Hun Cao 1) Vn vn hc Vit Nam, c bit l phong tro vn hc lng mn(19301945) to ngt nhng bng hoa mun mu,

mun sc. Gia vn hoa ngn sc ta ni ln mt bng hoa ngt hng: Vang bng mt thi ca Nguyn Tun-tc phm vit v mt thi qua nay ch cn vang bng trong Vang bng mt thi truyn ngn Ch ngi t t c mt gi tr thing ling, ni bt. Ai tng c Ch ngi t t u rung ng cm phc, sng knh trc v p ca ngi anh hng sa c l vn m hin ngang, bt khut, c ti, c tm, mn m ngha kh. lHun Cao (HC), HC l kt tinh, l hi t phm cht ca mt con ngi c nhn, dng, tr. ng l tp hp ca tt c nhng g tinh khit nht, cap p nht. HC l mt hnh tng thm m, mt nt p trong cuc sng i thng, l mt ngi c nhn cch vn ton, va c ti vn, ti v, va l ngi c ngha kh. HC phng pht bng dng ca Cao B Qut tng sng mt cuc sng tung honh ngang dc, l ngi c ti ,c c, vn hay ch p, sng trong giai on ca Nguyn triu, dm ng ln chng li bn thc dn phong kin, bn cng quyn, kch x hi PK thi nt, b i. Phi chng, Nguyn Tun(NT) mn HC ca ngi Cao B Qut v mt khc da vo Cao B Qut, khi qu ln mt hnh tng HC m ci p ca ti hoa quyn vi ci p ca kh phch, tuy ch khng thnh nhng vn coi thng him nguy gian kh, coi khinh ci cht. T th ca HC hin ngang lng lng to sng trn ci nn en qunh ca t ngc. Ni n v p ca hnh tng HC trc ht phi nhc n ci ti. HC l mt ngi vit cha p. Trong th hiu thm m ca ngi xa t Trung Quc n Vit Nam th vit ch p l c mt ngh thut cao qu v chi ch p l biu hin ca con ngi c tri thc, mt v p hon m trong vn ho truyn thng dn tc. N nh mt sn phm ngh thut, nh mt vt bu m con ngi kht khao, thm mun. Ngo ra, HC cn c ti b kho vt ngc coi nh t nh ni khng ngi, ra vo nh chi. iu th hin mt con ngi kht khao t do, hoi bo tung honh lun u tranh cho chnh ngha, chng li triu nh PK mc nt. Tt c nhng ti nng lm thnh mt HC c tm ln, i vo lng c gi nh mt anh hng, mt trng phu vt ln tt c ci bnh thng nh nhoi ca cuc i vy vng chc tri khuy nc. Nhng trong ci x hi PK bc lt ngi, nhn ti nh l ma thu y th HC hin ln l mt anh hng tht th. Nguyn Du tng vit v T Hi-mt anh hng thi c: Hm thing khi sa c cng hn Song v hm thing HC ny tuy c sa c, l nghip nhng HC vn kin cng, bt khut, vn dng kh. Do , ngi c khng ch nhn ra HC l mt ngi c ti m ng cn l ngi c dng kh, hin ngang trc cng quyn, trc mt ci cht treo l lng. Ht mc ca ngi ci ti ca HC, ng thi Nguyn Tun cng ht sc trn trng ci tm ca HC. Bi Ci tm kia

mi bng ba ch ti(Nguyn Du). Ci tm ca ng cng vung lm, cao khit v y sc chinh phc nh nt ch ca ng vy. C l phong cch tc l con ngi c th hin rt r y. Mc d vit ch Nho p l ra ng phi trung thnh vi o thnh hin, giu mnh theo l ngha Nho gio, trung vi vua, mt lng mt d theo triu nh. Nhng khng! HC khng chu vo lun ra ci, khng chu sng trong cnh nhung hoa o gm, th lm gic triu nh sng theo chnh ngha m mnh vch ra. S nghip dang d, b bt, b kt n t hnh nhng ng vn khng h t thi run s, khng my may tic nui, hi hn. HC- ngi sao Hm chnh v y- bc vo ngc trong t th tht hin ngang, kh phch ung dung. Trong con mt ca b lnh ng tht cao thng, bt khut, khinh i. Ngay c vi gng xing, vi ci n t hnh sp n gn, thi ca ng vn ngang tn, lnh lng. HC ung dung, lnh m d gng trc mt bn lnh, khng thm chp my li e do. ng bnh thn n nhng mn n do quan ngc bit i, coi nh mnh c quyn hng th, ng lm vic theo