‫بسم الله الرحمن الرحیم‬

‫مقدمه ‪:‬‬

‫فهرست فصل اول‬

‫‪-1‬آینده نگری در بستر تاریخ‬

‫الهی‬

‫بشری‬

‫‪-2‬انواع برخورد انسان با آینده نگری‬

‫فعال منفعل‬

‫‪-3‬بررسی سنتهای تاریخ در قرآن‬

‫الف – سه مطلب بنیادی در سنت های تاریخ‬

‫عمومیت داشتن‬

‫خدایی بودن‬

‫آزادی و اختیار انسان‬

‫ب – اقسام آرمان های‬

‫‪-4‬تاملتی دینی پیرامون آینده پژوهی‬

‫الف – سطح کلن‬

‫ب – سطح فرد‬

‫‪-5‬ادیان و آینده جهان‬

‫الف – زرتشت‬

‫ب‪ -‬یهودیت‬

‫ج‪ -‬مسیحیت‬

‫د – جهان فردا در نگاه اسلم‬

‫ه ‪ -‬چشم انداز ایران در امتداد چشم انداز مهدوی ( علیه السلم ) چشم انداز دینی‬
‫جهان‬

‫ص‪2‬‬

‫مقدمه ‪1 ..........................‬‬

‫فصل دوم ‪ :‬آینده نگری ‪17................‬‬

‫تعریف آینده نگری ‪19..............‬‬

‫انواع آینده نگری ‪21............‬‬

 ‫روش شناسی آینده نگاری ‪24.........‬‬

‫روش های آینده نگاری ‪28....................‬‬

‫دلفی ‪28.............‬‬

‫سناریو سازی ‪32.................‬‬

‫پیمایش محیطی ‪35...........‬‬

‫ذهن انگیزی ‪37..........‬‬

‫هدف آینده نگاری ‪39..............‬‬

‫فصل سوم ‪ :‬چشم انداز ‪41 .............‬‬

‫تعریف چشم انداز ‪41..................‬‬

‫روش های چشم انداز نویسی ‪42.......................‬‬

‫تاریخچه چشم انداز نویسی در جوامع ‪43...........‬‬

‫تارخچه چشم انداز نویسی در ایران ‪50............‬‬

‫‪52‬‬ ‫فصل چهارم ‪ :‬چشم انداز ‪ 20‬ساله جمهوری اسلمی ایران‬

‫‪52‬‬ ‫تاریخچه نگارش سند چشم انداز ‪ 20‬ساله‬

‫‪53‬‬ ‫مراحل طراحی چشم انداز ‪ 20‬ساله ایران‬

‫سند چشم انداز ‪ 20‬ساله ایران ‪57‬‬

‫‪59‬‬ ‫ویژگی های سند چشم انداز ‪ 20‬ساله ایران‬

‫اهداف سند چشم انداز ایران ‪61‬‬

‫‪66‬‬ ‫موقعت فوق العاده ایران در جهان‬

‫‪69‬‬ ‫فصل پنجم ‪ :‬معرفی منابع آینده پژوهی و چشم انداز‬

‫کتابهای چشم انداز ‪69‬‬

‫سایت های آینده نگری ‪70‬‬

‫ص‪3‬‬

‫پیش گفتار‬

‫دنیای معاصر را عصر « ارتباطات و اطلعات » و « دوره ی تصمیم گیریهای‬

‫استراتژیگ و هو شماندانه » می خوانند ‪.‬‬

‫روزگاری که تحولت سرعت بیشتری گرفته است و در این « گذار عجولنه » همه‬
‫روزه فرایند ها و سیستم های بیشماری از گردونه فن آوری خارج می شوند ‪ .‬به‬
 ‫برکت همراهی با ماشین ها و ماشین زدگی انسان به تدریج از حوزه ی « انسان‬
‫بودن » فاصله می گیرد و همانند ماشین بدون اخلق و عاطفه در مسیر منافع تولید‬
‫قرار می گیرد ‪ .‬در این میان انسان اسلمی باید متوجه مسیر اصلی اش « صراط‬
‫مستقیم » باشد ‪ .‬چون نمی تواند بدون اخلق و معنویت به آینده ای ایده آل برسد و‬
‫معلوم نیست سر از کدام « نا کجا آباد ها » در آورد ‪ .‬آنجا که تکنو لوژی غوغا می کند‬
‫و انسان همه چیز هست جز انسان ؟! در این زمانه ی دیجینتالی که از سروروی آن‬
‫تکنولوژی می بارد برای اینکه از قافله در نمانیم می باید پا به پای تمام نهاد ها و‬
‫سازمان های تکنولوژی محور و بازیگران فعال « عصر اتم » در حرکت و تکاپو باشیم‬
‫‪ .‬باید همگی به صحنه بیاییم تا با رقابت جدی و عملی آینده را آگاهانه تحقق ببخشیم ‪.‬‬
‫آینده ای روشن ‪ ،‬آرمانی ‪ ،‬ایرانی و اسلمی ؛ که دور از دسترس هم نیست ‪.‬‬

‫آینده ی مطلوب برای جهان اسلم به تعیین ‪ ،‬نه « آرمان شهر » « اتوپیا زدگان ‪» 1‬‬
‫است و نه دنیای علمی – تخیلی « ژول ورن ها ‪ »2‬و « کویریک ها ‪ . » 3‬بلکه فردایی‬
‫است صد در صد واقعی و اتفاق افتادنی اما در چهار چوب « ارزشها و باید ها و نباید‬
‫ها یش »‬

‫این « مطلوب آباد » به گواه قرآن واقع خواهد شد ‪ .‬آنجا که خداوند وعده ی وراثت‬
‫زمین را به مستضعفین می دهد ‪ 4 .‬و پرده از تحقق حکومت جهانی « عدل گشتر »‬
‫‪5‬‬
‫بر می دارد ‪.‬‬

‫اما مراد از « آیند ه ی مطلوب » پژواکی است از قضاوت ها ‪ ،‬هنجار ها و ارزش های‬
‫دینی جامعه که رسیدن به آن تابع پیروی از روش های ویژه ای است ‪ .‬که امروزه با‬
‫دانش ؟؟؟ با عنوان « آینده پژوهی » بررسی می شوند ‪.‬‬

‫این علم به شناسایی آینده هایی ممکن و مطلوب می پردازد و چگونگی رسیدن به‬
‫آن ها را با « پژوهش » می کاود ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬
‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ص‪4‬‬

‫آینده پژوهی به مفهوم جدید خود یا مطالعات تخصصی درباره ‪ « 1‬آینده های جهان »‬
‫و « آینده های آرمانی » از جنگ جهانی دوم تا دوران معاصر کشیده شده است ‪ .‬البته‬
‫باید یاد آور شد که اندیشیدن پیرامون آینده از آغاز شکل گیری تمدن بشری جزء‬
‫محدوده ی فعالیت های انسانی بوده است ‪ .‬بشر به عنوان موجود اندیشمند همواره‬
‫در حال کشف اسرار هستی می باشد ‪ .‬البته دیدگاه های گذشتگان پیرامون آینده‬
‫بیشتر تابع ارزش های دینی و عرف اجتماعی بوده است ‪ .‬بدین صورت بشر طبق‬
‫تعالیم انبیا برای رسیدن به آینده ای تلش می کرد که تمام آموزه های آسمانی در آن‬
‫به منصه ی ظهور برسد و در آن جا مردمان با صداقت ‪ ،‬صمیمیت و پاکی در کنار هم‬
‫زندگی بکنند ‪ .‬فرایند این سیر به جامعه ی موعود منتهی می شود ‪ .‬آرمان شهری‬
‫واقعی که در اکثر ادیان الهی ( از زرتشت تا اسلم ) از جایگاه اصیل و بالئی‬
‫برخوردار می باشد ‪ .‬امروزه آینده پژوهی د ر قالب علمی جدید و حوزه ی مطالعاتی‬
‫مهم سعی دارد شیوه ی تحقق « برنامه های استراتژیک آینده محور » را با روش «‬
‫از پایان آغاز کردن » تشریح کند ‪ .‬در حقیقت این رشته ی جدید به قبض و بسط «‬
‫انگاره ی آینده ها » می پردازد ‪ .‬آینده هایی که ممکن و در دسترسند ‪ .‬مهمترین‬
‫مؤلفه ی آینده پژوهی را می توان تحرک و انگیزش خود و دیگران برای حرکت به‬
‫سوی فردایی بهتر دانست ‪ .‬و درست در همین سیر است که رهبران اثر بخش با کنار‬
‫هم قرار دادن حقایق ‪ ،‬رزوها ‪ ،‬ایده آل ها ‪ ،‬فرصت ها ‪ ،‬تهدید ها و استعداد ها به‬
‫ترسیم « چشم انداز » می پردازند ‪.‬‬

‫ترسیم آیند ه ای درخشان و برنامه ریزی برای رسیدن به آن امروزه چهره ای‬
‫همگانی و جهانی پیدا کرده است ‪ .‬و به اندیشمندان این هشدار را می دهد که باید‬
‫روی « فردا » ‪ « ،‬هفته ی بعد » و « ماه آینده » خط بطلن کشید و با قلم شیدایی‬
‫بر پیشانی گیتی نوشت باید از همین « حال و اکنون » شروع کرد ساختن « جهان‬
‫آینده » را ‪ ،‬مسلما دنیای فردا را مبناهایی خواهند ساخت که تازه باشند و کهنگی از‬
‫آن ها دور باشد ‪ .‬و چه چیزی مبنایی تر از « آیه های وحیانی » و تازه تر از « انسان‬
‫های قرآنی » ‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫ص‪5‬‬

