छ पती िशवाजीराजे भोसले

अनु मा णका

 1 ओळख
 2ज म
o 2.1 शहाजीराजे
o 2.2 जजाबाई
o 2.3 मागदशक
o 2.4 मावळ ांत
 2.4.1 बारा मावळ
 2.4.2 मावळचे सवंगड
 3 यु मय जीवन
o 3.1 सु वातीचा लढा
 3.1.1 प हली वार - तोरणगडावर वजय
 3.1.2 शहाजीराजांना अटक
 3.1.3 जावळ करण
o 3.2 प म घाटावर िनयं ण
o 3.3 आ दलशाह शी संघष
 3.3.1 अफझलखान करण
 3.3.2 िस जौहरचे आ मण
 3.3.2.1 घोड खंड तली लढाई
o 3.4 मुघल सा ा याशी संघष
 3.4.1 शा ह तेखान करण
 3.4.2 सुरतेची प हली लूट
 3.4.3 िमझाराजे जयिसंह करण
 3.4.4 आ याहन
ू सुटका
o 3.5 सव वजयी घोडदौड
 3.5.1 क ढा याची लढाई
o 3.6 रा यािभषेक
o 3.7 द ण द वजय
 4 रयतेचा राजा
o 4.1 शासन यव था
 4.1.1 संर ण यव था
 4.1.2 अथ यव था
 4.1.3 समाज यव था
 4.1.4 याय यव था
 4.1.5 परमुलुखांशी यवहार
 5 िशवाजी: एक य हणून
o 5.1 पु
o 5.2 िश य
o 5.3 िम
o 5.4 पता
o 5.5 यो ा
o 5.6 शासक
o 5.7 राजा
o 5.8 भ
o 5.9 प र यासम हाच
 6 संदभ
 7 बा दवे
ु
ओळख

मराठ सा ा याचे सं थापक आ ण एक आदश शासनकता हणून ओळखले जाणारे छ पती

िशवाजीराजे भोसले एक सवसमावेशक, स ह णू राजा हणून महारा ात आ ण इतर ह वं दले जातात.
श ूव ल याकरता महारा ात या ड गर-दयामधे अनुकूल असलेली गिनमी का याची प त वाप न
यांनी त कालीन वजापूरची आ दलशाह , अहमदनगरची िनजामशाह आ ण बला य मुघल
सा ा यशाह ां याशी लढा दला, आ ण मराठ सा ा याचे बीजारोपण केले. आ दलशाह , िनजामशाह
आ ण मुघलसा ा य बला य असली तर महारा ात यांची सगळ िभ त थािनक सरदारांवर आ ण
क लेदारांवर होती. ते सरदार/ क लेदार जनतेवर अ याय-अ याचार करत असत. िशवाजीमहाराजांनी
या अ याय-अ याचारातून जनतेची सुटका केली, आ ण उ म शासनाचे एक उदाहरण भावी
रा यक यासमोर ठे वले.
 छ पती िशवाजीराजे भोसले

छ पती िशवाजीराजे भोसले

(१९ फे ुवार ??), १६३० (िशवनेर क ला, पुणे)

जीवनकाल ते
३ ए ल १६८० (रायगड)

आई-व डल जजाबाई - शहाजीराजे भोसले

प ी सईबाई, सोयराबाई, पुतळाबाई

काय मराठा सा ा याचे सं थापक (६ जून इ.स. १६७४)

महारा ा या प मेला कोकण,

स ा डॊंगररांगेपासून ते नागपूर पयत
रा य या ी आण
महारा ा या उ रे ला खानदे शापासून
ते द ण भारतात तंजावर पयत (???)

शासनकाल ६ जून इ.स. १६७४ ते ३ ए ल इ.स. १६८०

चलन होन, िशवराई (सुवण होन, य होन??)

