Lam Quen Voi Bau Troi

Tμi liÖu tham kh¶o
Lμm quen víi bÇu trêi
Nhãm thiªn v¨n quan s¸t
Tr−ëng nhãm: Phan V¨n §ång

Trî lý: NguyÔn Anh Vinh
NguyÔn §øc Ph−êng
PhÇn I : Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n
I.Çc hÖ to¹ ®é c¬ b¶n trong thiªn v¨n häc

Trong thiªn v¨n, ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c vÞ trÝ cña çc thiªn thÓ trªn bÇu
trêi nguêi ta x©y dùng çc hÖ to¹ ®é. Theo ®ã, mçi thiªn thÓ cã mét to¹ ®é
nhÊt ®Þnh.
1.Thiªn cÇu
Thiªn cÇu lμ mét h×nh cÇu tuëng tuîng mμ t©m lμ Tr¸i §Êt. Bëi v× çc
thiªn thÓ ë rÊt xa chóng ta nªn coi mÆt cÇu chøa çc thiªn thÓ.
Ngoμi ra, çc nhμ thiªn v¨n cßn x©y dùng çc thiªn cÇu phô. T¹i ®ã, çc
h×nh chiÕu cña çc thiªn thÓ trong thiªn cÇu phô tu¬ng ®u¬ng víi h×nh
chiÕu cña thiªn thÓ trong thiªn cÇu chÝnh.
2.Sù quay cña nhËt ®éng
Do sù quay cña Tr¸i §Êt , çc thiªn thÓ mäc ë phÝa §«ng, lÆn ë phÝa
T©y. Qu¸ tr×nh nμy cø tuÇn hoμn theo thêi gian ngμy qua ngμy. HÇu hÕt çc
ng«i sao ë rÊt xa coi vÞ trÝ cña chóng kh«ng thay ®æi vμ ®ù¬c g¾n chÆt vμo
thiªn cÇu. V× vËy chóng ta tö¬ng t−îng r»ng thiªn cÇu ®ang quay. ChiÒu
quay cña thiªn cÇu nguîcvíi chiÒu quay cña Tr¸i §Êt. Sù quay cña thiªn
cÇu trong mét ngμy gäi lμ nhËt ®éng.
3.Çc ®iÓm, ®uêng vμ vßng c¬ b¶n trªn thiªn cÇu

- Cùc vò trô: Thiªn cÇu kh«ng ph¶i quay ngÇu nhiªn mμ quay quanh
mét trôc gäi lμ trôc cùc. Cùc nμy c¾t thiªn cÇu t¹i hai ®iÓm gäi lμ hai cùc
vò trô : cùc vò trô B¾c vμ cùc vò trô Nam.
HiÖn nay cùc vò trô B¾c gÇn víi sao B¾c cùc. Do hiÖn tuîng tiÕn
®éngvμ chu¬ng ®éng cña Tr¸i §Êt mμ sao alpha trong chßm sao TiÓu Hïng
chØ çch cùc vò trô b¾c kho¶ng 10, nh−ng tu¬ng lai, cùc Tr¸i §Êt sÏ di
chuyÓn vμ chØ gÇn mét sao kh¸c. Ng«i sao nμy sÏ thay thÕ sao Alpha Tiªu
Hïng ®Ó trë thμnh sao B¾c cùc míi.
Quü ®¹o vÞ trÝ thiªn cùc b¾c trªn bÇu trêi theo thêi gian
-§uêng ch©n trêi: MÆt ph¼ng ngang, hay mÆt ph¼ng ch©n trêi, c¾t thiªn
cÇu theo mét vßng trßn lín gäi lμ ®uêng ch©n trêi.
-§uêng th¼ng ®øng: §uêng th¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng ch©n trêi vμ
c¾t mÆt ph¼ng ch©n trêi t¹i vÞ trÝ nguêi quan s¸t gäi lμ ®uêng th¼ng ®øng.
§uêng th¼ng døng c¾t thiªn cÇu t¹i mét ®iÓm gäi lμ thiªn ®Ønh.
-XÝch ®¹o trêi: MÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña Tr¸i §Êt kÐo dμi vμ c¾t thiªn
cÇu theo mét vßng trßn lín gäi lμ xÝch ®¹o trêi.
-Kinh tuyÕn trêi, vÜ tuyÕn nhËt ®éng: Vßng trßn lín ®i qua thiªn cùc
B¾c, thiªn ®Ønh vμ thiªn cùc Nam cña thiªn cÇu gäi lμ kinh tuyÕn trêi.
Do nhËt ®éng çc ng«i sao vÏ lªn thiªn cÇu nh÷ng vßng trßn song song
víi nhau. Nh÷ng vßng trßn nμy gäi lμ vÜ tuyÕn nhËt ®éng. VÜ tuyÕn nhËt
®éng nμo cμng gÇn cùc th× chu vi vßng trßn cμng nhá.
-Nh÷ng ng«i sao kh«ng bao giê mäc vμ nh÷ng ng«i sao kh«ng bao giê
lÆn: T¹i mét vÜ ®é nhÊt ®Þnh trªn bÒ mÆt Tr¸i §Êt. NÕu ®iÓm quan s¸t ë b¸n
cÇu B¾c cña Tr¸i §Êt th× vïng kh«ng gian cña thiªn cÇu chøa thiªn cùc B¾c
®uîc giíi h¹n vßng vÜ tuyÕn nhËt ®éng trªn thiªn cÇu mμ tiÕp xóc víi
®uêng ch©n trêi t¹i mét ®iÓm phÝa B¾c sÏ chøa nh÷ng ng«i sao kh«ng bao
giê lÆn.
Tu¬ng tù, vïng kh«ng gian cña thiªn cÇu chøa thiªn cùc Nam ( quan s¸t
viªn ë thiªn cùc B¾c kh«ng nh×n thÊy) ®uîc giíi h¹n bëi vßng vÜ tuyÕn
nhËt ®éng trªn thiªn cÇu mμ tiÕp xóc víi ®uêng ch©n trêi t¹i mét ®iÓm phÝa
Nam, sÏ ch÷a nh÷ng ng«i sao kh«ng bao giê mäc.
Chóng ta cã thÓ ®Þnh nghi· hiÖn tuîng tu¬ng tù ®èi víi quan s¸t viªn ë
mét ®iÓm bÊt kú ë nam b¸n cÇu.
-Thiªn cÇu B¾c vμ thiªn cÇu Nam: XÝcd¹o trêi chia thiªn cÇu thμnh hai
nöa: Nöa chøa thiªn cùc B¾c gäi lμ thiªn cÇu B¾c, nöa kia chøa thiªn cùc
Nam gäi lμ thiªn cÇu Nam.
II.Çc hÖ to¹ ®é c¬ b¶n
1.HÖ to¹ ®é ®uêng ch©n trêi.
Trong hÖ to¹ ®é nμy, hai kh¸i niÖm c¬ b¶n lμ mÆt ph¼ngtrêi vμ thiªn
®Ønh.
Nh÷ng vßng trßn lín qua thiªn ®Ønh vu«ng gãc víi ®uêng ch©n trêi gäi
lμ vßng th¼ng ®øng.
Gi¶ sö cã mét ng«i sao S trªn thiªn cÇu. To¹®é cña sao S sÏ ®uîc biÓu
diÔn qua hai th«ng sè: §é cao vμ phu¬ng vÞ.
-§é cao cña thiªn thÓ lμ kho¶ng çch gãc tõ ®uêng ch©n trê ®Õn thiªn
thÓ trªn vßng th¼ng ®øng ®i qua thiªn thÓ. Trong mét sè truêng hîp nguêi
ta dïng kho¶ng çch thiªn ®Ønh ®Ó thay chodä cao. §ã chÝnh lμ kho¶ng
çch gãc tÝnh tõ thiªn ®Ønh ®Õn thiªn thÓ trªn vßng th¼ng ®øng ®i qua thiªn
thÓ.
§é cao h
Kho¶ng çch thiªn ®Ønh z: z= 900-h
-Phu¬ng vÞ A lμ kho¶ng çch gãc gi÷a mÆt ph¼ng chøa kinh tuyÕn trêi
(gäi t¾t lμ m¼t ph¼ng kinh tuyÕn trêi) vμ mÆt ph¼ng chøa vßng th¼ng ®øng
qua thiªn thÓ. Gi¸ trÞ cña phu¬ng vÞ tÝnh theo chiÒu kim ®ång hå.
2.HÖ to¹ ®é xÝch ®¹o
Kh¸i niÖm c¬ b¶n lμ mÆt ph¼ng xÝch ®¹o trêi, thiªn cùc B¾c vμ thiªn cùc
Nam. MÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng xÝch ®¹o chøa cùc vò trô vμ c¾t
thien cÇu theo mét vßng trßn lín ®i qua sao S gä lμ mÆt xÝch vÜ. Vßng trßn
trªn gäi lμ vßng xÝch vÜ hay vßng giê.
VÞ trÝ cña sao S trªn thiªn cÇu ®uîc x¸c ®Þnh bëi hai th«ng sè: xÝch vÜ vμ
gãc giê.
-XÝch vÜ δ cña thiªn thÓ lμ kho¶ng çch gãc tÝnh tõ xÝch ®¹o trêi ®Õn
thiªnthÓ trªn vßng xÝch vÜ ®i qua thiªn thÓ . ®¬n vÞ tÝnh lμ ®é, radian. Gi¸
trÞ cña xÝch vÜ δ tÝnh tõ 00 ± 900 . NÕu thiªn thÓ ë trªn thiªn cÇu B¾c th× xÝch
vÜ cã gi¸ trÞ du¬ng, cßn nÕu ë thiªn cÇu nam th× sÏ cã gi¸ trÞ ©m.
Trong mét sè tru¬ng hîp nguêi ta thay xÝch vÜ δ b»ng kho¶ng çch cùc
p. Kho¶ng çch cùc p ®uîc tÝnh tõ cùc vò trô ®Ðn thien thÓ trªn vßng xÝch
vÜ qua thiªn thÓ.
p = 900- δ
- Gãc giê t lμ kho¶ng çch gãc gi÷a mÆt ph¼ng kinh tuyÕn trêi vμ mÆt
ph¼ng xÝch vÜ ®i qua thiªn thÓ.. Gãc giê ®−îc tÝnh theo ®¬n vÞ thêi gian.
Gi¸ trÞ cña gãc giê ®−îc tÝnh theo chiÒu kim ®ång hå tõ 0h00m00s ®Õn
24h00m00s. Nh− vËy do nhËt ®éng gãc giê t thay ®æi.
HÖ to¹ ®é nμy cßn ®uîc gäi lμ hÖ to¹ ®é xÝch ®¹o thø nhÊt. §Ó tiÖn lîi
cho qu¸ tr×nh ®o ®¹c thiªn v¨n, çc nhμ thiªn v¨n ®−a vμo mét hÖ to¹®é míi
gäi lμ hÖ to¹ ®é xÝch ®¹o thø hai. VÒ c¬ b¶n hÖ to¹ ®é thø hai gièng nh− hÖ
to¹ ®é thø nhÊt chØ kh¸c lμ thay gãc giê t b»ng mét th«ng sè kh¸c gäi lμ
xÝch kinh.
MÆt ph¼ng hoμng ®¹o: MÆt ph¼ng chøa quü ®¹o cña Tr¸i §Êt c¾t thiªn
cÇu theo mét vßng trßn lín gäi lμ vßng hoμng ®¹o, vμ mÆt ph¼ng ®ã gäi lμ
mÆt ph¼ng hoμng ®¹o.
Vßng hoμng ®¹o c¾t mÆt ph¼ng xÝch ®¹o trêi t¹i hai ®iÓm lμ xu©n ph©n
vμ thu ph©n. Hai ®iÓm nμy lμ cè ®Þnh trªn xÝch ®¹o trêi.
§Ó kh¾c phôc sù thay ®æi gi¸ trÞ cña gãc giê t theo thêi gian, çc nhμ
thiªn v¨n l©y ®iÓm xu©n ph©n lμm mèc ®Ó tÝnh mét ®¬n vÞ míi, xÝch kinh.
Nh− vËy xÝch kinh cña thiªn thÓ S lμkho¶ng çch gãc giòa vßng giê qua
thiªnthÓ vμ vßng giê ®i qua ®iÓm xu©n ph©n γ.
Do ®iÓm xu©n ph©n lμ cè ®Þnh nªn nã cïng tham gia vμo nhËt ®éng. V×
lý do nμy mμ gi¸ trÞ cña xÝch kinh cña thiªn thÓ kh«ng thay ®æi . gi¸ trÞ cña
xÝch kinh còng ®−îc t×nh theo ®¬n vÞ thêi gian.
Ngμy nay, hÇu hÕt çc ®μi thiªn v¨n trªn thÓ giíi ®Òu sö dông hÖ to¹ ®é
xÝch ®¹o thø hai ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ cu¶ çc thiªn thÓ trªn bÇu trêi v× nh÷ng
tiÖn lîi cña hÖ to¹ ®é nμy.
3.HÖ to¹ ®é hoμng ®¹o
MÆt c¬ b¶n lμ mÆt ph¼ng hoμng ®¹o. Çc ®iÓm c¬ b¶n lμ hoμng cùc, bao
gåm hoμng cùc b¾c vμ hoμng cùc Nam. Çc vßng trong ®i qua hoμng cùc
vμ vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng hoμng ®¹o gäi lμ hoμng vÜ.To¹ ®é cña ng«i sao
®−îc biÓu diÔn bëi hai th«ng sè lμ hoμng kinh vμ hoμng vÜ.
Hoμng vÜ lμ kho¶ng çch gãc tÝnh tõ mÆt ph¼ng hoμng ®¹o ®Õn ng«i sao
trªn hoμng vÜ. Hoμng vÜ cã gi¸ trÞ tõ 0 - ± 900.
Hoμng kinh lμ kho¶ng çch gãc tÝnh gi÷a vßng hoμng vÜ ®Ü qua ng«i sao
vμ vßng hoμng vÜ ®i qua ®iÓm xu©n ph©n. Hoμng kinh cã gi¸ trÞ tõ 0 ®Õn
3600.
4.HÖ to¹ ®é thiªn hμ
MÆt c¬ b¶n lμ mÆt ph¼ng thiªn hμ.
III.Çc phÐp ®o thêi gian trong thiªn v¨n häc

1.Giê sao: Kho¶ng çch gi÷a hai lÇn liªn tiÕp ®iÓm xu©n ph©n ®i qua vÞ
trÝ cao nhÊt ë mét ®Þa ®iÓm gäi lμ ngμy sao.
Còng gièng nh− ngμy b×nh th−êng,ngúa sao ®−îcchia lμm 24 giê, mçi
giê cã 60 phót, méi phót l¹i ®−îc chia thμnh 60gi©y.
Giê sao t¹i mét thêi ®iÓm cã gi¸ trÞ b»ng xÝch kinh cña thiªn thÓ ë vÞ trÝ
cao nhÊt.
2.Giê MÆt trêi thùc: Kho¶ng thêi gian gi÷a hai lÇn liªn tiÕp t©m cña
®Üa MÆt trêi thùc ®i qua vÞ trÝ cao nhÊt ë mét ®Þa ®iÓm gäi lμ ngμy MÆt trêi
thùc. Mét ngμy MÆt Trêi thùc ®−îc chia lμm 24 giê, måi giê 60 phót, mçi
phót 60gi©y.
3.Giê mÆt trêi trung b×nh: Do Tr¸i §Êt chuyÓn ®éng kh«ng ®Òu xung
quanh MÆt Trêi ë nh÷ng thêi gian kh¸c nhau trong n¨m. H¬n n÷a do hoμng
®¹o nghiªng víi xÝch ®¹o trêi nªn çc ngμy MÆt trêi thùc khoong b»ng
nhau. V× vËy çc nhμ thiªn v¨n ph¶i ®−a vμo mét kh¸i niÖm míi gäi lμ ngμy
MÆt trêi trung b×nh.
III.§é s¸ng, cÊp sao, ®é tr−ng. Mμu s¾c vμ phæ cña sao
Çc sao ph¸t ra ¸nh s¸ng. Cã sao s¸ng, sao mê. Nh− vËy cÇn thiÕt ph¶i
cã mét tiªu chuÈn nh¸t ®Þnh ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph¸t s¸ng cña sao.
1.§é s¸ng biÓu kiÕn vμ cÊp sao biÓu kiÕn
§é s¸ng biÓu kiÕn lμ ®é s¸ng cña ng«i sao mμ chóng ta nh×n thÊy tõ
Tr¸i §Êt. C¨n cø vμo ®é s¸ng biÓu kiÕn, çc nhμ thiªn v¨n ph©n çc sao
thμnh çc cÊp tuú theo ®é s¸ng cña chóng. Theo quy ®Þnh, ®é s¸ng biÓu
kiÕn cña hai cÊp sao liªn tiÕp lμ mét cÊp sè nh©n víi hÖ sè k = 2,512.
Çc sao cμng mê th× cÊp sao cμng lín vμ cã cÊp sao d−¬ng. Ng−îc l¹i
çc sao cμng s¸ng cã cÊp sao cμng nhá, thËmchÝ cã sao cã cÊp sao ©m.
M¾t th−êng cã thÓ nh×n ®−îc sao cÊp +6 trong ®iÒu kiÖn quan s¸t tèt. V×
vËyçc nhμ thiªn v¨n quy ®Þnh sao cÊp 1 s¸ng h¬n sao cÊp 6 lμ 100 lÇn.
Nh− vËy k5 =100 (1)
5
Suy ra k= 100
k =2,512
KÝ hiÖu cÊp sao lμ m vμ m ®−îc gäi lμ cÊp sao biÓu kiÕn.
NÕu ta cã hai sao cã cÊp sao lÇn l−ît lμ m vμ m’ ( m’>m). Tøc lμ sao cã
cÊp sao m mê h¬n sao cã cÊp sao m. §é s¸ng biÓu kiÕn cña hai sao lμ em
vμ em’.
em
Ta cã tû sè = km’-m
em '
log em - logem’ = (m-m’)logk (2)
5
Tõ (1) k =100 nªn logk = 0,4.
Nh− vËy (2) sÏ cã d¹ng:
logem- logem’ = 0,4 (m’-m) (3)
hay m’-m = 2,5 (log em – logem’) (4)
2.§é s¸ng tuyÖt vμ cÊp sao tuyÖt ®èi
§é s¸ng biÓu kiÕn cña ng«i sao phô thuéc vμo kho¶ng çch cña ng«i
sao ®ã tíi Tr¸i §Êt. Nh− vËy nã kh«ng ph¶n ¸nh ®−îc ®é s¸ng thùc cña
ng«i sao. V× vËy ®Ó biÕt ®−îc ®é s¸ng thùc cña ng«i sao, çc nhμ thiªn v¨n
ph¶i so s¸nh chóng ë cïng mét kho¶ng çch. Theo quy −íc th× kho¶ng
çch ®ã lμ 10 parsec øng víi thÞ sai lμ 0,1”.
CÊp sao tuyÖt ®èi cña mét ng«i sao lμ cÊp sao cña nã khi ng«i sao ®ã ë
çch chóng ta 10 parsec. T−¬ng tù ta cã ®é s¸ng tuyÖt ®èi cña ng«i sao.
Ký hiÖu cÊp sao tuyÖt ®èi cña ng«i sao lμ M
Gi¶ sö cã mét ng«i sao ë çch chóng ta kho¶ng çch D, víi cÊp sao
biÓu kiÕn lμ m vμ cÊp sao tuyÖt ®èi lμ M. D lμ kho¶ng çch cã gi¸ trÞ lμ 10
passec.
V× vÎ s¸ng cña ng«i tû lÖ víi b×nh ph−¬ng kho¶ng çch.
m-M D2
k = 2
D0
D2
2,512m-M= (5)
D02
Tõ thøc (4) vμ (5) ta cã:
D2
M – m = 2,5 log = 5 (logD0 – log D)
D02
Víi D0 = 10 parsec
M - m = 5 - 5logD
M = m + 5 - 5logD
VÝ dô: CÊp sao biÓu kiÕn cña MÆt trêi lμ m=-26,8. MÆt trêi çch chóng
ta kho¶ng çch D = 1/206265 parsec.
CÊp sao tuyÖt ®èi cña MÆt trêi:
M = -26,8 + 5 + 5log206265
M = +4,79
3.§é tr−ng
§é tr−ng cña ng«i sao lμ tû sè gi÷a ®é s¸ng tuyÖt ®èi cña ng«i sao ®ã
víi ®é s¸ng tuyÖt ®èi cña MÆt Trêi.
Gäi ®é tr−ng cña mét ng«i sao lμ L. Ta cã:

L=2,5124,79-M
4.Mμu s¾c cña sao

Khi ng−íc nh×n lªn bÇu trêi chóng ta nhËn thÊy r»ng cã nh÷ng ng«i sao
mμu xanh, cã nh÷ng sao mμu ®á, l¹i cã nh÷ng sao kh¸c n÷a mμu cam. Së dÜ
çc ng«i sao cã mμu s¾c kh¸c nhau bëi chóng cã nhiÖt ®é bÒ mÆt kh¸c
nhau. Nh÷ng ng«i sao mμu xanh cã nhiÖt ®é cao h¬n nh÷ng ng«i sao mμu
cam hoÆc ®á. Ng«i sao ph¸t ra ¸nh s¸ng tr¾ng hoÆc xanh cã nhiÖt ®é bÒ
mÆt trªn 10,000K, trong khi nh÷ng ng«i sao mμu vμng, ®á cã nhiÖt ®é bÒ
mÆt d−íi 6500K. Ch¼ng h¹n, sao Chøc N÷ (Vega) ph¸t ra ¸nh s¸ng mμu
xanh cã nhiÖt ®é bÒ mÆt h¬n 18,000K, sao Thiªn Lang (Sirius) còng thÕ.
Ng−îc l¹i MÆt Trêi cña chóng ta ph¸t ra ¸nh s¸ng mμu vμng cã nhiÖt ®é bÒ
mÆt t−¬ng ®−¬ng 5800K. Nh÷ng sao khæng lå ®á nh− T©m Tó hay cßn gäi
lμ sao Th−¬ng (Antares) cã nhiÖt ®é bÒ mÆt t−¬ng ®−¬ng 3500K Nãi
chung nhiÖt ®é cña sao th−êng biÕn thiªn tõ 2500K ®Õn 40,000K.
NhiÖt ®é cña ng«i sao l¹i phô thuéc vμ kÝch th−íc vμ khèi l−îng cña nã.
Nh÷ng sao cã kÝch th−íc lín h¬n MÆt Trêi nhiÒu lÇn th−êng cã nhiÖt ®é bÒ
mÆt thÊp nªn cã mμu ®á, nh÷ng sao nμy th−êng gäi lμ çc sao khæng lå ®á.
HÇu hÕt çc sao khæng lå ®á lμ nh÷ng sao cã khèi l−îng lín ë giai ®o¹n
cuèi cña cuéc ®êi. Nh÷ng ng«i sao nμy sau khi tæng hîp hÕt Hydro thμnh
Helium liÒn chuyÓn sang çc pha tæng hîp Helium thμnh çc nguyªn tè
nÆng h¬n nh− Cacbon, Nito Sau mçi pha tæng hîp míi n¨ng l−îng gi¶i
phãng ®−îc t¨ng c−êng, sù c©n b»ng thuû tÜnh gi÷a lùc hÊp dÉn vμ bøc x¹
cña líp bao ®· ®Èy líp bao cïng víi khÝ quyÓn sao ra ngoμi lμm t¨ng kÝch
th−íc cña sao. NhiÖt ®é khÝ quyÓn sao bÞ ph©n t¸n vμo m«i tr−êng gi÷a çc
v× sao.Trong khi ®ã lâi sao tiÕp tôc co l¹i, nhiÖt ®é t¨ng vμ trong lâi sao
yiÕp tôc çc pha tæng hîp míi thμnh çc nguyªn tè nÆng h¬n.. Qu¸ tr×nh
tæng hîp nμy sÏ dõng l¹i ë nguyªn tè s¾t. Lâi sao trë thμnh mét sao lïn
tr¾ng hoÆc sao neutron tuú thuéc vμo khèi l−îng cña sao.
Ngoμi nh÷ng sao khæng lå ®á, trong vò trô cã nh÷ng sao cã kÝch th−íc
nhá ph¸t ra ¸nh s¸ng yÕu ít mμu ®á hoÆc n©u ®á. Chóng gäi lμ çc sao lïn
®á hoÆc n©u tuú thuéc vμo mμu s¾c. Cã nh÷ng sao lïn ®en chØ ph¸t ra ¸nh
s¸ng hång ngo¹i do nhiÖt ®é thÊp kh«ng ®ñ ®Ó ch©m ngßi cho çc ph¶n
øng tæng hîp h¹t nh©n.. Nh÷ng sao lïn ®á, n©u hoÆc ®en th−êng lμ nh÷ng
sao lïn tr¾ng ë giai ®o¹n cuèi cña cuéc ®êi hoÆc lμ nh÷ng tiÒn saocã khèi
l−îng nhá h¬n 0,8 khèi l−îng cña MÆt Trêi. Víi khèi l−îngnhá thÕ chóng
kh«ng thÓ t¹o ra ®−îc nhiÖt ®é ë t©m ®Ó ch©m ngßi cho çc ph¶n øng h¹t
nh©n.
Nh−ng còng cã nh÷ng sao khæng lå xanh hoÆc tr¾ng. §©y lμ nh÷ng sao
cã khèi l−îng lín vμ míi ë giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh tiÕn ho¸. Mét ®iÒu
chó ý lμ nh÷ng sao cã khèi l−îng cμng lín th× tiÕn ho¸ cμng nhanh, tøc lμ
tuæi thä cμng ng¾n. MÆt Trêi cña chóng ta lμ mét ng«i sao cã khèi l−îng
trung b×nh nªn sÏ tån t¹i trong kh¶ng 10 tû n¨m. Ng−îc l¹i nh÷ng ng«i sao
cã khèi l−îng lín chØ tån t¹i trong vμi tû n¨m, vμi tr¨m triÖu n¨m, thËm chÝ
vμi chôc triÖu n¨m. Nguyªn do bëi v×, nh÷ng sao cã khèi l−îng cμng lín.
nhiÖt ®é cμng cao do ®ã çc ph¶n øng tæng hîp h¹t nh©n diÔn ra sÏ cμng
nhanh vμ do ®ã ng«i sao sÏ cã tèc ®é tiÕn ho¸ nhanh. Nh− vËy sÏ cã tuæi
®êi ng¾n h¬n. Nh÷ng sao cã khèi l−îng nhá cã tèc ®é tiÕn ho¸ chËm ch¹p,
chóng gÆm nhÊm nhiªn liÖu mét çch tõ tèn.
Çc nhμ thiªn v¨n ph©n lo¹i phæ sao dùa trªn mμu s¾c cña chóng. Çc
ch÷ çi O, B, A, F, G, K, M ®−îc dïng ®Ó biÓu diÔn phæ sao. Ngoμi ra, çc
nhμ thiªn v¨n cßn chia thμnh çc lo¹i phæ chi tiÕt b»ng viÖc sö dông çc
con sè tõ 0 ®Õn 9 øng víi mçi ch÷ çi. Ch¼ng h¹n, nh÷ng sao mμu xanh
hoÆc tr¾ng cã nhiÖt ®é bÒ mÆt cao cã lo¹i phæ lμ O, B nh− Rigel (B8) .
Nh÷ng sao cã nhiÖt ®é bÒ mÆt trung b×nh nh− MÆt Trêi cã lo¹i phæ lμ G2.
Cßn nh÷ng sao cã nhiÖt ®é bÒ mÆt thÊp th× cã phæ lμ K,M nh− Aldebaran
(K5), Betelgeuse (M2)
BiÓu ®å H-R ®−îc dïng ®Ó biÓu diÔn ®é s¸ng vμ phæ sao. Trªn biÓu ®å
nμy chóng ta nhËn thÊy cã mét sè ®Æc tr−ng, trong ®ã, phÇn lín çc ng«i
sao ®Òu tËp trung thμnh mét d¶i gäi lμ d¶i thø tù sao chÝnh. Ngoμi ra vïng
phÝa trªn bªn tr¸i lμ tËp trung nh÷ng sao khæng lå ®á, vïng phÝa d−íi bªn
ph¶i tËp trung nh÷ng sao nhá s¸ng lμ nh÷ng sao lïn tr¾ng. Nh÷ng ng«i sao
n»m trªn d¶i thø tù sao chÝnh th−êng lμ nh÷ng sao ®ang ë gi÷a cña qu¸
tr×nh tiÕn ho¸.
Ngoμi ra, çc nhμ thiªn v¨n cßn sö dông biÓu ®å Hyashi ®Ó biÓu diÔn
qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña sao theo ®é tr−ng vμ khèi l−îng. Nh×n vμo çc ®−êng
tiÕn ho¸ Hyashi chøng ta cã thÓ h×nh dung nh÷ng diÔn biÕn chÝnh vÒ çc
giai ®o¹n kh¸c nhau trong suèt qu¸ tr×nh tiÕn ho¸cña mét ng«i sao theo
khèi l−îng cña nã.
PhÇn II: KÝnh thiªn v¨n vμ bÇu trêi
I.Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n

