Zot, Gënjeshtar, Apo I Çmendur

Zot, gnjeshtar apo i mendur
Xhosh MekDauell Shon MekDauell
Xhosh MekDauell, Shon MekDauell
Titulli n origjinal: More Than a Carpenter Copyright 1977, 2005, 2009 by Josh McDowell. Prktheu: Blerta Qiriazi, Brunilda Rustani Redaktoi: Blerta Qiriazi Prgatiti pr botim: Afrim Karoshi Copyright : Botimet Jeta e Re, Tiran (Pr Shqiprin dhe Kosovn)
ISBN: 978-99956-851-4-0
Adresa: Botimet Jeta e Re, K.P. 2420/1, Tirana, Shqipri. Email: media@jetestudentore.com
Prkujdesja grafike: MB - Botime dhe Studio Grafike - Tel. (04) 22 33 283 Shtypur n shtypshkronjn Albpaper, Tiran. Tirazhi: 10 000 kopje
Kushtuar Dik dhe arlot Deit, jett e t cilve kan reflektuar gjithmon faktin q Jezusi ishte m shum se zdrukthtar
Prmbajtja
Parathnie Historia ime far e bn Jezusin kaq t ndryshm? Zot, Gnjeshtar apo i mendur Po shkenca? Sfida e Ateizmit t Ri A jan t besueshme dokumentet biblike? Kush do t vdiste pr nj gnjeshtr? na duhet nj Mesi i vdekur? A keni dgjuar se far i ndodhi Saulit? A mund ta mposhtsh nj njeri t mir? 7 9 17 35 49 55 75 103 119 127 139
A mund t ngrihet m kmb Mesia i vrtet, ju lutem? 159 A nuk ka ndonj rrug tjetr? Ai ndryshoi jetn time 171 179
Shnime Rreth Autorit
189 197
Parathnie
Kur u ula fillimisht n vitin 1976 me dymbdhjet fletore, dyzet e tet or koh t lir dhe shum kafe pr t shkruar librin q do t bhej Zot, gnjeshtar apo i mendur, shpresa ime ishte q ai ti ndihmonte ndjeksit e Jezusit pr tiu prgjigjur pyetjeve n lidhje me besimin e tyre, dhe t frymzonte ata q ishin n nj krkim shpirtror pr t hetuar me sinqeritet deklaratat e Jezusit. Nuk m shkonte mendja kurr se historia e udhtimit tim nga skepticizmi n besim do t shitej n m shum se njzet milion kopje, do t prkthehej n afro njqind gjuh dhe do t frymzonte lexues anemban bots pr ta shqyrtuar m nga afr dhe m thell mundsin e besimit. Vazhdoj t ndihem i nderuar dhe i prulur sa her dikush m thot se libri im ka patur ndikim n jetn e tij apo t saj. Megjithat ende vazhdoj t mahnitem me sa shum gjra kan ndodhur n bot q kur Zot, gnjeshtar apo i mendur doli n shtyp pr her t par. Jan br (dhe vazhdojn t bhen) zbulime q hedhin drit mbi historicitetin e Jezu Krishtit. Ateistt e rinj kan hyr n sken me libra q shpallin fundin e besimit dhe prmbysjen e Perndis. Dhe ndrsa brezi i sotm prballet me nj mori t tr shtjesh dhe zgjedhjesh t reja, pyetja e lasht ende qndron: Kush sht Jezusi? far provash ka q ai ishte Biri i Perndis? Dhe nse kjo sht e vrtet, far do t thot pr jetn time? 7
Bazuar n gjith kto, un vendosa se ishte koha q ta ripunoja Zot, gnjeshtar apo i mendur pr shekullin e 21t. Kshtu q ftova tim bir, Shonin, nj fols i mirnjohur, msues dhe autor mbi apologjetikn dhe Bibln, pr ta ripunuar librin bashk me mua. Shoni solli n tavolin kredencialet e tij t forta akademike (dy diploma masteri, nj n filozofi dhe nj n teologji) bashk me prvojn e tij si autor, duke hedhur nj kndvshtrim t mirpritur mbi besimin postmodern. T dy punuam pr t krijuar nj kapitull krejt t ri, rishikuam materialin, shtuam pyetjet e diskutimit, dhe i dham nj pamje t freskt. Rezultati sht nj botim i ri i Zot, gnjeshtar apo i mendur q, megjithat, ruan shijen origjinale t shqyrtimit me rigorozitet t fakteve dhe krkimit pa kompromis pr t vrtetn. sht dshira ime dhe e Shonit q ky libr t ket ndikim transformues n nj brez t ri njerzish q jan n krkim t qartsis shpirtrore. XhM
Kapitulli 1
Historia ime
FILOZOFI I SHEKULLIT T PESMBDHJET, TOMAS AKUINAS shkruan: Brenda do shpirti ekziston nj etje pr lumturi dhe kuptim. Un fillova ta ndieja kt etje s pari kur isha adoleshent. Doja t isha i lumtur. Doja q jeta ime t kishte kuptim. Torturohesha nga ato tri pyetjet kye q si ln rehat njerzit: Kush jam? Pse jam ktu? Ku po shkoj? Doja prgjigjie, dhe kur isha student fillova t krkoj pr to. N vendin ku u rrita dukej sikur t gjith ishin fetar, kshtu q mendova se mund ti gjeja prgjigjet duke qen fetar. Iu futa kishs 150 prqind. Shkoja n kish sa her q hapeshin dyert n mngjes, pasdite, n mbrmje. Por me sa dukej nuk kisha zgjedhur kishn e duhur, sepse ndihesha m keq brenda sesa jasht. Meq isha rritur n nj ferm n Miigan, kisha trashguar nj prakticitet fshatarak q thot se kur dika nuk t jep rezultat, flake. Kshtu q e flaka fen. 9
suis vite devenu ltudiant le plus impopulaire aux yeux professeurs. Je les attrapais par la veste dans leur bure les bipais pour obtenir des rponses. Lorsquils me voya Xhosh MekDauell, Shon MekDauell river, ils teignaient les lumires, baissaient les stores Pastaj leur mendova se arsimi t kishte prgjigjet maient porte clef.mund On apprend beaucoup de c pr krkimin tim pr kuptim, kshtu q u regjistrova n luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que universitet. Shpejt u bra studenti m i paplqyer pr chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam profesort. I mbrtheja zyrat de e tyre dhe u krkoja dtude avaient tout n autant problmes, de frustration me kmbngulje prgjigjet e pyetjeve. Kur m shikonin questions irrsolues que moi.
q vija, ata fiknin dritat, ulnin grilat dhe kynin dyert. N universitet mund t msosh shum gjra, por aty nuk i gjeta prgjigjet q po krkoja. Stafi i fakultetit dhe
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U bashkstudentt kishin po aq probleme, zhgnjime dhe ment que tout le monde semblait partager lunivers pyetje pa prgjigje sa edhe un. semblait-il. Jen ai alors , Nj her pash nj student Si mendoni? pensez-vo us ? que lducation ntait p u en Q A jeni dakord q ecte n kampus me nj ponse. me filozofin daccord bluz q shkruante, Mos Etes-vous Tomas Akuinas m ndiq - jam i humbur. avec le philosophe se Brenda do Jai alors pens que j kushdo shpirti ekziston Thomas dAquinKshtu sur m dukej rais peut-tre trouver b nj point etje pr: kuptim universitet. Pra arsimi, e ce Il y an en dhe lumturi? et ishte sensprgjigjia. dans le prestige. vendosa, tout tre une soif de nuk cherais une noble cause bonheur et de Fillova t mendoj se ndoshta mund t gjeja lumturi consacrerais sens n ? dhe kuptim prestigj. Do t gjeja nj kauz fisnike, et ti ce faisan viendrais connu sur le c prkushtohesha dhe duke e br kt, t bhesha i njohur Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, n kampus. Njerzit me m shum prestigj n universitet taient ders udhheqsit des tudiants, qui contrlaient galement ishin studentor, q gjithashtu kishin n les cord la bourse. me suis alors lire diffrents burea kontroll edhe Je financat. Kshtu q ufait zgjodha n disa poste studentore. Ishte interesante t njihja do njeri n kampus, lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna t vendime tcampus, rndsishme, shpenzoja parat e lemerrja monde sur le de t prendre dimportantes d universitetit duke thirrur folsit q doja dhe t shpenzoja de dpenser largent de luniversit en engageant des co parat studentve duke organizuar mbrmje ciers,eainsi que celui des tudiants enargtimi. organisant des so
Por edhe ethet e prestigjit m lan si do gj tjetr q kisha provuar. ohesha t prestige hnn n mngjes, zakonisht Mais le frisson du sest envol comme
tout javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement 10 bois cause de la nuit prcde matin avec la gueule de
me dhimbje koke nga nata e kaluar, duke patur frik t prballesha me pes dit t tjera t mjera. Duroja q nga e hna deri t premten, duke jetuar vetm pr nett e t premtes, t shtuns dhe t diels. Pastaj, t hnave fillonte prsri cikli i pakuptimt. Nuk e bja veten q jeta ime nuk kishte kuptim; isha shum krenar. T gjith mendonin se isha njeriu m i lumtur n kampus. Nuk iu shkonte mendja kurr se lumturia ime ishte shtirje. Ajo varej nga rrethanat. Nse T gjith mendonin se isha njeriu m i lumtur n kampus. Por jeta q po jetoja ishte ferr.
gjrat shkonin mir, ndihesha mir. Nse gjrat shkonin keq, ndihesha keq, por thjesht nuk e tregoja. Isha si nj anije n oqean q e onin dallgt andejktej. Nuk kisha timon nuk kisha drejtim, as kontroll. Por nuk mund t gjeja ndonj q jetonte ndryshe nga un. Nuk mund t gjeja ndonj q t m thoshte si t jetoja ndryshe. Isha i dshpruar. Jo isha m keq: ka nj term t fort q prshkruan jetn q jetoja ferr. N at koh vura re nj grup t vogl njerzish tet student dhe dy antar t personelit t fakultetit q dukeshin ndryshe nga t tjert. Ata dukeshin se e dinin cilt ishin dhe ku po shkonin. Ata kishin bindje. sht gj e bukur t gjesh njerz me bindje, dhe mua m plqen t rri me t till. Edhe kur nuk jam dakord me bindjet e tyre, i admiroj ata njerz q besojn n dika dhe e mbrojn at gj. Ishte e qart pr mua q kta njerz kishin dika q un nuk e kisha. Ata ishin neverisht t lumtur. Dhe 11
chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam dtude avaient tout autant de problmes, de frustration MekDauell, Shon MekDauell questions Xhosh irrsolues que moi.
lumturia e tyre nuk ulej e ngrihej sipas rrethanave t jets universitare; ishte konstante. Ata dukeshin se kishin nj
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U burim t brendshm lumturie, dhe un pyesja veten nga ment que tout le monde semblait partager lunivers u vinte. semblait-il. Jen ai alors Ishte edhe dika tjetr q m , Si mendoni? que lducation ntait p en pensez-vo us ?vmendjen u plqen Q trhoqi tek ky grup. A ju ponse. t rrini afr daccord Ishin qndrimet dhe veprimet Etes-vous njerzve q kan ndaj njri-tjetrit. Ata e donin avec le philosophe bindje? Pse Jai alors dhe pens que j me t vrtet njri-tjetrin, jan trheqs Thomas dAquin sur rais peut-tre trouver b kta njerz? Pse joen vetm njri-tjetrin, por edhe ce point : Il y a ndonjher jan et sens dans le prestige. njerzit grupit t tyre. tout tre une soif de jasht bezdiss? cherais une noble cause Nuk po them q thjesht flisnin bonheur et de consacrerais et ce faisan pr dashurin; ata prfshiheshin n jett e njerzve, duke sens ? i ndihmuar ata n nevojat dhe problemet q kishin. Kjo viendrais connu sur le c ishte dika e huaj mua, megjithat trhiqte taient Ceux qui krejt avaient lepr plus deeprestige m luniversit, shum. ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord Si shumica njerzve, shoh dika q e diffrents dua por la bourse. Jee me suis kur alors fait lire burea nuk e kam, filloj t mendoj pr nj mnyr si mund lves. Ce fut une exprience enrichissante ta de conna kem. Kshtu sur q vendosa t bhesha shok me kta njerz. le monde le campus, de prendre dimportantes d Pas disa javsh isha ulur n tavolin n unionin de dpenser largent de luniversit en engageant des co studentor duke folur me disa prej tyre. Biseda u kthye ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
tek Perndia. Un isha shum Krishtrimi! dyshues dhe i pasigurt n thash. Ai Mais lesht frisson du prestige sest envol comme tout pr t dobtit e lidhje me kt tem, kshtu q javais pu essayer Je me rveillais gnralement mendjengushtt, jo dautre. mora nj poz prej kapadaiu. matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde pr intelektualt. Patjetr, nn gjith U mbshteta n karrige sikur kt mask, un vrtet e doja at q ata kishin. nuk doja tia dija. Krishtrimi! thash. Ai sht pr t dobtit e mendjengushtt, 12 jo pr
intelektualt. Patjetr, nn gjith kt mask, un vrtet e doja at q ata kishin, por krenaria nuk donte q ata ta dinin urgjencn e nevojs sime. Kjo tem m trazonte, por nuk e lija dot mnjan. Kshtu q iu ktheva nj studenteje aty, nj vajze simpatike (m par mendoja se t gjith t krishtert ishin t shmtuar), dhe thash, M thuaj, pse jeni kaq ndryshe nga gjith studentt e tjer n kt fakultet dhe n qendrn studentore? far e ka shkaktuar kt ndryshim n jetn tuaj? Pa hezitim dhe pa u vn n siklet, ajo m pa drejt n sy, shum serioze, dhe shqiptoi dy fjal q nuk e prisja kurr ti dgjoja n nj diskutim inteligjent n nj ambient universiteti: Jezu Krishti. Jezu Krishti?! iu ktheva un. Krishtrimi Oh, mos m fol pr kto gjepura. nuk sht fe. Fe sht Jam ngopur me fen; jam ngopur me kur njerzit kishn; jam ngopur me Bibln. prpiqen t Po menjher ajo ma ktheu, Nuk arrijn tek thash feja, thash Jezu Krishti, Ajo Perndia nprmjet vuri n dukje dika q nuk e kisha veprave t mira. ditur: Krishtrimi nuk sht fe. Fe Krishtrimi sht kur njerzit prpiqen t arrijn sht Perndia tek Perndia nprmjet veprave t q vjen tek njerzit mira. Krishtrimi sht Perndia nprmjet Jezu q vjen tek njerzit nprmjet Jezu Krishtit. Krishtit. Kt nuk e haja. I shokuar pak nga guximi dhe bindja e fort e asaj vajze i krkova falje pr qndrimin tim. Por jam lodhur nga fetart, i shpjegova. Nuk dua t kem t bj me ta. 13
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? Pastaj miqt e mi t rinj m que lducation ntait p en pens e zvo us ? u ta Q Si do bn nj sfid t pabesueshme. ponse. prkufizonit ju Etes-vous daccord Ata m sfiduan t bja nj fen? avec le philosophe shqyrtim rigoroz, intelektual t Jai alors pens que j Thomas dAquin sur pretendimeve t Jezu Krishtit peut-tre trouver b ce point : Il y a q enai banoirais q ai sht Biri i Perndis; n nj trup njeriu et sens le prestige. tout tre une soif de q vdiq ndans dhe jetoi midis njerzve t vrtet; kryq pr cherais une noble cause bonheur et de mkatet e njerzimit; q u varros dhe u ringjall pas tri consacrerais et ce faisan sens ? sht ende i gjall dhe mund ditsh; dhe q ta ndryshoj viendrais connu sur le c jetn e nj njeriu edhe sot. Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, Mendova se kjo sfid ishte shaka. Kushdo q kishte taient ders desetudiants, qui contrlaient galement pak mend dinte se krishtrimi bazohej n nj legjend. les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea Un mendova se vetm nj i mangt mund ta besonte se lves. Ce ringjallur. fut une Un exprience enrichissante de conna Krishti ishte e kisha zakon q prisja q t le monde le campus, detime prendre dimportantes d fliste ndonj sur i krishter n klasn q pastaj ta bja de dpenser largent de luniversit en engageant des co frtele. Un mendoja q nse nj i Nse u demonstroja se krishter nj qeliz truri, ajo ciers, ainsi que celui deskishte tudiants en organisant des so
Bibla nuk ishte do t vdiste nga vetmia. historikisht e Porprestige e pranova sfidn e miqve Mais le frisson du sest envol comme tout besueshme, ather mund t mi, kryesisht nga dshira pr t javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement t demonstroja vrtetuar ata e cause kishin gabim. Un prcde matin avec la gueule de q bois de la nuit se krishtrimi isha i bindur q historia e krishter ishte nj fantazi e sajuar nga nuk mund tiu qndronte provave. ndrrues Isha student juridiku dhe dija dika fetar. pr provat. Do t hetoja pretendimet e krishtrimit nga t gjitha ant dhe do t kthehesha tiua prmbysja shkopinjt ku mbshtetej feja e tyre e rrem. Vendosa t filloja me Bibln. E dija q po t zbuloja prova t pakundrshtueshme q Bibla nuk sht e 14
besueshme si dokument, i gjith krishtrimi do t shkrmoqej. Patjetr, t krishtert mund t m tregonin q libri i tyre thoshte se Krishti kishte lindur nga nj virgjresh, q bri mrekulli, dhe q u ringjall nga vdekja. Por sa vlente kjo? Nse u demonstroja se Bibla nuk ishte historikisht e besueshme, ather mund t demonstroja se krishtrimi ishte nj fantazi e sajuar nga ndrrues fetar. E mora seriozisht sfidn. Kalova muaj duke br krkime. Madje lash edhe shkolln pr njfar kohe pr t studiuar n bibliotekat e pasura me dokumente t Evrops. Dhe gjeta prova. Prova me bollk. Prova q nuk do ti kisha besuar po t mos i kisha par me syt e mi. M n fund mund t dilja vetm n nj prfundim. Po qe se doja t isha i sinqert intelektualisht, duhej ta pranoja se dokumentet e Dhiats s Vjetr dhe t Re ishin nga shkrimet m t besueshme n gjith lashtsin. Dhe po qe se ishin t besueshme, mund t thoshim pr kt Jezus q e kisha hedhur mnjan si nj zdrukthtar t zakonshm q ishte i prpir nga vizionet e tij t madhshtis n nj qytet t harruar n nj vend t vogl e t shtypur? Duhej ta pranoja se ai ishte m shum se zdrukthtar. Ai ishte ai q thoshte se ishte. Kjo pun krkimore jo vetm q ndryshoi krejt qndrimin tim intelektual, por iu prgjigj atyre tri pyetjeve 15 Dhe gjeta prova. Prova me bollk. Duhej ta pranoja se dokumentet e Dhiats s Vjetr dhe t Re ishin nga shkrimet m t besueshme n gjith lashtsin.
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? t cilat m shtyn ti hyja que lducation ntait p en pens e zvo us ? u Perndia u Q Nse krkimit pr lumturi dhe ponse. b vrtet njeri, cila Etes-vous daccord kuptim n jet. Por si thot do t ishte mnyra avec le philosophe Pol Harvi, kjo sht pjesa m e mir pr t Jai alors pens que j komunikuar me Thomas dAquin sur tjetr e historis. At do rais peut-tre trouver b krijimin e Tij? ce point : Il y a en tjua tregoj n fund t librit. et sens dans le prestige. tout tre une soif dee atyre N fillim dua tju tregoj thelbin q msova n ato cherais une noble cause bonheurq et de ju t shikoni q muaj krkimesh edhe krishtrimi nuk consacrerais et ce faisan sens ? sht prrall, as fantazi utopike e disa ndrrimtarve, viendrais connu dhe as nj loj n kurriz t naivve. sht nj e vrtet sur le c Ceux qui le plus de luniversit, solide. Dhe avaient ju garantoj se kur t prestige filloni ta pranoni at t taient ders des tudiants, qui contrlaient galement vrtet, do t jeni n prag t gjetjes s prgjigjeve pr ato les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea tri pyetjet: Kush jam? Cili sht qllimi im? Cili sht fati lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna im? le monde sur le campus, de prendre dimportantes d de dpenser largent de luniversit en engageant des co ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
Mais le frisson du prestige sest envol comme tout javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
16
Kapitulli 2
far e bn Jezusin kaq t ndryshm?

DISA KOH PAS ZBULIMEVE T MIA n lidhje me Bibln dhe krishtrimin, isha n nj taksi n Londr dhe i thash dika pr Jezusin shoferit. Menjher ai mu kthye, Nuk dua t flas pr fen, sidomos pr Jezusin. Nuk mund t mos e vija re ngjashmrin midis reagimit t tij dhe reagimit tim kur ajo vajza e krishter m tha q Jezu Krishti i kishte ndryshuar jetn. Thjesht emri i Jezusit duket sikur i shqetson njerzit. I z ngusht, i zemron, ose i bn t duan t ndryshojn tem. Mund t flassh pr Perndin dhe nuk shqetsohet njeri, por zr n goj Jezusin dhe njerzit duan ta mbyllin bisedn. Pse nuk kan t njjtin efekt emrat e Buds, Muhamedit, Konfucit? Un mendoj se arsyeja sht se kta udhheqs fetar nuk than se ishin Perndi. Midis tyre dhe Jezusit ka ndryshim t madh. Njerzve q e njihnin Jezusin nuk iu desh shum ta kuptonin se ky zdrukthtar nga Nazareti 17
14
Bien plus quun cha
po bnte deklarata bombastike pr veten e vet. U b e qart se ato deklarata po e nxirrnin at n pah si m
suis vite devenu ltudiant le plus impopulaire aux yeux professeurs. Je les attrapais par la veste dans leur bure shum sesa thjesht profet apo msues. Ai po thoshte se les bipais pour obtenir des rponses. Lorsquils me voya ishte hyjnor. Ai po e paraqiste veten si e vetmja rrug e river, ils teignaient les lumires, baissaient les stores shptimit dhe i vetmi burim i faljes s mkateve gjra maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c q ata e dinin se vetm Perndia mund ti shpallte pr luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que Veten. chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam Pr shum njerz sot kjo deklarat sht tepr dtude avaient tout autant de problmes, de frustration ekskluzive. N kulturn ton pluraliste, ajo duket tepr questions irrsolues que moi. e ngusht dhe bie er fanatizm. Nuk duam ta besojm.
Megjithat shtja nuk sht far duam t besojm, por
une fois sur le campus un tudiant portant un kushJai tha vu Jezusi se ishte. Dhe a sht e vrtet ajo q ai avec laveten mention Ne shkova me suivez pas, je perdu tha pr e tij. Kt t gjeja kur e suis pranova
! . U mentnga que tout le t monde semblait partager lunivers sfidn miqt e mi universitetit. semblait-il. Jen ai alors Fillova duke eksploruar , Si mendoni? que lducation gjithka q mundesha n ntait p en pens e zvo us ? u tha se ishte Q Jezusi ponse. lidhje me dokumentet e Biri i Perndis. Etes-vous daccord Pse kjo tem Dhiats s Re pr t par avec le philosophe diskutimi sht far mund tJai na thoshin alors ato pens que j problem pr shum sur Thomas dAquin n lidhje me kto deklarata. rais peut-tre trouver b njerz? Pse ce point : sht Il y a en m e pranueshme Fillova ta analizoja frazn, et sens dans le prestige. tout trepr une soif de t flassh hyjnia echerais Krishtit, pr t une noble cause bonheur et de Perndin sesa pr par far kuptimi kishte consacrerais et ce faisan Jezusin? sens ? tamam deklarata seconnu Jezu sur le c viendrais Krishti ishte Perndi. A. H. ish-president i taient Ceux qui avaient le plus deStrong, prestige luniversit, Seminarit Teologjik Roester (Rochester Theological ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord Seminary), n veprn e tij Teologjia Sistematike la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea (Systematic Theology) e prkufizon Perndin si shpirt lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna i pafund dhe i prsosur n t cilin t gjitha gjrat kan le monde sur le campus, de prendre dimportantes d de dpenser largent de luniversit en engageant des co 18 ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
burimin, mbshtetjen dhe fundin. 1 Ky prkufizim sht i prshtatshm jo vetm pr t krishtert, por pr t gjith teistt, duke prfshir ktu myslimant dhe hebrenjt. Teizmi mson se Perndia sht personal dhe se gjithsia u planifikua dhe u krijua prej Tij. Perndia e mban dhe e sundon at n t tashmen. Por teizmi i krishter i shton prkufizimit edhe kt: dhe q u mishrua si Jezusi i Nazaretit. Jezu Krishti nuk sht emri dhe mbiemri; sht emri dhe titulli. Emri Jezus vjen nga forma greke e emrit hebraik Jeshua ose Joshua, q do t thot Jehova-Shptimtar ose Perndia shpton. Titulli Krisht vjen nga fjala greke Hristos pr fjaln hebraike Mesia (ose hebraisht MashiachDanieli 9:26) Emri Jezus do t thot Jehova Shptimtar ose Zoti shpton. Titulli Krisht vjen nga fjala greke pr Mesian dhe do t thot I vajosuri.
dhe do t thot i vajosuri. Me kt titull hebrenjt nnkuptonin dy pozicione, at t mbretit dhe t priftit. Ky titull e shpall Jezusin si prifti dhe mbreti i premtuar i profecive t Dhiats s Vjetr. Kjo deklarat sht kye pr ta kuptuar si duhet Jezusin dhe krishtrimin. Dhiata e Re e paraqet qart Krishtin si Perndi. Emrat q i jepen Krishtit mund ti jepeshin me t drejt vetm Perndis. Pr shembull, Jezusi sht quajtur drejtprdrejt Perndi n frazn, duke pritur shpresn e lume dhe t shfaqurit e lavdis t t madhit Perndi dhe t Shptimtarit ton Jezu Krisht. (Titi 2:13; krahaso edhe Gjoni 1:1; Hebrenjve 1:8; Romakve 9:5; 1 Gjonit 5:20, 19
21). Bibla i atribuon atij karakteristika q mund t jen t vrteta vetm pr Perndin. Ajo e paraqet Jezusin si vet-ekzistent (Gjoni 1:4; 14:6); t kudogjendur (Mateu 28:20; 18:20); t gjithdijshm (Gjoni 4:16; 6:64; Mateu 17:22-27); t gjithfuqishm (Zbulesa 1:8; Luka 4:3955; 7:14, 15; Mateu 8:26, 27); dhe si ai q ka jetn e prjetshme (1 Gjoni 5:11, 12, 20; Gjoni 1:4). Jezusi mori nderin dhe adhurimin q vetm Perndia duhet ta marr. Jezusi mori nderin dhe adhurimin q vetm Perndia duhet ta marr. N nj prballje me Satanin, Jezusi tha, ...sepse sht shkruar: Adhuro Zotin, Perndin tnd, dhe shrbeji vetm Atij (Mateu 4:10). Megjithat
Jezusi pranoi adhurim si Perndi (Mateu 14:33; 28:9) madje disa her krkoi t adhurohej si Perndi (Gjoni 5:23; krahaso Hebrenjve 1:6; Zbulesa 5:8-14). Shumica e ndjeksve t par t Jezusit ishin hebrenj t devotshm q besonin n nj Perndi. Ata ishin monoteist deri n palc, megjithat, si tregojn shembujt e mposhtm, ata e pranuan at si Perndin e mishruar. Apostulli Pal, pr shkak t msimeve t rij rabinike, do t ishte i fundit q ti atribuonte Jezusit tipare hyjnore, q t adhuronte nj njeri nga Nazareti dhe do ta quante at Zot. Por Pali bn pikrisht kt. Ai e quajti Jezusin Perndi kur tha, Tregoni kujdes, pra, pr veten tuaj dhe pr gjith tufn, n mes t s cils Fryma e Shenjt ju ka vn ju kujdestar q t kullotni kishn e Perndis, t ciln ai e ka fituar me gjakun e tij (Veprat 20:28). 20
Simon Pjetri rrfeu, pasi Krishti e pyeti, Kush mendon ti se jam un? dhe tha, Ti je Krishti, Biri i Perndis s gjall (Mateu 16:16). Jezusi iu prgjigj rrfimit t Pjetrit jo duke korrigjuar prfundimin e tij, por duke e pohuar vlefshmrin e tij dhe duke prmendur burimin nga e kishte marr: I lumur je ti, o Simon, bir i Jonas, sepse kt nuk ta zbuloi as mishi as gjaku, por Ati im q sht n qiej (Mateu 16:17). Marta, nj mike e afrt e Jezusit, i tha, Po, Zot, un besoj se ti je Krishti , Biri i Perndis, q duhet t vinte n bot (Gjoni 11:27). Pastaj kemi Natanaelin q i thoshte gjrat tro, q nuk besonte se mund t dilte ndonj gj e mir nga Nazareti. Ai e pranoi para Jezusit, Msues, ti je Biri i Perndis, ti je mbreti i Izraelit! (Gjoni 1:49). Stefani, dshmori i par, kur po e vrisnin me gur tha me z t lart, Zot Jezus, pranoje frymn time (Veprat 7:59). Autori i librit t hebrenjve e quan Krishtin Perndi kur shkruan, Ndrsa pr t Birin thot: Froni yt, o Perndi sht n shekuj t shekujve; skeptri i mbretris sate sht skeptr drejtsie. (Hebrenjve 1:8). Pastaj patjetr kemi Thomain, t njohur m shum si Dyshuesi. Ai tha, Nuk besoj po nuk e vura dorn n shenjat e gozhdve. Un identifikohem me Thoman. Ai po thoshte pak a shum, Nuk ndodh prdit q nj njeri t ngjallet nga t vdekurit apo t shpall se sht Perndia n mish. M duhen prova q t besoj. Tet dit pasi Thomai u kishte shprehur dishepujve dyshimet n lidhje me Jezusin, Jezusi erdhi, ndonse dyert ishin t mbyllura, dhe u prezantua midis tyre dhe tha: Paqja 21
les bipais pour obtenir des rponses. Lorsquils me voya river, ils teignaient les lumires, baissaient les stores Xhosh MekDauell, Shon MekDauell maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que me ju!Pastaj i tha Thomait: Vre gishtin ktu dhe shiko chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam duart e mia; shtrije edhe dorn dhe vre n brinjn time; dtude avaient tout autant de problmes, de frustration dhe mos ji mosbesues, por besues! Ather Thomai u questions irrsolues que moi.
prgjigj dhe i tha: Zoti im dhe Perndia im! Jezusi i tha: Sepse m ke par, Thoma, ti ke besuar; lum ata q nuk kan par dhe kan besuar! (Gjoni
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suisAi perdu ! . U 20:26-29). Jezusi e pranoi adhurimin e Thomait. e mentThomain que tout monde semblait partager lunivers qortoi prle mosbesimin, jo pr adhurimin. semblait-il. Jen ai alors N kt pik nj kritik , Si mendoni? que lducation pensez-vomund us ? t ndrhyj u en e t thot ntait p Q A do ta konsideronit ponse. kto thnie jan veten m shum si se t gjitha Etes-vous daccord Marta (gjithmon nga t tjert pr Krishtin, dhe avec le philosophe me besim), nj Jaiveten alors pens que j jo nga Krishti pr e Tij. Thoma (dyshues), Thomas dAquin sur Njerzit q jetonin n kohn rais peut-tre trouver b apopoint nj Nataniel ce : Il y a en (cinik) n lidhje me e Krishtitet e keqkuptuan atprestige. sens dans le tout trerreth une soif de qndrimin si e keqkuptojm edhe sot. cherais une noble cause bonheur et de Jezusit? Ata i atribuan atij tipare consacrerais et ce faisan sens ? hyjnore, por ai vet nuk tha se ishte Perndi. viendrais connu sur le c Kur grmojm m thell n faqet e Dhiats s Re, taient Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, shohim se ai vrtet e shpalli nj gj t till. galement Referencat les cord ders des tudiants, qui contrlaient jan t bollshme dhe kuptimi i qart. Nj biznesmen q la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea e hetoi me kujdes Dhiatn e Re pr t verifikuar nse lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna Krishti shpalli se ishte Perndi tha, T lexosh Dhiatn e le monde sur le campus, de prendre dimportantes d Re dhe t mos arrish n prfundimin se Jezusi shpalli se de dpenser largent de luniversit en engageant des co ishte hyjnor, sht sikur t dalsh jasht n nj dit me ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
diell dhe t thuash nuk e shoh diellin. N ungjillin e Gjonit na jepet nj konfrontim midis Jezusit dhe nj grupi judenjsh. Konfrontimi nisi pr
Mais le frisson du prestige sest envol comme tout javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement shkak se Jezusi kishte shruar nj t al t shtunn. matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
22
les bipais pour obtenir des rpo river, ils teignaient les lumir maient leur porte clef. On a Zot, gnjeshtar apo i mendur luniversit, mais je ny ai pas o (Judenjve u ndalohet t bjn pun t shtunn.) Pr chais. Les membres de lunive kt Judenjt e prndiqnin Jezusin dhe krkonin ta dtude avaient tout autant de p vrisnin, sepse bnte kto gjra t shtunave. Por Jezusi u questions irrsolues que moi.
prgjigj atyre: Im At vepron deri m tash, e edhe un vrisnin, sepse jo vetm se shkelte t shtunn, por edhe se veproj. Pr kt Judenjt krkonin edhe m tepr ta
Jai vu une fois sur le campu avec la mention Ne me suivez thoshte se Perndia ishte ati i vet, duke e barazuar veten ment que tout le monde semb me Perndin (Gjoni 5:16-18).
Mund t thoni, Po kjo nuk provon ndonj gj. Jezusi e quajti Perndin Atin e tij. E far pastaj? T gjith t krishtert e quajn Perndin Atin e tyre, por me kt nuk po thon se jan Perndi. Por judenjt e kohs s Jezusit kuptuan nga fjalt e Jezusit dika q ne nuk e kuptojm sot. Sa her
pensez-vous ? u en Q Sipas mendimit

tuaj, pse ishin Etes-vous daccord udhheqsit hebrenj avec le philosophe aq t zemruar me JezusindAquin pasi Thomas sur ai kishte kryer ce point : nj Il y a en shrim t shtunn? tout tre une soif de A ishin t zemruar bonheur et de pr shkak se shrimi n sens ? ndodhi
, Si mendoni?
ders des tudiants, qui contrl alors fait gjuhn, kulturn, dhe veanrisht personin apo une personat lves. Ce fut exprience t cilve u drejtohet ky dokument. N kt rast, le monde sur lekultura campus, de pr sht hebreje, dhe personat de t cilve u drejtohet jan dpenser largent de luniver udhheqs fetar judenj. Dheciers, nga fjalt e Jezusit dika ainsi que celui des tudia
q studiojm nj dokument, duhet t marrim parasysh la bourse. Je me suis vrtet i irritoi. Pr kt Judenjt krkonin edhe m tepr ta vrisnin, sepse jo vetm se shkelte t shtunn, por edhe se thoshte se Perndia ishte ati i vet, duke e barazuar veten
nj dit t shenjt apo kishte ndonj Ceuxarsye qui avaient tjetr? le plus de pres
Mais le frisson du prestige s javais pu essayer dautre. Je me me Perndin (Gjoni 5:18). far tha Jezusi q shkaktoi matin avec la gueule de bois
23
Mund t thoni, Po kjo nuk provon ndonj gj. Jezusi e quajti Perndin Atin e tij. E far pastaj? T gjith t krishtert e quajn Perndin Atin e tyre, por me kt nuk po thon se jan Perndi.
nj reagim kaq t fort? Le t marrim pasazhin dhe t shikojm si i kuptuan judenjt fjalt e jezusit 2,000 vjet m par n kulturn e tyre. Problemi i tyre ishte se Jezusi tha Ati im, dhe jo Ati yn. Sipas rregullave t gjuhs s tyre, prdorimi i ksaj fraze nga Jezusi ishte shpallje se Ai ishte i barabart me Perndin. Hebrenjt nuk i referoheshin Perndis si Ati im. Ose nse do ta thoshin kt, gjithmon do ta prcaktonin deklaratn duke shtuar,
n qiell. Por Jezusi nuk e shtoi at fraz. Ai bri nj shpallje q judenjt nuk mund ta keqinterpretonin kur e quajti Perndin Ati im. Edhe m keq akoma, duke thn, Im At vepron deri m tash, e edhe un veproj Jezusi po e vendoste veprimtarin e tij n nj plan t barabart me at t Perndis. Prsri, judenjt e kuptuan se ai po shpallte se ishte Biri i Perndis. Si rezultat, urrejtja e tyre pr t u rrit. Nse m par ishin munduar thjesht ta prndiqnin, tani filluan t dshironin ta vrisnin. Jezusi jo vetm q shpalli barazi me Perndin kur e quajti Ati i tij, por tha edhe se ishte nj me Atin. Gjat Fests s Prkushtimit n Jerusalem disa nga udhheqsit e tjer judenj iu afruan dhe e pyetn nse ishte Krishti. Jezusi i mbylli komentet e tij duke thn, Un dhe Ati jemi nj (Gjoni 10:30). Prandaj Judenjt 24
morn prsri gur pr ta vrar me gur. Jezusi u prgjigj atyre: Ju tregova shum vepra t mira nga Ati im; pr ciln nga kto m vrisni me gur? Judenjt u prgjigjn duke thn: Ne nuk t vrasim me gur pr asnj vepr t mir, po pr blasfemi, dhe sepse ti, duke qen njeri, e bn veten Perndi (Gjoni 10:31-33). Ndoshta mund t pyesni veten pse reaguan aq fort judenjt kur Jezusi tha se ishte nj me Atin. Struktura e frazs n greqisht na jep nj prgjigjie. A. T. Robertson, studiuesi m i shquar i kohs s tij, shkruan se n greqisht nj n kt pasazh sht n gjinin asnjanse, jo mashkullore, dhe nuk tregon nj n person apo qllim, por nj n thelb ose n natyr. Robinsoni pastaj shton, Kjo deklarat pikante sht kulmi i shpalljeve t Krishtit pr sa i prket marrdhnies midis Atit dhe atij [Birit]. Kjo i inatosi farisenjt pa mas. 2 sht e dukshme se n kt deklarat judenjt e dgjuan qart se Jezusi shpalli se ishte Perndi. Kshtu Leon Morris, ish-drejtor i Ridli Kollixh (Ridley College) n Melburn, shkruan, judenjt mund ti merrnin fjalt e Jezusit vetm si blasfemi, dhe e morn gjykimin n duart e tyre. N Ligj ishte shkruar se ai q blasfemonte duhej vrar me gur (Levitiku 24:16). Por kta njerz nuk po lejonin q procesi q krkonte ligji t merrte rrugn e vet. Ata nuk po prgatitnin nj aktakuz n mnyr q autoritetet t ndrmerrnin veprimet e duhura. N zemrimin e tyre ata po prgatiteshin t ishin edhe gjykats, edhe ekzekutues.3 Judenjt e krcnuan Jezusin pr ta vrar me gur pr blasfemi, gj q na tregon se ata e kuptuan patjetr 25
shpalljen e tij se ishte Perndi. Por, mund t pyesim ne, a ndaluan ata pr t shqyrtuar nse kjo deklarat ishte e vrtet? Ata q thon se Jezusi ishte thjesht m afr ose m ngusht me Perndin sesa t tjert duhet ta marrin parasysh kt deklarat t tij, Nse nuk m nderoni si nderoni Atin, ju nuk nderoni asnjrin prej nesh. Jezusi shpalli n mnyra t ndryshme se ishte nj n thelb dhe natyr me Perndin. Ai tha tro, Po t m njihnit mua, do t njihnit edhe Atin tim (Gjoni 8:19). Dhe kush m sheh mua, sheh at q m ka drguar (Gjoni 12:45). Kush m urren mua, urren edhe Atin tim (Gjoni 15:23). q t gjith ta nderojn Birin ashtu si nderojn Atin; kush nuk e nderon Birin, nuk nderon Atin q e ka drguar (Gjoni 5:23). Kto referenca tregojn pa asnj ekuivok
se Jezusi e konsideronte veten m shum sesa thjesht njeri; ai shpalli se ishte i barabart me Perndin. Ata q thon se Jezusi ishte thjesht m afr ose m ngusht me Perndin sesa t tjert duhet ta marrin parasysh kt deklarat t tij, Nse nuk m nderoni si nderoni Atin, ju nuk nderoni asnjrin prej nesh. Kur po jepja leksion n nj or letrsie n Universitetin e Uest Virxhinias, nj profesor m ndrpreu dhe tha se i vetmi ungjill n t cilin Jezusi shpalli se ishte Perndi, ishte ungjilli i Gjonit, dhe ai ishte shkruar m von se t tjert. Ai pastaj tha se ungjilli sipas Markut, q ishte m i hershmi, nuk e prmend asnjher q Jezusi shpalli se ishte Perndi. Ky njeri thjesht nuk e kishte lexuar me kujdes Markun. 26
Jai vu une fois sur le campu avec la mention Ne me suivez ment que tout le monde semb Zot, gnjeshtar apo i mendur
Pr tiu prgjigjur u ktheva tek ungjilli i Markut ku Jezusi tha se falte mkatet. Jezusi, kur pa besimin e tyre, i tha t paralizuarit: O bir, mkatet e tua t jan falur! (Marku 2:5; shih edhe Luka 7:4850). Sipas teologjis hebreje vetm Perndia mund ta 43:25 e kufizon faljen e
ez-vous ? u en pens Q Hebrenjt donin

t godisnin me Etes-vous daccord gur Jezusin pr avec le philosophe blasfemi. A po i brente ndrgjegjia Thomas dAquin sur pr shkak t ce point : Il y a en mosbesimit q tout tre une soif de i shtynte drejt bonheur ndshkimit et t de Jezusit? Apo thjesht sens ?
, Si mendoni?
ishin xheloz pr shkak t qui avaientt le plus de pres tij? thoshte nj gj t till; Isaia Ceuxpopullaritetit
ders des tudiants, qui contrl lat bourse. JeKur me suis alors fait mkateve si nj t drejt vetm Perndis. skribt lves. Ce fut une exprience dgjuan q Jezusi po i falte mkatet atij njeriu, ata le monde sur le campus, de pr than, Pse vall ky po flet blasfemi? Kush mund t fal de dpenser largent de luniver mkatet, ve Perndis vet? (Marku 2:7). Pastaj Jezusi ciers, que celui des tudia pyeti far do t ishte m e leht tiainsi thuhej paralitikut,
Mkatet t jan falur, apo ngrihu, merre vigun tnd dhe ec?
Mais le frisson du prestige s Sipas Komentarit The Wycliffe Bible Commentary , javais pu essayer dautre. Je me kjo sht nj pyetje q nuk mund t marr prgjigjie. Si matin avec la gueule de bois
fraza t dyja jan njlloj t lehta pr tu shqiptuar, por ti thuash ato duke i br, krkon fuqi hyjnore. Nj q shtirej, patjetr, pr t mos u zbuluar, do t kishte m t leht t parn. Por Jezusi e shroi smundjen q njerzit ta dinin se ai kishte autoritet pr tu marr me shkaqet e saj.4 N kt moment, udhheqsit fetar e akuzuan pr blasfemi. Luis Sperri efr (Lewis Sperry Chafer), themelues dhe president i par i Seminarit Teologjik t Dallasit, shkruan, 27
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? Askush n tok nuk ka as que lducation ntait p en pens e zvo us ? Q Nu kt rast, pse autoritetin, as t drejtn t ponse. mendoni q Jezusi Etes-vous daccord i tha t paralizuarit: fal mkatet. Askush nuk avec le philosophe mund ti fal mkatet prve Mkatet e tua Jai alors pens que j t jan falur, n Thomas dAquin sur Atij kundr t Cilit t gjith rais peut-tre trouver b vend q ti thoshte: ce point : Il y a en kan mkatuar. Kur Krishti Ngrihu dhe ec! et sens dans le prestige. tout tre une soiffali de mkat, si bri, Ai nuk cherais une noble cause bonheur et de po ushtronte nj t drejt njerzore. Meqense askush consacrerais et ce faisan senst ?fal mkatet prve Perndis, nuk mund ather pa viendrais connu sur le c asnj dyshim demonstrohet se Krishti, meq fali mkate, Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, taient 5 sht Perndi. ders tudiants, qui contrlaient Ky des koncept i faljes m ngacmoi pr shum galement koh, sepse les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea nuk e kuptoja. Nj dit, n orn e filozofis, nprgjigjie lves. Ce fut exprience enrichissante t nj pyetjeje pr une hyjnin e Krishtit, un citova vargjet de e conna le mondenga sur le campus, de prendre dimportantes d msiprme Marku. Nj asistent e sfidoi prfundimin de dpenser largent de luniversit en engageant des co tim se falja e mkateve nga Krishti tregonte hyjnin e tij. ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so Ai tha q edhe vet mund t falte njerzit, por kjo nuk
tregonte se ishte Perndi. Njerzit falin gjith kohs. Ndrsa mendohesha q thoshte ai,envol papriturcomme m Mais le frissonmbi duato prestige sest
tout erdhi n mendje prgjigjia. E kuptova pse udhheqsit javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement fetar reaguan aq ashpr kundr Krishtit. Po, dikush matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
mund t thot, t kam falur, por vetm nse mkati sht br ndaj tij. Nse ti mkaton kundr meje, un kam t drejtn t t fal. Por nse ti mkaton ndaj dikujt tjetr, un nuk e kam kt t drejt. Paralitiku nuk kishte mkatuar ndaj njeriut Jezus; ata as nuk ishin takuar m par. Ai kishte mkatuar ndaj Perndis. Dhe Jezusi me autoritetin e tij i tha, Mkatet t jan falur. Po, mund t falim mkate q jan br kundr nesh, por n asnj 28
Mund t falim mkate q jan br kundr Megjithat Jezusi tha Charpentier se e bri kt. nesh, por n Page14 int 2 28/04/10 14:49 Nuk sht udi q judenjt asnj mnyr reaguan aq ashpr kur nj nuk mund t falim mkate q zdrukthtar nga Nazareti bri nj jan br ndaj 14ai vet Perndis. deklarat aq t fuqishme. Kur tha se mund t falte mkatet, ai po Megjithat Jezusi tha se e ushtronte, pr habin e atyre suis q e vite devenu ltudiant le p bri kt. dgjuan, nj t drejt q i takonte mnyr nuk mund t falim mkate q jan br ndaj vet Perndis. vetm Perndis.
professeurs. Je les attrapais p les bipais pour obtenir des rp Gjithashtu n Ungjillin e Markut kemi edhe gjyqin e river, ils teignaient les lumi Jezusit (14:60-64). Zhvillimi i gjyqit prmban disa nga maient leur porte clef. On shpalljet m t qarta t Jezusit pr hyjnin e tij. Ather luniversit, mais je ny ai pas kryeprifti u ngrit n mes t kuvendit dhe e pyeti Jezusin chais. Les membres de luniv duke thn: Nuk prgjigjesh fare? far po dshmojn dtude avaient tout autant de kta kundr teje? Por ai heshti dhe nuk u prgjegj fare. questions irrsolues que moi. Prsri kryeprifti e pyeti dhe i tha: A je ti Krishti, Biri i t
Bekuarit? Dhe Jezusi tha: Un jam. Dhe ju do ta shihni
Jai vu une fois sur le camp Birin e njeriut t ulur n t djathtn e Pushtetit dhe avec lakryeprifti, mention Ne duke ardhur me ret e qiellit.Ather duke i
Ju e dgjuat blasfemin, ju duket? Dhe t gjith gjykuan se meritonte vdekjen. N fillim Jezusi nuk u prgjigj, kshtu q kryeprifti e vuri n betim. Duke qen nn betim, Jezusi duhej 29
me suive ment tout le monde sem shqyer rrobat, tha: nevoj kemi mque pr dshmitar?
pens ez-vous ? u en Q A jeni dakord q

mkatet e kryera Etes-vous daccord kundrejt Perndis avec let philosophe smund falen nga askush tjetr Thomas dAquin sur prve atij? ce point : Il y a en tout tre une soif de bonheur et de sens ?
, Si mendoni?
Ceux qui avaient le plus de pre
t prgjigjej (dhe jam shum i gzuar q u prgjigj). Ai iu prgjigj pyetjes, A je ti Krishti, Biri i Perndis s bekuar? duke thn, Un jam. Referenca e Jezusit pr Birin e Njeriut q do t vinte me ret e qiellit ishte nj aluzion nga Danieli 7:13-14: Un shikoja disa vegime nate, dhe ja mbi ret e qiellit po vinte dikush q i ngjante nj Biri njeriu; ai arriti deri te i Lashti i ditve dhe iu afrua atij. Atij iu dha sundimi, lavdia dhe mbretria, me qllim q gjith popujt, kombet dhe gjuht ti shrbenin; sundimi i tij sht nj sundim i prjetshm q nuk do t kaloj, dhe mbretria e tij sht nj mbretri q nuk do shkatrrohet kurr. Njerzit zakonisht e keqkuptojn kt, por termi Biri i Njeriut nuk ishte referenc pr ann njerzore t Jezusit, por pr ann hyjnore. Kur Jezusi iu referua vetes si Biri i Njeriut ai po i referohej hyjnis s tij. N librin Putting Jesus in His Place (Vendosja e Jezusit n vendin e tij), Rob Bauman dhe Ed Komosevski shpjegojn si lidhet kjo me vizionin e Danielit: N vizionin e Danielit figura q dukej si njeri zotron gjith autoritetin pr t gjykuar dhe sundon mbi nj mbretri t prjetshme. Nuk e shohim aty nocionin e delikatess dhe varsis. Edhe prshkrimi i tij si dikush q vinte mbi ret e qiellit e identifikon at si hyjnor, meqense kudo tjetr n Dhiatn e Vjetr imazhi i ardhjes 30
mbi re prdoret n mnyr ekskluzive pr figura hyjnore.

