Professional Documents
Culture Documents
GIO D C V O T O
TR NG I H C QUY NHN
*********
H DUY NGHA
LU N VN TH C S TON H C
GIO D C V O T O
TR NG I H C QUY NHN
*********
H DUY NGHA
LU N VN TH C S TON H C
Ng i h ng d n khoa h c
TS. NGUY N AN KHNG
M CL C
i 1 3 3 6 8 10 14 16 16 16 19 24 27 32 32 32 36 43 46 46 53
Khi ni m v cc tnh ch t c b n . . . . . . . . . . . . . . . . H th c tr c giao c a cc c trng . . . . . . . . . . . . . . . Th ng d b c hai, k hi u Legendre . . . . . . . . . . . . . . . c trng trn tr ng h u h n Fq , t ng Gauss . . . . . . . . . c trng mun k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . phng trnh trn nhm abel h u h n
Chng 2 2.1
Bi n i Fourier trn nhm Abel h u h n . . . . . . . . . . . 2.1.1 2.1.2 2.1.3 Khi ni m v cc tnh ch t c b n . . . . . . . . . . . Lu t thu n ngh ch b c hai . . . . . . . . . . . . . . .
Bi n i Fourier c a hm c trng . . . . . . . . . . .
2.2
Phng trnh x1 x2 xk
a.
. . . . . . . . . . . . . .
Chng 3 3.1
3.2 3.3
. . . . . . . . . . . . . . Phng trnh ng d A1 xm A2 xm A p mod pq . . . . . . 1 2 3.3.1 S nghi m c a phng trnh A1 x3 A2 x3 A p mod pq 1 2 3.3.2 S nghi m c a phng trnh A1 x4 A2 x4 A p mod pq 1 2
1 2
ii
3.3.3
A p mod pq
56 61 62
c nghi m. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . K t lu n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ti li u tham kh o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L IM
M t trong nh ng bi ton trung tm c a l thuy t s l tm nghi m v xt tnh ch t nghi m h u t c a phng trnh. Nghi m c a m t phng trnh trn cc nhm Abel h u h n ( c bi t l trn cc tr ng h u h n) c quan h m t thi t v i nghi m h u t cng nh nghi m ph c c a phng trnh . Phng trnh trn nhm Abel h u h n l m t i t ng c cc nh ton h c nghin c u t lu v n nay v n cn c quan tm r ng ri. M t trong cc kha c nh nghin c u c a v n ny l bi ton xc nh s nghi m c a phng trnh trn nhm Abel h u h n. Lu n vn Phng trnh trn nhm Abel h u h n nh m tm hi u v nghi m c a phng trnh trn nhm Abel h u h n v nghi m c a cc phng trnh ng d trn vnh cc s nguyn. Ngoi ph n m u, k t lu n v ti li u tham kh o, lu n vn c chia thnh ba chng, trong n i dung chnh c a lu n vn c trnh by Chng 2 v Chng 3. Trong ph n u c a Chng 1 chng ti trnh by khi ni m cc c trng c a nhm h u h n v cc khi ni m c n thi t cho cc ph n sau. Ti p theo chng ti trnh by chi ti t v nhm cc c trng v h th c tr c giao c a cc c trng. Ngoi ra, chng ti cn trnh by m t s c trng c th trn tr ng h u h n Fq cng nh ngha c a n qua t ng Gauss trn tr ng h u h n (cc M nh 1.4.9, 1.4.11). Trong Chng 2 chng ti trnh by v php bi n i Fourier trn nhm Abel h u h n v m t s ng d ng. Chng ti b t u t vi c xy d ng cc
nh ngha, v d cng nh nh ng tnh ch t c b n c a php bi n i Fourier trn nhm Abel h u h n ( ng th c Parseval, cc M nh 2.1.10, 2.1.12). Sau chng ti s d ng cc tnh ch t c a bi n i Fourier ch ng
minh Lu t thu n ngh ch b c hai v gi i bi ton tm s nghi m c a phng trnh trn nhm Abel h u h n. Ph n cu i c a chng l ch ng minh nh l Fermat trn tr ng h u h n. Trong Chng 3 chng ti trnh by v t ng Jacobi v ng d ng c a n. Ph n u chng ti gi i thi u khi ni m v cc tnh ch t c s c a t ng Jacobi. T chng ti lm r c v i m i s nguyn t p c d ng p 4f Jacobi tm s nghi m c a phng 1 xk1 n xkn 1 n
m A 1 x1 1
1 u
ng Fp .
trn tr
cn s d ng ph n m m Maple ki m tra l i cc k t qu tnh ton t cc v d minh h a. Cu i cng, cho php ti c by t lng bi t n su s c n th y TS. Nguy n An Khng, ng i t n tnh h ng d n, gip ti th c hi n lu n vn ny. Nhn y, ti xin chn thnh c m n n Ban Gim Hi u, Phng Sau i h c, Khoa Ton Tr ng i h c Quy Nhn; Tr ng THPT Phan nh Phng -kLk t o i u ki n thu n l i cho ti hon thnh kha h c. Ti xin trn tr ng c m n qu th y c Khoa Ton gi ng d y v gip ti trong qu trnh h c t p, nghin c u khoa h c cng nh th c hi n ti. Ti xin c m n gia nh, b n b ng nghi p cng chia s , ng vin v gip ti trong su t qu trnh h c t p v th c hi n lu n vn. M c d b n thn r t c g ng v c s h ng d n nhi t tnh c a th y gio h ng d n, nhng do nng l c c a b n thn v th i gian cn h n ch nn lu n vn kh trnh kh i nh ng thi u st. Chng ti r t mong nh n c s gp c a qu th y c v cc b n lu n vn c hon thi n hn.
Chng 1
C TRNG C A NHM ABEL H U H N
Cho G l m t nhm Abel h u h n c p n. Trong chng ny chng ti trnh by cc khi ni m, tnh ch t c b n v c trng c a G. Bn c nh , chng ti cng gi i thi u m t c trng mun k c a vnh cc s nguyn Z v cc c trng c a tr ng h u h n Fq . Ki n th c trong chng ny c chng ti trnh by d a trn cc ti li u [4], [5], [9], [10].
1.1
Khi ni m v cc tnh ch t c b n
nh ngha 1.1.1. Cho G l m t nhm Abel h u h n c p n vi t theo l i c ng. M t c trng c a nhm G l m t ng c u t G vo nhm nhn C cc s ph c khc khng. Ni cch khc, m t c trng c a nhm G l m t hm : G C th a mn pa bq paqpbq v i m i a, b G. K hi u l 0 l c trng t m th ng, t c l 0 paq 1 v i m i a G. Ch 1.1.2. T nh ngha ta c paqn paq chnh l cn b c n c a n v
nh ngha 1.1.3. Gi s v I l hai c trng c a nhm G. Tch c a hai c trng v I l nh x c xc nh b i I : G C a I paq : paqI paq. R rng nh x ny cng l m t c trng c a G. Hn n a, t p h p t t c cc c trng c a G l p thnh m t nhm giao hon v i php ton nhn nh trn. C th , ta c nh l sau.
v l 0 .
p nh ngha 1.1.5. Nhm G c g i l nhm i ng u c a nhm G.
k n u v ch n u j k pmod nq. Th t v y, v j k nn j p1q k p1q. Do j k hay j k pmod nq. Ng c l i, n u j k p mod nq th J ktn k . Hay j k . piiq j j1. Th t v y, v i m i a Zn ta c
j j paq ja Do ta c j
x piiiq Zn
piq
paqj p1paqqj .
e2i 1 0. Ngoi ra, gi s t n t i 0 nI n sao cho nI 0 . Khi n|nI . i u ny x x v l. V y Zn l nhm xyclic c p n, hay Zn t0 , ..., n1 u. x pivq Zn ! Zn. T piiiq ta c ng c u trong pivq.
x xyclic c p n. Ta c 1 l ph n t sinh c a nhm Zn v n
x t v y, ta ch c n ch ng minh Zn l nhm
M nh 1.1.7. Cho h : G1 b i h
trng c a nhm G2 . ng c u n i c a b i h c k hi u l h xc nh
G2 l m
t ng c u nhm v l m t c
h (h
Ch ng minh. Gi s h : G1 nhm G2 , xt s
G2 l m
G1 C
h /
t ng c u v 2 l c trng c a
CC CC 2 1 CCC !
