Professional Documents
Culture Documents
Ñoái töôïng: Sinh vieân ÑH BK, Ngaønh Vaät Lyù Kyõ Thuaät Y Sinh - naêm hoïc 2007
Muïc tieâu :
1. Keå teân caùc toån thöông vieâm vaø u ôû khoang mieäng vaø tuyeán nöôùc boït
2. Moâ taû caùc loaïi toån thöông ôû thöïc quaûn.
3. Moâ taû toån thöông cuûa vieâm daï daøy caáp vaø maïn tính
4. Moâ taû vaø phaân tích toån thöông loeùt daï daøy.
5. Moâ taû vaø phaân tích toån thöông carcinom daï daøy.
6. Keå teân caùc loaïi toån thöông ôû ruoät non vaø ñaïi traøng.
7. So saùnh caùc toån thöông trong beänh vieâm loeùt ñaïi traøng.
8. Moâ taû caùc toån thöông carcinom ñaïi traøng.
9. Moâ taû toån thöông vieâm ruoät thöøa caáp.
KHOANG MIEÄNG
I. TOÅN THÖÔNG VIEÂM LOEÙT
1. Vieâm loeùt mieäng aphte
* Dòch teã hoïc: beänh thöôøng gaëp tröôùc 20 tuoåi.
* Beänh sinh: beänh khôûi phaùt do stress, soát, duøng thöùc aên naøo ñoù, beänh vieâm
ruoät. Beänh töï giôùi haïn vaø laønh sau vaøi tuaàn; coù theå taùi phaùt choã cuõ hay nôi
khaùc.
* Hình thaùi toån thöông:
- Ñaïi theå: veát loeùt nhoû < 5mm ñöôøng kính, noâng, maøu traéng xaùm, bôø roõ, xung
quanh coù vieàn ñoû, thöôøng ôû neáp lôïi-maù, ñaàu vaø bôø löôõi.
2. Nhieãm virus Herpes
* Dòch teã hoïc: vieâm mieäng do virus Herpes laø beänh raát thöôøng gaëp. Treân ¾ daân
soá tuoåi trung nieân coù mang maàm beänh trong mieäng nhöng chæ moät soá ít tröôøng hôïp
laø coù bieåu hieän laâm saøng do virus ñöôïc taùi hoaït.. do soát, nhieãm laïnh, naéng, gioù,
nhieãm truøng hoâ haáp, dò öùng
* Hình thaùi toån thöông
- Ñaïi theå: toån thöông laø moät hay nhieàu boùng nöôùc, kích thöôùc < 5mm, chöùa dòch
trong thöôøng taùi phaùt.
- Vi theå: Teá baøo bieåu moâ bò nhieãm virus phoàng to, trong nhaân chöùa theå vuøi öa
maàu acid trong dòch boùng nöôùc.
3. Nhieãm naám
* Dòch teã hoïc: taùc nhaân thöôøng laø Candida albicans, chæ phaùt beänh ôû ngöôøi suy
yeáu cô cheá baûo veä.
* Hình thaùi toån thöông:
- Ñaïi theå: toån thöông coù daïng maûng traéng nhö vaùng söõa, dính, bôø roõ; khi bò caïo
ñi, ñeå loä neàn moâ vieâm ñoû beân döôùi.
- Vi theå: maûng traéng chöùa voâ soá theå naám (sôïi naám, baøo töû).
II. UNG THÖ KHOANG MIEÄNG VAØ LÖÔÕI
* Dòch teã hoïc: thöôøng xaûy ra sau 40 tuoåi.
Yeáu toá nguy cô cuûa ung thö mieäng: baïch saûn; thuoác laù, aên traàu xæa
thuoác,nhieãm HPV.
* Hình thaùi toån thöông: ña soá laø carcinoâm teá baøo gai.
- Ñaïi theå: toån thöông choài suøi, loeùt ôû beà maët, coù theå bò boäi nhieãm.
- Vi theå: caùc teá baøo gai coù nhaân dò daïng, haït nhaân to, phaân baøo baát thöôøng,
xeáp thaønh oå, xaâm nhaäp moâ beân döôùi.
* Lieân heä laâm saøng: Khôûi phaùt khoâng ñau neân thöôøng phaùt hieän treã, nhaát laø
khi toån thöông naèm ôû 1/3 sau löôõi; laøm giaûm keát quaû ñieàu trò vaø khaû naêng soáng
coøn cuûa beänh nhaân.
DAÏ DAØY
I. VIEÂM DAÏ DAØY
Laø tình traïng vieâm nieâm maïc daï daøy. Vieâm daï daøy coù theå caáp tính hoaëc maïn
tính.