‫این کتاب ‪ ،‬برای آشنایی خوانندگان عزیز با علم نوین آینده پژوهی تألیف شده است ‪.‬‬

‫در فضل اول رابطه انسان و دین با آینده بررسی یم شود و بیان می شود که انسان‬
‫در گذشته علقه به آینده داشته ولی در حد دانستن و خبر داشتن از آینده بود لذا بازار‬
‫پیش گویان رونق داشت اما ادیان الهی علوه بر برخورد با این مسأله ‪ ،‬انسان را از‬
‫فرجام و عاقتبی که دارد و اینکه ساختن این فرجام در دست خود اوست آگاه می‬
‫کردند ‪ .‬و این فرجام سعادت دنیا و آخرت بود ‪ .‬بعضی از انسان ها در برخورد با آینده‬
‫و رسیده به سعادت منفعل بودند و از خود سستی نشان داده و اراده ی نداشتند و‬
‫خود را به حوادث زمان می سپردند اما در مقابل انسانهایی فعال وجود دارند که این‬
‫پیام ادیان الهی را پذیرفته و با کوشش و تلش پی گیر برای ساختن آینده ای‬
‫سعادتمند حرکت می کردند ‪ .‬برای شناختن رسالت و برنامه ادیان الهی و اینکه‬
‫انسان چه سیری را با چه عقیده ای در تاریخ بشریت پیموده و سرانجام ش به کجا‬
‫ختم می شود لزم است سنتهای تاریخ با دقت و تأمل بررسی شود تا آرمانها و اده‬
‫آل های انسان شناخته شود ‪ ،‬مشخص گردد که انسان آزاد است و اختیار دارد و این‬
‫خود اوست که آینده خودش را به سوی سعادت و تکامل یا شقاوت و حیوانیت می‬
‫سازد ‪.‬‬

‫به طور خلصه ادیان مختلف به خصوص دین خاتم اسلم درباره دنیا توصیه به دور‬
‫اندیشی و اتقان در کار ها و امور کرده اند و درباره سرنوشت انسان خبر از قیامت و‬
‫معاد داده اند و متذکر شدند که بزرگترین و والترین هدف انسان ‪ ،‬باید حرکت به‬
‫سوی خدا ‪ ،‬با ایمان راسخ و عمل صالح باشد ‪ ،‬تا به سعادت برسد ‪ .‬اما آینده بشریت‬
‫در این دنیا موضوع مهم و جذابی است که در تمام ادیان مطرح شده است ‪ ،‬این‬
‫مسأله در ادیان زرتشت ‪ ،‬یهودیت ‪ ،‬مسیحیت و اسلم بررسی می شود و اینکه بشر‬
‫در انتظار ظهور موعود صالحی است قدر مشترک تمام ادیان خواهد بود ‪ .‬در فصل‬
‫دوم به علم آینده نگاری پرداخته می شود و کلیات و اصول و تاریخچه این علم را‬
‫بیان می کند و اهداف این علم را بیان می کند و روش های آینده نگاری به صورت‬
‫خلصه عرضه می شود ‪.‬‬
 ‫ص‪6‬‬

‫در فصل سوم موضوع چشم انداز مطرح می شود که یکی از مهمترین اهداف علم‬
‫آینده نگاری است و روش های نوشتن چشم انداز و تاریخچه آن در جهان و ایران‬
‫ارائه می شود و چشم انداز برخی کشور ها و سازمانها و شرکتهای بزرگ دنیا آورده‬
‫می شود ‪ .‬بحث و فصل پایانی اختصاص به چشم انداز ‪ 20‬ساله ایران مطرح می‬
‫شود و در خاتمه موقعیت فوق العاده مهم و استراتژیک ایران و نقش و تاثیر انقلب‬
‫اسلمی ایران و در جهان و منطقه را متذکر می شود تا هر ایرانی اهمیت موضوع را‬
‫در ک کند و با اراده ی ای راسخ و تلشی پیگیر به سوی آرمان های مطلوب گام‬
‫بردارد ‪.‬‬
 ‫ص‪7‬‬

‫برای پی بردن به اهمیت و ضرورت آینده نگاری لزم است تاریخ بررسی شده و‬
‫سنت ها و مسیر آن کشف و شناخته شود و مهمترین و قابل اطمینان ترین منبع در‬
‫این زمینه قرآن کریم است ‪.‬‬
 ‫ص‪8‬‬

‫بررسی سنت های تاریخ در قرآن‬

‫‪1‬‬
‫أفلم یسیروا فی الرض فینظروا کیف کان عاقبة اللذین من قبلهم ‪.‬‬

‫چرا اینان در زمین سیر و سیاحت نمی کنند تا بنگرند چگونه بوده است پایان کار‬
‫ستمگرانی که پیش از آنها بودند ‪.‬‬

‫از این آیه و آیات مشابه ‪ 2‬مفهوم سنت های تاریخ شکوفا می شود ‪ .‬این آیات با کمال‬
‫پافشاری و صراحت می گوید سنت هایی در زمینه تاریخ وجود دارد و ضوابطی در آن‬
‫حکم فرماست ‪ ،‬درست همان گونه که در سایر جنبه های دیگر ضوابطی موجود است‬
‫و با این فکر که حوادث خود به خود صورت می گیرد ‪ ،‬به شدت مقابله می کند ‪ .‬و‬
‫نیز این نظر که حواث در دست تقدیرات غیبی است و ما را در برابر آنها جز تسلیم و‬
‫‪3‬‬
‫رضا راهی نیست ‪ ،‬به مخالت صریح بر می خیزد ‪.‬‬

‫قرآن با این افکار به شدت برخورد کرده ‪ ،‬هیچ حادثه ای از بی جهت ‪ ،‬و یا از روی‬
‫اعمال قدرت ‪ ،‬و لزوم تسلیم در برابر آن توجیه نمی کند ‪ ،‬بلکه بر عکس عقل بشر‬
‫را هشدار می دهد که در این زمینه سنن و قوانینی حاکم است و برای اینکه انسان‬
‫بتواند در این قوانین نفوذ کند ‪ ،‬باید شناختی نسبت به آنها داشته باشد ‪ .‬در غیر این‬
‫‪4‬‬
‫صورت هر چند شما چشم بسته باشید ‪ ،‬ان قوانین در شما حکومت خواهد کرد ‪.‬‬

‫این کشف برگ قرآنی ‪ ،‬زمینه ای برای آگاهی و هشیاری اندیشه بشر ‪ ،‬نسبت به‬
‫فهم و در ک نقش عملی تاریخ در زندگی انسان فراهم ساخت تا جاهیی که هست‬
‫قرن بعد از نزول قرآن‪ ،‬کوشش هایی برای این منظور به دست خود مسلمانان ها‬
‫آغاز گردید ‪ .‬ابن خلدون به بررسی تاریخ و کشف سنت ها و قوانین آن پرداخت ‪ ،‬بعد‬
‫از او حداقل چها ر قرن گذشت تا اندیشه ی اروپایی در اوائل دوره ی رنسانس ‪، 5‬‬
‫این اندیشه را که مسلمانان از آن صرف نظر کرده بودند ‪ ،‬گرفته و به ا« پرداخته و‬
‫به آن شکل داد ‪ .‬در واقع همه ی کوشش های بشر ی در این زمینه از توجه قرآن‬
‫نشأت گرفته و این قرآن است که عظمت و‬

‫سوره یوسف ‪ ،‬آیه ‪109‬‬ ‫‪1‬‬

‫سوره های محمد ‪ ، 10 /‬حج ‪ ، 45 /‬ق ‪ 36 /‬و ‪37‬‬ ‫‪2‬‬

‫و ‪ 4‬سنت های تاریخ در قرآن ‪ ،‬صفحه ‪ 78‬و ‪79‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫‪ 5‬دوره ی تجدد و جنبشی را گویند که در پایان قرون وسطی و آغاز قرون جدید ( قرن ‪ 15 – 14‬م )‬
‫برای احیای ادبیات و علوم و صنایع در اروپا بوجود آمد ‪ ( .‬لغت نامه دهخدا )‬
 ‫ص‪9‬‬

‫افتخار خود را در اطرح این اندیشه برای اولین بار در میدان شناخت بشریت حفظ‬
‫‪1‬‬
‫می کند ‪.‬‬

‫سه مطلب بنیادی در سنت های تاریخ‬

‫در سنت ها ی تاریخی قرآن سه حقیقت وجود دارد ‪:‬‬

‫‪-1‬اولین حقیقت در سنن تاریخ ‪ ،‬عمومیت داشتن آن است ‪ .‬یعنی سنت های‬
‫تارخ روابطی اتفاقی و کور کورانه نیست ‪ .‬وضعی ثابت و غیر قابل تخلف‬
‫دارد ‪ .‬و تا وقتی جهان در وضع عادی بر سوال طبیعی و کیهانی اش سیر‬
‫می کند ‪ ،‬عمومیت و این قوانین ‪ ،‬سننن تاریخ را جنبه علمی می بخشد ‪،‬‬
‫زیرا قوانین علمی مهمترین امتیازش این است که فراگیر است و کلیت‬
‫دارد و قابل تخلف نیست ‪ « .‬و ل تجد لسنتنا تحویل » ‪ 2‬و سنت ما را‬
‫تغییر پذیر نخواهی یافت ‪.‬‬

