Edebi Eserlerin Sadeletirilerek Yeniden Yaym zerine Uygulamal Bir rnek: Nesl-i Ahr

Do.Dr. Alev SINAR*

zet: 7 Eyll 1908 - 5 Mart 1909 tarihleri arasnda Sabah Gazetesinde tefrika edilmi olan Nesl-i Ahr, yazarn salnda ne kitap halinde yaymlanm ne de sadeletirilmitir. Eserin elimizdeki tek nshas 1990 ylnda emsettin Kutlu tarafndan Son Kuak alt bal ile hazrlanan sadeletirilmi basksdr. Ancak Nesl-i Ahrin kitap halindeki bu tek basksnda, yeni harflere aktarma ve sadeletirme ilemi srasnda orijinal metinden ok uzaklald ve bu basky hazrlayan emsettin Kutlunun tasarrufuyla Halit Ziyann kaleminden kan metnin byk lde deitirildii grlmektedir. Kimsenin bir edeb metne mdahale ve zellikle yazarn slbunu deitirme hakk olmad gibi byk bir slpu olan Halit Ziyann salnda kitap halinde yaymlanmam olsa bile bir eserinin yllar sonra yayma hazrlanrken byle bir mdahaleye maruz kalmas ok daha vahimdir. Nesl-i Ahrin bu sadeletirilmi basks ne yazk ki edebiyat aratrmaclar ve dier disiplinlerin uzmanlar tarafndan bilimsel anlamda kullanlabilecek nitelikte olmad gibi sradan okuyucu iin de rahatlkla takip edilebilecek bir anlatmdan uzaktr. Edebiyat biliminin ilk grevlerinden birisi malzemelerinin bir araya getirilmesi, metnin sahihliinin ortaya karlmasdr. Aksi takdirde edeb eserlerin eletirel tahlili ve tarih erevesi iinde anlalmas ok zorlaabilir. Bu almada halen Nesl-i Ahrin mevcut tek basks ile yazar tarafndan tefrika halinde gazetede braklm nshalar arasndaki fark ortaya koyulacak ve bu suretle orijinal metne zarar vermemek adna bir metnin edisyonunun zorluuna ve ne kadar ciddi bir almay gerektirdiine dikkat ekilecektir. Anahtar Kelimeler: Edebi eser, edisyon, edisyonda kriterler, sadeletirme, Nesl-i Ahr, Son Kuak

Bir yazar edebiyatn her trnde eser verebilir. Bu eserlerin hepsi yaymlanmam olabilir, bazen byle bir eser lmnden sonra yazarn ahsi evrak arasndan kabilir, gazete veya dergi stunlarnda yaymland haliyle kala-

Uluda niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm / BURSA alav01@hotmail.com

bilig Yaz / 2008 say 46: 133-152 Ahmet Yesevi niversitesi Mtevelli Heyet Bakanl

bilig, Yaz / 2008, say 46

bilir. Baz yazar ve airler nceki yllarda yaymladklar metinleri yeni yaymladklar kitaplara almam olabilirler ya da daha sonra metnin iinde deiiklik yapm olabilirler. Bir metnin edeb deer tayor olmas elbette asl gerekli olan husustur ve bu deere karar vermek edebiyat aratrmacsnn grevidir. Ancak bazen bir metin edeb kymet tamad, ikinci ya da nc derecede bir alma olduu halde bile nem arz edebilir. Bir edebiyat aratrmacs iin yazarn ister acemilik, ister raklk, ister olgunluk, ister d dnemi olsun yazd eserlerinin hepsi nemlidir. nk ncelikli olarak bir yazar tam olarak deerlendirmenin yolu buradan geer. Bir yazarn klliyatnn ortaya karlmas onun gelimesini, duygu ve dnce dnyasndaki ini klar, deiimleri, ald tesirleri grp onun hakknda salkl bir hkm vermeyi salamann yan sra bu eserlerin yazldklar dnemlere tanklk etmeleri ve devri aydnlatan bilgiler iermeleri bakmndan da byk nem tar. Halit Ziya Uaklgilin Nesl-i Ahr adl roman da tefrika olarak gazetede kalm, yazar tarafndan kitap olarak yaymlanmam, ancak ele ald devir hakknda arpc bilgiler ieren ve bu nedenle zerinde dnlmesi gereken bir eserdir. Halit Ziya Uaklgilin son roman olan Nesl-i Ahr, 7 Eyll 1908 - 5 Mart 1909 tarihleri arasnda Sabah Gazetesinde tefrika edilmitir1. Tefrika says 149dur2. II. Merutiyet sonrasnn heyecan ile kaleme alnm romanda II. Abdlhamid devrine yneltilmi sert bir eletirel bak hakimdir. II. Abdlhamidin izledii i politika, istibdad idaresi, hafiye tekilat ile insanlarn neredeyse nefes alamaz noktaya gelmeleri, bozulan devlet daireleri, memuriyette kayrmann ve kollamann esas olmas iddetle eletirilmi ve byle bir idare altnda bozulan sosyal hayat ve perian durumda olan halk gzler nne serilmitir. Btn bunlarn yan sra romanda II. Abdlhamidin baskl idaresi altnda bunalan genliin hayata nasl bakt da yanstlmtr. II. Abdlhamid devrindeki basklarn canl tan olan Halit Ziya Uaklgilin bu roman sadece edebiyat aratrmaclarn deil tarihileri ve siyaset bilimcileri de ilgilendiren bilgiler iermektedir.3 Nesl-i Ahr, yazar tarafndan ne kitap haline getirilmi ne de sadeletirilmitir. Eserin tek nshas 1990 ylnda emsettin Kutlu tarafndan Son Kuak alt bal ile hazrlanan sadeletirilmi basksdr4. Sadeletirme Osmanl Trkesini bilmeyen yeni nesillere Trk Edebiyatnn klasikleri arasna girmi olan eserlerimizi ve bu yolla kltr deerlerimizi tantmak iin nemli bir faaliyettir. Ancak Nesl-i Ahrin kitap halindeki tek basksnda, yeni harflere aktarma ve sadeletirme ilemi srasnda orijinal metinden ok uzaklald ve bu basky hazrlayan emsettin Kutlunun tasarrufuyla Halit Ziyann kaleminden kan metnin byk lde deitirildii grlmektedir. Kimsenin bir
134