1.§Þnh nghÜa
KÝnh thiªn v¨n lμ mét dông cuk quang häc cã t¸c dông khuyÕch ®¹i
c−êng ®é ¸nh s¸ng vμ h×nh ¶nh cña thiªn thÓ trªn bÇu trêi. CãcËut¹o c¬ b¶n
lμ mét hÖ thèng quang häc gåm mét thÊu kÝnh héi tô cã tiªu cù dμi gäi lμ
vËt kÝnh. Vμ mét thÊu kÝnh héi tô cã tiªu cù ng¾n gäi lμ thÞ kÝnh. HÖ thÊu
kÝnh nμy ®Æt ®ång trôc vμ kho¶ng çch gi÷a chóng cã thÓ thay ®æi ®−îc.
2.Çc th«ng sè c¬ b¶n
Mét kÝnh thiªn v¨n gåm mét vËt kÝnh cã tiªu cù F, thÞ kÝnh cã tiªu cù f
(F>f)
-§é béi gi¸c G lμ kh¶ n¨ng phãng ®¹i gãc cña kÝnh thiªn v¨n. çc thiªn
thÓ lμ nh÷ng ®èi t−îng quan s¸t ë rÊt xa (coi nh− ë v« cùc ∞). Trong tr−êng
hîp nμy:
F
G∞ =
f
F
§é phãng ®¹i k khi thiªn thÓ ë v« cùc k = G∞ =
f
-§é më t−¬ng ®èi R
D
R= D lμ ®−êng kÝnh r×a cña vËt kÝnh, hay ®é më tù do
F
Tû sè nμy cßn ®−îc coilμ mét trong nh÷ng th«ng sè quan träng cña
kinh thiªn v¨n. Nã ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng thu thËp ¸nh s¸ng hay quang lùccña
kÝnh thiªn v¨n.
Trong thiªn v¨n chôp ¶nh ng−êi ta ®−a vμo mét tû sè gäi lμ tû sè tiªu cù
F F
=F/n. ë ®©y n= cμng lín th× n cμng nhá nã ph¶n ¸nh tèc ®é chôp ¶nh
D D
cña kÝnh. Cïng mét gi¸ trÞ F, D lín h¬n gäi lμ tèc ®é nhanh h¬n. Ng−îcl¹i
D nhá h¬n gäi lμ tèc ®é chËm h¬n.
-§é ph©n gi¶i lμ kh¶ n¨ng ph©n ly ®−îc hai ®iÓm ¶nh gÇn nhau nhÊt
cña ®èi t−îng quan s¸t.
§é ph©n gi¶ α cña kÝnh thiªn v¨n phu thuéc vμo ®−êng kÝnh D cña vËt
kÝnh vμ b−íc sãng λ quan s¸t.
λ
α =1,22 radian
D
Trong vïng phæ kh¶ kiÕn lÊy trung b×nh λ = 0,52μm
12"
α=
D
Nh− vËy D cμng lín th× α cμng nhá. Tøc lμ kÝnh cμng ph©n biÖt ®−îc hai
®iÓm ¶nh cμng gÇn, hay ta gäi lμ kÝnh cã ®é ph©n gi¶i cμng cao.
-§é chãi cña ¶nh phô thuéc vμo l−îng ¸nh s¸ng cña thiªn thÓ qua vËt
kÝnh. Tøc lμ phô thuéc vμo diÖn tÝch S cña vËt kÝnh S=πD2. Nh− vËy ®é chãi
tû lÖ thuËn víi D2.
Do th«ng l−îng ¸nh s¸ng cña thiªn thÓ quavËt kÝnh cã ®−êng kÝnh D lμ
kh«ng ®æi. §é s¸ng ¶nh cña thiªn thÓ trªn mÆt ph¼ng tiªu còng kh«ng ®æi
víi mét tiªu cù F nhÊt ®Þnh.
V× vËy, nÕu dïng thÞ kÝnh cã ®é phãng ®¹i cμng lín (f nhá) th× ¶nh sÏ
cμng lín nh−ng sÏ cμng tèi/ HoÆc nÕu t¨ng tiªu cù F cña vËt kÝnh th× hiÖn
t−îng còng x¶y ra t−¬ng tù.
2
§é s¸ng E= k ⎛⎜ ⎞⎟
R
⎝F⎠
R lμ b¸n kÝnh r×a cña vËt kÝnh
k lμ mét hÖ sè
-ThÞ tr−êng lμ kho¶ng çch gãc vïng kh«ng gian quan s¸t ®−îcqua kÝnh
thiªn v¨n. ThÞ tr−êng phô thuéc vμo tiªu cù cña vËt kÝnh vμ thÞ kÝnh.
+Víi thÞ kÝnh cã tiªu cù cè ®Þnh th× vËt kÝnh cã tiªu cù cμng nhá th× thÞ
tr−êng cμng lín.
+Víi vËt kÝnh cã tiªu cù cã ®Þnh th× thÞ kÝnh cã tiªu cù cμng lín thÞ
tr−êng cμng lín.
KÕt luËn: Khi chÕ t¹o kÝnh thiªn v¨n bao giê ng−êi ta còng cè g¾ng lμm
t¨ng tÊt c¶ çc hÖ sè trªn. §Æc biÖt, hÖ sè nμo còng liªn quan ®Õn ®−êng
kÝnh cña vËt kÝnh. §−êng kÝnh cña v¹t kÝnh cμng lín ®é ph©n gi¶i, quang
lùc, ®é phãng ®¹i cμng lín.
II.Ph©n lo¹i kÝnh thiªn v¨n
KÝnh thiªn v¨n ®−îc chia lμm hai lo¹i chÝnh: KÝnh thiªn v¨n khóc x¹ vμ
kÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹. Ngoμi ra, çc nhμ thiªn v¨n cßn kªt hîp tÝnh chÊt
cña c¶ hai lo¹i kÝnh trªn thμnh kÝnh thiªn v¨n khóc ph¶n x¹.
1.KÝnh thiªn v¨n khóc x¹
ChiÕc kÝnh thiªn v¨n khóc x¹ hoμn chØnh ®Çu tiªn ®−îc t¹o bëi Galileo
Galile. Tõ ®ã ®Õn nay, kÝnh thiªn v¨n khóc x¹ ®· ®−îc c¶i tiÕn vμ hoμn
thiÖn h¬n rÊt nhiÒu víi nh÷ng thiÕt bÞ ®iÖn tö hiÖn ®¹i vμ tinh vi.
Nh×n chung kÝnh thiªn v¨n khóc x¹ cã nguyªn lý cÊu t¹o kh¸ ®¬n gi¶n.
VËt kÝnh cña lo¹i kÝnh nμy lμ mét thÊu kÝnh héi tô ( ngμy nay ng−êi ta sö
dông çc hÖ kÝnh tiªu s¾c). H×nh ¶nh cña thiªn thÓ ®−îc t¹o bëi vËt kÝnh
n»m trªn mÆt ph¼ng tiªu. Çc nhμ thiªn v¨n sö dông çc thÞ kÝnh phãng ®¹i
®Ó quan s¸t h×nh ¶nh ®ã trªn mÆt ph¼ng tiªu.
KÝnh khóc x¹ cã −u ®iÓm: dÔ ®iÒu chØnh çc sai lÖch trong ®iÒu khiÓn, Ýt
nh¹y víi ®é cong cña vËt kÝnh, vËt kÝnh ö dông ®−îc l©u dμi. Bªn c¹nh ®ã
cßn tßn t¹i nhiÒu nh−îc ®iÓm: Cã s¾c sai, ®é më nhá, hÊo thô çc sãng
ng¾n nh− tia tö ngo¹i, khã chÕ t¹o ®−îc vËt kÝnh lín, kång kÒnh dÉn ®Õn sai
lÖch.
KÝnh thiªn v¨n khóc x¹ ®· thèng trÞ suèt mét giai ®o¹n dμi trong lich sö
khoa häc. Nh−ng do lo¹i kÝnh nμy cßn tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ ¬ b¶n cho
nªn ®Õn n¨m 1671, Newton ®· ®Ò xuÊt ra mét lo¹i kÝnh thiªn v¨n míi. KÝnh
thiªn v¨n ph¶n x¹.
2.KÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹
Sù kh¸c biÖt duy nhÊt gi÷a kÝnh thiªn v¨n khóc x¹vμ kÝnh thiªn v¨n
ph¶n x¹ lμ vËt kÝnh. §èi víi kÝnh thiªn v¨n khóc x¹, vËt kÝnh lμ thÊu kÝnh,
cßn víi kÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹, vËt kÝnh l¹i lμ mét g−¬ng cÇu lâm.
Nguyªn lý lμm viÖc cña kÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹ còng gièng nh− ®ãi víi
kÝnh thiªn v¨n khóc x¹. H×nh ¶nh cña thiªn thÓ ®−îc t¹o bëi vËt kÝnh lμ
g−¬ng cÇu lâm n»m trªn mÆt ph¼ng tiªu. Sau ®ã dïng thÞ kÝnh ®Ó quan s¸t
h×nh ¶nh nμy.
KÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹ cã −u ®iÓm: kh«ng cã s¾c sai, ®é më lín, kÝch
th−íc nhá h¬n kÝnh khóc x¹.
Laäi kÝnh nμy cã nh−îc ®iÓm: h×nh ¶nh thu ®−îc r¸t nh¹y víi nh÷ng
biÕn d¹ng cña g−¬ng do t¸c ®éng c¬ häc hoÆc do sù gi¶n në nhiÖt, sai sè
lín h¬n.
§Ó h¹n chÕ çc nh−îc ®iÓm cña kÝnh ph¶n x¹. Çc nhμ khoahäc ®· c¶i
tiÕn vμ kÕt hîp víi mét sè −u ®iÓm cña kÝnh khóc x¹ ®Ó cho ra ®êi çc hÖ
kÝnh thiªn v¨n míi nh−: kÝnh thiªn v¨n Schmidt, kÝnh thiªn v¨n Cassegrain,
kÝnh thiªn v¨n Maksutov, kÝnh thiªn v¨n Coude’, kÝnh thiªn v¨n Schmidt-
Cassegrain.
Nh÷ng kÝnh thiªn v¨n thÐ hÖ míi nμy ngoμi vËtkÝnh lμ g−¬ng cÇu lâm
cßn kÕt hîp mét thÊukÝnh cã kÕt cÊu phøc t¹p víi çc mÆt cong kh¸c nhau
hoÆc gièng nhau ®Ó khö cÇu sai. §Æc biÖt kÝnh Schmidt-Cassegrain cã thÓ
kh¾c phôc ®−îc c¶ cÇu sai vμ s¾c sai. KÝnh thiªn v¨n khoa VËtLý, §HSP
Hμ Néi lμ lo¹i kÝnh thuéc hÖ kÝnh Schmidt-Cassegrain.
III.Nguyªn lý lμm viÖc vμ cÊu t¹o cña kÝnh thiªn v¨n hiÖn ®¹i
1.HiÖn t−îng khóc x¹ ¸nh s¸ng. §−êng ®i cña tia s¸ng qua thÊu
kÝnh
a.HiÖn t−îng khóc x¹ ¸nh s¸ng: HiÖn t−îng tia s¸ng truyÒn qua mÆt
ph©n çch gi÷a hai m«i tr−êng cã chiÕt quang kh¸c nhat bÞ g·y khóc ®é
ngät t¹i mÆt ph¼ng ph©n çch gi÷a hai m«i tr−êng gäi lμmhiÖn t−îng khóc
x¹ ¸nh s¸ng.
n1
i
r
n2
Hai m«i tr−êng cã chiÕt quang lÇn l−ît lμ n1, n2. ChiÕt suÊt tû ®èi cña
m«i tr−êng 2 dèi víi m«i tr−êng 1 lμ n21:
n2
n21 =
n1
sin i
= n21
sin r
b.L¨ng kÝnh: L¨ng kÝnh lμ mét m«i tr−êng trong suèt cã chiÕt suÊt nhÊt
®Þnh ( thuû tinh h÷u c¬, th¹ch anh, ) h×nh trô ®øng víi tiÕt diÖn th¼ng lμ
mét h×nh tam gi¸c.
-§−êng ®i cña tia s¸ng qua l¨ng kÝnh
-L¨ng kÝnh ph¶n x¹ toμn phÇn cã thiÕt diÖn th¼ng ®øng lμ mät tam gi¸c
vu«ng
Do tÝnh chÊt cña l¨ng kÝnh ph¶n x¹ toμn phÇn, hÇu hÕt çc kÝnh thiªn
v¨n ngμy nay ®Òu sö dông nã ®Ó thay thÕ cho g−¬ng ph¼ng dïng trong çc
bé phËn ®æi chiÒu h×nh ¶nh.
c.ThÊu kÝnh vμ ®−êng ®i cña tia s¸ng qua thÊu kÝnh
ThÊu kÝnh ®−îc coi lμ tËp hîp v« sè l¨ng kÝnh nh¬ ghÐp s¸t nhau theo
mét trËt tù nhÊt ®Þnh cã nguyªn t¾c. ThÊu kÝnh ®−îc giíi h¹n bëi mÆt cÇu
hoÆc ph¼ng.
-ThÊu kÝnh héi tô
-ThÊu kÝnh ph©n kú
2.HiÖn t−îng ph¶n x¹. §−êng ®i cña tia s¸ng qua g−¬ng cÇu
a.HiÖn t−îng ph¶n x¹: HiÖn t−îng tia s¸ng gÆp bÒ mÆt nh½n ®æi h−êng
trë vÒ m«i tr−êng cò gäi lμ hiÖn t−îng ph¶n x¹.
i i’
G−¬ng ph¼ng lμ mét bÒ mÆt ph¶n x¹
i= i’ i: gãc tíi
i’: gãc ph¶n x¹
b.§−êng ®i cña tia s¸ng qua g−¬ng cÇu
G−¬ng cÇu lμ tËp hîp v« sè çc g−¬ng ph¼ng nho ghÐp s¸t víi nhau
theo mét trËt tù cã quy t¾c.
-G−¬ng cÇu lâm
-G−¬ng cÇu låi
R
C«ng thøc g−¬ng cÇu: F = R: b¸n kÝnh g−¬ng
2
Chó ý: Ng−êi ta cßn chÕ t¹o ra çc lo¹i g−¬ng cÇu kh¸c nhau phôc vô
cho çc môc ®Ých kh¸c nhau: g−¬ng parabol, g−¬ng elip §c biÖt trong
thiªn v¨n, do hiÖn t−îng cÇu sai, çc nhμ thiªn v¨n sö ông çc g−¬ng
parabol ®Ó thay thÕ cho çc g−¬ng cÇu trßn trong mét sã tr−êng hîp.
3.HiÖn t−îng t¸n s¾c ¸nh s¸ng. HÖ kÝnh tiªu s¾c
a.HiÖn t−îng t¸n s¾c ¸nh s¸ng: HiÖn t−îng ¸nh s¸ng cã b−íc sãng kh¸c
nhau khi ®i qua cïng mét m«i tr−êng chiÕt quang sÏ bÞ lÖch (khóc x¹)
nh÷ng gãc kh¸c nhau gäi lμ hiÖn t−îng t¸n s¾c ¸nh s¸ng.
Çc b−íc sãng cã b−íc sãng cμng dμi gãc khóc x¹ cμng nhá. Nh− vËy,
trong vïng phæ kh¶ kiÕn , ¸nh s¸ng ®á bÞ lÖch Ýt nhÊt trong khi anhsangs
tÝm cã buíc cãng ng¾n h¬n bÞ lÖch nhiÒu nhÊt.
¸nh s¸ng tr¾ng khi ®i qua l¨ng kÝnh bi ph©n tÝch thμnh çc thμnh phÇn
®¬n s¾c cã b−íc sãng kh¸c nhau. L¨ngkÝnh cã t¸c dông t¸n s¾c ¸nh s¸ng.
b. HÖ kÝnh tiªu s¾c
Do hiÖnt−îng t¸n s¾c ¸nh s¸ng, h¬n n÷a coi thÊu kÝnh lμ mét hÖ thèng
gåm v« sè çc l¨ng kÝnh nhá ghÐp s¸t nhau. V× vËy, cho nªn khi chiÕu
mét chïm s¸ng tr¾ng song song qua mét th¸u kÝnh thi ¸nh s¸ng víi çc
b−íc sãng kh¸c nhau sÏ kh«nghéi tô t¹i cïng mét ®iÓm. Nh− vËy, h×nh ¶nh
thu ®−îc trªn mÆt ph¼ng tiªu sÏ kh«ng ph¶i lμ mét ®iÓm s¸ng tr¾ng mμ lμ
t¹o thμnh mét h×nh ¶nh gåm cã çc vßng mμu biÕn thiªn tõ ®á ®Õn tÝm.
HiÖn t−îng nμy gäi lμ s¾c sai.
Trong thiªn v¨n, ®Ó cã ®−îc mét h×nh ¶nh trung thùc, râ nÐt chóng ta
ph¶i h¹n chÕ s¾c sai trong hÖ quang häc ®−îc l¾p ®Æt trong kÝnh thiªn v¨n.
Mét ph−¬ng ph¸p hiÖu qu¶ lμ sö dông çc hÖ kÝnh tiªu s¾c. Çc hÖ kÝnh nμy
bao gåm çc thÊu kÝnh héi tô vμ ph©n kú ghÐp s¸t víi nhau. Çc thÊu kÝnh
nμy ®−îc chÕ t¹o theo çc th«ng sè ®· ®−îc tÝnh chÝnh x¸c,thÝch hîp ®Ó
khö s¾c sai. Víi hÖ kÝnh iªu s¾c, çc ¸nh s¸ng cã b−íc sãng kh¸c nhau cña
mét chïm s¸ng tr¾ng song song sau khi ®i qua hÖ kÝnh tiªu s¾c sÏ héi tô t¹i
cïng mét ®iÓm trªn mÆt ph¼ng tiªu.
TÊt c¶ çc kÝnh thiªn v¨n ngμy nay ®Òu sö dông hÖ kÝnh tiªu s¾c lμm vËt
kÝnh hoÆc thÞ kÝnh. Chóng ta chØ cã thÓ h¹n chÕ chø kh«ng thÓ khö hoμn
toμn s¾c sai trong kÝnh thiªn v¨n.
3.HiÖn t−îng cÇu sai vμ nhiÔu x¹
a.HiÖn t−äng cÇu sai
HiÖn t−îng cÇu sai lμ hiÖn t−îng çc tia s¸ng khi ®i qua vËtkÝnh lμ thÊu
kÝnh hoÆc dg−¬ng cÇu. Tia s¸ng nμo cμng xa quang t©m (hay cμng gÇn r×a)
th× héi tô cμng gÇn vËt kÝnh h¬n.
§Ó kh¾cphôc hiÖn tuîng cÇu sai, ®èi víi kÝnh thiªn v¨n khóc x¹, ng−êi
ta dïng çc thÊukÝnh ã cÊu t¹o phøc t¹p víi çc mÆt cong kh¸c nhau. §èi
víi kÝnh ph¶n x¹ thay v× dïng g−¬ng cÇu trßn th× nguêi ta thay thÕ b»ng çc
g−¬ng parabol.
b.HiÖn t−îng nhiÔu x¹
Do b¶n chÊt cña ¸nh s¸ng cã tÝnh chÊt sãng. ¸nh s¸ng tõ mét nguån
®iÓm trªn bÇu trêi sau khi ®i qua kÝnh thiªn v¨n sÏ cho ta ¶nh cña nguån
®iÓm s¸ng ®ã. ¶nh ®iÓm nμy kh«ng ph¶i lμ mét ®iÓm s¸ng mμ lμ mét h×nh
trßn nhá cã çc mμu xung quanh. ®©y kh«ng ph¶i do t¸n s¾cmμ lμ do hiÑn
t−îng nhiÔu x¹. HiÖn t−îng nhiÔu x¹ lμm gi¶m kh¶ n¨ng ph©n gi¶i cña
kÝnh.Chóng ta rÊt khã khö ®−îc hiªn t−îng nhiÔu x¹ ngay c¶ ®èi víi çc
kÝnh thiªn v¨n hiÖn ®¹i. §Ó t¨ng ®é ph©n gi¶i chóng ta chØ cßn çch t¨ng
®−êng kÝnh cña vËt kÝnh.
IV.CÊu t¹o cña kÝnh thiªn v¨n hiÖn ®¹i
V.HÖ thèng n©ng ®ì vμ ®iÒu chØnh èng kÝnh. çc ph−¬ng ph¸p ®Æt
kÝnh thiªn v¨n
1.HÖ thèng n©ng ®ì vμ ®iÒu chØnh èng kÝnh (gi¸ kÝnh)
§Ó quan s¸t vμ chôp ¶nh thiªn thÓ, chóng ta cÇn ®Æt kÝnh t¹i mét vÞ trÝ
nhÊt ®Þnh võa ®Ó cè ®Þnh kÝnh, võa ®Ó ®iÒu chØnh kÝnh b¸m s¸t thiªn thÓ
trong suèt qu¸ tr×nh quan s¸t. §Ó lμm ®−îc viÖc nμy, çc kÝnh thiªn v¨n cÇn
cã mét hÖ thèng n©ng ®ì vμ ®iÒu chØnh kÝnh, hay gi¸ kÝnh.
HÖ thèng n©ng ®ì vμ ®iÒu chØnh kÝnh lμ mét bé phËn quan träng cña
kÝnh thiªn v¨n. Nã cã t¸c dông cè ®Þnh vÞ trÝ ®Æt kÝnh, gi÷ kÝnh c©n b»ng vμ
®iÒu chØnh èng kÝnh h−íng chÝnh x¸c vμo thiªn thÓ trong suèt qu¸ tr×nh
nghiªn cøu. Trong hÖ thèng n©ng ®ì vμ ®iÒu chØnh kÝnh, kÝnh thiªn v¨n cã
thÓ quay quanh quanh hai trôc ®Æt vu«ng gãc víi nhau.
§èi víi çc kÝnh thiªn v¨n hiÖn ®¹i, hÖ thèng nμy cßn cã nhiÒu chøc
n¨ng kh¸c n÷a ®−îc trang bÞ víi hÖ thèng ®iÖn tö vμ m¸y tÝnh tinhvi vμ
phøc t¹p.
2.Çc ph−¬ng ph¸p ®Æt kÝnh thiªn v¨n
Cã hai ph−¬ng ph¸p ®Æt kÝnh thiªn v¨n: §Æt kÝnh theo hÖ to¹ ®é ®−êng
chan trêi vμ ®Æt kÝnh theo hÖ to¹ ®é xÝch ®¹o trêi.
VÒ c¬ b¶n kÝnh thien v¨n ®−îc quay theo hai trôc vu«ng gãcvíi nhau.
a.§Æt kÝnh theo hÖ to¹ ®é ®−êng ch©n trêi
Mét trôc cña kÝnh thiªn v¨n ®Æt n»m trong mÆt ph¼ng ®−êng ch©n trêi
tro hÖ to¹ ®é ®−êng ch©n trêi. Trôc kia sÏ ®Æt vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng
®−êng ch©n trêi theo ®−êng d©y räi h−íng lªn thiªn ®Ønh.
b.§Æt kÝnh thiªnv¨n theo hÖ to¹ ®é xÝch ®¹o trêi

