UNIVERZITET U BEOGRADU TEHNIKI FAKULTET U BORU Odsek za inenjerski menadment

SEMINARSKI RAD

Predmet: OSNOVI SOCIOLOGIJE

MONOTEISTIKE RELIGIJE

Sadraj
1.Uvod..................................................................................................................3 2.Karakteristike univerzalnih monoteistikih religija..........................................4 2.1.Jevrejstvo.............................................................................................5 2.2Hrianstvo...........................................................................................6 2.2.1.Raskoli u hrianstvu. Katolika i pravoslavna crkva...........9 2.2.2.Raskoli u katolikoj zapadnoj crkvi......................................10 2.2.3.Verska sekta i pojam kulta....................................................11 2.2.4.Odlike pravoslavlja...............................................................11 2.2.5.Srpska pravoslavna crkva.....................................................12 2.3.Budizam.............................................................................................13 2.3.1.Grane budizma......................................................................14 2.3.2.Lamaizam..............................................................................14 2.3.3.ainizam................................................................................15 2.4.Islam....................................................................................................15 2.4.1.Osnovi Kurana.......................................................................16 2.4.2.U islamu se polazi od sledeih dogmi pravila u koja se ne sme sumnjati........................................................................................................16 3.Zakljuak..........................................................................................................17 4.Literatura..........................................................................................................18

1.Uvod
ta je religija? Emil Dirkem, francuski sociolog religije izneo je nekoliko karakteristicnih odlika svake religije. Ukratko emo navesti neke. Za sve to nazivamo ,,religijskim karakteristian je pojam natprirodnog.,, Pod tim se razume svaki poredak stvari koji prevazilazi domaaj naeg razuma: natprirodno to je svet misterije, nesaznatljivog. Pojam boga se vie ne smatra dovoljnom odredbom religije. Jer, postoje velike religije u kojima ideja boga nije prisutna, jednom rei, ima ,,religija bez boga. U prvom redu budizam uopte ne priznaje boga od koga ovek zavisi. Tako bi ,,minimalna definicija religije glasila: verovanje u duhovna bia. Religijske pojave se svrstvaju u dve osnovne kategorije: verovanja i obrede ili rituale. Verovanja su stvar svesti i sastoje se od ideja i predstava, dok su obredi odreeni naini delanja, izvoenje praktinih radnji. U svakoj religiji razlikujemo postojanje profanog, na jednoj strani, i svetog, na drugoj. ,, Verovanja, mitovi, dogme ili legende su predstave ili sistemi predstava koji izraavaju prirodu svetih stvari... Pod svetim stvarima ne treba razumeti naprosto ona personalna bia koja se nazivaju bogovima ili duhovima; neka stena, stablo, izvor, kamiak, komad drveta, kua jednom rei, bilo koja stvar mogu da budu sveti, kae Dirkem. Sveto i profano bi se mogli najkrae odrediti kao za oveka uzvieno i nisko. Drugi pojam kojim se profano odreuje je ,,prosto, ,,banalno, bez dubljeg znaaja za oveka. U prolosti, zbog nedovoljno razvijene nauke, religija je esto preuzimala njenu ulogu tumaa sloenih prirodnih i socijalnih fenomena. U budunosti, s intenzivnim razvojem nauke, moe se, prema Dirkemu, oekivati ,, da se religija postepeno povlai pred naukom u meri u kojoj ova postaje sposobnija da preuzme njen zadatak. Proizila ,, iz religije, nauka tei da je zameni u svemu to se odnosi na saznajne i intelektualne funkcije. Postoje dve vrste religija: 1) politeistike (gr. poli mnogo i theos - ,,bog, dakle , ,, mnogobotvo), kao verovanje u vie bogova (kakav je sluaj sa mitologijama) i

2) monoteistike, koje pretpostavljaju veru u jednog boga (gr. monos jedan i theos - ,,bog). Druga osnovna razlika izmeu politeistikih i monoteistikih religija jeste u tome to su politeistike ili mnogoboake religije mahom narodne religije, dok su monoteistike nadnacionalne i univerzalne , dakle, ne ograniavaju se samo na jedan narod. Monoteistike religije su nastajale u periodu od VI veka pre n.e. do VII veka n.e. To su jevrejska religija (koja nosi i elemente narodne religije), budizam, hrianstvo i islam. 2.KARAKTERISTIKE UNIVERZALNIH, MONOTEISTIKIH RELIGIJA Pojavu monoteistikih religija omoguio je nastanak novih politikih zajednica u kojima je ujedinjeno vie razliitih naroda, kao u Rimskom carstvu. Univerzalni, nadnacionalni karakter hrianstva pokazuje to to su ga prihvatili brojni narodi Evrope, Severne Amerike i Australije. Slino s islamom, odnosno sa budizmom , koji deluju na prostorima velikih nacionalnih drava. Druga vana odlika pomenutih monoteistikih religija jeste ta to su ih utemeljila tri proroka, koji se istovremeno smatraju i zaetnicima novih civilizacija: Buda, Hrist i Muhamed (u islamu), kojima se, svakom ponaosob, otkrio, u duhu pokazao, jedan jedinstven bog. Stoga su sve religije istovremeno i otkrivene, jer je Bog ,,objavio svoju istinu, uspostavio ,,savez sa prorocima, a posredno i sa njihovim narodima. Pomenute religije su i soteroloke. Soter na grkom znai ,,spasilac. Buda, Hrist i Muhamed jesu soteri, spasioci. Soterologija je nauka o spasenju, izbavljenju ili iskupljenju. Re je, svakako, o iskupljenju na onom svetu u ije se postojanje veruje. Ovaj svet je pun zala, nepravdi, iskuenja. Prema ovim religijama, ovek je u stanju da svojim duhovnim snagama prevlada zlo i iskuenje i pronae pribeite u nekom sigurnijem, izglednijem, onostranom svetu. Nae telo, ulna uivanja, nagoni i strasti, individualne tenje, jesu izvor ,,zla, oni nas odvode na stranputicu. Prema ovim religijama, postoji ,,kraj sveta. Zato se sve one nazivaju i eshatolokim. Eshaton na grkom znai ,,ono krajnje, tanije to je uenje o krajnjim svrhama, o poslednjim istinama o oveku i svetu.