Snar, Edebi Eserlerin Sadeletirilerek Yeniden Yaym zerine Uygulamal Bir rnek: Nesl-i Ahr

edeb metne mdahale ve zellikle yazarn slbunu deitirme hakk olmad gibi byk bir slpu5 olan Halit Ziyann bir eserinin, yayma hazrlayan tarafndan byle bir mdahaleye maruz kalmas ok daha vahimdir. Nesl-i Ahrin bu sadeletirilmi basks ne yazk ki edebiyat aratrmaclar ve dier disiplinlerin uzmanlar tarafndan kullanlabilecek nitelikte olmad gibi6 sradan okuyucu iin de rahatlkla takip edilebilecek bir anlatmdan uzaktr. Edebiyat biliminin ilk grevlerinden birisi malzemelerinin bir araya getirilmesi, metnin sahihliinin ortaya karlmasdr7. Aksi takdirde edeb eserlerin eletirel tahlili ve tarih erevesi iinde anlalmas ok zorlaabilir.8 Bu bildiride yukarda birok bakmdan nemli olduunu anlatmaya altm ve halen edisyonu ile megul olduum Nesl-i Ahrin mevcut tek basks ile yazar tarafndan tefrika halinde gazetede braklm nshalar arasndaki fark ortaya koyulacak ve bu suretle orijinal metne zarar vermemek adna bir metnin edisyonunun zorluuna ve ne kadar ciddi bir almay gerektirdiine dikkat ekilecektir.

1- Okuma Hatalar
Nesl-i Ahrn kitap halindeki tek nshasnda metnin anlamn deitirecek hatta okuyucuya yazarn sylemek istediinin tam tersini dndrecek derecede byk okuma hatalar vardr. Oysa kitabn nsznde doru okuma zerinde titizlik gsterilmesi gereine dikkat ekilmi ve bu kitap hazrlanrken bu titizliin uyguland belirtilmitir. Okuma konusunda gsterilen hassasiyet ve dikkate rnek olmak zere de yle bir aklama yaplmtr (!): Bizim, romanda Mcella olarak verdiimiz kadn ad Mecelle olarak de verilebilirdi. Eski harfle iml asndan bunun Mecelle okunmas, Mcella olarak okunmasndan daha da uygun dmektedir. Ancak Osmanlca kadn adlar arasnda Mcella vardr ama Mecelle yoktur. (s. 13)9 * Ada hakknda biraz daha yksek fikirlerim vard. (tef. 14) Ada zerine biraz daha yksek dncelerim var. (s. 65) * Pederinizin oraya izm esbabn bilmiyorlar, (tef.18) Babanzn oraya gnderilmesinin nedenlerini biliyorlar (s. 76) * Memurn-i devletten zevata benzer ehreler grlyordu. (tef. 18) Devlet memurlarndan kimselere benzemeyen yzler grlyordu (s. 77) * Alnnn zerinde iri ter damlalar yuvarlanp (tef. 18) Alnnn zerinde iki ter damlalar yuvarlanp (s. 75) * .gya rfann biare sada-y girye-dr demin orackta babasn dilenmek iin alamam idi, (tef. 19)
135

bilig, Yaz / 2008, say 46

sanki rfann zavall alayan sesi demin orackta babasn dinlemek iin alamamt (s. 79) * bu memleket otuz sene (tef. 20) bu lke otuz yl (s. 90)10 * btn dier memleketlere benzer bir sahne-i hayat uyansa (tef. 24) btn teki lkelere benzer bir hayat sahnesi aynsa (s. 95) * Limon skelesi (tef. 39) Liman skelesi (s. 151) * efik yirmi be yanda idi (tef. 46) efik yirmi bir yandayd (s. 174) * Btn mesafat ve menazr ksalm (tef. 62) Btn uzaklklar ve grntler kslm (s. 226) * yanlarna gelmemesini skit bir agrz kablinden telakki ederek (tef. 68) yanlarna gelmesini sessiz bir zel amaca balayarak (s. 247) * btn rstlarn [drst, saf insanlarn] bir nevi reh-nms, (tef. 78) btn hastalarn bir tr pusulas (s. 279) * btn hissiyatn gya tvermi idi (tef. 79) btn duygusalln sanki uyuturmutu. (s. 282) * yldzlar seziliyordu. (tef. 99) yldzlar seiliyordu. (s. 351) * Samime evvela sar salarnn altnda daha donuk grnen simasnda hazin bir tebessmn dalgalaryla ona bakt, sonra bahse girmekten enen bir geveklikle: (tef. 128) Samime nce sar salarnn altnda daha donuk grnen yznde hznl bir glmsemenin dalgalaryla ona bakt, sonra konuyu uzatmaktan enen bir gevezelikle (s. 452) * Selim bin Bedri Selim Bey el- Bedri * Vilyat- Selse Vilyat- Slse

136

Snar, Edebi Eserlerin Sadeletirilerek Yeniden Yaym zerine Uygulamal Bir rnek: Nesl-i Ahr

2- Metinde Yer Almayan fadeler

Byk bir slpu olduu btn edebiyat aratrmaclar tarafndan kabul edilen Halit Ziya Uaklgilin11 anlatm yetersiz bulunmu olmal ki Nesl-i Ahrin Sabahta yaymlanan tefrikasnda olmayp, kitap haline getirilirken ilve edilen ya da deitirilen kelime, kelime gruplar ve cmleler vardr. Kitabn giriinde yaplan aklamada bu husus zerinde durulmu ve kk lde olmak zere ukur doldurma yoluna gidilmitir (s.19) ifadesiyle metinde yer almayan ifadelerin mevcut olduu itiraf edilmitir. Anlam daha da belirginletirmek ya da anlatma ayrnt katabilmek iin gerekli grlen yerlerde eklemeler ve aklamalarda bulunulmu olmasnn hesab yukardaki aklamadan da anlald zere ukur doldurma yntemi ile verilmitir.