A. Vieâm daï daøy caáp tính
vieâm caáp tính nieâm maïc daï daøy; tuy chæ coù tính chaát nhaát thôøi nhöng cuõng coù
khi gaây xuaát huyeát, loeùt trôït nieâm maïc hoaëc taïo ra nhöõng oå loeùt thöïc söï (coøn goïi
laø loeùt do stress); ñöa ñeán xuaát huyeát tieâu hoaù (oùi maùu, ñi caàu phaân ñen).
1. Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh:
Nhieàu taùc nhaân khaùc nhau coù theå gaây ra vieâm daï daøy caáp tính nhö: caùc thuoác
giaûm ñau khoâng phaûi steroid nhaát laø laø aspirin, röôïu, caùc dung dòch acid hoaëc kieàm,
caùc thuoác hoaù trò ung thö, tia xaï, tình traïng stress (do chaán thöông naëng, boûng) ,
nhieãm khuaån nhieãm ñoäc hoaëc soác. Caùc taùc nhaân naøy tröïc tieáp laøm toån thöông
caùc teá baøo bieåu moâ, hoaëc giaùn tieáp phaù vôõ lôùp chaát nhaày baûo veä, giaûm löôïng
maùu nuoâi nieâm maïc.
2. Hình thaùi toån thöông:
Tröôøng hôïp vieâm nheï: nieâm maïc daï daøy sung huyeát ñoû; döôùi KHVQH, nieâm maïc
coù moâ ñeäm bò phuø neà sung huyeát, bieåu moâ beân treân vaãn coøn nguyeân veïn nhöng
coù söï thaám nhaäp cuûa nhieàu BCÑNTT vaøo giöõa caùc teá baøo bieåu moâ.
3. Lieân heä laâm saøng:
Tröôøng hôïp vieâm daï daøy caáp tính nheï, beänh nhaân coù theå chæ thaáy hôi khoù
chòu hoaëc ñau vuøng thöôïng vò, coù theå coù caûm giaùc buoàn noân hoaëc oùi. Tröôøng hôïp
vieâm naëng coù loeùt trôït hoaëc loeùt, beänh nhaân coù theå oùi ra maùu vaø ñi caàu phaân
ñen. Khi taùc nhaân gaây vieâm ñaõ bò loaïi boû, caùc veát loeùt trôït vaø oå loeùt seõ laønh
hoaøn toaøn, khoâng ñeå laïi di chöùng.
B. Vieâm daï daøy maïn tính (VDDMT)
1.Ñònh nghóa: vieâm maïn tính nieâm maïc daï daøy, daãn ñeán söï teo ñeùt nieâm maïc vaø
chuyeån saûn bieåu moâ, nhöng thöôøng khoâng gaây ra loeùt trôït nhö trong vieâm caáp tính.
2.Nguyeân nhaân :
Hai taùc nhaân chính gaây ra VDDMT:
- Tình traïng nhieãm khuaån maõn tính Helicobacter pylori: laø 1 loaïi vi khuaån gram aâm
hình que, daøi khoaûng 3,5mcm. Vi khuaån coù mang caùc roi giuùp noù di chuyeån trong lôùp
chaát nhaày cuûa daï daøy, gaén leân beà maët caùc teá baøo bieåu moâ vaø saûn xuaát ra
caùc ñoäc toá laøm toån thöông nieâm maïc daï daøy. Coù theå tìm thaáy H.pylori trong vuøng
hang vò cuûa 90% soá beänh nhaân VDDMT.
- Phaûn öùng töï mieãn choáng laïi teá baøo vieàn cuûa tuyeán vò, keát quaû beänh nhaân
seõ bò thieáu maùu aùc tính (pernicious anemia) do thieáu vitamin B12.
3. Hình thaùi toån thöông:
Ñaïi theå:
Trong giai ñoaïn ñaàu cuûa vieâm maïn tính, nieâm maïc daï daøy coù maàu ñoû, daày leân,
laøm taêng kích thöôùc caùc neáp gaáp nieâm maïc; khi ñaõ chuyeån sang giai ñoaïn teo ñeùt,
lôùp nieâm maïc moûng ñi vaø xeïp xuoáng.
Vi theå :
- Thaám nhaäp limphoâ baøo vaø töông baøo trong moâ ñeäm cuûa nieâm maïc; caùc
limphoâ baøo coù theå taäp hôïp laïi thaønh caùc nang limphoâ sô caáp hoaëc thöù caáp trong
lôùp nieâm maïc.
