vng quc c

tp ch Bt Hi

02

lophocvuive.com

vng quc c

Lan truyn tinh hoaVit

Bt Hi
Trng nhm bin tp Bt Hi Mc ng bientap@lophocvuive.com

Tp ch

Chn bnh yn
C mi dp ngh l, Tt ti li nghe ng nghip r tai nhau Thi Lan nh, i xem cha Vng v nhng n ci, Campuchia i, n ci bn mt Bayon hp dn lm, n cng ngon tuyt,... Ti c hi v sao khng i min Ty vi nhng im vn ho tng ng th mun vn l do c em ra : x b, bt nho lm, chng c g xem, vn vn v vn vn. Khi nghe nh vy th ti ch ci v thi khng tranh lun na. Ni lm g khi tm tr bn khp cht, ch c nhng iu nc ngoi mi l hay, l p. Ti yu v m min Ty, nhng cha bao gi dm ngh v vit v min t v ngi y, tr i bt k nh v rt r, bi ti bit ti s khng bao gi c th nm bt c cho tht ng ci hi th nng m c mt khng hai, khng bao gi ni c cho thu v t ai, sng nc v con ngi y, t hnh dng, tm tnh, suy ngh, tnh cch ... cho n ngn ng giu c n k l ca h. V min Ty c v qu rng ln, nn s hng ti ci ch c th l Sc Trng. n vi Sc Trng l n vi v p ca thin nhin cn hoang s vi nhp sng chm ri v yn bnh. Nt p dung d phc hu ca c gi min Ty. Cc c sn m thc tuyt diu vng sng nc. Nhng ngi cha c v nt p vn ha tinh t ca t phng Nam. Nhng vng t thu s khai v tn ngi c cng vi Nc. Bc chn trn ln bin. Hnh trnh m ci t phng Nam. Sng trng lng lng xui v bin lc bnh minh hng sng, chn bnh yn y ri, cn chi phi tm kim ni xa? Lu Thanh Nguyn

Ph nhm bin tp Lu Thanh Nguyn Bin tp ni dung Tun ng, Thanh Nguyn, Khc Huy, Qunh Nga Trnh by Phan Khc Huy Ph trch k thut chung Nguyn Minh V kythuat@lophocvuive.com Ph trch bn c Minh Qun bandoc@lophocvuive.com Th t gp xin gi v: bandoc@lophocvuive.com Bn mun tham gia thc hin tp ch? Hy lin lc vi chng ti qua Email: lophocvuive09@gmail.com hoc pkhyds2005@yahoo.com.vn nh ba Khc Huy

Bn quyn 2011 - lophocvuive.com

02

lophocvuive.com

Ni v a danh Sc Trng kh khng ai bit r ci tn ny ra i khi no, nhng da theo nhng b lch s Vit Nam nh Khm nh i Nam Hi in S L, a B Nam K Lc Tnh hay nhng quyn sch kho cu ca Vng Hng Sn, Sn Nam, L Hng, Ha Honh....trc khi c tn Sc Trng th x Sc Trng ngy xa c tn l x Ba Thc tc l ng Bassac (tn mt v thn ngi Khmer). Ngi ta cng dng tn ny ni v nhiu a danh, th sn khc ca ng Bng Sng Cu Long nh ca Ba Thc, go Ba Thc... Sau Sc Trng cn c tn l Ba Xuyn do vua Minh Mng t nhng lc ci tn Sc Trng m theo truyn thuyt vn ngi Khmer s dng. V a danh Sc Trng th c vi truyn thuyt ch khng phi c mt. Sau y l cc truyn thuyt v ngun gc ca a danh ny. Sc Trng l do ting khmer c tri ra t ch Srok Trang c ngha l Bi Sy v ngy xa t Sc Trng c nhiu lau sy hoang vu. (L Hng). Sc Trng l do ting Khmer l Srok Khleang m ra. Srok tc l x, l ci, Khleang l kho, va, ch cha bc. Srok Khleang l x c kho cha bc ca nh vua. Ting Vit m ra l Sc-Kha-Lang ri sau thnh Sc Trng. Di triu Minh Mng Sc Trng b i l Nguyt Giang tnh (ch Sc bin thnh ch Sng, Trng thnh Nguyt nn Sc Trng bin thnh Sng Trng ri b i thnh Nguyt Giang. (L Hng).

V tn gi Sc

Trng

Mc lc

Theo quyn Petit Cours de Gographie de la Basse Cochinchine par Trng Vnh K th Sc Trng ( Sc Trng) l tn dn gian ca mt tnh ht Nam Vit gi l Nguyt Giang tnh (tnh Sng Trng). Tn ny c ngun gc C Me (Khmer) l Pam prk srk khln (di co Trng Trang 03 Vnh K trong le Cisbassac). Pam l vm, prk l sng, srk l sc, V tn gi Sc Trng Bin nin s a gii Sc Trng Trang 04 khln (khleang) l kho bc. Nguyn i vua C Me c t mt kho cha bc ni y. n i vua Minh Mng, i tn ch ra Nguyt Giang i nt v ngi Hoa tnh v triu nh p ch sc bin ra ch sng, ch khleang ra Sc Trng Trang 06 trng v i thnh nguyt. (Vng Hng Sn) Bi Xu - thng cng quc t u tin Trang 08 Nhn ng Trng Vnh K c ni ch Pam trong ting Khmer c ngha l vm th theo ng Vng Hng Sn, trong sch ca ng Baurac (La Nhng iu k l Cochichine et ses habitants) trang 362 thut li rng tro ng cu, cho cha t St Trang 09 n li 1858, vm i Ngi cn c gi l Vm Tn, l mt bn nc Trang 11 quan trng tip cc thuyn i bin hng t trung Quc, Tn Gia Ngi Khmer Nam B Trang 12 Ba, Xim La, Cam Bt.... t tp rt no nhit trao i, mua chc la Chol Chnam Thmay go, t la, hng vi, c mm, mm mui, gm, chn bt, sng tru, - Tt ca ngi Khmer Rn rng l hi Ooc Om Boc Trang 15 ng voi, lng chim, sp, mt ong.... M ch Vm i Ngi cng c ngun gc t ch Pam Mosnn m ra. Nh ni trn, Pam l - ua ghe Ngo vm cn Mosnn l mun ng tc l vm i Ngi ngy nay. Trang 19 V iu Khmer i nt Kin trc cha Khmer Tr li chuyn Sc Trng, cng theo ng L Hng th a danh Sc Trang 21 Trng cng c mt truyn thuyt khc, cng ni v kho bc nhng khng Nhng ngi cha Khmer phi l kho bc ca vua m l kho bc, kho cha v kh, kho cha lng ni ting Trang 22 thc ca gic X Na Ta v X Na Tua ng qun Sc Trng di Vng quanh Sc Trng triu Nguyn, ti p Sc V ngy nay. Do Sc Trng l do ch Srok Trang 23 Khleang c tri m ra. Bnh Pa Trang 24 Bn nc lo Trang 25 Trn y l mt vi truyn thuyt v a danh Sc Trng m cc v tin Bn gi d Trang 26 nhn ghi li. Trong thuyt Sc Trng l kho bc c chp nhn V l Sc Trng Trang 27 nhiu hn c cho d kho bc ca vua thi xa hay l kho bc ca gic Cm nang cho bn th x Sc Trng cng l X Kho Bc. Trang 28 Phng vn Ths Ha Sa Ni Trang 31 Th i - Tin li Khoa Nam (tng hp)
02

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

Bin nin s

lch s hnh thnh

a gii Sc Trng
Snet Phubal. ChauVai Srok c danh xng l Lm, tc gi l Lim, cai tr vng Sc Trng v cho o nhiu kinh nh rch Beng Kok ( rch Bng Cc) lng Ph M v kinh T Lim. Nm 1827 Chauvai Lim lm lon, khuy ri vng Bng Trp ( gn Ng Ba An Trch, i t hng Sc trng ln Cn Th n Ng Ba An Trch r tri th vo Bng Trp cn r phi th i K Sch). Thng 4 nm 1840, c s xung t gia ngi Min v ngi Vit. Ngi Vit xy n Bo Bi Xu (Srok bai chau) v nh vi binh Min Mahatup (sau gi l M Tc), thuc ging Ha c, bn Min thua to.

Khng nh Sc Trng nm 1972. Ngun: Panoramio.

trc nm Mu Tut - 1658 n nm vng Vnh Chu, Tr Cun v Bc Liu. 1836) b. Vin th hai l Oknha Thuk Sang Nm Mu Tut 1658: Kam cai tr x Prek Koi ( rch Gi) v Bi Xu, nay thuc v Long Ph v M - Vic ban giao gia Vit Nam v Chn Xuyn. Lp bt u t nm 1658, di thi cha Nguyn Hin Vng. Ngi Vit c. Vin th ba l Oknha Montrey t min Trung vo Nam khai khn t ucht cai tr min Sriume hay l Swahoang M Xoi ( B Ra) v ng ichrume (Xoi C N) v Beng Kok, Nai ( Bin Ha). Lc ny vua Chn Lp by gi l i Tm v Bng Cc. l Nc ng Chn ( Ramma Thuppdey Chan) nhn l triu cng cha Nguyn d. Vin th t l Oknha Montrey Sncha, v bn vc ngi Vit trong lnh th cai qun vng Srok Khleang, Ksach v ca mnh. ( Nc ng Chn l chu Pam Mosnn nay l Sc Trng, K ngoi ca Cha Nguyn, con ca Cng Sch v i Ngi. Nng Ngc Vn v Vua Prea Chey Chetta II). Trong giai on ny x Sc e. Vin th nm l Oknha Vo Gsa SaTrng ngy nay lc c gi lBa troy, trn ti vm Ci Giy v sng C Thc. Mau. Trn vng ny by gi l my lng Chu Hng, Chu Thi ( Thnh Tr, - Ni v Ba Thc *, y l mt trong bn Sc Trng) v cc vng k cn thuc tnh ca Chn Lp thi by gi gm c Bc Liu. 2 tnh Sc Trng v Bc Liu ngy nay. Ba Thc lc t di quyn cai tr Vin i din l Snet Phubal kim sot ca mt ch tnh gi lSnet Phubal. V c 5 qun. V sau, Quc Vng Cao quan ny trc thuc Binh B Thng Min phi mt mt vin lnh binh gi Th Chn Lp thi . Vng Ba Thc l Chauvai Srok, ph t cho v i din lc y c chia ra lm 5 qun, mi l Snet Phubal v coi v binh b. Chauqun do mt qun trng cai tr gi l vai Srok c nhim v nh ui bn Krapa v c phn b nh sau: cp M Lai, n thng n quy nhiu duyn hi Rch Gi, Tr Nho v a. Vin th nht l Oknha Thuk Sna, Bc Liu. Chng thng bt dn chi cai tr vng Tr Nho ( ting Khmer gi li em v x. l Chi Nhua), Bc Liu ( po Lo), Tr Cun ( Prek Tra Cuon) nay thuc v Lu ngy vin Chauvai Srok ln quyn
04 02

Thng 9 nm 1840, binh ta thng Tr Vinh, tha th nh Chauvai Lim Sc Trng chy v Chn Lp. Nhng nm sau, nm 1841, dch hch ni ln lm hao dn nhiu. Lc mt a con nt ch i c mt gi la ( theo Vng Hng Sn v Vn Ha Nguyt San s 13 thng 7 nm 1956, bi ca o Vn Hi). - Nm 1674, Nc ng Nn ( Ang Non) ni ngi Nc ng Chn nhng b mt Hong thn l Nc ng i nh nc Xim sang nh, Nc ng Nn b kinh chy sang cu cu dinhThi Khanh ( Khnh Ha). Cha Nguyn Hin sai C o Nha Trang l Nguyn Dng Lm cng vi Nguyn nh Pht lm tham mu em binh chia ra lm 2 o nh Nc ng i v ph c n Si Gn ri tin ln thnh Nam Vang. Nc ng i b thnh chy vo cht trong rng. Nc ng Thu ra hng. V Nc ng Thu l dng con trng nn dc lp lm Chnh Quc Vng ng Long Uc ( Long Vek), Nc ng Nn lm Nh Quc Vng ng Si Gn, hng nm phi triu cng.T , c vi nm li c chuyn cp ngi tranh ginh thin h trong hong tc Chn Lp. Qun nh Nguyn phi sang cu vin v thit lp trt t. C mi ln nh th th vua Chn Lp phi ct t t n. - Nm 1698: Theo Ph Bin Tp Lc, trang 439 - 440 th nm 1698 cha Nguyn mi bt u cho quan i kinh l v bt u lp Ph, Huyn.

lophocvuive.com

lc s hnh thnh

Bin nin s

tp ch Bt Hi

a gii Sc Trng
t ti Sc Trng. + Dn s: 135.328 ngi Vit, 67 ngi u ( k c tri lnh). + Gm 10 tng, 92 x, c 32.245 dn tch. + Trm hnh chnh: Ph Lc, Bang Long, i Ngi, B Tho, Nhu Gia, Bi Xu. - Nm 1930, Sc Trng chia lm 3 qun:

Gia nh lc c t ai trn th lc ny ph Ba Xuyn tc gi l Sc ngn dm, dn d t vn h. X Nam Trng c hnh thnh gm 3 huyn K lc hu nh hoang vu. Phong Nhiu (Bi Xu), Phong Thnh (Nhu Gia) v Vnh nh ( Ba Xuyn). - Nm Qu Du (1753), Vua Chn Nh vy, da theo ti liu ca ng Lp l Nc Nguyn thng s vi Cha Trng Vnh K th n nm 1840 a Trnh ngoi Bc lp mu nh cha danh Ba Xuyn (Sc Trng) mi xut Nguyn. V Vng hay c, bn sai hin. Trc nm ny cha thy ti liu m Am Nguyn C Trinh ct binh no ca Triu Nguyn nhc n t Ba nh trc. Nc Nguyn thua chy, sang Xuyn hoc gi l cc Chu Bn a B cu cu vi Mc Thin T H Tin v triu Nguyn b tht lc nn khng thy dng 2 ph Tm Bn ( vng Chu c ng Nguyn nh u nhc ti mnh ) v Li Lp ( vng Xoi Rp n ng t ny trong quyn Tng Kt Nghin Thp Mi) chuc ti vo nm 1756. Cu a B Nam K Lc Tnh. - Nm 1757, Nc Nguyn t trn, Nc Nhun nm quyn nhip chnh v xin ct t dng Cha Nguyn t Tr Vang ( Tr Vinh) v Ba Thc ( Sc Trng & Bc Liu) cu Cha Nguyn ban cho tc Vng. Vi s kin ct t Tr Vinh - Ba Thc v vng Tm Phong Long t n cha Nguyn, trong vng hn na th k ( 1697 - 1757) Cha Nguyn t xong b my hnh chnh trn x Nam K v cng th nc Vit Nam thi c hnh dng gn ging vi cng th ngy nay.