‫‪-2‬دومین حقیقتی که قرآن روی آن تکیه دارد ‪ ،‬خدایی بودن این سنت ها‬
‫است ‪ .‬سنن تاریخ ربانی است ‪ ،‬یعنی مربوط به خدا است ‪ « ،‬سنة الله‬
‫» است ‪ .‬هر سنتی یک قاعده الهی است ‪.‬‬

‫‪-3‬انسان موقعی می تواند از نظم کامل جهان در میدان های مختلف قوانین‬
‫و سنت های حاکم بر طبیعت برخوردار باشد ‪،‬که از خدار فاصله نگیرد ‪،‬‬
‫این سنت ها و قوانین ‪ ،‬اراده ی الله اند و حکم ت و تدبیر او را در عالم‬
‫تجسم می بخشند ‪.‬‬

‫‪-4‬حقیقت سومی که قرآن روی آن در خلل آیاتش ‪ ،‬زیاد تکیه دارد ‪ ،‬مسأله‬
‫آزادی اراده و اختیار انسان است ‪ .‬ممکن است بحث سنت های تاریخ ‪،‬‬
‫پندار نادرست تعارض و اختیار و آزادی انسان با سنت های تاریخ را‬
‫موجب شود ولی قرآن با این پندار غلط به مبارزه بر می خیزد و پاسخ‬
‫می دهد که مرکز حوادث و قضایای جهان ‪ ،‬اراده ی انسان است ‪ ،‬و‬
‫سنت های تاریخ را با اراده ی انسان جمع می کند ‪ « .‬و تلک القری‬
‫‪3‬‬
‫اهلکنا هم لما ظلموا و جعلنا لمهلکهم موعدا »‬

‫‪-5‬و ما اهل این شهر ها و روستا را به علت ستمگریشان هلک ساختیم ‪ ،‬و‬
‫برای هلکتشان سرآمدی قرار دادیم ‪.‬‬

‫سنت های تاریخ در قرآن ‪ ،‬صفحه ‪80‬‬ ‫‪1‬‬

‫سوره اسراء ‪ ،‬آیه ‪77‬‬ ‫‪2‬‬

‫سوره کهف ‪ ،‬آیه ‪59‬‬ ‫‪3‬‬

 ‫ص ‪10‬‬

‫مسأله انتخاب انسان ‪ ،‬در ترسیمی که قرآن نسبت به سنت های تارخی دارد ‪ ،‬نقش اساسی‬
‫را ایفء می کند و انسان نمی تواند اراده و آزادی و انتخابش را در آن بی تأثیر بداند ‪ ،‬بلکه‬
‫‪1‬‬
‫هر چه بیشتر ‪ ،‬مسوولیت انسان را در میدان تاریخ حوادث نشان می دهد ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫قرآن در جایی دیگر می گوید ‪ « :‬ان الله ل یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم »‬

‫خداوند هیچ قومی را دگرگون نخواهد کرد تا زمانیکه خود آن قوم ‪ ،‬خودشان را دگرگون‬
‫سازند ‪ .‬این آیه بسیار واضح و روش ن می گوید که سنت های تاریخ وابسته با هنسان است ‪،‬‬
‫زیرا خداوند هر گونه تییر مطلوبی را به دست خود او سپرده و هر گاه ملتی راه راستش را‬
‫تعقیب کند ‪ ،‬خداون د او را از زندگی خوش ‪ ،‬بهره مند می سازد ‪.‬‬

‫پس این خود انسان است که در تاریخ تأثیر مستقیم می گذارد ‪ .‬زمان امروز ‪ ،‬تاریخ گذشته ی‬
‫فردا است و همینطور زمان آینده ‪ ،‬روزی خودش جزئی از تاریخ خواهد شد در حالیکه وجود‬
‫ندارد و فط در ذهن به آن نگاه می شود ‪ ،‬این نشاندهنده فکر وعقل انسان است که آینده را‬
‫تجسم و تصور می کند و او را به سوی یک هدف رهنمون می سازد و حرکت و اراده ی‬
‫انسان را به سوی آن بر می انگیزد ‪ .‬با به هم آمیختن فکر و اراده ‪ ،‬قدرت سازندگی آینده‬
‫تحقق می یابد ‪.‬‬

‫حال سوال این است هدفی که انسان دارد چیست هدفی که حرک ت آفرین چرخ های تاریخ‬
‫انسان است ‪ .‬بالترین هرف یک انسان ‪ ،‬ایده آل بزرگ اوست و هدف های کوچکک در پرتو ی‬
‫ایده آل بزرگ ساخته می شود و این ایده آل مرکز هدف ها قرار می گیرد ‪ .‬به هر انداه که‬
‫ایده آل های جامعه بشری دارای وسعت ‪ ،‬صلحیت و عظمت بیشتری باشد ‪ ،‬به همان اندازه‬
‫هدف هایش واجد صلحیت و وسعت بیشتری است و هر اندازه ایده آل های بزرگش محدود و‬
‫پست باشد ‪ ،‬هرف هایی که از آنها سر چشمه می گیرد ‪ ،‬نیز محدود و پست خواهد بود ‪.‬‬

‫سنتهای تاریخ در قرآن ‪ ،‬صفحه ‪ 83‬تا ‪92‬‬ ‫‪1‬‬

‫سوره ی رعد ‪ ،‬آیه ی ‪11‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫ص ‪11‬‬

‫بنابراین ایده آل بزرگ یا آرمان انسان نقطه ی آغاز ساختمان درونی یک جامعه است‬
‫و بستگی به نحوه ی دیدی دارد که آن جامعه ‪ ،‬به زندگی و جهان می افکند ‪ .‬در‬
‫پرتوی آن دید ف ایده آل بزرگش شکل می گیرد ‪ .‬و بر اثر نیروی روحی متناسب با‬
‫آن ایده ال بزرگ ‪ ،‬و با دیدگاهی که آن جامعه نسبت به زنددگی و جهان دارد ‪ ،‬می‬
‫توان اراده ی جامعه را در حرکت به سوی این ایده آل ‪ ،‬و در راه تحقق این آرمان ‪،‬‬
‫تجسم بخشید ‪.‬‬

‫اقسام آرمان ها‬

‫آرمان های بزرگی که انسان روی آنها تکیه می کند ‪ ،‬سه قسم است ‪.‬‬

‫‪-1‬آرمان و آرزوی بزرگی که انسان آن را از همان وضع موجود زندگی‬

‫جامعه گرفته و فقط محدوده و شئون خاصی را برای همان جامعه در‬
‫نظر می گیرد ‪ .‬وقتی آرمان یک انسان ‪ ،‬وضع زندگی کنونی با اوضاع و‬
‫احوال دیگری باشد ؛ از حرکت باز می ایستند ‪ ،‬جامد شده و زندگی‬
‫حالت تکراری به خود می گیرد و جلوی پیشرفت گرفته می شود ‪ .‬چون‬
‫ورای این آرمانش ‪ ،‬آرزوی رسیدن به مقصود دیگری ندارد ‪ .‬علت عمده‬
‫ی داشتن این نوع آرمان تنبلی و بی حالی از تلش و حرکت است ‪.‬‬

‫‪-2‬نوع دوم از آرمان ها و آرزو ها ‪ ،‬گرایش به آینده نگری دارد ‪ ،‬به فکر نو‬
‫آوری و چیز های بدیع است ‪ .‬به سوی تکامل گام بر می دارد لیکن دیدگاه‬
‫بلندی ندارد و با سود و فایده ی زیادی که دارد ولی نمی تواند ملی را به‬
‫مسافت ها و آرمان های دور دست برساند ؛ بلگه فقط توانسته است از‬
‫یک آینده نگری محدود استفاده کند و از این آینده نگری کوتاه ‪ ،‬آرمانش‬
‫را انتخاب کند ‪ .‬وقتی جامعه ای با چنین آرمانی حرک ت کند پس از‬
‫رسیدن به آرمانش ‪ ،‬همان آرمان برایش تکراری خواهد شود ‪ .‬ص ‪12‬‬

‫‪-3‬نوع سوم از آرمان ها ‪ « ،‬الله » است ‪ .‬همانطور که خداوندمتعال می‬

‫فرماید ‪ « :‬یا أیها النسان انک کادح الی ربک کدحا فملقیه » ‪ 1 .‬این‬
‫انسان تو با کوشش و تلش پی گیرت ‪ ،‬سر انجام نایل به ملقات با‬
‫پروردگار ت خواهی شد ‪ .‬این آیه کریمه ‪ ،‬هدفی برتر برای انسان و‬
‫جامعه بشری قایل می شود ‪ ،‬می گوید ک انسانیت در همه سطوح می‬
‫کوشد تا به لقا ء پروردگار برسید ‪ .‬کدح یعنی یک حرکت و بسیج پی گیر ‪،‬‬
‫آمیخته با رنج و درد و سوز و گداز ‪ .‬برای همه ی جامعه ی بشری کدح‬
‫صورت می گیرد ‪ ،‬زیرا این حرکت یک حرکت عادی نیست ‪ ،‬یک حرکت‬
‫صعودی است تکامل و ارتقاء است ‪ ،‬مانند کوهنوردانی که با کوشش و‬
‫جدیت ‪ ،‬خو د را آماده می کنند تا خود را به بالی کوه برسانند ‪ ،‬ارتفاعات‬
‫را در می نوردند تا به قله برسند ‪ .‬حرکت و سیرشان یک حرکت پرتلش‬
‫و پرزمحمتی است ‪.‬‬