mnh, hon ton t ch. ng ngc mt nhn ln nh lao, ln nhng b mt bt nhn, nham nh. Ci nhn hin ngang khng run s, khng cm hn, on hn, khng van xin, cu khn. l mt ci nhn ca k dm lm dm chu. Thm ch ng cn khinh bc, nng li khi cha r tt cu qun ngc: Ngi hi ta mun g?Ta ch mun c mt iu. L nh ngi ng t chn vo y. Con ngi khuy nc trc tri chng bit n s ai. Nu trong i thng tr ch tri k, ng t chu cho ch, nht sinh khng v vng ngc hay quyn th m phi p mnh vit cu i bao gi, th khi sa vo chn giam cm th my chn ru, vi ba cm tht ca hai con ngi v danh tiu tt chn t ngc b nh ny lm sao lung lay c ng hay v quyn uy m lm ng run s. Tht ng l nhn cch l tng m con ngi ca ngn nm qua vn ao c. Ci thi khinh i, ngang tn phi chng lm cho vin qun ngc ngy ngt, knh n. Hc mang n chn lao t, cho ci a ngc sng ny mt nh sng k o, huyn diu, lung linh, chi ri, soi sng o l lm ngi. Thin lng cao p ca ng l mt vng ho quang to sng rc r trn bu tri y u m ca nh t. HC-vng ho quang chi li ny khng nhng l mt ngi c dng tr m cn l mt con ngi c tri tim nhn hu. Khi bit thin ca qun ngc, HC rt cm ng. T , ta thy ng Hun l ngi c lng bao dung, lng, chia s ni nim cng vi hai ngi bn bn mi m sut na ng nh mt: Ta cm ci tm lng bit nhn lin ti ca cc ngi. No ta bit u mt ngi thy qun ay li c ci s thch cao qu nh vy. Thiu cht n ta i ph mt mt tm lng trong thin h. S bit i bng vt cht v thi n cn khng lm cho tri tim st kia mm lng. Chnh ci tm lng bit nhn

lin ti v nhng s thch cao qu, hng v vn minh, vn ho mi cm ho c tri tim dng nh c c bng thp y. Thi bit nhn lin ti ca HC i vi qun ngc khng phi s lin ti s tr n i vi ngi i x t t, bit chi ch ca mnh, m l s trn trng, cm ng trc mt nhn cch Gn bn m chng hi tanh mi bn. Qun ngc sng gia bn nh nhp m vn giu c thin lng, bit trng ngi ti, knh ci p. ng l mt o sen trong bn. nh ho quang rc r, v p tuyt diu to ra rt r cnh HC cho ch. N bc l trn vn nht v o nhn cch HC. y v p ny to hng thm ngt hn lc vo ht. Di ngi bt ca NT, mt cnh tng y kch tnh din ra, mt cnh tng xa nay cha tng c. l s tng phn gia mt bn l mt bung ti cht hp, m t, tng y mng nhn, t ba bi phn chut, phn gin vi mt bn l tm la trng tinh, cng phng v vi nh sng ca b uc tm du ang chy rng rc. Ba u ngi chm ch trn mt tm la bch nguyn vn. N l s tri ngc ca s tn bo, nh p, tra kho d man vi nh sng ca nn vn minh, vn ha. cn l s mu thun gia bng ti v nh sng, ci xu v ci p, ci c v ci thin, ci cht v ci sng, ci xu xa tin v ci trong tro cao thng. Ngi bt dng cnh, dng ngi ca Nguyn Tun rt giu tnh to hnh vi trnh ngh thut iu luyn, sc so, gn t n s hon m( V Ngc Phan ). Di nh sng ca b uc rc-b uc ca tr tun, ca nim tin, ca hy vng v trong khung cnh tht nghim trang, tht thing ling ny, HC dn ht tm linh, sinh lc vo tng nt ch. ng khng my may lu g n ci xu xa xa, bn thu ang tn ti m hon ton b thu ht, quyn r vo mt s vt :tm la bch nguyn vn. ng th, ay ch c ci p, ci cao thng mi thc s tn ti. Chnh tm la trng tinh ny m ng HC ang cho ra i nhng con ch tuyt tc y mi thc s c sc mnh. y khng cn l mt HC t t na. Ch cn mt HC t do nht, sng ng nht. Ci gi treo c kia cng khng cn na m ch c cuc sng vnh hng v chn l ca ci p. Ngi sao sng HC -ang pht quan bng tnh ci khng gian u ti, ph v ca mn em ng tr ngn i y. HC em n ni ay mt