+ Qun Sc Trng coi cc tng: Nhiu Ha, Nhiu Khnh, Nhiu M, Nhiu Ph, Thnh An v Thnh Li. - n 1855, khng bit v l do g m + Qun Qun K Sch coi cc tng: ph Ba Xuyn ch cn li c 2 huyn nh Ha, nh Khnh, nh Tng. (15 nm trc l 3 huyn) vi vi 10 + Qun Long Ph coi cc tng nh Ch, nh M, nh Phc. tng v 83 x thn gm: + Huyn Phong Nhiu: 3 tng, 17 x - Nm 1953, tnh Sc Trng gm 5 qun Sc Trng, K Sch, Long ph, thn. + Huyn Vnh nh: 4 tng, 19 x thn. Lch Hi Thng v Thnh Tr. - Nm 1859, qun Php chim thnh Gia nh (cng gi l thnh Si Gn). Triu nh Hu phi k nhng cho Php 3 tnh min ng l Bin Ha, Gia nh v nh Tng. + Dn S: 118.717 ngi, c 43.674 ngi Vit, 65.565 ngi Min, 9.425 ngi Hoa, 49 ngi u, 5 ngi n. + Sn xut: xay la. + Din tch trng la: 121.950 ha. n y tm kt thc phn nghin cu v Lch S Hnh Thnh a Gii Sc Trng T Nm 1953 V Trc. Tng rng a bn Lc Tnh t nm 1836 n nay c phn thit thay i c a phn ln a danh - v mt hnh chnh nhiu ln phc tp, khi dn nhp, lc chia ct. Phi c mt cng trnh nghin cu a l lch s nghim tc mi nm vng c qu trnh phn thit din cch (Nguyn nh u). o , vi mt s nghin cu cn hn ch nhiu v ngun t liu, bi nghin cu ca ti chc chn s c nhiu sai st. y ch l mt n lc c nhn ti nhm tm hiu v lch s mnh t qu hng Sc Trng ca ti v em ra chia s vi qu v. Nu bi vit ca ti c im no sai, im no cha xc thc th cng knh mong qu v no nhn ra ch sai st y ch im cho ti c dp hc hi thm.
Khoa Nam tng hp. (Theo Soctrang-online.net)

Sc Trng Giai on Cha Nguyn Thit Lp H Thng Chnh Quyn n Nm 1953. - Nm 1867, Php vi phm ha c v chim nt 3 tnh min ty l Vnh - Thng 10 ma ng nm K Hi Long, An Giang v H Tin. Sau (1779) , Nguyn nh cho ha a Php xa b l li cai tr v phn ranh ct a gii 3 dinh Trn Bin ( Bin huyn c. Ha), Phin Trn (Gia nh) v Long H (Vnh Long v An Giang) cho lin - Theo ngh nh ngy 05-01-1876, lc vi nhau, lc ny Sc Trng chnh Php bi b Lc Tnh, chia Nam K ra l Ba Thc v trc thuc dinh Long H. lm 4 khu vc vi 19 ht (arrondissement) ( Sc Trng l ht th 19) v 2 - n nm 1820, t Ba Thc thuc v thnh ph ln l Si Gn v Ch Ln. huyn Vnh nh, ph nh Vin, trn Vnh Thanh (bao gm c t Cn Th - n nm 1878, ht Sc Trng (huyn v Sc Trng ngy nay). Lc ny ph Ba Xuyn) vi dn s l 56.877 ngi, nh Vin c 37 thn im nhng t chia ra lm 11 tng, 135 lng, 5 nh ai rng, dn tha nn cha chia tng. trm, 1 trng hc, 3 ch. - Nm 1832, Vua Minh Mng ra ch d lp ra Ph Ba Xuyn gm c my khu hin thi l Long Xuyn, Cn Th, Sc Trng, H Tin, Rch Gi, Bc Liu, Tr Vinh v Chu c. Nh vy t Ba Thc c tn l Ba Xuyn k t nm 1832. - Hi 1915, Php chia Nam K ra thnh 20 tnh, 2 thnh ph, 1 c khu Cn o, 40 qun hnh chnh, 227 tng, 2.000 lng x. K t nm ny cho n nm 1959, qun Vnh Chu thuc v Bc Liu.

- Nm 1840, theo ng Trng Vnh K - Nm 1915, tnh Sc Trng, c tnh l

05 02

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

khng u, tht N m 1695, ti nh chu coMc Cu bm lm Thanh,

dn gia quyn v tu tng vo khai khn t H Tin (Pexun). Triu nh ta phong cho Mc Cu l tng binh i c v to iu kin pht trin kinh t, vn ha ca mt vng t mi thuc ch quyn Vit Nam. T , H Tin pht trin thnh mt thng cng quc t sm ut, mt khu thng mi tm c nh trung tm ca a bn BSCL ngy nay. V vn ha th pht trin rc r, ngy nay chng ta cn nghe ni n Chiu anh cc, H Tin thp vnh Thi im trn H Tin ra i, Sc Trng thuc trn H Tin vi tn gi l huyn Trn Di. Nhng nhm ngi Hoa di c

i nt v ngi Hoa Sc Trng

ngi Hoa Sc Trng

Hai c gi cha ng Bn - nh: Khoa Nam.

Nhm th nht, ngi Hoa sau khi cng vi ngi Vit hon thnh s mnh t nhng vin gch u tin xy dng c lao Ph, thnh Gia nh ri khu thng mi Si Gn Gia nh vt sng Tin, sng Hu tin vo Sc Trng. Nhm th hai theo ng bin t H Tin vng xung mi C Mau, ct nh tr ng ri thnh lp lng, p ri tin dn ln Sc Trng. y l lp lu dn Hoa kiu u tin n khn hoang t Sc Trng hoang a. K tip con chu h t bn Tu sang Sc Trng bng ng bin. Trc thp nin 30 ca th k ny, tu Hi Nam chy bum, mt en, mi t o Hi Nam ch lao ng Phc Kin, Qung ng v ng nht l ngi Triu Chu sang Vit Nam v Sc Trng, khi v th ch bong bng c, ng, sp ong, tm, c kh Mi chuyn i ca thng thuyn Hi Nam i khi phi mt su thng mt chuyn, bi cn ph thuc ma gi. Sau thp nin 30 th tu Hi Nam c i bng st v chy bng my hi nc. n nm 1882, khi ngi Php thnh lp tnh Sc Trng h tin hnh iu tra dn s v ghi rng c 4.900 ngi Hoa kiu, cha k s ngi Hoa l bn cho ghe (cho ghe mn) v s n nu rung mui. Sau 117 nm (n nm 1999), ngi Hoa Sc Trng ln n 68.904 ngi.

Ngi xa k rng: ngn ng ch yu ca ch Sc Trng trong th k XIX l ting Triu Chu. Ai khng bit ting Triu Chu th kh lng bun bn, c b my hng chc lng cng dng ting Triu Chu. Lp ngi Hoa trong thi k u v chnh tr m tr thnh lu dn phiu bt ni x ngi hu ht l trng inh. H ly ph n ngi Vit, ngi Khmer lm v v do xut hin lp ngi Minh Hng, tc l con chu h sau ny. Trong cng ng ca ngi t Sc Trng c mt s giao thoa rt su sc trong huyt thng ln trong vn ha. Trong vn ha chng ta thy r nht l cc cha miu, cha .Minh thnh ph Sc Trng, huyn Vnh Chu, M Xuyn tnh Sc Trng l mt th d. Kin trc th c st Trung Hoa nhng tn ngng li theo cch ca ngi Vit. Nhng ngi Hoa v phn khng Thanh triu m lu x th va lm n va nhen nhm hi kn (Thin a hi - t chc bi Thanh phc Minh), ch yu l hai hi ko xanh v ko vng. T chc ny sau bin tng thnh hi anh ch, m chm nhau ginh nh hng lm n. Ngi Php lc by gi rt lo ngi, Gim c ni v bo co trc hi ng qun ht: Nu ci u ca Thin a Hi Ch Ln th ci ui ca ca n ti Sc Trng. V l do chnh ngi Php thnh lp tnh Sc Trng l l do an ninh, cn phi tng cng b my cai tr.
06 02

Vai tr ca ngi Hoa trong lnh vc kinh t Ngi v kinh t m tha phng th rt ch th lm n. Ngi Hoa Sc Trng thng trng ry, bun bn v khai thc t ven bin. Nhng hnh nh cm ng cn ng li trong lng ngi Sc Trng nh mt hoi nim v nhng ch Cht ch th lm n: l mt trng inh n rt t m sc vc gp i ngi khc, gnh mt ln bn thng nc ti ry, m li ti vo gia tra nng, tri vi k thut lm ry ca ngi Vit, ngi Khmer. Vy m my tay cc ch y to ra nhng a danh nh Ry Cht, Tr Ban. Ri nhng ry khm Chc Bng, Ngi Hoa cn ng vai tr khai sinh ra vn nhn, ti, hnh , x bu Vnh Chu, rung mui Vnh Thun ni ting khp Nam k lc tnh S trng mnh nht ca ngi Hoa l bun bn. Ti Sc Trng c kh nhiu ch Cht t thi trai tr cho n tui trung nin ch lm ngh duy nht l gnh ve chai lng vt hoc thuc nhum qun o. Mt ngy, h bn t sng n ti ch n 3 g mn cho long v mt khc ci x bu. Vy m, khi thi c n, h b ra hng trm cy vng lm cho lng ging phi git mnh. Thi c ca ngi Hoa ti Sc Trng l khi Php m thng cng Si Gn xut khu go, h nng ng

lophocvuive.com

ngi Hoa Sc Trng

lp chnh la, mua ghe chi lm n theo cch cung cp hng ha, nng c cho ngi Vit, ngi Khmer ri thu mua li la go vn chuyn i Si Gn. Ngi Hoa nng ng a cng ngh mi, thit lp nhng nh my xay xt phc v cho vic lm n ca mnh. Chnh lc ngi Hoa nhen nhm nn cng nghip ch bin u tin cho Sc Trng.

kiu m vo t Sc Trng. l sc thi vn ha chu nh hng su sc bi Pht gio (phi Bc Tng) v Nho gio (Khng Mnh). Ti Sc Trng, vn ha y c ph by qua cc cha miu vi li kin trc v tn ngng theo truyn thng Trung Hoa, nh th: Thin Hu thnh mu, Quan thnh qun ng thi, li sng Hoa kiu cng mang tnh cht bo tn vn ha h qua cc t chc bang, hi, h v Cn c vo vai tr thng mi gia qua cc th tc xy ct, quan hn 3 dn tc ngi Sc Trng th tang t rt nng v thut phong ngi Hoa bao gi cng chim u thy th. C tng lc h nm vai tr ch o ch Sc Trng. V sao ngi Nhng nm gn y cng vi s tr Hoa bun bn gii? Chnh Nho v ngun ca vn ha ngi Vit, gio gip cho ngi Hoa mt ngi Khmer th vn ha ngi yu t cn bn l ch Tn. iu Hoa cng c bo tn v pht ny, khi nh gi v s pht trin trin thng qua cc l hi truyn ca Chu m c th l Nht, cc thng v pht trin cc loi hnh chuyn gia kinh t ca th gii ngh thut. tha nhn. Ngoi v tr kinh t, vn ha Trung C th ni rng, thi im no Hoa c bit l cc loi hnh vn hnh nh v vai tr, v tr kinh t hc ngh thut c nh hng v ca ngi Hoa Sc Trng cng kh chim mt v tr quan trng trong ni bt. T vai tr mi gii, trung cng ng ngi t Sc Trng. gian trong giao dch hng ho, n lm ch cc hng bun, Chnh, Nh vy, bt u t cui th k XVII ngi Hoa Sc Trng th hin cho n nhng giai on v sau, s kh thnh cng nhng c tnh lng ngi Hoa n vng Nam B kinh doanh ca mnh. l cch ngy cng tng qua nhiu t di dn thc vn dng cc mi quan h mi khi Trung Quc hay cc vng h hng, s tng ng v vn ngi Hoa sinh sng bin ng v ha, ngn ng thit lp mt h x hi. Bao th h ngi Hoa t thng knh doanh khp kn. H on di dn u tin n nhng t c bit tn trng v tn dng ch di c do v sau ln hi gp phn tn gii quyt cc hp ng xy dng vng t Nam B vn l nng khi thi c n. Kh nng t ni t nn tr thnh qu hng huy ng ngun vn c hiu qu bao dung i vi h. Tri qua bao qua cc hnh thc tn dng gia bin c lch s, lc thng, lc trm nh,.l nhng yu t dn n trong sut qu trnh di c, nh c, thnh cng ca h qua cc thi k cng ng ngi Hoa c nhiu lch s. Nhng yu t ny s c ng gp quan trng trong cng pht huy nh th no trong qu cuc khai khn; c bit l vic xy trnh tip tc khng nh vai tr v dng nhng trung tm thng mi v tr ca h trong nn kinh t i ni ting vo nhng thi k khai mi ca Vit Nam cng nh trong khn, gp phn cho s pht trin xu th hi nhp khu vc v quc t kinh t - x hi vng t Nam B, t c s cho kinh t hng ha pht hin nay. trin v sau. Vn ha ngi Hoa Trch T Cng Bin Quc t u Vn ha ca ngi Trung Hoa cng tin nhn n Tng lai Pht trin V Thnh Hng theo hnh trang ca lu dn Hoa
07 02

i nt v ngi Hoa Sc Trng

tp ch Bt Hi

Tt Thanh Minh ca ngi Hoa

Ngha a Triu Chu Sc Trng

Vo nhng ngy ny, Sc Trng ni ring, nhiu a phng khc ni chung, khng kh tt Thanh Minh m nng, lan ta. Tt Thanh Minh l phong tc tp qun lu i, c duy tr nh mt nt p vn ha. V i vi cng ng ngi Hoa Sc Trng, Tt Thanh Minh mang mt ngha quan trng vi nhng nghi thc ring. Trc , cc gia nh t chc to m ngi thn tht sch s. Sau s mang l cng ra ngoi m t chc cng ving. L cng thng l heo (ln) quay, g quay, vt quay, bnh b, bnh hi Cc gia nh mang l cng ra ngha a, t l cng ra trn mt manh chiu (hay giy bo, nilon) cng, sau dng giy nhiu mu c ct thnh tng di di khong 20cm em dn (hay t) ln trn m ngi thn. Nhng ming giy nhiu mu ny to cho c ngha a tr thnh mt khu vc lng ly sc mu trng tht m cng. Sau khi cng xong, ngi ta by cng ra trn nn t v t chc n ung ngay ti ngha a by t tnh cm knh yu vi nhng ngi khut. Tt Thanh Minh Sc Trng tr thnh mt nt vn ha trong phong tc tp qun ca ngi dn. c bit, ngi Sc Trng d ang sinh sng u, dp Thanh Minh cng thu xp v qu nh cng Thanh Minh nn cc ngha a vo nhng ngy Thanh Minh ngi rt ng, thm ch nhiu lc b kt xe, ktngi na.
Cao Xun Lng

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

ngi Hoa Sc Trng

Bi Xu

thng cng quc t u tin

Cng Bi Xu thi Php thuc - Ngun: Soctrang-online.net

V tn gi Bi Xu Bi Xu tn phin m t ting Khmer l srok By Chau, c ngha l sc cm sng. y l mt thng cng ln hi u th k XX. Thng cng Bi Xu c hnh thnh t sng Ba Xuyn n thng ra sng Hu, thun tin cho ghe xung, tu ln hot ng lin tc sut ngy m, l tuyn ng chnh n thng vi cc x huyn nh, cc huyn ln cn v lin tnh. Ngoi go, ni y cn bun bn nhiu loi tri cy, rau, g, vt, heo... Di tch Bi Xu nay thuc th trn M Xuyn, huyn M Xuyn tnh Sc Trng. Thng cng Bi Xu Trong bui u khai khn Nam B, ngi Hoa c nhng ng gp cng vi nhng cng ng c dn Vit n trc . Thng sut Nguyn Hu Cnh l ngi im nhn v mt php l trong vic khng nh bin cng vng t phng Nam trong din trnh lch s nc Vit. S c mt, khai ph ca c dn Vit l nhn t quan trng v khai ph ca nhm cng ng ngi Hoa l nhn t

tch cc, c hai gp phn to nn c s: dn khai m trc, nh nc qun l sau Nguyn Hu Cnh thc hin thit lp b my hnh chnh u tin Nam B trong chuyn kinh lc vo nm 1698.

ca ngi Hoa Sc Trng l cc thng gia ngi Hoa ch chuyn i hnh thc hot ng t thu mua lm sn sang hnh thc dch v xay xt, xut khu la go v cung cp nhu yu phm cho vng ng bng sng Cu Long ang trong thi k pht Trong vic hnh thnh Nng trin. Ni i ph, M tho i ph, H Tin, Bn Ngh - Si Gn Di thi nh Nguyn, c v mt s cng sng, bin bit l di thi L Vn khc Nam B ni chung Duyt, do chnh sch m v Bi Xu ni ring t th rng giao lu v khuyn k XVII - XVIII, cng ng khch tip nhn tu bun ngi Hoa vn thng tho nc ngoi n bun bn bun bn nhanh chng lm n khu vc Si Gn bin cc ni mnh nh c Ch Ln v ng bng sng tr thnh nhng trung tm Cu Long ngi Hoa c iu thng mi sm ut, t nn kin pht huy kh nng hot mng cho s s pht trin ng xut nhp khu la go nn kinh t hng ha. v vai tr mi gii ca mnh. Di thi L Vn Duyt, Chnh vic hnh thnh cc Ch Ln v nhiu thng trung tm thng mi sm cng khc trong c Bi ut nh vy gp phn lm Xu tr thnh mt trong cho nn kinh t ca vng t nhng trung tm giao dch Nam B c tnh cht m. si ng v l thi k lm Vic hnh thnh v pht trin n thnh vng ca ngi ca thng cng Bi Xu cho Hoa. V th, cho n tn by thy s gn kt trong mi gi, ngi Hoa khu vc Si giao thng vi cc trung Gn - Ch Ln v Nam B tm thng mi khc trong vn xem h L nh mt v vng Nam B ng thi v thn ti ca h. c i vi cc vng lnh th ln cn trong khu vc ng Sc Trng ngi Hoa Nam ... Chng ta thy rng hnh thnh t chc s nhanh nhn v tnh uyn Chnh thu mua la go; chuyn trong lm n kinh t Chnh - tng ng nh
08 02

t chc doanh nghip t nhn, hoc c phn t nhn hin nay v ni ting l cc Chnh ca ngi Hoa vng Bi Xu nh Chnh Quch Lin Kiu, Hunh Yn Chin, M Phc Chnh la go Sc Trng - Bi Xu pht trin trc v mnh hn cc tnh khc trong khu vc v cc Chnh ny c mi quan h tt vi ngn hng v lin h tt vi Chnh ln - Vua la go M H v Lai Kim Dung. V sau ngoi Chnh la, go cn ra i mt lot cc loi Chnh khc nh: Chnh tri cy, Chnh rau c, c, tm C th ti y Sc Trng xy dng nhiu cng sng, cng bin - chnh l s tip ni ca thng cng Bi Xu mt thi vang bng v lm nn nhng gi tr khng ch ca Sc Trng m c vng ng bng sng Cu Long; Tuy khng cn hin hu, nhng sc mnh tinh thn v mt thng cng quc t u tin vn cn nguyn gi tr, hu th phi tm phc v ti y phi c trch nhim pht trin hn na.
LHVV tng hp t V Thnh Hng v Vietgle

lophocvuive.com

ngi Hoa Sc Trng

tp ch Bt Hi

Nhng iu k l cha t St
Nm khm 1, phng 5 - thnh ph Sc Trng, tnh Sc Trng, cha t St cn gi Bu Sn T l ngi cha c nht v nh ca mt gia nh ngi Hoa c 1991 bc tng Pht ln nh c lm hon ton bng t st. c bit, ngi cha ny cn c 8 cy nn nng 1,4 tn, tt c u c to nn bi bn tay ca ngh nhn Ng Kim Tng (1909-1970). Cha t St ra i v tn ti cho n ngy nay c ngha v cng quan trng trong vic nghin cu, tm hiu v lch s giao thoa gia cc lung vn ho.