Mét trôc cña kÝnh thiªn v¨n ®¼t trïng víi trôc cùc nèi thiªn cùc B¾c vμ
thiªn cùc Nam cña thiªn cÇu trong hÖ to¹ ®é xÝch ®¹o trêi. Trôc kia ®Æt
n»m trong mÆt ph¼ng xÝch ®¹o trêi.
Trong hai ph−¬ng ph¸p ®Æt kÝnh thiªn v¨n th× trong ph−¬ng ph¸p thø
hai, khi trôc cùc quay b»ng víi tèc ®é quay cña nhËt ®éng th× kÝnh thiªn
v¨n lu«n b¸m s¸t ®èi t−îng quan s¸t theo thêi gian.
VI.Giíi thiÖu vÒ §μi thiªn v¨n khoa VËt lý, §HSP Hμ Néi
+ C¬ së vËt chÊt
§μi thiªn v¨n khoa VËt lý §HSP Hμ Néi lμ ®μi thiªn v¨n lín nhÊt §«ng
D−¬ng vμ còng lμ mét trong nh÷ng ®μi thiªn v¨n quang häc lín cña khu
vùc §«ng Nam ¸. HÇu hÕt çc trang thiÕt bÞ ®Òu ®−îc mua tõ çc nguån
kinh phÝ phi ChÝnh phñ.
§−îc trang bÞ mét çch ®Çy ®ñ nh÷ng thiÕt bÞ c¬ b¶n, §μi thiªn v¨n cã
thÓ ®¸p øng ®−îc tÊt c¶ çc yªu cÇu cho çc môc ®Ých phæ biÕn, gi¶ng d¹y
vμ nghiªn cøu thiªn v¨n trong n−íc.
1.KÝnh thiªn v¨n
§μi thiªn khoa VËt lý ®−îc trang bÞ mét kÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹ lín
16”LX200 Schmidt-Cassegrain, çc kÝnh thiªn v¨n khóc x¹ vμ ph¶n x¹ phæ
th«ng kh¸c cã ®−êng kÝnh vËt kÝnh tõ 60 mm ®Õn 120 mm.
- KÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹ 16”LX200 MEADE thuéc hÖ kÝnh ph¶n x¹
Shmidt-Cassegrain. §−êng kÝnh g−¬ng vËt kÝnh 406,4mm, tiªu cù 4064mm
(f/10). KÝnh ®−îc thiÕt kÕ võa cã thÓ ®iÒu khiÓn b»ng tay, võa cã thÓ ®iÒu
khiÓn chÝnh x¸c th«ng qua m¸y tÝnh víi ch−¬ng tr×nh ®−îc lËp tr×nh s½n.
§Æc biÖt, khi nhËp chÝnh x¸c çc sè liÖu, kÝnh cã thÓ tù ®iÒu chØnh b¸m
theo nhËt ®éng h−íng chÝnh x¸c vμo ®èi t−îng quan s¸t the¬ thêi gian.
Nguån ®iÖn sö dông cho kÝnh lμ 115V AC. èng kÝnh lín ®uîc g¾n mét
kÝnh ng¾m chuÈn trùc 8X50mm.
Bé phËn n©ng ®ì kÝnh ®uîc g¾n mét b¶ng ®iÒu khiÓn víi çc chøc n¨ng
kh¸c nhau ®Ó kÕt nèi víi çc thiÕt bÞ ngo¹i vi kh¸c. Th− viÖn phÇn mÒm ®èi
t−îng quan s¸t ®−îc lËp tr×nh cho phÐp kÝnh cã thÓ quan s¸t 64,359 thiªn
thÓ cã s½n, bao gåm:
15,928 sao thuéc catalog SAO (Smithsonian Astrophysical
Observatory), tÊt c¶ çc sao ®Òu s¸ng h¬n sao cÊp +7.
12,921 thiªn hμ thuéc catalog UGC (Uppsala General Catalog)
7840 thiªn thÓ thuéc Catalog NGC (New General Catalog)
5386 thiªn thÓ thuéc Catalog IC (Index Catalog)
21,815 sao biÕn tinh thuéc Catalog GCVS ( General Catalog of Variable
Stars)
351 sao trùc chuÈn: dμnh cho kÝnh LX200
110 thiÓn thÓ thuéc Catalog Messier
8 hμnh tinh lín trong HÖ MÆt Trêi tõ Thuû Tinh ®Õn Diªm V−¬ng Tinh
KÝnh ®−îc ®Æt c©n b»ng theo hÖ to¹ ®é ®uêng ch©n trêi cã thÓ quay theo
®é cao vμ ®é ph−¬ng ë çc tèc ®é kh¸c nhau hoÆc quay víi tèc ®é tù do khi
®iÒu khiÓn b»ng tay. §Ó h¹n chÕ ®é rung cña kÝnh do ng−êi quan s¸t trong
suèt qóa tr×nh quan s¸t, mét hÖ thèng sμn ®øng thùc hiÖn çc thao tac
quan s¸t ®−îcthiÕt kÕ t¸ch rêi khái trôc n©ng ®ì kÝnh.
B¶o vÖ vμ che chë kÝnh lμ mét hÖ thèng m¸i vßm b¸n cÇu kim lo¹i
kh«ng bÞ « xi ho¸ cã lãt xèp çch nhiÖt . HÖ thèng nμy cã thÓ xoay trßn hai
chiÒu theo ph−¬ng cña mÆt ph¼ng ch©n trêi vμ ®−îc ®iÒu khiÓn bëi çc
motor ®iÖn 3 pha.
§Ó ®¶m b¶o vμ gi÷ cho hÖ thèng kÝnh kh«ng bÞ ¶nh h−ëng nhiÒu bëi
nhiÖt ®é (sù gi·n në cña vËt kÝnh bëi nhiÖt ®é...). §μi quan s¸t cßn ®−îc l¾p
®Æt çc thiÕt bÞ lμm l¹nh ®Ó gi÷ cho nhiÖt ®é trong phßng lu«n æn ®Þnh.
KÝnh 16”LX200 lμ lo¹i kÝnh amateur lín nhÊt thÕ giíi hiÖn nay vμ còng
lμ l¹i kÝnh chuyªn nghiÖp lín cña khu vùc §«ng Nam ¸. HÇu hÕt çc quan
s¸t thiªn v¨n cña §μi thiªn v¨n khoa VËt lý ®Òu ®−îc thùc hiÖn bëi kÝnh
nμy.
Ngoμi ra, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu häc tËp vμ t×m hiÓu bÇu trêi, §μi thiªn v¨n
cßn ®−îc trang bÞ çc kÝnh thiªn v¨n khóc x¹ vμ ph¶n x¹ phæ th«ng: kÝnh
thiªn v¨n chiÕt quang FS (D:120mm, F:820mm); kÝnh thiªn v¨n chiÕt
quang VIXEN-PRL (D:60mm, F:910mm) vμ çc kÝnh khóc x¹ vμ ph¶n x¹
kh¸c.... Nh÷ng kÝnh thiªn v¨n phæ th«ng nμy rÊt c¬ ®éng vμ thuËn tiÖn cho
viÖc tæ chøc çc quan s¸t ngoμi trêi hoÆc buæi picnic quan s¸t ngo¹i kho¸.
2.ThiÕt bÞ phô trî
§Ó cã ®−îc nh÷ng quan s¸t toμn diÖn, §μi thiªn v¨n cßn ®−îc trang bÞ
çc filter läc nh−: filter läc alpha ho¹t ®éng trªn d¶i b−íc sãng hÑp ph¸t ra
bëi çc nguyªn tö Hydro cho phÐp chóng ta quan s¸t chi tiÕt bÒ mÆt MÆt
Trêi vμ çc ho¹t ®éng cña nã (tai löa, vÕt s¸ng...); filter mμu dïng cho viÖc
chôp ¶nh qua CCD...
Kh«ng chØ dõng ë çc quan s¸t phæ biÕn thiªn v¨n. Víi çc thiÕt bÞ
chyªn dông ®−îc trang bÞ, cã thÓ tiÕn hμnh çc ho¹t ®éng chôp ¶nh ®Ó
cung cÊp nh÷ng t− liÖu võa cã t¸c dông phôc vô çc môc ®Ých gi¸o dôc ,
võa lμ nh÷ng nguån t− liÖu khoa häc cã gi¸ trÞ thùc tiÔn. §−îc trang bÞ bëi
thiÕt bÞ chôp ¶nh CCD cho phÐp chóng ta lμm quen vμ chôp ®uîc nh÷ng
bøc ¶nh vÒ vò trô theo ph−¬ng ph¸p hiÖn ®¹i mμ hÇu hÕt çc trung t©m
quan s¸t trªn thÕ giíi ®ang ¸p dông. Ngoμi ra, víi çc m¸y ¶nh c¬ vμ sè
®−îc trang bÞ, chóng ta vÉn tiÕn hμnh ¸p dông ph−¬ng ph¸p chôp ¶nh
truyÒn thèng tuú theo çc môc ®Ých cô thÓ.
3. HÖ thèng m¸y tÝnh
§μi thiªn v¨n còng ®−îc trang bÞ ®Çy ®ñ çc m¸y tÝnh phôc vô çc c«ng
viÖc vμ chøc n¨ng cô thÓ: m¸y tÝnh chuyªn dïng cho ®iÒu khiÓn kÝnh thiªn
v¨n vμ chôp ¶nh thiªn v¨n qua CCD; m¸y tÝnh ®Ó phæ biÕn thiªn v¨n víi
çc ch−¬ng tr×nh n¹p s½n; m¸y tÝnh sö dông cho çc ho¹t ®éng chuyªn
m«n nh− xö lý sè liÖu, m« pháng,...
HÖ thèng m¸y tÝnh nμy ®Òu ®−îc kÕt nèi internet ®Ó çc nhμ thiªn v¨n
cã thÓ cËp nhËt th«ng tin thiªn v¨n trªn thÕ giíi, còng nh− thùc hiÖn çc
c«ng viÖc trao ®æi ®èi ngo¹i...
4.Th− viÖn
Th− viÖn cña §μi thiªn v¨n gåm th− viÖn s¸ch vμ th− viÖn phÇn mÒm.
Th− viÖn s¸ch gåm çc s¸ch phæ bÕn còng nh− chuyÕn s©u vÒ thiªn v¨n
cña n−íc ngoμi, çc t¹p chÝ thiªn v¨n ®Þnh kú. HÇu hÕt çc s¸ch nμy ®−îc
tμi trî tõ nh÷ng ç nh©n vμ tæ chøc thiªn v¨n n−íc ngoμi.
Th− viÖn phÇn mÒm tËp hîp çc ®Üa ch−¬ng tr×nh chuyªn dông cho
nghiªn cøu còng nh− phôc vô phæ biÕn vμ gi¶ng d¹y thiªn v¨n.
Ngoμi ra, th− viÖn cßn cã çc tranh ¶nh, b¶n ®å sao ®Ó phæ biÕn vμ
gi¶ng d¹y thiªn v¨n.
+ Môc ®Ých nghiªn cøu khoa häc
Nãi ®Õn nghiªn cøu thiªn v¨n häc ë n−íc ta nhiÒu ng−êi cho lμ xa l¹,
ngoμi kh¶ n¨ng. Nh−ng kh«ng, ®iÒu ®ã l¹i hoμn toμn cã thÓ. Thø nhÊt, çc
ngμnh cô thÓ cña thiªn v¨n häc rÊt ®a d¹ng (vò trô häc, thiªn v¨n häc sao,
thiªn v¨n MÆt Trêi, thiªn v¨n häc ngoμi thiªn hμ, thiªn v¨n hμnh tinh...).
Trong ®ã, cã nh÷ng ngμnh kh«ng ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng yªu cÇu cao vÒ kü
thuËt vμ c«ng nghÖ. Thø hai, kh¶ n¨ng thiÕt bÞ hiÖn t¹i cña chóng ta hoμn
toμn cã thÓ ®¸p øng ®−îc çc yªu cÇu cña viÖc tham gia nghiªn cøu mét sè
ngμnh cô thÓ trong lÜnh vùc thiªn v¨n réng lín. Thø ba, trong nh÷ng n¨m
gÇn ®©y, chóng t«i ®· x©y dùng ®−îc çc mèi quan hÖ quèc tÕ cho phÐp
tham gia vμo mét sè ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu toμn cÇu dμnh cho çc n−íc
ph¸t triÓn vμ ®ang ph¸t triÓn nh− dù ¸n HOU...
VËy, víi c¬ së vËt chÊt hiÖn cã, chóng t«i cã thÓ tham gia ®−îc nh÷ng
nghiªn cøu g×? ë ®©y xin phÐp tr×nh bμy mét çch s¬ l−îc.
1.Tr¾c quang UBV
Sö dông kÝnh 16”LX200 víi çc filter läc ®Ó thùc hiÖn phÐp tr¾c quang
UBV tõ ®ã kh¶o s¸t mμu s¾c vμ nhiÖt ®é cña sao theo nh÷ng vïng b−íc
sãng chän läc trong phæ sao.
2.Tham gia ch−¬ng tr×nh t×m kiÕm sao míi vμ siªu sao míi
Víi kÝnh 16”LX200, CCD ST-7 vμ çc thiÕt bÞ phô trî cã thÓ tham gia
çc ch−¬ng tr×nh t×m kiÕm sao míi vμ siªu sao míi trong thiªn hμ còng nh−
ngoμi thiªn hμ. Trong thiªn hμ cña chóng ta, chóng t«i cã thÓ tiÕn hμnh chôp
¶nh çc ®¸m sao cã tuæi t−¬ng ®èi giμ nh− çc ®¸m sao cÇu, mét sè®¸m sao
kh¸c n»m xa ®Üa thiªn hμ cña chóng ta... Së dÜ chon nh÷ng ®èi t−îng nμy bëi
tuæi cña çc ng«i sao ë ®ã t−¬ng ®èi lín, rÊt nhiÒu ng«i sao ®ang ë giai
®o¹n cuèi trong qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña nã. H¬n n÷a, víi sù ph©n bè sao ë
mËt ®é cao cã thÓ x¶y ra çc va ch¹m vμ hîp nhÊt çc sao còng lμ nguyªn
nh©n t¹o nªn nh÷ng vô bïng s¸ng gièng nh− mét sao míi. Vμ cuèi cïng,
còng víi mËt ®é ph©n bè sao cao, chóng t«i cã thÓ tiÐn hμnh chôp ¶nh toμn
bé óam sao ®Ó x¸c suÊt ph¸t hiÖn cao h¬n.
§èi víi çc sao míi vμ siªu sao míi x¶y ra ë ngoμi thiªn hμ,chóng t«i
cã thÓ tiÕn hμnh chôp ¶nh çc thiªn hμ. NÕu cã siªu sao míi, cã thÓ ph¸t
hiÖn b»ng çch so s¸nh çc bøc ¶nh chôp ë nh÷ng thêi gian kÝac nhau.
Thùc tÕ, trªn thÕ giíi cã r©t nhiÒu ®μi thiªn v¨n víi çc kÝnh thiªn v¨n
nhá h¬n kÝnh cña chóng ta, phÇn lín lμ cña çc nhμ thiªn v¨n nghiÖp d− ®·
tham gia vμo ch−¬ng tr×nh t×m kiÕm sao míi vμ siªu sao míi. §· cã rÊt
nhiÒu sao míi vμ siªu sao míi ®−îc ph¸t hiÖn kÞp thêi. Nh− chóng ta ®· biÕt
,çc kÝnh thiªn v¨n lín trªn thÕ giíi ®−îc x©y dùng chñ yÕu ®¸p øng çc yªu
cÇu nghiªn cøu cô thÓ.TÊt nhiªn, cã mét sè ®μi thiªn v¨n ®−îc x©y dùng
chuyªn ®Ó t×m kiÕm sao míi vμ siªu sao míi. Çc nhμ thiªn v¨n viÕt tê tr×nh
nãi râ môc ®Ých vμ ®èi t−îng quan s¸t, thêi gian quan s¸t. Thø nhÊt lμ môc
®Ých phÇn lín kh«ng chñ ®éng t×m kiÕm sao míi vμ siªu sao míi, mμ çc
nhμ thiªn v¨n tËp trung quan s¸t vμ t×m kiÕm ®ãi t−îng cô thÓ trong ®Ò tμi
nghiªn cøu cña m×nh. Thø hai, do thêi gian h¹n chÐ. V× vËy, çc ®μi thiªn
v¨n chuyªn nghiÖp nhá vμ çc ®μi thiªn v¨n nghiÖp d− th−êng cã thêi gian
quan s¸t tù do h¬n. §ång thêi, kh«ng cho phÐp nghiªn cøu nh÷ng ®èi t−îng
n»m ngoμi kh¶ n¨ng cña thiÕt bÞ, mμ chØ cã çc kÝnh chuyªn nghiÖp lín míi
cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. Do ®ã, hÇu hÕt çc sao míi vμ siªu sao míi ®−îc ph¸t
hiÖn bëi çc ®μi thiªn v¨n chuyªn nghiÖp nhá hoÆc çc ®μi thiªn v¨n nghiÖp
d−.
Víi thiÕt bÞ hiÖn cã, chóng t«i hoμn toμn cã thÓ tham gia vμo çc ch−¬ng
tr×nh t×m kiÕm sao míi vμ siªu sao míi trong vò trô.
2.Quan s¸t vμ t×m kiÕm çc biÕn tinh
Trong th− viÖn phÇn mÒm cña kÝnh ph¶n quang 16”LX200 cã thÓ cho
phÐp quan s¸t ®−îc rÊt nhiÒu biÕn tinh. Ngoμi ra, b»ng viÖc tr¾c quang vμ
th«ng qua chôp ¶nh qua CCD ST-7 chóng t«i cã thÓ tham gia vμo ch−¬ng
tr×nh tr¾c quang vμ t×m kiÕm çc biÕn tinh trong D¶i Ng©n Hμ còng nh−
viÖcph©n lo¹i çc biÕn tinh. C«ng viÖc nμy dÔ dμng h¬n viÖc chôp ¶nh ®Ó
t×m kiÕm çc sao míi vμ siªu sao míi. Çi khã kh¨n ®èi víi chóng t«i nÕu
tham gia vμo ch−¬ng tr×nh nμy lμ ®iÒu kiÖn quan s¸t. Thø nhÊt lμ do sù «
nhiÔm ¸nh s¸ng c«ng nghiÖp vμ kh«ng khÝ ë hμ Néi. Thø hai, n−íc ta n»m
trong vïng nhiÖt ®íi, gÇn xÝch ®¹o kh«ng thuËn lîi cho çc quan s¸t quang
häc.
4.T×m kiÕm çc tiÓu hμnh tinh, thiªn th¹ch gÇn Tr¸i §Êt
Kh¶ n¨ngcña kÝnh 16”LX200 hoμn toμn cã thÓ cho phÐp tham gia vμ
çc ch−¬ng tr×nh t×m kiÕm çc tiÓu hμnh tinh,thiªn th¹ch gÇn Tr¸i §Êt hoÆc
trong vμnh ®ai tiÓu hμnh tinh. Chóng t«i cã thÓ tiÕn hμnh chôp ¶nh qua CCD
t¹i mét vïng trêi nμo ®ã ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau. Trªn thÕ giíi ®· cã
rÊt nhiÒu ®μi thiªn v¨n chuyªn nghiÖp nhá vμ çc ®μi thiªn v¨n nghiÖp d−
trang bÞ víi kÝnh thiªn v¨n b»ng hoÆc nhá h¬n kÝnh thiªn v¨n cña chóng ta
®· tham gia vμo çc ch−¬ng tr×nh nh− thÕ nμy vμ ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶
kh¶ quan. §· cã nh÷ng tiÓu hμnh tinh míi ®−îc th«ng b¸o tõ çc ®μi thiªn
v¨n nh− thÕ nμy. Cã nh÷ng tiÓu hμnh tinh, thiªn th¹ch ®−îc ph¸t hiÖn tõ çc
kÝnh chuyªn nghiÖp lín, nh−ng phÇn lín lμ v« t×nh trong khi môc ®Ých quan
s¸t lμ mét ®èi t−îng kh¸c.
5.T×m kiÕm çc sao chæi
Thêi gian gÇn ®©y,cã rÊt nhiÒu sao chæi l¹ ®−îc ph¸t hiÖn bëi çc ®μi
thiªn v¨n chuyªn nghiÖp nhá vμ çc ®a× nghiÖp d−. Ph−¬ng ph¸p vμ çch
thøc ®−îc tiÕn hμnh gièng nh− viÖc t×m kiÕm çc tiÓu hμnh tinh, thiªn th¹ch
gÇn Tr¸i §Êt. Kh¶ n¨ng cña thiÕt bÞ hoμn toμn cã thÓ ®¸p øng ®−îc môc ®Ých
nμy.
6.T×m kiÕm çc hμnh tinh ngoμi HÖ MÆt trêi
§Ó ph¸t hiÖn çc hμnh tinhngoμi hÖ mÆt trêi kh«ngph¶i chØ thùc
hiÖn®−îc víi nh÷ng viÔn väng kÝnh lín trªn thÕ giíi. Víi kÝnh 16”LX200
cña chóng ta hoμn toμn cã thÓ tham gia vμo ch−¬ng tr×nh nμy. Th«ng qua
viÖc tr¾c quang, ph©n tÝch ¸nh s¸ng cña sao sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ
sù biÕn thiªn ®é s¸ng biÓu kiÕn cña sao theo quy luËt (lo¹i trõ tr−êng hîp
çc biÕn tinh). Tõ ®ã gîi ý sù tån t¹i cña çc hÖ sao h«i , hoÆc hÖ sao chïm.
Çc ph©n tÝch cã thÓ cho chóng ta nhËnbiÕt vÒ sù tån t¹i cña hÖ sao vμ rÊt cã
thÓ mét trong çc sao ®ång hμnh lμ çc sao nguéi, hoÆc hμnh tinh. TÝnh dÕn
hiÖn t¹i ®· cã vμi tr−êng hîp kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i cña hμnh tinh ngoμi hÖ
MÆt trêi th«ng qua çc quan s¸t ®−îc thùc hiÖn víi kÝnh viÔn väng cã ®é më
tù do nhá h¬n 16 inches. Trong ®ã, cã tr−êng hîp ph¸t hiÓna hμnh tinh ngoμi
hÖ MÆt Trêi bëi mét nhμ thiªn v¨n Mü vμo ®Çu th¸ng 7/2005. Nhμ thiªn v¨n
nμy ®· sö dông viÔn kÝnh 14 inches thuéc hÖ kÝnh Schidt_Cassegrain vμ
SBIG CCD ®Ó tiÕn hμnh tr¾c quang sao.
7.Quan s¸t MÆt Trêi
Víi hÖ kÝnh giao thoa v« tuyÕn ®−îc çc nhμ khoa häc Ph¸p tÆng nh©n
dÞp nhËt thùc toμn phÇn x¶y ra t¹i Phan ThiÕt ngμy 24/10/1995.. Çc kÝnh
chiÕt quang vμ hÖ thãng filter läc alpha vμ çc filter läc chuyªn dông kh¸c.
Chóng t«i cã thÓ chôp ¶nh, ®Ó ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng cña MÆt
Trêi. Çc thiÕt bÞ nμy vÉn ph¸t huy t¸c dông ®èi víi çc nghiªn cøu MÆt
Trêi.
8.X©y dùng çc ch−¬ng tr×nh m« pháng, gi¶i çc bμi to¸n thiªn v¨n
Chóng t«i cã thÓ tham gia viÕt vμ khai th¸c çc phÇn mÒm trong viÖc
gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò thiªn v¨n nh− çc bμi to¸n vÒ cÊu tróc sao æn ®Þnh vμ
kh«ng æn ®Þnh, mμ nhμ khoa häc Hoμng ChÝ Thiªm ®· thùc hiÖn vμ thu
®−îc kÕt qu¶ kh¸ phï hîp ®−îc çc nhμ khoa häc n−íc ngoμi ®¸nh gi¸ cao.
Trong thêi gian nμy, chóng t«i còng ®ang hîp t¸c víi mét sè gi¸o s− ë çc
tr−êng §H Mü ®Ó download vμ sö dông çc ch−¬ng tr×nh phÇn mÒm mμ hä
cung cÊp. §©y cã thÓ lμ mét h−íng míi rÊt hiÖu qu¶ trong nghiªn cøu vËt lý
thiªn v¨n lý thuyÕt ë n−íc ta.
9.Tham gia dù ¸n HOU (Hands-On Universe)
§©y lμ mét dù ¸n dμnh cho häc sinh çc tr−êng phæ th«ng trung häc,
sinh viªn trªn toμn thÕ giíi sö dông vμ ph©n tÝch çc h×nh ¶nh ®−îc chôp tõ
çc ®μi thiªn v¨n lín trªn thÕ giíi vμ tõ çc ®μi thiªn v¨n ®−îc x©y dùng chØ
dμnh riªng cho ch−¬ng tr×nh HOU. §ång thêi, cã thÓ sö dông m¹ng kÝnh
thiªn v¨n tù ®éng ®−îc x©y dùng ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi th«ng qua
internet.
Tham gia dùn ¸n HOU cã thÓ cho phÐp t×m kiÕm çc tiÓu hμnh tinh, çc
thiªn th¹ch gÇn Tr¸i §Êt, sao míi, siªu sao míi,... H¬n n÷a, dù ¸n HOU cßn
mang l¹i mét môc ®Ých gi¸o dôc rÊt lín trong viÖc phæ biÕn vμ gi¶ng d¹y
thiªn v¨n trªn toμn cÇu. §Æc biÖt lμ ®èi víi çc n−íc ®ang ph¸t triÓn nh−
chóng ta.
N¨m 2002, trong sù hîp t¸c gi¸o dôc gi÷a §HQG Hμ Néi vμ §¹i häc
Pierre vμ Marie Curie, §μi thiªn v¨n Paris ®· tæ chøc líp häc “Thiªn v¨n vËt
lý vμ vËt lý m«i tr−êng”. Gi¸o s− L. Melchior ®· giíi thiÖu vÒ dù ¸n HOU.
Chóng t«i ®· ®−îc gi¸o s− gi¶ng d¹y çch xö lý mét sè bμi to¸n vÒ x¸c ®Þnh
çc vÖ tinh cña Sao Méc, t×m kiÕm çc sao míi vμ siªu sao míi, biÕn tinh vμ
mét sè vÊn®Ò kh¸c. Sau ®ã, gi¸o s− cã bμn vÒ viÖc ViÖt nam tham gia vμo
dù ¸n HOU quèc tÕ. Gi¸o s− ®· ®Æt tªn cho ViÖt Nam trong çc n−íc thμnh
viªn tham gia ch−¬ng tr×nh HOU lμ VN-HOU. §· cã vμi lÇn ch−¬ng tr×nh
HOU tæ chøc héi th¶o quèc tÕ ë çc n−íc, gÇn ®©y lμ ë Pais. Hä còng ®·
mêi ViÖt Nam tham dù. Nh−ng do v−íng m¾c vμ ch−a chuÈn bÞ tèt mét vμi
thñ tôc nªn ch−a tham gia ®−îc. Chóng t«i hy väng r»ng, trong thêi gian tíi,
chóng ta cã thÓ tham gia vμo ch−¬ng tr×nh HOU.
VII.Thùc hμnh quan s¸t bÇu trêi

