You are on page 1of 14

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

POLITEKNIK PORT DICKSON JABATAN MATEMATIK SAINS DAN KOMPUTER


NOMBOR KOMPLEKS Nombor Kompleks ialah nombor yang berbentuk a + ib di mana a dan b adalah nombor nyata terdiri drpd bahagian nyata (a) dan bahagian khayal (ib) Secara amnya,
a 2 = a 2 ( ) 1 = a 2 i2 =a i

Contoh :
1. 2.
9

9 ) ( 1 5 ( ) 0 1

= =

9i 2 50i 2

= 3i = 5
2i

50 =

PERLU INGAT !!!

i2 = -1 (-1)nombor genap = 1 (-1)nombor ganjil = -1


Contoh : a.

i8=i i
15

2 (4)

= (-1) = 1

b. c.

= i 2(7) i = (-1) 7 i = (-1) i = -i

3i34 - i13 = 3i2(17) - i2(6) i = 3 (-1)17 - (-1)6 i = 3 (-1) 1 i = -3 - i

2i3 + 2 i18 - 3 i51 = -2 i2 i + 2 i2(9) - 3 i2(25) i = -2 (-1) i + 2 (-1) 9 - 3 (-1) 25 i = 2 i + 2 (-1) 3 (-1) i = 2 i 2 +3 i =5i2 CONTOH SOALAN : d.
1. Ringkaskan kuasa bagi i yang berikut:
June/JMSK/PPD/750621 1

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

a. b. c. d
e.

i7 i 12 i 20 i 36

7i 56 i 3 6 f. 8i 59 + 5i 97 2. Permudahkan bentuk nombor-nombor berikut: a. 25 c. 38


b.
81

d.

69

Penambahan & Penolakan Nombor Kompleks Jika z = x + yi dan w = u + vi Maka, z + w = ( x + yi )


Nombor nayata tambah nombor nyata

+ ( u + vi )
Nombor kompleks tambah nombor kompleks

= ( x + u ) + ( yi + vi )

z w = ( x + yi ) - ( u + vi ) = ( x - u ) + ( yi - vi )
Nombor nayata tolak nombor nyata

Nombor kompleks tolak nombor kompleks

CONTOH : a) b) c) ( 3 + 4i ) + ( 5 + 6i ) ( 5 + 3i ) ( 8 + 2i ) ( 7 + 5i ) + ( 2 3i ) = ( 3 + 5 ) + ( 4i + 6i) = 8 + 10i = ( 5 8 ) + ( 3i 2i ) = -3 + i = ( 7 + 2 ) + ( 5i + (3i) ) = ( 7 + 2 ) + ( 5i 3i ) = 9 + 2i = ( 4 2 ) + ( -2i (-3i) ) = ( 4 2 ) + ( -2i + 3i ) =2+i

d)

( 4 2i ) ( 2 3i )

Pendaraban Nombor Kompleks Jika z = a + bi dan w = p + qi


Kembangka n ungkapan
June/JMSK/PPD/750621 2

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

Maka, z + w = ( a + bi ) x ( p + qi ) = (a x p) + (a x qi) + (bi x p) + (bi x qi) = ap + aqi + pbi + bqi2 = ap + aqi + pbi + bq(-1) = ap + aqi + pbi bq = (ap-bq) + (aq+pb)i CONTOH : a) Jika z = 3 + 4i dan w = 2 3i maka zw = ( 3 + 4i ) ( 2 3i ) = ( 3 x 2 ) + ( 3 x (-3i) ) + ( 4i x 2 ) + ( 4i x (-3i) ) = 6 + (-9i) + 8i +( -12i2 ) = 6 + ( -i ) 12(-1) = 6 i +12 = 18 i b) Jika z = 4 + i dan w = 3 + 2i maka zw = ( 4 + i ) ( 3 + 2i ) = ( 4 x 3 ) + ( 4 x 2i ) + ( i x 3 ) + ( i x 2i ) = 12 + 8i + 3i + 2i2 = 12 + 11i + 2(-1) = 12 + 11i - 2 = 10 + 11i

Pembahagian Nombor Kompleks

June/JMSK/PPD/750621 3

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

Bagi proses pembahagian, perlu gunakan konjugat supaya penyebut jadi nombor nyata Contoh : 1.
Saling memusna hkan

3 2 + 3i 3 2 3i = 2 +3i 2 23i b2 a + 6 9i = 4 +9 6 9i = 13 6 9i = 13 13

Jika z = a + bi dan w = a bi Maka, zw = ( a + bi ) ( a bi ) = a2 abi + abi b2i2 = a2 b2i2 = a2 b2(-1) = a2 (-b2) Nombor = a2+ b2
nyata

2.