th gii vn ho. V p cao nhn lm cho vin qun ngc li vi khm nm ct nhng ng tin km nh du ch t trn phin la ng. V ci thy th li gy g, th run run bng chu mc. Tuy nhin, nh ngc ny c s thay bc i ngi, c s chuyn ho v th, v tr x hi ca con ngi. N no ln mt s tht m y tnh lng mn. Gi pht ny v ti ni ay khng phi do qun ngc lm ch. Sc mnh, quyn lc ca ci p v chn l tn ti trn i, th hin sc mnh, quyn uy theo cch ring ca n. N khng kht phc ngi ta bng bo lc, n chinh phc ngi ta bng t bn cht ca n. N khng giy xo p t con ngi bt ngi ta phi tun theo n, tri li, n vc con ngi ta ng dy, t nguyn i theo n hng ti ci CHN-THIN-M tr nn trong sng v tt p hn. V y ca p ln ngi thay th cho ci xu xa, thp km, ci p nng con

ngi, cu vt con ngi(xtiepxki). Ci p ng quan, ci x xa phi chm xung nhng ch cho ci p. Ci p tn ti, sn sng v rt cn s nh thc ci thin lng mi con ngi. HC cho ch nh chuyn giao mt nhn cch t do, chuyn giao ci p ci p mi sinh si ny n, i vo ci vnh hng. Hnh tng nhn vt HC c khc ho bng ngi bt lng mn c sng sng hin ngang hin ln nh mun ct bng ln, ph v chn lao t, ph v ci cuc sng ang trn ngp mn m, ngt ngt, tr tr. Phi chng l quan nim thm m ca HC hay ca l ca chnh NT: ci p phi gn vi ci thin khng th chung vi ci xu, ci c. S chn thnh, bc bch gin d ca HC khin cho ngc quan cm ng vi ngi t mt ci v rng rng: K m mui na xin bi lnh. Ni tm li, HC l mt con ngi tch t nhng phm cht tt p nht. Tuy b cm t v th xc nhng li t do v tm hn. Hay ni khac i, HC di ngi bt ca Nguyn Tun l biu tng cho ci p trong hon cnh lch s ang y ry nhng ci xu xa ,ti li, biu tng cho Thin lng cao qu. Con ngi sng vt ln nhng hin thc tm thng, tm ti to sng, vnh cu, bt dit, truyn cho ngi i phm gi lm ngi, nhng phm gi tiu biu cho o l dn tc. Dng ln hnh tng HC vi v p rc r trng l gia chn lao t m thp cht chi. NT th hin nim cm phc su sc i vi nhng ngi anh hng x thn v ngha ln. Nh vn s dng ngi bt t thc y kch tnh kt hp vi vic khc ho tnh cch nhn vt v ngi bt miu t phong cnh hin thc ln lng mn. C th ni Ch ngi t t vi bt php sc so khi dng ngi, dng cnh, vi ngn ng vn xui giu c v gc cnh, vi v p tuyt v ca HC, tc phm xng ng l mt ng vn chng mt thi vang bng v n mi mi vang bng trong bn c nhiu thi. 2) Nhn nh v Nguyn Tun, nhng nh nghin cu vn hc c uy tn u thng nht mt im : Nguyn Tun l nh vn ln, mt tr thc giu lng yu nc v tinh thn dn tc, sut i ng tn th v i tm ci p, ci tht thit tha vun p thin lng cho mi ci ti c nhn ch th tch cc trong sng to khoa hc, ngh thut ny n v pht trin tt p. Lng yu nc ca ng c my sc ring : gn lin vi nhng gi tr o c v vn ha c truyn qu bu ca dn tc. Trn nn tng truyn thng vng vng v quan im nhn sinh,quan im thm m tch cc y m Nguyn Tun khng ngng sng to. Cuc i cm bt hn na th k ca ng l mt qu trnh sng to lin tc. Cha cn k n ton b s nghip vn chng ca ng, ch cn vi truyn ngn Ch ngi t t v hnh tng nhn vt Hun Cao cng a Nguyn Tun thnh bt t. Trong ni cm ght v bt ha su sc vi x hi thc dn ng thi, Nguyn Tun quay v qu kh tm li ngng v p xa, nay ch cn d m v vang bng, l nhng thun phong m tc, th tiu dao, hng lc tao nh, lnh mnh, cch ng x y nghi l, nhp nhnh gia ngi vi nging nhn ra rng :

