You are on page 1of 175

TRNG I HC M TP.

HCM

KHOA HC GIAO TIP

Th.S NGUYN NGC LM


Bin son

TRNG I HC M TP.HCM

TI LIU HNG DN HC TP
KHOA HC GIAO TIP
Bin son: Th.S NGUYN NGC LM

THNH PH H CH MINH

Mc Lc
Mc Lc ................................................................................................ 3
BI GII THIU ............................................................................... 17
U

1. V TR MN HC TRONG CHNG TRNH O TO: ... 17


2. MC TIU CA MN HC: ................................................... 17
3. NI DUNG KHI QUT CA MN HC: ........................... 18
1. Giao tip v truyn thng; ....................................................... 18
2. Hnh vi giao tip v h thng tc ng n hnh vi .............. 18
3. Cc nhu cu c bn ca con ngi; ........................................ 18
4. Khi nim bn thn ................................................................. 18
5. Giao tip khng li ................................................................. 18
6. Giao tip c li ....................................................................... 18
7. Cc k nng trong giao tip .................................................... 18
8. Tm l nhm ........................................................................... 18
9. Lnh o v cc phong cch lnh o. ................................... 18
4. PHNG PHP HC TP: ..................................................... 19
5. TI LIU THAM KHO........................................................... 20
BI 1 ................................................................................................... 22

GIAO TIP V TRUYN THNG .................................................. 22


1. GII THIU KHI QUT: ....................................................... 22
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 1: ........... 22
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI 1 .......... 22
NI DUNG BI HC 1 ................................................................. 23
1.1. Khi nim giao tip: ............................................................. 23
1.2. Khi nim truyn thng: ...................................................... 25
1.3. Tin trnh truyn thng: ....................................................... 25
1.4. Knh truyn thng:............................................................... 27
1.5. Phong cch giao tip: ........................................................... 27
1.6. n tng ban u: ................................................................ 28
1.7. Nhn thc v truyn thng: .................................................. 30
QU TRNH NHN THC: ......................................................... 31
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC V SAU
KHI HC: ....................................................................................... 34
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM: .................... 34
6. BI TP: .................................................................................... 35
* Bi tp 1: Tm hiu ngun gc cch nhn vn , thi trc
mt vn : .................................................................................. 35

* Bi tp 2: Nc thang gi tr trong giao tip: ............................. 35


7. CU HI: ................................................................................... 36
Hng dn tr li cc cu hi: ........................................................ 37
BI 2 ................................................................................................... 38
HNH VI GIAO TIP V H THNG TC NG N HNH
VI GIAO TIP .................................................................................... 38
1. GII THIU KHI QUT: ....................................................... 38
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 2: ........... 38
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI 2 .......... 39
NI DUNG BI HC 2 ................................................................. 39
1. KHI NIM HNH VI GIAO TIP: ........................................ 39
2. H THNG TC NG N HNH VI ................................ 41
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC V SAU
KHI HC: ....................................................................................... 47
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM: .................... 47
6. CC CU HI: .......................................................................... 48
Phn hng dn tr li: ................................................................... 49
BI 3 ................................................................................................... 51
CC NHU CU C BN CA CON NGI ................................ 51

1. GII THIU KHI QUT: ....................................................... 51


2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 3: ........... 51
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI 3:......... 52
NI DUNG BI HC 3 ................................................................. 52
1. NC THANG NHU CU C BN CA ABRAHAM
MASLOW: ...................................................................................... 52
1.1. Nhu cu sinh l (nhu cu c sinh tn): ............................ 54
1.2. Nhu cu c an ton: ......................................................... 54
1.3. Nhu cu x hi ..................................................................... 55
1.4. Nhu cu c tn trng:....................................................... 56
1.5. Nhu cu t khng nh mnh (t th hin): .......................... 57
2. C IM CA CC NHU CU C BN CA CON
NGI ............................................................................................ 58
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC V SAU
KHI HC: ....................................................................................... 59
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM: .................... 60
6. CU HI: ................................................................................... 60
Phn hng dn tr li: ................................................................... 61
BI 4 ................................................................................................... 63
KHI NIM BN THN .................................................................. 63
6

1. GII THIU KHI QUT: ....................................................... 63


2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 4: ........... 63
3. Hng dn hc ni dung c bn ca bi 4:................................. 64
NI DUNG BI HC 4 ................................................................. 64
1. KHI NIM BN THN. ......................................................... 64
1.1. Khi nim bn thn mang nhiu hnh thc khc nhau:........ 65
1.2. Cc khuynh hng ca khi nim bn thn: ........................ 66
1.3. S chuyn bin ca khi nim bn thn: ............................. 67
2. CA S JOHARI: ...................................................................... 68
2.1. M t ca s Johari .............................................................. 68
2.2. Thng tin phn hi: .............................................................. 70
2.3. T bc l: ............................................................................. 71
3. C CH PHNG V: ............................................................... 72
3.1. Phn ng hung tnh: ............................................................. 74
3.2. Phn ng chy trn, rt lui: .................................................. 74
3.3. Phn ng tha hip hoc thay th: ....................................... 75
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC V SAU
KHI HC: ....................................................................................... 77
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM: .................... 78

6. BI TP: .................................................................................... 78
* Bi tp 1: V biu tng .......................................................... 78
* Bi tp 2: in vo ch trng: ................................................. 79
* Bi tp 3: Ca s Johari. .......................................................... 79
7. CC CU HI: .......................................................................... 80
Phn hng dn tr li: ................................................................... 80
BI 5 ................................................................................................... 82
GIAO TIP KHNG LI .................................................................. 82
1. GII THIU KHI QUT: ....................................................... 82
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 5: ........... 82
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI 5:......... 82
NI DUNG BI HC 5 ................................................................ 83
1. GIAO TIP KHNG LI : ........................................................ 83
2. GIAO TIP BNG MT ........................................................... 84
3. NGN NG THN TH. ......................................................... 85
4. GING NI: ............................................................................... 87
5. S DNG KHNG GIAN (KHONG CCH): ...................... 88
6. MI TRNG: .......................................................................... 89

7. S IM LNG: ............................................................................ 89
8. THI GIAN: ............................................................................... 89
9. NG CHM: ........................................................................... 89
10.

NM BC TO N TNG U TIN TRONG

GIAO TIP KHNG LI: ............................................................. 90


11. KIM CH NAM HIU NGN NG CA C TH: ....... 91
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC V SAU
KHI HC: ....................................................................................... 92
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM: .................... 93
6. BI TP: .................................................................................... 93
* Bi tp 1: Ngn ng c ch: ..................................................... 93
* Bi tp 2: Nhn khi giao tip .................................................... 95
7. CC CU HI: .......................................................................... 95
Hng dn tr li: ........................................................................... 95
BI 6 ................................................................................................... 97
GIAO TIP C LI ........................................................................... 97
1. GII THIU KHI QUT BI 6: ............................................ 97
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 6: ........... 97
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI 6:......... 97

NI DUNG BI HC 6 ................................................................. 98
1. GIAO TIP C LI: .................................................................. 98
2. S KHC BIT NHAU V NGN NG V NGHA CA
T: .................................................................................................. 99
3. S KHC NHAU TRONG TRUYN THNG C LI GIA
NAM V N: ............................................................................... 102
4. TRUYN THNG C LI HIU QU: ................................ 102
5. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC V SAU
KHI HC: ..................................................................................... 103
6. CC TI LIU C TH THAM KHO THM: .................. 104
7. BI TP : LNG NGHE CM XC TRONG TRUYN
THNG C LI: ......................................................................... 104
7. CC CU HI: ........................................................................ 105
Hng dn tr li: ......................................................................... 106
BI 7 ................................................................................................. 107
CC K NNG TRONG GIAO TIP ............................................ 107
1. GII THIU KHI QUT: ..................................................... 107
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 7: ......... 107
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI 7:....... 107
NI DUNG BI HC 7 ............................................................... 108

10

1. K NNG GIAO TIP: ......................................................... 108


1.1. K nng nh hng. .......................................................... 108
1.2. K nng nh v. ................................................................. 108
1.3. K nng iu khin. ........................................................... 109
2. K NNG LNG NGHE: ....................................................... 109
2.1. Lng nghe hiu qu l lng nghe c ngha thm kn ca
cu ni ....................................................................................... 110
2.2. Nhng tr ngi cho vic lng nghe tt:.............................. 112
3. CC NGUYN TC TRONG GIAO TIP: ........................... 113
3.1. Thu cm. ........................................................................... 113
3.2. Trch nhim ....................................................................... 114
3.3. S tin tng ........................................................................ 114
3.4. Nhn thng ip ................................................................. 115
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC V SAU
KHI HC: ..................................................................................... 115
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM: .................. 115
6. BI TP: ................................................................................. 116
* Bi tp 1: K nng lng nghe ................................................. 116
* Bi tp 2: K nng phn hi tch cc ..................................... 117

11

*Bi tp 3: Bn th thc hin nhng iu ch dn trong bi hc


(phn k nng lng nghe) vi mt ngi quen bit v bn s nhn
thy ngi y thch th hn khi giao tip vi bn v bn bit quan
tm v hiu h. .......................................................................... 117
7. CC CU HI: ........................................................................ 117
Hng dn tr li: ......................................................................... 118
BI 8 ................................................................................................ 119
NNG NG NHM ................................................................... 119
1. GII THIU KHI QUT: ..................................................... 119
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 8: ......... 119
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI 8:....... 119
NI DUNG BI HC 8 ............................................................... 120
1.KHI NIM NHM NH: ...................................................... 120
2. TM QUAN TRNG CA NHM NH TRONG CUC
SNG: ........................................................................................... 121
3. TI SAO NHM NH GIP C NHN THAY I HNH
VI? ................................................................................................. 122
4. CC C IM TM L CA NHM NH:................... 123
4.1.Mi tng tc: ..................................................................... 123
4.2.Chia s cc mc tiu: .......................................................... 123

12

4.3.H thng cc quy tc: .......................................................... 124


4.4.C cu chnh thc v phi chnh thc: ................................. 124
4.5.Vai tr:................................................................................. 124
5. CC VAI TR C TH HIN TRONG NHM NH.... 125
5.1 Nu chng ta phn loi theo hng v cng vic, hng v
cng c nhm v cc vai tr lin quan n nhu cu c nhn th c
th ghi nhn nh sau: ................................................................ 127
5.2Sp xp mt s vai tr theo hng chng - theo v hng ch
ng - th ng. ........................................................................ 129
5. CC BC K NNG V K THUT LNH O TRONG
TIN TRNH NHM ................................................................... 132
7. NHNG IU CN QUAN ST KHI CHNG TA IU
HNH SINH HOT NHM: ...................................................... 136
8. CC GIAI ON PHT TRIN CA NHM: .................... 137
8.1. Giai on 1: giai on hnh thnh (thnh lp). .................. 137
8.2. Giai on 2: Quyn lc v kim sot. ............................... 138
8.3. Giai on 3: Giai on n nh (thn mt): ...................... 138
8.4. Giai on 4: Giai on trng thnh.................................. 139
8.5. Giai on 5: Giai on kt thc. ........................................ 139
9. CC C IM CA NHM HIU QU V KM HIU
QU. ............................................................................................. 139
13

9. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC V SAU


KHI HC: ..................................................................................... 140
10. CC TI LIU C TH THAM KHO THM: ................ 141
11. BI TP: ................................................................................ 142
12. CC CU HI: ...................................................................... 142
Hng dn tr li: ......................................................................... 143
BI 9 ................................................................................................. 144
LNH O V CC PHONG CCH LNH O TRONG
NHM NH ..................................................................................... 144
1. GII THIU KHI QUT: ..................................................... 144
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 9: ......... 144
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI 9:....... 144
NI DUNG BI HC 9 ............................................................... 145
1. KHI NIM LNH O. ..................................................... 145
2. LNH O NH TH NO? .............................................. 146
2.1. Cc phong cch lnh o ................................................... 146
2.2.Tp th nhm vin:.............................................................. 148
2.3.Tnh hung lnh o: .......................................................... 150
2.4.C tnh ca ngi lnh o: ................................................ 150

14

3. LNH O HIU QU: ....................................................... 151


4. MI TNG QUAN GIA 3 YU T: VN , LNH O
V NHM VIN: ........................................................................ 155
5. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC V SAU
KHI HC: ..................................................................................... 156
6. CC TI LIU C TH THAM KHO THM: .................. 156
6. BI TP: .................................................................................. 157
* Bi tp 1. Trc nghim chn la phong cch lnh o .......... 157
* Bi tp 2. Trc nghim t pht hin phong cch lnh o ca
mnh ........................................................................................... 160
7. CC CU HI: ........................................................................ 161
Hng dn tr li: ......................................................................... 162
PHN KT ....................................................................................... 163
1. S KHC BIT GIA NAM V N TRONG TRUYN
THNG: ........................................................................................ 163
2. KIM CH NAM GIP GIAO TIP HIU QU...................... 164
3. MI IU T RN LUYN KH NNG GIAO TIP
TT ............................................................................................... 165
TM TT NI DUNG TON B MN HC .............................. 167
MT S CU HI N TP ........................................................... 169

15

PHN P N ................................................................................ 171

16

BI GII THIU
Cho mng cc bn hc vin n vi chng trnh
o to t xa ca i hc M TP. H Ch Minh

1. V TR MN HC TRONG CHNG TRNH O


TO:
Xin cho bn, chc mng bn chn ngnh hc ny. Hy
vng l bn cm thy thch th khi hc mn hc ny. y l mn
hc c ging dy hc k u tin ca chng trnh o to
ngnh X hi hc v ngnh Cng tc x hi vi thi lng 45 tit
hc, thuc khi kin thc gio dc i cng. Tuy nhin ni
dung mn hc c bin son theo hng phc v cho chuyn
ngnh v cc phng php v k nng trong ngnh X hi hc
cng nh Cng tc x hi u da trn nn tng ca mi quan h
giao tip gia c nhn vi c nhn v giao tip trong nhm nh.
Qua mn hc ny, bn s c chun b mt s kin thc v k
nng c bn trc khi hc cc mn hc thuc chuyn ngnh
trong cc hc k sau.
2. MC TIU CA MN HC:
Mn hc cung cp cho bn nhng khi nim c bn v l
thuyt truyn thng v giao tip, vai tr v ngha ca truyn
thng v giao tip trong i sng x hi ni chung, v trong cng
tc x hi cng nh pht trin cng ng ni ring. Mn hc
cng cp n cc k nng v s vn dng truyn thng giao
tip trong thc hnh cng tc x hi c nhn, nhm v pht trin

17

cng ng.
Thng qua mn hc ny, bn s nhn thc c s cn
thit v tm quan trng ca truyn thng v giao tip, ng thi
t c mt s k nng nhm gip truyn thng v giao tip t
hiu qu trong cc hot ng x hi v thc thi ngh nghip.
iu c bn l qua mn hc bn c th t nh gi bn thn t
khm ph v mnh trc khi hc tr thnh mt nhn vin x hi,
mt nh x hi hc chuyn nghip c th hiu v h tr c
c nhn, nhm v cng ng trong cng tc pht trin.
3. NI DUNG KHI QUT CA MN HC:
Mn hc bao gm cc ni dung c trnh by trong 9 bi
hc:
1. Giao tip v truyn thng;
2. Hnh vi giao tip v h thng tc ng n hnh vi
3. Cc nhu cu c bn ca con ngi;
4. Khi nim bn than
5. Giao tip khng li
6. Giao tip c li
7. Cc k nng trong giao tip
8. Tm l nhm
9. Lnh o v cc phong cch lnh o.

18

Nhng bi 1 n bi 7 ch trng n t nhn thc bn


thn, mt nn tng ca giao tip gia ngi v ngi. Bi 8 v 9
gip bn hiu c nhng vn trong mi tng tc khi ta sinh
hot mt nhm nh.
c th thit lp mi quan h giao tip tt, bn cn
nhn thc v mt s k nng trong truyn thng c li v khng
li, nhn bit v con ngi ca mnh, mnh ang nc thang ca
nhu cu no trong cuc sng hin ti, do u chng ta c hnh vi
trong mi quan h vi ngi khc, ci g thc y chng ta hnh
ng trong giao tip, ti sao chng ta c nhu cu gia nhp nhm
nh v nhm nh nh hng n chng ta v gip cho chng ta
iu g.
4. PHNG PHP HC TP:
c th t hc tt mn hc ny, bn cn thu xp theo
s hng dn nh sau:
Nn c thi kha biu hc tp ph hp vi thi gian sinh
hot ca c nhn.
Cn c ni yn tnh hc.
c tht chm bi hc v t lin h vi thc t cuc sng
v tri nghim ca bn thn trong mi quan h giao tip. Khi hc
hoc khi tham kho ti liu, bn cn lin h l thuyt vi kinh
nghim bn thn tri qua trong qu kh ca mnh c th hiu
r v mnh hn, t iu chnh v ng dng trong thc t cuc sng
ca mnh vi nhng ngi chung quanh mnh, chnh l iu
kin c th thit lp mi quan h giao tip hiu qu.
Ch n nhng chi tit, chnh quan trng trong bi

19

hc thng c vit nghing.


Kim tra li kin thc thng qua bi tp v cc cu hi.
Bn th t tr li trc cc cu hi v sau kim tra li sau vi
phn hng dn.
Tham kho thm cc ti liu, gio trnh c nu trong
ti liu hng dn ny hoc vo mng tm hiu thm thng
qua a ch Website: http://www.ou.edu.vn (bm chut phi vo
logo cc bn tay bn phi di ca trang web, tm mc tm l
x hi).
Nu c bn hc cng mn hc th c th trao i vi nhau
v mt chi tit no trong bi hc gip thm sng t vn .
C th trao i vi ging vin qua a ch E-mail:
nlam69@hcm.vnn.vn
5. TI LIU THAM KHO
c th tm hiu su hn vn , bn c th tham kho
thm cc ti liu, gio trnh sau:
1. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
HMBC Tp. HCM, 1998.
2. R. Martin Chazin v Shela Berger Chazin, Hnh vi con
ngi v Mi trng x hi, Ni dung tp hun ca H
Fordham, Khoa PNH,1997.
3. Paul

Hersey,

Ken

Blanc

Hard,

Management

of

Organisational Behavior, NXB Chnh tr, H Ni, 1995 (bn


dch).
4. PTS Nguyn vn Dnh v Nguyn vn Mnh, Tm L v

20

ngh thut giao tip, ng x trong kinh doanh du lch, NXB


Thng k, H Ni, 1995.
5. Mary Munter, Chin lc v k nng trong giao tip kinh
doanh, Nh XB ng Nai, 1995.
6. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip,
Khoa Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP. HCM,1993.
7. Pamella Klein Odhner, Gii thiu thc hnh cng tc x
hi, sch hng dn tp hun, Tp 1, 7.1998
8. Ti liu tp hun, K nng giao tip, Shatec, Singapore,
2000.
9. ng Phng Kit v Nguyn Khc Vin, Tm L hc
i sng, NXB KHXH, H Ni, 1994.
10. Erhard Thiel, Hnh vi giao tip, Nh XB Tr, 1996.
11. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v
phng tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM,1996.
Bn sn sng cha? By gi, chng ta bt u bi 1 nh.

21

BI 1

GIAO TIP V TRUYN THNG

1. GII THIU KHI QUT:


Thng qua bi 1, bn s ln lt i vo cc vn c bn
ca giao tip v truyn thng: Cc khi nim giao tip v truyn
thng, cc yu t cu thnh truyn thng khi giao tip vi ngi
khc, tin trnh truyn thng qua cc bc, cc knh truyn
thng, phong cch giao tip, n tng ban u khi giao tip ln
u vi ngi l, cc yu t chi phi nhn thc ca con ngi khi
l gii cc thng ip trao i vi nhau trong truyn thng giao
tip.
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 1:
Sau khi hc xong bi 1 ny, bn c th:
- C nhng kin thc c bn v giao tip v truyn thng,
v n tng ban u trong giao tip, bc thun li cho qu trnh
giao tip sau ny.
- Hiu c cc yu t cu thnh truyn thng c th
quan tm nhiu hn khi giao tip
- Hiu c nhng cn tr khi pht v nhn thng ip
trong tin trnh truyn thng
- Hiu c vai tr ca nhn thc trong cch l gii cc
thng ip khi truyn thng.
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI

22

1
Trong bi 1 ny, khi t hc bn cn t mnh trong bi
cnh giao tip gia hai ngi, lin h n kinh nghim ca mnh
khi giao tip vi ngi khc. c th d dng hiu cc bi
sau, bn cn nm r cc khi nim c bn trong bi ny.
NI DUNG BI HC 1
Truyn thng gn lin vi mi quan h giao tip, chu s
tc ng ca nhiu yu t, din bin theo mt tin trnh n gin
v phc tp v ty thuc vo cc knh truyn thng. Gy n
tng ban u trong ln u giao tip u tin s gip ta thnh
cng hn trong qu trnh thit lp mi quan h.
1.1. Khi nim giao tip:
Giao tip l mt qu trnh thit lp mi quan h hai chiu
gia mt ngi vi mt ngi hoc vi nhiu ngi xung quanh,
lin quan n s truyn t thng ip v s p ng vi s
truyn t y. Giao tip l mt qu trnh qua chng ta pht v
nhn thng tin, suy ngh, c kin v thi c c s
thng cm v hnh ng. Tm li, giao tip l mt qu trnh chia
s qua thng ip sn sinh p ng.
Giao tip l qu trnh ni, nghe v tr li chng ta c
th hiu v phn ng vi nhau. Giao tip tri qua nhiu mc ,
t thp n cao, t s e d b ngoi n vic bc l nhng tnh
cm su kn bn trong:

Mc u tin: X giao (cn d dt trong trao i,

dng li mc cho hi thm nhau ngn gn, ni v nhng vn


23

v thng v pht).

Ni chuyn phim: Ni v ngi khc, khng c mt,

trnh ni v bn thn v ngi i din.

Trao i cc tng khi mi quan h tr nn thn thit

hn, ni v mnh hoc ngi i din.

Trao i cm ngh: bc l tnh cm ca mnh vi ngi

i din, ni v nhng iu mnh yu, mnh ght.. . chia s vi


nhau nim vui bun trong cuc sng.

Trao i thn tnh: Mc cao nht ca giao tip.

Ngi ta c th trao i mt cch ci m nhng cm ngh v tnh


cm, nhng nim tin v kin vi ngi khc m khng s
nhng iu mnh ni ra s b t chi hoc khng c chp
nhn.
Mc ch chnh yu ca s giao tip ca con ngi l
nhm tha mn cc nhu cu c bn ca mnh. S kho lo trong
giao tip l lm sao th hin c suy ngh v tnh cm ca mnh
cho ngi khc c th hiu c. Giao tip c thc hin
di nhiu hnh thc: trc tip, mt i mt hoc gin tip nh
qua th vit, in thoi, qua chat, email
Giao tip trc tip din ra nh th no gia hai ngi
hoc nhiu ngi?
u tin ta c c tng hay mt hnh nh trong u,
ta quyt nh rng ta mun chia s iu vi ngi khc, ri ta
bt u chuyn kin ca mnh bng li ni hoc c ch.. . cho
ngi khc. Ta c th dng li ni, ng chm, ngn t hoa
m... Theo Peter Drucker, chnh ngi nhn thng ip mi
ng l ngi giao tip v ch c s giao tip khi c ngi nghe

24

v p ng. S kin tip theo l ngi nhn thng ip ca ta


nh th no, tt nhin l nh nghe, nhn, cm gic.. . v cui
cng hiu c iu c chuyn giao. Tin trnh cng c
gi l tin trnh truyn thng.
1.2. Khi nim truyn thng:
Truyn thng trong giao tip l mt tin trnh trao i cc
thng ip c li v khng li nhm hiu, pht trin v nh
hng n cc mi quan h ngi v ngi.
Trong truyn thng, c nhiu yu t tc ng ln nhau v
din bin lin tc, bao gm:
o

Ngun pht: Ngi pht ra thng ip (c li hoc

khng li)
o

Ngi nhn thng ip

Cc gic quan cm nhn (th gic, thnh gic, khu

gic, v gic v xc gic).


o

Cc yu t cha ng thng ip (nh ging ni, c

ch, thi gian)


o

Ni dung thng ip (c li hoc khng li).

S p ng: c th tch cc hoc tiu cc (thch hoc

khng thch)
o

S phn hi bng li ni hoc ngn ng khng li

hoc c hai cng lc.


o

Bi cnh giao tip (ph hp hoc cha ph hp).


