You are on page 1of 3

NEMN YAIA DNM Suyun buharlaarak gaz haline dnmesine nem ad verilir Atmosferdeki nemin kaynan okyanus, deniz,

akarsu ve gl yzeylerinin buharlamas ile bitki ve hayvanlarn terlemesi oluturur. Atmosfere karan nem younlap, tekrar sv ya da kat hale dnerek ya yeryzne iner Milyonlarca yldr sren suyun yer ile gk arasndaki bu dolamna gene su dolam veya su dngs denir.

Nemliliin etkileri: Canl hayatn devamn salar. Yan olumasn salar. Tarmsal faaliyetlerin srdrlmesini salar. Nem, scakl dengeleyici bir zellie sahiptir. Ar snma ve soumaya engel olur. NOT: Yl boyunca gne nlarn dik ve dike yakn alarla alan ekvator ve evresi dnyann en scak yeri olmas gerekirken, nem orann fazlal bu durumu engellemitir. Bu karn nem orann ok dk olduu dnenceler evresindeki tropikal ller dnyann en scak yerleridir. lkemizde Akdeniz ve gneydou Anadolu blgesi ayn enlemlerde olmasna ramen Akdeniz blgesinde kn scaklklarn ok dmemesi, yazn scaklklarn ar ykselmemesi denizellik (nemlilik)ten kaynaklanmaktadr. Oysa Gneydou Anadoluda kn scaklklar 0C altna der, yazn 45 Cnin stne kar. Nemliliin az olmasndan dolaydr. Atmosferde bulunan nem higrometre denilen aletle llr ve gr/m olarak ifade edilir. rnek soru: Kn, bulutsuz gnlerde havann ok souk (ayaz) olmasnn balca nedeni aadakilerden hangisidir? (1991 SS) A) Havadaki nem orannn dmesi B) Ima yoluyla yerden atmosfere verilen snn tutulamamas. C) Atmosfer basncnn dmesi D) Alalc hava hareketinin olmamas E) Gneten gelen enerjinin azalmas Atmosfer iindeki nem u terimlerle ifade edilir: Mutlak nem: 1m hava ierisinde bulunan nemin gram (gr/m) cinsinden deerine mutlak nem denir.

Mutlak nem miktar scaklkla doru orantldr. Hava scakl arttka havann tayabilecei nem miktar da artar. Tersi durumda ise azalr. Buna gre mutlak nem; - gndz fazla,gece az - yazn fazla, kn az - alak kesimlerde fazla, ykseklerde az, - ekvator evresinde fazla, kutup ve llerde az - ormanlk alanlarda fazla, bozkr alanlarnda azdr. Mutlak nem havann ya potansiyelini belirlediinden nemlidir. Not: llerde ortalama scakln fazla olmasna karlk mutlak nemin az olmas nedeni akarsu , deniz ve gl gibi buharlama kaynaklarnn buralarda yetersiz olmasdr. Kutuplarda ise su bulunduu halde bu suyu buharlatracak scakln yetersiz olmas yine buralarda mutlak nemin az olmasna neden olmutur. Maksimum Nem (Doyma miktar)

Bal nemin tespitinde aadaki forml kullanlr.

Bal nem, scaklkla ters orantldr. Scaklk azaldka havann nem tama kapasitesi yani maksimum nemi azalacandan baI nemi ykselir. Scaklk deerleri arttka maksimum nem artacandan bal nem der. Bal nem, l blgeleri ve kara ilerinde az iken ekvator, muson ve okyanusal iklim blgeleri gibi yal yerlerde fazladr. Bal nem mutlak nem ile doru orantldr. Mutlak nem arttka bal nemde artar, azaldka bal nem de azalr. Bal nem ile doyma miktar (maksimum nem) arasnda ters orant vardr. Maksimum nem arttka bal nem azalr. Bal nem maksimum nemin az olduu kara ileri ve l blgelerinde azdr. Buna karn mutlak nemin fazla olduu ekvatoral blgelerde ve deniz kylarnda fazladr. Hava mevcut nem miktar (mutlak nem) ile doyma miktar (maksimum nem) arasndaki farka nem a denir. Nem a ne kadar az ise bal nem o oranda fazla olur. Mutlak nem ile maksimum nem (doyma miktar) eit olduunda bal nem % 100 olur ve hava doyma noktasna erimi olur. Bu ayn zamanda younlama noktasdr. Ve hava ktlesinin bal nem oran % 100 olmayana kadar ya olumaz. rnek soru: 30C scaklkta 1m havann iindeki mutlak nem miktar 6 gramdr. Bu havann nem tama kapasitesi (maksimum nem) 30 gram olduuna gre, havann bal nemi ve nem a yzde katr?