A) Eklenen fadeler
* Nzhet Bey -Postada kalsn- ibaresiyle irsalini (tef. 13) Nzhet Bey -Postada kalsn- Post restand cmlesiyle gnderilmesini (s. 62) * bazen mhimce emlak ve akar ilerinde vesatet eyleyerek, fakat btn bu muamelatnda rast-glukla, namuskrlkla (tef. 95) kimi zamanlar da mlk ve gelir ilerinde araclk yaparak aylk gelirini artrrd. Ama btn yapt eylerde drstl ve namusluluu (s. 336) * rfan hareme gtrm, piyano aldrm idi (tef. 97) rfan konann harem blmne gtrm, ona piyano aldrmt. (s. 345) * Kura efrdndan, vilyat ahalisinden, bilhassa asl Trk yata olan yerlerde baz emrzn da inzimm- tahribatyla (tef. 97) Kura ile askere alnmalardan, stanbul dnda, vilayetler halknn salkszlklarndan, zellikle asl Trk yata olan yerlerde kimi kt hastalklarn (frengi gibi) da eklenmesiyle (s. 346) * Denebilir ki bu hadd-i ztnda mevcut olmayan bir adamdr ki yegne mhiyeti bakalarnn zihninde uyanan hayalinden ibarettir. Eminim bu, casuslua, hafiyelie hep bu ihtiya ile slk etmitir. (tef. 98) Denebilir ki, bu, aslna bakarsanz gerekte var olmayan bir adamdr ki, tek nitelii bakalarnn kafasnda uyanan hayalinden baka bir ey deildir Ve Sleyman Nzhet dnmesini srdryordu. Hi kukum yoktur ki bu adam casuslua, hafiyelie hep bu gereksinmesi yznden ynelmitir. (s. 347)
137

bilig, Yaz / 2008, say 46

* u dakikada, Serveri hayatta tesadfen bulunmu az ok ayan- tecesss ehrelerden biri olmak zere telakki ile balayarak yine o suretle brakp gemeye azmetmi olan Sleyman Nzhetten pek uzak idi. (tef. 102) u dakikada, Serveri hayatta bir rastlant sonucu bulunmu, az ok merakla zerinde durulmaya deer yzlerden biri olmak zere deerlendirmeye balayarak sonunda gene ylece brakp geip gitmeye niyetlenmi olan Sleyman Nzhet yeni bir Sleyman Nzhetti ve eskisinden pek uzaktayd. (s. 360) * Bunu sylerken rfann yznden hafif bir pembe glge geti: - Bu maet meselesine dair ... (tef. 118) Bunu sylerken rfann yznden hafif bir pembelik geti ve konumasn srdrd: - Bu geim sorununa ilikin ... (s. 417) * O zaman bu valide btn elemlerini takrire balad. rfann hayatn tasvir etti, (tef. 120) O zaman bu anne, btn elemlerini bir bir dile getirmeye balad. rfann, ocukluundan beri olan hayatn anlatt. (s. 425) * Mademki artk Azra babasndan ayrlmak istemiyor, onunla beraber, bu sabah rfana latife tarznda sylenen eyi icra edecekti. Drtane bir cevap ile tehlikeyi daha ziyade takrib etmekten tevakki ederek kalkt. (tef. 139) Mademki artk Azra babasndan ayrlmak istemiyor, onunla birlikte, bu sabah rfana bir aka gibi syledii eyi yerine getireceklerdi: hsaniye nnde demirli bulunan ileplerden birine atlayp eyda Beye fkeli ve kat bir karlk vererek tehlikeyi daha fazla yaknlatrmaktan ekinmek isteyerek kalkt. (s. 491)

B) Deitirilen fadeler
* Nzhetin hayatnda (tef. 11) Nzhetin ansnda (s. 53) * Karsnda Nzheti, bu kemal-i safvet samimiyetle kendisine uzanan eli bulunca, evvela onu yakalad, azna gtrd (tef. 13) Karsnda Nzheti, bu gerekten paklk ve itenlikle kendisine uzanan eli bulunca, nce onu yakalad, dudaklarna gtrd. (s. 61) * Birden Azra elini onun koluna koydu (tef. 60) Birden Azra elini onun eline koydu. (s.221)
138

Snar, Edebi Eserlerin Sadeletirilerek Yeniden Yaym zerine Uygulamal Bir rnek: Nesl-i Ahr

* Gya btn Marmaray vermek isteyen bir vaziyetle (tef. 60) Sanki btn Marmaray kapsamak isteyen bir halle (s. 221) * O zaman yoldan ktlar, be on hatve aa indiler. (tef. 60) O zaman yoldan ayrldlar, be on adm aa indiler. (s. 221) * bu gurb eden gnein levha-i ihtiamna daldlar. (tef. 62) bu batmakta olan gnein grkemli tablosuna baktlar. (s. 226) * Galatada uraya buraya urarken (tef. 77) Karakyde uraya buraya urarken (s. 276) * kahr ve azabn yiye yiye bym (tef. 91) kahr ve ezincini eke eke bym (s. 323) * esmerleen sema (tef. 99) kararmakta olan gkyz (s. 350) * Nevvareyi drt kelime ile tantt (tef. 100) Nevvareyi birka cmleyle tantt (s. 356) * Oyuna devam ederken (tef. 113) Oyuna yeniden balanrken (s. 400) * Bu soukta cesaret edememilerdi. (tef. 119) Bu soukta bunu gze alamamlard (s. 420) * Hayr, bu hayatn iinden kmalyd. (tef. 122) Hayr, bu hayatn iinden syrlmalyd (s. 431) * Bir fikir takip ediyormuasna, dalgn, sobay krkledi (tef. 126) Kafasndan bir dnce geiyormuasna, dalgn halde sobay drtkledi (s. 444) * O, kendisini salveriyordu, (tef. 127) O, kendisini brakverdi. (s. 448) * Devam et, rica ederim (tef. 127) Kesme, konu, rica ederim (s. 449) * Eminim ki (tef. 138) ok iyi biliyorum ki ... (s. 484) * Yalnz bana haber verir misin? (tef. 138) Yalnz bana bildirir misin? (s. 485)
139

bilig, Yaz / 2008, say 46

* Sleyman Nzhetin asabnda endie-bah bir istidad- irtia hsl oluyordu. Kendi kendisine daha ziyade kalrsa skn u itidalini muhafaza etmek kararyla kabil-i telif olmayacak surette cevap vereceinden korkuyordu. (tef. 139) Sleyman Nzhetin sinirlerinde kayg verici bir rperme, bir gerilme balyordu. inden dnp yorumlad: Burada daha fazla kalrsa soukkanlln koruma alkanlyla kolay kolay badaamayacak biimde, bu adamn szlerine karlklar vereceinden korkuyordu. (s. 489)

