You are on page 1of 232

LUT CNH TRANH

Tc gi: PGS.TS. L Danh Vnh (Ch bin) Ths. Hong Xun Bc Ths. Nguyn Ngc Sn

GIO TRNH

Thng 6 nm 2010

GIO TRNH LUT CNH TRANH


Tc gi: PGS.TS. L Danh Vnh (Ch bin) Ths. Hong Xun Bc Ths. Nguyn Ngc Sn

MC LC
LI GII THIU ....................................................................................................... 6 CHNG 1 ........................................................................................................... 10 TNG QUAN CHUNG V CNH TRANH ............................................................. 10 CHNH SCH CNH TRANH V LUT CNH TRANH ........................................ 10 I. TNG QUAN V CNH TRANH V CHNH SCH CNH TRANH ................... 10 1. Khi nim cnh tranh ........................................................................................ 10 2. Cc hnh thc tn ti ca cnh tranh ............................................................... 16 3. Khi nim chnh sch cnh tranh ..................................................................... 25 II. VAI TR, MC TIU CA LUT CNH TRANH ............................................... 31 1. Vai tr ca php lut cnh tranh....................................................................... 31 2. Mc tiu ca Lut Cnh tranh .......................................................................... 35 3. Mt s kt lun.................................................................................................. 43 III. LCH S S RA I CA PHP LUT CNH TRANH TRN TH GII ........ 44 1. Tng quan chung ............................................................................................. 44 2. Php lut cnh tranh ca Hoa K ..................................................................... 47 3. Php lut cnh tranh ca EC ............................................................................ 49 IV. MT S KHI NIM C BN TRONG PHP LUT CNH TRANH ............... 59 1. Sc mnh th trng ......................................................................................... 59 2. Khi nim th trng lin quan ......................................................................... 60 3. Ro cn gia nhp th trng ............................................................................. 70 CHNG 2 ........................................................................................................... 74 HNH VI THA THUN HN CH CNH TRANH............................................... 74 I. HNH VI THA THUN HN CH CNH TRANH............................................ 74 1. Khi nim, c im ca hnh vi tha thun hn ch cnh tranh .................. 74 2. Tha thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hoc gin tip ............................................................ 78 3. Tha thun phn chia th trng tiu th, ngun cung cp hng ho, cung ng dch v (gi tt l tha thun phn chia th trng)............................. 81

4. Tha thun hn ch hoc kim sot s lng, khi lng sn xut, mua bn hng ho, dch v .................................................................................. 82 5. Tha thun hn ch pht trin k thut cng ngh, hn ch u t............... 84 6. Tha thun p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn hng ho, dch v hoc buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng ................ 84 7. Tha thun ngn cn, km hm, khng cho doanh nghip khc tham gia th trng hoc pht trin kinh doanh ................................................... 86 8. Tha thun loi b khi th trng nhng doanh nghip khng phi l cc bn ca tha thun ................................................................. 90 9. Thng ng mt hoc cc bn tham gia tha thun thng thu trong vic cung cp hng ho, cung ng dch v ............................................... 91 II. NGUYN TC X L CC THA THUN HN CH CNH TRANH .............. 94 1. Cc tha thun hn ch cnh tranh b Lut Cnh tranh cm .......................... 94 2. Cc trng hp min tr................................................................................... 97 CHNG 3 ......................................................................................................... 103 HNH VI LM DNG V TR THNG LNH V V TR C QUYN NHM HN CH CNH TRANH ........................................................................ 103 I. NHNG VN CHUNG V HNH VI LM DNG V TR THNG LNH V V TR C QUYN NHM HN CH CNH TRANH .................................. 103 1. Khi nim, c im hnh vi lm dng .......................................................... 103 2. Xc nh v tr thng lnh th trng, v tr c quyn ...................................... 109 II. CC HNH VI LM DNG V TR THNG LNH, V TR C QUYN THEO LUT CNH TRANH ................................................................................ 118 1. Nhm hnh vi lm dng mang tnh bc lt .................................................... 118 2. Nhm hnh vi lm dng mang tnh c quyn.............................................. 132 3. Hnh vi lm dng ca doanh nghip c quyn ........................................... 143 4. Nguyn tc x l i vi cc hnh vi lm dng v tr thng lnh th trng, v tr c quyn hn ch cnh tranh .............................................................. 143 CHNG 4 ......................................................................................................... 146 HNH VI TP TRUNG KINH T .......................................................................... 146 I. BN CHT CA HNH VI TP TRUNG KINH T .......................................... 146 1. Qu trnh pht trin ca php lut