G2 C
Theo M nh 1.1.7, ta c ng c u n i 2
h l
c trng c a nhm G1 ,
V y h l m t ng c u.
hp2qhpI2q nn suy ra h l m
Ch ng minh. Ta c G tpx1 , x2 q; x1 2
x G2 xt tng
G1, x2 G2u.
Khi v i 1
x G1 ,
ng :G
l m t ng c u. Tr c h t ta th y r ng l m t ton c u. Th t v y, v i
p G ta c px1, x2q px1, 0qp0, x2q 1px1q2px2q, do lun t n x x t i p1 , 2 q G1 G2 sao cho p1 , 2 q . Hay l m t ton c u. Hn x x n a, v i p1 , 2 q, pI1 , I2 q G1 G2 , gi s p1 , 2 q pI1 , I2 q ta c
m i
px1 , x2 q 1 px1 q2 px2 q I1 px1 qI2 px2 q I px1 , 0qI p0, x2 q I px1 , x2 q. Do I , hay l n c u. T suy ra c l m t ng c u.
p H qu 1.1.10. G ! G.
! Zn Zn v theo y p y p u G ! Zn Zn . Do G ! G.
1 k k
1.2
H th c tr c giao c a cc c trng
aG
paq 0.
Ch ng minh. t S
aG
paq. Ta s ch ng minh S
aG
0. Th
t v y, ch n
aG
paqpbq
pa bq
abG
pa bq S.
0.
6 9 8n, 9 70,
xG
pxq
n u 0 , n u $ 0 .
(ii) N u x G th
p G
pxq
n u x 0, n u x $ 0. 0 pxq
xG
Ch ng minh. piq N u
0 th
piiq V i x G, xt nh x
1 n |G|. N u $ 0 xG pxq 0.
p : G C
pq : pxq.
p D th y l m t c trng c a G v do theo trn ta c
p G
pq
9 9
6 9 p 8G ,
n u 0 , n u $ 0 n u pxq 1, n u pxq $ 1
9 9
6 9 8n,
(i) N u ,
p G th
aG
paq paq
6 9 8n, 9 70,
n u , n u $ . n u a b, n u a $ b.
(ii) N u a, b G th
p G
paqpbq
6 9 8n, 9 70,
aG
paq paq n.
piiq N u a b th
p G
paqpbq
p G
|paq|2 n. N u a $ b th
pb aq 0.
p G
paqpbq
p G
T suy ra i u ph i ch ng minh.
1.3
Th ng d b c hai, k hi u Legendre
a p mod mq c nghi m. N u ng
1 v phng trnh
ng d
c l i ta ni a khng l th ng d b c hai
a p
91,
9 9 9 9 7 1,
a p 1 p
n Eulerq;
1, p1
b p
p1q ;
p 1 2
a p
ab p
;
a p
(iv) N u a b p mod pq th
b p
piq.
c suy
1 p mod pq. Th
p 1 2
a p mod pq
t v y, gi s phng trnh
a p mod pq.
T suy ra
xp1 p mod pq. Ngoi ra, theo nh l Fermat nh ta c xp1 1 p mod pq nn suy ra c a 1 p mod pq. Ng c l i, ta gi s a 1 p mod pq v g i b l ph n t sinh c a nhm pZ{pZq , khi lun t n t i s n sao cho a bn . Do ta c
a
p 1 2 p 1 2 p 1 2
n p 1 2
pq
1 p mod pq.
n
pp 1q t c l n 2 x2 a p mod pq.
x2
10
Tr ng h p 2: V i
1 t c l phng trnh x2 a p mod pq v nghi m. Khi v i m i 1 i p 1 t n t i duy nh t j v i 1 j p 1 sao cho i.j a p mod pq. Hi n nhin l i $ j, nn ta c th nhm cc s 1, ..., p 1
a p
Do , theo nh l Wilson ta c
1 a p mod pq.
p 1 2
1.4
Cho Fq l tr ng h u h n v i q l ly th a c a m t s nguyn t . Ngoi c trng c a nhm Abel pFq , q v c trng trn nhm giao hon pF , .q q c c p, trong ph n ny ta s xt c trng trn tr ng Fq . C th ta c cc nh ngha sau. nh ngha 1.4.1. M t c trng c ng tnh c a tr ng Fq l c trng c a
p nhm pFq , q, t c l v i m i Fq v v i m i a, b Fq ta c
pk q, v
2
i m i x Fq ta nh ngha
k 1
xp .
t
e
tr ax p
p q
v ia
px1 x2qp
k 1
11
T suy ra a px1 x2 q a px1 qa px2 q. V y a l c trng c ng tnh c a tr ng Fq . nh ngha 1.4.3. M t c trng nhn tnh c a tr ng Fq l c trng c a nhm nhn pF , .q m r ng ln Fq b ng cch t p0q q T c l v i m i
$ 0 v v
i m i a, b Fq ta c
0v
$ 0.
c trng nhn tnh c a Zp . Th t v y, tr c h t ta th y r ng pxq hon ton ab b pabq a p paqpbq, p p 1 p1q 1, p0q 0, p pa1 q p1qp paqq1
a p
paq paq.
V y l c trng nhn tnh c a Zp . Hn n a c trng c c p hai. nh ngha 1.4.5 (T ng Gauss). G i l c trng c ng tnh v l c trng nhn tnh c a tr ng Fq . Khi t ng Gp, q
aFq
paq paq
c g i l t ng Gauss trn tr ng Fq .
12
$ 0;
1.2.1
Gp, 0 q
aF q
paq
aFq
paq
p0q 1.
nh l 1.4.7 ([4, Theorem 6.6]). N u v l n l t l hai c trng c ng tnh v c trng nhn tnh khng t m th ng th
|Gp, q| cq.
Ch ng minh. Ta c
aFq bFq
pb aq pba1 q
bF q aFq
Do v y, khi c $ 1 ta c
aF q
pcq
papc 1qq.
aF bF q q
cF q c $1
aF q
papc 1qq 1.
pcqq
cF q
pcq q.
13
T suy ra
|Gp, q| cq.
ga
p 1 t 1
t 2iat e p p
c g i l t ng Gauss b c hai trn tr ng Fp . V i nh ng k hi u nh trn, cc m nh sau gip ta hi u r hn t ng Gauss c bi t ny. M nh 1.4.9. ga Ch ng minh. N u a
p a qg1. p
2ia p t
1, do
p 1
p 1 t 1
t p
0, ngoi ra
a ga p
p 1 t 0 p 1 at0
a p
2ia t e p t p
2ia at e p t p
t 0 p 1
2ia at e p t p
x 0
2i x epx p
g1.
T suy ra ga
a g1 . p
2 2i p mk
c g i l t ng Gauss trn vnh cc s nguyn theo mun p. M nh 1.4.11. N u m l m t s nguyn dng khng chia h t cho s
p 1 k 0 p 1 k 0
nguyn t l p th Gp pmq e
2 2i p mk
k p
2i p mk
gm.