3- Metinde Olduu Halde Kitapta Yer Almayan fadeler

Nesl-i Ahr kitap haline getirilirken gazetedeki tefrikada olduu halde atlanm, belki gereksiz bulunarak karlm (!) kelime, kelime gruplar ve cmleler vardr. Oysa yaradltan romanc olan Halit Ziya Uaklgil zerinde alanlarn birletikleri hususlardan biri yazarn kompozisyondaki mkemmellii, bir roman yazar olarak ayrnt ile btn arasnda kurduu mkemmel badr.12 Bu sebeple sk sk Halit Ziyann romanlarndan tek bir cmlenin bile karlmasnn romann btnne zarara verecei hkm tekrarlanr. Halit Ziya gibi Trk romanclnn usta bir kaleminin seerek kullandn iyi bildiimiz kelimelerinin ve cmlelerinin bazlarnn gereksiz bulunmas son derece artcdr. * Biraz da zmiri, belki Ayaslu harabelerini grrm. (tef. 12) Biraz da zmiri, Ayaslu harabelerini grrm. (s. 55) * Nzhet misafirleri istikbal iin iskeleye inmek zamanna intizaren ak penceresinin nnde, zerine yalnz alnacak ceketiyle bana giyilecek fesi kalarak, son postann getirdii ceraid ve resailin kuaklarn aarak bir gz atmakla iktifa ediyordu. (tef. 13) Nzhet konuklar karlamak iin iskeleye inme zamann bekleyerek ak penceresinin nnde, zerine sadece gazete ve dergilerin kuaklarn aarak bir gz atmakla yetiniyordu. (s. 62) * Nihayet gn, bir dakika onu grmeye, bir kelime sylemeye muvaffak olmakszn (tef. 13) Sonunda gn, bir dakika onu grmeyi baaramakszn (s. 78) * tede Sleyman Nzhet, akir, Behi, Dni, Kif, yannda Shirle Muzaffer, skit, gayr- mteharrik dinliyorlard; boazlarndan lokmalar gemiyordu; daha yemee vakit bulamadan doymulard, ellerinde kopardklar ekmek paralar teahhur ediyordu. (tef. 19) tede Sleyman Nzhet, akir, Behi, Dani, Kaif, yannda SAhrle Muzaffer, sessiz, hareketsiz dinliyorlard. Ellerinde kopardklar ekmek paralar gecikiyordu. (s. 79)
140

Snar, Edebi Eserlerin Sadeletirilerek Yeniden Yaym zerine Uygulamal Bir rnek: Nesl-i Ahr

* makalenin Trkeye tercmesini, sonra Franszca olarak bir cevap tahririni istedi. (tef. 68) . makalenin Trke bir evirisini istedi. (s. 248) * Bu son sz (tef. 72) Bu sz (s. 261) * -imdi beni kke kadar gtrr, brakrsnz. te size itaat ettim, bir kk seyran yaptk. Zannederim ki bu kfidir. dedi. Sleyman Nzhet pek iyi anlayamad. Serverin sesinde hem ciddiyete hem latifeye benzer bir mana vard ki tamamyla sarh deildi: - Latife ediyorsunuz, dedi, . (tef. 100) - imdi beni kke kadar gtrr, brakrsnz. te size itaat ettim, bir kk gezinti yaptk. Sanrm ki bu yeterlidir. dedi. - aka ediyorsunuz, dedi (s. 356) * Serverin gzleri yavaa inerek ona beyan- muvafakat edince birden msterih olmu idi. Yaldan karken artk mlakat bile dnemiyordu. Ona asl lzm olan mlakat deil (tef. 107) Serverin gzleri yavaa inerek bu istei kabul ettiini bildirince birden yrei rahatlamt. Ona asl gerekli olan bulumann kendisi deil (s. 380) * rfan bunu mteakip defteri tersine evirdi, on dokuzuncu neideyi ald ve hemen yirminciye geti, (tef. 120) rfan bu paradan sonra defteri tersine evirdi ve hemen yirminciye geti. (s. 423) * Sleyman Nzhet, Azraya bakt. O da babasna bakt; baba kz, sebebini bilmeksizin hazin bir tebessmle gltler. (tef. 120) Sleyman Nzhet, Azraya bakt. Baba kz, sebebini bilmeksizin, hznl bir glmsemeyle gltler. (s. 423) * fakat Suatla izdiva vukua geldikten sonra yaly Msr ekbirinden birine kiralamaya itab etmi [komu] ve bir kk ev deyecek kadar eya alarak Refia ile beraber Bebekten kam idi. Haydarpaada bir kk ev bularak orada yerlemiti; (tef. 130)

141

bilig, Yaz / 2008, say 46

Ama Suatla evlilii gerekletikten sonra yalsn hemen aceleyle, Msr zenginlerinden ve ileri gelenlerinden birine kiralam ve bir kk ev deyecek kadar eya alarak Haydarpaa dolaylarnda bir kk ev bulmu, orada yerlemiti. (s. 460) * Sleyman Nzhet, akirin bu kuvveti bulabilmesine biraz mtehayyir ve devam edip edemeyeceinde phe-dr idi; sonra bunu eyda Beyin, kendi tarafndan icra edilmi nfuz ve tesire haml edeceini dnmt, hatta rfann ve (tef. 130) Sleyman Nzhet, akirin kendinde bu gc bulabilmesine biraz armaktayd ve bunun (sonuna kadar byle) gidip gitmeyeceinde kukuluydu. stelik rfann ve (s. 460)