1.3. Tin trnh truyn thng:

Tin trnh truyn thng c th n gin ln phc tp. Mt

25

chu trnh truyn thng din ra trong mt thi gian rt ngn v bao
gm 8 bc nh sau.
nh hng bn ngoi c th lm mo m thng ip
A

(Knh truyn thng)

1.M ha
thng ip

2. Chuyn
thng ip

3. Nhn
thng ip

4. Gii m
thng ip

8. Gii m
TPH

7. Nhn TPH

6. Chuyn
TPH

5. M ha
TPH

Ch thch: TPH = thng ip phn hi


Bng 1: Tin trnh truyn thng

A l ngi ni, m ha thng ip, chuyn thng ip


cho ngi B nghe, B nhn thng ip, gii m v m ha thng
ip phn hi, chuyn li cho A, A nhn thng ip phn hi v
gii m thng ip phn hi ny. Tin trnh ny tip tc.
Bn cn lu : Mi thng ip gi i cn ty thuc vo
s khc bit nhau gia gic quan v kinh nghim ca ngi gi
v ngi nhn. Cho nn thng ip gi i v thng ip nhn kh
m hon ton ging nhau. S chnh lch trong truyn thng
thng xy ra do s nh hng ca cc yu t nh c tnh con
ngi, bi cnh giao tip, khong cch, tm trng, cm xc lc
giao tip, kinh nghim, nhn thc vn , nc thang gi tr, vn
ha, thi gian, mc tiu v mong i trong giao tip, k nng
giao tip... Mt s yu t k trn cng gp phn vo vic nh

26

hnh mt phong cch giao tip ca tng c nhn khi n tui


trng thnh.
1.4. Knh truyn thng:
Knh truyn thng l phng thc chuyn thng ip t
ngi ny sang ngi khc, th d nh knh truyn thng bng
ch vit (th t, bo co v cc hnh thc tng t khc).
Nhng knh truyn thng bng li l in thoi, truyn
hnh, radio, v nhng phng tin thng tin i chng tng t
khc.
Knh truyn nhng thng ip khng li l nhng gic quan
ca chng ta nh xc gic, th gic, khu gic, thnh gic v v gic.
Cn phi thn trng khi la chn knh truyn thng bi
v n c nh hng quyt nh n mc thnh cng ca vic
chuyn thng ip.
1.5. Phong cch giao tip:
Phong cch giao tip l h thng phng thc ng x n
nh ca mt c nhn vi ngi khc trong mt hon cnh v mt
cng vic nht nh (bao gm c ch, li ni, hnh ng).
Cc c tnh ca phong cch giao tip:
Phong cch giao tip mang hai c tnh: tnh chun mc
v tnh linh hot khi con ngi giao tip trong x hi.
Tnh chun mc (phn cng):

27

Tnh chun mc c biu hin do nhng quy c v


mt o c, phong tc tp qun, l gio...(cn c gi l ci
chung). N cu thnh nn tng phong cch giao tip ca tng dn
tc theo khun kh vn ha chung.
Tnh linh hot (phn mm):
Tnh linh hot c biu hin do trnh kin thc, kinh
nghim, trng thi tm l, la tui, gii tnh, c im ngh
nghip...(cn c gi l ci c bit).
Chnh phong cch giao tip ca tng c nhn cng thm
mt s c im ring bit ni bt khc nh kh nng am hiu
hay khng ngi khc, cch ng x, kin thc hoc hnh thc
bn ngoi.. . c th to mt n tng ban u tch cc hay tiu
cc i vi i tng giao tip.
1.6. n tng ban u:
Khi gp nhau ln u, ng thi con ngi va nhn xt
v nh gi va c thin cm hay c cm ngay t pht u tin
vi i tng giao tip.
S nh gi y bt ngun t cc yu t nh sau:

Cm tnh: (yu t chim u th) do

hnh thc bn ngoi, hnh dng, c ch, iu b, trang phc,


ging ni, li ni.

L tnh: (yu t mang tnh lgc) do phm cht

c nhn nh tnh kh, tnh cch, nng lc, kin thc, cch ng
x

28

Xc cm: do biu hin tnh cm (yu thch,

ght) theo mc hp dn thm m bn ngoi v phm cht


ca c nhn i tc trong giao tip.
V vy, cch thc chng ta xut hin trc mt ngi
khc nh hng mnh n cch ngi khc phn ng tch cc
hay tiu cc i vi ta. n tng u tin l n tng lu bn
nht.
Tin trnh ny c phn tch mt cch chi tit nh sau gia
hai c nhn (A v B) nh gi nhau trong ln giao tip u tin:
Ni / c ch

Cm nhn

ng c

Cch nhn

Cm xc

Suy ngh

Suy ngh

Cm xc

Cch nhn

ng c

Cm nhn

Ni / c ch

Bng 2: C ch nh gi nhau ca hai ngi


trong ln giao tip u tin

29

Khi A gp B, dng v bn ngoi, c ch, ging ni, thi


ca B lm cho A c cm xc thch hoc khng thch khi tip
xc v t c ng c thc y mong mun duy tr giao tip
hay khng.
Tuy nhin, thc t cuc sng khng t ngi rt bnh
thng nn khng gy c n tng g c bit cho nhng
ngi i din trong ln u tin gp g, nhng v sau c th h
li ni bt ln qua mt s kin no .
1.7. Nhn thc v truyn thng:
Trong kinh nghim giao tip ca chng ta, nhng tr ngi
trong truyn thng khng nh do cch thc nhn thc ca mi
ngi khc nhau. Bn cn ghi nhn nhng yu t chi phi nhn
thc v cch l gii cc thng ip.
Nhn thc l tin trnh tip nhn cc kch thch t bn
ngoi v l gii l tng hp cc yu t y thnh tng th c
ngha thng qua 5 gic quan ca chng ta. Cc gic quan ca
chng ta c tm quan trng khc nhau. iu ny gip chng ta
nhn thc s vic quanh ta nh th no. Chng ta thng nhn
thc th gii quanh ta:
2%

bng v gic

3%

bng xc gic

7%

bng khu gic

22% bng thnh gic


30

66% bng th gic


Nguyn nhn chnh ca vic gy hiu lm trong giao tip
l do khc nhau v nhn thc gia ngi nhn v ngi gi.
Chng ta cn ghi nh l hai ngi khng th no c cng mt
nhn thc v mt s kin theo mt cch ging nhau. Chng ta
nhn thc s vic ty thuc vo kinh nghim ring v s khc
nhau v nhn thc ca con ngi l t nhin v khng th trnh
c.
S hiu bit r rng v tin trnh nhn thc l mt trong
nhng cha kha tr thnh ngi giao tip c hiu qu.

QU TRNH NHN THC:


Qu trnh nhn thc bao gm s kt hp nhng thng tin
bn trong v bn ngoi. Nhn thc lin quan n s ch n
nhng iu th gii bn ngoi, v lin h thng tin vi
nhng thng tin c sn trong u chng ta. Nhn thc l mt
tin trnh chn lc nhng g chng ta s tham gia, chng ta s gn
lc mt s lng ln thng tin (tr c khng th no x l ht tt
c mi th). Trong mt chng mc no , chng ta thy nhng
ci m tr c chng ta c lp trnh thy. Chng trnh
ny bao gm nhng kinh nghim, kh nng v nhng mi quan
tm ca chng ta v chng ta cng b nh hng bi nhu cu tm
sinh l ca chng ta.
Nhn thc bt ngun t nhng vn sau:

Cng nhng d kin, ngi ta nhn, gii thch v


31

p ng khc nhau.

Do ngi ta thm vo nhng tin tc cn thiu.

Cn c trn nhng tri nghim ring ca mnh.

Do tnh chn lc: c khuynh hng nh nhng

im thi qu, cc oan v qun nhng im trung dung, mt


bc th chc mng hay chia bun c gi i ngay sau bin c
c hiu qu hn th gi tr.
Vn l khng nn gi nhng nhn thc ban u v gi
tr bn ngoi ca s vt. Thu thp thng tin cng nhiu cng tt,
trc khi chng ta khng nh chc chn nhng nhn thc thnh
nhng kin c nh hng n nhng hnh ng v phng
php giao tip ca chng ta.
Quan im qu n gin ha hoc qu t tin cho rng
ci ti thy l thc t ng, kt hp vi vic khng nhn ra
c ngi khc cng c nhng quan im rt khc nhau v thc
t, s dn n s suy ngh thin cn v tht bi trong giao tip.
Cch nhn thc v l gii thng ip b chi phi bi cc
yu t chnh sau y:

Bi cnh vt cht: Phng c, nh sng, ting n,

cch ngi, thi tit.. . nh hng rt nhiu trong truyn thng.

Hon cnh x hi: Truyn thng b chi phi bi:

Mc ch truyn thng, vai tr v a v x hi, thi , gi tr,


kinh nghim, nim tin, quan im, khong cch th h, k vng,
kin thc

S suy din v xt on gi tr: Chng ta c mt

khuynh hng t nhin l vi vng kt lun v xt on. Phn ln

32

thng tin m chng ta nhn c l nhng suy din hoc nhng


kin. S suy din l mt kt lun cn c trn nhng thng tin
khng y . Chng ta b hiu lm v bt ng kin vi nhau
khi chng ta by t nhng suy din v kin nh th y l
nhng s kin.
Th d: Trong hon cnh bnh thng: Ti thy Anh H.
ri vn phng lc 10h. l s kin. Nhng nu chng ta ly
s kin ny suy din theo quan im ring th c th ni: Ti
thy Anh H. ri vn phng v nh.
Nhng chng ta khng th sng thiu s suy din, con
ngi cn c chng hiu c cuc sng hng ngy. Nu
chng ta cn c trn th gii quan ring ca c nhn chng ta khi
cho rng:Ti thy Anh H. ri vn phng i v nh v thm
vo Anh ta li bing. y l s xt on gi tr.

Cm xc: Cc cm xc nh thng, ght, s,

gin, mt mi, thiu tp trung, mc t tin, b ph phn, ph


nhn cm xc ca ngi khc, cnh tranh u nh hng tiu
cc n truyn thng. Chng ta kh m chu lng nghe ngi
khc khi chng ta ang c nhng cm xc nu trn. Chng ta ch
chu lng nghe ngi khc khi chng ta cm thy lc quan yu
cuc sng, t tin v thoi mi v mt tinh thn.

K nng ngn ng: Cch din t, cch dng t

chuyn mn, t c ngha ngc li, ngha hm , t c nhiu


lp ngha, t a phng, ting lng ca cc nhm cng lnh
vc hot ng gy cn tr rt nhiu cho truyn thng.

S gy nhiu: S gy nhiu l bt k nhng g

xy ra ln ln, phin toi, hoc gy tr ngi cho vic chuyn

33

giao chnh xc thng ip d nh gi. Th d nh li do ngi


gi gy ra l nh my sai li chnh t, cu ni hay vit ti
ngha.. Cn do li ca ngi nhn l thi quen c khng tt,
nghe km v thiu tp trung.

S phn hi: S phn hi l tin trnh giao tip

ngc li. Tin trnh ny xy ra khi ngi nhn din t phn


ng ca mnh i vi thng ip ca ngi gi.
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC
V SAU KHI HC:

Mi quan h giao tip c da trn nn tng

ca truyn thng.

Truyn thng l s trao i 2 chiu, khc vi

thng tin ch c mt chiu.

Quan h giao tip ch c hnh thnh khi c s

p ng ca ngi c giao tip.

Trong tin trnh truyn thng gia hai ngi,

nhng trc trc thng xy ra cc bc m ha thng ip v


gii m thng ipv lu n yu t bi cnh v nhn thc
khi truyn thng.
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM:
1. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
HMBC Tp. HCM, 1998.
2. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip,
Khoa Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP. HCM,1993.
3. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v

34

phng tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM, 1996.


6. BI TP:
* Bi tp 1: Tm hiu ngun gc cch nhn vn ,
thi trc mt vn :
Bn v trn mt t giy trng hnh 5 gng mt vi trng
thi khc nhau: bnh thng (v t), ght, rt ght, thch, rt thch
(Bn c th v sn trn mt t giy trng v sao chp pht cho
hc vin). Bn th chn mt s khi nim nh: tr em, ngi gi,
vui chi, lm vic, gia nh, khch sn, hc hnh, thnh th, thn
qu, khiu v, m nhc, nng, ma, v.v... (ty theo bn chn).
Bn th ghi cc khi nim trn di cc gng mt
c chn ty theo cch nhn, thi ca mnh i vi cc khi
nim y.
Bn t gii thch l do ca s la chn . Thng thng,
cch nhn, thi ca con ngi pht xut t cc tri nghim tch
cc hay tiu cc ca mnh trong qu kh.
* Bi tp 2: Nc thang gi tr trong giao tip:
Bn c k cu chuyn c h cu sau y v thc
hin theo hng dn:
nh l tn ca c gi ngho, c chng tn l Bo. C nh
gip vic nh cho mt ng thng gia giu c tn Cnh. Mt hm,
Bo v qu, chng may gp tai nn trn ng i. Anh b thng v
c chm sc ti nh cha m rut - Gia nh ca Bo cng ngho
kh. nh c tin phi v qu chng gp chm sc chng,

35

nhng nh cn mt s tin khng nh v nh chng. nh trnh


by vn vi ng ch Cnh v ng mun vay s tin. Sau mt
hi do d, ng ch Cnh ra iu kin l nh phi ng vi ng mt
m trc khi c cp s tin.
nh phn n t chi v tm n ngi bn gi tn Duyn
nh s gip . Duyn lnh lng t chi.
nh tht vng v khng cn s la chn no khc nn
quay li vi Cnh v ng ng vi ng ta.
V nh chng, sau mt thi gian chm sc chng, nh
thut li cu chuyn cho chng nghe mong c tha th.
Ngc li s mong i ca nh, Bo nh p nh v ui nh
ra khi nh. Xu h v tc gin, nh tr li gp ng ch v git
ng ta. nh phi b i t.
Sau khi c xong bn ln danh sch theo th t t trn
xung ai xu nht v ai t xu nht v tm hiu l do ti sao
chn nh vy, bn c th mi mt ngi khc ln danh sch
theo th t u tin theo cch ring ca h. Bn s nhn thy
2 danh sch s khc nhau. Kt lun l khng c cch chn
no l ng hoc sai c m ng hay sai l ty theo nc
thang gi tr ca mi ngi.
7. CU HI:
Phn tr li ch mang tnh hng dn, bn cn gii thch
chi tit r rng hn theo cch mnh hiu bi.
1. iu kin quan trng no hnh thnh mi quan h
giao tip?

36

2. Phong cch giao tip mang nhng c tnh g?


3. Th no l n tng ban u trong giao tip?
4. Nu cc yu t cu thnh truyn thng?
5. Lit k cc bc trong tin trnh truyn thng.
6. Nu cc yu t nh hng n truyn thng.
Hng dn tr li cc cu hi:
- CU 1: C s p ng ca ngi c giao tip v trao
i thng ip c li v khng li vi nhau
- CU 2: C hai c tnh: Tnh chun mc v tnh linh hot
- CU 3: Ta c thin cm hay c cm ngay t pht u
tin gp g i tng giao tip, do cc yu t: cm tnh, l tnh
v xc cm. Yu t hnh thc bn ngoi chim u th thng do
ta c mt khun mu ngi sn c thch hay khng thch ni ta.
- CU 4: Ngi pht v ngi nhn thng ip, cc gic
quan cm nhn, cc yu t cha ng thng ip, ni dung thng
ip, s p ng, s phn hi, bi cnh giao tip.
- CU 5: 8 bc
- CU 6: Bi cnh vt cht v x hi, gi tr, nhn thc,
kinh nghim, tui tc, cm xc, k nng ngn ng, vn ha, s
phn hi

37

BI 2

HNH VI GIAO TIP V H


THNG TC NG N HNH VI
GIAO TIP

1. GII THIU KHI QUT:


Bi 2 ny trnh by tnh cht ca hnh vi giao tip, c ch
th hin hnh vi ni con ngi, cc ngun gc thc y con
ngi hnh ng trong mi tng tc gia con ngi vi nhau
thch nghi, tn ti v pht trin. H thng tc ng a n hnh
vi bao gm: nng lng, di truyn, suy ngh, cm xc, mi
trng x hi, cc nhu cu c bn, v tr v vai tr, cch nh gi
v chnh bn thn.
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 2:
Sau khi hc bi 2, bn c th l gii c ngha ca
hnh vi trong giao tip, hiu c phn no hnh vi ca chnh
mnh v hnh vi ca i tng giao tip v chnh s hiu bit ny
s gip bn thc thi ngh nghip (nhn vin x hi) mt cch
hiu qu thng qua vic t khm ph bn thn, thit lp mi quan
h tt v tin tng vi ngi m mnh gip v c th d dnh

38

ng dng cc nguyn tc hnh ng trong cng tc x hi nh


th hin s ng cm, chp nhn s khc bit ngi khc.
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI
2
Khi hc bi 2 ny, bn t lin h bn thn l ch yu. Bn
dnh c hi v thi gian t nghim li cc tri nghim ca mnh
trong qu kh, t tm hiu ngha ca mt s hnh vi ca mnh
khi giao tip, ng x vi ngi khc, c hnh vi mnh nhn thc
c v cng c hnh vi ta khng nhn thc c. Tuy nhin,
mi hnh vi khi giao tip u c nguyn nhn ca n v khi bn
khm ph c iu g th l mt s nhn thc mi trong
hnh vi v cng l iu kin ta c th khm ph ngi khc
trong giao tip. Bn ln lt tm hiu v khi nim hnh vi, s
th hin v tnh cht ca n, h thng tc ng v thc y hnh
vi.
NI DUNG BI HC 2
1. KHI NIM HNH VI GIAO TIP:
Hnh vi giao tip ca con ngi rt phc tp, kh m c
mt yu t no duy nht c th gii thch y v mnh. Thiu
hnh vi Trc ht, hnh vi l cch s dng nng lng ca mnh.
Thiu nng lng, hnh vi s mt dn. K , hnh vi l mong
mun t c mt mc ch no thc y mnh v khng
phi lc no ai cng c th bit r rng v mc ch , v c lc
s thc y thuc v tim thc. Trong cuc sng ca chng ta, c
nhiu hnh ng chu nh hng ca cc ng c tim thc hoc
cc nhu cu (theo Sigmund Freud).

39

Hnh vi l gii ta s mt thng bng.


Hnh vi con ngi rt phc tp, khng c mt yu t no
duy nht gii thch v hnh vi con ngi. Tuy nhin, trong mi
trng x hi, iu ni bt l mi c nhn c gng thch nghi
sng cn. V mt ny, hnh vi con ngi l c ch, ng tc p
li ca con ngi khi c mt kch thch t bn ngoi hoc mt
ng lc thc y t bn trong ca c nhn gii ta mt s
mt thng bng t mc ch l tha mn nhu cu, tc l ti
lp s thng bng (xem bng 3). Con ngi hnh ng thch
nghi vi hon cnh, tn ti v pht trin.
n v c s ca hnh vi l mt hnh ng. Ton b
hnh vi l mt chui hnh ng. c th d on hnh vi,
chng ta phi bit ng c hoc nhu cu no s dn n mt hnh
ng nht nh mt thi im no .

Kch thch
Nhu cu
Kht vng
mun
Vai tr...

Tnh trng kh chu,


cng thng, mt thng bng

HNH VI

Mc ch
(tha mn)

Ti lp s cn bng

Bng 3: Chng ta c hnh vi l ti lp s cn bng

40

ng c thc y hnh vi
ng c y c xem nh l nhu cu, mun, ngh
lc hoc s thi thc ca c nhn. ng c hng ti mc ch,
c thc hoc ch trong tim thc. Vy ng c l nguyn nhn
ca hnh vi, yu t chnh ca hnh ng. Nhu cu l mt ci g
trong mt c nhn thc y c nhn hnh ng.
Mc ch ca hnh vi.
Mc ch l ci bn ngoi c nhn, c khi c gi l tc
nhn kch thch. Con ngi c nhiu nhu cu cng lc, vy ci g
quyt nh nhu cu no c th hin trc? Nhu cu mnh nht
vo mt thi im nht nh s a n hnh ng. Theo
Abraham Maslow, mt khi mt nhu cu no c tha mn
th mt nhu cu khc cnh tranh li tr nn mnh hn.
Nhng khng phi lc no nhu cu ca chng ta cng
c tha mn. C lc, vic tha mn nhu cu b cn tr, con
ngi c xu hng lp li hnh vi v c gng vt kh khn, tr
ngi. Nu khng thnh cng v mt l do no th h thay i
mc ch, min sao mc ch mi c th tha mn nhu cu.
Khi ng c mnh nht a n ra hnh vi, hnh vi
ny hoc l hnh ng hng ch (nu qu lu di m khng t
th a n v mng) hoc l hnh ng thc hin mc ch (duy
tr lu di th mt thch th, lnh m) c lin quan n kh nng
sn c.
2. H THNG TC NG N HNH VI
Mi con ngi sinh ra v sng nh mt c th n nht,

41

khng ai ging ai. Thng qua s tc ng qua li vi mi trng


x hi, con ngi phi hc cch bo v c cuc sng v s an
ton cho chnh mnh. Con ngi phi hc tha mn cc nhu
cu ca mnh. Con ngi phi hc cch sng hi ha vi ngi
khc c an bnh.
C nhiu yu t nh hng n tng lai cuc sng v
quyt nh tnh cht hot ng ca mi ngi:
Yu t di truyn:
Cc gen l nt c trng v th cht (vc dng, nc da,
gii tnh), s pht trin ca c th, nng lc tr tu (s pht
trin ca tr tu nh hng n v chu s nh hng ca s pht
trin cm xc, x hi, v tinh thn ca con ngi, tt nhin nh
hng mnh n mi quan h giao tip).
S tc ng ca cm xc v suy ngh ln hnh vi
Cm xc l s th hin tnh cm. Con ngi thng kh
tha nhn v biu l cm xc ca mnh c bit l nhng ngi
ang gp kh khn v au kh. Nhng nhng cm xc khng
c biu l, b chn du th thng l ng c tim n sau
nhng hnh vi tiu cc mang tnh hy hoi (nh s dng ma ty,
nh nhau... Ngi ta chn nhng hnh vi ny (c thc hoc v
thc) che giu hoc bc l nhng tnh cm, cm xc dn nn
ca mnh nh mt cch thot khi s au n do cc cm xc
to ra.
Tt c cm xc - gin d, ghen tung, au kh, cung si,
nghi ng, mu thun trong tnh cm u l mt phn t nhin ca

42

s tri nghim ca con ngi.


Suy ngh ca con ngi tc ng ng k ln hnh vi v
cm xc ca h. i khi nhng ngh khng tch cc c th dn
n cm xc tiu cc v do hnh vi cng tiu cc (V.Long).
Nu chng ta ngh v bn thn mt cch ti t, chng ta c th
tr nn chn nn v c th c nhng hnh ng theo cch hy
dit bn thn. Ngc li, nu chng ta chn nn, chng ta c th
bt u ngh xu v bn thn.
Hnh vi ca con ngi phn ln b hng dn bi suy
ngh v cm xc. Theo Albert Ellis, l thuyt ny c m t
theo khung hnh vi ABC:
A: l s kin tc ng (Activating event, antecedent), to
cm xc, cm nhn
B: l nim tin (Belief), suy ngh chi phi phn ng i vi
s kin
C: l hu qu (Consequence) ca phn ng
V d: A: Em H. b m mng thng xuyn (s kin)
B: M ch bit tm ra nhng iu mng v ch
bai em (Nim tin)
C: Em H. tht vng v b nh ra i. (Hu qu Hnh vi).
- Nim tin t hy hoi Ngi khc phi tn trng ti.
Nu c ngi khng tn trng ti th ti rt tht vng.
- Nim tin gy hi: Tht qu lm ri, ti khng chu ng
43

c na u.
- Nim tinlun lun, khng bao gi: Mi ngi lun
lun ch trch ti, ti khng bao gi thnh cng c.
- Nim tin khng khoan dung ngi khc: Bn y c tnh
gy phin cho ti.
- Nim tin li: Ti lun i hc tr v xe hng.
Khi s kin tc ng xy ra trong mi trng, chng ta
phn ng mt cch t ng bng cch s dng nhng nim tin
sn c. Nhng nim tin ny chi phi phn ng ca chng ta v
a ti nhng hu qu lin quan n phn ng ny. Nh th, khi
chng ta c nhng nim tin t hy hoi, nhng nim tin ny s
chi phi cc phn ng trc nhng s kin bn ngoi v c th
a ti nhng hu qu tiu cc i vi chng ta khin cho chng
ta cm thy kh chu, bun bc.
* Cc yu t thuc mi trng x hi:
C hi hc hi:
Con ngi hc cha m trong gia nh v nu ln ln
trong mt gia nh t to c hi cho a tr th n s phi tm kim
cc c hi khc ngoi gia nh mnh v nh vy cch ng x ca
n s khc i vi nhng ngi khc trong gia nh.
Nhng ngi chung quanh:
Nhng ngi ny l nhng kiu mu cho a tr bt
chc hoc ng nht ha, cm nhn c vai tr hin ti v
tng lai ca mnh. a tr hc giao tip, hc cch ng x, hc
bit cch cho v nhn. a tr hc c cch i x vi ngi

44

khc nh mnh c i x, quan h vi ngi khc nh


c quan h v ng x thng ph hp vi ng x c thy
cha m bc l trong cuc sng thng ngy. T tr cm nhn
c th gii chung quanh mnh.
Cc mi quan h gia c nhn vi nhau:
a tr hc c nhng ngi thn ca mnh cch giao
tip nh th no i vi ngi khc. Qua mi quan h ny, tr c
gng tha mn nhu cu c bn ca mnh cng ca ngi khc, t
to c s cho mi quan h tch cc ca con ngi. Mt a tr
ln ln trong mt gia nh m cc ba n tr thnh mt kinh
nghim thch th v em li tha mn th khi ln ln n c chiu
hng cm thy thch th khi n.