v hnh vi tp trung kinh t ti Vit Nam ............................................................ 146 2. Khi nim v c im ca cc hnh vi tp trung kinh t ............................. 148 3. Nguyn nhn v tc ng ca hnh vi tp trung kinh t i vi th trng cnh tranh ............................................................................... 150 4. Cc hnh thc tp trung kinh t ...................................................................... 155 II. KIM SOT HNH VI TP TRUNG KINH T THEO LUT CNH TRANH ..... 161 1 Nguyn tc x l i vi tp trung kinh t ....................................................... 161 2. Th tc thng bo v vic tp trung kinh t ................................................... 163 3. Cc bin php x l vi phm .......................................................................... 164 III. TH TC THC HIN CC TRNG HP MIN TR I VI CC THA THUN HN CH CNH TRANH V TP TRUNG KINH T.......... 165 1. Bn cht ca th tc min tr......................................................................... 165 2. Thm quyn xem xt v quyt nh cho hng min tr .............................. 166 3. Th tc thc hin ............................................................................................ 166 CHNG 5 ......................................................................................................... 169 PHP LUT V CHNG HNH VI CNH TRANH KHNG LNH MNH ................................................. 169 I. C IM CA HNH VI CNH TRANH KHNG LNH MNH.................... 169 1. Hnh vi cnh tranh ca doanh nghip trong qu trnh kinh doanh .............. 169 2. Hnh vi cnh tranh tri vi vi cc chun mc thng thng v o c kinh doanh ....................................................................................... 170 3. Hnh vi gy thit hi, c th gy thit hi n li ch ca Nh nc, doanh nghip khc v ngi tiu dng.............................................................. 171 II. HNH VI CNH TRANH KHNG LNH MNH TRONG LUT CNH TRANH.............................................................................. 173 1. Ch dn gy nhm ln ..................................................................................... 173 2. Hnh vi xm phm b mt kinh doanh............................................................ 175 3. p buc trong kinh doanh .............................................................................. 177 4. Gim pha doanh nghip khc ........................................................................ 178 5. Hnh vi gy ri hot ng kinh doanh ca ngi khc ................................. 180 6. Hnh vi qung co nhm cnh tranh khng lnh mnh ............................... 181 7. Khuyn mi nhm cnh tranh khng lnh mnh ........................................... 185 8. Phn bit i x trong hip hi ...................................................................... 187 9. Bn hng a cp bt chnh ............................................................................ 189

III. HNH VI CNH TRANH KHNG LNH MNH C QUY NH TRONG CC VN BN QUY PHM PHP LUT KHC ................................... 199 1. Cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh trong lnh vc gi ........................ 199 2. Cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh trong lnh vc qung co............ 203 3. Cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh trong lnh vc s hu cng nghip..................................................................... 203 CHNG 6 ......................................................................................................... 205 B MY THC THI LUT CNH TRANH V TH TC T TNG CNH TRANH ............................ 205 I. T CHC, B MY THC THI LUT CANH TRANH ...................................... 205 1. Yu cu ca Lut Cnh tranh v c quan thc thi Lut Cnh tranh .............. 205 2. Kinh nghim ca cc nc trong vic t chc c quan thc thi Lut Cnh tranh ....................................................................... 208 II. IU TRA, X L V VIC CNH TRANH ..................................................... 216 1. Cc nguyn tc chung trong t tng cnh tranh ........................................... 216 2. Quy trnh, thi hn iu tra ............................................................................. 220 3. Phin iu trn ................................................................................................ 221 4. Gii quyt khiu ni quyt nh x l v vic cnh tranh ............................... 223 5. X l vi phm php lut v cnh tranh ........................................................... 224 DANH MC TI LIU THAM KHO .................................................................... 226