6
Kshtu, n aluzionin ndaj Danielit 7:13, Jezusi po shpallte se ishte nj figur qiellore, hyjnore, q do t ulej n t djathtn e Perndis, dhe do t ushtronte autoritet suprem mbi t gjith njerzit n prjetsi. Prandaj autoritetet judeje u shqetsuan aq shum Jezusi kishte kryer blasfemi duke shpallur se ishte Perndi! sht e qart se Jezusi ishte i vetdijshm pr hyjnin e tij. Nj analiz e dshmis s Krishtit tregon se ai shpalli se ishte (1) Biri i t Bekuarit Perndi; (2) Ai q do t ulej n t djatht t pushtetit, dhe (3) Biri i Njeriut q do t vinte mbi ret e qiellit. Secili nga kto pohime sht qartsisht mesianik. Efekti i t treve bashk sht i jashtzakonshm. Sinedri, kshilli i lart i judenjve, i kapi t tre kto pohime, dhe kryeprifti reagoi duke grisur rrobat dhe duke thn, na duhen dshmitart? Ata m n fund e kishin dgjuar me vesht e tyre nga goja e tij. Ai u dnua nga vet fjalt e tij. Sr Robert Anderson, q ka qen shef i kriminalistiks n Skotland Jard (Scotland Yard Policia metropolitane e Londrs), v n dukje: Asnj prov mbshtetse nuk sht m bindse se ajo e dhn nga dshmitar armiqsor, dhe fakti q Zoti pohoi se ishte hyjnor vrtetohet n mnyr t padiskutueshme nga veprimi i armiqve t Tij. Duhet t kujtojm se hebrenjt nuk ishin ndonj fis i egr e i paditur, por nj popull me shum kultur dhe shum fetar; dhe vdekja e Tij u dekretua pa 31
Charpentier int 2 28/04/10 14:49 Page14 Xhosh MekDauell, Shon MekDauell
asnj vot kundra pikrisht mbi kt akuz nga Sinedri shquar fetar, duke prfshir njerz si Gamalieli, filozofi Sauli i Tarsit. 7 Je professeurs.
14 Bien plus kshilli i lart kombtar i prbr nga udhheqs t quun cha
isuis madh i shekullit t par, dhe nxnsi tij i famshm, aux yeux vite devenu ltudiant le plus iimpopulaire
les attrapais par la veste dans leur bure e qart, pra, se kjo ishte q Jezusi donte me voya lessht bipais pour obtenir desdshmia rponses. Lorsquils t jepte pr veten. Ne shohim gjithashtu se hebrenjt e river, ils teignaient les lumires, baissaient les stores kuptuan prgjigjen e tij si nj shpallje se ai ishte Perndi. maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c N kt moment ata kishin prball dy alternativa: q luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que fjalt e tij ishin blasfemi flagrante, ose q ai ishte Perndi. chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam Gjykatsit e tij e pan qart kt aq qart sa e kryqzuan dtude avaient tout autant de problmes, de frustration dhe pastaj e talln se Ai ka besuar n Perndin; le ta questions irrsolues que moi.
liroj tani n qoft se e do me t vrtet, sepse ka thn: Un jam Biri i Perndis (Mateu 27:43).
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un H. B. Suit (Swete), ish profesor Regius i teologjis avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U n Universitetin e Kembrixhit, shpjegon domethnien ment que tout le nga monde semblait lunivers e grisjes s rrobave kryeprifti: Ligjipartager e ndalonte semblait-il. Jen ai alors Kryepriftin ti griste , Si mendoni? que lducation en pensez-vous ? pr shtje private ntait p Q rrobat Nu nj far ponse. mnyre, a nuk Etes-vous daccord(Levitiku 10:6; 21:10), duket sikur reagimi avec le philosophepor kur vepronte si i udhheqsve Jai alors pens que j gjykats, zakoni e donte hebrenj kundr Thomas dAquin sur rais peut-tre trouver b q t shprehte n kt deklaratave ce point : t Il y a en Jezusit, n fakt, i et sens dans le prestige. mnyr tmerrin pr ndonj tout une soif de bn ttre vrteta ato? blasfemi t shqiptuar n cherais une noble cause bonheur de Nse do t et kishit pranin consacrerais e tij. Lehtsimi eti ce faisan qen njri sens ? prej ktyre udhheqsve tij shtviendrais i dukshm. Nse connu sur le c si do t kishit deri tani nuk kishte prova taient Ceuxreaguar? qui avaient le plus de prestige luniversit, t besueshme, tani nuk ka les cord ders des tudiants, qui contrlaient galement la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea 32 lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna le monde sur le campus, de prendre dimportantes d
m nevoj pr to: i burgosuri akuzoi veten. 8 Ne fillojm t shohim se ky nuk ishte gjyq i zakonshm. Si v n dukje avokati rvin Linton (Irwin Linton), Ky gjyq sht unik midis gjyqeve kriminale sepse shtja ktu nuk jan veprimet e t akuzuarit, por identiteti i tij. Akuza ndaj Krishtit, rrfimi apo dshmia, apo m mir veprimi n prani t gjyqit mbi t cilin u dnua, marrja n pyetje nga guvernatori romak dhe tabela mbi kryq n kohn e ekzekutimit kan t bjn me shtjen e vetme t identitetit dhe dinjitetit t vrtet t Krishtit. mendoni pr Krishtin? Biri i kujt sht ai? 9 Ish gjyqtari i Gjykats s Lart t Nju Jorkut, Uilliam Xhei Gejnor (William Jay Gaynor) n fjalimin e tij mbi gjyqin e Jezusit, mbron pozicionin se blasfemia ishte e vetmja akuz q iu b atij para Sinedrit. Ai thot: sht e qart nga secili prej ungjijve se krimi pr t cilin Jezusi u gjykua dhe u dnua ishte blasfemia:Jezusi kishte shpallur se kishte pushtet t mbinatyrshm, q pr nj qenie njerzore sht blasfemi 10. N shumicn e gjyqeve, i akuzuari gjykohet pr ato q ka br, por nuk ishte kshtu n gjyqin e Jezusit. Ai u gjykua pr at q thoshte se ishte. Gjyqi i Jezusit duhet t jet i mjaftueshm pr t demonstruar n mnyr bindse se ai rrfeu hyjnin e tij. Gjykatsit e tij e vrtetojn kt. Por gjithashtu, n ditn e 33 N shumicn e gjyqeve, i akuzuari gjykohet pr ato q ka br, por nuk ishte kshtu n gjyqin e Jezusit. Ai u gjykua pr at q thoshte se ishte.
kryqzimit t tij, armiqt e tij e pranuan se ai shpalli se ishte Perndia i ardhur n mish. Po ashtu, edhe krert e priftrinjve, bashk me skribt dhe me pleqt , duke e tallur, i thonin: Ai i shptoi t tjert dhe nuk mund t shptoj vetveten; n qoft se sht mbreti i Izraelit, le t zbres tani nga kryqi dhe ne do t besojm n t; ai ka besuar n Perndin; le ta liroj tani n qoft se e do me t vrtet, sepse ka thn: Un jam Biri i Perndis. (Mateu 27:41-43).
34
Kapitulli 3
Zot, Gnjeshtar apo i mendur

PO QE SE DO T BJE NJ KRKIM N INTERNET PR EMRIN JEZUS do t dilnin 181 milion referenca. Krko pr kt emr n Amazon.com dhe do t gjesh 261 474 libra pr t. Duke patur parasysh shumllojshmrin e pikpamjeve mbi t, a sht e mundur t jemi t sigurt pr Jezusin historik? Shum njerz duan ta konsiderojn Jezusin jo si Perndi, por si nj njeri t mir e t moralshm, ose si nj profet me urtsi dhe zbules t jashtzakonshme, q tha shum t vrteta t thella. Studiuesit shpesh ln t kuptohet se ky sht i vetmi konkluzion i pranueshm q mund t arrish nprmjet procesit intelektual. Shum njerz thjesht tundin kokn n shenj miratimi dhe nuk e marrin asnjher mundimin t shohin gabimin logjik t ktij arsyetimi. Jezusi shpalli se ishte Perndi, dhe pr t ishte me rndsi themelore q njerzit ta besonin kt. Ose e besojm, ose nuk e besojm. Ai nuk na ka ln hapsir 35
pr alternativa t ndrmjetme. Nj njeri q shpall ato q ai shpalli pr veten e tij nuk mund t jet nj njeri i mir e i moralshm apo profet. Kjo mundsi nuk ekziston dhe Jezusi nuk kishte ndr mend q t ajo t ekzistonte. Si. Es. Luis (C.S.Lewis), profesor n Universitetin e Kembrixhit dhe dikur agnostik, e kuptoi qart kt shtje. Ai shkroi, Po prpiqem ktu t parandaloj ndonj t thot marrzin q njerzit e thon shpesh pr T: Jam gati ta pranoj Jezusin si nj msues t madh morali, por nuk e pranoj shpalljen e Tij se sht Perndi. Kjo sht e vetmja gj q nuk duhet ta themi. Nj njeri q ishte thjesht njeri dhe tha ato gjra q tha Jezusi nuk mund t ishte nj msues i madh morali. Ai ose do t ishte i mendur, ose do t ishte Djalli i Ferrit. Duhet t zgjidhni. Ose ky njeri ishte dhe sht Biri i Perndis, ose prndryshe sht i mendur, apo edhe m keq se kaq. Pastaj Luis shton: Mund ta mbyllsh n mendin, mund ta pshtysh dhe ta vrassh si djall, ose mund ti biesh tek kmbt dhe ta quash Zot dhe Perndi. Por t mos dalim me marrzira t tilla dashamirse se ishte nj msues i madh njerzor. Ai nuk na e ka ln kt mundsi dhe nuk e kishte ndr mend t na e linte. 1 Profesori i Universitetit t Kembrixhit F. J. A. Hort, 36
q u mor pr njzet e tet vjet me nj studim kritik t Dhiats s Re, shkruan: Fjalt e Tij ishin aq t lidhura ngusht me T, saq nuk kishin kuptim si deklarata abstrakte t s vrtets t thna prej Tij si orakull apo profet hyjnor. Hiqi At si kryefjala kryesore (megjithse jo m e larta) e do deklarate, dhe ato nuk qndrojn. 2 Sipas Keneth Skot Laturet (Kenneth Scott Latourette), historian i krishtrimit n Universitetin e Jejlit (Yale University): Nuk jan msimet e tij ato q e bjn Jezusin aq t veant, megjithse ato do t mjaftonin pr ta dalluar. sht nj kombinim i msimeve me personin vet. T dy nuk mund t ndahen. Laturet arrin n prfundimin, Duhet t jet e qart pr do lexues t vmendshm t ungjijve se Jezusi i konsideronte veten e tij dhe mesazhin e tij si t pandashm. Ai ishte nj msues i madh, por ishte m shum se kaq. Msimet e tij pr mbretrin e Perndis, pr sjelljen njerzore dhe pr Perndin ishin t rndsishme, por ato nuk mund t ndaheshin prej tij sipas kndvshtrimit t tij pa u zhvlersuar.
3
Jezusi shpalli se ishte Perndi. Kjo mund t jet e vrtet ose e rreme, dhe kushdo duhet t mendohet pr kt po aq sa duhej t mendoheshin dishepujt e tij kur 37
Jezusi i pyeti: Kush thoni ju se jam un? (Mateu 16:15). Ka disa alternativa. S pari, ta zm se deklarata e tij se ishte Perndi ishte e rreme. Nse ishte e rreme, kemi dy dhe vetm dy alternativa. Ai ose e dinte q ishte e rreme, ose nuk e dinte q ishte e rreme. Do t shikojm seciln mundsi ve e ve dhe t shqyrtojm provat pr to.
A ISHTE GNJESHTAR?
Nse, kur Jezusi i bri ato deklarata e dinte se nuk ishte Perndi, ather ai po gnjente, dhe me qllim po i mashtronte ndjeksit e tij. Por nse ishte gnjeshtar, ishte edhe hipokrit sepse i msoi t tjert t ishin t ndershm Por t mos prfundojm n marrzira t tilla dashamirse se ishte nj msues i madh njerzor. Ai nuk na e ka ln kt mundsi dhe nuk e kishte ndr mend t na e linte. me do kusht, kurse vet jetonte nj gnjeshtr t madhe. Edhe m keq se kaq, ai duhej t ishte djall, sepse u tha t tjerve ti besonin pr fatin e tyre t prjetshm. Nse nuk i mbshteste dot thniet e tij dhe e dinte kt, ather ishte shum i keq derisa i mbante ndjeksit e tij me nj shpres t till t rreme. S fundi, duhej t ishte edhe i marr, sepse deklaratat e tij se ishte Perndi e
uan n kryq deklarata nga t cilat kishte mundsi deri n minutn e fundit t trhiqej pr t shptuar jetn. Habitem kur dgjoj aq shum njerz q thon se Jezusi ishte thjesht nj msues i mir morali. T jemi 38
realist. Si mund t ishte msues i madh morali dhe me qllim ti gnjente njerzit n lidhje me pikn m e tij? T gnjeu me arrish se qllim n Jezusi nuk prfundimin t rndsishme t msimit t tij identitetin
en ka pens ez-vous ? u nuk Q Pse shum

kuptim t themi Etes-vous daccord q Jezusi ishte avec le philosophe nj msues i mir morali? A mund t sur Thomas dAquin mendoni pr ndonj ce point : Il y a en msim morali t tout tre une soif de veant q Jezusi bonheur et de jua msoi pasuesve t tij, q akoma ka sens ? kuptim sot?
, Si mendoni?
Ceux qui avaient e lejets plus de pres prkon me at q dim pr t dhe pr rezultatet tudiants, qui dhe msimeve t tij. Kudo ku ders sht des treguar pr Jezusin,
contrl la bourse. Je me suis alors fait jett e njerzve kan ndryshuar pr mir, kombet lves. Cebr fut une exprience kan ndryshuar pr mir, hajdutt jan njerz t lepijen, monde surq leurrenin campus, de pr ndershm, alkoolikt kan ln persona de dpenser largent de luniver jan br njerz q duan, t padrejtt jan br t drejt. Uilliam Leki (William Lecky), nga historiant ciers, nj ainsi que celui des tudia
m t shquar t Britanis s Madhe dhe kundrshtar i prkushtuar i krishtrimit t organizuar shkruan: Mais le frisson
du prestige s de bois
I ishte rezervuar krishtrimit ti paraqiste javais pu essayer dautre. Je me bots nj ideal i cili, npr gjith ndryshimet e matin avec la gueule tetmbdhjet shekujve, ka frymzuar zemrat e njerzve me nj dashuri t zjarrt, e ka treguar veten t aft pr t vepruar n t gjitha moshat, kombet, temperamentet dhe kushtet, ka qen jo vetm shembulli m i lart i virtytit, por edhe nxitsi m i madh pr praktikimin e tij... T dhnat e atyre tre viteve t shkurtr t jets s tij aktive kan br m shum pr t rigjeneruar 39
dhe zbutur njerzimin sesa t gjith referatet e filozofve dhe gjitha nxitjet e moralistve. Historiani Filip Shaf (Philip Schaff) thot: Kjo dshmi, nse nuk sht e vrtet, duhet t jet blasfemi e mirfillt ose marrzi. Hipoteza e par nuk mund t qndroj asnj moment prpara pastrtis morale dhe dinjitetit t Jezusit, t zbuluar n do fjal dhe vepr t tij, dhe t pranuar nga t gjith. Vet-mashtrimi n nj shtje kaq t rndsishme dhe me nj intelekt n t gjitha aspektet aq t kthjellt e t shndetshm, sht po ashtu jasht do logjike. Si mund t ishte nj entuziast apo i marr ai q kurr nuk e humbi ekuilibrin mendor, q kaloi me qetsi npr gjith telashet dhe prndjekjet, si dielli mbi ret, q gjithnj u ktheu prgjigjen m t urt pyetjeve ngacmuese, q me qetsi dhe vetdije parashikoi vdekjen e tij n kryq, ringjalljen t tretn dit, ardhjen e Fryms s Shenjt, themelimin e kishs s tij, shkatrrimin e Jerusalemit parashikime q jan prmbushur fjal pr fjal? Nj karakter aq origjinal, aq i plot, aq i qndrueshm, aq i prsosur, aq njerzor dhe i ngritur aq lart mbi gjith madhshtin njerzore, nuk mund t jet as mashtrim, as trillim. Poeti, si sht thn me vend, n kt rast do t ishte m i madh se heroi i krijuar prej tij. Do t duhej nj m i madh se Jezusi q t shpikte nj Jezus. 5 40
4
Diku tjetr Shaf jep argumente bindse kundr hipotezs se Krishti mund t ishte gnjeshtar: Si, n emrin e logjiks, t arsyetimit, dhe prvojs, mundet nj shtirs domethn nj njeri mashtrues, egoist, i oroditur t ket shpikur karakterin m t pastr dhe m fisnik t njohur n histori dhe ta ket br t duket si i vrtet, pa ndryshim, nga fillimi n fund? Si mund t kishte hartuar dhe zbatuar nj plan mirbrjeje t padgjuar m par, t nj magnitude morale dhe sublimiteti t till, dhe t sakrifikonte jetn e vet pr t, prball paragjykimeve aq t forta t njerzve dhe epoks s tij? 6 Nse Jezusi donte q njerzit ta ndiqnin dhe ti besonin atij si Perndi, pse shkoi n kombin hebre? Pse shkoi si nj zdrukthtar i zakonshm n nj fshat t humbur n nj vend aq t vogl nga siprfaqja dhe popullsia dhe aq besimtar n nj Perndi t vetm? Pse nuk shkoi n Egjipt, ose m mir n Greqi, ku njerzit besonin n shum perndi dhe n shum shfaqje t tyre? Dikush q jetoi si Jezusi, q msoi si Jezusi dhe q vdiq si Jezusi nuk mund t kishte qen gnjeshtar. Le t shikojm alternativa t tjera.
A ISHTE I MENDUR?
Nse na duket e pakonceptueshme q Jezusi t kishte qen gnjeshtar, a nuk ka mundsi q ai gabimisht ta ket pandehur veten pr Perndi? N fund t fundit, 41
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? sht e que mundur t jesh ntait p lducation en pens ez-vous ? u Jezusi Q Pse zgjodhi edhe i sinqert, edhe prap ponse. tju tregonte daccord Etes-vous ta kesh gabim. Por duhet mesazhin e tij avec philosophe kombitle hebre? A t kujtojm se nse dikush Jai alors pens que j kishte Jezusi ndonj sur Thomas dAquin e mendon veten Perndi, rais peut-tre trouver b avantazh n punn ce point : Il y a en sidomos n nj kultur e tij nga t qnit et sens dans le prestige. tout tre une de monoteiste, dhe iu zdrukthtar me soif shum cherais une noble cause bonheur profesion? et de thot t tjerve q fati i tyre consacrerais et ce faisan sens ?varet n besimin ndaj tij, i prjetshm ather ai nuk viendrais connu sur le c sht thjesht nj ndrrimtar idealist, por nj i mendur. Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, taient A sht e mundur q Jezusi t ishte i till? ders des q tudiants, quipr contrlaient galement Dikush e beson veten Perndi n ditt e sotme les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea trajtohet si dikush q mendon se sht Napoleoni. Ai sht Ce dhe fut iune exprience de conna ilves. deluzionuar vet-mashtruar dheenrichissante ne do ta mbyllnim le monde sur le campus, de prendre dimportantes d n nj spital psikiatrik q t mos i bnte dm vetes dhe detjerve. dpenser largent luniversit en engageant des co t Por tek Jezuside nuk i vrejm anormalitetet ciers, ainsi que des tudiants en organisant des so dhe ekuilibrin q celui shoqrojn mendurin. Nse ishte i
mendur, ather mnyra si e ka mbajtur veten q t mos dukej i tillle sht pr tu habitur. Mais frisson du prestige Pioniert e psikiatris, Artur Lorensgnralement Kolb, javais pu essayer dautre. JeNojs me dhe rveillais n tekstin Psikiatria Klinike , e prshkruajn matin avec la gueule de Moderne bois cause de la nuit skizofrenin si nj person q sht m shum autist sesa realist. Skizofreni dshiron t largohet nga bota reale. Dhe nj njeri q thot se sht Perndi sht mjaft larg realitetit. Nn dritn e gjrave t tjera q dim pr Jezusin, sht e vshtir t imagjinosh q ai kishte probleme mendore. Ai ka thn disa nga fjalt m t menura q mbahen mend deri m sot. Udhzimet e tij kan liruar shum njerz nga skllavria mendore. Klark H. Pinok, 42
sest envol comme tout
prcde
chais. Les membres de lunive dtude avaient tout autant de p Zot, gnjeshtar apo i mendur irrsolues que moi. questions
profesor i Teologjis Sistematike n MekMaster Diviniti Kollixh (McMaster Divinity College) thot: A mos vall
Jai vu une fois sur le campu avec la mention Ne me suivez kishte iluzione n lidhje me madhshtin e tij? A ishte ment que tout le monde semb paranoid, mashtrues pa dashje, skizofren? Prsri,
aftsia dhe thellsia e msimit t tij provojn vetm kthjelltsin e tij t plot mendore. T ishim edhe ne aq t shndetshm mendrisht sa ai!7 Nj student n nj universitet t Kalifornis m tha se profesori i tij i psikologjis kishte thn n klas se ai vetm duhej t merrte n
pensez-vous ? u en ndonj Q A dalloni

aspekt n sjelljen Etes-vous daccord e Jezusit (prve avec le philosophe deklarats s tij pr hyjnin) qdAquin sygjeron sur Thomas q ai mund:t ce point ishte Il y a en i mendur? Nse do tout tre une t kishit jetuar nsoif de bonheur at koh, a et do de ti dgjonit mendimet sens ? e tij?
, Si mendoni?
Ceux qui avaient le plus de pres contrl shum prej pacientve t tij. Nuk u nevojitej m shum la bourse. Je me suis alors fait kshillim se kaq. lves. Ce fut une exprience Psikologu Dr. Geri Kollinsle shpjegon se sur Jezusi monde le campus, de pr ishte i dashur, por nuk lejoi q dhembshuria ta de dpenser largent de luniver paralizonte; nuk kishte ego t fryr, megjithse ciers, ainsi que celui des tudia
dor Bibln dhe tiu lexonte pjes nga msimet e Krishtit ders des tudiants, qui shpesh rrethohej nga turma q e adhuronin; ruajti ekuilibrin pavarsisht se jeta q bnte ishte e ngarkuar; gjithmon e dinte far po
Mais le frisson du prestige s javais pu essayer dautre. Je me bnte dhe ku po shkonte; i donte shum njerzit, matin avec la gueule de bois
edhe grat dhe fmijt, q nuk konsideroheshin t rndsishm ather; i pranonte njerzit pa e anashkaluar mkatin e tyre; veproi me njerzit n baz t pozits ku ishin dhe n baz 43
Nse nj njeri i zakonshm do t deklaronte q ai ishte Perndi ather me siguri do ta konsideronim kt aspekt si largim nga realiteti.
t nevojave unike q kishin. Duke i patur parasysh t gjitha faktet, un nuk shoh shenja q Jezusi t vuante nga ndonj smundje mendore... Ai ishte shum m i shndetshm sesa t gjith njerzit q njoh prfshi ktu edhe mua! 8
Psikiatri Xhei Ti Fisher thot: Po t mblidhje t gjith artikujt autoritar t shkruar nga psikologt dhe psikiatrt m t kualifikuar mbi temn e higjiens mendorepo ti bashkoje dhe ti pastroje duke ln jasht fjalt e teprtapo t merrje gjith thelbin dhe t lije gjrat ansore, dhe po ti shprehje kto pjes t pastra t njohuris s pastr shkencore n mnyrn m koncize nga poett m t aft, do t kishe nj prmbledhje t paplot dhe gjysmake t Predikimit n Mal. Dhe po ta krahasoje me kt t fundit e para do t dukej shum e varfr. Pr afro dy mij vjet bota e krishter ka mbajtur n duar prgjigjien e plot pr krkimet e saj t lodhshme e t pafryte. Ktu .. gjendet modeli pr nj jet t suksesshme me optimizm, shndet mendor dhe paqe t brendshme. 9 Si Es Luis shkruan: Vshtirsia historike e dhnies s nj shpjegimi pr jetn, thniet dhe ndikimin e Jezusit m pak 44
t vshtir se shpjegimi i krishter sht shum e madhe. Mosprputhja midis thellsis dhe kthjelltsis... s msimeve t Tij morale dhe megalomanis s shfrenuar q duhet t gjendet prapa msimeve t Tij teologjike nse nuk sht vrtet Perndi nuk sht shpjeguar asnjher n mnyr t knaqshme. Pr kt shkak, hipotezat jo t krishtera pasojn njra-tjetrn me pjellorin e shfrenuar t moskuptimit. 10 Filip Shaf arsyeton: A sht vall nj intelekt i tilli qart si qielli, i freskt si ajri i malit, i mpreht dhe deprtues si shpat, trsisht i shndetshm dhe i fort, gjithmon gati dhe gjithmon gjakftohti prirur pr nj iluzion kaq t madh n lidhje me karakterin dhe misionin e tij? Imagjinat absurde! 11
A ISHTE ZOT?
Un personalisht nuk mund t dal n prfundimin se Jezusi ishte gnjeshtar apo i mendur. E vetmja alternativ q mbetet sht q ai ishte Krishti, Biri i Perndis, si shpalli vet. Por pavarsisht nga logjika dhe provat, shum njerz duket sikur nuk arrijn t dalin dot n kt prfundim. N librin Kodi i Da Vinit Den Braun thot, Duke e mbshtetur zyrtarisht Jezusin si Biri i Perndis, Konstandini e ktheu Jezusin n nj hyjni q ekzistonte prtej spektrit t bots njerzore, n nj entitet fuqia e t cilit ishte e pasfidueshme. 12 45
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? Romancieri Braun que lducation ntait p en pens e zvo us ? u kaq shum Q Pse do q njerzit t besojn ponse. psikolog e daccord Etes-vous iden q hyjnia e Krishtit u shikojn Jezusin avec le philosophe sajua n Kshillin e Nikes. si nj model t Jai alors pens que j shndetit mendor? Thomas dAquin sur Megjithse sht diskutuar rais peut-tre trouver b Psepoint ishte ai ce : kaq Il iy a en gjersisht n opinion, knaqur? et sens dans le prestige. tout tre une soifky de fakt sht hedhur cherais une noble cause et de poshtbonheur nga mbi 99,9 prqind e studiuesve t Bibls q consacrerais et ce faisan sens ? e dokumentuar. Ja studiojn historin pse. Dhiata e Re viendrais connu vet na jep provat m t hershme se Jezusi sht hyjnor sur le c Ceuxkapitullin qui avaient plus de prestige luniversit, (shih 2). le Meq kto dokumente u hartuan taient ders des tudiants, qui contrlaient galement n shekullin e par, vetm pak dekada pas ngjarjeve q les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea kishin lidhje me Jezusin, ato jan m shum se dy shekuj lves. Kshillit Ce fut une exprience enrichissante de conna prpara t Nikes. Megjithse u shkruan nga le monde sur le pr campus, deqllimesh, prendre nj dimportantes d njerz t ndryshm nj larmi tem e de dpenser de engageant des co pagabueshme e largent prbashkt e luniversit tyre sht q en Krishti sht Perndi. ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
Etrit e kishs prpara kshillit t Nikes na japin edheMais m shum prova qprestige Jezusi konsiderohej hyjnor le frisson du sest envol comme prpara kshillit Nikesde ishin mendimtar krishter matin avec la t gueule bois cause t de la nuit q jetuan pas mbylljes s periudhs s Dhiats s Re (afrsisht viti 100), por prpara Kshillit t Nikes (viti 325). Ata ishin njerz si Justin Martiri, Ignati dhe Ireneu. Nuk ka dyshim q ata e konsideronin Jezusin hyjnor. Ja disa nga citimet prej veprave t tyre t asaj kohe: Ignati i Antiokis (viti 110 pas Krishtit): Perndia i mishruar . . .Perndia vet i shfaqur n formn e nj njeriu. 13 46 shum prpara dautre. Kshillit t Etrit e kishs javaiskoh pu essayer JeNikes. me rveillais gnralement
tout
prcde
Justin Martiri (vitet 100165 pas Krishtit): . . . duke qen Fjala e Parlindur e Perndis, sht Perndi. 14 Ireneu (viti 177 pas Krishtit): . . . Ati sht Perndi dhe Biri sht Perndi; sepse Ai q ka lindur nga Perndia sht Perndi. 15 Melito i Sards (rreth vitit 177 pas Krishtit): Ai ishte njeri e megjithat ishte Perndi. Ndoshta prova m bindse se Personalisht Jezusi konsiderohej hyjnor prpara nuk arrij dot Nikes vjen nga shkrimtar jo t n prfundimin q Jezusi ishte krishter. Satiristi grek Lukiani gnjeshtar i Samosats (rreth vitit 170 pas ose i mendur. Krishtit), filozofi romak Celsi (rreth E vetmja vitit 177 pas Krishtit) dhe guvernatori alternativ e romak Plini i Riu (rreth vitit 112 qndrueshme sht q ai pas Krishtit) e bjn t qart se t ishte dhe krishtert e hershm e besonin se sht Krishti, Jezusi ishte hyjnor. Plini i prndoqi Biri i Perndis. t krishtert pr shkak t besimit t tyre se Jezusi ishte hyjnor. Plini pranoi: Ata takoheshin rregullisht para lindjes s diellit n nj dit t caktuar pr t knduar vargje me rradh midis tyre n nderim t Krishtit si ndaj nj perndie. 16 Duke patur parasysh kto fakte, dhe shum t tjera, autort e Rishpikja e Jezusit (Reinventing Jesus) arrijn n prfundimin: T supozosh se Konstandini kishte aftsin apo edhe dshirn pr t manipuluar kshillin q t besonte dika q tashm ai (kshilli) nuk e kishte pranuar, sht 47
maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que Xhosh MekDauell, Shon MekDauell chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam 17 n rastin m t mir, nj ide qesharake. Provat jan t dtude avaient tout autant de problmes, de frustration qarta: Jezusi besohej se ishte hyjnor shum koh prpara questions irrsolues que moi.
kshillit t Nikes. prgjigjia e tyre sht shum interesante. U paraqes ato q
Kur diskutoj materialin ktij kapitulli me hebrenj, Jaievu une fois sur leecampus un tudiant portant un
avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que tout le monde semblait partager lunivers gjenden n trilem (gnjeshtar, i mendur ose Perndi). semblait-il. Jen ai alors , Kur i pyes nse besojn Si mendoni? pens ez-vous ? que lducation ntait p u en Q Nse provat pr se Jezusi ishte gnjeshtar, ponse. Jezusin hyjni jan Etes-vous daccord m japin nj Jo! t prer. kaq t qarta dhe avec le philosophe Pastaj i pyes, A mendoni se domethnse, Jai alors pens que j pse kaq shum Thomas dAquin sur ishte i mendur? Prgjigjia rais peut-tre trouver b njerz vazhdojn ta ce point : Il y a en e tyre, Patjetr q jo. A refuzojn identitetin sens Perndi? dans le prestige. tout de seetsht e tij? tre une soifbesoni cherais une noble cause bonheur et de Para se t marr frym dgjoj consacrerais et ce faisan sens ? jo! buitse. Megjithat, nj Absolutisht nuk mbetet viendrais connu sur le c mundsi tjetr. Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, shtja me kto tri alternativa nuk sht cila sht taient ders des tudiants, galement e mundshme, sepse tqui triacontrlaient jan t mundshme. Por les cord la bourse. Je me suis fait lire mund diffrents burea pyetja sht, Cila sht m alors e logjikshme? Nuk ta lves. Ce une exprience enrichissante de conna klasifikosh si fut nj msues t madh morali. Kjo nuk sht mundsi fare. Ai le sht ose gnjeshtar, ose i dimportantes mendur, le monde sur campus, de prendre d ose Zot dhe Perndi. Duhet t zgjedhsh. Vendimi yt de dpenser largent de luniversit en engageant des co pr Jezusin t jet m tudiants shum sesa nj ushtrim ciers, ainsiduhet que celui des en organisant des so
Jezusi tha pr veten dhe pastaj u v prpara mundsit q intelektual neutral. Si shkroi apostull Gjoni, kto jan Mais shkruar ju t besoni se Jezusisest shtenvol Krishti, comme Biri le q frisson du prestige tij (Gjoni 20:31). matin avec la gueule ijavais Perndis q, duke besuar, tame keni jetn n emr t pu dhe essayer dautre. Je rveillais gnralement Faktet jan qartsisht n favor t Jezusit si Perndi.
tout
de bois cause de la nuit prcde
48
Kapitulli 4
Po shkenca?
SHUM NJERZ PRPIQEN TA SHTYJN PR M VON PRKUSHTIMIN PERSONAL NDAJ KRISHTIT n baz t supozimit se nse nuk mund ta provosh dika n mnyr shkencore, ather nuk sht e vrtet. Meqense nuk mund ta provojm shkencrisht hyjnin e Krishtit apo ringjalljen e tij, ather t sofistikuarit e shekullit t njzet e njt nuk jan aq budallenj sa ta pranojn at si Shptimtar. Shpesh n nj or filozofie apo historie dikush m hedh sfidn, A mund ta provosh shkencrisht? Un zakonisht them, Epo, un nuk jam shkenctar. Ather dgjoj q klasa kukuriset ndrsa disa zra thon gjra si, Ather mos m fol pr kt, ose E sheh? Duhet ta marrsh me besim (duke nnkuptuar besim t verbr). Nj her duke shkuar pr n Boston me avion, po bisedoja me nj pasagjer q ishte ulur afr meje pr arsyet pse personalisht besoja se Krishti sht ai q tha 49
chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam dtude avaient tout autant de problmes, de frustration questions Xhosh irrsolues que moi. MekDauell, Shon MekDauell
se sht. Piloti, q po prshndeste pasagjert, dgjoi nj pjes t biseds son. Keni nj problem me besimin
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U tuaj, tha. Cili sht ai? e pyeta. Nuk mund ta provoni ment que tout le monde semblait partager lunivers shkencrisht, u prgjigj. semblait-il. Jen ai alors , Habitem me nivelin ku Si mendoni? lducation ntait p pensez-voka usrn ? t que u en Q Prve fakteve menduarit e kohs ponse. historike, a ka s sotme. Ky pilot sht si Etes-vous daccord ndonj tjetr shum njerz t tjer n avec le philosophe lloj aspekti q Jai alors pens que j kt shekull q mendojn se ne e dim q Thomas dAquin sur rais peut-tre trouver b sht e vrtet nse nuk mund ta vrtetosh ce point : Il y a en pavarsisht se et sens dans le prestige. dika, ajo nuk tout tre une soifshkencrisht de jan t paprovuara une noble cause jet e vrtet. Ka bonheur et de mund t cherais shkencrisht? consacrerais et ce faisan Nse po, pr far shum fakte q t gjith sens ? aspektesh bhet viendrais connu sur le c i pranojm si t vrteta fjal? Ceux qui avaient le plusmegjithse de prestige luniversit, nuk mund t taient vrtetohen me metoda qui shkencore. Ne nuk mund t les cord ders des tudiants, contrlaient galement provojm n mnyr asgj lidhje asnj la bourse. Je me shkencore suis alors faitn lire me diffrents burea person apo ngjarje n histori, por kjo nuk do t thot se lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna sht e pamundur tcampus, kesh prova. Ne duhet t dimportantes kuptojm le monde sur le de prendre d ndryshimin midis provave shkencore dhe atyre q un i de dpenser largent de luniversit en engageant des co quaj prova historiko-ligjore. M lejoni t shpjegohem. ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
Provat shkencore tregojn se dika sht fakt duke prsritur nj ngjarje n pranin e personit q e v at fakt n dyshim. Kjo bhet n nj ambient t kontrolluar dhe t vrtetohen hipoteza n mnyr empirike.
Mais le frisson du prestige sest envol comme tout javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement ku mund t bhen vzhgime, mund t merren t dhna matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
Metoda shkencore, sido q t prkufizohet, lidhet me matjet e dukurive dhe eksperimentin ose vzhgimin e prsritur.1 Dr. Xhejms B. Konant, ish president i 50
Harvardit, shkruan: Shkenca sht nj seri konceptesh dhe skemash konceptuale t ndrlidhura q jan zhvilluar si rezultat i eksperimentimit dhe vzhgimit, dhe jan t dobishme pr eksperimente dhe vzhgime t tjera. 2
Shum njerz mbahen fort pas mendimit q nj gj nuk sht e vrtet nse nuk vrtetohet shkencrisht.
Vrtetimi i nj hipoteze me an t prdorimit t eksperimenteve t kontrolluara sht nj nga teknikat kye t metods shkencore moderne. Pr shembull, dikush thot q sapuni Ajvori (Ivory soap) nuk pluskon. Un them q pluskon, dhe pr t vrtetuar at q thash e marr dyshuesin n kuzhin, mbush lavamanin me uj n temperaturn 28C dhe hedh brenda sapunin. Plluq! Ne bjm vzhgime, shnojm t dhnat dhe vrtetojm hipotezn time n mnyr empirike: sapuni Ajvori pluskon. Po qe se metoda shkencore do t ishte metoda e vetme pr t vrtetuar faktet, ti nuk mund t vrtetoje se pe televizor mbrm ose se hngre drek sot. Nuk ka se si ti prsritsh ato ngjarje n nj situat t kontrolluar. Ktu prdoret ajo q e quajm prova historikoligjore, q bazohet n demonstrimin se dika sht fakt prtej do dyshimi t arsyeshm. Me fjal t tjera, ne arrijm nj vendim n baz t peshs s fakteve dhe nuk kemi asnj baz t arsyeshme pr t vn n dyshim 51
Po qe se metoda shkencore do t ishte metoda e vetme pr t vrtetuar faktet, ti nuk mund t vrtetoje se pe televizor mbrm ose se hngre drek sot. Nuk ka se si ti prsritsh ato ngjarje n nj situat t kontrolluar.
vendimin. Prova historiko-ligjore mbshtetet n tri lloj dshmish: dshmi gojore, dshmi e shkruar dhe n provat materiale (si arma, plumbi, fletorja). Duke prdorur metodn ligjore pr t vrtetuar faktet, ti mund t vrtetosh jasht do dyshimi t arsyeshm se ishe pr drek sot: t kan par shokt, kamarieri t mban mend dhe ke faturn e restorantit. Metoda shkencore mund t prdoret vetm pr t provuar gjra t prsritshme. Nuk sht e mjaftueshme pr t provuar
apo hedhur posht shum pyetje n lidhje me persona apo ngjarje n histori. Metoda shkencore nuk sht e prshtatshme pr tiu prgjigjur pyetjeve t tilla si A ka jetuar Xhorxh Uashingtoni? A ka qen Martin Luter Kingu udhheqs i t drejtave civile? Kush ishte Jezusi i Nazaretit? A u ringjall Jezu Krishti nga t vdekurit? Kto pyetje jan jasht fushs s provave shkencore, dhe duhet ti vendosim n fushn e provave ligjore. Me fjal t tjera, metoda shkencore, q bazohet n vzhgim, mbledhje informacioni, hipoteza, deduksion dhe verifikim eksperimental pr t gjetur dhe shpjeguar ligjet empirike t natyrs, nuk mund t gjej prgjigjet prfundimtare pr pyetje t tilla si A mund ta provosh ringjalljen? A sht shkenca n luft me fen? A e ka 52
Jai vu une fois sur le campu avec la mention Ne me suivez Zot, gnjeshtar apo i mendur ment que tout le monde semb
hedhur posht shkenca ekzistencn e Perndis? N kapitullin tjetr im bir, Shoni, shqyrton deklaratat e Ateistve t Rinj t cilt besojn pikrisht kt gj.
u en Q Cilat janpensez-vous ?
prparsit e Etes-vous daccord prdorimit t avec le philosophe metods shkencore pr t provuar Thomas dAquin sur dika? Po ce point : Il y a en mangsit? Cilat tout tre une soif de jan prparsit bonheur et e prdorimit t de metods sens ? historiko-
, Si mendoni?
ligjore? A ju duket sikur ju prdorni Ceuxnjrn qui avaient le plus de pres ose tjetrn metod her pas qui contrl ders des tudiants, here? Je me suis alors fait la bourse.
lves. Ce fut une exprience le monde sur le campus, de pr de dpenser largent de luniver ciers, ainsi que celui des tudia
Mais le frisson du prestige s javais pu essayer dautre. Je me matin avec la gueule de bois
53
54
Kapitulli 5
Sfida e Ateizmit t Ri
NDRSA UN (SHONI) ISHA ULUR E PO PIJA NJ makiato n nj lokal afr shtpis, vura re pak m tutje nj vajz t re q po lexonte nj libr me nj titull provokues: Perndia nuk sht i madh: Si feja helmon gjithka, nga Kristofer Hiens. Shkronjat e argjendta bnin kontrast n sfondin e verdh. I intriguar nga titulli i guximshm, vendosa ta pyesja pr far bnte fjal libri. Ajo me entusiazm m mbajti nj leksion t gjat se si feja ka qen forca m e madhe e s keqes n historin botrore, si shkenca e ka hedhur posht do baz pr besim t arsyeshm, dhe si njerzit mund t jen t mir pa Perndin. A kishte t drejt kjo vajz e re? A sht feja e keqja e ekzistencs njerzore? A e ka hedhur posht shkenca ekzistencn e Perndis? A do t ishte vrtet bota m e mir nse ne t gjith do t prqafonim ateizmin? Ateizmi nuk sht ndonj gj e re. Afro 1000 vjet para ardhjes s Krishtit, Mbreti David prshkroi nj 55
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? person q thot n zemr t que lducation ntait p en pens e zvo us ? u sht arsyeja Q Cila tij, Nuk ka Perndi (Psalmi ponse. q Ateistt e Etes-vous daccord 14:1). Gjithmon ka patur Rinj kan fituar avec le philosophe njerz q e kan mohuar kaq shum Jai alors pens que j mbshtets? Thomas dAquinekzistencn sur e Perndis, rais peut-tre trouver b ce point : Il y adhe en ndoshta gjithmon do et sens dans le prestige. tout tre une soif de t ket. Megjithse ateistt i kan shprehur shpesh cherais une noble cause bonheur et publik, de ndikimi i tyre pikpamjet e tyre n n opinionin e consacrerais et ce faisan sens ?ka qen minimal. Deri n prgjithshm kt koh. Koht viendrais connu e fundit nj grup ateistsh entuziast, militant dhe t sur le c Ceux avaient kan le plus de prestige luniversit, aft n qui t shprehur shprthyer n skenn publike. taient ders des tudiants, qui contrlaient galement Audienca q kan patur sht e paprecedent n historin les cord la bourse. Je me suis alors fait lire burea e ateizmit. N pak m shum se nj vit, tre ngadiffrents librat e lves. Ce fut une exprience de conna tyre mbushn raftet e librarive. Sulminenrichissante e filloi Sem Harris le monde campus, de prendre d (Sam Harris)sur me le botimin e Letr nj kombi tdimportantes krishter de dpenser largent de luniversit engageant des co (Letter to a Christian Nation) (2006), i en ndjekur nga Riard Dokins (Richard me Iluzioni Perndi ciers, ainsi que celui Dawkins) des tudiants en organisant des so
(The God Delusion) (2006), dhe s fundi Kristofer Hiens (Christopher Hitchens) me Perndia nuk sht i Mais le frisson du prestige sest envol comme shitje t avec stuhishme, duke kaluar muaj jo jav n matin la gueule de bois cause de lalistat nuit e librave m t shitur. Pr shembull Perndia nuk sht i madh, arriti numrin nj n listn e Nju Jork Tajmsit brenda nj muaji nga dalja n shtyp. N javn e shtat u hodhn n shtyp afro 300,000 kopje. Ndikimi i t ashtuquajturve Ateist t Rinj ka shkuar prtej bots s botimeve. Ata kan shkruar artikuj, kan folur n qendra studentore, kan marr pjes n debate, jan intervistuar n radio dhe TV dhe kan vendosur video t panumrta 56 madh (God Is Not Great) (2007). tre librat prjetuan javais pu essayer dautre. Je T me rveillais gnralement
tout
prcde
n YouTube. Ata i kan ngatrruar njerzit q ishin n krkim t s vrtets dhe kan lkundur besimin e shum besimtarve. Anketime t kohve t fundit tregojn se nj numr gjithnj n rritje i amerikanve e identifikojn veten si ateist dhe agnostik. Synimi i Ateistve t Rinj sht i thjesht: t rrnjosin do baz t arsyeshme pr besim fetar dhe t bindin teistt t largohen nga besimi. Mos kan zbuluar ndonj gj t re? Mos kan gjetur prova t reja q hedhin posht ekzistencn e Perndis? far e bn Ateizmin e Ri t ri?
E njjta gj e vjetr
Gazetari i mirnjohur britanik Malkom Magrixh (Malcolm Muggeridge) nj her tha q t gjitha t rejat nuk jan gj tjetr vese njerz t rinj q prjetojn gjra t vjetra. Gjrat mund t duken t reja, por kjo nuk do t thot se vrtet jan t reja. Kur vjen puna tek ateizmi i ri, nuk ka ndonj zbulim t ri n shkenc, filozofi apo histori q t lkund bazat e krishtrimit. Pjesa m e madhe e argumenteve t Ateistve t Rinj jan ricikluar nga ateistt e vjetr si Fridrih Nie, Zigmund Frojd, Karl Marks dhe Bertrand Rasll. Megjithat, ka disa karakteristika q e bjn Ateizmin e Ri t veant. S pari, Ateizmi i Ri kushton m pak. Ateistt e s shkuars ishin shum t vetdijshm pr pasojat e mohimit t Perndis. Ata e kishin t qart se pa Perndin ne banojm n nj univers t ftoht, t errt e t pakuptimt. Shum ateist t vjetr e vajtuan vdekjen e Perndis sepse e kuptuan se kjo shembte 57
Shum ateist t vjetr e vajtuan vdekjen e Perndis. Ateistt e Rinj e festojn vdekjen e Perndis
themelet e kulturs perndimore. Ekzistencialisti Alber Kamy e pranonte se vdekja e Perndis do t thoshte humbje e qllimit, e gzimit dhe e do gjje pr t ciln ia vlen t jetohet. N kontrast me kt, Ateistt e Rinj e festojn vdekjen e Perndis.
Ata mendojn se jeta mund t vazhdoj normalisht (dhe madje m mir) nse thjesht eliminojm fen. Nj ateizm i till i but, thot Profesor Xhon Hot i Universitetit t Xhorxhtaunit, nuk e merr seriozisht ateizmin: Ateistt e rinj t but supozojn se, me an t Darvinizmit, ne thjesht mund ta lm mnjan Perndin si Santa Klausin pa na u dashur t shohim kolapsin e plot t kulturs perndimore bashk me at q ne e quajm racionale dhe morale. T paktn ateistt e fort e kuptonin q nse do t jemi vrtet t sinqert n ateizmin ton, i gjith rrjeti i kuptimeve dhe vlerave q sht mbshtjell rreth ides s Perndis n kulturn perndimore duhet t hidhet n kosh bashk me qendrn e vet organizuese. 1 S dyti, n kontrast me forma m t vjetra ateizmi, Ateistt e Rinj nuk kan toleranc pr besimin fetar. Ata besojn jo vetm q feja sht e krijuar nga njeriu, por edhe q ajo helmon gjithka dhe prandaj duhet eliminuar. N Letr nj kombi t krishter, Sem Harris thot se respekti [q e drejta fetare] krkon pr besimet e veta 58
fetare u jep streh ekstremistve t t gjitha besimeve.2 Ndrsa Harris e pranon q liberalt dhe t moderuarit nuk prplasin avion n grataela, ai beson se toleranca e tyre e mbshtet nj ekstremizm t till. Prandaj ajo duhet rrnjosur. Nse plotsohet dshira e Ateistve t Rinj, liria e fes do t jet nj relike e s shkuars. S treti, Ateistt e Rinj i rezervojn sulmet m t ashpra pr krishtrimin. Megjithse e kritikojn Budizmin, Islamin, Mormonizmin dhe fet e tjera, synimi i tyre sht qartsisht Perndia i Bibls. Riard Dokins e pranon, Nse nuk thuhet ndryshe, do t kem kryesisht krishtrimin n mendje. 3 Nse ke lexuar ndonj gj nga Ateistt e Rinj, sht e rndsishme t mbash n mendje fjalt e Mbretit Solomon: I pari q mbron shtjen e vet duket sikur ka t drejt, por pastaj vjen tjetri dhe e shqyrton (Fjalt e Urta 18:17). Me fjal t tjera, kur dgjohet vetm njra an e shtjes, faktet shpesh duken bindse. Por kur dgjohet e gjith historia, ajo q u tha n fillim shpesh rrzohet. Ateistt e Rinj jan binds derisa t dgjohet edhe ana tjetr. Ja ana tjetr.
A sht ateizmi m i arsyeshm?