14
Ch ng minh. G i Q1 l t p con c a Zp bao g m nh ng ph n t l th ng d b c hai, Q0 l t p con c a Zp bao g m nh ng ph n t khng l th ng d b c hai. Khi |Q1 | pp1q , |Q0 | pp1q v 2 2
kZp
2 2i p mk
12
kQ0
kQ1
2i p mk
Ngoi ra, ta c
kZp
2i p mk
k p
kQ1
2i p mk
2i p mk
12 12
T suy ra
p 1 k 0
kQ1
e e
2i p mk
1 e
kQ1
2i p mk
2i p mk
k Q0
2i p mk
2i p mk
kZp
kQ1
2 2i p mk
kZp
2i p mk
0
.
p 1 k 0
2 2i p mk
p 1 k 0
k p
2i p mk
1.5
c trng mun k
nh ngha 1.5.1. Cho a v k l cc s nguyn dng nguyn t cng nhau. Khi s nguyn dng nh nh t x th a mn phng trnh ng d ax
1 p mod kq g
0 l hai s
1 p mod 5q v p5q 4 l s
1 p mod 5q.
15
Hm : Z C c xc nh b i paq
6 9 8 a 9 70,
Z.
p kZq,
n u CLN(a,k) 1, n u CLN(a,k) 1
c g i l m t c trng mun k. Ch 1.5.5. 1q c trng mun k cn c g i l c trng Dirichlet mun k. 2q Cho : Z C l m t c trng mun k. Khi ta c
piq N u m n p mod kq th pmq pnq; piiq l m t c trng nhn tnh, ngha l pmnq pmqpnq v i m i m, n Z. 3q T n t i m t song nh gi a t p cc c trng mun k v t p cc c trng c a nhm pZ{kZq .
V d 1.5.6. c trng paq
a p
l m t c trng mun p.
16
Chng 2
PHNG TRNH TRN NHM ABEL H U H N
N i dung chnh c chng ti trnh by trong chng ny l s d ng tnh ch t c a bi n i Fourier trn nhm Abel h u h n ch ng minh Lu t thu n ngh ch b c hai, gi i bi ton v s nghi m c a phng trnh trn nhm Abel h u h n cng nh ch ng minh nh l Fermat cu i cng trn tr ng h u h n. Ki n th c trong chng ny c chng ti trnh by d a trn cc ti li u [4], [14].
2.1
2.1.1
tf | f : G Cu l
t p t t c cc hm t G vo C. D th y r ng CG l m t khng gian vect n chi u. Trong khng gian ny ta nh ngha tch v h ng 1 xf, gy n
aG
f paqg paq.
(2.1)
Ch ng minh. V i m i ,
p G, ta c
aG
1 x, y n
paq paq 0, $ .
17
|G| n
M nh 2.1.2. N u f Ch ng minh. V h ta c th vi t d
CG th f
p G
xf, y .
i hm f
CG
xf, j y
T suy ra
i i , j
p G
n1 i0
j xi , j y j .
f H s
xf, y .
xf, y g
i l h s Fourier c a hm f. 6
9 81, 9 70,
By gi ta xt hm s ptq Khi t p s
n u s t,
ts, s Gu l c s
n u s $ t. tr c chu n c a CG . T suy ra r ng
t n t i m t nh x tuy n tnh F : CG v s
s. nh x
CG bi u di n m
p i lin h gi a G
p CG l hm fp : G C p i f pq f paqpaq xf, y , G.
2.1.4. Xt hm
CG xc nh b
paq
6 9 81, 9 70,
n u a 0, n u a $ 0.
(2.2)
Ta c bi n i Fourier c a hm nh sau
p p q
aG
paqpaq p0q 1.
18
nh b i f paq V d
1 f pqpaq. n p
G
paq
1 p 1 pqpaq paq. n p n p
G G
M nh 2.1.7 ( ng th c Parseval).
xf, gy
e
1 e i f, g . n
p G
f pqg pq
p G aG
f paqpaq
p G aG bG
f paqpaqg pbqpbq
bG
g pbqpbq
bG
aG
f paq
g pbq
p G
paqpbq
aG
V y xf, g y
1 n
f, g .
n }f }
f .
l m t hm trong CG c xc nh nh sau, v i m i x G
CG. Tch ch
f py qg px y q.
p c a hai hm f v g
pf gqpxq
y G
19
p{qpq f g
aG
pf gqpaqpaq
aG
paq
bG
f pbqg pa bq
bG
fppqgpq.
p p p V y p{qpxq f pqg pq, v i G. f g
cG bG
cG
pcqg pcq
pbqf pbq
nh ngha 2.1.11. V i m i x G, ton t t nh ti n c a f v i s G c nh ngha l f s pxq f px sq. M nh 2.1.12. f s pq psqf pxq. Ch ng minh. Theo cng th c bi n i Fourier, ta c f s pq
aG
f paqpaq
s
aG
f pa sqpaq f ptqptqpsq
tG
f ptqpt sq
tG
t G
2.1.2
Lu t tng h b c hai hay cn g i l Lu t thu n ngh ch b c hai l m t nh l quan tr ng trong l thuy t s . nh l c nu ra b i Euler v Legendre v l n u tin c ch ng minh hon ton b i Gauss. Gauss g i l nh l vng v r t t ho v n, n m c ng ti p t c tm ra tm ch ng minh khc cho n cho n cu i i. Ti li u [7] nu ra th m c cho 196 ch ng minh khc nhau c cng b c a nh l ny. Sau y l m t cch pht bi u v ch ng minh nh l d a trn php bi n i Fourier.
20
p q
q p
p1q
p 1q 1 2 2
pZ{pZq v ch
ng minh m t s b lin
quan gi a t ng Gauss v bi n i Fourier trn nhm ny. Sau chng ti s d ng cc b ny vo vi c ch ng minh chi 4 t nh l. ti B 2i j x ep , j Zp . Do ta D th y r ng t p gi tr c a Zp c d ng nh ngha bi n i Fourier c a hm f xc nh trn Zp nh sau. nh ngha 2.1.14. V i m i x trn Zp xc nh b i cng th c
p f x
x p
Zp, bi n
p 1 a0
i Fourier c a hm f xc nh
p q
f paqe
2iax
p
Ch ng minh. Tr
pxq
p 1 a0
hp paqe
2iax p
p 1 a0
2iax a e p . p
Do , n u x $ 0 th ta t b ax v i a, b pZ{pZq . Khi ta c
pp h
pxq
p 1 b1
2ib x 1 b e p p
x 1 p
p 1 b
b1
2ib p
T suy ra p p pxq h
pp h
x p
pp h
pxq
p 1 a1
0 v hpp0q 0.
T suy ra i u ph i ch ng minh.
21
Nh n xt 2.1.16. V hp pxq c
6 9 8Gp x ,
y ZP
2ixy y
p
nn theo M nh 1.4.11 ta
piq hppxq 9
pq
n u x $ 0, n u x 0.
70,
piiq g1 ppp1q. h
2 M nh 2.1.17. g1
p1q p.
p 1 2
pp a e h
pq
2iax p
p pppxq pppxqppp1q. h h h
phpp1q p p1
p1q p.
p 1 2
2 g1 q
p mod qq.
s.
ppppxqqq h
p 1 a1
2iax a e p p
q
s ta cng c
2iax a e p p
p1 a1
q
p mod qq
22
p 1 a1
2iaqx a e p p
p mod qq,
q
a p
a p
2.1.15).
