You are on page 1of 37

525

Michael Burawoy

o Socjologi Publiczn. Przemwienie PrezydencKie z roKu 20041


W odpowiedzi na rosnc przepa pomidzy socjologicznym etosem a badanym przez nas wiatem, socjologia publiczna staje przed wyzwaniem zaangaowania na wiele odmiennych sposobw rnych publicznoci. Te rne rodzaje socjologii publicznej powinny zosta w czone w przestrze naszej dyscypliny, a nie pozostawa na jej marginesie. W ten sposb czynimy socjologi publiczn rozpoznawalnym i uprawomocnionym przedsiwziciem, wnoszc tym samym nowe ycie w ca dyscyplin. idc dalej, jeli sprbujemy rozrysowa podzia pracy w ramach socjologii, widoczne stan si dla nas antagonistyczne wspzaleno ci midzy czterema typami wiedzy: akademick (professional), krytyczn (critical), praktycz n (policy) i publiczn (public). W najlepszym z moliwych wiatw rozkwit jednej z tych dziedzin przyczyniaby si do rozwoju wszystkich pozostaych, jednak w rzeczywistoci cz sto mog one przybiera patologiczne formy czy te pa ofiar ekskluzji i podporzdkowa nia. Spojrzenie na socjologi jako na pole si skania nas do bliszego przyjrzenia si relacjom midzy czterema typami socjologii w ich historycznym i narodowym zrnicowaniu oraz w kontekcie warunkowanych przez nie przebiegw karier zawodowych. W kocu, porw nawcza analiza poszczeglnych dyscyplin kae nam spojrze na ppowin czc socjologi ze wiatem wielu publicznoci, a przede wszystkim na wkad, osaczonej przez siy rynku i pastwa, socjologii w obron spoeczestwa obywatelskiego. Tak musi wyglda anio historii. Zwrci oblicze ku przeszoci. Gdzie nam ukazuje si acuch zdarze, on widzi jedn wieczn katastrof, ktra nieustannie pitrzy ruiny na ruinach i ciska mu pod stopy. Chciaby zatrzyma si, zbudzi umarych i zczy to, co rozbite. Ale od raju wieje wi cher, ktry napiera na skrzyda i jest tak silny, e anio nie moe ich zoy. Ten wicher pdzi go niepowstrzymanie w przyszo, do ktrej jest zwrcony plecami, podczas gdy przed nim ronie stos ruin. Tym wichrem jest to, co nazywamy postpem. Walter Benjamin, Anio historii. Eseje, szkice, fragmenty (1996: 418)
1 Wszelk korespondencj naley kierowa do Michaela Burawoya, department of Sociology, Univer sity of California, Berkeley, Ca 94720 (burawoy@socrates.berkeley.edu). liczne osoby, ktrych nie sposb tu wymieni z imienia i nazwiska, przyczyniy si do powstania tego projektu. autor pragnie jednak podzi kowa Sally Hillsman, Bobbiemu SpalterRoth i Carli Howery z biura amerykaskiego Towarzystwa Socjo logicznego, ktrzy pomogli mu na wiele sposobw, nie tylko udostpniajc dane i statystyki czy organizujc wystpienia. podzikowania nale si take Barbarze Risman, donowi Tomaskovicdeveyowi i ich studen tom oraz Chaseowi Camice i Jerryemu Jacobsowi, za ich komentarze do poprzedniej wersji tego tekstu. Nagrana na ywo wersja tego przemwienia bdzie udostpniona na dVd przez amerykaskie Towarzy stwo Socjologiczne.

526

Michael Burawoy

Walter Benjamin napisa synn dziewit tez o filozofii historii, gdy nazistowskie wojska zbliay si do jego ukochanego parya, uwiconego sanktuarium cywilizacyj nej nadziei. portretuje on t nadziej w tragicznej figurze anioa historii, daremnie walczcego przeciwko marszowi cywilizacji ku zagadzie. W roku 1940 przyszo ry sowaa si Benjaminowi w pospnych barwach naznaczona paktem midzy prze obraajcym si w faszyzm kapitalizmem a zmieniajcym si w stalinizm socjalizmem, ktre poczyy si we wsplnym deniu do opanowania wiata. obecnie, u zarania XXi wieku, mimo i groba komunizmu znikna, a faszyzm stanowi jedynie bolesne wspomnienie, rumowisko zdaje si siga nieba. Nieskrpowany kapitalizm potguje tyrani rynkw i niezliczone nierwnoci na globaln skal, podczas gdy odradzajca si demokracja niejednokrotnie stanowi jedynie cienk zason maskujc interesy w sferze wadzy nieuczciwo, zakamanie czy nawet przemoc. po raz kolejny anio historii zostaje zmieciony przez wicher, terrorystyczny wicher wiejcy z Raju. W swych pocztkach socjologia dya do tego, by sta si takim wanie anioem historii, szukajc adu we fragmentach nowoczesnoci, prbujc ocali obietnic po stpu. i tak, Karol Marks wyzwoli socjalizm z alienacji; Emile durkheim oswobodzi solidarno organiczn z anomii i egoizmu; Max Weber, mimo przeczuwanej przez niego mrocej ciemnoci nocy polarnej, potrafi dostrzec obietnic wolnoci w po stpujcej racjonalizacji i wydoby znaczenie z procesu odczarowywania wiata. po drugiej stronie atlantyku, W.E.B. du Bois, w reakcji na rasizm i imperializm, przecie ra szlaki dla panafrykanizmu, podczas gdy Jane adams prbowaa wyrwa pokj i internacjonalizm ze szczk wojny. ale wanie wtedy socjologia zapaa w agle wiatr postpu. i cho nasi poprzednicy wyruszali w sw intelektualn podr po to, by zmie ni wiat, zbyt czsto koczyli na konserwowaniu go. Walczc o pozycj w wiecie akademickim, socjologia rozwina swoj wasn specjalistyczn wiedz, ktra przy braa form byskotliwej i klarownej erudycji Roberta Mertona (1982), tajemnego i wzniosego projektu Talcotta parsonsa (1937, 1951), czy statystycznych analiz mobil noci i stratyfikacji, ktrych kulminacj stanowi pisma petera Blaua i otisa dudleya duncana (1967). dokonujc rewizji teorii socjologicznych z lat pidziesitych, Sey mour Martin lipset i Neil Smelser (1961: 18) mogli triumfalnie ogosi koniec moral nej prehistorii socjologii i jej wkroczenie na ciek prawdziwej nauki. Nie po raz pierwszy comteowska wizja uwioda akademick elit. Jak miao to miejsce wcze niej, bujny rozkwit czystej nauki trwa jednak bardzo krtko. Kilka lat pniej kampusy, szczeglnie te, w ktrych socjologia miaa siln pozycj, zapony ogniem politycznego protestu w imi wolnoci sowa, praw obywatelskich i pokoju, skierowa nego przeciwko socjologii akceptujcej konsensus i bezkrytyczne oddanie si ideaowi wiedzy naukowej. po raz kolejny anio historii odlecia, niesiony wichrem. przebiegiem naszych karier i nasz dyscyplin kieruje dialektyka postpu. pasj dla idei sprawiedliwoci spoecznej, rwnoci ekonomicznej, praw czowieka, ochrony rodowiska, wolnoci politycznej, czy po prostu lepszego wiata, ktra tak wielu z nas przycigna ku socjologii, zastpuje pogo za akademickimi przywilejami. postp staje si motorem technik dyscyplinarnych zestandaryzowane kursy, zatwierdzone sylabusy, biurokratyczne rankingi, sesje egzaminacyjne, przegldy literatury, skrojone wedug wzoru doktoraty, recenzowane publikacje, wszechmocne CV, biura karier, pene etaty, a potem ciga czujno i baczne obserwowanie kolegw i sukcesorw, by

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

527

upewni si, czy aby dotrzymujemy im kroku. Jednake, mimo normalizujcej presji kariery, moralny impet lecy u pocztkw rzadko kiedy bywa definitywnie zaprze paszczony, socjologiczny duch nie moe by tak atwo pokonany. pomimo ogranicze, nasza dyscyplina rozwija si bujnie w swym indywidualnym i zbiorowym wymiarze. powicilimy cay wiek na budowanie wiedzy akademickiej, przekuwanie zdroworozsdkowych przewiadcze w kategorie naukowe, i dlatego je stemy teraz gotowi rozpocz systematyczn translacj zwrotn, przekazywa wypra cowan przez nas wiedz tym, od ktrych ona pochodzi, wydobywajc kwestie pu bliczne z ich prywatnych problemw, tym samym regenerujc moraln tkank socjo logii. i tu wanie ley obietnica i wyzwanie dla socjologii publicznej, ktra stanowi nie negacj, lecz uzupenienie socjologii akademickiej. aby zrozumie proces tworzenia socjologii publicznej, tkwice w niej moliwoci i zagroenia, jej potencja i wewntrzne sprzecznoci, jej sukcesy i poraki, przez ostat nie osiemnacie miesicy poddaem pod dyskusj kwesti socjologii publicznej na ponad czterdziestu spotkaniach i wystpieniach, poczwszy od wyszych uczelni, przez stowarzyszenia stanowe, na elitarnych wydziaach koczc, nie tylko w caych Stanach zjednoczonych, ale i w anglii, Kanadzie, Norwegii, libanie, Republice pou dniowej afryki i na Tajwanie. Gdziekolwiek si udawaem, wezwanie do publicznej socjologii znajdywao oddwik wrd audytoriw. debaty zaowocoway seriami sympozjw na temat socjologii publicznej, wcznie z tymi, ktrych wyniki znale moemy w Social problems (luty 2004), Social Forces (czerwiec 2005), Critical Sociology (lato 2005). Footnotes, biuletyn informacyjny amerykaskiego Towarzy stwa Socjologicznego (american Sociological association aSa), wprowadzi dodat kow kolumn powicon socjologii publicznej, a zgromadzone w niej materiay za warto w zbiorze An Invitation to Public Sociology (american Sociological association 2004). Wiele wydziaw socjologii wprowadzio stypendia badawcze i blogi dotyczce socjologii publicznej, aSa otworzyo stron internetow powicon tej dziedzinie, co wicej, problematyka ta zostaa podjta w wielu podrcznikach socjologii. Coraz cz ciej na amach krajowych gazet pojawiaj si komentarze i opinie socjologw. powi cony tematyce socjologii publicznych doroczny zjazd amerykaskiego Towarzystwa Socjologicznego w 2004 roku zdecydowanie przewaa nad wszystkimi pozostaymi pod wzgldem frekwencji i zaangaowania uczestnikw. Te mroczne czasy obudziy anioa historii z jego niespokojnej drzemki. proponuj tu jedenacie tez. po wyszczeglnieniu przyczyn atrakcyjnoci socjolo gii publicznych we wspczesnym wiecie, wskazana zostanie wielo socjologii pu blicznych i ich stosunek do socjologii jako takiej postrzeganej tutaj zarwno jako podzia pracy, jak i pole si. poddam tu analizie zrnicowan historycznie i geogra ficznie struktur socjologii: akademickiej, praktycznej, publicznej i krytycznej, porw nujc rwnoczenie socjologi do innych dyscyplin postaram si wskaza na to, co czyni j wyjtkow nie tylko jako nauk, ale i jako si moraln i polityczn. TEza i: RUCH NoyC Zapotrzebowanie na socjologi publiczn jest tym wiksze, a jej realizacja tym trud niejsza, im bardziej socjologia przesuwa si na pozycje lewicowe, a badany przez ni wiat staje si coraz bardziej prawicowy.

528

Michael Burawoy

Czemu zawdziczamy obecn popularno socjologii publicznej? Bez wtpienia przypomina ona wielu o tym, dlaczego w ogle zostali socjologami, jednak socjologia publiczna istnieje ju od jakiego czasu, skd wic jej nagy sukces? W cigu ostatniego pwiecza polityczny punkt cikoci w socjologii przesun si w stron nurtu krytycznego, podczas gdy badany przez socjologi wiat dryfuje w przeciwnym kierunku. W 1968 roku czonkowie aSa zostali wezwani do zagoso wania za rezolucj czonkowsk przeciwko wojnie w Wietnamie. Wrd tych, ktrzy wzili udzia w glosowaniu, dwie trzecie s p r z e c i w i o si zajmowaniu przez aSa stanowiska w tej sprawie, jednak gdy spytano ich o sam opini, 54% z nich wyrazio osobisty sprzeciw wobec wojny (Rhoades 1981: 60) z grubsza w tej samej proporcji, co reszta spoeczestwa. Trzydzieci pi lat pniej, w 2003 roku, aSa zgosio po dobn rezolucj przeciwko wojnie w iraku i tym razem zostaa ona p o p a r t a przez dwie trzecie czonkw tego stowarzyszenia (Footnotes, czerwiecsierpie 2003). Co znaczce, w sondau dotyczcym osobistych preferencji 75% gosujcych opowiedzia o si przeciwko wojnie, podczas gdy rwnoczenie (maj 2003) 75% populacji poparo wojn2. Jeli wemiemy pod uwag specyficzny dla lat szedziesitych zwrot ku lewicy, jest to nieoczekiwane odkrycie. pomimo turbulencji podczas dorocznego zjazdu [aSa przyp. tum.] w Bostonie w 1968 roku, wywoanych choby przez synny odwany atak Martina Nicolausa na socjologi grubych ryb (fatcat sociology), czy otwarte dania Frakcji Czarnych Socjologw, Frakcji Radykalnej oraz Frakcji Kobiet Socjologw, gosy sprzeciwu byy nadal w mniejszoci. Wikszo czonkw wzrastaa w liberal nym konserwatyzmie wczesnej powojennej socjologii i bya nim cakowicie przesik nita. z czasem wrd socjologw rozprzestrzeni si radykalizm lat szedziesitych, jakkolwiek w do rozcieczonej postaci. Wzrost liczby i zwikszenie stopnia uczest nictwa kobiet oraz mniejszoci rasowych, zajcie przez pokolenie lat szedziesitych kluczowych pozycji na wielu wydziaach i w samym stowarzyszeniu, byy oznak kry tycznego zwrotu, ktry znalaz swe odzwierciedlenie w myli socjologicznej3. Socjologia polityki odwrcia si zatem od cnt amerykaskiej demokracji wybor czej, by studiowa relacje midzy pastwem a struktur klasow, ruchy spoeczne, postrzegane jako proces polityczny, oraz problem uczestnictwa w systemie demokra tycznym. Socjologia pracy odesza od badania procesu adaptacji ku analizie struktur dominacji i ruchw pracowniczych. analizy rozwarstwienia spoecznego przeniosy si z badania mobilnoci spoecznej w ramach hierarchii prestiu zawodowego w stro n studiw nad zmiennymi strukturami spoecznej i ekonomicznej nierwnoci kla sowej, rasowej i genderowej. Socjologia gospodarki porzucia teori modernizacji na
2 dane dotyczce spoecznego poparcia dla wojny w Wietnamie pochodz z ksiki Johna Muellera (1973: tabela 3.3), natomiast dane odnonie do spoecznego poparcia dla wojny w iraku pochodz z Gallup polls. 3 W 1968 roku na czonkw rady aSa wybrano 19 biaych mczyzn, wybrana zostaa te jedna kobie ta, Mirra Komarovsky. W 2004 roku 20osobowa Rada skadaa si w 50% z kobiet i w 50% z przedstawicie li mniejszoci. By odnie to do caoci tej grupy zawodowej: pomidzy rokiem 1966 a 1969 kobiety uzyska y 18,6% doktoratw w dziedzinie socjologii, natomiast w roku 2001 ju 58,4%. dane dotyczce upadku segregacji rasowej datowane s nieco pniej. W 1980 roku przedstawiciele mniejszoci uzyskali 14,4% doktoratw, w 2001 ju 25,6%.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

529

rzecz teorii krajw gospodarczo nierozwinitych (underdevelopment), teorii systemu wiatowego i rozwoju koordynowanego przez pastwo. Teorie rasy przeniosy nacisk z koncepcji asymilacji w ramach ekonomii politycznej na problem ksztatowania si formacji rasowych. Teoria spoeczna wzbogacia si o bardziej radykalne interpretacje myli Webera i durkheima, a take wczya do swojego kanonu pisma Marksa. Femi nizm, nawet jeli nadal czsto znajduje si poza kanonem socjologii, z pewnoci wy war znaczcy wpyw na wiele z jej kluczowych nurtw i subdyscyplin. Globalizacja rwnie dokonaa znacznych spustosze w ramach podstawowych socjologicznych jednostek analizy pastw narodowych rwnoczenie zmuszajc socjologi do przeamania jej zaciankowoci. oczywicie wyonio si wiele kontrruchw czego przykadem jest choby nasilenie si studiw nad asymilacj imigrantw czy pojawie nie si neoinstytucjonalistw, ktrzy dokumentuj rozprzestrzenianie si ameryka skich instytucji na wiatow skal ale mimo to w cigu ostatniego pwiecza przyta czajca wikszo socjologw zwraca si ku myleniu krytycznemu. Jeli sukcesja kolejnych zorientowanych politycznie generacji i zmieniajcy si pa radygmat mylenia socjologicznego s jednym ramieniem noyc, to drugim ramie niem, odchylajcym si w przeciwnym kierunku, jest badany przez nas wiat. pomimo intensyfikacji retoryki rwnoci i wolnoci, socjologowie rejestrowali pogbiajc si nierwno i dominacj. przez ostatnie dwadziecia pi lat wczeniejsze zdobycze w sferze bezpieczestwa ekonomicznego i praw obywatelskich zostay zaprzepaszczo ne przez ekspansj rynkw (i wpisanych w nie nierwnoci) oraz pastw posuguj cych si przymusem, amicych prawa w kraju i poza jego terytorium. zbyt czsto pastwo i rynek wsppracoway ze sob przeciw ludzkoci, tworzc formacj, ktra powszechnie znana jest pod nazw neoliberalizmu. z pewnoci socjologowie stali si bardziej wraliwi, bardziej skoncentrowani na tym, co negatywne, jednak zgromadzo ne przez nich dane wskazuj na postpujc regresj w ogromnej liczbie sfer ycia spoecznego. i oczywicie, w momencie, gdy to pisz, kieruje nami reym o antysocjo logicznym etosie, wrogi wobec samej idei spoeczestwa. Wracajc na wasne podwrko: uniwersytet spotyka si z rosnc liczb atakw ze strony Narodowego Stowarzyszenia Uczonych (National association of Scholars) za dawanie schronienia zbyt wielu liberaom. Rwnoczenie, w reakcji na kurczcy si budet i nasilajc si konkurencj, uniwersytety publiczne signy po strategie ryn kowe, czego przykadem mog by choby spki z prywatnymi korporacjami, kampa nie reklamowe majce zwabi studentw, nadskakiwanie prywatnym sponsorom i dobroczycom, utowarowienie edukacji poprzez strategie elearningu, zatrudnianie wykwalifikowanych pracownikw na nisko opacane, krtkoterminowe kontrakty, nie wspominajc o rzeszy taniej siy roboczej zatrudnionej na stanowiskach technicznych i administracyjnych (Kirp 2003; Bok 2003). ale czy strategia rynkowa jest jedyn mo liw strategi? Czy jestemy zmuszeni porzuci ide uniwersytetu jako dobra publicz nego? zainteresowanie socjologi publiczn jest, w duej mierze, reakcj na prywaty zacj wszystkiego. Jej witalno zaley od tego, czy uda si przywrci do ycia sam ide tego, co publiczne, kolejn ofiar wichru postpu. Std paradoks: rosnca prze pa pomidzy socjologicznym etosem a badanym przez nas wiatem jednoczenie przyczynia si do powstania socjologii publicznej i stoi na jej przeszkodzie. Co powin nimy zrobi w tej sytuacji?