2.1.JEVREJSTVO Izrazom ,,jevrejstvo oznaava se jedna od etiri monoteistike religije. Meutim, za razliku od ostalih religija, jevrejstvo nije samo samo skup religijskih ideja i obreda, moralnih i pravnih naela ve i istorija jevrejske zajednice, koja obuhvata vie milenijuma. Od nekoliko etapa u razvoju jevrejstva najpoznatije je tzv. biblijsko jevrejstvo. Biblija ili Stari zavet jeste pripovest upravo o tom jevrejstvu. Mnogi istraivai smatraju da je biblijsko jevrejstvo prethodna faza u razvoju hrianske religije, izloene u Novom zavetu. Biblijsko jevrejstvo sadrano u Starom zavetu predstavlja drevnu istoriju i mitologiju jevrejskog naroda. Re je o postanku sveta, o istoriji rodova i plemena jevrejskog naroda. Karakteristika biblijskog jevrejstva, kao i kasnijih etapa u razvoju, jesu savezi velikana ili mitskih heroja jevrejskog naroda, s jedne strane, i Boga (Jahve), s druge. Postojala su etiri takva saveza .Prvi savez Bog je sklopio sa Nojem. Drugi savez Bog je sklopio s Avramom, dok se trei vezuje za period Mojsijevog izbavljenja Jevreja iz egipatskog ropstva. Sa Mojsijem je Bog sklopio savez na Sinaju. etvrti savez je sklopljen izmeu Boga i Davida. Druga faza u razvoju jevrejstva sledi poto su Vavilonjani 587/6. godine pre n.e. razorili Jerusalimski hram i proterali Jevreje iz Judeje. Odmah zatim nastali su novi religijski centri u Palestini, Egiptu i Vavilonu. Otada postoji snana potreba Jevreja da se vrate u svoju postojbinu, u Cion. Cion oznaava Kanaansku tvravu na bregu Jerusalima, i jeste simbol povratka u prazaviajnost. U ovom periodu dogodila se jo jedna vana prekretnica u razvoju jevrejstva. Rimljani su 70. godine razorili Irodov hram. Upravo zbog razorenih hramova poinje razvoj tzv. rabinskog jevrejstva, koje je nastalo kao sinteza vie jevrejskih struja. Cilj rabinskog jevrejstva je obnova verskog ivota bez hrama. To je vreme pojave fariseja, iji je cilj bio da jevrejstvo kao veru ire ueni mudraci rabini, koji e zameniti svetenike. Rabin na hebrejskom jeziku znai ,,moj uitelj. Rabin je kolovani tuma Biblije. Status rabina sticao se tek dugogodinjim izuavanjem Biblije i Talmuda, Dveju najznaajnijih knjiga Jevreja. Kao alternativa za razoreni verski hram razvila se sinagoga (gr. - okupljanje), zgrada u kojoj se obavljaju verske aktivnosti u jevrejstvu. U jednoj od Deset bojih zapovesti stoji: ,, Ne

pravi sebi idola niti kakva lika; nemoj im se klanjati niti im sluiti. Pa, ipak, i uprkos toj zabrani, poev od III veka u palestinskim sinagogama, kao i u svim drugim koje su jevreji u ,,rasejanju (dijaspori) podizali, bio je na freskama, mozaicima i skulpturama prikazivan niz ljudskih scena, kao i ivotinjskih motiva. U savremenim sinagogama, odXVIII do XIX veka, u versku slubu se uvode brojne novine: orgulje i muzika, propovedi, svetenika odea. Pored Biblije postoji i Talmud, koji znai ,,uenje, ,,izuavanje, ,,pouavanje. Jednostavnije, to je jevrejski zbornik usmenog zakona i predanja, zbirka izreka mudraca, koje se odnose na svakodnevni etiki i religijski ivot ljudi. Postoje dva Talmuda: Jerusalimski talmud (prireen oko 450.god.) i Vavilonski talmud (oko 500. god.). Kao svete knjige Jevreja, oba Talmuda se po svom znaaju nalaze odmah posle Biblije ili Starog zaveta. Pojam Hebreji oznaava narod koji potie iz XIV veka pre n.e. i nastao je vrlo sloenom sintezom procesa u kojima su uestvovale mnoge civilizacije Orijenta: Asirci, Vavilonjani, Feniani, Egipani i Hetiti, ukljuujui i indoevropske narode. Otuda je hebrejska religija rezultat duhovnog procesa brojnih verskih ideja. Sam izraz Hebrej znai ,,onaj koji stanuje s one strane reke (ibri), svejedno da li je re o Jordanu u Palestini, ili Eufratu u Mesopotamiji. U istom kontekstu pominje se i Izrael, ili ,,sinovi Izraela kao ime za narod koji je nastanjivao Palestinu. 2.2.HRIANSTVO Hrianstvo kao monoteistika, univerzalna religija razvilo se na prostoru mone Rimske imperije, na prelazu iz starog u novi vek. Milioni ljudi u Rimskom carstvu, raznih jezika, vera i kultura, prihvatili su novi pogled na svet, koji je obeavao iskupljenje iz stanja siromatva i ponienosti, i nudio izgledniju, bolju budunost na onom svetu. Hrianstvo je izloeno u Novom zavetu zbirci tekstova koju sainjavaju: etiri jevanelja (gr. evangelion - ,,dobra vest, ili usmena poruka, izvetaj o Hristovom ivotu, njegovim kazivanjima i delima), i to po Mateju, Marku, Luki i Jovanu; zatim, dela apostolska, 21 poslanica, i na kraju, najvaniji tekst Otkrovenje Jovana Bogoslova ili, popularnije, Apokalipsa. Novi zavet kao sveta knjiga hrianstva nastao je u periodu od 30. do 120. godine, dakle, posle smrti Isusa Hristosa, koji je i kao Buda (budizam) i kaoMuhamed (islam) bio istorijska linost. Pisci jevanelja nastojali su da pokau kako je Isus, u stvari, taj novi mesija, izbavitelj. Hristos znai ,,pomazanik, od