DANH SCH T VIT TT CIDA: C quan pht trin quc t Canaa EU: Lin minh chu u EC: Cng ng chu u GATT: Hip nh chung v thng mi v thu quan OECD: T chc Hp tc v pht trin kinh t UNCTAD: Hi ngh Lin Hp Quc v thng mi v pht trin UN: Lin Hp Quc WTO: T chc Thng mi th gii

LI GII THIU
Php lut cnh tranh l lnh vc mi m trong khoa hc php l ca Vit Nam. Cc cng trnh khoa hc v lnh vc ny ch yu phc v cho cng tc xy dng Lut Cnh tranh. Trong cng tc o to bc i hc chuyn ngnh Lut hc, nhiu c s o to a mn hc Lut Cnh tranh vo chng trnh o to trong b mn Lut Kinh doanh (Lut Kinh t). Tuy nhin, vn cha c cc gio trnh chnh thc c bin son v cng b v vn ny. phc v cho cng tc o to chuyn ngnh Lut, i hc Kinh t - Lut thuc i hc Quc gia TP H Ch Minh mi ba tc gi: PGS. TS L Danh Vnh, Ths. . Nguyn Ngc Sn v Ths. Hong Xun Bc bin son gio trnh Lut Cnh tranh lm ti liu chnh thc ging dy cho sinh vin. Vic bin son v xut bn gio trnh ny l mt hot ng trong khun kh D n H tr thng mi a bin giai on III (EU Vit Nam - MUTRAP III) vi mc ch Tng cng nng lc ca cc bn lin quan n chnh sch cnh tranh nhm m bo mt sn chi bnh ng v cng bng cho mi doanh nghip, bo v ngi tiu dng thng qua vic thc thi Lut Cnh tranh. PGS. TS. L Danh Vnh l mt trong nhng chuyn gia hng u v Lut Cnh tranh. c o to tin s ti Lin X v ch nhim nhiu cng trnh khoa hc v thng mi v cc ti v php lut thng mi, PGS. TS. L Danh Vnh c Nh nc giao trng trch l Trng ban son tho Lut Cnh tranh t khi Lut c bt u xy dng cho n khi c Quc hi nc CHXHCN Vit Nam thng qua, l Th trng B Cng Thng trc tip ph trch vic thc thi Lut Canh tranh vo cuc sng. T ngy 8 thng 8 nm 2008, PGS. c Th tng Chnh ph b nhim lm Ch tch Hi ng Cnh tranh. Vi nhng g tch ly trong qu trnh son tho, thc thi Lut, PGS. mun chuyn ti tt c nhng nn tng l lun v vic ng dng kinh nghim ca cc nc vo cc quy nh ca Lut Cnh tranh thnh nhng kin thc chuyn su trong o to mn hc Lut Cnh tranh cho sinh vin chuyn ngnh Lut hc. V c bn, Lut Cnh tranh c Quc hi Nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam thng qua ngy 3 thng 12 nm 2004 c nhng im sng sau: Th nht, y l o lut u tin kt hp cc quy phm lut ni dung v quy phm lut hnh thc. Vi Lut Cnh tranh, t tng cnh tranh chnh thc ra i bn cnh cc lut t tng khc nh t tng hnh s, t tng dn s, t tng hnh chnh. Th hai, Lut Cnh tranh thnh lp mi cc thit ch thc thi Lut ln u tin c mt ti Vit Nam. l Cc Qun l cnh tranh v Hi ng Cnh tranh. Trong Hi ng Cnh tranh l mt thit ch kh c bit: l mt c quan hnh chnh nhng li c chc nng xt x c lp.