‫بنا بر این با ل ترین و ارزشمند ترین آرمان و ایده آل « خداوند متعال » است تا‬
‫تمام مسیر حرکت تاریخ و جامعه بشری به سوی او ختم شو د ‪ .‬خداوند متعال‬
‫مطلق نامحدود است انسان محدود اما این باعث تاناقض بین محدود و نا محدود‬

‫سوره انشقاق ‪ ،‬ای ه ‪6‬‬ ‫‪1‬‬

‫نمی شود ‪ .‬بلکه وقتی انسان می خواهد به سوی خدا حرکت کند ‪ ،‬به اندازه ای‬
‫‪2‬‬
‫محدود و مقید ‪ ،‬از نور خدا الهام می گیرد و در آن مسیر گام بر می دارد ‪.‬‬

‫سنتهای تاریخ در قرآن ( خلصه صفحات ‪ 150‬تا ‪) 190‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫ص‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫ادیان و آینده جهان‬

‫بشارت به آینده ای خوش ‪ ،‬اصل مسلم در همه ادیان الهی است ‪ .‬قرآن کریم ‪،‬‬
‫انجیل ‪ ،‬تورات و زبور ‪ ،‬نوید بخش آینده ای درخشان ‪ ،‬زیبا و با سعادت برای‬
‫بشرند ‪.‬‬

‫اعتقاد به دوره ی آخر الزمان و انتظار ظهور منجی غیبی که فوتوریسم [‬

‫‪]futurism‬نامیده می شود ‪ ،‬در مباحث تئولوژیکی مذاهب آسمانی ‪ ،‬کامل شرح و‬
‫بسط داده شده است ‪ .‬بر این اساس اعتقاد به منجی عالم یک اصل مسلم دینی‬
‫‪2‬‬
‫است ‪.‬‬

‫بدون شک از عوامل اصل ی موفقیت یک رهبر جهانی ‪ ،‬برای یکپارچه سازی دنیا‬
‫داشتن شخصیتی جامع و مورد قبول همه ی ادیان و صاحبان فطرت های پاک از‬
‫مکاتب بشری است ‪ .‬از بین مذاهب مختلف دنیا ‪ ،‬تشیع به دلیل عنایت خاص به‬
‫آینده ی تاریخ ‪ ،‬در روایات خود به وضوح این مسأله را بیان کرده است ‪.‬‬

‫امام صادق علیه السلم می فرمایند ‪ :‬امام زمان علیه السلم هنگامه ظهور ‪ ،‬در‬
‫حالی که به خانه کعبه تکیه داده است چنین می گوید ‪ « :‬ای مردم ‪ ،‬آگاه باشد ؛‬

‫کسی که می خواه دآدم و شیث را ببیند ‪ ،‬من همان آدم و شیث هستم ‪.‬‬

‫کسی که می خواهد نوحو فرزندش سام را ببیند ‪ ،‬من همان نوح و سام هستم ‪.‬‬

‫کسی که می خواهد ابراهیم و اسماعیل را ببیند ‪ ،‬من همان ابراهیم و اسماعیل‬

‫هستم ‪.‬‬

‫کسی که مو سی و یوشع را می خواهد ببیند ‪ ،‬من همان موسی و یوشع هستم ‪.‬‬

‫کسی که می خواهد عیسی و شمعون را ببیند ‪ ،‬من همان عیسی و شمعون‬

‫هستم ‪.‬‬

‫و کسی که می خواهد محمد ( صلی الله علیه و آله ) و امیر المؤمنین ‪ 0‬علیه‬
‫السلم را ببیند ‪ .‬من همان محمد ( صلی الله علیه و آله ) و امیر المومنین علیه‬
‫السلم هستم ‪ .‬کسی که می خواهد حسن و حسین و امامان از فرزندان حسین‬
‫علیه السلم را ببیندن ‪ ،‬من همان حسن و حسین و امامان بعدی هستم ‪.‬‬

‫به دعوتم پاسخ مصبت بگوئید و من به آنچه که آگاه شدید و آگاه نشوید ‪ ،‬به شما‬
‫خبر می دهد ‪ ،‬کسانی از اهل کتاب و صحف هستند به م ن گوش کنند ‪».‬‬

‫سپس امام مهدی علیه السلم شروع به قرائت کتب آسمانی می نمایند ‪ :‬از آدم‬
‫و شیث تا صحف نوح و ابراهیم ‪ ،‬تورات و انجیل و زبور و قرآن کریم که خداوند‬
‫بر انبیاء علیهم السلم نازل کرده است ‪ .‬به دنبال عرضه ی کتب الهی بر‬
‫طرفداران آنان ‪ ،‬همه ی آن ها تصدیق و اعتراف می کنند که آنچه را امام علیه‬
‫السلم قرائت می کند ‪ ،‬به درستی کتاب نازل شده از طرف خداست و آنچه را‬

‫‪ 1‬شیعه و جهان فردا ‪ /‬مولف دکتر آیت مظفری‬

‫‪ 2‬علمه محمد حسین طباطبایی ‪ ،‬شیعه ‪ ،‬مجموعه مذاکرات با پروفسور هانری کربن ‪ ،‬توضیحات‬
‫ازعلی احمدی ‪ ،‬سید هادی خسرو شاهی ‪ ،‬ص ‪ 465 – 464‬به نقل از کتاب ‪ ،‬شیعه و جهان فردا ‪،‬‬
‫مولف دکتر آیت مظفری { قنبری } ناشر – زمزم هدایت ‪.‬‬
 ‫نمی دانستند وبر آنان مخفی بود ‪ ،‬بدون اینکه چیزی از کتاب الهی ساقط و یا‬
‫‪1‬‬
‫تبدیل و تحریف شده باشد بر آنان عرضه می کند و همه تسلیم می شوند ‪.‬‬

‫به هر روی همه ادیان مهم الهی در جهان امروز ‪ ،‬در انتظار پایانی خوش برای‬
‫تاریخ اند ‪ .‬همه آنان جهان آینده را متعلق به دین می دانند و در انتظار حکومت‬
‫عدل اهی در آخر الزمان ‪.‬‬

‫علمه محمد باقر مجلسی ‪ ،‬بحار النوار ‪ ،‬جلد ‪ ، 13‬جزء ‪ ، 53‬ص ‪. 9‬‬ ‫‪1‬‬
 ‫ص‪2‬‬

‫‪-1‬زرتشت‬

‫دین رزتشت ‪ ،‬دین اکثر ایرانیان تا ظهور اسلم بوده است ‪ ،‬اکنون نیز در ایران و‬
‫هند پیروانی دارد ‪.‬‬

‫بر اساس تعالمی زرتشت ‪ ،‬همواره دو نیروی « نور » و « ظلمت » ‪ ،‬اور مزدیا‬
‫یزدان و اهریمن در نزاع هستند تا زمانی که « سوشیانس » ( نجات دهنده ی دنیا‬
‫) ابتدای هزاره ی سوم بعد از زرتشت ظهور کند ‪ .‬او به طور کامل اهریمن را‬
‫‪1‬‬
‫شکست می دهد‬

‫طبق عقاید این دین ‪ ،‬بعد از زرتشت سه نجات دهنده به صورت پیاپی و هر کدام‬
‫به فاصله یک هزار سال خواهند آمد ‪ .‬نخست ایشان به نام« اوشتار » (‬
‫‪ ) Aushetar‬درست یک هزار سال بعد از زرتشت پدیدار گشت و دومین که «‬
‫اوشتار ماه » ‪ ) ) Aushetar mah‬نام دارد ‪ ،‬در راس هزاره ی سوم که آخر‬
‫‪2‬‬
‫الزمان است می رسد و روزگار با او پایان می پذیرد ‪.‬‬

‫« سوشیانس ( نجات دهنده ی بزر گ ) دین را به جهان رواج دهد ‪ ،‬فقر و‬

‫تنگدستی را ریشه کن سازد ‪ .‬ایزدان ر ا از دست اهریمن نجات داده ‪ ،‬مردم‬
‫‪3‬‬
‫جهان را همفکر و هم گفتار و هم کردار گرداند ‪.‬‬

‫آینده ی جهان از دیدگاه دین زرتشت متعلق به یک دین است و سوشیانس یا‬
‫منجی بزرگ با رواج دین ‪ ،‬الحاد و سکولریزم را نابود خواهد کرد ‪.‬علوه بر این ‪،‬‬
‫انسان پایا ن تاریخ ‪ ،‬جهان میهنی و متدین ات ‪ .‬البته در درد ما ‪ ،‬دین واحد‬
‫مذکور ‪ ،‬اسلم ‪ ،‬سوشیان یا منجی بزرگ ‪ ،‬مهدی علیه السلمو فرهنگ حاکم بر‬
‫آخر الزمان هما ن اسلم است ‪.‬‬

‫‪ 1‬نک ‪ :‬علی دوانی ‪ ،‬موعودی که جهان در انتظار اوست ( قم ‪ :‬دار العلم ‪ ،‬چاپ دوم ‪ ) 1349 ،‬ص ‪- 2‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪ 2‬جان تاس ‪ ،‬تاریخ جامع ادیان ‪ ،‬ترجمه علی اضغر حکمت ( تهران ‪ :‬پیروز ‪ ،‬چاپ سوم ‪ ) 1354 ،‬ص‬
‫‪. 319‬‬
‫‪ 3‬جاماسب ناه ‪ ،‬ص ‪ 121‬به نقل از کامل سلیمان ‪ ،‬روزگار رهایی ‪ ،‬ج ‪ ، 1‬ص ‪. 13‬‬
 ‫‪ – 2‬یهودیت‬