,,Boga poslat. Mesiju su oekivali i sami Hebreji. Naime, prema hrianskoj religiji, u pojam boanstva ukljuena su tri lika, odnosno sainjavaju ga: Bog otac, Bog sin i Sveti duh. Poto se pokret na ijem je elu Isus Hristos protivstavljao zvaninom mnogobotvu koje je Rimska imperija jedino priznavala, i zatim, kako su se i sami Jevreji pobunili protiv samozvanih novih mesija, Isusa je uhvatila i osudila rimska vlast, na ijem je elu bio Pontije Pilat. Potom je bio razapet na krstu (otuda krst kao simbol ,,hrianstva), da bi nakon tri dana ,,vaskrsnuo iz mrtvih, sjedinivi se sa duhom svojim, sa Bogom Ocem. Osnovni smisao mita o Hristu izbavitelju sastojao se u tome to je Isus svojim ivotom, razapinjanje na krstu i smru, konano, vaskrsenjem, na simbolian nain, telom svojim, platio otkup za sve poniene, ugnjetene i siromane. Postojala je praksa u Rimskoj imperiji onoga doba da je podanik, rob, mogao stei slobodu ukoliko je bio u stanju da lino plati za svoj otkupza njega. Upravo zbog toga je i sama simbolina verzija Hristovog stradanja, naime, ideja da Jedan , u ovom sluaju Isus, moe platiti glavom, ivotom, radi svih ponienih i uvreenih, bila lako shvatljiva milionskim masama koje su rado doekale pomenuti mit. Ime Isus je lino ime, dok izraz Hristos znai ,,pomazanik. U Novom zavetu je Isus Hristos predstavljen kao boji ,,izabranik, ,,mesija. Rekli smo da je Novi zavet zbirka pripovesti o Hristovom ivotu i govorima, nastala znatno posle Hristove smrti. Smatra se da je najstarije jevanelje napisano 70. godine a ostala tri jevanelja u II veku. Prve hrianske optine, pre nego to je ponuena zvanina verzija rukopisa Novog zaveta svedena na etiri jevanelja, raspolagale su stotinama raznih jevanelja. Takvo haotino stanje trajalo je veoma dugo. Oko polovine V veka biskup Todor iz Sira ustanovio je da u njegovoj biskupiji krui vie os 200 svakojakih verskih knjiga i ispovesti o Hristu. Stoga je odluio da ih sve ukloni i zameni sa samo etiri danas u svim hrianskim crkvama jedino priznata jevanelja. Koji je bio razlog tako dugotrajnom uobliavanju ,,zvanine verzije Novog zaveta? Pre svega, mit o Hristu izbavitelju roen je na orijentu, na prostoru Istonog rimskog carstva. Meutim, da bi delotvornost ove vere i mita o Hristu koji iskupljuje i obeava novo, nebeskocarstvo, mogla da se potegne i na zapadne evropske delove Carstva, morao se prilagoditi potrebama naroda osobene duhovne i filozofske tradicije, grke i rimske kulture, sa veoma bogatom i razvijenom filozofskom milju. Zbog toga se ,,istonjaki mit o Hristu izbavitelju dugo uobliavao, prilagoavao. To je, praktino znailo, da su jevanelisti pisci jevanelja, pomenuti ,,mit o izbavljenju morali zaodenuti u ruho grke i rimske filozofske

misli, oslobodivi ga orijentalnog naslea. Tek je na taj nain on postao prihvatljiv i za evropskog oveka, kome je pomenuti mit , u zamenu za ovozemaljsku nedau, nudio rajsko, nebesko carstvo. Rimske vlasti su u poetku zabranjivale rad hrianskih sekti, koje su zbog toga delovale ilegalno. Dtek je 313.godine poznatim Milanskim ediktom car Konstantin priznao hrianstvo za zvaninu dravnu religiju. I u samoj Rimskoj imperiji preovladalo je miljenje da centralizovanoj vlasti i efikasnoj kontroli nad veim brojem naroda razliitih jezika i veroispovesti moe mnogo vie pripomoi uvoenje za sve narode jedinstvene vere kakvo je hrianstvo, nego tolerisanje mnotva nacionalnih vera i boanstava, koja vuku u razdore i separatizam. Hrianstvo je u poetku imalo karakter buntovnog, revolucionarnog pokreta i doprinosilo podizanju kritike svesti rimskog proleterijata. Ona je jasno odredila poloaj (1) siromanih slojeva naroda, kao unienih, kojima je carstvo nebesko obeano i (2) bogataa kojima su vrata raja zatvorena. Hrianska religija polazi od filozofskog stava da se spasenje moe postii verom, ljubavlju i smirenim moralnim ivotom. ovek se mora svim srcem i duom predati Bogu ukoliko eli milost i izbavljenje. Hrianstvo jedino priznaje taj put. U principu, postoje dva naina, ili dva oprena puta koji stoje na raspolaganju svakom oveku. To su: (a) duhovni, pravi ili istinski put, ili (b) stranputica na koju dospeva nepoboan i porokom zahvaeni ovek, koji se predaje ulnim, telesnim zadovoljstvima i uivanjima. Dakle, do Boga moe doi samo onaj pojedinac koji prihvata veru u Isusa Hrista, Sina bojega. Apostolu Tomi Isus se, stoga, obraa ovim raima: ,,Ja sam put i istina i ivot; niko nee doi k Ocu do kroza me (Jev. po Jovanu, 14,6) Iz logike i filozofije nam je poznato da postoje dva osnovna izvora saznanja: (1) ulni ili iskustveni, i (2) racionalni. Prema religijskim uenjima, meutim, postoji jo jedan vaan izvor saznanja, kojim se otkriva ili objavljuje najvia istina, a to je (3) mistiko ili intuitivno ,,saznavanje. To je sluaj, kako tvrde crkveni teoretiari, kada neulnim i izvan-racionalnim putem nekom pojedincu poe za rukom da uspostavi vezu sa Najviim biem. Za primer moemo uzeti onaj ,,neobian, ,,mistian nain, kada aneo Gavrilo saoptava Josifu da se u utrobi njegove tek venane nevine ene Marije, uz pomo Svetog duha zaeo Isus Sin boji. Razume se, teoretiari religija tvrde da moe poi za rukom i obinom oveku da mu se intuitivnim, mistikim putem objavi Bog. Oni, pri tome, dodaju, da se Bog moe pojaviti samo