trong th gii m chng ta cm gic c, khng g p bng con ngi. V vy, trong lc i tm v p xa, ngi ngh s lng mn tm n v say m, ngng m danh s Chu Thn Cao B Qut. l mt nguyn mu ngh s anh hng trong thc t lch s v lung linh trong huyn thoi, c s Nguyn Tun sng to nn hnh tng nhn vt ng Hun Cao uy nghi, rc r, chi li trong truyn ngn Ch ngi t t. Cao B Qut (1808 1855) l danh s thi s anh hng ni ting na u th k XIX m s sch ghi chp v ngi ca. Ch anh hng ca bc danh s th hin cu ch th ph Vm tri xng thng chn tng vn cha l Cao ; ch anh hng ln lao y c th hin hnh ng pht c khi ngha chng li triu nh bt cng. Trong cuc khi ngha y, Cao B Qut ngi v Quc s. Trn l c ngha ni bt ln hai dng ch ln, chc rng ch ngha l ca danh s Cao B Qut : Bnh Dng, B Bn v Nghiu Thun, Mc D, minh iu hu V Thang. ( Bnh Dng, B Bn khng c ng vua tt nh Nghiu, Thun, th Mc D, Minh iu phi c nhng ngi chng li nh V Thang). Cuc khi ngha bng n nm 1854, mt nm sau (1855) Cao B Qut hi sinh trn chin trng vi t cch mt anh hng u tranh cho t do v cng l. Trc khi khi ngha, trong cuc i lm quan, vi nhn cch cng ci ca k s chn chnh, Chu Thn khng tic li chm bim, kch thi xu ca bn vua quan chn cung nh, c ln ng b h ngc, kt ti x gio giam hu (chm nhng giam li xt sau), sau c xt li, ch b cch chc, ri phi i phc dch trong hi trnh hiu lc a o Tr Ph sang cng cn Batavia (Innxia). Sau khi Cao B Qut hi sinh, cuc khi ngha b n p, triu nh nh Nguyn hn h v tn bo thc hin lnh tru di tam tc i vi dng h Cao, nhng vn nh Siu, Qut v Tin Hn th vn mun i bt h, kh phch anh hng ca Chu Thn trng tn. ng Hun o Cao B Qut u thai vo th k ca vn chng hin i thc hin mt s mnh ngh thut mi vi ci tn khai sinh : Hun Cao. l ngun cm hng Nguyn Tun th hin t tng ngh thut ln ca mnh : ci p bt dit. Tm c mt nguyn mu xng tm, ngi bt lng mn ca Nguyn Tun mc sc tung hong. Nhn vt Hun Cao kt tinh ti hoa ca ngi bt Nguyn Tun, l nhn vt p nht trong th gii nhn vt m Nguyn Tun sng to ra. Nguyn mu ca nhn vt Hun Cao qu p, nhn vt y li c xy dng theo li l tng ha ca bt php lng mn cng tr nn lng ly, uy nghi hn. Hnh tng ng Hun Cao hp dn ngi c t u n cui tc phm. Nguyn Tun tp trung bt lc v cm hng khc ha chn dung Hun Cao, th hin sc mnh ca ci Chn Thin M, bin nhn vt Hun Cao thnh mt nhn vt l tng. n l hin thn ca ti c v nhn cch cao c, l kt tinh nhiu gi tr v phm cht cao qu ca con ngi. K v ti th ng Hun Cao l ngi vn v song ton, c v p uy nghi ca bc ho kit dm dng c khi ngha. ng li c v p ca ngi ngh s ti hoa, c

ti th php, vit ch p. Ni v c, v nhn cch th ng Hun Cao ngo ngh trc cng quyn, bo lc, khinh thng tin bc, nhng li l ngi lng bao dung, tha thit vi ci thin ca con ngi. Hun Cao l mt nhn cch ton vn. Trong ci ti vn ca Hun Cao, tc gi t m ci ti vit ch p : Ch ng Hun Cao p lm, vung lm ().C c ch ng Hun m treo l c mt vt bu trn i. Ch ng Hun Cao qu gi v n rt p, nhng qu hn c v n kt t tinh hoa v tm huyt ca ngi cm bt, th hin nhn cch cao khit v nhng nt ch vung ti tn n ni ln nhng ci hoi bo tung honh ca mt i con ngi. V th, c c ch ng Hun m treo tr thnh ni kht khao chy bng trong tm khm ca qun ngc t ci thu bit c v ngha sch thnh hin. Va s dng li ngi ca trc tip, Nguyn Tun rt tinh t, kho lo s dng cc th php ngh thut khc gin tip ca ngi ci ti va him va qu y ca Hun Cao. l nhng bn khon, nhng tnh ton ca vin qun ngc ; nhng bit i, nhn