Chöông IV:

TRUYEÀN THUYEÁT TRAÀU CAU

“Mieáng traàu laø ñaàu caâu chuyeän”

Thaønh ngöõ Vieät Nam

HUYEÀN THOAÏI TRAÀU CAU

T
VAØ NEÀN VAÊN HIEÁN THÔØI HUØNG VÖÔNG

aát caû caùc truyeàn thuyeát lieân quan ñeán lòch söû thôøi Huøng
ñeàu baét ñaàu baèng caâu: “Vaøo thôøi Huøng Vöông thöù...” hoaëc
trong coát truyeän ñeàu nhaéc tôùi söï hieän dieän cuûa vua Huøng. “Truyeàn
thuyeát Traàu Cau” thuoäc vaøo loaïi thöù hai (Tröø “Tröông Chi”, “Thaïch
Sanh” thuoäc veà vaên hoïc thôøi Huøng, khoâng phaûi truyeàn thuyeát lòch sö,û
neân khoâng coù söï hieän dieän cuûa vua Huøng). Trong “Traàu Cau”, nieân
ñaïi ghi nhaän vaøo thôøi thöôïng coå, nhöng laïi nhaéc tôùi vua Huøng. Do ñoù,
coù theå khaúng ñònh raèng: Khi ngöôøi Vieät duøng traàu cau thì traàu cau ñaõ
coù tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI vaø sau Huøng Vöông thöù I. Traàu Cau
moät nghi thöùc trong giao tieáp cuûa ngöôøi Vieät thôøi Huøng Vöông, coù
tröôùc baùnh Chöng baùnh Daày maø daáu aán coøn ñeå laïi ñeán taän baây giôø,
chính laø thoùi quen aên traàu coøn töông ñoái phoå bieán trong ngöôøi Vieät
hieän nay. Laâu laâu chuùng ta vaãn gaëp nhöõng ñaùm cöôùi duøng laù traàu, quaû
cau bieåu töôïng cho söï noàng thaém cuûa tình ngöôøi, theo truyeàn thoáng
cuûa oâng cha xöa. Cuõng nhö “baùnh Chöng baùnh Daày”, “Truyeàn thuyeát
Traàu Cau” may maén coøn di chöùng ñeán taän baây giôø.
Nhö phaàn treân ñaõ minh chöùng: xaõ hoäi Vaên Lang ñaõ phaùt trieån vôùi
nhöõng moái quan heä xaõ hoäi phöùc taïp. Ñoù laø tieàn ñeà ñeå phaùt trieån nhu
caàu veà hình thaùi yù thöùc trong nhöõng moái quan heä xaõ hoäi.
Nhöõng hình thaùi yù thöùc trong quan heä xaõ hoäi ñöôïc theå hieän baèng
nhöõng giaù trò ñaïo ñöùc, nghi leã, thöù baäc trong gia ñình vaø xaõ hoäi vôùi
nhöõng phong tuïc taäp quaùn mang baûn saéc vaên hoùa cuûa thôøi Huøng Vöông
ñaõ ñöôïc theå hieän trong “Truyeàn thuyeát Traàu Cau”. “Truyeàn thuyeát
Traàu Cau” coù raát nhieàu chi tieát lieân quan ñeán nhöõng vaán ñeà caàn chöùng
minh. Do ñoù, ñeå tieän cho baïn ñoïc theo doõi nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra vaø

139
minh chöùng thöïc traïng xaõ hoäi Vaên Lang qua “Truyeàn thuyeát Traàu
Cau”, xin cheùp laïi toaøn boä truyeàn thuyeát naøy.
“Truyeàn thuyeát Traàu Cau” ñöôïc cheùp sau ñaây trích töø trong cuoán
Lónh Nam Chích Quaùi (saùch ñaõ daãn) – coù keøm theo phaàn chuù thích cuûa
dòch giaû.
TRUYEÀN THUYEÁT TRAÀU CAU
Thôøi thöôïng coå coù moät vò quan lang (1) söùc voùc cao lôùn, nhaø vua
ban teân laø Cao cho neân laáy Cao laøm hoï. Cao sinh haï ñöôïc hai ngöôøi
con trai, con caû teân laø Taân, con thöù teân laø Lang (2). Hai anh em gioáng
nhau nhö ñuùc, troâng khoâng theå phaân bieät noãi. Ñeán naêm 17 – 18 tuoåi,
cha meï ñeàu töø traàn, hai anh em ñeán theo hoïc ñaïo só Löu Huyeàn (3).
Nhaø hoï Löu coù ngöôøi con gaùi teân laø Lieân, tuoåi cuõng khoaûng 17 –
18. Hai anh em thaáy naøng thì raát vöøa yù, muoán keát laøm vôï choàng (4).
Naøng chöa bieát ngöôøi naøo laø anh, môùi baøy moät khay chaùo vaø moät ñoâi
ñuõa cho hai anh em aên. Ngöôøi em nhöôøng cho anh aên tröôùc, naøng môùi
phaân ñöôïc ai laø anh, ai laø em. Naøng veà noùi vôùi cha meï xin laøm vôï ngöôøi
anh.
Khi cuøng ôû vôùi nhau, ngöôøi anh coù luùc laït leõo vôùi em. Ngöôøi em
töï laáy laøm tuûi hoå, cho raèng anh laáy vôï roài thì queân mình, beøn khoâng caùo
bieät maø boû ñi veà queâ nhaø. Ñi tôùi giöõa röøng gaëp moät doøng suoái saâu maø
khoâng coù thuyeàn ñeå qua, ñau ñôùn khoùc maø cheát, hoùa thaønh moät caây
moïc ôû beân soâng.
Ngöôøi anh ôû nhaø khoâng thaáy em beøn ñi tìm. Tôùi choã ñoù gieo
mình cheát ôû beân goác caây, hoùa thaønh phieán ñaù naèm oâm goác caây. Ngöôøi
vôï ñi tìm choàng tôùi choã naøy cuõng gieo mình oâm laáy phieán ñaù maø cheát
hoùa thaønh moät caây leo uoán quanh phieán ñaù ôû goác caây, laù coù muøi thôm
cay. Cha meï naøng hoï Löu ñi tìm con tôùi ñaây, ñau xoùt voâ cuøng beøn laäp
mieáu thôø (5).
Ngöôøi trong vuøng höông quaû thôø cuùng, ca tuïng anh em hoøa
thuaän, vôï choàng tieát nghóa.
Khoaûng thaùng Baûy thaùng Taùm, khí noùng chöa tan, Huøng Vöông
ñi tuaàn thuù, nhaân döøng chaân nghæ maùt ôû tröôùc mieáu, thaáy caây laù xum
xueâ, daây leo chaèng chòt, hoûi maø bieát chuyeän, ta thaùn hoài laâu. Nhaø vua
sai laáy quaû ôû caây vaø laù ôû daây leo nhai, nhoå boït leân phieán ñaù thaáy coù saéc
ñoû, muøi vò thôm tho. Beøn sai nung ñaù laáy voâi maø aên cuøng vôùi quaû vaø laù
daây leo, thaáy muøi vò thôm ngon, moâi ñoû maù hoàng, bieát laø vaät quyù, beøn
laáy mang veà.
Ngaøy nay, caây thöôøng troàng ôû khaép nôi, ñoù chính laø caây cau, caây
traàu vaø voâi vaäy. Veà sau, ngöôøi nöôùc Nam ta phaøm cöôùi vôï gaû choàng

140
 hay leã teát lôùn nhoû ñeàu laáy traàu cau laøm ñaàu. Nguoàn goác caây cau laø nhö
theá ñoù.
Chuù thích
(1) Tieáng ñeå goïi con trai vua (hoaøng töû) trong thôøi Hoàng Baøng.
Saùch “Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc”, “Tieàn bieân”, taäp 11, trang 5
cheùp: hoï Hoàng Baøng “baét ñaàu ñaët quan chöùc, töôùng vaên goïi laø laïc haàu,
töôùng voõ goïi laø laïc töôùng, höõu tö goïi laø boà chính, con trai vua goïi laø
quan lang...”
(2) Hai chöõ Taân vaø Lang gheùp laïi coù nghóa laø caây cau.
(3) Baûn A. 2107 cheùp laø Löu Ñaïo Huyeàn.
(4) Baûn A. 1572 cheùp: “Nhaø hoï Löu coù ngöôøi con gaùi 17, 18 tuoåi
thaáy hai ngöôøi trong loøng raát laáy laøm thích, muoán keát laøm vôï choàng maø
khoâng bieát ai laø anh, ai laø em beøn ñöa ra moät baùt chaùo vaø moät ñoâi
ñuõa...”
(5) Veà ñoaïn naøy, baûn A. 2107 cheùp: “Cha meï naøng hoï Löu tìm
thaáy choán naøy ñau ñôùn voâ cuøng beøn laäp mieáu thôø ñeå cuùng. Veà tôùi nhaø
ñeâm moäng thaáy hai anh em tôùi vaùi maø noùi raèng: “Chuùng toâi naëng tình
huynh ñeä, vì nghóa maø khoâng theå caåu thaû ñöôïc, laøm lieân luïy tôùi leänh aùi.
Cha meï ñaõ khoâng baét toäi laïi coøn laäp ñeàn thôø”. Ngöôøi con gaùi cuõng tieáp
lôøi raèng: “Thieáp töø thuôû thaùc sinh, nhôø coâng ôn nuoâi döôõng tôùi nay, ñaõ
khoâng coù gì baùo ñaùp, vöøa roài laïi vì ñaïo vôï choàng, vì loøng duyeân nhaát laø
vì nghóa vôï choàng tuy troïn veïn song daï hieáu nöõ vaãn chöa troøn, daùm xin
roäng loøng xaù toäi”. Hoï Löu noùi: “Caùc con ñaõ veïn tình huynh ñeä, nghóa vôï
choàng, ta coøn giaän gì nöõa? AÂm Döông ñoâi ngaû, moät sôùm thaønh ngöôøi
thieân coå ñeå cho ta luoáng nhöõng saàu thöông”.
“Truyeàn thuyeát Traàu Cau” coù theå chia laøm hai phaàn. Phaàn ñaàu
giaûi thích veà nguoàn goác cuûa caây traàu quaû cau mang tính huyeàn thoaïi.
Nhöng neáu loaïi boû nhöõng yeáu toá cuûa huyeàn thoaïi, chuùng ta seõ tìm thaáy
nhöõng yeáu toá ñeå chöùng minh cho quan heä xaõ hoäi döôùi thôøi Huøng vaø giaù
trò ñaïo lyù treân cô sôû nhöõng moái quan heä ñoù. Phaàn hai: söï aán chöùng cuûa
vua Huøng quyeát ñònh söû duïng traàu cau laø moät hình thöùc nghi leã trong
hoân nhaân vaø moïi quan heä xaõ hoäi (Trong “Lónh Nam Chích Quaùi” khoâng
ghi vieäc Huøng Vöông quyeát ñònh söû duïng traàu cau laøm nghi leã trong
quan heä giao tieáp vaø hoân nhaân treân toaøn quoác nhö truyeàn thuyeát ñaõ
noùi).

141
Tình ngöôøi vaø nhöõng hình thaùi yù thöùc trong quan heä gia
ñình qua nghi leã traàu cau cuûa ngöôøi Laïc Vieät
Trong phaàn ñaàu, yeáu toá huyeàn thoaïi theå hieän baèng hình aûnh nhöõng
con ngöôøi trong gia ñình Taân vaø Lang, khi nghó raèng ñaõ maát nhau
trong ñôøi ñeàu hoùa thaân thaønh caây, ñaù ñeå vónh vieãn beân nhau. Ñoù laø moät
hình aûnh bi dieãm ñaày chaát thô, theå hieän nhöõng giaù trò tình caûm yeâu
thöông cuûa con ngöôøi saün saøng hy sinh cho nhau. Ñaây cuõng laø ñích
höôùng tôùi cuûa nhöõng giaù trò ñaïo lyù
thôøi Huøng Vöông, maø ñænh cao cuûa
noù laø söï hoøa nhaäp taâm hoàn trong tình
ñoàng caûm giöõa con ngöôøi vôùi con
ngöôøi, traøn ñaày tính nhaân baûn. Chaát
laõng maïn toät cuøng ñoù cuûa tình ngöôøi
cuõng ñöôïc theå hieän raát roõ neùt trong
nhöõng taùc phaåm vaên hoïc thôøi Huøng
Vöông, nhö: Chuyeän tình Tröông
Chi; Thaïch Sanh; Mî Chaâu – Troïng
Thuûy (xin ñöôïc minh chöùng ôû phaàn
sau).
Tình ngöôøi trong moái quan heä
con ngöôøi trong huyeàn thoaïi Traàu
Cau ñaõ ñöôïc vua Huøng aán chöùng vaø
löu laïi qua haøng thieân nieân kyû. Cuïm
töø “noàng thaém” (noàng – vò cuûa voâi,
thaém – saéc cuûa traàu) nhaèm dieãn taû
moät traïng thaùi toát ñeïp nhaát trong
quan heä con ngöôøi, söû duïng trong
ngoân ngöõ Vieät Nam. Phaûi chaêng,
hình töôïng ñoù baét ñaàu töø söï keát tinh
cuûa tình ngöôøi ôû queät voâi, laù traàu,
quaû cau, ñaõ ghi daáu aán trong taâm
linh saâu thaúm traûi gaàn 5000 naêm cho
ñeán taän baây giôø!
TRAÀU CAU
Bieåu töôïng trong hoân leã cuûa Vôùi moät tình ngöôøi ñöôïc toân
ngöôøi Laïc Vieät coøn ñeán taän troïng vaø ñeà cao, thì duø AÂm Döông
baây giôø caùch bieät vaãn coøn töôûng nhôù ñeán

142
nhau trong cuoäc ñôøi. Tuïc thôø cuùng ngöôøi ñaõ khuaát trong neàn vaên minh
Vieät Nam – maø nguoàn goác cuûa noù laø söï ñeà cao tình ngöôøi trong moái
quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi coù töø tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù
VI – chaéc chaén ñaõ xuaát hieän vaøo luùc naøy. Hình aûnh oâng baø Löu laäp
mieáu thôø ba ngöôøi ñaõ chöùng toû ñieàu ñoù. Khi toå tieân ngöôøi Laïc Vieät ñaët
leã cuùng ñeå töôûng nieäm cho ngöôøi ñaõ khuaát, laø muoán nhaéc nhôû con chaùu
phaûi bieát yeâu thöông nhau ngay töø khi coøn soáng. Nhö vaäy, coù theå khaúng
ñònh raèng: Vieäc thôø cuùng toå tieân hoaøn toaøn laø phong tuïc cuûa ngöôøi Vieät
ñaõ coù töø laâu, chöù khoâng phaûi laø söï du nhaäp cuûa neàn vaên minh Trung
Hoa (neân chaêng trong moãi maâm coã cuùng ngöôøi ñaõ khuaát ôû thôøi hieän
ñaïi, coù theâm laù traàu quaû cau nhö laø moät bieåu töôïng cho söï noàng thaém
cuûa tình ngöôøi coøn soáng vôùi ngöôøi ñaõ khuaát).
Traàu cau, moät di saûn vaên hoaù theå hieän nhöõng giaù trò tinh thaàn vaø
mô öôùc cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Laù traàu bieåu töôïng cho söï sinh saûn, caùi baét
ñaàu vaø nguoàn coäi; Buoàng cau naëng tróu chi chít nhöõng quaû no troøn:
bieåu töôïng cho söï phuù tuùc vaø phaùt trieån; voâi: bieåu töôïng cho söï trong
saïch, thanh cao. Nhöng khi taát caû hoaø quyeän vôùi nhau thì söï noàng thaém
xuaát hieän, nhö khaúng ñònh tình yeâu chính laø giaù trò höôùng tôùi cuûa con
ngöôøi. Thaät laø moät bieåu töôïng tuyeät dieäu! Khi traàu cau ñöôïc söû duïng
trong nghi leã cöôùi hoûi; söï môû ñaàu cho moät theá heä môùi tieáp noái cho söï
soáng cuûa con ngöôøi. ÔÛ ngay töø luùc baét ñaàu thieâng lieâng aáy, ñaõ coù söï
noàng thaém cuûa tình yeâu con ngöôøi. Dòch kinh vieát: “Trí thì cao sieâu, leã
thì khieâm haï. Cao laø baét chöôùc trôøi, thaáp laø baét chöôùc ñaát”. Söï giaûn dò khieâm
cung cuûa “Traàu cau” ñaõ taïo neân tính nhaân baûn trong di saûn vaên hoaù
cuûa ngöôøi Laïc Vieät: taát caû nhöõng ñoâi nam nöõ yeâu nhau, ñeàu coù theå laáy
nhau chính vì söï thanh ñaïm vaø bieåu töôïng cao quyù cuûa nghi leã naøy.
Trong “Truyeàn thuyeát Traàu Cau” ñaõ chöùng toû: xaõ hoäi Vaên Lang
töø tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI coù moái quan heä gia ñình nhö laø teá baøo
cô baûn caáu thaønh xaõ hoäi. Ñieàu naøy cuõng chöùng toû moät neàn kinh teá phaùt
trieån taïo ñieàu kieän cho con ngöôøi coù khaû naêng toàn taïi trong moät coäng
ñoàng nhoû hôn laø gia ñình, khoâng coøn phaûi chòu söï raøng buoäc chaët cheõ
trong coäng ñoàng boä laïc hoaëc thò toäc. Nhöõng thaønh vieân trong gia ñình
cuøng lieân quan chòu traùch nhieäm chính trong söï toàn taïi vaø phaùt trieån
cuûa moãi moät con ngöôøi vaø cuûa caû gia ñình hoï. Chi tieát phaàn I mieâu taû
vieäc hai anh em boû nhaø ñi hoïc xa, khi ngöôøi em boû ñi khieán vôï choàng
Taân ñi tìm vaø hoï laàn löôït hoùa thaân beân nhau, ñaõ chöùng toû tính traùch