‫کتاب مقدس حضرت موسی ‪ ،‬دنیایی نو با حاکمیت صالحان در آخر الزمان پیش‬
‫بینی می کند که عصر ظلم و جور در آن به پایان می آید ‪ .‬در چنین دنیایی‬
‫مسکینان به عدالت داوری خواهند شد ‪ ،‬جها ن از معرفت خداوند پر خواهد گشت‬
‫و مسیح فرزند منتخب داوود ‪ ،‬حکومت نمونه ای بر پا خواهد نمود ‪.‬‬

‫کتاب اشعیاء نبی به خوبی اشعار می دارد که آینده ی جهان متعلق به روح الله‬
‫است ‪ .‬دو ویژگی بنیادین این رهبر جهانی ‪ ،‬عدالت و معرفت است ‪ .‬او بساط‬
‫ظلم و شرارت را بر خواهد چید و چنا ن امنیتی در جهان بر پا خواهد نمود که‬
‫گرگ با بره ؟؟ به تعبیر دیگر دشمنا ن ذتی با آرامش در کنار هم زندگی خواهند‬
‫کرد ‪.‬‬

‫تورات قبل از جهانی شدن معرفت الهی و حاکمیت توحید ‪ ،‬سخن از جنگی خونین‬
‫در اورشلیم ( بیت المقدس ) دارد ‪:‬‬

‫« اینک روز خداوند حی آید و غنیمت تو در میانت تقسیم خواهد شد * و جمیع‬

‫امت ها را به ضد اورشلیم برای جنگ جمع خواه کرد و شهر را خواهند گرفت ! »‬
‫‪1‬‬

‫نتیجه این جنگ در روز معروف خداوند ‪ ،‬حاکمیت دین و خدای واحد است ک‬

‫« و یهوه { خداوند } بر تمامی زمین پادشاه خواهد بود ‪ ،‬در آن روز یهوه واحد‬
‫‪2‬‬
‫خواهد بود و اسم او واحد »‬

‫این فراز از تورات به خوبی حاکمیت نظام ها ی سکولری چون سیبرال‬

‫دموکراسی را در جهان آینده نفی میکند ‪ .‬به تعبیر صریح تورات بخش آخر تاریخ ‪،‬‬
‫روز خداوند یا « یوم الله » است ‪ ،‬روز حاکمیت دین بر سراسر گیتی ‪ ،‬نه روز‬
‫حاکمیت کمونیزم یا سکولریزم و اومانیزم آنچه از تورات درباره ی آخر الزمان‬
‫می خوانیم مؤید بسیاری از روایات اسلمی در این زمینه است ‪ .‬هم چنانچچه در‬
‫روایات اسلمی ‪ ،‬از جنگ های وحشتنااک عصر ظهور سخن گفته شده است ‪،‬‬
‫تصویری که تورات از دوره ی قبل از حاکمیت خداوند ‪ ،‬در جنگ روز معروف ‪،‬‬
‫ارائه کرده ‪ ،‬نیز چنین است ‪:‬‬

‫« گوشت ایشان در حالتی که بر پا های خود ایستاده باشند کاهیده خواهد شد و‬

‫چشمانشان در حدقه گداخته خواهد گردید و زبان ایشان در دهانشان کاهیده‬
‫‪3‬‬
‫خواهد گشت ‪.‬‬

‫طبق پیش گویی تورات در نتیجه ی این جنگ وحشتناک ‪ 2/3‬انسان های کره ی‬
‫خاکی از بین خواهند رفت و ‪ 1/3‬باقیمانده شرایط سختی را تجربه خواهند کرد ‪:‬‬

‫« و خداوند می گوید که در تمامی زمین دو حصه منقطع شده خواند مرد و حصه‬
‫ی سوم در آن باقی خواهند ماند * و حصه سوم را از میان آتش خواه گرانید و‬
‫ایشان را مثل قال گذاشتن نقره ‪ ،‬قال خواهم گذاشت و مثل مصفی ساختن طل‬
‫ایشان را مصفی خواهم نمود و اسم مرا خواهند خواند و من ایشان را اجابت‬

‫‪ 1‬کتاب مقدس یعنی عهد عتیق و عهد جدید { تورات و انجیل } کتاب زکریای نبی ‪ ،‬باب چهاردهم ‪ ،‬بند‬
‫‪ 1‬و‪2‬‬
‫‪ 2‬همان ‪ ،‬بند ‪ 9‬و ‪10‬‬
‫‪ 3‬همان ‪ ،‬باب چهاردهم بند ‪. 12‬‬
‫نموده ‪ ،‬خواهم گفت که ایشان قوم من هستند و ایشان خواهند گفت که یهوه‬
‫‪1‬‬
‫خدای ما می باشد ‪.‬‬

‫همان ‪ ،‬باب سیزدهم ‪ ،‬بند های ‪ 8‬و ‪. 9‬‬ ‫‪1‬‬

 ‫ص‪4‬‬

‫بر این اساس ‪ ،‬جهان فردا متعلق به پاکان مصفاست ‪ ،‬نه افرادی که در فساد‬
‫اخلق غوطه ور باشند ‪ .‬آخرین انسان انسان ناب طل گونه و فاقد نا خالصی ها‬
‫ست و البته چنین انسان هایی که در لسان اسلمی « متقیان » نا م گرفته اند ‪،‬‬
‫تنها توسط دین ناب الهی اسلم یعنی اصل همه ی ادیان الهی – قابل پرورش‬
‫است ‪ .‬این فراز تورات مؤید همان عبارت والی قرآن است که می فرمای د ‪ :‬ان‬
‫‪1‬‬
‫الرض یرثها عبادی الصالحون »‬

‫بنا بر این مکاتبی همچون لیبرالیسم ‪ ،‬که بر نسبیت اخلقی تاکید داشته و اجازه‬
‫اقدام به هر فساد اخلقی را می دهند ‪ ،‬نمی توانند مدعی حاکمیت در پایان تاریخ‬
‫باشند ‪.‬‬

‫به هر روی آینده ی جهان از نظر دین یهود متعلق به دین و دینداران است ‪.‬‬
‫انسان پایان تاریخ نیز نه کمونیست یا لیبرال و دموکرات ‪ ،‬اومانیست یا سکولر ‪،‬‬
‫بلکه انسان مؤمن به یهوه { خداوند } است ‪.‬‬

‫پایان تاریخ از نظر تورات ‪ ،‬عصر صحل ‪ ،‬صنعت و عدالت ‪ ،‬عصر رستگاری و‬
‫رجعت است ‪ .‬تورات به صراحت از قیام امیر عظیمی یاد یم کند که ایستاده یعنی‬
‫قائم است ‪ .‬از نظر ما این امیر عظیم همان قائم آل محمد ( صلی الله علیه و‬
‫آله )است که جهان را پر از عدل خواهد نمود ‪:‬‬

‫« و در آن زمان میکائیل امیر عظیمی که برای پسران قوم تو { قائم } ایستاده‬

‫‪2‬‬
‫است ‪ ،‬خواهد برخاست ‪» .‬‬

‫« ‪ ...‬و در آن زمان هر یک از قوم تو که در دفتر مکتوب یافت شود رستگار‬

‫‪3‬‬
‫خواهد شد ‪» .‬‬

‫در موضوع « رجعت » عبارت زیر به خوبی گویای مطلب است ‪:‬‬

‫« و بسیاری از آنانی که در خاک زمین خوابیده اند بیدار خواهند شد ‪ ،‬اما اینان به‬
‫‪4‬‬
‫جهت حیات جاودانی و آنا ن به جهت خجالت و حقارت جاودانی »‬

‫نکته ی جالب توجه هماهنگی این مطلب با دیدگاه شیعه است ‪ .‬شیعه در بحث‬
‫رجعت معتقد است که با ظهور امام زمان ( عج ) د و دسته از انسان ها رجعت‬
‫می کنند ‪ ،‬عده ای از ا نسان های پاک و معصوم و دسته ای دیگر از انسان های‬
‫شریر و ظالم ‪ .‬همه ی این مطلب ‪ ،‬نشان از استحکام ‪ ،‬حقانیت ‪ ،‬قوت و قدرت‬
‫دیدگاه اسلم و تشیع دار د ‪.‬‬

‫آری آینده متعلق به صالحان است ‪ ،‬در کتاب مزامیر داوود می خوانیم ‪:‬‬

‫« زیرا که شریران منقطع خواهند شد ‪ .‬و اما منتظران خداوند و ارث زمنی‬
‫خواهند بود ‪ ... * .‬و اما نسل شریر منقطع خواهد شد * صالحا ن وارث زمین‬
‫‪5‬‬
‫خواهند بود ‪ .‬و در آن تا به ابد سکونت خواهند نمود ‪.‬‬

‫انبیاء آیه ‪105‬‬ ‫‪1‬‬

‫همان ‪ ،‬کتاب دانیال نبی ‪ ،‬باب دوازدهم ‪ ،‬نبرا ‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫همان‬ ‫‪3‬‬

‫همان نبد ‪ 2‬و ‪. 3‬‬ ‫‪4‬‬

‫همان ‪ ،‬بند ‪ ،4 ، 3 ،‬و ‪. 5‬‬ ‫‪5‬‬

 ‫و چه زیبا قرآن کریم گواهی می دهد ‪ ،‬آنجا که می فرماید ‪:‬‬

‫« و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکران الرض یرثها عبادی الصالحون ‪ ( » .‬انبیاء‬
‫‪) 105‬‬