Thu ban u, cha c ct bng cc loi cy bnh thng a phng.Tri qua bao nm thng nn b h mc kh nhiu v cng c con chu trong dng h tu sa nhiu ln theo cu trc ban u. Nm 1928, trong mt ln trng tu cha, ng Ng Kim Tng nm m thy Pht n ch bo cho ng i v hng Ty ly t st v xy p tng m th. Tnh dy ng quyt lm theo li Pht dy. u tin t st ly v, ng cho phi tht kh, sau b vo ci gi tht nhuyn, ri sng lc b r cy, r c, ly t mn trn vi bt nham dc to thnh mt hn hp do, thm s dng nn tng Pht v xy cha. Khi y, ng Ng Kim Tng cha h hc qua lp iu khc no, ng vn bt tay vo tc tng. Hn 1000 pho tng ln nh ng tc, nn mt cch tinh t trong vng 42 nm. Nm 1939, ng xy dng to thp a Bo. Cui nm Canh Thn 1940, ng xy dng thp Bo Ta tr th chuyn php lun. Vo nhng nm u thp nin 1960, chng mi mt tn ph ct mi cha, to nt trang nghim rc r, ng p ni hnh rng qun quanh 24 ct trong cha v p linh tng nhng con vt hu Pht: Bch tng, Long M, Thanh S, Bch H, Kim Ln, chu in Diu Tr. Khi hon thnh vic xy ct cha v trang tr cc tng Pht, tng cc loi th trong cha th ng bt u lm bnh nng v mt tui 62. Tt c hin vt hnh trn u c lm th cng bng t st, bi mt ngh nhn - tu s ch mi hc ht lp 3 trng lng.
09 02

lophocvuive.com

ngi Hoa Sc Hi tp ch Bt Trng

vng quc Bt Hi tp ch c

Nhng iu k l cha t St
Nhng nm cui i, ng Ng Kim Tng tm ngng p tng, tin hnh c n cy dng ti cc to chnh in trong cha. ng mua sp bch lp loi nguyn cht, khng ln tp t Php nhp v Si Gn nhiu ln ri cng cc t thn tn cht vn sp nguyn khi nu chy ra ri mi c n. My thng rng lin tc lm nh vy, ng c c 6 cy n cy ln (3 cp), mi cy cao 2,6 m, ng knh 0,5 m nng 200 kg, c tnh mi cp s chy lin tc hn 70 nm v hai cy n cy nh mi cy cao 1,3 m, ng knh 0,5 m, nng 100 kg. Tim n mi cy to bng ngn tay ci. Do cc i n ny c kch thc qu to nn ng Ng Kim Tng khng tm c khun thch hp, ng dng tn lp nh lm khun, sp vo cho ln nu lin tc nhiu ngy, lin tc n khi y ng tn chiu cao 2 mt. Sau mt thng, cc i n mi kh hn, khi d b khun, cc i n ny t nhin c hnh gn sng ca cc tm tn. Ngy 18-07-1970, ng Tng qua i v cp n cy nh nht c thp ln. N chy rng r n gi vn cha tt (hnh nh).

Nm 1939, mi 30 tui ng xy dng to a Bo 13 tng, 208 ca, 208 v Pht, 156 con rng un khc chu quanh mi thp. y l cng trnh k thut cao, ngh thut tinh t v n th hin nhiu chi tit, ha tit va chn phng va phc hp. y thp c t b Php hoa kinh tng trng cho X li Pht. (Hnh trn bn phi) Cui nm Canh Thn 1940, ng xy dng thp Bo Ta tr th chuyn php lun, trn c i sen gm 1.000 cnh hoa sen, 1.000 v Pht ngi trn i sen, di i sen c hnh bt qui gm 8 cung, 16 tin n ng hu, di i sen v Bt qui l T i Thin Vng trn gi. Chn thp Bo Ta c long-ln-phng v 12 con c ho long chu quanh. Khng ch c th, rt nhiu nh khoa hc n nghin cu v cha t St u nh gi cao cy n c gi l Lc Long ng. Lc Long khng l bng t st treo di trn nh trung tm ngi cha. Cy n ny l tc phm cui i ca ng Ng Kim Tng. Lc Long ng gm 3 chp nh vi 6 con rng ln un cong, ui chm vo nhau, u tr ra cc pha. y n l mt bng sen nng .
10 02

Bi: Khc Huy tng hp. nh: H. Trang.

lophocvuive.com

ngi Khmer Sc Trng

Ngi Khmer Nam B

tp ch Bt Hi

n tc Khmer c trn mt triu y nh sn ch cn mt s t dc bin gii Campuchia. Phn ln c dn lm ngi Kinh, ngi Hoa v mt s dn nh ging nh ngi Kinh, ngi Hoa. tc khc, tp trung ng nht l trn Cch sp t, t chc nh nhn bn t ging ct, ven sng Sc Trng, ngoi c cm gic khng khc g nh Hu Giang, An Giang, Tr Vinh, Kin ngi Kinh, mt na l bp nc v na Giang. cn li l nh . Phn ny c ngn i theo chiu dc, phn trc dng Ngi Khmer sinh c lp nghip lu tip khch v bn th Pht. i trn vng t sng nc, ch yu bng kinh t sn xut la nc, trng Na sau, bn phi l bung ca v ry v khai thc thu sn, to ging la chng gia ch, bn tri l bung ng mi thch hp vi nhiu loi t phn, ca con gi. S b tr tuy n gin nh t nc l, t bi ph sa v ngh th vy nhng khng c php tu thay cng truyn thng. i. Dn tc Khmer c nhiu l hi bt ngun t tn ngng th Pht: Tt Chl Chnm Thmy (mng nm mi) vi nghi l tm tng Pht bng nc thm; L Pht n; L lta (bo hiux ti vong nhn); L hi oc Oom Bc (cng trng) L mt dn tc m o nn phn ln cc phum, sc u c cha dn chng n tng kinh, th Pht. Cha i vi ngi Khmer l s gn b thing ling c i ngi. Hin khu vc BSCL c khong 600 cha nhng ni c ngi Khmer sinh sng. Ngi Khmer tuy sng gia cng ng ngi Vit hng chc th k, nhng h lun gi bn sc vn ho truyn thng ca dn tc mnh, c th hin qua ch vit Paly, l hi, trang phc cng nh nhng sinh hot cng ng khc, ngi Khmer c ch vit Paly ring. Ngy nay cc em hc sinh ngoi hc ch ph thng, nh trng vn dy v hc ch vit truyn thng dn tc. Khi qua i, ngi Khmer ph bin dng hnh thc ho tng. Trc y vic ho tng thc hin ngoi ng, ni xa dn c, nhng ngy nay nhiu phum sc xy dng nhiu l ho tng ci tin, va vn minh, tin li li hp v sinh m vn gi c nt phong tc lu i. Sau , mt phn tro c vo th v em th t trong cha.

D ba trm ngi, c tr xen k gia

tm ong mu thm, qung khn cho qua ngi, i m thp nhn. Nhng trang phc mang tnh truyn thng v thng c dng trong nhng ngy l ln ca cng ng Khmer. Cn hng ngy, gia ngi Khmer, ngi Kinh, ngi Chm, ngi Sting... tuy vn gi nt ring c sc dn tc mnh, nhng cng c nhiu nt pha trn, hc hi ln nhau, c bit lp tr, min l p mt, hp thi i v tin li trong sinh hot. n vi phum sc Khmer vo dp n tt Chl-chnm-thmy bn phi nh n mc ng trang phc l hi. y l l hi Mng Nm Mi ca ngi Khmer Nam B. m giao tha ngi Khmer lm l, dng bnh tri cy ln cha, ti y cc i trai gi snh vai nhau nhp nhng vi iu ma lm thn trong ting nhc ng m trm trm vang vang nh lm tng thm ma, ni kia tng cp say sa vi iu ma Ady. L cha xong cng l lc bnh minh chiu ri nhng tia sng u tin ca ngy u nm mi. Mi ngi tay bt mt mng chc nhau nhng iu tt p nht. Sut c ngy hm dn phum sc, trai tr vui chi nhy ma tp th Lmvng, Sadm... dp du sut c ngy ti thu m. Trong ba cm nm mi, ngoi cc loi bnh quen thuc nh bnh chng bnh tt, bnh , bnh inngi Khmer khng th thiu mn bn. Mn n ny c sc nh vo ni nc lo, c nu t mm b hc gi nh vi c lc nguyn con v nhiu gia v quen thuc. l mn n c bit trong ngy tt ca ngi Khmer Nam b.
Phng Nghi

Trong mi cha c nhiu s, ng u l s c. Nh cha ngoi vic c kinh, l Pht cn t chc dy ch Khmer, truyn b kinh nghim sn xut l ni sinh hot vn ho cng ng, nn bt k l hi no cng t chc ti Cha. Trang phc truyn thng ca ngi Khmer c bo tn qua nhiu th Nhng cha ln thng c dn nhc h. Ngi n ng hng ngy mc b ng m, i ghe ngo. Ngi Khmer ba en, qun khn rn. Ngy l h mc phn ln theo o Pht (phi nam o b ba trng, qun en, qung khn tng), mt s t khc theo o BLa trng qun cho vt ln vai tri. Mn. Ln ln c tu dng trong tinh thn Pht gio xung tc i tu, hc Ch r trong m ci mc sarong, gio l Pht v hc vn ho trc khi o ngn mu , qung khn trng vt bc vo cuc sng t lp ca ngi qua vai tri, em thm con dao tng trng thnh. Khi cht, ngi Khmer trng, ng bo v c du. Nhng ho tng v tro c gi ln cha. nt ring trang phc ca dn tc th hin r rt hn ngi ph n l mc Cha tr thnh trung tm tn ngng, vy dt bng si t m. ci thing v cng l ni sinh hot cng ng ca c dn Khmer. Phum, sc, l t Trong nhng ngy l ln ko di c chc ca cng ng ging nh thn lng. tun, ngi ph n i d l, mi ngy mc mt chic vy mu sc khc nhau. Nh ca ngi Khmer trc y l nh Ngy ci c du thng mc vy, gi sn, tuy nhin qua nhiu thp nin li l Sm Pl Hoil mu tm sm, o di
11 02

Ti tnh Sc Trng (ng bng sng Cu Long) c gn 350 nghn ngi Khmer sinh sng, bng 28,9% dn s ton tnh, chim khong 30% tng s ng bo Khmer cc tnh Nam B. V th, Sc Trng nt vn ha Khmer hin th kh r vi nhng c tnh bnh d, trm mc v su lng.

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

Chol Chnam ThmayTt ngi Khmer ca

m m vn khng tm c cu gii p. n ngy th su ri m cu b vn cha tm c cu tr li, cu i lang thang t sng n tra. Qu mt mi v tht vng, chng ngh mt di tn cy c th.

ngi Khmer Sc Trng

t l mt l hi ln mang ngha trng i i vi mi dn tc trn th gii, nhng n li ty thuc vo phong tc, tp qun, tnh cht vn ha ca tng a phng nn mi ni, mi ch li c nhng ci tt khc nhau. Ngi Khmer Nam b t lu i, ha nhp cuc sng vi ngi Vit, ngi Hoa mt s hng ng ci Tt Nguyn n vo u thng Ging m lch, tuy nhin h vn gi ci tt c truyn c t chc hng nm ca mnh, Tt Chol Chnam Thmay.

u cha ri xung bin, bin s cn, nu u cha tung ln khng trung th tri khng c ma v nu u cha trn mt t th t s kh cn, c cy khng mc c.

S tch Chol Chnam Thmay Ngy xa c mt cu b tn Thom Ma Bal, rt thng minh, bit em s hiu bit ca mnh truyn b cho mi ngi. Dn chng rt thn phc v rt thch nghe cu thuyt ging. Ti tr Thom Ma Bal ngy cng lan rng n tn thng gii. Cc v thin thn cng xung trn gian xin nghe Thom Ma Bal thuyt ging. Do vy, nhng bui thuyt ging ca thn KaBl Maha Brm trn thng gii ngy cng vng v. Thn Kabl Maha Brm rt c uy th trn thng gii ly lm tc gin. Thn cho gi ht cc v thin thn tr v, cm khng cho xung trn gian nghe thuyt ging. ng thi thn tm cch hm hi Thom Ma Bal. Mt hm, lc Thom Ma Bal ang thuyt ging cho dn chng nghe, thn Kabl Maha Brm xut hin v phn rng: Ta nghe n nh ngi thng minh xut chng, nhng ta cha tin iu y. Nay ta t cho ngi ba cu , nu ngi gii p ng ta s ct u ca ta cho ngi. Cn nu khng gii p c, th ngi phi dng mng sng ca ngi cho ta. Khng th t chi, Thom Ma Bal nh phi chp nhn tr li cu hi. Thn KaBl Maha Brm lin t cu hi: - Ngi hy cho ta bit: Bui sng, duyn ca con ngi nm u? Bui tra, duyn con ngi nm u? Bui ti, duyn ca con ngi nm u?. Hi xong thn hn by ngy s tr li nghe Thom MaBal gii p, ri bay v tri. Thom Ma Bal suy ngh sut ngy,