143
nhieäm vaø söï raøng buoäc tình caûm trong moái quan heä gia ñình. Keå töø
thôøi gian ñaàu laäp quoác vôùi truyeàn thuyeát “Con Roàng Chaùu Tieân” ñeán
thôøi Huøng Vöông thöù VI, cuï theå laø ñeán khi coù “Truyeàn thuyeát Traàu
Cau” ngoùt caû ngaøn naêm. Ñoù laø thôøi gian hôïp lyù ñeå söï phaùt trieån kinh
teá xaõ hoäi, laøm neàn taûng cho caùc moái quan heä trong gia ñình vaø taïo
ñieàu kieän cho con ngöôøi thoaùt khoûi söï raøng buoäc cuûa nhöõng coäng
ñoàng ngöôøi hoang sô. Tieâu bieåu cho moái quan heä gia ñình töø söï baét
ñaàu cuûa noù laø quan heä hoân nhaân – ñaùm cöôùi – ñaõ xuaát hieän vôùi nhöõng
nghi leã, maø di vaät minh chöùng cho ñieàu naøy coù töø thôøi xa xöa vaãn coøn
tôùi taän baây giôø: ñoù chính laø “Traàu Cau”.
Baïn ñoïc coù theå cho raèng: Nhaän xeùt veà söï toàn taïi moái quan heä
gia ñình vôùi ñaày ñuû nhöõng hình thaùi yù thöùc cuûa noù, nhö laø phaàn töû cô
baûn caáu thaønh xaõ hoäi Vaên Lang, töông töï nhö trong xaõ hoäi hieän ñaïi
döïa vaøo “truyeàn thuyeát Traàu Cau” ôû phaàn 1 cuûa caâu chuyeän, coù theå laø
moät giaû thuyeát döïa treân cô sôû khoâng vöõng chaéc vì tính huyeàn thoaïi
cuûa noù. Bôûi phaàn söï tích cuûa “Traàu Cau” coù theå ñöôïc ñaët ra vaø theâm
thaét, ñeå taïo neân moät neàn taûng tö töôûng cho nhöõng giaù trò ñaïo lyù trong
quan heä gia ñình ñöôïc hình thaønh ôû nhöõng thôøi gian lòch söû sau ñoù, maø
tuïc söû duïng traàu cau nhö laø moät nghi thöùc theå hieän saün coù, chæ laø moät
phöông tieän ñeå chuyeån taûi.
Nhaän xeát treân chæ coù theå ñöôïc coi laø ñuùng, neáu phaàn 2 cuûa caâu
chuyeän khoâng coù söï aán chöùng cuûa vua Huøng ñoái vôùi loaïi caây ñöôïc söû
duïng trong nghi leã giao tieáp vaø hoân leã cuûa ngöôøi Vieät. Ñieàu naøy chöùng
toû raèng: nhu caàu veà hình thöùc giao tieáp trong quan heä xaõ hoäi vaø gia
ñình ñaõ xuaát hieän vaø ñaõ coù nhöõng hình thaùi yù thöùc cho noù, ñaõ coù töø
tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI. Phong tuïc söû duïng traàu cau trong nghi
leã cöôùi hoûi cuûa ngöôøi Laïc Vieät coøn toàn taïi haøng ngaøn naêm cho ñeán taän
baây giôø, chính laø hieän töôïng baûo chöùng cho söï toàn taïi cuûa gia ñình
trong xaõ hoäi Vaên Lang. Hình thöùc giao tieáp khoâng chæ baèng nhöõng cöû
chæ cung kính, caån troïng maø laø nhöõng vaät leã cuï theå ñôn giaûn, nhöng ñaày
ñuû yù nghóa ñeå coù theå trôû thaønh phoå bieán trong xaõ hoäi Vaên Lang. Ñaëc
bieät laø söï xuaát hieän hình thöùc trong nghi leã hoân nhaân baèng traàu cau, laø
moät baèng chöùng theå hieän vò trí cuûa gia ñình vaø nhöõng hình thaùi yù thöùc
cuûa noù trong cô caáu xaõ hoäi. Ñaây laø moät daáu chöùng phuû nhaän quan nieäm
cho raèng: xaõ hoäi Vaên Lang chæ laø moät coäng ñoàng boä laïc.
Nhöõng hình thaùi yù thöùc trong quan heä gia ñình ñaõ xuaát hieän qua

144
“Truyeàn thuyeát Traàu Cau”, coù theå nhaän thaáy qua söï phaân bieät ngoâi
thöù trong quan heä gia ñình. Ñoù laø vieäc coâ Lieân, con gaùi ngöôøi thaày cuûa
hai anh em Taân vaø Lang ñöa ra moät ñoâi ñuõa vaø moät khay chaùo ñeå löïa
choïn ngöôøi anh trong gia ñình chöùng toû ñieàu naøy (trong ñieàu kieän hai
anh em gioáng nhau nhö ñuùc). Vieäc ngöôøi em nhöôøng ñuõa cho ngöôøi
anh duøng chaùo tröôùc, ñaõ chöùng toû khoâng phaûi chæ laø söï phaân bieät ngoâi
thöù maø coøn laø toân ti traät töï trong gia ñình. Hình aûnh coâ Lieân sau khi
bieát ñöôïc Taân laø anh veà noùi vôùi cha meï xin cöôùi Taân laøm choàng, ñaõ
chöùng toû ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam döôùi thôøi Huøng Vöông hoaøn toaøn
ñöôïc quyeàn töï do vaø chuû ñoäng trong hoân nhaân, chöù khoâng phaûi “Taïi
gia toøng phuï” nhö quan ñieåm Nho hoïc sau naøy töø vaên minh Trung
Hoa – troïng nam khinh nöõ – truyeàn vaøo Vieät nam, khi ñaát nöôùc bò ñoâ
hoä. Hình aûnh naøy cuõng chöùng toû nhöõng nghi thöùc trong hoân nhaân ñaõ
hình thaønh vôùi vai troø cuûa cha meï. Vieäc coâ Lieân ñi tìm choàng vaø cheát
theo choàng khoâng phaûi xuaát phaùt töø tö töôûng “Xuaát giaù toøng phu” maø
hoaøn toaøn chuû ñoäng töø tình caûm cuûa chính coâ. Söï noàng thaém cuûa tình
ngöôøi sau khi hoùa thaân thaønh traàu, cau, voâi ñaõ chöùng toû ñieàu naøy. Neáu
ñaïo Tam toøng cuûa Haùn Nho veà sau, thuoäc veà traïng thaùi yù thöùc coù tính
goø eùp, thì söï chung thuûy treân caên baûn tình ngöôøi laø moät giaù trò cuûa neàn
vaên hieán thôøi Huøng Vöông.
Nhaän xeùt noùi treân, ñöôïc baûo chöùng baèng söï phoå bieán cuûa tuïc aên
traàu ôû khaép mieàn nam soâng Döông Töû cho ñeán ñôøi Toáng vaø cho ñeán
taän baây giôø ôû Ñaøi Loan; cuõng nhö nghi leã söû duïng traàu cau coøn ñöôïc
gìn giöõ trong coäng ñoàng ngöôøi Vieät, cho ñeán nay traûi ñaõ haøng ngaøn
naêm. Söï phoå bieán cuûa moät taäp quaùn bao truøm moät khoâng gian ñòa lyù
roäng lôùn vôùi thôøi gian keùo daøi haøng thieân nieân kyû, ñaõ chöùng toû tính
thoáng nhaát veà vaên hoaù vaø söï toàn taïi cuûa moät quyeàn löïc oån ñònh bao truøm
baûo ñaûm cho söï toàn taïi cuûa noù.

Traàu Cau vaø laõnh thoå Vaêân Lang

Töø vieäc söû duïng traàu cau nhö moät nghi leã trong quan heä xaõ hoäi
ñeán thoùi quen aên traàu cuûa caû moät daân toäc, thì phaûi ñöôïc ñònh hình qua
haøng thieân nieân kyû (trong “Vieät söû löôïc” ghi nhaän vieäc boû thueá traàu cau
vaøo thôøi Ly,ù ñaõ chöùng toû vieäc söû duïng traàu cau raát phoå bieán). Thoùi
quen aên traàu naøy coøn phoå bieán ôû mieàn Nam Trung Quoác, ñaëc bieät laø ôû
Ñaøi Loan hieän nay maø vò trí vó tuyeán ôû gaàn Ñoäng Ñình Hoà. Saùch “Lónh
Ngoaïi Ñaïi Ñaùp” cuûa Chu Khöù Phi ngöôøi ñaàu ñôøi Toáng soaïn vaøo theá kyû

145
12 cheùp raèng:
Töø Phuùc Kieán, mieàn döôùi Töù Xuyeân, mieàn Taây tænh Quaûng
Ñoâng, ñeàu coù tuïc aên traàu... (Theo Cau traàu ñaàu truyeän, Phaïm Coân Sôn.
Nxb Ñoàng Thaùp 1994).

“Phuùc Kieán” töùc laø mieàn döôùi Trieát Giang cuûa nöôùc Vieät cuõ; “mieàn
döôùi Töù Xuyeân” töùc Quyù Chaâu cuõ; “Quaûng Ñoâng” töùc laø mieàn Giao Chaâu
cuõ, taát caû ñeàu thuoäc laõnh thoå Vaên Lang ngaøy xöa theo truyeàn thuyeát.
Hieän töôïng naøy chæ coù söï giaûi thích hôïp lyù laø: Laõnh thoå Vaên Lang ñaõ
bao truøm phaàn mieàn Nam Trung Quoác ngaøy nay nhö truyeàn thuyeát
“Con Roàng Chaùu Tieân” ñaõ noùi tôùi: “Baéc giaùp Ñoäng Ñình Hoà, Taây giaùp Ba
Thuïc, Nam giaùp Hoà Toân, Ñoâng giaùp Ñoâng Haûi”. Do ñoù, khi laõnh thoå bò thu
heïp thì nhöõng ngöôøi daân ôû vuøng ñaát thuoäc Vaên Lang cuõ vaãn giöõ ñöôïc
thoùi quen aên traàu traûi ñaõ haøng ngaøn naêm, maëc duø phaàn nghi leã döïa treân
mieáng traàu quaû cau ñaõ bò xoùa boû vì Haùn hoùa. Nhö vaäy, ñaây laø moät
trong nhöõng neùt minh hoïa saéc saûo nhaát cho bieân giôùi Vaên Lang theo
truyeàn thuyeát “Con Roàng, chaùu Tieân”.
Trong khi ñang vieát cuoán saùch naøy thì taäp san Kieán thöùc ngaøy
nay soá 283 phaùt haønh ngaøy 10 – 06 – 98 coù baøi baùo “Quan nieäm veà caùi
ñeïp ôû xöù Hoa Anh Ñaøo” (ngöôøi giôùi thieäu baøi baùo: Ñoan Thö – theo
The East) noùi veà quan nieäm cuûa phuï nöõ Nhaät veà veû ñeïp cuûa hoï. Do baøi
baùo coù lieân quan ñeán phong tuïc cuûa thôøi Huøng Vöông, xin ñöôïc trích
daãn ôû ñaây ñeå baïn ñoïc tham khaûo:
Ngay trong lôøi giôùi thieäu baøi vieát ñaõ coù ñoaïn:
Thaät baát ngôø khi khaùm phaù raèng ngöôøi phuï nöõ Nhaät hoài xöa cuõng
nhö phuï nöõ Vieät Nam caùch ñaây caû traêm naêm, ñeàu thích nhuoäm raêng
ñen vaø hôn nöõa hoï coøn khoaùi xaêm mình!
Trong baøi coù ñoaïn vieát:
“Nhuoäm raêng ñen laø daáu hieäu cho thaáy quí baø ñoù thuoäc taàng lôùp
thöôïng löu vaø ngöôøi ta cho raèng tuïc nhuoäm raêng ôû xöù Phuø Tang coù
nguoàn goác töø Ñoâng Nam AÙ chöù khoâng phaûi Trung Hoa.
Phong traøo nhuoäm raêng ñen lan maïnh ñeán theá kyû 11, thôøi Nhaät
Hoaøng Shirakawa (1072 - 1086). Phaùi nam thuoäc giôùi quí toäc khoâng
nhöõng nhuoäm raêng maø coøn “ñaùnh maù hoàng”.
Tuïc aên traàu, nhuoäm raêng ñen vaø xaêm mình ñaõ coù töø tröôùc thôøi
Huøng Vöông thöù VI ôû Vaên Lang, cho ñeán ngay baây giôø vaãn coøn coù moät

146
soá ngöôøi lôùn tuoåi ôû mieàn Baéc nhuoäm raêng ñen, chöù khoâng phaûi caùch
ñaây haøng traêm naêm nhö taùc giaû baøi vieát ñaõ noùi. Hieän töôïng phuï nöõ
nhuoäm raêng ñen ôû Nhaät Baûn vaø tuïc aên traàu cuûa ngöôøi Ñaøi Loan, neáu
nhö khoâng theå giaûi thích baèng beà daày cuûa thôøi gian gaàn 3000 naêm vaø
moät laõnh thoå ñeán taän bôø Nam soâng Döông Töû cuûa Vaên Lang, thì chæ
coøn caùch giaûi thích ñoù laø do yù muoán cuûa thöôïng ñeá.

Caây traàu, caây cau vaø cuoäc soáng ñònh canh ñònh cö
vôùi neàn noâng nghieäp phaùt trieån trong xaõ hoäi Vaên Lang
Ngöôøi Vieät thôøi Huøng Vöông chæ coù theå xaây döïng cho mình moät
neàn vaên minh treân neàn taûng cuûa cuoäc soáng ñònh canh, ñònh cö vaø söï
phoàn vinh cuûa noâng nghieäp. Söï dö thöøa cuûa saûn phaåm noâng nghieäp,
sau khi hoaøn taát cho nhu caàu cuûa nhöõng ngöôøi laøm ra noù, laø ñieàu kieän
toái thieåu ñeå toàn taïi nhöõng ngöôøi soáng baèng ngheà phi noâng nghieäp khaùc.
Ñoù laø nhöõng hoïc giaû, nhöõng ngöôøi luyeän kim, nhaø buoân,... Söï hieän
dieän cuûa caây cau, laù traàu theo quyeát ñònh cuûa vua Huøng, ñöôïc troàng
phoå bieán khaép nôi ñaõ chöùng toû ñieàu naøy (taát nhieân chæ coù theå troàng
ñöôïc ôû nhöõng vuøng coù ñieàu kieän ñòa lyù thích hôïp). Vieäc troàng moät thöù
caây khoâng phaûi caây löông thöïc, maø hoaøn toaøn chæ laø nhu caàu nghi leã
moät caùch phoå bieán töø tröôùc thôøi Huøng Vöông VI, ñaõ chöùng toû ngaønh
noâng nghieäp phaùt trieån vaø ngöôøi ta coù theå quan taâm ñeán moät thöù saûn
phaåm phuïc vuï cho nhu caàu vaên hoaù. Hieän töôïng naøy chöùng toû toå tieân
ngöôøi Vieät ñaõ coù moät neàn noâng nghieäp phaùt trieån, ít nhaát laø tröôùc thôøi
Huøng Vöông thöù VI töùc laø khoaûng hôn, keùm 2000 naêm tr.CN. Do ñoù,
coù theå khaúng ñònh: daân toäc Vieät coù neàn noâng nghieäp hình thaønh vaø
phaùt trieån sôùm nhaát theá giôùi.
Ñeå minh hoïa cho luaän ñieåm naøy, xin ñöôïc daãn laïi moät ñoaïn trong
baøi “Tia saùng môùi roïi vaø moät quaù khöù bò laõng queân” cuûa tieán só Wilhelm
G.Solhelm II laø giaùo sö nhaân chuûng hoïc ôû tröôøng ñaïi hoïc Hawaii chuyeân
nghieân cöùu veà thôøi tieàn söû Ñoâng Nam AÙ. Baøi vieát naøy ñaõ ñöôïc in trong
cuoán Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam (saùch ñaõ daãn). Sau ñaây laø ñoaïn
mieâu taû söï phaùt hieän cuûa tieán só Wilhelm G.Solhelm II taïi moät di chæ
khaûo coå ôû vuøng bieân giôùi Ñoâng Baéc Thaùi Lan (töùc laø phaàn laõnh thoå
hoaëc giaùp giôùi laõnh thoå cuûa Vaên Lang cuõ, ngöôøi vieát).
Trong moät choã ñaát roäng chöøng 2,5cm2 coù moät maûnh ñoà goám in
veát voû cuûa moät haït luùa coù nieân ñaïi muoän nhaát laø 3600 tr.CN. Nhö vaäy
coù nghóa laø tröôùc caû ngaøn naêm so vôùi nhöõng haït luùa tìm thaáy ôû AÁn Ñoä

147
 vaø Trung Hoa cuõng ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông phaùp cacbon (maø
tröôùc ñaây döïa vaøo ñoù caùc nhaø khaûo coå cho raèng con ngöôøi taïi ñaây bieát
troàng luùa tröôùc tieân).
Cuoäc soáng ñònh canh, ñònh cö ñaõ ñöôïc hình thaønh chöùng toû cho
söï phaùt trieån cuûa neàn noâng nghieäp. Söï hieän dieän cuûa caây traàu, caây cau
trong ñôøi soáng vaên hoùa cuûa ngöôøi Vieät chöùng toû ñieàu naøy. Bôûi vì, ñoù laø
loaïi caây coù ít nhaát 3 naêm ñeå baét ñaàu cho traùi vaø söû duïng saûn phaåm cuûa
noù haøng chuïc naêm veà sau, ñöôïc troàng khaép nöôùc ôû nhöõng vuøng ñòa lyù
thuaän lôïi. Ñaây chính laø hieän töôïng minh chöùng cho cuoäc soáng ñònh
canh, ñònh cö vaø moät neàn noâng nghieäp phaùt trieån ôû khaép laõnh thoå Vaên
Lang. Ngöôøi ta khoâng theå troàng moät loaïi caây laâu naêm vôùi moät loái soáng
du canh, du cö.

Khaû naêng trao ñoåi saûn phaåm vaên hoaù

Vieäc troàng caây traàu vaø cau treân khaép moät vuøng laõnh thoå roäng lôùn
vôùi nhöõng ñieàu kieän ñòa lyù khaùc nhau, thích hôïp hoaëc khoâng thích hôïp
vôùi söï phaùt trieån cuûa loaïi caây naøy laø ñieàu khoâng theå thöïc hieän. Nhöng
vôùi quyeát ñònh cuûa vua Huøng söû duïng traàu cau trong caû nöôùc ñeå thöïc
hieän nhöõng nghi leã trong quan heä xaõ hoäi, thuoäc nhöõng vuøng chòu aûnh
höôûng cuûa neàn vaên minh chính thoáng. Taát yeáu phaûi coù trao ñoåi saûn
phaåm töø nhöõng vuøng ñòa lyù coù khaû naêng troàng ñöôïc vaø troàng nhieàu traàu
vaø cau, ñeán nhöõng vuøng khoâng theå troàng ñöôïc caây naøy. Nhö phaàn phaân
tích truyeàn thuyeát “Phuø Ñoång Thieân Vöông” ñaõ trình baøy veà söï phaùt
trieån cuûa vieäc trao ñoåi saûn phaåm tieâu duøng töø tröôùc thôøi Huøng Vöông
thöù VI. Vôùi truyeàn thuyeát Traàu Cau thì söï trao ñoåi saûn phaåm khoâng coøn
giôùi haïn ôû saûn phaåm tieâu duøng, maø ñaõ xuaát hieän söï trao ñoåi saûn phaåm
vaên hoùa. Ñoù chính laø traàu cau ñöôïc trao ñoåi vôùi tö caùch laø saûn phaåm
vaên hoùa, tröôùc khi laø moät saûn phaåm phuïc vuï cho nhu caàu tieâu duøng do
thoùi quen aên traàu. Vaäy ngoaøi nhöõng saûn phaåm vaên hoùa ñöôïc trao ñoåi
treân thöïc teá laø traàu cau ñaõ chöùng minh ôû phaàn treân, thì ngöôøi Vieät thôøi
Vaên Lang coøn trao ñoåi nhöõng saûn phaåm vaên hoùa khaùc nöõa hay khoâng,
khi nhöõng nhu caàu vaên hoùa ñaõ xuaát hieän? Khaû naêng trao ñoåi nhöõng saûn
phaåm vaên hoùa vaø trí tueä hoaøn toaøn coù theå coù. Nhö phaàn treân ñaõ trình
baøy: xaõ hoäi Vaên Lang ñaõ coù moät heä thoáng yù nieäm vuõ truï quan hoaøn
chænh cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vôùi söï öùng duïng trong moïi lónh
vöïc lieân quan ñeán con ngöôøi vaø cuoái cuøng laø vaên hoïc ngheä thuaät (rieâng
phaàn vaên hoïc ngheä thuaät thôøi Huøng, xin ñöôïc chöùng minh roõ hôn qua

148
truyeàn thuyeát keå laïi veà: Chuyeän tình Tröông Chi, Thaïch Sanh, Mî
Chaâu – Troïng Thuûy vaø phaàn huyeàn thoaïi cuûa truyeàn thuyeát Traàu Cau).
Do ñoù, taát yeáu xaõ hoäi Vaên Lang phaûi coù söï truyeàn baù kieán thöùc ñeå baûo
ñaûm söï duy trì vaø phaùt trieån cuûa neàn vaên minh. Nhöng phöông tieän
chuyeån taûi kieán thöùc döôùi thôøi Huøng Vöông laø gì?