पदवी छ पती, गो ा हण ितपालक,

ज म
जजाबाई ा शहाजीराजां या थम प ी. िशवाजीमहाराजांचा ज म जजाबा या पोट ई.स. १९
फे ुवार १६३० (फा गुन कृ ण तृतीया) रोजी पु यापासून ४० मैलांवर असले या िशवनेर क यावर
झाला.

शहाजीराजे

शहाजीराजे थम अहमदनगर या िनजामशहा या पदर एक सरदार हणून होते. मिलक अंबर ा

िनजामशहा या भावी व जरा या मृ यूनंतर मुघल स ाट शहाजहान या सै याने ई.स. १६३६ मधे
अहमदनगरवर चाल क न ते शहर आप या ता यात घेत यानंतर शहाजीराजे वजापूर या
आ दलशहा या पदर सरदार हणून जू झाले. आ दलशहाने यांना पु याची जहािगर दली.
शहाजीराजांनी तुकाबा शी आपला दसरा
ु ववाह केला. लहान िशवाजीराजांना घेऊन जजाबाई पु याला
रहायला आ या. तुकाबाई आ ण शहाजीराजे ां या एकोजी भोसले ( यंकोजी भोसले) ा पु ांनी पुढे
स या या तािमळनाडू मधील तंजावरला आपले रा य थापन केले.

जजाबाई

जजाबाई पु यात रहायला गे या यावेळ पु याची फार दरव

ु था झालेली होती. ते हा छोटे िशवाजीराजे
आ ण कारभार ां या ह ते पु यात एका शेतात तीकादाखल सो या या मुला याचा नांगर फरवून,
जजाबा नी पु याची पुन थापना करायला सुरवात केली. िशवाजीराजे लहानाचे मोठे होत असताना
आ ण मोठे झा यावरह (मोठे पणी या िसंहगडावर या वार सार या) येक मह वा या संगी यांना
जजाबा नी खंबीर मागदशन दले. िशवाजीमहाराजां या या आ गु होत. हं दवी वरा य थापनेचे
व न थम पाहन
ू ते व न साकार करायला िशवाजीमहाराजांना जजाबा नी फूत दली असे काह
इितहासकार मानतात.

मागदशक

लोककथा आ ण इितहास ांमधे कालौघात पु कळदा सरिमसळ होते, आ ण यामुळे इितहासाचा नेमका
मागोवा घेणे क ठण होते. िशवाजीमहाराजां या बाबतीत ती सरिमसळ खूपच आहे; प रणामी
िशवाजीराजांना कोणाचे मागदशन कती िमळाले हे न क ठरवणे िनदान आज तर क ठण आहे .
यु ा यास आ ण रणनीती ांसबंधी ाथिमक मागदशन यांना शहाजीराजांकडू न िमळाले आ ण परक य
स ेव लढा कर याकरता आव यक असले या िश तीचे िश ण जजाबा कडू न िमळाले असे मा
उपल ध ऐितहािसक मा हती न िन तपणे सांगता येते. समथ रामदास वामी आणी संत
तुकाराममहाराज ांचे मह वाचे अ या मक मागदशनह िशवाजीराजांना लाभले होते.
मावळ ांत

स ा या दोन ड गररांगां या मध या खोयाला "मावळ" हणतात. पु याखाली १२ आ ण जु नर-

िशवनेर खाली १२ अशी एकूण २४ मावळे आहे त.

बारा मावळ

 पवन मावळ
 आंदर मावळ
 कानद मावळ
 मुठाखोरे
 गुंजण मावळ
 हरडस मावळ

मावळचे सवंगड

बाजी पासलकर

का होजी जेधे

तानाजी मालुसरे

यु मय जीवन

िशवाजीराजांचे जवळजवळ अध आयु य यु े कर यात गेल.े यु संगी घो याव न वास करताना

झोपदे खील ते घो यावरच आ ण केवळ तीन-चार तास घेत असत.
सु वातीचा लढा

प हली वार - तोरणगडावर वजय

ई.स. १६४७ मधे सतरा वषा या िशवाजीराजांनी आ दलशहा या ता यातला तोरणगड जंकला आ ण
वरा याची मुहू तमेढ रोवली. तोरणगड हे वरा याचे तोरणच ठरले. याच साली िशवाजीराजांनी
क ढाणा(िसंहगड), राजगड, आ ण पुरंदर हे क ले आ दलशहाकडू न जंकून पुणे ांतावर पूण िनयं ण
िमळवले.