Dn cc con xong, thn t ct c trao Lc y, trn cy c hai con chim i u mnh cho con gi ln v thn ca bng ang ni chuyn vi nhau. Chim thn bin thnh mt lung nh sng mi hi chim trng: bay vt ln khng trung. T , hng nm ng ngy thn Ka Bl Ma Ha - Ngy mai ta s i n u? Prum t st, by c em gi n ni Pres - Ngy mai ta s n tht Thom Mabal, s me lun phin nhau vo thp lm l chim trng p. rc u ca cha mnh i quanh ni ba ln. Ngy chnh l ngy vo nm Chim mi ngc nhin: mi (Chol Chnam Thmay) ca ng bo Khmer. - Ti sao n tht Thom Ma Bal? Ngy nay, khi n cha ca ngi Chim trng thut li chuyn thn Ka Khmer bt k, ta thng thy u thn Bl Maha Brm yu cu Thom Ma Bal Ka Bbl Maha Brm (Thn Bn Mt) phi tr li cu hi thch ca thn. c th trong cc thp xy trong cha. Nghe xong chim mi hi: Ni t u ca thn l v tr trung tm, l bn th chnh trong cc nghi l tn - Vy c ai gii p c khng? gio cng nh cc nghi l truyn thng c t chc trong cha. Chim trng t c p: Ta nghe thn Ka Bl Maha Brm ni l: Bui sng, Cng vi Tt c truyn ca cng ng duyn ca con ngi trn mt, nn cc dn tc Vit Nam, Tt Chol Chnam ng dy ngi ta phi ra mt cho ti Thmay ca cng ng Khmer vn cn tnh. Bui tra, duyn ca con ngi lu gi nhng phong tc l, Tt rt c trn ngc, nn ngi ta phi tm cho o. Vi h, tm lng knh Pht l mt mt. Bui ti, duyn ca con ngi c tin bt di bt dch, bi trong t duy di bn chn, nn ngi ta thng ra n gin ca mi ngi, c Pht t bi chn cho sch trc khi i ng. l trn ht. Thom Ma Bal ngi di gc cy, nghe Xt v gc tn gio th y l s tch c li ni chuyn ca i chim nn th hin cuc u tranh gia Pht gio rt mng r v tr v nh. v B-la-mn gio, thn Kabl Maha Brm l biu tng ca B-la-mn ng hn, thn Ka Bl Maha Brm tay gio, cn cu b Thom-m-bal l biu cm gm vng, p xung gp Thom tng ca Pht gio. N cn c ngha Ma Bal. Y li chim trng ni hm qua, x hi rt su sc, iu th hin qua Thom Ma Bal tr li ba cu hi ca vic Thom-ma-bal thuyt ging cho thn Ka Bl Maha Brm. ch thn nghe v vic thn Kabl Maha Brm cht u mnh sau khi thua cuc iu m Thom Ma Bal tr li hon khng ch khng nh s thng th ca ton chnh xc. Thn Ka Bl Maha Pht gio trong x hi ca ng bo Brm thua cuc nga mt ln tri gi Khmer lc by gi m cn th hin s by ngi con gi xung trn gian bo: bnh ng gia chng sanh vi nhau, Cha thua tr Thom Ma Bal ri. Theo khng phn bit ng cp nh quy li ha, cha phi cht. Cc con hy ct nh ca B-la-mn gio trc y. gi u ca cha trong thp trn nh cn l s khng nh vic thng th ca ni Kaylas, ni ngi trn khng chm con ngi trn gian i vi cc thin n c. Cc con hy cn thn, nu thn trn thng gii.
12 02

lophocvuive.com

ngi Khmer Sc Trng

Nghi l trong tt Chol Chnam Thmay

cc v s tng kinh phc chc nm mi. C th ni, trong ngy l Chol Chnam Ngi Khmer gi tt l Chol Chnam Thmay tt c ngi Khmer d gi hay Thmay, c ngha vo nm mi, thng tr cng phi n cha xem s lm l l ba ngy trong thng Chtt (cng c v nghe cc v s tng kinh phc chc. nm lt vo thng khc, nh nm 2002 ba ngy tt c t chc vo u thng - Ngy th hai gi l Won-bot (thiu Pisak). Nhng d thng no, theo hoc tha), ng bo Khmer v pht lch Khmer cng nhm ba ngy 14, 15, t t chc l Ween chng ham, mi gia 16 thng 4 Dng lch (nu nm nhun nh lm l dng cm bui sm v bui tra cho cc v s si. Theo o Pht n tt thm ngy 13-4 Dl). Tiu Tha (tn gio chnh ca ngi Cng nh tt c truyn ca cc dn tc Khmer Nam B), th vo cc ngy l, khc, Chol Chnam Thmay ca ng tn i cha ly Pht, c bn phn bo dn tc Khmer Nam B tuy c mang cm v dng thc n cho s si. cng ngha nhng li c t chc Trc khi dng cm, s si tng kinh t vi vi tp tc khc bit theo bn sc n nhng ngi lm vt thc v chnh vn ha ca mnh. V l mt cng ng s l ngi trung gian, nhng li kinh dn tc theo Pht gio Tiu tha nn m s tng l nhm ngha mi nhng mi sinh hot Tt Chol Chnam Thmay linh hn ngi cht n y nhn vt ca ng bo Khmer Nam B u din thc. Tt c nhng vt thc do lng t thin ca pht t mang n d ngon hay ra ti cha. khng ngon, cc v cng phi v th Ti cha cc v s v tn lm v sinh lnh. Tra hm , ngi ln t chc t ngoi cng cho n sn cha v vo bc thm theo qui nh nghe cc v trong cc ngi chnh in, sala, thp ct, s thuyt php. Theo quan nim ca bn th ch thin, phng s c v.v. Trong ng bo dn tc Khmer, mc ch bc nhng ngy l Chol Chnam Thmay, ta thm nghe thuyt php l nhm on s thng gp cc loi bnh m ng bo may ri trong nm. Ring lp tr th t hay lm nh: Num chruk (bnh tt), chc vui chi vn ngh nh rom vong, Num tean (bnh t), Num khnhy (bnh ht Chhay-dm, ht D k v.v gng) v.vCc loi bnh ny c lm trc l tt mt hai ngy dnh cng Bui chiu, ngi ta lm l p ni t tin, i cha v tip khch trong my ct (Bon Pun phnn khsach), ngay ti ngy l. Thi gian t chc l Chl Chnm khun vin cha, vic t chc p ni Thmy t xa n nay thng t ba n ct l mong gp c iu lnh. L bn ngy, m. Tuy nhin, ch yu l t c t chc theo s hng dn ca v Achar. B con s p ni ct lm chn chc trong 3 ngy: ngn, nhng ngn nh s hng ra - Sng ngy th nht -gi l Sang-kran tm hng, chnh gia l ngn trung (bc i) ng bo v s si t chc l tm tng trng cho ngn ni Smtin a v thn nm c v n v thn ru, trung tm ca tri t. Tp tc ny nm mi. Mi ngi sp xp li thnh cng bt ngun t mt s tch sau: s tng on v i tun hnh ba vng tch k v mt ngi lm ngh sn bn, chnh in. Dn u on tun hnh t tr n gi git nhiu loi th. l ng chn mang mt n rt oai v, tay Nhng nh dng cm cho cc v s i cm gy ma m ng; tip theo l kht thc nn ng c mt nh s i trng Chhay-dm hoc dn nhc hng dn tch phc bng cch p ng m v.vCch t chc nh vy va ni ct trong mt ngi cha gn ni th hin tnh nghim trang nhng ng ng . V gi ng au m, ng lun b thi cng to nn s vui v. Sau , m nh bi ngh nghip, thy cc by ng bo Pht t vo chnh in nghe th hung hng n i n oan nghit. s tng kinh cho n v thn nm mi. Nh phc c tng p ni ct nn Xong l rc nm mi, nhng ngi ng tnh to bo vi by th rng: c i ln tui nghe cc s thuyt php. Ni m ht nhng ht ct m ng p dung thuyt php l k v thn th v trong cha ri h quay li i n ng. s nghip c Pht Thch Ca, sau Bn th ng , cng nhau i m ct
13 02

Chol Chnam ThmayTt ngi Khmer ca

tp ch Bt Hi

nhng khng ti no m ht. Chn ngn, chng ko nhau i v ngi th sn cng ht bnh, do s tch ny m ng bo vn gi tp tc p ni ct cho n ngy nay. - Ngy th ba, cn gi l ngy Lon-stk (tng ln), sau khi dng cm sng cho cc v s cha, ngi ta lm l tm tng Pht bng nc c up hng thm, trc tin ton th cc v s trong cha tp trung ti bn th Pht c chun b sn, sau tng kinh t ti, tip n v s c s l ngi u tin tin hnh tm Pht, ln lt l cc v s ph v sau cng l pht t. Bn cnh , nhng ngi pht t tin hnh tm cho cc v s cao nin cha, ngi Khmer quan nim c tm cho cc v s cng nh tm ra cho ng b cha m mnh vy, nht l nhng ai xa qu khng c iu kin tr v cng chung vui vi gia nh, vic tm nh vy l nhm ra sch ht ci xu ca nm c, nhng bi bm ca trn th trong nm c, bc sang nm mi vi mt thn th sch s, hon ton mi. Tip theo l l cu siu (Bng skl). Cc v s c mi n thp lu gi hi ct ca nhng ngi qu c cu kinh, mong linh hn nhng ngi qu c c siu thot. n tra, mi ngi v nh lm l tm tng Pht th cng trong tng gia nh, ri chc mng cha m, ng b, dng bnh tri t n. Cng c khi, h t chc l tm ng b, cha m, gi l bo hiu. Trong ba ngy Tt, nam n thanh nin Khmer vui chi ca ht tho thch cc iu d-k, r-bm, ma lm-thn ti sn cha. y cng l dp h tm hiu nhau, h hn v ph by tnh cm, v nhiu i nn v nn chng. Vui nht l ht d-k (cn gi l ht lkhn). Hai bn nam n ht i p (cn gi xc-c-va) kt hp nm Chhung. l nhng chic khn mu sc sc s kt trn li nh hnh tri bng ri nam n nm i, nm li cho nhau cng bt nh ngi Thi Ty Bc nm cn. Phn thng thng thuc v phi n. Bi h tin rng n gn lin vi mt trng, vi nc, l biu tng cho ma mng nm mi tt ti.
Theo Sn Phc Hoan

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

Vi hnh nh v Tt Chol Chnam Thmay

ngi Khmer Sc Trng

ng bo Khmer tun hnh

L p ni ct

L Ween Chong Ham - dng cm cho cc v s

iu ma ca thiu n Khmer

L tm Pht
14 02

lophocvuive.com

L tm s Ngun nh: Su tm t Internet

ngi Khmer Sc Trng

tp ch Bt Hi

Rn rng l hi Ooc om boc - ua ghe Ngo

L
hi Ooc-om-bc (L cng trng) l mt trong nhng l hi truyn thng quan trng nht ca ngi Khmer Nam b. L hi c t chc vo 14-15/10 m lch hng nm.Vi cc nghi thc ch trng trn thc hin l cng Trng bng cm dp, ting Khmer gi l Om-Book, km theo cn c nc hoa, tr, bnh, tri cy... Truyn thuyt v con th Vi ngi Khmer mt trng l mt v thn iu tit v c nh hng ln n Th n nc cng du chn cn lu ma mng. tng nh cng n, vo li ca c Pht trn sng Na Mi Thi dp thu hoch hoa mu h lm l cng trng v c t chc thng nht vo ng m rm thng 10 ti khun vin cha v cng c th nh hoc nhiu nh cng tp trung dng l ti ni rng ri, nhn trn vn c c bu tri m trng rm. Thc cng c bit khng th thiu trong l ny l cm dp, c qut t la np.
Th n gi

V vy, l cng trng cn tng nh n tin kip ca Pht Thch ca. Mm cm cng trng Trc y, l hi Ooc om boc c din ra vi nhiu sinh hot dn gian si ni nh: qut cm dp, ma D k, th n gi, n nc, ua ghe ngo hp dn thu ht mi ngi ko v cht kn cc phum sc, cha chin trong ngy l hi. Ngy nay, do iu kin khch quan ca tng a phng nn cc hot ng trong l hi ngy cng c n gin ha cho ph hp, nhng vn gi li nt vn ha truyn thng c trng. Trong m trng rm, cc phum sc nhn nhp hn ln vi hng ngn ngn nn lung linh huyn o m nh nh by bin mm c l cng trng vi nhiu hoa qu, nhang n, bnh ngt, ch... c bit, mt l vt khng th thiu trong mm c l mn cm dp - y l mt mn n dn d, mc mc, c ch bin t np mi. Cm dp trong l Ooc om boc mang ngha nhn vn su sc. Cm dp cng trng, t n thin nhin, tri t ban tng cho h mt ma bi thu, mi ngi c ht la, ht np thm lng nui ci bng v cng t ht np y ngi Khmer lm ra mn cm thm mi np mi dng tng cho i. Theo phong tc ngy xa, qut cm dp thng l i nam n, trong phum, sc lm vn cng cho nhau, nay nh ny, mai nh khc. Khi qut, hai ngi ng i din nhau bn ci, mi ngi mt tay cm chy mt tay cm cy gt va qut va gt cho ht np dnh chy rt xung ci. Sau khi cc l vt dng cng c hon tt, mi ngi ngi quy qun trn chiu chp tay hng v pha mt trng, ch n trng ln. Khi mt trng bt u ln cao v ta sng, mt c gi lm ch l bc ra khn vi, th hin lng bit n mt trng, xin mt trng tip nhn l vt, cu sc khe cho mi ngi v cu cho ma thun gi ha, ma mng ti tt quanh nm)... cc tr em c gi n qu xung ngi xp bng v chp tay khn nguyn. Ch l s bc tng nm cm dp t vo ming cc em nh. Sau khi l nut cm xong, mi ngi quy qun li n ung vui v v ca ht, vui cho n sng.

L cng trng cn lin quan n cu chuyn ng ngn Con th v mt trng. Ngi Khmer tin rng trong mun vn kip lun hi, c mt kip c Th Tn ti sanh l mt con th trng tn l Som. Som l mt ch th thng minh, giu lng nhn i, chuyn lm vic thin nh b th, gip ngi khc, thuyt php i... Tm lng nhn hu ca th Som lm rung ng lng Tri. Mt hm c Thch (Sakah) ha thn thnh mt th sn i kht n ch Som xin mt ba n, th Som hi ng mun n g, ng tr li rng mun n tht th nng. Th Som vn sn lng nhn t nn khng th st C cng trng sanh, git hi sinh vt khc m y li l ng loi nn t mnh nhm la ln v nhy vo t thiu hng b th tht nng n th sn, nhng va nhy vo, c Thch hin nguyn hnh l bc thnh nhn, cu th Som ra khi m la, tr li cuc sng bnh thng. ghi li cng c ca ch th v b th m khng mng n cuc sng ca bn thn nn c Thch dng php khc ha hnh tng ca th Som vo mt tng ln nht trn cung Trng ch thin v nhn loi theo m noi gng. Chnh v th cho nn c mi Trng trn thng Mi, ngi Khmer li hng v Mt Trng tng nh.
15 02

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

ngi Khmer Sc Trng

Rn rng l hi Ooc om boc - ua ghe Ngo

Kt cu chic ghe Ngo Th d, con Cp (H) l biu tng ca cha Champa, Tam Sc, M T, Tuk Ng (ghe Ngo) khi thy l Sc Trng v y cng l biu tng thuyn c mc, lm bng cy sao. cha ghe Ngo cha Champa. Thu xa rng chu th sng Mkng ngt ngn g qu. Tuy nhin, tm Ghe Ngo bao gi cng c bo c mt thn cy sao bng hai ngi qun ti cha trong mt mi nh m* th khng phi l chuyn d. ghe dng trong khun vin cha. Ngi ta phi t chc cho mt nhm Mi che, dn cao chc chn che ngi vo rng tm cy thch hp bt ma nng, phng mi mt. Nh ghe chp th d, rn rt. Khi tm c l ni thing ling, ngy xa ph n cy ng tiu chun th ngi ta phi khng c n gn, y l iu cm lm l cng thn gi rng (Neakta k. Pry phnm) c bnh an v s ri mi n cy. H phi dng sc L h thy ghe Ngo tru hoc voi ko cy xung sng, kt thnh b ri th theo dng nc. Cy Ngy xa, chic ghe ngo ch c h sao em v phi ca, c, o, khot thy mt ln trong nm vo ngy l thnh chic ghe c mc. Sau ny ghe hi Oc-om-boc, mi ln h thy phi c ci tin thm, ni thm u v lm l long trng. ui u cong thnh ghe ng (ng ting Khmer l cong, ngy nay c T nim vn vt hu linh, ngi Khmer tin rng ghe Ngo cng l vt tri thnh ngo. Tuk l ghe). thing ling. Nht c nht ng vi Theo nguyn tc, chic ghe Ngo di ghe Ngo u phi lm l cu xin. 27 mt, hnh ta con rn, mnh thon Trong mi l u c tit l chi li. V thon, thoai thoi v pha trc, u d nh l xung ghe (h thu) trc un cong v hi thp hn sau li li mi ma ua. Vi nim tin ku gi mt cht. Ghe Ngo c nhiu khoang, thn linh (preay) n tr gip i ghe trn mi khoang ng nhiu thanh i bi thng li, ngi ta t chc bui cy ngang di 1,2m lm bng ngi l cng king vi s c mt ng va 2 ngi ngi bi thoi mi ca cc vn ng vin, thy cng v theo tng cp song song gm 24 i. mt s c ng vin trong phum sc. Ghe Ngo c dm ring, lm theo Cc l vt gm: 1 slatho lm bng tri nhiu kch c ty theo tng v tr da kh gt b v, 1 chm, 1 kantn, ngi bi. c bit, nghe Ngo c hai mt chung du da, mt m tc ri, cy km chu lc, thng l thn cy mt trng g, na ly huyt g, bng Trm v cy ny c do, hai cy trng, mm cm, ru, 1 con g luc km chu lc ny gip cho ghe nhn v c c dn nhc. Ngi Khmer cho nhy v phng nhanh ng thi rng Preay By Sach bo v ghe Ngo l gip gi cht ghe khng b gy i. Neang Khmau (tn mt v n thn), Hai cy ny c ng knh 0,2m. cng c ni v n thn ny c gi Mt cy km di sut lng ghe, mt vi tn l Neang Teo; chnh v th m cy km li ( t gia thn thn ghe trong l cng mi dng n tc ri, v pha sau) gi l on Sanh-Tuch huyt v ht g... Cc l vt c by (cy cn cu). cng trn mt chic chiu rng trc mi ghe ngo. Thn ghe c ch i ch li cho tht trn bng v sn mu en. Trn be Sau khi thy cng lm l xong, ting sn mt ln trng hoc vng ty trng, ting cng ng lot ni ln thch ca s c tr tr. Hai bn be v v mi ngi ng lot nhc bng vy rng hay hoa l cch iu. hai chic ghe Ngo i t t ra b sng ri bn mi ghe v hnh biu tng ca h xung nc. Sau l cng, slatho ghe v ghi tn cha. Khi xy cha, v m tc ri tng trng cho Preay ngi ta chn mt con vt lm biu By Sach c t ln mi ghe trong tng v khi ng ghe, con vt ny sut cuc ua. Ngy nay ngi ta thay cng l biu tng ca chic ghe. m tc ri bng ming vi .
16 02