- Taêng sinh taùi taïo caùc tuyeán bò toån thöông, bieåu hieän qua söï gia taêng hình aûnh
phaân baøo trong caùc tuyeán nieâm maïc, söï hieän dieän cuûa caùc teá baøo tuyeán taêng
sinh coù nhaân to, taêng saéc (nhieàu khi khoù phaân bieät vôùi caùc teá baøo nghòch saûn).
- Chuyeån saûn ruoät: bieåu moâ daï daøy vuøng hang vò, thaân- ñaùy vò ñöôïc thay theá
bôûi caùc teá baøo coù vi nhung mao vaø teá baøo hình ñaøi tieát nhaày.
-Teo ñeùt nieâm maïc : do caùc tuyeán daï daøy bò phaù huyû, giaûm soá löôïng.
- Nghòch saûn
4. Lieân heä laâm saøng:
Bieåu hieän laâm saøng cuûa VDDMT khaù ngheøo naøn nhö buoàn noân, oùi möûa, khoù
chòu hoaëc ñau nheï vuøng thöôïng vò. Ñoái vôùi VDDMT do H.pylori, do vaãn coøn moät soá
löôïng teá baøo vieàn chöa bò phaù huyû neân nhöõng beänh nhaân naøy khoâng bò voâ toan
daï daøy hoaëc thieáu maùu aùc tính; ngöôïc laïi vôùi VDDMT do phaûn öùng töï mieãn, haàu
heát teá baøo vieàn bò phaù huûy neân beänh nhaân seõ bò voâ toan daï daøy vaø khoaûng
10% trong soá ñoù seõ bò thieáu maùu aùc tính.
Ñieàu ñaùng quan taâm hôn caû laø khaû naêng chuyeån thaønh carcinoâm daï daøy töø
caùc toån thöông nghòch saûn xuaát hieän trong VDDMT.
II. LOEÙT DAÏ DAØY-TAÙ TRAØNG MAÏN TÍNH (LDDTTMT )
Ña soá ñeàu taäp trung vaøo ñoaïn ñaàu cuûa taù traøng hoaëc daï daøy. Chính vì vaäy,
cuïm töø loeùt daï daøy-taù traøng maïn tính (LDDTTMT) ñöôïc xem ñoàng nghóa vôùi loeùt do
taùc ñoäng cuûa acid vaø pepsin trong dòch vò.
A. Dòch teã hoïc :
LDDTTMT laø 1 beänh lyù dai daúng, taùi ñi taùi laïi. Beänh thöôøng gaëp ôû ngöôøi lôùn;
xuaát ñoä maéc beänh ôû giôùi nam cao hôn giôùi nöõ töø 2-3 laàn.
B. Nguyeân nhaân vaø cô cheá beänh sinh:
LDDTTTMT laø haäu quaû cuûa tình traïng maát caân baèng giöõa caùc cô cheá baûo veä
nieâm maïc daï daøy-taù traøng vaø taùc ñoäng tieâu hoaù cuûa acid vaø pepsin trong dòch vò.
Caùc cô cheá baûo veä nieâm maïc daï daøy-taù traøng goàm:
- Söï tieát nhaày cuûa teá baøo bieåu moâ beà maët, taïo ra lôùp chaát nhaày phuû treân
nieâm maïc.
- Caùc teá baøo bieåu moâ beà maët cheá tieát bicarbonat HCO3- vaøo trong lôùp chaát
nhaày, taïo ra vi moâi tröôøng pH trung tính cho beà maët teá baøo.
- Caùc teá baøo bieåu moâ coù khaû naêng taêng sinh taùi taïo nhanh choùng, thay theá
caùc teá baøo bò toån thöông, ñaûm baûo söï toaøn veïn lôùp bieåu moâ beà maët.
- Heä thoáng töôùi maùu nieâm maïc phong phuù, cung caáp oxy, bicarbonat vaø caùc
chaát dinh döôõng caàn thieát cho bieåu moâ, ñoàng thôøi chuyeån ñi caùc ion H+ bò khuyeách
taùn ngöôïc töø loøng oáng vaøo trong nieâm maïc, duy trì toát hoaït ñoäng chuyeån hoùa teá
baøo vaø taùi taïo.
Coù nhieàu taùc nhaân coù theå gaây ra söï maát caân nhö: H.pylori, thuoác laù, röôïu,
thuoác khaùng vieâm khoâng steroid, corticoid, u saûn xuaát gastrin (gastrinoma).
Vì vaäy, khi duøng khaùng sinh tieâu dieät H.pylori , oå loeùt seõ mau laønh hôn vaø ít bò
taùi phaùt.