Tuy nhin, nu so vi cc ngnh lut khc, Lut Cnh tranh k c phm vi quc t, vn c lch s kh non tr. c bit trong bi cnh ton cu ha kinh t th gii hin nay, vic p dng Lut Cnh tranh ang t ra nhiu vn mi khng d c cu tr li trong mt sm mt chiu. D n hy vng gio trnh ny s l ti liu tham kho hu ch gp phn ph bin v nng cao nhn thc v php lut cnh tranh cng nh cch thc p dng Lut Cnh tranh ti Vit Nam. gio trnh c hon thin hn trong nhng ln xut bn sau, chng ti rt mong nhn c kin ng gp, ph bnh ca cc doanh nghip, cc nh qun l, cc nh nghin cu v ton th bn c.

Gim c d n

Nguyn Th Hong Thy

LI TC GI
hn 4 nm tri qua k t khi Lut Cnh tranh Vit Nam chnh thc c hiu lc thi hnh. So vi kinh nghim mt trm hai mi nm ca Hoa K v nm mi hai nm ca Cng ng chu u trong vic thc thi php lut cnh tranh v kim sot c quyn th kinh nghim ca hn bn nm thc thi Lut Cnh tranh ca Vit Nam qu l khng ng k. Nhng mi ln c dp nhn li chng ng xy dng, ban hnh v thc thi Lut Cnh tranh Vit Nam, nay vi t cch Th trng B Cng Thng ph trch vic thc thi Lut Cnh tranh, trc tip lm Ch tch Hi ng Cnh tranh, ti vn thy nguyn nim thch th ngay t ngy bt tay xy dng Lut Cnh tranh u tin Vit Nam. Khi c giao nhim v lm Trng Ban son tho D n Lut Cnh tranh, ti vn gp khng t kh khn, bi ri. Vit Nam mi ch bc ra t nn kinh t k hoch ha khng lu, cch hiu v cnh tranh vn cn cha thng nht trong cc c quan qun l Nh nc, gii hc gi v cng ng doanh nghip. Trc tnh hnh , Ban son tho chng ti cho tp hp tt c cc cng trnh nghin cu ca hc gi trong nc v chnh sch cnh tranh, v kim sot c quyn v cnh tranh khng lnh mnh. Trn c s nghin cu k nhng g m gii hc gi Vit Nam tch ly c, chng ti trin khai ng thi ba hng, l t chc hi tho thu thp kin ca doanh nghip v thc trng cnh tranh trn th trng, t chc nghin cu kinh nghim nc ngoi v t chc r sot h thng php lut Vit Nam v vn ny. Vi s phi hp cht ch ca cng ng doanh nghip, cc hc gi trong nc v cc chuyn gia nc ngoi, Ban son tho hon thnh D n Lut ng thi hn Quc hi yu cu. chuyn ti c nhng g m mnh tch ly c trong qu trnh tham gia xy dng D n Lut, ti cng hai cng s l Ths. Nguyn Ngc Sn v Ths. Hong Xun Bc vit cun sch Php lut Cnh tranh ti Vit Nam. Sau , i hc Kinh t - Lut thuc i hc Quc gia TP H Ch Minh mi chng ti vit cun sch ny. . Chng ti v cng trn trng c hi ny v c dp chia s nhng suy ngh ca mnh v ni dung cng nh cch thc p dng Lut Cnh tranh trong mt ti liu tham kho chnh thc ca i hc Kinh t - Lut thuc i hc Quc gia TP H Ch Minh. Vic bin . son v xut bn gio trnh ny l mt hot ng trong khun kh D n H tr thng mi a bin giai on III (EU - Vit Nam - MUTRAP III) vi mc ch Tng cng nng lc ca cc bn lin quan n chnh sch cnh tranh nhm m bo mt sn chi bnh ng v cng bng cho mi doanh nghip, bo v ngi tiu dng thng qua vic thc thi Lut Cnh tranh.