Chóng ta kh«ng thÓ kh«ng rung ®éng mçi khi ngÈng mÆt ng¾m nh×n
bÇu trêi sao. §ã lμ mét kiÖt t¸c nghÖ thuËt vÜ ®¹i cña tù nhiªn. §−îc hun
®óc bëi lßng khao kh¸t ham hiÓu biÕt, chóng ta hayc cïng nhau kh¸m ph¸
bÇu trêi ®Ó th−ëng ngo¹n trän vÑn çi vÎ ®Ñp mμ mμ t¹o ho¸ ®· ban tÆng.
1.Lμm quen víi bÇu trêi sao
Ban ®Çu chóng ta kh«ng thÓ trr¸nh khái sù lóng tóng khi ®øng tr−íc v«
vμn çc v× sao. Ch−a biÕt quy luËt cña bÇu trêi lμ g× vμ trong ®Çu chóng ta
®Æt ra rÊt nhiÒu nh÷ng c©u hái cïng mét lóc céng víi viÖc v× sao nμo còng
muèn ng¾m thÕ lμ t©m trÝ rèi bêi, lóng tóng.
Nh÷ng c©u hái mμ nh÷ng ng−êi míi lμm quen víi thiªn v¨n häc, ®Æc
biÖt lμ thiªn v¨n thùc hμnh, th−êng ®Æt ra lμ: sao B¾c cùc n»m ë ®©u?
§−êng hoμng ®¹o n»m ë khu vùc nμo? Chßm sao lμ g×?Lμm thÕ nμo ®Ó
ph©n biÖt ®−îc ®©u lμ hμnh tinh,®©u lμ ng«i sao? D¶i Ng©n Hμ ë d©u trªn
bÇu trêi?Lμm thÕnμo ®Ó t×m®−îc thiª thÓ m×nh cÇn t×m? v©n v©n vμ v©n
v©n
§õng c¨ng th¼ng qu¸, cø b×nh tÜnh lμm theo chØ dÉn vμ tËp hiÓu çc
kh¸i niÖm c¬ b¶n d−íi ®©y th× mäi sÏ sÏ æn.
B»ng m¾t th−êng trong ®iÒu kiÖn quan s¸t tèt (trêi quang, kh«ng bÞ «
nhiÔm bëi ¸nh s¸ng thμnh phè, MÆt Tr¨ng ) chóng ta cã thÓ nh×n thÊy tÊt
c¶ kho¶ng 6000 ng«i sao trªn toμn bé bÇu trêi. CÊp sao mê nhÊt mμ m¾t
th−êng cã thÓ nhËn biÕt ®−îc lμ cÊp 6. Trong tÊt c¶ çc sao mμ m¾t th−êng
nh×n thÊy th× cã kho¶ng:
20 sao s¸ng nhÊt cÊp 1( cã thÓ biÕn thiªn tõ -1,6 ®Õn +1,3)
53 sao s¸ng nhÊt cÊp 2
B¶ng: Nh÷ng ng«i sao s¸ng ®−îc sö dông ®Ó chuÈn kÝnh 16 LX200
Tªn sao CÊp sao Chßm sao