Tha mn cc nhu cu c bn:


Cc nhu cu c bn c tha mn nh th no u nh
hng n cch chng ta nhn nhn bn thn (khi nim bn
thn) v ngi khc v ci th gii m chng ta ang sng.
Chng ta cm thy lc quan, yu bn thn v yu thng nhng
ngi chung quanh mnh nu c tha mn cc nhu cu v
ngc li chng ta cm thy ght v h thp chnh bn thn mnh
v c ci nhn tiu cc v th gii chung quanh.
Vai tr m nhn:
Mi ngi chng ta u c nhiu vai tr m chng ta
m nhn trong cuc sng. n lp hc, chng ta ng vai tr
bn, nhng n khi v nh th chng ta ng vai tr khc. Mi
45

vai tr quy nh nhng khun mu hnh vi, nu lm sai th chng


ta s chu s ph phn, trng pht ca cng ng, x hi.
l x hi qui c v vai tr v con ngi th hin vai
tr ca mnh nh th no (nh gi vai tr). S th hin vai tr
ny ty thuc rt nhiu v thc, tc l suy ngh ca con ngi
v nhng g ngi khc mong i mnh. i lc cng c nhng
rc ri: v d nh khi ngi khc suy ngh l ta mong i h
iu A v h c gng lm iu ny, nhng tht ra ta li mong i
h iu khc (B).
Nu con ngi lc quan, yu i th d dng ci m
thay i vai tr ca mnh, s linh hot v vai tr. Cn s m
h v vai tr l khi con ngi gp trc trc, c vn v h m
h v nhng iu m h m nhn.
Ta cng c khi gp tnh trng mu thun v vai tr khi
nhng ngi thn ca chng ta mong mun khc nhau i vi ta.
Ta mun l mt bn gii v mt a con ngoan hin, nhng ta
khng lm c nn ta b lun. Khi c mu thun v vai tr th
c vi phng cch gii quyt nh:
- L i hay trn trnh
- Dung ha
- Trnh, khng lm g ht
- T b vai tr ca mnh lun.
Vai tr ca ta cng c lc b gin on nh khi ta ri khi
gia nh i xa mt thi gian di hay ngi ln tui ngh hu
khng cn lm g na, h au bun v vai tr ca h b gin
on. Nhng khi cng lc chng ta ng hai vai tr (nh trng

46

hp ngi cha i xa, ngi m phi ng c hai vai, nu ngi


m b bnh th khng th chm sc cho con ci c, l p lc
v vai tr. Nu trong cuc sng c nhiu kh khn th ta tuyt
vng, ta t c lp i vi ngi khc, ta b hc, ta th ng
bung tri. Trng hp ny c gi l s co rt vai tr.
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC
V SAU KHI HC:
Sau khi hc bi 2 bn cn ghi nh cc im sau y:
- Chng ta c hnh vi l gii ta s mt thng bng khi
ta c nhu cu, tc ng lc thc thc y t mc ch l tha
mn nhu cu
- Mc ch l yu t bn ngoi, l tc nhn kch thch con
ngi hnh ng.
- H thng tc ng n hnh vi bao gm: yu t di truyn,
nng lng, nhu cu c bn, cm xc, suy ngh, mi trng x
hi, khi nim bn thn, cc vai tr m nhn v c ch phng
v.
- Chng ta cn thc v nguyn nhn ca hnh vi ca
chnh mnh c th t kim ch, lm ch bn thn trong giao
tip.
- Khi ta c nim tin t hy hoi (nim tin phi) th ta
d dng c hnh vi tiu cc lm hi chnh bn thn ta.
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM:
1. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
HMBC Tp. HCM, 1998.

47

2. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip,


Khoa Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP. HCM.,1993.
3. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v
phng tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM,1996.
4. R. Martin Chazin v Shela Berger Chazin, Hnh vi con
ngi v Mi trng x hi, Ni dung tp hun ca H
Fordham, Khoa PNH.,1997.
5. Paul

Hersey,

Ken

Blanc

Hard,

Management

of

Organisational Behavior, NXB Chnh tr, H Ni, 1995 (bn


dch).
6. CC CU HI:
1. Ti sao chng ta c hnh vi giao tip?
2. Mc ch ca hnh vi l g?
3. Theo bn, cc yu t no nh hng hnh vi trong
giao tip?
4. Bn th lin h n hon cnh hin nay ca bn: Bn c
nhng hnh vi theo ui mt mc ch no , vy ci g ang
thc y bn hnh ng?
5. Bn lin h n mt tnh hung m bn gp phi: Trong
tnh hung cc hnh vi ca bn u da trn cm xc v suy
ngh ca bn. Nu thay i suy ngh th cm xc c thay i theo
khng?
6. Th no l nim tin t hy hoi ? Bn hy cho mt v d

48

theo kinh nghim ca bn trong qu kh.


Phn hng dn tr li:
- CU 1: Chng ta c hnh vi giao tip l do nhu cu c
bn ca con ngi, nhu cu thch nghi vi mi trng sng,
tn ti v pht trin.
- CU 2: Mc ch ca hnh vi l ng c tha mn nhu
cu ca c nhn, hnh vi no cng hng n mc ch. Nu mc
ch khng t th a n lp li hnh vi hoc gim nh mc
quan trng ca mc ch v nu trong mt thi gian di m nhiu
mc ch khng t th a n s c ch lm cho con ngi
chn nn, kh chu c th a n nhng hnh vi tiu cc.
- CU 3: Cc yu t nh hng n hnh vi trong giao
tip: Di truyn, sc khe, suy ngh, cm xc, nhu cu c bn,
khi nim bn thn, vai tr, mong c, mi trng x hi, mi
quan h
- CU 4: Ty thuc vo hon cnh v mc ch c th ca
bn khm ph iu g thc y bn hnh ng. Bn nu v
phn tch chi tit da trn l thuyt.
- CU 5: Da trn l thuyt bi hc 2 bn lin h n tnh
hung , khi thay i suy ngh v cm xc v s kin xy ra i
vi bn th cm thy nh th no, c gim nh hay nng n thm.
- CU 6: Hnh vi ca chng ta b chi phi bi 2 yu t:
suy ngh, cm xc. Nu chng ta c mt nim tin mang tnh cht
tuyt i v khi ta khng c theo nh mun th ta rt au kh
(Xem li l thuyt hnh vi ABC)

49

50

BI 3

CC NHU CU C BN
CA CON NGI

1. GII THIU KHI QUT:


Bi 3 trnh by mt ngun gc quan trng ca hnh vi
con ngi trong giao tip x hi. Cc nhu cu c bn l nguyn
nhn hot ng ca con ngi v c phn chia theo tng nc
thang (c gi l nc thang nhu cu ca Maslow). Khi ta c
tha mn mt nhu cu no , mi quan tm ca chng ta gim
dn v nhu cu khc xut hin tri hn, li ko s quan tm v
nng lc ca chng ta tho mn nhu cu mi . Cc nhu
cu c bn nh nhu cu c sinh tn, nhu cu c an ton,
nhu cu giao tip, nhu cu c tn trng v nhu cu t khng
nh c nhng c im tm l chung. Chng ta sng v hnh
ng t nhng g mnh mun v trnh nhng g chng ta s.
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 3:
Sau khi hc bi 3, bn c th:
- Hiu c mi ngi chng ta u c nc thang nhu cu
c bn v ang hnh ng c tha mn cc nhu cu ny ty
theo iu kin v hon cnh ca tng ngi.
- Hiu c ni dung ca cc c im ca tng nhu cu

51

c bn theo nc thang ca Maslow v c th i chiu vi hon


cnh ca chnh mnh.
- Hiu c cc nhu cu c bn l nguyn nhn ca cc
hot ng ca con ngi v chng ta c th hiu r hn ng lc
thc y con ngi hnh ng.
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI
3:
Khi hc bi 3 bn lu l nc thang nhu cu c bn
ca A. Maslow c xp theo nc thang: Khi ta nc thang
nhu cu no v khi nhu cu c tha mn th nhu cu c
bn khc nc thang k tip s ni tri ln thu ht s quan tm
ca mnh v chng ta s c hnh ng theo ui mc ch l
c tha mn nhu cu mi v c nh th lin tc. cc
c im ca tng nhu cu c bn, bn th i chiu vi
trng hp ca bn thn nh gi xem mnh ang nc
thang no c th hiu r hn hnh vi ca mnh trong giao
tip.
NI DUNG BI HC 3
1. NC THANG NHU CU C BN CA ABRAHAM
MASLOW:
Abraham Maslow l ngi u tin hnh dung s pht
trin ca con ngi theo nhng bc ca mt chic cu thang, mi
nhu cu trong s phi c tha mn trong mi quan h vi
mi trng dc theo chic thang pht trin ny. Theo ng, nhng
nhu cu ny l c s cho s pht trin lnh mnh ca con ngi.

52

H thng phn cp cc nhu cu c bn ca con ngi ny


rt quan trng: mi bc ph thuc vo bc trc . Nu nh mt
nhu cu khng c p ng th n s nh hng n kh nng
ca c nhn bc pht trin tip theo.
Nhu cu t khng nh (t th hin)

Nhu cu c tn trng

Nhu cu x hi,
c giao
tip,

yu

thng

Nhu cu c an ton
Nhu cu sinh l
(c sinh tn)
(Ngun: Qun l ngun nhn lc, Paul Hersey, Ken Blanc
Hard)
Bng 4: Nc thang cc nhu cu c bn

53

1.1. Nhu cu sinh l (nhu cu c sinh tn):


Bc thang ny rt c bn v rt quan trng. Nhu cu v
thc n, qun o mc, ni n chn . Nu nhu cu c bn ny
cha c p ng th cc nhu cu khc t c ng c thc
y. Mt ngi ang i th khng c mt quan tm no khc tn
ti, ngoi tr thc n. Tt c mi nng lc khc ca anh ta u
dn vo vic tm thc n. Khi i, ton c th ca chng ta u
tham d vo vic tha mn nhu cu ny. Nhng nu n c p
ng th nhu cu k tip li xut hin tri hn v tip tc nh vy.
Khi nhu cu sinh l c tha mn th con ngi s hng v s
an ton.
1.2. Nhu cu c an ton:
Nhu cu khng b e da v khng b mt nhu cu sinh
l. y l nhu cu t duy tr v chun b cho tng lai vng chc
hn. An ton c ngha l an ton sng trong mt mi trng
cho php s pht trin ca con ngi c lin tc v lnh mnh.
iu ny c th c ngha l mt ngi nh, cng vic, iu kin
c chm sc y t, v s bo v c th.
Nhu cu an ton ny d quan st thy tr em nhiu hn
v i vi tr, nhng g t ngt v c tnh cch e da u khin
cho chng cm thy bt an. Nhu cu an ton th hin trong vic
tm kim s bo v v n nh t tin bc, sc khe, cng vic v
thu nhp n nh, s tin tng tng lai. Khi nhu cu sinh l v
nhu cu an ton c tha mn tt th nhu cu x hi hay hi
nhp li xut hin tri hn. Hu qu c th l an phn, bo th.

54

1.3. Nhu cu x hi:


Trong i sng, mi c nhn u mong mun mnh
"thuc v"cc nhm khc nhau v c chp nhn, c yu
thng, c gng c mi quan h giao tip tt p vi ngi
khc. Con ngi thm kht nhng quan h thn i vi ngi
khc ni chung, v mt ch ng trong lng nhng ngi chung
quanh ni ring.. Cm tng khng c yu thng, b b ri,
khng c gn b vi ngi khc l ci r ca hu ht
nhng trng hp khng hi nhp. Chng ta ghi nhn c
l tr em trong mt s trai m ci d c chm sc tt v mt
th cht, nhng chng khng ln ln (c gi l ln tm l)
v pht trin bnh thng nh tr em khc.

55

X hi
An ton

Tn trng

Sinh l

T khng nh mnh

Bng 5: Nhu cu x hi c th hin mnh hn cc nhu cu


khc

Nhu cu x hi c th hin mnh hn cc nhu cu khc


khi cc nhu cu sinh l v c an ton c tha mn. Nhu
cu c tn trng v t khng nh cn ang tim n.

1.4. Nhu cu c tn trng:


Khi c ngi khc chp nhn th con ngi li
mun c nh gi cao. iu ny n gin l nhu cu cm thy
mnh tt, cm nhn con ngi mnh c gi tr v mt cht t ho
v nhng thnh qu ca bn thn. Mt mt, con ngi mun t
do v c lp, mt khc cng mun c sc mnh, nng lc khi
i ph vi cuc i. Vic tha mn nhu cu c tn trng ny
gip con ngi t tin, uy tn, quyn lc v s kim ch. Con

56

ngi cm thy c ch v c nh hng n mi trng xung


quanh, c s knh n ca ngi khc. S t nhn nhn ca mi
ngi gip cho con ngi n lc nhiu hn na. Ngc li th c
th dn n cc hnh vi ph hoi.
C ngi lun b ngi khc thng hi, ngi y nhn
c nhng thng ip lin tip rng: "Ngi tht ng xu h v
khng c kh nng t gip bn thn. . . " Khng ai mong i g
ngi... v ngi l mt gnh nng cho chng ta. Kt cc ngi
bt u tin vo nhng thng ip lin tip, lng l , rt t t
suy ngh v mnh v ph thuc vo nhng ngi khc thay i
cuc sng v y mnh ln trn chic thang ca Maslow ch
khng t mnh tro ln.
1.5. Nhu cu t khng nh mnh (t th hin):
Khi nhu cu c tn trng c tha mn th nhu cu t
khng nh mnh tr nn mnh hn v con ngi cm thy vn
cha c hi lng. T khng nh mnh l nhu cu tng n
mc ti a tim nng ca mt ngi. Nhu cu ny bao gm
nhng kht vng v nhng n lc tr thnh ci m mt ngi
c kh nng tr thnh. Maslow ni: "Mt con ngi mun c th
s l g, th anh ta s phi l ci .V vy, t khng nh mnh
l mt mong mun lm ci iu m ngi ta c th t c.
l nhu cu v pht trin nhn cch - c hi cho pht trin bn
thn v t hc tp. C c hi pht trin tim nng ca bn
thn v nhng k nng ca mt con ngi to cho ta mt cm
gic quan trng v t hon thin.

57

2. C IM CA CC NHU CU C BN CA
CON NGI
Cc nhu cu c bn ca con ngi c nhng c im
nh sau:

Nhu cu l nguyn nhn hot ng ca con ngi. Con

ngi dn mi n lc c tha mn cc nhu cu c bn.


Bt c nhu cu no cng c mc ch . Nhu cu v mc
ch lun lun thay i. Cng mt nhu cu, nhng mi ngi
hng n mc ch khng ging nhau v ngc li. Ba ngi
tham gia Cu lc b in nh: mt ngi l tm hiu v in
nh, mt ngi vui chi gii tr, cn ngi kia th tm bn.
Cc nhu cu khng bao gi c tha mn hon ton.
Mt nhu cu mi khi c tha mn th nhu cu khc tim n li
ni ln v tc ng ln mi quan tm v hnh ng ca con
ngi.
Nhu cu sinh l l nhu cu gy cng thng mnh nht
con ngi.
Ngoi ra, c im tm l chung ca con ngi bnh
thng l tm kim s tha mn cc nhu cu ca mnh, tm cch
xa lnh au n, trnh xa cm gic bt an, cn s ng cm, gh
s trng thi v danh, s bun chn. Cc hnh vi ca con ngi
b chi phi bi ci mun v ci s: hnh ng t c nhng
g mnh mun v hnh ng trnh nhng g con ngi s.

58

MUN

Sng lu

Cht

No m, sung sng

i kh

Nhn nh

Vt v

Giu c

Ngho nn

Hiu bit

Dt nt

Danh vng

Thp hn

Cng bng

Bt cng

Ci p

Ci xu

vv

vv

Tm li, t c ci mun v trnh ci s, chnh l


NG LC thc y con ngi hnh ng.
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC
V SAU KHI HC:
Sau khi hc bi 3 bn cn ghi nh cc im sau y:
- Cc nhu cu c bn l nguyn nhn, ng lc thc y
con ngi c hnh vi trong cuc sng
- tng thi im ca cuc sng, mi c nhn u c nm
nhu cu c bn cng lc, tuy nhin c mt loi nhu cu c bn
c th hin mnh nht thu ht s quan tm ca c nhn v
h hnh ng v nhu cu .
- Trong cng tc x hi, nhn vin x hi cn quan tm n
nhu cu ca ngi c gip c th hiu h v tm gii

59

php h tr ph hp
- Con ngi nu lin tip trong mt thi gian di khng
c p ng cc nhu cu c bn th h c th c nhng phn
ng tiu cc do b c ch.
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM:
1. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
HMBC Tp. HCM, 1998.
2. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip,
Khoa Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP.HCM, 1993.
3. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v
phng tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM, 1996.
4. R. Martin Chazin v Shela Berger Chazin, Hnh vi con
ngi v Mi trng x hi, Ni dung tp hun ca H
Fordham, Khoa PNH., 1997.
5. Ti liu tp hun, K nng giao tip, Shatec, Singapore,
2000.
6. ng Phng Kit v Nguyn Khc Vin, Tm L hc
i sng, NXB KHXH, H Ni, 1994.
7. Erhard Thiel, Hnh vi giao tip, Nh XB Tr, 1996.
6. CU HI:
1. Lit k cc nc thang nhu cu c bn ca con ngi theo
Abraham Maslow. Nhu cu mnh nht ca bn hin nay ang
nc thang no ? Ti sao?

60

2. Bn th t nhn nh v mc tha mn cc nhu cu c


bn ca chnh mnh.
3. Lm th no chng ta c th bit c chng ta ang
nc thang nhu cu no theo A. Maslow?
4. Bn hy nu cc c im ca nhu cu c bn ca con
ngi.
5. c im tm l chung ca con ngi bnh thng l g
trong s tm kim tha mn cc nhu cu c bn?
Phn hng dn tr li:
- CU 1: Bn xem xt cc nc thang cc nhu cu c bn
ca A. Maslow. Bn i chiu li vi chnh mnh, hin nay bn
ang quan tm n vn g nht trong cuc sng hin v khi
khng c p ng th bn bun nhiu hn mi quan tm khc.
- CU 2: Xem ni dung ca tng nhu cu c bn v phn
2 ca bi hc.
Khi c tha mn cc nhu cu c bn th bn cm thy
lc quan, thoi mi yu i hn, vui v hn v ngc li bn b
c ch, d kh chu, nh hng khng tt n mi quan h giao
tip.
- CU 3: Ging nh cu 1.
- CU 4: Xem ni dung ca tng nhu cu c bn v phn
2 ca bi hc.
- CU 5: c im tm l chung ca con ngi bnh
thng l tm kim s tha mn cc nhu cu ca mnh, tm cch
xa lnh au n, trnh xa cm gic bt an, cn s ng cm, gh

61

s trng thi v danh, s bun chn. Cc hnh vi ca con ngi


b chi phi bi ci mun v ci s: hnh ng t c nhng
g mnh mun v trnh nhng g con ngi s.

62

BI 4

KHI NIM BN THN

1. GII THIU KHI QUT:


Bi v Khi nim bn thn bao gm cc phn:
- nh ngha Khi nim bn thn l g?
- Cc hnh thc ca khi nim bn thn: Mi ngi chng
ta mang hnh nh v mnh di nhiu hnh thc khc nhau v
chng ta thng da trn cc hnh thc m hnh ng
- Ba khuynh hng v s chuyn bin ca khi nim bn
thn theo s bin chuyn ca cuc sng
- Ca s Johari gip chng ta t khm ph v mnh v s
cn thit ca t bc l v phn hi ca ngi khc v mnh t
hiu v mnh hn, t a n s iu chnh pht trin nhn
cch
- Cc c ch phng v: Mt trong cc nguyn nhn ca
hnh vi con ngi.
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 4:
Mc tiu ca bi 4 gip bn:
- Hiu mt trong cc ngun gc ca hnh vi giao tip ca
chng ta l hnh nh v bn thn, chng ta hnh ng da trn
nhng g chng ta ngh v chng ta l con ngi nh th no.

63

- T khm ph v bn thn mnh, cc mt mnh v mt


gii hn ca mnh chp nhn mnh l con ngi nh th no
c th lm ch bn thn, iu chnh nhng g c th c hu
pht huy thnh cng mi quan h giao tip ca mnh.
- Hiu c cc c ch phng v l nhm thch nghi vi
hon cnh kh khn v c an ton hn, n thng v thc
v phi nhn thc v n c th iu tit c c ch phng v
ca mnh.
3. Hng dn hc ni dung c bn ca bi 4:
Khi hc bi 4 ny, bn phi c tht chm, t lin h,
lun i chiu cc chi tit trong phn l thuyt vi thc t bn
thn, v nhng tri nghim trong qu kh, thnh cng hay tht
bi trong cng vic hay trong giao tip, hy trung thc vi chnh
mnh nhn ra con ngi ca mnh, t rt ra nhng bi hc
b ch cho chnh bn thn. Bn cn thc hin bi tp theo s
hng dn c th t c cc mc tiu ca bi hc.
NI DUNG BI HC 4
1. KHI NIM BN THN.
Khi nim bn thn l cch mi c nhn hnh dung chnh
mnh l ngi nh th no (c th gi l hnh nh bn thn) v
chng ta soi theo m hnh ng. N khng c sn khi con
ngi c sinh ra m c hnh thnh dn do cch i x, cch
phn ng ca nhng ngi xung quanh i vi mnh (cha m,
ngi thn, bn b, thy c gio, ng nghip) v nhng tri
nghim thnh cng hay tht bi ca mnh.

64

Khi nim bn thn c th thay i theo thi gian nu c


s thay i trong cch ng x ca nhng ngi xung quanh v
tri nghim ca bn thn (thnh cng hay tht bi trong hc vn,
trong cng vic hay trong mi quan h vi ngi khc).
1.1. Khi nim bn thn mang nhiu hnh thc khc
nhau:
Hnh nh c th:
thc v c th, vc dng, p hay xu ca mnh, chng
ta c hnh din v c th ca mnh hay khng. Chng ta hnh
ng tch cc hay tiu cc cng do cch chng ta t nh gi hay
s nh gi ca ngi khc v vc dng ca mnh. Ngi c
khuyt tt thng hay b tru chc lun mc cm v t chu giao
tip.
Ci ti ch quan:
Cch mt c nhn ngh v chnh mnh (ti ngh ti l)
v ci m ngi khc nh gi v mnh (c khi ng, c khi sai).
V d: T nh gi mnh l ngi kh a i vi ngi khc.
Ci ti l tng:
Ci ti m mt c nhn mun tr thnh (v cc mt nh
c vng, gi tr, l tng, o c) thng da theo mt mu
ngi c ngng m hay c mun i theo mt lnh vc hot
ng c ch cho x hi.
V nhng ci ti khc theo tng vai tr x hi m ta
ang m nhn theo tng thi im ca cuc sng, theo ngh

65

1.2. Cc khuynh hng ca khi nim bn thn:


C ba khuynh hng chnh:
Khi nim bn thn c khuynh hng sng lc: con ngi
thng tip nhn nhng g mnh thch theo mt khung gi tr sn
c vi xu hng loi b ci g khng ph hp v gi li ci g
c coi l ph hp vi hnh nh ca mnh. Mn hc no chng ta
khng thch th chng ta cm thy kh khn trong hc tp, khi m
xem mt tp ch, chng ta thng hay c khuynh hng chn u
tin xem trc ht cc mc m mnh thch nht.
Khi nim bn thn c khuynh hng hnh ng theo s
mong i ca ngi thn (hiu ng Pygmalion). l s n lc
p tr li khi c ngi khc (cha m, thy c trng hc, lnh
o trong c quan..) quan tm v mong i mnh iu g. a
tr cm thy mt nh hng v bung xui nu sng trong mt
mi trng khng c ai quan tm v mong i g ni a tr.
Trong mt c quan lm vic, nu lnh o khng mong i g
nhn vin th nhn vin s d dng th trong cng vic ca
mnh.
Khi nim bn thn c khuynh hng tin tri v s t th
hin ca mt c nhn (ngi c k hoch cuc sng cho chnh
mnh). Khi ta mong i chnh ta iu g th l ng lc thc
y ta hnh ng vn ti ch. Khuynh hng tin tri ny c
c khi c nhn c khi nim bn thn tch cc, c nim tin
chnh kh nng ca mnh v tng lai.

66

1.3. S chuyn bin ca khi nim bn thn:


Khi nim bn thn chuyn bin theo hng tch cc
hoc tiu cc l ty theo cc yu t sau:
S suy ngh ca mt c nhn v ngi khc mong i
nh th no v mnh trong hnh vi (suy ngh tch cc hay suy
ngh t hy hoi). S suy ngh ny ty thuc rt ln vo mi
trng sng tc ng ln c nhn.
Vic m nhn cc vai tr c giao. S hon thnh hay
khng hon thnh vai tr x hi nh hng rt nhiu n khi
nim bn thn v n hnh vi con ngi.
Tri nghim khc phc nhng kh khn, cn tr, cc mu
thun trong cc mi quan h, nguyn tc, gi tr gp phi trong
cuc sng. Mi ln, c nhn vt qua c nhng th thch ca
cuc sng, c gng thch nghi c vi mi trng mi, c nhn
t cm thy mnh trng thnh hn v vng tin hn ni chnh
mnh.
Vic nhn bit c cc phn ng khc nhau ca nhng
ngi khc trong nhng hon cnh khc nhau: Ta lm vic gii,
nhng khng nghe c nhng li khen ngi no t nhng ngi
chung quanh ri ta khng cn tin ni chnh mnh l ngi lm
vic gii na. Ta tht vng v bung xui. Vn quan trng l
chng ta bit nh gi ng mc cc phn ng khc nhau ca
nhng ngi khc c th hiu r hn v mnh v t bit t
iu chnh, l mt qu trnh hon thin nhn cch.
Mc mong i ni chnh mnh trong hnh vi (bit
quyt nh, trnh ci sai, dm lm ci ng). S mong i cao
ni chnh mnh s gip chng ta c k nng sng tt hn, to

67

sc khng vng chc hn trc ci xu.