Do , ta c
2 g1
q g1 p mod q q. p
(2.3)
2 g1 q
q 2 g1 p mod q q. p
(2.4)
2 g1 q
q p
p mod qq.
q p
Ngoi ra do q l s l v ta suy ra
q p
1 ho
p 1 2
c
1 nn t
p1q p q . q p
q p
T suy ra
p q
p1q
p 1q 1 2 2
V d
23
L i gi i: Ta c
2018 2011
7 . 2011
7 2011
2011 7
p1q
p71qp20111q
4
2 7
p1q 1,
2 7
1
T suy ra c nghi m. V d
2018
2011
x3 k
(2.6)
p4n 1q3 4m2 trong m, n l nh ng s nguyn v s nguyn t p c d ng p 4f 3 khng l c c a m. L i gi i: Gi s phng trnh p2.6q c nghi m px, y q. Ta ch ng minh i u ny l v l. Th t v y, n u k p4n 1q3 4m2 th phng trnh (2.6) tr thnh
khng c nghi m nguyn n u k c d ng k y2 Do y 2
px3 1q pmod 4q. Ngoi ra, do phng trnh y2 3 pmod 4q v nghi m nn ta suy ra x 1 p mod 4q. Ti p theo, t a 4n 1. Khi , ta
c y 2 4m2
0 p p. mod q
n v i gi thi t. V y
24
2.1.3
Bi n i Fourier c a hm c trng
CG xc nh b
fA paq
i n u a A, n uaA
6 9 81, 9 70,
c g i l hm c trng c a t p A. M nh 2.1.23. Cho A v B l hai t p con c a nhm G. Khi ta c 1 xfA, fB y n |A B | . Ch ng minh. Theo cng th c tch v h ng (2.1), ta c 1 xfA, fB y n
aG
fA paqfB paq
Nh n xt 2.1.24. V fA paq 1 v i m i a A nn ta c
piq fApq
aG
aA
aA
paq;
piiq fAp0q
aA
1 |A| .
3 A
M nh 2.1.25. G i pAq v i m i t p A ch
. Khi n u
n}fA}2 |A|, nn
p G
2 p fA
p f A 0
Do , ta c V y pAq2
|A| . 2
25
M nh 2.1.26. Cho A l m t t p con c a nhm G. Khi ta c (i) pAq pGzAq; (ii) pAq pkAq, v i kA tka | a Au , CLNpk, nq 1; (iii) pAq pa Aq, v i a A tu a | u Au v i m i a G. Ch ng minh. piq Theo M nh 1.2.1, ta c Nn ta c
aG
aG
p paq 0, v i G, $ 0 .
p paq 0, v i G, $ 0 .
Do , ta c
aA
paq
apGzAq
p paq, v i G, $ 0 .
T suy ra
a aA fA
pq
bpGzAq
b , v i
pq
p G, $ 0,
hay
fpGzAq , v i
T suy ra
kakA
pkaq
C
aA
I paq.
C
Hay
5 I a , I max aA
pq
p $ 0, I G
5 max a , aA
pq
p $ 0 , G
26
piiiq Ch
V y pAq pkAq.
bG
Tng t , ta cng c
p faA pq
pbqfaA pbq
uaG
pu aqfuA pu aq
uaGzuA
uauA
pu aqfuA pu aq pu aqfuA pu aq
p faA
pu aqfuA pu aq
uauA
aA
pu aq.
T suy ra
p q pq p q
p u fA
p fA .
p q
pFq , q, v
Fq u.
a ptq
t A
a ptq.
C
T suy ra
5 max a t , a tA
pq
p $ 0, a Fq
5 max t , t A
pq
p $ 0, Fq
27
2.2
Phng trnh x1 x2 xk
a
(2.7)
Tr c h t ta th y r ng s nghi m c a phng trnh (2.7) s khng thay i n u ta thay th Ak b i Ak a tu a | u Ak u. Do , s nghi m c a phng trnh (2.7) chnh l s nghi m c a phng trnh x1 x2 xk
(2.8)
V i gi thi t nh v y, cc m nh ti p theo sau y s l l i gi i c a bi ton c nu. M nh 2.2.1 ([4, Theorem 3.1]). S nghi m c a phng trnh (2.8) l N trong mi
1 |Ai| v R n
m1....mk R n
p fAi pq.
(2.9)
p G i1 $0
k xi Ai
1 n
px1 ,...,xk q xi Ai
k G i1
px1 xk q
xi Ai
pxi q
1 n
p G i1
p fAi pq
28
s nghi m c
k 1 1 fAi p0 q n i1 n
G$0 i1
f A i p q
k 1p fA p0 q R. n i1 i
1 n
p G $0
|A1||A2||A3| R, n
3. Ta c
Cauchy-Schwarz nh gi R nh sau. Ta c 1 |R | n
p G $0
1 n pA3q
p G
2
|fpA pq|
1
1 2 2
p G
|fpA pq|
2
pA3q |A1||A2|.
T suy ra
N |A1||A2||A3| pA q |A ||A |.
x1 x2 x3
a pxi Ai, i 1, 2, 3q
(2.10)
c t nh t m t nghi m.
29
Ch ng minh. Theo cch ch ng minh H qu 2.2.2, ta c |R| pA3 q Do theo gi thi t ta suy ra c R
|A1||A2|.
|A1||A2||A3| .
n
phng trnh (2.10) c t nh t m t nghi m. Sau y l m t s m nh m n i dung c a n l cng c ch ng minh nh l Fermat trn tr ng h u h n. M nh 2.2.4. Cho s nguyn dng k v i k |pq 1q. G i A l nhm con
p q
Gp, i q
aF q
paq
k 1 i0
i paq k
aA
paq.
p q
1 k 1 Gp, i q. k i0
30
x ak , y
bk pa, b Fq q nn x.y ak .bk pa.bqk H pq, kq. Do H pq, kq ng v i php ton nhn. Ngoi ra, 1 1k H pq, k q v ph n t ngh ch o c a x ak H pq, k q l x1 pa1 qk . V y H pq, k q l m t nhm con c a nhm pF, .q v d dng suy ra c H pq, kq H pd, kq v i d CLNpq 1, kq. q T nh ng i u trn ta th y r ng cc nhm con c a nhm pF , .q s c d ng q b.H pq, k q tb.ak | a F u. Hn n a, theo H qu 2.1.27 ta c paA bq pAq q nn ch ng minh m nh ta c th gi s A H pq, k q. G i 0 , ..., k1 l nh ng c trng c a nhm thng pF {Aq. Khi theo q
M nh 2.2.4 ta c
p fA
p q
T suy ra pAq
cq.
F. Khi q
zk v
1 2
ix
A1, y A2 v
tak | a Fu H pq, kq v g i N I l s nghi m c a q phng trnh x y u px A1 , y A2 , u A3 q. Tr c h t ta th y r ng |A3| pq1q v phng trnh zk u c k nghi m trn Fq nn N kN I. k
Ch ng minh. G i A3 Ngoi ra, theo H qu 2.2.2 ta c
I N |A1||A2||A3| pA q |A ||A | |A ||A |q.
(2.11)
T suy ra
zk
31
Ch ng minh. G i A1
zk px A1, y A2, z Fq q
3 pq 1q pq 1qcq.
(2.13)
th a mn i u ki n
k2q
Hay
pq 1q3 pq 1qcq. N
k2q
k 4 nn k q 1
4 4
1 q
pq 1q3 pq 1qcq 0.
k2q
T suy ra phng trnh (2.13) c t nh t m t nghi m khng t m th ng trn Fq . M t khc, m i nghi m c a phng trnh (2.13) l b
A2 v z F, nn t n t q ch ng t pa, b, z q l m t nghi m c
y
32
Chng 3
PHNG TRNH NG D B C CAO
Trong chng ny ta s xt bi ton tm s nghi m c a phng trnh trn tr ng h u h n Fp , v i p l m t s nguyn t . ng th i lin h n v n s nghi m c a phng trnh ng d trn vnh cc s nguyn Z. c trng c a Fp l c trng nhn tnh c hi u theo nh ngha 1.4.3 v t ng Gauss trn Fp c c p trong chng, c d ng Gpq [5] v [10].
p 1 k 0
pk qe
2i p k
3.1
3.1.1
T ng Jacobi
Khi ni m v cc tnh ch t c b n
nh ngha 3.1.1. Cho , l hai c trng c a tr ng Fp v a, b Fp . Khi t ng J p, q c g i l t ng Jacobi. M nh 3.1.2. Cho v l nh ng c trng khng t m th ng c a Fp . Khi ta c cc kh ng nh sau (i) J p0 , 0 q p; (ii) J p0 , q 0; (iii) J p, 1 q p1q;
ab1
paqpbq
33
(iv) N u $ 0 th J p, q
Ch ng minh. piq Ta c J p0 , 0 q
GpqGpq . Gpq
ab1
0 paq0 pbq
ab1
0 pabq p.
c
pcq p1q p1q. 1a c$1 cFq pivq Theo cng th c c a t ng Gauss Gpq ta c a GpqGpq
a
, khi J p, 1 q
pcq
ab1 b$0
a$1
paqe
2i p a
pbqe
2i p b
Do n u t 0 th
abt
a,b
paqpbqe
abt
2i p
pabq
2i p t
paqpbq e
ab0
aI bI t
paqpbq
paqpaq p1q
paq 0, v
T suy ra GpqGpq J p, q
ptqe
2i p t
GpqJ p, q.
|J p, q| cp.