Atesitt e Rinj besojn fort se ateizmi qndron m lart nga ana e arsyes. Sipas Hiens, feja bazohet vetm mbi besimin, kurse ateizmi nuk krkon prkushtim besimi sepse mbshtetet kryesisht n faktet empirike t shkencs. 4 Do ta shqyrtojm nse ateizmi apo teizmi i shpjegon 59
m mir t dhnat shkencore, por m par duhet t shqyrtojm nj pyetje m themelore: Pse ka kuptim bota natyrore? Ajnshtajni tha nj her se gjja m e pakuptueshme e ksaj bote sht q ajo sht e kuptueshme. Ajnshtajni kuptoi nj t vrtet themelore n lidhje me shkencn, at q ajo mbshtetet mbi disa supozime filozofike n lidhje me botn natyrore. Kto supozime prfshijn ekzistencn e nj bote reale t jashtme q sht e rregullt dhe e njohshme, dhe aftsin e mendjeve tona pr ta kuptuar at bot. Shkenca nuk mund t vazhdoj t operoj pa kto supozime. Por kjo ngre nj dilem vrtet t vshtir pr ateistin: Nse mendja u zhvillua nprmjet procesit material e t verbr t evolucionit darvinian, ather pse duhet ti besojm asaj? Pse duhet t besojm q truri njerzor q ishte rezultat i nj procesi aksidental na v n kontakt me realitetin? Ajnshtajni tha nj her se gjja m e pakuptueshme e ksaj bote sht q ajo sht e kuptueshme. Shkenca nuk mund t prdoret si prgjigje pr kt pyetje, sepse shkenca vet mbshtetet mbi kto supozime. Edhe vet arlz Darvini ishte i vetdijshm pr kt problem: Gjithmon m ngrihet dyshimi i tmerrshm nse bindjet e nj mendjeje njeriu, q sht zhvilluar nga mendja e kafshve m t ulta, kan ndonj vler apo mund t jen t besueshme. Do ti besonte njeri bindjet e mendjes s nj majmuni, nse ka bindje n nj mendje t till?5 Ateistt e Rinj vendosin shum besim 60
n aftsit e tyre t arsyetimit, por botkuptimi i tyre ateist i heq themelet pr nj siguri t till. N fakt, nse evolucioni darvinian do t ishte i vrtet, ne nuk duhet tiu besonim aftsive tona njohse sepse ato jan rezultat i nj procesi t padrejtuar dhe t paarsyeshm. Fizikanti fitues i mimit Templlton, Pol Dejvis tha, Shkenca bazohet n supozimin se universi sht trsisht
Nse evolucioni darvinian do t ishte i vrtet, ne nuk duhet tiu besonim aftsive tona njohse sepse ato jan rezultat i nj procesi t padrejtuar dhe t paarsyeshm.
racional dhe logjik n do nivel. Ateizmi pretendon se ligjet [e natyrs] ekzistojn pa arsye dhe se universi sht n fund t fundit absurd. Si shkenctar, un e kam t vshtir ta pranoj kt. Duhet t jet nj bazament i arsyeshm, i pandryshueshm n t cilin sht rrnjosur natyra logjike, e rregullt e universit.6 Ateizmi nuk na e siguron nj bazament t till t arsyeshm. N fakt, ateizmi e minon at. Teizmi e siguron nj themel t till. Nuk sht puna thjesht se natyra racionale e universit prputhet m mir me teizmin. Niveli i lidhjes shkon m thell. Nj univers racional sht gjja q do t prisnim nse Perndia ekziston.
A sht shkenca n luft me fen?

Shkenca ka qen n luft me fen pr shekuj t tr. T paktn kt duan Ateistt e Rinj q ju t mendoni. Megjithse ky sht nj besim shum i prhapur, sht thjesht prrall se feja ka penguar prparimin e 61
shkencs.7 sht n t vrtet botkuptimi i krishter me kmbnguljen e tij n rregullsin e universit, me theksin e tij n arsyen njerzore, dhe me msimet se Perndia prlvdohet kur ne e kuptojm krijimin e Tijq hodhi themelet e revolucionit modern shkencor. Shkenca moderne nuk u zhvillua n vakuum, por nga forca q u vun n lvizje m s shumti nga krishtrimi. N Shkenca dhe Bota Moderne, matematikani dhe filozofi Alfred North Uajt-Hed konkludon se shkenca moderne u zhvillua kryesisht nga kmbngulja mesjetare n arsyeshmrin e Perndis. . . 8 Shkenca moderne nuk u zhvillua n vakuum, por nga forca q u vun n lvizje m s shumti nga krishtrimi. Nuk sht pr tu habitur q shumica e shkenctarve t hershm ishin teist, duke prfshir ktu pionier si Robert Bojl (162791), Isak Njuton (16421727) Blez Paskal (162362), Johanes Kepler (15711630), Lui Pastr (182295), dhe Frensis Bejkon (15611626). Pr shum prej tyre, besimi n Perndin ishte motivi i par pr hetimin e bots natyrore. Bejkoni besonte se bota natyrore ishte plot me mistere q Perndia donte q ne ti eksploronim. Kepleri e prshkroi kshtu motivimin e tij pr shkencn: Qllimi kryesor i gjith hetimeve t bots s jashtme duhet t jet pr t zbuluar rregullin e arsyeshm q sht imponuar mbi t nga Perndia, dhe q na sht zbuluar ne n gjuhn e matematiks. 9 Hiensi i zhvlerson kto bindje fetare t ktyre pionierve t shkencs, duke argumentuar se pr nj intelektual t asaj kohe nuk kishte alternativ tjetr t mundshme.10 Por 62
kjo e vendos Hiensin n nj pozicion interesant. Nse besimtart nuk marrin merit pr kontributet pozitive q kan br ndaj shoqris (p.sh. q i kan dhn form shkencs moderne) pr arsyen se t gjith ishin fetar, ather si mund t fajsohen besimtart pr gjrat e tmerrshme t kryera n emrin e Perndis? Ky sht qartazi nj standart i dyfisht. Ateistt e Rinj duan tiu mohojn besimtarve do merit, por nga ana tjetr tiu hedhin gjith fajin. Pr t mbrojtur tezn se feja helmon gjithka Hiensit i duhet t mbyll syt ndaj gjith provave q pohojn t kundrtn. Dhe ai e bn kt me gjith qejf.
A sht ateizmi m shkencor?

Siguria e Ateistve t Rinj buron nga nj fakt qendror: ata besojn se shkenca sht n ann e tyre. Sem Harris thot, Besimi n Perndin biblik nuk gjen mbshtetje n njohurit shkencore n lidhje me botn q sa vijn e shtohen. 11 Dhe sipas Hiensit, sa m shum q zhvillohet shkenca, aq m pak vend ka pr Perndin. 12 Po a sht kjo e gjitha? Ndrkoh q Ateistt e Rinj duan q ne t besojm se ekzistenca e Perndis mund t mbrohet vetm nga boshllqet n njohurin ton shkencore, n t vrtet provat shkencore pr nj projektim inteligjent t gjithsis kan shprthyer vitet e fundit.
13
N fakt,
nj nga ateistt m me ndikim n pes dekadat e fundit Entoni Flu (Antony Flew)ndryshoi mendim n lidhje me Perndin pikrisht pr kt arsye. Ateist t tjer mund t jen dgjuar, por ndikimi i Flu ka qen i pashoq. 63
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? Ai mbajti leksionin e tij t que lducation ntait p en pens e zvo us ? Q Nu kndvshtrimin famshm, Teologjia dhe ponse. tuaj, dshmit Etes-vous daccordFalsifikimi (Theology dhe shkencore shkojn avec le philosophe Falsification) n Klubin n mbshtetje t Jai alors pens que j egzistencs s Zotit, sur Thomas dAquin Sokratik n Oksford, q rais peut-tre trouver b kundr egzistencs ce point : Il y a en n at koh drejtohej nga s Zotit apo jan et sens dans le prestige. tout tre une Si Es Luis. Ai u b artikulli asnjanse? Ku soif de cherais une noble cause bonheur et de e mbshtesni filozofik m i rishtypur consacrerais et ce faisan mendimin sens ? tuaj? pr pes dekada. Librat viendrais connu sur le c dhe leksionet e tij t shumt i caktuan rrugn ateizmit Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, modern. Pastaj n vitin 2004, Flu bri nj deklarat taient ders des tudiants, quit contrlaient tronditse: Perndia duhet ekzistoj. Flu galement tani beson les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea se shpjegimi m i mir pr botn sht ekzistenca e nj lves. Ce fut une mendjen? exprience enrichissante de conna hyjnie. Pse e ndryshoi Prgjigjia e shkurtr, le monde le pamja campus, de si prendre dimportantes d shkruan Flu, sur sht e bots, e shoh un, q ka de dpenser largent de14luniversit en engageant des co Ateistt e Rinj jan t lir dal nga shkenca moderne. t shpallin se que shkenca sht ann e tyre, provat ciers, ainsi celui desn tudiants enpor organisant des so
tregojn t kundrtn. Le t shohim dy mistere shkencore q mbeten t pashpjeguara nga shkenca natyrore, por q Mais le frisson du prestige sest envol comme dshmojn pr Perndin. javais pu fort essayer dautre. Je me rveillais gnralement
tout
matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde Misteri i origjins s jets
Nj nga problemet shkencore m t pashpjegueshme sot sht origjina e jets. Komuniteti shkencor sht unanim q ky sht nj mister i pazgjidhur. Kimisti i Harvardit, Xhorxh Uajtsajds vrejti se shtja e origjins s jets sht nj nga shtjet e mdha shkencore q mbeten t pazgjidhura.
15
Edhe Sem Harrisi e pranon se origjina

16
e jets sht ende nj mister. 64
Problemi i origjins s
jets sht n thelb nj problem I vetmi shpjegim informacioni. Me zbulimin e i knaqshm pr origjinn e strukturs s ADN-s n vitin 1953, nj jete kaq t shkenctart kuptuan pr her t qllimshme, t par se organizimi dhe zhvillimi vetprsritshme si e shohim i krijesave t gjalla orkestrohet n Tok, sht nga informacioni gjenetik. Kjo nj Mendje sht arsyeja pse, n nj fjalim pafundsisht inteligjente. t shumcituar, Nobelisti David Antoni Flu, Ish-ateist Baltimor iu referua biologjis moderne si nj shkenc informacioni. Sa informacion gjendet n gjallesat? Sipas Riard Dokinsit, informacioni n brthamn e nj amebe t vogl sht m i madh se gjith volumi i Enciklopedis Britanike (Encyclopedia Britannica).
17
ADN-ja njerzore prmban shum m
tepr se kaq. Por ADN-ja bn m shum sesa thjesht ruajtjen e informacionit. N kombinim me sisteme t tjera t qelizs ajo e prpunon informacionin ashtu si bn nj kompjuter. Prandaj Bill Gejts e prngjason ADNn me nj program kompjuteri, megjithse shum m t prparuar se do softuer q kan shpikur njerzit.18 Ateistt e pranojn se nuk kan as iden m t vogl si filloi jeta. Dokins e kupton pamundsin q jeta t ket filluar vet, por pastaj e mbyll me nj zgjidhje t pabesueshme: fati. Po, fati! 19 A sht ky shpjegimi m i arsyeshm? A mund t dal informacion nga nj proces material i padrejtuar dhe i paarsyeshm? Prmbajtja e informacionit n ADN ishte nj nga arsyet kryesore pse ish-ateisti Entoni Flu ndryshoi mendje n lidhje me Perndin. Ai konkludoi: 65
I vetmi shpjegim i knaqshm pr origjinn e nj jete kaq t qllimshme, t vetprsritshme si e shohim n Tok, sht nj Mendje pafundsisht inteligjente. 20 Nse do t na vinte nga hapsira nj mesazh me kompleksitetin e Enciklopedis Britanike pa dyshim q do ta merrnim si prov t nj inteligjence jasht-toksore. Shpjegimi m i arsyeshm pr ADN-n njerzore e cila prmban shum m tepr informacion se Enciklopedia Britanike sht nj Mendje Hyjnore.
Imtsit e universit
Imagjinoni sikur po ngjiteni n mal dhe arrini n nj kasolle t braktisur. Kur afroheni vini re dika t uditshme. Brenda frigoriferi sht mbushur me ushqimet e tua t preferuara, temperatura sht aq sa e do ti, n sfond po luhet knga jote e preferuar dhe Duket se dikush e ka krijuar universin pikrisht duke na patur ne n mendje. n tavolin jan gjith librat dhe DVD-t q t plqejn. far do t mendoje? Meq rastsia sht e prjashtuar, ka shum mundsi q do t arrije n prfundimin se dikush po e priste ardhjen tnde. N
dekadat e fundit, shkenctart kan filluar t kuptojn se ky skenar sht i njjt edhe pr universin. Duket se dikush e ka krijuar unversin pikrisht duke na patur ne n mendje. Ndrsa shohim universin dhe identifikojm aksidentet e shumta t fiziks dhe astronomis q kan punuar pr t mirn ton, thot fizikanti Friman Xh. Dajson, duket sikur universi duhet ta ket ditur se po 66
vinim ne.21 Kjo sht arsyeja pse astronomi britanik Fred Hojl vuri re, Nj interpretim i thjesht i fakteve sugjeron se nj super intelekt ka luajtur me fizikn si edhe me kimin dhe biologjin, dhe q nuk ka forca t verbra n natyr pr t cilat ia vlen t flassh. 22 Fizikantt bien dakord se jeta qndron n ekuilibr n tehun e nj brisku. Shikoni disa shembuj. S pari, nse ligji i gravitetit do t ndryshonte vetm fare pak, universi nuk do t ishte i prshtatshm pr jetn. N lidhje me forcat e tjera n natyr, graviteti duhet rregulluar imtsisht n nj n 10 n fuqi t 40-t (q do t thot nj n 10,000,000,000,0 00,000,000,000,000,000,000,000,000,000)23. S dyti, fizikanti i Kembrixhit, Stiven Hoking vuri re se, Nse ritmi i zgjerimit nj sekond pas shprthimit t madh do t kishte qen m i vogl me nj n njqind mij milion milion, universi do t ishte mbledhur prsri prpara se t arrinte kt madhsi q ka tani.24 Ka nntmbdhjet konstante t tilla universale, secila prej t cilave duhet t jet e rregulluar me imtsi.25 sht e qart se mundsit q ne t mos ishim ktu jan shum t vogla. N fakt, fizikanti i Oksfordit, Roxher Penroz, arriti n prfundimin se nse ne i mblidhnim t gjith ligjet e natyrs q duhet t rregullohen imtsisht, nuk do t mund ta shkruanim dot at numr, sepse shifrat e nevojshme do t ishin m shum se numri i pjeszave elementare n univers.26 Provat pr nj projektim inteligjent jan aq t shumta sa Pol Dejvis, nj fizikant i dgjuar i Universitetit Shtetror t Arizons (Arizona State University), ka konkluduar se natyra miqsore ndaj jets e universit ton duket si 67
nj rakordim. Ai u shpreh kshtu: Klisheja se jeta qndron n ekuilibr n tehun e nj thike sht e but Charpentier int 2 28/04/10 14:49 Page14 n kt rast: asnj thik n univers nuk e ka tehun aq t holl.27 Asnj shpjegim shkencor pr universin, thot Dejvis, nuk mund t jet i plot pa dhn nj shpjegim
14 kta tregues kaq t shumt pr projektim inteligjent. Bien plus quun cha pr
Disa prpiqen ta shpjegojn rregullimin e imt duke empirike pr ta Je nuk ekzistojn. Shpjegimi m ekonomik professeurs. les attrapais par la veste dans leur kaq imtsisht sht sepse les nj lumires, KrijuesPerndiae briles river, ils teignaient baissaient ashtu. maient
sugjeruar e shum le universeve, por provat aux yeux suis vite ekzistencn devenu ltudiant plus impopulaire
bure
dhe besueshm pr arsyen pse universi sht iLorsquils rregulluar me voya les ibipais pour obtenir des rponses.
stores leur porte clef. On apprend beaucoup de c luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que A sht moral? ainsi que mes cam chais. Les ateizmi membres m de luniversit Ateistt e Rinj sulmojn pa mshir t kqiat e fes dtude avaient tout autant de problmes, de frustration dhe karakterin e Perndis biblik. Moraliteti mund t questions irrsolues que moi.
ekzistoj pavarsisht nga Perndia, shpallin ata me Perndin pr t qen t mirapo t kqij.28 Ateistt z t lart. Sipas Dokinsit, Ne nuk kemi nevoj pr
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U e Rinj e denoncojn me entusiazm fen si t keqe dhe ment que tout le monde semblait partager lunivers lavdrojn shkencn si t mir. Por kjo ngre nj dilem t semblait-il. Jen ai alors vshtir pr ateistin: nse , Si mendoni? que lducation ez-vous ? ka Perndi, u en pens Q nuk nga vijn ntait p Shkrimtari rus Fjodor ponse. Dostojevski tha q detyrimet morale? Nse Etes-vous daccord pa Zotin do gj nuk ka asgj prtej bots avec lelejueshme. philosophe sht e Jai alors pens que j si thot natyrore, fizike, 29 Pr far edAquin kishte Thomas sur peut-tre trouver b fjaln Dostrojevski? Dokinsi,rais ather far do t ce point : Il y a en A mund t ket nj et sens dans le thot q ekziston e keqja?prestige. tout tre une soif de standard moral pa cherais noble cause Meqense vlerat une morale bonheur Perndin? et de consacrerais et ce faisan sens ? viendrais connu sur le c 68 Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, taient ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord
nuk kan veti fizike si lartsia, gjersia, pesha, si mund t themi se ato jan reale? Fakti i vshtir pr ateizmin sht q sht shum e vshtir pr t prkufizuar t keqen pa nj standard moral t prtejksibotshm t t mirs. E keqja sht kuptuar gjithnj si sht shum e vshtir pr t prkufizuar t keqen pa nj standard moral t prtejksibotshm t s mirs
shtrembrim i s mirs. Ashtu si e shtrembra nnkupton nj standard t s drejts, e keqja nnkupton nj standard t s mirs. Si Es Luis tha shprehjen e famshme se nj shkop i prkulur ka kuptim vetm nn dritn e konceptit t t drejts. N mnyr t ngjashme, mund t ket t keqe vetm nse ka s pari t mir. Por nse nuk ka Perndi (si shpallin Ateistt e Rinj), ather far sht e mira? Madje edhe ateisti i ndjer Xhej El Meki (J. L. Mackie) e pranoi q morali objektiv nuk mund t dilte pa nj Perndi t gjithfuqishm. Ekzistenca e vlerave morale objektive sht nj arsye e fort pr t besuar n Perndin. Shqyrtoni kt argument t thjesht: 1. Nse ekzistojn vlerat morale objektive, duhet t ekzistoj Perndia. 2. Vlerat morale objektive ekzistojn. 3. Si rezultat Perndia duhet t ekzistoj. Ne e dim q vlerat morale objektive ekzistojn. Ne nuk kemi nevoj t bindemi q, pr shembull, t torturosh bebet pr qejf sht e gabuar. T gjith njerzit e arsyeshm e din kt. Prandaj meqense ekzistojn vlerat morale, edhe Perndia duhet t ekzistoj. N 69
debatet e tij publike, Kristofer Hiens rregullisht i sfidon kundrshtart e tij ti japin nj shembull t nj veprimi moral q ateistt nuk mund ta bjn. Patjetr nuk ka shembull t till. Shum ateist jan t njerzishm, t dhembshur dhe puntor. Por sfida e Hiensit nuk merr parasysh shtjen kryesore: Si mund ti shpjegoj ateizmi detyrimet morale? Nse nuk ka Perndi, si i justifikojm t mirn dhe t keqen? Ateizmi sht i heshtur n kt pik. Kshtu, pr ironi, nj nga kundrshtimet m t prhapura ndaj ekzistencs s Perndis prfundon duke qen nj nga arsyet m t mira pr t besuar n T.
A sht krishtrimi nj mallkim?

Ateistt e Vjetr besonin se feja ishte e rreme. Ateist te Rinj besojn se jo vetm q sht e rreme, por sht edhe e keqe. Sem Harris e quan fen, burimi m i fuqishm i konfliktit njerzor, t shkuar e t tashm.30 Ateistt e Rinj vazhdimisht paraqesin keqtrajtimin e Galileit, tmerret e Kryqzatave, Inkuizicionin dhe gjyqet e shtrigave t Salemit n t shkuarn, si edhe abuzimet seksuale t fmijve nga priftrinj katolik n botn e sotme, si prova pr mizorin e krishtrimit. Njerzit pa dyshim kan br gjra t tmerrshme n emr t Krishtit. Por pse duhet t fajsohet krishtrimi kur jan njerzit ata q po bjn t kundrtn e asaj q msoi Krishti? A e favorizoi Krishti djegien e shtrigave? A i nxiti Krishti ndjeksit e tij t torturonin heretikt? Patjetr q jo. N t vrtet Jezusi msoi pikrisht t kundrtn. Ai tha ti duam armiqt tan (Mateu 5:44), 70
t afrojm ata q shoqria i konsideron t paprekshm (Mateu 8:3), dhe t japim jetn pr t tjert (Gjoni 15:13). Po qe se njerzit do t jetonin vrtet si jetoi Jezusi, dhuna do t ishte nj gj e s shkuars. N librin e tij far ka
pens ez-vous ? u en Q Nse njerzit do

t jetonin sipas Etes-vous daccord msimeve t avec lesiphilosophe Jezusit, do t dukej bota? A Thomas dAquin sur duhet krishtrimi ce point : Il y a en t mbaj barrn tout une soif de e fajit tre kur njerzit bonheur et de bjn t kundrtn e msimeve sens ? t
, Si mendoni?
Jezusit? krishtrimi kaq t mir Ceux qui avaient le plus de pres (Whats So Great about Christianity) , Dinesh DSouza
ders des tudiants, qui demonstron se Ateistt e Rinj i ekzagjerojn shum
contrl la bourse. Je me suis alors fait krimet e kryera n emr t fes ndrkoh q i zbutin fute une exprience krimet shum m t mdha t lves. kryera nCe emrin ateizmit. le monde sur le campus, de pr Pr shembull, Sem Harris thot se numri i njerzve t de dpenser largent de luniver vrar n gjyqet e shtrigave t Salemit sht 100 000. Cili sht numri i vrtet? Qindra? Mijra? ciers, ainsi queDhjetra celui des tudia
mijra? N t vrtet sht m pak se 25.31 Po ateizmi si del? sht e rndsishme t mbajm n le mend se shtja Mais frisson du prestige t mir. Patjetr q mund t jen (dhe jan). matin avecshum la gueule de Pyetja kye sht nse ateizmi, kur adoptohet si filozofia mbizotruese e nj kulture t veant, sht i mir apo i keq. Kur kjo pyetje sht standardi, bhet e qart se asnj botkuptim tjetr themelor nuk ka shkaktuar aq mjerim dhe gjakderdhje sa ateizmi. Specifikisht, numri i njerzve t masakruar nga regjimet ateiste t shekullit t njzet si Kina komuniste, Rusia komuniste dhe Gjermania naziste sht m shum se njqind milion.32 Nuk ka vend t dyt. 71
nuk sht nse ateistt individual mund t jen njerz javais pu essayer dautre. Je me
bois
Megjithse t krishter t caktuar kan br disa gjra t kqia, trashgimia e krishtrimit n trsi ka qen shum pozitive.
David Berlinski, nj hebre jobesimtar q mori doktoraturn (PhD) nga Universiteti i Princtonit (Princeton University), beson se nj nga arsyet kryesore pr kt sht mungesa e mundsis pr llogaridhnie m n fund: Ajo q Hitleri nuk e besonte, dhe q Stalini nuk e besonte dhe q
Maoja nuk e besonte dhe q Es Es-t nuk e besonin dhe q Gestapoja nuk e besonte ... ishte q Perndia po shikonte ato q po bnin ata.33 Megjithse t krishter t caktuar kan br disa gjra t kqia, trashgimia e krishtrimit n trsi ka qen shum pozitive. T krishtert ngritn spitalet e para, filluan Kryqin e Kuq, udhhoqn lvizjen pr dhnien fund t skllavris, shpikn universitetin dhe ishin udhelsit e shkencs moderne. Kur shikojm lvizjet q kan uar n lirimin m t madh t njerzimit, gjejm ungjillin n zemr t pothuajse t gjithave prej tyre.
Konkluzion
N analizn prfundimtare, e vetmja gj vrtet e re n lidhje me Ateistt e Rinj sht qndrimi i tyre. Pavarsisht nga retorika e tyre zjarrt, nuk ka zbulime t reja n shkenc, histori apo filozofi q e rrzojn teizmin n prgjithsi dhe krishtrimin n veanti. N fakt e kundrta sht e vrtet. Sa m thell q hyjm n pjest e brendshme t qelizs e sa m shum deprtojm n univers, aq m shum i shohim gjurmt e gishtave t Perndis. Afro 72
3,000 vjet m par psalmisti e tha shum mir: Qiejt tregojn lavdin e Perndis dhe kupa qiellore shpall veprn e duarve t Tij. Nj dit i flet dits tjetr dhe nj nat ia tregon tjetrs (Psalm 19:1-2). Si e shpall qart ky psalm, Perndia mund t njihet nprmjet krijimit t Tij. Megjithat, si e demonstron ky libr, Ai e ka br veten t njohur specifikisht nprmjet personit t Jezu Krishtit, i cili sht ende m shum se zdrukthtar. Kjo nuk sht dika q e pranojm verbrisht, por me prova t pakundrshtueshme. A mund ta provojm se Jezusi sht Biri i Perndis? Vetm metoda historiko-ligjore t ndihmon pr ti dhn prgjigje ksaj pyetjeje. Pastaj pyetja parsore bhet kjo: a mund tiu besojm dshmive dhe provave (p.sh. t Dhiats s Re)? Nj nga gjrat e besimit t krishter q m ka br m shum prshtypje mua (Xhoshit) sht q ai nuk sht besim i verbr e i paditur, por i bazuar n prova t forta. Sa her lexojm n Bibl q nj personazhi i krkohet t ushtroj besim, e shohim q ai sht nj besim inteligjent. Jezusi tha, Ju do ta njihni t vrtetn, jo do ta injoroni (Gjoni 8:32). Krishtin e pyetn, Cili sht m i rndsishmi i t gjith urdhrimeve? Jezusi u prgjigj, Duaje Zotin, Perndin tnd me gjith zemrn tnde, me gjith shpirtin tnd dhe me gjith mendjen tnde (Mateu 22:36-37, theksi imi). Problemi me shum 73 Nj nga gjrat e besimit t krishter q m ka br m shum prshtypje mua (Xhoshit) sht q ai nuk sht besim i verbr e i paditur, por i bazuar n prova t forta
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? njerz sht q duket se e que lducation ntait p en pens e zvo us ? u e re pr Q A sht duan Perndin vetm me ponse. ju ideja q besimi Etes-vous daccord zemr. Faktet pr Krishtin mund t jet i avec le philosophe asnjher nuk u shkojn n arsyeshm? Nse Jai alors pens que j besimi nukdAquin sht Thomas sur mendje. Ne na sht dhn rais peut-tre trouver b i verbr por i Il y a en ce point : nj mendje e aftsuar nga arsyeshm dhe et sens dans le prestige. tout tre une de e Shenjt pr ta i mbshtetur n soif Fryma cherais une noble cause bonheur et de njohur Perndin, prova bindse, si edhe consacrerais et ce faisan atherfar sens ? nj zemr pr ta dashur dhe mund t jet viendrais connu vullnet pr ta zgjedhur. Ne sur le c nj prkufizim i Ceuxpranueshm qui avaient le plusduhet de prestige luniversit, pr t funksionojm n taient besimin? ders des tudiants, qui t contrlaient galement treja kto fusha pr t les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea patur nj marrdhnie t plot me Perndin dhe pr lves. Ce fut enrichissante de conna ta prlvduar At.une Nuk exprience e di si sht pr ty, por pr mua le monde sur le campus, de dimportantes d zemra ime nuk mund t gzohet n prendre at q mendja ime e de dpenser largent de luniversit en engageant des co ka refuzuar. Mendja dhe zemra u krijuan pr t qen n ciers, ainsi que celui des tudiants organisant des so harmoni s bashku. Asnjher asnjeri nuken sht thirrur
pr t br vetvrasje intelektuale duke i besuar Krishtit si Shptimtar dhe Zot. du Mais le frisson
prestige sest envol comme tout N katr kapitujt dautre. q pasojn tiu hedhim gnralement nj sy javais pu essayer Je do me rveillais provave pr besueshmrin e dokumenteve t shkruara matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
dhe t dshmive gojore dhe tregimeve t dshmitarve okular pr Jezusin.
74
Kapitulli 6
A jan t besueshme dokumentet biblike?

Dhiata e Re sht burimi parsor i informacionit pr Jezusin. Ky sht shkaku q n dy shekujt e kaluar shum kritik kan sulmuar besueshmrin e dokumenteve biblik. Duket sikur ka nj breshri akuzash q nuk kan asnj baz historike ose q jan provuar t pavlefshme nga krkimet dhe zbulimet arkeologjike. Ndrsa po mbaja leksion n Universitetin Shtetror t Arizons, nj profesor q kishte sjell studentt e letrsis mu drejtua pas nj leksioni t mbajtur n ambientet e jashtme n kuadrin e fjals s lir. Ai tha, Z. MekDauell, ju po i bazoni t gjitha pretendimet tuaja pr Krishtin n nj dokument t shekullit t dyt q sht i vjetruar tashm. Un iu tregova n msim sot se Dhiata e Re sht shkruar aq shum koh pas Krishtit, saq nuk mund t ishte e sakt n ato q tregonte. Iu prgjigja, Zotri, e kuptoj pikpamjen tuaj dhe i njoh shkrimet n t cilat e bazoni at pikpamje. Por fakti sht se ato 75
shkrime jan provuar q jan t gabuara nga dokumente t zbuluara koht e fundit t cilat tregojn qart se Dhiata e Re sht shkruar brenda brezit t Krishtit. Burimi i opinionit t atij profesori n lidhje me dokumentet q flasin pr Jezusin ishin shkrimet e kritikut gjerman Ferdinand Kristian Baur (Ferdinand Christian Baur). F. C. Baur supozonte se pjesa m e madhe e Shkrimeve t Dhiats s Re nuk u shkruan deri nga fundi i shekullit t dyt pas Krishtit nga mite dhe legjenda q ishin zhvilluar gjat intervalit t gjat midis kohs s Jezusit dhe kohs kur kto tregime u shkruan. N shekullin e njzet zbulimet arkeologjike kishin konfirmuar saktsin e dorshkrimeve t Dhiats s Re. Por n shekullin e njzet zbulimet arkeologjike kishin konfirmuar saktsin e dorshkrimeve t Dhiats s Re. Dorshkrimet e hershme n papirus (dorshkrimi John Ryland, i vitit 130 pas Krishtit; papiruset Chester Beatty, t vitit 155 pas Krishtit; dhe papiruset Bodmer II, t vitit 200 pas Krishtit) e ngushtuan hapsirn midis kohs s Krishtit dhe dorshkrimeve ekzistuese t datave m t vona. Millar Brous (Millar Burrows), pr shum vjet profesor i teologjis biblike n Shkolln Teologjike t Universitetit t Jejlit (Yale University Divinity School), thot: Nj rezultat tjetr i krahasimit t greqishtes s Dhiats s Re me gjuhn e papiruseve [t zbuluara] sht shtimi i siguris n 76
transmetimin e sakt t tekstit t Dhiats s Re vet. 1 Zbulime t tilla si ky e kan rritur sigurin e studiuesve n lidhje me Bibln. Uilliam F. Ollbrajt (William F. Albright), q ishte arkeologu m i shquar i Bibls shkruan, Mund t themi tashm me siguri se nuk ka m asnj baz t fort pr t datuar ndonj nga librat e Dhiats s Re pas vitit 80 pas Krishtit, q do t thot plot dy breza prpara viteve 130 dhe 150 q pranohen nga kritikt m radikal t Dhiats s Re sot. 2 Ai e prsrit kt pikpamje n nj intervist pr revistn Krishtrimi Sot (Christianity Today). Sipas mendimit tim, do libr i Dhiats s Re u shkrua nga nj hebre i pagzuar midis viteve dyzet dhe tetdhjet t shekullit t par pas Krishtit (ka shum mundsi dikur midis viteve 50 dhe 75).3 Sr Uilliam Remzi (Sir William Ramsay), nj nga arkeologt m t mdhenj q kan jetuar, ishte student i shkolls historike gjermane, q msonte se libri i Veprave ishte produkt i mesit t shekullit t dyt pas Krishtit dhe jo i shekullit t par si pohon t jet. Pasi lexoi kritikn moderne n lidhje me librin e Veprave, Remzi u bind se ai nuk ishte nj tregim besnik i fakteve t kohs s tij (viti 50 pas Krishtit) dhe si i till nuk ishte i denj pr tu marr n konsiderat nga nj historian. 77
Kshtu n krkimet e tij n historin e Azis s Vogl, Remzi i kushtoi pak vmendje Dhiats s Re. Puna e tij krkimore, megjithat, e detyroi ti shqyrtonte shkrimet e Luks, autorit t librit t Veprave. Arkeologu vuri re saktsin e prpikt t detajeve historike dhe gradualisht qndrimi i tij ndaj librit t Veprave filloi t ndryshoj. Ai u detyrua t pohonte: Luka sht historian i rangut t par. . . . Ky autor duhet vendosur bashk me historiant m t mdhenj. 4 Pr shkak t saktsis s librit deri n detajin m t vogl, Remzi m n fund pranoi se Veprat nuk mund t jet nj dokument i shekullit t dyt, por i mesit t shekullit t par. Shum studiues liberal po detyrohen t marrin n konsiderat data m t hershme pr Dhiatn e Re. Prfundimet e peshkopit anglikan Xhon A. T. Robinson n librin e tij Redating the New Testament (Ridatimi i Dhiats s Re) jan shum radikale. Puna e tij krkimore e oi n bindjen se e gjith Dhiata e Re ishte shkruar prpara rnies s Jerusalemit n vitin 70 pas Krishtit. 5 Sot kritikt e forms, studiues q analizojn format dhe traditat gojore t lashta mbrapa shkrimeve biblike, thon se materiali u prcoll n mnyr gojore derisa u shkrua n formn e ungjijve. Megjithse tani ata pranojn q periudha e transmetimit ka qen shum m e shkurtr sesa besonin m prpara, ende i mbahen pikpamjes se ungjijt morn format e literaturs popullore (legjendave, prrallave, miteve dhe shemblltyrave). 78
Nj nga provat kryesore kundr ksaj pikpamjeje sht q periudha midis ngjarjeve t Dhiats s Re dhe kohs s shkrimit t tyre nuk sht aq e gjat sa t lejoj ndryshimin nga fakti n legjend si thon kta kritik. Duke folur pr shkurtsin e ktij intervali,
pens ez-vous ? u en Q A ka pasur ndonj

zbulim arkeologjik Etes-vous daccord t kohve t fundit avec le trhequr philosophe q ju ka vmendjen? Cila Thomas dAquin sur sht arsyeja q ce point : Il y a en kto zbulime bjn tout tre zhurm une soif de kaq shum bonheur de n lajmet e et gjith bots? sens ?
, Si mendoni?
Ceux qui avaient le plus de pres ders des tudiants, qui contrl Seminarin Teologjik t Reformuar (Reformed Theological la bourse. Je me suis alors fait Seminary) shkruan: lves. Ce fut njerzve une exprience Normalisht akumulimi i folklorit midis monde sur le campus, de pr t kulturave primitive le krkon breza t tr; de dpenser largent de luniver sht nj proces gradual i shprndar n shekuj. ciers, ainsi que celui des tudia Por si e pranojn edhe kritikt e forms,
Simon Kistemaker, profesor emeritus i Dhiats s Re n historit e ungjijve u formuan dhe u mblodhn brenda m pak se nj brezi. Po tle ecim me Mais frisson
du prestige s mendimin e kritikve t forms, ather formimi javais pu essayer dautre. Je me i ungjijve individual imatin bie t ket qen nj avec la gueule de bois
projekt i ngjeshur me veprim t prshpejtuar. 6 A. H. McNeile (Meknil), ish Profesor Regius i Teologjis n Universitetin e Dublinit, sfidon konceptin e kritiks s forms n lidhje me traditn gojore. Ai v n dukje se kritikt e forms nuk e shikojn me kujdes traditn e fjalve t Jezusit. N kulturn hebreje ishte e rndsishme q fjalt e nj msuesi t ruheshin me kujdes 79
N kulturn hebreje ishte e rndsishme q fjalt e nj msuesi t ruheshin me kujdes ashtu si thuheshin dhe t prcilleshin tek t tjert po n at mnyr.
ashtu si thuheshin dhe t prcilleshin tek t tjert po n at mnyr. Pr shembull, 1 Korintasve 7:10, 12, dhe 25 tregojn ekzistencn e nj tradite t mirfillt dhe ruajtjen e kujdesshme t saj. Ishte e zakonshme q nj student hebre t msonte prmendsh msimet e rabinit. Nj nxns i mir ishte si nj depozit e stukuar mir q nuk humbte asnj pik (Mishna,
Aboth, ii, 8). Nse mbshtetemi n teorin e studiuesit anglikan t Bibls, C. F. Burney n Poezia e Zotit ton (The Poetry of Our Lord), mund t supozojm se pjesa m e madhe e msimeve t Zotit sht n aramaishte n form poetike, e leht pr tu mbajtur mend.7 sht e pamundur q n nj kultur t till t zhvillohej brenda nj kohe aq t shkurtr nj tradit legjendash q nuk prputheshin me faktet reale. Studiues t tjer bien dakord. Pol L. Majer (Paul L. Maier), profesor i historis s lasht n Universitetin Uestern Miigan (Western Michigan University), shkruan: Argumentet q krishtrimi e sajoi mitin e Pashkve n nj periudh t gjat kohe, apo q burimet u shkruan shum vite pasi ndodhn ngjarjet thjesht nuk jan n prputhje me faktet. 8 Duke analizuar kritikn e forms, Ollbrajti shkruan: Vetm studiuesit e sotm, q nuk e kan as metodn historike, as kndvshtrimin e duhur, mund t thurin nj rrjet t till hamendjesh si ajo me t ciln kritikt e forms kan rrethuar traditn e ungjijve. Konkluzioni i vet Ollbrajtit 80
ishte q nj periudh prej njzet deri pesdhjet vjetsh sht tepr e paprfillshme pr t lejuar ndonj humbje t rndsishme t prmbajtjes thelbsore dhe madje edhe t fjalve t sakta t Jezusit9 Xhefri L.Sheler (Jeffery L. Sheler), artikullshkrues pr fen pr US News & World Report, shkruan, Bibla dhe burimet e saj mbeten t mbshtetura fort n histori. 10
Katr apo njzet ungjij?