4- Sadeletirme
Kitap halindeki Nesl-i Ahr sadece eski yazdan yeni harflere aktarma eklinde dzenlenmemitir. Yeni harflere aktarlan metinde sadeletirme yoluna da gidilmitir. Ancak bu ilem srasnda bazen yanl karlklar verildii, bazen Trkiye Trkesinde ilek olarak kullanlan kelimelerin bile sadeletirmeye tbi tutulduu grlmektedir. Bu sadeletirme ilemi srasnda bulunan karlklarn bir ksm anlamsz ya da Trkede ilek kullanm olmayan kelimelerden olumaktadr. Sadeletirme ilemi srasnda belki yazarn kulland ekliyle braklsa anlalabilecek kelimeler anlalmaz hale gelmitir. Metnin sadeletirilmesi ile ilgili olarak kitabn giri ksmnda geni bir aklama yer almaktadr. Bu aklamada sadeletirmenin ciddi ve aba isteyen bir ilem olduu belirtildikten sonra bu almada sadece eserin dilinin ve anlatmnn yaayan Trkeye uydurma abas gdlmedii, eserin yazarn, yazld dnemi ve bu dnemin zelliklerini okuyucuya tantma abasnn da gz nnde bulundurulduu ifade edilmitir. Sadeletirme ile ilgili aklamalar arasnda yer alan u cmleler dikkat ekici ve dndrcdr: Kald ki bizim hizmetimiz -eer varsa- salt eserin dilini ve anlatmn gnmze uyarlamak abasndan ibaret deildir. Zaten biz, eski lmsz eserlerimizi gnmze uyarlamaktaki basit sadeletirme deyimine de btnyle karyz. Sadeletirme -bizde yaygn ve yanl olarak anlald ve deerlendirildii gibieskimi szlerin yerine, szlklere bakarak, uysun uymasn, onlarn yeni karlklarn koymak deildir. uras bir gerektir ki bu tr sadeletirme almalarnda bu ii bu kadar basit ve kolay sananlar, sadeletirdikleri eserleri byk ounlukla mahvettiklerinden baka, kendileri de konuya hem yarardan fazla zarar vermekte, hem de gln duruma dmektedirler. (s. 18)

142

Snar, Edebi Eserlerin Sadeletirilerek Yeniden Yaym zerine Uygulamal Bir rnek: Nesl-i Ahr

A) Yanl Karlklar
* Romann ad olan Nesl-i Ahr tamlamasndaki ahr kelimesinin szlk anlam en sondur. Ancak balk Son Kuak olarak verildii gibi metin boyunca ahrin karl olarak son kelimesi kullanlmtr. Kitabn giri ksmnda bu ekilde kullanmn sebebinin de akland grlmektedir. Bilimsellikten ok uzak olan bu aklama u ekildedir: Birok kimselerce bilinecei zere Nesl-i Ahr en son kuak anlamndadr. Biz bunu, biraz genelletirerek, Son Kuak olarak verdik (s. 19) * ufak bir selmla (tef. 22) karl ufak bir takmla olarak verilmi (s. 89) * mfrit bir tezat ile (tef.62) karl sar bir ztlkla olarak verilmi (s. 226) * mtehakkim bir sada (tef. 74) karl alayl bir sesle olarak verilmi (s. 265) * nim aydnlyla (tef. 99) karl yar karanlnda olarak verilmi (s. 353). * mebhut [akn] (tef. 120) karl suskun olarak verilmi (s. 423) * dudaklarnn arasnda bir safir-i nefret adavet [nefret ve dmanlk sl] tyor gibiydi. (tef. 122) karl dudaklarnn arasndan bir tiksintinin ve dmanln borusu tyor gibiydi. olarak verilmi (s. 431) * Cneydle Fahur sinerek edibane [terbiyeli bir ekilde] oturdular. (tef. 132) karl Cneytle Fahur sinerek bir yana oturdular. olarak verilmi (s. 465)

B) Trkiye Trkesinde lek Kullanm Olmayan veya Bozuk Bir Trkeyle Verilmi Karlklar
Arapa ya da Farsa kelimelerle oluturulmu baz kelime gruplar veya cmlelere karlk aranrken Trk Dil Kurumunun szlnde bulunan ancak yaayan dilde kullanlmayan kelimelerin seildii veya adeta Trkeyi yeni renmi bir yabancnn dilini artracak derecede bozuk bir Trkenin kullanld grlmektedir. * khne bir muganniye (tef. 8) kaam bir arkc kadn (s.44) * mazlum (tef. 20) kyma uratlm (s. 83) * seni temin ederim (tef. 74) seni gvendirmek isterim. (s.265)

143

bilig, Yaz / 2008, say 46

* grltsz, arzasz bir hayat (tef.78) przsz, tekleme yapmaz bir hayat (s.280) * byle mahf bir girdbe (tef. 78) byle korkun bir evrinti (s.280) * muheze etti [azarlad, eletirdi] (tef. 116) kaknd (s. 409) * istidllt (tef. 97) tantlamalar (s. 346) * izzet-i nefs-i reclnesine (tef. 107) erkeklik zbenlii onuruna (s. 380) * garip bir takayyd iinde [alma, abalama, dikkat etme] (tef. 118) saklyorsun halinde (s. 417) * makam- memuriyet (tef. 122) grevinin makam odas (s.431) * Sleyman Nzhet bu darbeyi aldktan sonra (tef. 123) Sleyman Nzhet bu vuruu yedikten sonra (s. 434) * Memuriyetinden istifa etmek belki mmkn olur. (tef. 123) Grevini terk ederek ayrlmak belki mmkn olur (s. 435) * ve bunlara ramen fark edilmemek mmkn olmayan bir inhitat ile [kle] ffet Hanmda her gn bir para daha istidad- sukt [kmeye eilim] vard. (tef. 130) Btn bunlara karn gze arpmamas mmkn olmayan bir kle ffet Hanmda, gzle grlmeyen bir dle d vard. (s. 458) * Kim iddia edebilir ki Gyas son memuriyetini bana medyun deildir? (tef. 135) Kim ileri srp tersini syleyebilir ki Gyas bu son grevini bana borlu deildir diye? (s. 475) * Senin paa ile mnasebatnn esbabn oktan kefetmi olmak iddiasndaym. (tef. 138) Senin paa ile ilikilerinin sebeplerini oktan sezmi anlam olmak savndaym. (s. 484)

144

Snar, Edebi Eserlerin Sadeletirilerek Yeniden Yaym zerine Uygulamal Bir rnek: Nesl-i Ahr

* eyda Bey bu hareketi fark etmemi grnerek (tef. 139) eyda Bey onun bu tutumunun ayrmnda deilmi gibi grnerek (s. 489) * Oh! Eminim, pek taraftar olacak (tef. 141) Oh! Bundan ok gvenliyim, hem de pek eilimli olacak (s. 496)