Ch ng minh. N u v l nh ng c trng khng t m th ng th theo ph n piv q c a M nh 3.1.2 ta c J p, q GpqGpq . Gpq
(3.1)
34
t ng Jacobi ta c J p, q Suy ra t ng J p, q
s t 1
psqptq.
Zris. Hay ta c th vi t J p, q a bi v i a, b Z. Do , theo H qu 3.1.3 ta suy ra p |J p, q|2 |a bi|2 a2 b2 . piiq N u l c trng c a Fp c c p ba v p 1 p mod 3q th t ng J p, q c vi t d i d ng J p, q a b, trong e , a 1 p mod 3q, v b 0 p mod 3q. Th t v y, n u l c trng c a Fp c c p ba th theo M nh
2i 3
3.1.2 ta c
(3.2)
p 1 k 0
p k q e
3
3.2i p k
pJ p, q a b 1 p mod 3q.
pJ p, q a b 1 p mod 3q, c nn suy ra bp q 0 p mod 3q. Do b 3 0 p mod 3q, hay b 0 p mod 3q. Cu i cng, do a b 1 p mod 3q nn a 1 p mod 3q.
Gpq3
35
1, g l cn nguyn th y c a n v theo mun p v l c trng mun p c c p ba v i pg q e . Khi t n t i duy nh t hai s nguyn a3 , b3 th a mn a2 3b2 p, a3 1 p mod 3q v 3b3 p2g 1qa3 p mod pq. 3 3 Ngoi ra, cc gi tr c a t ng Jacobi J pm , n q, v i 0 m, n 2 xc nh
2i 3 p 1 3
p 3f
nh sau.
HH H
n
HH
HH H m
0 p 0 0
2 0
0 1 2
2 a3
c p qp ib3 3q
-1
2 a3
c p qp ib3 3q
-1
piiq Cho p l m
pg q
t s nguyn t d ng p
4f 1, g l cn nguyn th
i. Khi t
a2 b2 4 4
n t i duy nh t cc s nguyn a4 , b4 th a
p, a4
2 p
0 m, n 3 nh sau.
H HH H
n
HH HH
0 p 0 0 0
1 0
2 0 a4
3 0
0 1 2 3
ib4
-1
a4
ib4
36
3.1.2
M t s d ng m r ng c a t ng Jacobi
nh ngha 3.1.6. Cho 1 , ..., k l nh ng c trng c a Fp v 1 , ..., k Khi t ng J p1 , ..., k q c g i l t ng Jacobi m r ng. Ch 3.1.7. piq Khi k v
1 k 1
Fp.
1 p1 q...k pk q
1p1q 1p1q 1. 1 piiq J p1, ..., k q J pp1q, ..., pkqq, trong tp1q, ..., pkqu l m t hon c a t p t1, . . . , k u. 1t
ng Jacobi J p1 q
1
n u i
0, pi 1, 2, .., kq,
n u ch m t s c trng l t m th ng.
1 k 1
1 p1 q...l pk q
1 k 1
1 p k 1 .
N u ch c m t s c trng i l t m th ng th ta s p th t tr l i sao cho 1 , ..., s v i 1 s k 1 l nh ng c trng khng t m th ng v s1 , ..., k l nh ng c trng t m th ng. Khi , ta c J p1 , ..., k q
1 k 1
1 p1 q...k pk q 1 p1 q...s ps q
s1 k 1 s
1 ...k 1
1 ,..,s
1 p1 q...s ps q
p k s 1
1 p1 q...
s ps q 0.
37
1 k 0
Fp.
1 p1 q k pk q
1 0
1, t
6 9 81, 9 70,
1 p1 q
v c a t p t1, . . . , k u.
1 p1 q...k pk q 1 p1 q k pk q
$0 t1 tk 1
J0p1, ..., k q
6 9 8J0 1 , ..., k
1 k 0
1 pt q k pt q
$0 1 k
1 p1 q...k pk q
9
0 , n u 1 ...k $ 0 .
n u 1 ...k
38
Ngoi ra, ta c
Fp 1 k
1 p1 q...k pk q
1 p1 q
k pk q
9
Do , ta c
6 9 k 8p , 70,
n u i
0, pi 1, ..., kq,
n u c t nh t m t i khc 0 .
T , theo M nh 3.1.8 ta c c i u ph i ch ng minh. M nh 3.1.12. N u 1 , ..., k l nh ng c trng khng t m th ng c a Fp v tch 1 ...k l m t c trng t m th ng th J0 p1 , ..., k q k p1qpp 1qJ p1 , ..., k1 q. Ch ng minh. Theo nh ngha c a t ng Jacobi m r ng d ng c bi t ta c J0 p1 , ..., k q
1 k 0
1 p1 q...k pk q
k $ 0
1 k1 k
1 k1 k
k $0
k $0
1 ...k pk q
39
trn ta c h qu sau.
H qu 3.1.13. N u 1 , ..., k l nh ng c trng khng t m th ng c a Fp v tch 1 k l m t c trng t m th ng th J p1 , ..., k q p1qJ p1 , ..., k1 q. M nh 3.1.14 ([5, Theorem 10.2.1]). N u 1 , ..., k , pk trng khng t m th ng c a Fp th J p1 , ..., k q Ch
6 9 8 pJ 1 , ..., k1 ,
2q l nh
ng c
1 k 1
J p1 , ..., k q
1 p1 q...k pk q 1 p1 q...k pk q
1 k 1 k $1
1 k 1 k 1
1 p1 q...k pk q
1 k 0
1 p1 q...k1 pk1 q
1 k1 1k
k $
k pk q
1 p1 q...k1 pk1 q
k $1
1 ...k1 p1 k qk pk qJ p1 , ..., k1 q
9 70,
0 , n u 1 ...k1 $ 0
n u 1 ...k1
0 , n u 1 ...k1 $ 0 .
n u 1 ...k1
40
T suy ra J p1 , ..., k q
6 9 8 pJ 1 , ..., k1 ,
p q 9 7J p ... , qJ p , ..., q, 1 k 1 k 1 k 1
0 , n u 1 ...k1 $ 0 .
n u 1 ...k1
1, g l cn nguyn th p,
a3
. G i a3 , b3 l cc s nguyn xc
p 1 3
nh b i a2 3b2 3 3
p2qpa3 ib3q. G
1 p mod 3q,
i n1 , n2 l nh ng s
t t
Jn1 ,n2
Jn1 ,n2
9
n u n1 2n2
9 9 1 9 p2n n 1q 1 pn 2n 2q 9 3 1 2 7 3 1 2 ,
1 3
1 p2n1 n2 2q 3 pn12n2 1q ,
n 2n . Theo M nh
1 1 2 1 2
3.1.14 ta th y
0 p mod 3q th n 2n 0, v n 2n 2 1, do
1 2 1 2 1 2
2 p mod 3q th n 2n 2 v n 2n 2 0, do
Jn1 ,n2
41
T suy ra
Jn1 ,n2
6 9 9 J 9 n1 ,pn2 1q , 9 9 8
9 9 9 9 7 pJn1 ,pn2 1q ,
n u n1 2n2
Do , b ng quy n p ta c
Jn1 ,n2
9
9 9 1 9 n 1 pn 1q 1 pn n 1q 9 3 1 3 2 7 p3 1 2 ,
1 3
pn1 1q 1 n2 p 1 pn1 n2 1q , 3 3
Jn1 ,n2
9
n u n1 2n2
9 9 1 9 p2n n 1q 1 pn 2n 2q 9 3 1 2 7 3 1 2 ,
1 3
p2n1 n2 2q 1 pn12n2 1q , 3
nh l 3.1.16 ([5], Theorem 10.3.1). Cho 1 , ..., k l nh ng c trng khng t m th ng c a Fp . Khi J p1 , .., k q
6 9 Gp1 q...Gpk q 8 , 9 Gp1 q...Gpk q 7 ,
p Gp1 ...k q
$ 0 , n u 1 ...k 0 .