N romanin e tij tmerrsisht t suksesshm, Kodi i Da Vinit, autori Den Braun bn deklaratn e guximshme, M shum se tetdhjet ungjij u morn n shqyrtim pr Dhiatn e Re, por vetm pak u zgjodhn pr tu prfshir n t midis tyre Mateu, Marku, Luka dhe Gjoni.11 N vitet 1990 Seminari i Jezusit botoi nj libr me titull The Complete Gospels (Ungjijt e plot) q pretendon t jet botimi i par i njzet ungjijve t njohur nga periudha e hershme e krishter. M t famshmit ndr kta jan ungjijt e Thomait, Juds, Filipit, Pjetrit dhe Maris. Nnkuptimi sht i qart: kta tekste t lasht zbulojn nj pamje tjetr t Jezusit, po aq t bazuar sa edhe tradita e lasht e kishs. A ka ndonj t vrtet n kto pretendime? A e kan humbur katr ungjijt statusin e tyre t privilegjuar si pruesit unik t jets dhe shrbess s Jezusit? A po na e transformojn kta ungjij t sapozbuluar kndvshtrimin ton pr krishtrimin? Sado t jashtzakonshme dhe dramatike t duken kto pretendime, ato thjesht bien nn peshn e analizs historike. N Ungjijt e Fshehur, historiani 81
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? Filip Xhenkins arrin n que lducation ntait p en pens e zvo us ? u besoni librave, Q A ju prfundimin se ideja ponse. artikujve osedaccord Etes-vous q ungjijt jokanonik dokumentarve avec le philosophe jan t barazvlefshm si televiziv q flasin Jai alors pens que j pr informacion q sur Thomas dAquin dshmitar t krishtrimit rais peut-tre trouver b ssht i lidhur me ce point : Il y a en t lasht sht shum Bibln por q flasin et12 sens dans le prestige. tout tre une soif e degabuar. Sfida m e pr besueshmrin cherais une noble cause bonheur et de dhe historicitetin madhe pr statusin e ktyre consacrerais et ce faisan e Jezusit? sens ? Si do ungjijve t tjer sht data e ta krahasonit viendrais connu tyre e von. Ndrsa t katr sur le c dshmin historike Ceuxpr qui avaient le plus ungjijt de prestige luniversit, Jezusin me u shkruan brenda taient dshmi t ngjashme ders des tudiants, qui shekullit contrlaient galement t par, t gjitha les cord pr persona t tjer la bourse. Je me suis alors fait lire burea t dhnat tregojn diffrents se kta t njohur? lves. Ce fut une exprience de conna ungjij tenrichissante tjer u hartuan le monde le campus, de prendre d midis viteve sur 120250 pas Krishtit, t paktndimportantes tre breza de dpenser largent de luniversit en engageant des co larg nga jeta e Krishtit. Pr shkak se kta tekste jan ciers, ainsi que tudiants organisant des so shkruar shum mcelui von des se katr ungjijten tradicional,
nuk ka gjasa q ata t na zbulojn ndonj informacion t ri Mais n lidhje me Jezusin historik. Kshtu, profesori i le frisson du prestige sest envol comme
tout Dhiats Re, Kreig A. Evans (Craig A. Evans) konkludon, javais s pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement T dhnat studimore n lidhje me prdorimin e ktyre matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
ungjijve jashtkanonik jan, sinqerisht, turpruese. . . . Ne kemi zbuluar se kta ungjij jashtkanonik nuk ofrojn informacion t hershm t besueshm, t pavarur nga ai q kemi n Ungjijt e Dhiats s Re.13 Shpesh jo t krishtert m thon se nuk mund tiu besojm fjalve q thot Bibla. Ajo sht shkruar 2000 vjet m par. sht plot me gabime dhe mosprputhje, thon ata. Un prgjigjem se kam bindjen se mund ti besoj Bibls. 82
Pastaj prshkruaj nj incident q m ndodhi gjat nj leksioni historie. Un thash se besoja se kishte m shum prova pr besueshmrin e Dhiats s Re sesa pr pothuajse do dhjet vepra t letrsis klasike t marra s bashku. Profesori ishte ulur n qoshe duke nnqeshur sikur t thoshte, Epo kjo nuk besohet. E pyeta pse po qeshte. Mu prgjigj, Nuk m besohet q ke guximin t thuash n nj or historie se Dhiata e Re sht e besueshme. Kjo sht qesharake! Duke dashur t gjeja nj pik t prbashkt pr nj diskutim prej xhentlmensh, e pyeta: M thoni zotri, si historian, cilat jan provat q i aplikoni nj shkrimi historik pr t prcaktuar saktsin dhe besueshmrin e tij? U habita q ai nuk kishte ndonj prov t till. N fakt ende nuk kam gjetur nj q t m prgjigjet pr kt pyetje. Un kam disa prova, i thash. I thash se besoja fort se duhet ta provonim besueshmrin historike t Shkrimeve biblike me an t t njjtave kritere t rrepta q prdorim pr t gjitha dokumentet historike. Historiani ushtarak onsi Sendrs (Chauncey Sanders) rendit dhe shpjegon tre parimet baz t historiografis: provn bibliografike, provn e fakteve t brendshme dhe provn e fakteve t jashtme. 14 Le t shqyrtojm seciln prej tyre.
Prova bibliografike
Prova bibliografike sht shqyrtimi i mnyrs s transmetimit t dokumenteve t lashta deri n ditt tona. Me fjal t tjera, meq nuk i kemi dorshkrimet origjinale, duhet t bjm pyetjen: Sa t besueshme 83
jan kopjet q kemi? Sa dorshkrime kan mbijetuar? Sa prputhen me njri-tjetrin? Cili sht intervali kohor midis origjinalit dhe kopjeve ekzistuese? Ne mund ta vlersojm pasurin e madhe t dorshkrimeve pr Dhiatn e Re duke e krahasuar at me materialin tekstual q mbshtet shkrime t tjera t lashta. Nga Historia e Tukididit (460400 para Krishtit) kemi vetm tet dorshkrime t viteve 900 pas Krishtit, pothuaj 1300 vjet pasi u shkrua origjinali. Edhe dorshkrimet e historis s Herodotit jan t nj kohe t von dhe t pakta. Dhe megjithat, si konkludon F. F. Bruce (Brus), Profesor Rajlnds (Rylands) i Kritiks Biblike dhe Ekzegjezs n Universitetin e Manesterit, Asnj studiues i klasikve nuk do ta vinte n dyshim autenticitetin e Herodotit apo Tukididit pr arsye se dorshkrimet m t vjetra t veprave t tyre jan mbi 1,300 m t vona se origjinali. 15 Aristoteli e shkroi Poetikn rreth vitit 343 para Krishtit, dhe kopja m e hershme q kemi i prket vitit 1100 pas Krishtit (nj hapsir kohore prej pothuaj 1400 vjetsh), dhe vetm 49 dorshkrime ekzistojn sot. Cezari e shkroi historin e tij t luftrave galike midis viteve 58 dhe 50 para Krishtit dhe sot kemi nnt apo dhjet kopje q datojn nj mij vjet pas vdekjes s tij. T marrim Tacitin, thot Brus Mexger (Bruce Metzger), autor dhe redaktor i pesdhjet librave mbi autoritetin e dorshkrimeve t Dhiats s Re, 84
historianin romak q shkroi Kronikat e Roms Perandorake rreth vitit 116 pas Krishtit. Gjasht librat e par ekzistojn sot vetm n nj dorshkrim dhe ai ishte kopjuar rreth vitit 850 pas Krishtit. Librat 11-16 jan n nj tjetr dorshkrim t shekullit t njmbdhjet. Librat shtat deri n 10 kan humbur. Kshtu q ka nj hapsir t madhe kohore midis kohs kur Taciti e mblodhi dhe e shkroi informacionin e tij dhe kopjeve t vetme ekzistuese. N lidhje me historianin e shekullit t par, Jozefin, kemi nnt dorshkrime n greqisht t veprs s tij Luftrat Hebreje, dhe kto kopje u shkruan n shekujt e dhjet, njmbdhjet dhe dymbdhjet. Ka nj prkthim n latinisht nga shekulli i katrt dhe materiale mesjetare n rusisht nga shekujt e njmbdhjet dhe dymbdhjet. Sasia e materialit t Dhiats s Re, rrfen Mexger, i l shum mbrapa t gjitha veprat e tjera t antikitetit. 16 Kur shkrova librin e par n vitin 1977, un dokumentova 4600 dorshkrime t Bibls n greqisht, shum m tepr material sesa ekziston pr ndonj libr tjetr t shkruar n lashtsi. Megjithat, deri n kohn kur po shkruaj kt libr, jan gjetur edhe m shum dorshkrime n greqisht duke e uar numrin e tyre n rreth 5600. Daniel Uollas (Wallace), profesor i studimeve t Dhiats s Re n Seminarin Teologjik t Dallasit 85
(Dallas Theological Seminary) dhe nj nga autoritetet 14 Bien plus quun cha kryesor n bot n lidhje me tekstin n greqisht dhe me dorshkrimet e Dhiats s Re thot,
suis vite devenu ltudiant le plus impopulaire Mbi 200 dorshkrime biblike (90 nga t cilat jan aux yeux professeurs. Je les attrapais par la veste dans t Dhiats s Re) u zbuluan n Sinai n vitin 1975 leur bure les bipais obtenir rponses. Lorsquils me voya kur upour zbulua nj pjesdes e fshehur e Kulls s Shn river, Gjergjit. ils teignaient les dorshkrime lumires, baissaient Disa nga kto jan shum les stores maient leur porte clef. One apprend beaucoup de c t lashta. Ato [dorshkrimet gjetura rishtaz] t luniversit, mais je ny pas obtenu les rponses que gjitha konfirmojn q ai transmetimi i Dhiats s sht br me mjaft dhe q ainsi Perndia chais.Re Les membres de pastrti luniversit que mes cam di si ta ruaj tout tekstin nga humbja, zhdukja, de frustration dtude avaient autant de problmes, shkatrrimi. Prve dorshkrimeve, ka 50,000 questions irrsolues que moi.
fragmente t vulosura n kuti. N ato fragmente
jan rreth dorshkrime t veanta Jai vuidentifikuar une fois sur le 30 campus un tudiant portant un t Dhiats s Re dhe studiuesit besojn se mund t avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U 17 edhe mle shum. ment ket que tout monde semblait partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? Kur vijm tek autoriteti ez-vous ? que lducation ntait p u en pens Q A besoni ju ose dorshkrimor i Dhiats ponse. dikush q njihni Etes-vous daccord s Re, bollku i materialit ju se meq avec le philosophe teksti biblik sht i sht vrtet mbreslns n Jai alors pens que j hershm nuk mund sur Thomas dAquin kontrast me dorshkrimet e rais peut-tre trouver b t besohet? ce point : A ka Il y a en teksteve t tjera klasike. Pas ndonj dokument et sens dans le prestige. tout tre une soif de t dorshkrimeve tjetr t hershm q zbulimit cherais noble cause bonheur et de nuk e keni problem t heshme n une papirus consacrerais et ce faisan ta besoni? sens ? q mbushn boshllkun viendrais connu sur le c midis kohs s Krishtit Ceux qui avaient ledoln plus de prestige luniversit, dhe shekullit t dyt, n drit edhenj shumic taient ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord dorshkrimesh t tjera. la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna 86 le monde sur le campus, de prendre dimportantes d de dpenser largent de luniversit en engageant des co
Nga viti 2009 jan n ekzistenc m shum se njzet mij kopje dorshkrimesh t Dhiats s Re. Iliada, q sht e dyta pas Dhiats s Re pr nga autoriteti i dorshkrimeve, ka vetm 643 dorshkrime n ekzistenc. Studiuesi hebre Jakob (Jacob) Klausner thot, Po t kishim t dhna t lashta si ato n Ungjij pr historin e Aleksandrit apo Cezarit, nuk do t kishim asnj dyshim pr ata, fare. 18 Sr Frederik Kenion (Sir Frederic Nga viti Kenyon), i cili ishte drejtor dhe 2009 jan n ekzistenc kryebibliotekar n Muzeun Britanik m shum (British Museum) dhe autoriteti i t se njzet cilit mbi dorshkrimet e lashta nuk mij kopje dorshkrimesh kalohet nga askush, konkludon: t Dhiats s Intervali midis datave t Re. Iliada, q sht e dyta origjinaleve dhe provave pas Dhiats m t hershme ekzistuese s Re pr nga bhet aq i vogl sa t jet i autoriteti i dorshkrimeve, pallogaritshm, dhe themeli i fundit pr ndonj dyshim se ka vetm 643 dorshkrime n mos Shkrimi i Shenjt nuk na ekzistenc. ka ardhur si ishte shkruar n fillim sht hequr. Edhe autenticiteti, edhe integriteti i prgjithshm i librave t Dhiats s Re mund t quhen t vrtetuara prfundimisht. 19 T tjer bien dakord. Peshkopi anglikan dhe historiani i Dhiats s Re, Stiven Nill (Stephen Neill) thot se ne kemi nj tekst shum m t mir dhe m t besueshm pr 87
Dhiatn e Re sesa pr fardo vepr tjetr t lashtsis.20 Kraig (Craig) Blomberg, ish bashkpuntor shkencor n Universitetin e Kembrixhit n Angli dhe tani profesor i Dhiats s Re n Seminarin e Denverit, shpjegon se tekstet e Dhiats s Re jan ruajtur n numr shum m t madh dhe me shum m shum kujdes sesa do dokument tjetr i lasht. Blombergu konkludon se 9799% e Dhiats s Re mund t rindrtohet pa patur ndonj dyshim. 21 Studiuesi i greqishtes s Dhiats s Re, J. Harold Grinli (Greenlee) shton: Meqense studiuesit pranojn si prgjithsisht t besueshme shkrimet e klasikve t lasht megjithse dorshkrimet m t vjetra u shkruan shum koh pas origjinaleve dhe numri i dorshkrimeve ekzistuese sht n shum raste aq i vogl, sht e qart se besueshmria e tekstit t Dhiats s Re sht e sigurt.
22
Aplikimi i provs bibliografike ndaj Dhiats s Re na siguron se ajo ka m shum autoritet dorshkrimor sesa do vepr tjetr e lasht. Po ti shtojm ktij autoriteti m shum se 130 vjet kritike intensive tekstuale t Dhiats s Re, arrijm n prfundimin se kemi pa dyshim nj tekst autentik t Dhiats s Re.
mund t themi pr variantet biblike?

N vitin 2005, kritiku i tekstit Bart Ehrman krijoi nj stuhi polemikash me botimin e librit t tij Misquoting Jesus (Keqcitimi i Jezusit). Pretendimi i tij ishte i 88
thjesht: dorshkrimet biblike kan kaq shum gabime saq nuk mund ta rikrijojm tekstin origjinal. Disa nga kto gabime ishin aksidentale, thot Ehrman, ndrsa t tjerat ishin me qllim. Sido q t jet, thot ai, Dhiata e Re q kemi sot nuk sht e besueshme. Nj nga pikat kye q Ehrman ngre sht ekzistenca e 300,000 deri 400,000 varianteve midis dorshkrimeve t Dhiats s Re. Nj variant tekstual sht do rast kur dorshkrimet e Dhiats s Re kan fjal alternative. Meqense Dhiata e Re n greqisht q kemi sot ka afro 138,000 fjal, ideja q ka dy apo tre her m shum variante mund t jet shqetsuese. Por duhet t kuptojm se numri i madh i varianteve sht rezultat direkt i numrit shum t madh t dorshkrimeve t Dhiats s Re q disponojm. Nuk ka vepra t tjera t lashtsis q i afrohen pasuris s dorshkrimeve t Dhiats s Re q jan t disponueshme sot. Sa m shum dorshkrime q t kesh, aq m shum variante. Sa m pak dorshkrime, aq m pak variante. Por nuk sht kjo e gjith tabloja. Kur i shikon variantet m nga afr ndryshon puna. N shumicn absolute t rasteve variantet jan ndryshime n drejtshkrimin e fjalve. Pr shembull, emri i Gjonit mund t shkruhet me nj n ose me 2 n. Patjetr q nj variant i ktij lloji nuk e rrezikon aspak kuptimin e tekstit. Ndryshimet n drejtshkrimin e fjalve prbjn afro 75 prqind t t gjith varianteve23. Pra ky numr sht 225,000 deri n 300,000 i t gjith varianteve! Nj kategori tjetr e madhe e varianteve konsiston n sinonimet e prdorura n dorshkrimet e ndryshme. 89
Pr shembull, disa dorshkrime mund ti referohen Jezusit me emrin e Tij t prvem, kurse t tjer mund t thon Zoti ose Ai. Ndryshime t tilla nuk e vn n pikpyetje kuptimin e tekstit. Kur merren parasysh t gjitha variantet, vetm gati nj prqind ka t bj me kuptimin e tekstit. Por edhe ky fakt mund t zmadhohet m tepr se duhet. Pr shembull, ka nj mosmarrveshje nse 1 Gjoni 1:4 duhet prkthyer, Po i shkruajm kto gjra q gzimi yn t jet i plot ose Po i shkruajm kto gjra q gzimi juaj t jet i plot. Megjithse kjo mosmarrveshje ka t bj me kuptimin e pasazhit, ajo n asnj mnyr nuk v n rrezik ndonj doktrin qndrore t besimit t krishter. Kjo sht arsyeja pse autort e Reinventing Jesus (Rishpikja e Jezusit) arrijn n prfundimin, Prgjigjia e shkurtr pr pyetjen se cilat t vrteta teologjike rrezikohen nga kto variante sht asnj.24 Si e kemi par n kt kapitull, ne mund t kemi nj shkall t lart sigurie n shkrimet e Dhiats s Re.
Prova e fakteve t brendshme

Prova bibliografike prcakton vetm q teksti q kemi tani sht ai q u shkrua n fillim. Ende mbetet pr t vendosur jo vetm q shkrimi origjinal sht i besueshm, por edhe deri n far shkalle sht i besueshm. Kjo sht detyra e kritiks s brendshme, q sht prova e dyt e historicitetit e cituar nga onsi Sendrs. Apologjeti Xhon Dabju Montgomeri (John W. Montgomery) na kujton se studiuesit e historis dhe letrsis vazhdojn t ndjekin parimin shum t drejt t Aristotelit q 90
besimi duhet t jet nga ana e dokumentit vet, dhe jo t prvetsohet pa t drejt nga kritiku. Montgomeri vazhdon: Kjo do t thot q duhen marr si t vrteta deklaratat e dokumentit q po analizojm dhe jo t supozohen gabime apo mashtrime prderisa autori nuk e skualifikon veten me an t kontradiktave apo pasaktsive. 25 Luis Gotshalk (Louis Gottschalk), ish profesor i historis n Universitetin e ikagos, e prshkruan metodn e tij historike n nj udhzues t prdorur nga shum njerz pr hetimin e fakteve historike. Gotshalk v n dukje se aftsia e shkruesit apo dshmitarit pr t thn t vrtetn sht n ndihm t historianve n prpjekjet e tyre pr t prcaktuar besueshmrin, edhe sikur ajo t prmbahet n nj dokument t marr me forc apo mashtrim, ose sht n nj mnyr tjetr e akuzueshme, ose bazohet n thashetheme, ose sht nga nj dshmitar i anshm. 26 Kjo aftsi pr t treguar t vrtetn lidhet ngusht me afrsin e dshmitarit, edhe nga ana gjeografike, edhe nga ana kohore e ngjarjeve q prshkruhen. Tregimet e Dhiats s Re pr jetn dhe msimet e Jezusit u shkruan nga njerz q kishin qen ose dshmitar okular vet, ose q i kishin marr ato nga dshmitar okular t ngjarjeve dhe msimeve t Krishtit. Shikoni kto pjes t Dhiats s Re: 91
Mbasi shum vet ndrmorn t renditin tregimin e ngjarjeve q ndodhn n mesin ton, ashtu si na i prcolln ata q ishin br nga fillimi dshmitar okular dhe shrbyes t fjals, mu duk e mir edhe mua, pasi i hetova t gjitha gjrat me kujdes q nga fillimi, t ti shkruaj sipas radhs, fort i nderuari Teofil, q ti t njohsh vrtetsin e gjrave q t kan msuar. Luka 1:1-4 Studiuesit pranojn saktsin historike t Luks. Konsensusi i prgjithshm i studiuesve si liberal, edhe konservator sht q Luka sht shum i sakt si historian, shpjegon Xhon Mek-Rei (John McRay), profesor i Dhiats s Re dhe arkeologjis n Uiton Kollixh (Wheaton College). Ai sht erudit, sht elokuent, greqishtja e tij sht gati klasike pr nga cilsia, ai shkruan si nj njeri i arsimuar dhe zbulimet arkeologjike po tregojn prsri e prsri q Luka sht i sakt n ato q thot. 27 Luka nuk sht i vetmi shkrimtar biblik q e ka merak raportimin e sakt. Shikoni thnie t tjera: Sepse nuk jua bm t njohur fuqin dhe ardhjen e Zotit ton Jezu Krisht, duke shkuar pas prrallash t sajuara me mjeshtri, por sepse jemi dshmitar okular t madhshtis s tij. 2 Pjetrit 1:16
92
At q pam dhe dgjuam, ne po jua shpallim, jon sht me Atin dhe me Birin e tij, Jezu Krishtin. 1 Gjonit 1:3
Charpentier int 2 28/04/10 14:49 Page14
q edhe ju t keni bashksi me ne; dhe bashksia
14
Dhe ai q ka par, ka dshmuar kt, dhe suis vite pr devenu ltudiant le pl dshmia e tij sht e vrtet; dhe ai e di se thot professeurs. Je les attrapais t vrtetn, q ju t besoni. Gjoni 19:35
par les bipais pour obtenir des rpo river, ils teignaient les lumir Atyre, pasi pati vuajtur, iu paraqit i ngjallur me maient leur porte clef. On a shum prova bindse, duke u par prej tyre pr luniversit, mais je ny ai pas o dyzet dit dhe duke folur pr gjrat e mbretris chais. Les membres de lunive s Perndis. Veprat 1:3 dtude avaient tout autant de p questions irrsolues que moi. Sepse ne nuk mund t mos flasim pr ato q
kemi par dhe dgjuar. Veprat 4:20
Jai vu une fois sur le campu avec la mention Ne me suivez Pas shqyrtimit t dshmive t gjasht dshmitarve ment que tout le monde semb okular (Mateu, Gjoni, Pali, Pjetri, Jakobi dhe Juda),
profesori i apologjetiks, Lin (Lynn) Gardner arrin n prfundimin me se n e krahasim provat
en pens ez-vous ? u keni Q Pasi lexuar

gjasht dshmitart Etes-vous daccord biblik m lart, avec le philosophe far fraze nga deklaratat dAquin e tyre ju sur Thomas bnpoint t konsideroni ce : Il y a en vrtetsin e tout tre far une soif de dshmis? bonheur et de emocionesh duket sikur sjellin kto sens ? dshmi?
, Si mendoni?
veprave t tjera letrare t antikitetit, ne kemi baza shum m t mira pr vrtetsin e fakteve n lidhje me Jezusin nga Nazareti.
28
Kjo afrsi kaq
Ceux qui avaient le plus de pres 93 ders des tudiants, qui contrl la bourse. Je me suis alors fait
e madhe e shkrimtarve ndaj ngjarjeve q shkruan i e bn dshmin e tyre shum t besueshme. Kujtesa e tyre sht ende e freskt. Megjithat historiani duhet t ket parasysh faktin q dshmitart okular, megjithse n gjendje pr t thn t vrtetn, me qllim ose pa dashje mund t japin dshmi t rreme. Dr. Norman Gaisler (Geisler), themelues is Seminarit Ungjillor t Jugut (Southern Evangelical Seminary), e prmbledh dshmin e dshmitarve okular: Edhe numri i madh i rrfimeve t dshmitarve okular t pavarur pr Jezusin ... si edhe natyra dhe integriteti i dshmitarve vet l jasht do dyshimi besueshmrin e dshmive t apostujve pr Krishtin. 29 Shkrimet e Dhiats s Re pr Krishtin qarkullonin n publik n kohn kur ende jetonin bashkkohsit e tij. Kta njerz q jetuan n nj koh me T, me siguri mund t konfirmonin ose mohonin saktsin e ktyre shkrimeve. Shkrimet e Dhiats s Re pr Krishtin qarkullonin n publik n kohn kur ende jetonin bashkkohsit e tij. Kta njerz q jetuan n nj koh me T, me siguri mund t konfirmonin ose mohonin saktsin e ktyre shkrimeve. Kur apostujt po mbronin shtjen e ungjillit, ata iu referuan (edhe prball me kundrshtart e tyre m t egr) fakteve q i dinin t dyja palt pr Jezusin. Ata nuk than vetm, Ne pam kt gj apo Dgjuam at gj, por iu than sy ndr sy kritikve t tyre, Edhe ju i
94
dini kto gjra. I pat vet, i dini. Shikojeni sfidn n pasazhet e mposhtme: Burra t Izraelit, dgjoni kto fjal: Jezusi Nazareas, njeriu i dftuar nga Perndia ndr ju me vepra t fuqishme, me mrekulli dhe shenja q Perndia bri ndr ju me an t ti tij, si edhe vet e dini. Veprat 2:22 Dhe, ndrsa Pali i thoshte kto gjra n mbrojtje t tij, Festi tha me z t lart: Pal, ti je trbuar; studimet e shumta t bn t shkallosh. Por ai tha: Un nuk jam trbuar, shum i shklqyeri Fest, por them fjal t s vrtets dhe t mendjes s shndosh. Sepse mbreti, t cilit un po i flas lirisht, sht i mirinformuar pr kto gjra, sepse un jam i bindur se asnj nga kto gjra nuk sht e panjohur pr t, sepse e gjith kjo nuk sht br n fshehtsi. Veprat 26:24-26 Duhet kujdes kur u thua kundrshtarve, E dini edhe ju, sepse nse t tjert nuk e din ose nuk jan dakord pr hollsirat, sfida t kthehet kundr ty. N lidhje me kt, F.F. Brus thot: Predikuesit e hershm nuk kishin prmball vetm dshmitar okular miqsor; kishte t tjer m pak miqsor q i njihnin faktet kryesore t shrbess dhe vdekjes s Jezusit. Dishepujt nuk mund t rrezikonin me pasaktsira (pr t mos folur pr manipulime t qllimshme t fakteve), q do t nxirreshin 95
n shesh menjher nga ata q do t ishin t lumtur ta bnin kt. Prkundrazi, nj nga pikat e forta n predikimin e hershm apostolik sht referimi i sigurt ndaj fakteve q dgjuesit i dinin; ata nuk than vetm, Ne jemi dshmitar t ktyre gjrave, por edhe Si edhe vet e dini (Veprat 2:22). Po t kishte patur ndonj prirje nga ana e tyre pr tiu shmangur t vrtets, prania e mundshme e dshmitarve armiqsor n audienc do t kishte shrbyer si nj korrigjim. 30 Lorens Xhei Mek-Ginli (Lawrence J. McGinley) i Kolegjit t Shn Pjetrit (Saint Peters College) komenton mbi vlern e dshmitarve armiqsor n lidhje me ngjarjet e shkruara: S pari, dshmitart okular t ngjarjeve n fjal ishin ende gjall kur tradita ishte formuar plotsisht; dhe midis atyre dshmitarve okular kishte armiq t egr t lvizjes s re fetare. Megjithat tradita deklaronte se po tregonte nj sr ngjarjesh t mirnjohura dhe doktrinash t msuara publikisht n nj koh kur gnjeshtrat mund dhe do t nxirreshin n shesh. 31 Kjo sht arsyeja pse historiani i mirnjohur Dejvid Hekit Fishr (David Hackett Fischer), profesor i historis n Universitetin Brendis (Brandeis University), shpjegon 96
se fjala e apostujve n cilsin e dshmitarve okular sht prova m e mir.32 Studiuesi i Dhiats s Re Robert Grant i Unversitetit t ikagos konkludon: N at koh kur ata [ungjijt sinoptik] ishin shkruar ose mund t supozojm se ishin shkruar, kishte dshmitar okular dhe dshmia e tyre nuk mund t hidhej posht aq leht. . . . Kjo do t thot q ungjijt duhet t konsiderohen si dshmi shum t besueshme t jets, vdekjes dhe ringjalljes s Jezusit. 33 Historiani Uill (Will) Durant, q sht trainuar n disiplinn e hetimit historik dhe e ka shpenzuar jetn duke analizuar shkrime t lashtsis, shkruan: Pavarsisht nga paragjykimet dhe keqkuptimet teologjike t ungjilltarve, ata kan shkruar shum incidente q, po t ishte se po sajonin dika, duhet ti kishin fshehurkonkurrimi i apostujve pr vende t larta n Mbretri, arratia e tyre pas arrestimit t Jezusit, mohimi i Pjetrit, pamundsia e Jezusit pr t br mrekulli n Galile, referencat e disa prej dgjuesve t tij se ai ishte i mendur, pasiguria e tij n fillim pr misionin e tij, pranimi se nuk dinte gjra q kishin t bnin me t ardhmen, momentet e hidhrimit, thirrja dshpruese nga kryqi; askush q i lexon kto skena nuk mund ta vr n dyshim realitetin e figurs q gjendet pas tyre. Q disa njerz t zakonshm 97
n nj brez t kishin shpikur nj personalitet kaq trheqs, nj etik kaq t lart, dhe nj vizion kaq frymzues t vllazris s njerzve, do t ishte nj mrekulli shum m e pabesueshme sesa donjra nga ato q jan shkruar n Ungjij. Pas dy shekujsh Kritike t Lart skicat e jets, karakterit dhe msimeve t Krishtit mbeten mjaft t qarta dhe prbjn faktin m mahnits n historin e njeriut perndimor. 34
Prova e fakteve t jashtme

Prova e tret e historicitetit sht ajo e fakteve t jashtme. shtja ktu sht nse materiale t tjera historike e konfirmojn apo e mohojn dshmin e brendshme t dokumenteve vet. Me fjal t tjera, cilat burime, prve shkrimeve q po analizohen, e mbshtesin saktsin, besueshmrin dhe autenticitetin e dokumentit? Luis Prova e tret e historicitetit sht ajo e fakteve t jashtme. shtja ktu sht nse materiale t tjera historike e konfirmojn apo e mohojn dshmin e brendshme t dokumenteve vet. Gotshalk thot se konformiteti apo prputhja me fakte t tjera historike ose shkencore sht shpesh testi vendimtar i provave, qoft i nj, qoft i m shum dshmitarve. 35 Dy miq dhe dishepuj t apostullit Gjon konfirmojn provat e brendshme q dalin n shkrimet e Gjonit. I pari ishte Papias, peshkopi i Hierapolisit (viti 130 pas Krishtit). Historiani Euseb citon shkrimet e Papiasit si m posht: 98
Plaku [apostulli Gjon] thoshte edhe kt: Marku, duke qen prkthyesi i Pjetrit, shkroi me saktsi gjithka q ai [Pjetri] prmendi, thnie apo bma t Krishtit, por jo sipas rradhs. Sepse ai nuk ishte as dgjues, as shoqrues i Zotit; por m pas, si thash, ai shoqroi Pjetrin, q i prshtati msimet e tij sipas nevojs, jo sikur po bnte nj prmbledhje t thnieve t Zotit. Kshtu q Marku nuk bri asnj gabim, duke i shkruar n kt mnyr disa gjra si i prmendte ai; sepse ai kishte kujdes pr nj gj, t mos hiqte asgj nga ato q kishte dgjuar, t mos fuste asnj deklarat t rreme midis tyre.
36
Miku i dyt i Gjonit ishte njri nga dishepujt e tij, Polikarpi, q u b peshkop i Smirns dhe q kishte qen i krishter pr tetdhjet e gjasht vjet. Nxnsi i Polikarpit, Ireneu, m von pershkop i Lionit, (n vitin 180 pas Krishtit) shkroi ato q kishte msuar nga Polikarpi (dishepulli i Gjonit): Mateu e publikoi ungjillin e tij midis hebrenjve n gjuhn e tyre, kur Pjetri dhe Pali po predikonin ungjillin n Rom dhe po themelonin kishn atje. Pas largimit t tyre [d.m.th. vdekjes, t ciln tradita me fakte bindse e vendos n kohn e prndjekjes s Neronit n vitin 64 pas Krishtit], Marku, dishepulli dhe prkthyesi i Pjetrit, na e dha vet n form t shkruar thelbin 99
maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que MekDauell, Shon MekDauell chais. Les Xhosh membres de luniversit ainsi que mes cam dtude avaient tout autant de problmes, de frustration e predikimit t Pjetrit. Luka, ndjeksi i Palit, questions irrsolues que moi. e predikuar nga e shkroi n nj libr ungjillin
msuesi i tij. Pastaj Gjoni, dishepulli i Zotit, i
Jai vu fois sur le campus tudiant portant un cili iuune mbshtet n kraharor [kjo un sht referenc avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ndaj Gjonit 13:25 dhe 21:20] vet shkroi ment ungjillin que tout lendrsa monde semblait e tij, jetonte n Efes,partager n Azi. 37 lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? que lducation N librin Jezusi historik: ntait p u en Q Edhe psepensez-vous ? Prova t ponse. lashta pr Jetn ka dshmi daccord Etes-vous arkeologjike, e Krishtit (The Historical avec prap le se philosophe prap Jesus: AncientJai Evidence for alors pens que j kritikt shprehen Thomas dAquin sur the Life of Christ) , Geri (Gary) rais peut-tre trouver b se Shkrimet ce point : Il y a en Biblike nuk jan t Habermas et dokumenton sens dans me le prestige. tout une soif de sakta tre historikisht. kujdes provat jashtbiblike pr cherais une noble cause bonheur et de Pr far arsye Jezusin historik. Dokumente consacrerais et ce faisan ata nuk sens ?e marrin greke, romake dhe hebreje parasysh kt viendrais connu sur le c lloj dshmie? N ofrojn mbshtetje pr Ceuxkt qui diskutim, avaient le plus de prestige luniversit, taient elemente kye t jets, a ka ndonj ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord shrbess dhe vdekjes s dshmiJe q me sht la bourse. suis alors fait lire diffrents burea e pamohueshme Jezusit. Kto prova prfshijn lves. enrichissante de conna prCe ju? fut une exprience shembuj shum domethns le monde sur le campus, de prendre dimportantes d si (1) kryqzimi i Jezusit nga romakt; (2) adhurimi i de dpenser largent de luniversit en engageant des co Jezusit si hyjni; (3) besimi n ringjalljen e Jezusit; (4) ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so fakti q Jezusi ishte vllai i Jakobit; dhe (5) varri bosh.
Habermas konkludon se burime t lashta jashtbiblike
Mais nj le shumic frisson t du prestige sest envol paraqesin habitshme detajesh n lidhjecomme me
tout javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement 38 jetn e Jezusit dhe natyrn e krishtrimit t hershm. matin avec la gueule de fakte boist jashtme cause t de la nuit Arkeologjia shpesh siguron forta. Ajo prcde
kontribuon n kritikn biblike jo n fushn e frymzimit 100
dhe zbuless, por duke paraqitur fakte n lidhje me saktsin e ngjarjeve t shkruara. Arkeologu Xhozef Fri (Joseph Free) shkruan: Arkeologjia ka konfirmuar mijra pasazhe q jan hedhur posht nga kritikt si jo historik apo kontradiktor me faktet e njohura. 39 Ne e kemi par tashm se si arkeologjia bri q Sr Uilliam Remzi t ndryshonte bindjet e tij fillimisht negative n lidhje me historicitetin e Luks dhe t arrinte n prfundimin se libri i Veprave ishte i sakt n prshkrimin e gjeografis, veprave t antikitetit dhe shoqris s Azis s Vogl. F. F. Brus vren se atje ku Luka sht dyshuar pr pasaktsi, dhe saktsia sht vrtetuar nga ndonj prov mbishkrimore [e jashtme], mund t themi me t drejt se arkeologjia e ka konfirmuar shkrimin e Dhiats s Re. 40 A. N. Shruin-Uajt (Sherwin-White), nj historian klasik, shkruan se pr Veprat provat q konfirmojn historicitetin jan t shumta. Ai vazhdon duke thn se do prpjekje pr t hedhur posht historicitetin edhe n shtje detajesh tani duket absurde. Historiant romak e kan marr at pr t mirqen para shum kohsh. 41 Pasi u mundova personalisht t hidhja posht historicitetin dhe vlefshmrin e Shkrimeve t Shenjta, u detyrova t arrijn prfundimin se ato jan t besueshme historikisht. Nse dikush e hedh Bibln posht si historikisht jo t besueshme, ather 101 Nse dikush e hedh Bibln posht si historikisht jo t besueshme, ather ai apo ajo duhet t hedh posht t gjith letrsin e antikitetit.
ai apo ajo duhet t hedh posht t gjith letrsin e antikitetit. Asnj dokument tjetr nuk ka aq shum prova pr t konfirmuar besueshmrin e vet. Nj problem me t cilin prballem gjithmon sht dshira nga ana e shum njerzve pr t zbatuar nj standard pr t testuar letrsin laike, dhe nj standard tjetr pr t testuar Bibln. Duhet t zbatojm t njjtin standard, sido q t jet letrsia q po hetojm, laike apo fetare. Pasi e kam br vet kt jam i bindur se Bibla sht historikisht e besueshme n dshmin e saj pr Jezusin. Klark H. Pinok, (Clark H. Pinnock), profesor emeritus i teologjis sistematike n Mek-Master Diviniti Kollixh (McMaster Divinity College), thot: Nuk ekziston asnj dokument nga bota e lasht q t mbshtetet nga nj komplet kaq i shklqyer dshmish tekstuale dhe historike, dhe q ofron nj shumic t till t dhnash historike mbi t cilat t merret nj vendim inteligjent. Nj njeri i sinqert nuk mund t hedh posht nj burim t ktij lloji. Skepticizmi n lidhje me kredencialet historike t krishtrimit bazohet n nj paragjykim jo t arsyeshm [d.m.th. antimbinatyror]. 42 Daglas Grotuis (Douglas Groothuis), profesor i asociuar i departamentit t filozofis s fes n Seminarin e Denverit, v n dukje se Dhiata e Re konfirmohet me an t dorshkrimeve t lashta m mir sesa do vepr e letrsis s lasht. 43
102
Kapitulli 7
Kush do t vdiste pr nj gnjeshtr?

