrebu. One imaju belu prevlaku na kojoj je slikar mogao da slika slobodno i sa istim prostornim efektima kao i njegov moderni naslednik koji se sluzio hartijom i perom. Grki slikar je savladao skraenje. Poikusao je da prosiri svoju skalu boja, ali nije uspeo da seni i modeluje - na vazama. Najpoznatiji su: Zeuksid, Eufranor, Skopas itd. Politika struktura [uredi] Antika Grka se sastojala od nekoliko stotina manje-vie nezavisnih (u zavisnosti od pojedinog perioda u kojem su se sklapali i ruili savezi, potpadalo pod vlast stranih ali i domaih osvajaa i sl.) gradova-drava, tzv. polisa. Ovakva struktura inila je Grku veoma razliitom od drugih zajednica tadanjeg vremena koje bile ili plemenske zajednice ili kraljevstva ija se vladavina prostirala esto velikim podrujima. Uprkos velikim udaljenostima i geografskim preprekama ak i izmeu relativnog bliskih gradova, stari Grci su osjeali da pripadaju jednom narodu; imali su zajedniku religiju, jednake kulturne osnove i govorili istim jezikom. S druge strane, oni su bili svjesni i svog plemenskog porijekla, Herodot je veoma dobro kategorisao grke polise prema plemenima. Iako su postojali i takvi odnosi, ini se da oni nisu igrali znaajniju ulogu u grkoj politici. Nezavisnost polisa je bila odluno branjena a ujedinjenje je bila tema koja se rijetko razmatrala. ak i kada se nekoliko polisa udruilo u odbranu Grke prilikom druge invazije Perzijanaca, veliki dio njih je ostao neutralan, a nakon Perzijskog poraza, ponovo su se vratili meusobnim sukobima[2]. Dakle, osnovne posebnosti politikog sistema antike Grke bila je fragmentiranost koja nije bila posebno uslovljena plemenskim porijeklom i fokus na urbana sredita u tim, inae malim, gradovima-dravama. Dodatne dokaze ovakve strukture ine i kolonije koje su, dodue, ostajale u "prisnom" odnosu sa gradovima iz kojih su kolonizatori otili ali su ipak bile i potpuno nezavisni od njih. Naravno, manji polisi su mogli biti pod dominacijom svojim veih i monijih susjeda ali osvajanja ili direktna vladavina jednog polisa nad drugim je bila rijetka. Umjesto toga, polisi su se udruivali u saveze ili lige ije je lanstvo bilo veoma promjenljivo po broju i trajanju. Tokom klasinog perioda broj liga je postao manji a one same vee i to pod dominacijom jednog od tri najznaajnija grada; Atine, Tebe ili Sparte. Vlada i zakon [uredi]

U poetku su mnogi grki polisi bili mala kraljevstva na ijem elu je bio gradski zvaninik u ceremonijalnoj ulozi kralja - bazileusa, npr. archon basileus u Aitni[3]. Ve u arhajskom periodu veina su postali aristokratske oligarhije. Prelazak vlasti s jednog ovjeka na veu grupi bio je postepen i vjerovatno trajao nekoliko stotina godina (oko XVII stoljea p.n.e.). Aristokratske grupe su se esto sukobljavale oko pojedinanih interesa i povremeno drale vlast. Tada su se pojavljivali i tzv. tirani koji su vladali po vlastitom nahoenju. Atina je "zapala" u tiraniju u drugoj polovini VI stoljea p.n.e. Kada je tiranija okonana Atinjani su osnovali prvu demokratiju na svijetu kao rjeenje kojim su sprijeili aristokratiju da ponovo osvoji vlast. Nakon Solonove reforme poetkom V stoljea p.n.e, svi osim najsiromanijih graana su se mogli obratiti skuptini ili kandidovati za slubenu poziciju. Sa uspostavom demokratije, skuptina je postala de jure mehanizam vlasti sa podjednakim pravima svih graana u vlasti. Ipak, stranci i robovi (imati u vidu da je antika Grka i dalje bila robovlasnika)nisu imali politika prava. Po uzoru na Atinu, i ostali polisi su uspostavili svoje demokratije sa odreenim posebnostima i izuzecima. Najoitiji primjer posebnosti i izuzetaka je bila Sparta kojom su vladali monarsi po nasljednom pravu. Struktura drutva [uredi] Graani su bili samo oni slobodni ljudi roeni u Grkoj koji su posjedovali zemlju i kao takvi su uivali puna prava i zatitu polisa i zakona kasnije je Perikle uveo izuzetke od uslova da se mora biti roen u Grkoj). U veini polisa, za razliku od antikog Rima, drutveni status nije znaio i posebna prava. Pojedine porodice su kontrolirale religiozne funkcije ali im to uglavnom nije davalo veu mo u vlasti. U Atini je stanovnitvo bilo podijeljeno u etiri klase, prema bogatstvu. Prelazak u viu klasu je bio mogu ako se imalo vie novca. U Sparti su svi mukarci bili jednaki nakon to bi dobili potrebno obrazovanje. Spartanski kraljevi imali su ulogu i vojnih i religioznih voa i dolazili su iz dvije razliite porodice. Robovi nisu imali, status, mo ili politika prava ali su mogli zasnivati porodice i posjed. Robovi u Sparti se gotovo nikada nisu bunili jer su imali previe brojno i razliito porijeklo i bili previe "ratrkani" da mi se mogli organizovati. Veina porodica, ak i one najsiromanije, drala je robove kao sluge u domainstvima i radnu snagu. Ipak, vlasnici robova nisu imali pravo tui ili ubiti roba. esto su im obeavali slobodu kao poticaj za bolji rad. Za razliku od Rima, osloboeni robovi nisu mogli postati graani. I polisi su, prema zakonu, posjedovali robove. Ti "javni" robovi su uivali neto vie sloboda od onih iji su vlasnici bile porodice, ivjeli su samostalno i obavljali razliite