ukoliko religiozni ovek vodi smeran i bogobojaljiv ivot, ukoliko je otvorena srca i pun ljubavi i vere.

2.2.1.Raskoli u hrianstvu. Katolika i Pravoslavna crkva

Od vremena kada je hrianstvo priznato za zvaninu dravnu religiju u Rimskom carstvu sve je primetnije zavoenje ,,reda u tumaenju verskih spisa koji su se izdavali kao ,,hrianski. Svaka crkvena religija nastoji da propie ili sankcioni e ,,jedino ispravno tumaenje, da propie zvanine spise koji e se koristiti u crkvenoj slubi, da odredi naine i forme liturgije ili ,,javnog bogosluenja u crkvi u prisustvu vernika i svetenstva. Sastavni deo liturgije je crkvena propoved , koju prate hor i muzika. U njen najvaniji zavrni in spada evharistija, izraz koji znai: ,,obredno jedenje hleba i pijenje vina, ime se simboliki izraava sjedinjenje sa Hristom i u Hristu. Liturgija se izvodi bilo u vreme tano odreenih vremenskih praznika za Boi, Uskrs, bilo nekim prigodama ili tokom evociranja uspomena na slavne ili tragine dogaaje iz prolosti. Na primer, prilikom proslave eststote godinjice Kosovskog boja (1989), ili osveenja Hrama Svetom Savi, pomen stradalima u Jasenovcu Od VI veka sasvim su vidljivi sporovi u tumaenju ,,izvornog, ili ,,pravog duha hrianstva. Vizantija, koja je ojaala na svom prostoru posle pada Rimskog carstva (476.godine), zalagala se za tzv. pravovremeno ili pravoslavno, onosno ortodoksno tumaenje (gr. ortodoxos - ,,pravoveran, ,,onaj koji strogo veruje). U vizantijskoj verziji hrianstva, u tumaenju spisa, bili su prihvaeni grki filozofski izvori i filozofska uenja svetih otaca, posebno iz aleksandrijske filozofske kole (Filon i Kliment Aleksandrijski). Suprotno tome, ,,zapadno ili kasnije nazvano ,,katoliko hrianstvo sve vie je u tumaenju koristilo zapadnu filozofsku misao, i oslanjalo se na filozofske razrade antiohijske filozofske kole. Osnovna teoloka razlika je u shvatanju dogkme o Svetoj trojici koju ine: Bog otac, Sin i Sveti duh. Pitanje je, naime, kakvo je to jedinstvo zapadna, Katolika crkva smatra da je ovde re o sutinskom jedinstvu u Sv.Trojstvu, tako da su sva tri lika ,,sliveno sjedinjena, pa sveti duh istovremeno proishodi i iz Oca i iz Sina. Pravoslavno uenje je drukije. Otac je ,,neroen, Sin je ,,roen, a Sveti duh ,,ishoen ,,iz Boga oca, ali preko Sina. to e rei ne sledi direktno iz Boga oca, ve je s Ocem povezan posredstvom Sina. Tako je u pravoslavnoj teologiji Sveto trojstvo shvaeno kao ,,nesliveno jedinstvo, to je teorijski doputalo mogunost za uvoenje razlika. Istona Pravoslavna crkva smatra da se u katolikoj koncepciji prenaglaava jedinstvo Svete trojice na raun razliitosti, a Pravoslavna

upravo tu razliku naglaava.sve se to odrazilo i na celokupnu teoloku misao. Naime, sam pojam tela, misterije nije tumaen iskljuivo u negativnom smislu, to je omoguilo pravoslavnom hrianstvo ne samo da uvai ikone i ivopis u crkvenom slikarstvu i liturgiji ve i da uspostavi tolerantan stav prema mnogim drevnim kultovima i religijskim elementima naroda koji su primili hrianstvo. Poeci raskola ukazali su se 381. godine na Prvom carigradskom koncilu, a prva odvajanja istonih patrijarhata od Rima poela su IX veku (867), da bi se konano otcepljenje ,,istonog ili pravoslavnog od ,,zapadnog ili katolikog hrianstva odigralo 1054. godine. Katoliku crkvu posebno odlikuje njena tenja da se izdigne iznad ,,nacionalnog interesa. I sam termin katolikon na grkom znai ,,opte. Nasuprot tome, pravoslavlje se razvija upravo kroz nacionalne crkve, pa otuda i njihovo nacionalno odreenje Srpska pravoslavna crkva, Ruska, Rumunska, Grka, Bugarska itd. Na elu katolike crkve je Papa, kao vrhovni poglavar a na elu pravoslavne Patrijarh. Obe crkve uzimaju pravo da su jedini tumai Biblije, odnosno Novog zaveta. U obema crkvama Boje otkrovenje se crpi iz Novog zaveta ali i iz tradicije, a sporna verska pitanja tumae se na tzv. koncilima u Katolikoj odnosno na saborima u Pravoslavnoj crkvi.