C) Gereksiz Sadeletirme
Trkiye Trkesinde ilek olarak kullanlan ve hepimizin gnlk konumalar srasnda defalarca yer verdiimiz kelimeler iin neden sadeletirme ihtiyac hissedildiini anlamak hi mmkn deildir. * alet; karl metin boyunca ara ve gere olarak verilmi. * arzu; karl metin boyunca istek olarak verilmi. * azap; karl metin boyunca ezin olarak verilmi. * cevap verdi; karl metin boyunca karlk verdi olarak verilmi. * etraf; karl metin boyunca yan yre veya iki yan olarak verilmi. * endie; karl metin boyunca kayg olarak verilmi. * fark; karl metin boyunca ayrlk olarak verilmi. * fakat; karl metin boyunca ama olarak verilmi. * fikir; karl metin boyunca gr ve neri olarak verilmi. * galiba; karl metin boyunca sanrm olarak verilmi. * hayret; karl metin boyunca aknlk olarak verilmi. * hrmet; karl metin boyunca sayg olarak verilmi. * ihtiya; karl metin boyunca gereksinim olarak verilmi. * intikam; karl metin boyunca olarak verilmi. * kalp; karl metin boyunca yrek olarak verilmi. * kk; karl metin boyunca ufak olarak verilmi. * lbali; karl metin boyunca senli benli olarak verilmi. * macera; karl metin boyunca serven olarak verilmi. * memleket; karl metin boyunca lke olarak verilmi. * megul; karl metin boyunca dolu olarak verilmi. * minnettarm; karl metin boyunca minnetliyim olarak verilmi.
145

bilig, Yaz / 2008, say 46

* rya; karl metin boyunca d olarak verilmi. * saadet; karl metin boyunca bahtiyarlk olarak verilmi13. * sahil; karl metin boyunca deniz kys olarak verilmi. * serbest; karl metin boyunca zgn olarak verilmi. * tasavvur; karl metin boyunca tasarm olarak verilmi. * teselli; karl metin boyunca avun olarak verilmi. * vatan; karl metin boyunca yurt olarak verilmi.

5- zel simlerin Yazm

Kitabn banda yer alan aklamada yer, ahs, mekn, eser gibi zel isimlerin okuduu gibi yazldklar belirtilmektedir. Romanda geen zel isimlerin byk ksm yabancdr. Yabanc isimleri okunuu ile yeni harflere aktarmak okuyucu iin pek ok kelimenin anlam ifade etmemesine yol amaktadr. stelik kitapta zel isimler farkl sayfalarda farkl imllarla yazlmtr. * La Fille De Madame Angot; La Fiy de Madam Anfo (s. 41) ve La Fiy de Madam Danfo (s. 42) * Lectures Pour Tous; Lektr pr tu (s. 60) ve Lectures Pour Tous (s. 376) * Rondinella; Rondinella (s. 235, s. 236) ve Dondinella (s. 236) * Afif Seraceddin; Afif Seraceddin (s. 118- 124) ve Arif Seraceddin (s. 490, s. 492)

6- Dipnotlar
Okuyucunun bilmedii terim, zel isim ya da meseleler iin dipnotlarda aklamalar yapmak son derece gerekli bir almadr. Hele yayma hazrlanan eserin yazl tarihinin zerinden geen zaman iinde byk deiimler yaandysa, yeni nesillerin bilgi birikimleri nceki nesillerden belirgin bir ekilde farkllatysa dipnotlardaki aklamalar kanlmaz olur. Bir metni yeni harflere aktarmann ve bilinmeyen ifadelerin aklamasn vermenin tesinde dipnotlarda metnin anlamn btnlemek ve okuyucuyu bilgilendirmek zere aklamalar yapmak ayr bir almay gerektirir. Kitab yayma hazrlayan ahsn da bu bilgileri verebilmek iin ciddi aratrmalar yapmas arttr. Ancak dipnotlar verilirken keyfi hareket etmek, anlam, aklamas bilinen yerlerde bu bilgileri aktarp aratrma gereken yerleri atlamak hazrlanan eserin ciddiyetini zedeler. Bunun yan sra geliigzel, hibir ama ifade etmeyecek aklamalar vermek, dikkatsizce dipnotlar kullanmak, asl aklama yapmak
146

Snar, Edebi Eserlerin Sadeletirilerek Yeniden Yaym zerine Uygulamal Bir rnek: Nesl-i Ahr

gereken yeri atlayp sayfalar sonra aklama vermek veya dipnotta gnderme yaplan yerde aklama yapmay unutmak dipnotlarn gvenirliini tamamen yok eder. Ne yazk ki btn bu saylan kusurlar Nesl-i Ahrin kitap halindeki tek nshasnda mevcuttur. * Bu derece gayr- messes behat zerine onlarn rahatn ihlal edecek eylere kdir miydiler?.. (tef. 48) cmlesi kitapta Bu derece aslnda ortada var olmayan kukular zerine onlarn rahatn bozacak eylere (gerekten) gleri yeter miydi?.. (s. 179-180) eklindedir ve bu cmleye dipnot dlm ve ne maksatla yapld anlalmaz bir ekilde bu cmlenin tefrikadaki hali verilmitir. (s. 180) * 113. tefrikada geen davavekili kelimesinin kitapta karl avukat (s. 399) olarak verildikten sonra dipnot dlm ve deitirilen yzlerce kelime varken ve hibiri iin aklama yapmak gerei duyulmazken bu kelime iin Metinde davavekili olarak geiyor (s. 399) eklinde bir aklama yaplmtr. * 118. tefrikada geen ve Halit Ziyann bu metinde daha nce de birka kere kulland aklad kelimesi iin dipnot dlm ve Gnmzde seksen yl nce yazlm olan eserde aklad szc aynen gemektedir. Halid Ziyann dilinde byle artc yeniliklere sk sk raslanlmaktadr. (s. 416) biiminde anlamsz bir aklama yaplmtr. * Eya iin mklata urayacaklard, hele onun bir odasnda btn ressamla, hakkakla, nakkala, o bin trl meraklarna ait yle yer tutan teferruat vard ki bunlar ne yapacanda mtehayyirdi. (tef. 119) cmlesi kitapta Eyalar iin zorluk ekeceklerdi. Hele onun bir odasnda btn ressamla, tahta oymaclna, nakkalna o bin trl meraklarna ilikin yle ok yer tutan pek ok teberi vard ki (s. 421) eklindedir. Bu cmlede nakka kelimesi iin dipnot dlmtr. Bu dipnotta Kitabn sonundaki Kk Szlke bkz. (s. 21) aklamas yer almaktadr. Ancak bahsi geen szlkte nakka kelimesinin aklamas yoktur. Bunun yerine metnin aslnda yer alan hakkak kelimesinin aklamas vardr. Oysa yukardaki cmlede de grld zere kitap haline getirilmi Nesl-i Ahrde geen cmlede hakkak kelimesi hi kullanlmam, maden, imir v.b. zerine elik kalemle yaz, resim ve eitli ekiller yapan sanatya verilen ad olan hakkak tahta oymacl ile karlanmtr. * Bu meseleyi hallederiz dedi; rfan imdi bize biraz musiki yapsn (tef. 119) cmlesi kitapta Bu sorunu zmleriz, dedi; imdi rfan bize biraz musiki yapsn (s. 421) eklindedir.
147