Achernar 0.5 Eridanns
Arcuxa 1.3 Crux
Albireo 3.1 Cygnus
Alcaid 1.9 Usar Major
Aldebaran 0.9 Taurus
Alnilam 1.7 Orion
Alphard 2.0 Hydra
Alphekka 2.2 Corona Bor.
Altair 0.8 Aquila
Antares 0.9 Scorpius
Arcturus 0.0 Bootes
Betelguese 0.4 Orion
Bogardus 2.6 Auriga
Canopus - 0.7 Carina
Capella 0.1 Auriga
Castor A 1.9 Gemini
Deneb 1.3 Cygnus
Denebona 2.1 Leo
Diphda 2.0 Cetus
Enif 2.4 Pegasus
Fomalhaut 1.2 Pises Aust.
Hadar 0.6 Centaurus
Hamal 2.0 Aries
Markab 2.5 Pegasus
Mira 2.1 Cetus
Polaris 2.0 Usar Minor
Polux 1.1 Gemini
Procyon 0.4 Canis Minor
Regulus 1.4 Leo
Rigel 0.1 Orion
Sirius - 1.5 Canis Major
Spica 1.0 Virgo
Vega 0.0 Lyra
- Chßm sao: Chßm sao lμ mét khu vùc cña bÇu trêi docon ng−êi quy
®Þnh. Trong chßm sao cã nh÷ng nh÷ng ng«i sao chÝnh lμ nh÷ngng«i sao
s¸ng ®−îc trÝ t−ëng t−îng cña con ng−êi ghÐp nèi t¹o nªn nh÷ng h×nh
t−îng cã ý nghÜa nh©n v¨n, võa lμ ®Ó ®Æc tr−ng, võa lμ ®Ó khoanh vïng
chßm sao. Khu vùc vμ ranh giíi cña çc chßm sao kh«ng gièng nhau vμ
kh«ng b»ng nhau. Mçi chßm sao ®−îc ®Æt mét tªn,cã nh÷ng chßm saoco
nhiÒu h¬n mét tªn lμ do çc nÒn v¨n minh kh¸c nhau quan niÖm vμ còng do
tÝnh chÊt lÞch sö nhËn thøc cña loμi ng−êi. ViÖc ph©n chia çc chßm sao
còng gièng nh− viÖc ph©n chia çc quèc gia trªn b¶n ®å Tr¸i §Êt.
Ngμy nay, tªn çc chßm sao ®−îc HiÖp héi Thiªn v¨n quèc tÕ quy −íc,
thèng nhÊt vμ phª chuÈn. Ngay c¶ çc ng«i sao trong mét chßm sao còng
®−îc ®Æt tªn riªng theo tÝnh chÊt lÞch sö. Nh−ng còng cã thÓ gäi tªn çc
ng«i sao trong mét chßm sao theo cÊp sao biÓu kiÕn cña nã. Ch¼ng h¹n,
ng«i sao s¸ng nhÊt trong mét chßm sao gäi lμ sao alpha (α), råi cø thÕ tiÕp
tôc β,γ,δ, HoÆc ngμy nay, çc nhμ khoa häc cã thÓ lÊy çc ký tù vμ con sè
®Ó ®Æt tªn cho çc ng«i sao
Theo quy −íc th× cã tÊt c¶ 88 chßm sao n»m trªn c¶ thiªn cÇu B¾c vμ
thiªn cÇu Nam.
- Çc hμnh tinh: b»ng m¾t th−êng b¹n chØ cã thÓ quan s¸t thÊy 5 hμnh
tinh trong hÖ MÆt trêi lμ: Sao Thuû, Sao Kim, Sao Ho¶, Sao Méc, Sao Thæ.
§Ó nhË biÕt ®−îc ®©u lμ hμnh tinh, ®©u lμ ng«i sao çc b¹n ph¶i dùa vμo 3
®Æc ®iÓm chÝnh:
+ VÒ vÎ s¸ng: Chó ý kü b¹n sÏ thÊy çc ngèi sao lu«n nhÊp nh¸y, cßn
çc hμnh tinh th× kh«ng, d−êng nh− ¸nh s¸ng cña chóng rÊt æn ®Þnh. Së dÜ
cã hiÖn t−îng nμy bëi v× çc ng«i sao ë rÊt xa. Chóng chØ lμ mét ®iÓm s¸ng
víi çc tia s¸ng yÕu ít. Do sù khóc x¹ cña khÝ quyÓn g©y bëi sù thay ®æi
chiÕt suÊt do çc luång kh«ng khÝ cã nhiÖt ®é kh¸c nhau t¹o ra vμ bëi sù di
chuyÓn cña çc dßng kh«ng khÝ trong khÝ quyÓn. Do vËy, nh÷ng tia s¸ng
yÕu ít cña ng«i sao bÞ khóc x¹, ®æi h−íng. Do ®ã m¾t cña chóng ta nhËn
®−îc quang th«ng cña ng«i sao kh«ng nh− nhau theo thêi gian. V× nguyªn
nh©n nμy mμ chóng ta c¶m thÊy ng«i sao nhÊp nh¸y. Tr−ßng hîp ®èi víi
çc hμnh tinh th× kh¸c. Chóng ë gÇn chóng ta nªn th«ng l−îng ¸nh s¸ng göi
tíi Tr¸i §Êt lín h¬n nhiÒu so víi nh÷ng ng«i sao. Cho dï cã bÞ khóc x¹ liªn
tôc nh−ng hÇu nh− sù biÕn thiªn th«ng l−îng s¸ng ®Ôn mÆt dÊt lμ kh«ng
lín. V× vËy mμ m¾t chóng ta c¶m nhËn ¸nh s¸nh cña çc hμnh tinh d−êng
nh− rÊt æn ®Þnh, kh«ng nhÊp nh¸y.
+ VÒ chuyÓn ®éng: NÕu quan s¸t kü trong nhiÒu ngμy,chóng ta dÔ dμng
nhËn ra cã mét sè ng«i sao s¸ng th©y ®æi vÞ trÝ liªn tôc trªn nÒn trêi. §ã lμ
nh÷ng hμnh tinh. Çc hμnh tinh lμ nh÷ng thiªn thÓ ë gÇn chóng ta nªn
chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi cña chóng víi Tr¸i §Êt lμ t−¬ng ®èi lín. Quan s¸t
tõ Tr¸i §Êt, sù thay ®æi chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi nμy ph¶n ¸nh trong sù thay
®æi vÞ trÝ cña çc hμnh tinh trªn nÒn trêi. Çc v× sao hÇu nh− gi÷ nguyªn vÞ
trÝ bëi chóng lμ nh÷ng thiªn thÓ ë rÊt xa. Sù thay ®æi vÞ trÝ t−¬ng ®èi cña
chóng lμ rÊt bÐ kh«ng thÓ c¶m nhËn ®−îc b»ng m¾t th−êng. ThËm chÝ ph¶i
chê ®Õn hμng chôc ngμn n¨m, thËm chÝ nhiÒu h¬n n÷a, chóng ta míi thÊy
®−îc.
+ VÒ tËp trung: Çc hμnh tinh th−êng ph©n bè trongmét d¶i hÑp gi−ac
çc chßm sao trong cung Hoμng §¹o. Do mÆt ph¼ng quü ®¹o cña çc hμnh
tinh nghiªng víi mÆt ph¼ng quü ®¹o cña Tr¸i §Êt nh÷ng gãc kh«ng lín
l¾m. Cho nªn, khi quan s¸t tõ Tr¸i §Êt, çc hμnh tinh chiÕu lªn mét d¶i hÑp
thuéc çc chßm sao Hoμng §¹o.
KÕt luËn: Tõ 3 ®Æc ®iÓm trªn b¹n cã thÓ dÔ dμng nhËn biÕt ®©u lμ hμnh
tinh, ®©u lμ ng«i sao.
Nh−ng khi ®· ph©n biÖt ®−îc gi÷ahμnh tinh vμ çc v× sao. VËy, b©y
giê,lμm çch nμo ®Ó nhËn biÕt ®−îc tõng hμnh tinh trong 5 hμnh tinh kÓ
trªn. §õng lo l¾ng. B¹n cø c¨n cø vμo çc ®Æc ®iÓm d−íi ®ay dÓ nhËn biÕt
chóng.
- Sao Kim: RÊt dÔ nhËn ra. B¹n cø t×m ë phÝa §«ng tr−íc khi MÆt Trêi
mäc hoÆc phi¸ T©y sau khi MÆt Trêi lÆn mét ng«i sao s¸ng nhÊt trªn bÇu
trêi. VÞ trÝ cao nhÊt cña Sao Kim so víi ®−êng ch©n trêi kh«ng bao giê v−ît
qu¸ 480. H¬n n÷a vØtÝ cña Sao Kim thay ®æi t−¬ng ®èi nhanh. Nguyªn nh©n
bëi v× Sao Kim lμ hμnh tinh thø hai tÝnh tõ MÆt Trêi cã quü ®¹o n»m trong
quü ®¹o cña Tr¸i §Êt. BÒ mÆt sao Kim víi líp khÝ quyÓn dμy ®Æc ph¶n x¹
tíi 75% ¸nh s¸ng MÆt trêi chiÕu vμo nã, vμ chñ yÕu lμ ¸nh s¸ng mμu vμng
h¬n n÷a l¹i gÇn Tr¸i §Êt nªn rÊt dÔ nhËn ra.
- Sao Thuû: Khã t×m h¬n Sao Kim. Nh−ng b¹n ®õng lo l¾ng. VÉn cã
nhiÒu c¬ héi ®Ó nh×n thÊyhμnh tinh nμy trªn bÇu trêi.
§Ó nh×n thÊy Sao Thuû, b¹n ph¶i t×m ngay tr−íc khi MÆt Trêi mäc hoÆc
ngay sau khi MÆt Trêi lÆn. VÞ trÝ cña nã cao nhÊt trªn bÇu trêi kh«ng bao
giê v−ît qu¸ 280 tÝnh tõ ®−êng ch©n trêi do Sao Thuû ë gÇn MÆt Trêi nhÊt.
Vμ còng v× ë gÇn MÆt Trêi nhÊt nªn vÞ trÝ cña nã thay ®æi còng rÊt nhanh.
Sao Thuû kÐm s¸ng h¬n Sao Kim nhiÒu lÇn nh−ng còng ®ñ s¸ng nh− mét
ng«i sao s¸ng ®Ó cã thÓ t×m thÊy dÏ dμng. ¸nh s¸ng cña Sao Thuû cã mμ
vμng ®Ëm.
Chóng ta cÇn ph¶i t×m ë khu vùc ë ®ã theo ®−êng ®i cña MÆt Trêi s¾p
mäc hoÆc ngay sau khi lÆn. Th−êng th× ë kho¶ng thêi gian nμy Sao thuû
s¸ng lê mê trong mét d¶i s¸ng mê gäi lμ ¸nh s¸ng hoμng ®¹o ( do çc h¹t
bôi trong HÖ MÆt Trêi tËp trung chñ yÕu gÇn mÆt ph¼ng hoμng ®¹o μ ph¶n
x¹ ¸nh s¸ng MÆt Trêi t¹o ra). B¹n cã thÓ c¶m nhËn ®uîc b»ng m¾t th−êng
sù thay ®æi vÞ trÝ Sao Thuû tõng ngμy.
-Sao Ho¶: H·y chó ý ®Õn mét ng«i sao mäc ®á rùc trªn bÇu trêi, kh«ng
nhÊp nh¸y vμ trong vμi tuÇn vÞ trÝ cña ng«i sao nμy thay ®æi râ rÖt trªn nªn
trêi. §ã chÝnh lμ SaoHo¶. Sao Ho¶ rÊt næi bËt vμ rÊt dÔ t×m.
-Sao Méc: Sao Méc chØ s¸ng sau Sao Kim. ¸nh s¸ng cña Sao Méc chñ
yÕu lμ ¸nh s¸ng mμu vμng bÞ ph¶n x¹. ¸nh s¸ng æn ®Þnh kh«ng nhÊp nh¸y.
Quan s¸t sau mét thêi gian thÊy vÞ trÝ cña nã thay ®æi. Sao Méc rÊt dÔ t×m.
-Sao Thæ: B¹n cø t×m kiÕm trªn cung Hoμng §¹o, läai trõ Sao Ho¶ vμ
SaoMéc, ng«i sao t−¬ng ®èi s¸ng mμu vμng. Chó ý sau mét thêi gian dμi
thÊy vÞ trÝ thay ®æi chËm. Kh«nng ph¶i lμ ng«i sao nμo kh¸c chÝnh lμ Sao
Thæ. Khã t×m h¬n Sao Ho¶ vμ Sao Méc nh−ng Sao Thæ còng rÊt dÔ t×m.
Chó ý: Tuú theo vÞ trÝ t−¬ng ®èi cña çc hμnh tinh ®èi víi Tr¸i §Êt mμ
thêi gian nμo trong n¨m chóng xuÊt hiÖn trªn bÇu trêi. Chóng ta cã thÓ sö
çc ch−¬ng tr×nh phÇn mÒm b¶n ®å sao cμi ®Æt trªn m¸y tÝnh PC ®Ó biÕt râ
vÞ trÝ cña tõng hμnh tinh.
Khi ®· n¾m râ ®−îc vÞ trÝ vμ quy luËt b¹n còng cãthÓ h×nh dung ë trong
®Çu lμ hμnh tinh nμo hiÖn giê ®angë ®©u, khu vùc chßm sao nμo trªn bÇu
trêi.
-Sao b¨ng: Ch¾c lμ ai còng ®· tõng thÊy Sao b¨ng mét vμi lÇn. §ã lμ
nh÷ng vÖt s¸ng vôt ngang qua bÇu trê trong tÝch t¾c. Nh÷ng sao b¨ng nhá
th−êng loÐ lªn råi t¾t. Nh÷ng sao b¨ng lín cã thÓ ®i ®−îc mét ®o¹ndμi
trong ho¶ng h¬n mét gi©y ®ång hå vμ ®Ó l¹i mét çi ®u«i rÊt ®Ñp.
Sao b¨ng lμ nh÷ng vËt thÓ trong vò trô cã kÝch th−íc tõ vμi milimeters
®Õn vμi chôc centimeter, cã khi vμi meter, tËp trung ë vïng kh«ng gian
xung quanh quü ®¹ocña Tr¸i ®Êt. Cã khi lμ x¸c cña mét saochæi ®· tan r·.
BÞ søc hót cña tr−êng hÊp dÉn cña Tr¸i §Êt vμ lao vμo khÝ quyÓn víi tèc ®ä
rÊt lín hμng chôc, thËm chÝ hμng tr¨m kilometer trong mét gi©y bÞ ma s¸t
vμ bèc ch¸y ë ®é cao trªn 100 kilometer. VÖt s¸ng ®»ng sau lμ do çc
phan tö trong khÝ quyÓn bÞ i«n ho¸ ph¸t s¸ng. Nh÷ng Sao b¨ngnμoch¸y
kh«ng hÕt r¬i xuèng Tr¸i ®Êt gäi lμ thiªn th¹ch. Hμng n¨m cã nh÷ng ®ît
m−a sao b¨ng rÊt ®Ñp cã chu kú nh− m−a sao b¨ng Leonids,
Aquarids B¹n cã thÓ theo dâi lich®Ó biÕt kho¶ng thêi gian nμo cã m−a sao
b¨ng.
-Sao chæi: RÊt hiÕm khi ®−îc nh×n thÊy sao chæi. Nh−ng nÕu®· ®−îc
nh×n thÊy th× míi thÊy ®ã thùc sù lμ mét kú quan cña tù nhiªn. B¹n chó ý
theo dâi çc th«ng b¸o thiªn v¨n ®Ó biÕt khi nμo cã sao chæi xuÊt hiÖn khi
chóng tiÕn gÇn vÒ phÝa trong cña HÖ MÆt Trêi.
- Çc sao ®iÓn h×nh: +) Tam gi¸c mïa hÌ: Vμo gi÷a th¸ng 8 hμng n¨m,
cø ®Çu tèi chóng ta ngÈng mÆt lªn nh×n bÇu trêi sÏ thÊy ba ng«i sao s¸ng lμ
Vega (Chøc N÷), Altair (Ng−u Lang) vμ Deneb (Thiªn T©n 4). t¹o thμnh
mét h×nh tam gi¸c næi bËt trªn bÇu trêi. D¶i Ng©n Hμ ch¹y gi÷a sao Chøc
N÷ vμ Ng−u Lang vμ däc theo chßm Cynus (Thiªn Nga).
+) Chßm sao Thiªn H¸t (Scorpius) vμ Nh©n M· (Sagittarius): Vμo ®Çu
th¸ng 7 çc b¹n h·y ng−íc m¾t vÒ phÝa bÇu trêi Nam vÒ phÝa trung t©m D¶i
Ng©n Hμ sÏ thÊy chßm sao Chßm sao Thiªn H¸t (Scorpius) vμ Nh©n M·
(Sagittarius). Chßm sao Thiªn H¸t víi sao Antares (sao Th−¬ng) to¶ ¸nh
s¸ng ®á rùc rì. Çc tinh v©n vμ ®¸m sao cμng t« ®iÓm cho çc chßm sao
nμy trë nªn léng lÉy h¬n.
+) Nh÷ng ng«i sao mïa ®«ng: Cuèi thu ®Çu ®«ng, çc b¹n Üay ng¾m nh×n
bÇu trêi ph−¬ng Nam víi chßm Orion (L¹p Hé) næi tiÕng vμ sao Sirius
(Thiªn Lang) to¶n ¸nh s¸ng xanh rùc rì.
+) Centaury (B¸n Nh©n M·) vμ c©y ThËp Tù (Cross) ph−¬ng Nam: Gi÷a
th¸ng 7, chóng ta h·y nh×n vÒ phÝa ch©n trêi Nam ngay d−íi chßm Thiªn
H¸t (ThÇn N«ng) sÏ thÊy Chßm b¸n Nh©n M· víi ng«i sao α Centauri-
ng«i sao gÇn Tr¸i §Êt nhÊt (4,2 n¨m ¸nh s¸ng) vμ chßm Nam ThËp Tù.
+) Chßm §¹i Hïng Tinh (Usar Major), chßm TiÓu Hïng Tinh (Usar Mino)
vμ sao B¾c cùc: H·y nh×n ch¨m chó vÒ phÝa bÇu trêi B¾c chóng ta sÏ t×m
thÊy chßm §¹i Hïng Tinh hïng vÜ. Tõ hai ng«i sao chØ h−íng trong chßm
sao nμy kÐo dμi kho¶ng 5 lÇn kho¶ng çch gi−ac chóng sÏ gÆp sao B¾c cùc,
sao α trong chßm TiÓu Hïng Tinh)
§èi xøng víi chßm §¹i Hïng qua sao B¾c Cùc lμ chßm Thiªn HËu næi
tiÕng (Cassiopea).
-Tinh v©n: Mét ®èi t−îng rÊt hÊp dÉn thu hót çc fan thiªn v¨n ®ã
chÝnh lμ çc tinh v©n, nh÷ng ®èm s¸ng mê ¶o trªn bÇu trêi. Vμo cuèi thu
chßm L¹p Hé ( Orion) s¸ng rùc víi tinh v©n M42. Mïa hÌ, nh×n vÒ phÝa
chßm sao ThÇn n«ng (Scorpius) vμ chßm Nh©n M· ( Sagittarius) sÏ thÊy
çc ®èm s¸ng mê lμ M4, M6, M7, M16, M12 råi chßm Hecule víi M13.
Gi÷a mïa thu, ng−íc m¾t vÒ phÝa chßm sao Tiªn n÷ ( Andromeda) ®Ó nh×n
M31 TÊt c¶ nh÷ng tinh v©n nμy ®Òu cã thÓ nh×n thÊy ®−îc b»ng m¾t
th−êng
-D¶i Ng©n hμ: Mét d¶i s¸ng mê dôc v¾t ngang qua bÇu trêi ch¹y däc
theo chßm Scorpius, Sagittarius råi ch¹y gi÷a hai chßm sao Lyre víi sao
Chøc N÷ (Vega), Aquila víi sao Ng−u Lang ( Altair) rùc s¸ng. Sau ®ã ch¹y
däc chßm Cynus( Thiªn Nga) ®Õn Orion, Casiope . §Óquan s¸t ®−îc D¶i
Ng©n hμ , b¹n h·y thùc hiÖn mét chuyÕn d· ngo¹i xa khái thμnh phè víi
¸nh ®Òn chãi loμ ®Õn çc vïng quª yªn tÜnh vμ thanh b×nh.¥ n¬i ®ã, D¶i
Ng©n hμ hiÖn râ, thËt lμ mét c¶nh t−îng hoμnh tr¸ng vμ th¸nh thiÖn. D¶i
Ng©n hμ s¸ng nhÊt t¹i khu vùc chßm sao Sagittarius vμ Scorpius, bëi ®©y lμ
trung t©m cña thiªn hμ Ng©n Hμ cña chóng ta.
Buæi quan s¸t d· ngo¹i cña c©u l¹c Bé thiªn v¨n B¾c Virginia vμ
Chicago (USA)
2.B¶n ®å sao vμ sö dông b¶n ®å sao
B¶n ®å sao lμ mét c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu khi b¹n b¾t ®Çu t×m hiÓu bÇu
trêi. Cã hai lo¹i b¶n ®å sao: b¶n ®å sao ®iÖn tö vμ b¶n ®å sao giÊy.
- B¶n ®å sao ®iÖn tö lμ mét ch−¬ng tr×nh phÇn mÒm m« pháng bÇu trêi
theo thêigian.
Khi b¶n ®å sao ®iÖn tö ®−îc cμi ®¼ttªn m¸y tÝnh, b¹n cã thÓ nhËp çc d÷
liÖu cÇn thiÕt nh− thêi gian,vÞ trÝ quan s¸t. Sau ®ã m¸y tÝnh sÏ thùc hiªn çc
mÖnh lÖnh vμ cho hiÓn thÞ bÇu trêi ( vÞ trÝ çc chßm sao, hμnh tinh, tinh
v©n, ) theo d÷ liÖu mμ b¹n ®· nhËp.
B¶n ®å sao ®iÖn tö cã −u ®iÓm : chÝnh x¸c, dÔ quan s¸t, hiÓn thÞ trªn bÇu
trêi ë bÊt kú thêi ®iÓm nμo.
Nh−ng nã còng cã nh−îc ®iÓm lμ khã di ®éng (v× cμi ®Æt trªn m¸y tÝnh )
- B¶n ®å sao giÊy lμ h×nh ¶nh çc chßm sao trªn bÇu trêi ®−îc in trªn
giÊy hoÆc nilon. Sau ®ã ®−îc thiÕt kÕ ®Ó nhËn biÕt ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm
chÝnh cña bÇu trêi t¹i mét thêi ®iÓm nμo ®ã, vμ t¹i mét n¬i quan s¸t nhÊt
®Þnh.
B¶n ®å sao giÊy lμ lo¹i b¶n ®å phæ th«ng rÊt thÝch hîp cho nhiÒu ng−êi,
®Æc biÖt lμ nh÷ng ng−êi míi t×m hiÓu thiªn v¨n.
Lo¹i b¶n ®å nμy cã −u ®iÓm: tÝnh phæ biÕn cao, nhá gän, di ®éng, vμ dÔ
sö dông.
Nh−ng còng cã nh−îc ®iÓm lμ ®é chÝnh x¸c kh«ng cao, kh«ng tiªn ®o¸n
vμ hiÓn thÞ ®−îc vÞ trÝ cña çc thiªn thÓ di ®éng nh−: hμnh tinh, mÆt tr¨ng,
mÆt trêi. Vμ th−êng mçi lo¹i b¶n ®å ®−îc thiÕt kÕ cho mét vÞ trÝ cã vÜ ®é
quan s¸t nhÊt ®Þnh.
-Sö dông b¶n ®å sao: ViÖc ®Çu tiªn lμ ph¶i x¸c ®Þnh vÞ trÝ quan s¸t (
kinh ®é, vÜ ®é), thêi gian quan s¸t ( ngμy, giê, n¨m). §èi víi lo¹i b¶n ®å
sao ®iÖn tö th× b¹n nhËp çc d÷ liÖu ®ã vμo m¸y tÝnh. Cßn ®èi víi b¶n ®å
sao giÊy th× b¹n ph¶i chØnh çc th«ng sè ( ngμy, giê) theo thiÕt kÕ cña lo¹i
b¶n ®å sao mμ b¹n cã. Çc b−íc ®· xong, b¹n ®èi chiÕu b¶n ®å sao víi bÇu
trêi thùc. §Æt ®óng h−íng, so s¸nh ®Ó t×m çc vÞ trÝ sao t−¬ng ®−¬ng.
Nh− vËy víi b¶n ®å sao b¹n cã thÓ nhËn biÕt ®−îc çc chßm sao, vμ çc
®Æc ®iÓm cña thiªn cÇu nh− thiªn cùc b¾c, ®−êng hoμng ®¹o,
VIII. Ph−¬ng ph¸p lμm mét kÝnh thiªn v¨n ®¬n gi¶n ë n−íc ta.
§Ó chÕ t¹o cho riªng b¹n mét èng kÝnh thiªn v¨n nhá trong ®iÒu kiÖn
cña hÇu hÕt çc b¹n yªu thiªn v¨n. B¹n cã thÓ lμm theo ph−¬ng ph¸p sau.
1.KÝnh thiªn v¨n khóc x¹.
a.ChuÈn bÞ vËt liÖu cÇn thiÕt
-VËt kÝnh: B¹n cã thÓ tËn dông nh÷ng m¾t kÝnh cña nh÷ng chiÕc kÝnh
l·o hoÆc viÔn thÞ ®· háng. Nh−ng ®Ó cã chÊt l−îng tèt h¬n, b¹n h·y ®Õn
hiÖu kÝnh thuèc mua mét m¾t kÝnh viÔn thÞ cßn nguyªn khæ trßn víi tiªu cù
tuú thÝch. Ch¼ng h¹n, víi m¾t kÝnh viÔn thÞ cã ®é tô +1D lμ b¹n ®· cã vËt
1
kÝnh cã tiªu cù f1 = = 1m
D
Chó ý khi chän vËt kÝnh: §iÒu ®Çu tiªn vμ còng lμ quan träng khi chän
vËt kÝnh lμ t©m kÝnh ph¶i trïng víi t©m cña vßng trßn r×a. Thø 2, do hiÖn
t−îng s¾c sai, h×nh ¶nh t¹o bëi vËt kÝnh sÏ mê ®i. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng
nμy chóng ta ph¶i gi¶m ®é më tù do cña kÝnh ( ®−êng kÝnh D cña vËt kÝnh),
tøc lμ buéc ph¶i gi¶m ®é s¸ng E ( nÕu cã ®iÒu kiÖn, b¹n cã thÓ ®Õn n¬i chÕ
t¹o dông cô quang häc ®Ó mua çc vËt kÝnh tiªu s¾c)
-ThÞ kÝnh: ViÖc t×m ®−îc thÞ kÝnh xem ra cßn khã h¬n lμ cã ®−îc vËt
kÝnh. B¹n cã thÓ dïng thÞ kÝnh hay vËt kÝnh cña mét chiÕc kÝnh hiÓn vi ®·
háng ( tiªu cù rÊt ng¾n tõ vμi mm ®Õn vμi cm). HoÆc cã thÓ mua m¾t kÝnh
dïng trong çc kÝnh kinh vÜ, tr¾c ®Þa ( tiªu cù kho¶ng 1 cm nh−ng gi¸ l¹i
kh«ng ph¶i ch¨ng). Nh−ng b¹n chí lo. Víi chiÕc m¸y ¶nh ®· háng, b¹n cã
thÓ th¸o lÊy vËt kÝnh cña nã ®Ó lμm thÞ kÝnh cho chiÕc kÝnh thiªn v¨n cña
m×nh ( tiªu cù tõ 3 – 5 cm). DÔ kiÕm h¬n, b¹n cã thÓ dïng m¾t kÝnh cña
çc Camera, m¸y ¶nh hay èng nhßm mμ çc em thiÕu nhi th−êng dïng (
chÊt l−îng tuy kh«ng tèt l¾m nh−ng vÉn sö dông ®−îc, miÔn lμ çc mÆt nμy
kh«ng bÞ x©y x¸t).
Chó ý khi chän thÞ kÝnh: ThÞ kÝnh cã tiªu cù cμng ng¾n th× ®−êng kÝnh
r×a cμng nhá. Vμ do ®ã h×nh ¶nh thiªn thÓ quan s¸t ®−îc sÏ cμng lín, song
¶nh sÏ cμng mê vμ tèi. V× vËy, b¹n nªn c©n nh¾c khi chän thÞ kÝnh ®Ó thÝch
hîp víi yªu cÇu quan s¸t cña m×nh.
- èng kÝnh: Tèt nhÊt, dïng èng nhùa PVC v× võa cã nhiÒu lo¹i, l¹i dÔ gia
c«ng. Tuú thuéc vμo ®−êng kÝnh r×a cña vËt kÝnh vμ thÞ kÝnh, b¹n cã thÓ
chän èng kÝnh thÝch hîp. CÇn mét èng cho vËt kÝnh ( èng vËt kÝnh) vμ mét
èng cho thÞ kÝnh ( èng thÞ kÝnh). Ngoμi ra, cÇn cã thªm mét èng nèi vμ mét
Ýt keo d¸n.
b.Çch lμm cô thÓ.
Gi¶ sö b¹n cã mét vËt kÝnh cã ®−êng kÝnh r×a 2R = 60cm, tiªu cù f1 =
1m = 100cm vμ mét thÞ kÝnh cã tiªu cù f2 = 2cm.
f1
§é béi gi¸c G∞ = = 50
f2
Chän èng vËt kÝnh lo¹i 60 cã ®−êng kÝnh b»ng ®−êng kÝnh r×a cña vËt
kÝnh vμ chiÒu dμi l nhá h¬n tiªu cù cña vËt kÝnh ( l< f1) ( kho¶ng 90 cm).
èng thø 2 dïng ®Ó g¾n thÞ kÝnh.
B¹n cã thÓ lμm theo s¬ ®å sau:
2.KÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹.
VËt kÝnh lμ mét g−¬ng cÇu lâm vμ thÞ kÝnh lμ mét thÊu kÝnh héi tô cã
tiªu cù ng¾n.
§Ó cã ®−îc vËt kÝnh lμ mét g−¬ng cÇu lâm, b¹n cã thÓ dïng chiÕc
g−¬ng cÇu låi g¾n ë xe m¸y hoÆc « t«. Sau ®ã, ®em ra hiÖu kÝnh tr¸ng
ng−îc l¹i. ThÕ lμ b¹n ®· cã mét chiÕc g−¬ng cÇu lâm. NÕu cã ®iÒu kiÖn,
b¹n ra cöa hμng b¸n dông cô quang häc mua mét chiÕc cÇu lâm theo ý
muèn. §¬n gi¶n h¬n, b¹n cã thÓ ghÐp s¸t mét g−¬ng ph¼ng víi mét thÊu
kÝnh héi tô, kÕt qña thu ®−îc sÏ t−¬ng ®−¬ng víi mét g−¬ng cÇu lâm ( tuy
1
nhiªn chÊt l−îng sÏ kÐm h¬n rÊt nhiÒu) cã tiªu cù fg−¬ng= fkÝnh
2
1
NÕu g−¬ng cÇu lâm cã b¸n kÝnh R th× tiªu cù fg−¬ng= R. Khi chÕ t¹o
2
kÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹ ta cÇn cã thªm mét g−¬ng ph¼ng tr¸ng mÆt trªn
hoÆc tèt nhÊt lμ mét l¨ng kÝnh ph¶n x¹ toμn phÇn.
B¹n nhí r»ng mäi c«ng thøc ®èi víi kÝnh thiªn v¨n khóc x¹ ®Òu ¸p dông
cho kÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹.
KÝnh thiªn v¨n ph¶n x¹ ®−îc chÕ t¹o tõ vËt kÝnh chuÈn cã −u ®iÓm lμ
tr¸nh ®−îc quang sai vμ h×nh ¶nh s¸ng, râ h¬n. Song chÕ t¹o phøc t¹p h¬n.
3.HiÖu chØnh
-HiÖu chØnh quang trôc: B¹n ph¶i ®iÒu chØnh sao cho quang trôc cña vËt
kÝnh vμ thÞ kÝnh trïng nhau ( ghÐp ®ång trôc).
-HiÖu chØnh quang sai: Khi quan s¸t chi tiÕt bÒ mÆt MÆt Tr¨ng vμ h×nh
d¹ng çc hμnh tinh, b¹n ph¶i thùc hiÖn c«ng viÖc hiÖu chØnh nμy. §Ó h¹n
chÕ quang sai b»ng çch dïng mét tÊm b×a ch¾n s¸ng khoÐt mét lç trßn nhá
sao cho cã ®−îc ®é më thÝch hîp. C¾t mét tÊm b×a ®−îc khoÐt lç thμnh
h×nh trßn cã ®−êng kÝnh b»ng ®−êng kÝnh r×a cña vËt kÝnh. Sau ®ã ®Æt tr−íc
hoÆc sau vËt kÝnh. Nh−ng khi quan s¸t çc ng«i sao th× b¹n kh«ng ®−îc
dïng ch¾n s¸ng v× quang th«ng cña çc ng«i sao rÊt yÕu.
4.Gi¸ kÝnh.
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc quan s¸t vμ còng lμ ®−îc ®Ó cho chiÕc kÝnh thiªn
v¨n cña b¹n cã mét h×nh d¸ng nμo ®ã, b¹n cÇn lμm mét gi¸ kÝnh. Tuú thuéc
vμo kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña b¹n vμ nh÷ng g× cã thÓ tËn dông mμ chiÕc kÝnh
thiªn v¨n cña b¹n sÏ cã nh÷ng gi¸ kÝnh kh¸c nhau. C«ng viÖc nμy kh«ng
khã, chØ cÇn b¹n kiªn nhÉn. NÕu cã ®iÒu kiÖn, b¹n cã thÓ mua nã, nh−ng
nãi nhá víi b¹n, gi¸ cao ®Êy. Dï thÕ nμo còng ph¶i cã nã, nÕu kh«ng, chØ
mét çi rung nhá còng cã thÓ lμm cho ng«i sao mμ b¹n quan s¸t v−ît ra
ngay khái thÞ tr−êng.
IX. Thùc hμnh quan s¸t bÇu trêi b»ng kÝnh thiªn v¨n phæ th«ng
Trong môc trªn, chóng ta ®· lμm quen víi bÇu trêi sao b»ng m¾t
th−êng. §Ó th−ëng thøc, ®ång thêi t×m hiÓu chi tiÕt h¬n vÒ çc thiªn thÓ
trªn bÇu trêi chónh ta h·y cïng nhau kh¸m ph¸ víi nh÷ng chiÕc kÝnh thiªn
v¨n phæ th«ng. KÝnh thiªn v¨n phæ th«ng lμ nh÷ng kÝnh thiªn v¨n nhá cã
®−êng kÝnh vËt kÝnh tõ 50mm ®Õn 30cm. Víi c«ng cô nμy çc b¹n yªu
thÝch thiªn v¨n cã thÓ nh×n s©u h¬n vμo vò trô ®Ó kh¸m ph¸ nhiÒu ®iÒu thó
vÞ.
Cßn chÇn chõ g× n÷a. Chóng ta h·y h−íng èng kÝnh vμo thiªn thÓ.
Sau ®©y t«i tr×nh bμy nh÷ng hiÖn t−îng trong vò trô mμ çc thiÕt bÞ cña
Phßng Thiªn v¨n cã thÓ quan s¸t phôc vô cho qu¸ tr×nh t×m hiÓu bÇu trêi