2.2.2.Raskoli u katolikoj, zapadnoj crkvi, pravoslavlje se od samog poetka

razvijalo sa obelejem nacionalne vere i Crkve i sa vidnom tolerancijom meu pravoslavnim crkvama. U krilu Rimokatolike crkve nije postojala nikakva crkvena samostalnost ni samostalnost crkava u srednjoj i severnoj Evropi. To je bio glavni razlog to se u XVI veku pojavio snaan pokret reformacije koji je predvodio Martin Luter. Na Prvom svenemakom saboru u pajeru 1526. godine, bilo je priznato pravo nemakim pokrajinskim crkvama da se mogu slobodno reformisati i ustanovljen princip verske tolerancije s uvaavanjem i priznavanjem razlika. Protiv ukidanja prava na versku toleranciju i sslobodu ustali su tzv. evangelistiki stalei. Oni su uloili otar ,,protest zbog ega se itav ovaj pokret naziva zajednikim imenom protestanizam. Katoliki stalei nisu uloili protest. Ono to protestantske crkve razlikuje od Rimokatolike crkve jeste prihvatanje Svetog pisma kao jednog legitimnog izvora vere i odbacivanje svih crkvenih odluka i odluka Rimokatolike crkve i njenog poglavara pape. Dve protestantske vere u prvom redu kalvinizam i luteranstvo odbacuju istilite kao izmiljotinu. Savremeni protestanizam: luteranska i anglikanska ckrva.

10

U Engleskoj je razvijen poseban vid protestantske crkve anglikanska crkva. To su irom sveta rasprostanjene regionalne ili nacionalno odreene crkve, poput pravoslavnih crkava sa znatnom autonomijom protestantske crkve odbacuju oboavanje svetaca, ikona i relikvija. Crkve rimokatolike veroispovesti deluju u paniji, Italiji, Austriji, Poljskoj, Maarskoj, Junoj Nemakoj, Sloveniji i Hrvatskoj. Da bi suzbila jeresi i da bi se efikasno suprotstavila reformaciji, Rimokatolika crkva je od 1545. 1563. sprovodila protivreformaciju. Oformila je militantni crkveni odred jezuita za borbu protiv reformacije i ustanovila nadleni crkveni sud Inkviziciju. Na svom Tridentskom koncilu, zavrenom 1563. godine rimokatolika crkva je konano priznala za svoje zvanino crkveno uenje teoloku misao Tome Akvinskog (1225 1274).

2.2.3.Verska sekta i pojam kulta

Sekta oznaava manju religijsku grupu formiranu radikalnim odvajanjem od postojee starije verske zajednice. Karakteristika sekte je njen buntovni karakter prema crkvenom uenju. Biti lan sekte znai pripadati jednom religijskom uenju koje se suprotstavlja zvaninim crkvenim dogmama. Pripadnici takvih sekti su redovno proglaavani za otpadnike, jeretike. Sekta ispoljava negativan stav i suprotstavlja se postojeem drutvenom moralu. Karakteristino za sektu je to to se njoj pristupa dobrovoljno, dok se Crkvi pripada rooenjem. Kult takoe spada u manje verske grupe. On predstavlja najnii stepen verskkog organizovanja. Kultovi se formiraju oko neke snane, harizmatske linosti linosti voe. Struktura kultova se odlikuje autoritarnim i hijerarhijskim ustrojstvom u kojem glavnu re ima voa.

2.2.4.Odlike pravoslavlja
Pravoslavlje je uz katolianstvo i protestantizam jedna od tri najznaajnije hrianske religije. Roeno u Vizantijskom carstvu, proirilo se na Balkanu od VII do IX veka. Glavni sporovi u hrianstvu ojaali su posle propasti Rimskog carstva 476.god. osnovni spor je bio oko primata koji su papa i katolika crkva, ije je sedite u Rimu, eli da ostvare nad carigradskim patrijarhom. Spor je okonan tako to je Pravoslavna crkva na Saboru u Nikeji (787.godine) definitivno odluila i zakljuila: ,,Znaci krsta i svete slike bilo da su izraeni bojom ili od kamena treba da se stavljaju na posude, odela, zidove, kue i na puteve... ukoliko se te slike budu vie posmatrale, gledaoci e

11

se vie seati koga one predstavljaju, vie e ih potovati ljubei ih i padajui pred njima niice... ko god potuje jednu sliku potuje osobu koju ona predstavlja. Uvaavanjem ikona omoguen je novi polet slikarstva i vajarstva, izrada ikona i freskoslikarstvo. Razvila se i nova disciplina ikonografija. Od isto slovenskih crkava najznaajnije su Ruska, Srpska i Bugarska pravoslavna crkva. Postoje jo Carigradska, Antiohijska, Aleksandrijska, Gruzijska, Rumunska, Jerusalimska, Grka, Kiparska, Poljska, ehoslovaka, Albanska i Amerika. Kada je re o crkvenoj organizaciji katolika crkva se zasniva na principu centralizma i papskog apsolutizma, dok se pravoslavna odlikuje sabornou i autokefalnou.