nhc, nhng au kh, ni ht hong, hi vng v tuyt vng, hi hp thnh knh ca y : Vin qun ngc kh tm nht l c mt ng Hun Cao trong tay mnh, di quyn mnh m khng bit lm th no m xin c ch. Khng can m gip li mt mt ngi cch xa nhiu qu, y ch lo mai mt y, ng Hun b hnh hnh m khng kp xin c my ch, th n hn sut i mt ; v th, qun ngc ti nht ngi i nh mt hn khi tip nhn cng vn ca quan Hnh b Thng th trong Kinh bt gii ng Hun Cao v cc bn ng ch vo Kinh chu hnh hnh. Ht mc ca ngi ci ti ca ng Hun, nh vn ch yu v ng thi ca ngi ci tm ca ng. Ch tm kia mi bng ba ch ti (Nguyn Du). Khng c ci tm p ca ng Hun Cao th cng khng c v p ca ch ng Hun Cao. ng Hun c nt ch y sc chinh phc hn ngi, rn ri, cao khit, vung vn, v ci tm ca ng Hun rc r, chiu sng ln ton b cuc i ng, chi phi cc hnh ng ln nh ca ng. Khng chu qu ly, vo lun ra ci, khng chu ni cnh c chu chim lng, vi ch kh anh hng cao c, ng ni dy chng li triu nh bt cng. S nghip anh hng khng thnh, ng b bt, b khp vo ti i nghch v phi lnh n chm, ng Hun vn khng my may s hi hay hi tic. C mang gng, chn vng xing, ng bc vo ngc t t ch cht m vn hin ngang, ng hong. i thng, tr ch tri k, t khi ng cho ch : Ta nht sinh khng v vng ngc m p mnh vit cu i bao gi. Khi sa vo chn giam cm, ng chng v c bit i m b lung lc hay v quyn uy m run s. ng l mt nhn cch l tng m ngi i hng ngn nm vn ca ngi : Giu sang khng th quyn r Ngho kh chng th chuyn lay Uy v khng th khut phc. Nhng con ngi tng nh c to bng tng, c c bng thp y li rt tinh t trong i x vi con ngi. ng cho ch vin qun ngc khng phi tr n ngi bit i mnh, dng ru tht cho mnh trong nhng ngy m m cui cng. ng cho ch vin qun ngc v cm ng v trn trng mt nhn cch cao qu. Tnh ng vn khonh, tr ch tri k, ng t chu cho ch. Cho ch, ng lit qun ngc vo hng tri k ca mnh, bi v ng nhn ra vin qun ngc nh mt a sen trong bn, ng ni thnh tht : Ta cm ci tm lng bit nhn lin ti ca cc ngi. No ta c bit

u mt ngi nh thy qun y m li c nhng s thch cao qu nh vy. Thiu cht na, ta ph mt mt tm lng trong thin h. ng em mt tm lng tri m p li mt bc tri k. Pht hin thy mt nhn cch cao qu gia chn ti tm, ng khng n cho nhn cch y hoen i, ng chn thnh, n cn dn d qun ngc nhng li tm huyt : y ln ln. Ta khuyn thy qun nn thay chn i (). Ti bo thc y, thy qun nn tm v nh qu m , thy hy thot khi ci ngh ny i , ri hy ngh n chuyn chi ch. y, kh gi thin lng cho lnh vng v ri cng n nhem nhuc mt c i lng thin i. on vn t cnh ng Hun cho ch cui truyn l mt on tuyt bt v cng l on vn bc l trn vn nht v p nhn cch ca ng Hun Cao. Khng cn l ng Hun t t, ch c ng Hun ngh s ti hoa ang ung dung sng to ci p. Ngi ngh s y ang t do nht trn i. Khng c ci cht k bn, ng Hun ang i vo ci bt t cng vi ci p. Khng cn bng ti, s cht hp, hi hm, bn thu ca bung giam na, ch c nh sng rng rc ca b uc, hng thm chu mc bc ln, hng thm ca phm gi v tnh ngi. Nhng ngi nh qun ngc v thy th li n nhn nhng li dy bo ca ngi t di quyn mnh mt cch khm nm, e s, thnh knh nh nhng tn ngoan o nghe theo v gio ch ca mnh, nh nhng b ti thp hn phng mnh ng minh qun quyn th. Hnh tng Hun Cao l mt hnh tng m cht lng mn, c v p l tng, rc r, uy nghi, lm lit. Nhn vt cng hp dn khi ngi c lin h vi nguyn mu Chu Thn Cao B Qut mt danh s, mt nhn vt lch s vi nhng huyn thoi lung linh.