n u 1 ....k
Gp1 q Gp1 q ,
(3.3)
1; 2. Th
t v y, n u k
1 th J p1q 1
do
2 v tch 12 l m
3.1.2 ta suy ra J p1 , 2 q N uk
2 v tch 12 0 th 2 1. Do , ta c
42
Gp1 qGp2 q Gp1 qGp1 q 1 p1qGp1 qGp1 q p1qp. Ngoi ra, theo M nh 3.1.2 ta c J p1 , 1 q 1 p1q. T suy ra J p1 , 2 q Gp1 qGp2 q . p
N
Tr ng h p 1 1 ....N 1
0. Ta c
Tr ng h
J p1 , ..., N q pJ p1 , ..., N 1 q
ng h p ny theo
M nh 3.1.14 ta c
p q N p1q GGp1...GpN 1q 1 ...N 1 q q...G N 1 N p1q Gp1Gp pGpqGpN q Nq Nq ...Gp N p1q Gp1qp1qp N q N Gp1q...GpN q .
p ng h p ny theo
Tr ng h p 3 1 ....N 1
$ 0 v 1....N $ 0. Trong tr
43
T 3 tr ng h
... 1 p q Gp1GpN...qGqpN q GGp1...GpN 1q 1 N 1 ...N 1 q p q GGp1...GpqN q . 1 ...N p trn, ta suy ra nh l ng v i k N . Do theo nguyn
|J p1, ..., k q| 9
l 3.1.16 v M nh 1.4.6 ta c
6 9 k1 8p 2 , 7p k2 , 2
0 , n u 1 ...k $ 0 .
n u 1 ...k
3.2
i l m t c
Fp. G
trn tr
ng Fp l N px
k
q
d 1 j 0
j p q.
(3.4)
Ch ng minh. Ta xt cc tr ng h p sau y. N u xk
c nghi m duy nh
d 1 j 0
t x 0. Ngoi ra, ta c t ng p q
j d 1 j 0
0 th phng trnh
j p0q 1.
44
Do (3.4) l ng. N u xk
khng c nghi m. Hn n
N u
$ 0 v khng l ly th
a
d1
j 0
0. i u ny ch
ng
q
d1 j 0
j p q.
a trn tr
ng Fp l N px2
aq 1
a , p
trong
a p
l k hi u Legendre.
nh l 3.2.3 ([5, Theorem 10.4.2]). Cho k1 , ..., kn l nh ng s nguyn dng, 1 , ..., n tng
F, Fp. G i i l c trng nhn tnh c a tr ng Fp c c p p ng di , v i di CLNpki , p 1q, pi 1, ..., nq. Khi s nghi m N
1 xk1 2 xk2 n xkn 1 2 n
c a phng trnh
(3.5)
c xc nh b i
6 1 9pn1 d1 ... dn 1 j1 p1 q...jn p1 qJ pj1 , ..., jn q, 9 n u $ 0, 9 1 1 1 n n n 9 8 j1 1 jn 1 d1 dn 1 1 j1 1 N 9pn1 pp 1q ... 1 p1 q...jn pn 1 qJ pj1 , ..., jn q, n u 0. 1 n n 9 9 j1 1 jn 1 9 7
11 ...jn 0 n
j
1 n
N p1 xk1 1
1q...N pnxk nq n
n
45
1 n
k N px11
1 n d1 1 j 1 0
d1 1 j1 0
j1 p1 1 1 q ... 1
d1 n jn 0
jn pn 1 n q n
... ...
d1 n d1 n jn 0 jn 0
j1 p1 1 q...jn pn 1 q 1 n
1 n
j1 p1 q....jn pn q 1 n
d1 1 j 1 0
p
n1
d1 1 j1 1
d1 1 d1 1 j1 0 j1 0
... ...
d1 n d1 n jn 0 j n 0
j1 p1 1 q...jn pn 1 q 1 n
1 n
j1 p1 q....jn pn q 1 n
p
n1
p p 1q
...
d1 n j n 1
j 11 ....jn n
0
K t qu sau y l h qu tr c ti p c a nh l trn. Tuy nhin chng ti s a ra cch ch ng minh ring t ng minh. H qu 3.2.4. S nghi m c a phng trnh x2 y 2 N px2 y 2
1q 7
6 8 p
1 trn tr
ng Fp l
1, p 1,
n u p 1 p mod 4q,
Ch ng minh. Ta c N px2 y 2
1q
a, b Fp . Hn n a theo M nh N px
2
y 1q p
2
b p
ab1
a p
b . p
46
Ngoi ra, v Ta c
a
a p
0 v
a
b
b p
0 nn ta ch
p
c n tnh
a b
ab1 p p
a b
p p
ab1
ap1aq
p
aF p
aF p a2 1 1 a p p
1 a2 p a 1q
p1q
p 1 2
p1q
p 1 2
cFp zt1u
c p
p1q
Do , n u p 1 p mod 4q th
p1
2
p1q
p 1 2
a Fp
1 1 a
p
c
p
cFp
1
p
.
p p
a b
ab1
1. V y
a b
p p
N px2 y 2
1q p 1. 1q p 1.
ab1
1. V y
1q 7
1, p 1,
3.3
3.3.1
A p mod pq
A p mod pq
2i 3
3b2 p v 3
i a3
A p mod pq,
trong A, A1 , A2
47
3f 1 l m t s nguyn t v A, A1, A2, l nh ng i tch A1 A2 % 0 p mod pq. Khi s nghi m N c a phng trnh
A1 x3 A2 x3 1 2
A p mod pq
(3.6)
l
N
9
n u p 1 A, n u p#A
dn 3 v cc
kn 3. Khi cc di
p
2 2 j1 1 j2 1
N u A 0 p mod pq th N
j1 1 j2 1
48
V d
1 p mod 37q.
(3.7)
L i gi i: Ta c 2 l cn nguyn th y c a n v theo mun 37. Do , p d ng nh l 3.3.1 cho vi c xc nh s nghi m phng trnh (3.7) ta ch n g
2. G
e
2i 3
Ngoi ra, s d ng ph n m m Maple ta c th li t k c cc nghi m c a phng trnh (3.7) nh sau. (11, 36); (12, 6); (12, 8); (12, 23); (16, 6); (16, 8); (1, 23); p17, 5q; p17, 13q; (1, 0); (7,18); (7, 24); (7, 32); (9, 6); (9, 8); (9, 23); p10, 0q; p11, 11q; p11, 27q;
p17, 19q; (18, 21); (18, 25); (18, 28); (22, 5), (22, 13); (22, 19); (24, 21); p24, 25q; (24, 28); (26, 0); (27, 11); (27, 27); (27, 36); (32, 21); (32, 25); p32, 28q; p33, 18q; (33, 24); (33, 32); (34, 18); (34, 24); (34, 32); (35, 5); p35, 13q; p35, 19q; p36, 11q;
(36, 27); (36, 36). V d 3.3.3. Xc nh s nghi m c a phng trnh ng d 3x3 5x3 1 2 L i gi i: Tng t , ta ch n g xc nh b i p2q
7 p mod 19q. c
(3.8)
c i3 p2qpa3 ib3 3q 7 2
e
2 v g
i l c trng mun 19 c c p ba i5 12
2i 3
. Khi ta xc nh c a3 3 ,
4, b3 1 v c
3 .