‫و امام صالحان حجة بن الحسن العسکری ( عج ) است که به گفته امام صادق‬

‫علیه السلم هنگام ظهور بر خانه کعبه تکیه داده ‪ ،‬می گوید ؛ من همان موسی و‬
‫یوشع هستم و با قرائت کتب آسمانی و از جمله تورات و زبور ‪ ،‬یهودیان پاک‬
‫طینت را مطیع خود می کند ‪ – .‬علمه محمد باقر مجلسی ‪ ،‬بحار النوار‪ ،‬جلد ‪13‬‬
‫جزء ‪ ، 53‬ص ‪. 9‬‬
 ‫ص‪5‬‬

‫مسیحیت‬

‫دین مسیح علیه السلمنیز خوش بینانه به جهان آینده نگریسته است ‪ .‬ظهور دوم‬
‫( ‪ ) second coming‬یعنی بازگشت مجدد حضرت عیسی برای نجات عالم و‬
‫ایجاد یک عصر با شکوه ‪ ،‬از اعتقادات جدی مسیحیان است ‪ .‬مسیح هنگام ظهور‬
‫اول ‪ ،‬یعنی بعثت خود همچون یک انقلبی بزرگ مقابل انحرافات رهبران یهودی‬
‫ایستاد ‪ .‬بر این اساس ‪ ،‬رهبران یهود تعالیم وی را خطرناک دیده ‪ ،‬دشمنی سختی‬
‫با عیسی علیه السلمداشتند ‪ .‬سر انجام نیز او را محکوم به مرگ کرده ‪ ،‬ظاهرا‬
‫به صلیب کشیدند ‪ .‬اما طبق گواهی قرآن کریم ‪ :‬او کشته و به صلیب کشیده‬
‫‪1‬‬
‫نشد ‪ ،‬بلکه امر بر آنان مشتبه گردید و خداوند او را به سوی خود بال برد‬

‫بنا بر این در پایان تاریخ دوباره باز خواهد گشت و منتظران مسیحی می بایست‬
‫اقدامات لزم را برای ظهور دوم « پسر انسان » به عمل آورند ‪.‬‬

‫در انجیل لوقا می خوانیم ‪ « :‬کمر های خود را بسته ‪ ،‬چراغ های خود را افروخته‬
‫‪2‬‬
‫بدارید ‪.‬‬

‫‪ ...‬پس شما نیز مستعد باشید ‪ ،‬زیرا در ساعتی که گمان نمی برید ‪ ،‬پسر انسان‬
‫‪3‬‬
‫می آید ‪.‬‬

‫بندهای ‪ 36‬و ‪ 41‬انجیل لوقا ‪ ،‬به صراحت حاکی است که مسیحیان می بایست ‪،‬‬
‫برای زمینه سازی آینده ی خوش ‪ ،‬از یک « انتظار مثبت » بر خوردار باشند و نه‬
‫« انتظار منفی » ؛ یعنی آنان برای طهور دوم مسیح علیه السلمبا فعالیت های‬
‫دین مدار و روشن نگاه داشتن ارزش های دینی ‪ ،‬زمینه آمدن « آقای خود » ‪ 4‬را‬
‫فراهم کنند ‪ ،‬نه اینکه در راستای افزایش بی عدالتی و فساد گام بردارند ‪.‬‬

‫ظهور دوم ‪ ،‬همراه یک سلسله از حوادث طبیعی ارضی ‪ ،‬سماوی ‪ ،‬سیاسی و‬

‫اجتماعی خواهد بود ‪.‬‬

‫کلمه ی خدا برای داوری و عدل ‪ ،‬جنگ و حکمرانی آخر الزمان ظهور می کند ‪:‬‬

‫و دیدم آسمان را گشوده و نا گاه اسبی سفید که سوارش امین و حق نام دارد و‬
‫به عدل داوری و جنگ می نماید * و چشمانیش چون شعله ی آتش و بر سرش‬
‫افسر ها ی بسیار و اسمی مرقوم دارد که جز خودش هیچ کس آن را نمی داند *‬
‫و جامه ی خون آلود در بر دارد و نام او را کلمه ی خدا می خوانند * و لشکر‬
‫هایی که در آسمانند بر اسب های سفید و به کتان سفید و پاک ملبس از عقب او‬
‫می آیند * و از دهانش شمشیری نیز بیرون می آید تا به آن امت ها را بزند و آن‬
‫‪5‬‬
‫ها را به عصای آهنین حکمرانی خواهند نمود ‪.‬‬

‫آنچه در این باب ذکر شده با روایات اسلمی هماهنگی دارد ‪ .‬به نظر ما سوار‬
‫امین و حق همان مهدی علیه السلماست که برای انتقام خون امام حسین علیه‬

‫سوره نساء ‪ ،‬آیات ‪158 -155‬‬ ‫‪1‬‬

‫انجیل لوقا ‪ ،‬باب دوازدهم بند ‪36 - 35‬‬ ‫‪2‬‬

‫همان ‪،‬بند ‪41‬‬ ‫‪3‬‬

‫همان ‪ ،‬بند ‪ « 36‬و شما مانند کسای باشید که انتظار آقای خود را می کشند ‪» .‬‬ ‫‪4‬‬

‫مکاشفه ی یوحنای رسول ‪ ،‬باب ‪ 19‬بند های ‪17 - 11‬‬ ‫‪5‬‬

‫السلم‪ ،‬جامه ی خون آلود آن حضرت را به همراه دارد و هموست که جهان را به‬
‫عدل داوری خواهد کرد ‪.‬‬
 ‫ص‪6‬‬

‫همچنان که در روایات اسلمی روز ظهور نا معلوم است ‪ ،‬در انجیل متی می‬
‫خوانیم ‪:‬‬

‫اما از آن روز و ساعت هیچ کس اطلع ندارد حتی ملئکه آسمان جز پدر من و‬
‫بس ‪. 1‬‬
‫‪2‬‬
‫لهذا شما نیز حاضر باشید زیرا در ساعتی که گمان نبرید پسر انسان می آید ‪.‬‬

‫نکته ی جالب دیگر درباره ی وقایع آینده ی جهان از دیدگاه مسیحیت ‪ ،‬مسأله «‬
‫رجعت » است که هماهنگی زیادی با اعتقاد شیعه دارد ‪ .‬در انجیل یو حنا می‬
‫خوانیم ‪:‬‬

‫و تخت ها دیدم و بر آن ها نشستند و به ایشان حکومت داده شد و دیدم نفوس‬

‫آنای را که به جهت شهادت عیسی و کلم خدا سر برید ه شدند و انانی را که‬
‫وحش و صورتش را پرستش نکردند و نشان او را بر پیشانی و دست خود‬
‫‪3‬‬
‫نپذیرفتند ‪ ،‬زنده شدند و با مسیح هزار سال سلطنت کردند ‪.‬‬

‫به هر روی از منظر دین مسیح پایان تاریخ ‪ ،‬پایانی سر بلند و شکوهمند و عصر‬
‫‪4‬‬
‫خلصی انسان هاست ‪.‬‬

‫قبل از حاکمیت مسیح و سلطنت هزار ساله اش جنگ وحشتناکی – در خاور میانه‬
‫امروزی – رخ خواهد داد و در این نبرد مؤمنان داستین پیروز خواهند شد ‪ .‬عیسی‬
‫( ع ) با غلبه بر دجال ‪ ،‬او را از بین می برد و شیان هزار سال در بند خواهد بود ‪.‬‬
‫‪ 5‬تا مردمرا گمراه نکند ‪ .‬با ای توضیح انسان پایان تاریخ ‪ ،‬انسانی مؤمن است ‪،‬‬
‫نه لیبرال دمکرات ‪ .‬نشانه های عصر ظهور در انجیل ‪ ،‬مشابه نشانه هایی است‬
‫که ر روایات اسلمی به تفصیل اشاره شده است ‪ .‬نزول حضرت عیسی علیه‬
‫السلم‪ ،‬رجعت برخی از مردگان ‪ ،‬ندایا صیحه ی آسمانی ‪ ،‬آمدن عیسی بر فراز‬
‫‪6‬‬
‫ابر و نظایر آن ‪.‬‬

‫ظهور منجی از سوی مذاهب مختلف مسیحیت ‪ ،‬تفسیر های متعددی برداشته‬
‫است ‪ .‬آیت الله امامی کاشانی که در سفر های متعددی ‪ ،‬با اندیشمندان و‬
‫روحانیان مسیحی گفتگو داشته است ؛ می گوید ‪:‬‬

‫همه ی فرقه های مسیحی اعم از کاتولیک ها ‪ ،‬ارتدوکس ها و پروتستان ها‬

‫معتقدند که مسیح علیه السلم خواهد آمد ‪ .‬البته ارتدوکس ها و پروتستان ها مثل‬
‫کاتولیک ها قرص و محکم نیستند ‪ ،‬آنان « دولت جهانی » را قبول دارند ‪.‬‬
‫مسیحیت را از نظر ایدئولوژی می توانم به سه بخش تقسیم کنم‪ :‬یک بخش آن‬
‫کسانی هستند که مسأله ظهور مسیح علیه السلم را مربوط به قیامت می دانند‬