Havann belli bir scaklkta tayabilecei en fazla nem miktardr. Scaklk arttka havann tayabilecei nem miktar artar
nk hava sndka geniler. Genileyen hava ise daha fazla nem tama kapasitesine sahiptir. Yani scaklk ile maksimum nem doru orantldr. Dnyada maksimum nemin en fazla olduu yerler, scaklk ortalamalarnn en yksek olduu tropikal llerdir. Bu yerlerde maksimum nemin fazla, mutlak nemin az olmas havann nem an artrr. Bu duruma bal olarak tropikal ller Dnyada ya ihtimali en az olan yerlerdir. Trkiyede yaz yalarnn durumu incelendiinde, ya ihtimali en az olan yeri, scaklk ortalamasnn ve maksimum nemin en yksek olduu Gneydou Anadolu Blgesidir. Trkiyenin ya ihtimali en fazla olan blgesi, mutlak nemin fazla ve maksimum nemin az olduu Karadeniz Blgesidir. Not: Nem a maksimum nem-Mutlak nem olarak bulunur ki; nem a fazla karsa hava ktlesinin ya brakma ihtimali dk, nem a az karsa ya olma ihtimali yksek olur. Bal (Nisbi, Oransal, ya ihtimali) Nem Belli bir scaklkta havada bulunan mevcut nemin, (mutlak nem) yine o scaklkta havann tayabilecei nem miktarna (maksimum nem) yzde (%) cinsinden orandr.

Aadaki benzetmeyi okuyarak bo braklan yerleri doldurunuz.


Snfta 15 sra var. Her sraya en fazla 2 kiinin oturacan dnrsek snfn maksimum renci kapasitesi 30 olur. Eer snfn maksimum renci kapasitesini arttrmak istersek snf geniletmemiz gerekir. En ok 30 kiilik kapasitesi olan snfta diyelim ki bugn 24 renci var, 0 halde snfn doluluk oran (24.100/30 = % 80dir. En fazla 30 kii alabilecek olan snfa 33 renci gelirse 3 renci ayakta kalr veya bunlarn dan kmas gerekir. Yani snfn doluluk oran= (33.100)/30% 100 geerdi.) Bu rnek olayda anlatlanlar nemle ilikilendirelim. Snfn en fazla 30 renci alabilmesi.. Snfn renci kapasitesini arttrmak iin geniletilmesi. Snfta bugn var olan 24 renci. Snfn % 80lik doluluk Oran. 30 kiilik snfa 33 rencinin gelmesi sonucu snfn doluluk orannn % 100n zerine kmas: Snftaki % 20!ik bo sra:.