ATA Q E SFIDOJN KRISHTRIMIN SHPESH E ANASHKALOJN NJ FUSH T PROVAVE: shndrrimin e apostujve t Jezusit. Jeta e ndryshuar rrnjsisht e ktyre njerzve na jep dshmi t fort pr vlefshmrin e deklaratave t tij. Meqense besimi i krishter sht historik, ne duhet t mbshtetemi shum n dshmi, t shkruara edhe gojore. Fjala histori ka shum prkufizime, por ai q m duket m i qart mua sht nj njohje e s shkuars bazuar mbi dshmi. Nse mbshtetja n dshmi t till duket sikur i jep historis nj themel t pasigurt, duhet t pyesim, si mund t msojm ndryshe pr t kaluarn? Si mund ta dim se ka jetuar Napoleoni? Asnj nga ne nuk ishte n kohn e tij. Ne nuk e kemi par apo takuar. Ne skemi bjm tjetr vese t mbshtetemi n dshmi. Njohja jon e historis ka nj problem t vetvetishm: a sht e besueshme dshmia? Meq njohja jon e krishtrimit bazohet n dshmi t dhna n t kaluarn 103
e largt, duhet t pyesim nse mund t mbshtetemi n saktsin e tyre. A ishin t besueshme dshmit gojore t fillimit pr Jezusin? A mund tiu besojm atyre q kan transmetuar saktsisht ato q Jezusi tha dhe bri? Besoj se mundemi. sht e vshtir t gjesh njmbdhjet njerz n histori q t ken vdekur pr nj gnjeshtr, duke e ditur se ishte gnjeshtr. Un mund tiu besoj dshmive t apostujve sepse, nga ata dymbdhjet burra, njmbdhjet vdiqn si dshmor sepse shpalln dy t vrteta solide: ringjalljen e Krishtit dhe besimin se Ai ishte Biri i Perndis. Ata u torturuan dhe u rrahn, dhe m n fund u vran me metodat m
mizore t njohura ather: 1 1) Pjetri i quajtur fillimisht Simonu kryqzua 2) Andreau kryqzua 3) Mateuu vra me shpat 4) Gjonivdekje natyrale 5) Jakobi, biri i Alfeutu kryqzua 6) Filipiu kryqzua 7) Simon Zelotasiu kryqzua 8) Tadeuu vra me shigjet 9) Jakobi, vllai i Jezusitu vra me gur 10) Thomaiu vra me hesht 11) Bartolomeuu kryqzua 12) Jakobi, biri i Zebedeutu vra me shpat Prgjigjia q dgjoj zakonisht sht Vdiqn pr nj gnjeshtr. Shum njerz kan vdekur pr nj gnjeshtr. far provon kjo? 104
Po, shum njerz kan vdekur pr nj gnjeshtr, por duke besuar se ishte e vrteta. Por, po qe se ringjallja nuk do t kishte ndodhur, patjetr q dishepujt do ta dinin. Nuk ka se si t ishin t gnjyer pr kt. Prandaj po qe se ishte gnjeshtr, ata jo vetm q vdiqn pr n gnjeshtr,
2 28/04/10 14:49 por e dinin se ishte Charpentier gnjeshtr.int sht e vshtir t Page14 gjesh
njmbdhjet njerz n histori q t ken vdekur pr nj gnjeshtr, duke e ditur se ishte gnjeshtr. Le t shohim disa faktor14 q do t na ndihmojn t kuptojm realitetin e asaj q besonin ata.
suis vite devenu ltudiant le pl 1. Ata ishin dshmitar okular

N librin e tij studimor t vitit 2006 Jesus and the
professeurs. Je les attrapais par les bipais pour obtenir des rpo Eyewitnesses (Jezusi dhe dshmitart okular), profesori river, ils teignaient les lumir i Dhiats s Re, Riard Bokam (Richard Bauckham) maient leur clef. On a tregon se t katr ungjijt japin dshmi t porte besueshme luniversit, mais je ny ai pas o q mund t gjurmohen deri tek vet dshmitart 2 chais. Les membres de lunive okular. Apostujt shkruan dhe dishepuj t tjer foln dtude avaient tout autant de p si dshmitar okular t ngjarjeve q prshkruan. Pjetri questions irrsolues que moi. tha: Sepse nuk ua bm t njohur fuqin dhe ardhjen
e Zotit ton Jezu Krisht duke shkuar pas prrallash t t madhshtis s Tij (2 Pjetrit 1:16). avec la legjends dhe realitetit.
sajuara me mjeshtri, por sepse jemi dshmitar okular Jai vu une fois sur le campu Apostujt e dinin patjetr ndryshimin midis mitit apo ment que tout le monde N letrn e tij t par, Gjoni theksoi se ata ishin dshmitar okular t gjrave t kishin thn, 105
mention Ne me suivez semb
pens ez-vous ? u en Q A do t vdisje pr

dik ose dika? Pse Etes-vous daccord ndihesh kshtu? avec le philosophe Thomas dAquin sur ce point : Il y a en tout tre une soif de bonheur et de
, Si mendoni?
suis vite devenu ltudiant le plus impopulaire aux yeux Xhosh Shon MekDauell professeurs. Je MekDauell, les attrapais par la veste dans leur bure les bipais pour obtenir des rponses. Lorsquils me voya duke shpjeguar se si ai dhe apostujt e tjer e morn river, ils teignaient les lumires, baissaient les stores informacionin n lidhje me at q Jezusi bri dhe maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c tha: luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que At q ishte nga fillimi, at q dgjuam, at q pam chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam me syt tan, at q vshtruam dhe duart tona e prekn dtude avaient tout autant de problmes, de frustration lidhur me Fjaln e Jets (dhe jeta u shfaq dhe ne e pam questions irrsolues que moi. dhe dshmojm pr t, dhe ju shpallim jetn e prjeshme
q ishte pran Atit dhe na u shfaq neve), At q pam dhe
Jai vu une fois sur leq campus tudiant portant un dgjuam ne po jua shpallim, edhe ju un t keni bashksi avec mention jon Ne me suivez pas, suis perdu me ne;la dhe bashksia sht me Atin dheje me Birin e
! . U ment que tout le monde semblait partager lunivers Tij, Jezu Krishtin (1 Gjonit 1:1-3). semblait-il. Jen ai alors Gjoni e filloi pjesn , Si mendoni? lducation pensez-vous ? que e fundit t ungjillit t tij ntait p u en Q A keni qn ponse. duke thn, Jezusi bri ndonjher daccord Etes-vous dshmitar okular i avec le philosophe edhe shum shenja t tjera nj ngjarje? n prezencn e dishepujve Jai alors pens que j A iu keni treguar t sur Thomas dAquin t tij, t cilat nuk jan rais peut-tre trouver b tjerve ngjarjen? ce point : Il y a en A ju besuan? far shkruar et n kt libr sens dans le prestige. tout une soif de e bn tre nj dshmitar (Gjoni 20:30). cherais une noble cause bonheur et de t besueshm? Luka tha, Mbasi consacrerais et ce faisan sens ? shum vet ndrmorn t renditin tregimin e ngjarjeve viendrais connu sur le c q ndodhn n mesin ton, ashtu si na i prcolln ata q Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, taient ishin br nga fillimi dshmitar okular dhe shrbyes t ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord fjals, mu duk e mir edhe mua, pasi i hetova t gjitha la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea gjrat me kujdes q nga fillimi, t ti shkruaj sipas radhs, lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna fort i nderuari Teofil (Luka 1:1-3). le monde sur le campus, de prendre dimportantes d Pastaj n librin e Veprave, Luka prshkroi periudhn de dpenser largent de luniversit en engageant des co 40 ditore pas Ringjalljes, kur ndjeksit e Jezusit e ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
vzhguan At nga afr:
Mais le frisson du prestige sest envol comme tout 106 javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
Tregimin e par e bra, o Teofil, mbi t gjitha gjrat q Jezusi nisi t bj dhe t msoj, deri n ditn n t ciln u muarr n qiell, pasi u kishte dhn urdhrime nprmjet Fryms s Shenjt apostujve q ai kishte zgjedhur. Atyre, pasi pati vuajtur, iu paraqit i ngjallur me shum prova bindse, duke u par prej tyre pr dyzet dit dhe duke folur pr gjrat e mbretris s Perndis. (Veprat 1:1-3). Tema qndrore e dshmive okulare q pasojn sht ringjallja e Jezusit. Apostujt ishin dshmitar t ringjalljes s Jezusit.
2. Atyre duhej tju mbushej mendja

Apostujt menduan se kur Jezusi vdiq, gjithka mbaroi. Kur ai u arrestua, ata u fshehn (shih Marku 14:50). Kur dgjuan se varri ishte bosh, ata nuk e besuan n fillim (shih Luka 24:11). Vetm pasi patn shum prova bindse besuan. Pastaj kemi Thomain, i cili tha se do t besonte se Krishti ishte ringjallur vetm nse do t vinte gishtin n plagt e Krishtit. Thomai m von vdiq si dshmor pr Krishtin. Mos ishte i mashtruar? Ai vuri bast jetn e tij q nuk ishte i mashtruar. Pastaj vjen Pjetri. Ai e mohoi Zotin e tij disa her gjat gjyqit dhe m n fund e braktisi. Por dika e ndryshoi krejt kt frikacak. Pak koh pas kryqzimit dhe varrimit t Krishtit, Pjetri na del n Jerusalem duke predikuar me guxim, nn krcnimin e vdekjes, se Jezusi ishte Krishti dhe ishte ringjallur. M n fund, Pjetri u kryqzua (me kok posht, si thot tradita). far mund ta ket kthyer kt arratiak 107
professeurs. Je les attrapais par la veste dans leur bure les bipais pour obtenir des rponses. Lorsquils me voya Xhosh MekDauell, MekDauell river, ils teignaient lesShon lumires, baissaient les stores maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c s tmerruar n nj luan t guximshm pr Jezusin? Pse luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que papritur Pjetri ishte i gatshm t vdiste pr t? Mos ishte chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam i mashtruar? Vshtir. I vetmi shpjegim q ma mbush dtude avaient tout autant de problmes, de frustration mendjen sht ajo q lexojm tek 1 Korintasve 15:5, q questions irrsolues que moi.
pas ringjalljes s Krishtit, ai u pa nga Pjetri. Pjetri ishte dshmitar i ringjalljes s Zotit t tij dhe besoideri atje sa ishte gati t vdiste pr besimin e tij. Shembulli klasik i nj
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec Ne me mendja suivez pr pas, je suis perdu ! . U njeriu la t mention cilit i shtmbushur dika kundr ment que tout le monde semblait lunivers vullnetit t vet ishte Jakobi, vllai i Jezusit.partager (Megjithse semblait-il. Jakobi nuk ishte njri Jen nga ai alors , Si mendoni? que lducation ez-vous u en pens t ? Dymbdhjett [shih ntait p Q Shumicn e kohs ponse. t afrmit e Jezusit Mateu 10:2-4], ai m von Etes-vous daccord ishin dyshues u njoh si apostull [shih avec le me philosophe n lidhje at Jai alors pens que j Galatasve 1:19], si edhe Pali q bri dhe tha Thomas dAquin sur rais peut-tre trouver b edhe Barnaba [shih Veprat ai. Zakonisht, ce point : t Il y a en afrmit jan ata 14:14]). et Kur Jezusi filloi sens dans le prestige. tout tre une q i rezistojn msoif de shrbesn, Jakobi nuk e cherais une noble cause bonheur et de fort ndryshimit q besoi se vllai i tij ishte Biri consacrerais et ce faisan mund ? t ndodh sens nj pjestari tjetr i Perndis (shih Gjoni 7:5). viendrais connu sur le c t familjes. Pse Pa dyshim Jakobi mori taient Ceuxmendoni qui avaient le plus de prestige luniversit, q ndodh pjes me vllezrit e tij n les cord kshtu? ders des tudiants, qui contrlaient galement talljen e Jezusit, thn la bourse. Je me suis alors fait lire duke diffrents burea ndoshta gjra t tilla si: A do q njerzit t besojn n lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna ty? Pse nuk shkon n Jerusalem dhe t bsh spektakl le monde sur le campus, de prendre dimportantes d me mrekullit dhe shrimet e tua? Jakobi duhet t de dpenser largent de luniversit en engageant des co jet ndjer i turpruar q i vllai shkonte lart e posht ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
duke turpruar emrin e familjes me deklaratat e tij t mendura: Un jam rruga, e vrteta dhe jeta. Askush nuk vjen tek Ati prvese nprmjet meje (Gjoni 14:6); 108
Un jam hardhia, ju jeni shermendet (Gjoni 15:5); Un jam bariu i mir; un i njoh delet e mia dhe ato m njohin mua (Gjoni 10:14). Si do t ishte pr ju nse vllai juaj do t shkonte npr qytet duke thn gjra t tilla? Por Jakobit i ndodhi dika. Pasi Jezusi u kryqzua dhe u varros, Jakobi po predikonte n Jerusalem. Mesazhi i tij ishte q Jezusi vdiq pr mkatet tona dhe u ringjall dhe sht i gjall. M von Jakobi u b nj nga figurat qendrore n kishn e Jerusalemit dhe shkroi Letrn e Jakobit. Ai e fillon at letr kshtu, Jakobi shrbtori i Perndis dhe i Zotit Jezu Krisht (Jakobi 1:1). M n fund Jakobi u vra me gur me urdhr t Ananias, far mund ta kishte ndryshuar Jakobin nga nj prqeshs t turpruar n nj njeri t gatshm pr t vdekur pr hyjnin e t vllait? Jakobi e pa Krishtin e ringjallur dhe besoi.
kryepriftit.3 far mund ta kishte ndryshuar Jakobin nga nj prqeshs t turpruar n nj njeri t gatshm pr t vdekur pr hyjnin e t vllait? Mos ishte i mashtruar? Jo. I vetmi shpjegim i arsyeshm sht ajo q lexojm n 1 Korintasve 15:7: M pas [pas ringjalljes, Krishti] iu shfaq Jakobit. Jakobi e pa Krishtin e ringjallur dhe besoi. J. P. Moreland, profesor i filozofis n Shkolln e Teologjis Talbot (Talbot School of Theology), shpjegon domethnien e faktit q Jakobi, vllai i Jezusit, m n fund e besoi Jezusin si Mesia: Ungjijt na tregojn se familja e Jezusit, duke prfshir edhe Jakobin, ishin t turpruar me ato q Jezusi thoshte. Ata nuk i besonin; 109
madje e qortuan. N judaizmin e athershm ishte shum e turpshme pr nj rabi kur nuk e pranonte familja. Prandaj, autort e ungjijve nuk kishin arsye pse ta sajonin kt skepticizm po t mos ishte i vrtet. M von historiani Jozefi na thot se Jakobi, vllai i Jezusit, q ishte udhheqs n kishn e Jerusalemit, u vra me gur pr shkak t besimit n vllain e tij. Pse ndryshoi jeta e Jakobit? Pali na thot: Jezusi i ringjallur iu shfaq atij. Nuk ka tjetr shpjegim. 4 Po t ishte Ringjallja gnjeshtr, apostujt do ta kishin ditur. Mos kishin rn dakord t prhapnin nj mashtrim kolosal? Kjo nuk prputhet me at q dim pr moralin e jets s tyre. Ata personalisht e dnonin gnjeshtrn dhe theksonin sinqeritetin. Ata i nxitn njerzit t msonin t vrtetn. Historiani Eduard Gibon (Edward Gibbon) n veprn e tij t famshme The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (Historia e t tatpjets dhe rnies s perandoris romake) jep si nj nga pes arsyet kryesore t prhapjes s shpejt t krishtrimit moralin m t pastr, por m t ashpr t t krishterve t par.5 Majkll Grin (Michael Green), bashkpuntor i vjetr shkencor n Uiklif Holl n Universitetin e Oksfordit (Wycliffe Hall, Oxford University), vren se Ringjallja ishte besimi q i ktheu ndjeksit zemrthyer t nj rabini t kryqzuar n dshmitart e guximshm dhe dshmort e kishs s hershme. Ky ishte i vetmi besim q ndante ndjeksit 110
e Jezusit nga judenjt dhe i ktheu ata n komunitetin e ringjalljes. Mund ti burgosje, ti rrihje, ti vrisje, por nuk mund ti bje t mohonin bindjen e tyre q ditn e tret ai u ringjall.
6
3. Ata u bn t guximshm
Sjellja e guximshme e apostujve menjher pasi u bindn pr ringjalljen e bn t vshtir t mendosh se ishte nj mashtrim. Ata u bn t guximshm pothuajse brenda nats. Pas Ringjalljes, Pjetri i cili e kishte mohuar Krishtin, u ngrit dhe shpalli se Jezusi ishte i gjall edhe nn krcnimin me vdekje. Autoritetet i arrestuan ndjeksit e Jezusit dhe i rrahn, megjithat ata shum shpejt doln prap n rrug duke folur pr Jezusin (shih Veprat 5:4042). Miqt e vun re optimizmin e tyre dhe armiqt vun re guximin. T mos harrojm se apostujt nuk e kufizuan guximin n qytete t vogla. Ata predikuan n Jerusalem. Ndjeksit e Jezusit mund t mos ishin prballur me tortur dhe vdekje nse nuk do t kishin qen t bindur pr ringjalljen e Tij. Unanimiteti i mesazhit t tyre dhe sjellja e tyre ishte mahnitse. Mundsit q nj grup kaq i madh t bjer dakord pr nj tem kaq t diskutueshme jan shum t vogla, megjithat t gjith kta burra ran dakord pr t vrtetn e Ringjalljes. 111 Ndjeksit e Jezusit mund t mos ishin prballur me tortur dhe vdekje nse nuk do t kishin qen t bindur pr ringjalljen e Tij. Unanimiteti i mesazhit t tyre dhe sjellja e tyre ishte mahnitse.
Po t ishin mashtrues, sht e vshtir t shpjegohet pse t paktn njri prej tyre nuk u thye nn presionin q provuan. Blez Paskal, filozofi francez shkruan: Akuza se Apostujt ishin mashtrues sht fare absurd. Le ta ndjekim akuzn deri n konkluzionin e saj logjik. Ti prfytyrojm ata dymbdhjet burra, duke u takuar pas vdekjes s Krishtit, dhe duke u marr vesh pr t thn se Ai u ringjall. Kjo do t kishte qen nj sulm, si ndaj autoriteteve civile, ashtu edhe atyre fetare. Zemra e njeriut sht uditrisht e dhn pas lkundjes dhe ndryshimit; ajo lkundet nga premtime, tundohet nga gjra materiale. Nse njri nga kta burra do t ishte dorzuar ndaj tundimeve aq trheqse, ose do t ishte thyer prpara krcnimit t burgut e torturs, ata t gjith do t kishin qen t humbur. 7 Kur Jezusi u kryqzua, shpjegon J. P. Moreland, ndjeksit e tij ishin t dekurajuar dhe t depresuar. Ata nuk kishin m besim se Jezusi ishte drguar nga Perndia, sepse besonin se ai q kryqzohej ishte i mallkuar nga Perndia. Gjithashtu ata kishin msuar se Perndia nuk do ta linte Mesin e Tij t vdiste. Kshtu q u shprndan. Lvizja Jezus u shua q n djep. Pastaj, pas nj periudhe t shkurtr kohe, ne i shohim t ln punt, t mblidhen srish dhe t prkushtohen pr t prhapur nj mesazh 112
shum specifikq Jezu Krishti ishte Mesia i Perndis q vdiq n kryq, u rikthye n jet dhe q u pa i gjall prej tyre. Dhe ata ishin t gatshm t shpallnin gjith jetn kt, pa ndonj leverdi
en pens ez-vous ? Q A iu admironi njerzit

q jan gati t Etes-vous daccord prkushtohen avec le philosophe deri n vdekje pr njshtje? Thomas dAquin sur far ju trheq tey a en ce point : Il kta njerz? far tout tre ju tremb? A une ka soif de bonheur et mund de ndonj gj q t msosh sens ? prej prkushtimit t tyre?
, Si mendoni?
Ceux qui avaient nga pikpamja njerzore. Nuk sht q po le i plus de pres ders des tudiants, qui priste ndonj vil n Mesdhe. Jeta q bn ishte
contrl la bourse. Je me suis alors fait e vshtir. Shpesh ndenjn pa ngrn, fjetn lves.uCe fut une exprience jasht, u prqeshn, u rrahn, burgosn. Dhe monde sur le campus, de pr m n fund, pjesa m ele madhe e tyre u ekzekutua de dpenser largent n mnyr barbare. Pr far? Pr qllime t de luniver ciers, ainsi pa que celui mira? Jo, sepse ata ishin t bindur asnj fije des tudia
dyshimi se e kishin par Jezusin t ringjallur nga t vdekurit. Ajo q nukMais mund tfrisson shpjegohet le du
prestige s sht se si ky grup njerzish e krijoi kt bindje javais pu essayer dautre. Je me pa patur nj prjetim t Krishtit t ringjallur. matin avec la gueule de bois
Nuk ka asnj shpjegim tjetr t pranueshm.8 Si u kthyen, pothuaj brenda nats, pyet Majkll Grin, n grupin e paprmbajtshm t entuziastve q i bn ball kundrshtimeve, cinizmit, prqeshjeve, vshtirsive, burgut dhe vdekjes n tre kontinente, duke predikuar kudo Jezusin dhe ringjalljen?
9
113
Nj autor tregon me shum mjeshtri ndryshimet q ndodhn n jett e apostujve: N ditn e kryqzimit ata ishin t mbushur me trishtim; n ditn e par t javs me gzim. Gjat kryqzimit ata ishin pa shpres; ditn e par t javs zemrat e tyre ishin plot me siguri dhe shpres. Kur u erdhi fillimisht mesazhi i ringjalljes, ata ishin mosbesues dhe ishte e vshtir tiu mbushej mendja, por sapo u siguruan, nuk dyshuan m kurr. Cili ishte Shumica e ndjeksve t Jezusit u ekzekutuan n forma torturuese. Pr far? Sepse ishin t bindur q kishin par Jezu Krishtin t ringjallur nga t vdekurit. shkaku i ktij ndryshimi kaq drastik n kta njerz pr nj koh kaq t shkurtr? Thjesht heqja e trupit nga varri nuk mund ta kishte transformuar kurr shpirtin dhe karakterin e tyre. Tri dit nuk mjaftojn pr t krijuar nj legjend q do ti ndikonte kaq shum. Pr tu krijuar nj legjend duhet koh. Ky sht nj fakt psikologjik q krkon shpjegim t plot. Mendoni pr karakterin e dshmitarve, njerz q i dhan bots msimin m t lart etik q ajo ka njohur ndonjher dhe q, edhe sipas fjalve t armiqve t tyre, e jetuan at etik. Mendoni sa absurde sht nga ana psikologjike t prfytyrosh nj grup t mundur frikacaksh q dridhen n nj dhom t siprme nj dit dhe pas pak ditsh shndrrohen n nj grup q 114
nuk ua mbyll dot gojn asnj prndjekjedhe pastaj t prpiqesh tia atribuosh kt ndryshim dramatik asgjje m bindse sesa nj sajimi t mjer q po prpiqeshin ta luanin n kurrizin e bots. Kjo thjesht nuk ka kuptim. 10 Historiani i kishs, Keneth Skot Laturet (Kenneth Scott Latourette) shkruan: Efekti i ringjalljes dhe i ardhjes s Fryms s Shenjt mbi dishepujt ishte . . . me rndsi t madhe. Nga njerz t dekurajuar, t zhgnjyer, q kujtonin me mall ditt kur kishin shpresuar se Jezusi ishte ai q do ta lironte Izraelin, ata u kthyen n nj grup dshmitarsh entuziast. 11 N.T. Rajt (N. T. Wright), ish profesor i Studimeve t Dhiats s Re n Universitetin e Oksfordit n Angli, shpjegon, Historiani duhet t thot, Si ta shpjegojm faktin q kjo lvizje u prhap si zjarri n ferrishte me Jezusin si Mesia, megjithse Jezusi ishte kryqzuar? Prgjigjia duhet t jet, mundet t jet vetm, sepse Ai u ringjall nga t vdekurit. 12 Pol Litl (Paul Little), q ishte profesor i asociuar i ungjillizimit n Shkolln Teologjike Ungjillore Trinia (Trinity Evangelical Divinity School), shtron pyetjen: A jan kta burra, q ndihmuan n 115
transformimin e strukturs morale t shoqris, gnjeshtar t prsosur apo t mendur? Kto alternativa jan m t vshtira pr tu besuar sesa fakti i Ringjalljes, dhe nuk ka asnj grim provash pr ti mbshtetur. 13 Qndrueshmria e apostujve deri n vdekje nuk mund t anashkalohet. Sipas Enciklopedis Britanike, filozofi Origen shkruan se Pjetri u kryqzua me kok posht. Historiani i kishs Herbert B. Uorkman (Herbert B. Workman) e prshkruan vdekjen e apostullit: Kshtu Pjetri, si kishte profetizuar Zoti yn, u ngjesh nga dikush tjetr, dhe u ua pr t vdekur n Rrugn Aureliane, n nj vend afr kopshteve t Neronit, n kodrn e Vatikanit, ku shum nga vllezrit e tij kishin psuar nj vdekje mizore. Me krkesn e tij ai u kryqzua me kok posht, si i padenj pr t vuajtur si Zoti i tij. 14 Harold Metingli (Mattingly), q ishte profesor emeritus n Universitetin e Lidsit, shkruan n tekstin e tij t historis: Apostujt, Shn Pjetri dhe Shn Pali, e vulosn dshmin e tyre me gjakun e tyre.15 Tertuliani shkruan se anj njeri nuk do t ishte i gatshm t vdiste nse nuk do ta dinte se kishte t vrtetn.16 Profesori i jurisprudencs n Harvard, Sajmon Grinlif (Simon Greenleaf), nj njeri q ka mbajtur leksione pr vite t tra pr mnyrn si t thyesh nj dshmitar dhe t dallosh 116
nse ai po gnjen apo jo, konkludon: Kronikat e luftrave pothuajse nuk kan shembuj t till t qndress heroike, durimit, dhe guximit t palkundur. Ata kishin do motiv t mundshm pr t rishikuar me kujdes bazat e besimit t tyre, dhe provat e fakteve dhe t vrtetave t mdha q shpallnin. 17 Profesori i historis Lin (Lynn) Gardner pyet, Pse do t vdisnin pr dika q e dinin se ishte gnjeshtr? Nj njeri mund t mashtrohet dhe t vdes pr nj gnjeshtr. Por apostujt ishin n gjendje ti dinin faktet n lidhje me ringjalljen e Jezusit, dhe prsri vdiqn pr t. 18 Tom Anderson, ish president i Shoqris s Avokatve t Kalifornis (California Trial Lawyers Association) thot, Le t supozojm se ato q jan shkruar pr shfaqjen e Tij ndaj qindra njerzve jan t rreme. Un dua t shtroj nj pyetje: Me nj ngjarje kaq t publikuar, a nuk mendoni se do t ishte e arsyeshme q nj historian, nj dshmitar okular, nj kundrshtar t shkruante, pr t gjitha kohrat, se e kishte par trupin e Krishtit?. Heshtja e historis n lidhje me dshmi kundr ringjalljes sht shurdhuese. 19 117 Heshtja e historis n lidhje me dshmi kundr ringjalljes sht shurdhuese.
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? J. P. Moreland vren, que lducation ntait p en pens e zvo us ? Q Sau shum Asnj historian q njoh nuk ponse. besueshmridaccord na Etes-vous dyshon se krishtrimi filloi ofrojn dishepujt avec le philosophe n Jerusalem vetm pak e Jezusit nga Jai alors pens que j prkushtimi i tyre Thomas dAquin sur pas vdekjes jav s Jezusit peut-tre trouver b deripoint n vdekje ce : pr Il y a n en prani rais t dshmitarve besimin e tyre tek et sens dans le prestige. tout tre une soifokular de miqsor dhe Jezusi? A mund cherais une noble cause 20 bonheur et de armiqsor. t bnin dishepujt consacrerais et ce faisan ndonj sens ?gj m Pr m tepr, si shum pr t viendrais connu sur le c treguar prkushtimin konkludon Uilliam Lejn Ceuxdhe quisinqeritetin avaient leeplus de prestige luniversit, Kreig (William Lane Craig), taient tyre n lidhje me qui ders des tudiants, contrlaient galement profesor i filozofis n les cord bindjet Je e tyre pr la bourse. me suis alors fait lire diffrents burea Shkolln Teologjike Talbot, Krishtin? lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna Vendi i varrit t le monde sur le icampus, det prendre dimportantes d Jezusit ishte njohur si pr krishtert, ashtu de dpenser largent de luniversit en engageant des co edhe pr judenjt. Kshtu q, nse ai nuk do t ciers, ishte ainsibosh, quedo celui des en organisant des so t ishte e tudiants pamundur q t dilte nj
lvizje e themeluar n besimin n Ringjalljen n
po at qytet ku ky u ekzekutua publikisht Mais le frisson dunjeri prestige sest envol comme tout 21 varros. dautre. Je me rveillais gnralement javaisdhe puu essayer matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde Apostujt kaluan prmes provs s vdekjes pr t provuar vrtetsin e asaj q po shpallnin. Un mendoj se mund ti besojm dshmis s tyre m shum sesa asaj t shum njerzve q takoj sot. M vjen keq q gjej kaq shum njerz q kan bindje aq t dobta, saq nuk shkojn as nga ana tjetr e rrugs pr to, e jo m t vdesin.
118
Kapitulli 8
na duhet nj Mesi i vdekur?

Shum njerz kan vdekur pr shtjet n t cilat besonin. N vitet 1960, shum budist u dogjn t gjall, n mnyr q t trhiqnin vmendjen e bots n lidhje me padrejtsit n Azin juglindore. N fillim t viteve 70, nj student nga San Diego dogji veten si protest ndaj lufts n Vietnam. N shtator t vitit 2001, disa ekstremist mysliman rrmbyen avion me pasagjer dhe u prplasn n kullat e Qendrs Botrore t Tregtis dhe n Pentagon pr t shkaktuar dme ndaj nj kombi, t cilin ata e konsiderojn si armik t fes s tyre. Apostujt mendonin se kishin nj kauz t mir pr t ciln t vdisnin, por ata u shtangn dhe u zhgnjyen kur ajo kauz e mir vdiq n kryq. Ata besuan se Ai ishte Mesia. Nuk mendonin se Ai mund t vdiste. Ishin t bindur se Ai ishte i vetmi q mund t vendoste Mbretrin e Perndis dhe t qeveriste popullin e Izraelit dhe vdekja e Tij i bri pluhur shpresat e tyre. 119
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? Pr t kuptuar que lducation ntait p en pens e zvo us ? u dgjuar pr Q A keni marrdhnien e apostujve ponse. ndonj person q Etes-vous daccord me Krishtin dhe se pse Kryqi ka kompleksin e avec le philosophe ishte kaq i pakuptueshm Mesias? A jeni n Jai alors pens que j gjendje ta shpjegosh Thomas dAquin sur pr ta, duhet kuptuar mir rais peut-tre trouver b domethnien ktij ce point : eIl y a en qndrimi kombtar pr termi? Si ndryshon et sens dans le prestige. tout une soif Mesin de n kohn e Krishtit. sjellja tre e Jezusit cherais une noble cause bonheur etkan de nga pritjet q Jeta dhe msimet e Tij binin consacrerais et ce faisan njerzit sens ? pr Mesian shum ndesh me kuptimin Shptimtarin? viendrais connu q hebrenjt kishin pr sur le c Ceux qui avaient le plus deuprestige luniversit, Mesin n at koh. Hebrenjve msohej q n fmijri taient ders tudiants, qui galement se kur des t vinte Mesia, Ai do tcontrlaient ishte nj udhheqs politik les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea fitimtar dhe mbret. Ai do ti lironte hebrenjt nga romakt lves. fut Izraelit une exprience enrichissante de conna dhe do ti Ce kthente vendin q i takonte me t drejt lenj monde le campus, de prendre dimportantes d si komb i sur pavarur q do t shklqente si pishtar n t de dpenser largent de luniversit en engageant des co gjith botn. Nj Mesi i vuajtur ishte nj ide plotsisht e 1 ciers, ainsi que q celui des tudiants en organisant des so huaj pr konceptin hebrenjt kishin pr Mesin.
Profesori E. F. Skot (Scott) i Seminarit t Unionit Teologjik tij pr atmosfern e kohs s Maisjep le shpjegimin frisson due prestige sest envol comme
tout Krishtit: javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement periudh trazimi matin Ishte avec nj la gueule de bois t madh. causePr de la nuit prcde
udhheqsit fetar ishte pothuajse e pamundur ta prmbanin vrullin e popullit, i cili po priste kudo pr shfaqjen e lirimtarit t premtuar. Kjo gjendje pritjeje pa dyshim q ishte ushqyer edhe m shum nga ngjarjet historike t asaj kohe. Romakt kishin m shum se nj brez q shtypnin lirin e hebrenjve dhe masat e tyre t 120
shtypjes kishte nxitur shpirtin e patriotizmit duke i ndezur nj zjarr edhe m t fort. ndrra e nj lirimi t mrekullueshm dhe e nj mbreti mesianik, i cili do ta bnte at realitet, mori kuptim t ri n at koh kritike; por kjo ndrr n vetvete nuk kishte asgj t re. Pas ktyre trazirave pr t cilat kemi prova n Ungjij, ne mund t dallojm nj periudh t gjat pritjeje me gjithnj e m shum padurim. Pr shumicn e njerzve Mesia mbetej Ai q kishte qen pr Isaian dhe pr bashkkohsit e tij, Biri i Davidit, i Cili do ti sillte fitore dhe begati kombit hebre. Nn dritn e referencave q gjejm n Ungjij, vshtir t vihet n dyshim fakti se koncepti i shumics s njerzve pr Mesin ishte kryesisht kombtar dhe politik. 2 Studiuesi hebre Jozef Klausner shkruan: Mesia u b gjithnj e m shum jo vetm nj udhheqs i madh politik, por edhe nj njeri me cilsi t larta morale.3 Jakob Gartenhaus, themelues i Bordit Ndrkombtar t Misioneve Hebreje, reflekton besimet mbizotruese hebreje t kohs s Krishtit: Hebrenjt e prisnin Mesin si At q do ti lironte nga pushtimi romak. ...Shpresa mesianike ishte kryesisht pr nj lirim kombtar. 4 Enciklopedia Hebreje pohon se hebrenjt prisnin me padurim premtimin e lirimtarit nga shtpia e Davidit, i cili do ti lironte nga 121
zgjedha e pushtuesit t huaj t urryer, do ti jepte fund sundimit t papastr romak dhe do t vendoste mbretrin e Vet t paqes dhe drejtsis n vendin q i takonte. 5 Jezusi ndryshonte kaq shum nga ideja q kishin gjith hebrenjt pr Birin e Davidit, saq vet dishepujve t Tij u dukej pothuajse e pamundur ta lidhnin iden e Mesias me T. N at koh, hebrenjt gjenin strehim n Mesin e premtuar. Apostujt besonin t njjtat gjra si njerzit prreth tyre. Mirpo, si thot Millar Brous i Shkolls Teologjike t Universitetit t Jejlit pohon, Jezusi ndryshonte kaq shum nga ideja q kishin gjith hebrenjt pr Birin e Davidit, saq, vet dishepujve t Tij, u dukej pothuajse e pamundur ta lidhnin iden e Mesis me T.6 Dishepujt nuk i mirpritn aspak parashikimet e zymta t Jezusit n lidhje me kryqzimin e Tij (shihni Luka 9:22). Profesori skocez i Dhiats s Re A. B. Brus (Bruce), vren se duket se ata shpresonin se Ai n fakt thjesht e shikonte me pesimizm situatn dhe se frikrat e Tij do t dilnin t pabaza...nj Krisht i kryqzuar ishte skandal dhe kontradikt pr apostujt; pothuajse po aq sa vazhdoi t ishte edhe pr shumicn e popullit hebre pasi Zoti ishte ngjitur n lavdi.
7
122
Zot, gnjeshtar apo 14 i mendur
suis vite devenu le pl Septuagintn n Universitetin e Oksfordit, ka tltudiant drejt professeurs. Je lesishte attrapais kur arrin n prfundimin se koha kur jetoi Krishti
Alfred Edershaim, dikur Lektor Grinfild mbi
par 8 les bipais pour Realiteti i obtenir personit des rpo shum e paprshtatshme pr t. river, ils teignaient ishte plotsisht n kundrshtim me pritjet e asaj kohe. les lumir maient leur portee clef. On a Ne mund t shohim shum leht n Dhiatn Re qndrimin e apostujve ndajluniversit, Krishtit. domais gj n je T ny ai pas o prputhej me pritjet e tyre prchais. MesinLes mbret. membres de lunive Pasi Jezusi u tha atyredtude se duhej t shkonte avaient toutn autant de p Jerusalem pr t vuajtur, Jakobi dhe Gjoni e shprfilln questions irrsolues que moi.
kt parashikim t zymt dhe i krkuan Atij tu premtonte t majt t Tij (shihni Marku 10:32-38). Pr llojMesie avec la mention Ne me Jo.
se n Mbretrin e Tij ata do t uleshin n une t djatht e n le campu Jai vu fois sur po mendonin ata pr nj Mesi t vuajtur t kryqzuar? ment quee tout le monde Ata e shihnin Jezusin si nj sundimtar politik. Ai u tha se ata e kishin keqkuptuar at q Ai duhej t bnte. Ata nuk dinin far po krkonin. Kur Ai parashikoi hapur vuajtjen dhe kryqzimin e Vet, ideja ishte kaq e huaj pr apostujt, saq ata nuk Luka 18:31-34).
suivez semb
pens z-vous ? u en Q A ka ndonj idee q

kishit rreth Jezusit Etes-vous daccord q tashm sht avec le philosophe tronditur? Q sht konfirmuar? Thomas dAquin sur Psepoint nxnsit e Il y a en ce : Jezusit e kishin t tout tre une soif de vshtir t kuptonin bonheur me saktsi et se de kush ishte ai sens ? q n fillim?
, Si mendoni?
Ceux qui avaient le plus de pres mund ta kuptonin se far donte t thoshte Ai (shihni
ders des tudiants, qui contrl Pr shkak se ishin msuar n fmijri prisnin laq bourse. Je t me suis alors fait Mesin, ata mendonin se kishin gjetur dika t mir. lves. Ce fut une exprience le monde sur le campus, de pr 123de dpenser largent de luniver ciers, ainsi que celui des tudia
Pastaj erdhi Kalvari. T gjitha shpresat se Jezusi ishte Mesia i tyre vdiqn n kryq. Ata u kthyen n shtpit e tyre t dekurajuar se gjith ato vite me Jezusin kishin shkuar dm. Xhorxh Eldon Led, ish-profesor i Dhiats s Re n Seminarin Teologjik Fuller, shkruan: Kjo sht edhe arsyeja pse dishepujt e Tij e braktisn kur u arrestua. Mendjet e tyre ishin kaq plotsisht t mbushura me iden e nj Mesie fitimtar, roli i t Cilit ishte t nnshtronte Hebrenjt ishin keqkuptuar. Patriotizmi kombtar i tyre i kishte br ata t prisnin nj Mesi q do t shptonte kombin e tyre. Por Ai q n fakt erdhi ishte nj Mesi q do t shptonte botn. Nj Mesi, i Cili nuk do t shptonte vetm nj komb nga shtypja politike, por gjith njerzimin nga pasojat e prjetshme t mkatit. armiqt e Tij, saq kur e pan t thyer dhe t gjakosur nn goditjet e kamxhikut, t burgosur t pashpres n duart e Pilatit, dhe kur e pan q e merrnin dhe e onin tutje, t gozhduar n kryq pr t vdekur si nj kriminel i zakonshm, t gjitha shpresat e tyre mesianike pr Jezusin u shkatrruan. sht nj fakt i mirfillt psikologjik se ne dgjojm vetm far jemi t prgatitur t dgjojm. Parashikimet e Jezusit pr vuajtjet dhe vdekjen e Tij ran n vesh t shurdhr. Dishepujt, pavarsisht nga paralajmrimet e Tij, nuk ishin t prgatitur pr kt. 9 124
Por disa jav pas kryqzimit, mparshme, ishin n pavarsisht dishepujt Jerusalem,
en pensez-vous ? u ka Q A ju ndodhur
ndonjher q Etes-vous daccord pritjet tuaja t jen avec le philosophe prmbysur krejt?Si mendoni se jan Thomas dAquin sur ndjer dishepujt ce point : Il y a en n momentin q e tout tre kuptuan se une Jezusisoif de bonheur ishte Mesiaet i de ringjallur? sens ?
, Si mendoni?
nga dyshimet e tyre t
duke shpallur Jezusin si Shptimtarin dhe Mesin e hebrenjve. I vetmi shpjegim logjik
q un mund t shoh pr Ceux qui avaient le plus de pres kt ndryshim sht ajo q lexoj tek 1 Korintasve 15:5:
ders tudiants, qui edhe se iu shfaq Kefs dhe pastaj tdes dymbdhjetve.
contrl la bourse. Je me suis alors fait far tjetr mund t kishte br q dishepujt e lves. Ce fut exprience dshpruar t shkonin t vuanin e t vdisnin prune nj Mesi le monde sur iu leparaqit campus, de pr t kryqzuar? Jezusi Atyre, pasi pati vuajtur, i ngjallur me shum prova bindse, duke u par prej tyre de dpenser largent de luniver pr dyzet dit dhe duke folur ciers, pr gjrat e mbretris ainsi que celuis des tudia
Perndis. (Veprat e Apostujve 1:3). Kta njerz msuan t vrtetn pr identitetin Mais le frisson dueprestige kombtar i tyre i kishte br t prisnin nj Mesi q do t matin avec la gueule de shptonte kombin e tyre. Por Ai q n fakt erdhi ishte nj Mesi q do t shptonte botn. Nj Mesi, i Cili nuk do t shptonte vetm nj komb nga shtypja politike, por gjith njerzimin nga pasojat e prjetshme t mkatit. Vizioni i apostujve kishte qen tepr i vogl. Papritur ata pan t vrtetn m t gjer. Po, shum njerz kan vdekur pr nj shtje t mir, por shtja e mir e apostujve kishte vdekur n kryq. T paktn kshtu menduan n fillim. 125
Jezusit si Mesia. Hebrenjt ishin keqkuptuar. Patriotizmi javais pu essayer dautre. Je me
bois
Vetm kontakti i tyre me Krishtin pas ringjalljes i bindi kta njerz se Ai ishte me t vrtet Mesia. Pr kt ata dshmuan jo vetm me gojn dhe jetn e tyre, por edhe me vdekjen e tyre.
126
Kapitulli 9
A keni dgjuar se far i ndodhi Saulit?