49
Ngoi ra ta cng c
p3q p213 q 13
19 2 17 2Repq 18.
nh l 3.3.1 cho l p phng trnh
ng d b c ba t ng qut hn. Tr c h t, chng ti gi i thi u cc k hi u sau. n v theo mun p, l c trng mun p c c p ba th a pg q e g i a3 , b3 l nh ng s nguyn xc nh b i a2 3b2 3 3 3b3 Cho p l m t s nguyn t d ng p 3f 1. G i g l cn nguyn th y c a
2i 3
p2g
p 1 3
l nh ng s
p, a3 1 pmod 3q, c 1qa3 p mod pq. Ta t p2qpa3 ib3 3q. G i A, A1, ..., An nguyn, trong A1 ...An % 0 p mod pq. Ta t
0
pA1 A2 ...An q,
E1
pA1...Anq
n j 0 j n p mod 3q n
j n 3 3
j 2n3
3
E2
pAA1....Anq
E3
pA2A1....Anq
j 0 j pn1q p mod 3q n
j n 2 3
j 2n1
3
j 0 j pn1q p mod 3q
j n 1 3
j 2n2
3
50
A p mod pq,
(3.9)
9
kn
3. Khi
p
n1
2 j1 ,...,jn 1
n, 0 n2 n, n1 n2 n,
c trng
trong n1 l s cc c trng c ly th a j c ly th
1 v n2 l s cc a j 2. Khi ta c j1 jn n1 2n2 . Ta k hi u
2 2 J pj1 , ..., jn q J p, ..., , looomooonq Jn1 ,n2 . loomoon , ..., n1 -l n n2 -l n
p p
n1
n n1 ,n2 0 n1 n2 n
n1 2n2
pAqJn ,n
1
2
2
j1 ,...,jn 1 n1 ch s ji b ng 1 n2 ch s ji b ng 2
n1
pA1...Anq
n n1 ,n2 0 n1 n2 n
n1
Ngoi ra ta c n1 2n2
51
n1
n1 n 3 3
n1 2n3
3
n1
1pA1...AnqE1.
n1
pAq
n1 0 n1 p2n1q p mod 3q
n1 n 3 3
n1 2n3
3
n1
1pA1...AnqE2.
n1
2pAq
T suy ra N
n1 0 n1 p2n2q p mod 3q
n1 n 3 3
n1 2n3
3
n1
1pA1...AnqE3
p
n1
p p 1q
n j1 ,...,jn 1 j1 jn 0 p mod 3q
Ti p t c ch n n1 , n2 nh trn ta c N
p
n1
pp 1q
Jn1 ,n2
2 j1 ,..,jn 1 n1 ch s ji b ng 1 n2 ch s ji b ng 2 n
n1
Jn1 ,n2
j n 3 3
n1 2n2 3 3
n1
n1 2n2 3 3
52
pn1 pp 1qE1.
H qu 3.3.5 ([5, Theorem 10.6.4]). Cho p l m t s nguyn t d ng p 3f
c p 3 v i pg q
1,
e
2i 3
, t
Gpq. Khi s
x3 x3 x3 1 2 n c xc nh nh sau.
A p mod pq
iq N u A % 0 p mod pq th N
1 3p p qn p 2 qn p2 qn iiq N u A 0 p mod pq th N
pn1 p 3p 1 p qn p 2 qn p2 qn
i
n
An 1. Khi
n , i 0, 1, ..., n. i
Do , ta c 1 E1 p E2 n jn j2n 3 3 , j
pAq p
j 0 j n p mod 3q n
E3
2 pAq p
53
Gpq Gpq
n n n
Gpq Gpq
2
j 0 n j 0 n j 0
Gpq Gpq
2
Do , c ng v theo v c a bi u th c trn ta c
Gpq Gpq
n j 0
Gpq Gpq
2 Gpq 2 Gpq
3
j 0 j n p mod 3q
n Gpqj Gpqnj j
n
3 pGpqGpqqn 3 pn
nj
j 0 j n p mod 3q
j 0 j n p mod 3q nj
n j
ppq
j n 3
j n 3
, v GpqGpq p, Gpq3
p
3
j 0 j n p mod 3q
n j
pq
2n j 3
3pE1.
n n
Tng t , ta cng c
G G
p q Gpq
n
G G
p q Gpq 2 p q Gpq
2
2G
2
p q Gpq
p q 2Gpq 3pAqGpqE3,
2
p q Gpq 32pAqGpqE2.
3.3.2
A p mod pq
1, khi theo
Trong ph n ny ta xt p l m t s nguyn t d ng p 4f
54
Nh n xt 3.1.5 ta lun c c m t c trng mun p c p b n sao cho pg q i, v i g l cn nguyn th y c a n v theo mun p. B ng cc d li u trn, nh l sau y cho ta cch xc nh s nghi m c a phng trnh
A1 x4 A2 x4 1 2
A p mod pq.
nh l 3.3.6. Cho p l m t s nguyn t d ng p 4f 1, g l cn nguyn th y c a n v theo mun p, l c trng mun p c c p b n sao cho
G i a4, b4 l nh ng s nguyn xc nh duy nh t th a a2 b2 p, i. 4 4 2 a4 p p mod 4q, b4 a4 g p mod pq v t p1qf pa4 ib4q. Khi s nghi m c a phng trnh A1 x4 A2 x4 A p mod pq, v i A, A1 , A2 Z, 1 2 A1 A2 % 0 p mod pq c xc nh nh sau. piqN u A % 0 p mod pq th
p 1 4
pg q
p p1qf pA1q3pA2q p1qf 2pA1A2q 3pA1qpA2q pAqppA1q2pA2q 2pA1qpA2qqpa4 ib4q p1qf 2pAqppA1A2qpa4 ib4q 3pA1A2qpa4 ib4qq 3pAqp2pA1q3pA2q 3pA1q2pA2qqpa4 ib4q.
p
n1
3 3 j1 1 j2 1
p 2pAq3pA1A2qJ p, q 3pAA1q2pA2qJ p, 2q 3pAA2q2pA1qJ p2, q 2pAqpA1A2qJ p3, 3q pA1q3pA2qJ p3, q pAA1q2pA2qJ p3, 2q
55
3pA1qpA2qJ p2, q pAA2q2pA1qJ p2, 3q 2pA1A2qJ p2, 2q p p1qf pA1q3pA2q p1qf 2pA1A2q 3pA1qpA2q pAqppA1q2pA2q 2pA1qpA2qqpa4 ib4q p1qf 2pAqppA1A2qpa4 ib4q 3pA1A2qpa4 ib4qq 3pAqp2pA1q3pA2q 3pA1q2pA2qqpa4 ib4q. piiq Tng t
N , n u A 0 p mod pq th
V d
9 p mod 13q.
(3.11)
2 l cn nguyn th a4 3, b4 2 v
13, f 3, A1 2, A2 7, A 9
y mun 13 c a n v . Do ta xc nh c
pA1 q p2q i, pA2 q p7q p26 q 1, pAq p9q p28 q piq8 T suy ra N
1.
S d ng ph n m m Maple ta c th li t k c cc nghi m c a phng trnh (3.11) nh sau. (1, 1); (1, 5); (1,8); (1, 12); (5, 1 ); (5, 5); (5, 8); (5, 12); (8, 1); p8, 5q; p8, 8q;
p8, 12q; p12, 1q; (12, 5); (12, 8); (12, 12).