Younlama eitleri Atmosferde bulunan nemin gaz halinden sv ya da kat hale gemesine younlama denir. Younlamalar; ykseklerde souma ile meydana gelen bulut, yamur, kar, dolu ve yeryznde souk zeminde meydana gelen i. sis, kr, kra diye iki grup altnda toplanr. Younlamalardan yamur ve i su taneleri eklinde, kar, dolu, kr ve kra buz kristalleri eklinde oluur. Bu farkllk, scaklklarn 0 Cnin stnde veya altnda olmas ile aklanr. Younlamann temel nedeni havann soumasdr. nk souyan havann tayabilecei nem miktar azalr. Hava tayabildii nemi tar, tayamad nemin fazlasn ise younlatrr Bir hava ktlesi; Souk bir hava ktlesi ile karlarsa, Souk bir blgeden geerse, Ykselmeye urarsa, scakl azalr ve havann nem tama kapasitesi azalacandan younlama meydana gelir. Yine ayn hava Ktlesi; Scak bir hava ktlesiyle karlarsa, Scak bir blgeden geerse, Alalmaya urarsa, scakl artar ve havann nem tama kapasitesi artacandan younlama sona erer. Balca younlama eitleri unlardr; a. Bulut Su buharnn ykselip soumasyla oluan, ok kk boyuttaki su zerrecikleri ya da buz kristalleri topluluudur. Gkyznn bulutlarla kapl olma oranna bulutluluk denir Meteoroloji istasyonlarnda gkyznn tam kapal olmas 10 olarak kabul edilir Nefometre ad verilen bir aletle llr. Buna gre; bulutluluk oran 0 - 2 aras ak gn bulutluluk oran 2 - 8 aras bulutlu gn, bulutluluk oran 8 - 10 aras; kapal gn olarak nitelendirilir. Bulutlar yerden yksekliklerine gre 3 gruba ayrlrlar. Alak Bulutlar (Strats) Yerden itibaren 3000 metre ykseklikte oluan ve gkyzn koyu renkli bir tabaka eklinde kaplayan bulutlardr. Genellikle yalara yol aarlar. Orta Ykseklikteki Bulutlar (Kmls) Yerden 30006000 metre ykseltileri arasnda bulunan ki]meler biiminde aitlar dz, stleri yuvarlak bulutlardr. Kmls bulutlar, ok hzl dikey hava hareketleri ile oluur. Ksa sreli saanak yalara neden olurlar. Genellikle alt ksmlar dz ve siyah olur. Alt ksmlarnn dz olmasnn nedeni younlamann ayn seviyeden balamasdr. Siyah olmasnn nedeni ise iri su

taneciklerinden olumasdr. Yksek Bulutlar (Sirrs) 6000 metrenin stndeki ykseltilerde yer alan, genellikle ya oluturmayan, ty ya da ince iplik biimindeki bulutlardr. Bunlar, bir siklonun yaklatnn ve havann bozacann habercisidirler. Sis, ise yeryzne ok yakn olumu ya da yeryzne km bulutlardr. Scak ve nemli bir havann daha souk bir yerle temas sonucu sis oluur. Scak ve souk hava ktlelerinin karlamas da sislere yol aar. Balca sis oluum ekilleri unlardr:
a. Rzgar, lk denizlerden souk karaya eserse karada sis oluur. b. Rzgar, scak denizlerden souk denizlere eserse souk sular zerinde sis oluur. c. Rzgar, scak karalardan souk denizlere eserse deniz zerinde sis oluur. d. Serin denizler zerinde alalan hava ktleleri sis oluumuna neden olur.