lophocvuive.com

ngi Khmer Sc Trng

K thut ua ghe Ngo

Rn rng l hi Ooc om boc - ua ghe Ngo

tp ch Bt Hi

Trc y, ngi ngi mi (nhn vt s 1 ca i bi) phi l ngi kh gi, c uy tn trong phum sc. c bnh chn ngi mi, ngi y phi lo l cng, lo nui con dm n, tp dt, lo chi ph cho cuc ua. Ngy nay nhiu sc vn cn gi l ny. Sau ngi ngi mi l nhng cp ngi trn bng gh. Cp ngi k mi l sma tm. Cp ny phi c k thut bi tht nhanh (theo ng nhp ci ca ngi thi ci cng l hun luyn vin), lm chun mc cho ngi ngi pha sau. K tip l kn Chrva gm 6 ngi ngi bi. Tip theo l k lich gm 28 ngi qu bi, khi ghe bi gn n ch, 28 ngi ny nht t ng ln, mt chn lm tr, mt chn dng ht sc cnh tay y ghe phng nhanh, lao thng v ch. 8 ngi nhn bi gi l sron dn. Sau cng l 3 tay li. Li chnh ng sau cng, 2 li ph ng trc, 2 bn phi tri. Trong ua ghe Ngo, vic cm li, gi li chic ghe i thng tp ng hng, nhp bi ca nhng mi dm phi tht nhp nhng l nhng yu t quyt nh n tc ca chic ghe v khi ua, tc ca ghe Ngo khi v ch t n trn 30km/h. Cm li yu, khi chic ghe Ngo d dng lt p nh chi, c bit l nhng khc quanh. Trc khi ghe Ngo c lm l xung nc, cc vn ng vin phi tp bi trn nhng gin cy c rp trong cc con mng rng. Giai on ny ch yu l tp th lc v rn nhp bi theo hiu lnh ca i trng. Trc khi ua khong mt tun, cc v s mi lm l xin Nic cho php h thy i ua tp bi thc s trn sng nc. Khi ua, cc ghe cn so k ng nc, c bit l k nht chuyn trc khi ua, ghe ca i th ng mi vo ln ghe mnh v s i phng m ba, ghe khi ua c th gy lm i. Cng ngy xa, khi hai ghe ang ua nhng nu ghe kia v bi thua nn c ng lm c hai chic b chm th coi nh x hu. ua ghe Ngo l mt hot ng th thao si ni v no nhit nht trong l hi Ooc Om Boc, thu ht rt nhiu ngi xem. Theo tc l xa, ua ghe Ngo ch dnh ring cho nam gii. Ngy nay, ng bo Khmer t chc ua ghe Ngo cho c nam v n, lm cho khng kh cuc ua thm ho hng, si ni.
17 02 Tung nc rt

Chun b xut pht

V ch
Bi: LHVV tng hp t cc tc gi Trn Vn Bn, Cao Oanh, Cao Thnh Long, Hng Giang nh: Su tm t Bo t Mi, Bo Hu Giang, Trung tm Xc tin Du lch Sc Trng, Bo t Vit.

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

V iu Khmer
cc nng Apsara (v n thin nh) m hnh nh tuyt vi cn lung linh trn mt ; vi sc mnh khi qut th hin tnh cht trang nghim sng knh ca truyn thng tn gio v cung nh t thi xa xa th hin tnh su kn nht ca cc nhn vt. Mun t c trnh , nhiu ngh s phi tri qua nhiu nm rn luyn. Sn khu R bm ngoi ng tc ma, cn dng li ni, li ht gii thch cc tnh tit, s kin, hnh ng ca din vin. Ni dung thng l tch c trch t anh hng ca n Ramayana Cc v khc nh Ra Ta Na Vng, Linh Thn cng u m tinh thn Pht gio hin gp lnh, lm vic c t phi n ti. m nhc R bm ngoi phn ht cn c nhc m gm trng Cn v kn Slayrom. y l dn nhc ch yu gy khng kh c ng cho m din v m ma, c m lng ln, din tu nh: trng thc mnh m trong nhng mn chin u, khi khc than th ct ln ting kn nghe tht ai on. Theo cc ngh nhn th R bm xa kia thng biu din ngay di t, c ri rm ln trn, nh sng t bng du m u. Sn khu D k Theo sch Vn ha Khmer Nam B ca Nh xut bn Hu Giang th thy t ca ngh thut sn khu d k l ng Kru C, mt ngi Khmer Tr Vinh. Nm 1920, ng Kru C thnh lp gnh ht d k ly tn l Nht Nguyt Quan, va biu din phc v, va truyn b v o to din vin cho b mn ngh thut mi m. Trc , b con Khmer vn rt m sn khu c r bm, c xut x t ma cung nh Campuchia. Th nhng, sn khu d k ca ng Kru C to ra s thay i mnh m trong lng cng chng.

ngi Khmer Sc Trng

biu din, xem va ng va vui. Ting tm ca ch tiu tn K thu ht b con Khmer v c ngi Kinh n xem ngy cng nhiu. Mi ln n y, b con bo nhau l i xem K v, lu ngy bin m thnh D k. Tung tch biu din ca D k cng c rt ra t cc trng ca ca n (Ramayana v Mahabharada), nhng truyn thuyt, huyn thoi dn tc nh Linhthn, Mapthiongkeo, Sackinhni... ng thi cn s dng c nhng tung tch, in tch ca cc dn tc khc nh Thch Sanh chm chn, Tm Cm (ca ngi Vit); Phn L Hu Tit inh San, Tam Tng thnh kinh, Tr Vng m c K (ca ngi Hoa)... ti v ni dung kch bn ca sn khu D k rt phong ph v mang tnh gio dc cao. Cc tch truyn din ra trn sn khu D k, v c bn lun cao o l ca con ngi. V din no cng mang tinh thn hng thin, ca ngi ci tt, ci p, ln n ci c, ci xu. Ct truyn ca cc v din thng c rt ra t thn thoi, c tch. Cc v din truyn thng bao gi cng kt thc c hu. Ngi khng bit ting Khmer khi theo di din bin ca v D k vn c th hiu c ct truyn. Li din D k t nhin v rt tht. m din thng bt u bng mt bi ht cng t. K l ht mi cc v thn, ri tt c din vin c vai trong m ht ra ht cho khn gi, biu din mt iu ma ri mi vo tung. V din n gi na th vai h ra ni my cu chc ci ri lt ci nn ang i, i xung ch khn gi xin tin. Ai cho bao nhiu cng c, khng cho cng khng sao. Nhng m din D k lun thu ht ng khn gi, c c ngi Hoa v ngi Kinh cng xem. Cc nhc c Khmer c truyn thng s dng trn sn khu D k l n khm, gin nhc pnpt (ng m) v nhiu nhc c dn tc khc. Trung bnh, dung lng mi mt v tung D k di khong 4- 5 gi ng h. Trong cc bui l nh L dng bng, tt Chol-Chnam-Thmay, cc on D k u ti ht lm phc cha, hay ti a im c hnh l nh L ua ghe ngo phc v khn gi sut m .
LHVV tng hp

M a mt loi hnh vn ha ngh

thut khng th thiu i vi ng bo Khmer vo nhng dp l, tt. Thi gian qua, ngh thut ny lun c b con Khmer trn trng, nng niu v gi gn nh mt ti sn tinh thn v gi m ng cha dnh tng.

iu ma Lm Thn ng bo Khmer c rt nhiu iu ma nh Rmvng, Lmleo, Saravannhng ph bin nht vn l ma Lm thn, bi iu ma ny kh gn gi v thn thin. Cc ng tc ma kh n gin, khi ting nhc vang ln, mi ngi cng uyn chuyn bc chn theo nhp iu, mi ngi cng di chuyn thnh vng trn, n th ln 2 tay ln trc ngc th hin s e l, nam th dang rng 2 cnh tay v pha hai bn hng th hin s mnh m, ch che cho ngi bn ma. Ngi ta c th t chc ma mi ni t ni sn khu rc r, sn cha hay sn nh vo nhng dp l hi. Nhng ng tc thoi mi, lc quan, yu i pha cht hm hnh mang m bn sc vn ha truyn thng ca ng bo Khmer. R Bm - iu ma cung nh

R bm cn gi Rom R bm l loi kch ma c in sn khu cung nh ca ngi Khmer xa t n mt trnh ngh thut rc r. C th lin tng Rbm ca ngi Khmer vi ngh thut ht Tung ca ngi Kinh: tinh tu y nhng s cng chng c m cm v trnh thng thc khng nhiu. Nu Dk c th truyn ti nhng vn ca cuc sng ng i th R bm chuyn V sao li gi l D k? Hu nh cha c v din t nhng chuyn xa tch c. ti liu nghin cu no cp n vn ny. B con Khmer Tr Vinh truyn Cc ngh s ma chuyn nghip biu din nhau cu chuyn: Vo thp nin 1920, nhng ng tc v t th ca i bn tay, ti cha Hiu T, huyn Tiu Cn, c trong t th phi hp nhp nhng, uyn mt ch tiu tn l K rt m xem ht chuyn, un cong ca ton thn. Ngi qung. Sau khi xem xong, ch thng r xem cm thy bng khung, thng nh bn b n sn sau ca cha phn vai
18 02

lophocvuive.com

vng quc c Sc Trng ngi Khmer

tp ch Bt Hi

Nam b chu nh hng chnh ca ba lung vn ha l: tn gio dn gian, B la mn gio v Pht gio. Ba nn vn ha ny l tr da tinh thn, n lun lun tn ti, giao ha vi nhau nh nhng dng nc sng sui v chi phi i sng tinh thn ngi Khmer Nam b. Vt qua khng gian v thi gian, cng vi u c khng ngng sng to, bn tay kho lo ti ba ca ngh nhn sn sinh ra mt nn vn ha c sc m cht Khmer Nam b. iu ny ta s thy r trong ngh thut kin trc cha Khmer Nam b. Kin trc tng th Mi ngi cha ngi Khmer trong vng ng bng sng Cu Long u c mt gi tr cao v gi tr m thut Pht Gio. Mt ngi cha Khmer l s tng hp hi ha v nhng yu t to hnh, to dng, iu khc, kin trc, hi ha. Mt ngi cha Khmer thng c kin lp trn mt khu t kh rng ri trong mi a phng. C nhiu khu vc chc rng n hng chc mu ty. Vi cnh quan , chung quanh mt ngi cha thng trng nhiu loi cy to nh tht nt, du, sao, nhng cy c sn min Nam. Mi ngi cha Khmer thng bao gm nhiu khu vc kin trc nh: khu chnh in, sala (l ng), nh tng, nh tu thin nh, nh thiu hng v nhng thp th. Trc cha thng l cng (tam quan) trang tr hoa vn theo kiu kin trc n thp Kampuchia. V l ni cng bi, hnh l v cu o, cho nn chnh in gia v tr trung tm ca ngi cha. Chnh in cha Khlang ti th x Sc Trng (1533) c ba bc: mi bc c bao quanh bng mt vng ro xy bng gch. Nhng hng ro u theo ng cc hng ng, ty, nam, bc; mi hng u c ca ra vo, trang tr m thut. Bn cnh cng vo l nhng ngi thp nh, mi loi iu khc v kin trc theo mi th iu khc nhau. Cng nh nhng ngi cha Khmer khc, cha Khlang c sn rt rng, thng dng t chc nhng ngy l ln thng din ra trong mi thng. Khu chnh in nm vo trung tm ca ton b qun th ny. Nn nh c
Cha Khleang. nh: Khc Huy

N h chng ta bit, ngi Khmer

i nt v kin trc cha Khmer

ct cao hn ln, v phn chia thnh ba cp bc c nhng b cc hon ton khc nhau. Khu vc ny c phn ra thnh bn phn, c quay hn v bn hng ra vo khc nhau. Mi hng ginh ring cho mi hng ngi khc nhau vo cha, t v tr tr n ch tng, thin nam tn n v nhng ngi phc v trong cha. Chnh in l nhng cng trnh chnh lun t phn hng ng, trn nn cao tng trng cho ni Meru. Ba bn hng ng, nam, bc ngoi hng ro chnh in l nhng ngi thp ln nh, cao thp, nhiu kiu kin trc khc nhau th hi ct ng b thn nhn ca pht t, tng trng cho cc ni nh bao bc ni Meru. Chnh in xy trn hai lp nn nhm trnh ngp nc ca vng t Nam b. Lp ngoi c bao bc bi hng ro xung quanh, trang tr bng cc ph iu trong truyn dn gian hoc hoa l thin nhin, mt mt l bo v v c ranh gii r rng nh nh dn Khmer xa kia ca Nam b, mt khc tng trng cho b khung xng bao bc thn th. Ba cng ra vo, mt cng ln hng ng v hai cng nh hng Ty, tng trng cho ba ca m mi ngi khi lm bt c vic g, thin hay c cng qua ba ca ny l: thn, khu v . Thn c ba chi, khu c bn chi v c ba chi. Hai bn cng c hai con s t hoc Asura, Tuyarabal (Thn Gc ca) canh gc,
02 19

ct cng trang tr bng hoa l p chm ni hay cch iu thm Bt chnh o. Cng c nhng cha cch iu tng ch thin chp tay x ha vi hoa l thin nhin, nh cho n thin nam tn n hay du khch thp phng bng c thn khu hin t. Vo trong chnh in, ta nh ang vo trong th vin bch khoa ton th v th gii Pht hc, bi nhng hnh nh trang tr mu sc rc r ca cy c hoa l, ng sinh vt, cnh sinh hot ca c Pht cng nhng nhn vt c lin quan t kip qu kh n kip hin ti, c cc ngh nhn trang tr trn vch, trn trn ht sc phong ph v sng ng. Khc vi nhng ngi cha Vit Nam v cha Trung Hoa, nhng loi cha Khmer ch th c Bn S Thch Ca Mu Ni, khng th cc v Pht, B tt khc nh c Qun Th m B tt, ng Lai H Sanh Di Lc Tn Pht, hay cc v Kim Cng, La Hn v cc B tt khc. Ton th tng v b tng thng t pha sau mt ci khun ln, c chm khc nhng mu hoa vn, hnh k h rt tinh vi. Phn b tng chnh thng khc ha, trang tr mt to sen rng ln, chia nhiu bc v mi bc u c nhiu hoa vn trang tr m thut. B tng thng l mt to sen v c nhiu bc, c trang tr t m. Trn b gm mt tng Pht chnh, thit tr chnh gia; nhiu tng nh chung quanh.