शहाजीराजांना अटक

िशवाजीराजां या यश वी वायानी बथ न िशवाजीराजांना आळा घाल याची एक यु हणून

आ दलशहाने शहाजीराजांना अटक केली. िशवाय सुमारे ५००० फौज घेऊन फ ख
े ान नावा या सरदाराला
िशवाजीराजांवर ह ला कर यास पाठवले. िशवाजीराजांनी पुरंदरावर फ ख
े ानाचा पराभव केला. बाजी
पासलकर सै यासकट पळ या फ ेखाना या पाठलागावर सासवडपयणत गेले. सासवडजवळ झाले या
लढाईत बाजी पासलकरांचा मॄ यू झाला.
िशवाजीराजांनी मुघल बादशाह शाहजहान यास या या द खन या सुभेदाराकरवी (शहजादा मुरादब )
प पाठवून शहाजीराजांसकट या या चाकर त जायची इ छा कट केली. याचा प रणाम हणून
शाहजहानाने आ दलशहावर दबाव आणला आ ण प रणामी शहाजीराजांची सुटका झाली. परं तु यासाठ
िशवाजीराजांना क ढाणा क ला, आ ण शहाजीराजांना बंगळू र शहर आ ण कंदप चा क ला
आ दलशहाला ावा लागला.

जावळ करण

आ दलशहाशी इमान राखणारा जावळ चा सरदार चं राव मोरे शहाजीराजे आ ण िशवाजीराजे

यां या व आ दलशहाकडे कुरापती काढत असे. याला धडा िशक व यासाठ ई.स. १६५६ साली
िशवाजीने रायर चा क ला सर केला यामुळे कोकण भागात वरा याचा व तार झाला.