530

Michael Burawoy

TEza ii: WiElo SoCJoloGii pUBliCzNyCH Istnieje wiele socjologii publicznych, odzwierciedlajcych rne typy publicznoci i rne sposoby komunikowania si z nimi. Tradycyjne i organiczne socjologie publiczne s dwoma przeciwstawnymi i jednoczenie uzupeniajcymi si typami socjologii pu blicznej. Publicznoci mog zosta zniszczone, ale i wykreowane. Niektre z nich nigdy nie znikaj nasi studenci s pierwsz skazan na nas publicznoci. Co bdziemy rozumie przez socjologi publiczn? Socjologia publiczna skania socjologi do rozmowy z publicznoci, czyli ludmi, ktrzy sami zaangaowani s w rozmow. zakada wic ona podwjno rozmowy (double conversation). oczywi stymi kandydatami s tym samym Souls of the Black Folk W.E.B. du Bois (1903), An American Dilema Gunnara Myrdala (1944), Samotny tum davida Riesmana (1971), czy Skonnoci serca Roberta Bellaha i innych (2007). Co czy ze sob te ksiki? Wszystkie one zostay napisane przez socjologw, ale znalazy odbiorcw poza wia tem akademickim i stay si bodcem do publicznej dyskusji nad charakterem amery kaskiego spoeczestwa nad specyfik jego wartoci, przepaci midzy jego ideaa mi a rzeczywistoci, nkajcymi je schorzeniami i wystpujcymi w nim trendami. do tego samego gatunku, w ktrym lokuj t r a d y c y j n s o c j o l o g i p u b l i c z n , zaliczy moemy socjologw piszcych dla krajowych gazet opiniotwrcze komentarze na temat istotnych kwestii publicznych. Rwnie dziennikarze mog przenie wyniki bada akademickich do przestrzeni publicznej, jak na przykad uczynili to z artykuem Chrisa Uggena i Jeffa Menzy z american Sociological Review (2002), o politycznych konsekwencjach pozbawiania przestpcw praw obywatelskich, czy z rozpraw devah pager (2002) na temat tego, czy rasa stanowi czynnik bardziej dyskryminujcy w perspektywach zatrudnienia modych ludzi ni fakt bycia notowa nym przez policj. publicznoci, do ktrych odnosi si tradycyjna socjologia publicz na, s zazwyczaj niewidzialne nierozpoznawalne, rzadkie nie wytwarzaj inten sywnych interakcji wewntrznych, pasywne nie konstytuuj okrelonego ruchu spoecznego czy organizacji i zazwyczaj wchodz w gwny nurt spoeczestwa. Tra dycyjny socjolog publiczny inicjuje debaty pomidzy rnymi publicznociami lub w ich obrbie, cho niekoniecznie musi w nich uczestniczy. istnieje jednak inny typ socjologii publicznej o r g a n i c z n a s o c j o l o g i a p u b l i c z n a, w ramach ktrej socjologowie pracuj w bliskiej relacji z widoczn, g st, aktywn, lokaln i czsto stojc w opozycji wobec gwnego nurtu spoeczestwa, publicznoci. Bez wtpienia przewaajca cz socjologii publicznej ma charakter organiczny socjologowie pracuj z ruchami pracowniczymi, wsplnotami ssiedzki mi, wsplnotami wiary, grupami walczcymi o prawa dla imigrantw czy organizacjami ochrony praw czowieka. pomidzy socjologiem reprezentujcym organiczn socjolo gi publiczn a publicznoci pojawia si dialog, proces wzajemnej edukacji. Musimy uzna t organiczn socjologi, ktra czsto pozostaje niewidoczna, prywatna i znaj duje si niejako na marginesie naszej zawodowej dziaalnoci, za cz socjologii pu blicznej. projekt takich socjologii publicznych zakada bowiem uwidocznienie tego, co niewidoczne, uczynienie tego, co prywatne publicznym, rozpoznanie i dowartocio wanie tych organicznych koneksji jako czci naszego socjologicznego ycia. Tradycyjne i organiczne socjologie publiczne s wobec siebie nie antytetyczne, ale komplementarne. Jedna dostarcza wiedzy drugiej. Szersze debaty spoeczne, na przy

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

531

kad te dotyczce wartoci rodzinnych, mog zarwno czerpa informacje z naszej pracy z beneficjentami opieki spoecznej, jak i pomaga w jej planowaniu. debaty do tyczce pnocnoamerykaskiego Ukadu Wolnego Handlu (North american Free Trade agrement, NaFTa) mog wywiera wpyw na wspprac socjologw ze zwiz kami zawodowymi; praca z winiami nad ochron ich praw moe zosta wykorzysta na w publicznej dyskusji na temat systemu penitencjarnego. doktoranci Berkeley University, Gretchen purser, amy Schalet i ofer Sharone (2004), badajc trudn sytu acj nisko opacanych pracownikw fizycznych na swoim kampusie, unaocznili ich problemy i przeobrazili t grup w publiczno, wobec ktrej uniwersytet powinien wzi odpowiedzialno. ich raport przyczyni si do zainicjowania dalszych debat na temat pracujcej biedoty, pracy imigrantw oraz prywatyzacji i ukorporacyjnienia uniwersytetu, rwnoczenie podsycajc publiczn dyskusj nad pryncypialnoci wsplnot uniwersyteckich. W sprzyjajcych okolicznociach tradycyjna socjologia publiczna wyznacza ramy dla socjologii organicznej, sama natomiast jest przez ni zwrotnie dyscyplinowana, ugruntowywana i kierowana. Moemy wyrni odmienne typy socjologw publicznych i wskazywa na odrb ne rodzaje publicznoci, ale kluczow pozostaje kwestia, w jaki sposb te dwie strony akademicka i pozaakademicka wczane s we wsplny dialog? dlaczego kto miaby sucha nas, a nie wiadomoci prezentowanych w mediach? Czy jestemy zbyt krytyczni, by zyska posuch wrd naszych publicznoci? alan Wolfe (1989), Robert putnam (2008) i Theda Skocpol (2003) posuwaj si nawet dalej i ostrzegaj przed zanikaniem publicznoci zniszczonych przez rynek, skolonizowanych przez media i ograniczanych przez biurokracj. Jednak istnienie tak wielu ruchw w obrbie socjo logii publicznej sugeruje, e jeli tylko podejmiemy wysiek, by odnale owe publicz noci, odkryjemy, e wcale nie mamy do czynienia z ich niedoborem. Musimy si jednak wiele nauczy o tym, jak je aktywizowa. Jestemy cigle na wstpnym etapie naszego projektu. powinnimy traktowa publicznoci nie jako stae, ale jako zmienne, i mie wiadomo, e moemy uczestniczy zarwno w procesie ich kreowania, jak i ich transformacji. W rzeczy samej, cz naszej pracy jako socjologw polega na de finiowaniu okrelonych kategorii ludzi osb z aidS, kobiet z rakiem piersi, kobiet, homoseksualistw i jeli robimy to przy ich udziale, kreujemy publicznoci. Katego ria kobiety staje si podstaw zaistnienia aktywnej, gstej, widocznej, narodowej czy nawet midzynarodowej publicznoci sprzeciwu, poniewa wchodzce w jej skad in telektualistki i socjoloki definiuj kobiety jako zmarginalizowane, pozostawione na zewntrz, represjonowane i pozbawione prawa gosu, czy, ujmujc to inaczej, definiuj je w taki sposb, w jaki same postrzegaj siebie. dziki tej krtkiej podry poprzez rne publicznoci widoczne staje si to, e socjologia publiczna przepracowujc i rozwijajc nurt mylowy, do ktrego mona by zaliczy Roberta parka (1972), Walte ra lippmanna (1922), Johna deweya (1927), Hannah arendt (2000), Jrgena Haber masa (2007), Richarda Sennetta (2009), Nancy Fraser (1997) i Michaela Warnera (2002) musi wypracowa s o c j o l o g i p u b l i c z n o c i, by mc lepiej doceni moliwoci i puapki socjologii publicznej. oprcz kreowania naszych publicznoci, powinnimy sami ustanowi siebie jako publiczno dziaajc na arenie politycznej. zgodnie ze znanym postulatem durkhei ma, stowarzyszenia akademickie powinny stanowi integralny element narodowego

532

Michael Burawoy

ycia politycznego, a nie koncentrowa si jedynie na obronie wasnego, wskiego in teresu zawodowego. amerykaskie Towarzystwo Socjologiczne moe zatem wnie duy wkad w debat publiczn, co zreszt ju uczynio, przedkadajc Najwyszemu Sdowi komentarz Amicus Curiae4 w sprawie akcji afirmatywnej w stanie Michigan (Michigan Affirmative Action), wskazujc, e badania socjologiczne potwierdzaj ist nienie motywowanego spoecznie rasizmu, ktry posiada rwnie spoeczne konse kwencje, czy te przyjmujc rezolucj przeciwko wojnie w iraku oraz przeciwko kon stytucyjnej poprawce zakazujcej maestw osobom tej samej pci, czy wtedy, gdy rada aSa oprotestowaa uwizienie egipskiego socjologa Saada ibrahima. przemawia nie w imieniu wszystkich socjologw jest rzecz trudn i niebezpieczn. Musimy mie pewno, e zajcie stanowiska w publicznej debacie jest efektem otwartego dialogu, wolnej i rwnej partycypacji czonkw oraz pogbiania naszej wewntrznej demokra cji. Wielo socjologii publicznych odzwierciedla bowiem nie tylko rnorodno publicznoci, ale i zrnicowanie orientacji moralnych samych socjologw. Socjologia publiczna nie dysponuje wewntrznym systemem normatywnym, innym ni zobo wizanie do dialogu na temat problemw podnoszonych przez socjologi i w jej obr bie. Rwnie dobrze moe ona popiera chrzecijaskich fundamentalistw, jak i socjo logi wyzwolenia czy komunitarianizm. To, e socjologia obecnie popiera bardziej li beralne i krytyczne socjologie publiczne, jest konsekwencj ewolucji okrelonego etosu w ramach spoecznoci socjologicznej. istnieje jedna publiczno, ktra nie zniknie, pki my bdziemy istnie nasi stu denci. Kadego roku wypuszczamy okoo dwudziestu piciu tysicy absolwentw stu diw licencjackich z zakresu socjologii. C to znaczy myle o nich jak o potencjalnej publicznoci? z ca pewnoci nie oznacza to, e powinnimy patrze na nich jak na puste naczynia, w ktre wlejemy nasze dojrzae wino, czy jak na czyste gliniane tablice, na ktrych wyryjemy swoj gruntown wiedz. powinnimy raczej spojrze na nich jak na osoby niosce baga intensywnie przeywanych dowiadcze, ktrych analiza, prowadzona przy naszej pomocy, wiedzie ich ku lepszemu (samo)zrozumieniu histo rycznego i socjologicznego kontekstu, ktry ich uksztatowa. Na podstawie wielkich tradycji socjologicznych czynimy z ich prywatnych problemw kwestie publiczne. i robimy to zaczynajc od miejsca, w ktrym znajduj si oni, a nie my, wczajc ich ycie, a nie biorc je w nawias. Edukacja socjologiczna staje si szeregiem prowadzo nych przez nas dialogw dialogw pomidzy nami a studentami, dialogw studentw z wasnym dowiadczeniem, studentw midzy sob nawzajem, i w kocu, dialogw prowadzonych przez studentw z pozauniwersyteck publicznoci. praktyki studenc kie (service learning) stanowi prototyp takiej sytuacji: uczc si, studenci staj si ambasadorami socjologii w szerszym wiecie, rwnoczenie wnoszc do sal uniwersy teckich swoje zaangaowanie w funkcjonowanie rnorodnych publicznoci5. Jako nauczyciele wszyscy potencjalnie jestemy socjologami publicznymi.
4 przyjaciel sdu termin prawniczy pochodzcy z prawa rzymskiego, czsto stosowany w prawie anglosaskim, okrelajcy osob lub organizacj niebdc stron w postpowaniu sdowym i dobrowolnie, z wasnej inicjatywy, oferujc sdowi opini prawn lub ekspertyz dotyczc przebiegu postpowania [przyp. tum.]. 5 istnieje szeroki zakres literatury powicony praktykom studenckim. Szczeglnie istotne z punktu widzenia socjologii s dwa dziea: James ostrow i inni (1999) oraz Sam Marullo i Bob Edwards (2000).

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

533

Jedn rzecz jest uzasadnienie i uprawomocnienie socjologii publicznej poprzez rozpoznanie jej istnienia, wydobycie jej ze sfery prywatnej na wiato dzienne, gdzie moe by poddana kontroli i wnikliwej analizie, natomiast czym zupenie innym jest prba uczynienia jej integraln czci naszej dyscypliny, co prowadzi mnie ku te zie iii. TEza iii: podzia pRaCy SoCJoloGiCzNEJ Socjologia publiczna wyania si w wyniku szerszego podziau pracy socjologicznej, w ktrej skad wchodzi rwnie socjologia praktyczna, socjologia akademicka i socjologia krytyczna. Mistrz tradycyjnej socjologii publicznej, C. Wright Mills (2007), i wielu, ktrzy przyszli po nim, zmieniliby ca socjologi w socjologi publiczn. Mills nawizuje do pism ojcw zaoycieli z koca XiX wieku, dla ktrych rozwaania naukowe i moralne byy ze sob nierozerwalnie zwizane. Jednak nie ma ju powrotu do okresu sprzed rewolucji akademickiej. Musimy za to posuwa si do przodu i rozpocz prac od punktu, w ktrym ju si znalelimy od podziau pracy socjologicznej. po pierwsze, musimy dokona rozrnienia midzy socjologi publiczn a s o c j o l o g i p r a k t y c z n . Socjologia praktyczna to socjologia, ktrej cel zdefinio wany jest przez klienta. Raison detre socjologii praktycznej jest dostarczanie rozwi za przedstawianych nam problemw lub legitymizowanie zastosowanych ju roz wiza. Niektrzy klienci precyzuj zadanie socjologw poprzez zawarcie z nimi szczegowego kontraktu, inni za, niczym mecenasi, wyznaczaj szeroko zakrojone strategie dziaania. Na przykad, penienie funkcji biegego, ktra bez wtpienia sta nowi wan sub na rzecz spoeczestwa, jest stosunkowo precyzyjnie okrelon form relacji z klientem, natomiast przyjmowanie od departamentu Stanu subsydiw na badanie przyczyn terroryzmu czy biedy moe wiza si z duo szerszym zakresem dziaa. Socjologia publiczna, w przeciwiestwie do praktycznej, skania si ku bardziej dialogicznej relacji midzy socjologiem a publicznoci, w ramach ktrej obie strony przedstawiaj swj program i mog si wzajemnie dostosowa. Na gruncie socjologii publicznej dyskusja czsto dotyczy wartoci czy celw, ktre nie s automatycznie po dzielane przez obie strony, wic zasada wzajemnoci, czy dziaanie komunikacyjne, jak okrela j Habermas (2002), jest czsto trudna do utrzymania. Wci jednak celem socjologii publicznej jest osignicie takiej konwersacji. Za grosze. Pracowa i (nie)przey, wietnie sprzedajca si ksika Barbary Eh renreich (2006), bdca etnograficznym studium nisko opacanej pracy, ktre przy czynio si do oskarenia midzy innymi sieci WalMart za stosowane przez ni praktyki zatrudnienia, jest przykadem socjologii publicznej, natomiast specjali styczny raport do pozwu przeciw praktykowanej przez t sie dyskryminacji pcio wej, przygotowany przez Williama Bielbyego (2003), byby przykadem socjologii praktycznej. perspektywy socjologii publicznej i socjologii praktycznej nie wyklu czaj si wzajemnie i nie s te antagonistyczne. Czasami nawet bywaj komplemen tarne. Socjologia praktyczna moe przeksztaci si w socjologi publiczn, szcze glnie wwczas, gdy standardowe linie postpowania okazuj si nieskuteczne, jak miao to miejsce w przypadku zaproponowanej przez Jamesa Colemana (1966, 1975)