‫‪ 1‬انجیل متی ‪ ،‬باب بیست و چهارم ‪ ،‬بند ‪. 36‬‬

‫‪ 2‬همان‪ ،‬بند ‪45 -44‬‬
‫‪ 3‬مکاشفه ی یو حنای رسول ‪ ،‬باب بیستم ‪ ،‬بند ‪5 – 4‬‬
‫‪ 4‬انجیل لوقا ‪ ،‬باب بیست و یک م‪ ،‬بند ‪ « 28‬و چون ابتدای این چیز ها بشود راست شده سرهای خود‬
‫را بلند کنید از آن جهت که خلصی شما نزدیک است ‪.‬‬
‫‪ 5‬پیشین ‪ ،‬مکاشفه ی یو حنا ‪ ،‬باب بیستم ‪ ،‬بند ‪ 2‬و ‪. 3‬‬
‫‪ 6‬نک ‪ :‬کامل سلیمان ‪ ،‬روزگار رهایی ‪ ،‬تر جمه علی اکبر مهدی پو ‪ ،‬تهران ‪ :‬آفاق ‪ 1405 ،‬ق ) ص ‪557‬‬
‫– ‪. 568‬‬
 ‫‪ .‬یعنی حکومت جهانی را نمی پذیرند ‪ .‬آنان می گویند عالم آخرت که عدل‬
‫خداوند ظهور نام دارد ‪ ،‬حضرت مسیح علیه السلم مجرای عدل خداست و‬
‫آنجاست که همه به کیفر و پاداششان می رسند ‪ .‬یک بخش هم می گویند ‪ :‬د ر‬
‫دنیا حکومت عدل بر پا خواهد شد و یک بخش آنان می گویند ‪ ،‬عدالت را بر پا‬
‫‪1‬‬
‫خواهد کرد ولی نه حکومت را ‪.‬‬

‫پایان سخن این است ک اسلم بر ظهور دوم مسیح ( ع ) صحه می گذارد ‪.‬‬
‫یعنی ؛ جامعه ی بشر ی در انتظار دو نفر برای نجات و رستگاری است ‪ ،‬اولی‬
‫مهدی علیه السلم و دومی مسیح علیه السلمو زیر آن حضرت که به حجة بن‬
‫‪2‬‬
‫الحسن العسکری اقتدا می کند ‪.‬‬

‫‪ 1‬نک ‪ :‬مصاحبه با آیت الله امامی کاشانی ‪ ،‬فصل نامه انتظار ‪ ،‬سال دوم ‪ ،‬ش ‪ ( 5‬پاییرز ‪ ، 1381‬ص‬
‫‪. 56 – 37‬‬
‫‪ 2‬آیت الله امامی کاشانی ( سخنرانی ) ‪ ،‬مهدویت ( آینده ی بشر ) ( قم ‪ :‬کتابخانه ی تخصصی‬
‫حضرت صاحب الزمان ( عج ) وابسته به مسجد مقدس جمکران ‪ .‬جزوه ی پیاده شده نوار شماره‬
‫‪ ) 56‬ص ‪ 2‬و ‪. 3‬‬
 ‫جهان فردا در نگاه اسلم‬

‫در دو گذشته ‪ ،‬تئوریها و دیدگاه ادیان درباره ی آینده ی جهان بیان شده ‪ .‬بسیار‬
‫از آن ها به حاکمیت دین و حکومت سعات و رفاه در پایان تاریخ بشارت داده‬
‫اند ؛ اما ابعاد گوناگون وقایع آن را به وضو ح روشن نکرده اند ‪ .‬در بین مفسران‬
‫آینده ‪ ،‬تنها اسلم و به ویژه مذهب شیعه است که به کلی گویی ‪ ،‬ابهام و رمز‬
‫گویی اکتفا نکرده ‪ ،‬جزئیات را به طور دقیق و حیرت آوری بر می شمرد ‪.‬‬

‫از دیدگاه قرآن ‪ ،‬آینده ی جهان از آن اسلم است و دولت آرمانی اسلم در آخر‬
‫الزمان تحقق خواهد یافت ‪ ،‬ققرآن کریم در بیش از صد وبیست آیه به این معنی‬
‫اشاره کرده و اعلم می کند که طبق اراده الهی حکومت ستم و حاکمیت‬
‫شیاطین به پایان خواهد رسید و حتما بندگان صالح خدا حکومت گیتی را از آن‬
‫‪1‬‬
‫خود خواهند کرد ‪ ،‬تا قوانین اسلم را به طور کامل و همه جانبه اجرا کنند ‪.‬‬

‫آیات زیر اثبات کننده ی این امر است ‪:‬‬

‫‪-1‬هو الذی ارسل روسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین‬
‫کله و لو کره المشرکون ‪ ( .‬توبه ‪ 33 :‬و صف ‪) 9 :‬‬

‫‪-2‬و لقد کتبنا في الزبور من بعد الذکر أن الرض یرثها عبادی‬

‫الصالحون ‪ ( .‬انبیاء ‪) 105 :‬‬

‫‪-3‬و نرید ان نمن علی الذین استضعفو ا فی الرض و نجعلهم ائمة و‬

‫نجعلهم الوارثین ( قصص ‪9 5 :‬‬

‫‪-4‬قال موسی لقومه استعینوا بالله و اصبروا ان الرض لله یورثها‬

‫من یشاء من عباده و العاقبة للمتقین ( اعراف ‪) 128 :‬‬

‫‪-5‬وعد الله اللذین امنوا منکم و عملو ا الصالحات لیستخلفنهم فی‬

‫الرض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی‬
‫ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم امنا یعبدوننی ل یشرکون‬
‫بی شیئا ( نور ‪) 55 :‬‬

‫علمای شیعه ( در باب حدیث ) همگی دعوی تواتر دارند و از شافعی ( علمای‬
‫اهل سنت ) نیز قول به تواتر نقل شده است ‪ .‬هم چنین اکابر علمای اهل‬
‫سنت احادیث مربوط به امام زمان را در کتب خود نقل کرده اند ‪ :‬احمد بن‬
‫داود ‪ ،‬ابن ماجه ‪ ،‬ترمذی ‪ ،‬نجاری ‪ ،‬مسلم ‪ ،‬سنایی ‪ ،‬بیهقی ‪ ،‬ماوردی ‪،‬‬
‫طبرانی ‪ ،‬مسعانی ‪ ،‬این سری ‪ ،‬این عساکر ‪ ،‬کسایی ‪ ،‬این اثیر ‪ ،‬حاکم ‪ ،‬این‬
‫جوزی ‪ ،‬این ابی الحدید معتزلی ‪ ،‬ابن صباغ مالکی ‪ ،‬ابن مغازلی شافعی ‪،‬‬
‫محب الذین طبری ‪ ،‬شبلبخی ‪ 2 ،‬و ‪...‬‬

‫حدیث « المهدی من ولدی » از کلمات جامع پیامبر و یکی از روایات قطعی‬

‫الصدور می باشد که همه ی طوایف و طبقات مسلمانان آن را روایت کرده و‬
‫پذیرفتند و در روایات زیادی از طریق فرقین تصریح به اسم و اسم پدر نیز‬

‫‪ 1‬علمه سید هاشم حسین بحرانی ‪ ،‬سیمای حضرت مهدی در قرآن ‪ ،‬تر جمه ی المحجة في ما نزل في‬
‫القائ مالحجة ‪ ،‬مترجم ‪ :‬سید مهدی حائری قزوینی ( تهران آفاق ‪ ) 1367 ،‬ص ‪ 23‬و ‪24‬‬
‫‪ « 2‬المام المهدی عند الهل السنة » ص ‪ 23‬و ‪24‬‬
‫شده و بیان شده است که آن حضرت پسر اما یازدهم شیعه اثنی عشری‬
‫‪3‬‬
‫است ‪.‬‬

‫همان ‪ ،‬صفحه ‪. 82‬‬ ‫‪3‬‬

 ‫از نظر اسلم { شیعه و سنی } موضوع مهدی موعود ‪ ،‬بسیار مسلم و‬
‫قطعی است ‪ 1 .‬با این تفاوت که اهل سنت معتقدند ‪ :‬حضرت مهدی هنوز‬
‫متولد نشده است ‪ 2 .‬ولی در دیدگاه شیعه ‪ ،‬او امام دوازدهم ‪ ،‬حی و حاضر‬
‫همانند حضرت خضر است ‪.‬‬

‫به هر روی « دولة المهدی » و مباحث مربوط به آن ‪ ،‬جایگاه ممتازی در‬

‫اندیشه سیاسی تشیع دارد ‪ .‬گفتمان مهدویت در واقع ؟؟ روایت شیعه از‬
‫تاریخ و نظریه ی پایان تاریخ او به حساب می آید که در مرکز ثقل آن ‪ ،‬این‬
‫نظر وجود دارد که آینده ی جهان متعلق به اسلم و شیعیان است و دولت‬
‫کریمه و فاضله ی آخر الزمان بر خلف نظر صاحبان تئوریهای ما دیگر ا و‬
‫لیبرال ‪ ،‬توکراسی مهدوی است ‪.‬‬

‫‪ 1‬شهید مرتضی مطهری ‪ ،‬سیری در سیره ائمه اطهار ( قم ‪ ،‬صدرا ‪ ،‬چاپ دوم ‪ ) 1367 ،‬ص ‪– 289‬‬
‫‪. 290‬‬
‫‪ 2‬سید محمد صدر ‪ ،‬تاریخ غیبت کبری ‪ ،‬ترجمه ی دکتر سید حسن افتخار زاده ‪ ،‬ص ‪. 307 – 306‬‬
 ‫چشم انداز دینی جهان‬

‫از پرسشهای اساسی درباره ی آینده جهن ‪ ،‬دین یا مکتب حاکم بر آن است ‪.‬‬
‫اندیشمندان مکتب لیبرال دموکراسی ‪ ،‬برخی از مارکسیستها و همچنین و‬
‫کمونیستها آینده جهان را متعلق به خود می دانند ‪.‬‬