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

i nt v kin trc cha Khmer

vt ci, l con nga chin ca thn Visnu mt trong nhng v thn ti thng ca B-la-mn gio. Ngi n gi l Garuda.

ngi Khmer Sc Trng vng quc c

ngha mt s hnh tng Naga trong ting Phn c trong cha Khmer ngha l rn ln, nhm ch con rn h mang, loi rn m nc - Prum Maha - T din Pht: c ca n c th git cht mt con voi trng thnh. Loi rn h mang cn tng trng cho thn Civa v chng bao hm c hai ngha hy dit v ti sinh. Hnh tng con rn Naga bo

thn c mnh ngi; u, chn v hai cnh ca chim, m ngm mt vin hng ngc. - Vi hnh tng khc: Yeak (Chn) trong cc chuyn c Khmer l nhn vt tng trng cho ci c, thng gieo iu d cho con ngi. Hnh tng Yeak c dng v ca mt ngi mang b mt d tn, ming to, rng nanh di, mt li, lng my xch. Mnh Yeak mc o gip, u i m nhn

Thng thng chng ta hay nghe ngi ta gi l T Din Pht (Pht Bn Mt) thm ch cn nghe ni Bn Mt tng trng cho bn phm cht qu bu ca Pht Gio l T Bi H X. Tht ra gi mt cch chnh xc th l T Din Thn (Thn Bn Mt) y chnh l mt trong ba ngi Thng ca Hin u Gio (n Gio - B la mn ) tc Siva hay cn gi i Phm Thin. S d gi l T Din Pht l do mi ngi khng r ngun nhm m Xng Tng Ngi nh vy. Trong truyn thuyt Pht Gio Nguyn Thy th i Phm Thin tc l mt v i Thin Thn H Tr Chnh Php nn c bn i c Qu Bu l T Bi, Nhn i, Bc i v Cng Chnh. Tht ra cn c mt Quan im nhn thc rng i Phm Thin l ha thn ca cc i B Tt h tr Chnh Php v gn gi tip dn chng sinh. Nn quan nim bn mt l T Bi H X cng c nhiu ngi cng nhn v tin tng. Theo nghi l th mt chnh din chnh l biu tng cho T, sau thun theo chiu kim ng h l Bi, H v X. - Rn thn Naga

v cho c Pht ta thin l loi ti quen thuc trong Pht gio Nam tng (Hinayana Buddhism) ca ngi Khmer. Trong cc ngi cha Khmer, rn Naga ng trn cc mi cha, cc u ao xua ui t ma v bo v o Pht. Ngoi ra cng c hnh tng rn Naga c chm tr bng x c un ln qun quanh nhng cnh ca cha, trn nhng chic t ng kinh sch, trn nhng chic xe tang a ngi cht n ni ha thiu tng trng cho v thn a linh hn ngi tt ln ci Nit Bn Tavatimsa (u Sut). - Chim thn Krud (Garuda)

Krud l tn gi ca ngi Khmer ch mt linh vt kh c th tn ti trong th gii t nhin, nhng li xut hin kh phong ph trong cc cu truyn thn thoi, trong nhng cng trnh kin trc tn gio. t lu, hnh tng Krud gn cht trong i sng tm linh v i sng thm m ca ngi Khmer. c xem l vt linh, bt ngun t thn thoi Trong kin trc Khmer, Krud n c i, Krud chnh l c hnh tng mt loi chim
20 02

Da theo truyn thuyt n , cng nh truyn thuyt ca dn tc Khmer, ngi ta bit rng, Krud (Garuda) vn l con ca n thn Vin-ta. N thn Vin-ta l ch rut ca n thn Kro-dhus. C hai ch em n thn ny u l con ca thn Russey-ka-la-pas hin thn l con Ra. Ngay t khi mi ra i, mc d c dng v rt d tn, c biu hnh bng con chim sn mi, c u ngi vi 3 mt v chic m cng qup, cng mng chn sc nhn ca i Bng, nhng Krud mang thn phn ca mt k ti t, b y a, ch v ngi m b thua cuc trong mt ln c cc vi n thn Kro-dhus. V, v th m gia Krud v rn Naga - con ca n thn Kro-dhus, tuy l anh em h vi nhau, nhng cha bao gi chung sng ha bnh, h gp nhau th lun c xung t. V, Krud bao gi cng l k chin thng. Mt s quan nim khc cho rng, Krud chnh l hin thn ca ci thin, i din cho ci thin chng li ci c, trng tr k c, chuyn gip nhng ngi gp phi hon nn, kh khn.

v tay cm ci chy di. Trong ngh thut trang tr cha Khmer, Yeak c c Pht ci ha v t ng hai bn bc thm pha trc chnh in nhm mc ch bo v ngi cha. Reach Cha Sei (k ln qui th) l con vt m Tin n v Yeak ng trn khi giao u vi nhau. Hnh tng ny c chm tr trn hai cnh ca ra vo chnh in. Teahu (Hung thn) l hnh tng ngi c b mt hung d, hai tay bng mt tri hay mt trng chun b nut vo bng. Hnh tng ny cng c trang tr trn khung ca ra vo.
LHVV tng hp t cc tc gi: TT Danh Lung, Phan Anh T, Ha Sa Ni. nh: Khc Huy, H. Trang.

lophocvuive.com

vng quc c Sc Trng ngi Khmer

Nhng ngi cha Khmer ni ting

Thch Ca bng nguyn khi t trn mt ta sen cao khong hai mt. Bn cnh cn c mt pho tng sinh ng miu t c Pht ci trn rn thn naga. Vch tng chnh in c trang tr bng nhng bc tranh miu t cuc i c Pht, t lc cho i ti khi c khai minh ri nhp nit bn.

tp ch Bt Hi

Cha Mahatup (Cha Di)

Cha Mahatup hay Cha Di hay cha M Tc l cha Khmer c, nm cch trung tm th x Sc Trng khong 2km. Ban u, cha c xy dng bng vt liu tre l, sau mi c xy bng tng gch, mi ngi. Sau ln h hng nng nm 1963, v s c[1] ca cha lc l Thch Chia quyt nh Cha Khleang trng tu, tn to li cha, v kin trc hin ca cha lu gi c ch yu t t trng tu ny. Hin cha cn lu gi 3 khi kin trc chnh l Chnh in, Sala v nh th c lc c Thch Chia.

t u th k 19, n nm 1969, v s c Tng uch cho xy dng li ngi cha theo kin trc nh ngy nay: Chnh in, nh hi (nh Sala) v thp bo (ni sch kinh v lm ch dy hc).

Cha c gi l Cha Di c l nh s hin din ca hng trm ngn con di qu sinh sng trn cc cnh cy khun vin pha sau cha, c con nng n 1kg, si cnh rng n 1m. Ban ngy, chng ng bng cch treo mnh trn nhng cnh cy, ch khi n ti chng mi hot ng, c lc khi chng bay xa hng chc kim tm kim thc n. iu c bit l di qu cha khng bao gi n tri cy cha, cng nh khu vc quanh. Chng cng ch tr ng trong khun vin ca cha ch khng ri i ni khc. y cng l mt trong nhng nt c sc thu ht khch n ving thm cha. Trong s hn hn 600 ngi cha ca ng bo dn tc Khmer ng bng sng Cu Long, kin trc Cha Di c xp vo trong nhng qun th kin trc p, c o nht. Mi cha gm hai tng lp ngi mu. Pha u hi, bn u mi c chm tr theo hnh rn Naga cong vt rt tinh xo. Trn nh cha mt ngn thp nhn. Hng ct bao quanh cha, mi ct c mt tng tin n Kemnar i tay chp trc ngc nh ang ct li n cho khch thm ving. Trong chnh in (sanctury) c th tng Pht

Ta lc ti s 71 ng Mu Thn, phng 6, th x Sc Trng, cha KhLeang l mt trong nhng ngi cha Khmer c nht Sc Trng. Theo sch k li, cha c xy dng vo khong th k XVI theo li kin trc ca cc cha Pht gio Nam Tng Thi Lan v Campuchia. Ban u, cha c xy dng bng vt liu g, mi lp l. Kin trc hin nay ca cha l do ln trng tu cch y hn 80 nm, vi Cha Bn Mt vt liu gch, ngi. Cha KhLeang nm trong khun vin rng 3.825 mt vung. Cng ra vo va c xy dng rt cng phu, pha trong l ngi Chnh in nm bit lp vi kin trc kh phc tp, rt c o. B mi gm 3 cp, mi cp chia thnh 3 np, 2 np ph hai bn nh hn np gia v khng c thp nc. Chnh in c xy dng t nm 1918 bng 6 hng ct dc gm 60 cy ct tr. Hin nay cha vn cn lu gi c bn sao ti liu ghi chp t th tch c, trong c ni n ngun gc a danh Sc Trng, lch s ca cha. Hng nm, cha cn l ni din ra nhng ngy l truyn thng ca dn tc Khmer nh l Chol-Chnam-Thmay, l Dolta, l Cng trng v hi ua ghe Ngo.

Du khch ving khi thm cha S Ln s khng khi sut xoa vi ti ngh ti tnh ca cc bc ngh nhn kho tay ghp nhng mnh v chn kiu, a kiu to ra nhng tc phm tuyt tc nh cp Long, Ln, Quy, Phng bn trong vch tng ca Chnh in cng nh cc hoa vn khc trn mi ca Chnh in, Do khan him gch men trang tr nn v s c thu thp chn, a kiu b trang tr thay th. T ngi cha cn c bit n vi ci tn gi rt mc mc l Cha Chn Kiu nh hin nay.

Cha Bn Mt nm cch th x Sc Trng 6km v hng Ty Bc theo tnh l v huyn K Sch. Cha c xy dng theo kin trc Khmer truyn thng vi nhng hoa vn tinh xo, thanh thot, vi nhng tng pht bng bn mt mang hnh tng c pht. Ngun gc Cha S Ln (Cha Chn Kiu) tng Pht ny c lu truyn vi bao truyn thuyt hp dn v huyn b to Cha S Ln nm trn Quc l 1A trn nn sc hp dn ca ngi cha. ng v Bc Liu, cch trung tm thnh Theo K Nguyn Mi ph khong 7km. Cha c xy dng
02 21

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

mt vng Sc Trng

Vng quanh Sc Trng

y l hnh nh nh th Micae x Trung Bnh, Long Ph, Sc Trng. Xt v hnh dng bn ngoi th y l mt ngi nh th kh l mt v c bit Sc Trng. Nh th ny nm trong vung ng bo dn tc Khmer nn cch trang tr nh th th cng mang dng dp Khmer. Ai cng bit nh th l ni tin th cha th ch c nhng g lin quan n cha m thi, y vy m i rn thn 5 u trong tn ngng Khmer truyn thng vn c t trc ca nh th nh minh chng cho tnh giao thoa tn gio ca ng bo Khmer y. Cha ng Bn cn c tn gi l cha A Cn, hay Ha An Hi Qun, l mt ngi cha c c tui i trn 130 nm, ta lc s 09, ng Nguyn Vn Tri, khm 1, phng 1, TP.Sc Trng, tnh Sc Trng, cch Bu in trung tm thnh ph khong 700m. Cha ng Bn c xy dng vi cht liu hon ton bng , g qu t Trung Quc ch qua v c ct theo hnh ch Ph - tng trng cho s m no, ph qu. Mi cha lp ngi ng v trn mi nc c tng lng long chu nguyt - cch trang tr truyn thng trong cc ngi cha Hoa. Trn cc g mi cng c tng rng, k ln nm tri di. Pha trc mi hin cha c treo mt dy n lng cng lm tn vinh thm v p rc r ca ngi cha. Ngi cha c mt tin chnh din hng v hng Nam, hai bn t hu t ra c ngh nhn p ni bng xi mng rng khong mt thc l hai i t Tng Phc, ng chc b con b tnh hng thm nhiu phc lc, to thm v b th cho ngi cha. Bn trong ngi cha, du khch s chong ngp trc mt rng honh phi cu i bng ch Hn c treo v p ct t gian tin in n gian chnh in. Pha bn tri (nhn t ngoi vo) l bn th Bch H uy nghi, bn phi l bn th ca Thanh Long hng dng - y va l yu t phong thy, li va l vt linh nhm trn gi t ma, xua i nhng iu xui xo, khng hn. Gian chnh in gm ba gian. Gian chnh gia th Trnh n, tc Cm thin i l v phc thn trong tm thc ca b con ngi Hoa ni y. Bn tri gian chnh in l bn th ca Phc c Chnh Thn, bn phi l trang th ca Thin Hu Thnh Mu. Ngoi nhng l hi truyn thng ca ngi Hoa n Tt Nguyn Tiu, cha ng Bn (Ha An hi qun) thnh ph Sc Trng cn t chc l hi u gi n lng.

u thp nin 60 ca th k 20, khi thnh ph Sc Trng cn tn gi l Khnh Hng thuc Ba Xuyn, ng Hong Mnh Thng, tnh trng Ba Xuyn by gi l mt ngi Tha Thin. V nh qu nn ng cho xy h Tnh Tm theo nguyn mu h Tnh Tm trong i Ni, Hu. n nm 1982, do nhu cu tr nc, ngi dn Sc Trng o thm mt h nc ngt pha sau h Tnh Tm. Danh xng H Nc Ngt ra i nh th bn cnh ci tn Lt 2 do hc sinh t v hng dng liu trng quanh c 2 h to khung cnh th mng thu ht gii tr. Din tch hin nay ca H Nc Ngt l 20ha gn hon tt phn h tng. Bao gm xy b k kin c, trng nha ton b ng i, lp h thng chiu sng, xy dng cc trung tm hi ch, trin lm T mt ci h nh ngy xa, nay Khu vn ha H Nc Ngt l l phi chnh ca thnh ph Sc Trng. Hng dng liu soi bng xung hai h th mng c gn 70 000 con c chp v mt m quanh nm. H c nhiu cy xanh m ch yu l cy sao ly bng mt v cau ly dng cng dng liu (phi lao), phng v c mt t xa. H nh mt bng mu ti mt: nhng cy bng lng tm chen sc vng ca chm hoa b cp nc, nhng cy phng gi thm c gc tri, mt cy si vi gc to ng nm chm ch gia h Thy T ang xe rng nhng tn cy xanh s trn mt nc, nhng hng phi lao lun r ro, mang mu c k v nhng loi cy qu him khc ph din khp ni.
22 02

lophocvuive.com

mt vng Sc Trng

tp ch Bt Hi

nh Pa c khp cc tnh min Ty Nam B nhng khng u bng bnh Pa c lm ti Sc Trng. Qu hng gc gc ti ni m danh ting c n xa l vng Vng Thm, x An Hip, huyn M T, tnh Sc Trng. Tng truyn vng Vng Thm l ni ng ng Thun - ngi Hoa di c sang Vit Nam vo u th k XIX khi xng vic lm bnh Pa kinh doanh. V vy mi c cu qung co: bnh Pa c sn Vng Thm. Ngun gc ca bnh Pa ny l t ngi Triu Chu (c ni gi l ngi Tiu) v th n c tn cng cm ting Anh l Theochew pastry v ch Pa l m c ca ngi Triu Chu (ngi Tiu) ca t bnh (ngi Nam b li mm mi khi pht m nn gi tri ra t ba) l m tit c ngha n gin l bnh nng. Sau ny nhng ngi Hoa lu lc v nh c sng ti vng min Ty Nam b c b sung thm su ring vo trong nhn bnh. Ci v bnh c cu trc nhiu lp da mng xp chng ln nhau v c th lt d dng ra tng lp v vy n li mang mt ci tn d bn bnh lt da. Ring tnh Bn Tre n li mang mt ci tn hon ton khc: bnh bao ch

Cao-Li-Lim Trn Thng Xuyn cng Ph tng Trn An Bnh em 3000 binh s di quyn cng 50 chin thuyn sang ng Trong thuc quyn ca Cha Nguyn xin t nn. Cha Nguyn thng tnh cho nhm Trn Trng Xuyn c ng Bin Ha, nhm Dng Ngn ch n khai ph vng M Tho. n nm 1683, cuc phn Thanh phc Minh hon ton tan r. C thm nhiu t ngi Triu Chu xin Cha Nguyn vo t nn ng Trong, nhng nhm ngi ny c a n khai ph vng Bc Liu, Sc Trng. V lc ny ngh lm bnh Pa xut hin, c gn gi v pht huy cho n ngy nay, ni ting nht l bnh Pa vng Vng Thm (Sc Trng). c kt hp hi ha t cc nguyn liu khc nhau, bnh Pa Sc Trng em li cho thc khch mt cm gic rt c bit: s mm, do ca lp v bnh; v bi bi ca khoai mn hay u xanh, v ngt thm ca hng su ring, v mn v cht bo ngy ca trng mui... Bnh Pa Sc Trng c ngt va phi v khng qu bo, khin thc khch khng cm thy ngn. Ch Lan ch nhn l bnh Tn Hng cho bit: bnh Pa khng c su ring ngon th khng ra ci bnh Pa. Ti cng tng nghi ng ngi ta lm dng tinh du ha hc hng su ring nhng ch lc u bo khng c. L do l ci dung mi bay hi trong tinh du s lm bin i v bnh rt nhiu nn khng th dng c.

Trn mt trang web ca mt hng lm bnh Pa cn c li gii thiu ngun gc ci r ca loi bnh ny rt chi tit nh sau: Bnh Pa ca ngi Triu Chu vo min Ty Nam b gn lin vi s kin lch s Nh Thanh lt Nh Minh, mt s quan li trung thnh vi Nh Minh c th o i Loan do Trnh Thnh Cng ch huy. Trnh Thnh Cng c s ng h ca nhn dn vng ng nam Trung Quc. n bnh Pa phi ung tr mi ng kiu. Cn mt ming bnh, hp mt ngm tr, bn s cm thy n nm 1679, khi thy cuc phn Thanh phc Minh ngt ca bnh ha cng v ng ca tr tan ra ni u khng cn trin vng, Tng binh Long Mn l Dng li. Th m thc tao nh ny tr thnh mt nt Ngn ch cng Ph tng Hong Tin v Tng binh c trng ca vn ha Sc Trng.