2 +i 3 2i 2 +i 3 + 2i = 3 2i 3 + 2i 6 + 4i +3i + 2i 2 = 9 +4 6 + 7i + 2(-1) = 13 6 + 7i 2 = 13 4 + 7i = 13 4 7i = + 13 13

Oleh itu, w dikenali sbg konjugat kompleks bagi z Jika z = a + bi, konjugat bagi z ialah z* = a bi zz* = a2+ b2

Kesamaan Nombor Kompleks Katakan z = x + yi dan w = u + vi Jika z = w, x + yi = u + vi maka, x = u dan yi = vi


Bahagian nyata Bahagian khayal

Contoh: Diberi 3 2i = ( p + qi )( 5 + i ). Carikan nilai p dan q.


June/JMSK/PPD/750621 4

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

( p + qi )( 5 + i ) = 5p + pi + 5qi + qi2 = 5p + pi + 5qi + q(-1) = 5p + pi + 5qi q = ( 5p q ) + ( p + 5q )i

MAKA,

x=u

dan

y=v
-2 = p + 5q p = -5q 2
p = 5 = 1 2

3 = 5p q q = 5p 3 q = 5( -5q 2 )- 3 q = -25q 10 3 26q = -13


q= 13 26 1 = 2

1 2 2

CONTOH SOALAN : 1. Ungkapkan yang berikut dalam bentuk a + ib a. 3 + 9 b. 2 + 8 2. Ringkaskan setiap yang berikut: a. ( 3 + 4i) + ( 5 2i) b. ( 7 + 6i) ( -4 3i) Ungkapkan yang berikut dalam bentuk a + ib: 2 2 +i a. b. 1+i 12i Dalam setiap kes berikut, cari nilai x dan y. a. x + iy = ( 3 + i )(2 3i) b. ( x + iy ) ( -2 + 7i ) = -11 4i 2 +5i c. x + iy = 1 i

c. 8 -

16

3.

4.

RAJAH ARGAND

y
paksi khayal Mewakili nombor kompleks z = x + yi
June/JMSK/PPD/750621 5

P ( x, y )

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

Hujah z

r P ( x, -y )
Modulus z

x
paksi nyata

MODULUS z HUJAH z

z =

x 2 +y 2

y huj z = tan 1 x

CONTOH : Cari modulus dan hujah bagi setiap nombor kompleks berikut y a) 1 i z = 12 +12 = 2 tan ve di Huj z = tan 1 (-1/1) sukuan Sudut = tan 1( -1) 2&4 dr asalan = - 45 paksi-x r = 360 - 45 b) 3 + 4i
3 z = ( ) 2 +(4) 2 25 = =5 Huj z = tan 1 (4/-3) = -53 8 = 180 - 53 8 = 126 52

y r

x x

CONTOH SOALAN : Cari modulus dan hujah bagi setiap nombor kompleks berikut: a) 1 3i b) 1 + 2i c) 3 5i d) -5 + 12i e) -7 4i f) 6 + (-2i)
June/JMSK/PPD/750621 6

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

PENAMBAHAN dan PENOLAKAN RAJAH ARGAND Langkah-langkah : 1. Buatkan penambahan atau penolakan kepada nombor kompleks dulu 2. Dari hasil penambahan atau penolakan td, baru plotkan rajah argand. 3. Then tandakan hasil yg br td pd graf. CONTOH : Tunjukkan pada Rajah Argand, garis-garis yang mewakili nombor kompleks berikut kemudian dapatkan modulus dan hujah bagi setiap satunya:

Z1 = 2 + 4i Z3 = -5 3i
a)

Z2 = -3 + 2i Z4 = 3 - 5i

Z1 , Z2 , Z3 , Z4 Z1 + Z2 = ( 2 + 4i) + ( -3 + 2i ) = ( 2 + (-3) ) + ( 4i + 2i) = -1 + 6i Z1 - Z3 = ( 2 + 4i) - ( -5 3i) ) = ( 2 - (-5) ) + ( 4i (-3i) ) = 7 + 7i Z2 - Z3 = ( -3 + 2i ) ( -5 3i ) = ( -3 (-5) ) + ( 2i ( -3i) ) = 2 + 5i Z1 + Z4 = ( 2 + 4i) + ( 3 - 5i ) = ( 2 + 3 ) + ( 4i + (-5i) ) =5-i
c)

b)