Tm li, khi nim bn thn (cm ngh v mnh) v lng
t trng (t nh gi v mnh) gn b vi nhau mt thit. T thy
mnh khng tt th s h thp lng t trng v s nh gi v
mnh ty thuc vo cc thnh cng hay tht bi trong qu kh
ca cuc sng.
Chng ta t ngh v chng ta c ng hay khng ng
ty thuc vo mi tng tc giao tip vi nhng ngi xung
quanh mnh, chng ta bc l con ngi chng ta nh th no v
chng ta nhn c s phn hi ca ngi khc ra sao. S tng
tc ny c gii thch qua ca s Johari.
2. CA S JOHARI:
2.1. M t ca s Johari
Ca s Johari c xy dng bi Joseph Luft v Harry
Ingham, cho bit mi c nhn khi tng tc vi ngi khc c
bn tm l nh sau:
1: Phn cng khai ( m):
Phn cng khai bao gm cc d kin m bn thn v ngi
khc u d dng nhn bit v nhau khi tip cn ln u tin nh
mu tc, vc dng, n mc, gii tnh ... l ta bit v ta v
ngi khc cng bit v ta.
2: Phn m:
Phn m bao gm cc d kin m ngi khc bit v mnh,
nhng chnh bn thn mnh li khng nhn bit v d nh nhng
68

thi quen (ni nhanh, ni nhiu), c tt (nhn ln trn hoc


nhn xung khi giao tip..), tnh kh bt thng... Chng ta ch c
th pht hin c nhng d kin ny v mnh khi c ngi
khc phn hi cho chng ta bit v chng ta ch nhn c nhng
thng tin phn hi ny trong giao tip v nht l khi c tng tc
trong qu trnh sinh hot trong nhm nh. y l ta khng bit
v ta, nhng ngi khc li bit v ta.
3: Phn che giu:
l cc d kin m bn thn bit r nhng cn che giu
cha mun bc l cho ai bit v tt nhin ngi khc khng bit
c nh kinh nghim c nhn, quan im, nim tin, gi tr, tm
s ring t... Nhng vn ny ch c bc l dn cho ngi
khc bit khi mi quan h gia chng ta v ngi khc c
nhng c s tin tng ln nhau. y l ta bit v ta v ngi
khc khng bit v ta.
4: Phn khng bit:
Phn khng bit bao gm cc d kin m c chnh bn thn
v ngi khc khng bit n v ch c khm ph khi bn thn
c c hi giao tip nhiu (nht l nhm nh) v c c hi bc
l kh nng ca mnh nh nng lc, tim nng, nng khiu, s
sng to khi ta sng trong mt mi trng to cho ta nhiu c hi
v iu kin pht huy. y l ta khng bit v ta v ngi
khc cng khng bit v ta.
Theo Sigmund Freud, phn ny thuc v tim thc hay v
thc v c khm ph nhanh hay chm ty thuc vo mi
trng sinh hot (nhm, ni hc tp, ni lm vic) c to iu

69

kin nhiu hay t cho chng ta hi nhp.


Do s phn hi ca ngi khc
Phn cng khai

Do t bc l

Phn che giu

Phn M

Phn khng bit

Bng 6: Phn cng khai pht trin nh vo t bc l


v phn hi ca ngi khc

2.2. Thng tin phn hi:


Thng tin phn hi l xu hng m ngi khc sn sng
chia x thng tin vi ta. l thin ci m ca h i vi ta.
Trong giao tip, nu ta thng ct ngang v ln p kin phn
hi ca ngi khc bng cch tranh lun v tnh cm v kh nng
lnh hi ca h th ta khng nhn c thng tin phn hi. Theo
ng Haim Ginott th mi ngi phi c php c bt c tnh
cm g h mun, tnh cm phi c th hin v tha nhn, ch
c hnh vi mi c gii hn. ng ni vi ngi khc:"Anh
ng cm nhn theo li ", hoc " iu khng ng u ".
V nh mt b m vi mt cu con trai i ngang qua mt
ca hng bch ha v khi a tr ch ti mt chic xe p p
v ni:"Con thch chic xe p nh th kia qu!". L ra b m
phi cm nhn tnh cm ca con, li nt:"Con tht khng bit

70

iu, b m va mi mua cho con mt chic xe p li mun c


mt ci na. Ri con s ra sao nu lc no con cng i hi
nhng th mi?". a tr nghim ra rng s khng bao gi ni
vi m bt c iu g v khi ni ra th b nt.
Nu khng c thng tin phn hi t ngi khc, phn
M tr nn ln hn v cui cng s hy hoi tnh hiu qu ca
ta. Do cn tn trng, khuyn khch ngi khc chia s cm
tng v nhn thc vi mnh.
2.3. T bc l:
T bc l l xu hng ca ta mong mun chia s vi
ngi khc. Bc l trc ht khng phi l ci ta ni v bn thn
ta m l v hnh vi ca ta. Bc l ch thch hp khi n c lin quan
n hot ng ca ta v nu ci g cng bc l th khng cn g
hng th trong giao tip. Bc l c th thch hp trong mt mi
trng ny, nhng li khng thch hp trong mt mi trng khc.
Tm li, hnh vi con ngi bt ngun t vic mong mun
tha mn cc nhu cu c bn ca mnh, t vic t nh gi mnh
nh th no, t nhng c ch phng v khi gp nhng cn tr,
kh khn trong i sng hng ngy v t cc loi vai tr m
chng ta mun din khi tng tc vi ngi khc.
V vy, con ngi c x ra sao l kt qu ca:
Quan nim ca c nhn v vai tr x hi,
Ci nhn tch cc hay tiu cc ca ring c nhn, v chnh
mnh v v ngi khc.
Ci mnh hay yu ca hnh nh bn thn,

71

Kt qu ca cch thch nghi ca c nhn.


3. C CH PHNG V:
Sigmund Freud a ra hc thuyt Drive (sc mnh ni
ti bn trong thc y con ngi hnh ng, l bn nng). i
vi ng, c ba khi nim: th nht, tr tu khng phi ch c
thc m bao gm c v thc, c khi v thc thc y chng ta
hnh ng m chng ta khng thc c; th hai mi hnh vi
ca con ngi khng phi ngu nhin m c, n lun lun c mt
iu kin no a n mt hnh vi. Tt c mi hnh ng
ca con ngi u c mt ch ch no , khng c hnh vi no
l ngu nhin c. Th ba l c cu ca thc c ba phn: thc
ca tr s sinh ch mi cu to bi bn nng m thi (i hi
c tha mn ngay - bn nng xung ng - Id -) v a tr ln
ln theo thi gian th c thm ci c gi l siu ng (superego,
thc c ci g ng, ci g sai v hnh thnh thc) trong
nhn cch (bit ch i c tha mn).
Nh vy l bn nng b va chm v tr hc c cch
chu ng, ch i, do mt phn ca bn nng c chuyn
sang bn ng (ego). Freud cho rng c nhiu lc sinh l trong
bn ng thc y hnh vi con ngi, nhng Freud ch quan tm
n hai im, l lc gy hn (agression) v dc tnh (libido).
Tuy nhin Anna Freud v Heiz-Hartmann, da trn hc
thuyt ca Freud, nhng li nhn nhng nhm hnh vi theo
hng khc nhau. Hartmann quan tm n nhng hnh vi gip
con ngi thch ng (kh nng thch nghi). Anna Freud th nhn
n hnh vi gip cho con ngi t bo v h trong mi trng.

72

Kh nng thch ng:


Kh nng phn on
Kh nng chu ng s cng thng
Kh nng hi nhp
Kh nng nhn thc
Kh nng thc thi, iu ha nhng hnh ng t
c mc ch.
Kh nng khi hi
Kh nng cm nhn mnh vi th gii bn ngoi.
Ngi thch ng tt l ngi c k nng sng tt, bao
hm cc kh nng c nu trn.
Bn ng v siu bn ng u l mt phn ca thc v
mt phn khng thc. Chng ta ch hiu mt vi phn ng, mt
vi hnh vi ca chng ta ch chng ta khng hiu ht tt c. Cc
chc nng t v lun lun l v thc.
C ch phng v v mt tm l l thch nghi vi s
hng ht c dnh lu n ci TI. Nu l hng ht va phi th c
ch phng v c xem l bnh thng v to s an ton cho c
nhn, song nu ph thuc qu mc vo cc phn ng nh vy th
con ngi c th tht s gy cn tr ch khng phi to thun li
cho vic thch nghi ca mnh.
C 3 loi phn ng phng v:
Phn ng hung tnh,
Phn ng chy trn, rt lui,
Phn ng tha hip hoc thay th.

73

3.1. Phn ng hung tnh:


Phn ng trc tip:
Phn ng trc tip l phn ng tn cng ngun gy cn tr
cho mc tiu ca mnh. Kt qu t c qua phn ng ch tm
thi, lm du cng thng, song v lu di con ngi li c cm
gic ti li, cm gic y li to ra ngun gc hng ht mi.
Phn ng gin tip (chuyn hon):
Phn ng gin tip nhm trt b s hm hc vo ngi
khc (khng phi l i tng chnh gy cn tr), t e da hn
(cn c gi l c ch gin c chm tht), hoc trt vo ni tm
chnh mnh, t trch mnh v t hnh h chnh mnh (t chng li
mnh nh b n, nghin, t t).
Phn ng trn lan:
Phn ng trn lan l xu hng nhn bt c mt tnh hung
no cng bng con mt th ch, thng bt ngun t s th ch
vi cha m t thi th u. Hu qu l kh thit lp mi quan h
thn thin vi ngi khc. C ch ny thng c nhng tr em
thiu tnh thng, b cha m b ri hoc b bo lc.
3.2. Phn ng chy trn, rt lui:
Dn nn:
Dn nn l mun qun iu g gy bi ri cho mnh,
nhng thng li kh qun. Chuyn sang cc hot ng khc l
cch i ph tng i hiu qu.

74

Huyn tng:
Huyn tng l rt lui vo th gii m mng nhng
c mun c tm thi tha mn (trng hp nghin ma ty).
Thoi b (tht li):
Thoi b l quay tr li vi nhng hnh vi ban s khng
ph hp vi la tui hin ti (khc lc, nhng nho, i dm...)
khi gp nhng trc tr trong cuc sng. Mc ch ca c ch thoi
b l mun li ko s ch , quan tm chm sc ca ngi thn.
3.3. Phn ng tha hip hoc thay th:
Khi b cn tr, c nhn c khi phi nhng b, nhng
khng loi b hon ton cc mc tiu b cn tr nh gim tham
vng, chp nhn mc tiu thay th thp hn. V d nh khng
hc lm bc s c th hc lm y t.
Thng hoa:
Thng hoa l lm mt vic g c x hi chp nhn thay
cho mt khuynh hng ca mnh khng c x hi chp nhn.
V d: lm vn ng vin quyn anh khi mnh c tnh th ch,
ni tc hay th dm thay th s thi thc tnh dc, ngi c
o c cc oan c th v c ngh v cc dc vng ti li, b
dn nn v b y xung v thc.
Phng chiu:
C nhn c mt tng hay tnh cm no v tin mt
cch v thc rng ngi khc cng c ngh v tnh cm nh

75

mnh: ngi ch k nhn ai cng thy ton l ngi ch k trong


khi t cho mnh l chng bao gi ch k. Ngi hay ni di l
ngi khng tin c bt c ai. Thng thng vic lm ny c
tnh cch hon ton v thc. Con ngi c xu hng phng chiu
nhng nt c tnh kh a ca mnh.
B tr:
B tr l khuynh hng che y s yu km ca mnh v
quay sang cc hot ng c a thch, d thnh cng hn. V
d: ngi c ngoi hnh xu th c gng hc cch n ni c
duyn. C ch ny c pht huy mnh ngi khuyt tt.
Ngy bin:
Khi ta c hnh ng sai tri no , ta c tm mt l do
no c v hp l hn l l do thc bo cha cho hnh ng
ca mnh v c cho ngi khc d chp nhn cch ng x ca
mnh hn.
ng ha vi k hung tnh:
l c ch ca k yu chng li k mnh. Ngi t tr
thnh i bng v ng ha mnh vi cai t v h cm th v s
ngi cai t. Ngi t ra hung hng hay hip p k khc chnh
l ngi lun cm thy khng c an ton v phi c hnh vi
nh th th mi c cm gic an ton cho mnh hn.
Khm ph bn thn (hiu chnh mnh) l cch chng ta
nhn thc c hnh vi ca mnh v cng l c s hiu hnh
vi ca ngi khc. Tin trnh khm ph bn thn c c l nh
thng qua nhng thng tin phn hi ca ngi khc v mnh v
76

c c nhng thng tin phn hi y, chng ta phi c nhiu


c hi t bc l v mnh trong qu trnh giao tip vi ngi khc.
Khi t hiu v mnh, chng ta mi nhn thc c c ch
phng v ca mnh chng ta c th iu tit, pht huy c ch
tch cc, gip chng ta pht trin v hn ch c ch tiu cc
lm ch bn thn, phng trnh sa ng ng tic.
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC
V SAU KHI HC:
Bn cn ch v ghi nh cc im sau y khi v sau khi
hc:
- Hnh nh v bn thn c c l do chnh ta cm nhn
thng qua t nh gi v mnh, qua nhng c gng vt kh
trong qu kh, qua nhng thnh cng v tht bi, qua cc phn
ng ca nhng ngi xung quanh ta khi ta giao tip, cc phn hi
nhn xt ca h v chng ta, nht l trong mi trng sinh hot
nhm nh.
- Khi nim bn thn ca chng ta bin chuyn song i
vi lng t trng trong cch th hin hnh vi.
- Chng ta ch thay i v pht trin nhn cch khi chng
ta khm ph chnh con ngi mnh l nh th no v chp nhn
n vi cc mt mnh v gii hn ca mnh.
- c s phn hi ca ngi khc v mnh i hi phi
c s t bc l v mi trng t bc l thun li nht l nhm
nh m ta gn b.
- C ch phng v l c ch v thc, cn thit c
thch nghi v tm li s an ton, nhng chng ta cn nhn thc
ng mc v n.
77

5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM:


1. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
HMBC Tp. HCM, 1998.
2. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip,
Khoa Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP. HCM,1993.
3. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v
phng tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM,1996.
4. R. Martin Chazin v Shela Berger Chazin, Hnh vi con
ngi v Mi trng x hi, Ni dung tp hun ca H
Fordham, Khoa PNH,1997.
5. Ti liu tp hun, K nng giao tip, Shatec, Singapore,
2000.
6. ng Phng Kit v Nguyn Khc Vin, Tm L hc
i sng, NXB KHXH, H Ni,1994.
7. Erhard Thiel, Hnh vi giao tip, Nh XB Tr, 1996.
6. BI TP:
* Bi tp 1: V biu tng
Bn hy v trn mt t giy trng mt biu tng v con
ngi ca mnh, hnh v c th l vt, th vt, cy c... ty
bn lm th no biu tng d phn nh mt vi c tnh r nt
ca bn. Bn c v cng t nhin th bn cng thy r v bn qua
hnh v . Sau khi v xong, bn th phn tch ti sao bn v nh
vy v ngha ca biu tng, ca tng nt v. Bn th i chiu

78

li vi cc tri nghim ca bn trong qu kh qua cc hnh vi


giao tip ca bn vi ngi khc v t bn s hiu c
ngun gc ca hnh vi ca bn.
* Bi tp 2: in vo ch trng:
K tip bn th t in vo ch trng cc cu sau y mt
cch rt chn tht, bn s hiu bn nhiu hn na:
- Ti thch...
- Ti khng thch:...
- Ti thy vui khi....
- Ti tc gin khi...
- Ti cm thy hng phn khi
- Ti cm thy bi ri khi..
- Ti cm thy bun khi.
- Ti cm thy yn tm vo...
- Ti cm thy s khi..
- Ti lun lun ngh v...
- Ti vn cn phi ci tin..
- iu quan trng nht trong cuc i ti l..
- Sau ny, ti mun....
- i lc ti cn li khuyn khi..
* Bi tp 3: Ca s Johari.
Nu c dp no khi bn sinh hot trong mt nhm nh
thn thit vi bn, bn th tm s v con ngi mnh, nhng kh
khn m bn ang gp phi, nhng u t ca bn, bn s nhn
c nhng phn hi v bn, c th gip bn bt m v bn v
qua ca s Johari ca bn s pht trin theo hng tch cc.

79

7. CC CU HI:
1. Gii thch s hnh thnh ca khi nim bn thn.
2. Ti sao hnh vi con ngi ty thuc vo khi nim bn
thn?
3. Hy nu cc khuynh hng ca khi nim bn thn.
4. Khi nim bn thn chuyn bin nh th no? Lin h
n khi nim bn thn ca bn.
5. Do u chng ta c c ch phng v? Bn thng c c
ch phng v no khi bn gp s cn tr t mt ngi khc, t
ni chnh con ngi bn v t cc iu kin sng ca gia nh
ca bn.
6. Bn th v Ca s Johari ca bn v gii thch. Qua ,
nu bn c mun thay i cc trong tng lai th bn s lm g
c s thay i ?
7. Khi chng ta c nhiu c hi giao tip, ca s Johari ca
chng ta s thay i nh th no?
8. S hiu bit v bn thn s gip ch cho chng ta iu g?
9. Khi no chng ta kim sot c hnh vi ca chng ta?
Phn hng dn tr li:
- CU 1: Khi nim bn thn c hnh thnh t cc yu
t sau: t hnh dung v mnh, c th, tnh nt, thnh cng v tht
bi, c gng vt kh, s thc thi cc vai tr, cc phn hi ca

80

ngi khc v mnh, s mong mun, s thch, iu kin v mi


trng sng, ngh nghip, nim tin, gi tr
- CU 2: Hnh vi ca chng ta ty thuc vo ta ngh ta l
ngi nh th no v ta soi theo m hnh ng, khi nim bn
thn pht trin song i vi lng t trng.
- CU 3: Ba khuynh hng: khuynh hng chn lc,
khuynh hng p ng s mong i ca ngi khc v khuynh
hng tin tri
- CU 4: Khi nim bn thn chuyn bin do: Suy ngh ca
mnh v s mong i ca ngi khc nh th no v mnh, vic
m nhn vai tr c giao, tri nghim khc phc kh khn, mc
mong i ni chnh mnh trong hnh vi, nhn bit c cc
phn ng ca ngi khc.
- CU 5: C CH PHNG V L C CH V THC
NHM GIP CHNG TA THCH NGHI VI MI TRNG
KHI TA GP KH KHN C AN TON HN. Da
trn tri nghim ca bn trong qua kh, trn con ngi bn (mt
mnh v gii hn) v trn iu kin sng ca bn v bn t tr li
phn ny.
- Cu 6: Bn da trn bi hc v ca s Johari ca
chnh bn. thay i cc bn phi tham gia sinh hot nhm
nh nhiu hn, giao tip nhiu hn, m s m rng, 2,3 v 4
s hp li.
- CU 7: Tr li nh cu 6
- CU 8: S hiu bit v bn thn gip chng ta lm ch
bn thn tt hn, iu chnh hnh vi giao tip hiu qu hn.
- CU 9: Khi chng ta c s hiu bit tt v bn thn
chng ta, chp nhn con ngi chng ta v c s c gng iu
chnh cc mt gii hn v lun thc v con ngi ca mnh.

81

BI 5

GIAO TIP KHNG LI

1. GII THIU KHI QUT:


Ni dung bi 5 bao gm cc yu t ca truyn thng
khng li c s dng trong giao tip nh giao tip bng mt,
bng ngn ng thn th, qua ging ni, khng gian, mi trng
vn ha x hi, qua s im lng, thi gian, ng chm...; 5 bc
to n tng trong giao tip khng li v kim ch nam hiu
ngn ng ca c th.
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 5:
Sau khi hc xong bi 5 bn c th nhn thc c tm
quan trng ca giao tip khng li v n chim mt t l quan
trng trong truyn thng, nm vng cc ngha ca cc yu t
trong ngn ng khng li tng cng k nng quan st v hiu
nhiu hn tm trng bn trong ca i tng giao tip v thc
nhiu hn v cc c ch v thc ca mnh khi giao tip.
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI
5:
Khi hc bi 5, bn lu v cc yu t khng li, nhn
thc v k nng ch quan st ca mnh v ngn ng khng li
ca i tng giao tip m trc y chng ta t ch m ch
quan tm n ngn ng c li. Bn cng cn ch nhiu hn v
cc c ch ca mnh khi giao tip v n thng c s dng theo

82

thi quen c th lm cho ngi khc hiu lm hoc kh chu.


NI DUNG BI HC 5
1. GIAO TIP KHNG LI:
Gi tr tht s ca giao tip khng li l cho thy mt
cch su sc thi , t tng, cm xc. Con ngi c kh nng
c c nhng tn hiu khng li theo trc gic (cm th), qua
cc gic quan. Trong mt bui hp, nu c mt thnh vin tham
d bng ngi ng lng vo gh da v khoanh tay li mt cch
t ngt th ta c th hiu ngay l c chuyn rc ri. C ch
biu t nhiu sc thi khc nhau, hm cha nhng n v tm
l. S. Freud c ni: "Khng ai gi c b mt c. Nu ming
khng ni th ngn tay, ngn chn cng ng y. ".Thng con
ngi th hin ngn ng khng li mt cch v thc.
Vic p ng hp l cho mt s cch din t phi ngn
ng v c ch thng dng c th to iu kin cho vic giao tip
v gip pht trin mi quan h vi ngi khc. Vic quan st
nhng hnh vi khng li ca ngi khc c th cung cp cho
chng ta nhng thng tin quan trng c lin quan n nhng
thng ip ca h v hiu c nhng thng ip ny l mt iu
quan trng ca mt s giao tip tt. Cc yu t ca giao tip
khng li bao gm:
Giao tip bng mt
Ngn ng thn th
Giao tip bng ngn ng c ch
Ging ni v tc ni
Khong cch, s dng khng gian
83

Thi gian.
S im lng
Trang phc
ng chm
2. GIAO TIP BNG MT
Khi nhn s vt, s kin, hoc con ngi khi giao tip,
chng ta c cm xc thoi mi hoc kh chu, nhng chng ta t
lu v vic chng ta s dng gic quan. Chng ta c khuynh
hng thch nhn nhng g chng ta thch v mun trnh n
nhng g ta khng thch.. Mi quan h gia thng tin nhn c do thy, do thc hoc khng thc) v suy ngh pht sinh lc
. Cm xc thng pht sinh khi chng ta nhn hoc b nhn.
Vn l chng ta cn ghi nhn cm tng, ng c pht sinh
khi nhn v b nhn.
Chng ta nhn mt ngi m ta thch khc vi cch
chng ta nhn ngi m chng ta ght. Mt ngi s nh mt ca
ngi khc c th bt ngun t qu kh ca ngi y lc con b
rt s nh mt ca ngi cha ch nhn trng trng mnh khi mnh
b trng pht, b nh n.
Mt din t ci nhn yu thng, nhn kinh mit, nhn
gin d, nhn gian xo, nhn ci m, quan tm, nhn e da,
nhn ch khc (ln trnh, kh chu). Trn khun mt, i mt
bc l r nht suy t, tnh cm, thi vi khch quan bn
ngoi: Ngi khn con mt en s, ngi di con mt na ch
na thau hay Con ln mt trng th nui, nhng ngi mt
trng nh hoi ui i. Theo nhn xt ca cc c, ngi c

84

con mt nh vy phc phn bc bo. Cn kiu mt th khng


bit cc c c ng khng khi ni Nhng ngi ti h mt ln,
trai th trm cp, gi bun chng ngi hoc n b con
mt l dm, lng my l liu ng trm quan tin. Thc ra, ch
i mt khng thi u c th to nn mt con ngi tt, xu.
3. NGN NG THN TH.
C 6 loi din t ca thn th:
- Theo biu tng nhm thay th li ni nh vy tay
tm bit, gi u, ngn tr ln mi
- minh ha, km theo li ni v c tc dng nhn mnh
nh ni "vng" km theo gt u
- khuyn khch nh gt u khi nghe ngi khc ni.
- thch nghi nh lc km ch cm xc, thng hay di
chuyn vt loanh quanh, vut cm, che mt
- biu l tm trng xc ng nh ni ngp ngng, hi
th nhanh, tay run, trn m hi
- Theo dng iu v c ch: cch i ng, ngi, nt mt ...
Gng mt l ni din t cm xc: gin, vui, bun, kinh
ngc, s, ngi... v cng l ni c th nh gi con ngi. Cc
c ngy xa c ni trng mt m bt hnh dong hay ngi
khn dn ra mt, qu qut hin ra chn tay. Da mt cng ni ln
sc khe ca con ngi ra sao.
Mi v ming: bu mi, ci ch nho, cn mi di, tay
che ming. Ngoi ra, ngi xa xem tng mo c nhn xt:
"n ng rng ming th sang, n b rng ming tan hoang ca
nh.