534

Michael Burawoy

strategii autobusowej6 (busing), czy te kiedy rzd odmawia poparcia takich projek tw, jak rekomendowany przez Williama Juliusa Wilsona (1996) program stworzenia dodatkowych miejsc pracy w celu zmniejszenia ubstwa generowanego rasowo, czy popierana przez pala Starra (odrzucona) reforma systemu opieki zdrowotnej, wprowa dzana przez administracj Billa Clintona. podobnie, socjologia publiczna moe prze ksztaci si w socjologi praktyczn. Szeroko omawiane zaangaowanie diane Vaughan (2004) w medialn debat na temat katastrofy wahadowca Columbia, oparte na jej wczeniejszym dochodzeniu w sprawie wypadku Challengera, sprawio, e jej idee stay si podstaw raportu Columbia (2003), przygotowywanego przez Komisj led cz ds. Wypadkw (accident investigation Board), a take przede wszystkim przy czynio si do sformuowania oskarenia przeciwko kulturze organizacyjnej Narodo wej agencji aeronautyki i przestrzeni Kosmicznej (National aeronautics and Space administration, NaSa). ani socjologia publiczna, ani socjologia praktyczna nie mog istnie bez socjologii akademickiej, ktra dostarcza im rzetelnych i sprawdzonych metod, zasobu skumulo wanej wiedzy, orientacyjnych pyta badawczych i ram pojciowych. Socjologia akade micka nie jest wrogiem socjologii praktycznej i socjologii publicznej, ale nieodzownym warunkiem ich istnienia dostarczajc im obu uprawomocnienia i wiedzy specjali stycznej. Socjologia akademicka skada si przede wszystkim z wieloci przecinajcych si programw badawczych, z ktrych kady posiada wasne zaoenia, wzory rozwi zywania problemw, pytania badawcze, aparat koncepcyjny i wypracowane teorie7. Wikszo subpl posiada dobrze ugruntowane programy badawcze, takie jak teoria organizacji, stratyfikacji, socjologia polityczna, socjologia kultury, socjologia rodziny, rasy, socjologia ekonomiczna itd. Czsto zdarzaj si programy badawcze, ktre posia daj wasne subpola, jak choby ekologia organizacyjna (organizational ecology) w ra mach teorii organizacji. programy badawcze rozwijaj si, stawiajc czoa kluczowym problemom, ktre wyaniaj si bd z anomalii zewntrznych (rozbienoci pomi dzy przewidywaniami a danymi empirycznymi), bd te ze sprzecznoci wewntrz nych. i tak na przykad, program badawczy dotyczcy ruchw spoecznych ukonstytu owa si poprzez wyeliminowanie irracjonalistycznych i psychologicznych teorii zachowa zbiorowych oraz poprzez eksploracj idei mobilizacji zasobw, ktra w kon sekwencji doprowadzia do wytworzenia modelu procesu politycznego, stanowicego konstrukt i podejcie umoliwiajce wczenie emocji w badanie tego zjawiska. W ra mach kadego z programw badawczych, studia nad poszczeglnymi przypadkami prowadz do rozwizania okrelonego zbioru problemw badawczych, rwnoczenie tworzc nowe i przesuwajc tym samym program badawczy na inne tory analizy. pro gramy badawcze degeneruj si, gdy zostaj przytoczone przez anomalie i sprzeczno
6 Strategia autobusowa czy raczej strategia desegregacji autobusowej miaa przyczyni si do roz wizania problemu dyskryminacji rasowej w amerykaskich szkoach. James Coleman, w reakcji na wyniki przygotowanego przez siebie raportu na temat problemw amerykaskiego systemu szkolnictwa publiczne go, zaproponowa wprowadzenie specjalnej darmowej sieci autobusw rozwocych dzieci do szk, co miao przeama przestrzenne i rasowe bariery w dostpie afroamerykanw do wielu placwek edukacyj nych [przyp. tum.]. 7 Formuujc ide programw badawczych pozostawaem pod silnym wpywem imre lakatosa (1978) i jego dyskusji z Thomasem Kuhnem, Karlem popperem i innymi.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

535

ci, albo gdy wysiki podejmowane w celu uporania si z problemem badawczym staj si w wikszym stopniu gestem prowadzcym do zachowania twarzy, ni rdem in nowacyjnych rozwiza teoretycznych. Jeff Goodwin i Jim Jasper (2004, rozdz. 1) su geruj, e taki wanie los spotka teori ruchw spoecznych staa si ona zbyt oglna i wsobna. analiza zaoe programw badawczych realizowanych w ramach socjologii aka demickiej zarwno jawnych, jak i ukrytych, normatywnych, jak i deskryptywnych to rola s o c j o l o g i i k r y t y c z n e j, czwartego z omawianych przeze mnie typw socjologii. Mylimy tutaj o pracy Roberta lynda (1939), w ktrej narzeka on, e nauki spoeczne zrzeky si swojej odpowiedzialnoci za stawianie czoa pilnym kulturowym i instytucjonalnym problemom naszych czasw, koncentrujc si na stronie technicz nej i specjalizacji. C. Wright Mills (2007) oskary akademick socjologi lat pidzie sitych o oderwanie od rzeczywistoci, zwracanie si ku zawiym wielkim teoriom (grand theory) i o niezrozumiay abstrakcyjny empiryzm, ktry odrywa dane od kontekstu. alvin Gouldner (1970) skrytykowa strukturalny funkcjonalizm za przyj cie zaoenia o konsensualnym charakterze spoeczestwa, co pozostawao w sprzecz noci z fal narastajcych konfliktw spoecznych lat szedziesitych. Feminizm, teoria queer czy krytyczna teoria rasy atakoway socjologi akademick za przymyka nie oczu na wszechobecno i gboko opresji na tle pciowym, seksualnym czy ra sowym. W kadym z tych przypadkw socjologia krytyczna stara si uwiadomi so cjologii akademickiej jej stronniczo, przemilczenia, a tym samym wypromowa nowe programy badawcze oparte na alternatywnych fundamentach. Socjologia kry tyczna jest sumieniem socjologii akademickiej w takim samym stopniu, w jakim so cjologia publiczna stanowi sumienie socjologii praktycznych. Rwnoczenie socjologia krytyczna stawia przed nami dwa pytania, ktre pozwa laj nam spojrze na wszystkie cztery rodzaje socjologii w ich wzajemnych relacjach. pierwsze z pyta postawione zostao przez alfreda McClung lee (1976) w jego prezy denckim przemwieniu: Socjologia dla kogo? Czy mwimy tylko do siebie (do au dytorium akademickiego) czy te zwracamy si do innych (do audytorium pozaakade mickiego)? Jest to pytanie retoryczne, skoro tak niewielu argumentowaoby za herme tycznie zamknit dyscyplin, czy opowiedziaoby si za pogoni za wiedz w imi samej wiedzy. obrona angaowania pozaakademickich audytoriw, czy to poprzez wypenianie zada zleconych nam przez klientw, czy przez rozmow z ludmi, polega nie tyle na negowaniu ryzyka i niebezpieczestw, ktre to za sob pociga, ale na uzna niu, i jest to konieczne mimo tego ryzyka, czy wanie ze wzgldu na nie. drugie pytanie Socjologia po co? zostao postawione przez Roberta lynda. Czy powinnimy zajmowa si celami spoeczestwa, czy jedynie rodkami, ktre maj doprowadzi nas do osignicia tych celw? To rozrnienie ley u podoa prze prowadzonej przez Maxa Webera analizy problemu racjonalnoci technicznej i racjo nalnoci zorientowanej na wartoci. Weber i jego kontynuatorzy ze szkoy frankfurc kiej byli przekonani, e racjonalno techniczna wypiera dyskusj nad wartociami, co Max Horkheimer (1985) okreli mianem kresu rozumu, czy, wraz ze swym wsppra cownikiem, Theodorem adorno (1994), dialektyk owiecenia. Jeden z dyskutowa nych rodzajw wiedzy nazywam w i e d z i n s t r u m e n t a l n , poniewa suy ona albo rozwizywaniu problemw badawczych w ramach socjologii akademickiej,

536

Michael Burawoy

albo rozwikywaniu problemw przez socjologi praktyczn. drugi z nich okrelam w i e d z r e f l e k s y j n , poniewa jest ona zorientowana na dialog na temat celw, niezalenie od tego, czy dialog ten odbywa si wewntrz spoecznoci akademickiej i dotyczy zaoe programw badawczych, czy te midzy akademikami a zrnicowa nymi publicznociami, debatujcymi nad kierunkiem rozwoju spoeczestwa. Wiedza refleksyjna bada przesanki dotyczce wartoci w obrbie spoeczestwa, ale i w ramach naszej dziedziny. oglny schemat przedstawiony jest w tabeli 18. Tabela 1. podzia pracy socjologicznej
publiczno akademicka Wiedza instrumentalna Wiedza refleksyjna akademicka Krytyczna publiczno pozaakademicka praktyczna publiczna

W praktyce, kade subpole socjologii moe lawirowa midzy tymi idealnymi ty pami, albo przechodzi z czasem od jednego do drugiego. i na przykad, jak sugerowa em ju wczeniej, rnica midzy socjologi publiczn a socjologi praktyczn moe si niekiedy zaciera socjologia jest bowiem w stanie rwnoczenie suy klientowi i generowa publiczn debat. Kategorie s wytworami spoecznymi. przedstawiona powyej kategoryzacja pracy socjologicznej prowadzi do przedefiniowania sposobu, w jaki postrzegamy samych siebie. Wczam si tu w proces, ktry pierre Bourdieu (1988, 2005) okreliby mianem walki klasyfikacyjnej, odsuwajc na bok debaty na temat metod jakociowych i ilocio wych, pozytywistycznych i interpretatywnych metodologii, mikro i makrosocjologii, stawiajc w centrum zainteresowania dwa pytania: dla kogo i po co zajmujemy si so cjologi? pozostae tezy maj na celu wyjanienie i rozwinicie tego systemu klasyfika cyjnego. TEza iV: aNaliza WEWNTRzNEJ zooNoCi Pytania wiedza dla kogo? i wiedza po co? okrelaj zasadniczy charakter naszej dyscypliny. Nie tylko dziel socjologi na cztery rne typy, ale pozwalaj nam zobaczy specyfik wewntrznej konstrukcji kadego z tych typw. Wskazane przez nas cztery typy wiedzy reprezentuj nie tylko funkcjonalne zr nicowanie socjologii, ale i cztery odmienne sposoby patrzenia na socjologi. z per
8 Schemat ten zbliony jest bardzo do synnego schematu czterech funkcji, gwarantujcych przetrwanie systemu spoecznego, autorstwa Talcotta parsonsa (1961) adaptacja (adaptation), osiganie celw (goal attainment), integracja (integration) i kultywowanie wzorw (latent pattern maintenance) (aGil). Jeli so cjologia krytyczna odpowiada funkcji kultywowania wzorw zwizanej z orientacj na wartoci, a socjologia publiczna odpowiada integracji, gdzie medium wymiany jest zdolno wywierania wpywu, wtedy socjolo gia spraw publicznych odpowiadaaby funkcji osigania celw, a socjologia akademicka, ze swoist ekono mi kwalifikacji, odzwierciedlaaby adaptacj. Habermas (2002, tom ii, rozdz. 7) dokonuje krytycznej rein terpretacji idei parsonsa, odwoujc si do kolonizacji wiata ycia (kultywowanie wzorw i integracja) przez system (adaptacja i osiganie celw). Jak zobaczymy pniej, teza Vii czy habermasowsk tez o kolonizacji z zaproponowan przez Bourdieu (1988) analiz pola akademickiego.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

537

spektywy socjologii krytycznej podzia pracy socjologicznej wyglda zupenie inaczej, ni z punktu widzenia socjologii praktycznej! Bez wtpienia socjologia krytyczna w duej mierze definiuje si w opozycji do gwnego nurtu socjologii akademickiej, ktra postrzegana jest przez ni jako nieodcznie zwizana ze sprzedajn socjologi praktyczn. Socjologia praktyczna odpaca si, atakujc socjologi krytyczn za upoli tycznienie, a tym samym dyskredytowanie dyscypliny. przyjmujc zatem perspektyw jednej z tych kategorii, mamy skonno do esencjonalizowania, ujednolicania i ste reotypizowania innych. Musimy wic podj prb rozpoznania zoonoci kadego z czterech typw socjologii. Moemy tego dokona jeszcze raz, stawiajc sobie dwa fundamentalne pytania: wiedza dla kogo i wiedza po co? dziki temu dostaniemy bardziej wewntrznie zrnicowany obraz kadego z typw socjologii, a wic oddajcy wicej niuansw. poznamy te specyficzne napicia wewntrz poszczeglnych typw, ktre narzucaj im okrelony kierunek. zacznijmy od socjologii akademickiej. Jej trzon stanowi tworzenie, opracowywa nie i przeksztacanie licznych programw badawczych. ale istnieje take praktyczny wymiar socjologii akademickiej, ktry polega na obronie socjologicznych projektw badawczych w szerszym wiecie ochrona funduszy na draliwe z politycznego punk tu widzenia badania, takie jak studia nad zachowaniami seksualnymi: narzucanie okrelonych procedur badawczych, starania o uzyskanie poparcia rzdu dla, na przy kad, stypendiw dla mniejszoci itd. Ten praktyczny wymiar socjologii akademickiej koncentruje si w biurze amerykaskiego Towarzystwa Socjologicznego i reprezento wany jest nastpnie na stronach wydawanego przez nie biuletynu Footnotes. Socjo logia akademicka posiada te oblicze publiczne, ktre ukazuje, gdy stara si w przy stpny sposb prezentowa wyniki swoich bada szerszej publicznoci. Taki by dekla rowany cel nowego czasopisma, Contexts, cho podobn funkcj peni Streszczenia Konferencyjne (Conference Briefings), przygotowywane przez biuro aSa. Moemy zaliczy do tego nurtu rwnie rzesze nauczycieli, ktrzy sami rozprzestrzeniaj wyni ki bada socjologicznych i oczywicie pisz podrczniki. Cho linia oddzielajca pu bliczne oblicze socjologii akademickiej od socjologii publicznej jest bardzo cienka, pierwsza z nich kadzie duo wikszy nacisk na kwesti zapewnienia dogodnych wa runkw dla kluczowych przedsiwzi akademickich. Wreszcie, socjologia akademicka posiada rwnie oblicze krytyczne debaty w obrbie i pomidzy programami badawczymi, choby te nad wzgldn wanoci klasy i rasy, nad efektami globalizacji, nad schematami przepracowania, nad klasowym podoem polityki wyborczej, nad przyczynami bezrobocia itd. Te krytyczne dyskusje s przedmiotem licznych artykuw w The annual Review of Sociology i wnosz niezbdn dynamik w nasze programy badawcze. Cztery wymiary socjologii akade mickiej przedstawione s w tabeli 2. Moemy wskaza na jeszcze wiksze zrnicowanie funkcjonalne, czy jak okre liby to andrew abbott (2001) fraktalizacj socjologii akademickiej, co wynika z jej rozlegoci, ale w zwizku z tym, e pozostae typy socjologii s duo mniej we wntrznie zrnicowane, lepiej powici odrobin uwagi ich rnorodnym aspektom i wymiarom. a zatem, centralna funkcja socjologii publicznej dialog midzy socjo logami i ich publicznociami wsparta jest (lub nie) przez jej akademickie, krytyczne, i praktyczne momenty. Wemy dla przykadu choby program Badania i Funkcjono

538 Tabela 2. podzia socjologii akademickiej


Akademicka Realizacja projektw badawczych, ktrych celem jest okrelanie zaoe, teorii, poj, pyta i zagadek. Krytyczna Krytyczne debaty na temat samej dyscypliny toczone w jej ramach i pomidzy programami badawczymi.