Bnh Pa
LHVV tng hp

23 02

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

mt vng Sc Trng

Bn nc Lo
LHVV tng hp

m hng v

i liu m thc Vit Nam ghi nhn, bn nc lo Sc Trng c lch s t lu i, m tin thn ca n l mn n truyn thng ca ngi Khmer. Tnh Sc Trng l vng t gip bin tr ph, c nhiu dn tc nh Kinh, Hoa, Khmer sinh sng. Trong qu trnh cng lao ng, khai khn t ai, cc dn tc chu nh hng ln nhau lm nt vn ha m thc c trng ca vng qu ny. V bn nc lo Sc Trng l mt trong nhng sn phm ca qu trnh cng sinh y: Mm c m ca ngi Khmer, tht heo quay da dn rm ca ngi Hoa, bn trng nn n, mm mi v tp t au ca ngi Vit. Nt c bit ca nc lo Sc Trng l khng ln cn m trong veo bi n c nu bng mt cng thc kh l. Khi nu nc lo ngi Sc Trng khng cho trc tip cc nguyn liu vo ni nh thng thng m cha tt c vo mt chic ti lc ri nu n khi ci ct tan ra. Chnh v th m nc lo mi trong, khng ln cn nh cc loi nc lo thng thy. Bn nc lo vi thnh phn ch o l mm c sn kiu Campuchia, nc ct c ngi bn v c lng qut nhuyn nh, tt c ha quyn lm nn ni nc lo m , hp dn. Mn bn trn khng th thiu rau ghm n km. l c mt ngh thut - ng Thch Soon, mt phng vin nh, tu to: Rau n km bn nc lo cng cu k chng h km cnh: u a xt si, gi sng, bp chui, da leo xt nh. Ging nh bnh cun m thiu nc mm c cung, hp bn riu thiu v mm tm... n bn nc lo m thiu cc v rau trn th... hng. Mn bn nc lo tr danh ca t Sc Trng m hoc bi c ngi bn (loi c ging ngh, nhng mu m hn) va dng kh mi tanh ca mm, va to mi thm du nh, hng v thanh m. y l loi gia v c sc ca ng bo Khmer. Tuy cng dng mm c lm nguyn liu chnh, nhng khc vi Tr Vinh ch dng mm b hc (loi mm c ch bin theo phng php truyn thng ca ng bo Khmer), Sc Trng dng mm c sc cho mn bn nc lo. Dn snh n u cho rng bn nc lo Sc Trng c xp hng chiu trn so vi bn Tr Vinh, c a thch v ph bin hn. C ngi bn cn gi l ngi h, tn khoa hc l auttum crosscus, c ngun gc t Campuchia. Ngi bn mc hoang trong nhng khu rng Seam Reap, Battambang... Ngi Vit sang Campuchia lp nghip mang c ngi bn v trng Vit Nam cch y khang 45 nm. Ngi bn c trng bng c vo u ma ma min Nam, khong u thng 5 dng lch. Cy ngi bn khng c hoa, pht trin nhiu phn c. Trng khong 5 - 6 thng, n cui ma ma, sau khi phn l li tn, l lc ngi ta thu hoch c ngi bn. Ngi bn c hng thm du du, v ngai ngi, gi nh n hng v ca t ai, ni rng hoang d.
24 02

lophocvuive.com

mt vng Sc Trng

tp ch Bt Hi

Bn Gi D
B
n gi d b dng khng km bn mm, nhng hp dn M Xuyn c bn gi d hn nh v bo bi ca tng ht, v chua nh cng mi Dng qua s thy m hng qu thm kch thch ca me v chanh l hai cu th do chnh b ch qun Ngc N sng tc v Sc Trng v Bc Liu l nhng tnh c nn vn ha cng c treo trc qun n mi cho bao thc khch gn xa. Kinh - Hoa - Khmer. ng thi, mi dn tc u lu truyn nhng mn ngon c o, ngy cng c nng cao thnh mt Thnh phn ca mt t bn gi d cng ging nh t bn ngh thut nh: bn nc lo, bn b cay Bc Liu, bn tiu riu, bn mm, bn nc lo... nhng khc ch nc sp Sc Trng... Trong , mn bn gi d Sc Trng, hng v m mi v tng xay v t nc me chn. B ch qun Ngc tht n tng. N cho bit b quyt ca mn bn gi d l tp v nc sp. Phi l tp t mi ngt m. Nhng vng qu ca Sc Trng Sao gi gi d? vn cn loi tp ngon ny quanh nm. Tp luc xong c ngi nu lt b v ly tht, nguyn con mu ti trng Ngi vit b cng i tm hi nhiu ni v ngha gc ca hai rt p mt. Ni nc sp phi hm bng xng heo chung vi ch gi d nhng vn cha hi lng, v bao nhiu l gii u nc luc tp, nm thm t ng, t v t nc bt me chua. mang tnh suy din. Nh b Trnh Th Ngc N, 64 tui, ch qun bn gi d M Xuyn, Sc Trng, gii thch nh sau: Ngoi ra, mn ny cn hn thua nhau thnh phn gia v v Ngun gc ca gi d l mn gi cun. Sau ngi n khng s tinh t trong ch bin cc mn tng xay trn vi u phng cun na m cho bn vo t, trn thm tht, tp, rau v tng rang m nhuyn v ti phi. Nhng loi gia v ny giao ha xay trn u v n nh v cm. Sau na, cc b ni tr mi vi nhau to thnh mt hng v hp dn c trng khng ln c sng kin cho thm nc sp vo t thnh mn bn gi vo u c. Nu mun khu v thm bt bn, bn c th d nh hin nay. Do ting Nam b pht m nhng ch V, D, vt thm cht chanh v cho vo cht tng t, cp thm t rau Gi kh ging nhau nn c ngi ni gi d, ngi c gi gi. thm, th mi ng iu. Cha hi lng vi cch gii thch ca b Ngc N, ngi vit li tm n nh c Nm gi d ng Cn Th. Do c Nm bn mn gi d lu nm nn thnh danh c Nm Gi D. Nay c qua i. Con chu c Nm ni rng, gi d l mn bn tp, c thm tht luc v rau sng. y l mn n thun Vit, r tin li ngon ming nn c nhiu ngi a thch. Nh th chng ta c th tm kt lun rng, gi d l mn n xut pht t bn kh, sau mi nng ln thnh bn nc. Nhng nc bn gi d khng c hng v mm ng hoc mm b hc nh bn nc lo Sc Trng, Bc Liu v Tr Vinh. Dn d m ngon
25 02

X xp

Mt anh bn nh th bnh lun v bn gi d tht ch l: y l mt t bn c sc nh hi cc cht m, cht bo, rau ti v nhiu th gia v thm tho. Mnh ch ngi v nhn my con tp mu ti trn mt t sng snh nc cng ... ni thm! Nc bn gi d ngt t nhin, khng cn cho thm bt ngt. Tp t ti nguyn con va mm va ngt. Cn tht i heo luc thi nh va gin va bo. Thm v cay cay, bi bi ca tng v t lm cho ngi thng thc c nh mi... Ti ch Bn Thnh, TP.HCM, cng c bn mn ny, nhng khng ngon, gi li t.
Hoi Phng

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

mt vng Sc Trng

V l Sc Trng
mi mt vng qu Vit thng c nhng mn n mang tnh cht c trng ring m hng v m kh qun - c th gi tn chung l mn c sn. Mi bn cng TCBH do chi trong vn m thc Sc Trng. Cm dp

l mt mn n Vit Nam c ngun gc t Trung Hoa (lp xng l cch c theo ging Qung Chu ca lp trng ngha l ngy l Tt nin v cng c ngha l rut).

X pu Vnh Chu Bn cnh lng ngh trng la, ngi Khmer huyn Vnh Chu rt ni ting v trng c ci v lm ci mui m h thng gi l chhay pu hay x pu, c ngi trong v ngoi tnh n t hng. Ngoi ra, ngi Vnh Chu cn sng tp thm mn X pu ngt (c ci trn ng, p gia v).

mun (thng l hnh trn) ri em phi nng. Ngi th thng lm bnh vo ma kh v nh th bnh phi s khng b i mu do thiu nh nng v chin ln s phng to hn, thm ngon hn.

Lp xng c lm t tht nc v tht m ln xay nhuyn trn vi ru, ng ri nhi vo rut ln kh chn bng cch ln men t C gn n thng 10 m nhin. Lp xng phi l lch, ngi Sc Trng li lp xng kh, cn khng nn nao ch n ma cm phi l lp xng ti Lp dp. xng mu hng hoc nu sm, v ngt. c mn cm dp, do, phi dng ci bng (loi Hin nay, ngoi lp xng ci ging nh ci gi go truyn thng c lm bng nhng lng ci khot hp tht heo th Sc Trng li c v su hn), chy qut lm thm mn lp xng tm. bng g, di 1 thc ri, ni tay cm c vut trn Bnh gng nh cho va nm tay. Np c em rang ln cho va gin l cho vo ci qut. Cho n khi nhng ht np dp li, ri cho cm vo nia, sng sy cho ht tru, dng sng i cho tht sch bi, cho cm c ngon. Cm mi qut rt gin v do, n Bnh gng l loi bnh c khng cng cm nhn c ch bin t bt np vi ht hng v c trng ca n g, c hnh dng ging nh c gng, nn ngi ta gi lan ta. l bnh gng (num khTuy nhin, cho cm thm nhy). Sau khi c chin ngon phi thm cht gia v vi m chn, h cn rc nh ng, da no. C h ln bnh mt lp ng 1 lt cm th dng 1 tri da ct trng lp lnh, trng no cng na k ng ct rt p. Bnh ny l l vt trng, trn u, chng vi khng th thiu trong cc l gi s c ming cm mm ci truyn thng Khmer, do, thm bo. biu trng cho hnh phc ca la i. Ngi ta cng Lp xng c th lm bnh ny loi nh dng lm qu cp hoc Lp xng, hay lp xng, i khch.
26 02

Bnh cng Xi C N Tuy ch l mt mn n n gin, c dng nh mt mn n chi hng ngy, song mn bnh cng ny rt tng thm hng v, cc ni ting Sc Trng. c s cn trn thm gng, ring non hoc p ng v hng tu theo khu v ring ca khch. ri trong nhng sm hng ng, mi ngi c dp im tm t cho trng bc khi dng vi x pu ngt trn thm gim, ti, t hoc x du ngon. X bu n s gin rm, quyn r vi Ngi th lm bnh thng mi c trng ca c ci em go ngon ngm trong cng cc v cay, chua mn, hai m ri mi xay lm bt. ngt ca t, ti... cho ngi Nhn bnh l u xanh, tht thng thc cng thm nc xay, hnh c, tp bc thm m ngha tnh vi t. qu hng. Cn lm sao c c Bnh phng tm Bi Xu ci bnh cng vng rm, thm phc vi nhn bnh y l mt mn n kh c b tr u v p th quen thuc i vi ngi li l nh s kho lo khi dn Nam B. N thng nhn bnh v cng trc c dng chung vi cc khi em chin. iu ny mn gi, ch gi...trong cc th ch c cc ngh nhn bui tic nh. c c truyn li cho con chu nhng chic bnh phng trong nh. c bit l tm ngon, ngi dn Bi nc mm th c pha Xu trc ht phi chn ch t nc mm Ph tm cn ti, lm sch, tn Quc chnh hiu cng nhuyn, thm vo gia v. Sau vi da chua. Cc loi rau ngi th em hn hp sng n km l ci x lch, ny v thnh nhng vin rau thm, vi cng h..v nh, cn ra tht mng v khng th thiu ci ta ct thnh nhng hnh nh xi cay nng...

lophocvuive.com

mt vng Sc Trng
Cho c

V l Sc Trng
mui, t bm, chanh. Vt nu tiu c nu tht rc nh vt tim. Ty theo thch, khch c th gi thm b lng, hay phn c. Nu mun nhm nhi cng hi cay, khch c th gi thm u, gi, phao cu, cho, cnh. B nng ngi

Cm nang cho bn

tp ch Bt Hi

Bui chiu th x Sc Trng, nn tn hng ci th i n cho c. Qun cho c lc c nhiu ngi ni ti ng t Ph Li - Trn Hng o. Bn nn cho rau ng, gi sng vo t cho, mt t gng non xt nhuyn ri trn u, rc t tiu vo. Hp vi mung cho nng hi, gp ming c lc chm nc mm t thm phc, d v nng trn u li. T cho l hn hp: v thm bi ca go la ma, v ngt ca c t nhin, v cay v thm ca gng, tiu, v mn ca nc mm, v nng ca t, tt c ho quyn nhau. Bn vt nu tiu

Ch lc ca mn ny l tiu ht nu vi nc lo bng xng v nc da ti ngt v thm cay. Ngt y khng phi ngt ca ng hay bt ngt, m ngt ca xng hm, ca nc da. Cay y khng cay theo kiu t kh, nn thc khch khng th nhm ln vi cc mn bn khc. Khi khch yn v, t bn nng hi vi nhng si bn trng phau, sau l ming tht i lp lnh hp dn, bn cnh ming huyt vt, cng nc lo xm xp, im thm vi cng rau qu trn mt. Bn cnh t bn l da rau ghm gm bp chui, rau mung bo, gi sng, st l da

B nng ngi cc tnh min Ty hay Tp. HCM th hng h nhng ci hng v c o, tuyt chiu khch n v khng th quay lng th ch c M Xuyn (Bi Xu). Ban u, b c nng trn ming ngi cong m-dng, sau ny c thay bng tm inox cho sch s v v sinh. Chn mt bn ngi va , qun s bng ra ci bp l nng hng hc, da rau xanh loi thy bt thm, da tht b c tm p, chn m heo ng c. t ming inox ln bp l, ri nh lp m (du) cho nng v cho ming tht b vo. Xo, xo, ... khi bc ln, mi thm ngo ngt, dng a tr mt tht cho chn u, ng cho qu chn s mt ngon v dai. Ny bnh trng, rau cc loi xanh, , tm, vng, chui cht, kh, t bn, ... ming tht c t ln trn v cun li chm vo chn nc chm, a ln ming cn mt ci, nhai t t cm nhn tng mi, tng v, thm tn vo trong tn cng ca v gic, hp chung ru . Kh! iu c bit l nc chm c pha ch bng mm nm vi b quyt ring, tht b cng c tm p theo cch ring ca qun nn to ra mt khu v ht sc c o.
LHVV tng hp

T ng ba Tr Men - ca ng vo thnh ph Sc Trng - r tri v hng cng cho vo ng Hng Vng, n ch Bng Sen (i din H Nc Ngt) th i thng vo ng Ng Gia T, n ng t th r phi i qua Cu Cao sang ng X Vit Ngh Tnh, sau r tri vo ng 30/4, i tip s thy Bu in trung tm thnh ph ngay gc bng binh, S 1 Trn Hng o. - Bn gi d: t bu in trung tm thnh ph i v ng Hai B Trng, n ng t Hai B Trng - Phan Chu Trinh th r tri, i n cui ng, qun bn nm ti gc ng ba Phan Chu Trinh - Nguyn Vn Hu. - Bn nc lo cy nhn: i thng ht ng Hai B Trng, qua cu Quay, sang ng Tn c Thng th quo phi vo ng V nh Sm, bn nc lo cy nhn nm gn cui ng. - Cho c lc Ph Li: gn ng t Ph Li - Trn Hng o. - Bn nc lo Phng Giang: t qun cho c lc trn ng Ph Li i v hng tay phi ri r phi vo ng Nguyn Trung Trc, bn nc lo Phng Giang nm ti s 25 Nguyn Trung Trc, i din ch Phng 2. - Bn nc lo C Hnh: t bu in trung tm i v hng Trn Hng o, qun bn nc lo C Hnh nm bn tay phi, cnh th vic tnh, i din Ngn hng MHB. (s 15 Trn Hng o) - Bn nc lo M Xuyn: t cng vin Bch ng (c) trn ng Trn Hng o, r tri sang ng L Hng Phong ri chy thng xung huyn M Xuyn, cch ng ba ch c, M Xuyn (nay l ng t Phc Kin) khong 50m v hng Tham n. - B nng ngi M Xuyn: t ch M Xuyn trn ng Hong Diu, i v hng cu Ch V, va qua cu th r tri vo ng Phan Bi Chu, B nng ngi M Phng ng ti s 63 Phan Bi Chu, x Ha M, huyn M Xuyn, Sc Trng.
Tho on

02 27

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

Khc bit vn ha khng cn tr ha hp

Thc s Ha Sa Ni, hin l ging vin mn Tn ngng v Tn gio Vit Nam, thuc khoa Vn Ha Dn Tc Thiu S, i Hc Vn Ha TPHCM. Thy dnh nhiu tm huyt cho vic nghin cu vn ha Khmer Nam B. LHVV k ny c bi phng vn thy v s ha hp vn ha.

phng vn chuyn mn

l nhng thun li. Cn kh khn l iu kin thi gian, tin bc phng tin h tr cho nghin cu khng c nh mong mun. Hn na trnh ting Pali cn hn ch (do trc y khng c i tu), nn nh hng khng nh n qu trnh nghin cu. Mun nghin cu su v vn ha Khmer ni chung, ngoi nhng k nng, phng php c bn, bn thn ngi nghin cu phi bit ting, ch vit Khmer v c bit ting Pali, ting Phn (Snscrit). Khc Huy: Theo em c bit, thy dng mt b phim v Ngh Bn truyn thng ca ngi Khmer, vy theo thy lmphim Nhn hc v dn tc thiu s c kh khng? Tr ngi no l ln nht khi thythc hin b phim ny?