C. Hình thaùi toån thöông:
Ñaïi theå:
Trong beänh LDDTTMT, oå loeùt thöôøng ôû taù traøng hôn daï daøy, vôùi tæ leä 4:1. Vò trí
thöôøng thaáy nhaát cuûa oå loeùt taù traøng laø ôû ñoaïn ngaén vaøi cm ngay sau cô thaét
moân vò, ôû thaønh tröôùc nhieàu hôn thaønh sau. Vò trí thöôøng thaáy nhaát cuûa oå loeùt daï
daøy laø ôû bôø cong nhoû, gaàn choã khuyeát goùc (incisura angularis), ít gaëp ôû thaønh
tröôùc, thaønh sau vaø bôø cong lôùn. Ña soá beänh nhaân chæ coù 1 oå loeùt; khoaûng 10 -
20% soá beänh nhaân coù ñoàng thôøi oå loeùt ôû daï daøy vaø ôû taù traøng.
OÅ loeùt coù hình troøn hoaëc baàu duïc, ña soá coù ñöôøng kính nhoû hôn 2cm nhöng 10%
tröôøng hôïp coù ñöôøng kính > 4cm; vaùch oå loeùt döïng ñöùng; rìa oå loeùt khoâng goà cao
nhö trong caùc toån thöông aùc tính. Ñaùy oå loeùt thöôøng nhaün vaø saïch, nhôø hoaït ñoäng
tieâu hoaù cuûa dòch vò laøm phaân huûy caùc dòch vieâm; coù theå ñeå loä ra caùc maïch
maùu ñaõ ñöôïc bòt laïi baèng cuïc huyeát khoái. Ñoä saâu cuûa oå loeùt coøn giôùi haïn ôû lôùp
nieâm maïc vaø döôùi nieâm maïc, hoaëc ñaõ aên saâu ñeán lôùp cô. Tröôøng hôïp oå loeùt
xuyeân thuûng toaøn boä vaùch daï daøy, ñaùy oå loeùt coù theå ñöôïc bòt laïi baèng maïc noái,
gan, tuïy. Khi oå loeùt laønh vaø hoùa seïo, noù coù theå gaây co keùo, taïo ra caùc neáp gaáp
nieâm maïc toaû ra xung quanh theo hình nan hoa hoaëc gaây heïp moân vò.
Vi theå :
Hình aûnh vi theå coù theå thay ñoåi tuyø theo oå loeùt ñang ôû trong thôøi ñieåm vieâm
hoaïi töû, vieâm maõn tính hoaëc ñang laønh seïo.
Taïi oå loeùt ñang bò hoaïi töû tieán trieån, coù theå phaân bieät roõ 4 vuøng töø noâng
ñeán saâu:
+ Rìa vaø ñaùy oå loeùt ñöôïc phuû 1 lôùp moûng nhöõng maûnh vuïn hoaïi töû daïng
tô huyeát (fiibrinoid)
+ Beân döôùi lôùp naøy laø vuøng thaám nhaäp teá baøo vieâm khoâng ñaëc hieäu
maø chuû yeáu laø baïch caàu ña nhaân trung tính
+ Saâu hôn laø moâ haït vieâm vôùi caùc teá baøo ñôn nhaân.
+ Döôùi cuøng laø moâ seïo coù nhieàu sôïi collagen, traûi roäng ñeán bôø oå loeùt.
Maïch maùu trong vuøng naøy coù thaønh daøy laø do hieän töôïng vieâm bao quanh vaø
thöôøng bò huyeát taéc huyeát khoái.
OÅ loeùt ñöôïc laøm laønh nhôø vaøo söï taùi taïo lôùp nieâm maïc töø rìa oå loeùt, phuû
leân treân moâ seïo giaøu sôïi collagen.
Lôùp nieâm maïc xung quanh oå loeùt thöôøng coù hình aûnh vieâm daï daøy maõn tính
(85-100% tröôøng hôïp loeùt taù traøng vaø 65% loeùt daï daøy). Ñieàu naøy giuùp phaân bieät
vôùi loeùt trôït vaø loeùt do stress trong vieâm daï daøy caáp, vaãn coøn lôùp nieâm maïc xung
quanh töông ñoái bình thöôøng.
D. Lieân heä laâm saøng :
ÔÏï chua, ñau vuøng thöôïng vò , ñau taêng leân sau böõa aên vaø veà ñeâm. Caùc bieán
chöùng chính cuûa LDDTTMT goàm coù xuaát huyeát gaây oùi maùu vaø ñi caàu phaân ñen;
thuûng gaây vieâm phuùc maïc; hoaù seïo gaây heïp moân vò.
Neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò thì trung bình phaûi maát 15 naêm, oå loeùt môùi coù theå
laønh ñöôïc
III. U
U daï daøy thöôøng xuaát phaùt töø bieåu moââ.