bilig, Yaz / 2008, say 46

elerin srasnn da istee gre deitirildii bu cmlede bir dipnot dlm ve Yazarn anlatm aklamas yaplmtr. * bu mezamir-i ulviyenin btn ztrabat- beeriye iin inleyen eninlerini (tef. 120) ifadesi iin bu ycelik dolu mezamirin btn insanlk straplar iin sese dnm iniltileri (s. 424) karl verilmitir. Name anlamna gelen Mezamir kelimesinin olduu gibi brakld ve dipnot dlerek okuyucunun kitabn sonundaki Kk Szle ynlendirildii grlmektedir (s. 424). Ancak ne yazk ki szlkte bu kelimenin aklamas yoktur. * Mesajeri, Lectures Pour Tous, Azade gibi baz dipnot gerektiren zel isimler iin ilk getikleri yerlerde deil de romann sonlarna doru tekrar kullanldklarnda dipnot verilmitir. 31. sayfada ilk kez geen Mesajerinin aklamas 433. sayfada, 60. sayfada ilk kez geen Lectures Pour Tousnun aklamas 376. sayfada, 294. sayfada ilk kez geen Azadenin aklamas 422. sayfada yaplmtr.

Sonu Yerine
Bir edeb metnin asln bozmaya, yanl okumalar ve zensiz sadeletirmeler bir yana yazarn anlatmn yetersiz bularak eklemeler yapmaya, yazarn uygun grlmeyen cmlelerini (!) atmaya ve bunu mrn edebiyata vermi Halit Ziya Uaklgilin roman olarak takdim etmeye kimsenin hakknn olmamas gerekir. Hele ki bu metin ulalmas ok zor olan ve Trkiyenin ilindeki be ayr ktphaneden elde edilebilecek bir gazetenin pek ou yrtlm, tahrip olmu sayfalarnda bulunabilecek bir metinse yayma hazrlayann ok daha dikkatli olmas gerekmektedir. nk bu eseri aratrmalarnda kullanmak isteyenler veya Halit Ziya Uaklgilin klliyatnn bir paras olarak okumak isteyenler - hele Osmanlca problemi de varsa ya da tefrikalar bulabilmek iin ili dolaarak orijinal metni elde etme abas ile zaman harcayacaklarsa - yaymlanm olan tek nshaya ister istemez bal kalacaklardr. Osmanlca bilen herkesin eski harflerle yazlm edeb metinleri yeni harflere aktarmas doru deildir. Hatta gnmzde bu yaymlarn eski harfleri hi bilmeyenler tarafndan sadece ticari gaye ile daha nce yeni harflere aktarlm nshalardan yola klarak yapld da bilinmektedir. Ne yazk ki ciddiyetten uzak hazrlanm olan bu metinler kitaplardan rencilerin ellerinde gemekte ve klasiklerimiz arasna girmi eserler gen kuaklara orijinal hallerinden ok uzak bir ekilde takdim edilmektedir.

148

Snar, Edebi Eserlerin Sadeletirilerek Yeniden Yaym zerine Uygulamal Bir rnek: Nesl-i Ahr

Yeni harflere aktarma ve gerekirse sadeletirme almalar mutlaka akademik disiplin alm olan konunun uzmanlar tarafndan bir ekip almas iinde yaplmaldr. nce sk sk szlklere mracaat edilerek metin doru okunmal, defalarca gzden geirilmeli ve gzn daima aldanmaya msait olduu hatrlanarak karlkl okumalarla metnin doru okunup okunmad kontrol edilmelidir. Bunun yannda son derece kltrl olan yazarlar tarafndan yazlm eski metinlerde yazarn zel ilgi alanlar veya devrin sosyal veya siyasi hayat dorultusunda eserine ald zel isimler veya terimler bulunmaktadr ve bu ifadeler metnin anlalmas asndan bugnn okuyucusu iin aklanmaya muhtatr. Metni yayma hazrlayanlarn bu tip aklamalar iin de ciddi bir aratrma yapmalar ve dipnot veya son not biiminde bu bilgileri de okuyucuya aktarmalar faydal bir almadr. Btn bunlar gz nne alndnda eski harfli bir metnin edisyonu sabr, ciddiyet, akademik dikkat ve emek gerektiren nemli bir faaliyettir.