Phöông tieän ghi nhaän – chuyeån taûi tri thöùêc

trong thôøi Huøng Vöông
Ngaønh khaûo coå hoïc Trung Hoa ñaõ phaùt hieän ñöôïc nhöõng maûnh
xöông thuù, mai ruøa treân ñoù coù khaéc chöõ vieát ôû AÂn Khö thuû ñoâ nhaø AÂn
Thöông. Hieän töôïng naøy laø baèng chöùng cho thaáy: tröôùc khi tìm ra giaáy,
nhöõng neàn vaên minh coå ôû nhöõng vuøng khaùc nhau treân theá giôùi ñaõ ghi
vaên töï leân da, xöông thuù, treân ñaù... Taát caû nhöõng phöông tieän ñoù, ñeàu
chöùng toû moät neàn vaên minh coù theå chöa phaùt trieån vôùi nhöõng kieán thöùc
coøn ñôn giaûn, hoaëc söï phoå bieán kieán thöùc coøn haïn cheá. Nhöng vôùi moät
khoái löôïng tri thöùc lôùn nhö döôùi thôøi Huøng Vöông ñaõ trình baøy ôû treân
vaø nhu caàu phoå bieán treân moät laõnh thoå roäng lôùn – laïi ôû moät xaõ hoäi noâng
nghieäp ñònh canh, ñònh cö oån ñònh – thì laáy ñaâu ra moät löôïng da, xöông
lôùn ñeå laøm phöông tieän chuyeån taûi chöõ vieát?
Daáu aán xöa nhaát chöùng toû phöông tieän chuyeån taûi tri thöùc cuûa
neàn vaên minh Vaên Lang, chính laø mai con ruøa. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc noùi
tôùi trong saùch Thoâng Chí cuûa Trònh Tieàu veà vieäc taëng lòch cho vua
Nghieâu. Nhöõng daáu aán cuûa neàn vaên minh Vaên Lang thôøi ñaàu laäp quoác
ñöôïc minh chöùng töø nhöõng coå thö Trung Hoa, cuõng ñöôïc phaùt hieän treân
löng ruøa (Laïc thö, Hoàng phaïm). Hieän töôïng naøy chöùng toû vaøo thôøi ñaàu
laäp quoác, caùc hoïc giaû Vaên Lang ñaõ söû duïng mai ruøa ñeå ghi laïi nhöõng tri
thöùc cuûa mình. Ñieàu kieän töï nhieân ñaõ taïo cho neàn vaên minh Vaên Lang
thöïc hieän ñieàu naøy, “gioáng ruøa lôùn chæ coù ôû mieàn Nam soâng Döông Töû”.
Nhöng vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn vaên minh, nhu caàu trao ñoåi tri thöùc
ngaøy caøng nhieàu, thì vieäc söû duïng mai ruøa laøm phöông tieän chuyeån taûi,
taát yeáu seõ khoâng phaûi laø moät hieän töôïng phoå bieán.
Phaûi chaêng, vieäc söû duïng tre ñeå khaéc chöõ cuûa ngöôøi Trung Hoa
sau naøy baét ñaàu töø vaên minh Vaên Lang, khi ôû ñaát nöôùc naøy hoaøn toaøn
coù ñaày ñuû nhöõng nhu caàu vaø ñieàu kieän ñeå thöïc hieän. Ñoù laø töø phía Nam
Ñoäng Ñình Hoà ñeán heát bieân giôùi phía Nam Vaên Lang laø queâ höông
cuûa tre nöùa. Neáu nhö töø thuôû hoàng hoang tröôùc thôøi laäp quoác, ngöôøi

149
Baùch Vieät coù söû duïng xöông thuù hoaëc mai ruøa ñeå khaéc chöõ, thì töø
khoaûng ngoùt 1000 naêm sau thôøi laäp quoác vôùi moät neàn vaên minh phaùt
trieån, vieäc chuyeån töø xöông thuù hay mai ruøa qua tre nöùa, khoâng phaûi laø
moât vieäc ñoøi hoûi nhöõng tö duy phöùc taïp hôn vieäc laøm ra chieác baùnh
chöng, baùnh daày. Luùc naøy ruøa chæ coøn laø moät bieåu töôïng cuûa phöông
tieän chuyeån taûi tri thöùc cuûa neàn vaên minh Vaên Lang maø daáu aán coøn ñeå
laïi ñeán baây giôø, nhö laø moät söï tri aân loaøi linh vaät ñaàu tieân phuïng söï cho
neàn vaên minh Laïc Vieät. Chính vì bieåu töôïng con ruøa naøy trong truyeàn
thuyeát vaø huyeàn thoaïi, laø phöông tieän ñeå con chaùu ngöôøi Laïc Vieät tìm
laïi daáu aán cuûa toå tieân maáy ngaøn naêm tröôùc.
Ñeå baïn ñoïc khoûi laät laïi trang saùch, xin ñöôïc trích laïi ñoaïn sau
ñaây trong saùch Kinh Dòch – Caáu hình tö töôûng Trung Quoác (saùch ñaõ
daãn, trang 590), chuùng toû ñieàu naøy:
Ñoàng thôøi cuõng coù khoa ñaåu vaên (goïi nhö vaäy vì chöõ ñöôïc vieát
baèng nhöõng que chaám sôn treân theû tre, hay theû goã), neùt sôn khoâng ñeàu
hình con noøng noïc.
Nhö vaäy, ñoaïn noùi veà nhöõng di vaät ñaøo ñöôïc ôû AÂn Khö trích daãn
treân, ñaõ chöùng toû roõ neùt phöông tieän chuyeån taûi chöõ vieát cuûa oâng cha
ta, khi chöõ khoa ñaåu – laø chöõ cuûa ngöôøi Vieät coù töø hôn 2000 tr.CN.
(saùch Thoâng Chí, ñaõ daãn) – ñöôïc vieát baèng sôn treân tre nöùa. Ñieàu naøy
cuõng chöùng toû raèng töø gaàn 2000 tr.CN, oâng cha ta ñaõ söû duïng sôn ñeå
vieát chöõ treân tre, goã chöù khoâng phaûi khaéc treân tre, goã nhö ngöôøi Trung
Hoa sau naøy.

Giaáùy – moät khaû naêng ñaõ xuaát hieän

döôùi thôøi Huøng Vöông?
Trong soá nhöõng tranh daân gian cuûa laøng tranh Ñoâng Hoà coøn ñeå
laïi ñeán ngaøy nay, coù raát nhieàu böùc tranh coù lieân heä vôùi nhöõng giaù trò tö
töôûng coù töø thôøi Huøng Vöông, mang nhöõng daáu aán cuûa moät neàn minh
trieát Laïc Vieät, coäi nguoàn cuûa vaên minh Ñoâng phöông, nhö caùc tranh:
Thaày ñoà Coùc; Nhaân Nghóa (beù oâm Coùc); Leã Trí (beù oâm Ruøa)... Söï hieän
toàn cuûa nhöõng böùc tranh treân, khoù coù theå cho raèng noù ñöôïc theå hieän
nhöõng giaù trò vaên hoaù löu truyeàn töø thôøi Huøng Vöông, treân moät phöông
tieän xuaát hieän sau ñoù laø giaáy Gioù. Vì vaäy, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå ñaët
vaán ñeà cho raèng: ngöôøi Laïc Vieät ñaõ laøm ra giaáy vaø nhöõng böùc hoïa daân
gian ñaõ coù töø thôøi Huøng Vöông. Lòch söû laøng tranh Ñoâng Hoà coù töø hôn

150
400 naêm nay. Nhöng tröôùc ñoù thì ngöôøi Vieät chaéc chaén cuõng ñaõ coù
tranh. Töùc laø tröôùc khi caùc ngheä nhaân xöùng ñaùng ñöôïc söï toân troïng cuûa
ngöôøi Vieät tuï taäp ôû laøng Ñoâng Hoà, ñeå gaây döïng thaønh moät laøng tranh
noåi tieáng. Hoï ñaõ veõ nhöõng böùc tranh treân nhöõng tôø giaáy gioù laø moät saûn
phaåm ñoäc ñaùo cuûa Vieät Nam. Töø vieäc giaõ caây Quang Laêng ñeå laáy boät
laøm löông thöïc vaøo thôøi kyø ñaàu laäp quoác cuûa Vaên Lang (gaàn 3000 naêm
tr.CN), cho ñeán vieäc giaõ caây gioù ñeå laøm ra thöù giaáy Gioù noåi tieáng thì
khoaûng caùch thôøi gian laø bao laâu? Phaûi chaêng hình aûnh treân troáng ñoàng
ñöôïc coi laø ngöôøi ñoïc vaên baûn ñang caàm moät tôø giaáy, khi hình veõ theå
hieän neáp uoán ôû phía treân? (hình trang 93). YÙ töôûng cho raèng hình
ngöôøi treân troáng ñoàng ñang ñoïc vaên baûn vieát treân giaáy ñöôïc tieáp tuïc
minh chöùng ôû muïc “Y phuïc thôøi Huøng Vöông” trong phaàn sau.
Giaû thuyeát veà khaû naêng trong thôøi Huøng Vöông oâng cha ta ñaõ
laøm ra giaáy ñöôïc cuûng coá qua söï so saùnh giöõa hai hình sau ñaây.
Hình beân ñöôïc cheùp laïi töø troáng
ñoàng Hoaøng Haï, ñöôïc caùc nhaø nghieân
cöùu cho raèng ñaây laø hình giaõ gaïo. ÔÛ
treân ñaàu hai nhaân vaät laø hai con chim
moû ngaén thuoäc loaøi chim coù theå aên haït.
Ñaây laø bieåu töôïng cuûa söï giaõ gaïo hoaëc
nguõ coác.
So vôùi hình beân ñöôïc cheùp laïi töø
cuoán Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam
(saùch ñaõ daãn), chuù thích trong saùch laø
hình “Nam nöõ giaõ gaïo”. Nhöng nhöõng
ai ñaõ xem boä phim “Saân traêng”, ñöôïc
ñaøi truyeàn hình chieáu vaøo khoaûng ñaàu
naêm 98 – laø moät boä phim coù noäi dung
mieâu taû lòch söû vaø sinh hoaït cuûa caùc
ngheä nhaân laøng tranh Ñoâng Hoà, thì
thaáy noù gioáng caûnh hai ngöôøi giaõ caây
gioù laøm giaáy hôn. Hôn nöõa, treân ñaàu
gaäy laïi coù hoïa hai hình chöõ nhaät. Phaûi
chaêng, ñoù laø bieåu töôïng theå hieän saûn
phaåm giaáy hoï seõ laøm ra sau khi giaõ xong coái boät gioù?
Nhöõng hình töôïng naøy chæ laø cô sôû cuûa moät giaû thuyeát veà khaû

151
naêng thôøi Huøng Vöông ñaõ laøm ra giaáy, khoâng phaûi laø yeáu toá ñeå minh
chöùng cho giaû thuyeát naøy.
Nhö vaäy, vôùi daáu aán cuûa traàu cau trong hoân leã cuûa ngöôøi Laïc
Vieät vaø tuïc aên traàu toàn taïi haøng ngaøn naêm ôû vuøng nam soâng Döông Töû,
vaø ñeán taän baây giôø ôû Ñaøi Loan, ñaõ chöùng toû raèng:
@ Ngay töø tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI, Vaên Lang ñaõ laø moät
xaõ hoäi coù nhöõng daáu aán chöùng toû söï hoaøn chænh cuûa moät neàn vaên minh
phaùt trieån. Neáu khoâng phaûi laø sôùm nhaát vaø hôn haún so vôùi caùc vuøng
khaùc treân theá giôùi, thì cuõng laø töông ñöông vôùi nhöõng neàn vaên minh kyø
vó khaùc cuûa theá giôùi coå ñaïi, maø di tích coøn laïi cuûa nhöõng neàn vaên minh
ñoù, ñaõ gaây ra söï kinh ngaïc trong xaõ hoäi hieän ñaïi.
@ Chöùng toû moät neàn vaên minh noâng nghieäp phaùt trieån cao vaø toàn
taïi haøng ngaøn naêm ôû mieàn nam soâng Döông Töû. Bôûi vì, phaûi coù moät beà
daøy traûi haøng ngaøn naêm cuûa thoùi quen aên traàu; thoùi quen ñoù phaûi ñöôïc
baûo trôï baèng quyeàn löïc trong moät xaõ hoäi cao caáp coù toå chöùc chaët cheõ vaø
ñöôïc hình thaønh trong moät cuoäc soáng oån ñònh raát laâu daøi, môùi coù theå ñeå
laïi daáu aán qua haøng ngaøn naêm thaêng traàm cuûa lòch söû trong thôøi Baéc
thuoäc vaø cho ñeán taän baây giôø.
Thaät ñaùng traân troïng thay! Khi thaáy nhöõng ñaùm cöôùi cuûa ngöôøi
daân Laïc Vieät – cho ñeán taän baây giôø, vaãn traân troïng nhöõng truyeàn thoáng
cuûa toå tieân – laïi coù maâm cau, laù traàu:bieåu töôïng cho söï phuù tuùc, noàng
thaém vaø thuyû chung cuûa tình yeâu con ngöôøi vôùi söï aán chöùng thieâng
lieâng cuûa toå tieân!

HÌNH PHUÏ CHÖÔNG

Chöõ Khoa Ñaåu
Tö lieäu cheùp trong Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam

152
Chöông V:
SÖÏ TÍCH DÖA HAÁU

T
VAÁN ÑEÀ NOÄI DUNG CUÛA “SÖÏ TÍCH DÖA HAÁU”

ruyeàn thuyeát veà “Quaû Döa Haáu” khaùc haún “Söï tích Traàu
Cau” vaø “Baùnh Chöng baùnh Daày”, ôû söï töông quan giöõa
nhöõng di vaät vaên hoùa truyeàn thoáng vôùi noäi dung cuûa truyeàn thuyeát.
Trong truyeàn thuyeát Traàu Cau thì mieáng traàu, quaû cau laø di saûn vaên
hoaù toàn taïi treân thöïc teá, bieän minh cho phaàn huyeàn thoaïi cuûa truyeàn
thuyeát. Cho neân chính söï hieän dieän treân thöïc teá cuûa mieáng traàu quaû
cau ôû nhöõng vuøng thuoäc laõnh thoå Vaên Lang cuõ, ñaõ chöùng toû thöïc traïng
xaõ hoäi Vaên Lang. Hoaëc ôû truyeàn thuyeát “Baùnh Chöng, baùnh Daày”,
ngoaøi söï aán chöùng cuûa vua Huøng Vöông thöù VI thì toaøn boä noäi dung
cuûa truyeàn thuyeát khoâng aûnh höôûng gì ñeán thuyeát AÂm Döông Nguõ
haønh naèm ngay trong hai vaät leã thieâng lieâng cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Coøn
ôû truyeàn thuyeát “Quaû Döa Haáu” thì söï hieän dieän cuûa quaû döa haáu
khoâng noùi leân ñöôïc ñieàu gì. Do ñoù, moïi yù töôûng cuûa oâng cha ñeàu göûi
gaám trong chính noäi dung cuûa truyeàn thuyeát naøy. Bôûi vaäy, söï tam sao
thaát baûn qua 2000 naêm thaêng traàm cuûa lòch söû, laø moät ñieàu caûn trôû lôùn
ñeán vieäc tìm hieåu nhöõng yù töôûng naèm trong truyeàn thuyeát “Quaû Döa
Haáu”. Coù leõ bôûi vaäy, oâng cha ta ñaõ taïo neân keát caáu moät chieàu cho noäi
dung cuûa truyeàn thuyeát “Quaû Döa Haáu”, khi löu truyeàn trong daân
gian. Treân thöïc teá söï tam sao thaát baûn ñaõ xaûy ra cho truyeàn thuyeát naøy.
Vì vaäy, tröôùc khi tìm hieåu haøm nghóa caâu truyeän, xin ñöôïc toùm taét
truyeàn thuyeát “Quaû Döa Haáu” nhö sau:
@ Baét ñaàu töø moät nhaän ñònh cuûa Mai An Tieâm theå hieän nhaân
sinh quan cuûa chaøng, khieán vua Huøng noåi giaän ñaøy An Tieâm ra ñaûo.
@ ÔÛ hoang ñaûo, An Tieâm ñaõ chöùng toû treân thöïc teá nhaän ñònh cuûa
mình.
@ Vua Huøng giaùn tieáp thöøa nhaän quan ñieåm cuûa Mai An Tieâm,
neân ñaõ tha toäi cho chaøng.
Vì vaäy, vaán ñeà baét ñaàu töø moät nhaän ñònh cuûa Mai An Tieâm theå

153
hieän nhaân sinh quan cuûa chaøng vaø ñaây laø ñieåm coát loõi cuûa söï vieäc.
Nhöng so saùnh “Söï tích Döa Haáu” cheùp trong cuoán saùch xöa nhaát laø
Lónh Nam Chích Quaùi (LNCQ) (saùch ñaõ daãn) vôùi cuoán saùch môùi nhaát
cheùp laïi söï tích naøy laø Hôïp tuyeån truyeän coå tích Vieät Nam (HTTCTVN
– Saùch duøng trong nhaø tröôøng – Nxb Giaùo Duïc 1996 ) thì caâu noùi cuûa
Mai An Tieâm laø nguyeân nhaân dieãn bieán toaøn boä caâu chuyeän laïi hoaøn
toaøn khaùc nhau.
Theo LNCQ thì caâu noùi cuûa Mai An Tieâm laø:
Ñoù laø do tieàn thaân cuûa ta, ñaâu phaûi aân chuùa!
Theo HTTCTVN thì caâu noùi cuûa Mai An Tieâm laø:
Cuûa ñöôïc laø cuûa lo, cuûa cho laø cuûa nôï.
Thaùi ñoä cuûa vua Huøng vôùi caû hai caâu noùi coù noäi dung khaùc nhau
naøy ñeàu laø:
Ngaøi cho Mai An Tieâm laø keû voâ ôn vaø tröøng phaït chaøng. Nhö
vaäy, toäi cuûa Mai An Tieâm thuoäc veà phaïm truø ñaïo ñöùc. Töø ñoù daãn ñeán
moät keát caáu voâ lyù laø: khoâng leõ vieäc tìm ra quaû döa haáu vaø söï phuù tuùc
cuûa chaøng treân hoang ñaûo, laïi chöùng toû ñöôïc chaøng khoâng voâ ôn hay
sao? Ñaây laø nhöõng yù töôûng raát xa laï vôùi nhöõng giaù trò nhaân baûn ñöôïc ñeà
cao döôùi thôøi Huøng Vöông (seõ tieáp tuïc ñöôïc minh chöùng qua caùc chöông
sau).
Keát caáu caâu chuyeän vôùi caâu noùi cuûa caû hai cuoán saùch noùi treân,
thaät laø khoù lyù giaûi. Neáu khoâng muoán noùi laø phi lyù. Do ñoù, hoaøn toaøn coù
cô sôû cho raèng: caû hai cuoán saùch noùi treân, chöa phaûn aùnh ñuùng thöïc teá
caâu noùi nguyeân thuûy cuûa Mai An Tieâm trong truyeàn thuyeát.
Vôùi töø “tieàn thaân”, töùc laø kieáp tröôùc, nghieäp baùo ôû caâu noùi cuûa
Mai An Tieâm trong LNCQ, mang noäi dung tö töôûng Phaät giaùo. Saùch
LNCQ khoâng phaûi chæ moät laàn theå hieän tö töôûng Phaät giaùo, trong truyeän
“Nhaát Daï Traïch” cuõng coù ñoaïn cheùp: “Ñoàng Töû trôû veà, giaûng laïi ñaïo
Phaät”. Trong khi ñoù, lòch söû Phaät giaùo ghi nhaän: nhöõng daáu aán chöùng toû
Phaät giaùo hieän dieän ôû Vieät Nam baét ñaàu töø ñaàu theá kyû thöù II sau CN.
So saùnh caâu tröôùc cuûa Mai An Tieâm vaø caâu sau khi chaøng noùi vôùi vôï
treân hoang ñaûo “Trôøi ñaõ sinh ra ta taát nuoâi noåi ta, soáng cheát bôûi trôøi ta ñaâu
lo laéng!” thì khoâng coù söï ñoàng nhaát veà yù töôûng: caâu tröôùc noùi ñeán tieàn
thaân (kieáp tröôùc), caâu sau noùi ñeán yù trôøi. Nhö vaäy, caâu noùi cuûa Mai An