Michael Burawoy

Praktyczna obrona bada socjologicznych, konkretnych osb, finansowanie bada, sprawozdania konferencyjne. Publiczna zainteresowanie publicznym wizerunkiem socjologii, prezentacja wasnych dokona w przystpny sposb, uczenie podstaw socjo logii i przygotowywanie podrcznikw.

wania Mediw Boston College i action project (Boston Colleges Media Research and Action Project), ktry w ramach projektu powiconego ulepszeniu sposobu prezen towania problemw spoecznych w mediach angauje zarwno socjologw jak i lide rw spoecznoci. Mamy tu do czynienia z elementem akademickim, choby przez wykorzystanie idei ramy Williama Gamsona, momentem krytycznym zwizanym z zawonym zakresem dziaania mediw, oraz momentem praktycznym polegajcym na deniu do konkretnych celw stawianych przez liderw spoecznoci. o ile Char lotte Ryan (2004) kadzie nacisk na obecne w projekcie napicie, wynikajce ze sprzecznoci pomidzy specyficznym dla socjologii publicznej roszczeniem do na tychmiastowoci, a dziaaniem socjologii akademickiej zwizanym z rytmem kariery, o tyle Gamson (2004) podkrela ograniczono finansowego wkadu uniwersytetu w projekt, ktry moe przyczyni si do umocnienia wsplnot lokalnych. Socjologia praktyczna rwnie posiada swoje akademickie, krytyczne i publiczne momenty. Tu interesujcym przypadkiem s dowiadczenia Judy Stacey (2004), ktra penia funkcj biegego bronic maestw osb tej samej pci w ontario w Kanadzie. przeciwnicy legalizacji maestw osb tej samej pci zaatakowali jej poczytny artyku, ktry wraz z Timothym Biblarzem opublikowaa w american Sociological Review (Stacey i Biblarz 2001). autorzy argumentowali w nim, e o ile badania wskazuj na niewielki wpyw wychowywania przez homoseksualnych rodzicw na dzieci dzieci te s bardziej otwarte na rnorodno seksualn, to jednak nie ma adnych dowodw wskazujcych na to, e efekty takiego wychowania mog by dla dzieci szkodliwe. przeciwnicy maestw osb tej samej pci sugerowali, e Stacey i Biblarz oparli si w swym artykule na badaniach tak sabych naukowo, e nie mona z nich wyprowa dzi takich wnioskw. Tym samym postawili Judy Stacey w do niecodziennej sytu acji, w ktrej musiaa ona broni naukowego rygoru swojego wnioskowania. ponadto, podjta przez ni obrona obywatelskich praw osb homoseksualnych pocigna za sob konieczno obrony maestwa instytucji, ktr Stacey poddaa intensywnej krytyce w swych tekstach naukowych. Ten przypadek pokazuje nam, jak ograniczajca moe by socjologia praktyczna i jak jej zaleno od socjologii akademickiej moe stawia j we wrogiej pozycji wobec socjologii krytycznej i publicznej. Cztery oblicza kadego z typw socjologii niekoniecznie musz wspistnie ze sob w niezmconej harmonii.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

539

Moemy dostrzec to take w przypadku socjologii krytycznej. W swym klasycz nym artykule A Sociology for Women doroty Smith (1987, rozdz. 2) skrytykowaa so cjologi za uniwersalizowanie mskiej perspektywy (standpoint), a szczeglnie pozycji dominujcego samca kierujcego makrostrukturami spoeczestwa. odwoujc si do kanonicznych pism alfreda Schtza, konceptualizuje ona perspektyw kobiet jako zakorzenion w mikrostrukturach ycia codziennego i polegajc na niewidocznym wysiku wspierajcym makrostruktury. patricia Hill Collins (1991) posuna analiz perspektyw jeszcze dalej, wskazujc, e prawdziwy wgld w spoeczestwo maj osoby uciskane na wielu rnych paszczyznach, czyli biedne czarnoskre kobiety, a jedno czenie odnoszc si nie do Schtza, ale do Georga Simmla i Roberta Mertona przeprowadzia krytyk socjologii akademickiej. Co wicej, w jej pracy pojawi si take moment publiczny wskazanie zwizkw midzy czarnoskrymi intelektualist kami a kultur biednych czarnoskrych kobiet byo konieczne dla peniejszego zuni wersalizowania socjologii akademickiej. Moemy wic dostrzec akademickie i pu bliczne momenty socjologii krytycznej, na czym jednak polega jej wymiar praktyczny? Czy mona powiedzie, e na tym wanie polega obrona miejsca myli krytycznej na uniwersytecie, przestrzeni, ktra byaby polem dla interdyscyplinarnych programw, instytutw i walki o reprezentacj? To zaledwie kilka przykadw, ktre pozwalaj zilustrowa zoony charakter ka dego z typw socjologii, rozpozna ich wymiary akademickie i pozaakademickie, in strumentalne i refleksyjne. Kiedy w centrum uwagi stawiamy problem wzajemnych relacji midzy tymi czterema gwnymi typami socjologii, nie moemy zapomina o zoonoci ich wewntrznej struktury. TEza V: USyTUoWaNiE SoCJoloGa Musimy dokona rozrnienia midzy, z jednej strony, socjologi oraz jej wewntrz nymi podziaami, a z drugiej, socjologami i ich trajektoriami. ycie socjologa napdzane jest przez rozziew midzy jej czy jego socjologicznym habitusem a struktur pola tej dyscypliny jako caoci. Musimy dokona rozrnienia midzy podziaem pracy socjologicznej a socjolo gami, ktrzy zajmuj jedn lub wicej pozycji w jej obrbie. okoo trzydzieci procent doktorw zatrudnionych jest poza uniwersytetami, przede wszystkim w wiecie bada praktycznych, skd mog przemieszcza si w domen publiczn (Kang 2003). Sie demdziesit procent doktorw, ktrzy ucz na uniwersytetach, zajmuje pozycje w kwadrancie akademickim, gdzie prowadz badania czy propaguj ich wyniki, ale mog te zajmowa pozycje w innych kwadrantach, przynajmniej jeli maj stae etaty naukowodydaktyczne. Natomiast rzesze pracownikw kontraktowych wykadow cw niepenoetatowych, wykadowcw pracujcych dorywczo, nauczycieli zatrudnio nych na cz etatu tkwi w jednym miejscu, zarabiaj ndzne grosze (2000 czy 4000 tysice dolarw za kurs) za czsto pen oddania prac dydaktyczn, bez gwarancji penego zatrudnienia i zazwyczaj bez dodatkowych wiadcze (SpalterRoth i Erskine 2004). dominuj oni na bardzo prestiowych uczelniach, gdzie mog stanowi nawet czterdzieci procent pracownikw uczcych tyle samo przedmiotw. Wanie ci zde precjonowani pracownicy subsydiuj badania i dochody zatrudnionej na stae kadry, dajc jej moliwo innej aktywnoci.

540

Michael Burawoy

Std te, wielu spord naszych najbardziej wyrniajcych si socjologw zajmo wao wiele pozycji. James Coleman, na przykad, pracowa rwnoczenie w wiecie akademickim, jak i w wiecie praktyki, mimo swojego wrogiego nastawienia do socjo logii krytycznej i publicznej. Christopher Jenks, ktry pracowa w podobnych dziedzi nach praktycznych, ma nietypow skonno do czenia krytycznych i publicznych momentw z akademickimi i praktycznymi zobowizaniami. Socjologia emocji arli Hochschild rozciga si pomidzy socjologi akademick a krytyczn, podczas gdy jej badania nad prac i rodzin cz socjologi publiczn i praktyczn. oczywicie socjo logowie ci zajmuj lub zajmowali czoowe pozycje na najbardziej prestiowych wydzia ach socjologii, gdzie warunki pracy umoliwiaj wiele rnych lokacji. Wikszo z nas zajmuje jeden kwadrant na raz. powinnimy si wic rwnie skupi na karierach. Socjologowie nie tylko s ulokowani jednoczenie na kilku rnych pozycjach, ale realizuj w miar upywu czasu rne trajektorie wrd naszych czterech typw socjo logii. zanim przebieg karier akademickich si utrwali, ruch pomidzy kwadrantami by bardziej nieprzewidywalny. du Bois, coraz bardziej zniechcony do wiata akade mickiego i marginalizowany w jego obrbie z powodu swojej rasy, po ukoczeniu The Philadelphia Negro w 1899 roku, oraz po zaoeniu i przewodzeniu atlanta Sociologi cal laboratory na University of atlanta midzy rokiem 1897 a 1910, opuci rodowi sko akademickie, aby ufundowa Narodowe Towarzystwo na rzecz Wspierania ludzi Kolorowych (National association for the advancement of Colored people, NaaCp) i sta si redaktorem jego pisma, Crisis. Wypeniajc sw rol publiczn, napisa wiele esejw przeznaczonych dla szerokiej publicznoci, w ktrych bez wtpienia zna laza wyraz jego socjologia. W 1934 roku powrci do rodowiska akademickiego, by przewodniczy wydziaowi socjologii w atlancie, gdzie skoczy kolejn klasyczn monografi, Black Reconstruction (1935), jednak po drugiej wojnie wiatowej znw opuci uniwersytet, aby wzi udzia w oglnonarodowych i midzynarodowych przedsiwziciach. Jego nieustanne kampanie na rzecz sprawiedliwoci rasowej byy szczytowym osigniciem socjologii publicznej, jakkolwiek jego cel stanowia zawsze praktyczna zmiana polityki. Socjologia publiczna jest czsto ciek dla osb margina lizowanych, wykluczonych z areny politycznej i izolowanych w obrbie rodowiska akademickiego. podczas gdy W.E.B. du Bois obra ciek prowadzc go poza wiat akademicki, jego odpowiednik, kolejna wana posta w socjologii rasy, Robert park, podrowa w przeciwnym kierunku9. po latach pracy dziennikarskiej, opublikowawszy wiele ra dykalnych artykuw demaskujcych belgijskie okruciestwa w Kongo, zosta osobi stym sekretarzem Bookera T. Washingtona i analitykiem, by potem wstpi na Univer sity of Chicago, a nastpnie uksztatowa i sprofesjonalizowa tamtejszy wydzia so cjologii (lyman 1992).
9 podzikowania dla Stephena Steinberga za wskazanie tego zbiegu okolicznoci. zwracajc szczegln uwag na sprofesjonalizowanie socjologii, park nie zrezygnowa z idei reformy spoecznej i to pomimo lansowania bezstronnoci nauki spoecznej oraz otwartego sprzeciwu wobec zaangaowanej socjologii dziaaczek z Hull House [placwka zaoona w 1889 roku przez Jane adams i Ellen Gates Starr w Chicago, zajmujca si dziaalnoci filantropijn, spoeczn i edukacyjn. Jej zadaniem bya poprawa warunkw ycia i podniesienie jakoci ycia klasy robotniczej oraz imigrantw w przemysowych dzielnicach Chicago przyp. tum.].

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

541

C. Wright Mills pochodzi z pniejszego pokolenia, ale podobnie jak du Bois coraz bardziej rozczarowywa si on rodowiskiem akademickim. po ukoczeniu li cencjatu z filozofii na University of Texas, uda si do Wisconsin, by pracowa z nie mieckim emigrantem Hansem Gerthem. Tam napisa sw dysertacj powicon pragmatyzmowi. Robert Merton i paul lazarsfeld zatrudnili go na Columbia Univer sity, poniewa wydawa si obiecujcym socjologiem akademickim. Niezdolny tolero wa antyliberalnej praktycznoci Biura Bada Stosowanych lazarsfelda, odwrci si od socjologii instrumentalnej ku socjologii publicznej, czego wyrazem s takie ksiki, jak New Men of Power (1948), Biae konierzyki (1965) i Elita wadzy (1961). pod koniec swojego krtkiego ycia powrci do socjologii oraz typowych dla niej nadziei i rozczarowa w swej inspirujcej Wyobrani socjologicznej (2007). Ten zwrot ku socjologii krytycznej zbieg si z wyjciem poza socjologi i zajciem pozycji pu blicznego intelektualisty w Listen, Yankee! (1960) i The Causes of World War Three (1958) ksikach, ktre miay ju raczej niewielki zwizek z socjologi10. dzi cieki kariery w dziedzinie socjologii s w wikszym stopniu poddane regla mentacji, ni miao to miejsce za czasw Millsa. Typowy doktorant, by moe zainspi rowany przez jednego ze swych wykadowcw na niszym stopniu studiw czy wypa lony przez jeden z nadmiernie angaujcych ruchw spoecznych rozpoczyna studia wyszego stopnia z krytycznym usposobieniem, chcc nauczy si czego wicej na temat moliwoci zmiany spoecznej, czy bdzie to ograniczenie rozprzestrzeniania si aidS w afryce, zapobieganie przemocy wrd modziey, stworzenie warunkw dla sukcesu ruchw feministycznych w Turcji i iranie, rodziny jako rda moralnoci, zrnicowanych typw uzasadniania kary mierci, bdw w interpretacjach islamu w obrbie sfery publicznej itd. potem staje przed seri obowizkowych kursw, z kt rych kady wymaga przyswojenia zawiych tekstw czy opanowania abstrakcyjnych technik. po trzech czy czterech latach jest gotowy, by podej do egzaminw kwalifika cyjnych czy dopuszczajcych z trzech czy czterech obszarw tematycznych, po czym moe przystpi do pracy nad swoj rozpraw doktorsk. Cay ten proces zajmuje okoo piciu lat. To tak, jakby studia wyszego stopnia byy zorganizowane przede wszystkim po to, eby wypleni przekonania moralne, ktre leay u podstaw zaintere sowania socjologi. Tak jak durkheim podkrela pozakontraktualne elementy umowy stanowice jej podstaw, konsensus i zaufanie, bez ktrych umowy nie byyby moliwe my rw nie musimy doceni wag podstaw kariery, ktre le poza ni sam. Wielu z tych pidziesiciu do siedemdziesiciu procent studentw, ktrzy zdoaj dotrwa do obrony doktoratu, utrzymuje swoje pierwotne przekonania, uprawiajc na boku socjo logi publiczn czsto w ukryciu przed swoim opiekunem naukowym. Tak wiele razy syszaem nauczycieli akademickich doradzajcych swoim studentom, by porzu cili socjologi publiczn do czasu, a zostan zatrudnieni na stay etat nie uwiada miajc sobie tego (czy te uwiadamiajc a zbyt dobrze), e socjologia publiczna jest tym, co podtrzymuje socjologiczn pasj przy yciu. Jeli studenci podaj za suge
10 Rozrnienie pomidzy socjologiem publicznym a publicznym intelektualist jest istotne ten pierwszy jest specjalistyczn odmian tego drugiego, ogranicza komentarz publiczny raczej do obszarw swej uznanej wiedzy eksperckiej, a nie podejmuje tematw wzbudzajcych powszechne zainteresowanie (Gans 2002).

542

Michael Burawoy

stiami swych doradcw, mog skoczy jako pracownicy kontraktowi, a w takim przypadku bd mieli nawet mniej czasu dla socjologii publicznej, albo majc do szczcia znajd stae zatrudnienie i wtedy bd musieli martwi si o publikacj swo ich artykuw w akredytowanych czasopismach czy publikacj ksiek w renomowa nych wydawnictwach akademickich. Kiedy tylko otrzymaj etat, bd w kocu mogli realizowa swe modziecze pasje, cho ich modo bdzie ju tylko wspomnieniem. prawdopodobnie strac cae zainteresowanie socjologi publiczn na rzecz bardziej lukratywnego wiata ekspertw czy niszy w socjologii akademickiej. lepiej kultywo wa oddanie dla socjologii publicznej od samego pocztku i tym sposobem roznieca ogie w socjologii akademickiej. podzia pracy socjologicznej wraz z towarzyszc mu specjalizacj moe rodzi niepokj przed socjologicznym habitusem, ktry tskni za jednoci wiedzy refleksyj nej i instrumentalnej, czy habitusem, ktry poda zarwno akademickich, jak i poza akademickich audytoriw. Napicie midzy instytucj a habitusem nieustannie popy cha socjologw z kwadrantu do kwadrantu, gdzie mog na chwil dostosowa si do akademickiego rytualizmu zanim rusz dalej, czy te zupenie porzuc dyscyplin. Mimo to zawsze znajd si tacy, ktrych habitus dobrze przystosowuje si do specja lizacji, ktrych energia i pasja s zaraliwe i mog znale ujcie take w innych kwadrantach. Jak bd teraz argumentowa, specjalizacja nie jest wroga socjologii publicznej. TEza Vi: ModEl NoRMaTyWNy i JEGo paToloGiE Rozkwit naszej dyscypliny zaley od podzielanego etosu, lecego u podstaw wzajem nych zalenoci midzy socjologiami akademick, praktyczn, publiczn i krytyczn. Jednak kady z typw socjologii, w swej nadwraliwoci na zrnicowane audytoria, moe przybra patologiczn form i zagrozi witalnoci caoci. Ci, ktrzy poparli socjologi publiczn, czsto otwarcie wyraali pogard w sto sunku do socjologii akademickiej. Ksika The Last Intellectuals Russella Jakoby (1987) rozpocza seri komentarzy ubolewajcych nad wycofaniem si publicznych intelek tualistw w kokon profesjonalizmu. W podobny sposb orlando patterson (2002) sawi davida Riesmana jako ostatniego socjologa, poniewa Riesman i inni repre zentanci jego pokolenia podejmowali problemy wielkiej publicznej wagi, podczas gdy wspczesna socjologia akademicka testuje wskie hipotezy, naladujc nauki biolo giczne. pytajc Co si stao z socjologi? peter Berger (2002) odpowiada, e dziedzina ta staa si ofiar metodologicznego fetyszyzmu i fascynacji trywialnymi tematami. ale narzeka on take, e generacja lat szedziesitych zmienia socjologi z nauki w ideolo gi. podkrela zimne przyjcie socjologii publicznej przez wielu socjologw akademic kich, ktrzy boj si, e publiczne zaangaowanie skorumpuje nauk, stanowic grob dla uprawomocnienia dyscypliny oraz dla funduszy, ktrymi ona dysponuje. Mj pogld jest przeciwny: socjologia akademicka i socjologia publiczna powinny si wzajemnie szanowa i uzupenia, i czsto tak jest w istocie. Nie s one niekompa tybilne, przypominaj raczej blinita syjamskie. Moja normatywna wizja dyscypliny socjologicznej zakada w istocie wzajemn wspzaleno midzy naszymi czterema typami solidarno organiczn, w ramach ktrej kady typ socjologii czerpie energi, znaczenie i wyobrani ze swej wizi z innymi.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