Chng ti cng rt bit n nhiu ngi thn, bn b, ng nghip ca mnh trong sut qu trnh bin son ti liu ny. Chng ti cng xin chn thnh cm n D n H tr thng mi a bin giai on III (EU - Vit Nam - MUTRAP III) h tr kinh ph cho vic bin son v xut bn gio trnh ny. c bit, chng ti xin trn trng cm n PGS.TS. Nguyn Vn Lun cng nh Hi ng nghim thu cho nhiu kin qu bu trong vic tu chnh. Song do c nhng hiu bit hn ch nht nh, cun sch ny khng trch khi nhng khim khuyt. Nhng quan im, nhn nh trong cun sch ny k c nhng sai st l ca c nhn nhm tc gi. Chng ti mong nhn c s gp v trn trng cm n mi kin ph bnh c th hon thin hn trong ln xut bn sau. H Ni, thng 6 nm 2010 TM. Nhm tc gi

PGS. TS L Danh Vnh TH TRNG B CNG THNG CH TCH HI NG CNH TRANH

CHNG 1 TNG QUAN CHUNG V CNH TRANH, CHNH SCH CNH TRANH V LUT CNH TRANH
I. TNG QUAN V CNH TRANH V CHNH SCH CNH TRANH

1
Khi nim cnh tranh
1.1. Khi nim, c trng ca cnh tranh a. Khi nim v cnh tranh Cng vi s thay i ca cc hnh thi kinh t x hi trong lch s pht trin ca x hi loi ngi, con ngi lun i tm ng lc pht trin trong cc hnh thi kinh t x hi. c thi k, th trng, cnh tranh v li nhun c coi nh l mt tri gn lin vi ch ngha t bn v b gt ra khi cng cuc xy dng th ch kinh t thi k k hoch ha tp trung. Lc , cc Nh nc x hi ch ngha coi vic nm gi sc mnh kinh t kt hp vi yu t k hoch tp trung nh l nhng ng lc c bn thc y s pht trin kinh t x hi, thc hin cng bng, dn ch v vn minh. Vi c trng ca nn kinh t chuyn i, Vit Nam thc s thc thi nhng nguyn l ca c ch th trng cha tng c bit n trong nn kinh t k hoch ho tp trung. Chng ta dn quen vi vic vn dng mt ng lc mi ca s pht trin l cnh tranh. Cnh tranh em li cho th trng v cho i sng x hi mt din mo mi, linh hot, a dng, phong ph v ngy cng pht trin, ng thi cng lm ny sinh nhiu vn x hi m trc y ngi ta ch tm thy trong sch v, nh ph sn, kinh doanh gian di, cnh tranh khng lnh mnh. Qua hn 20 nm pht trin nn kinh t th trng, cnh tranh khng cn mi m trong i sng kinh t - x hi v trong khoa hc php l ca Vit Nam. Song, trong cng tc lp php v thc thi php lut cnh tranh, chng ta cn qu t kinh nghim. V th, vic h thng ha cc l thuyt cnh tranh m cc nh kinh t hc, cc nh khoa hc php l xy dng qua gn 5 th k ca nn kinh t th trng l iu cn thit. Cho n nay, cc nh khoa hc dng nh cha th tho mn vi bt c khi nim no v cnh tranh. Bi l vi t cch l mt hin tng x hi ring c ca nn kinh t th trng, cnh tranh xut hin mi lnh vc, mi cng on ca qu trnh kinh doanh v gn lin vi bt c ch th no ang hot ng trn th trng. Do , cnh tranh c nhn nhn nhiu gc khc nhau ty thuc vo nh v hng tip cn ca cc nh khoa hc.