प म घाटावर िनयं ण

ई.स. १६५९ पयत िशवाजीराजांनी जवळपास या प म घाटातील आ ण कोकणातील चाळ स

क यांवर वजय िमळ वला होता.
आ दलशाह शी संघष

अफझलखान करण

आ दलशहा या ता यात असणारे क ले जंकत रा ह यामुळे ई.स. १६५९ साली आ दलशहाने दरबारात
िशवाजीस संप व याचा वडा ठे वला. हा वडा दरबार असले या अफझलखान नावा या सरदाराने
उचलला. मो या सै यासह आ ण लवाज यासह अफझलखान मोह मेवर िनघाला. अफझलखान
वाईजवळ आला ते हा िशवाजीराजांनी तापगडाव न (जो स या या महाबळे र जवळ आहे ) यास
त ड दे याचे ठरवले. तहाची बोलणी सु झाली आ ण अंितम बोलणीसाठ िशवाजीने वतः यावे असा
अफझलखानचा आ ह होता. पण िशवाजीराजां या व कलांनी (पंताजी गोपीनाथ बोक ल)
अफझलखानाला गळ घालून तापगडावरच भेट घे यास बोलावले. भेट या िनयमांनुसार दो ह
प ांकड ल मोजक च माणसे भेट साठ येतील आ ण दर यान सवानी िनश राह याचे ठरले.
िशवाजीराजांना अफझलखान या दगाबाजपणाची क पना अस यामुळे यांनी सावधानी हणून िचलखत
चढ वले आ ण सोबत बचवा तसेच वाघनखे ठे वली. बचवा िचलखताम ये दड वला होता तर वाघनखे
हाता या पंजा या आतम ये वळ वलेली अस यामुळे दसणार न हती. िशवाजीसोबत जवा महाला हा
व ासू सरदार होता तर अफझलखानसोबत स यद बंडा हा त कालीन यात असा दांडप टे बाज
होता. तापगडावर ल एका छावणीम ये भेट ठरली. भेट या वेळ उं चपु या, बलदं ड अफझलाखानने
िशवाजीला िमठ मारली आ ण िशवाजीराजांचे ाण कंठाशी आले. याच वेळ अफझलखानने
क यार चा वार िशवाजीवर केला परं तु िचलखतामुळे िशवाजीराजे बचावले. अफझलखानाचा दगा पाहन
ू
िशवाजीने वाघानखे खाना या पोटात घुसवली याचबरोबर अफझलखानाची ाणांितक आरोळ चहकडे
ू
पसरली. स यद बंडाने त णी िशवाजीवर दांडप याचा जोरदार वार केला जो त पर जवा महालाने
वतःवर झेलला आ ण िशवाजीचे ाण वाचले. यामुळेच "होता जवा हणून वाचला िशवा" ह हण
चिलत झाली.
आधीच ठरले या ईशाया माणे भेट या वेळ ३ तोफांचे बार तापगडाव न काढ यात आले, आ ण
खाना या छावणी या जवळपास या झाडाझुडुपांम ये दडू न बसले या माव यांनी ह ला क न खान या
सै याची दाणादाण उड वली. खानाचा मुलगा फाजलखान आ ण इतर काह सरदार लपूनछपून वाई या
मु य छावणीपयत आले ( जथे खानाचा जनाना होता) व पाठलागावर असले या नेताजी या
सै यापासून वाच यासाठ ख जना, ह ी व इतर जड सामान टाकून वजापूरला जना यासकट पळाले.
िशवाजीराजांना जनतेत िमळालेला आदर आ ण ेम जे क अनेक शतकांनंतरह टकून आहे यामागचे
यांची स ह णू वृ ी हे फार मह वाचे कारण आहे . अफझलखाना या मृ यूनंतर यांनी या या शवाचे
अं यसं कार इ लामी प तीने क न याची एक कबर तापगडावर बांधली आ ण या कबर या
नेहमीसाठ या दे खभालीची यव था केली.
अफझलखान या मृ यूनंतर िशवाजीराजांनी दोरोजी नावा या सरदाराला कोकणप यातील आणखी
क ले आ ण दे श जंक यास पाठवले. वतः राजे सातारा ांतात घुसून को हापूरापयत गेले व यांनी
प हाळा जंकून घेतला. नेताजीने या या सै यासह जवळपास वजापूरापयत धडक मारली.

िस जौहरचे आ मण

अफझलखान या मृ यूमुळे िचडले या आ दलशहाने याचा सेनापती िस जौहर यास सव श िनशी

ह ला कर याचा आदे श दला. ई.स. १६६० साली झालेले हे आ मण वरा यावर ल अनेक मो या
संकटांपैक एक समजले जाते. यासुमारास िशवाजीराजे िमरजे या क याला वेढा घालून होते.
िस या आ मणाची बातमी येताच राजे प हाळगडावर गेले आ ण िस जौहरला याचा सुगावा
लागताच याने गडालाच वेढा घातला आ ण गडाची रसद तोडली. काह दवस गडावर ल सवानी तग
धरली पण िस चा वेढा उठ याचे काह ल ण दसेना ते हा सवाशी खलबत क न िशवाजीराजांनी
जवळ या वशालगडावर पोहोचावे असा िनणय घेतला. प हाळगडाव न एके रा ी िशवाजीराजे आ ण
काह मंडळ गु र याने िशताफ ने िनसटले. ाचा प ा लागताच िस जौहरने िस मसऊद या
बरोबर काह सै य पाठलागावर रवाना केले.

