NOVI BEOGRAD, 19482008.

Krofna bez rupe: moderni urbani pejza

Novi Beograd je zahtevao invenciju logike kretanja i snalaenja, ba kao to i svaki pejza zahteva posebnu logiku kretanja i snalaenja. Kako je, onda, mogude da je, i dalje se u Novom Beogradu ne snalazedi, u periodu od mesec dana, novembra 2007, novi grad u delu koji se zove siti, posetilo oko 1,2 miliona graana?

Kada je 1948. godine poela izgradnja Novog Beograda, pred oima Beograana prirodni pejza Beanijskog polja naglo se pretvarao u kulturni pejza modernog vremena. Novi Beograd i jeste inicijalno bio zamiljen kao gradski pejza, koji se, kako je pisao Nikola Dobrovid, odvija pred oima promatraa kao filmska traka sa dinaminodu koja odgovara ivanom sistemu savremenog oveka. I danas, posle ezdeset godina, Novi Beograd se sa mesta istorijskog grada percepira ne kao grad, ved kao moderni urbani pejza. Da li, stoga, o Novom Beogradu moe da se govori kao o pejzau, i da li njegova specifinost i jeste upravo u tome to priroda njegove urbanizacije reflektuje ideje o urbanom pejzau? U dokumentu Evropska konvencija o pejzau, pojam pejza oznaava prostor, zonu ili teritoriju, iji karakter je rezultat akcije i interakcije prirodnih i ljudskih faktora, naime prostor ije vizuelne crte i karakter ljudi vide kao rezultat prirodnih i/ili kulturnih sila i procesa. Pejza podrazumeva celinu koja se menja kroz vreme i u kojoj su prirodne i kulturne komponente nerazdvojive. Nauka o prostoru, kako je postavlja Anri Lefevr, takoe, pejza ne vidi kao homogeni apstraktni prostor, ved kao deo drutvene proizvodnje prostora, koja se odvija kroz procese kompletne urbanizacije i stvaranja urbanog drutva. Lefevrova teza je danas naroito relevantna za razumevanje globalnog urbanog prostora i globalnog urbanog drutva, a u kontekstu Evropske konvencije o pejzau, globalni urbani prostor bi se mogao razumeti i kao globalni pejza. U tom smislu, tekuda promena urbanog karaktera ili, bolje reeno, savremena reurbanizacija Novog Beograda u uslovima postsocijalistike tranzicije moe se videti kao deo proizvodnje pejzaa globalnog urbanog drutva. Pejza Novog Beograda je i onaj urbani prostor koji ine mesta koja nikako nisu u centru ved u orbiti, ali koja jesu upravo u sreditu stvari onaj jedan neoekivani grad, koji Edvard Soda naziva exopolis grad-bez-gradskosti. U egzopolisu se, kroz kompleksne efekte procesa centralizacije i periferijalizacije, centralnost metropole rekonfigurie upravo na urbanoj periferiji. Centar su, drugim reima, i sva ona mesta koja se teko piu dirilicom, kao to su super/hiper/megamarket, sine(ma)/multipleks,bouling, ekspo-centar, siti, oping mo(a)l i ke-end-keri. A, sam centar esto je ispranjen, kako kae Soda, prazan je kao rupa u sredini krofne. Upravo je Novi Beograd, sa svojim planiranim i nikada izgraenim centrom, decenijama bio percipiran kao praznina, naime gradski prostor prazan kao rupa u krofni. inilo se da je u njemu duvala stalna promaja, da je njegova praznina otuujuda i da se izgradnjom desetina hiljada stanova nije izgradio grad ved velika spavaonica. Uprkos tome to je Novi Beograd uveliko postajao, da ponovo upotrebim Sodinu postavku, ivljeni prostor locus individualnog i kolektivnog iskustva i delovanja ekstremne kritike modernog socijalistikog grada, poev od sredine osamdesetih godina prolog veka, nezavreni moderni grad vide kao drutvenu i fiziku prazninu ili kao prazno polje disjunkcije. Gledan kao praznina, novobeogradski urbani prostor postao je nevidljiv. Prvi simptom ovog ne-vienja, u realnom ivotu se pokazao kao nedostatak vetine kretanja i snalaenja u novom gradu. U dugom periodu, novobeogradski profili i duine ulica koji su pogodovali vie vonji nego hodu, veliina stambenih zgrada i otvorenost blokova prostora i sunca koji su ekali da poraste zelenilo, Beograanima su zadavali teke muke u snalaenju, pamdenju imena ulica i nalaenju brojeva zgrada ili ulaza.

Logika kretanja koja je vaila u istorijskom centru bila je potpuno drugaija u novom gradu. Novi Beograd je zahtevao invenciju logike kretanja i snalaenja, ba kao to i svaki pejza zahteva posebnu logiku kretanja i snalaenja. Kako je, onda, mogude da je, i dalje se u Novom Beogradu ne snalazedi, u periodu od mesec dana, novembra 2007, novi grad u delu koji se zove siti, posetilo oko 1,2 miliona graana? ta je to to je odjednom postalo vidljivo? Izgleda da je umesto promene logike kretanja, promenjen sam pejza. Nimalo neoekivano, centralnost Novog Beograda rekonfigurisana je na njegovoj periferiji, u slobodnom pejzau trita, ili tanije, u pejzau slobodnog trita. I dalje bez snalaenja prema tanoj adresi, imenu ulice, ili broju zgrade, u nalaenju ke-end-kerinema nesnalaenja. Moglo bi se uiniti da je objanjenje jednostavno i u skladu sa dominantnim neoliberalnim stavom, naime, s obzirom na to da je trite u ljudskoj prirodi, snalaenje u pejzau slobodnog trita je prirodno, nisu potrebne adrese, ulice i brojevi. Ali, pejza slobodnog trita i nije tako slobodan, u njemu ima vrlo malo izbora i slobode kretanja i svaka putanja je unapred odreena. Pejza slobodnog trita, zapravo, nede da bude grad, ved zamena za njega, supstitucija. Istovremeno, novobeogradski pejza i dalje zahteva izum logike kretanja i snalaenja kroz sloene odnose trita i urbanog. Nema supstitucije grada, Novi Beograd je tu, moderni urbani pejza koji se odvija pred naim oima, ovde i sad. Ljiljana Blagojevi objavljeno: 12/04/2008