2.2.5.Srpska pravoslavna crkva

Srpska pravoslavna crkva je preuzela znatan broj praznika i kultova iz tradicijske kulture srpskog naroda dajui im hriansko obeleje. Tako je posle mnogih odbijanja Srpska pravoslavna crkva prihvatila obiaj krsne slave. Srbi su prvi put doli u dodir sa hrianstvom doseljavanjem na Balkan, za vreme vladavine vizantijskog cara Iraklija (VII vek). Trpeli su oba snana uticaja hrianstva. Onaj ko je dolazio sa zapadnih delova Balkana rimokatoliki, kao i vizantijski sa istoka. Pokrtavanje je zavreno u IX veku, za vreme vladavine srpskog kneza Mutimira, oko 876. godine. Najvea zasluga pripada svetoj brai Kirilu i Metodiju a kasnije i Klimentu i Naumu, koji su prvi preveli hrianske tekstove na slovenski jezik. Najvei znaaj za dobijanje samostalnosti Srpske pravoslavne crkve ima Rastko Nemanji monah Sava, koji je 1219 godine od carigradskog patrijarha u Nikeji izdejstvovao autokefalnost. Postao je prvi srpski arhiepiskop, ije je sedite bilo u manastiru ia. Sveti Sava je bio utemeljiva organizacije Srpske pravoslavne crkve, kako se zadrala sve do danas. Kada se car Duan proglasio carem Srba i Grka 1346. godine u Skoplju, Srpsku pravoslavnu crkvu je uzdigao na rang patrijarije. Srpski vladari su u srednjem veku podigli niz velelepnih crkvenih graevina i manastira, koji su ukraeni zidnim slikarstvom poznatih srpskih i vizantijskih majstora. Naroito se istiu: ia, Studenica, Graanica Mileeva, Sopoani, Deani, Manasija itd.

12

2.3.BUDIZAM
Bramanizam (hinduizam) i budizam.- Pre pojave kao monoteistike religije u drevnoj Indiji je bio razvijen bramanizam (kasnije hinduizam), indijska religija ije je glavno naelo bilo postojanje najvie ili opte ,,due sveta. Ovaj princip naziva se braman. Na drugoj strani se nalazi tzv. pojedinana dua atman, koju poseduje svaka jedinka. Pojedinana dua stopljena je sa telom, kao ulnim i materijalnim, prolaznim i konanim biem, i izvor je svekolikog zla. Cilj je ove relligije da se pojedinana dua oslobodivezanostiza sve to je prolazno, to ini predmet zla, dakle, za telesnost, i sjedini s Optom duom, uzdiui se tako do bramana. Osnovna boanstva ranog bramanizma su bogovi nastali iz kulta prirode: Agni bog vatre, Aditi majka bogova, Varuna bog vode, Diaus pitar ili Zevs-poter, koji u rimskoj mitologiji postaje Jupiter a kod Grka Zevs kao Bog otac. Kasnije e se pod uticajem budizma u feudalnom dobu bramanizam preoblikovati u novu religiju pod nazivom hinduizam. U hinduizmu kao mnogoboakoj religiji, tri su vrhovna boanstva: Brama stvoritelj, Vinu bog koji odrava taj stvoreni svet, i iva koji stvoreni svet ponovo razara. Vinu i iva odnose se kao pozitivan i negativan princip, kao dobro i zlo, dok je Brama iznad jednog i drugog. Hinduizam je i danas dominantna indijska religija, a naziva se i neohinduizam. Ova religija se odlikuje ustaljenim obiajem hodoaa, tj. poseivanja svetog mesta, u ovom sluaju Benaresa na svetoj reci Gang. Budizam je jedna od etiri najvee religije sveta. Za razliku od bramanizma ili neohinduizma, on je u biti otkrivena religija, kao to su hrianstvo, islam i judaizam. Ali, od njih se razlikuje po tome to u budizmu ne postoji pojam boga. U nauci je dugo postojala predrasuda da se ,,verovanje u boga esto posmatralo kao sutina svake religije (U. Berner). Izaziva izvesnu nedoumicu to se budizam uzima kao jedna od indijskih religija. Naime, budizam je, zaista, roen na indijskom tlu, ali, s obzirom na broj vernika, budizam je beznanajna indijska vera, jer u Indiji ima svega 300.000 budista, to je 3000. deo ukupnog stanovnitva. Meutim, budizam je veoma razvijena i upranjavana religija izvan Indije: u Indokini, na Tibetu, u Mongoliji, Kini, Koreji, Japanu. Osniva budizma je Gotama Buda (560 480 pre n.e.). Izraz ,,buda znai ,,prosvetljeni. Kao princ, roen u bogatoj porodici, Buda je u 29. godini ivota doiveo veliko preobraenje ili ,,otkrovenje kraj nekog drveta. Razvio je takvo religijsko uenje koje su mogli prihvatiti svi slojevi naroda i obrazovani i neuki. Po

13

tom uenju, ,,apsolutno blaenstvo, koje se u ovoj veri naziva nirvana, mogu ostvariti svi ljudi, bez obzira na drutveni stale kome trenutno pripadaju. I budizam, slino hrianstvu, polazi od stava da su ljudsko telo, odnosno telesne elje oveka, izvor njegovih patnji, pa se zbog toga glavni smisao ivota ssagledava u osloboenju od elja. To se postie upranjavanjem pravila propisanih u tzv. Deset bojih zapovesti, tako i budizam propisuje pet slinih uputstava kojih treba da se pridrava vernik. etiri upetstva od pet, koliko ih ima, sasvim su identina hrianskim. To su: (1) ne ubij, (2) ne kredi, (3) ne vri preljubu, (4) ne lai i (5) ne uzimaj alkohol. Kao i hrianstvo, budizam je doktrina koja propoveda iskupljenje od sveopteg bola i nudi spasenje.

2.3.1.Grane budizma. postoje bar tri osnovne grane budizma: hinajana na jugu
Indije, i mahajana na severu, dok se trea naziva tantrizam, i smatra se da je samo poseban oblik mahajane. Tantrizam je na Tibetu imao specifian razvoj. Naziv tantrizam vodi poreklo od sanskrita, i znai ,,ono to se iri. Naime, to je vera koja vodi oslobaanju od reinkarnacije i patnje. Ovde je re o posebnoj vrsti tajnog uzdizanja, o najviem sjedinjenju. U tantrizmu ima znatnih elemenata hinduizma.