घोड खंड तली लढाई

प हाळगडापासून काह अंतरावर वाटे त िस या सै याने यांना घोड खंड त गाठले आ ण हातघाईची
लढाई सु झाली. ते हा िशवाजीराजांचे व ासू परा मी सरदार बाजी भू दे शपांडे यांनी िशवाजीराजांना
वनंती केली क यांनी वशालगडासाठ पुढे कूच करावी आ ण खंड तील लढाई वत: लढतील.
वशालगडावर पोहोचताच तोफां या तीन डाग या ऐकू आ या हणजे िशवाजीराजे सुख प गडावर
पोहचले असा संदेश िमळे ल. बाजी भू दे शपां यांनी वचन दले क जो पयत तोफांचे तीन आवाज ऐकू
येणार नाह त तो पयत िस जौहरला खंड म येच झुंज वत ठे वतील. िशवाजीराजांना ते पटे ना पण
'बाजी' या वनंतीवजा ह टापुढे यांनी यास मा यता दली आ ण वशालगडासाठ कूच केली. बाजींनी
िस या सै याला रोखून धर यासाठ य ांची शथ केली, पण सं येने कतीतर पट ने अिधक
सै यापुढे बाजी भूंनी ाणांची बाजी लावली, जर ते वतः ाणांतीक घायाळ झाले होते. शेवट
सैिनकांनी मृ युपथावर असले या घायाळ बाजींना एके ठकाणी आणून बस वले, पण बाजींचे ाण
कानाशी साठले होते. थो या वेळाने तोफांचे तीन आवाज ऐकू आले आ ण िशवाजीराजे गडावर
पोहोच याचा तो संदेश समज यावरच बाजी भू दे शपांडे यांनी ाण सोडले. िशवाजीराजांना ह बातमी
फार चटका लावून गेली. बाजी भू हे या घोड खंड त लढले आ ण वतः या ाणांचे बिलदान दले
या घोड खंड चे नाव िशवरायांनी पावन खंड असे बदलले. बाजी भू या बिलदानाने पावन झालेली ती
पावन खंड.
मुघल सा ा याशी संघष

मुघल स ेशी संघष हा िशवच र ाचा यापक आ ण अ वभा य भाग आहे . त कालीन मुघल सा ा य हे
भारतातील सवात बला य होते आ ण औरं गझेब हा अितशय कठोर आ ण कडवा मुघल बादशहा द ली
येथे शासन कर त होता. औरं गझेब कालीन मुघल सा ा यासंबाधीची मा हती दे णारा वेगळा लेख आहे .

शा ह तेखान करण

मुघल सा ा याचा नमदा नद पलीकडे व तार तसेच िशवाजी या रा य व ताराला वेसण घालणे या
दोन हे तूंसाठ औरं गझेबाने याचा मामा शा ह तेखान याला द खन या मोह मेवर पाठ वले. चंड मोठा
लवाजमा, सै य आ ण फौजफाटा सोबत घेऊन शा ह तेखान िनघाला आ ण वाटे त असणा या येक
रा यात, गावात याने दहशत पसर वत जमेल तेवढा जमेल तेथे व वंस केला. शेवट पु याजवळ ल
चाकणचा क ला जंकून पु यातील िशवाजीराजां या लाल महालातच तळ ठोकला. िशवाजीराजांनी
खानाचा बंदोब त कर यासाठ एक धाडसी िनणय घेतला तो हणजे लाल महालात िश न खानाला
संप व याचा. लाल महालात आ ण अवतीभोवती खडा पहारा असे आ ण महालात िशरणे अितशय
जोखमीचे काम होते. एके रा ी लाल महालाजवळू न जाणा या एका ल ना या िमरवणूक चा आधार
घेऊन काह मोज या माणसांसह वतः िशवाजी लाल महालात िशरले. महालाचा कानाकोपरा मा हत
अस यामुळे लवकरच य शा ह तेखान या खोलीत िशवाजीने वेश केला. तोपयत महालात
कोठे तर झटापट सु झा यामुळे शा ह तेखानला जाग आली आ ण तेव यातच िशवाजीला समोर पाहन
ू
खानाने जीव वाच व यासाठ सरळ खडक तून खाली उड घेतली. िशवाजीने चपळाईने केलेला वार
हक
ु यामुळे खाना या ाणावर बेत याऐवजी याची तीन बोटे कापली गेली. या करणामुळे मुघल
सा ा याची जी नाच क झाली ती वरा यासाठ अिधकच फाय ाची ठरली. जे राजे मुघल
आ यामुळे िशवाजीला जुमानत नसत ते आता िशवाजी या परा मामुळे िशवाजी या बाजूने झुकले.
आणखी एक वेगळा प रणाम या करणामुळे झाला तो हणजे िशवाजीला िमळालेला मानवी मतेपे ा
मोठा दजा आ ण यामुळे जोडले या दं तकथा. अनेकदा या गो ीचा अ य फायदा िशवाजी कंवा
या या सै याला िमळाला. श ूसै याम ये िशवाजी घुस या या केवळ अफवा पसरवून सं येने करकोळ
असले या माव यांनी सं येने अनेक पट ंनी मो या श ूसै याची उड वलेली दाणादाण ह याच गो ीची
सा दे ऊ शकते. ई.स. १६६३ सालचे शा ह तेखान करण िशवाजीराजां या जीवनात आणखी एका
ना यमय संगाची भर घालून गेल.े