154
Tieâm trong LNTQ laø do ñôøi sau theâm vaøo.
Nhöng vôùi HTTCTVN thì caâu: “Cuûa ñöôïc laø cuûa lo, cuûa cho laø cuûa
nôï!” laø nguyeân vaên cuûa caâu tuïc ngöõ ñaõ löu truyeàn töø laâu trong daân gian.
Caâu tuïc ngöõ naøy goàm hai veá. Veá thöù nhaát: “Cuûa ñöôïc laø cuûa lo”, mang
haøm yù: muoán ñöôïc cuûa caûi ñeå coù söï phuù tuùc thì phaûi bieát lo laéng; hoaëc
laø: cuûa töï döng maø coù thì phaûi lo sôï vì nguoàn goác cuûa noù. Veá thöù hai:
“Cuûa cho laø cuûa nôï”, mang haøm yù phaûi bieát ôn ngöôøi ñaõ cho mình cuûa caûi
(traû ôn, nôï); hoaëc laø: cuûa töï döng maø ngöôøi ta cho mình, khoâng roõ
nguyeân nhaân thì töùc laø phaûi nôï ngöôøi ta moät caùi gì ñoù. Nhöng toaøn boä
caâu thì laïi mang haøm yù khuyeân khoâng neân mang caùi lo vaø caùi nôï vaøo
mình.
Vôùi yù nghóa treân thì duø Mai An Tieâm laø taùc giaû cuûa caâu tuïc ngöõ
Vieät Nam ñoù, ñaùng nheõ chaøng phaûi töø choái nhöõng cuûa caûi maø vua
Huøng ban cho chaøng. Nhöng ngay caû khi töø choái cuûa caûi cuûa vua ban,
chaøng cuõng khoâng theå noùi caâu ñoù. Bôûi vì quan heä cuûa chaøng vôùi vua
Huøng – ngoaøi quan heä caù nhaân – coøn laø traùch nhieäm cuûa ngöôøi daân ñoái
vôùi ñaát nöôùc maø vua Huøng laø ñaïi dieän. Neáu cho raèng Mai An Tieâm laø
ngöôøi ngoaïi quoác, neân khoâng coù traùch nhieäm vôùi moät quoác gia khoâng
phaûi queâ höông oâng. Nhöng ít nhaát cuõng phaûi toàn taïi moät giaù trò ñaïo lyù
veà tình ngöôøi vaø caùi nghóa ñoái vôùi moät quoác gia ñaõ dung naïp mình, khi
vua Huøng ñaõ daønh nhieàu aân suûng cho Mai An Tieâm. Nhö vaäy, chöùng toû
caâu noùi naøy cuûa Mai An Tieâm trong HTTCTVN cuõng laø söï nhaàm laãn,
do caùch hieåu veà noäi dung vaø truyeàn thuyeát noùi treân.
Söï söûa chöõa cuûa ñôøi sau theo caùch hieåu cuûa thôøi ñaïi ñoù ñöôïc
chöùng minh ôû treân, laø moät yeáu toá chöùng toû raèng: truyeàn thuyeát “Söï tích
Döa Haáu” cuõng nhö toaøn boä truyeàn thuyeát veà thôøi Huøng Vöông, ñeàu
ñaõ toàn taïi vaø phoå bieán töø raát laâu trong vaên hoaù daân gian nhö moät hieän
töôïng xaõ hoäi, neân ñaõ ñöôïc caùc hoïc giaû Vieät Nam ôû theá kyû XIV söu taàm,
tìm hieåu chöù khoâng phaûi laø nhöõng caâu chuyeän ñöôïc taïo döïng vaøo theá
kyû naøy nhö moät soá nhaø nghieân cöùu quan nieäm. Bôûi vì, neáu laø moät caâu
chuyeän ñöôïc taïo döïng thì ít nhaát noù cuõng baûo ñaûm ñöôïc tính nhaát quaùn
cho noäi dung caâu chuyeän, duø ôû baát cöù trình ñoä naøo.
Nhöng, caâu noùi thöïc söï cuûa Mai An Tieâm trong truyeàn thuyeát
nguyeân thuûy veà “Quaû Döa Haáu” laø gì?
Nhö phaàn chöùng minh ôû treân thì caû hai caâu trong cuoán saùch coå

155
nhaát vaø môùi nhaát, ñeàu khoâng phaûi ñích thöïc caâu noùi nguyeân thuûy cuûa
Mai An Tieâm trong truyeàn thuyeát. Nhöng caû hai caâu ñeàu mang haøm yù
trieát lyù veà nhaân sinh quan. Nhö vaäy, noù phaûi laø söï thay theá sai laàm cho
moät caâu trieát lyù phaûn aùnh nhaân sinh quan cuûa Mai An Tieâm. Quan
ñieåm cuûa Mai An Tieâm ñaõ ñöôïc chöùng thöïc ôû ñoaïn sau, neân ñaõ ñöôïc
vua Huøng giaùn tieáp thöøa nhaän baèng caùch tha toäi cho chaøng. Do ñoù, coù
theå caên cöù vaøo dieãn bieán noäi dung cuûa ñoaïn sau ñeå suy ñoaùn caâu noùi
cuûa Mai An Tieâm ôû ñoaïn tröôùc. Ñoaïn naøy coù nhöõng tình tieát nhö sau:
@ Mai An Tieâm vaø gia ñình bò ñaøy ra moät ñaûo hoang, nhöng
chaøng vaãn chaáp nhaän vaø saün saøng cho cuoäc soáng cuûa mình. Ñieàu naøy
chöùng toû chaøng vaãn töï khaúng ñònh mình.
@ Mai An Tieâm gaëp may vì coù con chim traéng töø phía Taây mang
ñeán cho gia ñình chaøng nhöõng haït gioáng döa. Söï gaëp may cuûa Mai An
Tieâm - theo caùch noùi cuûa ngöôøi xöa - töùc laø trôøi cho. Nhöng neáu Mai
An Tieâm khoâng töï khaúng ñònh mình baèng söï coá gaéng cuûa con ngöôøi thì
khoâng coù söï may maén ñoù.
Nhö vaäy trong tröôøng hôïp cuûa Mai An Tieâm chöùng toû raèng: con
ngöôøi vaø hoaøn caûnh laø hai yeáu toá caáu thaønh neân soá phaän. Phaûi chaêng,
qua truyeàn thuyeát Döa Haáu, toå tieân ta ñaõ nhaéc nhôû con chaùu ñôøi sau veà
khaû naêng cuûa con ngöôøi trong vieäc khaéc phuïc hoaøn caûnh.
Trong noäi dung caâu chuyeän, söï töùc giaän cuûa vua Huøng raát coù khaû
naêng ngaøi thieân veà phía thieân meänh (soá phaän – ñaây coù theå chæ laø moät
tình tieát hö caáu ñeå taïo noäi dung cho caâu chuyeän, treân thöïc teá chöa haún
vua Huøng ñaõ uûng hoä thuyeát thieân meänh. Bôûi vì, neáu coù söï uûng hoä ñoù thì
ñaõ khoâng coù caâu chuyeän naøy). Vôùi söï chöùng minh ôû phaàn treân – neàn
vaên minh Vaên Lang ñaõ phaùt hieän quy luaät vaän ñoäng cuûa caùc thieân theå
vaø nhöõng hieäu öùng vuõ truï taùc ñoäng tôùi töï nhieân, cuoäc soáng vaø taâm sinh
lyù cuûa con ngöôøi – neân oâng cha ta thöôøng coù nhöõng döï ñoaùn töông lai
treân cô sôû quy luaät ñaõ naém baét ñöôïc (Truø thöù baûy – Keâ Nghi trong
Hoàng phaïm cöûu truø theå hieän ñieàu naøy). Nhöng cuõng khoâng cho söï döï
ñoaùn laø tuyeät ñoái (neáu ba ngöôøi cuøng boùi thì theo hai ngöôøi – Hoàng
phaïm).
Do ñoù, caâu noùi cuûa Mai An Tieâm vaø dieãn bieán hôïp lyù nhaát phaûi
mang moät noäi dung nhö treân. Thí duï coù theå laø:
“Taát caû do trôøi ñònh vaø söï coá gaéng cuûa baûn thaân neân môùi ñöôïc nhö

156
vaäy!”. Vua Huøng buoäc chaøng phaûi chöùng minh ñieàu naøy. Chaøng ñaõ chaáp
nhaän, cuøng vôï con ra ñaûo ñeå chöùng toû quan ñieåm cuûa mình. Do ñoù caâu
noùi cuûa Mai An Tieâm treân hoang ñaûo (trong Lónh Nam chích quaùi,
saùch ñaõ daãn) phaûi ñieàu chænh laïi nhö sau: “Trôøi ñaõ baét ta nhö vaäy thì chæ
coøn caùch coá gaéng, lo laéng cuõng voâ ích!”. (So vôùi caâu naøy trong Lónh Nam
chích quaùi laø: “Trôøi sinh ra ta, soáng cheát bôûi trôøi ta ñaâu lo laéng!”).
Vôùi söï hieäu chænh treân thì keát caáu caâu chuyeän seõ hôïp lyù, ít nhaát
cuõng laø vôùi noäi dung cuûa caâu chuyeän ñaõ ñöôïc söûa ñoåi. Ñeå ñoäc giaû tieän
minh xaùc, xin cheùp laïi caâu chuyeän töø Lónh Nam chích quaùi (saùch ñaõ
daãn) vôùi hai caâu noùi cuûa Mai An Tieâm ñaõ söûa ñoåi (nhöõng choã naøo söûa,
ñöôïc in baèng chöõ ñaäm vaø keøm nguyeân vaên baûn cuõ trong ngoaëc, beân
caïnh).
TRUYEÄN DÖA HAÁU
Veà ñôøi Huøng Vöông coù vieân quan teân laø Mai Tieâm, voán ngöôøi
ngoaïi quoác. Khi leân 7, 8 tuoåi, vua mua töø thöông thuyeàn veà laøm noâ boäc.
Kòp tôùi khi lôùn leân dieän maïo ñoan chính, nhôù thuoäc söï vaät, vua ban teân
cho laø Mai Yeån, hieäu An Tieâm, laïi ban cho moät ngöôøi thieáp. Tieâm sinh
haï ñöôïc moät trai, moät gaùi. Vua raát tin yeâu, giao cho coâng vieäc, daàn daàn
trôû neân yeâu quí, boång loäc raát nhieàu.
An Tieâm laø ngöôøi töï tin thöôøng noùi raèng: “Taát caû do trôøi ñònh vaø
söï coá gaéng cuûa baûn thaân neân môùi ñöôïc nhö vaäy” (Sau, Tieâm ñaâm
ra kieâu caêng ngaïo maïn, thöôøng noùi raèng: “Ñoù ñeàu do tieàn thaân cuûa ta,
ñaâu phaûi do ôn chuùa”). Vua nghe noùi caû giaän phaùn: “Nay ta ñöa ngöôi
ra moät nôi khoâng coù ngöôøi giöõa beå, xem ngöôøi chöùng toû nhöõng yù
nghó cuûa ngöôi nhö theá naøo?” (Vua nghe noùi caû giaän, phaùn: “Laøm
thaàn töû cuûa ngöôøi maø kieâu caêng ngaïo maïn, khoâng bieát ôn chuùa, laïi noùi
ñeàu laø vaät tieàn thaân! Nay ñöa nhaø ngöôi ra moät nôi khoâng coù ngöôøi giöõa
beå, xem coù coøn vaät tieàn thaân khoâng?”). Beøn ñöa (ñaøy) ra cöûa bieån Nga
Sôn (coøn goïi laø Giaùp Sôn) boán beå toaøn caùt vaø nöôùc, khoâng coù veát chaân
ngöôøi qua laïi, ban cho moät soá löông thöïc ñuû boán naêm thaùng ñeå cho aên
(heát thì cheát).
Vôï Tieâm than khoùc, Tieâm cöôøi maø baûo: “Trôøi ñaõ baét ta nhö vaäy,
chæ coøn caùch coá gaéng, lo laéng cuõng voâ ích!” (“Trôøi ñaõ sinh ta taát nuoâi
noåi ta, soáng cheát bôûi trôøi, ta ñaâu lo laéng”). Boãng thaáy moät con baïch tró
töø phöông Taây bay laïi ñaäu ôû ñaàu nuùi, keâu ba boán tieáng. Saùu baûy haït
döa theo tieáng keâu maø rôi xuoáng caùt, moïc leân xanh rì roài keát thaønh quaû.
An Tieâm möøng rôõ maø noùi: “Ñaây khoâng phaûi laø quaùi vaät maø laø trôøi
cho ñeå nuoâi ta ñoù”. Beøn boå ra maø aên, thaáy vò maùt ngoït, tinh thaàn saûng
khoaùi, môùi giöõ laáy haït, naêm sau ñem troàng. AÊn heát, laïi ñem ñoåi laáy gaïo

157
 nuoâi vôï con. Tieâm khoâng bieát goïi laø quaû gì, nhaân vì chim tró ngaäm haït
töø phöông Taây bay tôùi neân goïi laø quaû Taây Qua.
Phöôøng chaøi phöôøng buoân ñeàu cho laø ngon. Nhöõng ngöôøi ôû thoân
xoùm xa gaàn ñeàu mua ñeå laáy gioáng. Sau vua nghó tôùi Tieâm, cho ngöôøi
ñeán xem An Tieâm soáng ra laøm sao (coøn soáng hay ñaõ cheát). Ngöôøi ñoù
veà taâu laïi vôùi vua, vua thôû daøi maø than raèng: “Ñieàu haén noùi quaû thaät
khoâng ngoa” (“Haén noùi laø vaät tieàn thaân, ñieàu ñoù thaät khoâng ngoa”).
Beøn xuoáng chieáu goïi veà cho phuïc chöùc cuõ, laïi caáp cho noâ tì; goïi baõi caùt
Tieâm ôû laø baõi An Tieâm, laøng ñoù goïi laø laøng Mai Thoân. Coù ngöôøi laïi suy
toân cha meï oâng baø An Tieâm maø cho raèng nôi hoï ôû laø chaâu An Tieâm
thuoäc tænh Thanh Hoùa.
Nhö vaäy vôùi noäi dung cuûa caâu chuyeän thì thuyeát “Thieân nhaân
hôïp nhaát” cho raèng goác ôû Trung Hoa (do Ñoång Troïng Thö ngöôøi thôøi
Haùn ñeà xöôùng), thöïc ra ñoù laø thuyeát ñaõ coù töø thôøi Huøng Vöông. Huøng
Vöông tha toäi cho An Tieâm, chöùng toû ñaõ dung naïp thuyeát naøy. Töø söï
hình thaønh nhaân sinh quan “Thieân nhaân hôïp nhaát” daãn ñeán moät yù nieäm
tín ngöôõng veà söï hoøa nhaäp cuoäc soáng cuûa con ngöôøi vôùi thieân nhieân
trong “Söï tích Ñaàm Nhaát Daï” laø moät khoaûng caùch ngaén (xin xem chöông
sau: “Söï tích Ñaàm Nhaát Daï”).
Trong “Söï tích Döa Haáu” coù nhöõng tình tieát raát ñaùng chuù yù: Mai
An Tieâm laø ngöôøi ngoaïi quoác, vaäy phaûi chaêng truyeàn thuyeát “Quaû
Döa Haáu” ñaõ chöùng toû söï tieáp thu cuûa vua Huøng ñoái vôùi nhöõng tinh hoa
vaên hoùa beân ngoaøi. Do ñoùù, vua Huøng ñoøi hoûi phaûi coù söï chöùng minh
treân thöïc teá. YÙ töôûng cuûa caâu chuyeän khoâng phaûi chæ döøng laïi ôû ñaáy,
maø coøn chöùng toû moät quan heä ngoaïi giao roäng raõi cuûa Vaên Lang vôùi
caùc quoác gia laân bang. Hình aûnh con chim traéng töø phía Taây bay laïi,
ñieàu naøy coù theå suy dieãn nhö sau: maøu traéng cuûa con chim thuoäc haønh
Kim, chuû phöông Taây. Höôùng cuûa con chim bay töø phía Taây laïi chöùng
toû raèng nhöõng yù töôûng cuûa vaên minh beân ngoaøi du nhaäp vaøo Vaên Lang
töø nhöõng quoác gia phía Taây. So saùnh nhöõng quoác gia coå ñaïi coù neàn vaên
minh phaùt trieån vaøo khoaûng giöõa thôøi Huøng Vöông coù khaû naêng truyeàn
baù vaên minh cuûa mình ôû phía Taây Vaên Lang, raát coù khaû naêng laø AÁn Ñoä
hoaëc nhöõng nöôùc coù aûnh höôûng neàn vaên minh naøy ôû phía Taây Vaên
Lang.
Neáu giaû thuyeát treân laø ñuùng thì ñieàu naøy giaûi thích söï coù maët cuûa
nhöõng chieác troáng ñoàng Vaên Lang, naèm raûi raùc ôû moät soá vuøng Ñoâng
Nam AÙ khoâng thuoäc laõnh thoå Vaên Lang: neáu khoâng phaûi do buoân baùn

158
thì cuõng laø moät taøi saûn do söï di truù cuûa ngöôøi Laïc Vieät mang theo khi
Vaên Lang bò tieâu dieät. Vôùi caû hai lyù do treân thì cuõng chöùng toû quan heä
laùng gieàng tröôùc ñoù cuûa Vaên Lang.
Söï tích veà quaû döa haáu chöùng toû quan heä ngoaïi giao cuûa Vaên
Lang vôùi caùc nöôùc laùng gieàng, moät yeáu toá khoâng theå thieáu ñöôïc ñeå
chöùng toû söï phaùt trieån cuûa neàn vaên minh vaø söï phuù tuùc, huøng maïnh cuûa
xaõ hoäi Vaên Lang.
Söï tích Döa Haáu coù theå coøn chöùa ñöïng nhieàu söï bí aån, ñeà caäp ñeán
nhieàn vaán ñeà qua hình töôïng ñöôïc oâng cha ta löïa choïn ñeå chuyeån taûi
cho ñôøi sau. Quaû Döa Haáu coù theå laø moät bieåu töôïng cuûa vuõ truï, nhöõng
haït döa ñöôïc xem laø nhöõng ngoâi sao treân baàu trôøi. Qua caâu truyeän “Söï
tích Döa Haáu” coù theå chöùa ñöïng aån yù noùi ñeán nguoàn goác neàn vaên minh
Vaên Lang tröôùc khi xuaát hieän ôû phía Nam Ñoäng Ñình Hoà (chim traéng
mang haït döa töø phía Taây bay laïi). Nguoàn goác phöông Taây cuûa quaû
döa haáu coøn lieân quan ñeán nhöõng truyeàn thuyeát khaùc: thí duï nhö vieäc
Laõo Töû veà cuoái ñôøi, cöôõi traâu xanh ñi veà phía Taây; hoaëc nhö kinh Veä
Ñaø cuûa ñaïo Baø La Moân moät trieát thuyeát coå AÁn Ñoä, coù nhöõng daáu aán
gaàn gioáng vôùi quan nieäm giaûi thích veà baûn nguyeân vuõ truï cuûa neàn vaên
minh Vaên Lang qua caâu tuïc ngöõ “Meï troøn con vuoâng”; maëc duø töø moät
yù nieäm gaàn gioáng naøy söï phaùt trieån cuûa Kinh Veä Ñaø ñi theo xu höôùng
toân giaùo; hay nhö trong kinh Dòch, tieát 5 thuyeát Quaùi truyeän vieát: “
Thuyeát ngoân hoà Ñoaøi” (Vui veû noùi ôû Ñoaøi). Trong kinh Dòch cung
Ñoaøi coù phöông vò ôû phía Taây.
Phaûi chaêng töø tröôùc nhöõng neàn vaên minh toái coå nhö Vaên Lang,
Ai Caäp, AÁn Ñoä, Hoa Haï... ñaõ toàn taïi moät neàn vaên minh röïc rôõ cuûa nhaân
loaïi vaø neàn vaên minh ñoù ñaõ bò huûy dieät? (*)

* Chuù thích: YÙ töôûng naøy ñöôïc phaùt trieån vaø lieân heä roõ hôn trong “Tìm veà coäi nguoàn
Kinh Dòch”, Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia T/p HCM.