cña sinh viªn khoa VËt Lý, §HSP Hμ Néi:
HiÖn t¹i, chóng ta ®· cã gi¸o tr×nh cô thÓ gi¶ng d¹y thiªn v¨n trong çc
tr−êng §H, C§SP trong c¶ n−íc. Çc hiÖn t−îng thiªn v¨n ®Ò cËp trong
gi¸o tr×nh rÊt phong phó. ViÖc kÕt hîp gi÷a gi¶ng d¹y vμ thùc hμnh quan
s¸t sÏ gióp sinh viªn tiÕp thu kiÕn thøc mét çch trùc quan vμ s©u s¾c h¬n.
Nh− ®· nãi, víi hÇu hÕt çc hiÖn t−îng thiªn v¨n ®−îc ®Ò cËp trong gi¸o
tr×nh, çc thiÕt bÞ cña chóng ta hoμn toμn cã thÓ quan s¸t ®ù¬c. Vμ ë ®©y,
chóng t«i xin tr×nh bμy mét çch tãm t¾t mét sè néi dung:
1.T×m hiÓu MÆt Trêi
MÆt trêi lμ ng«i sao gÇn chóng ta nhÊt, lμ phßng thÝ nghiÖm tuyÖt vêi tõ
®ã cho phÐp hiÓu ®−îc çc qu¸ tr×nh v©t lý diÔn ra trªn tÊt c¶ çc sao kh¸c
trong vò trô. V× vËy, trong çc gi¸o tr×nh thiªn v¨n bao giê còng dμnh h¼n
mét ch−¬ng nãi vÒ MÆt Trêi. Nh÷ng tÝnh chÊt chñ yÕu ®−îc ®Ò cËp ®ã lμ:
Sù tù quay cña MÆt Trêi, çc ho¹t ®éng cña nã: vÕt ®en, vÕt s¸ng, tai löa...
§Ó gióp çc em sinh viªn t×m hiÓu MÆt Trêi, chóng t«i sö dông çc
kÝnh chiÕt quang vμ filter läc. V× MÆt Trêi rÊt s¸ng, sö dông kÝnh
16”LX200 sÏ kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ tèt ®ång thêi l¹i cã thÓ lμm h− h¹i
cho thiÕt bÞ.
a.Quan s¸t çc ho¹t ®éng cña MÆt Trêi
+ VÕt ®en: Víi kÝnh PRL-VIXEN, FS.. cã thÓ quan s¸t rÊt râ vÕt ®en vμ
cÊu tróc cña vÕt ®en còng nh− sù ph©n bè thμnh nhãm cña çc vÕt ®en trªn
bÒ mÆt MÆt Trêi víi ®é ph©n gi¶i tèt vμ ®é an toμn cao. Cã hai ph−¬ng
ph¸p mμ chóng t«i ¸p dông gióp sinh viªn quan s¸t vÕt ®en lμ ph−¬ng ph¸p
trùc tiÕp vμ ph−¬ng ph¸p gi¸n tiÕp.
Ph−¬ng ph¸p trùc tiÕp lμ h−íng kÝnh thiªn v¨n vÒ phÝa MÆt Trêi. Tr−íc
thÞ kÝnh cã l¾p mét filter läc chuyªn dông. Çc em sinh viªn cã thÓ ®Æt m¾t
sau thÞ kÝnh ®Ó quan s¸t. Víi çc thÞ kÝnh kh¸c nhau cho phÐp thay ®æi ®é
phãng ®¹i. Ph−¬ng ph¸p nμy cã −u ®iÓm lμ quan s¸t trùc tiÕp , ®é ph©n gi¶i
cao, h×nh ¶nh râ nÐt. Cã nh−îc ®iÓm lμ chØ tõng ng−êi quan s¸t lÇn l−ît .
Th−êng th× mçi nhãm quan s¸t gåm vμi chôc sinh viªn nªn rÊt mÊt thêi
gian.
Ph−¬ng ph¸p gi¸n tiÕp lμ h−íng kÝnh thiªn v¨n vÒ phi¸ MÆt Trêi. Sau ®ã
høng h×nh ¶nh cña MÆt Trêi qua thÞ kÝnh trªn mét mμn quan s¸t. §iÒu
chØnh thiÕt bÞ sao cho h×nh ¶nh cña MÆt Trêi hiÖn râ nhÊt trªn mμn ¶nh.
Ph−¬ng ph¸p nμy cã −u ®iÓm lμ nhiÒu sinh viªn cã thÓ quan s¸t cïng mét
lóc, ng−êi h−íng dÉn cã thÓ chØ trùc tiÕp lªn mμn ¶nh ®Ó gi¶i thÝch. Nh−îc
®iÓm lμ ®é ph©n gi¶i thÊp h¬n, h×nh ¶nh mê h¬n so víi ph−¬ng ph¸p trùc
tiÕp.
Quan s¸t ë ®é phãng ®¹i nhá (kho¶ng 30X ®Õn 50X) sÏ gióp sinh viªn
nhËn biÕt ®−îc sù ph©n bè cña çc vÕt ®en trªn bÒ mÆt MÆt Trêi. Ch¼ng
h¹n, quan s¸t trong nhiÒu ngμy sÏ thÊy çc vÕt ®en th−êng xuÊt hiÖn ë khu
vùc gÇn xÝch ®¹o MÆt Trêi vμ th−êng xuÊt hiÖn thμnh tõng cÆp. Nh−ng ®Ó
gióp sinh viªn quan s¸t chi tiÕt h¬n, chóng t«i sö dông çc thÞ kÝnh cã tiªu
cù vμ thÞ tr−êng nhá h¬n. V× vÕt ®en kh«ng ph¶i lμ hoμn toμn ®en. Do t−¬ng
ph¶n víi vïng xung quanh s¸ng chãi cña MÆt Trêi cã nhiÖt ®é cao h¬n
kho¶ng 5800K nªn m¾t chóng ta c¶m nhËn nã cã mμu ®en. Thùc ra, nhiÖt
®é cña vÕt ®en còng rÊt cao, kho¶ng 4500K. Khi sö dông çc thÞ kÝnh cã ®é
phãng ®¹i lín h¬n (kho¶ng 80X ®Õn 100X) sÏ gióp sinh viªn quan s¸t ®−îc
cÊu tróc vÕt ®en. VÝ dô, víi ®é phãng ®¹i nμy, cÊu tróc cña vÕt ®en cã hai
vïng râ rÖt: vïng trung t©m tèi ®en vμ vïng bao ngoμi cã cÊu tróc h×nh sîi
gäi lμ vïng nöa tèi.
+ Tai löa, vÕt s¸ng: §Ó quan s¸t ®−îc tai löa, vÕt s¸ng, chóng t«i sö
dông filter läc chuyªn dông, filter alpha. V× thμnh phÇn chñ yÕu trªn MÆt
Trêi lμ Hydro, nªn quan s¸t d¶i sãng hÑp (v¹ch alpha) trong phæ Hydro sÏ
cho phÐp chóng ta quan s¸t chi tiÕt h¬n çc ho¹t ®éng cña MÆt Trêi. Filter
alpha cã hai lo¹i: mét lo¹i l¾p tr−íc vËt kÝnh vμ mét lo¹i l¾p sau vËt kÝnh
vμ tr−íc thÞ kÝnh. ë ®©y chóng t«i cã lo¹i l¾p sau vËt kÝnh. Víi filter alpha
nμy, chóng t«i cã thÓ tiÕn hμnh chôp ¶nh hoÆc quan s¸t trùc tiÕp. H×nh ¶nh
MÆt Trêi khi quan s¸t hoÆc chôp ¶nh qua filter alpha sÏ cho thÊy çc ho¹t
®éng kh¸c cña MÆt Trêi mμ çc filter läc b×nh th−êng kh«ng thÓ quan s¸t
®−îc. Çc ho¹t ®éng ®ã nh− tai löa, vÕt s¸ng, h¹t g¹o...
¶nh bªn tr¸i: MÆt trêi ®−îc chôp bëi vÖ tinh SOHO. ¶nh bªn ph¶i:
MÆt trêi nh×n qua filter läc alpha
Khi MÆt trêi ho¹t ®éng m¹nh, chóng t«i cã thÓ chôp ¶nh lμm tμi liÖu ®Ó
h−íng dÉn sinh viªn, hoÆc cã thÓ cho sinh viªn quan s¸t trùc tiÕp.
b.Quan s¸t sù tù quay cña MÆt Trêi
§Ó chøng minh sù tù quay cña MÆt trêi cho sinh viªn b»ng quan s¸t.
Chóng t«i sö dông filter läc dïng ®Ó quan s¸t vÕt ®en . Thø nhÊt, chän
ngμy mμ trªn MÆt Trêi xuÊt hiÖn nhiÒu vÕt ®en lín. Bëi v× çc vÕt ®en nμy
cã thÓ tån t¹i hμng tuÇn, thËm chÝ h¬n mét th¸ng. Thø hai, ph¶i quan s¸t
liªn tôc trong mét vμi ngμy. TiÕn hμnh chôp ¶nh hoÆc quan s¸t trong nhiÒu
ngμy, sinh viªn cã thÓ thÊy vÞ trÝ cña çc vÕt ®en thay ®æi cã quy luËt trªn
bÒ mÆt MÆt Trêi. Nh− vËy cã nghÜa lμ MÆt Trêi ®ang tù quay.
2.Quan s¸t MÆt Tr¨ng
§Ó quan s¸t MÆt Tr¨ng, chóng t«i sö dông tÊt c¶ çc kÝnh chiÕt quang
vμ ph¶n quang. ThËm chÝ, kÝnh 16”LX200 còng ®−îc sö dông ®Ó ®¸p øng
nhu cÇu quan s¸t
a.T×m hiÓu çc ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh trªn bÒ mÆt MÆt Tr¨ng
Quan s¸t çc ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh trªn bÒ mÆt MÆt Tr¨ng cho phÐp sinh
viªn h×nh dung ®−îc nh÷ng va ch¹m trong vò trô còng nh− çc cÊu tróc ®Þa
h×nh t−¬ng tù trªn çc hμnh tinh vμ vÖ tinh trong HÖ MÆt Trêi.
Víi çc kÝnh chiÕt quang ®−¬ng kÝnh vËt kÝnh tõ 60mm ®Õn 120mm, ë
®é phãng ®¹i thÊp (kho¶ng 30X), çc sinh viªn cã thÓ quan s¸t rÊt râ çc
®Æc ®iÓm ®Þa h×nh trªn bÒ mÆt MÆt Tr¨ng. §èi víi kÝnh ph¶n quang
16”LX200 cã thÓ quan s¸t chi tiÕt bÒ mÆt MÆt Tr¨ng ë ®é ph©n gi¶i rÊt
cao. Sau ®ã cã thÓ thay ®æi ®é phãng ®¹i kh¸c nhau 50X, 80X, 100X,
200X...®Ó phï hîp víi çc môc ®Ých quan s¸t cô thÓ.
¶nh bªn tr¸i: Bøc t−êng th¼ng ( The Straight Wall) cã mμu tèi lóc
MÆt trêi mäc trªn bÒ mÆt MÆt Tr¨ng. ¶nh bªn ph¶i: 15 ngμy sau, ¸nh
s¸ng mÆt trêi lÆn chiÕu s¸ng nªn nã cã mμu s¸ng
+ §Æc ®iÓm thø nhÊt lμ çc vïng tèi, s¸ng ph©n bè trªn bÒ mÆt MÆt
Tr¨ng. B»ng m¾t th−êng chóng ta còng dÔ dμng nhËn biÕt ®−îc chóng. Tuy
nhiªn, víi kÝnh thiªn v¨n, çc sinh viªn cã ®−îc çi nh×n cËn c¶nh râ nÐt
h¬n rÊt nhiÒu. Nh÷ng vïng tèi lμ nh÷ng vïng cã ®Þa h×nh t−¬ng ®èi b»ng
ph¼ng, Ýt nói löa, hè trßn vμ thÊp h¬n ®Þa h×nh xung quanh. Nh÷ng vïng
nμy gäi lμ biÓn. Sö dông kÝnh 16”LX200, çc em sinh viªn cã thÓ ph¸t hiÖn
ra nh÷ng vïng tèi h¬n do ®Þa h×nh tròng hoÆc çc ®−êng m¶nh nhá hÑp cã
h×nh sîi ch¹y lßng vßng gièng nh− nh÷ng dßng s«ng nøt nÎ. Ng−îc l¹i,
nh÷ng vïng s¸ng cßn l¹i cã kÕt cÊu ®Þa h×nh cao h¬n vμ ghå ghÒ h¬n chøa
nhiÒu çc hè trßn lín nhá, çc d·y nói h×nh vßng, hÎm nói vμ çc d·y nói
ch¹y dμi.
b.Quan s¸t çc d·y nói h×nh vßng: ë ®é phãng ®¹i thÊp tõ 30X ®Õn
60X, sÏ gióp sinh viªn quan s¸t ®−îc toμn c¶nh MÆt Tr¨ng. Tõ ®ã çc sinh
viªn cã thÓ tù rót ra kÕt luËn trong sù kh¸c biÖt vÒ ®Þa h×nh gi÷a b¸n cÇu
B¾c vμ b¸n cÇu Nam cña MÆt Tr¨ng, còng nh− sù kh¸c biÖt trong sù ph©n
bè cña çc d·y nói h×nh trßn, çc miÖng hè thiªn th¹ch ë c¶ hai b¸n cÇu.
MiÖng hè Plato n»m phÝa b¾c cña biÓn Imbrium. PhÝa ph¶i cña nã
lμ thung lòng Alpine c¾t xuyªn qua d·y nói Alps.
T¨ng ®é phãng ®¹i cña kÝnh lªn 80X, 150X hoÆc h¬n n÷a tuú thuéc vμo
kh¶ n¨ng cña kÝnh, sinh viªn cã thÓ quan s¸t kü cÊu tróc çc miÖng hè trßn.
§ã lμ nh÷ng hè thiªn th¹ch, nói löa vμ çc d·y nói h×nh trßn. Víi kÝnh
16”LX200, cã thÓ quan s¸t râ çc ngän nói, nói löa n»m ë t©m çc d·y nói
trßn. Ngoμi ra cã thÓ quan s¸t râ çc miÖng hè trÎ n»m chång lªn çc
miÖng hè thiªn th¹ch cã tuæi giμ h¬n.
¶nh bªn tr¸i: MiÖng hè Clavius (®−êng kÝnh 210 km) ë phÝ Nam cña
MÆt Tr¨ng. ¶nh bªn ph¶i: miÖng hè Copernicus.
Vμo nh÷ng ngμy Tr¨ng trßn, víi ®é phãng ®¹i nhá, çc em sinh viªn cã
thÓ quan s¸t thÊy mét vïng s¸ng ë trung t©m cã mét miÖng hè trßn nhá, r×a
cã cÊu tróc h×nh nhÉn, to¶ ra xung quanh çc ®Æc ®iÓm cã cÊu tróc d¹ng
sîi. §ã chÝnh lμ miÖng hè Tycho. Ngoμi ra cßn cã thÓ quan s¸t ®−îc rÊt
nhiÒu çc miÖng nói löa vμ ®Æc ®iÓm kh¸c n÷a cña MÆt Tr¨ng.
¶nh bªn tr¸i: MiÖng hè Copernicus. ¶nh bªn ph¶i: Khu vùc biÓn
Nectaris víi çc miÖng hè Theophilus (trªn), Cyrillus (gi÷a), vμ
Catharina (d−íi cïng).
§Ó t×m hiÓu çc ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh cña MÆt Tr¨ng qua kÝnh thiªn v¨n
phæ th«ng, chóng t«i tæ chøc quan s¸t vμo çc ngμy tõ 7-10 ¢m lÞch hoÆc
19-23 ¢m lÞch. Khi ®ã, ¸nh s¸ng cña MÆt Trêi kh«ng chiÕu th¼ng gãc víi
bÒ mÆt MÆt Tr¨ng theo ph−¬ng quan s¸t mμ t¹o mét gãc nghiªng nμo ®ã.
Vμ nh− thÕ, çc d·y nói sÏ ®Ó l¹i nh÷ng çi bãng trªn bÒ mÆt MÆt Tr¨ng
lμm cho chóng ta thÊy râ chóng.
c.HiÖn t−îng tr¨ng che sao
§©y lμ hiÖn t−îng phæ biÕn th−êng xuyªn quan s¸t ®−îc. MÆt Tr¨ng
chuyÓn ®éng trªn quü ®¹o vμ v¹ch lªn trªn nÒn trêi mét ®−êng gäi lμ b¹ch
®¹o. Khi b¾t ®Çu ®i qua mét ng«i sao, ng«i sao ®ã liÒn biÕn mÊt mét çch
®ét ngét. Sau khi ®i qua, ng«i sao ®ã l¹i xuÊt hiÖn mét çch ®ét ngét.
§©y lμ mét hiÖn t−îng rÊt lý thó. Qua hiÖn t−îng nμy cã thÓ gióp sinh
viªn nhËn biÕt ®−îc MÆt Tr¨ng kh«ng cã khÝ quyÓn. §Ó dÔ nhËn biÕt ®−îc
hiÖn t−îng, chóng t«i sö dông çc kÝnh chiÕt quang vμ c¶ kÝnh ph¶n quang
16”LX200 ®Ó sinh viªn quan s¸t.
HiÖn t−îng khi ng«i sao b¾t ®Çu bÞ che khuÊt hoÆc ra khái ®Üa MÆt
Tr¨ng. NÕu trªn MÆt Tr¨ng cã khÝ quyÓn, ¸nh s¸ng cña ng«i sao sÏ bÞ thay
®æi c¶ vÒ c−êng ®é vμ mμu s¾c tr−íc khi bÞ che khuÊt hoÆc sau khi ®i ra
khái ®Üa MÆt Tr¨ng do bÞ khÝ quyÓn cña MÆt Tr¨ng hÊp thô. Cô thÓ lμ ng«i
sao bÞ mê ®i vμ ¸nh s¸ng cña nã chuyÓn sang mμu vμng hoÆc ®á h¬n.
Ng−îc l¹i, nÕu bÒ mÆt MÆt Tr¨ng kh«ng cã khÝ quyÓn , ng«i sao sÏ xuÊt
hiÖn vμ biÕn mÊt mét çch ®ét ngét mμ kh«ng cã bÊt cø mét sù thay ®æi
nμo cã thÓ c¶m nhËn ®−îc b»ng m¾t th−êng khi nh×n qua kÝnh thiªn v¨n
phæ th«ng.
3.Sö dông kÝnh thiªn v¨n ®Ó quan s¸t çc hμnh tinh
Víi çc kÝnh thiªn v¨n vμ çc thiÕt bÞ phô trî hiÖn cã, chóng t«i cã thÓ
h−íng dÉn çc sinh viªn tiÕn hμnh quan s¸t vÒ çc hμnh tinh ®Ó chøng minh
çc tÝnh chÊt mμ çc em ®· ®−îc häc trong gi¸o tr×nh nh−: chuyÓn ®éng
cña çc hμnh tinh xung quanh MÆt Trêi; sù tù quay cña çc hμnh tinh;
chuyÓn ®éng cña çc vÖ tinh xung quanh hμnh tinh; chuyÓn ®éng biÓu kiÕn
cña çc hμnh tinh trªn nÒn sao; ®Æc ®iÓm cña çc hμnh tinh: pha Sao Kim,
Sao Thæ vμ hÖ thèng vμnh cña nã, çc cùc b¨ng cña Sao Ho¶, çc d¶i m©y
vμ çc ®Æc ®iÓm chi tiÕt trªn bÒ mÆt Sao Méc...
a.Sù thay ®æi pha cña Sao Kim
Quan s¸t pha vμ sù thay ®æi pha cña Sao Kim sÏ gióp sinh viªn chøng
minh b»ng quan s¸t: Sao Kim lμ mét hμnh tinh trong HÖ MÆt Trêi, quü ®¹o
chuyÓn ®éng cña Sao Kim n»m trong quü ®¹o cña Tr¸i §Êt. Çc kÝnh ph¶n
quang vμ chiÕt quang cña chóng t«i hiÖn cã ®Òu cã thÓ thùc hiÖn çc quan
s¸t rÊt tèt pha vμ sù thay ®æi pha cña sao Kim. Sinh viªn cã thÓ trùc tiÕp
quan s¸t qua kÝnh thiªn v¨n vμ sau ®ã ghi l¹i çc ®Æc ®Øªm pha quan s¸t
®−îc. HoÆc, v× sao Kim rÊt s¸ng, chóng t«i cã thÓ chôp ¶nh b»ng çc film
¶nh b×nh th−êng qua kÝnh thiªn v¨n råi cho çc em ph©n tÝch çc bøc ¶nh
®ã. Quan s¸t vμ chôp ¶nh sao Kim sÏ thÊy çc pha cña sao Kim thay ®æi
còng gièng nh− sù thay ®æi pha cña MÆt tr¨ng.Qua çc kiÕn thøc ®· häc,
sinh viªn cã thÓ suy ra tÝnh chÊt chuyÓn ®éng cña sao Kim tõ quan s¸t.
Ch¼ng h¹n, tõ quan s¸t, çc em sinh viªn sÏ thÊy ®õ¬ng kÝnh ¶nh biÓu kiÕn
cña pha cμng khuyÕt sÏ lín h¬n ®−êng kÝnh biÓu kiÕn cña pha Ýt khuyÕt
h¬n. Nh− vËy çc em cã thÓ kÕt luËn: pha cμng khuyÕt th× Sao Kim cμng
gÇn Tr¸i §Êt . Råi tõ çc pha quan s¸t ®−îc, sinh viªn còng cã thÓ nhËn
biÕt ®−îc khi nμo Sao Kim ®ang tiÕn gÇn vÒ Tr¸i §Êt , khi nμo ®i xa Tr¸i
§Êt...
Sù thay ®æi pha cña Sao Kim (bªn tr¸i). Pha cña Sao Thuû (bªn ph¶i)
b.Quan s¸t sù chuyÓn ®éng cña çc vÖ tinh xung quanh hμnh tinh:
§Ó chøng minh b»ng quan s¸t mét sè hμnh tinh trong HÖ MÆt Trêi cã çc
vÖ tinh quay xung quanh, chóng t«i chän hai ®èi t−îng lμ Méc Tinh vμ Thæ
Tinh. Lý do bëi v×: Thø nhÊt, ®©y lμ hai hμnh tinh lín ®iÓn h×nh víi nhiÒu
vÖ tinh. Thø hai, do thiÕt bÞ cña chóng t«i chØ cã thÓ cho phÐp quan s¸t râ
çc vÖ tinh cña hai hμnh tinh nμy.
§Ó quan s¸t râ çc vÖ tinh cña hai hμnh tinh nμy , ®èi víi çc kÝnh chiÕt
quang, chóng t«i sö dông ë ®é phãng ®¹i thÊp kho¶ng 40X ®Õn 60X. §Æc
biÖt ®èi víi kÝnh ph¶n quang 16”LX200, do thÞ tr−êng lín, ®é më tù do
lín, chóng t«i cã thÓ ®Ó ë ®é phãng ®¹i cao h¬n (kho¶ng 100X ®Õn 160X)
®Ó cho kÕt qu¶ quan s¸t tèt.
Sao Méc vμ çc vÖ tinh Io, Ganymede, Europe, Callisto
§èi víi sao Méc, 4 vÖ tinh Io, Ganymede, Europe, Callisto ®Òu rÊt s¸ng.
Trong ®ã, riªng vÖ tinh Io cã cÊp sao +4.8 cã thÓ quan s¸t b»ng m¾t th−êng
trong ®iÒu kiÖn quan s¸t cùc tèt. Trong kÝnh thiªn v¨n, çc vÖ tinh nμy tËp
trung trªn mét d¶i dμi. §Ó gióp sinh viªn nhËn thÊy ®−îc chuyÓn ®éng cña
chóng xung quanh Sao Méc, chóng t«i cho quan s¸t trong nh÷ng kho¶ng
thêi gian çch nhau vμi giê. Do chu kú chuyÓn ®éng cña çc vÖ tinh nμy
xung quanh sao Méc lμ rÊt nhanh nªn hoμn toμn cã thÓ nhËn thÊy râ sù
thay ®æi vÞ trÝ t−¬ng ®èi so víi Sao Méc sau kho¶ng thêi gian lμ vμi giê. §Ó
chÝnh x¸c h¬n, chóng t«i cã thÓ chôp ¶nh vÞ trÝ cña çc vÖ tinh sau nh÷ng
kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh qua kÝnh ph¶n quang 16”LX200 víi CCD ST-
7. H×nh ¶nh sÏ hiÓn thÞ trªn m¸y tÝnh vμ sinh viªn cã thÓ dÔ dμng nhËn thÊy
sù thay ®æi t−¬ng ®èi vÒ vÞ trÝ gi÷a çc vÖ tinh cña sao Méc.
Sao Thæ vμ çc vÖ tinh cña nã
§èi víi Sao Thæ, vÖ tinh cã thÓ quan s¸t râ trong kÝnh thiªn v¨n chiÕt
quang phæ th«ng lμ Titan. Cßn nÕu quan s¸t qua kÝnh ph¶n quang
16”LX200 cã thÓ quan s¸t râ çc vÖ tinh Tiatn, Dione, Enceladus,Tethys,
Rhea. Còng ¸p dông t−¬ng tù ph−¬ng ph¸p ®èi víi Sao Méc, sinh viªn cã
thÓ thÊy râ sù thay ®æi vÞ trÝ t−¬ng ®èi cña çc vÖ tinh nμy ®èi víi Sao Thæ.
ChØ kh¸c r»ng, sù thay ®æi nμy nhá h¬n nhiÒu so víi tr−êng hîp çc vÖ tinh
cña Sao Méc do chu kú quay quanh Sao Thæ cña çc vÖ tinh nμy dμi h¬n.
Diameter Visual Distance Orbital Inc.
Satellite (km) magnitude (km) period (days) Ecc. (degrees)
JUPITER
Metis 43 17.5 128,000 0.3 0.001 0.0
Adrastea 16 18.7 129,000 0.3 0.002 0.1
Amalthea 167 14.1 181,400 0.5 0.003 0.4
Thebe 99 16.0 221,900 0.7 0.018 1.1
Io 3,643 5.0 421,800 1.8 0.004 0.0
Europa 3,122 5.3 671,100 3.6 0.009 0.5
Ganymede 5,262 4.6 1,070,400 7.2 0.001 0.2
Callisto 4,821 5.7 1,882,700 16.7 0.007 0.2
Themisto 8 21.0 7,284,000 130.0 0.243 43.3
Leda 20 19.5 11,165,000 240.9 0.164 27.4
Himalia 170 14.6 11,461,000 250.6 0.162 27.5
Lysithea 36 18.3 11,717,000 259.2 0.112 28.3
Elara 86 16.3 11,741,000 259.6 0.217 26.6
S/2000 J11 4 22.4 12,560,000 287.0 0.248 28.3
S/2003 J12 1 23.9 15,912,000 489.5 0.606 151.9
Carpo 3 23.2 16,989,000 456.1 0.430 51.4
Euporie 4 23.1 19,304,000 550.7 0.143 145.8
S/2003 J3 2 23.8 20,221,000 583.9 0.197 147.6
S/2003 J18 2 23.4 20,514,000 596.6 0.012 146.1
Orthosie 4 23.1 20,720,000 622.6 0.281 145.9
Euanthe 6 22.8 20,797,000 620.5 0.232 148.9
Harpalyke 4 22.2 20,858,000 623.3 0.227 148.6
Praxidike 7 21.2 20,907,000 625.4 0.231 149.0
Thyone 8 22.3 20,939,000 627.2 0.229 148.5
S/2003 J16 2 23.3 20,963,000 616.4 0.224 148.5
Iocaste 5 21.8 21,061,000 631.5 0.216 149.4
Mneme 2 23.3 21,069,000 620.0 0.227 148.6
Hermippe 8 22.1 21,131,000 633.9 0.210 150.7
Thelxinoe 2 23.5 21,162,000 628.1 0.221 151.4
Helike 4 22.6 21,263,000 634.8 0.156 154.8
Ananke 28 18.8 21,276,000 629.8 0.244 148.9
S/2003 J15 2 23.5 22,627,000 689.8 0.192 146.5
Eurydome 6 22.7 22,865,000 717.3 0.276 150.3
Arche 3 22.8 22,931,000 723.9 0.259 165
S/2003 J17 2 23.4 23,001,000 714.5 0.238 164.9
Pasithee 4 23.2 23,004,000 719.4 0.268 165.1
S/2003 J10 2 23.6 23,042,000 716.2 0.430 165.1
Chaldene 4 22.5 23,100,000 723.7 0.252 165.2
Isonoe 4 22.5 23,155,000 726.2 0.247 165.3
Erinome 3 22.8 23,196,000 728.5 0.267 164.9
Kale 4 23.0 23,217,000 729.5 0.260 165.0
Aitne 6 22.7 23,229,000 730.2 0.264 165.1
Taygete 5 21.9 23,280,000 732.4 0.253 165.3
S/2003 J9 1 23.7 23,384,000 733.3 0.263 165.1
Carme 46 17.6 23,404,000 734.2 0.253 164.9
Sponde 4 23.0 23,487,000 748.3 0.312 151.0
Megaclite 5 21.7 23,493,000 752.9 0.420 152.7
S/2003 J5 4 22.4 23,495,000 738.7 0.210 165.2
S/2003 J19 2 23.7 23,533,000 740.4 0.256 165.2
S/2003 J23 2 23.6 23,563,000 732.4 0.271 146.3
Kalyke 5 21.8 23,566,000 743.0 0.246 165.2
S/2003 J14 2 23.6 23,614,000 779.2 0.344 144.5
Pasiphae 60 17.0 23,624,000 743.6 0.409 151.4
Eukelade 4 22.6 23,661,000 781.6 0.345 163.4
S/2003 J4 2 23.0 23,930,000 755.2 0.362 149.6
Sinope 38 18.1 23,939,000 758.9 0.250 158.1
Hegemone 3 23.2 23,947,000 739.6 0.328 155.2
Aoede 4 22.5 23,981,000 761.5 0.432 158.3
Kallichore 2 23.7 24,043,000 764.7 0.264 165.5
Autonoe 8 22.0 24,046,000 761 0.317 152.4
Callirrhoe 9 20.7 24,103,000 758.8 0.283 147.2
Cyllene 2 23.2 24,349,000 751.9 0.319 149.3
S/2003 J2 2 23.2 29,541,000 982.5 0.380 151.8
SATURN
Pan 20 19.4 133,600 0.6 0.000 0.0
Atlas 32 19.0 137,700 0.6 0.001 0.0
Prometheus 100 15.8 139,400 0.6 0.002 0.0
S/2004 S4 5 23 140,200 0.6 0.000 0.0
S/2004 S6 5 23 140,800 0.6 0.008 0.0
S/2004 S3 5 23 141,100 0.6 0.004 0.0
Pandora 84 16.4 141,700 0.6 0.004 0.1
Epimetheus 119 15.6 151,400 0.7 0.010 0.4
Janus 178 14.4 151,500 0.7 0.007 0.2
Mimas 397 12.8 185,600 0.9 0.021 1.6
Methone 3 23 194,300 1.0 0.001 0.0
Pallene 4 23 212,300 1.1 0.004 0.2
Enceladus 499 11.8 238,100 1.4 0.000 0.0
Calypso 19 18.7 294,700 1.9 0.001 1.5
Telesto 24 18.5 294,700 1.9 0.001 1.2
Tethys 1,060 10.2 294,700 1.9 0.000 0.2
Dione 1,118 10.4 377,400 2.7 0.000 0.0
Helene 32 18.4 377,400 2.7 0.000 0.2
Polydeuces 4 23.0 377,400 2.7 0.018 0.2
Rhea 1,528 9.6 527,100 4.5 0.001 0.3
Titan 5,150 8.4 1,221,900 16.0 0.029 1.6
Hyperion 283 14.4 1,464,100 21.3 0.018 0.6
Iapetus 1,436 11.0 3,560,800 79.3 0.028 7.6
Kiviuq 14 22.0 11,365,000 449.2 0.334 46.1
Ijiraq 10 22.6 11,442,000 451.5 0.322 46.7
Phoebe 220 16.4 12,944,300 548.2 0.164 174.8
Paaliaq 19 21.3 15,198,000 686.9 0.363 45.1
Skathi 6 23.6 15,641,000 728.2 0.269 152.6
Albiorix 26 20.5 16,394,000 783.5 0.479 34.0
S/2004 S11 6 24.1 16,950,000 822 0.336 41.0
Erriapo 9 23.0 17,604,000 871.2 0.474 34.5
Siarnaq 32 20.1 18,195,000 895.6 0.296 45.5
Tarvos 13 22.1 18,239,000 926.1 0.536 33.5
S/2004 S13 6 24.5 18,450,000 906 0.273 167.4
S/2004 S17 4 25.2 18,600,000 986 0.259 166.6
Mundilfari 6 23.8 18,722,000 951.6 0.208 167.5
S/2004 S15 6 24.2 18,750,000 1,008 0.18 156.9
Narvi 8 24.0 19,140,800 988.6 0.325 135.8
S/2004 S10 6 24.4 19,350,000 1,026 0.241 167.0
Suttungr 6 23.9 19,465,000 1,016.5 0.114 175.8
S/2004 S12 5 24.8 19,650,000 1,048 0.401 164.0
S/2004 S18 7 23.8 19,650,000 1,052 0.795 147.4
S/2004 S9 5 24.7 19,800,000 1,077 0.235 157.6
S/2004 S7 6 24.5 19,800,000 1,103 0.58 165.1
S/2004 S14 6 24.4 19,950,000 1,081 0.292 162.7
Thrymr 6 23.9 20,219,000 1,091.8 0.485 175.8
S/2004 S16 4 25.0 22,200,000 1,271 0.135 163.0
S/2004 S8 6 24.6 22,200,000 1,355 0.213 168.0
Ymir 16 21.7 23,300,000 1,315.3 0.334 173.1