सुरतेची प हली लूट

ई.स. १६६४. सततची यु े आ ण यामुळे रता होत असलेला ख जना यामुळे िशवाजीराजे िचंितत होते.
श ूला ह िचंता फार सता वत नसे. अ या य कर लादन
ू कंवा बळजबर ने खंडणी जनतेकडू न
वसूल यास बादशाह कारभारास कमीपणा वाटत न हता. अनेक दवसां या खलबतांनंतर
िशवाजीराजांनी शेवट एक उपाय शोधून काढला तो हणजे इितहासाला मा हत असलेली सुरतेची
प हली लुट. सुरत शहर (जे आज या गुजरात रा यात येत)े हे त कालीन मुघल रा यात होते आ ण
 यापारामुळे अितशय ीमंत शहरांम ये गणले जात होते. सुरत शहरा या लुट मुळे दोन गो ी सा य
करता आ या, एक हणजे मुघल स ेला आ हान आ ण रा या या ख ज यात भर. लुट चा इितहास
भारताम ये अितशय र रं जत आ ण वनाशक आहे . या पा भूमीवर सुरतेची लूट ह पूणपणे वेगळ
जाणवते. िशवाजीराजां या आ ेनुसार ीया, मुले आ ण वृ यां या केसालाह ध का न लावता ह लूट
सा य केली गेली. मिशद , चच यासार या दे व थानांनाह लूट तून संर ण दले गेले.

िमझाराजे जयिसंह करण

ई.स. १६६५. औरं गझेबाने यांचे परा मी सेनापती िमझाराजे जयिसंह याला चंड सै यासह पाठ वले.
िशवाजीराजांचा ितकार िथटा पडला आ ण िनणायक लढाईनंतर पुरंदरचा तह झाला आ ण
िशवाजीराजांना तहा या अट ंनुसार २३ क ले ावे लागले. याबरोबरच वत: आ ा (त कालीन मुघल
राजधानी) येथे पु संभाजी यासह औरं गझेबासमोर हजर हो याचे कबूल करावे लागले.