543

Jak zaznaczyem wczeniej, sercem naszej dyscypliny jest jej komponent akade micki. Bez socjologii akademickiej nie moe istnie socjologia praktyczna czy socjolo gia publiczna, ale i socjologia krytyczna, poniewa nie miaaby czego krytykowa. Rwnoczenie socjologia akademicka zaley od swej zdolnoci do nieustannego sta wiania czoa wyzwaniom, jakie stanowi dla niej problemy spoeczne, prezentowane przez socjologi publiczn. To ruch obrony praw obywatelskich doprowadzi do zmia ny socjologicznego rozumienia polityki, to ruch feministyczny narzuci nowy kierunek tak wielu sferom socjologii. W obu tych przypadkach to wanie zaangaowani i uczestniczcy w tych ruchach socjologowie natchnli socjologi nowymi ideami. Na podobnych zasadach publiczna obrona maestwa przez lind Waite (Waite i Galla gher 2000) spowodowaa ywioow debat wewntrz naszej profesji. Socjologia kry tyczna moe by sol w oku socjologii akademickiej, ale zmusza nas do uwiadomienia sobie specyfiki naszych zaoe, dziki czemu pozwala nam czasem zmieni te zaoe nia. Jake miae i oywcze byy zarzuty, ktre alvin Gouldner (1970) wysun wobec strukturalnego funkcjonalizmu, podobnie jak te, e socjologia praktyczna moe sta si nieuwiadomionym rdem opresyjnej kontroli spoecznej. dzi moglibymy za liczy do kategorii socjologii krytycznej ruch ku czystej socjologii, socjologii nauko wej wolnej od publicznego zaangaowania. Socjologia krytyczna dzi moe by tym, czym socjologia akademicka bya wczoraj. Socjologia publiczna oywia socjologi nierwnoci poprzez swoje badania nad ubstwem i edukacj. ostatnio badania w ob szarze medycyny, poprzez wspdziaanie z grupami obywatelskimi wok takich problemw jak rak piersi, zespoliy wszystkie cztery typy socjologii, prowadzc do powstania nowych modeli nauki kadcych nacisk na partycypacj (Brown i in. 2004; McCormick i in. 2004). istnieje wiele przykadw takiej wsppracy, ale musimy by ostroni zakadajc, e integracja naszej dyscypliny jest atwa. Czsto trudno jest uzyska czno midzy czterema socjologiami, poniewa domagaj si one zasadniczo odmiennych praktyk poznawczych, i to odmiennych na wielu poziomach: formy uzyskiwanej wiedzy, praw dy, do ktrej d, form ich uprawomocnienia, publicznoci, przed ktrymi s odpo wiedzialne, oraz sposobw ich wykorzystania co przekada si take na typowe dla nich patologie. Tabela 3 uwypukla te rnice. Wiedza, ktr kojarzymy z socjologi akademick, opiera si na rozwoju progra mw badawczych i rni si od konkretnej wiedzy wymaganej przez klientw ze sfery praktycznej, odmiennej od wiedzy komunikacyjnej wymienianej pomidzy socjologa mi a ich publicznociami, ktra z kolei rni si od szukajcej podstaw wiedzy socjo logii krytycznej. Std odmienne jest rozumienie prawdy, do ktrej odwouje si kada z nich. W przypadku socjologii akademickiej nacisk pooony jest na produkcj teorii, ktre koresponduj ze wiatem empirycznym, w przypadku socjologii praktycznej wiedza musi by praktyczna czy przydatna, podczas gdy w socjologii publicznej opiera si ona na konsensusie midzy socjologami a ich publicznociami, natomiast dla socjologii krytycznej prawda jest niczym bez normatywnych fundamentw, ktre ni kieruj. Kady z typw socjologii ma swoje rdo legitymizacji: socjologia akade micka uprawomocnia si przez odwoanie do norm naukowych, socjologia praktyczna poprzez swoj efektywno, socjologia publiczna poprzez swoj adekwatno, a socjo logia krytyczna musi proponowa perspektyw moraln. Kady z typw socjologii ma

544 Tabela 3. opracowanie typw wiedzy socjologicznej


akademicka Instrumentalna Wiedza prawda Uprawomocnienie odpowiedzialno polityka patologia Refleksyjna Wiedza prawda Uprawomocnienie odpowiedzialno polityka patologia Socjologia akademicka Teoretyczna/empiryczna odpowiednio Normy naukowe rodowisko akademickie zawodowy interes autoreferencyjno Socjologia krytyczna Szukajca podstaw Normatywna Wizja moralna Krytyczni intelektualici Wewntrzna debata dogmatyzm

Michael Burawoy

pozaakademicka Socjologia praktyczna Konkretna pragmatyczna Efektywno Klienci interwencja praktyczna Sualczo Socjologia publiczna Komunikacyjna Konsensualna odpowiednio okrelone typy publicznoci dialog publiczny Uleganie trendom

rwnie swoj wasn struktur odpowiedzialnoci. odpowiedzialno socjologii aka demickiej ley w ocenie rodowiska, socjologia praktyczna jest odpowiedzialna przed swoimi klientami, socjologia publiczna przed okrelon publicznoci, podczas gdy socjologia krytyczna odpowiada przed wsplnot krytycznych intelektualistw, ktra moe wykracza poza ramy dziedziny. Co wicej, kady z typw socjologii ma swoj wasn polityk. Socjologia akademicka broni statusu i pozycji nauki, socjologia spraw publicznych proponuje interwencje z zakresu polityki spoecznej, socjologia publiczna ujmuje polityk jako demokratyczny dialog, natomiast socjologia krytyczna jest zaan gaowana w inicjowanie debaty wewntrz naszej dyscypliny. W kocu, co najwaniejsze, kady z typw socjologii charakteryzuje okrelony rodzaj patologii, wynikajcy ze specyficznych dla niego praktyk poznawczych i zako rzenienia w rnych instytucjach. Ci, ktrzy przemawiaj jedynie do wskich k swych kolegw nauczycieli akademickich atwo popadaj w zaciankowo. odda na rozwizywaniu problemw badawczych zdefiniowanych w ramach naszych badaw czych projektw socjologia akademicka moe atwo skupi si na tym, co pozornie nieistotne11. prbujc obroni nasze miejsce w wiecie nauki, mamy skonno do monopolizowania niedostpnej wiedzy, co moe prowadzi do niezrozumiaej preten sjonalnoci czy wskiego metodyzmu. podobnie jak socjologia akademicka, socjolo gia krytyczna ma swoje wasne patologiczne tendencje do sekciarstwa wsplnot do gmy, ktre nie maj ani adnych powanych zobowiza wobec socjologii akademic kiej, ani nie wnosz nic wartociowego do socjologii publicznej. z drugiej strony, socjologia praktyczna zbyt atwo daje si schwyta klientom, ktrzy w ramach kon
11 Mwi pozornie nieistotne, poniewa przede wszystkim dany program badawczy okrela, co jest anomijne czy sprzeczne. Jeli efekty zdaj si by bahe, wtedy program badawczy sam w sobie musi charak teryzowa si odpowiednioci i przenikliwoci.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

545

traktw narzucaj cise warunki jej finansowania, wypaczenie, ktre odbija si nawet na socjologii akademickiej. Gdyby badania rynkowe stay si gwnym rdem finan sowania socjologii praktycznej, czego obawia si Mills, wtedy my wszyscy stalibymy si ich zakadnikami. Moe migracja socjologw do wydziaw biznesu, edukacji i po lityki spoecznej osabia t patologi, ale z pewnoci nie uchronia dyscypliny od ta kich naciskw. Nie mniej ni socjologia praktyczna, socjologia publiczna moe sta si jecem zewntrznych wobec niej si. dc do zyskania popularnoci, socjologia pu bliczna moe ulec pokusie dogadzania i schlebiania swoim publicznociom, a tym sa mym sprzeniewierza si swoim akademickim i krytycznym zobowizaniom. istnieje oczywicie kolejne niebezpieczestwo, e socjologia publiczna zacznie przemawia jzykiem swoich publicznoci, jako rodzaj ich intelektualnej awangardy. Bez wtpienia mona wyledzi tak patologi w pogardzie, jak ywi C. Wright Mills dla spoecze stwa masowego. Te patologie s realnymi tendencjami, dlatego krytyczne opinie Jakobyego, patter sona, Bergera i innych odnonie do socjologii akademickiej nie s bezpodstawne. Krytycy ci myl si jednak, redukujc patologi do normalnoci. dla swej wygody nie zauwaaj wanej, adekwatnej analizy socjologii akademickiej, zaprezentowanej cho by na amach Contexts, tak jak przymykaj oczy na patologie swoich wasnych typw socjologii. profesjonalici s nie mniej winni, patologizujc socjologi publiczn jako pop socjologi, ignorujc wszechobecn i krzepk, cho mniej przystpn socjologi publiczn. Jak na wsplnot, zbyt atwo wyruszylimy na wojn ze sob nawzajem, lepi na wspzalenoci midzy naszymi rozbienymi typami wiedzy. Musimy stan rami w rami, czynic nasze akademickie, praktyczne, publiczne i krytyczne socjolo gie odpowiedzialnymi przed sob nawzajem. Tylko w ten sposb moemy zapobiec rozwojowi patologii. instytucjonalizacja wzajemnej wymiany wymaga od nas take wypracowania wsplnego etosu, w ramach ktrego uznana zostanie prawomocno wszystkich czterech typw socjologii zobowizanie oparte na pilnoci badanych przez nas problemw. W tym najlepszym ze wiatw, w tej normatywnej wizji, nie trzeba by socjologiem publicznym, by mie wpyw na socjologi publiczn, mona zrobi to bdc dobrym socjologiem akademickim, krytycznym czy praktycznym. Rozkwit kadej z socjologii przyczyniby si do rozkwitu wszystkich pozostaych. TEza Vii: dySCypliNa JaKo polE Si W rzeczywistoci dyscypliny s polami si, w obrbie ktrych wzajemne wspzale noci staj si asymetryczne i antagonistyczne. Rezultatem, przynajmniej w Stanach Zjednoczonych, jest forma dominacji, w ramach ktrej wiedza instrumentalna bierze gr nad wiedz refleksyjn. po swym przebudzeniu w latach siedemdziesitych, nasz anio historii zosta po rwany przez kolejny wicher w latach osiemdziesitych. Socjologia znajdowaa si w stanie kryzysu nabr na studia pierwszego stopnia gwatownie spad, pogorszyy si warunki zatrudnienia wykwalifikowanych socjologw, szerzyy si plotki na temat zamykania wydziaw, a dyscyplina zdawaa si intelektualnie zbacza z torw. Spod pira irvinga louisa Horowitza (1993) wysza ksika The Decomposition of Sociology?, krytykujca polityzacj socjologii. artykuy Jamesa Colemana (1991, 1992) powico ne byy niebezpieczestwom niesionym przez poprawno polityczn i inwazji norm

546

Michael Burawoy

spoecznych na rodowisko akademickie. Redagowany przez Stephena Colea (2001) zbir Whats Wrong with Sociology? zgromadzi tak znamienitych socjologw, jak peter Berger, Joan Huber, Randall Collins, Seymour Martin lipset, James davies, Mayer zald, artur Stinchcombe i Howard Becker. lamentowali oni nad fragmentaryzacj, niekoherencj i niekumulatywnoci socjologii, jakby prawdziwa nauka odwoujc si do ich wyobraenia nauk biologicznych czy ekonomii zawsze bya zintegrowana, koherentna i kumulatywna! ich optymizm z lat pidziesitych zmieni si w gorycz w obliczu fali krytycyzmu wobec opartej na konsensusie socjologii lat szedziesitych i siedemdziesitych. Musieli wypi piwo, ktrego sobie nawarzyli, a socjologia, czy ich wizja socjologii, znalaza si w niebezpieczestwie. By moe najbardziej interesujc i gbok pozycj w tym nurcie pimiennictwa bya ksika Socjologia amerykaska w poszukiwaniu tosamoci Stephena Turnera i Jonathana Turnera (1993), ktra stanowia rekonstrukcj historii socjologii z tej nie wesoej perspektywy. od swych pocztkw, sugeruj autorzy, socjologia nie miaa ani wiernego grona odbiorcw, ani wiarygodnych klientw czy mecenasw. Bya nieustan nie ujarzmiana przez siy polityczne, co po ii wojnie wiatowej przerwa przejciowy wzlot nauki. Jeli mamy znale wsplny wtek czcy wszystkie te narracje upadku, to bdzie to ten, ktry wskazuje, e sabo socjologii wynika z subwersyjnej mocy dostarczanej przez ni wiedzy refleksyjnej, czy to w formie socjologii krytycznej, czy publicznej. W jednej kwestii zgadzam si z wieszczami upadku: nasza dyscyplina jest nie tylko potencjalnie zintegrowanym podziaem pracy, ale i p o l e m s i , mniej lub bardziej stabiln hierarchi antagonistycznych typw wiedzy. Jednak nie zgadzam si z ich ocen stanu socjologii i rwnowagi wadzy wewntrz naszej dyscypliny. Upadek socjologii w latach osiemdziesitych by krtkotrway. Wspczesna socjologia, wolna od stagnacji, nigdy nie bya w lepszej formie. liczba licencjatw z socjologii wzrasta stale od 1985 roku, wyprzedzajc ekonomi i histori i niemal doganiajc nauki poli tyczne. W produkcji doktoratw cigle pozostajemy w tyle za pokrewnymi nam dzie dzinami, ale od 1989 roku nasze wyniki stale rosn. przypuszczalnie bd one nadal rosy, by sprosta zapotrzebowaniu na nauczycieli akademickich na studiach pierw szego stopnia, mimo e tendencja w kierunku zatrudniania na cz etatu i pracy kontraktowej nie wydaje si zanika. W cigu ostatnich czterech lat gwatownie wzro sa liczba czonkw amerykaskiego Towarzystwa Socjologicznego, dorwnujc re kordom z lat siedemdziesitych. Biorc pod uwag wrogi socjologii klimat polityczny, moe si to wydawa do dziwne, ale moe wanie ten klimat popycha ludzi ku kry tycznym i publicznym momentom socjologii. po drugie, nie zgadzam si z obawami wieszczw upadku odnonie do zagroe dla socjologii. Uwaam, e to refleksyjny, a nie instrumentalny wymiar socjologii jest w niebezpieczestwie. przynajmniej w Stanach zjednoczonych socjologia akademicka i socjologia praktyczna jedna zapewniajc kariery, druga dostarczajc funduszy dyktuj kierunek dyscypliny. pokady wartoci dostarczane przez socjologi krytyczn czy wpywy zapewniane przez socjologi publiczn nie mog rwna si sile kariery i pienidzy. Moe zaistnie dialog wzdu wertykalnych podziaw w tabeli 1, ale prawdziwa symbiotyczna wi rozciga si na linii horyzontalnej, konstytuujc rz dzc koalicj socjologii akademickiej i praktycznej, oraz podrzdn wsplnot socjo

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

547

logii krytycznej i publicznej. Ten wzr dominacji wywodzi si z zakorzenienia dyscy pliny w szerszej konstelacji wadzy i interesw. W naszym spoeczestwie pienidze i wadza przemawiaj goniej ni wartoci i wpywy. W Stanach zjednoczonych kapi talizm wyjtkowo ostro obchodzi si ze sfer publiczn, ktra jest nie tylko saba, ale opanowana przez armie ekspertw i przeniknita przez media. Socjologiczny gos a two mona zaguszy. o ile socjologia publiczna musi stawi czoa zrnicowanej sferze publicznej, o tyle socjologia krytyczna napotyka na bakanizacj dyscyplin, co sprawia, e krytyczna dyskusja pozbawiona jest dostpu do swej najpotniejszej siy napdowej analogicznych skonnoci w innych dyscyplinach. Rwnowaga si moe przechyli si na korzy wiedzy instrumentalnej, ale my wci moemy sami tworzy nasz dyscyplin, kreujc przestrze dla tworzenia bar dziej miaej i ywotnej wizji. oczywicie istnieje sprzeczno midzy odpowiedzial noci socjologii akademickiej przed rodowiskiem naukowym i odpowiedzialnoci socjologii publicznej przed poszczeglnymi publicznociami, ale czy musi to zmienia je w walczce obozy, jeden patologizujcy drugi? oczywicie socjologia krytyczna i praktyczna pozostaj ze sob w konflikcie jedna kurczowo trzymajc si swej auto nomii, druga swoich klientw ale jeli kada z nich odnalazaby w sobie czci tej drugiej, to wsplnota mogaby zastpi antagonizm. zamiast dzieli t dyscyplin wyznaczajc jej rne sfery, moglibymy wypracowa wiele obszarw wspdziaania i owocne zobowizania. Nie ma tu ju wicej miejsca na rozpatrywanie potencjalnych antagonizmw i aliansw w obrbie tego pola si. Wystarczy powiedzie, e jeli nasza dyscyplina moe zachowa spjno jedynie pod wpywem systemu dominacji, to niech syste mem tym bdzie raczej hegemonia ni despotyzm. Mwic inaczej, podrzdne typy wiedzy (krytyczna i publiczna) powinny mie troch przestrzeni yciowej, by mc rozwin wasne kompetencje i mc tchn ycie z powrotem w dominujce typy wiedzy. Socjologia akademicka i praktyczna powinny zreorganizowa swoje owieco ne interesy w kierunku wspierania rozwoju socjologii krytycznej i publicznej. Wiedza instrumentalna, jakkolwiek na krtk met destrukcyjna, na dusz met nie moe rozwija si bez wyzwa stawianych przez wiedz refleksyjn, czyli bez zaktualizowa nia i przekierowania wartoci, ktre stanowi podstaw bada, wartoci, ktre czerpa ne s z szerszego spoeczestwa i w jego ramach odnawiane. W do abstrakcyjny sposb naszkicowalimy pole si, ktre obejmuje relacje mi dzy naszymi czterema typami socjologii. Konkretna forma ich powiza rnicuje si w zalenoci od wydziau, od okresu, w obrbie jednego kraju, pomidzy rnymi pastwami, a nawet przyjmuje zmienne globalne konfiguracje. dlatego te trzy kolejne tezy, poprzez wypracowywanie serii porwna, powicone bd zbadaniu specyfiki obecnej konfiguracji socjologii w Stanach zjednoczonych, abymy w ten sposb po gbili nasz wiedz na temat narodowych i globalnych si ksztatujcych pola dyscy plinarne. TEza Viii: HiSToRia i HiERaRCHia W Stanach Zjednoczonych dominacja socjologii akademickiej jest wynikiem sukce sywnego dialogu z socjologiami publiczn, praktyczn i krytyczn. Ale nawet w tym przypadku sia socjologii akademickiej koncentruje si wok wydziaw badawczych