2.3.2.Lamaizam. Na Tibetu se vremenom formirao i poseban oblik budistikog

kulta, poznat pod imenom lamaizam. Izraz je iz tibetanskog jezika: ,,blama i znai ,,uitelj, ,,vrhovni. To je ime za svetenika naivieg ranga u postojeoj hijerarhiji. Tibetom je do kineske okupacije Tibeta 1959. vladao dalaj-lama, koji je istovremeno bio i svetovni i vrhovni poglavar zemlje. Za lamaizam se, dakle, vezuje pojam reinkarnacije due. Na latinskom reincarnatio znai ponovo ulaenje due u telo, razume se, posle smrti. Veruje se da se posle smrti poglavara, ,,lame, dua pokojnika reinkarnira ili, to je isto, ulazi u telo nekog mukog deteta. Budno se motri na svu decu koja imaju neko karakteristino fiziko obeleje, neku neobinost: pege po licu, izbuljene oi, velike ui i slino. Potom se cedulje s imenima takve dece stavljaju u zlatnu iniju i uz sloeni obredni ceremonijal izvlai se jedno ime. Izvuena osoba sa tim imenom odmah se proglaava novim dalaj-lamom. Izabrano dete se odvaja od roditelja, izoluje se od svih ena, ukljuujui i majku, i podvrgava strogom verskom obrazovanju. Trinaesti dalaj-lama umro je 1933, a etrnaesti je ,,ritualno otkriven i zatim, posle verske obuke, postavljen na presto 1939. godine. Od 1959. dalaj-lama je dugo iveo u izgnanstvu, da bi se nedavno vratio na Tibet.

14

2.3.3.ainizam. Trea indijska religija je ainizam, koju je utemeljio Budin

savremenik Mohovira. To je ekstremna struja koja propoveda strogi asketizam. Spasenje se moe ostvariti samo u radikalnom osloboenju od materijalnog. Tek se potpunim oslobaanjem od svekolike ulnosti postie ono najvie: aina. Danas u Indiji oko milion i pet stotina hiljada vernika ispoveda ainizam. Otac Indije Mahatma Gandi bio je pristalica ove religije.

2.4.ISLAM
Islam je jedna od etiri najznaajnijih monoteistikih ili ,,otkrivene religije univerzalnog znaaja. Ova religija se prvobitno odnosila na jednu narodnosnu grupu, na Arape, tanije, na narode istog porekla. Sve vernike u islamu povezuje zajedniki arapski jezik, na kome je, u ostalom, napisana i najvanija sveta knjiga islama Kuran. Muhamedu se, dakle kao i Budi i Isusu ,,sam Bog otkrio, ,,objavio. Islam se formirao tek u VII veku n.e. , na tlu dananjeg Arabijskog poluostrva. Osniva islama je Muhamed (570-632) koji je ujediinio razbijena arapska plemena, usredsreujui svoj duhovni i verski rad na dva grada Medinu i Meku. U oblikovanju novog religijskog pogleda Muhamed se oslanja na drevno boanstvo Hubal, koje je vremenom nazvano Alah (od arap. Allah - ,,svemogu). Da bi ujedinio arapska plemena, Muhamed je poveo borbu protiv mnogoboake religije, stvorivi novi jednoboaki sistem, koji se u mnogome ogledao i oslanjao na hrianstvo i jevrejstvo. Protiv mnogobotva Muhamed kae u Kuranu: ,,Alah i njegov Poslanik ne priznaju mnogoboce ... kad prou sveti mjeseci, onda ubijajte mnogoboce gdje god ih naete. (Kuran, IX, 3,5) Iskoristio je ve postojee obiaje hodoaa - ,,posetu svetom mestu, verskom svetilitu u Kabi, koje je postalo kua Alaha.ovo vano svetilite islama ima oblik kocke (na arap. Kaba znai ,,kocka), sa crnim kamenom, kao svetim predmetom koji se nalazi u Kabi ugraenim u jugoistoni ugao graevine. On je ,,desna ruka Boga na zemlji. Kamen je najpre bio vaan narodni kult i drevni predmet oboavanja, fetiizacije. U islamu on se poistoveuje sa Alahom, kao novostvorenim, jedinstvenim bogom svih muslimana. Godina 622., kada je

15

Muhamed doao u Medinu da propoveda svoje uenje, rauna se za prvu godinu muslimanske ere, i naziva se Hidra.

2.4.1.Osnovi Kurana.-Islam kao vera muslimana izloen je u Kuranu. Islam znai

,,predavanje bojoj volji, potinjavanje Bogu i uspostavljanje mira. Pojam ,,mir ima isti koren kao i ,,islam(selem). I ova vera polazi od ideje o dolasku ,,carstva bojega. Meutim, Muhamed nije nikako ovaploenje Boga, ili Svetog duha, kakav je sluaj sa Hristom, odnosno Budom. Jednostavno reeno, Muhamed je ovozemaljsko bie, nastao iz sjedinjenja oveka i ene. Muhamedu je aneo Gabrijel (slian Biblijskom Gavrilu), u pustinjskoj peini ,,saoptavao boju istinu iitavajui mu je u vie navrata sa boanskog originala na nebu. Ime Kuran na arapskom znai ,,recitovati, ,,itati naglas. To je zbirka ,,otkrovenja koju je primio Muhamed. Dakle, Muhamed nije, poput Hrista, nikakav posrednik izmeu ljudi i Boga. Kuran sadri i filozofske i politike poglede, ali i veru i moral, pravila ponaanja, osnov sudskog zakonika. U islamskoj veri ne postoje svetenici kao u hrianstvu i budizmu, ve samo ueni ljudi uleme koji tumae verske spise u damiji. Uleme se jednim delom mogu porediti sa jevrejskim rabinima.