आ याहन
ू सुटका

ई.स. १६६६ साली औरं गझेबाने िशवाजीराजांना द ली येथे भेट साठ आ ण वजापूरवर यांनी केले या
आ मणावर चचा कर यास बोला वले. यानुसार िशवाजीराजे द लीला पोहोचले. यां यासोबत सहा
वषाचा संभाजी दे खील होता. परं तु दरबारात यांना किन सरदारां या समवेत उभे के या गेले जो क
िशवाजीसार या राजांचा य अपमानच होता. या अपमानामुळे अितशय नाराज िशवाजीराजे तडक
दरबाराबाहे र पडले असता यांना त णी अटक क न नजरकैदे त ठे व यात आले. लवकरच यांची
रवानगी जयिसंहाचे पु िमझाराजे रामिसंग यां याकडे आ ा येथे कर यात आली. िशवाजीब ल
आधीपासूनच जाणून अस यामुळे यां यावर कडक पहारा ठे वला होता. काह दवस िनघून गेले.
सुटकेसाठ य फोल ठरले होते. शेवट िशवाजीराजांनी एक योजना आखली. या योजनेनुसार ते
अितशय आजार पड याचे िनिम केले आ ण यां या कृ ती वा यासाठ व वध मं दरांना िमठाईचे
पेटारे पाठ व यात येऊ लागले. सु वातीला पहारे कर येक पेटारा बारकाईने तपासून पहात पण काह
दवसांनी यात ढलाई येऊ लागली. नंतर यांनी तपास याचेदेखील सोडले. या गो ीचा फायदा घेऊन
एक दवस िशवाजीराजे आ ण संभाजी एकेका पेटा याम ये बसून िनसट यास यश वी झाले. कोणास
संशय येऊ नये या तव िशवाजीराजांचा व ासू हरोजी फजद हा िशवरायांचे कपडे चढवून आ ण
यांची अंगठ दसेल अशा प तीने हात बाहे र काढू न झोप याचे नाटक कर त होता. िशवराय दरवर
ू
पोहोच याची खा ी आ यावर तो दे खील पहारे क यांना बगल दे ऊन िनसट यास यश वी झाला. बराच
वेळ आतम ये काह हालचाल नाह हे वाटू न पहारे कर आत गेले असता यांना तेथे कोणीह आढळले
नाह ते हा यांना स य प र थती ल ात आली.

आ ा येथून िशवाजीराजांनी वेषांतर केले आ ण एका सं यासी यो या या वेषात महारा ात वेश केला.
यातदे खील यांना अनेक खबरदा या घेत या जसे क संभाजीला यांनी वेग या मागाने काह दस
ु या
व ासू माणसांबरोबर पाठ वले होते. ते वतः अितशय लांब या आ ण ितरकस, वाक या मागाने
मजल-दरमजल कर त आले. उ े श हाच होता क काह झाले तर पु हा औरं गझेबा या हातात पडायचे
नाह .

यात आणखी एक गो उ लेखनीय आहे . द लीभेट पूव यांनी रा याकारभारासाठ जे अ धानमंडळ

थापून आले होते, या मंडळाने राजां या अनुप थतीम ये दे खील रा याचा कारभार चोख चाल वला
होता. हे िशवाजीराजांचे आ ण अ धानमंडळाचे यश मौ यवान आहे .

सव वजयी घोडदौड

िशवाजीराजे परत यानंतर यांनी झाले या अपमानाचा ितशोध घे यासाठ पुरंदर या तहात दलेले
सव तेवीस क ले जंकून घेतले.

क ढा याची लढाई

तानाजी मालुसरे .

रा यािभषेक

िशवाजी महाराजांची राजमु ा

६ जून इ.स. १६७४ रोजी िशवाजीराजांना रा यािभषेक कर यात आला. या दवसापासून िशवाजीराजांनी
िशवरा यािभषेक शक सु केले आ ण िशवराई हे चलन जार केले.

द ण द वजय
रयतेचा राजा

शासन यव था

संर ण यव था

अथ यव था

समाज यव था

याय यव था

परमुलुखांशी यवहार

िशवाजी: एक य हणून

पु

 छ पती संभाजी महाराज

 छ पती राजाराम महाराज
िश य

िम

पता

यो ा

शासक

राजा

प र यासम हाच

संदभ
 "राजा िशवछ पती", लेखक : ब. मो. पुरंदरे

बा दवे
ु
1. िशवाजी महाराजांवरचे संकेत थळ
2. [1]
3. मोगल-मराठा गोदावर खो यातील संघष

Source:
http://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9B%E0%A4%A4%E0%A5%8D
%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%80_%E0%A4%B6%
E0%A4%BF%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0
%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%87_%E0%A4%AD%E0%
A5%8B%E0%A4%B8%E0%A4%B2%E0%A5%87