159
160
Chöông VI:
SÖÏ TÍCH ÑAÀM NHAÁT DAÏ

SÖÏ HÌNH THAØNH TÍN NGÖÔÕNG

VAØ Y PHUÏC CUÛA NGÖÔØI LAÏC VIEÄT

T
Vaán ñeà noäi dung truyeàn thuyeát “ Ñaàm Nhaát Daï“

ruyeàn thuyeát Ñaàm Nhaát Daï noùi veà moät trong boán vò thaàn
hoä quoác vaøo haøng baát töû trong thaàn thoaïi Vieät Nam. Boán
vò thaàn ñoù laø: Phuø Ñoång Thieân Vöông, Chöû Ñoàng Töû, Taûn Vieân Sôn
Thaùnh vaø Coâng chuùa Lieãu Haïnh. Tröø Coâng chuùa Lieãu Haïnh thì ba vò
thaàn baát töû ñeàu laø nam thaàn vaø coù nguoàn goác töø thôøi Huøng Vöông. Do
ñoù truyeàn thuyeát veà Chöû Ñoàng Töû, moät trong nhöõng truyeàn thuyeát phoå
bieán trong daân gian, chaéc chaén khoâng phaûi chæ ñeå giaûi thích veà nguyeân
nhaân caùi ñaàm naèm ôû Haûi Döông baây giôø. Vì vaäy, muoán coù moät söï phaân
tích chu ñaùo veà truyeàn thuyeát naøy cuõng phaûi löôïc laïi nhöõng yeáu toá do
ñôøi sau theâm vaøo, ñeå tìm ñeán noäi dung ban ñaàu ñích thöïc cuûa noù. Tröôùc
heát, xin ñoäc giaû xem laïi toaøn boä truyeàn thuyeát cuûa truyeän “Nhaát Daï
Traïch” trong Lónh Nam chích quaùi (saùch ñaõ daãn):

TRUYEÄN NHAÁT DAÏ TRAÏCH

Huøng Vöông truyeàn tôùi ñôøi thöù III (Truyeàn thuyeát Huøng Vöông
– thaàn thoaïi Vónh Phuù, saùch ñaõ daãn vaø truyeàn thuyeát coøn löu
truyeàn trong daân gian noùi: Vaøo ñôøi Huøng Vöông thöù XVIII) thì
haï sinh ñöôïc con gaùi teân laø Tieân Dung – Mî Nöông ñeán tuoåi 18 dung maïo
ñeïp ñeõ, khoâng muoán laáy choàng, chæ maûi vui chôi chu du khaép thieân haï.
Vua cuõng khoâng caám. Moãi naêm vaøo khoaûng thaùng hai, thaùng ba laïi saém
söûa thuyeàn beø cheøo chôi ôû ngoaøi beå vui queân trôû veà.
Hoài ñoù, ôû laøng Chöû Xaù caïnh soâng lôùn coù ngöôøi daân teân laø Chöû Vi
Vaân sinh haï ñöôïc Chöû Ñoàng Töû (coù nghóa laø ngöôøi con trai ôû beán soâng),
cha töø con hieáu. Nhaø gaëp hoûa hoaïn, cuûa caûi saïch khoâng, coøn moät khoá vaûi
cha con ra vaøo thay nhau maø maëc. Kòp tôùi luùc cha giaø oám, baûo con raèng:
“Cha cheát cöù ñeå traàn maø choân, giöõ khoá laïi cho con”. Con khoâng nôõ laøm
theo, duøng khoá maø lieäm boá.

161
 Ñoàng Töû thaân theå traàn
truoàng ñoùi reùt khoå sôû, ñöùng ôû
beân soâng, heã nhìn thaáy thuyeàn
buoân qua laïi thì ñöùng döôùi nöôùc
maø aên xin, roài laïi caâu caù ñoä
thaân. Khoâng ngôø thuyeàn Tieân
Dung tôùi, chieâng troáng ñaøn saùo,
keû haàu ngöôøi haï raát ñoâng. Ñoàng
Töû raát kinh sôï.
Treân baõi caùt coù khoùm
lau saäy, löa thöa daêm ba caây.
Ñoàng Töû beøn naáp trong ñoù, bôùi
caùt thaønh loã naèm xuoáng maø
phuû caùt leân mình. Thoaét sau,
Tieân Dung caém thuyeàn daïo
chôi treân baõi caùt, ra leänh vaây
maøn tröôùng ôû khoùm lau maø
taém. Tieân Dung vaøo maøn côûi
aùo doäi nöôùc, caùt troâi maát, troâng
thaáy Ñoàng Töû. Tieân Dung kinh
sôï hoài laâu, thaáy con trai beøn
noùi: “Ta voán khoâng muoán laáy
choàng, nay laïi gaëp ngöôøi naøy,
cuøng ôû traàn vôùi nhau trong moät
hoá, ñoù chính laø trôøi xui neân vaäy.
Ngöôøi haõy ñöùng daäy taém röûa, ta ban cho quaàn aùo maëc roài cuøng ta xuoáng
thuyeàn môû tieäc aên möøng”. Ngöôøi trong thuyeàn ñeàu cho ñoù laø cuoäc giai ngoä
xöa nay chöa töøng coù. Ñoàng Töû noùi laø taïi sao maø laïi naáp ôû ñaáy. Tieân Dung
ta thaùn roài eùp laøm vôï choàng. Ñoàng Töû coá töø, Tieân Dung noùi: “Ñaây laø do trôøi
chaép noái, sao cöù choái töø?”.
Ngöôøi theo haàu voäi veà taâu laïi vôùi vua. Huøng Vöông noùi: “Tieân Dung
khoâng thieát danh tieát, khoâng maøng cuûa caûi cuûa ta, ngao du beân ngoaøi, haï
mình laáy keû baàn nhaân, coøn maët muõi naøo troâng thaáy ta nöõa”.
Tieân Dung nghe thaáy, sôï khoâng daùm veà, beøn cuøng Ñoàng Töû môû beán
chôï, laäp phoá xaù, cuøng daân buoân baùn, daàn daàn trôû thaønh caùi chôï lôùn (nay laø
chôï Thaùm, coøn goïi laø chôï Haø Löông). Phuù thöông ngoaïi quoác tôùi buoân
baùn, thôø Tieân Dung, Ñoàng Töû laøm chuùa. Coù ngöôøi laùi buoân giaøu noùi raèng:
“Quí nhaân boû moät daät vaøng ra ngoaøi bieån mua vaät quí, sang naêm coù theå
thaønh möôøi daät”. Tieân Dung caû möøng baûo Ñoàng Töû: “Vôï choàng chuùng ta do
trôøi taùc thaønh, ñoà aên thöùc maëc do trôøi phuù cho, haõy ñem vaøng cuøng phuù
thöông ra haûi ngoaïi buoân baùn”.
Coù nuùi Quyønh Vieân, treân nuùi coù am nhoû, boïn laùi buoân thöôøng gheù
thuyeàn ôû ñoù laáy nöôùc ngoït. Ñoàng Töû leân am chôi, coù tieåu taêng teân goïi laø

162
Ngöôõng Quang truyeàn pheùp cho Ñoàng Töû. Ñoàng Töû löu hoïc ôû ñoù, giao
haøng cho laùi buoân mua haøng. Sau laùi buoân quay laïi am chôû Ñoàng Töû veà.
Sö taëng Ñoàng Töû moät caây tröôïng vaø moät chieác noùn (Theo truyeàn thuyeát
daân gian Vieät Nam thì laø “caây gaäy vaø chieác noùn” - ngöôøi vieát.)
maø noùi raèng: “Linh thieâng ôû nhöõng vaät naøy ñaây”.
Ñoàng Töû trôû veà, giaûng laïi ñaïo Phaät, Tieân Dung giaùc ngoä, boû phoá
phöôøng, cô nghieäp, roài caû hai tìm thaày hoïc ñaïo. Treân ñöôøng vieãn haønh, trôøi
toái maø chöa thaáy thoân xaù, hai ngöôøi taïm nghæ ôû giöõa ñöôøng, caém tröôïng,
che noùn maø truù thaân. Ñeán canh ba thaáy hieän ra thaønh quaùch, laàu ngoïc,
ñieän vaøng, ñeàn ñaøi dinh thöï, phuû kho mieáu xaõ, vaøng baïc chaâu baùu, giöôøng
chieáu chaên maøn, tieân ñoàng ngoïc nöõ, töôùng só thò veä la lieät tröôùc maét. Saùng
hoâm sau ai troâng cuõng kinh laï, ñem höông hoa, thöùc aên quyù tôùi maø xin laøm
baày toâi. Coù vaên voõ baù quan chia tuùc quaân veä, laäp thaønh nöôùc rieâng.
Huøng Vöông nghe tin cho raèng con gaùi laøm loaïn, beøn sai quaân tôùi
ñaùnh. Quaàn thaàn xin ñem quaân ra phaân nhau choáng giöõ. Tieân Dung cöôøi
maø baûo: “Ñieàu ñoù ta khoâng muoán laøm, do trôøi ñònh ñoù thoâi, sinh töû taïi trôøi,
haù ñaâu daùm choáng laïi cha, chæ xin nhaän theo leõ chính, maëc cho ñao kieám
cheùm gieát”.
Luùc ñoù daân môùi ñeán ñeàu kinh sôï taûn ñi, chæ coù daân cuõ ôû laïi. Quan
quaân tôùi, ñoùng traïi ôû chaâu Töï Nhieân, coøn caùch soâng lôùn thì trôøi toái khoâng
kòp tieán quaân.
Nöûa ñeâm gioù thoåi bay caùt nhoå caây, quan quaân hoãn loaïn. Tieân Dung
cuøng thuû haï, thaønh quaùch phuùt choác bay taûn leân trôøi, choã ñaát ñoù tuoät
xuoáng thaønh caùi chaèm lôùn. Daân beøn laäp mieáu thôø, boán muøa cuùng teá, goïi
chaèm laø chaèm Nhaát Daï Traïch (nghóa laø chaèm moät ñeâm), goïi baõi laø baõi Maïn
Truø (baõi Maøn Tröôùng), goïi chôï laø chôï Thaùm coøn goïi laø chôï Haø Löông.
Sau vua Haäu Löông laø Dieãn sai Traàn Baù Tieân ñem quaân sang xaâm
löôïc phöông Nam. Lyù Nam Ñeá sai Trieäu Quang Phuïc laøm töôùng cöï ñòch.
Quang Phuïc sai quaân naáp ôû chaèm. Chaèm saâu maø roäng, laày loäi, tieán binh
raát khoù, Quang Phuïc duøng thuyeàn ñoäc moäc ñoät xuaát ra ñaùnh cöôùp löông
thöïc, caàm cöï laâu ngaøy laøm cho quaân giaëc meät moûi, trong ba boán naêm
khoâng heà ñoái dieän chieán ñaáu. Baù Tieân than raèng: “Ngaøy xöa ñaây laø chaèm
moät ñeâm bay veà trôøi, nay laïi laø chaèm moät ñeâm cöôùp moät ngöôøi”.
Nhaân gaëp loaïn Haàu Caûnh vua nhaø Löông beøn goïi Baù Tieân veà, uûy
cho tuøy töôùng laø Döông Saèn thoáng lónh só toát. Quang Phuïc aên chay laäp ñaøn
ôû giöõa ñaàm, ñoát höông maø caàu ñaûo, boãng thaáy thaàn nhaân cöôõi roàng bay
vaøo trong ñaøn maø baûo Quang Phuïc raèng: “Hieån linh coøn ñoù, ngöôøi coù theå
caàu tôùi cöùu trôï ñeå deïp baèng hoïa loaïn”. Döùt lôøi, thaùo vuoát roàng cho Quang
Phuïc, baûo: “Ñem vaät naøy ñeo leân muõ ñaâu maâu coù theå khieán giaëc bò dieät”.
Ñoaïn bay leân trôøi maø ñi.

163
 Quang Phuïc ñöôïc vaät ñoù, reo möøng vang ñoäng, xoâng ra ñoät chieán,
quaân Löông thua to. Cheùm Döông Saèn tröôùc traän, giaëc Löông phaûi luøi.
Quang Phuïc nghe tin Nam Ñeá maát, beøn töï laäp laøm Vieät Vöông, xaây thaønh
ôû Traâu Sôn, huyeän Vuõ Ninh. (Coù choã vieát laø Chaâu Quyønh Vieân Sôn töùc
Kim Moäc Sôn ôû cöûa Nam Giôùi, huyeän Thaïch Haø).
Nhö vaán ñeà söï tam sao thaát baûn ñaõ trình baøy ôû treân, qua “Söï tích
Ñaàm Nhaát Daï”, baïn ñoïc coù theå nhaän ngay nhöõng yeáu toá do ñôøi sau
theâm vaøo, ñoù laø:
@ Toaøn boä ñoaïn noùi veà cuoäc chieán do ngaøi Trieäu Quang Phuïc
laõnh ñaïo vôùi quaân nhaø Löông.
@ Chöû Ñoàng Töû ñi hoïc ñaïo Phaät ôû nuùi Quyøng Vieân. Ñöôïc sö
thaày taëng baûo boái laø caây tröôïng vaø chieác noùn. Sau ñoù veà giaûng laïi ñaïo
Phaät cho Tieân Dung. Tieân Dung giaùc ngoä ñaïo Phaät.
Ñaây laø moät yeáu toá do ñôøi sau theâm vaøo. Bôûi vì lòch söû Phaät giaùo
ñaõ ghi nhaän: Phaät giaùo truyeàn vaøo Giao Chæ ôû ñaàu theá kyû thöù II sau
CN, töùc laø sau khi keát thuùc thôøi Huøng Vöông hôn 400 naêm. Do ñoù,
khoâng theå Tieân Dung vaø Chöû Ñoàng Töû ñi hoïc ñaïo Phaät ñöôïc, cho duø ñoù
laø cuoái thôøi Huøng Vöông thöù XVIII. Hôn nöõa, giaùo lyù cuûa ñaïo Phaät
nhaèm höôùng daãn con ngöôøi trôû veà vôùi baûn tính – coøn goïi laø Nhö Lai
taïng tính – ñeå ñi ñeán moät söï hoøa nhaäp vôùi baûn nguyeân chaân nhö, töùc laø
ñaït ñeán söï giaûi thoaùt hoaøn toaøn (coõi Nieát Baøn), khoâng theå coù vieäc söû
duïng baûo boái, buøa pheùp thaàn thoâng bieán hoùa nhö ñaïo Giaùo. Vì vaäy, coù
theå khaúng ñònh raèng vieäc ñöa ñaïo Phaät vaøo noäi dung “Söï Tích Ñaàm
Nhaát Daï” hoaøn toaøn do ñôøi sau theâm vaøo. Trong ñeàn thôø ngaøi Chöû
Ñoàng Töû cuõng coù bieåu töôïng caây gaäy vaø chieác noùn, chöù khoâng phaûi caây
thieàn tröôïng cuûa Phaät giaùo.
Moät yeáu toá nöõa theå hieän quan ñieåm cuûa Haùn Nho, ñaëc bieät laø
Toáng Nho cuõng ñöôïc gaùn vaøo trong caâu chuyeän naøy. Ñoù laø khi nghe tin
Tieân Dung laáy Chöû Ñoàng Töû, vua Huøng Vöông noùi: “Tieân Dung khoâng
thieát danh tieát...”. YÙ nieäm veà danh tieát chæ baét ñaàu töø yù thöùc heä trong
xaõ hoäi phong kieán Trung Hoa keå töø khi Nho hoïc coù aûnh höôûng maïnh,
ñaëc bieät laø Toáng Nho. Tröôùc ñoù, vaøo thôøi Xuaân Thu Chieán quoác, yù
nieäm naøy khoâng ñöôïc toân troïng (thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa cuoán Lónh Nam
chích quaùi laø luùc Nho giaùo ñöôïc xieån döông döôùi trieàu Hoàng Ñöùc vaø
aûnh höôûng cuûa Phaät giaùo tröôùc ñoù laø quoác giaùo vaãn coøn raát maïnh).