Z2 + Z3 = ( -3 + 2i ) + ( -5 3i ) = ( -3 + (-5) ) + ( 2i + (-3i) ) = -8 - i Z3 - Z4 = ( -5 3i) ( 3 - 5i ) = ( -5 3 ) + ( -3i (-5i) ) = -8 + 2i Z2 - Z4 = ( -3 + 2i ) ( 3 - 5i ) = ( -3 3 ) + ( 2i ( -5i) ) = -6 + 7i Z1 - Z2 = ( 2 + 4i) - ( -3 + 2i ) = ( 2 - (-3) ) + ( 4i - 2i ) = 5 + 2i

d)

e)

f)

g)

h)

i)

RAJAH ARGAND

June/JMSK/PPD/750621 7

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

MODULUS dan HUJAH

June/JMSK/PPD/750621 8

Soalan
a)

Modulus z =
(2)
2

Hujah Huj z = tan 1 (4/2) = 63 26 = 63 26

Rajah Argand
BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

Z1 = 2 + 4i

+(4)

= 20 = 4.47

Z2 = -3 + 2i

z =
(-3)
2

+(2)

= 13 = 3.61

Huj z = tan 1 (2/-3) = -33 41 = 180 - 33 41 = 146 19

Z3 = -5 3i

z =
(-5)
2

+(-3)

= 34 = 5.83

Huj z = tan (-3/-5) = 30 57 = 180 + 30 57 = 210 57


1

Z4 = 3 - 5i

z =
(3)
2

+(-5)

= 34 = 5.83 b)

Huj z = tan 1 (-5/3) = -59 2 = 360 - 59 2 = 300 58 Huj z = tan 1 (6/1) = 80 32

y x

-1 + 6i

z =
(-1)
2

+(6)

= 37 = 6.08

c)

-8 - i

z =
(-8)
2

+(-1)

= 65 = 8.06

Huj z = tan 1 (-1/-8) = 7 7 = 180 + 7 7 = 187 7

d)

7 + 7i

z =
(7)
2

+(7)

= 98 = 9.90

Huj z = tan 1 (7/7) = 45 = 45

e)

-8 + 2i

z =
(-8)
2

+(2)

= 68 = 8.25

Huj z = tan 1 (2/-8) = -14 2 = 180 - 14 2 = 165 58

June/JMSK/PPD/750621 9

f)

2 + 5i

z =
2 2

Huj z = tan

(5/2)

y y y

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

Tunjukkan pada Rajah Argand, garis-garis yang mewakili nombor kompleks berikut kemudian dapatkan modulus dan hujah bagi setiap satunya:

Z1 = -3 + 5i Z3 = -2 2i
a) Z1 , Z2 , Z3 , Z4 c) Z2 + Z3 e) Z3 - Z4 g) Z2 - Z4 i) Z1 - Z2 BENTUK-BENTUK NOMBOR KOMPLEKS a) b) c) d) Bentuk Cartesian Bentuk Trigonometri Bentuk Kutub (Polar) Bentuk Eksponen

Z2 = 5 - 3i Z4 = 6 + 3i
b) d) f) h) j)

Z1 + Z2 Z1 - Z3 Z2 - Z3 Z1 + Z4 Z1 - Z4

a + bi |z| ( kos + i sin ) R ( kos + i sin ) |z| R Rej ( dlm bacaan radian)

CONTOH :
1.

Tukarkan nombor kompleks z = -5 + 2i ke dalam bentuk Trigonometri, Kutub dan Eksponen.


y

PENYELESAIAN : a) Lakar rajah Argand untuk pastikan kedudukannya


x

b) Modulus z

R = z = 25 + 4 = 29 = 5.39
y x 2 = tan 1 5 = tan 1 ( -0.4) = 21.8 atau 0.38 rad Maka = 180 - 21.8 = 158.2

c)

Hujah z

Huj z = = tan

paksi nyata

June/JMSK/PPD/750621 10

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

d) Bentuk kutub e) Bentuk eksponen

|z| atau R 5.39 158.2

Rej =5.39ei0.38
|z| ( kos + i sin ) atau R ( kos + i sin ) =5.39 ( kos 158.2 + i sin 158.2 )

f)

Bentuk trigonometri

2.