85

Lng my: nhng my biu l khng hiu, khng tin,


cho bn b, chp nhn.
Trn: nhn trn cau my th hin s lng tng, lo lng,
gin d.
Li: le li th hin s thiu tn knh, lim mi khi b
cng thng, lng tng.
u: gt v lc u, u thng l c thi trung lp,
u nghing mt bn th hin s quan tm, cui u l quy
phc, ph nh, v u chng t mnh t pht, c li.
Bn tay: lng bn tay m chng t s lng thin, lng
trung thc, lng bn tay hng xung khi ra lnh, cch bt tay,
ngn ci th hin qu quyt, khng nh.
- Hai bn tay xon vo nhau chng t i tng ri vo
trng thi tnh cm ln ln kh xc nh.
- Hai bn tay nm vo nhau tc l i tng sn sng chin
u. hai tay m t vo ti qun to nn mt chng ngi vi
ngi ni chuyn v h khng cm nhn c ca anh ta ra
sao.
- Khi tr chuyn, nu ngi kia t bn tay vo m tc l
nhng iu bn ni c h rt quan tm.
- Hai tay chng nnh biu hin thi sn sng i ph.
- Khi mt ngi xoa nhanh hai tay vo nhau chng t h
tha mn, khi hai tay t thnh hnh mi nh, ngn tay chm vo
nhau l h hon ton t tin vo bn thn c th gii quyt
c vn t ra.
- ng tc ca ngn tay tr mang tnh p buc ngi khc
phi nghe theo, ng thi chng t s khinh r i tng.
- T th ngi cng chng t nhiu trng thi tinh thn ca

86

chng ta. Ngi no ngi mm mp gh l ngi khng mun


ngi lu, ngi ta lng vo thnh gh l ngi mun kt thc sm
bui hp, ngi ngi nghing v pha trc l ang ch lng
nghe v ang mun pht biu.
- C ch thay i ngha trong nhng nn vn ha khc
nhau: c, ni chuyn vi ai m thc hai tay vo ti l du
hiu bt knh; Hi Lp, gt u c ngha l khng; n ,
bn tay tri b coi l bn; c, du hiu xin i nh xe ca ngi
M l th tc; Anh v lng l khng ng php lch s, cng
nh bt tay ri rt Php vy.
4. GING NI:
Nhng tn hiu m thanh i km li ni gp phn rt ln
trong vic truyn thng nhng cm xc. Ging ni cho bit ta l
ai, tm trng ta ang c. Khi ta nghe ging ni ngi khc, ta
nm bt c ngoi thng ip c li nhng thng ip khc
khng li (m thanh, nhp , do d, t c dng, qua ta
on c tm trng, mun, vn ha, gi tr).
Nh ging ni, chng ta c th truyn cho ngi khc
lng nhit thnh, nim tin, ni khc khoi, tnh khn trng, s
thanh thn
C th phn loi:
- Loi nh tnh ( cao, tc , m lng): ging u u
khi bun chn, ngn gn, cc lc, m sc ln khi tc gin.
- Loi lp y: dng t m mt cch v ngha (m, ,
) cho thy tnh trng cng thng, bi ri.
- Loi nh phm: ging khn khn c xem l du hiu

87

ca s khu gi, hp dn. Ging trm ng ngha vi thnh tht,


ng tin cy (thng cho tham gia qung co).
- Ting ni ca con ngi cng tot ln tnh kh v s
phn: n b lanh lnh ting ng, mt l st chng hai l hi
con. K ra tt c u khng phi nh vy, n b ting lanh lnh
thng tho vt lo toan, m ngi hay lm hay lo li thng l
ngi kh.
5. S DNG KHNG GIAN (KHONG CCH):
Mi ngi kim sot khng gian chung quanh mnh v
truyn thng din ra trong 4 khong cch khc nhau sau y:
- Khong cch thn mt: t 0 - 5 cm (ngi thn, tnh
nhn). Khong cch ny ch c php xm phm khi ngi
khc c quyn lc hn ta hoc khi mi quan h gia i bn tr
nn thn thin. Nam gii ch n khong cch ny nhiu hn
n gii v khong cch y tng trng cho quyn lc.
- Khong cch c nhn: t 50 cm - 1,2 m (quan tm, ch ,
bn b, cng a v). y l khong cch cn thn theo bn nng
trong lc x giao, nhng bui tic tng, gp mt hay hi h.
- Khong cch x hi: t 1,2 m - 3,6 m (giao tip thng
mi, ngi l). Chng ta gi khong cch ny vi nhng ngi
khng thn thit khi x giao.
- Khong cch cng cng: hn 3,6 m (giao tip ni cng
cng, vi ngi xa l hon ton v y l phm vi c cc
chnh khch a thch).
Ngi nng thn thng c khong cch c nhn rng
hn ngi thnh th. Khng gian c nhng tc ng tm l bnh
tnh hay mt bnh tnh (khi cng an hi cung i tng nghi vn
88

thng ni cht hp nhm buc i tng l ra s h ca mnh).


6. MI TRNG:
Mi trng vn ho x hi: chng ta thng n mc v
ngi khc, chng ta trnh nhng iu cm k, cch by tr
c, mu sc, nh sng, nhit , mi nh hng nhiu n
hnh vi con ngi.
7. S IM LNG:
S im lng c th biu hin nhiu trng thi khc nhau,
nn d gy hiu lm: im lng l knh trng (tr - ngi cao tui),
im lng l phn khng, l ng tnh, l tnh thng, s tn trng,
lng thu cm, nhng cng l th ch, rung b hay trng pht.
Ngi phng Ty khng thch ngi khc im lng khi giao tip.
8. THI GIAN:
Cch ngi ta s dng thi gian cho chng ta bit nhiu
iu v h: i sm, i tr, i ng gi, s ch i, thi im ph
hp hay khng ph hp cho truyn thng hiu qu. Chng ta s
dng thi gian nh th no trong lc i phng vn xin vic lm,
khi i d tic, khi chng ta c a v.
9. NG CHM:
ng chm trong quan h giao tip c ngha nh s
n nhn, an i, s tru mn, gy hn, xc phm.
ng chm chng t s hin hu v s ng hnh. ng
chm l mt c ch quan trng: ngi chp nhn s ng chm
tc l chp nhn s quan tm, n nhn s thn mt. Chng ta c
89

khi ghi nh mi mt s ng chm no trong nhng khonh


khc ca cuc i. ng chm cn c ngha rt quan trng
trong tr liu tm l.
ng chm thng c s dng nh l phng cch
by t cm xc khi li khng ni c. Nhng nu ng vo mt
phn thn th ca ngi khc vo mt thi im khng thch
hp, phn ng s mang tnh tiu cc. Tuy nhin, nu ai v nh
bnh thng vo ngi bn km theo mt cu khen ngi th c l
bn s n nhn n nh mt hnh ng tch cc.
Liu lng ca s ng chm thay i do nhiu yu t:
Gii tnh, tui, vn ha, mi trng, trng thi, s thn mt, s
c , quyn lc v a v, s cp thit.
10.

NM BC TO N TNG U

TIN TRONG GIAO TIP KHNG LI:


Hy th p dng nhng iu sau y to n tng p
ngay t ln gp g u tin:
Bt tay: D bn bt tay vi nam hay n, th ci bt tay
ca bn phi tht cht v chc chng t bn tht lng. ng
qun nhn thng vo mt ngi i din.
Qun o: Giy dp cng rt quan trng. Qun o qu
p hay qu sn c u phn tc dng v a phn cc cuc gp l
x giao nn ch cn n mc ng mc.
Giao tip bng mt: Khi bn gp mt ngi no ln
u tin, hy nhn thng vo mt h. Khng nhn chm chm m
hy nhn nhau bng nhng tia nhn m p, nu khng ngi i
din s ngh l bn khng quan tm n nhng g h ni.

90

- Tr chuyn: Thng thng trong ln gp u tin, ngi


ta hay c khuynh hng hi thng tin v nhau, nhng ng bin
bui gp thnh mt cuc phng vn. Nn dng nhng cu hi gi
cho ngi i din by t kin ca h v ng qun t du hiu
l bn rt thch th vi nhng tng ca ngi i thoi.
Mm ci: Nu bn bt u vi mt n ci, nhng vic
tip theo sau s din ra sun s. Hy nh rng nhng ngi
khc cng c th nht nht nh bn, cng mang theo h nhng lo
lng, bn chn ging nh bn. Mt n ci bo rng bn cm
thy rt thoi mi v rt vui lng trong cuc gp g ny.
Vic to n tng tt trong ln gp u tin l hon ton
nm trong tm tay bn v mt khi u tt p chc chn s
mang li nhng iu tt lnh theo sau .
11. KIM CH NAM HIU NGN NG CA C
TH:
- Tp trung ch vo nhng u mi c li nht: Chng ta
nhn thng tin v cm xc ca ngi ni t 6 ngun:
Nhng t c trng
m thanh ca ging ni
Tc nhanh ca cu ni
Biu hin trn nt mt
Dng iu
C ch
- Hiu nhng thng tin khng li trong bi cnh xy ra.

91

Khng c c ch no t n c mt ngha c trng m


l mt phn ca mt khun mu (nh mt t trong mt on
vn).
Mc ch lng nghe c hiu qu l nhn nhng tn
hiu t ton th ngi truyn t.
Ghi ch nhng iu khng nht qun nu c gia li ni
v c ch.
- Nhn thc c nhng cm ngh v phn ng c th ca
chnh mnh.
Nhng phn ng ca chng ta khch l ngi khc ni ra
c cm ngh v tnh hung ca h.
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC
V SAU KHI HC:
Sau khi hc bi ny, bn cn ghi nh cc im sau y:
Giao tip khng li bao gm nhiu yu t
Ging ni l truyn thng khng li: V d:Anh i i,
nu ni ging m du, nh nhng th th hin s chm sc, cn
nu ni ging anh thp th mun anh i cho khut mt.
Truyn thng bng mt v thn th l quan trng nht
trong qu trnh giao tip, tuy nhin cng cn ch n cc yu t
khc.
Ch n cc bc gy n tng u tin khi giao tip
khng li.

92

5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM:


1. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
HMBC Tp. HCM, 1998.
2. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip,
Khoa Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP. HCM.,1993.
3. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v
phng tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM,1996.
4. R. Martin Chazin v Shela Berger Chazin, Hnh vi con
ngi v Mi trng x hi, Ni dung tp hun ca H
Fordham, Khoa PNH., 1997.
5. Ti liu tp hun, K nng giao tip, Shatec, Singapore,
2000.
6. ng Phng Kit v Nguyn Khc Vin, Tm L hc
i sng, NXB KHXH, H Ni, 1994.
Erhard Thiel, Hnh vi giao tip, Nh XB Tr, 1996.
6. BI TP:
* Bi tp 1: Ngn ng c ch:
Bn th nh du bn phi c ch no l tch cc hoc
tiu cc theo cch hiu ca bn
Ngn ng c ch

Tch cc

Tiu cc

Nhm mt khi ni

------------

------------

93

Mm ci

------------

------------

Ngp

------------

------------

Cau my

------------

------------

Duy tr lin h bng mt

------------

------------

Nhn xung khi ang ni chuyn ------------

------------

Khoanh tay

------------

------------

Ng ngi v pha ngi ni

------------

------------

U oi

------------

------------

Thnh thong gt u

------------

------------

------------

------------

Bt tay cht (n)

------------

------------

Bt tay cht (nam)

------------

------------

Gc chn ln bn

------------

------------

Nhai h ming/ hi

------------

------------

Vt cho chn

------------

------------

Tay hot ng khi ni

------------

------------

Ch ngn tay

------------

------------

V vai/ lng

------------

------------

Nhn hng khc khi ngi


khc ang ni vi mnh

94

* Bi tp 2: Nhn khi giao tip


Bn th tng tng tnh hung hai ngi nhn nhau trong
ln gp g u tin v bn l mt trong hai ngi : Mt ngi
nhn ngi kia trong mt khong thi gian (mt pht), trong thi
gian nhn nhau, lc nhn v lc b nhn, h c gng ghi nhn cm
tng, cm xc khi nhn v b nhn. Sau c hai ngi nhm mt
li trong 5 pht, c lin h s kin ny c gi cho mi ngi tri
nghim no khng, c th tch cc hoc tiu cc.
7. CC CU HI:
1. Nu cc yu t ca truyn thng khng li.
2. Theo bn, s ng chm trong giao tip c ngha g?
3. c th hiu c cm xc ca ngi m ta tip xc th
ta phi lm g?
4. Ti sao nam gii kh gn gi vi nhau so vi n gii?
Hng dn tr li:
- CU 1: Giao tip bng mt, ngn ng thn th, c ch,
ging ni, khong cch, thi gian, s im lng, trang phc, ng
chm.
- CU 2: C ngha n nhn, an i, tru mn, gy hn,
xc phm, hin hu v ng hnh, s quan tm v liu lng
ng chm thay i ty theo mt s yu t.
- CU 3: Cn i din vi ngi , nhn vo mt h, quan
st cc c ch, lng nghe ging ni ca h, ch ngn ng khng
li c th khng khp vi ngn ng thn th.

95

- CU 4: Nam gii kh gn nhau v nam gii ch n


quyn lc nhiu hn so vi n gii. Nam gii c quyn lc
thng hay xm phm vo khong cch an ton ca ngi khc
khi giao tip.

96

BI 6

GIAO TIP C LI

1. GII THIU KHI QUT BI 6:


Bi 6 trnh by v tnh phc tp trong giao tip bng li,
nu mt s khc bit v ngn ng v ngha ca t c s dng
trong giao tip, s khc nhau trong truyn thng c li gia nam
v n v lm th no ci tin truyn thng c li
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 6:
Sau khi hc bi ny, bn c th:
- Nhn thc c tnh phc tp ca truyn thng c li
c th trnh c nhng sai lm trong truyn thng.
- Nhn thc ngn ng c li c nhiu lp ngha
- Bit cch ci tin truyn thng c li hiu qu hn
tng cng v pht trin mi quan h.
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI
6:
Trong khi hc bi ny, tng phn hc, bn cn lin h
n nhng v d khc m mnh thng gp phi khi gp s c
hoc b tc trong truyn thng c li c th rt ra bi hc, c
gng ng dng trong quan h giao tip, lm ch c cm xc
ca mnh v li ni ph hp pht trin mi quan h. Bn th
vn dng cc k nng lng nghe v sau s nhn thy phn ng

97

tch cc t i tng m mnh giao tip.


NI DUNG BI HC 6
1. GIAO TIP C LI:
Nu chng ta nhn li qu kh v i chiu li khong thi
gian chng ta hc:
Cc k

S nm hun

Mc s dng

nng

luyn

trong cuc sng


trng thnh

Vit

14

08

Thnh thong

Ni

01

Kh nhiu

Nghe

Rt nhiu

So snh chng ta thy hin nay chng ta s dng kh v


rt nhiu nhng ci m ta t c dy hoc khng c dy. Th
l khng d dng trong giao tip c li.
Hiu qu giao tip ty thuc vo cc hnh thc sau y
ca thng ip: t vng, li ni, cu trc cu ni, s trong sng
ca cu, tc li ni, chnh t, ging iu, m lng.
Trong giao tip lin nhn cch (trong mt t chc), 7%
cch ng ph ca bn ny sinh t s gii thch hoc s cm nhn

98

ngn t ca bn t pha cp di, tc l bn ni g; 38% - bi s


cm nhn ca h v ting ni ca bn, tc l bn ni nhng t
ng nh th no; v gn 55% bt ngun t vic h l gii
nhng tn hiu khng li ca bn.
2. S KHC BIT NHAU V NGN NG V NGHA
CA T:
Trong giao tip bng li, chng ta dng t truyn t
ngha. Nhng mt trong nhng nguyn nhn ph bin nht ca
s hiu lm l do vic s dng t.
iu quan trng l chng ta nn lun nhn thc rng:
"Chng ta sng trong hai th gii: mt th gii ca kinh nghim
v mt th gii ca ngn ng.V th, ngha ca t thay i
tng ngi v t c th mang ngha bt c iu g chng ta
mun.
V d: Hnh phc, nim vui, au kh,..
Hn na, hu ht t c tnh tng i v tru tng.
Nhng t nh p nht, tt nht v cc k xu din t c g
nu chng khng c nhng thut ng minh ha chng ? Hay
l nhng t tt, xu, to, nh, giu, ngho, thnh cng, tht bi.
Trong giao tip, chng ta thng c khuynh hng ch
n nhng bin c ph hp vi iu m chng ta mong i.
Nhng g m chng ta thy s nh hng n nhng g chng ta
ni v nhng g chng ta ni nh hng n nhng g chng ta
thy.
V d mt nhn vin gn cho mt ng nghip ca mnh

99

l li bing chc chn s tm thm nhiu chng c hn na


h tr cho nh gi ca mnh.. Nh th s dn n s ng vc
v khng tin tng ln nhau.

T mang tnh tnh cm


Nhiu thut ng mang hm tnh cm c th kch ng,
chc tc, gy kh chu hoc to ra s lin kt thoi mi hay kh
chu gia con ngi vi nhau.
V d: ngy, kh, ngi sao, thm, gii, ght
T c th hm nhng hnh nh rt tch cc i vi
ngi ny, nhng rt tiu cc i vi ngi khc.
V d: Mt ngi tr tui hi mt ngi cao tui:Sao bc
g con gi sm vy?.
T i lc c che giu hn l bc l ra: Thng chng
ta khng thc s ni ra nhng g m chng ta mun ni. Tnh
hung c th lm chng ta cm thy lng tng, hoc chng ta ch
c th gi c nhng suy ngh cho chnh mnh v nhng l do
khc.
T thng mang nhng n nh:
Tht s khng c vn g c: C vn , nhng ti
khng mun ni.
Tt hn ti khng nn tho lun iu : Ngi

100

Ti ngh tt c chng ta u ng rng ...: Ku gi ng


h"
T v ngha
- Cng t nhng c ngha khc nhau theo a phng:
m, au, bnh
- Cng t nhng c ngha ngc li: Ght l thng
Nh nhng li trong bi ht Bi khng tn 50 ca V
Thnh An:
Em bo anh i i, sao anh khng ng li
Em bo anh ng i, anh vi v ngay
Li ni thong gi bay, i mt huyn m l
M sao anh di th, khng nhn vo mt em
Khng nhn vo mt su, khng nhn vo mt su
- T mang nhiu ngha: Phng tin giao thng
- T mang ngha en v ngha bng: gh, la.
- Ting lng (ngn ng tiu vn ha - ngn ng ring ca
nhm c cng hnh thc hot ng ngh nghip,): Th d: p
= sng; hng = dao, m tu; n h = mc ti; cho, h = cng an;
b = git ng h.
Nhng t trng lp: Cn loi b nhng t trng lp
ni gn v n gin hn.
Hon ton tuyt i

Quan trng ch yu

101

S tht chn chnh

Linh tinh lt vt

Tp hp chung li

Lch s qu kh

nh km theo y

H xung

Quy tc c bn gc r

y hon ton

K hoch tng lai

Duy nht tuyt i.

3. S KHC NHAU TRONG TRUYN THNG C


LI GIA NAM V N:
Gia nam v n c s khc bit khi truyn thng c li:
- N thng th hin quan tm n ngi khc, p ng
nhu cu ca ngi khc, cng tc, th hin cm xc v xy
dng mi quan h trong truyn thng.
- Nam li thch t khng nh mnh, thit lp ci ti hn,
chng t chuyn mn v kin thc, th hin tnh cnh tranh trong
truyn thng, tp trung hn v mong mun t mt ci g
thng qua truyn thng nh gii quyt vn , cho li khuyn
4. TRUYN THNG C LI HIU QU:
Giao tip qua li ni khng d dng, thng b chi phi
bi k nng din t, k nng ngn ng, s thiu hiu bit v
ngi khc... giao tip qua li ni hiu qu hn, chng ta cn
ch n mt s yu t nh sau:
- Theo nguyn tc KISS (keep it short and simple): c gi

102

li ni ngn gn v n gin.
- Ngoi ra, khi ni cn ch :
Li ni phi ng vai tr x hi: vi tr ca mnh v v tr
ca ngi giao tip
Nhn thc s tn ti quan im ca ngi khc, hiu c
quan im ca ta v ca ngi khc, lng nghe pht trin mi
quan h.
Lm ch suy ngh v cm xc ca chng ta (nn s dng
ngn ng m t s kin hn l ngn ng ph phn)
Tn trng nhng g ngi khc ni v cm xc v suy
ngh ca h.
Cn thn khi dng t c tnh tuyt i (rt, tt c, hu
ht,..)
Li ni phi ph hp vi ngi nghe, h mun nghe ci
g.
Thi im thun li
Khng gian ph hp
Cch ni: ni thng, ni t nh, ni c tnh cm, thi
khi ni, ging ni, ni ma mai, chm chc,
5. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC
V SAU KHI HC:
Bn cn ghi nh cc im quan trng trong bi hc ny:
- Ngn ng c li mang nhiu tng lp ngha khc nhau
ty vo cch ni, hon cnh v cch dng t.
- Nhng g chng thy nh hng n chng ta ni v
nhng g chng ta ni nh hng n chng thy.

103

- Truyn thng hiu qu l ni ngn, gn, r rng, d hiu


- Nn lm ch suy ngh v cm xc ca mnh khi ni v
m ha tt khi din t tng.
6. CC TI LIU C TH THAM KHO THM:
1. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip,
Khoa Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP. HCM,1993.
2. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v phng
tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM,1996.
3. R. Martin Chazin v Shela Berger Chazin, Hnh vi con
ngi v Mi trng x hi, Ni dung tp hun ca H
Fordham, Khoa PNH,1997.
4. Ti liu tp hun, K nng giao tip, Shatec, Singapore,
2000.
5. ng Phng Kit v Nguyn Khc Vin, Tm L hc
i sng, NXB KHXH, H Ni,1994.
6. Erhard Thiel, Hnh vi giao tip, Nh XB Tr, 1996.
7. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
HMBC Tp. HCM, 1998.

7. BI TP: LNG NGHE CM XC TRONG


TRUYN THNG C LI:
Mc tiu ca bi tp l gip bn nhn bit cm xc v phn

104

bit c thng ip khi nim (con ti h) v thng ip tnh


cm. (l li ti).
Cu ni

Cm xc

1. Ph n 36 tui: Ti phi

Bt lc - Ri - Thiu

lm g thuyt phc n hc? Ti

kh nng - Tht vng

th ht mi cch: e da, trao


i, lm ng, khng c g ht.
2. Ph n 40 tui: Ngi ta
ni th, nhng tht s mi n

Thnh kin - ght tc.

ng u nh nhau. H tm mi
cch li dng chng ta. Nu my
khng phng, khng sm th
mun h s li dng my
3. Ph n 30 tui: Chc tao
phi cho my bit, c nhiu ln tao
thy c con qu mt v n lm cho

Bc bi - Mc cm

tao khng th sng nh mun

ti li - Mu thun trong

c. Nhng khi ni vi my nh

cm xc - thm d quan

th, tao li cm thy mnh khng

im

phi l ngi m tt.


7. CC CU HI:
1. Ti sao nn dng ngn ng m t s kin thay v dng
ngn ng ph phn trong truyn thng c li?
2. Lm th no ci tin truyn thng c li c hiu
qu hn?

105

3. Ti sao ngi ta cho rng:Nhng g m chng ta thy s


nh hng n nhng g chng ta ni v nhng g chng ta ni nh
hng n nhng g chng ta thy
4. Hy nu nhng khc bit trong truyn thng c li gia
Nam v N.
Hng dn tr li:
- CU 1: Ngn ng m t d c chp nhn hn ngn
ng ph phn
- CU 2: Bn xem phn Truyn thng c li hiu qu
- CU 3: Trong giao tip, chng ta thng c khuynh
hng ch n nhng bin c ph hp vi iu m chng ta
mong i. Ta thng ni, chng minh cho iu ta thy v khi
ta ni g v nh th th ta s thy ging nh ta ni. Bn nn
cho v d thc t theo kinh nghim ca ring bn.
- CU 4: Xem phn ny trong bi hc.

106

BI 7

CC K NNG TRONG GIAO TIP

1. GII THIU KHI QUT:


Bi 7 bao gm cc phn nh cc nguyn tc cn ch
khi giao tip, cc k nng cn rn luyn giao tip hiu qu hn
trong mi quan h x hi v nht l chun b cho vic thit lp
mi quan h ngh nghip khi tip cn thn ch ca mnh. K
nng quan trng nht l k nng lng nghe to mi quan h
tin tng trong mi quan h chuyn nghip.
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 7:
Sau khi hc bi 7 bn c th nhn thc c:
- Cc nguyn tc cn quan tm khi giao tip, trong vic
xy dng mi quan h hp tc
- Mt s k nng, quan trng nht l k nng lng nghe
rn luyn dn cho mi quan h gip chuyn nghip sau ny
- Trnh c nhng cn tr cho vic lng nghe tch cc.
Bn cn thc hnh cc k nng ny sau khi hc v ch
hiu qu ca vic ng dng cc k nng trong giao tip v lun
lun nh gi kh nng ca mnh.
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI
7:
Khi hc ni dung ny, c th nm vng cc nguyn
107

tc v cc k nng khi giao tip, bn cn thc hin cc bi tp


nhn thy cc tc dng ca cc k nng thc hnh ny. Bn cn
tp luyn nhiu hn c th tr thnh thi quen giao tip hiu
qu. Bn cng cn ch nhiu hn v cc yu t gy cn tr cho
vic lng nghe tch cc.
NI DUNG BI HC 7
1. K NNG GIAO TIP:
K nng giao tip l kh nng nhn bit nhanh nhng
biu hin bn ngoi v on bit din bin bn trong ca con
ngi v ng thi bit s dng ngn ng c li v khng li,
bit cch nh hng iu chnh v iu khin qu trnh giao
tip nhm t c mc ch nh.
1.1. K nng nh hng.
K nng nh hng l k nng tri gic ban u v cc
biu hin bn ngoi (hnh thc, ng tc, c ch, ngn ng)
trong thi gian v khng gian giao tip xc nh c ng
c, tm trng, nhu cu, mc ch, s thch ca i tng giao
tip. Ngi c k nng tri gic tt c th d dng pht hin s
khng n khp gia li ni v ngn ng ca thn th.
1.2. K nng nh v.
K nng nh v l kh nng xc nh v tr giao tip t
to iu kin cho i tng ch ng (ai ng vai g). Chng
ta cn hiu r tm quan trng ca tnh cm ca chnh chng ta,
tn trng tnh cm ca ngi khc, hiu c iu cm nhn ca
h v nguyn nhn ca s cm nhn .