XHEKU, NJ MIKU IM I KRISHTER I CILI KA FOLUR N shum universitete, mbrriti n nj qendr studentore nj mngjes dhe zbuloi se studentt e kishin rregulluar q ai at nat t merrte pjes n nj diskutim publik me ateistin e universitetit. Kundrshtari i tij ishte nj profesor elokuent i filozofis, kundrshtar i fort i krishtrimit. Xheku do t fliste i pari. Ai parashtroi prova t ndryshme pr ringjalljen e Jezusit, si dhe pr kthimin n besim t apostullit Pal, e pastaj tregoi dshmin e tij personale se si Krishti i kishte ndryshuar jetn kur ishte student n universitet. Kur profesori i filozofis u ngrit t fliste, ishte disi nervoz. Ai nuk mund ti mohonte provat pr Ringjalljen dhe as dshmin personale t Xhekut, kshtu q sulmoi kthimin radikal n krishtrim t apostullit Pal. Ai prdori argumentin se njerzit shpesh mund t prfshihen aq shum psikologjikisht n at kundr s cils luftojn, 127
saq prfundojn duke e pranuar at. Miku im buzqeshi me mirsjellje dhe u prgjigj, Ather, zotri, kujdes se mos bheni i krishter. Historia e apostullit Pal sht nj nga dshmit m t mdha pr krishtrimin. Sauli nga Tarsi, i cili ishte ndoshta kundrshtari m i egr i krishtrimit t hershm, u b apostulli Pal, folsi m energjik dhe m me ndikim i lvizjes s re. Pali ishte hebre i kulluar, udhheqs fetar. Lindja n Tars i dha mundsin t njihej me msimet m t prparuara t kohs s tij. Tarsi ishte nj qytet universitar i njohur pr filozoft stoik dhe pr kulturn e tij. Straboni, gjeografi grek, e lavdronte Tarsin pr interesin e tij t madh pr arsim dhe filozofi. 1 Pali, ashtu si dhe i ati, kishte qytetari romake, q ishte nj privilegj shum i madh. Ai dukej se e njihte mir kulturn dhe mendimin helen. Zotronte n mnyr t shklqyer gjuhn greke dhe shfaqte aftsi t mahnitshme dialektike. Ai shpesh citonte nga poet dhe filozof jo shum t njohur: N nj nga predikimet e veta, Pali citon dhe aludon Epimenidin, Aratin dhe Kleantin: N T ne jetojm, lvizim dhe egzistojm. Ashtu si kan thn disa nga poett tuaj: Mos u gnjeni; shoqrit e kqija prishin zakonet e mira. (1 Korintasve 15:33). N nj letr t mvonshme drejtuar Titit, Pali prsri citon Epimenidin: Nj prej tyre, pikrisht nj profet i tyre, tha,: Kretasit jan gjithnj gnjeshtar, egrsira t kqija, barkprtac. (Titi 1:12). Pali kishte arsim hebre t cilin e kreu nn doktrinat e rrepta t farisenjve. Kur ishte rreth katrmbdhjet vje, 128
Pali u drgua t studionte nn mentorimin e Gamalielit, q ishte nipi i Hilelit dhe nj nga rabint m t mdhenj t kohs. Pali pohonte se nuk ishte vetm farise, por edhe bir farisenjsh (shihni Veprat 23:6). Ai mund t mburrej duke thn: Dhe si prparoja n judaizm m
pens u en Pal Q Apostulli i ez-vous ?

ndryshoi krejtsisht Etes-vous daccord bindjet e tij n lidhje avec le philosophe me Jezusin pasi prjetoi njdAquin takim Thomas sur jetndryshues me ce point : Il y a en T. A keni par tout tre une ju ndonjher nj soif de bonheur et transformim tde till? A keni? prjetuar sens
, Si mendoni?
vet ndonjher nj transformim t qui avaient le plus de pres tepr se shum bashkkohs Ceuxngjashm?
t kombit tim, duke qen ders des tudiants, qui contrl la traditat bourse. Je me jashtzakonisht i zellshm pr e etrve t suis mi. alors fait (Galatasve 1:14).
lves. Ce fut une exprience lePalit monde le campus, de pr Pr ta kuptuar kthimin e shtsur e nevojshme t shikojm se pse ishte ai kaq anti i krishter. Ishte de dpenser largent de luniver prkushtimi i tij ndaj ligjit hebre q ndizte kundrshtimin ciers, ainsi que celui des tudia
e tij t paepur ndaj Krishtit dhe kishs s hershme. Fyerja q Pali ndiente nga mesazhi i krishter, si thot Mais le frisson du prestige nuk vinte nga pohimi se Jezusi ishte la Mesia matin avec gueule [por] ... nga fakti se Jezusit i atribuohej nj rol shptues, gj q i zhvishte ligjit t gjith vlern n qllimin e shptimit... [Pali ishte] armik i dhunshm i besimit t krishter pr shkak t rndsis q i jepte ligjit si udh shptimi. 2 Enciklopedia Britanike (Encyclopaedia Britannica) thot se antart e nj sekti t ri t judaizmit t cilt e 129
edhe teologu francez Zhak Dypon (Jacques Dupont), javais pu essayer dautre. Je me
de bois
Antart e nj sekti t ri t judaizmit t cilt e quanin veten t krishter godisnin thelbin e msimit hebre dhe t studimeve rabinike t Palit. Ai e mori me pasion shfarosjen e ktij sekti.
quanin veten t krishter godisnin thelbin e msimit hebre dhe t studimeve rabinike t Palit.3 Ai u vu me pasion ta shfaroste kt sekt (shihni Galatasve 1:13). Kshtu Pali nisi ti prndiqte t krishtert deri n vdekje (shihni Veprat 26:9-11). Ai nisi me kmbngulje t shkatrronte kishn (shihni Veprat 8:3). U nis pr n Damask me dokumenta q e autorizonin t arrestonte ndjeksit e Jezusit dhe ti sillte ata n Jerusalem
pr ti nxjerr para gjyqit. Pastaj Palit i ndodhidika . Ndrkaq Sauli, duke shfryr akoma krcnime dhe krdi kundr dishepujve t Zotit, shkoi te kryeprifti, dhe krkoi nga ai letra pr sinagogat e Damaskut, me qllim q, po t gjente ndonj ithtar t Udhs, burra o gra, t mund ti sillte t lidhur n Jeruzalem. Por ndodhi q, ndrsa po udhtonte dhe po i afrohej Damaskut, befas rreth tij vettiu nj drit nga qielli. Dhe, si u rrzua prtok, dgjoi nj z q i thoshte: Saul, Saul, prse m prndjek? Dhe ai tha: Kush je, Zot?. Dhe Zoti tha: Un jam Jezusi, q ti e prndjek; sht e rnd pr ty t godassh me shkelm kundr gjembave. Ather ai, duke u dridhur i tri dhe i trembur, tha: Zot, do ti t bj un?. Dhe Zoti: ohu dhe hyr n qytet, dhe do t t thuhet duhet t bsh. Dhe njerzit 130
q udhtonin me t ndaluan t habitur, sepse dgjonin tingullin e zrit, por nuk shikonin njeri. Pastaj Sauli u ua nga toka, por, kur i eli syt, nuk shihte asnjeri; ather e morn pr dore dhe e uan n Damask. Dhe mbeti tri dit pa t parit, as hngri as piu. Veprat 9:1-12 Ndrkoh q vazhdojm t lexojm, mund t shohim se pse t krishtert kishin frik nga Pali, Ather Anania u prgjigj: O Zot, nga shum veta kam dgjuar pr kt njeri se sa t kqija u ka br shenjtorve t tu n Jeruzalem. Dhe ai ka ktu nj autorizim nga krert e priftrinjve pr t burgosur t gjith ata q thrrasin emrin tnd. Por Zoti i tha: Shko, sepse ai sht vegla q un kam zgjedhur pr ta sjell emrin tim prpara johebrenjve, mbretrve dhe bijve t Izraelit. Sepse un do ti tregoj atij sa shum i duhet t vuaj pr emrin tim. Ather Anania shkoi dhe hyri n at shtpi; dhe, duke i vn duart, tha: Vlla Saul, Zoti Jezus, q t sht shfaqur n rrugn npr t ciln ti po vije, m ka drguar q t kesh prsri dritn e syve dhe t mbushesh me Frymn e Shenjt. N kt ast i ran nga syt disa si luspa, dhe ai fitoi prsri t parit; pastaj u ngrit dhe u pagzua. Dhe, mbasi mori ushqim, ai u riprtri n forc. Pastaj Sauli qndroi disa dit me dishepujt q ishin n Damask. Veprat 9:13-19 131
ktij prjetimi, Charpentier intSi 2 rezultat 28/04/10 i 14:49 Page14 Pali e konsideronte veten
dshmitar t Krishtit t ringjallur. Ai m von shkroi: Po a nuk e pash Jezus Krishtin, Zotin ton? (1 Korintasve 9:1). Ai e krahasonte shfaqjen e Jezusit ndaj tij me
14 Bien plus quun cha shfaqjet q Krishti kishte br ndaj apostujve t tjer
pas ringjalljes. M s fundi mu shfaq edhe mua... (1
Korintasve 15:8). ltudiant le plus impopulaire aux yeux suis vite devenu
Pali jo vetm e pa Jezusin, por par e pa n nj mnyr tleur bure professeurs. Je les attrapais la veste dans parezistueshme. Ai nuk e shpalli Ungjillin sepse zgjodhi me voya les bipais pour obtenir des rponses. Lorsquils vet, por sepse nuk kishte bnte. Sepse, n qoft seles stores river, ils teignaient les lumires, baissaient un predikoj Ungjillin, ska asgj q un t mburrem, maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c sepse kjo sht nj nevoj q m sht ngarkuar... (1 luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que Korintasve 9:16). chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam Vini re se takimi i Palit me Jezusin dhe m pas kthimi dtude avaient tout autant de problmes, de frustration i tij ishin t menjhershm e t papritur: Papritmas nj questions irrsolues que moi. drit e madhe nga qielli vettiu rreth meje. (Veprat 22:6). Ai nuk e kishte iden se kush mund t ishte ky person qiellor. Kur zri shpalli se ishte Jezusi nga Nazareti, Pali
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U u shtang dhe filloi t dridhej. ment que tout monde semblait lunivers Ne ndoshta nuk ile dim t gjitha detajet osepartager psikologjin Jen e asaj qsemblait-il. i ndodhi Palit n ai alors , Si mendoni? que n lducation ez-vous ? pr u en pens Q rrugn Damask, ntait p Si mendoni, pse ponse. duhej t ishte por kt e dim ama: Kjo Etes-vous daccord kaq dramatik prvoj ktheu prmbys avec le philosophe konvertimi i Palit? Jai alors pens que j plotsisht do fush t jets Thomas dAquin sur Nga ndryshonte rais peut-tre trouver b s tij. plani q Perndia ce point : Il y a en kishte pr jetn e et karakteri sens dans le prestige. S pari, i Palit tout tre une Palit nga plani q soif de u transformua nune mnyr cherais noble cause bonheur et de vet Pali kishte pr radikale. Enciklopedia consacrerais et ce faisan jetn e tij? sens ? viendrais connu sur le c Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, taient 132 ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea
Britanike e prshkruan Palin para kthimit n besim si nj fanatik fetar aspak tolerant, t hidhur dhe persekutues, krenar dhe zemrak. Pas kthimit t tij, kjo enciklopedi e prshkruan at si t duruar, t but, t prmbajtur dhe vetsakrifikues. 4 Keneth Skot Laturet thot: Gjithsesi, ajo q e harmonizoi jetn e Palit dhe e ngriti kt temperament pothuajse neurotik nga t qenit askushi, n nj pozicion me ndikim t madh ishte nj prjetim shpirtror i thell dhe revolucionar. 5 S dyti, marrdhnia e Palit me ndjeksit e Jezusit u transformua. Ata nuk kishin m frik nga ai. Pali qndroi disa dit me dishepujt q ishin n Damask. (Veprat 9:19). Dhe kur ai shkoi t takonte apostujt e tjer, ata e pranuan (Veprat 9:27-28). S treti, mesazhi i Palit u transformua. Edhe pse ende e donte shum trashgimin e tij hebreje, ai kishte ndryshuar, nga nj kundrshtar i hidhur, n nj protagonist t vendosur t besimit t krishter. Menjher ai nisi t predikoj pr Jezusin npr sinagoga, duke thn: Ai sht Biri i Perndis! (Veprat 9:20). Bindjet e tij intelektuale kishin ndryshuar. Prvoja e tij e shtrngonte t pranonte se Jezusi ishte Mesia, n konflikt t drejtprdrejt me idet mesianike t farisenjve. Kndvshtrimi i tij i ri pr Krishtin do t 133 Ne ndoshta nuk i dim t gjitha detajet ose psikologjin e asaj q i ndodhi Palit n rrugn pr n Damask, por kt e dim ama: Kjo prvoj ktheu plotsisht prmbys do fush t jets s tij.
thoshte nj revolucion total n t menduarit e tij. 6 Zhak Dypon me mprehtsi vren se pasi Pali kishte mohuar me pasion q nj njeri i kryqzuar t ishte Mesia, pranoi me siguri se Jezusi ishte vrtet Mesia dhe, pr pasoj, i rishikoi t gjitha idet e tij mesianike. 7 Gjithashtu, Pali tani mund t kuptonte se vdekja n kryq e Krishtit, e cila ngjante si nj mallkim nga Perndia dhe fund i mjerueshm i nj jete, ishte n fakt pajtimi q Perndia po bnte ndrmjet Vetes dhe bots prmes Krishtit. Pali mundi t kuptonte se nprmjet kryqzimit Krishti mori mbi Vete mallkimin e mkatit n vendin ton (shihni Galatasve 3:13) dhe se Perndia bri t jet mkat pr ne Ai q nuk njihte mkat, q ne t bhemi drejtsia e Perndis n T. (2 Korintasve 5:21). N vend q ta shihte vdekjen e Krishtit si mposhtje, ai e pa at si nj fitore t madhe, t plotsuar nga Ringjallja. Kryqi nuk ishte m nj gur pengese, por thelbi i shfajsimit mesianik t Perndis. Predikimi misionar i Palit mund t prmblidhet si duke deklaruar dhe duke u treguar atyre se Krishti duhej t vuante dhe t ringjallej prej s vdekurish dhe duke thn: Ky Jezusi q un ju shpall sht Krishti. (Veprave 17:3). S katrti, misioni i Palit u transformua. Ai u shndrrua nga nj urrejts i paganve n nj misionar pr pagant. Ai u shndrrua nga nj fanatik hebre, n nj ungjilltar mes johebrenjve. Si hebre dhe farise, Pali i shihte me prmim pagant si inferior ndaj popullit t zgjedhur t Perndis. Ajo q i ndodhi rrugs pr n Damask e ktheu at n nj apostull t prkushtuar q 134
kishte si mision t jets s tij t ndihmonte pagant. Pali kuptoi se Krishti q iu shfaq atij ishte vrtet Shptimtari pr t gjith popujt. Pali, nga farise i mirfillt, misioni i t cilit ishte t ruante judaizmin e pastr, u b propagandues i atij sekti t ri e radikal t quajtur krishtrim, t cilin e kishte kundrshtuar me aq ashprsi. Ndryshimi n t ishte kaq i thell saq t gjith ata q e
dgjonin uditeshin dhe thoshnin: Po a nuk sht ky ai q n Jerusalem prndiqte t gjith ata q e thrrisnin kt emr, dhe ka ardhur ktu me synim q ti oj si robr te krert e priftrinjve? Por Sauli bhej gjithnj e m i fort dhe i hutonte Judenjt q banonin n Damask, duke ua vrtetuar se Jezusi sht Krishti. (Veprat 9:21-22). Historiani Filip Shaf pohon: Kthimi i Palit nuk shnon vetm nj pik kthese n historin e tij personale, por edhe nj epok t rndsishme n historin e kishs apostolike dhe pr pasoj edhe n historin e njerzimit. Kjo ishte ngjarja m e frytshme q prej mrekullis s Pentakostit dhe siguroi fitoren universale t krishtrimit. 8 Nj dit n kohn e dreks n Universitetin e Hjustonit, 135
N vend q ta shihte vdekjen e Krishtit si mposhtje, ai e pa at si nj fitore t madhe, t plotsuar nga Ringjallja. Kryqi nuk ishte m nj gur pengese, por thelbi i shfajsimit mesianik t Perndis.
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? un u ula pran nj studenti. que lducation ntait p en pens e zvo us ? Q Nu kohn e tij, Ndrkoh q diskutonim ponse. Pali kishte nj Etes-vous daccord status prej njeriu t pr krishtrimin, ai tha se avec le philosophe nuk ekzistonte asnj prov famshm, d.m.th. Jai alors pens que j njerzit e dinin se Thomas dAquin sur pr krishtrimin apo pr rais peut-tre trouver b kush ishte : ai. ce point Sot, Il y a en Krishtin. Un e pyeta se kur nj person i et sens dans le prestige. tout tre unei soif prse de mendonte kshtu. Ai famshm bhet cherais une noble cause bonheur etsht de ishte student krishter, cili i historis dhe consacrerais et ce faisan reagimi sens ? fillestar nj nga librat e tij shkollor i shumics s connu sur le c ishte njviendrais tekst i historis njerzve? A duhet Ceuxq qui le plusromake, de prestige luniversit, tavaient krishtert i cili prmbante taient e famshm t ders des tudiants, qui nj contrlaient kapitull qgalement fliste pr les cord vlersohen me nj la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea apostullin Pal dhe pr standart tjetr nga lves. fut une exprience enrichissante krishtrimin. Ky student de e conna ataCe t zakonshmit? le monde sur le campus, de prendre dimportantes d kishte lexuar at kapitull de dpenser largent de luniversit en engageant des co dhe kishte par se ai fillonte duke prshkruar jetn e ciers,nga ainsi que celui des tudiants en organisant des so Saulit Tarsi dhe mbaronte duke prshkruar jetn e
apostullit Pal. Libri thoshte se nuk ishte e qart sest se far e shkaktoi Mais le frisson du prestige envol comme
tout ndryshimin. Un shkova te libri Je i Veprave dhe i shpjegova javais pu essayer dautre. me rveillais gnralement shfaqjen q Krishti bri ndaj Palit pas ringjalljes. Studenti matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
e kuptoi menjher se ky ishte shpjegimi m logjik pr kthimin radikal t Palit. Kjo pjesz prove e munguar bri q t merrnin kuptim t gjitha pjest e tjera. Ai u b i krishter m pas. Ilajas Endrus (Elias Andrews), ishdrejtor i Kolegjit Teologjik Kuins (Queens Theological College), komenton: Shum njerz kan par n transformimin radikal t ktij fariseu prej farisenjsh provn 136
m bindse pr t vrtetn dhe fuqin e fes n t ciln ai u konvertua, si dhe vlern dhe vendin prfundimtar t Personit t Krishtit. 9 Aribald MekBrajd (Archibald McBride), i cili ka qen profesor n Universitetin e Aberdinit, shkruan pr Palin: Prball arritjeve t tij...arritjet e Aleksandrit dhe t Napoleonit jan asgj. 10 Studiuesi i hershm i krishter, Klementi i Aleksandris, thot se Pali u lidh shtat her me zinxhir, predikoi Ungjillin n lindje e n perndim; arriti n kufi t perndimit; dhe vdiq si dshmor nn sundimtart. 11 Pali pohon prsri e prsri se Jezusi i gjall e i ringjallur kishte transformuar jetn e tij. Ai ishte kaq i bindur pr ringjalljen e Krishtit nga t vdekurit, saq edhe ai vdiq me nj vdekje prej dshmori pr besimin e tij. Dy miq t arsimuar n Oksford, autori Xhilbrt Uest (Gilbert West) dhe burri i shtetit, Lord Xhorxh Litllton (George Lyttleton), ishin t vendosur t shkatrronin themelin e besimit t krishter. Uesti do t vrtetonte falsitetin e ringjalljes, dhe Litlltoni do t vrtetonte se Sauli nga Tarsi nuk u konvertua kurr n krishtrim. T dy mbrritn n nj kthes t plot t pozicioneve t tyre dhe u bn ndjeks t flakt t Jezusit. Lord Litllton shkruan: Vetm konvertimi dhe apostullimi i Shn Palit, i shqyrtuar si duhet, ishte m vete nj demonstrim i mjaftueshm pr t provuar se krishtrimi ishte nj Zbules Hyjnore.
12
Ai prfundon
se, nse njzet e pes vitet e vuajtjes dhe shrbimit t Palit 137
pr Krishtin ishin realitet, ather edhe kthimi i tij ishte i vrtet, pasi gjithka q ai bri filloi me at ndryshim t papritur. Dhe nse kthimi i Palit ishte i vrtet, ather Jezu Krishti ishte ngjallur nga t vdekurit, pasi gjithka q Pali ishte dhe bri ia atribuoi takimit t tij me Krishtin e ringjallur.
138
Kapitulli 10
A mund ta mposhtsh nj njeri t mir?

Nj student i universitetit t Uruguajit m pyeti dikur, Profesor MekDaull, pse nuk mundt t gjenit ndonj mnyr pr ta hedhur posht krishtrimin? Un iu prgjigja, Pr nj arsye shum t thjesht. Nuk isha n gjendje t prgnjeshtroja faktin se ringjallja e Jezus Krishtit ishte ngjarje historike reale. Pasi kisha kaluar m se shtatqind or duke studiuar kt tem dhe duke hetuar imtsisht themelet e saj, un arrita n prfundimin se ringjallja e Jezus Krishtit sht ose nj nga rrengjet m t kqia, m t mbrapshta e m t pashpirt q i jan br ndonjher njerzimit, ose ajo sht fakti m i rndsishm n histori. Ringjallja e nxjerr pyetjen: A sht i vrtet krishtrimi? prej fushs s filozofis dhe e kthen at n nj pyetje historie. A ka krishtrimi nj baz t qndrueshme historike? A disponojm ne prova t mjaftueshme pr t garantuar besimin n ringjalljen? 139
Ringjallja e Jezus Krishtit sht ose nj nga rrengjet m t kqia, m t mbrapshta e m t pashpirt q i jan br ndonjher njerzimit, ose ajo sht fakti m i rndsishm n histori.
Ja
disa
nga
shtjet
dhe
pretendimet q lidhen me kt pyetje: Jezusi nga Nazareti, nj profet hebre, i cili tha se ishte Krishti i profetizuar n Shkrimet hebreje, u arrestua, u gjykua si nj kriminel politik, dhe u kryqzua. Tri dit pas vdekjes dhe varrimit t Tij, disa gra shkuan te varri i Tij dhe zbuluan se trupi nuk ishte m aty. Dishepujt e Krishtit than se Perndia e ringjalli At nga
t vdekurit dhe se Ai iu shfaq atyre shum her para se t ngjitej n qiell. Prej ktij themeli, krishtrimi u prhap npr gjith perandorin romake dhe ka vazhduar t ushtroj ndikim t madh n t gjith botn prgjat shekujve n vijim. Pyetja e madhe sht: A ka ndodhur me t vrtet ringjallja?
Vdekja dhe Varrimi i Jezusit

Pasi Jezusi u dnua me vdekje, Atij iu zhveshn rrobat dhe, sipas zakonit romak, u fshikullua para se t kryqzohej. Aleksander Metherel (Alexander Metherell), i cili ka nj diplom n mjeksi nga Universiteti i Majemit dhe nj doktoratur n inxhinieri nga Universiteti i Bristolit n Angli, ka br nj ekzaminim t detajuar t fshikullimit t Krishtit nn duart e romakve. Ai e prshkruan n kt mnyr procesin: 140
Ushtart prdornin nj kamzhik me rripa lkure t grshetuar dhe me sfera metalike t thurura n to. Kur kamxhiku godiste mbi mish, kto sfera shkaktonin mavijosje t thella ose shembje, t cilat hapeshin si pasoj e goditjeve t mtejshme. Kamzhiku kishte gjithashtu pjes kockash t mprehta, t cilat e anin keq mishin. Kurrizi ahej kaq shum, saq ndonjher dukeshin edhe pjes t shtylls kurrizore nga arjet e thella. Fshikullimi shkonte q nga shpatullat deri posht n kurriz, n vithe dhe n pjest e prapme t kmbve. Ishte dika vrtet e tmerrshme. Nj mjek, i cili ka studiuar rrahjen e stilit romak ka thn, Ndrsa fshikullimi vazhdonte, jerrjet vazhdonin n muskujt q gjenden pran skeletit dhe nxirrnin n drit shirita mishi t gjall t prgjakur. Nj historian i shekullit t tret me emrin Euseb e ka prshkruar fshikullimin duke thn, Venat e njeriut q vuante kt dnim dilnin jasht dhe shpesh dukeshin edhe muskujt, ligamentet dhe zorrt e viktims. Shum njerz vdisnin nga kjo lloj rrahjeje q para se t kryqzoheshin. T paktn viktima prjetonte dhimbje t tmerrshme dhe kalonte n gjendje shoku hipovolemik. 1 141
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? Duke pasur parasysh que lducation ntait p en pens e zvo us ? u par Q A keni brutalitetin e fshikullimit, ponse. ndonjher ndonj Etes-vous daccord si dhe kryqzimin q pasoi, film pr jetn avec le philosophe sht historikisht e sigurt e Jezusit n t Jai alors pens que j cilin prfshihej Thomas dAquin sur se Jezusi vdiq. Edhe vet rais peut-tre trouver b edhe vdekja ce point : dhe Il y a en antart e Seminarit t ringjallja eTij, si pr et sens dans le prestige. tout tre une soif Jezusit de q ishte shum i shembull filmi i Mel cherais une noble cause bonheur et dei plqyer n Gibsonit Pasioni vitet 1990, e kan consacrerais et ce faisan Krishtit? sens ? far ju pranuar vdekjen e Jezusit. vinte n mendje kur viendrais connu Kjo sht arsyeja pse Xhon sur le c shikonit torturn Ceuxdhe quikryqzimin avaient le de prestige luniversit, e plusDominik Krosan (John taient Krishtit? A mendoni ders des tudiants, quiDominic contrlaient galement Crossan) ka thn les cord se Ai i meritonte ato alors fait lire diffrents burea la bourse. Je me suis se vdekja e Jezusit me an q i ndodhn? lves. Ce fut une exprience enrichissante t kryqzimit sht po aq de e conna 2 le monde sur t lejet campus, de prendre dimportantes d sigurt sa mund e sigurt do gj historike. de Sipas dpenser largent de luniversit en engageant des co zakoneve hebreje pr varrimin, trupi i Jezusit m pas ainsi u mbshtoll me plhur liri. Kjo plhur u lye me ciers, que celui des tudiants en organisant des so
rreth tridhjet e pes kilogram vajra ermira, t prziera pr t formuar nj substanc gomozesest (shih envol Gjoni 19:39Mais le frisson du prestige comme shkmb t fort, gur tepr i madh, q peshonte matin avec la nj gueule de bois cause de larreth nuit dy ton, u vendos me an levash prpara hyrjes (shih Mateu 27:60). Nj njsi romake me ushtar shum t disiplinuar u caktua t ruante varrin. Frika e ndshkimit q ata njerz kishin sillte si pasoj vmendje t pagabueshme ndaj detyrs, sidomos gjat rojs s nats.3 Kjo njsi roje vuri vuln romake mbi varr, nj vul q tregonte fuqin dhe autoritetin romak.4 Kjo vul kishte si qllim 142 40). Pasi trupi u vendos n njJe varr trveillais gdhendur n nj javais pu essayer dautre. me gnralement
tout
prcde
t parandalonte aktet e vandalizmit. Kushdo q prpiqej t lvizte gurin nga hyrja e varrit do t thyente kshtu vuln romake dhe si pasoj do t prballej me zemrimin e ligjit romak. Gjithsesi, pavarsisht nga roja dhe nga vula, varri ishte bosh.
Varri Bosh
Ndjeksit e Jezusit than se Ai ishte ringjallur prej s vdekurish. Ata than se Ai u ishte shfaqur atyre prgjat nj periudhe prej dyzet ditsh, duke iu paraqitur atyre i gjall prmes shum provash bindse. Apostulli Pal tha se Jezusi iu shfaq m shum se pesqind ndjeksve t Vet njherazi, shumica e t cilve ishin ende gjall asokohe dhe mund ta konfirmonin at q shkruante ai (shihni 1 Korintasve 15:3-8). Artur Majkll Remzi (Arthur Michael Ramsey), ish-kryepeshkop i Kanterberit, shkruan: Un besoj n Ringjalljen, pjesrisht sepse nj seri faktesh jan t pashpjegueshme pa t. 5 Varri bosh ishte dika tepr e bujshme pr tu mohuar.6 Teologu gjerman Paul Althaus deklaron se fjalt pr Ringjalljen nuk mund t kishin duruar as edhe nj dit t vetme n Jerusalem, as edhe nj or t vetme, nse varri bosh nuk do t ishte pranuar si fakt nga t gjith njerzit e prfshir. 7 Paul L. Maier del n prfundimin: Nse t gjitha provat peshohen me kujdes dhe me ndershmri, sht e justifikueshme, sipas 143
river, ils teignaient les lumires, baissaient les stores maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que Xhosh MekDauell, Shon MekDauell chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam kanoneve t tout krkimeve historike, t arrijm n dtude avaient autant de problmes, de frustration prfundimin se [varri i Jezusit] me t vrtet questions irrsolues que moi.
ishte bosh... Dhe nuk sht zbuluar ende asnj
prov sado e vogl burimet letrare, Jai vu une fois surnpr le campus un tudiant portant un epigrafit apo n arkeologji q t mund avec la mention Ne me suivez pas, je t suis perdu ! . U 8 prgnjeshtroj kt deklarat. ment que tout le monde semblait partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? Si mund shpjegojm ntait p lducation pensez-vous ? queta u en Q A keni qen varrin bosh? ponse. ndonjher pjes Etes-vous daccord Bazuar n provat e nj grupi dhe avec philosophe historike m se t bollshme, ndodhile dika q Jai alors pens que j ju prfshinte t Thomas dAquin sur t krishtert besojn se Jezusi rais peut-tre trouver b gjithve? A :ishin ce point Il y a en u ringjall fizikisht n koh t njjta historit et sens dans le prestige. tout de hapsir reale prmes tuaja?tre Sa e une soif dhe cherais une noble cause bonheur et de vshtir sht ti fuqis s mbinatyrshme consacrerais et ce faisan bsh t sens ? gjith t t Perndis. Vshtirsit tregojn saktsisht viendrais connu sur le c n besim mund t jen t t njjtn histori? Ceux qui avaient le plusmdha, de prestige luniversit, por problemet e taient ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord lidhura me mosbesimin jan edhe m t mdha. la bourse. Je me suis alors faitme lire diffrents burea Situata te varri pas Ringjalljes sht shum rndsi. lves. Ce fut unegj exprience enrichissante de conna Vula romake u thye, q do t thoshte kryqzim t le monde sur le campus, de prendre dimportantes d menjhershm me kok posht pr kdo q ta kishte thyer. de dpenser de luniversit en engageant des co Guri masiv ishte largent lvizur jo vetm nga hyrja, por nga i gjith vendvarrimi, dukej sikur e kishin ngritur dhe e kishin ciers, ainsi dhe que celui des tudiants en organisant des so uar tutje.
9
Rojet romake kishin ikur q aty. Perandori
romak bizantin, Justiniani, n Kronikat e tijenvol 49:16 radhit Mais le frisson du prestige sest comme mund tavec dnohej me vdekje. to prfshihej edhe matin la gueule deN bois cause de larnia nuit n gjum apo braktisja e vendrojes. 144
tout
tetmbdhjet shkeljedautre. pr t cilat njsi rojesh romake javais pu essayer Jenj me rveillais gnralement
prcde
Grat erdhn te varri dhe zbuluan se ai ishte bosh. Ato u friksuan dhe u kthyen q tu tregonin burrave. Pjetri dhe Gjoni rendn pr te varri. Gjoni mbrriti i pari, por nuk hyri brenda. Ai hodhi shikimin brenda dhe pa rrobat e varrit, pak t shfryra, por bosh. Trupi i Krishtit kishte kaluar npr to n nj ekzistenc t re. Le ta pranojm: nj pamje e till do ta bnte kdo besimtar.
Teori Alternative pr Ringjalljen

Shum njerz kan nxjerr teori alternative pr t shpjeguar Ringjalljen, por kto teori jan kaq t trilluara dhe jologjike kur i krahason me pretendimet e krishtrimit, saq vet dobsia e tyre n fakt ndihmon n ndrtimin e besueshmris s t vrtets s Ringjalljes. Bazuar n provat historike m se t bollshme, t krishtert besojn se Jezusi u ringjall fizikisht n koh dhe hapsir reale prmes fuqis s mbinatyrshme t Perndis. Vshtirsit n besim mund t jen t mdha, por problemet e lidhura me mosbesimin jan edhe m t mdha.
Teoria e Varrit t Gabuar

Nj teori e parashtruar nga studiuesi britanik i Bibls Kirsop Lejk (Kirsopp Lake) supozon se grat, t cilat raportuan faktin se trupi nuk ishte m aty, kishin shkuar gabimisht n nj varr tjetr at mngjes. Nse sht kshtu, ather edhe dishepujt q shkuan t kontrollonin nse kjo ishte e vrtet duhet t ken shkuar n varrin e gabuar. Gjithsesi, ne mund t jemi t sigurt se autoritetet 145
hebreje, t cilat kishin krkuar q n at varr t vendosej nj njsi roje romake pr t parandaluar vjedhjen e trupit, nuk do t ishin gabuar kurrsesi n lidhje me vendin n fjal. As rojet romake nuk do t ishin gabuar, pasi ata ishin aty. Nse do t bhej fjal pr nj varr t gabuar, autoritetet hebreje nuk do t kishin humbur koh t tregonin trupin n varrin e sakt, duke shuar kshtu nj her e prgjithmon do z pr ringjalljen. Bazuar n provat historike m se t bollshme, t krishtert besojn se Jezusi u ringjall fizikisht n koh dhe hapsir reale, prmes fuqis s mbinatyrshme t Perndis. Vshtirsit pr ta besuar kt mund t jen t mdha, por problemet e lidhura me mosbesimin e saj jan edhe m t mdha.
Teoria e Haluinacionit
Nj tjetr prpjekje pr shpjegim thot se shfaqjet e Jezusit pas Ringjalljes ishin ose iluzione, ose haluinacione. Kjo teori bie ndesh me parimet psikologjike q shpjegojn se si ndodhin haluinacionet. Nuk sht e besueshme t mendosh se pesqind njerz mund t ken par t njjtin haluinacion pr dyzet dit. Gjithashtu, teoria e haluinacionit nuk prputhet me situatn historike ose gjendjen mendore t apostujve. Pastaj, ku ishte trupi i vrtet i Jezusit, dhe pse nuk e shfaqn at ata q i kundrviheshin Atij?
Teoria e t fiktit
Racionalisti gjerman i shekullit t nntmbdhjet, 146
Karl Venturini, e prhapi teorin e alivanosjes para disa shekujsh dhe kjo teori sugjerohet shpesh edhe sot. Kjo teori pretendon se Jezusi nuk vdiq vrtet; Ai vetm ra n gjendje t fikti si pasoj e sfilitjes dhe e humbjes s gjakut. T gjith menduan se Ai kishte vdekur, por m von Ai e rimori veten dhe dishepujt e Tij menduan se kjo ishte ringjallje. Teologu gjerman David Fridrih Shtraus (David Friedrich Strauss), i cili vet nuk beson n Ringjalljen, i jep nj goditje prfundimtare do ideje se Jezusi mund t ishte prmendur nga nj gjendje t fikti: sht e pamundur q nj qenie, e cila ishte arratisur ashtu gjysm e vdekur nga vend varrimi, q zvarritej e dobt dhe e smur, q kishte nevoj pr trajtim mjeksor, q i duhej fashim, inkurajim dhe prkujdesje, dhe i cili, prap m n fund iu dorzua vuajtjeve, tiu jepte dishepujve prshtypjen se ishte Fitimtar mbi vdekjen dhe varrin, Princi i Jets, nj prshtypje kjo q do t prbnte themelin e shrbess s tyre t ardhshme. Nj rikthim i till nga vdekja vetm mund ta dobsonte prshtypjen q Ai kishte ln n ta n jet e n vdekje, ose e shumta do ti kishte dhn asaj nj ton elegjiak, por kurrsesi nuk do ta kishte kthyer keqardhjen e tyre n entuziazm, apo t kishte ngritur nderimin e tyre deri n adhurim. 10
147
Teoria e Trupit t Vjedhur

Nj teori tjetr thot se dishepujt e vodhn trupin e Jezusit kur rojet flinin. Dekurajimi dhe frika e dishepujve prbjn nj argument t fort kundr ksaj teorie. A mund t imagjinojm se ata papritur u bn kaq trima, saq t prballeshin me nj njsi ushtarsh t zgjedhur q ruanin te varri dhe t vidhnin m pas trupin? Ata nuk ishin n at gjendje shpirtrore q t tentonin dika t till. Duke komentuar mbi propozimin se dishepujt e vodhn trupin e Krishtit, J. N. D. Anderson thot: Kjo do t dilte krejt kundr asaj q dim pr ta: msimit t tyre etik, cilsis s jets s tyre, qndrueshmris s tyre n vuajtje dhe persekutim. Dhe as nuk do t niste t shpjegonte transformimin e tyre dramatik nga t arratisur, t trembur e t demoralizuar n dshmitar q asnj kundrshti nuk mund ti bnte m t heshtnin. 11
Teoria e Trupit t Zhvendosur

Nse autoritetet e kishin marr trupin, pse nuk e shpjeguan ata me saktsi se ku e kishin vendosur? Pse nuk e morn ata kufomn, ta vinin n nj karroc e ta sillnin n qendr t Jerusalemit? Nj veprim i till do ta kishte shkatrruar krejtsisht krishtrimin. Nj teori tjetr thot se autoritetet romake ose hebreje e hoqn trupin e Krishtit nga varri. Ky shpjegim nuk sht m i arsyeshm se teoria e trupit t vjedhur. Nse autoritetet e kishin trupin n zotrimin e tyre ose 148
nse e dinin se ku ndodhej, pse nuk shpjeguan se e kishin marr ata trupin, duke i dhn fund nj her e prgjithmon predikimit t apostujve n Jerusalem n lidhje me ringjalljen? Nse autoritetet e kishin marr trupin, pse nuk e shpjeguan me saktsi se ku e kishin vendosur? Pse nuk e morn kufomn, ta vinin n nj karroc e ta sillnin n qendr t Jerusalemit? Nj veprim i till do ta kishte shkatrruar krejtsisht krishtrimin. Xhon Uorik Montgomeri (John Warwick Montgomery) thot: Q t krishtert e hershm
Nse autoritetet e kishin marr trupin, pse nuk e shpjeguan ata me saktsi se ku e kishin vendosur? Pse nuk e morn ata kufomn, ta vinin n nj karroc e ta sillnin n qendr t Jerusalemit? Nj veprim i till do ta kishte shkatrruar krejtsisht krishtrimin.
t ken mundur t sajojn nj prrall t till dhe m pas ta ken predikuar n mes atyre q shum leht mund ta kishin prgnjeshtruar, duke paraqitur trupin e Jezusit, sht nj gj q nuk mund t besohet. 12
Teoria e Trupit t Rivarrosur

N librin e tij Empty Tomb (Varri bosh), Xhefri Xhei Louder (Jeffrey Jay Lowder) prshkruan nj hipotez, sipas s cils trupi i Jezusit u vendos prkohsisht n varrin e Jozefit nga Arimatea natn e s premtes para se t vendosej n nj varr kriminelsh. 13 149
Varri i Jezusit ishte bosh, jo sepse Ai u ringjall, por thjesht sepse trupi i Tij u zhvendos diku tjetr. Kshtu, dishepujt gabimisht besuan se Ai u ringjall. Kjo hipotez ka fituar popullaritet t konsiderueshm n internet. Hipoteza e rivarrosjes fiton mbshtetje nga fakti se rivarrimi ishte dika e zakonshme n Palestinn antike. Por sht e rndsishme t kuptojm se procedurat q ndiqnin hebrenjt pr rivarrimin ndryshonin s teprmi nga teoria e propozuar ktu. Tradita hebreje ishte q trupi t varrosej pr nj vit dhe pastaj, pasi mishi ishte tretur dhe kishin mbetur vetm kockat, ata i nxirrnin kockat dhe i vendosnin n nj osuar. Problemi i ksaj teorie sht se nuk ka asnj mbshtetje, as nga burime biblike, as nga burime jashtbiblike. Asnj nga Ungjijt e Dhiats s Re nuk t l t kuptosh se trupi i Jezusit u rivarros. Marku 16:6, ku i riu te varri thot: Ai nuk sht ktu! Ai u ringjall s vdekuri! e hedh posht plotsisht kt pikpamje. Hipoteza e rivarrimit ka n fakt nj problem edhe m t madh. Dr. Majkll Likona (Michael Licona) vren: M s shumti, edhe sikur hipoteza e rivarrimit t ishte e vrtet, i vetmi shpjegim q ajo ofron sht varri bosh. Por n fakt sht interesante se varri bosh nuk bindi asnj nga dishepujt- prve Gjonit ndoshta- se Jezusi ishte ngjallur nga t vdekurit. Ajo q i bindi dishepujt ishin shfaqjet e Jezusit, dhe teoria e rivarrimit nuk mund t jap asnj shpjegim pr kto. 14 150
Nse trupi i Jezusit thjesht u zhvendos diku tjetr, pse nuk e zbuloi trupin ndonj nga t afrmit e Tij kur dishepujt filluan t shpallnin ringjalljen? Pse nuk e tregoi trupin ndonj nga autoritetet dhe ta ndalonte krishtrimin q n hapat e para t tij? Disa kan
pens ez-vous ? u ent Q A mund mendoni

pr ndonj lloj Etes-vous daccord tjetr shpjegimi avec le philosophe t natyrshm q shpjegon ringjalljen Thomas dAquin sur e Jezusit? ce point A : ka Il y a en ndonj teori q tout tre une soif de mund t shpjegoj bonheur de kaq shum et fakte rreth ngjarjes sens ? s
, Si mendoni?
kishte kaluar trupi i Jezusit ders des tudiants, qui contrl bourse. Je me suis alors fait do t ishte i padallueshm, la por duke marr parasysh
ringjalljes sa kto q jan shpjeguar n qui libr? avaient le plus de pres sugjeruar se me aq koh sa Ceuxkt
lves. Ce fut une klimn e Palestins, trupi do t ishte i dallueshm pr exprience nj

koh mjaft t gjat. 15
Teoria e Kopjes
le monde sur le campus, de pr de dpenser largent de luniver ciers, ainsi que celui des tudia
Krishtrimi nuk ka asgj origjinale sht nj nga shprehjet m t prdorura nga shum kritik sot. N fund Mais le frisson du prestige t njzet shum studiues besonin bindjet kryesore matinse avec la gueule de t krishtrimit ishin kopjuar nga fet greko-romake t misterit. Jezusi konsiderohej si nj tjetr perndi q vdiste e ringjallej sipas tradits s Osirisit, Mithras, Adonisit dhe Dionisit. Ndrsa kjo teori ka prjetuar nj rigjallrim t habitshm n internet dhe n libra t plqyer nga shum njerz, ajo sht hedhur posht nga pothuajse t gjith studiuesit bashkkohor. Ja pse. Edhe pse mund t ket disa paralele midis Jezusit
t shekullit t nntmbdhjet dhe n fillim t shekullit javais pu essayer dautre. Je me
bois
151
dhe feve t misterit t cilat mund t duken t bindse n siprfaqe, ato bien posht plotsisht nse vzhgohen me imtsi. Osirisi, pr shembull, konsiderohet prej shum vetve si nj perndi q vdes e ringjallet, i cili vjen nga koht e Egjiptit t lasht. Sipas ktij miti, Osirisi u vra nga Sethi dhe u ringjall nga Isisi. Por n vend q t kthehej n bot n nj trup t ringjallur, Osirisi u b mbret i bots s nndheshme, gj q e bn shum t vshtir paralelizimin me ringjalljen historike t Jezusit. Kjo sht arsyeja pse Pol Rods Edi (Paul Rhodes Eddy) dhe Greg Boid (Boyd), autor t librit The Jesus Legend (Legjenda e Jezusit) dalin n prfundimin se ndryshimet midis krishtrimit dhe feve t misterit jan shum m t thella sesa ngjashmrit midis tyre. Edhe pse, sigurisht, ka terma paralele t prdorura n krishtrimin e hershm dhe n fet e misterit, ka shum pak prova pr koncepte paralele. 16 Ndryshe nga Jezusi historik, nuk ka asnj prov pr besueshmrin e historive t quajtura paralele n fet e misterit. Jezusi nga Nazareti hngri, fjeti, bri mrekulli, vdiq dhe u kthye n jet. Kto mbshteten nga shkrime t besueshme historike. Prkundrazi, perndit q vdisnin dhe ringjalleshin n fet e misterit kan qen mite t pacaktuara n koh dhe q prsriteshin do vit me ndrrimin e stinve. Traktati m i fundit studimor n lidhje me perndit q vdesin dhe ringjallen sht shkruar nga T.N.D. 152
Metinger, profesor n Universitetin e Lundit. N librin e tij The Riddle of Resurrection (Enigma e Ringjalljes), Metinger pohon ekzistencn e miteve t perndive q vdesin dhe ringjallen n botn antike, q, gjithsesi, jan vetm raste t rralla. Gjithsesi, konkluzioni i tij mbrthen gozhdn e fundit n arkivolin e teoris s kopjes: Me aq sa di un, nuk ka asnj prov t ligjshme q vdekja dhe ringjallja e Jezusit t jet nj sajim mitologjik i kopjuar nga mitet dhe ritet e perndive q vdisnin e ringjalleshin t bots prreth. Megjithse ka vler ta krahasosh at me besimin judaik pr ringjalljen, besimi n vdekjen dhe ringjalljen e Jezusit ruan karakterin e tij unik n historin e feve. Enigma mbetet. 17
Prova pr Ringjalljen
Profesor Tomas Arnold, autor i librit me tre vllime History of Rome (Historia e Roms) dhe shefi i katedrs s historis moderne n Oksford, e njeh mir vlern e provave n prcaktimin e fakteve historike. Ai thot: Kam studiuar pr shum vjet historin e kohrave t shkuara duke shqyrtuar e peshuar provat e atyre q kan shkruar pr to dhe nuk di asnj fakt n historin e njerzimit q t jet vrtetuar m mir e m plotsisht n do an, sesa shenja e madhe q Perndia na ka dhn se Krishti vdiq dhe u ringjall nga t vdekurit. 18
153
Studiuesi britanik Bruk Fos Uestkot, i cili ka qen profesor teologjie n Universitetin e Kembrixhit, thot: Nse i marrim t gjitha provat bashk, nuk sht e teprt t themi se nuk ka incident historik t mbshtetur m mir ose me prova m t shumllojshme sesa ringjallja e Krishtit. Asgj, prve nj qndrimi tashm t vendosur pr t mos e besuar si t vrtet, nuk mund t sugjeroj iden e pamjaftueshmris s provave pr ringjalljen. 19 Uilliam Lejn Kreig arrin n prfundimin se nse... [prdor] ligjet e zakonshme t vlersimit t historicitetit, shpjegimi m i mir pr faktet q kemi sht se Perndia e ngjalli Jezusin nga t vdekurit. 20 Sajmon Grinlif ka qen nj nga juristt m t zot q Amerika ka nxjerr. Ai ishte nj Profesor i famshm Rojll pr Jurisprudencn n Universitetin e Harvardit dhe pasoi Gjykatsin Xhozef Stori si profesor Dejn n Jurisprudenc n t njjtin universitet. Kur ishte ende n Harvard, Grinlif shkroi nj vllim n t cilin heton vlern ligjore t dshmis s apostujve n lidhje me ringjalljen e Krishtit. Ai vren se sht e pamundur q apostujt t ken ngulur kmb n shpalljen e t vrtetave q kishin treguar, nse Jezusi nuk do t ishte ngjallur vrtet prej s vdekurish dhe nse ata nuk do ta kishin ditur kt fakt me siguri t plot. 21 Grinlif arrin n prfundimin se ringjallja e Krishtit sht nj nga ngjarjet m t vrtetuara n histori sipas 154
ligjeve t provave ligjore t prdorura n sallat e gjyqeve. Sr Lajonel Lakhu konsiderohet nga shum njerz si avokati m i suksesshm n bot pasi i ka provuar t pafajshm 245 raste rradhazi t akuzuarish pr vrasje . Ky avokat i shklqyer ka analizuar n mnyr rigoroze faktet historike t ringjalljes s Krishtit dhe deklaron prfundimisht se: Un them pa asnj mdyshje se provat pr ringjalljen e Jezu Krishtit jan kaq t shumta sa e imponojn pranimin e saj me an
sht e pamundur q apostujt t ken ngulur kmb n shpalljen e t vrtetave q kishin treguar, nse Jezusi nuk do t ishte ngjallur vrtet prej s vdekurish dhe nse ata nuk do ta kishin ditur kt fakt me siguri t plot.
faktesh q nuk ln absolutisht vend pr dyshim. 22 Frenk Morison, nj tjetr avokat britanik, mori prsipr t mohonte provat pr Ringjalljen. Ai mendonte se jeta e Jezusit ishte nj nga jett m t bukura t jetuara ndonjher, por kur vinte puna te Ringjallja, Morison thoshte se dikush kishte ardhur dhe kishte futur nj mit n historin e Tij. Ai mendoi t shkruante nj shpjegim t ditve t fundit t Jezusit, duke mos e marr parasysh Ringjalljen. Avokati mendonte se nj vshtrim inteligjent dhe racional i historis do ta prgnjeshtronte plotsisht nj ngjarje t till. Mirpo, kur prdori njohurit e tij ligjore pr t analizuar faktet, iu desh t ndryshonte mendim. N vend t nj libri q hidhte posht Ringjalljen, ai shkroi librin e tij shum t shitur Kush e lvizi gurin? Ai e titulloi kapitullin e par Libri q refuzoi t shkruhej. 155
Pjesa tjetr e librit konfirmon plotsisht vlefshmrin e provave pr ringjalljen e Krishtit. 23 Xhorxh Eldon Led arrin n prfundimin: I vetmi shpjegim i arsyeshm pr kto fakte historike sht se Perndia e ringjalli Jezusin n form trupore.
24
Besimtart n Jezus Krishtin sot mund t ken bindje t plot, si kishin t krishtert e par, se besimi i tyre nuk bazohet n mite apo legjenda, por mbi faktin historik t pakundrshtueshm t Krishtit t ringjallur dhe t varrit bosh. Geri Habermas, nj profesor i shquar dhe shef i departamentit t filozofis dhe teologjis n Universitetin Liberti (Liberty University), ka debatuar me ish ateistin dhe studiuesin e famshm Entoni Flu mbi shtjen A u ringjall Jezusi nga t vdekurit? Nj gjyqtar profesionist debatesh t cilit iu krkua t vlersonte debatin, arrin n prfundimin, Provat historike, edhe pse kan t meta, jan mjaft t forta pr ti drejtuar mendjet e arsyeshme n prfundimin se Krishti vrtet u ringjall nga t vdekurit...Habermas na jep n fakt prova shum t mundshme pr vrtetsin historike t ringjalljes pa asnj prov t pranueshme natyraliste kundr saj. 25 Gjja m e rndsishme nga t gjitha sht se t gjith besimtart mund t prjetojn n jetn e tyre sot fuqin e Krishit t ringjallur. 156
S pari, ata mund t din se mkatet u jan falur (shihni Luka 24:46-47; 1
pensezvous ? u en Q A ka domethnie pr
, Si mendoni?
ju sot fakti se Jezusi Etes-vous daccord u ringjall nga t avec le2000 philosophe Korintasve 15:3). S dyti, vdekurit vjet m par? Nse po, sur Thomas dAquin ata mund t jen t sigurt si dhe pse? ce point : Il y a en pr jetn e prjetshme dhe tout tre une soif de pr vet ringjalljen e tyre bonheur et de prej s vdekurish (shihni 1 Korintasve 15:19-26). S treti, sens ? ata mund t lirohen nga nj jet boshe dhe pa kuptim dhe t shndrrohen n krijesa t reja n Jezu Krishtin
Ceux qui avaient le plus de pres (shihni Gjoni 10:10; 2 Korintasve 5:17). ders des qui Cili sht vlersimi dhe vendimi juaj?tudiants, far mendoni
contrl la bourse. Je me suis alors fait ju pr varrin bosh? Pas shqyrtimit t provave nga nj lves. Ce une exprience kndvshtrim juridik, Lord Darling, ish fut kryegjyqtar i lese monde surprova le campus, de pr Anglis, arrin n prfundimin ekzistojn kaq de faktike dpenser largent de luniver t shumta, pozitive dhe negative, dhe rrethanore, saq asnj juri inteligjente n bot nuk mund t mos dilte ciers, ainsi que celui des tudia
me verdiktin se historia e ringjalljes sht e vrtet. 26
Mais le frisson du prestige s javais pu essayer dautre. Je me matin avec la gueule de bois
157
158
Kapitulli 11
A mund t ngrihet m kmb Mesia i vrtet, ju lutem?