K mevsiminde Sibirya Termik yksek basnc etkili olmaktadr. Trkiye farkl hava ktlelerinin karlama sahasnda yer almaktadr. Bu bakmdan avantajl bir konumda olduu sylenebilir. Farkl hava ktlelerinin karlamas Trkiyenin orta kuakta yer almasyla ilgilidir. zellikle karasal souk hava ktleleri ile denizel scak hava ktlelerinin karlamas, gney blgelerin bol ya almasn Salar. Kimi zamanlarda kuzeyden gelen souk ktlelerin gneye doru alann fazla geniletmesi ise lkemizde ar souklarn yaamasna neden olur. Farkl zellikteki hava ktlelerini birbirinden ayran snra ise cephe denir. Cephelerde eitli atmosfer olaylar meydana gelir. Cephe boyunca karlaan iki hava ktlesinden, scak olan souk olann zerinde ykselir. Ykselme soumaya, bulutlarn olumasna, sislere ve yalara neden olur. Oluumuna Gre Ya Tipleri Havadaki su buharnn younlaarak sv ya da kat halde yeryzne dmesine ya denir. Yalar plviyometre ad verilen bir aletle llr. Yan l birimi m ye den kg veya mmdir. Ya oluumunun temel koulu soumadr. Hava ktleleri eitli ekillerde ykselerek sour ve bnyesinde bulundurduu nemi ya olarak brakr. Yalar oluumlarna gre grupta toplanr. 1.Yama (orografik) yalar: Bir yama boyunca ykselen nemli hava ktlesinin souyarak youmas sonucu oluan yalardr. Yama yalar ounlukla dan st ksmna kar, alt ksmna yamur hlinde der. Yaz musonlar bu tr ya brakr. lkemizde Akdeniz ve Karadeniz kylarndaki dalarn denize bakan yamalarnda da bu tr yalar oluur 2. Ykselim (konveksiyon) yalar: Alttan snan nemli hava ktlesinin dikey ynde hzla ykselmesi sonucu souyup youmasyla oluur. Ekvatoral blgelerde oluan yalar ounlukla bu ekildedir. lkemizde bu tr yalar i Anadoluda ilkbahar sonlarnda ve yaz balarnda gerekleir. Bu yalara blgede krk ikindi yalar ad da verilir. Dou Anadolu blgesinde yaz yalar olarak grlrler. 3. Cephe Yalar (Frontal Yalar): Scak ve souk hava ktlelerinin karlama alanlarnda meydana gelen yalardr. Dnya'da en ok, Orta kuakta ve 60 enlemleri civarnda grlr. Trkiye'de, zellikle k mevsiminde grlen yalarn ou cephesel kkenlidir. K mevsiminde, kutuplardan kaynaklanan souk hava ile Ekvatoral blgeden kaynaklanan scak hava ktleleri Akdeniz zerinde karlarlar. Bylece Akdeniz tali cephesi meydana gelir. Cephe boyunca da yalar grlr. Anadolu

YAI ETLER Atmosferdeki su buharnn younlaarak sv yada kat halde yeryzne dmesine ya denir. Balca ya eitleri unlardr; 1. iy: Havadaki su buharnn souk zeminler zerinde, su tanecikleri eklinde younlamasyla oluur. zellikle ilkbahar ve sonbahar aylarnda grlr. 2. Kra: Havadaki su buharnn souk cisimler zerinde, 0Cden dk scaklklarda kristaller eklinde younlamasyla oluur. Sonbahar aylarnda ya da k balarnda grlr. 3. Kr: Havadaki su buharnn ok soumu aa dallar, tel, saak, vb. cisimler zerinde younlaarak buz tabakas haline gelmesidir. Kradan ayrlan yn, kristallerin st ste ylarak buz tabakalar haline gelmesidir. 4. Yamur: Bulutu oluturan su taneciklerinin bymesiyle oluan su damlalardr. Younlamann devam etmesi ile arl artan su damlalar ya halinde yere der. 5. Kar: Su buharnn, ykseklerde 0C altnda yava yava younlamasyla oluan buz kristalleri yere der. Bu tr yalara kar denir. 6. Dolu: Hava scaklnn birden bire ve byk lde azalmas sonucu yamur damlalar donarak buz paracklar halinde yere der. Bu yalara dolu denir HAVA KTLELER VE CEPHELER Atmosferde ayn scaklk ve nem zelliklerini tayan geni hava paralarna hava ktlesi ad verilmektedir. Hava ktleleri olutuklar ve getikleri yerin zelliklerini tarlar ve bu zelliklerine gre isimlendirilirler. Ancak ksaltmalarnda ayn kelimelerin ngilizce harfleri kullanlr.
-Ekvator Tropikal (T) -Kutuplar Kutbi (kutupsal) (P) -Deniz kkenli Denizel (m) -Ktasal (kara)kkenli Karasal (c)

rnein Trkiye k mevsiminde kutbi karasal hava ktlelerinin etkisindedir.

zerinde de, Sibirya yksek basnc ile zlanda alak basnc ve Asor yksek basncna bal cephe yalar grlr.

You might also like