URANUS
Cordelia 40 23.6 49800 0.4 0.000 0.1
Ophelia 23 23.3 53800 0.4 0.01 0.1
Bianca 51 22.5 59200 0.4 0.001 0.2
Cressida 80 21.6 61800 0.5 0.000 0.0
Desdemona 64 22.0 62700 0.5 0.000 0.1
Juliet 94 21.1 64400 0.5 0.001 0.1
Portia 135 20.4 66100 0.5 0.000 0.1
Rosalind 72 21.8 69900 0.6 0.000 0.3
S/2003 U2 10 26.0 74800 0.6 0.000 0.0
Belinda 81 21.5 75300 0.6 0.000 0.0
S/1986 U10 40 23.6 76400 0.6 0.000 0.0
Puck 162 19.8 86000 0.8 0.000 0.3
S/2003 U1 10 26.0 97734 0.9 0.000 0.0
Miranda 472 15.8 129900 1.4 0.001 4.3
Ariel 1158 13.7 190900 2.5 0.001 0.0
Umbriel 1169 14.5 266000 4.1 0.004 0.1
Titania 1578 13.5 436300 8.7 0.001 0.1
Oberon 1523 13.7 583500 13.5 0.001 0.1
S/2001 U3 12 25.0 4281000 266.6 0.143 147.6
Caliban 89 22.4 7231000 579.5 0.159 140.9
Stephano 20 24.1 8004000 677.4 0.23 144.1
Trinculo 10 25.4 8578000 759.0 0.208 167.0
Sycorax 190 20.8 12179000 1288.3 0.522 159.4
S/2003 U3 11 25.2 14688700 1694.8 0.783 50.7
Prospero 30 20.8 16243000 1977.3 0.443 152.0
Setebos 30 23.3 17501000 2234.8 0.584 158.2
S/2001 U2 12 25.1 21000000 2823.4 0.426 167.3