Nga t gjitha kredencialet q kishte Jezusi pr t mbshtetur deklaratat se ishte Mesia dhe Biri i Perndis, nj nga m t rndsishmet shpesh nuk vihet re: Fakti q jeta e Tij prmbushi kaq shum profeci t lashta. N kt kapitull un do t merrem me kt fakt mahnits. Jezusi iu drejtohej vazhdimisht profecive t Dhiats s Vjetr pr t mbshtetur ato q thoshte pr Veten. Galatasve 4:4 thot, Por, kur u mbush koha, Perndia drgoi Birin e Tij, t lindur prej gruaje, t nnshtruar ligjit. Ktu kemi nj referenc ndaj profecive t plotsuara nga Jezu Krishti. Dhe, duke zn fill nga Moisiu dhe nga gjith profett, Ai u shpjegoi atyre n t gjitha Shkrimet gjrat q i takonin Atij, (Luka 24:27). Jezusi u tha atyre, Kto jan fjalt q Un ju thoja kur isha ende me ju: se duhet t prmbushen t gjitha gjrat q jan shkruar lidhur me Mua n ligjin e Moisiut, n 159
profett dhe n psalmet. (Luka 24:44). Ai tha, Nse do t besonit vrtet n Moisiun, ju do t m besonit, sepse Abrahami, ati juaj, ngazllohej n shpresn q t shihte ditn Time... (Gjoni 8:56). referoheshin profecive prmbushura pr t vrtetuar professeurs. Je les t attrapais par la veste dans leur
14
Bien plus quun cha
suis vite devenu ltudiant le plus impopulaire Apostujt dhe shkruesit e Dhiats s Re gjithashtu iu aux yeux bure se Jezusi ishte Biri i Perndis Mesia. Por kshtu me voya les bipais pour obtenir desdhe rponses. Lorsquils Perndia i ka prmbushur ato q kishte parathn meles stores river, ils teignaient les lumires, baissaient gojn e tleur gjith profetve t Vet, Krishti i Tij do t maient porte clef. Onse apprend beaucoup de c vuante. (Veprat 3:18). Dhe Pali, sipas zakonit t vet, hyri luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que tek ata (n shrbesn e sinagogs) dhe tri tainsi shtuna me mes cam chais. Les membres de luniversit que radh u paraqiti argumente nga Shkrimet, duke deklaruar dtude avaient tout autant de problmes, de frustration dhe duke u treguar atyre se Krishti duhej t vuante dhe t questions irrsolues que moi.
ringjallej prej s vdekurish dhe duke thn: Ky Jezusi q un ju shpall sht Krishti. (Veprat 17:2-3). ...Krishti vdiq pr mkatet tona sipas Shkrimeve, se
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U u varros dhe u ringjall t tretn dit, sipas Shkrimeve, (1 ment que tout le monde semblait partager lunivers Korintasve 15:3-4). semblait-il. Jen ai alors , Dhiata e Vjetr Si mendoni? que lducation ntait p ez-vous ? u en pens Q A mendoni se ka prmban gjashtdhjet ponse. ndonj ndryshim Etes-vous daccordprofeci madhore mesianike midis nj profecie afrsisht 270 avec leparashikimi? philosophe dhe dhe nj Jai alors pens que j degzime t tyre t cilat u A sht profetizuar Thomas dAquin sur rais n peut-tre trouver b ndonjher prmbushn nj person, ce point : Il y a en ndonj gj pr ju et sens dans le Jezus Krishtin. Do t ishteprestige. tout n njtre koh une t soif de cherais une noble cause mir ti konsideronim bonheur de mparshmeet dhe m pas parashikime et t ce faisan sens ?u realizua? kto consacrerais Nga ndryshon kjo viendrais connu prmbushura n Krishtin sur le c nga profecit q Ceuxprmbushi qui avaient le plus de prestige luniversit, si t ishin adresa e Tij. taient Jezusi? ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord la bourse. Je me suis160 alors fait lire diffrents burea lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna le monde sur le campus, de prendre dimportantes d
M lejoni t shpjegohem. Ju ndoshta kurr se keni kuptuar rndsin e emrit dhe adress tuaj, por gjithsesi kto detaje ju diferencojn nga m se gjasht miliard njerz t tjer t cilt banojn n kt planet.
Nj Adres n Histori
Me detaje edhe m t mdha, Perndia shkroi nj adres n histori pr t br t dallueshm Birin e Tij, Mesin, Shptimtarin e njerzimit, nga kushdo tjetr q ka jetuar ndonjher n histori - n t kaluarn, t tashmen apo t ardhmen. Detajet e ksaj adrese mund t gjenden n Dhiatn e Vjetr, nj dokument ky i shkruar n nj periudh prej m shum se nj mij vjetsh dhe q prmban m shum se treqind referenca t ardhjes s Krishtit. Duke prdorur shkencn e probabilitetit, shohim se mundsit q vetm dyzet e tet prej ktyre profecive t prmbushen n nj person jan 1 n 10 n fuqi t 157-t. Mundsia q adresa e Perndis t prputhet me nj njeri komplikohet edhe m tej nga fakti se t gjitha profecit pr Mesin jan br t paktn katrqind vjet para se Ai t shfaqej. Dikush mund t sugjeroj se kto profeci jan shkruar pas kohs s Krishtit dhe jan trilluar n mnyr t till q t koincidojn me jetn e Tij. Kjo mund t duket e mundur derisa t kuptoni se Septuaginta, prkthimi grek i Dhiats s Vjetr hebreje, sht prfunduar rreth 150-200 vjet para Krishtit. Kjo vendos t paktn nj hapsir prej t dyqind vitesh midis shkrimit t profecive dhe prmbushjes s tyre n Krishtin. 161
Sigurisht Perndia po shkruante nj adres n histori q vetm Mesia mund ta prmbushte. Prafrsisht dyzet njerz kan pretenduar t jen Mesia hebre. Por vetm nj- Jezus Krishti- iu sht referuar profecive t prmbushura pr t vrtetuar pretendimet e Tij, dhe vetm kredencialet e Tij i mbshtesin kto pretendime. Cilat jan disa nga kto kredenciale? Dhe far ngjarjesh duhej t ndodhnin m par dhe t prputheshin me shfaqjen e Birit t Perndis? Pr t filluar, ne duhet t kthehemi te Zanafilla 3:15, ku gjejm profecin e par mesianike n Bibl: Dhe Un do t shtie armiqsi midis teje dhe gruas, midis fars sate dhe fars s saj; fara e saj do t shtyp kokn tnde, dhe ti do t plagossh thembrn e fars s saj. Kjo profeci mund ti referohej vetm nj njeriu n t gjitha Shkrimet. Askush tjetr ve Jezusit nuk mund t quhej fara e nj gruaje. Gjith t tjert q kan lindur n histori vijn nga fara e nj burri. Versione t tjera thon t njjtn gj kur e identifikojn kt fitues mbi Satanin si pasardhsin e nj gruaje, kur n t gjith shembujt e tjer Bibla i numron pasardhsit prmes linjs s burrit. Ky pasardhs ose far e nj gruaje do t vij n bot dhe do t shkatrroj veprat e Satanit (do ti shtyp kokn). Te Zanafilla 9 dhe 10 Perndia e ngushton edhe m adresn. Noeu kishte tre bij: Semin, Kamin dhe Jafetin. T gjitha kombet e bots mund ta gjejn origjinn e tyre n njrin nga kta tre njerz. Por Perndia i ka eleminuar efektivisht dy t tretat e racs njerzore nga linja e ardhjes s Mesis duke specifikuar se Mesia do t vinte prmes linjs s Semit. 162
Pastaj duke vazhduar m tej deri n vitin 2000 para Krishtit, shohim se Perndia thirri nj njeri t quajtur Abraham q t dilte nga Uri i Kaldeasve. Me Abrahamin, Perndia u b edhe m specifik, duke deklaruar se Mesia do t ishte nj nga pasardhsit e tij. T gjitha familjet e toks do t bekoheshin nprmjet Abrahamit (shihni Zanafilla 12:1-3; 17:1-8; 22:15-18). Kur ai pati dy bij, Isakun dhe Ismaelin, shum nga pasardhsit e Abrahamit u eleminuan kur Perndia zgjodhi birin e dyt, Isakun, q t ishte paraardhs i Mesis (shihni Zanafilla 17:19-21; 21:12). Isaku kishte dy bij, Jakobin dhe Esaun. Perndia zgjodhi linjn e Jakobit (shihni Zanafilla 28:1-4; 35:1012; Numrat 24:17). Jakobi kishte dymbdhjet bij, prej pasardhsve t t cilve doln dymbdhjet fiset e Izraelit. Pastaj Perndia veoi fisin e Juds pr linjn e ardhjes s Mesis dhe eleminoi njmbdhjet t dymbdhjetat e fiseve hebreje. Dhe nga t gjitha linjat familjare brenda fisit t Juds, Ai zgjodhi linjn e Jeseut (shihni Isaia 11:1-5). Mund t shohim se si adresa po ngushtohet ende. Jeseu kishte tet bij, dhe te 2 Samuelit 7:12-16 dhe te Jeremia 23:5 Perndia eleminoi shtat t tetat e linjs familjare t Jeseut duke zgjedhur birin e Jeseut q quhej David. Kshtu, n terma gjenealogjie, Mesia duhej t lind nga fara e nj gruaje, linja e Semit, raca e hebrenjve, linja e Isakut, linja e Jakobit, fisi i Juds, familja e Jeseut, dhe shtpia e Davidit. Te Mikea 5:2, Perndia eleminoi t gjitha qytetet e bots dhe zgjodhi Betlehemin, me nj popullsi prej m 163
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? pak se nj mij vetash, si que lducation ntait p en pens e zvo us ? ukeni eksploruar Q Ae vendlindje t Mesis. ponse. ndonjher daccord Etes-vous Pastaj prmes nj serie gjenealogjin tuaj? avec philosophe profecish, Ai prcaktoi A keni le zbuluar Jai alors pens que j ndonj informacion Thomas dAquin sur madje edhe periudhn rais peut-tre trouver b interesant ce point rreth : Il y a en kohore q do ta veonte familjes suaj? A et sens dans le prestige. tout tre gj une soif kt de njeri. Pr shembull, te dini ndonj cherais une noble cause bonheur et de pr gjenealogjin Malakia 3:1 dhe n katr consacrerais et ce faisan e Jezusit? sens ? far vargje t tjera t Dhiats ju duket m s Vjetrviendrais thuhet se connu Mesia sur le c interesante n Ceuxgjenealogjin qui avaientele plus duhej de prestige luniversit, Tij? t vinte ndrkoh taient ders des tudiants, qui q contrlaient galement les cord tempulli i Jerusalemit la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea ishte ende m kmb (shihni Psalmi 118:26; Danieli lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna ka domethnie 9:26; Zakaria 11:13; Hagai 2:7-9). 1 Kjo lemadhe monde sur le campus, prendre dimportantes d t kur marrim parasysh de se tempulli u shkatrrua de dpenser largent de luniversit en engageant des co n vitin 70 pas Krishtit dhe q prej asaj kohe nuk sht ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so rindrtuar m.
Isaia 7:14 shton se Krishti do t lind nga nj e virgjr. Nj lindje natyrore prej nj ngjizjejesest mbinatyrore Mais le frisson du prestige envolishte comme
tout nj kriter q shkontedautre. prtej planifikimit dhe kontrollit javais pu essayer Je me rveillais gnralement njerzor. Profeci t ndryshme tek Isaia dhe te Psalmet matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
prshkruajn klimn sociale dhe prgjigjen q njeriu i Perndis do t marr: vet populli i Tij, hebrenjt, do ta mohojn, dhe johebrenjt do t besojn n T (shihni Psalmet 22:7-8; 118:22; Isaia 8:14, 49:6; 50:6; 52:1315). Dikush do t vinte para Tij si lajmrues, nj z n shkrettir, nj q t prgatiste udhn para Zotit, nj Gjon Pagzor (shihni Isaia 40:3-5; Malakia 3:1). Vini re se si nj pasazh n Dhiatn e Re (Mateu 27:3164
10) u referohet disa profecive t Linja e sakt, Dhiats s Vjetr t cilat e ngushtojn vendi, koha dhe mnyra edhe m adresn e Krishtit. Mateu e lindjes, prshkruan ngjarjet q ndodhn si reagimet e pasoj e veprimeve t Juds pasi ky njerzve, tradhtia, tradhtoi Krishtin. Mateu sqaron se mnyra e kto ngjarje ishin t parashikuara vdekjes kt n pasazhe t Dhiats s Vjetr jan vetm nj pjes e vogl e (shihni Psalmi 41:9; Zakaria 11:12qindra detajeve 13)2. N kto pasazhe Perndia q prbjn tregon se Mesia 1) do t tradhtohej, adresn pr 2) nga nj mik, 3) pr tridhjet t identifikuar Birin e monedha argjendi, dhe se parat Perndis, 4) do t hidheshin n dyshemen e Shptimtarin e tempullit. Kshtu adresa bhet edhe bots. m specifike. Nj profeci q daton q nga viti 1012 para Krishtit parashikon gjithashtu se duart dhe kmbt e ktij njeriu do t shpoheshin dhe ai do t kryqzohej (shihni Psalmi 22:6-18; Zakaria 12:10; Galatasve 3:13). Ky prshkrim i mnyrs se si do t vdiste u shkrua tetqind vjet para se romakt ta prdornin kryqzimin si nj metod ekzekutimi. Linja e sakt, vendi, koha dhe mnyra e lindjes, reagimet e njerzve, tradhtia, mnyra e vdekjes kt jan vetm nj pjes e vogl e qindra detajeve q prbjn adresn pr t identifikuar Birin e Perndis, Shptimtarin e bots.
165
A ishin t rastsishme kto profeci t prmbushura? suis vite devenu ltudiant le plus impopulaire aux yeux
Nj kritik mund t thot, Disa nga kto profeci mund t jen prmbushur n njerz t tjer.
14
Bien plus quun cha
professeurs. Je les attrapais par la veste dans leur bure les bipais pour obtenir des rponses. Lorsquils me voya Po, ma merr mendja se mund t gjenden nj ose river, ils teignaient les lumires, baissaient les stores dy profeci q prputhen me njerz t tjer, por jo t maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c gjashtdhjet profecit kryesore dhe 270 degzime luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que t tyre. N fakt, pr vite me radh, shoqria botuese chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam Krisn Viktri (Christian Victory) n Denver ka ofruar dtude avaient tout autant de problmes, de frustration nj mim prej nj mij dollarsh pr kdo q do t mund questions que moi. t gjente njirrsolues person tjetr prve Jezusit, qoft i gjall
apo i vdekur, q t mund t prmbushte vetm gjysmn
Jai vumesianike une fois sur le campus un tudiant portant un e profecive t shnuara n librin Messiah in avecTestaments la mention Nen me suivez pas, suis perdu Both (Mesia t dy Dhiatat) tje Fred Xhon
! . U ment Meldau. que tout le monde partager lunivers (John) Nuk patn asnj semblait fitues. semblait-il. A mundej q Jen nj ai alors , Si mendoni? lducation person t prmbushte t ntait p pensez-vous ? que Q Sau e en mundur gjitha profecit e Dhiats ponse. mendoni se sht Etes-vous daccord q nj person t s Vjetr? N librin e tyre avec le philosophe prmbush kaq Shkenca flet (Science Jai alors pens que j shum parashikime Thomas dAquin sur Speaks) , Pitr Stonr dhe rais peut-tre trouver b t lashta q ce point : ishin Il y a en Robert Njuman kan br thn qindra vite et sens dans le prestige. tout tre unet soif de para se personi llogaritje pr t analizuar cherais une noble cause bonheur et Si de kishte lindur? ka kt probabilitet. N consacrerais et ce faisan mundsi q Jezusi e sens ? parathnien e ktij libri, bri kt? viendrais connu sur le c H. Harold Hartzler nga Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, taient American Scientific Affiliation (Shoqata e Shkenctarve ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord Amerikan) thot: la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea Dorshkrimi i Shkenca flet sht shqyrtuar lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna le monde sur le campus, de prendre dimportantes d 166 de dpenser largent de luniversit en engageant des co ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
me kujdes nga nj komitet me antar t Shoqats s Shkenctarve Amerikan dhe nga Kshilli Ekzekutiv i t njjtit grup dhe sht arritur n prfundimin se, n prgjithsi, ky libr sht i besueshm dhe i sakt pr sa i prket materialit shkencor t paraqitur n t. Analiza matematike e prfshir n t bazohet n parimet e probabilitetit t cilat jan trsisht t qndrueshme, dhe profesor Stoneri i ka zbatuar kto parime n nj mnyr t prshtatshme dhe bindse. 3 Probabilitetet q vijojn tregojn se rastsia hiqet si mundsi. Stoneri thot se duke zbatuar shkencn e probabilitetit ndaj tet prej profecive, zbulojm se shanset q ndonj njeri t ket jetuar deri m tani e t ket prmbushur q t teta kto profeci jan 1 n 10 n fuqi t 17-t.4 Kjo do t thot 100,000,000,000,000,000. Pr t na ndihmuar ta kuptojm kt probabilitet t habitshm, Stoneri e ilustron at duke supozuar sikur T marrim 10 n fuqi t 17-t dollar argjendi dhe ti shtrijm ata n t gjith siprfaqen e Teksasit. Ata do ta mbulojn gjith kt shtet me nj trashsi prej rreth 60 cm. Tani vrini nj shenj njrs prej ktyre monedhave t argjendta dhe prziejeni mir gjith masn e tyre, prgjat gjith siprfaqes s shtetit. Lidhini syt nj njeriu dhe i thoni se mund t udhtoj sa t doj npr shtet, por se duhet 167
t kap nj monedh argjendi dhe t thot se sht e duhura, pra monedha e shnuar. Sa mundsi do t kishte ai pr t kapur monedhn e duhur? Po aq mundsi sa kishin profett pr t shkruar kto tet profeci dhe kto t prmbusheshin n nj njeri, q nga koha e tyre e deri m sot, po qe se do ti kishin shkruar ato nga mendja e tyre. Tani kto profeci ose jan frymzuar nga Perndia, ose profett i shkruan si i menduan. N rastin e dyt, profett kishin vetm nj mundsi n 10 n fuqi t 17-t q ato t prmbusheshin n nj njeri, por ato u vrtetuan n Jezu Krishtin. Kjo do t thot se vetm prmbushja e ktyre tet profecive vrteton se Perndia i frymzoi ato me nj saktsi t cils i mungon vetm nj mundsi n 10 n fuqi t 17-t pr t qen absolute. 5
Nj kundrshtim tjetr
Disa njerz thon se Jezusi u prpoq me dashje q t prmbushte profecit hebreje. Ky kundrshtim ndaj Tij duket i pranueshm derisa t kuptojm se shum nga detajet e ardhjes s Mesis ishin plotsisht prtej kontrollit njerzor. Nj shembull sht vendi i lindjes. Kur Herodi i pyeti kryepriftrinjt dhe skribt se ku duhej t lindte Krishti, ata iu prgjigjn, N Betlehem...sepse kshtu sht shkruar nprmjet profetit(Mateu 2:5). Do t ishte marrzi t mendonim se ndrkoh q Maria 168
dhe Jozefi shkonin pr n qytetin e parashikuar, Jezusi, nga barku i nns s Tij, thoshte, Nn, nxito se nuk do arrijm dot n koh. Gjysma e profecive ishin t tilla q Krishti nuk mund t kishte asnj kontroll mbi prmbushjen e tyre: mnyra e lindjes, tradhtia e Juds dhe mimi i tradhtis, mnyra e vdekjes, reagimi i njerzve, talljet dhe pshtyrjet, shikimet dashakeqe, hedhja short pr rrobat e Tij dhe hezitimi i ushtarit pr tia grisur rrobn. Pr m tepr, Krishti nuk mund t shkaktonte lindjen e Tij nga fara e nj gruaje, sipas linjs s
Pse i hyri Perndia gjith ksaj pune? Besoj se Ai donte q Jezu Krishti t kishte t gjitha kredencialet e nevojshme kur t vinte n bot. Por prap se prap, nj nga gjrat m ngazllyese n lidhje me Jezusin sht se Ai erdhi pr t ndryshuar jett e njerzve.
Semit, nga pasardhja e Abrahamit dhe t gjitha ngjarjet e tjera q uan n lindjen e Tij. Nuk sht pr tu habitur q Jezusi dhe apostujt iu referoheshin profecive t prmbushura pr t mbshtetur fjalt e Tij se Ai ishte Biri i Perndis. Pse i hyri Perndia gjith ksaj pune? Besoj se Ai donte q Jezu Krishti t kishte t gjitha kredencialet e nevojshme kur t vinte n bot. Por prap se prap, nj nga gjrat m ngazllyese n lidhje me Jezusin sht se Ai erdhi pr t ndryshuar jett e njerzve. Vetm Ai i vrtetoi si t sakta ato qindra profeci t Dhiats s Vjetr q prshkruanin ardhjen e Tij. Dhe vetm Ai mund t prmbush profecin m t madhe nga t gjitha pr ata 169
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U ment que Xhosh tout MekDauell, le monde semblait Shon MekDauell partager lunivers semblait-il. Jen ai alors , Si mendoni? q e pranojn - premtimin que lducation ntait p en pens e zvo us ? u tri provat Q Nga e jets s re: Do tju jap nj ponse. kye t paraqitura Etes-vous daccordzemr t re dhe do t shtie n kt libravec le philosophebrenda jush nj shpirt besueshmria Jai alors pens que j e Bibls, provat Thomas dAquin sur t ri (Ezekieli 36:26). rais peut-tre trouver b historike pr ce point : Il y a en Prandaj nse dikush sht ringjalljen dhe et sens dans le prestige. tout tre n Krishtin, ai sht nj profecit e une soif de une noble cause bonheur et cila de ju krijes echerais prmbushurare; gjrat e vjetra consacrerais et ce faisan duket ? m sens bindse? kan shkuar; ja, t gjitha Pse? viendrais connu gjrat u bn t reja (2 sur le c Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, taient Korintasve 5:17). ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna le monde sur le campus, de prendre dimportantes d de dpenser largent de luniversit en engageant des co ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
170
Kapitulli 12
A nuk ka ndonj rrug tjetr?

Gjat nj serie leksionesh n Universitetin e Teksasit, nj student i vitit t fundit mu afrua dhe m pyeti,: Pse sht Jezusi e vetmja rrug pr t pasur nj marrdhnie me Perndin? Un u kisha thn se Jezusi shpalli se ishte e vetmja rrug pr te Perndia, se dshmia e Shkrimeve dhe e apostujve ishte e besueshme dhe se kishte mjaft prova pr t garantuar besimin n Jezusin si Shptimtar e si Zot. Gjithsesi ky student kishte ende pyetje: Pse Jezusi dhe vetm Jezusi? A nuk ka ndonj rrug tjetr pr te Perndia? uditrisht, njerzit, ashtu si dhe ky djal i ri, krkojn vazhdimisht pr alternativa. Po Buda? Muhamedi? A ssht e mundur q njeriu thjesht t jetoj nj jet t mir? Nse Perndia sht kaq i dashur, ather a nuk duhet ti pranoj t gjith njerzit ashtu si jan? Pyetje t tilla i dgjoj shpesh. N shoqrin e hapur q kemi sot, njerzit duket se irritohen nga deklaratat 171
chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam dtude avaient tout autant de problmes, de frustration MekDauell, Shon MekDauell questions Xhosh irrsolues que moi.
ekskluzive se Jezusi sht e vetmja rrug pr te Perndia dhe i vetmi burim i faljes s mkateve dhe i shptimit. Ky
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U qndrim tregon se shum njerz thjesht nuk e kuptojn ment que tout le monde semblait partager lunivers natyrn e Perndis. semblait-il. Jen ai alors Ne mund ta gjejm , Si mendoni? que lducation ntait p ? e u en Q thelbin keqkuptimit t Si do ta pensez-vous ponse. prshkruanit daccord tyre n pyetjen q ata bjn Etes-vous Perndin? Nga zakonisht: Si mundet q avec philosophe e kanle origjinn alors pens que j nj Perndi Jai i dashur t idet tuajadAquin pr Thomas sur rais peut-tre trouver b Perndin? lejoj q dikush t shkoj n ce point :Aka Il y a en n Jezusin ndonj et sens dans le ferr? Un shpesh e kthejprestige. tout une gj qtre ju habit e soif de cherais noble cause pyetjen dhe i pyesune njerzit, bonheur et de q nuk prputhet consacrerais et ce faisan me prshkrimin pr Si mundet nj Perndi sens ? Perndin? connu i shenjtviendrais dhe i drejt t sur le c lejoj mkatar e Tij? Shum taient Ceux nj quiperson avaient le plusn depranin prestige luniversit, njerz e kuptojn Perndin si nj Perndi t dashur, ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord por nuk shkojn m tej. Ai nuk sht Perndi la bourse. Je me suis alors faitvetm lirenj diffrents burea ilves. dashuris, por edhe nj Perndi q sht i drejt dhe i Ce fut une exprience enrichissante de conna shenjt. le monde sur le campus, de prendre dimportantes d Ai nuk mund ta toleroj mkatin n parajsn e Tij de dpenser largent de luniversit en engageant des co m shum sesa do ta toleronim ne n shtpin ton nj ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
qen t qelbur e t smur. Ky keqkuptim rreth natyrs shum problemeve teologjike dhe etike. themelore dhe karakterit t Perndis sht shkaku i
t Tij: shenjtria, dashuria dhe drejtsia. Megjithat, si jan pjes tonat atributet q kemi zhvilluar. Ne mund ta kuptojm se sht mir t jesh i sjellshm dhe 172
Mais le frisson du prestige sest envol comme tout javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement Kryesisht, ne e njohim Perndin prmes atributeve matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
atributet e Tij nuk jan pjes e Tij n t njjtn mnyr
ta zhvillojm kt atribut si pjes tonn. Me Perndin sht ndryshe. Atributet e Perndis, vet qenia e Tij, prfshijn cilsi t tilla si shenjtria, dashuria dhe drejtsia. Pr shembull, mirsia nuk sht nj pjes e Perndis, por dika q sht e vrtet pr vet natyrn e Tij. Atributet e Perndis e kan burimin e tyre n at q sht Perndia. Ai
Ne e njohim Perndin prmes atributeve t Tij. ( shenjtria, dashuria dhe drejtsia. Ai nuk i prvetsoi kto cilsi; ato rrjedhin nga natyra e Tij)
nuk i ka zhvilluar ato pr t ndrtuar natyrn e Tij; ato rrjedhin nga ajo. Kshtu q kur themi se Perndia sht dashuri, ne nuk nnkuptojm se nj pjes e Perndis sht dashuri, por se dashuria sht nj atribut q sht pjes e qensishme e Perndis. Kur Perndia do, Ai nuk po merr nj vendim pr kt; Ai thjesht sht Vetvetja. Ja problemi q na intereson neve: Nse natyra e Perndis sht dashuri, si ka mundsi q Ai t drgoj dik n ferr? Prgjigjja me pak fjal sht se njerzit nuk i drgon Perndia n ferr. Ata shkojn atje pr shkak t zgjedhjeve t tyre. Pr ta shpjeguar kt, duhet t kthehemi pas deri te Krijimi. Bibla sqaron se Perndia i krijoi burrin dhe gruan q t ndante me ta dashurin dhe lavdin e Tij. Por Adami dhe Eva zgjodhn t rebeloheshin kundr Perndis dhe t shkonin n rrugn e tyre. Ata e lan dashurin dhe mbrojtjen e Perndis, duke e ndotur veten me at natyr kokfort, lakmitare dhe krenare q quhet mkat. Perndia i deshi burrin dhe gruan, edhe kur ata e refuzuan, prandaj donte ti 173
Xhosh MekDauell, Charpentier int 2 28/04/10 14:49 Page14 Shon MekDauell
shptonte nga rruga vdekjeprurse q kishin zgjedhur. Por Perndia hasi me nj dilem. e i drejt, prandaj mkati nuk mund t mbijetoj n pranin e Tij. Vet natyra e Tij e shenjt dhe e drejt do ta shkatrronte njeriun mkatar. Kjo sht arsyeja pse Bibla
14 Perndia nuk sht vetm i dashur, por edheBien plus quun cha i shenjt
suis vite devenu ltudiant le plus impopulaire aux yeux professeurs. Je les attrapais par la veste dans leur bure thot se Paga e mkatit sht vdekja (Romakve 6:23). les bipais pour obtenir des rponses. Lorsquils me voya Kshtu pra, si mund ta zgjidhte Perndia kt dilem dhe river, ils teignaient les lumires, baissaient les stores ti shptonte burrin dhe gruan? maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c Trinia e Shenjt, Perndia At, Perndia Bir luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que dhe Perndia Frym e Shenjt, mori nj vendim t chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam mahnitshm. Jezusi, Perndia Bir, do t merrte trajt dtude avaient toutPerndia-njeri. autant de problmes, de frustration njerzore. Ai do t bhej Pr kt lexojm questions que moi. n kapitullinirrsolues e par t Ungjillit t Gjonit, ku thuhet,
Fjala u b mish dhe banoi ndr ne (Gjoni 1:14). Edhe
Jai vu2une fois sur le campus tudiant portant un Filipianve na tregon se Krishti Jezus un e zhveshi Veten avec la mention Perndie Ne me suivez pas, jenjerzore suis perdu nga t drejtat e Tij prej dhe mori form ment Filipianve que tout 2:6-7). le monde (shihni
! . U semblait partager lunivers semblait-il. Jen ai alors Jezusi ishte njeriu , Si mendoni? Perndi. Ai ishte plotsisht ntait p lducation pensez-vous ? que u en Q A ka marr njeri dhe plotsisht Perndi. ponse. ndonjher ndonjeri Etes-vous daccord nj dnim n vendin Ana e tij njerzore nuk avec le philosophe tuaj? A ndryshoi e mpaku ann e Tij hyjnore, Jai alors pens que j marrdhnia juaj Thomas dAquin sur dhe ana rais e Tij peut-tre hyjnore nuk trouver b me kt person pas ce point : Il y a en e mbizotroi ann e Tij ksaj? A do t ishit et sens dans le prestige. tout tre une soif de t gatshm t bnit njerzore. Ai zgjodhi t cherais une noble cause bonheur et de t njtn gj pr jetonte nj jet pa mkat, consacrerais et ce faisan at person, sens ? edhe n bindje t plot ndaj Atit. sikur ta meritonte viendrais connu sur le c dnimin? biblike: paga e Ceux qui avaient le plus Deklarata de prestige luniversit, taient ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord la bourse. Je me suis174 alors fait lire diffrents burea lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna
mkatit sht vdekja nuk e akuzonte At. Ai nuk ishte vetm njeri i kufizuar, por edhe Perndi i pakufizuar, prandaj kishte kapacitetin e pafundm pr t marr mbi Vete mkatet e bots. Kur Jezusi u ekzekutua n kryq, rreth dy mij vjet m par, Perndia e pranoi vdekjen e Tij si zvendsuese pr tonn. Natyra e drejt e Perndis u knaq. Drejtsia u krye; nj dnim u pagua. Kshtu n at moment, natyra e dashur e Perndis ishte e lir nga detyrimet e drejtsis dhe Ai mund t na pranonte srish e t na ofronte at q kishim humbur n Eden, at marrdhnie origjinale n t ciln ne mund t prjetonim dashurin dhe lavdin e Tij. Shpesh i pyes njerzit, Pr k vdiq Jezusi? Zakonisht ata prgjigjen, Pr mua ose Pr botn. Dhe un u them, Po, sht e vrtet, por pr k tjetr vdiq Jezusi? Ata prgjithsisht e pranojn se nuk e din. Un u prgjigjem, Pr pr Atin. Kjo tregohet edhe n pjesn e fundit t Romakve 3, n t ciln disa versione t Bibls e quajn vdekjen e Jezusit si nj plotsim (shihni Romakve 3:25). Fjala plotsim do t thot prmbushja e nj krkese apo kriteri. Kur Jezusi vdiq n kryq, Ai nuk vdiq vetm pr ne, por edhe pr t plotsuar krkesat apo kriteret e drejta e t shenjta q jan pjes e pandashme e natyrs s 175 Ai ishte po aq njeri sikur t mos kishte qen kurr Perndi dhe po aq Perndi sikur t mos kishte qen kurr njeri.
Perndin At. Krishti nuk vdiq vetm pr ne, por edhe
Perndis. Ai na pastroi q ne t mund t qndronim t
14 n pranin e Tij. pastr
Bien plus quun cha
Disa vjet m par un kam dgjuar nj histori t t zgjidhur problemin kishte Perndia n lidhje meleur professeurs. Je les q attrapais par la veste dans ngiste makinn me shpejtsi mbi normn. Polici i preu
vrtet q ilustron se farle bri Jezusi n kryq pr aux yeux suis vite devenuqart ltudiant plus impopulaire
mkatin ton. Nj obtenir vajz t re e ndaloi policia sepse po me voya les bipais pour des rponses. Lorsquils gjobn dhe e oi para gjykatsit. Gjykatsi lexoi akuzn
bure
river, ils teignaient les lumires, baissaient les stores maient leur porte clef. On apprend beaucoup de c dhe e pyeti, Fajtore apo e pafajshme? Vajza u prgjigj, luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que Fajtore. Gjykatsi prplasi ekiin dhe i vuri asaj si chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam dnim nj gjob prej njqind dollarsh ose dhjet dit dtude avaient tout autant de problmes, de frustration burg. Pastaj ai bri dika t habitshme. U ngrit, hoqi questions irrsolues que moi.
rrobn e gjykatsit, zbriti nga podiumi, nxori kuletn dhe pagoi gjobn e vajzs s re. Pse? Gjykatsi ishte babai i saj. Ai e donte t bijn, por prap ishte gjykats. Ajo
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U kishte shkelur ligjin dhe ai nuk mund ti thoshte ashtu si ment que tout monde semblait partager lunivers pa t keq, Meq t le dua shum, t fal. semblait-il. Jen ai alors Po ta bnte kt, nuk , Si mendoni? que lducation ntait p en pens ez-vous ? ishte u duket Q do t gjykats i drejt. A ju e vshtir ta falni dik q ju Nuk do ponse. ta mbronte ligjin. Etes-vous daccord ka br keq? far Por pr shkak t dashuris avec philosophe mimi le paguajn alors pens que j pr bijn e Jai tij, ai ishte i shumica e dAquin njerzve sur Thomas peut-tre trouver b kur point i falin t gatshm rais t hiqte rrobn e ce : tjert? Il y a en et sens t dans le prestige. zbriste tout tre une soif tij deprej gjykatsi, cherais une noble cause n pozicionin e saj, t pranonte marrdhnien e tij si bonheur et de babai saj dhe sens ?tia paguante gjobn. consacrerais et ce faisan viendrais Kjo histori ilustron pak at q bri Perndia connu pr ne sur le c Ceux quiJezu avaient le plus de prestige Bibla luniversit, nprmjet Krishtit. Ne mkatuam dhe thot: taient Paga e mkatit sht vdekja. Kur Perndiagalement na shikon, les cord ders des tudiants, qui contrlaient la bourse. Je me suis alors fait lire diffrents burea 176 lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna le monde sur le campus, de prendre dimportantes d
pavarsisht se na do shum, Ai duhet t prplas ekiin e gjykatsit dhe t thot vdekje, sepse Ai sht nj Perndi i drejt. Por, pr shkak se sht edhe nj Perndi i dashur, Ai u tregua i gatshm t zbriste nga froni i Tij n formn e njeriut Jezus Krisht dhe t paguante mimin pr ne, q ishte vdekja e Tij n kryq. N kt pik, shum njerz bjn Falja ka nj pyetje t natyrshme: Pse nuk gjithmon nj mim. Perndia mundet Perndia thjesht t fal pa pagoi mimin krkuar asnj pages? Nj drejtues pr faljen ton n nj kompani t madhe m tha nprmjet kryqzimit nj her: Puntort e mi i dmtojn nj pages shpesh pajisjet, shprdorojn q as Buda, materialet dhe prishin mjetet e as Muhamedi, Konfuci dhe un thjesht i fal. Po m thua se ose ndonj un mund t bj dika q Perndia udhheqs nuk mund t bj? Ky drejtues tjetr fetar nuk nuk arrinte t kuptonte se falja mund ta ofroj. atij i kushtonte dika. Kompania e tij paguante pr prishjet q bnin puntort duke i rregulluar e duke i zvendsuar artikujt. Kudo q ka falje, ka edhe zvendsim. Pr shembull, le t supozojm se bija ime thyen nj llamp n shtpi. Un jam nj baba i dashur dhe e fal. E prqafoj bijn time dhe i them: Mos qaj, zemr. Babi t do shum dhe t fal. Zakonisht ata q e dgjojn kt histori thon, Ja kshtu duhet t bj edhe Perndia. Pastaj vjen pyetja: Po pr llampn kush do t paguaj? Fakti sht se un do t paguaj. Falja ka gjithmon nj mim. Supozojm se dikush ju fyen n 177
sy t t tjerve dhe m von ju i thoni me plot hir: Un t fal. Kush e mban mimin e asaj fyerje? E mbani ju. Ju do t mbani dhembjen e gnjeshtrs dhe humbjes s reputacionit n sy t atyre q ishin dshmitar t fyerjes. Kjo sht ajo q Perndia ka br pr ne: Ai ka thn: Un t fal. Por Ai e pagoi Vet n kryq mimin pr faljen. Kjo sht nj pages q as Buda, as Muhamedi, as Konfuci dhe as ndonj tjetr udhheqs fetar ose etik nuk mund t ofroj. Askush nuk mund ta paguaj mimin thjesht duke jetuar nj jet t mir. E di q tingllon prjashtuese, por duhet ta themi sepse sht e vrtet: Nuk ka rrug tjetr prve Jezusit.
178
Kapitulli 13
Ai ndryshoi jetn time
Ato q ju kam treguar n kt libr jan gjra q kam msuar duke shqyrtuar provat pr krishtrimin, pasi miqt e mi n universitet m sfiduan ta vija n prov t vrtetn e besimit t tyre. Mund t mendoni se pasi shqyrtova provat u bra menjher i krishter. Por, pavarsisht provave t bollshme, un ndjeja nj hezitim t fuqishm pr ta br kt hap. Mendja ime ishte e bindur pr t vrtetn. Nuk kisha si t mos e pranoja se Jezus Krishti duhet t ishte tamam Ai q tha se ishte. Mund ta shihja qart se krishtrimi nuk ishte mit, as fantazi ndrrimtarsh, nuk ishte as rreng punuar t paditurve, por ishte n fakt nj e vrtet me themele t forta. Un e dija t vrtetn, por prap vullneti m trhiqte n drejtim tjetr. Ngurroja pr dy arsye: knaqsia dhe krenaria. Un mendoja se po t bhesha i krishter do t hiqja dor nga argtimi dhe nga kontrolli. Un e ndieja Jezu 179
Mendja m thoshte se krishtrimi ishte i vrtet, por vullneti im po rezistonte me sa fuqi kishte.
Krishtin n dern e zemrs sime, duke m folur, Shiko, Un kam qndruar vazhdimisht te dera jote duke trokitur. Nse m dgjon q t thrras dhe ma hap dern, Un do t hyj brenda. (perifrazuar nga Zbulesa 3:20). Un e mbaja t mbyllur fort at
der. Nuk doja tia dija nse Ai kishte ecur mbi uj apo se kishte kthyer ujin n ver. Nuk doja asnj q t m prishte pun. Nuk dija mnyr m efikase pr t prishur koht e mira q po kaloja. Un i quajta koh t mira, por n fakt isha i mjer. Isha nj fush beteje e gjall. Mendja m thoshte se krishtrimi ishte i vrtet, por vullneti im po rezistonte me sa fuqi kishte. Pastaj ishte dhe problemi i krenaris. Asokohe mendimi se mund t bhesha i krishter m shkatrronte egon. Un sapo kisha vrtetuar se t gjitha mendimet e mia t mparshme kishin qen t gabuara dhe se miqt e mi kishin pasur t drejt. Sa her q hasja me ata t krishter entuziast, konflikti i brendshm merrte flak. Nse keni qen ndonjher n shoqri njerzish t lumtur kur vet ndiheshit i mjer, e dini se sa t acaron gzimi i tyre. Ndonjher un ngrihesha, ikja nga grupi dhe dilja me vrap nga unioni studentor. Gjrat arritn deri aty sa shkoja n shtrat n orn dhjet t darks por nuk m zinte gjumi deri n katr t mngjesit. Nuk mund ta hiqja nga mendja problemin. Duhej t bja dika para se ky problem t m luante mendsh. Isha prpjekur gjithmon t isha njeri me mendje t 180
les bipais pour obtenir des rpo river, ils teignaient les lumir maient leur porte clef. On a Zot, gnjeshtar apo i mendur luniversit, mais je ny ai pas o hapur, por jo aq t hapur sa t m dilnin trut jasht. Si chais. Les membres de lunive thot edhe Xh.K. esterton (G. K. Chesterton), Qllimi dtude avaient tout autant de p i hapjes s mendjes, ashtu si hapja e gojs, sht q questions irrsolues que moi.
pastaj ta mbyllsh prap mbi dika t fort. Un e hapa mendjen time dhe m n fund e mbylla duke futur brenda realitetin m t fort q kisha prjetuar ndonjher. N
Jai vu une fois sur le campu avec la mention Ne me suivez 19 dhjetor 1959, n orn 8:30 t darks, gjat vitit t dyt ment que tout le monde semb t universitetit, un u bra i krishter.
Dikush m pyeti, Nga e di q u bre i krishter? Nj nga prgjigjet ishte e thjesht: Kjo gj ma ndryshoi jetn. sht pikrisht ky transformim q m siguron se vrtet u bra i krishter. At nat un u luta pr katr gjra pr t vendosur nj marrdhnie kjo lutje ka pasur prgjigje.
en pens u q Q Tani jeni n ez-vous ?