specijalizovane poslove. U Atini, na primjer, javni robovi su bili obueni da prepoznaju krivotvoreni novac ili su sluili u hramovima. U Sparti su postojali posebni robovi - heloti. Oni su bili ratni zarobljenici u vlasnitvu drave i dodijeljeni porodicama kod kojih su morali ostati, brinuti se o hrani i kunim poslovima dok su se spartanske ene posveivale odgoju djece a mukarci uvjebavanju ratnnikih vjetina. Prema ovim robovima postupalo se grubo pa su ponekad pokuavali bizati bune. Obrazovanje [uredi] Tokom veeg dijela antike grke historije, obrazovanje je bio privatno, osim u Sparti. Samo bogate porodice su mogle priutiti nastavnike. Djeaci su ueni itati, pisati i citirati dijeloveknjievnih djela. Uili su i pjevanje i sviranje te trenirani kao atlete ili obuavani kao ratnici. Ovo obrazovanje nisu sticali radi kvalifikovanja za neki posao ve da bi stekli pravo da budu punopravni graani. I djevojice su uile itati, pisati i jednostavan raun potreban za voenje domainstva. Nakon djetinjstva gotovo nikada nisu dobijale dodatno obrazovanje. Sa sedam godina ivota djeaci su odlazili u kolu, ili vojnu kasarnu aku su ivjeli u Sparti. Nastava se sastojala od aritmetike, muzikog i sportskog programa. O djeacima iz bogatih porodica koji su ili u privatne kole brinuli su se pedagozi - paidagogos, kuni robovi koju su bili odabrani posebno za to i bili pratioci tim djeacima. Nastava se odravala u kuama nastavnika u kojima su djeaci ueni navedenim predmetima. Od dvanaeste godine djeaci su vjebali hrvanje, tranje i bacanje diska i bacanje koplja. A Atini su stariji djeaci ueni i prefinjenijim disciplinama poput kulture, nauke, muzike i umjetnosti. Obrazovanje se zavravalo sa 18 godina nakon ega je slijedila vojna obuka u trajanju od 1-2 godine[4]. Veoma bitan dio obrazovanja za bogate djeake predstvaljalo je uenje pod okriljem mentora. Uenik je sticao znanja pratei politike govore svog mentora u agori, pomaui mu u obavljanju javnih poslova, vjebajui sa njim u gimnaziji i prisustvujui simpozijumima. Najbogatiji mladii su nastavljali svoje obrazovanje kod najuenijih Grka, naroito na Akademiji. Egejska kultura [uredi] Podrobniji lanak o temi: Egejska kultura Egejska kultura je zajednika Civilizaciji Kiklada, Minojskoj (Kretskoj) i Helenskoj (Mikenskoj) civilizaciji koje su cvale u irem podruju Egejskog mora oko 2200. 1200. pr. Kr. Pretea kulture stare Grke.

Minojska kultura Podrobniji lanak o temi: Minojska kultura Oko 3000. pr. Kr. na Kreti je zapoelo bakreno doba, a oko 2600. pr. Kr. i bronano doba, ime zapoinje razdoblje minojske kulture. Vladari izKnossosa su u 16. st. pr. Kr. ujedinili plemena Kreana pod samostalnu vlast. ivjeli su mirno, bez straha od neprijatelja jer su imali dobro dravno ureenje i jaku mornaricu; gradove i naselja nisu opkoljavali sa zidinama. Takoer nisu gradili hramove nego su rtve boanstvima prinosili pod vedrim nebom. Gradovi Knossos, Akrotiri (Thera) i Festoss svjedoe o urbanom (sofisticiranom, monom i centraliziranom) drutvu pod utjecajem istoka (posebice Egipta). Oni su imali karakteristino asimetrinu, ali geometrijsku osnovu, zanimljivo zidno slikarstvo i bogatu keramiku. Mikenska kultura Podrobniji lanak o temi: Mikenska kultura Oko 1900. pr. Kr. zapoinje doseljavanje grkih plemena (Ahejci), koja pod utjecajem s Krete stvaraju na Peloponezu Mikensku kulturu. Vrhunac joj je bio oko 1600. - 1100. pr. Kr., a glavni centri ove kulture su gradovi: Mikena, Tyrins i Arg. Za razliku otmjenosti, otmjenosti i lakoi kojom odie kretska kultura, mikenska kultura (nazvana po glavnom gradu na Peloponezu Mikeni), odie snagom, vrstinom i stabilnou. U Mikenskim grobnicama pronaene su mnoge dragocjenosti, meu kojima: maevi sa zlatom okovanim drkama, zlatni pehari, prstenje i ukrasi za odjeu i neobine zlatne posmrtne maske. Prijelazno doba [uredi] U drugoj polovici 1. tisuljea pr. Kr. dolazi do nove doseobe grkih plemena Eonjana, Jonjana i Dorana, koji predindoeuropskom stanovnitvu (Pelzgi) nameu svoj jezik i postupno se stapaju preuzimajui brojne kulturne sastavnice. Seoba Dorana i njihovo osvajanje Peloponeza, prilikom kojeg je unitena mikenska civilizacija, u tradiciji je poznata pod nazivom povratak Heraklovia, budui da su svojim pretkom proglasili ahejskog mitskog junaka Herakla. Ti dogaaji korespondiraju s poetkom obrade eljeza (eljezno doba). U prijelazno doba (oko 1000. 800. pr. Kr.) dolazi do nastanka polisa ili gradova drava, tipinog oblika politike organizacije u kasnijim razdobljima, kao i do kolonizacije egejske obale Male Azije.