NEPTUNE
Naiad 58 24.6 48200 0.3 0.000 4.7
Thalassa 80 23.9 50100 0.3 0.000 0.2
Despina 148 22.5 52500 0.3 0.000 0.1
Galatea 158 22.4 62000 0.4 0.000 0.1
Larissa 192 22.0 73500 0.6 0.001 0.2
Proteus 416 20.3 117600 1.1 0.000 0.0
Triton 2707 13.5 354800 5.9 0.000 156.8
Nereid 340 19.7 5513400 360.1 0.751 7.2
S/2002 N1 54 24.2 16600000 1874.4 0.43 114.9
S/2002 N2 31 25.4 22300000 2914.7 0.27 50.4
S/2002 N3 37 25.0 23500000 3116.7 0.36 35.9
S/2003 N1 36 25.1 47600000 9708.3 0.49 125.1
S/2002 N4 43 24.7 48600000 9412.5 0.39 137.4
PLUTO
Charon 1186 17.3 19410 6.4 0.000 99.1
c.Quan s¸t chuyÓn ®éng tù quay cña çc hμnh tinh

§Ó gióp sinh viªn quan s¸t ®−îc chuyÓn ®éng tù quay cña çc hμnh
tinh. Chóng t«i chän hai ®èi t−îng quan s¸t lμ Sao Méc vμ Sao Háa. Bëi v×
®©y lμ hai hμnh tinh cã chu kú tù quay t−¬ng ®èi nhanh ( Sao Méc:9h50m ë
xÝch ®¹o, 9h56m ë vïng cùc; Sao Ho¶:24h37m23s). Vμ h¬n n÷a, çc ®Æc
®iÓm bÒ mÆt cña hai hμnh tinh nμy cã thÓ quan s¸t ®−îc víi thiÕt bÞ mμ
chóng t«i hiÖn cã. Mét ®iÒu n÷a trong viÖc quan s¸t chuyÓn ®éng tù quay
cña çc hμnh tinh lμ chóng t«i sö dông kÝnh ph¶n x¹ 16”LX200. §èi víi ¸c
kÝnh chiÕt quang hiÖn cã kh«ng cho phÐp quan s¸t râ vμ chi tiÕt çc ®Æc
®iÓm bÒ mÆt cña çc hμnh tinh.
Tr−íc khi ®Ó kÝnh 16”LX200 h−íng vμo Sao Méc hä¨c Sao Ho¶, chóng
t«i thùc hiÖn c«ng viÖc chuÈn kÝnh, nhËp çc sè liÖu cÇn thiÕt ®Ó kÝnh
h−íng chÝnh x¸c vμo thiªn thÓ, b¸m theo nhËt ®éng trong suèt qu¸ tr×nh
quan s¸t khi thùc hiÖn çc lÖnh quan s¸t cô thÓ. V× khi quan s¸t ®Æc diÓm
bÒ mÆt cña çc hμnh tinh, chóng t«i sö dông nh÷ng ®é phãng ®¹i lín trªn
350X. Do ®ã, c«ng viÖc chuÈn kÝnh ban ®Çu lμ b¾t buéc vμ cÇn thiÕt ®Ó
h×nh ¶nh çc hμnh tinh lu«n trong thÞ tr−êng cña kÝnh.
Ngoμi ra, ®Ó lμm næi bËt çc ®Æc ®iÓm bÒ mÆt chÝnh cÇn quan t©m.
Chóng t«i sö dông çc filter läc ®Ó lo¹i trõ nh÷ng b−íc sãng kh«ng cÇn
thiÕt.
- Quan s¸t chuyÓn ®éng tù quay cña Sao Méc: Sao Méc lμ hμnh tinh lín
nhÊt trong HÖ MÆt Trêi, ®−êng kÝnh gãc biÓu kiÕn cña hμnh tinh nμy trªn
bÇu trêi kh¸ lín (kho¶ng 32”, cùc ®¹i lμ 49”8). Sö dông çc kÝnh chiÕt
quang ®−êng kÝnh vËt kÝnh tõ 60mm ®Õn 120mm chØ cã thÓ quan s¸t ®−îc
hai d¶i m©y sÉm mμu ch¹y song song trªn bÒ mÆt hμnh tinh nμy. Quan s¸t
víi kÝnh 16”LX200 víi çc filter läc cÇn thiÕt vμ ë ®é phãng ®¹i kho¶ng
trªn 400X, çc chi tiÕt cÇn quan t©m trªn bÒ mÆt Sao Méc ®−îc hiÖn râ: çc
d¶i m©y,vïng xo¸y s¸ng tèi, vÕt ®á lín vμ çc m¾t b·o h×nh oval kh¸c...
Ch¼ng h¹n, ®Ó quan s¸t vÕt ®á lín, chóng t«i sö dông çc filter läc xanh. Sö
dông çc filter läc ®á ®Ó quan s¸t çc ®−êng viÒn ë d¶i m©y gÇn vïng xÝch
®¹o b¸n cÇu B¾c cña Sao Méc...
§Ó gióp sinh viªn nhËn thÊy sù tù quay cña sao Méc, chóng t«i chän
mét ®Æc ®iÓm bÒ mÆt næi bËt trªn hμnh tinh nμy. VÕt ®á lín ®−îc chän v×
hÇu nh− Ýt thay ®æi, kÝch th−íc lín, mμu s¾c næi bËt vμ quan s¸t dÔ dμng.
§©y lμ mét m¾t b·o khæng lå n»m ë phÝa Nam b¸n cÇu cña Sao Méc bÞ
kÑp gi÷a hai luång khÝ chuyÓn ®éng ng−îc chiÒu nhau. Do vËy, vÕt ®á nμy
®· tån t¹i hμng tr¨m n¨m nay. KÝch th−íc cña nã cã thÓ chøa lät 3 lÇn Tr¸i
§Êt.
Chän thêi gian vÕt ®á lín b¾t bÇu xuÊt hiÖn trªn bÒ mÆt Sao Méc theo
chiÒu tù quay cña hμnh tinh nμy. Khi ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn kh¸ râ cã thÓ cho
sinh viªn tiÕn hμnh quan s¸t. Cø sau kho¶ng thêi gian 45 phót hoÆc 1 giê
®ång hå, sinh viªn cã thÓ ghi l¹i vÞ trÝ cña vÕt ®á lín. Sau kho¶ng thêi gian
kho¶ng 3 giê sÏ nhËn thÊy vÕt ®á lín ®· di chuyÓn mét ®o¹n kh¸ dμi trªn
bÒ mÆt Sao Méc. §iÒu ®ã chøng tá Sao Méc ®ang tù quay kh¸ nhanh.
§Ó sinh viªn dÔ dμng nhËn biÕt râ h¬n vÒ sù thay ®æi vÞ trÝ cña vÕt ®á
lín, chóng t«i cã thÓ tiÕn hμnh chôp ¶nh qua CCD. So s¸nh nh÷ng bøc ¶nh
chôp ®−îc ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau sÏ cho thÊy mét çch râ rμng
chuyÓn ®éng tù quay cña Sao Méc.
- Quan s¸t chuyÓn ®éng tù quay cña Sao Ho¶: Çc thao t¸c quan s¸t
Sao Ho¶ còng t−¬ng tù nh− ®· ¸p dông víi Sao Méc. Nh−ng ®èi víi Sao
Ho¶, çc ®Æc ®iÓm chuyÓn ®éng tù quay cña hμnh tinh nμy khã nhËn biÕt
h¬n nhiÒu. §−êng kÝnh biÓu kiÕn cña Sao Ho¶ nhá h¬n nhiÒu (trung b×nh
kho¶ng 13” ®Õn 24”, cùc ®¹i lμ 26”.0). §èi víi kÝnh 16”LX200, trong ®iÒu
kiÖn quan s¸t ë Hμ Néi, çc ®Æc ®iÓm bÒ mÆt cña Sao Ho¶ hiÖn ra kh«ng
râ l¾m. §iÒu duy nhÊt chóng ta cã thÓ nhËn ra qua kÝnh 16”LX200, ë ®é
phãng ®¹i trªn 400X, lμ çc vïng s¸ng tèi lê mê n»m xen kÏ trªn bÒ mÆt
hμnh tinh ®á cïng víi cùc b¨ng mμu tr¾ng cña nã. H¬n n÷a, trªn sao Ho¶
th−êng xuyªn x¶y ra çc c¬n b·o bôi lín lμm cho quan s¸t çc ®Æc ®iÓm bÒ
mÆt tõ kÝnh thiªn v¨n gi¶m ®i râ rÖt. V× vËy chóng t«i kh«ng t×m ®−îc mét
®Æc ®iÓm ®Þa h×nh cô thÓ râ rμng nμo trªn bÒ mÆt sao Ho¶ ®Ó lμm “mèc”,
ngo¹i trõ çc vïng s¸ng tèi lê mê ph©n bè trªn kh¾p bÒ mÆt hμnh tinh nμy.
Lý do thø hai khiÕn quan s¸t sù tù quay cña Sao Ho¶ khã nhËn biÕt h¬n so
víi Sao Méc lμ chu kú tù quay cña Sao Ho¶ dμi h¬n so víi Sao Méc.
§èi víi Sao Ho¶, v× çc lý do trªn, chóng t«i tiÕn hμnh ®ång thêi c¶
viÖc quan s¸t vμ chôp ¶nh . Trong kho¶ng thêi gian tõ 4 ®Õn 5 giêi ®ång hå,
sinh viªn cã thÓ thÊy râ sù di chuyÓn cña çc vïng s¸ng tèi vμ tõ ®ã rót ra
kÕt luËn vÒ chuyÓn ®éng tù quay cña Sao Ho¶.
d.Quan s¸t chuyÓn ®éng biÓu kiÕn cña çc hμnh tinh trªn nÒn sao
Do sù thay ®æi vÞ trÝ vμ kho¶ng çch t−¬ng ®èi cña TrÊi §Êt so víi çc
hμnh tinh mμ vÞ trÝ biÓu kiÕn cña çc hμnh tinh lu«n thay ®æi so víi nÒn
sao. B»ng m¾t th−êng vμ quan s¸t trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, chóng ta
cã thÓ thÊy râ sù thay ®æi nμy. Tuy nhiªn, ®Ó gióp sinh viªn c¶m nhËn râ
h¬n vμ còng lμ ®Ó tiÕt kiÖm thêi gian, chóng t«i cã thÓ cho çc em tiÕn
hμnh quan s¸t qua kÝnh thiªn v¨n. §èi víi 5 hμnh tinh cã thÓ quan s¸t b»ng
m¾t th−êng ( Thuû, Kim, Ho¶, Méc, Thæ), sinh viªn cã thÓ quan s¸t vμ ghi
chÐp kÕt qu¶ víi çc kÝnh chiÕt quang phæ th«ng. Cßn ®èi víi çc hμnh
tinh cßn l¹i ( Thiªn V−¬ng Tinh, H¶i V−¬ng Tinh vμ Diªm V−¬ng Tinh),
chóng t«i sÏ tiÕn hμnh chôp ¶nh qua CCD ST-7 víi kÝnh 16”LX200. V× ®é
s¸ng biÓu kiÕn cña nh÷ng hμnh tinh nμy t−¬ng ®èi bÐ. H¬n n÷a, do ë xa
MÆt Trêi ( trung b×nh: Thiªn V−¬ng Tinh: 19,22AU, H¶iV−¬ng Tinh:
30,11AU, Diªm V−¬ng Tinh:39,44 AU) nªn sù thay ®æi nμy lμ rÊt nhá. V×
vËy, chôp ¶nh qua CCD trong nhiÒu ngμy sÏ thÊy râ sù thay ®æi vÞ trÝ biÓu
kiÕn cña chóng so víi çc sao nÒn.
e.Quan s¸t ®Æc ®iÓm cña çc hμnh tinh vμ hμnh tinh xa MÆt Trêi.
- Quan s¸t ®Æc ®iÓm bÒ mÆt cña çc hμnh tinh: §Ó gióp sinh viªn quan
s¸t ®Æc ®iÓm bÒ mÆt cña çc hμnh tinh, chóng t«Ø sö dông kÝnh ph¶n quang
16”LX200. Nãi chung, víi thiÕt bÞ hiÖn cã, chóng t«i chØ cã thÓ quan s¸t
mét sè ®Æc ®iÓm bÒ mÆt ®iÓn h×nh cña Ho¶ Tinh, Méc Tinh vμ Thæ Tinh.
§èi víi Kim Tinh, mÆc dï kh¸ gÇn Tr¸i §Êt (çch MÆt Trêi kho¶ng
0,7233 AU) vμ ®−êng kÝnh biÓu kiÕn kh¸ lín ( trung b×nh biÕn thiªn tõ 10”
®Õn 60”, cùc ®¹i lμ 66,”6). Do bÒ mÆt Sao Kim ®−îc phñ mét líp khÝ quyÓn
dμy ®Æc, ph¶n x¹ 75% ¸nh s¸ng cña MÆt Trêi. Cho dï xuÊt hiÖn trong
kÝnh thiªn v¨n rÊt s¸ng vμ rÊt lín nh−ng chóng ta vÉn kh«ng thÓ nhËn biÕt
®−îc bÊt cø mét ®Æc ®iÓm bÒ mÆt nμo cña Sao Kim, ngo¹i trõ çc pha s¸ng.
Víi Sao Thuû còng thÕ, tuy bÒ mÆt Sao Thuû kh«ng cã khÝ quyÓn c¶n trë
çc quan s¸t bÒ mÆt, nh−ng sao Thuû rÊt nhá ( ®−êng kÝnh biÓu kiÕn cùc
®¹i 12”9) v× ë gÇn MÆt Trêi nhÊt (0,38AU), nªn thiÕt bÞ cña chóng t«i
kh«ng cho phÐp ph©n gi¶i ®−îc çc ®Æc ®iÓm bÒ mÆt cña Sao Thuû. §iÒu
duy nhÊt cã thÓ quan s¸t Thuû Tinh lμ çc pha cña nã. TÊt nhiªn, nhá h¬n
nhiÒu so víi Kim Tinh.
§èi víi Ho¶ Tinh, nh− ®· tr×nh bμy ë trªn, quan s¸t qua kÝnh ph¶n
quang 16”LX200, sinh viªn cã thÓ nhËn thÊy trªn nh÷ng vïng s¸ng tèi
ph©n bè trªn bÒ mÆt Ho¶ Tinh. Ngoμi ra, khi çc b¸n cÇu cña hμnh tinh ®á
ë thêi ®iÓm mïa ®«ng, sinh viªn cã thÓ quan s¸t thÊy çc mò cùc mμu tr¾ng
ph©n bè ë vïng cùc cña hμnh tinh nμy. H¬n n÷a, chóng t«i cã thÓ chôp ¶nh
qua CCD ST-7 vμo çc thêi gian kh¸c nhau ®Ó cho sinh viªn thÊy sù thay
®æi kÝch th−íc vμ h×nh d¹ng cña çc mò cùc theo mïa trªn Sao Ho¶. §Æc
biÖt, khi trªn Sao Ho¶ cã nh÷ng c¬n b·o bôi lín, kÝnh 16”LX200 cã thÓ
ghi nhËn ®−îc b»ng viÖc so s¸nh sù thay ®æi cña cïng mét vïng s¸ng, tèi
trªn Sao Ho¶ ë thêi ®iÓm x¶y ra b·o bôi vμ çc thêi ®iÓm tr−íc ®ã.
Hμnh tinh cã thÓ cho phÐp quan s¸t chi tiÕt nhÊt çc ®Æc ®iÓm bÒ mÆt
cña nã chÝnh lμ Méc Tinh. Còng ®· tr×nh bμy ë trªn, víi sù hç trî cña
nh÷ng filter läc chuyªn dông , quan s¸t vμ chôp ¶nh qua kÝnh 16”LX200 ,
chóng t«i cã thÓ chØ cho sinh viªn thÊy rÊt nhiÒu çc ®Æc ®iÓm bÒ mÆt ®Æc
tr−ng cña hμnh tinh nμy nh−: cÊu tróc vμ ®Æc ®iÓm s¸ng tèi cña çc d¶i m©y
trªn bÒ mÆt Méc Tinh, çc cÊu tróc xo¸y, çc m¾t b·o oval , vÕt ®á lín,
h×nh d¹ng oval cña Sao Méc...
- Sao Thæ vμ hÖ thèng vμnh cña nã: §èi víi sinh viªn, hμnh tinh ®Ñp
nhÊt vμ duyªn d¸ng nhÊt ®−îc häc trong gi¸o tr×nh ®ã lμ Sao Thæ. Víi hÖ
thèng vμnh xung quanh, Sao Thæ thËt lμ næi bËt. Çc kÝnh khóc x¹ vμ ph¶n
x¹ cña chóng t«i ®Òu cho phÐp sinh viªn cã thÓ quan s¸t rÊt râ vμnh cña
sao Thæ. Riªng víi kÝnh ph¶n x¹ 16”LX200, cã thÓ quan s¸t chi tiÕt h¬n hÖ
thèng vμnh cña Sao Thæ gåm çc vμnh nhá h¬n nh−: vμnh A, B, vμnh tèi
ph©n chia Cassini, thËm chÝ trong ®iÒu kiÖn quan s¸t tèt cã thÓ ghi nhËn
®−îc vμnh tèi F n»m r×a vμnh A khi ®Ó ë ®é phãng ®¹i trªn 500X.
Thêi gian tõ hai n¨m tr−íc ®Õn nay, hÖ thèng vμnh cña Sao thæ nghiªng
mét gãc kh¸ lín nÕu quan s¸t tõ Tr¸i §Êt. §©y lμ mét c¬ héi tèt gióp sinh
viªn t×m hiÓu vÒ cÊu tróc vμnh cña Sao Thæ. HÖ thèng vμnh cña Sao Thæ
nghiªng nh÷ng gãc kh¸c nhau theo thêi gian khi quan s¸t tõ Tr¸i §Êt. V×
vËy,chóng t«i còng cã thÓ chôp ¶nh Sao Thæ qua kÝnh chiÕt quang vμ
ph¶n quang vμo çc n¨m kh¸c nhau lμm t− liÖu ®Ó cho sinh viªn thÊy sù
thay ®æi ®é nghiªng cña vμnh Sao Thæ quan s¸t tõ Tr¸i §Êt the¬ th¬×
gian.
Ngoμi hÖ thèng vμnh cña Sao Thæ, víi kÝnh 16”LX200, sinh viªn cã thÓ
quan s¸t mét vμi d¶i m©y vμ çc vïng s¸ng tèi trªn bÒ mÆt Sao Thæ. §ång
thêi, còng nh− Sao Méc, sinh viªn dÔ dμng nhËn thÊy Sao Thæ kh«ng ph¶i
lμ h×nh cÇu mμ cã h×nh oval.
- Quan s¸t çc hμnh tinh xa MÆt Trêi (Thiªn V−¬ng Tinh, H¶i V−¬ng
Tinh, Diªm V−¬ng Tinh): §Ó quan s¸t çc hμnh tinh nμy chóng t«i sö dông
kÝnh ph¶n quang 16”LX200. Sau khi chuÈn kÝnh vμ nhËp çc sè liÖu cÇn
thiÕt, kÝnh sÏ tù ®éng h−íng ®Õn hμnh tinh cÇn quan s¸t trong th− viÖn
phÇn mÒm ®· ®−îc lËp tr×nh s½n. Kh¨ n¨ng cña kÝnh cã thÓ quan s¸t çc
hμnh tinh lín trong hÖ MÆt Trêi tõ Thuû Tinh ®Õn Diªm V−¬ng Tinh.
Thiªn V−¬ng Tinh vμ 5 vÖ tinh cña nã lμ: (tõ tr¸i qua ph¶i) Titania,
Miranda (phÝa d−íi hμnh tinh),Ariel, Umbriel vμ Oberon. ¶nh chôp bëi
nhμ thiªn v¨n Ed Grafton ë Houston, Texas víi kÝnh thiªn v¨n
Schmidt-Cassegrain vμ SBIG ST-5 CCD ®ªm ngμy19/07/2002.
Do çc hμnh tinh xa MÆt Trêi nªn rÊt khã quan s¸t ®−îc çc ®Æc ®iÓm
bÒ mÆt cña çc hμnh tinh nμy. Trong kÝnh thiªn v¨n, çc hμnh tinh H¶i
V−ng vμ Thiªn V−¬ng nμy nh×n gièng nh− nh÷ng ®Üa s¸ng trßn mμu xanh.
Cßn Diªm V−¬ng Tinh chØ lμ mét ®iÓm s¸ng nhá yÕu ít. Do ®ã, çch tèt
nhÊt ®Ó nhËn biÕt chóng lμ chôp ¶nh. Víi CCD ST-7, cã thÓ cho phÐp chôp
®−îc çc hμnh tinh nμy trong nhiÒu ngμy liÒn t¹i mét khu vùc nhá cña bÇu
¶nh bªn tr¸i: Thiªn V−¬ng Tinh. ¶nh bªn ph¶i: H¶i V−¬ng Tinh
trêi mμ hμnh tinh ®ang cã mÆt, chóng ta cã thÓ nhËn biÕt ®−îc hμnh tinh ®ã
b»ng çch so s¸nh nh÷ng bøc ¶nh chôp qua CCD ®−îc l−u tr÷ trong m¸y
tÝnh. NÕu mét ng«i sao lμ hμnh tinh (ngo¹i trõ cã thÓ lμ tiÓu hμnh tinh, thiªn
th¹ch hoÆc çc vËt thÓ trong HÖ MÆt Trêi) th× vÞ trÝ cña ng«i sao lu«n dÞch
chuyÓn so víi nh÷ng sao nÒn.
Nh− vËy, qua çc bøc ¶nh chôp ®−îc qua kÝnh ph¶n quang 16”LX200
vμ CCD ST-7, sinh viªn cã thÓ ph©n tÝch ¶nh ®Ó nhËn biÕt çc hμnh tinh xa
MÆt Trêi.
4. Quan s¸t çc hiÖn t−îng hiÕm cã trong HÖ MÆt Trêi
a. NhËt thùc, nguyÖt thùc.
NhËt thùc nguyÖt thùc lμ nh−ng hiÖn t−îng th−êng xuyªn x¶y ra trong
n¨m. Nh−ng ®Ó x¶y ra ë mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh trªn Tr¸i §Êt th× còng ®−îc
gäi lμ hiÖn t−îng hiÕm cã. §èi víi n−íc ta, tÇn xu¸t xuÊt hiÖn hai hiÖn
t−îng trªn ë møc trung b×nh. Do ®ã, ®Ó kh«ng bá lì nh÷ng dÞp hiÕm hoi
nμy, §μi quan s¸t ®−îc trang bÞ nh÷ng thiÕt bÞ cÇn thiÕt võa ®Ó phôc vô môc
®Ých gi¶ng d¹y thiªn v¨n, võa ®Ó phôc vô çc môc ®Ých nghiªn cøu cô thÓ.
Ch¼ng h¹n: çc filter läc dïng ®Ó quan s¸t nhËt thùc, çc m¸y ¶nh dïng ®Ó
chôp ¶nh nhËt thùc, kÝnh thiªn v¨n giao thoa v« tuyÕn ®Ó quan s¸t MÆt
trêi... Trong ®ã, hÖ kÝnh giao thoai v« tuyÕn ®−îc gi¸o s− NguyÔn Quang
RiÖu vμ çc nhμ thiªn v¨n quèc tÕ l¾p ®Æt ë trung t©m thiªn v¨n v« tuyÕn
Nance, vμ ®· tÆng cho §μi thiªn v¨n khoa VËt Lý nh©n hiÖn t−îng nhËt
thùc toμn phÇn x¶y ra t¹i Phan ThiÕt ngμy 24/10/1995.
Mét sè bøc ¶nh nhËt thùc toμn phÇn ®· ®−îc çc nhμ thiªn v¨n ViÖt
Nam nh− Phan V¨n §ång, NguyÔn V¨n Nh· chôp rÊt thμnh c«ng vμ mang
l¹i nh÷ng t− liÖu quý cã gi¸ trÞ gi¸o dôc vμ khoa häc cao.
H×nh ¶nh
Ngoμi hiÖn t−îng nhËt thùc, víi çc kÝnh thiªn v¨n vμ dông cô chôp ¶nh
hiÖn cã, chóng t«i cã thÓ tiÕn hμnh chôp nh÷ng bøc ¶nh vÒ nguyÖt thùc
lμm t− liÖu phôc vô cho gi¶ng d¹y vμ phæ biÕn thiªn v¨n.
b. HiÖn t−îng che lÊp cña çc vÖ tinh trong HÖ MÆt Trêi: §©y lμ hiÖn
t−îng mμ çc vÖ tinh ®i ngang qua ®Üa çc hμnh tinh hoÆc bãng cña vÖ tinh
®æ bãng xuèng bÒ mÆt çc hμnh tinh. §©y còng lμ mét hiÖn t−îng ®Æc biÖt
vμ th−êng x¶y ra ®èi víi Sao Méc. §Ó gióp sinh viªn quan s¸t ®−îc hiÖn
t−îng nμy, chóng t«i sö dông kÝnh ph¶n quang 16”LX200 víi ®é phãng ®¹i
lín (trªn 400X) vμ filter läc nÕu cÇn thiÕt. HoÆc, cã thÓ tiÕn hμnh chôp ¶nh
®Ó lμm t− liÖu.
c. HiÖn t−îng Sao Kim, Sao Thuû ®i qua ®Üa MÆt Trêi: Sao Kim vμ Sao
Thuû lμ hai hμnh tinh cã quü ®¹o n»m trong quü ®¹o cña tr¸i §Êt. V× vËy,
khi MÆt Trêi, mét trong hai hμnh tinh vμ Tr¸i §Êt th¼ng hμng th× ë mét
khu vùc nhÊt ®Þnh trªn Tr¸i §Êt cã thÓ quan s¸t thÊy bãng cña çc hμnh
tinh trªn nÒn ®Üa s¸ng cña MÆt Trêi.. §©y lμ mét hiÖn t−îng t−¬ng ®èi hiÕm
.
Sau khi ®· ®−îc th«ng b¸o vÒ thêi gian, ®Þa ®iÓm diÔn ra hiÖn t−îng
trªn. Chóng t«i cã thÓ tæ chøc cho sinh viªn quan s¸t. §ång thêi tiÕn hμnh
c«ng viÖc chôp ¶nh ®Ó thu ®−îc nh÷ng t− liÖu phôc vô cho môc ®Ých gi¸o
dôc vμ khoa häc. Víi çc thiÕt bÞ hiÖn cã, chóng t«i cã thÓ lμm tèt c«ng
viÖc nμy.
HiÖn t−îng Sao Kim ®i qua ®Üa MÆt Trêi x¶y ra ngμy 08/06/2004. ¶nh
chôp bëi nhμ khoa häc Phan V¨n §ång cïng trî lý NguyÔn §øc Ph−êng (
Phßng Thiªn V¨n, Khoa VËt Lý, §H SP Hμ Néi)
c. Sao chæi: Sao chæi lμ mét hiÖn t−îng hiÕm cã. Ngoμi nh÷ng sao chæi
cã chu kú x¸c ®Þnh tr−íc, cã nh÷ng sao chæi míi ®−îc ph¸t hiÖn khi chóng
®ang tiÕn gÇn vÒ phÝa MÆt Trêi. Çc th«ng b¸o cô thÓ vÒ thêi gian, vÞ trÝ, ®é
s¸ng cña sao chæi ®−îc th«ng tin trªn internet hoÆc çc t¹p chÝ chuyªn
ngμnh. Do vËy, chóng t«i lu«n s½n sμng chuÈn bÞ çc kÝnh thiªn v¨n cÇn
thiÕt ®Ó tiÕn hμnh tæ chøc quan s¸t cho sinh viªn, còng nh− chôp ¶nh ®Ó
lμm t− liÖu phôc vô cho gi¶ng d¹y vμ nghiªn cøu.
Víi kÝnh khóc x¹, ph¶n x¹, CCD, m¸y ¶nh còng nh− çc thiÕt bÞ phô
trî kh¸c hiÖn cã, viÖc chôp ®−îc nh÷ng bøc ¶nh tèt vÒ sao chæi lμ hoμn
toμn cã thÓ lμm ®−îc.
c. Chôp ¶nh sù quay cña bÇu trêi sao do nhËt ®éng vμ m−a sao b¨ng:
- Chôp ¶nh sù quay cña bÇu trêi do nhËt ®éng: Víi çc èng kÝnh vμ m¸y
¶nh, chóng t«i cã thÓ cè ®Þnh m¸y ¶nh , h−íng vÒ phÝa sao b¾c cùc vμ më
èng kÝnh ph¬i film liªn tôc trong mét vμi giê d−íi bÇu trêi sao. Do bÇu
trêi Hμ Néi t−¬ng ®èi s¸ng vμ çc thiÕt bÞ cÇn thiÕt kh«ng qu¸ cång kÒnh ,
nªn cã thÓ mang vÒ nh÷ng vïng quª n¬i cã ®iÒu kiÖn thêi tiÕt quan s¸t lý
t−ëng ®Ó hoμn thμnh c«ng viÖc. Nh÷ng bøc ¶nh chôp ®−îc sÏ cung cÊp
nh÷ng t− liÖu phôc vô cho viÖc gi¶ng d¹y thiªn v¨n. Trong ®ã, çc sinh viªn
cã thÓ quan s¸t ®−îc hÖ qu¶ cña nhËt ®éng.
-M−a sao b¨ng: Trong n¨m th−êng cã vμi ®ît m−a sao b¨ng (Leonids,
Geminids...). Còng b»ng çc thiÕt bÞ ®¬n gi¶n t−¬ng tù nh− chôp ¶nh nhËt
®éng. H−íng èng kÝnh vÒ h−íng bÇu trêi x¶y ra m−a sao b¨ng. Më èng
kÝnh liªn tôc trong vμi giê ( chó ý thêi ®iÓm cùc ®¹i). Chóng t«i cã thÓ thu
®−îc nh÷ng bøc ¶nh vÒ sao b¨ng ®Ó lμm t− liÖu gi¶ng d¹y.
5. Quan s¸t nh÷ng thiªn thÓ xa x¨m trong vò trô ( Deep Sky Objects)
Quan s¸t çc thiªn thÓ xa x¨m trong vò trô sÏ gióp sinh viªn hiÓu biÕt
mét çch trùc quan h¬n vÒ nh÷ng hiÖn t−îng vËt lý thiªn v¨n. Nh÷ng ®èi
t−îng quan s¸t nμy n»m ngoμi HÖ MÆt Trêi vμ thËm chÝ thuéc lÜnh vùc
thiªn v¨n ngoμi thiªn hμ. Mét sè ®èi t−îng cã thÓ quan s¸t qua çc kÝnh
chiÕt quang hiÖn cã. PhÇn lín çc ®èi t−îng cßn l¹i chóng t«i thùc hiÖn çc
quan s¸t víi kÝnh ph¶n x¹ 16”LX200.
a.Quan s¸t çc ®¸m sao h×nh cÇu vμ çc ®¸m sao më ( quÇn tinh ph©n
t¸n): Quan s¸t nh÷ng ®èi t−îng nμy sÏ gióp sinh viªn hiÓu h¬n vÒ nh÷ng kÕt
tô hÊp dÉn trong D¶i Ng©n Hμ. Mét sè ®¸m sao h×nh cÇu nh− M4, M5,
M13, M22,... Vμ quÇn tinh nh− M6, M7, M45...cã thÓ quan s¸t b»ng m¾t
th−êng trong ®iÒu kiÖn quan s¸t tèt. Víi nh÷ng hÖ thèng sao nμy, chóng
t«i cã thÓ sö dông çc kÝnh chiÕt quang PRL-VIXEN (f/15), FS (f/6,8) ®Ó
sinh viªn quan s¸t. Víi çc quÇn tinh ph©n t¸n, sinh viªn cã thÓ quan s¸t
rÊt râ çc sao riªng lÎ trong quÇn sao. Thø nhÊt lμ nh÷ng quÇn tinh ®ã cã
®−êng kÝnh biÓu kiÕn lín, çc ng«i sao t−¬ng ®èi s¸ng, kho¶ng çch tõ
Tr¸i §Êt tíi quÇn tinh kh«ng qu¸ xa so víi çc ®èi t−îng DSO kh¸c. Ch¼ng
h¹n, víi M7 th× kho¶ng çch tíi chóng ta kho¶ng 0,7kly, ®−êng kÝnh biÓu
kiÕn lμ 80,0 arcmin. M7 chøa nh÷ng ng«i sao rÊt s¸ng mμu vμng cã cÊp
sao 5,6 thuéc lo¹i phæ gG8, hoÆc mét sao kh¸c cã cÊp sao 5,89 thuéc phæ
B6. M6 víi kho¶ng çch 2kly, ®−êng kÝnh biÓu kiÕn 25,0 arcmin, chøa
nh÷ng ng«i sao s¸ng cã cÊp sao 6,17 (thuéc lo¹i phæ K0-K3)...
Ng−êi ViÖt Nam chóng ta ai còng biÕt Tua Rua. §ã chÝnh lμ M45 trong
chßm sao Taurus ( Kim Ng−u). Ng−êi ph−¬ng T©y cßn gäi M45 b»ng çi
tªn Seven sisters xuÊt xø trong thÇn tho¹i . Qua kÝnh thiªn v¨n phæ th«ng ,
sinh viªn cã thÓ quan s¸t thÊy rÊt nhiÒu ng«i sao xanh s¸ng lÊp l¸nh ®ang
h×nh thμnh. Víi kÝnh 16”LX200, chôp ¶nh cã thÓ thÊy râ çc ®¸m m©y khÝ
nãng bao quanh nh÷ng ng«i sao trÎ.
Cßn ®èi víi çc ®¸m sao h×nh cÇu, quan s¸t qua kÝnh thiªn v¨n chiÕt
quang phæ th«ng, sinh viªn chØ cã thÓ thÊy mét vïng trßn nhá s¸ng lê mê
kh«ng thÓ ph©n gi¶i thμnh çc ngèi sao riªng lÎ. §Ó cã kÕt qu¶ quan s¸t tèt,
chóng t«i sö dông kÝnh ph¶n quang 16”LX200 ®Ó quan s¸t vμ chôp ¶nh
qua CCD. Qua ®ã sinh viªn cã thÓ quan s¸t chi tiÕt h¬n vμ tù ®¸nh gi¸ vÒ
cÊu tróc ®¸m sao h×nh cÇu liªn kÕt bëi lùc hÊp dÉn.
KÕt luËn: Sö dông kÝnh thiªn v¨n ®Ó quan s¸t çc ®¸m sao cÇu vμ çc
®¸m sao ph©n t¸n, sÏ gióp sinh viªn tiÕp thu vμ ®¸nh gi¸ mét çch kh¸ch
quan, sinh ®éng ¶nh h−ëng cña lùc hÊp dÉn ®Õn sù ph©n bè cña çc sao
trong thiªn hμ Ng©n Hμ cña chóng ta.
b.Quan s¸t tμn d− sao - çc tinh v©n lμ kÕt qu¶ cña nh÷ng vô næ sao.
Quan s¸t tμn d− nh÷ng vô næ sao sÏ gióp sinh viªn hiÓu râ h¬n vÒ
giai ®o¹n tiÕn ho¸ cuèi cïng cña sao. Víi kÝnh chiÕt quang, sinh viªn chØ
cã thÓ quan s¸t thÊy kh«ng râ rμng mét vμi tinh v©n hμnh tinh nh−
M57,...V× vËy, chóng t«i sö dông kÝnh ph¶n quang 16”LX200 ®Ó sinh viªn
quan s¸t. §Ó cã h×nh ¶nh chi tiÕt h¬n, chóng t«i cã thÓ tiÕn hμnh chôp ¶nh
çc tinh v©n nμy qua CCD ST-7 cïng víi bé läc mμu ®Ó lμm t− liÖu phôc
vô gi¶ng d¹y thiªn v¨n. Çc bøc ¶nh mμu chôp ®−îc qua CCD b»ng çch tæ
hîp h×nh ¶nh ®¬n s¾c cña 3 mμu c¬ b¶n th«ng qua 3 filter läc cïng víi
filter lμm s¸ng h×nh ¶nh. Çc h×nh ¶nh nμy cã thÓ cho thÊy çc chi tiÕt vÒ
cÊu tróc líp vá khÝ cña tinh v©n nh−: cÊu tróc vμnh, cÊu tróc sîi, ®èi
xøng,...
c.Quan s¸t çc tinh v©n ph¶n x¹ vμ ph¸t x¹, n¬i mμ çc ng«i sao ®ang
sinh ra
§©y lμ mét ®èi t−îng thó vÞ, mang tÝnh gi¸o dôc cao. Çc sinh viªn cã
thÓ quan s¸t m¬i mμ çc ng«i sao ®ang sinh ra, çc sao trÎ trong D¶i Ng©n
Hμ. Ngo¹i trõ mét sè tinh v©n lo¹i nμy cã thÓ nhËn biÕt ®−îc b»ng m¾t
th−êng nh− M42 ( Orion), M16 (Sagittarius), hÇu hÕt çc tinh v©n cßn l¹i
ph¶i quan s¸t qua kÝnh thiªn v¨n. §èi víi tinh v©n lo¹i nμy chóng t«i sö
dông kÝnh ph¶n quang 16”LX200 víi thÞ tr−êng vμ ®é më tù do lín. §iÒu
l−u ý ë ®©y lμ kh«ng nªn sö dông nh÷ng ®é phãng ®¹i lín ®Ó quan s¸t hay
chôp ¶nh. Khi quan s¸t tinh v©n, chóng t«i sö dông lo¹i thÞ kÝnh lín h¬n
25mm trë lªn ®Ó tËn dông ®é s¸ng cña tinh v©n mμ vÉn cã thÓ nhËn biÕt
®−îc çc ng«i sao trÎ trong mét sè ®¸m tinh v©n ®ã. Çch tèt nhÊt lμ chôp
¶nh ®Ó nhËn biÕt ®−îc nhiÒu ®Æc ®iÓm chi tiÕt cña tinh v©n nh− sù ph©n
bè, h×nh d¹ng chi tiÕt cña çc ®¸m m©y khÝ, nhËn biÕt çc sao trÎ,...Sinh
viªn cã thÓ quan s¸t vμ ph©n tÝch çc bøc ¶nh ®· chôp ®Ó hiÓu s©u s¾c
h¬n vÒ sù h×nh thμnh çc sao trong thiªn hμ Ng©n Hμ cña chóng ta nãi
riªng vμ trong vò trô nãi chung.
d.Quan s¸t çc thiªn hμ: Trong th− viÖn phÇn mÒm cña kÝnh 16”LX200
cã thÓ cho phÐp quan s¸t hμng v¹n thiªn hμ. Tuy nhiªn, do §μi thiªn v¨n
®−îc ®Æt ë Hμ Néi nªn kh¶ n¨ng quan s¸t cña kÝnh bÞ h¹n chÕ, sè l−îng
thiªn hμ quan s¸t ®−îc gi¶m ®i ®¸ng kÓ.
B»ng m¾t th−êng, trong ®iÒu kiÖn quan s¸t tèt, chóng ta cã thÓ quan s¸t
®−îc Ýt nhÊt hai thiªn hμ lμ M31 ( Andromeda), M81 (NGC 3031, Ursa
Major).
M31
M51
§Ó sinh viªn quan s¸t trùc tiÕp thiªn hμ qua kÝnh thiªn v¨n 16”LX200,
th× ®iÒu duy nhÊt cã thÓ nh×n thÊy lμ nh÷ng vïng s¸ng mê. Vμ nh− thÕ rÊt
khã ®Ó cho çc em ph©n biÖt ®©u lμ thiªn hμ víi çc tinh v©n kh¸c, còng
nh− lμm râ mét sè tÝnh chÊt h×nh th¸i cña thiªn hμ. Do ®ã, ®Ó quan s¸t
®−îc chi tiÕt çc®Æc ®iÓm cña thiªn hμ nh− çc çnh tay xo¾n, sù ph©n bè
cña çc ®¸m khÝ Hydro n¬i chøa nhiÒu çc sao trÎ,...Chóng t«i tiÕn hμnh
chôp ¶nh qua CCD ST-7. B»ng viÖc chôp trong nhiÒu giê sau ®ã tæ hîp çc
h×nh ¶nh chôp qua çc filter läc c¬ b¶n, kÝnh 16”LX200 cã thÓ cng cÊp
h×nh ¶nh râ nÐt vμ chi tiÕt vÒ thiªn hμ. TiÕn hμnh chôp ¶nh nhiÒu thiªn hμ
trong Catalog, sinh viªn cã thÓ ph©n tÝch vμ so s¸nh çc bøc ¶nh ®Ó thÊy râ
sù ®a d¹ng trong h×nh th¸i häc thiªn hμ theo sù ph©n lo¹i cña Hubble. §ång
thêi x¸c ®Þnh gãc nghiªng cña thiªn hμ ®ã theo ph−¬ng nh×n , ph©n lo¹i çc
thiªn hμ cã cÊu tróc t−¬ng tù nh− thiªn hμ Ng©n hμ cña chóng ta, nhËn biÕt
çc khu vôc chøa çc sao trÎ....
e.Quan s¸t D¶i Ng©n Hμ.
§Ó gióp sinh viªn quan s¸t D¶i Ng©n hμ, chóng t«i cã thÓ sö dông çc
kÝnh chiÕt quang phæ th«ng vμ kÝnh 16”LX200. HoÆc tiÕn hμnh chôp ¶nh
víi ®é më lín nhÊt cã thÓ.
V× ë Hμ Nãi, sù t¸n x¹ cña ¸nh s¸ng c«ng nghiÖp lªn bÇu trßi c¶n trë
çc quan s¸t vÒ D¶i Ng©n Hμ. NÕu quan s¸t ë Hμ Néi, do kh«ng thÓ quan
s¸t d¶i Ng©n hμ b»ng m¾t th−êng, dùa vμo vÞ trÝ çc sao vμ chßm sao mμ
chóng t«i x¸c ®Þnh khu vù mμ d¶i Ng©n Hμ ch¹y qua. Sau ®ã h−íng kÝnh
thiªn v¨n tíi khu vùc ®ã. Sinh viªn cã thÓ quan s¸t qua kÝnh thiªn v¨n ®Ó
nhËn thÊy sù ph©n bè dμy ®Æc cña sao.
Çch tèt nhÊt, víi çc kÝnh chiÐt quang di ®éng, chóng t«i cã thÓ tiÕn
hμnh tæ chøc çc quan s¸t ngo¹i kho¸ ®Õn nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn quan s¸t
tèt kh«ng bÞ « nhiÔm bëi ¸nh s¸ng thμnh phè. Mμ h×nh thøc nμy ®· ¸p dông
cho CLB Thiªn v¨n. ë nh÷ng n¬i nh− thÕ, D¶i Ng©n Hμ cã thÓ quan s¸t rÊt
râ b»ng m¾t th−êng, thËm chÝ rÊt nhiÒu tinh v©n vμ çc ®¸m sao ph©n t¸n
n»m xen kÏ gi÷a d¶i Ng©n hμ cμng t« ®iÓm cho bÇu trêi thªm léng lÉy.
Sinh viªn cã thÓ quan s¸t d¶i Ng©n hμ b»ng m¾t th−êng, qua çc kÝnh thiªn
v¨n phæ th«ng mang theo. HoÆc, chóng t«i cã thÓ tiÕn hμnh chôp ¶nh bÇu
trêi víi thÞ tr−êng vμ ®é më cùc lín b»ng m¸y ¶nh hoÆc qua kÝnhthiªn
v¨n.
Qua viÖc quan s¸t d¶i Ng©n Hμ, sinh viªn cã thÓ h×nh dung vÞ trÝ cña
mÆt Trêi vμ Tr¸i §Êt trong thiªn hμ b»ng viÖc ph©n tÝch h×nh chiÕu c¾t
ngang cña thiªn hμ Ng©n Hμ trªn bÇu trêi.
6. KÕt luËn: B»ng viÖc khai th¸c çc chøc n¨ng cña thiÕt bÞ trªn Phßng
thiªn v¨n , khoa VËt Lý, §HSP Hμ Néi phôc vô cho çc yªu cÇu vμ môc
®Ých gi¶ng d¹y thiªn v¨n trong çc tr−êng §H, §HSP vμ C§. Sinh viªn cã
thÓ quan s¸t trùc tiÕp vμ kiÓm nghiÖm çc hiÖn t−îng còng nh− çc tÝnh
chÊt vËt lý cña thiªn thÓ ®−îc häc trong gi¸o tr×nh. Víi çc thiÕt bÞ ®−îc
trang bÞ, hoμn toμn cã thÓ ®¸p øng çc n«i dung ®−îc ®Ò cËp trong gi¸o
tr×nh. §ång thêi gióp sinh viªn b−íc ®Çu tiÕp cËn ®Õn lÜnh vùc thiªn v¨n
quan s¸t.
Çc h»ng sè th−êng dïng trong thiªn v¨n
VËn tèc ¸nh s¸ng (c) = 2,99792458.108m/s
H»ng sã hÊp dÉn (G) = 6,67259.10-11m3/kg s2
H»ng sè Planck (h) = 6,62608.10-34J/s
Khèi l−îng cña electron (me) = 9,0194.10-31kg
Khèi l−îng cña nguyªn tö Hydro (mH) = 1,6735.10-27kg
H»ng sè Stefan-Boltzmann (δ) = 5,6735.10-8W/m2 K4
H»ng sè Boltzmann (k) = 1,3805.1023Ws/K
§¬n vÞ thiªn v¨n (AU) = 1,495978706.1011m
N¨m ¸nh s¸ng (ly) = 9,4605.1015m = 9,4605.1012km = 6,324.104AU
Parsec (pc) = 3,085678.1016m = 3,085678.1013km = 206,263 AU
= 3,262 ly
Khèi l−îng cña Tr¸i §Êt (ME) = 5,974.1024kg
Khèi l−îng cña MÆt Trêi (MS) = 1,9891.1030kg
B¸n kÝnh xÝch ®¹o cña Tr¸i §Êt (RE) = 6,3781 km
B¸n kÝnh xÝch ®¹o cña MÆt trêi (RS) = 6,9599.108m = 6,9599.105km
§é s¸ng cña MÆt Trêi (LS) = 3,8268.1026W
N¨m Tr¸i §Êt (YE) = 365,256366 ngμy = 3,155815.107 gi©y

Lam Quen Voi Bau Troi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lam Quen Voi Bau Troi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tμi liÖu tham kh¶o

Lμm quen víi bÇu trêi

Nhãm thiªn v¨n quan s¸t

Tr−ëng nhãm: Phan V¨n §ång

I.C¸c hÖ to¹ ®é c¬ b¶n trong thiªn v¨n häc

3.C¸c ®iÓm, ®uêng vμ vßng c¬ b¶n trªn thiªn cÇu

III.C¸c phÐp ®o thêi gian trong thiªn v¨n häc

Gäi ®é tr−ng cña mét ng«i sao lμ L. Ta cã:

4.Mμu s¾c cña sao

I.C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n

G−¬ng ph¼ng lμ mét bÒ mÆt ph¶n x¹

b.§Æt kÝnh thiªnv¨n theo hÖ to¹ ®é xÝch ®¹o trêi

VII.Thùc hμnh quan s¸t bÇu trêi

Tªn sao CÊp sao Chßm sao

Sao Méc vμ c¸c vÖ tinh Io, Ganymede, Europe, Callisto

Diameter Visual Distance Orbital Inc.

Diameter Visual Distance Orbital Inc.

c.Quan s¸t chuyÓn ®éng tù quay cña c¸c hμnh tinh

You might also like