548

Michael Burawoy

umiejscowionych na szczycie silnie zhierarchizowanego systemu edukacji uniwersytec kiej, podczas gdy socjologia publiczna jest waniejsza, cho mniej widoczna, na podrzd nych poziomach. akceptujemy dzi dominacj socjologii akademickiej jako normaln cech socjo logii w Stanach zjednoczonych, ale faktycznie jest to do nowe zjawisko. Moemy nakreli histori socjologii amerykaskiej, wskazujc na trzy nastpujce po sobie okresy umacniania si socjologii akademickiej. Socjologia akademicka powstaa w poowie dziewitnastego wieku jako dialog midzy, z jednej strony, z ruchami postpowymi, filantropijnymi i reformatorskimi, a wczesnymi socjologami z drugiej. Te pierwsze czsto wywodziy si ze rodowisk religijnych, ale przenosiy swj moralny zapa na grunt modej wieckiej nauki, jak bya socjologia. po Wojnie domowej eksploracja problemw spoecznych rozwijaa si poprzez zbieranie i analiz danych statystycznych na temat pracy oraz przez sondae dotyczce ubstwa. zbieranie danych ukazujcych trudn sytuacj klas niszych stao si ruchem samym w sobie, ktry stworzy podstawy dla socjologii akademickiej. So cjologowie pozostawali w kontakcie ze wszelkimi typami grup w rozwijajcym si spoeczestwie obywatelskim, nawet po uformowaniu si amerykaskiego Stowarzy szenia Socjologicznego (american Sociological Society), jak nazywano je wczenie, w 1905 roku. U swych pocztkw socjologia bya wic z natury publiczna. druga faza rozwoju socjologii polegaa na przesuniciu zainteresowania z publicz noci na fundacje i rzd. poczwszy od lat dwudziestych, gdy Fundacja Rockefellera wspara instytut Bada Spoecznych i Religijnych (institute for Social and Religious Research, ktry sponsorowa synne badania w Middletown12), a pniej wspomoga finansowo badania nad spoecznociami lokalnymi prowadzone na University of Chi cago i University of North Carolina, fundacje zaczy bardzo aktywnie promowa so cjologi. W tym samym czasie socjologia wsi zdoaa uksztatowa zaplecze badawcze w obrbie samego aparatu pastwowego (larson i zimmerman 2003). William ogburn, jako dyrektor prezydenckiego Komitetu Badawczego (presidents Research Committee, 1933) przygotowa do publikacji tom Recent Social Trends in the United States. podczas ii wojny wiatowej socjologia nadal sponsorowana bya przez aparat pastwowy, czego najsynniejszym efektem jest wielotomowe studium Samuela Stouf fera i in. (1949), powicone morale w armii amerykaskiej. po wojnie pojawio si nowe rdo funduszy, mianowicie finansowanie bada sondaowych przez korpora cje, czego przykadem jest praca lazarsfelda w Biurze Stosowanych Bada Spoecznych (Bureau of applied Social Research) na Columbia University. im bardziej socjologia uzaleniaa si od finansowania komercjalnego i rzdowego, tym bardziej rozwijaa drobiazgowe metody statystyczne dla analizy danych empirycznych, ktre prowoko way krytyczne gosy w wielu rodowiskach. z tego wanie wzgldu, trzecia faza socjologii amerykaskiej charakteryzowaa si zaangaowaniem socjologii krytycznej w socjologi akademick. inspiracj dla niej stanowi Robert lynd (1939), ktry krytykowa socjologi za zawanie jej zasigu
12 projekt badawczy Middletown przeprowadzony zosta w latach dwudziestych XX wieku przez maestwo socjologw Roberta S. lynda i Helen Merrel lynd w miasteczku Muncie, w stanie indiana. Celem tego projektu, opartego na badaniach terenowych, bya analiza wpywu procesu industrializacji na ycie przecitnego amerykaskiego miasta (lynd i lynd 1929, 1937) [przyp. tum.].

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

549

oraz wysuwanie przez ni roszcze do aksjologicznej neutralnoci. Jego synnym kon tynuatorem by C. Wright Mills (2007), ktry odnosi si do pocztkowego zaangao wania socjologii w badanie publicznoci jako do liberalnej praktycznoci, do drugiej fazy za, korporacyjnego i pastwowego finansowania socjologii, jako do nieliberal nej praktycznoci. Nie zdawa on sobie jednak sprawy, e tym samym zapocztkowa trzeci faz socjologii krytycznej, ktra przyczynia si do przekierowania zarwno teoretycznych, jak i metodologicznych trendw w obrbie tej dyscypliny. alvin Gould ner (1970) pooy kamie wgielny pod trzeci faz, atakujc fundamenty struktural nego funkcjonalizmu i sprzymierzonych z nim socjologii oraz kreujc przestrze dla nowych tendencji teoretycznych inspirowanych feminizmem i marksizmem. Ta kry tyczna socjologia dostarczya energii i wyobrani dla rekonstrukcji socjologii w latach osiemdziesitych i dziewidziesitych. Skd bdzie pochodzi kolejny bodziec dla socjologii? Teza trzecia gosia, e prze pa pomidzy etosem socjologicznym a wiatem popycha socjologi na aren pu bliczn. Co wicej, socjologia akademicka osigna obecnie poziom dojrzaoci i pewnoci siebie, dziki czemu moe powrci ju do swoich obywatelskich korzeni i promowa socjologi publiczn z pozycji siy zwrci si ku gbokim i niepokoj cym globalnym trendom naszych czasw. Cho pierwotna socjologia publiczna XiX wieku bya nieuchronnie prowincjonalna, pooya fundamenty pod ambitn socjolo gi akademick XX stulecia, ktra z kolei stworzya podstawy dla swej wasnej trans cendencji XXiwiecznej publicznej socjologii o globalnym zasigu. Nie chodzi o to, by dyskredytowa wano lokalnej socjologii publicznej, orga nicznych relacji midzy socjologami a najbliszymi im spoecznociami. Jestemy od tego dalecy. W kocu to, co globalne, manifestuje si jedynie poprzez procesy lokalne i jest konstytuowane w ich ramach. Musimy dostrzec, e lokalna socjologia publiczna w duym stopniu jest uprawiana w ramach naszych stanowych systemw edukacyj nych, gdzie nauczyciele akademiccy obcieni s bardzo duym pensum dydaktycz nym. Jeli mog znale troch czasu na co wicej ni dydaktyk, wyprowadzaj swoj socjologi publiczn poza sale uniwersyteckie, do spoecznoci. Nie wiemy nic o tych wykraczajcych poza obowizki dydaktyczne socjologiach publicznych, ponie wa ci, ktrzy je wyznaj, rzadko maj czas, by je opisa. Na szczcie, Kerry Strand, Sam Marullo, Nick Cutforth, Randy Stoecker i patrick donohue (2003) rzucili na nie promie wiata, przygotowujc podrcznik na temat organicznych socjologii publicz nych, czy, jak sami to okrelaj, bada osadzonych w spoecznoci (communitybased research). Tom ten przedstawia zestaw zasad i praktyk, jak i liczne przykady, z ktrych wiele czy w sobie badanie, dydaktyk i sub spoeczn. Wikszym problemem jest to, e amerykaski system wyszego wyksztacenia jest obszern, wysoce zhierarchizowan i szalenie zoon sieci instytucji. zatem konfi guracja naszych czterech socjologii wyglda bardzo odmiennie na rnych poziomach i w rnych miejscach. Koncentracja bada i profesjonalizacja na wyszych szczeblach naszego systemu uniwersyteckiego jest, przynajmniej po czci, moliwa przez prze cienie naszych instytucji edukacyjnych dwu i czteroletnich collegew. pooenie socjologii w ramach tych instytucji jest podobne do tego w sabo zasobnych czciach wiata. Jak ukazuje kolejna teza, zrnicowanie w Stanach zjednoczonych odzwiercie dla zrnicowanie na poziomie globalnym.

550

Michael Burawoy

TEza iX: pRoWiNCJoNalizaCJa aMERyKaSKiEJ SoCJoloGii Socjologia w Stanach Zjednoczonych prezentuje siebie jako uniwersaln, ale jest partykularna nie tylko w swej treci, ale i w swej formie, czyli w specyficznej dla siebie konfiguracji naszych czterech typw socjologii. Rwnoczenie wywiera ona ogromny wpyw na inne socjologie narodowe i to nie zawsze z korzyci dla nich. Musimy wic zrekonstruowa nie tylko narodowy, ale i globalny podzia pracy socjologicznej. pojcie socjologia publiczna jest amerykaskim wynalazkiem. Nawet jeli w in nych krajach stanowi ona istot socjologii, dla nas jest niczym wicej jak czci naszej dyscypliny i to bardzo niewielk. Bez wtpienia, wedug niektrych amerykaskich socjologw nie pasuje ona wcale do naszej dyscypliny. Jednak, kiedy podruj do Republiki poudniowej afryki, by mwi o socjologii publicznej co mogoby si odnosi do wielu krajw na wiecie moje audytorium patrzy na mnie kompletnie zaskoczone. Czym innym mogaby by socjologia, jeli nie zaangaowaniem w rno rodne publicznoci, dotyczcym spraw publicznych? To, e amerykaskie Towarzy stwo Socjologiczne powicio nasze doroczne spotkania socjologiom publicznym, wymownie wiadczy o sile socjologii akademickiej w Stanach zjednoczonych. Co wicej, na wiecie, gdzie narodowe socjologie akademickie s czsto sabsze ni socjo logie publiczne, nacisk pooony na te drugie oznacza wyzwanie dla midzynarodowej hegemonii amerykaskiej socjologii i wskazuje na konieczno narodowej i globalnej rekonstrukcji socjologii. Konfiguracja naszych czterech typw socjologii rni si w zalenoci od kraju. Jak ju wspomniaem, na Globalnym poudniu13 socjologia ma czsto silne publiczne ob licze. podczas wizyty w Rpa w roku 1990 byem zdziwiony, gdy odkryem blisk relacj czc socjologi z ruchami przeciwko apartheidowi, zwaszcza z ruchem robotni czym, ale i rnorodnymi organizacjami obywatelskimi. podczas gdy w Stanach zjed noczonych teoretyzowalimy na temat ruchw spoecznych, w Rpa socjologowie tworzyli ruchy spoeczne! Ten projekt napdza ich socjologi, stymulujc nowe pole badawcze uzwizkowienie ruchw spoecznych (social movement unionism) ktre zostao ponownie odkryte w Stanach zjednoczonych dwadziecia lat pniej, tak jakby to bya cakiem nowa idea! poudniowoafrykaska socjologia koncentrowaa si jed nak nie tylko na mobilizacji spoecznej, ale i na celach, na ktre skierowana bya taka mobilizacja. Socjologowie analizowali charakter i dziaania pastwa apartheidu, deba towali nad strategi ruchu antyapartheidowego. zadawali sobie pytanie o to, czy po winni by pomocnikami, czy krytykami tego ruchu. dzi jednak, dziesi lat po za koczeniu apartheidu, Rpa prezentuje mniej sprzyjajcy kontekst dla socjologii pu blicznej, poniewa socjologowie odcigani s do organizacji pozarzdowych, korporacji czy aparatu pastwowego, bowiem nowy rzd wzywa socjologw do wyco fania si z okopw spoeczestwa obywatelskiego i skoncentrowania si na nauczaniu, oraz dlatego, e badania spoeczne koncentruj si na doranych problemach prak tycznych czy te konstruowane s wedug szablonw midzynarodowych, czyli amerykaskich standardw profesjonalnych. demobilizacja spoeczestwa obywa
13 okrelenie Globalne poudnie nawizuje do czsto spotykanego w literaturze i publicystyce rozr nienia midzy bogat pnoc (rozwinite kraje pkuli pnocnej) a biednym poudniem (kraje rozwijajce si); upowszechnio si ono po zakoczeniu zimnej wojny, wypierajc okrelenie kraje Trzeciego wiata [przyp. tum.].

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

551

telskiego sza rka w rk z przejciem od socjologii refleksyjnej do instrumentalnej (Sitas 1997; Webster 2004). podobne tendencje moemy znale wszdzie, ale wszystkie w ich narodowej spe cyfice. Wemy zwizek Radziecki. W erze stalinowskiej socjologia zgina w podzie miu tylko po to, by wynurzy si jako narzdzie oficjalnej i nieoficjalnej krytyki w re imach poststalinowskich. Badanie opinii publicznej stao si form socjologii pu blicznej w czasie odwily lat szedziesitych, zanim zostao zdominowane przez apa rat pastwowy. podczas niezomnego panowania Tatiany zaslavskiej, pierestrojka wzmocnia si socjologw. Socjologia miaa bliski zwizek z eksplozj spoeczestwa obywatelskiego. Jednak, wraz z wyjaowieniem spoeczestwa obywatelskiego w okre sie postsowieckim, nowo powstaa socjologia okazaa si bezbronna wobec inwazji si rynkowych. Socjologia zostaa, moe poza kilkoma wyjtkami, zesana do szk bizne su i centrw badania opinii czy bada rynku. Tam, gdzie istnieje jako powane intelek tualne przedsiwzicie, jest najczciej subsydiowana przez zachodnie fundacje, za trudniajc socjologw szkolonych w anglii lub w Stanach zjednoczonych. Sytuacja wyglda zupenie inaczej w krajach skandynawskich, z ich silnymi trady cjami socjaldemokratycznymi. Tu socjologia dorastaa w pastwie bezpieczestwa socjalnego, ktre nadao jej siln orientacj praktyczn, ale jednoczenie rwnie silny element publiczny. Socjologia norweska, mimo e znajdowaa si pod duym wpy wem socjologii amerykaskiej, ukierunkowana jest na wiat praktyki i w duej mierze zawdzicza to feminizmowi. W kraju z jedynie piciomilionow populacj, w ktrym zarejestrowanych jest mniej ni dwustu socjologw, spoeczno akademic ka jest maa, dlatego ci bardziej ambitni poszukuj dla siebie miejsca w szerszym spo eczestwie, w rzdzie, albo jako intelektualici publiczni. Regularnie publikuj w ga zetach, wystpuj w radiu i telewizji. Norwegowie energicznie wypromowali swoich socjologw publicznych za granic, budujc midzynarodowy orodek powizany nie tylko ze Stanami zjednoczonymi, ale take z Europ i krajami Globalnego poudnia. Reszta Europy jest do zrnicowana. Francja posiada jedn z najduszych trady cji socjologii akademickiej i jednoczenie kultywuje tradycyjn socjologi publiczn, z takimi czoowymi postaciami, jak: Raymond aron, pierre Bourdieu i alain Touraine. W anglii socjologia akademicka jest nieco modsza, z okresu po ii wojnie wiatowej, i okazaa si by bardzo bezbronna wobec rzdu Margaret Thatcher, ktry stara si naoy kaganiec na publiczne i praktyczne inicjatywy, promujc bardziej defensyw ny, skierowany do wewntrz, model dyscypliny. powrt rzdw partii pracy przywr ci socjologii ch do ycia, rozszerzajc sfer bada praktycznych i kierujc antho nyego Giddensa, najbardziej znakomitego i podnego socjologa publicznego, do izby lordw. Krelc mapy pl socjologii narodowych mona si przekona nie tylko o tym, jak wyjtkowa jest socjologia w Stanach zjednoczonych, ale te o tym, jak bardzo jest ona silna i wpywowa. Wydajc 600 doktoratw rocznie, gruje jak gigant nad socjologi wiatow. Wielu spord wybitnych socjologw, ktrzy ucz w innych czciach wia ta, studiowao w Stanach zjednoczonych. amerykaskie Towarzystwo Socjologiczne ma ponad 14 000 czonkw i 24 penoetatowych pracownikw. ale nie jest to tylko dominacja liczb i rodkw, poniewa rzdy na caym wiecie w coraz wikszym stop niu czyni swoich wasnych uczonych, w tym socjologw, odpowiedzialnymi za trzy