108

1.3. K nng iu khin.


K nng iu khin l kh nng li cun, thu ht i
tng giao tip, bit duy tr s hng th, s tp trung ch ca
i tng (kh nng t kim ch cm xc, kh nng lm ch cc
phng tin giao tip nh ngn ng c li v ngn ng khng
li.).
2. K NNG LNG NGHE:
Nghe l mt tin trnh sinh l. Lng nghe l mt tin
trnh tm l. K nng lng nghe l kh nng quan tm n li ni
v tm trng, cm xc n cha bn trng, nhn din c nhu
cu ca ngi ni, th hin s tn trng ca mnh i vi ngi
ni.
Lng nghe km bao gm:
Khng nghe g c nhng g ngi khc ni.
Ch nghe mt phn ngi khc ni.
Nghe khng chnh xc.
Qun thng ip.
Lng nghe l ht tm tr v khch quan: Sn sng lng
nghe v sn sng phn hi, kin nhn v t ch. Cn cho ngi
khc bit ta c hiu ht thng ip khng, chung ta cn c nhng
ting m km theo gt u khi lng nghe:
" Cho ti bit thm i ..."
" Theo nh ti hiu th vn l"
" iu chc lm anh kh chu lm phi khng"

109

"Hnh nh ch cm thy"
" Anh c th lm g v chuyn .."
" , ti hiu.."
C t th dn thn: Ngi nghing v pha trc, hng i
din vi ngi ni.
Ngoi ra ngi lng nghe cn phi:
- Nhn vo mt ngi ni
- Khng ngt li.
- Gt u km theo nhng ting m nh nu trn
2.1. Lng nghe hiu qu l lng nghe c ngha thm
kn ca cu ni
tr thnh ngi lng nghe hiu qu, chng ta phi:
Bit thu cm:
t mnh vo tnh cnh ca ngi ni (vo vai tr, quan
im, v cm ngh ca h). Cn phi lng nghe ni dung cng
khai v ni dung hm cha bn trong, thng ci cng khai
khng quan trng bng ci hm cha bn trong. Mi cu ni c
khi hm cha ba tng lp ngha:
Ngha en
Ngha tnh cm
Ngha su kn trong v thc, xut hin do hon cnh v
phn ng t pht ca con ngi m nhiu khi chnh ng s
cng khng thc kp, thng n bc l mi quan h gia i
bn.

110

V d 1: Con thy m c ti qu!


Ngha en:

Ci g m cng mun phn ra ri bt mi

ngi tun theo.


Ngha tnh cm:

Con mong mun m hiu ti con hn.

Ngha quan h: M con mnh c quan h tt nn con mi


dm ni thng nh vy. Mong m ng gin con.
V d 2: Tri hm nay p qu phi khng anh?
Ngha en:

Thi tit tt

Ngha tnh cm:

Thch tht, em vui sng lng lng!

Ngha quan h:

Em mun trao i vi anh, anh c g

mun ni vi em khng?
V d 3: Anh cn ti y lm g na?
Ngha en:

Trch mc

Ngha tnh cm:

Em khng mun gp anh na.

Ngha quan h:

Em khng mun xua ui anh u,

em

mun ni chuyn vi anh, em mun anh

xin li.
V d v k nng phn hi tch cc:
A: Cng vic hm nay cng thng, mt mi qu
B: Thi ng phn nn na, mi ngi u nh th c
(phn hi mang tnh ph phn).
111

A: Cng vic hm nay cng thng, mt mi qu


B: Bn nn lm vic t hn, ti sao bn khng thay i
cng vic, chuyn sang lm vic khc i? (Phn hi nng v
khuyn).
A: Cng vic hm nay cng thng, mt mi qu
B: Dng nh bn c mt ngy vt v?
Trn y l cch phn hi tch cc, th hin s thu cm
ca ngi nghe, kch thch ngi c tm s bc l tip. Nhn
vin x hi v nh tham vn cn pht trin k nng ny c th
hiu r suy ngh ca thn ch ca mnh. Trong quan h x hi,
nu chng ta phn hi tt th s c c mi quan h tin tng
ni ngi khc v h cm thy c tn trng.
2.2. Nhng tr ngi cho vic lng nghe tt:
Tc suy ngh: thng ta ni 125 t / pht trong khi ta
suy ngh nhanh gp 4 ln nn thi gian c dng suy ngh
nhiu hn l nghe v thi quen.
S thch: ta thng nghe ngi v ti m ta thch. Khi
thy kh l b, khng nghe.
Thiu k nng: khng phi nghe c l lng nghe c
v cn hiu ht ngha ca thng ip.
Thiu kin nhn.
C nhng thnh kin tiu cc: lng nghe mt cch ch
quan do phn ng to nn bi trang phc, tc, ging ni, chng
tc, gii tnh. Chng ta t chi nghe hoc rt nhy bn vi nhng
g chng ta ght.

112

S dn dp nhiu s kin trong truyn thng.


Thiu quan st cc c iu, m ging, s cng iu, nt
mt, hiu r thi v cm ngh.
Nhng thi quen khng tt: lm b ch , ct ngang
ngi ni, on trc thng ip, s h hng, khng phn hi,
khng ch ngay t u.
Nhng tr ngi v mt th l: bnh, mt mi, ting n,
nhit
3. CC NGUYN TC TRONG GIAO TIP:
Nhn vin x hi cn quan tm n cc nguyn tc sau y
thc thi ngh nghip mt cch hiu qu.
3.1. Thu cm.
Thu cm l mt trong nhng nguyn tc rt quan trng
trong giao tip (c bit l trong cng tc x hi). Ngh thut
thu cm l xc nh c, hiu c quan im v tnh cm ca
ngi khc. Qua s thu cm, ta c th nh gi cao cm xc ca
ngi khc m khng qu b nh hng tnh cm lm nh hng
n vic nh gi ca ta.
Thu cm khng ging thng cm. Thng cm c ngha l
thin v v suy ngh v cm xc ging nhau; hoc c chung cm
xc v kinh nghim (trong cng tc x hi, nhn vin x hi
khng nn c cm xc ging nh thn ch).
Thu cm s m rng tnh nhn bn ca bn, m mang s
hiu bit ca bn, truyn cho bn s bao dung v tnh kin tr,
lng thng v tnh v tha trong cng vic ca bn. Chng ta cn

113

cn nhc k cu tc ng sau:
ng nh gi mt ngi chng no bn cha hiu r v
bn thn anh ta.
3.2. Trch nhim
V c bn, khi ta ni v trch nhim trong qu trnh giao
tip, chng ta phi t hi, Chng ta mong mun hiu v c
hiu n mc no?.Khi l mt ngi gi thng ip i, bn c
trch nhim chnh c hiu v hiu - ch khng phi ngi
kia. Nu ta khng c hiu th ta nn t cho mnh cha trnh
by r rng.
Nhiu khi chng ta giao tip khng trn vn, c ngha l
chng ta ch hon thnh phn ca mnh, phn cn li l trch
nhim ca ngi khc. Nh vy l cha , chng ta phi tin
xa hn, c nhng du hiu khng li, thc s thu cm, t cu
hi, a kin phn hi. Nu chng ta khng lm c iu ny
tc l chng ta to iu kin cho s hnh thnh mt khong
trng trong giao tip.
3.3. S tin tng
Mt yu t hiu qu nht v hu hiu nht trong qu trnh
giao tip l s tin tng. Nu mt ngi nghi ng ngi khc s
nho bng hoc chi b tnh cm hoc cn tr s th l cc cm
xc ca ngi ny vi ngi kia. Tnh cm v cm xc s c
giu kn v ch cn li mt khong trng trong giao tip.

114

3.4. Nhn thng ip


Trong giao tip, k nng nhn thng ip t ngi khc
l mt trong cc k nng quan trng. Thng thng chng ta hay
c tnh ch quan trong khi nghe ngi khc ni. Chng ta nn
duy tr tip xc bng mt v quan st nhng c ng ca h.
Lng nghe v hn ch nhng li bnh lun ca mnh, nhng nh
gi ca mnh v c gng tip thu nhng g ang c ni.
Trch nhim ca chng ta l phi hiu (nht l trong cng
tc x hi), k l nh a ra kin phn hi.
4. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC
V SAU KHI HC:
Khi hc v sau khi hc by ny, bn cn ghi nh:
- Mt s nguyn tc quan trng khi giao tip
- Ba k nng trong giao tip: k nng nh hng, k nng
nh v v k nng iu khin
- K nng lng nghe: lng nghe l mt tin trnh tm l,
lng nghe ngi khc tc l tn trng h, xc nhn gi tr ca h
v qua chng ta mi c th hiu c ci bn trng, tm trng
v cm xc ca h. Lng nghe tch cc mi c th hiu ngha
n cha trong cu ni.
5. CC TI LIU C TH THAM KHO THM:
1. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip,
Khoa Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP. HCM,1993.
2. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v

115

phng tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM,1996.


3. R. Martin Chazin v Shela Berger Chazin, Hnh vi con
ngi v Mi trng x hi, Ni dung tp hun ca H
Fordham, Khoa PNH,1997.
4. Ti liu tp hun, K nng giao tip, Shatec, Singapore,
2000.
5. ng Phng Kit v Nguyn Khc Vin, Tm L hc
i sng, NXB KHXH, H Ni,1994.
6. Erhard Thiel, Hnh vi giao tip, Nh XB Tr, 1996.
7. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
HMBC Tp. HCM, 1998.
6. BI TP:
* Bi tp 1: K nng lng nghe
Bn cng vi mt ngi th 2 th dnh khong thi gian
mt pht lng nghe tt c nhng ting ng xy ra xung quanh
mnh hoc t xa vng n v ghi li tt c cc ting ng m
mnh nghe c trn t giy nhp, ngi lng nghe th hai cng
vy. Sau khi hai ngi ghi xong, th so snh kt qu vi nhau.
Kt qu l hai ngi lng nghe khng ging nhau 100%. Ti sao
vy?
Ti v con ngi khi nghe c khuynh hng chn lc. D c
ch , tp trung lng nghe, nhng ting ng khng c chn s
khng vo v no ca chng ta khng ch n v khng ghi
nhn ting ng .
116

* Bi tp 2: K nng phn hi tch cc


Bn th rn luyn bi tp phn hi tch cc theo nguyn
tc sau: Khi c ai c li tm s bun no vi mnh, bn ch
cn p ng li bng cu hi vi ngi theo cng thc m u
bng Hnh nh v sau dng t ng ngha vi t m
ngi va dng trong cu ni ca h.
V d: A ni vi bn: Hm nay ti lm vic rt mt, ti
chn qu!
Phn hi tch cc: Hnh nh bn tri qua mt ngy vt
v lm phi khng
Phn hi tch cc l v ta bit lng nghe c tm trng ca
h v h cm thy c hiu v h s c ngun cm hng tm
s tip. Ta ng khuyn v cng ng ph phn h.
*Bi tp 3: Bn th thc hin nhng iu ch dn trong
bi hc (phn k nng lng nghe) vi mt ngi quen bit v
bn s nhn thy ngi y thch th hn khi giao tip vi bn
v bn bit quan tm v hiu h.
7. CC CU HI:
1. Lm th no lng nghe hiu qu v n c tc dng
nh th no?
2. Bn hy nu nhng cn tr thng gp phi khi lng
nghe ngi khc
3. Bn hy nu nm loi du hiu phi ngn ng no chng
t bn bit lng nghe?
117

4. Rn luyn k nng giao tip l rn luyn nh th no?


5. K nng giao tip bao gm nhng k nng g?
6. Lm th no rn luyn cc k nng giao tip?
Hng dn tr li:
- CU 1: Xem hng dn trong bi hc. Tc dng ca
lng nghe: Ngi ni c quan tm, c tn trng v h cm
thy h c gi tr.
- CU 2: SUY ngh khi lng nghe, nghe theo s thch,
thiu kin nhn, thnh kin, thiu quan st, thi quen khng t
nh hay ngt li hoc gi b nghe.. mt mi
- CU 3: Nhn vo mt ngi ni, quan st, gt u, t th
dn thn (nghing v pha trc), t th i din ngi ni.
- CU 4: Rn luyn k nng tri gic, quan st hnh thc
bn ngoi, xc nh ng c, nhu cu, mc ch, s thch ca i
tng giao tip, ng x ph hp vi v tr, vai tr ca mnh, tn
trng cm xc, quan im ca ngi khc, to s li cun, hng
th cho i tng giao tip.
- CU 5: CC k nng nh hng, k nng nh v, k
nng iu khin v k nng lng nghe
- CU 6: Cn nhn thc v cc vn trong giao tip, rn
luyn cc k nng, quan tm n ngi khc.

118

BI 8

NNG NG NHM

1. GII THIU KHI QUT:


Bi hc 8 bao gm cc phn: khi nim v nhm nh, vai
tr ca nhm nh trong cuc sng ca con ngi, cc c im
tm l ca nhm nh, cc vai tr c th hin trong lc sinh
hot nhm, nhng iu cn quan tm khi ta iu hnh sinh hot
nhm v cc giai on pht trin ca nhm nh.
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 8:
Sau khi hc bi 8, bn nhn thc c tm quan trng ca
mi quan h tng tc trong mt hoc nhiu nhm nh. Bn hiu
c tm quan trng ca nhm nh nh hng n chng ta nh
th no v tnh cch v thay i hnh vi, hiu c cc khun
mu hnh vi (vai tr) ca nhm vin c th hin khi chng ta
tham gia sinh hot nhm, ng thi hiu c cc giai on pht
trin ca nhm trong cng tc chuyn mn mnh c th gip
mt nhm c vn t c cc mc tiu x hi c nhm
t ra. y l nn tng l thuyt c bn c s dng trong
phng php cng tc x hi nhm.
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI
8:
Khi hc bi ny, bn cn lin h n kinh nghim ca mnh
trong qu kh cng nh trong hin ti khi tham gia cc nhm nh

119

nh nhm hc tp, nhm cng tc, nhm bn thn, nhm on


th hoc cu lc b... c th i chiu vi l thuyt, xem mnh
c nhng thay i g sau khi tham gia cc nhm v mnh
pht hin con ngi mnh nh th no do s tc ng ca
nhm.
NI DUNG BI HC 8
1.KHI NIM NHM NH:
Nhm nh l tp hp nhng con ngi c hnh vi tng tc
nhau trn c s nhng k vng chung c lin quan n li ng
x ca ngi khc, bao gm mt s v tr v vai tr thc hin
cc mc tiu (chung v ring) v tha mn cc nhu cu c nhn.
S tha mn cc nhu cu c nhn ny phi ph thuc vo vic
thc hin mc tiu chung ca nhm v mc tha mn tt
nhin ph thuc vo nhm hiu qu hay km hiu qu.
S tc ng h tng nhm c c l nh mi c nhn
pht trin vai tr ca mnh, th hin c tnh ca mnh v cng c
v tr trong nhm qua cc kha cnh ca ng x (ngn ng c li,
ngn ng khng li, cm xc, khong cch).
Nng ng nhm l cc hot ng tm l thng qua cc mi
tng tc v phn ng gia cc thnh vin trong mt nhm nh v t
a n s chuyn dch cc v tr v vai tr ca tng thnh vin
v cui cng to s thay i tch cc hoc tiu cc ni h.
Cc hnh vi ca nhm vin u hng v vic duy tr nhm.
Cc hnh vi c trng cho vic duy tr nhm l ngi lnh o
nhm duy tr tt p nhng mi quan h lin nhn cch, dn xp

120

nhng bt ng, em n nhng ng vin, to c hi cho s t


c nhm chp nhn, khuyn khch s t nh hng v tng
cng s ph thuc ln nhau gia cc thnh vin
Ngoi ra cng cn xc nh s khc bit gia nhm, t chc
v tp th. Mt t chc l mt tp hp trong hnh thnh mt
nhm v nhng mc ch c quy nh mt cch hnh thc. Cc
t chc tn ti bi nhng l do khc nhau v c nhng mc ch t
chc khc nhau. Trong ba thc th ny (nhm, t chc, tp th),
chnh tp th li c mc ch chung mnh nht (ngi ng ch
bn xe but, i xem chiu bng hay cng i cu thang my).
2. TM QUAN TRNG CA NHM NH TRONG
CUC SNG:
Thi gian trong ngy ca mi ngi chng ta phn ln dnh
cho cc hot ng nhm nhiu hn l hot ng c nhn. T lc
mi bit i khi cn b, con ngi bt u c khuynh hng
gia nhp nhm nh (nhm trong khu xm) ngoi nhm nh u
tin ca mnh l gia nh. n lc trng thnh, nhu cu gia nhp
nhm nh cng mnh hn mi c nhn tha mn cc nhu
cu:
Nhu cu giao tip
Nhu cu c chp nhn.
Nhu cu c bo v,
Nhu cu c yu thng,
Nhu cu c an ton
Nhu cu t khng nh,
Nhu cu " thuc v "

121

Nhm nh p ng cc nhu cu c bn ca con ngi v


gip c nhn gii quyt c nhng vng mc ca cuc sng.
Nu nh vo s nh hng v tc ng ca nhm, nhng th
thch m c nhn vt qua c gip ch rt nhiu cho c nhn
y pht trin nhn cch (trng hp nhm tch cc).
Ngoi ra, con ngi khi sp n tui trng thnh c
khuynh hng xa ri vng tay ngi m v p lc gia nhp nhm
cng mnh. Lc y, nhm nh li ng vai tr thay th vai tr
ngi M nhm tip tc p ng cc nhu cu c bn ca mnh.
V th, tr m ci m sm khi ln cm thy kh khn trong vic
hi nhp vi nhm v thiu hn mt mi trng nhm nh ca
gia nh.
3. TI SAO NHM NH GIP C NHN THAY I
HNH VI?
Khi tham gia sinh hot nhm, s tc dng v mi lin kt
gia cc thnh vin trong nhm to s bin chuyn v mt tm l
x hi mi c nhn. Nhm gip pht trin nhng c tnh, c
khuynh hng lm cho nhm khc bit vi nhng nhm khc v
l c trng ring bit. C nhn khi tham gia nhm c gng thay
i hnh vi (tch cc cng nh tiu cc) thch nghi vi vai tr
v v tr mong mun trong nhm. Sau y l cc yu t lm cho
c nhn thay i hnh vi khi tham gia nhm:
Nhm l mi trng thun li cho s bc l ca c nhn.
C ch bt chc: bt chc thi , cch n mc, cch
ni, tun theo gi tr tp th, theo mt khun mu hnh ng.. .
(ci TI c ng ha vi nhm).

122

S b pht, c to uy tn, nh hng trong nhm.


p lc phi thch ng xut pht t p lc rng buc v nhu
cu c chp nhn, c yu thng, c an ton.
Nhu cu kim chng nhng thc mc v cng c nim
tin. Nhm l ch da khi c nhn cm thy mt phng hng.
Khm ph nhng ci mi, nhng gi tr mi, nhng thi
mi, khc vi mnh m mnh cha ngh n hoc khng th c
c. Nhng ci mi ny gip c nhn iu chnh hnh vi.
Khm ph hnh nh ca mnh qua ngi khc, khc hn
khng nh mnh tng, khc vi mt n m ta ang eo, gip ta
nhn thc r chnh ta hn (gim c ch phng v).
4. CC C IM TM L CA NHM NH:
Chng ta khng bao gi thy cc nhm ging nhau, mi
nhm u c nt ring ca n. Nhng cc nhm nh u mang
nhng c im tm l nh sau:
4.1.Mi tng tc:
Cc nhm vin giao tip vi nhau bng li v khng li, s
pht ra thng ip v cch p ng to mi tng tc v nh
hng ln nhau gia cc nhm vin.
4.2.Chia s cc mc tiu:
S tng tc khng din ra tnh c m n lun lun c mc
ch, c khi nhiu mc ch rt khc nhau, c khi rt tm thng
nh bn b gp nhau ni chuyn th gin... Nhng qua mc
tiu chung ca nhm, mi thnh vin c th tha mn c cc
mc tiu ring ca mnh.

123

4.3.H thng cc quy tc:


Quy tc l cc quy nh hng dn hnh vi m nhm t ra
v nhm vin mc nhin chp nhn . Qua , nhm c th to p
lc mnh trn nhm vin v ng vai tr kim sot x hi khin
cho nhm vin phi tun th cc quy tc chung.
4.4.C cu chnh thc v phi chnh thc:
Trong qu trnh hot ng ca nhm, s tng tc gip cho
nhm vin bc l, hiu nhau v thu ht nhau nu c nhng im
tng ng, to thnh nhm nh trong nhm nh v c ngi
lnh o ngm (c cu phi chnh thc) song song vi lnh o
chnh thc ca nhm (c cu chnh thc). Nhm hot ng hiu
qu khi no c cu chnh thc v c cu phi chnh thc khng c
mu thun nhau.
4.5.Vai tr:
Theo thi gian hot ng nhm, cc nhm vin pht trin
dn cc vai tr khc nhau. Vai tr l h thng khun mu hnh vi
quen thuc m mt c nhn pht trin phc v cho nhm v
cho k vng ca chnh mnh.. l quy tc v hnh vi m c
nhn chp hnh. Song song vai tr c v tr: v tr lnh o hay
v tr mt thnh vin bnh thng, ch bit tun th theo tn ti trt
t. C nhm th mi nhm vin u c v tr nh nhau (trng
hp nhm trng thnh, ai cng c th l ngi lnh o). Vai
tr khng lun th tnh v c th thay i theo thi gian. Mt
nhm c gi l nng ng hay khng ty thuc vo mc c
hay khng s chuyn dch v vai tr v v tr ca tng nhm vin
v s chuyn dch ny c hay khng li thuc v kh nng ca

124

ngi lnh o.
5. CC VAI TR C TH HIN TRONG NHM
NH.
Mi c nhn trong nhm u c nhiu vai tr c th hin.
Nhm hot ng hiu qu khi cc thnh vin bit linh hot ng
u vi nhng bt trc xy ra nh vo kh nng thch ng ca
h. Kh nng thch ng chnh l sn phm ca s tng cng v
pht trin. S chp nhn thay i l thc cht ca s thch ng.
Chng ta c th phn bit hai loi vai tr: vai tr h tr v vai tr
cn tr, nhng cng cn lu l c nhng vai tr trong tnh
hung ny l h tr nhng trong tnh hung khc li l cn tr.
Cc vai tr c th hin do nhu cu, nhn cch, c khi tnh, c
khi ng ty theo c im ca tng nhm, ty theo tnh hung
khc nhau.
Nu xem xt cc vai tr theo hai hng quan tm n mi
quan h v quan tm n cng vic th bng lit k cc vai tr h
tr v cn tr nh sau:
To thun li:

Thuyt phc

nh gi.

Cht vn

Tng hp

Khuyn

Tng cng s lin kt,


ha gii.

khch,

hng dn.
Tm hng mi.

Gii quyt vn .
L thuc:

ng h.

125

Theo ui.
Trnh n.
a
Khng quan tm, v tch
s

Chi phi
Tro tr.
Ngy bin.
L gii.
Gi k.

Chu o, n cn

Khi ng

Lng nghe.

Lm r mc tiu.

Quan tm

Duy tr nh hng
(thc, nhc nh).

Ch ghi nhn.
Gim st.
Trnh n.

Phn

tch,

gii

thch,
Tm lc, kt thc.
Ph phch (i ph,
t chi hp tc, coi thng

Ly khai v mt tm l
v vt l.

ngi khc, bt nt).


Ph phn.

Kh chu.
Gy ri.

Cng kch c nhn


(gy hn)
Khng ch (cnh
tranh)

126

5.1 Nu chng ta phn loi theo hng v cng vic,


hng v cng c nhm v cc vai tr lin quan n nhu cu
c nhn th c th ghi nhn nh sau:
Cc vai tr hng v cng vic:
Cho v nhn thng tin: " Cp trn c ni l:"," C thng
bo l".
Cho v nhn kin ring: " Bn ngh sao", "Ti khng
chc lm, nhng ti ngh l".
Phn tch, gii thch, phi hp: "Vy nn tng chung ca
vn l
Bt u, tm lc, kt thc (vai tr thng c ngi
lnh o): "Ta bt u nh th ny nh", " Ta kt lun nh th
ny".
Thc, nhc nh: " Hi lc ri ", "C phi nh th
khng?".
Trc nghim s nht tr: " C ai thc mc khng?", "Tt
c ng ch? ".
Lm r mc tiu: " Chng ta y khng phi chi.".
Cc vai tr cng c nhm:
Khuyn khch: " C t nhin ni, hay !, Bn c kinh
nghim v vn ny , bn cho kin i".
To s hi ha, ha gii: " Ti thy hi cng v vn
ny", "Hai kin mi nghe c mu thun nhau, nhng c vi
im ging nhau l".
Theo ui: " kin ca anh B hay, ti theo ".
Cng nhn sai lm: "A, ti tng l ...".

127

Xc nh quy chun:"Lm vy c c khng?", ngi ta


u c lm th?".
nh gi:"Quyt nh ny c t mc tiu ca mnh ra
khng?".
Gi k: ngi lun mun nghe v phn ng mt cch ph
ha:" iu hay y!".
L thuc: Tn thnh bt c kin ca ngi no trng c
v l th trng, c gng trnh n cng thng, d b bi ri v tn
thng khi b ph phn. Ngi mu cu thin cm, cn c
ng vin thng xuyn.
Quan st.
a.
Cc vai tr lin quan n nhu cu c nhn:
Gy hn: "Nghe y, bn lp li mt ln na vn y
th coi chng "
Cn tr, gy ri:" Sao li theo kin k l nh vy?".
Thng i mun, b hp, n cng vic dang d cho ngi khc,
l l, bin h.
Cnh tranh: "Ti tin l cc bn tn ng kin ca ti.".
Thch lp li kin ring:" iu ny ti ni nhiu ln
ri.".
L ph:"Sao cng c. "
Tm s di dng.
Trnh n: Ngi trm t, m mng, hot ng c nhn
rt t, c th ly khai nhm.

128

5.2.Sp xp mt s vai tr theo hng chng - theo v hng


ch ng - th ng.