Tukarkan nombor kompleks z = 2.5 ( kos 189 + i sin 189 ) ke dalam bentuk Cartesian, Kutub dan Eksponen PENYELESAIAN : dapatkan nilai kos 189 dan sin 189 melalui kalkulator kos 189 = - 0.988 sin 189 = - 0.156 a) Bentuk cartesian a + bi = 2.5 ( ( - 0.988 ) + i(- 0.156 ) ) = - 2.47 - 0.39i

b) Bentuk eksponen

Rej = 0.157 rad =2.5ei0.157


|z| atau R 2.5 189

c)

Bentuk kutub

CONTOH SOALAN : 1. Tukarkan nombor kompleks berikut ke dalam bentuk Cartesian, Kutub dan Eksponen.
a. b.

z = 4 ( kos 54 + i sin 54 ) z = 15 ( kos 200 + i sin 200 ) z = 3.5 ( kos 175 + i sin 175 ) z = 5 ( kos 250 + i sin 250 ) 2. Tukarkan nombor kompleks berikut ke bentuk Trigonometri, Kutub dan Eksponen. a. b. 3 + 3i 5 + 2i
June/JMSK/PPD/750621 11

c.
d.

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

c. d.

3 3i 5 2i

TEOREM DE MOIVRE ( a + bi )n = |z|n ( kos n + i sin n ) + 360k Jika kuasanya ialah punca kuasa atau kuasa pecahan CONTOH :
1.

Ungkapkan dalam dalam sebutan kos n dan sin n : a) ( kos - i sin )4 b) 1 kos 2 + i sin 2 = kos 4 - i sin 4 = ( kos 2 - i sin 2 )-1 = kos (-2 ) - i sin (-2 ) = - kos 2 - i sin 2

2. Dapatkan nilai bagi a) (8 5i )3 PENYELESAIAN : i) Modulus z

R = | z | = 8 2 +5 2
= 64 +25 = 89 =9.43

ii)

Hujah z

Hujah z = 360 tan 1 ( 5/8 ) = 360 32 = 328

8 - 5i terletak di sukuan 4 hujah dibaca sebagai 360 -

iii) iv)

8 5i = 9.43 ( kos 328 + i sin 328 )

Menggunakan Teorem De Moivre ( a + bi )n = |z|n ( kos n + i sin n ) MAKA : ( 8 5i )3 = 9.43 3 [ kos 3(328) + i sin 3 (328) ] = 838.56 ( kos 984 + i sin 984 ) = 838.56 [ kos ( 984 - 720 ) + i sin ( 984- 720 )] = 838.56 ( kos 264 + i sin 264 )
June/JMSK/PPD/750621 12

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

984 lebih drpd 2 pusingan maka kena tolakkan 2 pusingan penuh ( 2 x 360)

b)

( -5 + 2i )1/4 PENYELESAIAN : i) Modulus z

R = | z | = (-5)
= 29 =5.39

+2 2

= 25 +4

ii)

Hujah z

Hujah z = 180 tan 1 ( -5/2 ) = 180 68 = 112

-5 + 2i terletak di sukuan 2 hujah dibaca sebagai 180 -

iii) iv)

-5 + 2i = 5.39 ( kos 112 + i sin 112 )

Menggunakan Teorem De Moivre ( a + bi )n = |z|n ( kos n ( + 360K ) + i sin n ( + 360K ) ) MAKA : ( -5 + 2i )1/4 = 5.391/4 [kos (158.2+ 360k )/4 + i sin ( 158.2 + 360k)/4 ] = 1.52 [kos (158.2+ 360k )/4 + i sin ( 158.2 + 360k)/4 ] Sekarang perlu selesaikan nilai k tersebut mulakan dengan nilai k = 0 sehingga jumlah ( + 360k) tidak melebihi 360 Bagi k = 0 Bagi k = 1 ( -5 + 2i )1/4 = 1.52 (kos 39.6+ i sin 39.6) ( -5 + 2i )1/4 = 1.52 [kos (158.2+ 360 )/4 + i sin ( 158.2 + 360 )/4 ] = 1.52 ( kos 129.6 + i sin 129.6) ( -5 + 2i )1/4 = 1.52 [kos (158.2+ 720 )/4 + i sin ( 158.2 + 720)/4 ] = 1.52 ( kos 219.6 + i sin 219.6) ( -5 + 2i )1/4 = 1.52 [kos (158.2+ 1080 )/4 + i sin ( 158.2 + 1080)/4 ] = 1.52 ( kos 309.6 + i sin 309.6) ( -5 + 2i )1/4 = 1.52 [kos (158.2+1440 )/4 + i sin ( 158.2 + 1440)/4 ]
June/JMSK/PPD/750621 13

Bagi k = 2

Bagi k = 3

Bagi k = 4

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS Matematik II (B 2001)

= 1.52 ( kos 399.6 + i sin 399.6) Bila k = 4, jawapan tidak diterima kerana hujah telah melebihi 360 CONTOH SOALAN :
1.

Dapatkan nilai bagi.


a) b) c) d)

( 3 + 3i ) ( 5 + 2i )3 ( 3 3i ) ( 5 2i )5
1/4

June/JMSK/PPD/750621 14

You might also like