552

Michael Burawoy

manie si midzynarodowych standardw, czyli publikowanie w zachodnich, a dokadnie amerykaskich czasopismach. zdarza si to w Rpa i na Tajwanie, ale take w krajach, ktre maj wasne znaczce zasoby, takich jak Norwegia. Stymulowa ne przez relacje z zachodem i publikacje po angielsku, narodowe socjologie trac za interesowanie narodowymi problemami i kwestiami lokalnymi. W kadym kraju pastwo podtrzymuje globalne presje, ktre ami narodowy podzia pracy socjolo gicznej, wbijajc klin midzy cztery socjologie. amerykaska socjologia, bez spisku i premedytacji ze strony praktykujcych j osb, staje si hegemonem na skal wiatow. Stoi wic przed nami szczeglne wyzwa nie, by sprowincjalizowa nasz wasn socjologi, by zdj j z piedestau uniwersal noci i rozpozna jej specyfik i narodow si. ponownie musimy wypracowa dialog z innymi socjologiami narodowymi, zdajc sobie spraw z ich lokalnych tradycji czy aspiracji, by uczyni socjologi dyscyplin lokaln. Musimy myle w globalnych kate goriach, by dostrzec wyaniajcy si globalny podzia pracy socjologicznej. Jeli Stany zjednoczone rzdz przy pomocy swej socjologii akademickiej, to musimy wspiera socjologie publiczne w krajach Globalnego poudnia i socjologie praktyczne w Euro pie. Musimy umacnia sieci socjologii krytycznych, ktre wykraczaj nie tylko poza ramy dyscypliny, ale i poza granice narodowe. Musimy stosowa nasz socjologi do nas samych, zyska wiksz wiadomo na temat globalnych si, ktre kieruj nasz dyscyplin, ebymy mogli nimi sterowa, a nie jedynie by przez nie sterowanymi. TEza X: podziay dySCypliNy Nauki spoeczne odrniaj si od humanistyki i nauk przyrodniczych poprzez specy ficzny dla nich zwizek wiedzy instrumentalnej i refleksyjnej zwizek, ktry sam w so bie jest zmienny, dajc tym samym rne moliwoci publicznych i praktycznych inter wencji. Wiedza interdyscyplinarna przybiera rne formy w kadym z kwadrantw pola socjologicznego. Mwi si, e podzia na dyscypliny jest arbitralnym produktem historii dziewitna stowiecznej Europy, e obecna specjalizacja dyscyplinarna jest anachroniczna i e po winnimy poda w kierunku zunifikowania nauk spoecznych. immanuel Waller stein i inni (1999) wskrzesili ostatnio t pozytywistyczn fantazj w Raporcie Komisji Gulbenkiana na rzecz Restrukturyzacji Nauk Spoecznych. projekt zdaje si by do niegrony, ale brakuje w nim pyta: wiedza dla kogo? Wiedza po co? Nowe, zunifiko wane nauki spoeczne zbyt atwo wyzbywaj si refleksyjnoci, czyli krytycznego i publicznego momentu socjologii. W wiecie dominacji jedno zbyt atwo przeradza si w jedno silnych. proklamowa arbitralno podziau dyscyplin tylko dlatego, e zostay one stworzone w okrelonym momencie historii, to nie rozumie ich trwaego i zmieniajcego si znaczenia oraz interesw, ktre reprezentuj. oznacza to popenie nie bdu genetycznego. aby podkreli podstawy podziau dyscyplin i by zachowa zwizo, odwoam si do schematycznych przedstawie pl akademickich, nie uchronnie powicajc uwag zarwno wewntrznym zrnicowaniom jak i rno rodnoci w czasie i przestrzeni. Nauki przyrodnicze s w duej mierze oparte na wiedzy instrumentalnej zakorze nionej w programach badawczych, ktrych rozwijanie ley w gestii spoecznoci na ukowych. audytorium pozaakademickie, wywodzce si ze wiata praktyki przemy

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

553

su czy rzdu jest gotowe wykorzysta odkrycia naukowe. W coraz wikszym stopniu audytorium pozaakademickie wchodzi w obrb wiata akademickiego, by kierowa czy nadzorowa badania, stanowic opozycyjn si wobec ukartowanych ukadw, czy to w przestrzeni bada medycznych, fizyki jdrowej czy bioenergetyki (Epstein 1996; Moore 1996; Schurman i Munro 2004). Taka krytyczna refleksyjno, czsto rozcigajca si na debat publiczn, nie jest esencj nauk przyrodniczych w takim stopniu jak nauk humanistycznych. dziea sztuki czy literatura ostatecznie uzyskuj zatem wano poprzez dialog pomidzy wszymi grupami znawcw czy w obrbie szerszych publicznoci. ich prawda ustanawiana jest poprzez ich warto estetyczn opart na dyskursywnej ewaluacji, czyli poprzez wiedz krytyczn i publiczn, cho mog by one oczywicie rozwijane przez szkoy wiedzy instrumentalnej, czy nawet wej w wiat praktyki. poniewa ze swej definicji cz w sobie wiedz refleksyjn i instrumentaln, nauki spoeczne znajduj si na przeciciu nauk humanistycznych i nauk przyrodniczych. Jednak rwnowaga midzy tymi dwoma typami wiedzy wyglda rnie w rnych naukach spoecznych. Ekonomia, na przykad, zbliya si tak bardzo, jak to tylko moliwe w przypadku nauk spoecznych do czego, co okreli moemy paradygma tem naukowym, ktry zdominowany jest przez jeden program badawczy (ekonomia neoklasyczna). W organizacji tej dyscypliny uwidacznia si to w niedostatku nagrd (Medal Clarka czy Nagroda Nobla), kontroli najwikszych czasopism przez elity, wy ranym rangowaniu nie tylko wydziaw uniwersyteckich, ale take samych ekonomi stw i braku autonomicznie organizowanych subpl. Ekonomici dysydenci przetrwaj tylko wtedy, kiedy bd mogli zyska uznanie w kategoriach zawodowych. Bez wtpie nia, mona by porwna profesjonaln ekonomi do dyscypliny partii Komunistycznej z jej dysydentami i jej spjn doktryn, ktr prbuje ona narzuci wiatu w imi wolnoci14. Wewntrzna koherencja ekonomii daje jej wikszy presti w wiecie akade mickim i wiksz efektywno w wiecie praktyki. Jeli ekonomia jest jak partia Komunistyczna, to amerykaska socjologia jest jak anarchosyndykalizm, zdecentralizowana demokracja uczestniczca. Jest ona oparta na zoonych i nakadajcych si na siebie tradycjach badawczych, czego odzwierciedle niem s 43 aktywne sekcje i ich cigle mnoce si nagrody (Ennis 1992) oraz istnienie ponad dwustu czasopism socjologicznych (Turner i Turner [1993] 1990: 159). Specy ficzny dla nas, zinstytucjonalizowany sposb dziaania odzwierciedla zoono na szych perspektyw jakkolwiek nie zawsze adekwatnie. Nasza dyscyplina, cho jest hierarchicznym i elitarnym systemem kastowym (Burris 2004), jest otwarta bardziej ni ekonomia, jeli mierzy to mobilnoci kadry midzy wydziaami i strategiami rekrutacji studentw (Han 2003). dyscyplina jest bardziej demokratyczna w wybiera niu swoich funkcjonariuszy. Rezolucje czonkowskie nie s ograniczone do kwestii akademickich i wymagaj poparcia jedynie trzech procent spord czonkw, by mc zosta poddane pod gosowanie. Tym samym, jeli ekonomia jest bardziej efektywna w wiecie praktyki, to struktura socjologii jest zorganizowana w taki sposb, by reago
14 Marion FourcadeGourinchas (2004) dokumentuje ten ogromny midzynarodowy wpyw amery kaskiej ekonomii. pracujc nad ideami amartya Sena (2002), peter Evans (2004) usiowa dzielnie po pchn ekonomi w stron organicznego zaangaowania publicznego, w kierunku ekonomii wraliwej na lokalne problemy i demokracji deliberatywnej.

554

Michael Burawoy

wa na zrnicowane publicznoci. W tym stopniu, w jakim nasza wzgldna przewaga ley w sferze publicznej, mamy wiksze szanse na to, by porednio wywrze wpyw na praktyk poprzez nasze zaangaowanie publiczne. W kontekcie innych nauk spoecznych nauki polityczne s polem zbakanizowa nym, ale z inklinacjami raczej w kierunku polityki spoecznej ni publicznoci, raczej ku wiedzy instrumentalnej ni refleksyjnej. obecnie, skonnoci do modelowania w kategoriach teorii racjonalnego wyboru doprowadziy do reakcji polegajcej na przesuniciu si dyscypliny w stron refleksyjnoci. Ruch pierestrojki w ramach nauk politycznych stoi na stray bardziej instytucjonalnego podejcia do polityki i umacnia teori polityczn jako teori krytyczn. antropologia i geografia s zbakanizowane na linii podziau instrumentalnyrefleksyjny, a wic antropologia kulturowa i geografia humanistyczna czsto protestuj przeciwko naukowym modelom swoich kolegw, rwnoczenie suc jako pomost dla humanistyki. Filozofia, kolejne skrzyowanie midzy naukami spoecznymi a humanistyk, znajduje sw wasn nisz w wiedzy krytycznej. podziay dyscyplinarne s znacznie silniejsze w Stanach zjednoczonych ni gdzie kolwiek indziej, dlatego te wiedza interdyscyplinarna wiedzie niepewny ywot na granicach oddzielajcych nasze dyscypliny. Kady z czterech typw socjologii wypra cowuje odmienne sieci wymiany i wsppracy z ssiednimi dyscyplinami. Na interfej sie wiedzy akademickiej ma miejsce midzydyscyplinarne zapoyczanie si (cross disciplinary borrowing). Kiedy socjologia ekonomii i socjologia polityczna czerpi z pokrewnych dyscyplin, rezultat tego zapoyczenia wci ma charakter swoicie so cjologiczny dotyczy spoecznych podstaw dziaania rynku i polityki. Na interfejsie socjologii krytycznej ma miejsce transdyscyplinarna infuzja (transdisciplinary infu sion). Feminizm, poststrukturalizm i krytyczna teoria rasy wsplnie wywary wpyw na zaangaowanie teorii krytycznej w socjologi akademick. ale infuzja zawsze bya ograniczona. Rozwj wiedzy publicznej czsto jest wynikiem multidyscyplinarnej wsppracy (multidisciplinary collaboration), jak na przykad uczestniczce badanie poprzez dziaanie (participatory action research), ktre gromadzi razem spoecznoci lokalne i uczonych z uzupeniajcych si dyscyplin. Spoeczno okrela problem komunalne domy mieszkalne, zanieczyszczenie rodowiska, choroby, pensja wystar czajca na utrzymanie, szkolnictwo itd. a potem pracuje wsplnie z multidyscypli narnym zespoem, by stworzy ramy i sformuowa strategi. W kocu, w wiecie praktyki istnieje wspdyscyplinarna koordynacja (jointdisciplinary coordination), ktra czsto odzwierciedla hierarch dyscyplin. Tak wic, fundowane przez pastwo badania lokalne, czsto suce konkretnym celom praktycznym, daway pierwsze stwo naukom politycznym i ekonomii. po uchwyceniu wagi podziaw dyscyplinarnych i ujciu ich w zrnicowanych kombinacjach wiedzy instrumentalnej i refleksyjnej, musimy zapyta, co ta rnorod no oznacza? W szczeglnoci, czy jest co wyjtkowego w wiedzy socjologicznej i interesach, ktre ona reprezentuje? Czy moglibymy rwnie dobrze by ekonomista mi czy politologami, i jedynie przez szczliwy zbieg okolicznoci koczymy jako so cjologowie czy jest to tylko kwestia niewielkiej wagi, biograficzny przypadek? Czy mamy swoj wasn tosamo na tle nauk spoecznych? To prowadzi mnie do mojej ostatniej tezy.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

555

TEza Xi: SoCJoloG JaKo zWolENNiK15 Jeli perspektyw ekonomii jest rynek i jego ekspansja, a perspektyw nauk politycz nych pastwo i gwarancja stabilnoci politycznej, to perspektyw socjologii jest spoecze stwo obywatelskie i obrona tego, co spoeczne. W czasach tyranii rynku i despotyzmu pa stwowego, socjologia a w szczeglnoci jej publiczne oblicze broni interesw ludzkoci. Nauki spoeczne nie s tyglem dyscyplin, poniewa dyscypliny reprezentuj rne i sprzeczne interesy przede wszystkim denie do zachowania podstaw, na ktrych opiera si ich wiedza. Ekonomia, jak znamy dzi, jest zalena od istnienia rynkw i w jej interesie ley ich ekspansja, nauki polityczne zalene s od pastwa, a w ich in teresie ley stabilno polityczna, podczas gdy socjologia jest zalena od spoeczestwa obywatelskiego, a jej interes to ekspansja tego, co spoeczne. ale czym jest spoeczestwo obywatelskie? Na potrzeby mojej argumentacji moe my zdefiniowa je jako wytwr dziewitnastowiecznego zachodniego kapitalizmu, ktry przyczyni si do powstania stowarzysze, ruchw i publicznoci znajdujcych si zarwno poza zasigiem pastwa, jak i gospodarki partie polityczne, zwizki za wodowe, szkolnictwo, wsplnoty religijne, drukowane media i bogactwo dobrowol nych organizacji. dynamika funkcjonowania stowarzysze jest jedyn w swoim ro dzaju perspektyw socjologii, a wic gdy zanika w stalinowskim zwizku Radziec kim, hitlerowskich Niemczech, Chile augusta pinocheta socjologia take znika. Kiedy spoeczestwo obywatelskie rozkwita w Rosji za czasw pierestrojki, w Rpa w czasach pnego apartheidu rozkwita socjologia. Socjologia moe by poczona ze spoeczestwem ppowin, ale oczywicie nie oznacza to, e socjologia zajmuje si jedynie badaniem spoeczestwa obywatelskiego. Jest od tego daleka. ale bada ona pastwo czy ekonomi z p e r s p e k t y w y s p o e c z e s t w a o b y w a t e l s k i e g o. Socjologia polityki, na przykad, nie jest tym samym co politologia. Bada ona spoeczne uwarunkowania polityki i polityzacj tego, co spoeczne, tak samo jak socjologia ekonomiczna bardzo rni si od ekonomii, gdy skupia si na tym, co pomijaj ekonomici, na spoecznych podstawach rynku. Ten trzyczciowy podzia nauk spoecznych nie mam tu miejsca, by wczy takich jej ssiadw, jak geografia, historia i antropologia by adekwatny w momencie ich narodzin w XiX wieku, ale rozmy si w XX wieku (w zwizku ze zlewaniem si i nakadaniem granic pastwowych, gospodarki i spoeczestwa). Jednak w cigu ostatnich trzydziestu lat ten trzyczciowy podzia przeywa renesans, wywoany, z jednej strony, jednostronnoci pastwa, z drugiej za fundamentalizmem rynku. przez ten okres spoeczestwo obywatelskie byo kolonizowane i opanowywane przez rynki i pastwa. opozycja wobec tych dwch si wci jednak pojawia si, jeli w og le si pojawia, ze strony spoeczestwa obywatelskiego, ujtego w jego lokalnym, naro dowym i transnarodowym wymiarze. W tym sensie zwizek socjologii ze spoecze stwem obywatelskim, czyli socjologia publiczna, reprezentuje interesy ludzkoci in teresy w powstrzymaniu zarwno despotyzmu pastwa, jak i tyranii rynku.
15 Sformuowanie zaczerpnite z eseju alvina Gouldnera pod tym samym tytuem (1968). Rwnie trafne dla tezy Xi s prowokacyjne sowa pierrea Bourdieu: Etnosocjolog jest rodzajem organicznego inte lektualisty ludzkoci, ktry jako zbiorowy podmiot dziaajcy, moe przyczyni si do odnaturalizowania i odfatalizowania egzystencji poprzez zaangaowanie swoich kompetencji w subie uniwersalizmowi zako rzenionemu w rozumieniu partykularyzmw. Cytowane za loc Wacquant (2004).

556

Michael Burawoy

Chciabym teraz sprecyzowa to, co wanie powiedziaem. po pierwsze, wierz, e ekonomia i nauki polityczne wyprodukoway wsplnie ideologiczn bomb zegarow, ktra usprawiedliwiaa ekscesy rynkw i pastw, ekscesy, ktre niszcz fundamenty publicznego uniwersytetu, czyli swe wasne akademickie podstawy istnienia, jak i wie le innych rzeczy. Jednak piszc to, nie chciabym oczernia wszystkich politologw i ekonomistw. W kocu dyscypliny s polami wadzy, kade z dominujcymi i opo zycyjnymi siami. pomylmy o pierestrojce w naukach politycznych czy sieci ekono mii postautystycznej (postautistic economics) ekonomii, ktra postrzega jednostki jako dojrzae i zoone istoty ludzkie. Jako socjologowie moemy znale, i faktycznie znalelimy, sprzymierzecw i wsppracownikw w obrbie tych opozycyjnych formacji. pole socjologii take jest podzielone. Spoeczestwo obywatelskie nie jest w kocu jak harmonijn spoecznoci, ale rozdzieraj je podziay, dominacja i eksploatacja16. Historycznie spoeczestwo obywatelskie byo zmaskulinizowane i biae. W miar, jak stawao si ono coraz bardziej inkluzywne, najedane byo przez rynek i pastwo, co odzwierciedla si w socjologii w bezkrytycznym stosowaniu takich terminw, jak ka pita spoeczny. Spoeczestwo obywatelskie jest w duej mierze polem walki, lecz wci argumentowabym, e wspczenie stanowi ono najlepszy teren dla obrony ludzkoci obrony, ktra byaby wsparta przez uprawianie krytycznie nastawionej socjologii publicznej. Jak moemy osign ten cel? Jak ju sugerowaem w tezie Vii, instytucjonalny podzia pracy socjologicznej i odpowiadajce mu pole si ograniczay dotychczas eks pansj socjologii publicznych. Nie musielibymy broni socjologii publicznej, gdyby nie istniay przeszkody w jej realizacji. przezwycienie ich wymaga zaangaowania i powicenia, ktre wielu ju podjo i podejmuje stale. dlatego zostali oni socjologa mi nie po to, by zarabia pienidze, ale by ulepsza wiat. Tak wic istnieje ju szero kie spektrum socjologii publicznych. ale s i nowe osignicia. Czasopismo Contexts, na przykad, zrobio wielki krok w stron socjologii publicznej. Biuro zarzdu amery kaskiego Towarzystwa Socjologicznego, poprzez przygotowywanie raportw dla Kongresu i regularne publikacje, ale i teksty w naszym biuletynie Footnotes, woyo wielki wysiek w pomoc i lobbing. W tym roku aSa wprowadzio now nagrod, kt ra bdzie wyrazem uznania dla konkretnych prezentacji socjologii w mediach. Musimy kultywowa opart na wsppracy relacj midzy socjologi a dziennikarstwem, gdy dziennikarze nie tylko sami w sobie stanowi publiczno, ale i stoj pomidzy nami a wieloci innych publicznoci. aSa powoao rwnie grup zadaniow odpowiedzialn za instytucjonalizacj socjologii publicznych, ktra zajmowa si bdzie trzema kluczowymi kwestiami. po pierwsze, bdzie rozwaa to, w jaki sposb rozpozna i uprawomocni istniejc ju socjologi publiczn, czynic niewidzialne widzialnym, czynic prywatne publicznym. po drugie, grupa zadaniowa bdzie rozpatrywa to, w jaki sposb mona zachca do
16 W tym punkcie rozstaj si z durkheimowsk perspektyw komunitarian, takich jak amitai Etzioni (1993) i philip Selznick (2002), ktrzy koncentruj si na moralnej relacji jednostek do spoeczestwa i kt rzy postrzegaj hierarchi, dominacj, ekskluzj itd. jako niefortunne zakcenia. Tak samo jak nie stawiaj w centrum zainteresowania podziau spoeczestwa, pozostawiaj oni na uboczu kwesti podziau w obr bie socjologii i rodowisku akademickim w ogle.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