CH NG
Cnh tranh

Lnh o

Gy hn

Gip

CHNG
Gy ri

THEO
Theo ui
Khng
quan tm

L thuc

TH NG

Bng 6: Cc vai tr chnh c th hin trong sinh hot


nhm theo 4 hng ch ng, th ng, theo v chng.
Theo cc nh tm l Php, khi chng ta tham gia sinh hot
nhm, mi nhm vin c th lun phin ng nhiu vai tr trong
sut thi gian sinh hot. C 8 vai tr quan trng nht. Chng ta
c th chuyn t vai tr ny sang vai tr khc ty theo tnh
hung: lnh o, gip , theo ui, l thuc, khng quan tm,
gy ri, gy hn, cnh tranh theo bn hng nh ch ng, th
ng, chng v theo (theo ngi lnh o - xem bng 6). Cc vai
tr ni bt c th hin nh sau:
Vai tr ca ngi lnh o:
M u, t vn

129

Mi tham gia kin


Ha gii nu c mu thun
Tm lc cc kin
Trc nghim s nht tr
Kt thc bui hp.
Vai tr ca ngi gip :
H tr ngi lnh o
Gii thch, cung cp thng tin
Gip nhm theo hng ca ngi lnh o
Vai tr ca ngi theo ui:
t ch ng nu kin ring, ch ch ngi khc ni
xong th ng h.
Thng thay i kin theo ngi khc.
C theo di cuc hp.
Vai tr ca ngi l thuc:
Ch yu th ng hn ngi theo ui.
C theo di cuc hp.
Khng tham gia kin.
Ph thc cho ngi khc quyt nh.
Vai tr ca ngi khng quan tm:
t theo di bui hp
Lm vic ring, hoc nhn v hng khc
Khng tham gia kin

130

Vai tr ca ngi thc mc, gy ri:

Hay t nhng cu hi, thc mc lt vt hoc lt ngc


vn .
C khi m rng ti, lc lm nhm mt thi gian,
gy kh chu cho nhm.
Vai tr ca ngi gy hn:
Loi ngi bt mn hoc khng thch 1-2 nhm vin no
trong nhm.
Hay ch bai kin c ngi mnh khng thch.
Ni to, vung tay, ng ln ngi xung.
Vai tr ca ngi cnh tranh:
Khuyn khch s tham gia ca nhm.
Ch ng tham gia kin.
C khi tm lc cc kin hoc trc nghim s nht tr.
Cn lu rng cc vai tr nu trn khng t chng h tr
hay cn tr t ngun gc. Mt vai tr c th l h tr hay cn tr
ty thuc vo tnh hung. Mi ngi chng ta m nhn nhiu
vai tr khc nhau trong nhng tnh hung khc nhau, min sao
ng c nh thng xuyn mt hay hai vai tr no . S
nhn thc ng v cc vai tr ny s gip chng ta mt cch thit
thc nng cao hiu lc ca mnh trong nhm.

131

5. CC BC K NNG V K THUT LNH O


TRONG TIN TRNH NHM

Cc
bc

K thut lnh
k

Mc ch

nng
1. Duy
tr mc tiu
ca nhm

1. Xc nh r
mc tiu ca nhm.

cu trc c bn v

2. Thit lp cc
quy tc c bn ca
nhm (v d: hin din
thng

xuyn,

bit

gip ngi khc,


khng tn cng ln
nhau, t ra cc gii
hn).
3. Nh nhng to
ranh gii gii hn cho
nhng ai mun chuyn
hng s quan tm
ca nhm v c hnh
vi ph m.
4. Trao i thn
thin vi mi ngi.
5.

132

Ch

1. Thit lp

cc gii hn ca
nhm.

khuyn khch s gn b
vi tng c nhn:
Chia s nhng
chuyn vui v mnh
cho nhm
2. Lin

(Chp nhn nhng

2. To iu kin

kt lnh o

kiu cch khc nhau (v

cho s thu ht ln

- thnh vin

d: sau khi nhm vin

nhau nhm vin

nhm.

t gii thiu v mnh,

cm thy c:

lnh o bnh lun thm


vi cu trc khi mi
ngi khc ni).

(An ton.
(Chp nhn.

H tr s nhn
din chung v mi lin

(Thuc

nhau.

kt gia cc thnh
(Gim

vin.

cm

xc nn.
(Tng s thn
thin.
Gii thiu nhng
c tnh tch cc ca
ngi ny cho ngi
khc bit.
Bi

tp

khi

ng. Cn ch :

133

3.Lin
kt

thnh

1. Khuyn
s phn hi.

vin - thnh
vin nhm.

khch

2. Hng dn cc
thnh vin trao i ln
nhau

(ni vi nhm

hn l ni vi lnh
o.).
3. i su vo chi
tit (ci g? ai? u?
ti sao?), gip cc
thnh vin t gii
thch.

4.
Khuyn
khch
phn hi.

4. Cng c nhng
s

p ng tch cc: lnh


o cn lu n cc
yu t tch cc nh
khen ngi, h tr, nh
gi cao, cm n.
5. Chuyn

hon

thnh:
(Mc tiu c
nhn v nhm.
(T nhn thc.

nhng l 1 khng
tch cc thnh tch cc
(v d thay v ni lm
bing th ni khng

(Nhn

mnh.
(Thay

hnh vi.

quen kin nhn).


(Thay
6. Lm r khi c
s phn cc (tm lc

134

cch nhn.

cc kin khc nhau).


7. Thit lp cc

(Gim s lo
u.

ni kt: xem c s
tng ng hay khng

(Tng s t
tin.

gia hnh vi qu kh
v hnh vi hin ti.

(Gii
mu thun.

8. Lm sng t:
gip cc thnh vin
hiu hnh vi ca h t

(Pht

trin

quan h tch cc

mt quan im khc
vi quan im quen

quyt

(Kch thch s
quan tm x hi

thuc ca h (v d
(Tng

ngi cha hay nh

trch

n con v trc kia

nhim v s cng

ng ta thng hay b

tc

nh n. Hi ngi
cha mun g ngi
cha ca mnh.)
9. p dng k
nng gii quyt mu
thun. C 6 bc gii
quyt mu chun:
(Xc nh vn
t mt pha c mu
thun
(Xc nh vn

135

t cc pha khc.
(t ra cc gii
php khc nhau.
(Chn mt gii
php.
(Thc hin gii
php.
(Theo

di,

lng gi.
10. Tm lc:
gia bui hp v cui
bui hp.
11.Giao c trong
cng vic.

7. NHNG IU CN QUAN ST KHI CHNG TA


IU HNH SINH HOT NHM:
S tham gia:
Ai tham gia nhiu, ai tham gia t, ai im lng, s im lng
c ngha g, ai ni vi ai.
Mc nh hng:
136

Ai c ch nghe v ai khng c ch nghe.


Cch ly quyt nh:
Do ai, a s hay s t ? Hay do mt c nhn no chi phi.
Bu khng kh:
Bu khng kh chung ra sao ? Ci g nh hng n bu
khng kh , tch cc hay tiu cc.
Cng vic:
Ai hi, ai gii thch, ai cho thng tin, ai gy ri, cn tr,
ai c sng kin, ai ha gii cc mu thun, ai trc nghim s nht
tr.
Cng c nhm:
Ai gip ngi khc cho kin.
Nhu cu c nhn:
Ai ct ngang ngi khc, ai ni nhiu, ai thng ch trch
ph phn, ai mun s ch ca nhm.
8. CC GIAI ON PHT TRIN CA NHM:
8.1. Giai on 1: giai on hnh thnh (thnh lp).
c tnh ca giai on ny l cc nhm vin c c ch
phng v do mi quen bit nhau, gi khong cch, t bc l, kh
chia s vi nhau v thiu s thng nht, ang thm d nhau,
khng mun mo him. Mi nhm vin tm kim nhng im

137

tng ng ni ngi khc lin quan n gi tr, thi t


xc nh vai tr s m nhn ca mnh trong mi quan h so vi
nhim v chung ca nhm. Lnh o thng l thnh vin qu
quyt nht. Cc thnh vin u mang tm trng mu thun, tc
va thng va ght do va b thu ht ln nhau do nhu cu ging
nhau v va gi k do cha hiu nhau. Giai on ny chm dt
khi cc thnh vin cm thy an ton v thoi mi trong nhm.
8.2. Giai on 2: Quyn lc v kim sot.
y l giai on bt u cng vic, s thng nht v mi
quan h bt u tng ln. Cc thnh vin tm cch ng gp cho
nhm v thch nghi vi nhau. Trong tin trnh ny, bt u c s
cnh tranh vi nhau thit lp v tr v vai tr ca mnh trong
nhm v t hnh thnh cc quy tc, phng php lm vic,
mi lin kt gia cc thnh vin tng hp (c cu phi chnh
thc). S cnh tranh v lin kt ny nhm tm kim quyn lc,
nh hng v t bo v, tm s h tr, khen thng ca nhm.
Vai tr ca lnh o l gip cc thnh vin s dng c
nhm, ti lp s cn bng v gii quyt mu thun. Nu gii
quyt c, nhm s n nh, cc thnh vin tin tng v gn b
vi nhau hn. Nu khng, nhm c nguy c tan r giai on
ny.
8.3. Giai on 3: Giai on n nh (thn mt):
n giai on ny, nhm c bu khng kh gia nh thn
thin. Cc thnh vin chu lng nghe nhau v chp nhn nhau, phn
cng trch nhim v quyn li. H ci m v thng thn hn khi
tho lun. Nhm tr thnh ni tng trng v thay i hnh vi,

138

nhm vin c gng thay i chnh mnh ph hp vi s mong


i ca nhm v ha hp vi mc tiu chung ca nhm v c s
ng ha gia h v nhm (nhm l mnh, mnh l nhm).
8.4. Giai on 4: Giai on trng thnh.
Giai on ny c c im l mc ch r rng hn, nhm
c nh hng mnh n cc thnh vin, on kt cht ch v c
cu n nh. Nhm hot ng hiu qu v linh hot trong gii
quyt vn . Cc thnh vin hp tc trong nhim v ca nhm
v chia s quyn lc lnh o t nhng kinh nghim, k nng,
kin thc v sc lc. Cc thnh vin cm thy t do trong biu
hin nhn cch ca mnh. Thng tin ni b cao v bnh ng.
8.5. Giai on 5: Giai on kt thc.
Nhm chm dt hot ng v hon thnh mc tiu v s
kt thc ny lun gp kh khn v c thnh vin mun nu ko,
chng li s tan r. Nu nhm mun duy tr hot ng tip tc th
phi ra mc tiu mi.
9. CC C IM CA NHM HIU QU V KM
HIU QU.
Nhm hiu qu

Nhm km hiu qu

Mi ngi u tham

Phn ng tiu cc i

gia

vi chng trnh lm vic


C tinh thn trch

nhim

Tranh chp trong nhm


Thiu k nng giao tip

C s tin cy v chm

139

sc nhau
S dng cc ngun lc

Lnh m, s a ra
quyt nh
Trnh vic.

Lng nghe nhau


T gic kim tra vi
nhau

Cc thnh vin thiu


kin nhn

Gii quyt bt ng
Thi thoi mi
Gii quyt vn mt

Hay ci nhau.
Thoi ch
Kh a ra quyt nh

cch
cng khai
Quyt nh theo l tr
hn l theo tnh cm

9. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC
V SAU KHI HC:
Sau y l mt s im m bn cn ghi nh khi hc v sau
khi hc bi 8 ny:
- Nhm nh ng mt vai tr rt quan trng trong vic p
ng cc nhu cu c bn ca con ngi
- Nhm l tm gng soi qua chng ta khm ph con
ngi ca chng ta v iu chnh hnh vi.
- Tt c cc nhm nh u khng ging nhau v mt hot

140

ng v con ngi, nhng u c nhng c im tm l ging


nhau.
- Mt nhm c xem l nng ng khi mi nhm vin
linh hot trong s chuyn i vai tr khc nhau khi tham gia sinh
hot nhm.
- Nhm l mi trng thun li cho s bc l.
- Giai on 3 ca tin trnh pht trin nhm l giai on
gip c nhn trong nhm d dng thay i hnh vi
10. CC TI LIU C TH THAM KHO THM:
1. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip, Khoa
Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP. HCM., 1993.
2. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v
phng tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM,1996.
3. R. Martin Chazin v Shela Berger Chazin, Hnh vi con
ngi v Mi trng x hi, Ni dung tp hun ca H
Fordham, Khoa PNH,1997.
4. Ti liu tp hun, K nng giao tip, Shatec, Singapore,
2000.
5. ng Phng Kit v Nguyn Khc Vin, Tm L hc
i sng, NXB KHXH, H Ni, 1994.
6. Erhard Thiel, Hnh vi giao tip, Nh XB Tr, 1996.
7. Pamella Klein Odhner, Gii thiu thc hnh cng tc x
hi, sch hng dn tp hun, Tp 1, 7.1998
8. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
141

HMBC Tp. HCM, 1998.


11. BI TP:
Nu bn c dp tham d mt cuc hp nhm, bn th quan
st cc nhm vin th hin v chuyn i cc khun mu hnh vi
(cc vai tr) nh th no, qua bn c th nhn din ai l ngi
lnh o ngm (c cu phi chnh thc) v hiu r hn mi tng
tc gia cc nhm vin v cc nhu cu ca tng c nhn. Tt
nhin nm c nhng c im ny, bn phi nm vng l
thuyt.
12. CC CU HI:
1. Khi no mt nhm nh c gi l nhm nng ng?
2. Vai tr ca nhm nh trong cuc sng ca con ngi?
3. Nhm nh p ng cc nhu cu g ca con ngi?
4. Cc c im tm l ca nhm nh.
5. Bn hy nu cc giai on pht trin ca nhm.
6. Ti sao giai on ba l giai on gip c nhn thay i
hnh vi?
7. c im ca mt nhm trng thnh.
8. c im ca mt nhm cha trng thnh.
9. Ti sao nhm nh gip c nhn thay i hnh vi?
10. Bn th cho bit mt trng hp in hnh thay i

142

hnh vi khi bn tham gia sinh hot nhm.


Hng dn tr li:
- CU 1: Khi lc sinh hot tho lun nhm, cc nhm vin
linh hot thay i cc khun mu hnh vi ca h theo tng tnh
hung.
- CU 2: Vai tr rt quan trng gip p ng cc nhu cu
c bn v gip khm ph con ngi ca mnh (bt m v mnh)
do s phn hi ca nhm v gip pht trin nhn cch nu nhm
nh l nhm tch cc.
- CU 3: Nhm nh p ng cc nhu cu c bn ca con
ngi (xem li nhu cu c bn ca Maslow)
- CU 4: Xem trong bi hc
- CU 5: C 5 giai on pht trin ca nhm nh: giai on
hnh thnh, giai on quyn lc v kim sot, giai on n nh,
giai on trng thnh v giai on kt thc.
- CU 6: V nhm c bu khng kh thn thin, chp nhn
nhau, nhm vin c gng thay i ph hp vi s mong i ca
nhm (mt s ng ha gia c nhn v nhm)
- CU 7 V 8: Xem phn nhm hiu qu v nhm km
hiu qu.
- CU 9: V do p lc ca nhm, do s b loi, do khm
ph bn thn v thay i c chp nhn, do bt chc, hc
hi kinh nghim ca ngi khc
- CU 10: Ty vo kinh nghim ca bn, n c th tch
cc hoc tiu cc.

143

BI 9

LNH O V CC PHONG CCH


LNH O TRONG NHM NH

1. GII THIU KHI QUT:


Trong mi tng tc mt nhm nh khi tho lun gii
quyt mt vn , vai tr ca lnh o rt quan trong, nht trong
lnh vc x hi v n quyt nh tnh hiu qu ca vic hon
thnh mc tiu ca nhm. Do bi 9 ny trnh by cc khi
nim ca lnh o, ch trng n hnh vi lnh o, lnh o nh
th no, khi no p dng mt phong cch lnh o ph hp v
th no l lnh o hiu qu.
2. MC TIU CN T SAU KHI HC XONG BI 9:
Sau khi hc bi 9 ny bn c th:
- Hiu c cc khi nim lnh o, nht l hnh vi lnh
o trong lnh vc cng tc x hi
- Hiu c cc c ch ca cc phong cch lnh o
- Bit cch chn phong cch lnh o ph hp theo tnh
hung khi iu hnh tho lun nhm
- Bit th no l lnh o hiu qu
- T nh gi v phong cch lnh o ca chnh mnh.
3. HNG DN HC NI DUNG C BN CA BI

144

9:
Khi hc bi 9 ny bn cn lin h n nhng tnh hung m
mnh tri nghim qua cc ln hp nhm khc nhau xem xt
li cc phong cch lnh o ca ngi khc v ca chnh bn
thn c th nh gi li ti sao cuc hp nhm c thnh
cng hay khng. Bn cn thc hai bi trc nghim nhn bit
c phong cch lnh o ca chnh mnh c th iu chnh
phong cch lnh o ph hp v hiu qu hn. Nh vy bn mi
c th hiu r l thuyt tt hn.
NI DUNG BI HC 9
1. KHI NIM LNH O.
S sng cn ca mt nhm hay mt t chc u do mc tiu
c vch ra v lnh o l tc ng vo t chc d tin ti
mc tiu. Ni mt cch khc, lnh o l mt qu trnh gy nh
hng n cc hot ng ca mt c nhn hay mt nhm nhm
t c mc ch trong tnh hung nht nh.
Trc y, theo quan nim xa, ngi lnh o l ngi ti
ba xut chng, o c mu mc, xem ngi chu s lnh o l
ngi cn u tr. l quan nim lnh o c nhn. Trong thi
gian qua, khoa hc cng tp trung nghin cu v lnh o c
nhn nh tr thng minh, nng khiu, ngh lc... Kt qu khng
c g c bit v nhn thy s xut hin lnh o li ty thuc
vo hon cnh, ty vo yu cu ca tp th mt thi im nht
nh. l kh nng nhn din vn ca nhm v vn ng
mi ngi cng tham gia gii quyt vn .

145

Hin nay, khoa hc khng cn tp trung vo c nhn m


quan st nhng ng tc, hnh vi (hnh vi lnh o) trong nhm
v nhn thy ngi lnh o thnh cng l ngi bit iu ha s
tham gia, tng hp cc kin, gip nhm khai ph vn . Lnh
o l mt tin trnh tp th: ngi lnh o gii l ngi bit
pht hin, pht huy, v ni kt cc hnh vi ca nhm a
nhm n mc tiu.
2. LNH O NH TH NO?
2.1. Cc phong cch lnh o
Theo Auren Uris, c ba phong cch lnh o c bn:
Lnh o ch huy:
Nh lnh o i hi cp di phi tun phc mi mnh
lnh ca mnh. ng ta quyt nh chnh sch v coi vic la chn
l iu m ch c mt ngi c quyn lm l ng ta. Ngi lnh
o a ra vn v quyt nh, sau thng bo cho nhm vin
thi hnh (xem bng 7).
Lnh o
1. a ra vn
3. Thng bo thi hnh
2. Quyt nh

Bng 7: C ch lnh o ch huy

146

Lnh o dn ch:
Nh lnh o ghi nhn kin ca nhm vin, t chc cc
bui hp tho lun bn bc cng vic, tham kho kin ca
ngi khc v khuyn khch nhm vin tham gia lp ra chnh
sch. Nh lnh o a ra vn , nhm vin tham gia kin v
nh lnh o quyt nh theo kin ca a s (Xem bng 8).
Nhng cng ng hiu lnh o dn ch l mi quyt nh u
da trn s biu quyt ca tp th.
Bng8 C ch lnh o dn ch dn

Lnh o
1. a ra vn

3.

Quyt
nh
theo

kin
chung ca nhm

2. NV tham gia
Vn

Nhm vin

Lnh o t do hot ng:


Ngi lnh o ch l ngi cung cp thng tin v c d
kin, khng tham gia vo hot ng ca tp th, s dng rt t
quyn iu hnh ca mnh. y cng khng c ngha l thiu
vng hon ton s lnh o, mi ngi c php mun lm g
th lm.
Ngi lnh o c th th hin bt c phong cch no trong

147

ba phong cch ny. Nhng iu quan trng l khng nn c nh


ch mt phong cch duy nht v cn phi ty thuc rt nhiu
yu t chi phi tp th. Ngh thut lnh o l s uyn chuyn,
bit s dng phong cch no mt cch ng lc v thch hp
nht.
Vic chn phong cch lnh o no l ty vo cc yu t:

C nhn nhm vin:


Khng ai ging ai, mi c nhn c nhng c im ring
bit. Cn phi c ti vi nhng loi ngi nh:
Nhng ngi hay c thi chng i, ngang bng.
Nhng ngi khng t ch (thiu ch v ngh lc)
Cn phi dn ch i vi nhng loi ngi nh:
Nhng ngi c tinh thn hp tc
Nhng ngi thch li sng tp th.
i vi nhng loi ngi ny nn h t do hot ng:
Nhng ngi hay c u c c nhn, thch c khen v
c ch , thch lm theo ring ca h.
Nhng ngi khng thch giao tip v mt l do tm l
no .
2.2.Tp th nhm vin:
c tnh chung ca nhng c nhn trong nhm nh hng

148

n phong cch lnh o c s dng. Nhm ny khc vi


nhm kia nhng im no , hiu c im khc bit th s
chn c phong cch ph hp.
Vic chn phong cch lnh o phi da trn c s nh gi
nhm vin ca mnh. Khi hon cnh thay i, con ngi c th
thay i c thi ln hnh vi ca mnh. Qua kinh nghim, cc
thnh vin khi tham gia nhm v lm vic chung vi nhau
thng hnh thnh mt tnh thng nht trong hnh vi v thi .
Tuy nhin, c th vn tn ti mt vi c nhn khng i theo
ng li ca nhm hoc khng ng tnh vi mt phng php
lnh o no . nh hng cho mt phong cch lnh o
ph hp, ngi lnh o phi tm hiu nhng c tnh ny k
lng, bao gm nhng im tng ng v nhng s khc bit
trong hnh vi, thi , biu hin tm l, tnh cm, cung cch lm
vic v sinh hot trong nhm.
S hnh thnh v pht trin c tnh ca mt ngi mang
du n rt ln ca thi th u. Tuy nhin, qu trnh pht trin c
tnh ca mt nhm khng ging nh qu trnh pht trin c tnh
ca mt c nhn. Trc khi quyt nh phong cch lnh o,
ngi lnh o phi cn nhc cc im sau y:
Kh nng ca nhm c hiu nhng mc tiu m nhm
ang thc hin khng?
Tnh hiu qu ca nhm trong n lc hon thnh nhng
mc tiu ?
(nng lc, c cu, phi hp trong cng vic).
S hng hi phc v cho nhng mc tiu chung?
Tnh ng nht ca nhm: la tui, trnh , s thch,

149

ngi gii, ngi km.


2.3.Tnh hung lnh o:
Nhm thng tri qua nhng hon cnh, tnh hung khc
nhau, lc vui, lc bun, lc cng thng. iu ny i hi cng tc
lnh o cng phi c nhng thay i hp l v sn sng i ph
vi nhng tnh hung c th xy ra.
Tnh hung bt trc, khn trng: phong cch ch huy
Tnh hung khn trng, phi tp trung cao : phong
cch quan tm, c lng ngi l hiu qu nht v khng ai
mun cng thng.
Tnh hung c bt ng trong nhm: phong cch dn ch,
nhng cng c khi ch huy.
Tnh hung c hoang mang, xo trn trong nhm: phong
cch thn mt.
2.4.C tnh ca ngi lnh o:
C khi c tnh ca ngi lnh o l nhn t quyt nh
trong vic la chn phong cch lnh o. N l nguyn nhn v
sao chng ta cm thy thch phong cch lnh o ny hn nhng
phong cch khc. ni chung, mi hnh vi ca chng ta, t cch
n ni n cch i ng, u bc l c tnh ca mnh. Kinh
nghim rt ra cc im sau y:
p dng. Ngi lnh o hiu qu phi tht s hiu r
phong cch t nhin s tt hn cc phong cch cn li.
D thch phong cch no i na, cng c lc dng mt
trong ba phong cch c bn mt mc no .

150

Chng ta thng s dng phong cch no mnh thch,


nhng nu tnh hung thay i, phi s dng phong cch thch
hp nht.
iu quan trng l chng ta phi kim tra li c tnh ca
mnh v chnh mnh.
3. LNH O HIU QU:
Theo ng Auren Uris, thi , c biu hin qua c ch,
hnh vi, l mt yu t rt quan trng, c th ni quyt nh n
s thnh bi ca cng vic trong mt nhm. Lnh o hiu qu l
lm th no c th duy tr v pht trin nhng thi m ngi
lnh o mun.
Thng thng c mi lin h nh sau:
Phong cch lnh o

Thi ca nhm vin

Ch huy

Phc tng

Dn ch

Hp tc

T do hot ng

Pht huy sng kin

Nhng nn nh l phong cch lnh o c s dng ty


thuc vo kt qu no m ngi lnh o mong mun. Nhng
lm th no no hnh thnh thi ?
Vi phong cch ch huy:
Ngi lnh o chu trch nhim ton b v k hoch v
thng hng dn nhm hot ng. Nhm vin phi hiu tng
tn nhng cng vic trong nhm v nhim v ca chnh mnh.