2.4.2.U islamu se polazi od sledeih dogmi pravila u koja se ne sme sumnjati: (1) verovanje u postojanje jednog boga Alaha, (2) verovanje u anele, (3) u
svete knjige, (4) u Alahove poslanike, (5) kraj sveta, (6) u predodreenje svega i u (7) vaskrsenje mrtvih. Osnovni stav Kurana je: ,,nema drugog boga osim Alaha, a Muhamed je njegov prorok. Pripadnik islama lako se postaje. Potrebno je da pojedinac u prisustvu nekolicine vernika jednostavno izjavi: ,,Svedoim da nema drugog boga osim Alaha i da je Muhamed njegov prorok. Obaveza je vernika ove religije da se u toku dana pet puta moli Alahu, uz prethodno obredno pranje, zatim, da posti mesec dana u vreme Ramazana, koji pada devetog meseca tzv. muslimanske meseeve godine. U to vreme svaki vernik od izlaska do zalaska sunca mora da se uzdrava od jela, pia i seksualnih odnosa. Od posta su izuzeti deca, starci i iznemogli. Vernik mora da daje prilog siromanima i bar jednom u toku svog ivota poseti sveti grad Meku. Vera im doputa da imaju etri ene i vei broj nevenanih ena (konkubina). Svinjsko meso je zabranjeno. Osnovni praznici su: Kurban-bajram, Uraza-bajram, Melvud.

16

Muslimani se molu u damiji. Prva damija je sagraena u Jerusalimu. Za damiju je karakteristian Minare,osnovno obeleje arapske crkvene arhitekture, a osnovna likovna odlika verskih hramova su arabeske. U hramu nije doputeno likovno prikazivanje Boga.

3.Zakljuak.
Religija je prvi i poseban oblik drutvene svesti koja objektivnu stvarnost odraava na fantastian, mistian nain. Religiju ne treba poistovetiti sa monoteizmom (verovanje u jednog Boga). Jer, u veini religija postoji vie boanstava, postoje i religije bez bogova, odnosno tzv. etike religije (budizam). Religija ne mora uvek da se bavi objanjavanjem sveta onakvog kakav jeste. Religija se ne moe poistovetiti sa natprirodnim, odnosno sa shvatanjem sveta i univerzuma ,,izvan oblasti ula U religijama se, pored materijalno-vidljivog, postojeeg sveta, stvaraju i mistini svetovi u kojima bitiu ,,natprirodna bia koja upravljaju ivotima ljudi. Zbog toga se religija smatra i kao organizovani skup koji sadri pet elemenata, a to su: (1) verovanje, (2) religiozna oseanja, (3) religiozne radnje, (4) simboli i (5) crkva. Postoje dve vrste religija, politeistike i monoteistike religije. Za politeistike karakteristino je verovanje u vie bogova, razliita boanstva koja vladaju razliitim sektorima prirode i ljudskog delovanja. Monoteizam je faza u razvoju religije kada je nadvladalo verovanje u jednog boga. Sva prirodna i drutvena svojstva se prenose na jednog boga, odnosno, on je personifikacija i prirodnih i drutvenih sila. Meu monoteistikim religilama najvanije su: hrianstvo, jevrejstvo, budizam i islam. Jevrejstvo nije samo skup religijskih ideja i obreda ve i istorija jevrejske zajednice. Najvanije etape u jevrejstvu su biblijsko jevrejstvo i rabinsko jevrejstvo. Rabin je kolovani tuma biblije status rabina stie se dugogodinjem izuavanjem Biblije i Talmuda, dve najznaajnije svete knjige jevreja. Hrianstvo se razvilo naa prostoru Rimske imperije, na prelazu iz starog u novi vek. Hrianstvo je sadrano u novom zavetu zbirci tekstova koji sainjavaju etiri jevanelja. Prema hrianskoj religiji u pojam boanstva ukljuena su tri lika, odnosno, sainjavaju ga: Bog otac, Bog sin i Sveti duh. 313. godine Milanskim ediktom hrianstvo je proglaeno za zvaninu dravnu religiju. 1054 dolo je do podele na pravoslavnu i katoliku veru. Krajem

17

srednjeg veka dolo je do podele katolikog uenja odvojili se protestanti koji streme izvornim principima hrianstva. Islam je nastao u Arabiji u VII veku. Osniva islama je prorok Muhamed koji je tvrdio da je Alah jedini bog, a on lino jedan od njegovih proroka. Sveta knjiga islama je Kuran koji se sastoji iz 114 poglavlja (,,sura). To je zbirka otkrovenja za koju se smatra da je Muhamed primio od Boga. Muslimani se mole klanjanjem u damiji izgovaranjem molitve koja uvek zapoinje reima: ,,Alahu akvar (,,Alah je najvei). Dve najzastupljenije veroispovesti islamske religije su sunatizam i itizam. Budizam se temelji na Budinom uenju da ljudska bia mogu izbei ciklus reinkarnacije ako odbace sve udnje. Put spasenja prema budizmu lei u ivotu ponom samodiscipline i meditiranja. Osniva budizma je Gotama Buda. Najvii cilj budizma je postizanje nirvane stanje potpunog duevnog ispunjenja, blaenstva. Vernici se pridravaju pet glavnih zapovesti: ne ubij, ne kradi, ne vri preljubu, ne lai i ne uzimaj alkohol. LITERATURA 1. Vuko Pavievi (1988): Sociologija religije, Beogradski izdavaki grafiki zavod, Beograd. 2. Milovan Mitrovi, Sreten Petrovi (2005): Sociologija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd. 3. Andon G. Kostadinovi (1999): Uvod u sociologiju, ,,Plavi krug , Beograd. 4. Dr. Milovan Vukovi, Dr. Aleksandra Vukovi (2009): Sociologija, Tehniki fakultet, Bor. 5. Dragoljub B. orevi (1998): Proroci ,,nove istine sekte i kultovi, Ni.

18