1.600.

000 visitas

O SIL, Novembro 2011

55

Cultura
espadas do ro Sil (ii)

O depsito de Santo Estevo de Ribas de Sil (Nogueira de Ramun)

A espada de Madr
foTo TomAdA de m. AlmAgro bAsch (1954)

Din que a espada est en Madr. Esta a mitolxica lembranza que algns vecios de Parada de Sil atriben espada de Forcas, da que xa falamos. Pero as espadas do ro andan revoltas na memoria das xentes porque a que est en Madrid, outra.

Beatriz Comendador*

ra un da de Xullo do ano 1954. Profundas escavacins nas paredes do cann do ro Sil para encaixar unha presa na rocha. Naquela obra descomunal o home domesticara as augas do ro mediante tneles e ataguas, at conseguir desecar o seu leito. de speto, un obreiro annimo viu algo estrao asomar nunha poza chea de acarreos no centro do ro e a unha profundidade de case catro metros era a punta dunha lanza. Mobilizado o capataz (rey), avisou encargado da obra (oliden), que deu orde de escavar a modo o resto daquela poza. Saron luz das puntas de lanza, unha espada e un colgante, todos feitos en bronce. Estaban practicamente reunidos e pouco deteriorados. Non eran cousas de obreiros as que foron parar a mans dos directores das obras, Juan Antonio Bravo (xerente da Sociedad Hidroelctrica de los Saltos del Sil), e Santiago Castro (enxeeiro director). Estes resolveron entregalo generosamente ao Museo Arqueolgico Nacional, en Madrid, dende onde os reclamara o arquelogo Martn Almagro Basch, quen publicou o achado ese mesmo ano e de onde tomamos este relato. dende entn ser coecido como o conjunto de San Esteban del ro Sil. Non que non houbese intelectuais galegos interesados no achado. Segundo conta Cuevillas, dous ourensns peritsimos, Jess Ferro Couselo e Xaqun lorenzo (Xocas), conseguiron ver o conxunto antes de que o levaran definitivamente. Con aquela informacin, escribiu o seu coecido artigo de 1955, onde expn unha interpretacin no contexto simblico do culto s augas e sinala os diversos achados en ros europeos.

Almagro tamn pensara nesto, pero pola inaccesibilidade do lugar e a relativamente boa conservacin das pezas, daba unha explicacin mis particular neste caso: o accidente dun guerreiro que caera ao ro morrendo afogado. Anos despois, Marisa ruiz-Glvez defende o seu carcter de ofrenda e o relaciona con todos os casos de depsitos rituais de espadas en zonas vadeables dos ros, como esta, un pouco arriba da confluencia do Cabe co Sil, por onde se faca o cruce en barca antes da construcin d presa. Todos os autores concordan en colocar as pezas de San Estevo no Bronce Final, por volta de mil anos antes de Cristo. Non sen certas reservas, se considera un conxunto pechado dos chamados complementarios, xa que formara un xogo de armas ofensivas completo. outros depsitos da poca teen so obxectos dun mesmo tipo, como os sete machaAl dos do Monte da rn oA ig Vide, Cabe arriba, Tr A. en distriz (Monforte), atopados en 1896 e dos que apenas

Vista rea das obras da presa de Santo Estevo (Ribas de Sil) en 1953. O achado foi nunha poza no centro do leito do ro, inmediatamente augas abaixo dos bloques empregados na construccin da presa.

sabem o s nada. A espada de San Estevo das chamadas de tipo pistiliforme na xerga arqueolxica, o que alude a unha folla ancha na base, que se estreita para volver ensancharse e logo pecharse na punta. un arma cortante, anda que pola forma, podera servir para ferir coa sa punta alongada. Se parece a outra dragada en 1977 no ro Ulla, en Cordeiro (Valga), que d nome seu tipo, de dispersin eminentemente atlntica. Unha das lanzas calada na base, ten decoracin de lias paralelas no tubo, e ambas puideran proceder das illas Britnicas.

os magnficos traballos sobre as espadas peninsulares (Meijide 1988; Brandherm 2007) insisten en que comn a toda Europa (da meridional nrdica) a aparicin de armas depositadas en medio acutico na idade do Bronce. Na Pennsula ibrica mis do cincuenta por cento das espadas procede de ros, pero no resto de Europa, anda se atopan moitas mis. Famosas son as do Ulla, pero tamn as mis de noventa espadas e outros obxectos do depsito da ra de Huelva, no baixo Guadalquivir ou os depsitos do rhin, ou do Sena ou do Tmesis, por falar dalgns exemplos. As que non o mis apropiado intentar comprender achados como este cun exclusivo enfoque rexional, anda que coecer os seus detalles sempre fundamental. Mis de 550.000 m3 de formign postos a disposicin de las necesidades nacionales selan aquel lugar no ro que conta as historias doutras guerras. Pero hoxe preferimos tratar o achado de Santo Estevo dende a sa historia recente. Non tivemos tempo de preguntar, como Chvarri (2010), sobre as incidencias da construcin dos Saltos do Sil. Pero posible que algun poida contar algo do relato da espada de Madr e de cmo se transformou nun recordo lendario na historia da xente. Quizais podamos recuperar das augas dos lectores do Sil calquera lembranza que poda axudarnos. E senn, deixade o ro correr, ou let

Imaxe superior: grfico do corte da canle do ro Sil, con indicacin da poza onde se atoparon as armas, sobre deseo de M. Almagro Basch (1954). esquerda destas lias: conxunto de Santo Estevo. Espada: 70,5x4,8 cm. A fotografa de A. Trigo Arnal. Ficha 38.243 do Museo Arqueolgico Nacional.

the river run como se escoita de fondo nos spots de iberdrola. (sanvitordebarxacova@gmail.com).
PARA SABER MIS... - 1954 (1958). Almagro basch, m. Un nuevo depsito de bronce final hallado en san esteban del ro sil. Memorias de los Museos Arqueolgicos Provinciales. 15. ministerio de educacin. madrid. - 1955. lpez cuevillas, f. Armas de bronce ofrendadas a ro sil. Zephyrus, Vi: 234-240. - 1988. meijide, g. Las espadas del Bronce Final en la Pennsula Ibrica. Usc. santiago de compostela. - 1995. ruiz-glvez, m. (ed.) Ritos de paso y puntos de paso. Universidad complutense. madrid. - 2007. brandherm, d. Las espadas del Bronce Final en la Pennsula Ibrica y Baleares. franz steiner Verlag. sttutgart. - 2010. chvarri, s./iberdrola. A construccin dos Saltos do Sil. 1945-1965. diputacin de ourense. saltos del sil. s.A. la construccin del salto de san esteban. http://youtu.be/JvVirdfdcVU.

* Profesora da rea de Prehistoria da Universidade de Vigo e investigadora principal do proxecto de San Vtor de Barxacova (Parada de Sil), dentro da lia de traballo sobre novas metodoloxas aplicadas interpretacin e comunicacin social do patrimonio arqueolxico.