164
 Sau khi loaïi tröø yeáu toá Haùn Nho vaø Phaät hoïc noùi treân, thì coát
truyeän naøy ñöôïc toùm löôïc ñeå tìm ñeán yù töôûng cuûa taùc giaû nhö sau:
@ Chöû Ñoàng Töû raát coù hieáu vaø nhaø ngheøo, chæ coù moät caùi khoá
duy nhaát.
@ Coâng chuùa ñi du ngoaïn, taém ôû meù soâng, gaëp Chöû Ñoàng Töû
trong moät tình traïng khoù xöû. Hai ngöôøi laáy nhau.
@ Hoï ra rieâng vaø taïo döïng ñöôïc cô nghieäp, ñem laïi söï truø phuù
cho caû moät vuøng.
@ Chöû Ñoàng Töû ñi hoïc ñaïo, ñaéc ñaïo vaø truyeàn laïi cho Tieân
Dung.
@ Hai vôï choàng boû cô nghieäp ñi hoïc ñaïo tieáp tuïc. Do thaàn thoâng,
taïo döïng neân moät quoác gia rieâng.
@ Vua Huøng ñem quaân tôùi. Toaøn boä nhaø cöûa thaønh quaùch bieán
maát chæ trong moät ñeâm. Hai vôï choàng bay leân trôøi.
Vôùi noäi dung nhö treân thì yeáu toá ñaàu tieân deã nhaän thaáy laø: söï phuø
hoa chæ laø hö aûo. Chöû Ñoàng Töû raát ngheøo “caùi khoá khoâng coù maø
maëc”. Laáy ñöôïc coâng chuùa, töï taïo neân söï phuù tuùc cho mình. Boû ñi hoïc
ñaïo. Taïo neân söï phuù quyù toät ñænh (laøm vua). Roài laïi boû ñi heát ñeå vaøo
coõi baát töû. Coù leõ noäi dung caâu chuyeän ñaày tính huyeàn thoaïi naøy coù moät
soá yeáu toá raát gaàn vôùi quan nieäm Phaät giaùo. Do ñoù, ñaõ coù söï thay theá
giöõa vò ñaïo só (nhö “Truyeàn thuyeát Traàu Cau” – Ñaïo só hoï Löu) baèng
vò Phaät hoaëc sö theo ñaïo Phaät. Nhöng neáu laø ñaïo só taát nhieân khoâng
phaûi laø tín ñoà Laõo – Trang maø laø chæ noùi tôùi con ngöôøi uyeân baùc (só) vaø
caùi hoïc höôùng tôùi moät ñænh cao naøo ñoù (ñaïo). Veà sau töø ñaïo só ñeå chæ
nhöõng ngöôøi tu tieân. Nhö vaäy, vôùi noäi dung gaàn guõi thì “Truyeàn thuyeát
Ñaàm Nhaát Daï” noùi veà söï voâ thöôøng cuûa cuoäc ñôøi vaø ñeà cao giaù trò taâm
linh.
Caâu chuyeän naøy veà maët ngheä thuaät coøn coù nhöõng hình töôïng vaø
keát caáu raát huyeàn aûo, ñoäc ñaùo. Hình aûnh ngöôøi ngheøo ñeán noãi khoâng coù
caùi khoá ñeå maëc, laáy moät coâ coâng chuùa kieàu dieãm trong moät hoaøn caûnh
ñaëc bieät. Ñaây laø moät söï tuyeät ñænh cuûa tính hö caáu hôïp lyù, haàu nhö
khoâng coù khaûo dò cho nhöõng tröôøng hôïp töông töï ôû baát cöù moät truyeän coå

165
tích naøo treân theá giôùi. Trong nhöõng truyeän coå tích phoå bieán cuûa theá
giôùi, chuùng ta hay gaëp nhöõng hình aûnh: moät chaøng trai ngheøo khoå naøo
ñoù, tình côø gaëp baày tieân taém beân suoái, roài giaáu quaàn aùo, caùnh... ñeå laáy
laøm vôï thì nhieàu voâ keå. Nhöng ñeå ñaït ñeán quan heä vôï choàng vôùi loái keát
caáu ñoù laïi naëng tính cöôõng cheá, thoaû maõn duïc voïng. Hoaëc cuõng coù
nhieàu chuyeän coå tích mieâu taû nhöõng chaøng trai con nhaø ngheøo, gaëp
may maén, hay nhôø söï hoã trôï cuûa thaàn thaùnh, laäp chieán coâng roài laáy
coâng chuùa… Coøn ôû hoaøn caûnh cuûa Chöû Ñoàng Töû vaø Tieân Dung thì laïi coù
söï haøi hoøa cuûa baûn tính töï nhieân cuûa con ngöôøi vôùi nhöõng giaù trò ñaïo lyù
giaøu chaát nhaân baûn. Maëc duø tröôùc ñoù, Chöû Ñoàng Töû ngheøo ñeán möùc
khoù coù theå laáy vôï; coâng chuùa Tieân Dung thì laïi khoâng muoán laáy choàng.
Ñoù cuõng laø moät caùch giaûi quyeát taøi tình, coù haäu cho moät ngöôøi con chí
hieáu. Nhö vaäy, qua ñoaïn môû ñaàu vôùi nhöõng hình aûnh ñoái laäp ñaày aán
töôïng giöõa söï phuù quyù toät ñænh cuûa coâng chuùa Tieân Dung vaø caùi ngheøo
naøn ñoùi khoù ñeán cuøng cöïc cuûa Chöû Ñoàng Töû; dieãn bieán söï kieän ñaày
kòch tính vaø söï hö caáu cao ñoä, nhöng hoaøn toaøn hôïp lyù vaø giaàu chaát
nhaân baûn; ñaõ cho thaáy trí töôûng tuôïng raát phong phuù, giaàu chaát laõng
maïn cuûa nhöõng taùc gia thôøi Huøng Vöông. Coù theå noùi, nhöõng taùc gia ñôøi
Huøng ñaõ ñaït ñeán trình ñoä baäc thaày veà tuyeät kyõ trong vaên hoïc (raát tieác
traûi qua hôn 2000 naêm thaêng traàm cuûa lòch söû, caâu chuyeän chæ coøn laïi
coát loõi cuûa noù; neáu khoâng, chaéc chaén seõ voâ cuøng haáp daãn).
Nhöõng vaán ñeà caàn phaûi minh chöùng lieân quan ñeán thöïc traïng xaõ
hoäi Vaên Lang trong truyeän naøy, baét ñaàu töø hình aûnh gaây aán töôïng
maïnh meõ nhaát, ñoù chính laø söï chí hieáu cuûa Chöû Ñoàng Töû: nhöôøng caùi
khoá cuoái cuøng cho cha ñeå chaáp nhaän “Ngheøo ñeán khoâng coù khoá maø mang”.
Caâu thaønh ngöõ vaãn coøn ñöôïc phoå bieán trong daân gian Vieät Nam cho
ñeán nöûa ñaàu theá kyû 20 naøy, phaûi chaêng coù xuaát xöù töø “Söï tích Ñaàm
Nhaát Daï” .ø Töø ñoù ñaët ra moät vaán ñeà: ngöôøi giaøu maëc caùi gì?

166
167
CHÖÛ ÑOÁNG TÖÛ VAØ TIEÂN DUNG
Tranh luïa maøu cuûa hoïa só Nguyeãn Phan Chaùnh
Y PHUÏC DAÂN TOÄC THÔØI HUØNG VÖÔNG
Y phuïc daân toäc laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng theå hieän
baûn saéc vaên hoùa cuûa daân toäc ñoù. Neáu nhö khoâng coù moät baûn saéc vaên
hoùa thì khoù coù theå coi ñoù laø moät daân toäc. Do ñoù, neáu nhö ôû thôøi Huøng
Vöông oâng cha ta chæ “ôû traàn ñoùng khoá“ thì khoâng theå coi ñoù laø moät baûn
saéc vaên hoùa. Vì vaäy, khoù coù theå noùi veà moät neàn vaên hieán baét ñaàu töø thôøi
Huøng Vöông, maø chæ coù theå coi laø moät giai ñoaïn trong söï tieán hoaù töï
nhieân cuûa lòch söû. Cho neân, vaán ñeà y phuïc thôøi Huøng Vöông ñaëc bieät
quan troïng vaø laø moät trong nhöõng yeáu toá caàn nhaèm chöùng toû neàn vaên
hieán cuûa Vieät Nam, baét ñaàu töø thôøi ñaïi cuûa caùc vua Huøng.
Nhö nhöõng phaàn treân ñaõ chöùng minh, neàn vaên minh Vaên Lang laø
moät neàn vaên minh röïc rôõ phaùt trieån ñeàu khaép veà moïi maët thì khoâng theå
nhöõng ngöôøi daân cuûa thôøi ñaïi ñoù laïi chæ coù theå “ôû traàn ñoùng khoá”. Söï
khaúng ñònh baûn saéc vaên hoùa qua y phuïc daân toäc, khoâng phaûi chæ ñôn
giaûn theå hieän neàn vaên minh maø coøn laø khaúng ñònh tính ñoäc laäp cuûa daân
toäc ñoù. Trieàu ñaïi Maõn Thanh khi xaâm chieám Trung Hoa, moät trong
nhöõng vieäc laøm ñaàu tieân cuûa hoï laø buoäc taát caû ngöôøi Haùn phaûi aên maëc
theo y phuïc daân toäc cuûa hoï. Lòch söû Vieät Nam cuõng ghi nhaän: Chuùa
Nguyeãn – ñeå taïo ra moät baûn saéc vaên hoùa rieâng cho Ñaøng Trong – ñaõ
buoäc daân chuùng maëc y phuïc phoûng theo quaàn aùo Trung Quoác. Ñoaïn
sau ñaây ñöôïc trích laïi töø: Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam (saùch ñaõ
daãn) chöùng toû ñieàu naøy.
Bôûi vaäy maø vaøo naêm 1665, vua Leâ Huyeàn Toâng ñaõ phaûi ra chieáu chæ
caám phuï nöõ khoâng ñöôïc maëc quaàn ñeå baûo toaøn quoác tuïc maëc vaùy coå
truyeàn. Trong khi ñoù ñeán cuoái theá kyû XVII, ñeå taïo neân söï ñoái laäp vôùi Ñaøng
Ngoaøi, chuùa Nguyeãn ôû trong Nam ñaõ ra leänh cho trai gaùi Ñaøng Trong “duøng
quaàn aùo Baéc quoác” (Trung Hoa) ñeå toû söï bieán ñoåi.
Qua söï kieän xaûy ra vaøo theá kyû XVII ñaõ chöùng toû raèng: y phuïc
daân toäc heát söùc quan troïng, bôûi yeáu toá khaúng ñònh baûn saéc vaên hoùa vaø
tính ñoäc laäp cuûa daân toäc ñoù. Söï kieän naøy cuõng chöùng toû ít nhaát laø 700
naêm sau khi nöôùc Vieät höng quoác, ngöôøi Vieät ñaõ coù y phuïc theå hieän
tính vaên hoùa ñaëc thuø. Tính vaên hoùa ñaëc thuø naøy theå hieän ôû y phuïc daân
toäc (taát nhieân khoâng phaûi chæ coù ôû y phuïc phuï nöõ) ñaõ coù töø bao giôø? Neáu

168
nhö ñaøn oâng ôû thôøi Huøng Vöông chæ ôû traàn ñoùng khoá – theo quan nieäm
môùi – thì ngöôøi Vieät theå hieän baûn saéc vaên hoùa treân y phuïc noùi rieâng töø
thôøi ñieåm naøo trong lòch söû?
Neáu nhö ôû thôøi Huøng Vöông, ñaøn oâng chæ ôû traàn ñoùng khoá thì
Chöû Ñoàng Töû khoâng theå goïi laø ngheøo. Chaéc chaén caâu chuyeän seõ khoâng
toàn taïi ngay trong thôøi ñaïi ñaõ khai sinh ra noù, chöa noùi ñeán tính vöôït
thôøi gian cuûa caâu chuyeän.
Vôùi caùch ñaët vaán ñeà nhö treân thì töï noù chæ ñaët ra moät giaû thuyeát
treân caùi chung nhaát laø: nhöõng con ngöôøi ôû moät xaõ hoäi ñaõ taïo ra moät heä
tö töôûng vuõ truï quan hoaøn chænh laø thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vaø söï
öùng duïng toaøn dieän treân haàu heát moïi vaán ñeà maø con ngöôøi quan taâm;
xaõ hoäi aáy coù moät toå chöùc hoaøn chænh vôùi ñaày ñuû nhöõng hình thaùi yù thöùc
cuûa noù trong moät neàn vaên hieán nhaân baûn. Ñaëc bieät xaõ hoäi ñoù ñaõ chöùng
toû nhöõng hình thaùi yù thöùc trong quan heä xaõ hoäi vôùi nhöõng giaù trò ñaïo lyù,
ñöôïc theå hieän qua nhöõng nghi leã mang bieåu töôïng ñaày tình ngöôøi nhö
trong truyeàn thuyeát Traàu Cau. Vôùi moät xaõ hoäi ñöôïc giôùi thieäu nhö vaäy
maø khoâng phaûi laø Vaên Lang, lieäu chuùng ta coù theå cho raèng: nhöõng con
ngöôøi trong xaõ hoäi ñoù sinh hoaït raát thoâ sô “Taát caû ñeàu ôû traàn, nam ñoùng
khoá, nöõ maëc vaùy” hay khoâng? Do ñoù, y phuïc chính thöùc vaø phoå bieán trong
xaõ hoäi Vaên Lang, chaéc chaén phaûi phuø hôïp vôùi nhöõng caùi maø xaõ hoäi ñoù
ñaõ coù. Töùc laø phaûi coù y phuïc ñaày ñuû trong sinh hoaït xaõ hoäi, vaø ôû taàng
lôùp laõnh ñaïo phaûi coù nhöõng trang phuïc ñuû ñeå chöùng toû söï trang troïng
trong nhöõng nghi leã quoác gia. Ñeå chöùng minh cho nhaän ñònh treân, xin
baïn ñoïc so saùnh nhöõng böùc veõ vaø phaàn trình baøy sau ñaây.

169
 Hình treân ñaõ ñöôïc trình baøy moät laàn ngay caïnh phaàn trích laïi
trong Lónh Nam chích quaùi veà söï tích Ñaàm Nhaát Daï, chaéc chaén coù theå
minh hoïa cho sinh hoaït cuûa Chöû Ñoàng Töû khi chöa moà coâi cha trong
caâu chuyeän töø thôøi Huøng Vöông naøy. Nhöng noù laïi ñöôïc cheùp laïi töø
cuoán Kyù hoïa Vieät Nam ñaàu theá kyû 20 (Nxb Treû 1989 - Nguyeãn Maïnh
Huøng giôùi thieäu). Ñaây laø coâng trình söu taàm cuûa moät hoïc giaû ngöôøi
Phaùp coù teân laø Henri Joseph Oger (saùch ñaõ daãn). Noùi moät caùch khaùc,
ngay ôû theá kyû 20 naøy ngöôøi ta vaãn ôû traàn ñoùng khoá , nhöng ñoù khoâng
phaûi laø y phuïc phoå bieán trong sinh hoaït xaõ hoäi ôû thôøi gian naøy.

170
 Hình lôùn trong trang naøy maø baïn ñang xem laø böùc tranh daân
gian noåi tieáng: “Ñaùnh ghen”, thuoäc doøng tranh daân gian cuûa laøng Ñoâng
Hoà, moät laøng tranh coù lòch söû toàn taïi khoaûng 400 naêm. Ñoù laø böùc tranh
giaøu tính nhaân baûn, theå hieän ôû hình ngöôøi con chaép tay laïy cha meï.
Hình aûnh hai ngöôøi phuï nöõ trong tranh tuy khoâng thuoäc thôøi Huøng
Vöông, nhöng baïn ñoïc coù theå so saùnh vôùi böùc tranh minh hoïa veà y phuïc

171
thôøi Huøng Vöông ôû goùc treân beân traùi, ñöôïc in laïi trong cuoán Lòch söû
Vieät Nam baèng tranh (Nxb Treû 1996, taäp 3). Chaéc chaén baïn seõ ngaïc
nhieân veà söï töông töï cuûa ngöôøi phuï nöõ trong hai tranh. Ñöông nhieân
böùc tranh minh hoïa trong cuoán Lòch söû Vieät Nam baèng tranh khoâng
phaûn aùnh söï thaät veà y phuïc phoå bieán trong sinh hoaït cuûa thôøi Huøng
Vöông.
Hình beân traùi maø
caùc baïn ñang xem laø moät
hình gheùp goàm: moät cuïm
hình mieâu taû chieác caùn
dao baèng ñoàng cuûa thôøi
Huøng Vöông, coù nieân ñaïi
ñöôïc xaùc ñònh laø 300 naêm
tr.CN, ñöôïc tìm thaáy ôû
Laõ n g Ngaâ m – Haø Baé c
treân coù taïc ngöôøi phuï nöõ
vôù i y phuï c thôø i Huø n g
Vöông (Tìm veà baûn saéc
vaên hoùa Vieät Nam, saùch ñaõ
daãn) vaø hình veõ mieâu taû y
phuïc cuûa moät phuï nöõ mieàn
Baé c do ngöôø i vieá t theå
hieän, ñöôïc gheùp beân caïnh
cuïm hình naøy ñeå baïn ñoïc
tieän so saùnh. Kieåu y phuïc
cuûa hình veõ naøy tuy khoâng
coøn phoå bieán, nhöng baïn
vaãn coù theå gaëp ôû moät baø
giaø cao tuoåi soáng trong moät vuøng noâng thoân xa thaønh thò naøo ñoù ôû mieàn
Baéc Vieät Nam, ngay trong naêm 2002 naøy. Ñoù laø theá heä cuoái cuøng naèm
treân voõng ru con, baèng caùch keå laïi nhöõng caâu chuyeän coå tích töø thôøi xa
xöa vaø truyeàn thuyeát veà moät nöôùc Vaên Lang – nôi coäi nguoàn cuûa ngöôøi
Vieät – tröôùc khi nhöôøng laïi cho nhöõng phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng
vaø nhöõng nhaø thoâng thaùi noùi laïi veà nhöõng caâu chuyeän cuûa hoï.
Qua nhöõng hình aûnh minh hoïa ñaõ trình baøy vôùi baïn ñoïc phaàn
treân, nhaèm theå hieän moät yù nieäm laø: töø 2300 naêm qua trôû laïi ñaây – veà

172
caên baûn – hình thöùc y phuïc phoå bieán trong daân gian khoâng coù söï thay
ñoåi ñaùng keå. Ñaëc bieät laø thôøi gian soâi ñoäng vaø u toái nhaát trong lòch söû
Vieät Nam, ñoù laø 1000 naêm bò ñoâ hoä vôùi aâm möu ñoàng hoùa khoác lieät
döôùi thôøi Baéc thuoäc. Do ñoù, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå cho raèng: keå töø luùc
xuaát hieän chieác caùn dao baèng ñoàng – theå hieän y phuïc töø thôøi Huøng
Vöông 300 naêm tr.CN – trôû veà tröôùc, cuõng khoâng coù thay ñoåi laø bao
nhieâu. Nhö vaäy, coù theå khaúng ñònh: döôùi thôøi Huøng Vöông, oâng cha ta
ñaõ coù nhöõng y phuïc töông töï nhö y phuïc phoå bieán cuûa ngöôøi Vieät tröôùc
thôøi Trònh – Nguyeãn phaân tranh.
Xin baïn ñoïc tieáp tuïc so saùnh nhöõng hình döôùi ñaây ñeå minh hoïa y
phuïc cuûa taàng lôùp treân trong xaõ hoäi Vaên Lang vaø tìm veà nguoàn goác y
phuïc cuûa ngöôøi Laïc Vieät:

Hình treân maø baïn ñoïc ñang coi ñöôïc cheùp laïi töø boä truyeän tranh
Tam quoác dieãn nghóa do caùc hoïa só Trung Quoác thöïc hieän, nhaø xuaát baûn
Muõi Caø Mau in laïi vaøo naêm 1995, troïn boä 30 taäp. Ñaây laø hình thöù 3795
trong taäp 16. Hình ngöôøi noåi baät trong tranh beân chính laø Taøo Thaùo
(155 – 220 sau CN).