A. Carcinoâm daï daøy
Trong soá caùc u aùc tính ôû daï daøy, thöôøng gaëp nhaát laø carcinoâm chieám tæ leä 90-
95%;
* Dòch teã hoïc:
Soá lieäu cuûa Vieät nam cho thaáy ung thö daï daøy ñöùng haøng thöù 2 ôû caû 2 giôùi
nam vaø nöõ cuûa thaønh phoá Haø noäi; haøng thöù 3 vaø 5 ñoái vôùi giôùi nam vaø nöõ ôû
thaønh phoá Hoà chí Minh.
* Phaân loaïi: theo hình thaùi moâ hoïc, phaân bieät 2 loaïi carcinoâm daï daøy: kieåu ruoät vaø
kieåu lan toûa.
* Beänh sinh:
Caùc yeáu toá moâi tröôøng ñöôïc cho laø giöõ vai troø chính laøm phaùt sinh ung thö daï
daøy, yeáu toá cô ñòa di truyeàn thuaän lôïi chæ ñoùng vai troø thöù yeáu.
- Ñoái vôùi carcinoâm tuyeán kieåu ruoät: cheá ñoä aên quaù nhieàu muoái hoaëc gia vò,
caùc thöïc phaåm cheá bieán coù söû duïng nitrat laøm chaát baûo quaûn; vieâm daï daøy maïn
tính do H.pylori.
Coù söï taêng nheï nguy cô ung thö ôû ngöôøi nhoùm maùu A.
* Hình thaùi toån thöông:
Ñaïi theå:
Ngöôøi ta döïa vaøo möùc ñoä xaâm nhaäp ñeå phaân bieät ra 2 loaïi carcinoâm daï daøy:
- Carcinoâm daï daøy sôùm: toån thöông coøn khu truù ôû lôùp nieâm maïc vaø döôùi
nieâm maïc, baát keå tình traïng ñaõ coù hoaëc chöa di caên vaøo caùc haïch xung quanh daï
daøy.
- Carcinoâm daï daøy tieán trieån: laø tröôøng hôïp ung thö ñaõ xaâm nhaäp vaøo lôùp cô
hoaëc saâu hôn nöõa.
Vi theå:
Carcinoâm daï daøy coù 2 hình thaùi moâ hoïc chính laø kieåu ruoät vaø kieåu lan toûa.
Carcinoâm daï daøy coù theå cho di caên raát sôùm ñeán haïch thöôïng ñoøn. ÔÛ beänh nhaân
nöõ, carcinoâm daï daøy coù theå di caên vaøo phuùc maïc, ñeán caû hai buoàng tröùng.
* Lieân heä laâm saøng :
Carcinoâm giai ñoaïn tieán trieån coù theå cuõng chæ coù trieäu chöùng mô hoà nhö ñaày buïng
khoù tieâu, meät…hoaëc roõ reät hôn nhö ñau thöôïng vò, chaùn aên, suït caân, xuaát huyeát
tieâu hoaù, trieäu chöùng heïp moân vò do khoái u cheøn eùp.
Neáu beänh ñöôïc phaùt hieän trong giai ñoaïn carcinoâm daï daøy sôùm, coù khaû naêng
chöõa khoûi baèng phaãu thuaät, tæ leä soáng 5 naêm ñaït ñeán 95-100%; khi beänh ñaõ tieán
trieån, tæ leä naøy chæ coøn 10-20%.
Tieáng Anh:
Cotrans r.s., kumar v., collins t.: Head and Neck, The Gastrointestinal Tract. In: Robbins Pathologic
Basis of Disease. 7th ed, Elsevier Company, 2005
DAMJANOV I., LINDER J.: Upper Digestive Tract, Gastrointestinal Tract. In: Pathology, A Color Atlas. 1st
ed, Mosby, 2000
ROSAI J.: Gastrointestinal Tract. In: Ackerman’s Surgical Pathology. 9th ed, Mosby, 2004
Tieáng Vieät:
NGUYEÃN SAØO TRUNG vaø cs.: Beänh tuyeán nöôùc boït, Beänh thöïc quaûn, Beänh daï daøy, Beänh
ruoät non, Beänh
ñaïi traøng. Trong: Beänh hoïc taïng vaø heä thoáng . Xuaát baûn laàn 4 , Nhaø xuaát baûn Y Hoïc,
2003
TRAÀN PHÖÔNG HAÏNH: Töø ñieån giaûi nghóa beänh hoïc, Aán baûn laàn 2, Tröôøng Ñaïi Hoïc Y Döôïc
TP.HCM, 1997