fund t librit,daccord a ka Etes-vous ndryshuar ndonj avec le philosophe nga mendimet tuaja pr Jezusin? A jeni sur Thomas dAquin nxitur pr t lexuar ce point : Il y a en m shum pr T? tout une Pr t tre folur me tsoif de bonheur et de tjer q ia kan dorzuar jetn Atij? sens ?
, Si mendoni?
me Krishtin e ringjallur e t gjall dhe jam mirnjohs q de pres Ceux qui avaient le plus N fillim thash, Zot Jezus, falenderoj vdiqe n la t bourse. Jeq me suis
ders des tudiants, qui contrl alors fait kryq pr mua. Gjja e dyt qlves. thash ishte, I pranoj ato Ce fut une exprience gjra n jetn time q nuk t knaqin Ty dhe tle krkoj t le monde sur campus, de pr m falsh e t m pastrosh. de Perndia na thot, Edhe dpenser largent de luniver sikur mkatet tuaja t ishin t kuqe flak, do t bhn si ciers, ainsi que celui des tudia
bora. (Isaia 1:18). E treta gj q thash ishte, Tani t hap dern e zemrs e t jets dhe t besoj Ty si Shptimtarin dhe Zotin tim. Merre Ti kontrollin e jets time. M bj
Mais le frisson du prestige s javais pu essayer dautre. Je me ashtu si m ke krijuar t jem. Gjja e fundit q u luta matin avec la gueule de bois
181
Nga e di q u bra i krishter? M ka ndryshuar jetn. Besimi im nuk sht mbshtetur n padituri por n prova, faktet historike, dhe Fjaln e Perndis.
ishte, T falenderoj q erdhe n jetn time prmes besimit. Ishte nj besim i bazuar jo n padije, por n prova, n fakte t historis dhe n Fjaln e Perndis. Jam i sigurt se keni dgjuar njerz t flasin pr rrufen q i goditi kur patn prvojn tyre t par fetare. Pr mua nuk ishte dika kaq dramatike. Pasi u luta nuk ndjeva asgj. Vrtet
asgj. Dhe ende nuk m kan dal as krah ngjllor, as aureol mbi kok. N fakt, pasi mora at vendim un u ndjeva m keq. Oh, mos! N valle kam hyr? thosha me vete. Ndihesha vrtet sikur br nj marrzi (dhe jam i sigurt se disa njerz mendojn se vrtet kisha br!). Ndryshimi nuk ishte i menjhershm, por ishte real. Brenda gjasht deri tetmbdhjet muajve, e kuptova se nuk kisha br marrzi. Jeta ime kishte ndryshuar vrtet. N at koh un bra nj debat me drejtorin e departamentit t historis s nj universiteti n njrin nga shtetet qendrore t Sh.B.A.-s. Po i tregoja pr jetn time t re dhe ai m ndrpreu duke m thn, MekDauell, mos do t m thuash se Perndia ta ka ndryshuar jetn vrtet? M trego si. Pasi m dgjoi pr dyzet e pes minuta, m n fund m tha, Dakord, dakord, mjafton! Nj ndryshim pr t cilin i tregova atij ishte se isha liruar nga mungesa e qetsis. Para se t pranoja Krishtin, un kisha nevoj t isha gjithnj i zn me dika. Kisha nevoj t shkoja nga shtpia e t dashurs, 182
suis vite devenu ltudiant le pl professeurs. Je les attrapais pa lesi mendur bipais pour obtenir des rpo Zot, gnjeshtar apo river, ils teignaient les lumi n ndonj fest, n unionin studentor, t vija vrdall maientose leur porte clef. On a me shokt. Ecja n qendrn studentore me mendjen luniversit, mais je ny ai pas o t pushtuar nga nj vorbull konfliktesh. Ulesha dhe chais. Les membres de lunive prpiqesha t studioja ose t mendoja thell, por nuk dtude avaient tout autant de mundesha. Por pasi mora at vendim pr Krishtin, m questions irrsolues que moi.
pushtoi nj lloj paqeje mendore. Mos m keqkuptoni; q gjeta n kt marrdhnie me Jezusin nuk ishte aq nuk dua t them se pushuan t gjitha konfliktet. Ajo
Jai vu une fois sur le campu avec la mention Ne me suivez shum mungesa e konfliktit, sesa aftsia pr ta zgjidhur ment que tout le monde sem at. Kt nuk e kmbeja me asgj n bot.
Nj fush tjetr q filloi t ndryshonte ishte inati im i keq. Un merrja zjarr
pens ez-vous ? u en Q A ka ndonj fush
, Si mendoni?
t caktuar tdaccord jets Etes-vous suaj q do t donit menjher nse dikush avec le philosophe q Perndia ta m shihte shtrembr. Kam ndryshonte? Thomas dAquin sur ende shenja nga nj znk ce point : Il y a en n t ciln pr pak sa nuk e vrava nj person kur ishasoif n de tout tre une vitin e par t universitetit. Inati kishte qen aq bonheur etshum de pjes e imja, saq nuk isha prpjekur kurr ta ndryshoja. sens ? Nj dit ndesha nj kriz q normalisht duhej t m i prmbajtur. Inati m kishte ders ikur! des Kjo nuk ishte vepra tudiants, qui ime; Jezusi m ndryshoi. Kjo la nuk do t thot se u suis bra bourse. Je me
bnte t shprtheja, por n fakt un ndenja i qet Ceux qui avaient le dhe plus de pres
contrl alors fai i prsosur. Katrmbdhjet vjet me rradh nj lves. Ce futvetm une exprience her e humba gjakftohtsin. le Por kur e humba, e prisha monde sur le campus, de pr punn. de dpenser largent de lunive Jezusi m ndryshoi edhe ciers, n dika tjetr. Nuk jam ainsi que celui des tudia
krenar pr kt q do t them, por e prmend sepse ka shum njerz t tjer q kan nevoj pr t njjtin
Mais le frisson du prestige s javais pu essayer dautre. Je me 183 matin avec la gueule de bois
ndryshim, dhe un dua tu tregoj atyre burimin e atij ndryshimi: marrdhnia me Krishtin e ringjallur e t gjall. Problemi q kisha ishte urrejtja. Un kisha nj barr t rnd urrejtjeje q m shtypte. Nga jasht nuk dukej, por nga prbrenda m grryente vazhdimisht. Isha i inatosur me njerz, me gjra, me shtje. Isha i pasigurt. Sa her q takoja dik q ishte ndryshe nga un, ai person shndrrohej n nj krcnim pr mua dhe un reagoja me nivele t ndryshme urrejtjeje. Ajo q gjeta n kt marrdhnie me Jezusin nuk ishte aq shum mungesa e konfliktit, sesa aftsia pr ta zgjidhur at Nj person e urreja m shum se kdo tjetr n bot, babain tim. E urreja me gjith shpirt. M vinte turp q ai ishte pijaneci i qytetit. Nse jeni nga nj qytet i vogl dhe babai yt sht pijanec, ather e kuptoni dua t them. Bhet nj fakt q e din t gjith. Shokt e mi t gjimnazit
talleshin e bnin shakara pr t pirt q bnte babai im. Ata nuk mendonin se kjo gj m mrziste, sepse un u bashkohesha shakave dhe qeshja bashk me ta. Un qeshja nga jasht, por nga brenda qaja. Shkoja n haur dhe e gjeja nnn t rrahur aq keq sa nuk mund t ngrihej, shtrir n plehun e lopve. Kur kishim miq pr vizit, un e nxirrja babain dhe e oja te hauri, e lidhja dhe e parkoja makinn e tij n oborrin e pasm t shtpis. Miqve u thoshim se kishte shkuar diku. Nuk mendoj se ka njeri q t urrej dik m shum sesa e urreja un tim at. Rreth pes muaj pasi mora at vendim pr Krishtin, n jetn time hyri nj dashuri aq e fuqishme nga Perndia 184
saq e mori at urrejtje, e ktheu prmbys dhe e zbrazi. Un isha n gjendje ta shikoja tim at drejt e n sy dhe ti thosha, Babi, un t dua. Dhe e kisha me t vrtet. Duke marr parasysh disa gjra q i kisha br atij, kjo gj e tronditi me t vrtet. nj Nj person universitet privat, prfundova n e urreja m shum se kdo spital pr shkak t nj aksidenti tjetr n bot, t rnd me makin. Kur m uan babain tim. n shtpi pr ta marr veten, babai Rreth pes muaj pasi mora erdhi t m takonte. uditrisht, at at vendim dit ishte esll. Por dukej i nervozuar pr Krishtin, dhe ecte lart e posht npr dhom. n jetn time hyri nj dashuri Pastaj shprtheu e tha: Bir, si aq e fuqishme mund t duash nj baba si un? nga Perndia Un iu prgjigja, Babi, para gjasht saq e mori muajsh un t prbuzja. Pastaj i at urrejtje, e ktheu prmbys tregova historin e krkimeve dhe dhe e zbrazi. prfundimeve t mia n lidhje me Jezu Krishtin. I thash: Un kam vendosur besimin tim Pasi u transferova n n Krishtin, kam marr faljen e Perndis, e kam ftuar At n jetn time dhe Ai m ka ndryshuar. Nuk mund t ta shpjegoj t gjithn, babi, por Perndia ma ka larguar urrejtjen dhe e ka zvendsuar me dashuri. Un t dua dhe t pranoj kshtu si je. Biseduam gati nj or dhe pastaj un prjetova nj nga emocionet m t mdha t jets time. Ky njeri q ishte babai im, ky njeri q m njihte mua shum mir e q pr pasoj nuk mund ti hidhja hi syve, m pa e m 185
tha: Bir, nse Perndia mund t bj n jetn time ato q kam par se ka br n ty, ather edhe un dua tia jap
luniversit, mais je ny ai pas obtenu les rponses que chais. Les membres de luniversit ainsi que mes cam Xhosh MekDauell, Shon de MekDauell dtude avaient tout autant problmes, de frustration questions irrsolues que moi.
Jai vu une fois sur le campus un tudiant portant un avec la mention Ne me suivez pas, je suis perdu ! . U tim. Nuk mund t imagjinoj nj mrekulli m t madhe ment que tout le monde semblait partager lunivers se kjo. semblait-il. Jen ai alors Zakonisht, pasi nj , Si mendoni? lducation en pens ez-vous ? que u sht Q person pranon Krishtin, ntait p Pse e vshtir ponse. t veohet besimi Etes-vous daccordndryshimet n jetn e tij i krishtrimit nga ose t saj ndodhin n nj avec le philosophe njeriu Jezus Krisht? Jai alors pens que j periudh prej disa ditsh, A mund ta dAquin kuptoni sur Thomas rais peut-tre trouver b se si t dyja kto javsh, muajsh ose edhe ce point : Il y a en gjra shihen shpesh vitesh. et sens dans le prestige. N jetn time tout tre une si t kundrta mesoif de cherais noble cause ndryshimi ndodhi une pr rreth bonheur et de njra-tjetrn? gjasht deri tetmbdhjet consacrerais et ce faisan sens ? muaj. Por jeta e babait tim ndryshoi para syve connu t mi. sur le c viendrais Ishte sikur Perndia t kishte zbritur e t kishte ndezur Ceux qui avaient le plus de prestige luniversit, taient dritn n t. ders des tudiants, qui contrlaient galement les cord As m par as m pas alors nuk kam par nj ndryshim la bourse. Jee me suis fait lire diffrents burea kaq dramatik. Babai im ka prekur pije alkoolike vetm nj lves. Ce fut une exprience enrichissante de conna her q ather. E oi deri te buzt dhe pastaj, pa e pir, le monde sur le campus, de prendre dimportantes d e flaku tutje. Prgjithmon. mund t arrij vetm n de dpenser largent deUn luniversit en engageant des co nj prfundim pr kt: Marrdhnia me Jezu Krishtin ciers, ainsi que celui des tudiants en organisant des so
kt mundsi. Dua ti besoj Atij si Shptimtarit dhe Zotit t ndryshon jetn. Ju mund t qeshni me krishtrimin, mund ta tallni e ta quani qesharak. Por krishtrimi ka efekt. Ai t ndryshon jetn. Krishtrimi nuk sht fe, nuk sht sistem, nuk sht ide etike, nuk sht fenomen psikologjik. sht person. Nse besoni n Krishtin, filloni t vzhgoni 186
Mais le frisson du prestige sest envol comme tout javais pu essayer dautre. Je me rveillais gnralement jetn. N fakt duhet t them Jezu Krishti t ndryshon matin avec la gueule de bois cause de la nuit prcde
sjelljet dhe veprimet tuaja, sepse Jezu Krishti ka marr prsipr tua ndryshoj jetn. Kshtu pra, si edhe mund ta shihni, gjetja e besimit tim n Krishtin ka qen nj proces, i cili filloi me nj krkim kryene dhe q u shndrrua n nj jet t ndryshuar. Duket se shum njerz sot kan nevoj pr at jet t re q gjeta un, por nuk jan gati ta vn krishtrimin n prov. Ndoshta nj pjes e ngurrimit t tyre vjen nga vshtirsia pr t pranuar dika si t vrtet absolute kur sot theksi vihet mbi tolerancn dhe multikulturalizmin. Ose ndoshta ky ngurrim buron nga frika se mos eksplorimi m shum do t ngrinte dyshime mbi besimin tek Krishti sesa ta vrtetonte at. A prbn penges pr besimin n Krishtin puna krkimore? Jo sipas Edvin Jamauit , nj nga ekspertt botror t historis s lasht. Jamaui, i cili sht diplomuar disa her nga Universiteti Brendis, shprehet n mnyr t prer: Pr mua, provat historike e kan prforcuar prkushtimin tim ndaj Jezus Krishtit si Biri i Perndis q na do dhe q vdiq pr ne dhe u ringjall nga t vdekurit. Kaq e thjesht sht. 1 Kur e pyetn nse studimi historik i Dhiats s Re e kishte dobsuar besimin e tij, eksperti i dorshkrimeve t lashta, Brus Mexger u prgjigj menjher: Ky studim ma ka prforcuar besimin. Kam br pyetje tr jetn time. Kam grmuar tekstin, e kam studiuar imtsisht dhe sot e di me siguri se besimi im n Jezusin ka qen me baza t sakta, shum t sakta... 2 Citime t tilla si kto prej dy studiuesve t respektuar 187
Krishtrimi nuk sht fe; nuk sht nj sistem; nuk sht nj ide etike; nuk sht nj fenomen psikologjik. Ai sht nj person. Nse besoni n Krishtin, filloni t vzhgoni sjelljet dhe veprimet tuaja, sepse Jezu Krishti ka marr prsipr tua ndryshoj jetn.
mbshtesin
qllimin
tim
pr
shkruarjen e ktij libri t vogl. Jam prpjekur tju tregoj se identiteti, fjalt dhe vepra e Krishtit qndrojn t patundura si fakte t forta historike, t konfirmuara nga provat e historis, profecis dhe arsyes. Njohja me kto fakte do tju jap nj themel t qndrueshm e t besueshm ku t mbaheni ndrsa ndrtoni jetn mbi to si kam br un dhe miliona t krishter t tjer. Por pavarsisht fortsis s fakteve dhe autenticitetit t prvojs, krishtrimi nuk sht dika q mund tua japsh njerzve me zor. Besimi
n Krishtin nuk mund ti imponohet askujt. Ju jetoni jetn tuaj dhe un jetoj jetn time. Ne t gjith jemi t lir ti marrim vendimet vet. Un vetm mund tju tregoj ato q kam msuar. Pas ksaj, se far bni me to sht puna juaj. Ndoshta lutja q bra un do tju ndihmoj: Zot Jezus, kam nevoj pr Ty. T falenderoj q vdiqe pr mua n kryq. M fal dhe m pastro. Q n kt moment un t besoj Ty si Shptimtarin dhe Zotin tim. M bj ashtu si doje t isha kur m krijove. Amen.
188
SHNIMET: Kapitulli 2: far e bn Jezusin kaq t ndryshm? 1. Augustus H. Strong, Systematic Theology (Philadelphia: Judson Press, 1907), 1:52. 2. Archibald Thomas Robertson, Word Pictures in the New Testament (New York: Harper & Brothers, 1932), 5:186. 3. Leon Morris, The Gospel According to John, The New International Commentary on the New Testament (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1971), 524. 4. Charles F. Pfeiffer and Everett F. Harrison, eds., the Wycliffe Bible Commentary (Chicago: Moody, 1962), 94344. 5. Lewis Sperry Chafer, Systematic Theology (Dallas: Dallas Theological Seminary Press, 1947), 5:21. 6. Robert M. Bowman and J. Ed Komoszewski, Putting Jesus in His Place: The Case for the Deity of Christ (Grand Rapids, MI: Kregel, 2007), 24647. 7. Robert Anderson, The Lord from Heaven (London: James Nisbet, 1910), 5. 8. Henry Barclay Swete, The Gospel According to St. Mark (London: Macmillan, 1898), 339. 9. Irwin H. Linton, The Sanhedrin Verdict (New York: Loizeaux Bros., 1943), 7. 10. Charles Edmund Deland, The Mis-Trials of Jesus (Boston: Richard G. Badger, 1914), 11819 Kapitulli 3: Zot, Gnjeshtar, apo i mendur? 1. C. S. Lewis, Mere Christianity (New York: Macmillan, 1960), 4041. 2. F. J. A. Hort, Way, Truth, and the Life (New York: Macmillan,1894), 207. 3. Kenneth Scott Latourette, A History of Christianity (New York:Harper & Row, 1953), 44, 48. 4. William E. Lecky, History of European Morals from Augustus to Charlemagne (New York: D. Appleton, 1903): 2:89. 5. Philip Schaff, History of the Christian Church (Grand Rapids, MI:Eerdmans, 1962), 109. 6. Philip Schaff, The Person of Christ (New York: American TractSociety, 1913), 9495. 7. Clark H. Pinnock, Set Forth Your Case (Nutley, NJ: Craig Press,1967), 62. 8. Gary R. Collins, quoted in Lee Strobel, The Case for Christ (Grand Rapids, MI: Zondervan, 1998), 147. 9. James T. Fisher and Lowell S. Hawley, A Few Buttons Missing (Philadelphia: Lippincott, 1951), 273. 10. C. S. Lewis, Miracles: A Preliminary Study (New York: Macmillan, 1947), 113. 11. Schaff, The Person of Christ, 97. 12. Dan Bron, The Da Vinci Code, 233. 13. Ignatius of Antioch, Letter to the Ephesians, kapitulli 7. 14. Alexander Roberts, First Apology, The Ante-Nicene Fathers, vol. 1 (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1993), 184. 15. Irenaeus, Proof of the Apostolic Preaching, kapitulli. 47. 16. Pliny, Letters and Panegyricus, trans. Betty Radice, Loeb ClassicalLibrary (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1969): 10.96(2.289). 1
189

17. J. Ed Komoszewski, M. James Sawyer, Daniel B. Wallace,Reinventing Jesus (Grand Rapids, MI: Kregel, 2006), 215. Kapitulli 4: Po Shkenca? 1. Enciklopedia e re Britanike: Micropaedia, 15th ed., s.v. metoda shkencore. 2. James B. Conant, Science and Common Sense (New Haven, CT: Yale University Press, 1951), 25. Kapitulli 5: Sfidat e Ateizmit t Ri 1. John F. Haught, God and the New Atheism (Louisville, KY: Westminster John Knox Press, 2008), 22. 2. Sam Harris, Letter to a Christian Nation (New York: Vintage Books, 2006), ix. 3. Richard Dawkins, The God Delusion, botrimi i 2-t me hyrje (New York: Mariner Books, 2008), 58. 4. Christopher Hitchens, God Is Not Great: How Religions Poisons Everything (New York: Telve, 2007), 122, 5. 5. Marr nga nj letr drejtuar W. Graham (3 Korrik 1881), cituar n Autobiografin e arls Darvinit dhe Letra t Zgjedhura (1892; ribotuar, New York: Dover, 1958). 6. Paul Davies, What Happened Before the Big Bang? n God for the 21st Century, redaktuar nga Russell Stannard (Philadelphia: Templeton Foundation Press, 2000), 12. 7. John C. Lennox, Gods Undertaker: Has Science Buried God? (Oxford, England: Lion Hudson, 2007), 22-25. 8. Alfred North Whitehead, Science and the ModernWorld (New York: The Macmillan Company, 1925), 17. 9. Cituar nga John C. Lennox, Gods Undertaker: Has Science Buried God? (Oxford, England: Lion Hudson, 2007), 20. 10. Hitchens, God Is Not Great, 6367. 11. Harris, Letter to a Christian Nation, 72. 12. Hitchens, God Is Not Great, 151. 13. William A. Dembski and Sean McDowell, UnderstandingIntelligent Design (Eugene, OR: Harvest House, 2008). 14. Antony Flew and Roy Abraham Varghese, There Is a God: How theWorlds Most Notorious Atheist Changed His Mind (New York:HarperCollins, 2007), 88. 15. George M. Whitesides, Revolutions in Chemistry (PriestlyMedalist address), Chemical & Engineering News 85(13) (26 Mars 2007): 1217, mund t gjndet online n adresn http://pubs.acs.org/cen/ coverstory/85/8513cover1.html (e hapur pr her t fundit n 23 Prill 2007). 16. Harris, Letter to a Christian Nation, 71. 17. Richard Dawkins, The Blind Watchmaker (New York: Norton,1987), 1718. 18. Bill Gates, The Road Ahead (Boulder, CO.: Blue Penguin, 1996), 228. 19. Dawkins, The God Delusion, 168. 20. Flew and Varghese, There Is a God, 132. 21. Freeman J. Dyson, Disturbing the Universe (New York: Harper &Row, 1979), 250.
190

22. Cituar nga Paul Davies, The Accidental Universe (Cambridge:Cambridge University Press, 1982), 118. 23. Paul Davies, Superforce: The Search for a Grand Unified Theoryof Nature (New York: Simon and Schuster, 1984), 242. 24. Stephen Hawking, A Brief History of Time (Ne York: BantamBooks, 1996), 126. 25. Walter L. Bradley, The Just So Universe, n librin Signs of Intelligence,redaktuar nga William A. Dembski and James M. Kushiner (Grand Rapids,MI.: Brazos Press, 2001), 169. 26. Roger Penrose, The Emperors New Mind (New York: Oxford,1989), 344. 27. Paul Davies, Cosmic Jackpot (New York: Houghton Mifflin, 2007),149. 28. Dawkins, The God Delusion, 258. 29. N t njjtin libr, 35. 30. Sam Harris, The End of Faith: Religion, Terror, and the End ofReason (New York: W.W. Norton, 2005), 35. 31. Dinesh DSouza, Whats So Great about Christianity (Washington, D.C.: Regnery, 2007), 207. 32. N t njjtin libr, 214. 33. David Berlinski, The Devils Delusion: Atheism and Its ScientificPretensions (New York: Crown Forum, 2008), 26. Kapitulli 6: A jan t besueshme dokumentet biblike? 1. Millar Burrows, What Mean These Stones? The Significance ofArcheology for Biblical Studies (New York: Meridian Books, 1956),52. 2. William F. Albright, Recent Discoveries in Bible Lands (New York:Funk and Wagnalls, 1955), 136. 3. William F. Albright, Christianity Today, nr. 7 (18 Janar 1963): 3. 4. Sir William Ramsay, The Bearing of Recent Discovery on theTrustworthiness of the New Testament (London: Hodder andStoughton, 1915), 222. 5. John A. T. Robinson, Redating the New Testament (London: SCMPress, 1976). 6. Simon Kistemaker, The Gospels in Current Study (Grand Rapids,MI: Baker, 1972), 4849. 7. A. H. McNeile, An Introduction to the Study of the New Testament(London: Oxford University Press, 1953), 54. 8. Paul L. Maier, First Easter: The True and Unfamiliar Story in Wordsand Pictures (New York: Harper & Row, 1973), 122. 9. William F. Albright, From the Stone Age to Christianity, secondedition (Baltimore: John Hopkins Press, 1946), 29798. 10. Jeffery L. Sheler, Is The Bible True? (New York: HarperCollinsPublishers, 1999), 41. 11. Dan Brown, The Da Vinci Code, 231. 12. Philip Jenkins, Hidden Gospels: How the Search for Jesus Lost Its Way(New York: Oxford University Press, 2001), 83. 13. Cituar n librin Hidden Gospels nga Philip Jenkins, 9899. 14. Chauncey Sanders, Introduction to Research in English LiteraryHistory (Ne York: Macmillan, 1952), 143 e n vazhdim. 15. F. F. Bruce, The Ne Testament Documents: Are They Reliable?(Doners Grove, IL: InterVarsity, 1964), 16.
191

16. Bruce Metzger, cituar nga Lee Strobel n librinThe Case for Christ (GrandRapids, MI: Zondervan, 1998), 60. 17. Korrespondenc personale me Dan allace, 6 Janar 2003. 18. Jacob Klausner, cituar ngaWill Durant, Caesar and Christ: The Storyof Civilization, Pjesa 3 (New York: Simon and Schuster, 1944), 557. 19. Sir Frederic Kenyon, The Bible and Archaeology (New York: &Row, 1940), 28889. 20. Stephen Neill, The Interpretation of the New Testament (London:Oxford University Press, 1964), 78. 21. Craig L. Blomberg, The Historical Reliability of the NewTestament, n librin Reasonable Faith i autoritWilliam Lane Craig (Wheaton, IL:Crossway, 1994), 226. 22. J. Harold Greenlee, Introduction to New Testament TextualCriticism (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1954), 16. 23. Cituar nga J. Ed Komoszewski, M. James Sawyer, Daniel B.Wallace, n librin Reinventing Jesus, 215. 24. N t njjtin libr, 109. 25. John Warwick Montgomery, Where Is History Going? (Grand Rapids, MI: Zondervan, 1969), 46. 26. Louis R. Gottschalk, Understanding History (Ne York: Knopf,1969), 150. 27. John McRay, cituar nga Strobel, The Case for Christ, 97. 28. Lynn Gardner, Christianity Stands True (Joplin, MO.: CollegePress, 1994), 40. 29. Norman L. Geisler, Christian Apologetics (Grand Rapids, MI:Baker, 1988), 316. 30. F. F. Bruce, The New Testament Documents, 33. 31. Lawrence J. McGinley, Form Criticism of the SynopticHealing Narratives (Woodstock, MD: Woodstock College Press,1944), 25. 32. David Hackett Fischer, Historians Fallacies: Toward a Logic ofHistorical Thought, cituar nga Norman L. Geisler, Why I Am AChristian (Grand Rapids, MI: Baker, 2001), 152. 33. Robert Grant, Historical Introduction to the Ne Testament (NewYork: Harper & Ro, 1963), 302. 34. Will Durant, Caesar and Christ, 557. 35. Gottschalk, Understanding History, 161. 36. Eusebius, Ecclesiastical History, libri 3, kap. 39. 37. Irenaeus, Against Heresies, 3.1.1. 38. Gary Habermas, The Historical Jesus: Ancient Evidence for the Life ofChrist (Joplin, MO: College Press, 1997), 224. 39. Joseph Free, Archaeology and Bible History (Wheaton, IL: ScripturePress, 1964), 1. 40. F. F. Bruce, Archaeological Confirmation of the Ne Testament,Revelation and the Bible, redaktuar nga Carl Henry (Grand Rapids, MI: Baker,1969), 331. 41. A. N. Sherwin-White, Roman Society and Roman Law in the NewTestament (Oxford: Clarendon Press, 1963), 189. 42. Clark H. Pinnock, Set Forth Your Case (Nutley, NJ: Craig Press,1968), 58. 43. Douglas R. Groothuis Jesus in an Age of Controversy (Eugene, OR:Harvest House, 1996), 39.
192

Kapitulli 7: Kush do t vdiste pr nj gnjeshtr? 1. Asnj nga kto vdekje, prve asaj t Jakobit t Zebedeut nuk sht shkruar n Dhiatn e Re. Megjithse martirizimi i shumics prej tyre konfirmohet nga burime t tjera historike, disa nga metodat me t cilat u vran na kan ardhur nga tradita e vjetr. 2. Richard Bauckham, Jesus and the Eyewitnesses (Grand Rapids, MI:Eerdmans, 2006). 3. Flavius Josephus, Antiquities of the Jews, xx, 9:1. 4. J. P. Moreland, cituar nga Lee Strobel, The Case for Christ (Grand Rapids, MI: Zondervan, 1998), 248. 5. Edward Gibbon, cituar nga Philip Schaff, History of the ChristianChurch (Peabody, MA.: Hendrickson Publishers, 1996), kap. 3. 6. Michael Green, Editors Preface in George Eldon Ladd, I Believe inthe Resurrection of Jesus (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1975), vii. 7. Blaise Pascal, cituar nga Robert W. Gleason, ed., The Essential Pascal,trans. G. F. Pullen (New York: Mentor-Omega Books, 1966), 187. 8. J. P. Moreland, cituar nga Strobel, The Case for Christ, 24647. 9. Michael Green, Man Alive! (Doners Grove, IL: InterVarsity,1968), 2324. 10. Citim nga J. N. D. Anderson, The Resurrection of Christ,Christianity Today (29 Mars 1968). 11. Kenneth Scott Latourette, A History of Christianity (New York:Harper & Brothers Publishers, 1937), 1:59. 12. N. T. Wright, Jesus: The Search Continues. Teksti i ksaj video mund t gjendet duke krkuar Jezusi: Krkimi vazhdon (Jesus: The Search Continuesnfaqen e internetit t the Ankerberg Theological Research Institutewww.johnankerberg.org. 13. Paul Little, KnowWhy You Believe (Wheaton, IL: Scripture Press,1971), 63. 14. Herbert B. Workman, The Martyrs of the Early Church (London:Charles H. Kelly, 1913), 1819. 15. Harold Mattingly, Roman Imperial Civilization (London: EdwardArnold Publishers, 1967), 226. 16. Tertullian, cituar nga Gaston Foote, The Transformation of theTwelve (Nashville: Abingdon, 1958), 12. 17. Simon Greenleaf, An Examination of the Testimony of the FourEvangelists by the Rules of Evidence Administered in the Courts ofJustice (Grand Rapids, MI: Baker, 1965), 29. 18. Lynn Gardner, Christianity Stands True (Joplin, MO.: CollegePress, 1994), 30. 19. Korrespondenc personale me Tom Anderson, 6 Janar 2003. 20. J. P. Moreland Scaling the Secular City (Grand Rapids, MI: Baker, 1987), 137. 21. William Lane Craig, cituar nga Strobel, The Case for Christ, 220. Kapitulli 8: na duhet nj Mesi i vdekur? 1. Encyclopedia International (New York: Grolier, 1972): 4:407. 2. Ernest Findlay Scott, Kingdom and the Messiah (Edinburgh: T. &T. Clark, 1911), 55. 3. Joseph Klausner, The Messianic Idea in Israel (New York:Macmillan, 1955), 23.
193

4. Jacob Gartenhaus, The Jewish Conception of the Messiah,Christianity Today (13 Mars 1970); 810. 5. Jewish Encyclopaedia (New York: Funk and Wagnalls, 1906): 8:508. 6. Millar Burrows, More Light on the Dead Sea Scrolls (London:Secker &Warburg, 1958), 68. 7. A. B. Bruce, The Training of the Twelve (Grand Rapids, MI: Kregel,1971), 177. 8. Alfred Edersheim, Sketches of Jewish Social Life in the Days ofChrist (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1960), 29. 9. George Eldon Ladd, I Believe in the Resurrection of Jesus (GrandRapids, MI: Eerdmans, 1975), 38. Kapitulli 9: A keni dgjuar se far i ndodhi Saulit? 1. Encyclopaedia Britannica, s.v. Paul, Saint. 2. Jacques Dupont, The Conversion of Paul, and Its Influence on HisUnderstanding of Salvation by Faith, Apostolic History and theGospel, ed. W. Ward Gasque and Ralph P. Martin (Grand Rapids,MI: Eerdmans, 1970), 177. 3. Encyclopaedia Britannica, s.v. Paul, Saint. 4. N t njjtin material. 5. Kenneth Scott Latourette, A History of Christianity (New York:Harper & Row, 1953), 76. 6. W. J. Sparrow-Simpson, The Resurrection and the Christian Faith(Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1968), 18586. 7. Dupont, The Conversion of Paul, and Its Influence on HisUnderstanding of Salvation by Faith, 76. 8. Philip Schaff, History of the Christian Church (Grand Rapids, MI:Eerdmans, 1910): 1:296. 9. Encyclopaedia Britannica, s.v. Paul, Saint. 10. Archibald McBride, cituar nChamberss Encyclopedia (London:Pergamon Press, 1966): 10: 516. 11. Clement, cituar nga Philip Schaff, History of the Apostolic Church(New York: Charles Scribner, 1857), 340. 12. George Lyttleton, The Conversion of St. Paul (New York: AmericanTract Society, 1929), 467. Kapitulli 10: A mund t rrzohet njeriu i mir? 1. Alexander Metherell, cituar nga Lee Strobel, The Case for Christ (Grand Rapids, MI: Zondervan, 1998), 19596. 2. John Dominic Crossan, Jesus: A Revolutionary Biography (New York:HarperOne, 1995), 145. 3. George Currie, The Military Discipline of the Romans from theFounding of the City to the Close of the Republic. Nj pjes e shkputur nga teza e tij publikuar nga Universiteti i Indians, 1928, 4143. 4. A. T. Robertson, Word Pictures in the New Testament (New York:R. R. Smith, 1931), 239. 5. Arthur Michael Ramsey, God, Christ and the World (London: SCMPress, 1969), 7880. 6. James Hastings, ed., Dictionary of the Apostolic Church (New York:C. Scribners Sons, 1916): 2:340.
194

7. Paul Althaus, cituar ngaWolfhart Pannenberg, JesusGod andMan, trans. Lewis L. Wilkins and Duane A. Priebe (Philadelphia:Westminster Press, 1968), 100. 8. Paul L. Maier, The Empty Tomb as History, Christianity Today(28 Mars 1975): 5. 9. Josh McDowell, Evidence That Demands a Verdict (San Bernadino,CA: Campus Crusade for Christ International, 1973), 231. 10. David Friederick Strauss, The Life of Jesus for the People (London:illiams and Norgate, 1879): 1: 412. 11. J. N. D. Anderson, Christianity: The Witness of History (London:Tyndale Press, 1969), 92. 12. John Warwick Montgomery, History and Christianity (DownersGrove, IL: InterVarsity, 1972), 78. 13. Jeffrey Jay Lowder, Historical Evidence and the Empty Tomb Storyin The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave, Jeffrey Jay Lowder andRobert Price, eds. (Amherst, MA: Prometheus, 2005), 267. 14. Cituar nga Lee Strobel, The Case for the Real Jesus, 146. 15. Stephen T. Davis, The Counterattack of the Resurrection Skeptics,nPhilosophia Christi, vol. 8, no. 1 (2006): 55. 16. Paul Rhodes Eddy and Gregory A. Boyd, The Jesus Legend (GrandRapids: Baker Books, 2007), 142. 17. T. N. D. Mettinger, The Riddle of Resurrection: Dying and RisingGods in the Ancient Near East (Stockholm: Almqvist and Wiksell,2001), 221. 18. Thomas Arnold, Christian LifeIts Hopes, Its Fears, and Its Close(London: T. Felloes, 1859), 324. 19. Brooke Foss Westcott, cituar n Paul E. Little, Knohy YouBelieve (heaton, IL: Scripture Press, 1967), 70. 20. William Lane Craig, Jesus: The Search Continues. Teksti i ksaj video mund t gjendet duke krkuar Jesus: The Search Continuesnfaqen e internetit t the Ankerberg Theological Research Institute(www.johnankerberg. org) 21. Simon Greenleaf, An Examination of the Testimony of the FourEvangelists by the Rules of Evidence Administered in the Courts ofJustice (Grand Rapids, MI: Baker, 1965), 29. 22. Sir Lionel Luckhoo, cituar nga Strobel, The Case for Christ, 254. 23. Frank Morison, Who Moved the Stone? (London: Faber and Faber,1930). 24. George Eldon Ladd, I Believe in the Resurrection of Jesus (GrandRapids, MI: Eerdmans, 1975), 141. 25. Gary Habermas and Anthony Flew, Did Jesus Rise from the Dead?The Resurrection Debate (San Francisco: Harper & Row, 1987), xiv. 26. Lord Darling, cituar nga Michael Green, Man Alive! (DownersGrove, IL: InterVarsity, 1968), 54. Kapitulli 11: A mund t ngrihet m kmb Mesia i vrtet, ju lutem? 1. Pr nj diskutim m t plot rreth profecive t librit t Danielit kapitulli 9 shikoni librin e Xhosh MekDauell, The New Evidence That Demands a Verdict (Nashville:Nelson, 1999), 197201. 2. Mateu ia atribuon pasazhin e cituar n kapitullin 27:9-10 profetit Jeremia, por pasazhi n fakt sht cituar nga profeti Zakaria 11:11-13.
195

Kjo ngatrres n fakt sqarohet shum leht kur e kuptojm se si ishin organizuar shkrimet e shenjta t hebrenjve. Shkrimet hebreje ishin t ndara n tre ndarje t mdha: ligji, shkrimet, dhe profett. Libri i profetit Jeremia ishte i pari n listn e ndarjes s profetve. Pr kt arsye, shpesh, studiuesit hebrenje n vend q t citonin specifikisht profetin t cilit po i referoheshin, thjesht citonin koleksionin e shkrimeve profetike duke prdorur emrin e profetit q kishte librin e par n koleksion dmth Jeremian. 3. H. Harold Hartzler, nga parathnia e librit Science Speaks t autorit Peter W. Stoner, (Chicago: Moody, 1963). 4. Stoner, Science Speaks, 107. 5. N t njjtin libr. Kapitulli 13:Ai ndryshoi jetn time 1. Edwin Yamauchi, cituar nga Lee Strobel, The Case for Christ(Grand Rapids, MI: Zondervan, 1998), 90. 2. Bruce Metzger, cituar nga Strobel, The Case for Christ, 71.
196
Rreth autor
Xhosh Mekdouell sht diplomuar me master n teologji nga Universiteti Teologjik Talbot n Kaliforni. N vitin 1964 ai u bashkua m organizatn Jet Studentore (Instituti Jeta e Re) dhe prej asaj kohe ka udhtuar n shum vende t bots, duke u prqendruar n tema trheqse pr t rinjt. Xhoshi ju ka folur m shum se 10 milion t rinjve n rreth 84 vende t bots, pjesa m e madhe e ktyre bisedave ka ndodhur n qendra t ndryshme universitare. Ai ka shkruar (vetm dhe n bashkpunim me autor t tjer) m shum se 110 libra, t cilat jan botuar n m shum se 35 milion kopje n gjith botn. Ndr librat e tij m t njohur renditn: Provat q krkojn nj vendim, Dashuria e vrtet pret, romanin Dshmitari etj. Xhoshi dhe gruaja e tij Doti, jetojn n Kaliforni dhe kan katr fmij t rritur. Shon Mekdouell sht nj msues gjimnazi, autor dhe fols i respektuar. Ai u diplomua me rezultate t shklqyera n Universitetin Teologjik t Talbotit n Kaliforni, me dy mastera: n teologji dhe filozofi. Ai sht autor i disa librave ndr t cilt: Etika: T jesh i guximshm n fardolloj bot, bashkautor i librit T kuptojm teorin e mendjes inteligjente, dhe Dshmi rreth ringjalljes. Shoni sht nderuar me mimin Msuesi i vitit pr zonn e San Juan Capistrano n vitin 2008. Ai sht ftuar n programe t ndryshme radiofonike. Mund ta lexoni mendimet e Xhosh n blogun e tij n anglisht www.seanmcdowell.org. Gjithashtu mund ta kontaktoni n kt faqe blogu. N Prill t vitit 2000, Shon u martua me Stefanin. Ata kan dy fmij, Skotin dhe Shonn, dhe jetojn n Kaliforni. 197
Tituj t tjer nga botimet Jeta e Re
Qengji i Kurbanit
...N fakt, e vrteta sht edhe fokusi i ktij libri t vogl. M sakt, e vrteta thelbsore e jets njerzore q sht nj e vrtet kaq befasuese, kaq e pabesueshme, kaq e thjesht dhe tronditse, sa mund t sjell revolucion n do jet njerzore me pasoja t mrekullueshme... ...Asnj njeri nuk ka monopolin mbi t vrtetn apo di gjithka pr t vrtetn. T gjith jemi bashkudhtar n nj bot ku e vrteta zbulon vetveten dhe as nuk shpiket nga dikush e as mund t asgjsohet nga askush, prandaj le t ulemi e t bisedojm si miq e pastaj t vazhdojm n rrugn ton n kt bot t mahnitshme ku ka vend pr t gjith...
Na kontakto pr t marr kopjen tnde falas:

Email: qengjikurbanit@gmail.com www.kurbani.jezusi.org
Tituj t tjer nga botimet Jeta e Re
DSHMITARI
Un quhem Marvan Akad i akuzuar pr nj krim q se kam kryer.
Po m ndjekin
Jam vetm
Jam DSHMITARI
Nj histori vrasje dhe spiunazhi nga autori Xhosh Mekdauell
Na kontakto pr t marr kopjen tnde falas:

Email: media@jetestudentore.com www.jetestudentore.com
Email: media@jetestudentore.com www.jetestudentore.com www.studentishqiptar.com www.unejetoj.org 200

Zot, Gënjeshtar, Apo I Çmendur

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zot, Gënjeshtar, Apo I Çmendur

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell Shon MekDauell

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Shnime Rreth Autorit

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Zot, gnjeshtar apo i mendur

far e bn Jezusin kaq t ndryshm?

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Bien plus quun cha

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

pensez-vous ? u en Q Sipas mendimit

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

ez-vous ? u en pens Q Hebrenjt donin

Zot, gnjeshtar apo i mendur

pens ez-vous ? u en Q A jeni dakord q

Ceux qui avaient le plus de pre

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

mbi re prdoret n mnyr ekskluzive pr figura hyjnore.

Charpentier int 2 28/04/10 14:49 Page14 Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, Gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

en ka pens ez-vous ? u nuk Q Pse shum

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

sest envol comme tout

pensez-vous ? u en ndonj Q A dalloni

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Zot, gnjeshtar apo i mendur

de bois cause de la nuit prcde

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

A sht ateizmi m i arsyeshm?

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

A sht shkenca n luft me fen?

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

A sht ateizmi m shkencor?

Edhe Sem Harrisi e pranon se origjina

e jets sht ende nj mister. 64

Zot, gnjeshtar apo i mendur

ADN-ja njerzore prmban shum m

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell

Zot, gnjeshtar apo i mendur

Xhosh MekDauell, Shon MekDauell