173
 Hình ngöôøi beân traùi cuïm tranh treân cuõng ñöôïc sao laïi töø boä truyeän
tranh “Tam Quoác dieãn nghóa” noùi treân (tranh thöù 2967, taäp 12). Ñoù
chính laø Toân Quyeàn (182 – 252 sau CN). Hình ngöôøi phuï nöõ ôû giöõa
cuïm tranh naøy chính laø Toân Phu Nhaân, em gaùi Toân Quyeàn, vôï Löu Bò
cuõng ñöôïc cheùp laïi töø boä truyeän tranh treân. Baïn haõy so saùnh y phuïc cuûa
taát caû nhöõng nhaân vaät Tam Quoác trong caùc tranh treân vôùi hình ngöôøi
treân caùn dao baèng ñoàng cuûa thôøi Huøng Vöông (tö lieäu trong saùch Thôøi
ñaïi Huøng Vöông, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi Haø Noäi 1995). Baïn seõ thaáy
moät söï töông töï trong y phuïc. Chæ coù khaùc chaêng laø tay aùo thuïng cuûa
caùc nhaân vaät Tam Quoác vaø tay aùo boù cuûa hình ngöôøi treân caùn dao
ñoàng; coøn phaàn y phuïc gaàn nhö hoaøn toaøn gioáng nhau. Neáu nhö y phuïc
cuûa caùc baäc vöông giaû thôøi Tam Quoác khoâng phaûi laø baét chöôùc y phuïc
thôøi Huøng Vöông; thì chaéc chaén y phuïc cuûa coâ gaùi ôû treân caùn dao ñoàng
thôøi Huøng Vöông khoâng theå baét chöôùc caùc nhaân vaät Tam Quoác. Bôûi vì,
chieác caùn dao naøy coù nieân ñaïi tröôùc thôøi Tam Quoác ít nhaát 500 naêm.
Veà y phuïc cuûa taàng lôùp treân trong xaõ hoäi Vaên Lang, ngöôøi vieát
xin ñöôïc trình baøy moät ñoaïn trích daãn trong kinh Thö. Kinh Thö laø
moät tröôùc taùc töø tröôùc ñeán nay vaãn ñöôïc coi laø saûn phaåm cuûa neàn vaên
minh Trung Hoa, nhöng laïi coù raát nhieàu daáu aán chöùng toû thuoäc veà neàn
vaên minh Vaên Lang. Daáu aán ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc Vieät trong kinh
Thö ñöôïc chöùng minh trong saùch naøy chính laø Hoàng phaïm cöûu truø, baûn
hieán phaùp ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Ñoaïn trích daãn sau ñaây – lieân
quan ñeán y phuïc daân toäc thôøi Huøng Vöông – ñöôïc trích trong cuoán

174
“Thöôïng Thö – saùch ghi cheùp thôøi thöôïng coå” (baûn dòch Voõ Ngoïc
Lieân, Traàn Kieát Huøng. Nxb Ñoàng Nai 1996, trang 156).
Ba loaïi nhö maët trôøi, maët traêng, caùc vì tinh tuù thì laøm tinh kyø, roàng
chæ y phuïc cuûa vua, hoå chæ y phuïc cuûa ñaïi thaàn theo söï phaân bieät ba loaïi
y phuïc khaùc nhau: coån mieän (cuûa vua), teä mieän, tuyeät mòch. Teân cuûa ba
loaïi quaàn aùo laø döïa vaøo hình veõ treân y phuïc maø goïi, nhö “coån” thì coù long
coån, coån mieän coù chín baäc trong ñoù coù long coån ñöùng ñaàu. Teä töùc laø chim
tró, teä trieàu coù baûy loaïi trong ñoù coù hoå ñöùng ñaàu.
Qua ñoaïn vaên treân thì baïn ñoïc nhaän thaáy raèng “coån mieän” (töùc
laø muõ cuûa vua) coù chín baäc. trong ñoù long coån ñöùng ñaàu; teä mieän töùc laø
caùi muõ coù hình chim tró cuûa caùc quan ñoäi. Veà hình aûnh muõ coù hình
töôïng roàng cuûa vua vaø muõ coù hình chim tró cuûa caùc quan – oaùi oaêm
thay – laïi ñöôïc chöùng toû treân troáng ñoàng cuûa neàn vaên minh Vaên Lang.
Xin baïn ñoïc xem laïi hình veõ sau ñaây.

Hình treân ñaõ ñöôïc daãn chöùng trong phaàn “Moät heä thoáng chöõ vieát
chính thöùc cuûa neàn vaên minh Vaên Lang” vôùi hình aûnh ngöôøi ñang ñoïc
vaên baûn. Baïn ñoïc deã daøng nhaän thaáy, treân muõ cuûa nhöõng hình ngöôøi
treân troáng ñoàng naøy theå hieän chieác ñaàu roàng vaø ñaàu chim phöôïng ñaõ
ñöôïc caùch ñieäu (raát lôùn, raát roõ neùt, raát deã nhìn) ñeå chöùng toû ñòa vò cuûa
ngöôøi ñoù. Neáu nhö hình veõ treân troáng ñoàng vaø nhöõng vaán ñeà y phuïc cuûa
vöông trieàu noùi treân trong kinh Thö chæ laø moät laàn truøng hôïp duy nhaát,
thì coù theå coi ñoù laø moät hieän töôïng ngaãu nhieân. Nhöng vaán ñeà laïi
khoâng phaûi ñôn giaûn nhö vaäy! Khi maø moät thieân ñöôïc coi laø quan
troïng nhaát cuûa kinh Thö: thieân Hoàng phaïm, laïi hoaøn toaøn mang noäi
dung cuûa ngöôøi Laïc Vieät vaø cuõng khoâng chæ döøng laïi ôû ñaáy. Ngöôøi vieát
xin ñöôïc ñaët vaán ñeà ñeå caùc baäc trí giaû minh xeùt vôùi ñoaïn trích daãn sau
ñaây (Vieät Lyù Toá Nguyeân, Kim Ñònh 1971):

175
 Trong maáy thieân ñaàu kinh Thö chöõ “Vieát” cuõng ñoïc vaø vieát laø “Vieät”.
“Vieát nhöôïc keâ coå” cuõng laø “Vieät nhöôïc keâ coå” [ =
]. Caùc nhaø chuù giaûi laâu ñôøi nhaát nhö Maõ Dung vaø Khoång An Quoác cuõng chæ
giaûi nghóa raèng ñoù laø caâu noùi giaùo ñaàu (phaùt ngöõ töø) nhöng khoâng ñöa ra lyù
do taïi sao laïi duøng caâu ñoù, taïi sao chöõ vieát vôùi Vieät laïi duøng laãn loän... Vì
theá maø coù caâu laäp lôø môû ñaàu “Vieät nhöôïc keâ coå”. Caû Maõ Dung laãn Khoång
An Quoác ñeàu cho chöõ “nhöôïc” laø thuaän, chöõ “keâ” laø khaûo. Vì theá caâu treân
coù nghóa raèng: “Ngöôøi Vieät thuaän theo yù vua xin keâ cöùu vieäc coå xöa”. Neáu
noùi “Vieát nhöôïc keâ coå” thì ra caâu vaên thieáu chuû töø. Coøn khi thay vaøo baèng
chöõ Vieät thì coù chuû töø laø ngöôøi Vieät, nhöng phaûi caùi phieàn laø ghi coâng ngöôøi
Vieät vaøo ñaàu kinh Thö khoâng tieän, neân cho raèng chöõ “Vieät” vôùi “Vieát” nhö
nhau...”
Qua phaàn trích daãn cuûa oâng Kim Ñònh, ngöôøi vieát khoâng nghó
raèng: “Vieät nhöôïc keâ coå” töùc laø “Ngöôøi Vieät thuaän theo yù vua xin keâ cöùu
vieäc coå xöa” vaø “ngöôøi Vieät coù coâng cheùp laïi kinh Thö cho neàn vaên
minh Trung Hoa”. Töø nhöõng söï phaân tích trong saùch naøy veà neàn vaên
minh Vaên Lang qua nhöõng coå thö Trung Hoa, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå
ñaët moät daáu hoûi hoaøi nghi veà nguoàn goác ñích thöïc cuûa kinh Thö. Phaûi
chaêng boä saùch noåi tieáng naøy coù nguoàn goác töø neàn vaên minh Vaên Lang?
Nhö vaäy, vôùi nhöõng daáu chöùng cuûa vaên minh Vaên Lang trong
kinh Thö, hoaøn toaøn khoâng theå cho raèng: y phuïc cuûa caùc vò vua thôøi
Nghieâu, Thuaán truøng hôïp moät caùch ngaãu nhieân vôùi nhöõng hình aûnh
treân troáng ñoàng. Hieän töôïng naøy chæ coù theå nhaän xeùt moät caùch hôïp lyù
raèng: y phuïc cuûa vöông trieàu ñöôïc nhaéc tôùi trong kinh Thö, chính laø y
phuïc cuûa vöông trieàu Vaên Lang. Vieäc gaùn gheùp cho vua Nghieâu, Thuaán
cheá taùc ra y phuïc cuõng gioáng nhö söï gaùn gheùp nhöõng hoïc thuaät cuûa vaên
minh Vaên Lang cho caùc vò vua coå ñaïi Trung Hoa, khi nhöõng hình aûnh
cuûa y phuïc vöông trieàu laïi ñöôïc theå hieän treân troáng ñoàng Laïc Vieät.
Neáu theo quan nieäm môùi cho raèng: thôøi Huøng Vöông chæ toàn taïi
khoaûng vaøi traêm naêm (theá kyû thöù VII tr.CN) vaø ñòa baøn nöôùc Vaên
Lang chæ voûn veïn ôû mieàn Baéc Vieät Nam, thì seõ khoâng theå lieân heä vaø coù
söï minh chöùng moät caùch chaët cheõ veà söï lieân quan giöõa y phuïc treân
troáng ñoàng Laïc Vieät vôùi vöông trieàu cuûa vua Nghieâu (khoaûng 2000
tr.CN) theå hieän trong kinh Thö; bôûi moät khoaûng caùch haøng vaïn daëm
veà ñòa lyù vaø haøng thieân nieân kyû veà thôøi gian.
Trôû laïi vaán ñeà y phuïc, qua söï so saùnh treân cho thaáy: söï coù maët
cuûa vua Nghieâu (2253 tr.CN) trong vieäc quy ñònh y phuïc vöông trieàu,
gaén vôùi hình aûnh treân troáng ñoàng Laïc Vieät (laø moät di vaät khaûo coå), ñaõ

176
chöùng toû moät caùch saéc xaûo raèng: neàn vaên minh Vaên Lang khoâng nhöõng
ñaõ cheá taùc ra y phuïc phoå bieán cho con ngöôøi trong xaõ hoäi, maø ôû taàng
lôùp treân ñaõ coù nhöõng y phuïc theå hieän söï trang troïng trong nghi leã quoác
gia vaø söï phaân bieät ngoâi thöù. Ñieàu naøy minh chöùng boå xung cho nhöõng
vaán ñeà ñöôïc ñaët ra ôû nhöõng phaàn treân vaø coù söï lieân heä tieáp noái nhö sau:
@ Hình ngöôøi treân troáng ñoàng maø giaùo sö Nguyeãn Khaéc Thuaàn
cho raèng: “hình ngöôøi ñang muùa” thöïc ra ñaây laø hình aûnh theå hieän nhöõng
ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc Vaên Lang ñang thöïc hieän nhöõng nghi leã quoác
gia. Ñieàu naøy ñöôïc minh chöùng qua hình aûnh ñaàu roàng vaø ñaàu chim
phöôïng treân nhöõng chieác muõ cuûa caùc ngaøi ñang ñoäi.
@ Töø ñoù ñaët vaán ñeà: Hình chöõ nhaät ñöôïc caùch ñieäu treân tay caùc
ngaøi chính laø nhöõng vaên baûn ñöôïc ñoïc trong khi høaønh leã. Tính vaên baûn
ñöôïc chöùng toû baèng neáp gaáp phía treân goùc hình chöõ nhaät. Giaû thuyeát
naøy boå sung vieäc minh chöùng cho söï toàn taïi moät heä thoáng chöõ vieát cuûa
ngöôøi Laïc Vieät.
@ Söï toàn taïi hình aûnh nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc Vaên Lang
treân troáng ñoàng laø: Vua = ñoäi muõ coù hình ñaàu roàng; ñaïi thaàn = ñoäi muõ
gaén hình chim phöôïng, ñaõ khaúng ñònh söï toàn taïi moät nhaø nöôùc coù toå
chöùc chaët cheõ ôû thôøi coå ñaïi, töông töï nhö caùc quoác gia coå ñaïi huøng
maïnh khaùc vaøo thôøi baáy giôø.
Chính nhöõng y phuïc ñaõ toàn taïi haøng thieân nieân kyû tröôùc Coâng
nguyeân trong neàn vaên minh Vaên Lang, ñaõ trôû thaønh caên nguyeân cho
baûn saéc vaên hoùa theå hieän trong y phuïc truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Vieät
Nam hieän nay.
Nhöõng laäp luaän vaø hình aûnh minh hoïa veà y phuïc thôøi Huøng Vöông
ôû treân ñöôïc boå trôï baèng moät phaùt hieän cuûa ngaønh khaûo coå nhö sau:
19.2.1.1 Tröôùc heát, ñoù laø tô taèm. Cuøng vôùi ngheà troàng luùa, ngheà taèm
tang coù töø raát sôùm. Trong nhöõng di chæ khaûo coå thuoäc haäu kyø ñaù môùi caùch
ñaây khoaûng 5000 naêm (nhö di chæ Baàu Troù), ñaõ thaáy coù daáu veát cuûa vaûi, coù
doïi xe chæ baèng ñaát nung. Ñeán giai ñoaïn Ñoâng Sôn (caùch nay khoaûng 3000
- 2500 naêm), hình ngöôøi treân troáng ñoàng ñeàu maëc aùo, vaùy vaø ñoùng khoá.
Caáy luùa vaø troàng daâu, noâng vaø tang - ñoù laø hai coâng vieäc chuû yeáu luoân gaén
lieàn nhau cuûa neàn noâng nghieäp Vieät Nam. Ngöôøi Haùn töø xöa cuõng luoân
xem ñoù laø hai ñaëc ñieåm tieâu bieåu nhaát cuûa vaên hoùa phöông Nam: ñoù chính
laø hai ñaëc ñieåm ñaàu tieân maø Töø Tuøng Thaïch keå ñeán trong cuoán Vieät giang

177
 löu vöïc nhaân daân (Kim Ñònh 1971a: 108); trong chöõ “Man” maø ngöôøi Haùn
duøng ñeå chæ ngöôøi phöông Nam coù chöùa boä truøng chæ con taèm. (Tìm veà
baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam - saùch ñaõ daãn)
Qua söï trình baøy ôû treân ñi ñeán moät söï nhaän xeùt raèng: nhöõng hình
aûnh con ngöôøi ôû traàn ñoùng khoá, neáu nhö coù ñöôïc nhaéc tôùi trong caùc di
vaät coù töø thôøi Huøng Vöông thì ñoù chæ laø theå hieän hình aûnh cuûa leã hoäi,
hoaëc mieâu taû caûnh ñang laøm vieäc.
Böùc tranh sau ñaây theå hieän leã hoäi daân gian coù töïa ñeà “Ñaùnh vaät”
thuoäc doøng tranh Ñoâng Hoà, mieâu taû trang phuïc ngöôøi tham gia leã hoäi
ôû traàn ñoùng khoá. nhöng chaéc chaén baïn ñoïc seõ khoâng nghó raèng y phuïc
phoå bieán trong sinh hoaït xaõ hoäi ôû thôøi ñieåm xuaát hieän böùc tranh naøy
ñeàu ôû traàn ñoùng khoá. Töông töï nhö voõ só Sumoâ cuûa Nhaät Baûn hieän ñaïi,
nhöng ñieàu chaéc chaén laø y phuïc cuûa ngöôøi Nhaät Baûn hieän ñaïi khoâng
phaûi laø y phuïc cuûa voõ só Sumoâ thöôïng ñaøi, töùc laø cuõng “ôû traàn ñoùng
khoá”.

Moät thôøi ñaïi ñaõ ñi vaøo huyeàn söû, chòu söï taøn phaù cuûa thôøi gian
lòch söû haøng ngaøn naêm vôùi ñoäi quaân chinh phuïc cuûa caùc trieàu ñaïi phong
kieán Baéc phöông. Nhöõng di vaät khaûo coå tìm ñöôïc thuoäc veà thôøi ñaïi
naøy, khoâng coøn ñuû ñeå chöùng minh moät caùch saéc xaûo cho y phuïc phoå
bieán cuûa con ngöôøi trong neàn vaên minh Vaên Lang. Nhöõng giaù trò vaên
hoùa trong trang phuïc chæ coøn duy nhaát chieác caùn dao ñoàng theå hieän moät
maãu y phuïc cuûa thôøi Huøng Vöông. Laøm sao coù theå tìm thaáy nhöõng boä

178
quaàn aùo trong nhöõng ngoâi coå moä coù nieân ñaïi caùch ñaây vaøi thieân nieân
kyû?
Nhöng may maén thay! Söï chu ñaùo cuûa toå tieân ñaõ ñeå cho con chaùu
coù nhöõng cô hoäi tìm veà coäi nguoàn cuûa neàn vaên hieán Vieät Nam. Ñoù laø
nhöõng di saûn vaên hoaù coøn löu truyeàn trong daân gian vaø nhöõng tia saùng
mong manh, môø aûo coøn soùt laïi trong nhöõng coå thö vaãn löu truyeàn haøng
thieân nieân kyû.
Do moät söï may maén, trong thôøi gian döï gioã Toå caùc vua Huøng 10
– 3 – Canh Thìn, ngöôøi vieát ñaõ tình côø phaùt hieän söï truøng khôùp nhöõng
hình aûnh giöõa coå vaät thôøi caùc vua Huøng vôùi nhöõng di saûn vaên hoùa daân
gian coøn laïi. Söï phaùt trieån minh chöùng tieáp noái vôùi tính hôïp lyù giöõa
nhöõng hieän töôïng lieân quan, laø moät ñieàu kieän caàn yeáu chöùng toû khaû
naêng phaûn aùnh thöïc teá cuûa giaû thuyeát veà y phuïc thôøi Huøng Vöông.
Trong laàn xuaát baûn naøy, ngöôøi vieát xin ñöôïc tieáp tuïc trình baøy
vôùi baïn ñoïc nhöõng söï phaùt hieän môùi veà y phuïc thôøi Huøng Vöông nhö
sau:
Trong saùch Luaän ngöõ, thieân Hieán vaán, khi nhaän xeùt veà vai troø
cuûa Quaûn Troïng ñoái vôùi nöôùc Teà vaø aûnh höôûng cuûa noù tôùi xaõ hoäi Trung
Hoa, chính ngaøi Khoång töû ñaõ noùi:
“Neáu khoâng coù Quaûn Troïng thì chuùng ta phaûi buùi toùc vaø vaét vaït aùo
beân taû nhö ngöôøi Man Di”
(Baïn ñoïc coù theå tìm thaáy caâu noùi ñaõ daãn cuûa Khoång töû ôû treân
trong haàu heát caùc saùch dòch ra Vieät ngöõ lieân quan ñeán Luaän Ngöõ, nhö:
Luaän Ngöõ – thaùnh kinh cuûa ngöôøi Trung Hoa; Nxb Ñoàng Nai 1996, Hoà
Só Hieäp bieân soaïn, Traàn Kieát Huøng hieäu ñính, trang 208; hoaëc ngay
trong cuoán Lòch söû vaên minh Trung Hoa taùc giaû Witt Durant, do Nguyeãn
Hieán Leâ dòch. Nxb Vaên Hoaù Thoâng Tin – 1997. trang 32 ...)
Quaûn Troïng – töôùng quoác nöôùc Teà thôøi Xuaân Thu – soáng vaøo
giai ñoaïn ñaàu theá kyû thöù 7 tröôùc Coâng nguyeân, khoâng roõ naêm sinh, maát
naêm 654 tr.CN, ngöôøi ñöa nöôùc Teà trôû thaønh moät cöôøng quoác, baù chuû
caùc chö haàu nhaø Chu. Ñaây laø thôøi ñieåm töông ñöông vôùi thôøi kyø maø
haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu caên cöù vaøo Vieät söû löôïc, cho raèng: Ñoù laø
giai ñoaïn khôûi ñaàu cuûa thôøi Huøng Vöông. Vieät söû löôïc vieát:
Vaøo thôøi Trang Vöông nhaø Chu (698 – 682 tr.CN), ôû boä Gia Ninh coù
ngöôøi laï duøng aûo thuaät khuaát phuïc caùc boä laïc, töï xöng laø Huøng Vöông”