10

Vi t cch l ng lc ni ti trong mi mt ch th kinh doanh, cnh tranh c cun BlackLaw Dictionary din t l s n lc hoc hnh vi ca hai hay nhiu thng nhn nhm tranh ginh nhng li ch ging nhau t ch th th ba1. Vi t cch l hin tng x hi, theo cun T in Kinh doanh ca Anh xut bn nm 1992, cnh tranh c nh ngha l s ganh ua, s knh ch gia cc nh kinh doanh nhm tranh ginh cng mt loi ti nguyn hoc cng mt loi khch hng v pha mnh2. b. Nhng c trng c bn ca cnh tranh Mc d c nhn nhn di nhng gc khc nhau, song theo cc l thuyt v kinh t, cnh tranh l sn phm ring c ca nn kinh t th trng, l linh hn v l ng lc cho s pht trin ca th trng. T , cnh tranh c m t bi ba c trng cn bn sau y: Mt, cnh tranh l hin tng x hi din ra gia cc ch th kinh doanh Vi t cch l mt hin tng x hi, cnh tranh ch xut hin khi tn ti nhng tin nht nh sau y: - C s tn ti ca nhiu doanh nghip thuc cc thnh phn kinh t v cc hnh thc s hu khc nhau. Kinh t hc ch r cnh tranh l hot ng ca cc ch th kinh doanh nhm tranh ginh hoc m rng th trng, i hi phi c s tn ti ca nhiu doanh nghip trn th trng. Mt khi trong mt th trng nht nh no ch c mt doanh nghip tn ti th chc chn ni s khng c t cho cnh tranh ny sinh v pht trin. Mt khc, khi c s tn ti ca nhiu doanh nghip, song chng ch thuc v mt thnh phn kinh t duy nht th s cnh tranh chng cn ngha g. Cnh tranh ch thc s tr thnh ng lc thc y cc doanh nghip kinh doanh tt hn nu cc doanh nghip thuc v cc thnh phn kinh t khc nhau vi nhng li ch v tnh ton khc nhau3. - Cnh tranh ch c th tn ti nu nh cc ch th c quyn t do hnh x trn th trng. T do kh c, t do lp hi v t chu trch nhim s m bo cho cc doanh nghip c th ch ng tin hnh cc cuc tranh ginh tm c hi pht trin trn thng trng. Mi k hoch sp t cc hnh vi ng x, cho d c thc hin vi mc ch g i na, u hn ch kh nng sng to trong kinh doanh. Khi , mi sinh hot trong i sng kinh t s ging nh nhng ng thi ca cc din vin c o din sp t trong khi s t do, s c lp v t ch ca cc doanh nghip trong qu trnh tm kim kh nng sinh tn v pht trin trn thng trng khng c m bo. Hai, v mt hnh thc, cnh tranh l s ganh ua, s knh ch gia cc doanh nghip. Ni cch khc, cnh tranh suy cho cng l phng thc gii quyt mu thun v li ch tim nng gia cc nh kinh doanh vi vai tr quyt nh ca ngi tiu dng4. Trong kinh doanh, li nhun l ng lc cho s gia nhp th trng, l thc o s thnh t v l mc ch hng n ca cc doanh nghip. Kinh t chnh tr Macxt ch ra ngun gc ca li nhun l gi tr thng d m nh t bn tm kim c trong cc chu trnh ca qu trnh sn xut, chuyn ho gia tin - hng.
Bryan A. Garner, Black Law Dictionary (St. Paul, 1999), tr 278. Dn theo ng V Hun, Php lut v kim sot c quyn v chng cnh tranh khng lnh mnh Vit Nam (NXB chnh tr quc gia, 2004), tr 19. (3) PGS. Nguyn Nh Pht, TS. Trn nh Ho, Cnh tranh v xy dng php lut cnh tranh hin nay Vit Nam (NXB Cng an nhn dn, 2001), chuyn Mt s c im ca nn kinh t th trng Vit Nam c nh hng ti Php lut cnh tranh ca PGS L Hng Hnh. (4) PGS. Nguyn Nh Pht & Ths. Bi Nguyn Khnh, Tin ti xy dng php lut v cnh tranh v chng c quyn trong iu kin chuyn sang nn kinh t th trng (H Ni: NXB Cng an nhn dn, 2001).
(1) (2)