‫ادیان نیز هر کدام ادعای خاص خود را نسبت به آینده دین مطرح می کنند ‪،‬‬
‫مسیحیان به فراگیر شدن مسیحیت و یهودیان بر حاکمیت دین یهود در جهان‬
‫آینده تاکید دارند ‪ .‬حال پرسش این است که آنده ی دین یا دین آینده‬
‫چیست ؟‬

‫در واقع دین یا مکتبی می تواند حام بر قطعه ی پایانی تاریخ باشد که از‬
‫ویژگیهای زیر بر خور دار باشد ک‬

‫‪.1‬توانایی شکوفایی فطرت انسان ها را داشته‬

‫باشد ؛‬

‫‪.2‬عناصر اصلی هرهنگ اش به گونه ی باشد که‬

‫پتانسیل پذیرش از سوی همه ی افراد بشر ‪،‬‬
‫اعم از سیاه و سفید و زرد یا سرخ پوست ‪ ،‬هر‬
‫نوع قوم و نژاد و با هر موقعیت جغرافیایی و‬
‫جنسیت داشته باشد ؛‬

‫‪.3‬به دنبال سلطه گری ‪ ،‬استکبار ‪ ،‬جاه طلبی ‪،‬‬

‫نژاد پرستی ‪ ،‬تبعیض و استثمار نباشد ‪ ،‬یعنی‬
‫هر نوع ظلم و ستم را نفی کند ‪.‬‬

‫‪.4‬به فکر رستگاری همه ی بشر باشد ‪ ،‬نه اینکه‬

‫بخواهد یک قوم یا نژاد را برتری دهد ؛‬

‫‪.5‬عدالت اجتماعی را برای همه ی بشر بخواهد ؛‬

‫‪.6‬حق را در جهان احیا ء کند و باطل را بمیراند ‪،‬‬

‫نه اینکه مروج آن باشد ؛‬

‫‪.7‬رفاه را برای همه ی افراد بشر بخواهد نه برای‬

‫قشری خاص نظیر سرمایه داران یا اروپایی‬
‫ها ؛‬

‫‪.8‬علوه بر پذیرش مردمی ‪ ،‬از پشتیبانی خداوند‬

‫بر خوردار باشد ؛‬

‫‪.9‬روند گرایش به آن دین یا مکتب در دنیا به طور‬

‫طبیعی زیاد باشد ؛‬

‫‪.10‬قدرت بسیج سیاسی و انقلب در سطح جهانی‬

‫و پتایسیل جهانی شدن را داشته باشد ؛‬
 ‫‪.11‬در گذشته ی تارخ توانایی خود را برای گسترش‬
‫و فراگیری در مدت زمان کم به اثبات رسانده‬
‫باشد ‪.‬‬

‫با توجه به این ویژگی ها و نظایر آن ‪ ،‬تنها دین یا ممکتبی که می‬

‫تواند آینده ی جهان را متعلق به خود کند ‪ ،‬اسلم و تشیع است ‪.‬‬
‫اسلم در گذشته توانایی خود را به اثبات رسانده است ‪ .‬در شرایط‬
‫که در یک جزیره ی فاقد تمدن ظهور کرد به دلیل پتانسیل بالیش‬
‫طی حدود نیم قرن آن چنان گسترش یافت که تا قلب اروپا رسید ‪.‬‬
‫بنا بر این ‪ ،‬این توان و نیرو در اسلم وجود دارد ‪ ،‬تنها رهبری مثل‬
‫پیامبر ( صلی الله علیه و آله )لزم است که نیروهای بالقوه و نهفته‬
‫در جهان اسلم را برای فتح جهان به حرکت در آورد و او همنام‬
‫پیامبر خدا مهدی صاحب الزمان علیه السلم است ‪.‬‬
 ‫شیعه معتقد است که وعده ی خداوند در قرآن مبنی بر غلبه ی دین‬
‫اسلم بر همه ی ادیان ( لیظهر ه علی الدین کله ) در عص ر دوت‬
‫حضرت مهدی تحقق خواهد یافت ‪ .‬هر چند بر پایه ی روایات ‪ ،‬اسلم‬
‫قبل از ظهور آن حضرت غریب خواهد بود ‪ .‬با پر شدن دنیا از ظلم و‬
‫جو ر ‪ ،‬خدا پرستان مجبورند در خفا به عبادت بپردازند و حتی بت‬
‫‪1‬‬
‫پرستی نیز رایج می شود ‪.‬‬

‫رسول اکرم در این رابط ه می فرماید ‪ :‬لیدخلن هذا الدین ما دخل‬

‫‪2‬‬
‫علیه اللیل !‬

‫تا هر کا که تاریکی شب وارد شد این این آیین مقدس نفوذ خواهد کرد ‪.‬‬

‫مفضل ابن عمر از اصحاب امام صادق علیه السلممی رسد که آیا رسول‬
‫خدا موفق شد بر کلیه ادیان غلبه کند ؟ امام فرمود ‪ :‬ای مفضل اگر‬
‫برپیامبر بر این امر موفق می شد ‪ ،‬نمی بایست هیچ یک از موارد زیر‬
‫وجود داشته باشد ‪ :‬زرتشتی گری ‪ ،‬یهودیت ‪ ،‬صابئیت ‪ ،‬مسیحیت ‪،‬‬
‫تفرقه ‪ ،‬اختلف ‪ ،‬شک ‪ ،‬شرک ‪ ،‬عبادت اصنام و اوثان ‪ ،‬عبادت لت و‬
‫عزی ‪ ،‬خورشید ‪ ،‬ماه و ستاره پرستی ‪ ،‬آتش پرستی ‪ ،‬سنگ پرستی ‪.‬‬
‫سپس ادامه دادند ‪ :‬و انما قوله لیظهره علی الدین کله ‪ ،‬في هذا الیوم و‬
‫هذا المهدی و هذه الرجعه و هو قوله و قاتلوهم حتی ل تکون فتنه و یکون‬
‫‪3‬‬
‫الدین کله لله ‪.‬‬

‫به هر روی شیعه با اطمینان کامل معتقد است که ‪ ،‬اول پایان تاریخ ‪،‬‬
‫عصر رجعت و باز گشت به دین وحی و خداست و ثانیا ‪ ،‬آینده دین متعلق‬
‫به اسلم و دین آینده اسلم است ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫یرفع المذاهب فل ییبقی ال الدین الخالص ‪.‬‬

‫همه ی ادیان و مذاهب از روی زمین بر پیده می شوند و جز دین خالص‬

‫برای خداوند باقی نمی ماند ‪.‬‬

‫اسلم دین آینده ی جهان است ‪ ،‬چون استعداد لزم آن در قرآ ن کریم‬
‫گنچانده شده است ‪ .‬محمد بن عبد الله پیامبر همه ی جهانیان است و نه‬
‫پیامبر یک قوم ‪ ،‬منطقه ی خاص و یا بخشی از دنیا ‪ .‬دین اسلم نه تنها‬
‫ادعای جهانی بودن دارد بلکه قواعد اساسی تحقق آن را نیز ‪ ،‬همچن‬
‫مهدویت از پیش طراحی کرده است ‪.‬‬

‫اسلم دین آینده ی جها ن است که با دست توانای امام زمان ‪ ،‬پر چمش‬
‫بر سراسر گیتی به اهتزاز در خواهد آمد ‪.‬‬

‫کامل سلیمان ‪ ،‬روزگار رهایی ‪ ،‬جلد ‪ ، 2‬ص ‪ ، 806‬ح ‪ 1214‬و ‪.1216‬‬ ‫‪1‬‬

‫همان ‪ ،‬ص ‪620 – 619‬‬ ‫‪2‬‬

‫بحار النوار ف علمه مجلسی ‪ ،‬ج ‪ 13‬جزء ‪ 53‬ص ‪ 33‬و ‪ . 34‬سوره ی انفال آیه ی ‪. 38‬‬ ‫‪3‬‬

‫روزگار رهایی جلد ‪ ، 2‬ص ‪ ، 649‬ح ‪. 912‬‬ ‫‪4‬‬

 ‫و کشور ایران به عنوان تنها مرکز تشیع و اسلم ناب محمد ی ( صلی‬
‫الله علیه و آله )باید بستر های لز م را برای حکومت امام زمان ( عج )‬
‫فراهم کند تا ظهور ایشان به وقوع بپیوندد ؛ یکی از بستر های مناسب‬
‫برای تحقق حکومت جهانی امام زمان ( عج ) ترسیم چشم انداز و آینده‬
‫نگری است که سالیان متمادی جای خالی آن در حوزه ی مدیریت و‬
‫تصمیم گیری های کلن کشور احسس می شود که قمام معظم رهبری از‬
‫آن به عنوان حلقه ی مفقوده ی مدیریتی کشور تعبیر می کردند ‪.‬‬

‫امروزه داشتن چشم انداز برای تمام کشور ها لزم و ضروری است ‪،‬‬
‫مخصوصا ایرا ن اسلمی که علوه بر مسوولیت اداره کشور و الهام‬
‫بخش بودن در جهان اسلم ‪ ،‬باید زمینه های مناسب ‪ ،‬برای تشکیل‬
‫حکومت عدل گستر مهدوی را فراهم کند که یکی از رههای تحقق این‬
‫رویداد جهانی داشتن چشم انداز و آینده نگری و حرکت برای رسیدن به‬
‫آن اهداف می باشد ‪.‬‬

‫و شاید بتوان گفت ‪ :‬چشم انداز ایران زمینه ساز چشم انداز مهدویت در‬
‫سراسر جهان می باشد ‪.‬‬