Ths Ha Sa Ni: ng vy, ti lm b phim ny v Khc Huy: Xin thy cho bit b mn Vn ha Dn Tc Thiu a ln youtube (Nghe Bun) cng gn 2 nm ri. Tuy cn s nghin cu nhng vn no? nhiu im cha hi lng, nhng nhn chung ti cm thy t ho v t nhiu gii thiu c cho bn b gn xa v Ths Ha Sa Ni: Theo chng trnh khung ca B GD&T mt phn nh ca vn ha truyn thng Khmer. th y khng ch l mt b mn m cn l mt chuyn ngnh o to ca mt s trng i hc cao ng trong Vic lm phim Nhn hc (nht l lnh dn tc thiu s) c nc. in hnh nh trng H Vn ha TP.HCM c khng kh. Song c mt b phim hay, sinh ng, hp chuyn ngnh o to v Vn ha dn tc thiu s Vit Nam dn, theo mnh ngh ngoi nhng yu cu c bn cn phi thuc Khoa Vn ha Dn tc thiu s. t c nh: k thut quay, dng phim, k nng phng vn, giao tip, th ngi lm phim cn lu mt s im Nu ni b mn, th tp trung nghin cu nhng vn c sau: bn v lch s tc ngi, vn ha, kinh t, x hi ca cc dn tc thiu s Vit Nam. Bi vy gip sinh vin nm - Xc nh r ti trc khi bt u lm phim. tng i y v cc dn tc thiu s Vit Nam, ngi ta chia nh thnh nhiu b mn khc na nh: Vn ha cc - Cn to c nim tin, s tin tng i vi i tng ghi dn tc thiu s vng Ty Bc, Vn ha cc dn tc thiu s hnh: Khi xc nh c ti, tip n phi tin hnh vng ng Bc, Vn ha cc dn tc thiu s vng duyn kho st in d, thu thp thng tin, t chn i tng hi min trung v trng sn Ty nguyn, Vn ha cc dn chnh ghi hnh. Trong qu trnh ny iu cn thit nht tc thiu s vng Nam b l to c s thn thin vi i tng. h a s l nhng ngi nng dn cht pht, chn lm tay bn, nhng din Khc Huy: i vi bn thn thy, khi mang trong ngi hai vin khng chuyn cha mt ln ng trc ng knh camdng mu Khmer v Hoa th to cho thy thun li v kh era, nn rt kh to c s t nhin chng ta ghi hnh. khn g trong qu trnh nghin cu? Mt khc, vic chim c tnh cm ca i tng ghi hnh cng gip cho qu trnh trao i (qua phng vn) thng tin Ths Ha Sa Ni: V c bn ti c hai dng mu (Khmer, gia ngi nghin cu, ngi lm phim vi ch th c Hoa/Triu Chu), nhng th tht n gi ny ti cm thy thoi mi, y , khch quan v trung thc. mnh l mt ngi Khmer hon ton. Do trong qu trnh nghin cu, c bit v mng vn ha Khmer s c nhiu - Cn c cch quan st tt v i tng, cc s kin xung quanh: Trong phim Nhn hc rt t khi ngi quay phim thun li, bi cc l do: (ng thi c th l o din) tin hnh quay theo mt kch - Ti bit tng i nhiu v ting ni v ch vit Khmer. bn c sn. to nn tnh chn thc trong phim, ngi - T nh c nui dng trong ci ni ca nn vn lm phim phi tn trng ch th trong bt c hon cnh ha Khmer, nn hnh thnh trong ti mt s yu thch no. Nu iu g h khng hi lng hoc cm thy ngi khi qu mn, trn trng nhng g thuc v vn ha Khmer. Mt tr li cc cuc phng vn, hoc h khng cho php ghi khc, t nhiu cng c s am hiu v phong tc tp qun hnh th chng ta nn trnh. V sau ny nu c trnh chiu cho h xem th chc chn s c s phn i t pha h. dn tc. Tuy nhin, c iu ti lun t mnh trong tnh trng ca ngi ngoi cuc lm sao nghin cu mt cch su hn, ton din hn v vn ha dn tc mnh. Nu nh t cho rng l ngi Khmer th ci g thuc v vn ha Khmer u bit ht, th l s phin din v khng n ni n chn.
28 02

Tm li lm phim Nhn hc v dn tc thiu s c tt, vic nghin cu am hiu v lnh vc vn ha, phong tc tp qun ca i tng l cn thit. Phi c lng am m v lun c thi trn trng gi tr vn ha ca b con th s gt hi c thnh cng.

lophocvuive.com

vng quc chuyn mn phng vn c

Khc bit vn ha khng cn tr ha hp

tp ch Bt Hi

V b phim Ngh Bn
Trng hp nh phim Ngh Bn, th theo d nh ban u, chng ti v Bc Liu quay mt b phim v Nhng ngi ph n Xm Bn nhm phn nh ni kh khn, c cc ca gii ph n Khmer, nhng ngi th bn chuyn nghip ti xm L Bn, qua bn v vn gii trong x hi. Tuy nhin, y l ti phc tp, i hi c nhiu thi gian tip xc, trao i vi ch th, cng tham d vi i tng trong thi gian di c s hiu bit cn k v h th b phim mi t hiu qu tt. Song, chng ti li khng c nhiu thi gian, v th, chng ti quyt nh thay i ti v chuyn hng tip cn khc lm b phim v Ngh bn truyn thng ca ngi Khmer. Vi ti ny, chng ti mun phn nh mt ngnh ngh truyn thng, mt nt p trong phong tc tp qun Khmer cn gi c nhiu gi tr mang m sc thi vn ha dn tc. c bit, cc thnh vin trong nhm lm phim chng ti u l ngi Khmer, cng qu qun, cng ting ni (ng tc), nn vic tip xc vi b con nhng i tng chng ti ghi hnh (l ngi Khmer) rt d dng v nhanh chng to c mi thin cm vi cc gia nh lm bn ti lng ngh, c bit vi gia nh ng b Danh Ninh nhn vt chnh trong phim ca chng ti. C th ni, s gn gi, thn thin gia ngi lm phim vi i tng ghi hnh s xa b khong cch ng vc, e d, i ngi khi h ng trc ng knh, to cho h s thoi mi k c trong suy ngh v hnh ng, nn b phim s gip cho ngi xem thy c tnh chn thc hn, mc d chng c s can thip, sp t no t pha ngi lm phim. Trong phim, chng ti gn nh ch vi t cch l ngi nghin cu, quan st, ghi chp li tt c nhng g xy ra xung quanh mnh. Do tnh t nhin ca cc nhn vt trong phim c th hin rt r nt. T vic trao i i thoi vi chng ti cho n nhng hnh ng, c ch, thao tc lm vic trong sut thi gian quay phim u din ra trong trng thi bnh thng, mi hot ng din ra khng h c s p t, sp xp t pha chng ti. C mt cnh nhn vt mang bt i nhi bng my, a chu gi ca nhn vt hn nhin nhy ln xe ko ngi vi nt mt ngy th, n hu, ch ng ca n ko xe i. Tnh tit ny ban u khng nm trong d nh ca chng ti. V sau khi dng phim chnh cnh ny li lm cho b phim thm sinh ng. Tt nhin cng c mt s gia nh trong lng ngh khng mun cho chng ti quay phim , nht l lc h ra bn s qua bng nc knh rch ngay pha sau nh. Hoc mt s ngi ngi vic quay phim s lm l b mt ngnh ngh. T h t chi chng ti, khng cho php ghi hnh, v s rng, nhng hnh nh s c pht trn cc knh truyn hnh, v tnh lm nh hng n ngnh ngh ca h. Ths Ha Sa Ni Link xem phim: http://tinyurl.com/7khgdof
02 29

Khc Huy: Vn ha Khmer Nam B c khc bit c bn no so vi vn ha Khmer Campuchia hay khng? Ths Ha Sa Ni: Phi khng nh mt iu ngay t u l vn ha Khmer ni chung (d l Khmer Nam b hay Khmer CPC, hay Khmer Sorinh Thi Lan) u c chung ci ngun, nn v c bn l ging nhau. Nhng do bin thin ca lch s, nn chc chn mt iu rng ngy nay vn ha Khmer gia cc ni ny l c s khc bit, nhng khng nhiu. l qui lut tt yu ca s pht trin vn ha. Bi ngy nay ngi Khmer Nam b c mt qu trnh tng i sng an xen vi ngi Vit, ngi Hoa, ngi Chm v mt s tc ngi khc, nn vic giao lu, tip bin vn ha l khng trnh khi. Khc Huy: Xt trong chnh bn thn cavn ha Khmer Nam B, c s vn ng no ng k trong s giao thoa vn ha vi ngi Kinh, ngi Hoa so vi cch y vi mi nm? Ths Ha Sa Ni: Vn ny khng th nhn nh ngay c m i hi phi c s nghin cu chu o, khoa hc v nghim tc th mi c kt lun mt cch chnh xc. Tuy vy, theo nghin cu v quan st ca mnh th thy rng qu trnh giao lu vn ha gia Khmer vi Vit, Hoa ngy nay xy ra nhanh hn rt nhiu so vi 50 nm trc y. Nhng mi giao lu ny trn thc t mang li kt qu tch cc c, m tiu cc cng chng t. C th v mt tch cc, ngi Khmer ngy nay c nhiu thay i trong t duy (ch yu l tin b), h t bo th hn, gip cho pht trin kinh t gia nh, cng ng tt hn. Nhng ci tiu cc chnh l gii tr Khmer ngy nay nhiu lc qu say sa vi ci mi (ci chung) m dn qun mt ci truyn thng, bn sc ca mnh. V d nh trong cch s dng ngn ng m ca mnh, nhiu bn tr do thi quen mn mt s t ca ting Vit chuyn ti mt ni dung trong cu ni no , m dn dn khng cn nh t ting Khmer ni l g? Chng hn cc t ch tri cy l nguy c dn n s mai mt, nh mt sc thi tc ngi.

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

phng vn chuyn mn

Khc bit...
Khc Huy: min Ty, c th l ScTrng, c ba cng ng dn tc ln l Kinh, Khmer v Hoa cng sinh sng, S d bit vn ha c tc ng tiu cc no n qu trnh giao lu vn ha khng? Ths Ha Sa Ni: Nh chng ta bit, mi tc ngi Vit, Khmer, Hoa haybt k dn tc no u c bn sc ring ca mnh. l qu trnh tch t, chn la ci hay ci tt, loi tr ci khng ph hp ra khi i sng t rt lu i trong lch s v n khng ngng dung bi cho hon thin trong hin ti v tng lai. Chnh v th mi c ci gi l vn ha Khmer, vn ha Vit hay vn ha Hoa Song qu trnh tch t khng ch xy ra ngay bn thn ca nn vn ha m n cn phi vay mn t ci bn ngoi. mi l vn ha.

Ngi HMong ni khng phi tao, ngi Dao bo khng phi n!

B phim truyn hnh Hy cng em iu Sarikakeo (D Trng Sn Hi, Hng phim Vng min Nam sx) va pht sng tp 1 trn VTV1 ngy 21/2/2011 b ngng li. Ti sao mt b phim di 30 tp m mi chiu tp u phi dng? Chng ta c th rt ra nhng bi hc g sau s vic ny? Theo ni dung tm tt th b phim Hy cng em iu Sarikakeo ch yu xoay quanh nhng mi tnh ca cc i nam n ngi Khmer v Vit. Nhng mi chiu tp u, khn gi, c bit l nhng a phng c ng ngi Khmer phn ng. Trn bo SGGP s ra ngy 23/3/2011, ng Chu Tun Thanh, V trng v tuyn truyn ca y ban dn tc ch ra mt s li c th nh, tng ni Nam tng Khmer phi co ht chn my (nhng trong phim, din vin vn gi chn my, khi s kht thc, hai tay cm bt ch khng chp li nh trong phim, li thoi khng ng, chng hn s Thch Vng, khi i tu m cha m vn gi bng n l hon ton sai). Ngoi ra cn nhiu ht sn khc.

y khng phi ln u tin phim v dn tc thiu s b ph bnh. T trc n nay, VTV lm nhiu phim v ti dn tc. Thm ch Cc in nh cn c Nh nc cp mt khon ngn sch lm phim. Song hiu qu nh th no? Chc khng ni mi ngi cng bit. Nh do trc khi n nh sng tc i Li, ti c hi Gim c nh sng tc, mt ngi HMong, rng nhng cu chuyn chng ti vit v dn tc thiu s, ng thy th no? ng Vng Ch Bo ci vui: Ngi HMong ni khng phi tao, cn ngi Dao bo khng phi n. Vit v dn tc thiu s l mt vn cc kh. Ngay c b phim V chng A Ph (KB T Hoi, D Gia ngi Khmer, ngi Vit ngi Mai Lc), nu suy xt k, s thy A Ph v M c lm m ci vi nhau bao gi u Hoa thc t l c s khc bit, nht l m gi l v chng c? v vn ha, nhng n khng phi l Tr li vi lch s in nh th gii, ti dn tc hc lun c cc nh lm phim lc cn cho s pht trin chung ca quan tm, c bit l cc nh ti liu. c bit, vic lm phim truyn (phim h cng ng. Nu khng, th n gi ny cu) v ti dn tc cng phi thn trng hn. i vi cc nh bin kch v o c l ti Sc Trng cng nh nhiu din phim truyn, h phi tng tng ra cc tnh hung, xung t dn dt cu ni khc s khng c s chung sng chuyn. Nhng tng tng nh th no khng nh hng n dn tc m chung gia cc tc ngi vi nhau. mnh phn nh. Trong bi Mi quan h ba chiu trong mt b phim dn tc hc/ nhn hc, tc gi Bi Quang Thng c kt kinh nghim ca cc chuyn gia Khc Huy: Theo thy, trong tng lai, in nh l Ian Peter Crawford v Jan Ketil Simonson. Hai ng ch ra ba quan ngi Khmer v ngi Hoa c cn gi h cp i l: ngi lm phim/ ngi c lm phim, ngi lm phim/khn gi, v c nhng nt c trng vn ha ca ngi c lm phim/khn gi (Theo Nhn hc hnh nh NXB Vn ha thng mnh khi phi sng cng vi cng ng tin 2010). Phn tch mi quan h bin chng gia ba cp trn chng ta c th rt ra nhiu bi hc hu ch. ng o ngi Kinh? Vi b phim Hy cng em iu Sarikakeo, ti cho rng cc nh lm phim cha c s kho st k lng phong tc, tp qun, li n ting ni ca nhng ng bo Khmer. Nhn y ti xin dn thm mt v d. l trng hp ca anh Ha Sa Ni khi lm b phim ti liu Ngh bn truyn thng ca ngi Khmer (2009) ti p B Gng, th trn Ngan Da huyn Hng Dn, Bc Liu. Anh tm s: Tt nhin cng c mt s gia nh trong lng ngh khng mun cho chng ti quay phim, nht l lc h ra bn s qua bng nc knh rch ngay pha sau nh. Hoc mt s ngi ngi vic quay phim s lm l b mt ngnh ngh. Nhng khi lm phim xong, tc gi chiu li cho ng b Danh Ninh v b con ti lng ngh xem, hu ht h u rt hi lng, thm ch h cng t ho hn v ngnh ngh m nhiu th h qua h vn lun gi gn v pht huy tt. (SD trang 255-257). Tm li, vic lm phim v ti dn tc l mt vic rt ng khch l. Song chn cch no? h ni hay ni cng h hoc ni thay h, c h lm chng v.v. i hi nhng ngi lm phim mt s Khc Huy: Cm n thy dnh thi lao ng ngh thut nghim tc t m. Ngi dn tc lun sn lng kt ngha anh em gian cho TCBH. vi nhng ai ct ln ting ni gim h. Ths Ha Sa Ni: iu ny hon ton ph thuc vo s t thc ca chnh b con Khmer, Hoa, c bit trong gii tr. Bi hin nay cng nh trong tng lai cc cp chnh quyn c nhiu chnh sch tt p, to mi iu kin thun li cho s pht trin vn ha chung, vn ha Khmer, Hoa ni ring. Tuy vy, chnh quyn v cc ngnh chc nng ni chung khng th lm thay h.
Khc Huy thc hin Lc theo o Thng - Th gii in nh

30 02

lophocvuive.com

vng quc c

tp ch Bt Hi

02

lophocvuive.com

tp ch Bt Hi

vng quc c

02

lophocvuive.com

vng quc c

tp ch Bt Hi

02

lophocvuive.com