179
 Nhö vaäy, qua söï trích daãn ôû treân baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy söï töông
ñöông saùt sao veà nieân ñaïi cuûa thôøi Quaûn Troïng (maát naêm 654 tr.CN vaø
thôøi Trang Vöông nhaø Chu: 698 – 682 tr.CN) vaø thôøi ñieåm laäp quoác
cuûa caùc Vua Huøng theo caùi nhìn môùi. Thaät laø moät söï voâ lyù, khi chính
Khoång töû giaùn tieáp thöøa nhaän moät neàn vaên minh phaùt trieån ôû ngay beân
caïnh ñòa baøn cö truù cuûa ngöôøi Hoa Haï, coù khaû naêng aûnh höôûng ñeán söï
phaùt trieån vaên hoùa cuûa neàn vaên minh naøy. Ñaõ coù nhaø nghieân cöùu cho
raèng: ngöôøi Man di ôû phía Baéc Trung Quoác(?). Treân thöïc teá, trong caùc
thö tòch coå chöõ Haùn chöa laàn naøo duøng töø “Man di” ñeå chæ gioáng ngöôøi
phöông Baéc Trung Hoa. Ngöôïc laïi, trong caùc thö tòch coå chöõ Haùn,
“Man di” laø töø ñöôïc duøng nhieàu laàn ñeå chæ ngöôøi Vieät. Töø “ngöôøi
Man” trong caâu noùi cuûa Khoång töû khoâng phaûi laø moät danh töø chung ñeå
chæ nhöõng toäc ngöôøi coù trình doä phaùt trieån khaùc nhau, cö nguï ôû mieàn
Nam soâng Döông Töû. ÔÛ ñaây, Khoång töû ñaõ noùi ñeán neàn vaên minh Laïc
Vieät. Ñeå chöùng toû ñieàu naøy, xin baïn ñoïc xem nhöõng hình di saûn vaên
hoùa daân gian Vieät Nam sau ñaây:
Hình aûnh maø ngöôøi vieát trình baøy vôùi baïn ñoïc ôû trang beân ñöôïc
cheùp laïi töø taïp chí Heritagf soá thaùng 9/ 10 naêm 1996 cuûa Cuïc Haøng
khoâng Vieät Nam. Hoaøn toaøn khoâng coù söû duïng kyõ thuaät vi tính ñeå laät
ngöôïc laïi böùc tranh. Baïn ñoïc coù theå kieåm chöùng ñieàu naøy qua tay phaûi
cuûa moät soá nhaân vaät cuøng ñöùng trong tranh. Chaéc chaén baïn ñoïc nhaän ra
ngay: ñaây chính laø hình nhaân vaät trong caùc troø muùa roái nöôùc, moät ngheä
thuaät daân gian ñoäc ñaùo cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Baïn ñoïc cuõng thaáy vaït aùo
cuûa nhaân vaät roái nöôùc naøy ôû phía beân “taû”(traùi). Ñeán ñaây, vaán ñeà ñöôïc
ñaët ra tieáp tuïc laø: caên cöù vaøo ñaâu ñeå nhöõng ngheä nhaân roái nöôùc truyeàn
thoáng taïc hình nhaân vaät coù vaït aùo beân “taû” naøy? Hieän töôïng caùc con
roái nöôùc coùvaït aùo beân traùi laø moät söï ngaãu nhieân hay xuaát phaùt töø moät
thöïc teá ñaõ toàn taïi töø coäi nguoàn vaên hoùa ñaõ saûn sinh ra noù?
Khi ñaõ haøng ngaøn naêm troâi qua, chuùng ta quen nhìn vaït aùo caøi
beân “höõu”, thì vaït aùo beân “taû” cuûa hình roái nöôùc lieân heä gì vôùi caâu cuûa
Khoång töû trong saùch Luaän ngöõ: “Neáu khoâng coù Quaûn Troïng thì chuùng ta phaûi
caøi vaït aùo beân taû vaø buùi toùc nhö ngöôøi Man di”. Nhöõng nhaân vaät roái nöôùc löu
truyeàn trong daân gian, phaûi chaêng ñaõ phaûn aùnh thöïc teá y phuïc sinh hoaït
cuûa thôøi kyø Huøng Vöông. Töø giaû thuyeát qua söï lieân heä treân ñöôïc minh
chöùng tieáp noái qua nhöõng hình aûnh sau ñaây.

180
181
 Hình döôùi ñaây laø moät hình gheùp ñöôïc cheùp laïi trong saùch Thôøi
ñaïi Huøng Vöông (saùch ñaõ daãn) chieác caùn dao baèng ñoàng mieâu taû y
phuïc thôøi Huøng Vöông vaø hình nhaân vaät roái nöôùc trong troø “Muùa Tieân”.

182
 Qua hình aûnh trình baày ôû trang beân, chaéc baïn ñoïc seõ nhaän thaáy
moät söï truøng hôïp hoaøn toaøn veà hình thöùc caùi muõ treân ñaàu hình roái nöôùc
vaø caùi muõ treân caùn dao ñoàng. Ngoaøi söï truøng hôïp veà caùi muõ, coøn moät soá
neùt tieâu bieåu khaùc treân y phuïc cuûa hai vaät theå naøy cuõng truøng hôïp gaàn
nhö hoaøn toaøn. Töø ñoù coù theå daãn ñeán söï lieân heä hôïp lyù cho moät caáu truùc
ñaëc thuø chung cuûa y phuïc thôøi Huøng Vöông qua y phuïc roái nöôùc. Töông
töï nhö chieác aùo daøi, aùo töù thaân cuûa Vieät Nam; maëc duø caùc nhaø taïo moát
hieän ñaïi coù theå caûi tieán taïo ra nhieàu kieåu khaùc nhau, nhöng hoï vaãn
phaûi giöõ laïi caáu truùc ñaëc thuø cuûa kieåu quaàn aùo naøy.
Vaán ñeà cuõng khoâng chæ döøng laïi ôû ñaây, khi chuùng ta tieáp tuïc so
saùnh chieác muõ treân hình caùn dao ñoàng – ñöôïc khaúng ñònh nieân ñaïi töø
thôøi Huøng Vöông – vôùi chieác noùn trong hình roái nöôùc “Muùa Tieân” vaø
chieác noùn treân hai böùc töôïng Tieân Dung vaø Ngoïc Hoa coâng chuùa hieän
ñang thôø ôû ñeàn Huøng Phuù Thoï döôùi ñaây:

Hình tö lieäu ñöôïc chuïp taïi ñeàn Huøng Phuù Thoï

TÖÔÏNG COÂNG CHUÙA THÔØI HUØNG

183
 Hieän nay, coù raát nhieàu troø roái nöôùc ñöôïc saùng taùc ngay thôøi hieän
ñaïi, hoaëc vaøo nhöõng theá kyû tröôùc (*). Nhöng troø “Muùa Tieân” laø moät
troø truyeàn thoáng coù töø raát laâu trong ngheä thuaät roái nöôùc Vieät Nam, taát
caû caùc ñoaøn roái ñeàu coù troø naøy. Do ñoù, hình roái nöôùc trong troø “Muùa
Tieân” naøy chaéc chaén ñaõ xuaát hieän töø thôøi xa xöa. Qua moät khoaûng
caùch thôøi gian cuûa hôn 1000 Baéc thuoäc, ngheä thuaät roái nöôùc ñöôïc ghi
nhaän laàn ñaàu tieân trong vaên bia Suøng Thò Dieân Linh – ñôøi Lyù – cuûa
chuøa Ñoäi Sôn (Huyeän Duy Tieân, tænh Nam Haø), töùc laø vaøo ñaàu thôøi
höng quoác cuûa Ñaïi Vieät, caùch ñaây caû ngaøn naêm. Nhöng ñieàu ñoù khoâng
coù nghóa raèng muùa roái nöôùc chæ xuaát hieän vaøo thôøi kyø naøy. Ñeàn thôø Toå
18 thôøi Huøng Vöông xaùc ñònh xaây döïng (hoaëc ñöôïc truøng tu vaøo theá kyû
XIV). Chieác caùn dao baèng ñoàng coù caùch ñaây khoaûng 2500 naêm vaø chæ
môùi ñöôïc phaùt hieän vaøi chuïc naêm gaàn ñaây. Nhöõng di vaät vaø di saûn vaên
hoaù naøy seõ minh chöùng söï toàn taïi vaø hình thöùc y phuïc daân toäc Vieät
thôøi Huøng Vöông, treân cô sôû laäp luaän lieân heä nhö sau:
Tröôùc heát chuùng ta phaûi khaúng ñònh raèng: troø “Muùa Tieân”, töôïng
coâng chuùa ñeàn Huøng vaø chieác dao ñoàng laø nhöõng saûn phaåm cuûa trí tueä
saùng taïo. Troø “Muùa Tieân” vaø töôïng coâng chuùa ñeàn Huøng ñeàu coù tröôùc
khi tìm ra chieác caùn dao ñoàng vôùi khoaûng caùch hôn 2000 naêm cho söï
saùng taïo ra hai vaät theå naøy. Do ñoù, noù khoâng theå ñöôïc coi laø söï sao
cheùp töø chieác caùn dao ñoàng hoaëc laø moät söï truøng khôùp ngaãu nhieân.
Hình thöùc toàn taïi gioáng nhau cuûa nhöõng di saûn vaên hoaù noùi treân cho
thaáy chuùng phaûi coù cuøng moät coäi nguoàn vaên hoaù cuûa söï saùng taïo ra noù,
tuy chöa xaùc ñònh ñöôïc thôøi ñieåm baét ñaàu cho hình thöùc toàn taïi cuûa noù.
Nhöng chaéc chaén khoâng theå sau thôøi Huøng Vöông. Nhöõng söï truøng
khôùp gaàn nhö hoaøn toaøn veà hình thöùc y phuïc cuûa nhöõng di saûn vaên hoaù
vôùi di vaät khaûo coå – ñöôïc tìm thaáy sau söï toàn taïi di saûn vaên hoaù – laïi
khaúng ñònh coäi nguoàn vaên hoaù vaø thôøi ñieåm baét ñaàu cho hình thöùc cuûa
noù laø thôøi ñaïi Huøng Vöông. Taát caû söï so saùnh vaø minh chöùng ôû treân, ñaõ
khaúng ñònh raèng: y phuïc daân toäc ngöôøi Laïc Vieät thôøi Huøng Vöông
ñöôïc phaûn aùnh qua y phuïc cuûa nhöõng nhaân vaät roái nöôùc. Vaø chính caâu

* Chuù thích: Hieän nay hình thöùc moät soá con roái nöôùc töông töï nhö vaäy, caùc ngheä nhaân
hieän ñaïi ñaõ cho vaït aùo sang beân phaûi, thu nhoû vaø baøy baùn ôû caùc gian haøng löu nieäm,
goïi laø kæ vaät löu nieäm veà di saûn vaên hoaù truyeàn thoáng Vieät Nam? Ñieàu naøy cuõng khoâng
coù gì laø laï khi haøng ngaøn naêm qua ñaõ taïo thaønh thoùi quen nhìn ngöôøi daøn oâng caøi vaït
aùo beân höõu. Do ñoù, söï toàn taïi cuûa con roái nöôùc caøi vaït aùo beân traùi ñaõ chöùng toû xuaát xöù
laâu ñôøi cuûa hình aûnh naøy.

184
noùi cuûa Khoång töû : “Neáu khoâng coù Quaûn Troïng thì chuùng ta phaûi buùi toùc vaø vaét
vaït aùo beân traùi nhö ngöôøi Man di roáì”, laïi laø moät söï lieân heä hôïp lyù tieáp theo,
cho thaáy nhöõng y phuïc naøy coù töø tröôùc theá kyû thöù VII tr.CN trong neàn
vaên minh Laïc Vieät.
Nhöõng söï lieân heä truøng khôùp nhöõng hieän töôïng lieân quan xuaát
phaùt töø moät söï suy lyù chuû quan cuûa ngöôøi vieát ñöôïc boå sung baèng moät
ñoaïn trong cuoán coå sôû trích daãn sau ñaây:
Toâ Ñoâng Pha cheùp raèng: ...Nöôùc Nam Vieät töø Tam Ñaïi trôû xuoáng,
khoâng ñôøi naøo deïp yeân caû. Ñôøi Taàn (246 - 207 tr.CN), tuy coù ñaët quan
chöùc cai trò, xong roài trôû laïi tình traïng mandi. Bì Ly môùi dieät ñöôïc nöôùc aáy
vaø chia laøm chín quaän. Nhöng ñeán ñôøi Ñoâng Haùn, laïi coù ngöôøi con gaùi laø
Tröng Traéc, khôûi binh rung ñoäng hôn 60 thaønh. Ñöông thôøi vua Theá Toå môùi
deïp yeân thieân haï, thaáy daân ñaõ moûi meät vaø chaùn vieäc duïng binh, beøn ñoùng
cöûa Ngoïc Quan töø taï Taây Vöïc. Phöông chi Nam Vieät laø choã hoang vieáng,
khoâng ñaùng phieàn luïy ñeán quaân ñoäi nhaø vua neáu khoâng phaûi Tuaân Töùc Haàu
(Maõ Vieän) chòu khoù ñaùnh deïp thì daân chín quaän vaãn khoaùc aùo beân traùi ñeán
baây giôø (*).

Qua ñoaïn trích daãn treân, chuùng ta laïi moät laàn nöõa thaáy tính hôïp
lyù giöõa caùc hieän töôïng vaø vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc vaït aùo caøi beân traùi
cuûa chín quaän Nam Vieät. Ñieàu naøy chöùng toû tính thoáng nhaát veà vaên
hoùa ôû vuøng ñaát nam soâng Döông Töû naøy hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi vaên
hoùa Hoa Haï. Söï hieän höõu cuûa vaên hoùa y phuïc caøi vaït beân traùi cuûa Nam
Vieät, lieân heä vôùi saùch luaän ngöõ cuûa Khoång Töû ñaõ chöùng minh raèng:
tröôùc theá kyû thöù 7 tr.CN, neàn vaên hoùa Laïc Vieät ñaõ laø moät neàn vaên hoùa
öu vieät cho khu vöïc. AÛnh höôûng cuûa neàn vaên hoùa naøy raát lôùn, ñeå neáu
khoâng coù Quaûn Troïng thì ngöôøi Haùn ñaõ phaûi caøi vaït aùo beân traùi nhö
ngöôøi Vieät. Ñaây chính laø ñieàu maø Khoång Töû cuõng ñaõ thöøa nhaän.
Nhö vaäy, cuøng vôùi taát caû nhöõng vaán ñeà ñöôïc minh chöùng lieân
quan ñeán thöïc traïng xaõ hoäi thôøi Huøng Vöông ñaõ cho thaáy moät söï töông
quan hôïp lyù, khaúng ñònh tính chaân xaùc cuûa coå söû Vieät Nam veà moät neàn
vaên hieán gaàn 5000 cuûa daân toäc Vieät. (tính töø 2879 tr.CN ñeán 2001)

Thôøi ñieåm hình thaønh ngheä thuaät roái nöôùc

ôû Vieät Nam
Nhöõng laäp luaän döïa treân nhöõng di saûn vaên hoaù coøn laïi cuûa ngöôøi
* Chuù thích: An Nam Chí Löôïc, Leâ Taéc, quyeån “Ñeä nhaát” muïc “Coå tích”. Vieän Ñaïi
hoïc Hueá 1961. Gs. Linh muïc Cao Vaên Luaän.

185
Laïc Vieät vaø moät di vaät khaûo coå may maén tìm thaáy ñöôïc, laø cô sôû ñeå
ngöôøi vieát cho raèng: Ngheä thuaät muùa roái nöôùc – ñaëc thuø cuûa vaên hoaù
daân gian Vieät Nam – coù xuaát xöù töø thôøi Huøng Vöông; töùc laø ít nhaát
haøng traêm naêm tr.CN, tröôùc khi neàn vaên minh Vaên Lang bò huyû dieät.
Bôûi vì, maëc duø nhöõng vaên bia coå nhaát ôû thôøi Lyù ghi nhaän veà muùa roái
nöôùcù. Nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø muùa roái nöôùc chæ xuaát hieän vaøo
thôøi kyø naøy. Nhöõng daáu chöùng veà y phuïc coøn laïi treân con roái nöôùc vôùi
moät di vaät khaûo coå vaøo thôøi Huøng Vöông vaø söï lieân quan cuûa noù vôùi
saùch Luaän Ngöõ – laø nhöõng chöùng tích caùch thôøi Lyù caû haøng ngaøn naêm
– ñaõ khaúng ñònh muùa roái nöôùc phaûi ñöôïc hình thaønh töø thôøi kyø naøy.
Neáu muùa roái nöôùc xuaát hieän vaøo thôøi Baéc thuoäc, hoaëc vaøo thôøi höng
quoác thì khoâng theå naøo giaûi thích ñöôïc söï lieân quan ñeán moät di vaät
khaûo coå coù hôn 1000 naêm tröôùc ñoù vaø vaït aùo vaét beân “taû” cuûa “ngöôøi
Man” maø Khoång töû noùi tôùi. Hieän töôïng “vaét vaït aùo beân traùi”laïi phuø
hôïp vôùi söï öùng duïng mang tính phoå bieán coù tính nguyeân taéc, lieân quan
ñeán con ngöôøi cuûa hoïc thuaät Ñoâng phöông coå; ñoù laø nguyeân taéc “Nam
taû, nöõ höõu”.
Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh quan nieäm raèng: Söï vaän ñoäng cuûa
AÂm Döông luoân chuyeån hoaù cho nhau. Trong AÂm coù Döông vaø ngöôïc
laïi. Phaùi Nam thuoäc Döông neân caøi aùo vaït beân traùi thuoäc AÂm; phaùi nöõ
thuoäc AÂm neân caøi vaït beân phaûi thuoäc Döông. Hieän töôïng “vaét vaït aùo
beân traùi” laïi laø moät chöùng tích nöõa chöùng toû thuyeát AÂm Döông Nguõ
haønh thuoäc veà ngöôøi Laïc Vieät vaø söï öùng duïng trong sinh hoaït vaø ñôøi
soáng xaõ hoäi. Hieän töôïng naøy boå sung cho luaän ñieåm veà nguoàn goác cuûa
nhöõng hoïc thuaät coå Ñoâng phöông coù xuaát xöù töø neàn vaên hieán Laïc Vieät.
Ñaây cuõng laø nhöõng daáu chöùng ñeå khaúng ñònh raèng: Neàn vaên minh Laïc
Vieät vaøo thôøi ñieåm theá kyû thöù 7 tröôùc Coâng nguyeân ñaõ phaùt trieån veà
nhieàu maët.
Vieäc lieân heä y phuïc cuûa caùc con roái nöôùc vaø xuaát xöù cuûa ngheä
thuaät daân gian Laïc Vieät naøy vôùi di vaät khaûo coå vaø thö tòch coå, coøn daãn
tôùi nhöõng söï lieân heä tieáp noái veà raát nhieàu vaán ñeà vaên hoaù xaõ hoäi lieân
quan ôû thôøi Huøng Vöông, nhö: aâm nhaïc, ngheä thuaät saân khaáu, ngheä
thuaät taïo hình v.v…
Töø nhöõng luaän ñieåm vaø daãn chöùng ôû treân, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå
ñeå khaúng ñònh raèng: Y phuïc thôøi Huøng Vöông ñaõ hoaøn chænh vaø ñònh
hình ôû taát caû caùc taàng lôùp trong xaõ hoäi, ôû caùc taàng lôùp treân ñaõ coù nhöõng

186
y phuïc trang troïng trong nhöõng nghi leã quoác gia.
Treân cô sôû nhöõng luaän ñieåm ñaõ trình baøy trong saùch naøy vaø moät
soá saùch ñaõ xuaát baûn cuøng taùc giaû, ngöôøi vieát xin trình baøy söï phuïc cheá
vaø nhöõng minh chöùng lieân heä veà y phuïc cuûa caùc thaønh phaàn xaõ hoäi khaùc
cuûa neàn vaên minh Laïc Vieät, qua so saùnh nhöõng di vaät, thö tòch coå vaø
nhöõng daáu aán coøn ghi laïi trong vaên hoùa daân gian cuûa caû Vieät Nam vaø
Trung Quoác vôùi söï lieân heä trong moái töông quan hôïp lyù cuûa noù.

187