557

uprawiania socjologii publicznej, jak wynagradza tak czsto pomijany w procesie przyznawania wyrnie i premii wysiek woony w t dziedzin. Niektre wydziay uniwersyteckie ju wprowadziy nagrody i blogi oraz zaczy przygotowywa progra my nauczania socjologii publicznej. po trzecie, jeli mamy uzna i nagradza socjologi publiczn, musimy wypracowa kryteria pozwalajce nam odrni dobr socjolo gi publiczn od zej. i musimy zada sobie pytanie o to, kto dokona ewaluacji socjo logii publicznej. Musimy wspiera najlepsze z socjologii publicznych, cokolwiek to oznacza. Socjologia publiczna nie moe by socjologi drugiej kategorii. Cho te instytucjonalne zmiany s bardzo istotne, sukces socjologii publicznej nie bdzie odgrny, ale oddolny. Nadejdzie on, kiedy socjologia publiczna pobudzi wy obrani socjologw, kiedy socjologowie uznaj socjologi publiczn za uprawomoc nion i przynoszc wasne nagrody i jeli socjologowie wyprowadz j dalej, jako ruch spoeczny, poza mury akademii. Wyobraam sobie miriady wzw, z ktrych kady ukazuje zwizki socjologii z jej publicznociami, tworzcych wsplnie jeden splot. Bd one opiera si na stuleciu intensywnych studiw, rozwinitych teorii, ba da praktycznych i krytycznego mylenia, by osign wsplne zrozumienie ponad licznymi granicami, zwaszcza, ale nie tylko, granicami narodowymi, i tym samym odrzuci zaciankowo przeszoci. Nasz anio historii rozpostrze wtedy swoje skrzy da i poszybuje ponad burz. Przeoya Agata Dziuban
liTERaTURa CyToWaNa abbott andrew. 2001. Chaos of Disciplines, Chicago: University of Chicago press. adorno Theodor Wiesengrund i Max Horkheimer. 1994 [1944]. Dialektyka owiecenia [Dialek tik der Aufklrung. Philosophische Fragmente], prze. Magorzata ukaszewicz, Warszawa: iFiS paN. american Sociological association. 2004. An Invitation to Public Sociology, Washington: ame rican Sociological association. arendt Hannah. 2000 [1958]. Kondycja ludzka [The Human Condition], prze. anna agodzka, Warszawa: aletheia. Bellah Robert, Richard Madsen, William M. Sullivan, ann Swidler i Steven M. Tipton. 2007 [1985]. Skonnoci serca. Indywidualizm i zaangaowanie po amerykasku [Habit sof the Hart. Individualism and Commitment in American Life], prze. piotr Kurowski, d. Stasiak i Tomasz yro, Warszawa: Wydawnictwa akademickie i profesjonalne. Benjamin Walter. 1968. Illuminations: Essays and Reflections, New york: Harcourt Brace Jovano vich. Benjamin Walter. 1996. Anio historii. Eseje, szkice, fragmenty, prze. Krystyna Krzemieniowa i in., pozna: Wydawnictwo poznaskie. Berger peter. 2002. Whatever Happened to Sociology, First Things 126: 2729. Bielby William. 2003. Betty Dukes et al vs WalMart Stores, Inc. [raport do pozwu sdowego]. Blau peter i otis dudley duncan. 1967. The American Occupational Structure, New york: John Wiley. Bok derek. 2003. University in the Marketplace, princeton: princeton University press. Bourdieu pierre. 1988 [1984]. Homo Accademicus, Stanford: Stanford University press. Bourdieu pierre. 2005 [1979]. Dystynkcja. Spoeczna krytyka wadzy sdzenia [La Distinction. Critique sociale du jugement], prze. piotr Bios, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

558

Michael Burawoy

Brown phil, Stephen zavestoski, Sabrina McCormick, Brian Mayer, Rachel MorelloFrosch i Re becca Gasio altman. 2004. Embodied Health Movements: New Approaches to Social Move ments in Health, Sociology of Health and illness 26: 5080. Burris Val. 2004. The Academic Caste System: Prestige Hierarchies in PhD Exchange Networks, american Sociological Review 69: 239264. Cole Stephen (red.). 2001. Whats Wrong with Sociology?, New Brunswick: Transaction publishers. Coleman James. 1966. Equality of Educational Opportunity, Washington: United States depart ment of Health, Education and Welfare. Coleman James. 1975. Trends in School Segregation, 19681973, Washington: Urban institute. Coleman James. 1991. A Quiet Threat to Academic Freedom, National Review 43: 2834. Coleman James. 1992. The Power of Social Norms, duke dialogue 3. Collins patricia Hill. 1991. Black Feminist Thought, New york: Routledge. Columbia accident investigation Board, 2003, Rapport, t. i, Washington: Government printing office. dewey John. 1927. The Public and Its Problems, New york: Henry Holt. duBois W.E.B. 1899. The Philadelphia Negro, New york: lippincott. duBois W.E.B. 1903. The Souls of Black Folk, New york: a.C. McClurg. duBois W.E.B. 1935. Black Reconstruction: An Essay toward a History of the Part Which Black Folk Played in the Attempt to Reconstruct Democracy in America, 18601880, New york: Harcourt, Brace and Company. Ehrenreich Barbara. 2006 [2001]. Za grosze. Pracowa i (nie) przey [Nickel and Dimed. On (Not) Gettind by in America], prze. Barbara Gadomska, Warszawa: WaB. Ennis James. 1992. The Social Organization of Sociological Knowledge: Modeling the Intersections of Specialties, american Sociological Review 57: 259265. Epstein Steven. 1996. Impure Science, Berkley: University of California press. Etzioni amitai. 1993. The Spirit of Community, New york: Simon and Schuster. Evans peter. 2004. Development as Institutional Change: The Pitfalls of Monocropping and the Potentials of Deliberation, Studies in Comparative international development 38: 3053. FourcadeGourinchas Marion. 2004. The Construction of Global Profession: The Case of Economics, Department of Sociology, Berkley: University of California (niepublikowany maszynopis). Fraser Nancy. 1997. Justice Interruptus: Critical Reflections on the Postsocialist Condition, New york: Routledge. Gamson William. 2004. Life on the Interface, Social problems 51: 106110. Gans Herbert. 2002. More of Us Should Become Public Sociologists, Footnotes 30: 10. Goodwin Jeff i Jim Jasper (red.). 2004. Rethinking Social Movements, lanham: Rowman and littlefield. Gouldner alvin. 1968. The Sociologist as Partisan: Sociology and the Welfare State, american Sociologist 3: 103116. Gouldner alvin. 1970. The Coming Crisis of Western Sociology, New york: Basic Books; [przetu maczony na jzyk polski fragment Teoretyczny kontekst socjologii [w:] Edmund Mokrzycki (red.), 1984, Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii wspczesnej, t. 1, Warszawa: pastwowy instytut Wydawniczy]. Habermas Jrgen. 2002 [1981]. Teoria dziaania komunikacyjnego [Teorie des kommunikativen Handelsn], t. 2, prze. andrzej M. Kaniowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe pWN. Habermas Jrgen. 2007 [1962]. Strukturalne przeobraenia sfery publicznej [Strukturwandel der ffentlichkeit], prze. Wanda lipnik i Magorzata ukaszewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe pWN. Han ShinKap. 2003. Tribal Regimes in Academia: A Comparative Analysis of Market Structure Across Disciplines, Social Networks 25: 251280.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

559

Horkheimer Max. 1985 [1947]. Zmierzch rozumu, prze. Janusz Stawiski [w:] Jerzy oziski (red.), Szkoa frankfurcka, Warszawa: Kolegium otryckie. Horowitz irving louis. 1993. The Decomposition of Sociology, New york: oxford University press. Jacoby Russell. 1987. The Last Intellectuals: American Culture in the Age of Academe, New york: Noonday press. Kang Kelly. 2003. Characteristics of Doctoral Scientists and Engineers in United States: 2001, arlington: National Science Foundation, division of Science Resources Statistics. Kirp david. 2003. Shakespeare, Einstein and the Bottom Line, Cambridge: Cambridge University press. lakatos imre. 1978. The Methodology of Research Programs, Cambridge: Cambridge University press. larson olaf i zimmerman Julie. 2003. Sociology in Government: The GalpinTaylor Years in the U.S. Department of Agriculture 19191953, University park: University of pennsylvania press. lee alferd McClung. 1976. Sociology for Whom?, american Sociological Review 41: 925936. lippman Walter. 1922. On Public Opinion, New york: Harcourt, Brace and Company. lipset Seymour Martin i Neil J. Smelser. 1961. Sociology: The Progress of a Decade, Englewood Cliffs: prentice Hall. lymann Stanford. 1992. Militarism, Imperialism, and Racial Accommodation: An Analysis and Interpretation of Early Writings of Robert E. Park, Fayetteville: University of arkansas press. lynd Robert. 1939. Knowledge for What? The Place of Social Sciences in American Culture, prin ceton: princeton University press. lynd Robert i Helen lynd. 1929. Middletown: A Study in Modern American Culture, New york: Harcourt Brace and Company. lynd Robert i Helen lynd. 1937. Middletown in Transition: A Study in Cultural Conflicts, New york: Harcourt Brace and Company. Marullo Sam i Bob Edwards (red.). 2000. Service learning Pedagogy as Universities Response to Troubled Times, wydanie specjalne american Behavioral Scientist 43: 741912. McCormick Sabrina, Julia Brody, phil Brown i Ruth polk. 2004. Public Involvement in Breast Cancer Research: An Analysis and Model for Future Research, international Journal of Health Service 34(4): 625646. Merton Robert. 1982 [1949]. Teoria socjologiczna i struktura spoeczna [Social Theory and Social Structure], prze. Ewa Morawska i Jerzy Wertensteinuawski, Warszawa: pastwowe Wy dawnictwo Naukowe. Mills C. Wright. 1948. The New Men of Power. Americas Labor Leaders, New york: Harcourt Brace and Co. Mills C. Wright. 1958. The Causes of World War Three, New york: Simon and Schuster. Mills C. Wright. 1960. Listen, Yankee!: The Revolution in Cuba, New york: McGraw Hill. Mills C. Wright. 1961 [1956]. Elita wadzy [Power Elite], prze. ignacy Rafelski, Warszawa: Ksika i Wiedza. Mills C. Wright. 1965 [1951]. Biae konierzyki. Amerykaskie klasy rednie [White Collar. The American Middle Class], prze. piotr Graff, Warszawa: Ksika i Wiedza. Mills C. Wright. 2007 [1959]. Wyobrania socjologiczna [The Sociological Imagination], prze. Marta Bucholc, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe pWN. Moore Kelly. 1996. Organizing Integrity: American Science and the Creation of Public Interest Organizations, 19551975, american Journal of Sociology 101: 15921627. Mueller John. 1973. War, Presidents and Public Opinion, New york: John Willey. Myrdal Gunnar. 1944. An American Dilemma: The Negro Problem and Modern Democracy, New york: Harper and Row.

560

Michael Burawoy

ostrow James, Garry Hesser i Sandra Enos (red.). 1999. Cultivating the Sociological Imagination: Concepts and Models for Service Learning in Sociology, Washington: american association for Higher Education. pager devah. 2002. The Mark of Criminal Record (rozprawa doktorska), department of Sociolo gy, University of Wisconsin, Madison. park Robert. 1972 [1904]. The Crowd and the Public, Chicago: University of Chicago press. parsons Talcott. 1937. The Structure of Social Action, New york: McGraw Hill. parsons Talcott. 2009 [1951]. System spoeczny [The Social System], prze. Micha Kaczmarczyk, Krakw: zakad Wydawniczy NoMoS. parsons Talcott. 1961. An Outline of Social System [w:] Talcott parsons i inni (red.), Theories of Society, New york: Free press, s. 3079. patterson orlando. 2002. The Last Sociologist, New york Times, 19 maja. president Research Committee on Search Trends. 1933. Recent Social Trends in the United States, New york: McGrawHill. purser Gretchen, any Schalet i ofer Sharone. 2004. Berkeleys Betrayal: Wages and Working Conditions at Cal (referat zaprezentowany na rocznym zjedzie amerykaskiego Towarzy stwa Socjologicznego, 16 sierpnia, San Francisco). putnam Robert. 2008 [2000]. Samotna gra w krgle. Upadek i odrodzenie wsplnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych [Bowling alone. The Collapse and Revival of America Community], prze. przemysaw Sadura i Sebastian Szymaski, Warszawa: Wydawnictwa akademickie i profesjonalne. Rhoades lawrence. 1981. A History of American Sociological Association, 19051980, Washing ton: american Sociological association. Riesman david. 1971 [1996]. Samotny tum [The Lonely Crowd], prze. Jan Strzelecki, Warszawa: pastwowe Wydawnictwo Naukowe. Ryan Charlotte. 2004. Can We Be Compaeros, Social problems 51: 110113. Schurman Rachel i William Munro. 2004. Intellectuals, Ideology, and Social Networks: The Pro cess of Grievance Construction in the AntiGenetic Engineering Movement, department of Sociology, University of illinois, Urban Champaign (niepublikowany maszynopis). Selznick philip. 2002. The Community Persuasion, Baltimore: John Hopkins University press. Sen amartya. 2002 [1999]. Rozwj i wolno [Development as Freedom], prze. Jerzy oziski, pozna: Wydawnictwo zysk i Sp. Sennett Richard. 2009 [1974]. Upadek czowieka publicznego [The Fall of Public Man], prze. Hanna Jankowska, Warszawa: Muza. Sitas ari. 1997. The Waning of Sociology in South Africa, Society in Transition 28: 1219. Skocpol Theda. 2003. Diminished Democracy: From Membership to Management in American Civic Life, Norman: University of oklahoma press. Smith dorothy. 1987. The Everyday World as Problematic, Boston: Northeastern University press. SpalterRoth Roberta i William Erskine. 2004. Academic Relations: The Use of Supplementary Faculty, Washington: american Sociological association. Stacey Judith. 2004. Marital Suitors Court Social Science SpinSters: The Unwittingly Conservative Effects of Public Sociology, Social problems 51: 131145. Stacey Judith i Timothy Biblarz. 2001. (How) Does the Sexual Orientation of Parents Matter?, american Sociological Review 66: 159183. Stouffer Samuel i in. 1949. The American Soldier, princeton: princeton University press. Strand Kerry, Sam Marullo, Nick Cutforth, Randy Stoecker i patrick donohue. 2003. Communi tyBased Research and Higher Education, San Francisco: JosseyBass.

O socjologi publiczn. Przemwienie prezydenckie z roku 2004

561

Turner Stephen i Jonathan Turner. 1993 [1990]. Socjologia amerykaska w poszukiwaniu tosa moci [The Impossible Science: An Institutional Analysis of American Sociology], prze. Ewa Balcerek, Warszawa: iFiS paN. Uggen Christopher i Jeffrey Manza. 2002. Democratic Contraction? Political Consequences of Felon Disenfranchisement in the United States, american Sociological Review 67: 777 803. Vaughan diane. 2004. Public Sociology by Accident, Social problems 51: 115118. Wacquant loc. 2004. Following Bourdieu into the Field, Ethnography 5(4): 579598. Waite linda i Maggie Gallagher. 2000. The Case for Marriage, New york: doubleday. Wallerstein immanuel, Calestous Juma, Evelyn Fox Keller, Jrgen Kocka, domenique lecourt, V.y. Mudkimbe, ilya progogine, preter J. Taylor i MichelRolph Trouillot. 1999. Otwrzmy nauki spoeczne. Raport Komisji Gulbenkiana Na Rzecz Restrukturyzacji Nauk Spoecznych, prze. B. lessaer [w:] andrzej Flis (red.), Wyzwania wobec nauk spoecznych w progu XXI wieku, Krakw: Universitas, s. 9106. Warner Michael. 2002. Publics and Counterpublics, New york: zone Books. Webster Edward. 2004. Sociology in South Africa: Its Past, Present and Future, Society in Trans ition 35: 2741. Wilson William Julius. 1996. When Work Disappears, New york: Knopf. Wolfe alan. 1989. Whose Keeper?, Berkeley: University of California press. * * * Michael Burawoy. 2005. 2004 Presidential Address: for Public Sociology, american Sociological Review 70, 1: 428. american Sociological association. 1307 New york avenue NW, Washington, dC 200054701

You might also like