Aklamalar
1. Nesl-i Ahr, Sabah, nr. 6808-6996, 7 Eyll 1908 5 Mart 1909. (Alntlar bu tefrikadandr.) 2. Bu tefrikalar stanbul niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits, Taksim Atatrk Belediye Kitapl, Ankara Milli Ktphane, Byk Millet Meclisi Ktphanesi ve zmir Ahmet Pritina Kent Arivi ve Mzesi olmak zere be ayr ktphaneden elde edilen Sabah gazetesinin nshalar bir araya getirilerek tamamlanmtr. Ne yazk ki Nesl-i Ahrin tefrika edildii 7 Eyll 1908 ile 5 Mart 1909 arasndaki saylar hibir ktphanede tam olarak mevcut deildir. 3. Rne Wellek-Austin Varren tarafndan hazrlanan Edebiyat Teorisi adl almada edebiyattan bir eit sosyal belge karmak mmkndr ifadesi yer almaktadr (Rne Wellek-Austin Varren, Edebiyat Teorisi, ev. mer Faruk Huyugzel, Akademi Kitabevi, zmir, 1993, s. 82). Edeb eserlerden sosyal gerekliin bir tablosunu karmann mmkn olduu bilimin kabul ettii bir gerektir. Ancak romann bir kurgu olduu ve romandaki itibar lem ile gerek hayatn bire bir rtmesinin mmkn olmad unutulmamaldr (bkz. erif Akta, Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Aka Yaynlar, Ankara, 1991) 4. Nesl-i Ahr (Son Kuak), haz. emsettin Kutlu, nklp Kitabevi, stanbul, 1990 (Alntlar bu baskdandr.) Bu baskda romann tefrika tarihi 2 Eyll 1908- 1 Ekim 1909 olarak gsterilmitir. 5. Zeynep Kerman, Halit Ziya Uaklgilin Romanlarnda Baba, Yeni Trk Edebiyat ncelemeleri, Aka Yaynlar, Ankara, 1998, s. 119 6. Zeynep Kerman tarafndan hazrlanan Halit Ziya Uaklgilin Romanlarnda Batl Yaay Tarz ile lgili Unsurlar adl almada da bu husus vurgulanmtr: Nesl-i Ahr, 1990 ylnda emsettin Kutlu tarafndan (Son Kuak) alt balyla sadeleti149

bilig, Yaz / 2008, say 46

rilerek yaynlanmtr. Ancak bu ok kt sadeletirilmi basknn ilm bir aratrmada kaynak olarak kullanlmas mmkn deildir. (Zeynep Kerman, Halit Ziya Uaklgilin Romanlarnda Batl Yaay Tarz ile lgili Unsurlar, Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, Ankara, 1995, s. 8). Zeynep Kerman Halit Ziya ile ilgili bir baka almasnda da emsettin Kutlu tarafndan hazrlanan Nesl-i Ahrin dikkatsiz ve zensiz bir alma olduuna dikkat ekmitir: Halit Ziya gibi byk bir slpunun eserine bylesine geliigzel, sorumsuzca tasarruf etmee kimsenin hakk olmamaldr. Kald ki, bu eserin, yazarn kaleminden kt ekilde orijinal metni kitap halinde kmamsa hazrlaycnn daha titiz davranmas gerekir. (Halit Ziya Uaklgilin Romanlarnda Baba, Yeni Trk Edebiyat ncelemeleri, s. 120) 7. Rne Wellek-Austin Varren, Edebiyat Teorisi, s. 41 8. Rne Wellek-Austin Varren, a.g.e., s. 41 9. Mcella olarak geen bu zel adn tefrikada mim-cim-lam-ye harfleri ile yazlmtr; mecelle kelimesi ise mim-cim-lam-he ile yazlmaktadr. 10. Bu okuma hatasnn yan sra vakann 1905 tarihinde getiini hatrlatmak gerekir. 11. Halit Ziya Uaklgilin de mensup olduu Servet-i Fnn topluluunun slba verdii byk nem iin bkz. Mehmet Kaplan, Mai ve Siyah Romannn slbu Hakknda, Trk Edebiyat zerinde Aratrmalar 1, Dergh Yaynlar, stanbul, 1992, s. 437-458; Halit Ziya Uaklgilin Trk dili ile ilgili dnceleri ve dilin doru kullanlmasna kar gsterdii hassasiyet iin bkz. Zeynep Kerman, Halit Ziya Uaklgil ve Trk Dili, Yeni Trk Edebiyat ncelemeleri, s. 127-135) 12. bkz. Ahmet Hamdi Tanpnar, Halit Ziya Uaklgil, Edebiyat zerine Makaleler, haz. Zeynep Kerman, Dergh Yaynlar, stanbul, 1977, s. 275-278, s. 278-281 13. Arapa ya da Farsadan dilimize geen kelimeler iin z Trke karlklar bulmak iin byk bir gayret gsterildii ortadadr. Ancak Arapa bir kelimeye niin Farsa bir karlk verildiini anlamak mmkn deildir.

150

Nesl-i Ahr as an Example for the Publication of Simplified Editions of Literary Texts
Assoc.Prof.Dr. Alev SINAR*
Abstract: Nesl-i Ahr, serialized in Sabah between 7 September 1908 and 5 March 1909, was neither simplified nor published as a book during its writers lifetime. The only extant version of the work in book form is the simplified edition prepared by emsettin Kutlu in 1990 and published with the subtitle, Son Kuak. Unfortunately, in simplifying the original and writing it in the letters of the new alphabet, emsettin Kutlu has followed the original text very loosely and made significant changes in it. The end result has been an edition highly foreign to Halit Ziyas original work. Nobody has the right to meddle this way with a literary text, and it is even sadder that the work of a master of style like Halit Ziya is exposed to this kind of treatment years later. This way of editing is also not justified by the fact that Halit Ziyas serialized work was not published as a book during his own lifetime. The simplified edition of Nesl-i Ahr is regrettably not of a quality that can meet the needs and expectations of researchers in literature or other disciplines. Nor does it have a style that is clear and coherent enough for the lay reader to follow with relative ease. One of the major tasks of the science of literature is to bring its materials together and to reveal the authenticity of the text. Otherwise, it may become rather difficult to analyze literary works critically and understand them within their historical framework. This study points out the significant differences between the only extant book edition of Nesl-i Ahr and the serialized copies that can be found in the newspaper archives. This way, it aims to draw attention to the difficulties involved in proper editing and the amount of meticulous work needed so as not to harm and alter the original text. Key Words: Literary work, edition, editing criteria, simplification, Nesl-i Ahr, Son Kuak

Uluda University, Faculty of Science and Letters, Department of Turkish Language and Literature / BURSA alav01@hotmail.com

bilig Summer / 2008 Number 46: 133-152 Ahmet Yesevi University Board of Trustees

 Nesl Ahir
*
: Nesl- Ahir 7 1908 1909 . Son Kuak 1990 . , , , . , , , . , - , . , . , . - , . , , - , , . . : , , , Nesl-i Ahir, Son Kuak

Uluda, - , / . alav01@hotmail.com

bilig 2008 Vpus: 46: 133-152 Popeitel#skiy Sovet Universiteta Axmeta Wsavi