151

Vi phong cch dn ch:


Ngi lnh o cn t ra l ang tht s cn s hp tc
ca cc nhm vin v h s sn sng gip ngi lnh o. Nhng
cn phi lu n nhng gii hn trong phng cch dn ch v
quyt nh ca nhm cng cha hn l ng.
Vi phong cch t do hot ng:
Ngi lnh o ni r cho nhm vin bit mc ch ca
cng vic l g v cho php h s dng sng kin ca chnh mnh
thc hin cng vic. Nhng ngi chu trch nhim cui cng
vn phi l ngi lnh o. Do , nn cn dn h nn thng
xuyn thng bo cho bn bit tin trin ca cng vic.
iu quan trng l nhng g mnh mun v khi no mun
phi c trnh by r rng cho nhm vin bit. Phc tng qu
mc th nhm vin khng c c hi pht trin nng lc, hp
tc qu mc c khi a n tnh trng mt thi gian v ch v
cui cng, t do pht huy sng kin qu mc c th gy ri lon
cho cng vic.
Cc phong cch lnh o th hin khi tho lun nhm:
Cc hnh vi lnh o theo tng phong cch lc khi u cuc
hp, lc na chng v lc kt thc cuc hp
Phong cch

Lc khi u

lnh o
Ch huy

Lc na
chng

p t mc

p t kin,

tiu ca mnh

t chc tranh
lun

152

Lc sau cng
a kt lun

Dn ch

Thit lp mc

Xem xt li,

ngh tng

tiu chung

khuyn khch

hp chung

s trao i
Mc k

Khng can

T do

thip

Khng can
thip

Hu qu c ghi nhn theo tng phong cch i vi cng


vic, i vi kh nng t lp ca nhm vin, n tin trnh nhm
v s tha mn ca nhm vin sau cuc hp:

Phong

i vi

Kh nng

Tin trnh

Tha mn

cch

cng vic

t lp

nhm

ca nhm
vin

Ch huy

Tot

Ty thuc,

Cng thng

qui phc

Trm lng.
xoa du,
trn an

Dn ch

Tot

Nng ng

Lin kt,

cao

gip

Tha mn

nhau
Mc k

Xu

Th ng

Chia phe

V k lut

Theo Blake v Mouton, phong cch lnh o ty thuc


vo cc mc : quan tm nhiu hoc t n cng vic hay n
nhm, t m c 4 phong cch cc oan nh phong cch mc
k, phong cch nhn t (tham d), phong cch l tng (theo
a s), phong cch ch huy (Xem bng 9).

153

PC l tng
(theo a s)

PC nhn t
(Tham d)
PC thc dng

Quan tm
n nhm
PC mc k

PC ch huy

Quan tm n cng vic

Bng 9: Phong cch thc dng l mt phong cch


lnh o hiu qu
Phong cch nhn t (tham d) l phong cch qua d ngi
lnh o khng quan tm n t chc, v tr, qun i vai tr lnh
o ca mnh, coi mnh l mt thnh vin nh ngi khc. y
l phong cch quan tm n s tm ti, khm ph.
Phong cch l tng l phong cch kh t c v rt kh
dung ha ti a hai mi quan tm cng lc (quan tm n cng
vic v quan tm n nhm u rt cao)
Phong cch ch huy l phong cch ch quan tm nhiu n hon
thnh cng vic hn l quan tm n nhu cu ca nhm vin.
Phong cch mc k l phong cch t quan tm n nhm
vin v c cng vic.
Phong cch thc dng l phong cch dung ha tng i c
hai mi quan tm n nhu cu ca nhm vin v cng vic

154

4. MI TNG QUAN GIA 3 YU T: VN ,


LNH O V NHM VIN:
lnh o hiu qu, chng ta cn xem xt mi quan h
gia cc yu t: Vn cn gii quyt, nhm vin v lnh o
(Xem bng 10). Cc yu t ny phi c cn bng: Gia nhm
vin v vn , cn thit c k nng chuyn mn v bu khng
kh lm vic thun li cho hon thnh cng vic, gia nhm vin
v lnh o cn c mi quan h tin tng ln nhau v gia lnh
o v vn i hi ngi lnh o phi c k nng iu hnh
v nhu cu c s phn hi thng tin gim st, nh gi cng
vic.

VN
Nhu cu thng tin
tng hp

K nng iu hnh
khng kh

LNH O

K nng chuyn mn

Nhu cu to bu

Tin tng

NHM VIN

Bng 10: Mi quan h gia Vn , Nhm vin v lnh o

Nu quan h tin tng tng th c th khng o su vn


, mi ngi an tm, chp nhn thc ti, kh pht trin ci mi.

155

Nu lnh o can thip t th nhu cu c bu khng kh thun li


ca nhn vin khng c tha mn. Cn nu quan h tin tng
khng c th lnh o v nhn vin cho rng nhng nhu cu h
tng c th khng c tha mn do s gii hn cc k nng
ca hai bn.
5. MT S IM CN LU , GHI NH KHI HC
V SAU KHI HC:
Khi hc v sau khi hc bi 9, bn cn ghi nh cc im
quan trng sau y:
- Lnh o l mt tin trnh tp th, ngi lnh o gii l
ngi bit pht hin, pht huy v ni kt cc hnh vi ca nhm
a nhm n mc tiu
- C ba phong cch lnh o c bn: lnh o ch huy, lnh
o dn ch v lnh o t do hot ng. Mi phong cch
lnh o u c mt tch cc v gii hn ca n ty thuc vo
nhiu yu t.
- Linh hot thay i phong cch lnh o gip nhm
hot ng hiu qu
- Lu n mt s iu cn quan tm lnh o hiu qu.
6. CC TI LIU C TH THAM KHO THM:
1. Nguyn Th Oanh, Tm L Truyn Thng v Giao Tip,
Khoa Ph N Hc, i Hc M Bn Cng TP. HCM,1993.
2. Nguyn Thnh Tng, Truyn Thng - K nng v
phng tin, Nh xut bn Tr, TP.HCM,1996.
3. R. Martin Chazin v Shela Berger Chazin, Hnh vi con

156

ngi v Mi trng x hi, Ni dung tp hun ca H


Fordham, Khoa PNH.,1997.
4. Ti liu tp hun, K nng giao tip, Shatec, Singapore,
2000.
5. ng Phng Kit v Nguyn Khc Vin, Tm L hc
i sng, NXB KHXH, HNi,1994.
6. Erhard Thiel, Hnh vi giao tip, Nh XB Tr, 1996.
7. Pamella Klein Odhner, Gii thiu thc hnh cng tc x
hi, sch hng dn tp hun, Tp 1, 7.1998
8. Nguyn Ngc Lm, Khoa hc giao tip, Ban XB
HMBC Tp. HCM, 1998.
7. BI TP:
* Bi tp 1. Trc nghim chn la phong cch lnh o
Mc tiu: Bit cch duy tr nhm theo phong cch lnh o
thch hp.
Di y l mt s trng hp thng gp trong tho lun
nhm, nu anh/ch l lnh o, anh/ch s chn cch no?
* Trng hp 1: iu quan trng l nhm phi ly quyt
nh, vi nhm vin lun bn lc . Anh / ch s:
a. Ni vi h l lc , nn ch tm vo vn ang bn.
b. Nhc nh l vic ly quyt nh c hn nh.

157

c. Khng lm g c, ra sao th ra.


* Trng hp 2: Mt nhm vin c hiu bit v by t r
rng, ni ln, nhng cn tr ngi khc ng gp. Anh/ch s:
a. Bo ngi nhng li cho ngi khc ni.
b. Khi c lc ngng thch hp, chuyn cuc tho lun sang
ngi khc.
c. Ch i c ngi dnh quyn ni.
* Trng hp 3: Ba nhm vin thng t ni hoc khng
ni. Nu mun h ng gp, anh/ch s:
a. Ni: Cc bn khng ni g c. No, nn by t quan
im ca mnh chng ta c th quyt nh.
b. Ti on bn c th ni vi iu v vn ny theo
kinh nghim ca bn.
c. Khng ch n 3 nhm vin .
* Trng hp 4: Hai quan im mu thun nhau. Cuc tho
lun b gim chn ti ch. Anh/ch s:
a. Cho h hiu rng phi ly quyt nh trc hn nh.
b. Tm tt nhng im chng i nhau theo nhn nh ca
anh/ch, yu cu h xem c nn tng chung no khng c th
tha hip.
c. Ch bn no thng.

158

* Trng hp 5: Trong nhm c 2 nhm vin th ch


nhau, nh hng n bu khng kh nhm. Anh/ch s:
a. Bo h thi ci nhau.
b. Sau bui hp, gp ring 2 ngi, vch nhng d bit ca
h hi h c mun a vn ca h ra nhm c cch no
gii quyt khng.
c. Hy vng cc nhm vin khc s khng n h hoc
s can thip loi h ra.
Kt qu trc nghim:
Phong cch

Ch huy

T vn

dn ch

Trng hp I

Trng hp 2

Trng hp 3

Bn ly kt qu m bn chn cc gii php a, b, c mi


trng hp v bn so vi 3 ct nu trn sp xp theo th t
trng hp 1 n 3 - mi ct, nu kt qu ca bn khp mi
gii php no theo mi ct th bn c 1 im. Nu bn t t
2 n 3 im mt ct no th bn c phong cch lnh o
ni bt ct .
V d: Nu kt qu ca bn chn l:
Trng hp 1: a
Trng hp 2: b
Trng hp 3: c

159

Vy l bn c phong cch lnh o dn ch (ct 3).


* Bi tp 2. Trc nghim t pht hin phong cch lnh
o ca mnh
Anh/ch c k 3 trng hp sau y v chn gii php
(nh du X) m mnh ng nht:
* Trng hp 1: Anh/Ch thy nhm ca anh/ch hnh
nh lm vic km i v thiu thc. C du hiu h ku ca ci g
, nhng bn ngh khng ra.
Gii php:
a. Hp nhm v gii thch nhng vic cn lm hon
thnh cng vic.
b. Gp ring tng ngi tm hiu.
c. Mi nhm hp li cng bn bc m khng c s hin
din ca bn, sau bo li kt qu vi anh/ch.
* Trng hp 2: Nhm ca anh/ch thng xuyn tranh ci
v k hoch ca mt chng trnh no . Thi gian tri qua m
cha quyt nh c g.
Gii php:
a. Anh/ch t pht ha cc kin v a ra nhm thng
nht.
b. Anh/ch yu cu nhm xut kin ca h cng sm
cng tt.

160

c. Anh/ch tuyn b c lm theo k hoch ban u.


* Trng hp 3: Anh/ch ang xem xt mt s thay i
trong t chc d n v qua xc nh li cc cng vic.
Gii php:
a. Anh/ch ghi ra kin ca ring mnh v yu cu nhm
cho kin.
b. Anh/ch t quyt nh v cch phn phi cng vic theo
kinh nghim ca anh/ch v cho nhm bit.
c. Anh/ch cho nhm vin tham gia vo vic quyt nh
nhng thay i m khng p t kin ring ca anh/ch.
Kt qu trc nghim:
- Tt c gii php (a): phong cch ch huy
- Tt c gii php (b): phong cch t vn hoc dn ch
- Tt c gii php (c): phong cch mc k
7. CC CU HI:
1. Bn hy nu cc yu t nh hng n phong cch lnh
o.
2. Bn hy phn tch mi quan h gia ba yu t: vn ,
nhn vin v lnh o?
3. Th no l lnh o hiu qu?
4. Bn th cho bit khi nim mi v lnh o theo cc
nh tm l x hi. Kinh nghim ca bn theo khi nim mi ny.

161

Hng dn tr li:
- CU 1: Cc yu t nh hng n phong cch lnh o:
c nhn nhm vin, kh nng ca nhm, tnh hung, c tnh ca
ngi lnh o, thi gian, tnh cht cng vic.
- CU 2: Quan h vn - nhm vin: k nng chuyn
mn v bu khng kh thun li; quan h gia nhm vin - lnh
o: quan h tin tng ln nhau; quan h lnh o - vn : nhu
cu c thng tin v k nng iu hnh.
- CU 3: Lnh o hiu qu l lm th no c th duy tr
v pht trin nhng thi m ngi lnh o mun, bit linh
hot thay i phong cch ty theo tnh hung, c tnh ca tng
nhm vin, tnh cht cng vic, kh nng ca nhm v bit dung
ha hai mi quan tm (cng vic v nhm).
- CU 4: Khi nim mi ca lnh o l quan tm n
hnh vi lnh o hn l con ngi lnh o v bt c ai cng c
kh nng lnh o thng qua cc hnh vi.

162

PHN KT
Trong mi quan h giao tip gia c nhn v nhn, trong
nhm, chng ta cn nhn thc l nam v n c nhng khc bit
ring khi truyn thng, cn rn luyn mt s iu cn thit
giao tip hiu qu, hp tc v cng nhau pht trin.
1. S KHC BIT GIA NAM V N TRONG
TRUYN THNG:
N

NAM

V truyn thng c li:


- cp vn tnh

- Mc tiu l trao i

cm, quan tm n cm xc

thng tin, t mc ch v

ngi khc

nh hng ln ngi khc.

- T cho mnh nng


ng hn.

- T cho mnh truyn


thng r hn.
- Thin v m t nhiu

- Thin v nhn nh
hn.

hn.
- Ni d nghe hn, nh
nhng hn.

- Ni mnh, thng tr
hn.

- Ni chun hn.
- Ch cu chuyn:
qun o, n ng, n khc.
- B li cun theo cu
chuyn.

- Km kin nhn.
- Ch cu chuyn:
cng vic, vui chi, tin bc.
- Kim sot, ch ng
cu chuyn.

163

V truyn thng khng


li:
- Nhy bn trong gii
m v m ho truyn thng
khng li

- Quan st, truyn


thng khng li km.

- Nh gng mt tt
hn.
- D biu l cm xc
trn mt.
- Gng mt v n
ci h tr mnh trong giao
tip.
- S dng c tay v
ngn tay nhiu hn.

- Kim ch cm xc tt
hn.
- S dng bn tay v
cnh tay.
- Nam

Nam

khong cch v ng chm


th hin s thng tr v quyn
lc.

- N - n d gn nhau.
- Khu gic mnh hn.
- Nhn trong m tt
hn.

2. KIM CH NAM GIP GIAO TIP HIU QU


To nim tin
Suy ngh trc khi
truyn t
t ra cc mc tiu
Sp xp cc ngh
Chn ng thi im
164

gi

To s ch
Gi mi quan tm
Dng ngn ng thch hp
Giao tip qua nh mt
Khng s xc ng chi phi
Khng tnh cm c nhn chi phi
Hy n nhng tn hiu khng li
Hc cch tip cn mt cch thch hp
Dng nhng tn hiu khng li thch hp
Hy c th
Dng nhng v d
S dng nhng kinh nghim tch ly ca ngi nghe
Gim thiu nhng yu t lm nhiu
Khng vi vng kt lun
Tch bit kin vi s kin
Hy hiu rng nhn thc khng phi lc no cng ng
C gng lm sng t v vic
Quan h tt vi ngi nghe
S dng ph hp cc thng tin tha
Bit lng nghe mt cch hiu qu
3. MI IU T RN LUYN KH NNG
GIAO TIP TT
T tin, khng t cao, khng t ti.
Chn thnh c x, bit t kim ch.
Thy im mnh ca ngi khc.

165

t mnh vo v tr ca i tng m cm thng, ng cm.


Hiu bit nhiu v bit tht.
Lun mm ci.
Dng mt biu th tnh cm.
Trang phc ph hp vi con ngi mnh.
Rng lng.
Khi hi, d dm.

166

TM TT NI DUNG TON B MN HC
Mn hc Khoa hc giao tip nhm vo mc tiu gip bn
c nhng kin thc v cc vn lin quan n truyn thng, rn
luyn cc k nng truyn thng c th t nhn li chnh bn
thn mnh, r sot li c tnh ca mnh, nhng hnh vi cha ph
hp nhm ci thin v tng cng mi quan h giao tip trong x
hi cng trong chuyn ngnh cng tc x hi.
c nh vy, bn cn thng hiu c ch ca tin
trnh truyn thng v cc yu t chi phi nhn thc ca mnh v
ca ngi khc khi truyn thng c li v khng li, tm hiu cc
ngun gc ca hnh vi giao tip nhu cc nhu cu c bn, v tr,
vai tr m nhn, khi nim bn thn, c ch phng v. Khi hiu
c ngun gc ca hnh vi ca chnh chng ta th mi c th
hiu c hnh vi ca ngi khc c th chp nhn s khc
bit ca ngi khc v cng nhau hp tc v pht trin. Trong
cc k nng giao tip, k nng quan trng nht cn c rn
luyn l k nng lng nghe th hin s tn trng v mi quan
tm n ngi khc.
Giao tip trong nhm l mt phn quan trng trong tin
trnh pht trin k nng giao tip, pht trin nhn cch ca bn
thn, l mi trng thun li cho vic t bc l bn thn v nhn
c cc phn hi ca ngi khc v mnh. Nng ng nhm l
nn tng ng dng ca mt trong ba phng php ca ngnh
cng tc x hi v l mi trng thun li cho chng ta rn luyn
cc k nng truyn thng, th hin mi tng tc thng qua cc
khun mu hnh vi pht huy nng lc v hc hi nhng
167

ngi khc v cng l mi trng chng ta c nhng c hi th


hin cc hnh vi lnh o ca mnh.
Trong ngnh cng tc x hi, nhn vin x hi cn c k
nng iu hnh nhm tr liu v vic am hiu cc phong cch
lnh o v bit chn phong cch lnh o hiu qu a nhm
n mc tiu x hi l iu kin thnh cng trong thc thi
ngh nghip ca mnh.

168

MT S CU HI N TP
1.

Bn th t nhn xt v k nng giao tip ca bn ?

Bn thy bn cn iu chnh ci g sau khi hc mn ny?


2.

Kinh nghim qu kh m bn tri qua c nh

hng g n mi quan h giao tip hin nay ca bn?


3.

Bn th t nhn nh v k nng truyn thng (c

li v khng li) ca bn.


4.

Cc yu t no chi phi cch nhn thc v l gii

thng ip trong truyn thng?


5.

Trong giao tip, k nng lng nghe ngi khc l

mt trong nhng k nng quan trng nht. Theo bn, lng nghe
l g v bn th hin k nng lng nghe nh th no?
6.

Nhm nh l g?

7.

Bn th nu cc ngun gc chnh ca hnh vi con

ngi.
8.

C khi no bn hiu ht ngun gc hnh vi ca

bn khng? Ti sao?
9.

Khi nim bn thn l g ? Bn t nh gi v

mnh v ngi khc thng nh gi v bn l ngi nh th


no?
10.

S chuyn bin ca khi nim bn thn ty thuc

vo cc vn g ? Bn hy ni v s chuyn bin ca khi nim


bn thn ca chnh bn.

169

11.

S khm ph v bn thn gip chng ta iu g ?

Nu kinh nghim ca bn.


12.

Bn hy trnh by v Ca s Johari ca chnh bn.

13.

Theo bn, lm th no bt m v bn?

14.

S nh gi ca bn v mt ngi m bn gp ln

u tin bt ngun t nhng yu t g?


15.

Ti sao ngi ta cho rng nhm nh ng vai tr

thay th ngi M khi ta ln? Kinh nghim ring ca bn v vn


ny.
16.

Bn c nhng thay i g khi bn tham gia cc

nhm t trc n nay? Gii thch ti sao?


17.

Bn th t nhn xt v vai tr v mc nh

hng ca bn trong mt nhm m bn v ang tham gia?


18.

170

Th no l lnh o hiu qu?

PHN P N
CU 1: Khi tr li cu hi ny, bn cn lin h li bn thn
v cch truyn thng c li v khng li ca, nhng thi quen, c
tt c th hin khi giao tip vi ngi khc, c tm hiu ngun
gc ca nhng hnh vi m mnh cha bit l do (v d nh nng
tnh...) v cc nguyn nhn tht bi trong giao tip qua. Khi
i chiu vi nhng iu cn thit giao tip hiu qu bn s
thy cn phi iu chnh hnh vi giao tip ca mnh nh th no.
CU 2: Kinh nghim giao tip qua c nh hng rt
nhiu n mi quan h giao tip hin nay v n tc ng n khi
nim bn thn ca bn. Nu bn thnh cng th bn s t tin hn
cn ngc li bn s mang mc cm, t nh gi thp v mnh v
t giao tip hn. Vn l chp nhn thc t, t tm hiu cc mt
gii hn ca mnh t iu chnh hnh vi v rn luyn cc k
nng giao tip c tt hn.
CU 3: So vi l thuyt hc, bn t nh gi v k nng
truyn thng (c li v khng li) ca bn, mt mnh v mt gii
hn c hng rn luyn thm. Bn cn ch nhiu hn v kh
nng lng nghe ngi khc ca bn.
CU 4: Bao gm cc yu t: cc tri nghim trong qu kh,
cch nhn vn , hon cnh x hi nh gi tr, vai tr, quan
im, nim tin, k vng, kin thc.... s suy din, cm xc, k
nng din t v s phn hi.
CU 5: Lng nghe l mt tin trnh tm l. K nng lng
nghe l kh nng quan tm n li ni v tm trng, cm xc n
cha bn trng, nhn din c nhu cu ca ngi ni, th hin

171

s tn trng ca mnh i vi ngi ni. Bn cn ch n cch


lng nghe hiu qu nh nhn vo ngi ni, gt u km theo
ting m, t th dn thn, bit t cc cu hi, th hin cm xc,
khng ngt li, a ra nhng phn hi tch cc.
CU 6: Nhm l tp hp nhng con ngi c hnh vi tng
tc nhau trn c s nhng k vng chung c lin quan n li
ng x ca ngi khc, bao gm mt s v tr v vai tr thc
hin cc mc tiu (chung v ring) v tha mn cc nhu cu c
nhn. S tha mn cc nhu cu c nhn ny phi ph thuc vo
vic thc hin mc tiu chung ca nhm v mc tha mn tt
nhin ph thuc vo nhm hiu qu hay km hiu qu.
CU 7: Cc ngun gc chnh ca hnh vi con ngi: nng
lng, di truyn, nhu cu c bn, c ch phng v, mi trng
sinh thi, vai tr, khi nim bn thn, suy ngh, nhn thc.
CU 8: Kh m hiu ht ngun gc hnh vi ca mnh.
l mt qu trnh phc tp i hi chng ta lun lun t nh gi
v bn thn, xem xt li qu kh t thi th u, nhng tri
nghim, nhng s c quan trng li du n trong i sng
ca chng ta. Cng pht hin v mnh chng ta cng c th t
hon thin nhn cch ca mnh nu chng ta chu chp nhn v
t thay i.
CU 9: Khi nim bn thn l cch mi c nhn hnh dung
chnh mnh l ngi nh th no (c th gi l hnh nh bn thn)
v chng ta soi theo m hnh ng. N khng c sn khi con
ngi c sinh ra m c hnh thnh dn do cch i x, cch
phn ng ca nhng ngi chung quanh i vi mnh (cha m,
ngi thn, bn b, thy c gio, ng nghip) v nhng tri
172

nghim thnh cng hay tht bi ca mnh. Bn cn nu v con


ngi ca bn theo bn t nh gi v mnh v nhng phn hi
ca ngi khc v bn, bn xem c khp vi cch bn ngh v
bn hay khng.
CU 10: S chuyn bin ca khi nim bn thn ty thuc
vo nhng thnh cng hay tht bi ca bn trong qu kh, bn t
nh gi mnh l con ngi nh th no, ty vo mi trng sng
ca bn, nim tin, s thch, s mong i ni chnh bn, vic hon
thnh vai tr x hi ca mnh, s phn hi v mong i tch cc
hay tiu cc ca ngi xung quanh v bn.
CU 11: S khm ph v bn thn gip chng ta nhn ra
nhng mt tch cc v mt gii hn v con ngi ca chng ta
c th chp nhn v t iu chnh hu p ng c vi nhu cu
giao tip v pht trin nhn cch. Bn nu kinh nghim ca bn
trong vn ny.
CU 12: Bn t lin h bn thn v t v cc ca Ca s
Johari, cc ln hoc nh ty theo mc giao tip ca bn. Sau
khi v xong bn t nh gi v cc v bn cn t ra phng
hng pht trin 1, bt m 2 v t bc l nhiu hn
3 v tm mi trng c c hi th hin v pht trin kh nng.
tim nng ca mnh ( 4).
CU 13: bt m v mnh, ta cn gio tip nhiu hn,
tham gia sinh hot nhm, t bc l v mnh, trao i nhiu hn
vi ngi khc v ta s nhn c nhng phn hi ca h v ta
v ta s hiu ta l con ngi nh th no.
CU 14: Khi tip cn ln u tin vi mt ngi cha quen

173

bit, ta nh gi h thng qua 3 yu t: Cm tnh (hnh thc bn


ngoi), l tnh (phm cht, nng lc, cch ng x...) v cm xc
thch hoc khng thch. Cm tnh l yu t u th).
CU 15: Nhm nh ng vai tr thay th ngi M (Group
as Mother) v lc th u ta cm thy c an ton, c p ng
nhu cu yu thng, c chp nhn ging nh chng ta c
p ng cc nhu cu c bn khi ta l mt thnh vin ca mt
nhm.
CU 16: Bn cn lin h n kinh nghim ca bn khi tham
gia mt nhm thn thit no v bn thay i m khng
nhn ra do p lc ca nhm, do cc quy tc ca nhm, do bt
chc, hc hi kinh nghim ca ngi khc hoc khm ph ra
con ngi ca mnh v bn bit t thay i...
CU 17: y cng l dp bn nhn li qu trnh tham gia
mt nhm no , qua bn thng th hin nhng khun
mu hnh vi (vai tr) nh th no khi tho lun nhm. Cc vai tr
l: cnh tranh lnh o, gy hn, gy ri, theo ui, l thuc,
gip , lnh o (chnh thc hoc phi chnh thc), khng quan
tm. Vai tr no l ni bt nht v h qu tham gia nhm nh
th no.
CU 18: Lnh o hiu qu l bit chn lc phong cch
lnh o ph hp gip nhm t c mc tiu v mi thnh
vin nhm u c tha mn, bit dung ha hai mi quan tm:
quan tm n nhm vin v quan tm n cng vic.

174

Bin son
NGUYN NGC LM

175

You might also like