11

Trong chu trnh , khch hng v ngi tiu dng c vai tr l i din cho th trng, quyt nh gi tr thng d ca x hi s thuc v ai. mc th hng v li nhun ca mi nh kinh doanh s t l thun vi nng lc ca bn thn h trong vic p ng nhu cu ca khch hng, ngi tiu dng trong x hi. Hnh nh ca cnh tranh s c minh ha bng quan h tay ba gia cc doanh nghip vi nhau v vi khch hng. Cc doanh nghip ua nhau ly lng khch hng. Khch hng l ngi c quyn la chn ngi s cung ng sn phm cho mnh. Quan h ny cng s c m t tng t khi cc doanh nghip cng nhau tranh ginh mt ngun nguyn liu. Hin tng tranh ua nh vy c kinh t hc gi l cnh tranh trong th trng. Tng th on c s dng ganh ua c gi l hnh vi cnh tranh ca doanh nghip. Kt qu ca cuc cnh tranh trn th trng lm cho ngi chin thng m rng c th phn v tng li nhun, lm cho k thua cuc chu mt khch hng v phi ri khi th trng. Ba, mc ch ca cc doanh nghip tham gia cnh tranh l cng tranh ginh th trng mua hoc bn sn phm. Vi s gic gi ca li nhun, nh kinh doanh khi tham gia vo th trng lun ganh ua c th tranh ginh cc c hi tt nht nhm m rng th trng. Vi s gip ca ngi tiu dng, th trng s chn ra ngi thng cuc v trao cho h li ch m h mong mun. Trn th trng, cnh tranh ch xy ra gia cc doanh nghip c chung li ch tim nng v ngun nguyn liu u vo (cnh tranh mua); hoc v th trng u ra ca sn phm (cnh tranh bn) ca qu trnh sn xut. Vic c cng chung li ch tranh ginh lm cho cc doanh nghip tr thnh l i th ca nhau. L thuyt cnh tranh xc nh s tn ti ca cnh tranh gia cc doanh nghip theo hng xc nh s tn ti ca th trng lin quan i vi cc doanh nghip. Vic h c cng mt th trng lin quan lm cho h c cng mc ch v tr thnh i th cnh tranh ca nhau. Theo kinh nghim php l ca cc nc v theo Lut Cnh tranh Vit Nam, th trng lin quan bao gm th trng sn phm v th trng a l. Vic xc nh th trng lin quan suy cho cng l xc nh kh nng thay th cho nhau gia sn phm ca cc doanh nghip trn mt khu vc khng gian nht nh. Trong , kh nng thay th ca cc sn phm thng c m t bng tnh nng s dng, tnh cht l ho v gi c tng t nhau. Mi s khc bit ca mt trong ba du hiu v tnh nng s dng, tnh cht l ha v gi c s lm phn ho nhm khch hng tiu th v lm cho cc sn phm khng th thay th cho nhau. V d, ru Henessy ngoi nhp v ru g en cho d cng c tiu th trn th trng Vit Nam, cng c mc ch s dng ging nhau nhng khng th cng th trng lin quan do gi c v c tnh l ha ca chng khc nhau qu xa. Cc sn phm tng t nhau ca cc doanh nghip khc nhau khng th thay th cho nhau nu chng nhng vng th trng a l khc nhau v s khc nhau khng lm cho ngi tiu dng thay i thi quen s dng sn phm ca doanh