56
3.3.3
A p mod pq
trng i
1 1
pi 1, ..., nq l c trng t m th ng c a Fp khi v ch khi j j d d Z. T n u ta g i tpd1 , ..., dn q l s cc b cc s nguyn j j pj1, ..., jnq, v i 1 ji di 1, pi 1, ..., nq sao cho d d Z th
p 1 di n n 1 n 1 n
tpd1 , ..., dn q pd1 1q pdn 1q. V i n 2, ta xc nh chnh xc c tpd1 , d2 q b i b sau. B 3.3.8. tpd1 , d2 q CLNpd1 , d2 q 1. Ch ng minh. G i pa, bq l b hai s nguyn th a 0 a d1 , 0 b d2 v ad2 bd1 G id
2 1
d1d2.
CLNpd1, d2q, dI2 dd , dI1 dd . Khi adI2 bdI1 ddI1dI2. Ngoi ra CLNpd, dI q 1 nn a jdI1 , b pd j qjdI2 . Nh v y s cc b pa, bq chnh l s cc s nguyn j v i 1 j d 1. Do , tpd1 , d2 q d 1.
T i u ny, cc k t qu sau y cho ta i u ki n phng trnh (3.5)
A p mod pq c nghi m.
i di
F v Fp. G p
CLNpki, p 1q, N
l s nghi m
|N pn1| 9
6 9 8 d1
n u 0.
57
pn1
q p q
pp 1q
d1 1 j1 1
j
...
d1 n jn 1
j1 jn J 1 , ..., n
11 ...jn 0 n
n 2 2
pp 1qp
d1 1 j1 1
j
...
d1 n jn 1
11 ...jn 0 n
N u $ 0 th
N
pn1
pp q p
d1 1 d1 1 j 1 1
j
j 1 1
... ...
d1 n d1 n jn 1 jn 1
q p
j j J 11 , ..., nn
j1 jn J 1 , ..., n
d1 1 j1 1
j
...
d1 n j n 1
j1 jn J 1 , ..., n
p tpd1, ..., dnq p ppd1 1q...pdn 1q tpd1, ..., dnqq p pd1 1q...pdn 1q p1 p qtpd1, ..., dnq .
n 2 2 n 1 2 n 1 2 1 2
11 ...jn 0 n
11 ...jn $0 n
kn 3, 1 n 1 1. 3f 2 th s
x3 y 3
(3.12) nghi m N
|N p| p1 1qp1 1q p1
1 cp qp1 1q
cp.
58
Suy ra N
p.
|N p| p3 1qp3 1q p1
Hay
1 cp q2
cp.
(3.13)
|N p| 2 2cp.
5. B
p0, 1q; p1, 0q; p2, 2q; p3, 4q; p4, 3q. piiq Tng t
, cc nghi m c a phng trnh (3.12) trn tr ng F13 l
p0, 1q; p0, 3q; p0, 9q; p1, 0q; p3, 0q; p9, 0q.
Nh n th y r ng, s nghi m ny th a mn i u ki n (3.13). V i nh ng k hi u nh nh l 3.3.9, h qu sau cho ta i u ki n
c nghi m.
2 n1
(3.14)
pd1 1qpdn 1q p1
.
2 n1
Ch ng minh. N u p
th theo
nh l 3.3.9 ta suy ra c s nghi m N c a phng trnh (3.14) lun dng. Do phng trnh (3.14) lun c nghi m.
59
H qu
CLNpm1, p 1q,
2
pd1 1qpd2 1q p1
1 cp qpd 1q
A p mod pq c nghi m.
Ch ng minh. Theo B 3.3.8 v H qu 3.3.12 ta suy ra i u ph i ch ng minh. H qu 3.3.14. Cho p l m t s nguyn t sao cho p
AA1 A2 . Khi
A p mod pq
(3.15)
m2 3. Khi , n u p 3
4 2p1
1 cp q
2
(3.16)
2
do theo
H qu 3.3.13 ta suy ra c i u ph i ch ng minh. V d 3.3.15. Ch ng minh r ng phng trnh sau c nghi m x5 2x3 1 2 L i gi i: Ta c
3 p mod 11q.
2
(3.17)
60
Ngoi ra s d ng ph n m m Maple ta c th li t k cc nghi m c a phng trnh (3.17) nh sau. (0, 6); (1, 1); (2, 7); (3, 1); (4,1); (5, 1); (6, 7); (7, 7); (8, 7); p9, 1q; p10, 7q.
61
K T LU N
Trong lu n vn ny chng ti tm hi u v trnh by nh ng v n sau. 1. Trnh by nh ng khi ni m c b n v ch ng minh chi ti t m t s tnh ch t c a c trng c a nhm Abel h u h n. 2. Trnh by c h th ng nh ng khi ni m c b n, nh ng tnh ch t quan
tr ng c a php bi n i Fourier trn nhm Abel h u h n. Chng ti ch ng minh chi ti t cc k t qu (cc M nh 2.1.7, 2.1.10, 2.1.12, 2.1.26) t ti li u [4].
3. Trnh by cch ch ng minh Lu t thu n ngh ch b c hai b ng cc tnh ch t c a php bi n i Fourier trn nhm Abel h u h n ( nh l 2.1.13). 4. Trnh by l i gi i bi ton tm s nghi m c a phng trnh trn nhm Abel h u h n d a trn php bi n i Fourier. Hn n a, chng ti s d ng tnh ch t c a php bi n i Fourier ch ng minh chi ti t nh l Fermat trn tr ng h u h n (M nh 2.2.1, nh l 2.2.7). 5. Trnh by t ng Jacobi trn tr ng Fp v cng th c tm s nghi m c a cn trnh by m t phng php tm s nghi m c a phng trnh x2 y 2 (H qu 3.2.4). 6. Trnh by chi ti t cch tm s nghi m c a cc phng trnh ng d
A 1 x3 A 2 x3 1 2
trn tr
ng Fp . Bn c nh , lu n vn
1
t s v d
7. Trnh by i u ki n c nghi m.
62
TI LI U THAM KH O
Ti ng Vi t 1. Nguy n H u Vi t Hng (1998), i s i cng, Nh xu t b n Gio d c. 2. H Huy Khoi (2003), S h c v thu t ton: C s l thuy t v tnh ton th c hnh, Nh xu t b n i h c Qu c Gia H N i. 3. Nguy n Ti n Quang (2007), C s l thuy t tr ng v l thuy t Galois, Nh xu t b n i h c s ph m. Ti ng Anh 4. Babai, L. (2002),The Fourier transform and equations over finite abelian groups: An introduction to the method of trigonometric sums, Bi gi ng i n t http://people.cs.uchicago.edu/laci/reu02/fourier.pdf 5. Berndt, B. C., Evans, R. J., and Williams, K. S. (1998) Gauss and Jacobi Sums, A Wiley-Interscience Publication. John Wiley & Sons Inc.. 6. Cohen, H. (2007), Number Theory Volume I:Tools and Diophantine Equations, Springer Science+Business Media, LLC. 7. Lemmermeyer, F. (2000), Reciprocity Law from Euler to Eisentein, Springer-Verlag, Berlin. 8. Lidl, R., Niederreiter, N. (2003), Finite Fields, Cambridge University Press. 9. Luong, Bao (2009), Fourier Analysis on finite abelian groups, Birkhauser.
63
10. Ireland K. ,Rosen M. (1990) A Classical Introduction to Modern Number Theory, Springer-Verlag, Berlin. 11. Isaac, I.M. (1976), Character Theory of Finite Groups, Academic, SanDiego. 12. Nagell, T. (1964), Introduction to Number Theory, Chelsea, New York. 13. Schmidt, W. M. (1976), Equations over Finite Fields: An Elementary Approach, Lect. Notes in Math. Vol. 536, Springer. 14. Terras, A. A. (1999), Fourier Analysis on Finite Groups and Applications, Cambridge University Press, Cambridge. 15. Weil, A. (1949), "Numbers of solutions of equations in finite fields", Bull. Amer. Math. Soc., 55:497508.