12

nghip ny bng sn phm tng t ca doanh nghip khc khng cng mt khu vc vi n, cho d c s thay i v gi c v cc iu kin mua bn c gy bt li cho ngi tiu dng. Ni tm li, ch khi no xc nh c cc doanh nghip cng trn mt th trng lin quan mi c th kt lun c rng cc doanh nghip l i th cnh tranh ca nhau. Khi h c chung khch hng hoc i tc tranh ginh, c chung mt ngun li ch hng n mi c cn nguyn ny sinh ra s ganh ua gia h vi nhau. Du hiu mc ch v li nhun v v th trng phn nh bn cht kinh t ca hin tng cnh tranh. T c th phn bit cnh tranh vi cc hin tng x hi khc c cng biu hin ca s ganh ua nh: thi u th thao hay cc cuc thi ua tranh dnh danh hiu khc trong i sng kinh t - x hi (v d cc cuc thi dnh danh hiu Sao vng t Vit). S ganh ua trong thi u th thao hay trong cc cuc thi tranh dnh danh hiu c th em li vinh quang cho k thng v ni bun cho ngi tht bi nhng li khng y ngi thua cuc i v pha cng ng trong kinh doanh hay trong i sng x hi. ng thi, cc bn trong cuc thi ua hay thi u tranh dnh nhng phn thng, danh hiu m Ban t chc cuc thi trao tng, ngi thng cuc c phn thng v nhng doanh nghip thua cuc ra v tay khng (khng mt g cho ngi thng). Cnh tranh em v th trng, khch hng v cc yu t kinh t ca th trng ca ngi thua cuc cho doanh nghip thng cuc. Mi quan h gia cc doanh nghip cnh tranh nhau trn thng trng lun a n kt qu bn tay v hnh ca th trng s ly li phn th trng, ly li cc yu t th trng nh vn, nguyn vt liu, lao ng ca ngi yu th v kinh doanh km hiu qu hn trao cho nhng doanh nghip c kh nng s dng hiu qu hn. Nh th, s c k mt v ngi c trong cuc cnh tranh. Ngi c s tip tc kinh doanh vi nhng g gt hi, cn doanh nghip thua cuc phi thu hp hot ng kinh doanh, thm ch phi ri b th trng. C th ni, vi c trng ny, cnh tranh c m t nh quy lut o thi rt t nhin din ra trn thng trng. 1.2. ngha ca cnh tranh Trong nn kinh t th trng, nu quan h cung cu l ct vt cht, gi c l din mo th cnh tranh l linh hn ca th trng5. Nh c cnh tranh, vi s thay i lin tc v nhu cu v vi bn tnh tham lam ca con ngi m nn kinh t th trng em li nhng bc pht trin nhy vt m loi ngi cha tng c c trong cc hnh thi kinh t trc . S ham mun khng c im dng i vi li nhun ca nh kinh doanh s mau chng tr thnh ng lc thc y h sng to khng mt mi, lm cho cnh tranh tr thnh ng lc ca s pht trin. Theo , cnh tranh c nhng vai tr c bn sau y: a. Cnh tranh p ng nhu cu ca ngi tiu dng Trong mi trng cnh tranh, ngi tiu dng c v tr trung tm, h c cung phng bi cc bn tham gia cnh tranh. Nhu cu ca h c p ng mt cch tt
(5)

Cch din t ca PGS. Nguyn Nh Pht sd

13

nht m th trng c th cung ng, bi h l ngi c quyn b phiu bng ng tin quyt nh ai c tn ti v ai phi ra khi cuc chi. Ni khc i, cnh tranh m bo cho ngi tiu dng c c ci m h mun. Mt nguyn l ca th trng l u c nhu cu, c th kim c li nhun th c mt cc nh kinh doanh, ngi tiu dng khng cn phi sng trong tnh trng xp hng ch mua nhu yu phm nh thi k bao cp, m ngc li, nh kinh doanh lun tm n p ng nhu cu ca ngi tiu dng mt cch tt nht. Vi s ganh ua ca mi trng cnh tranh, cc doanh nghip lun tm mi cch h gi thnh sn phm nhm li ko khch hng v vi mnh. S tng tc gia nhu cu ca ngi tiu dng v kh nng p ng ca doanh nghip trong iu kin cnh tranh lm cho gi c hng ho v dch v t c mc r nht c th; cc doanh nghip c th tho mn nhu cu ca ngi tiu dng trong kh nng chi tiu ca h. Vi ngha , cnh tranh loi b mi kh nng bc lt ngi tiu dng t pha nh kinh doanh. Th trng l ni gp g gia s thch ca ngi tiu dng v kh nng p ng v trnh cng ngh ca ngi sn xut. Trong mi quan h , s thch ca ngi tiu dng l ng lc ch yu ca yu t cu; cng ngh s quyt nh v yu t cung ca th trng. Ty thuc vo kh nng ti chnh v nhu cu, ngi tiu dng s quyt nh vic s dng loi hng ho, dch v c th. Ph thuc vo nhng tnh ton v cng ngh, v chi phnh sn xut s quyt nh mc p ng nhu cu v loi sn phm, v gi v cht lng ca chng. Thc t cho thy, mc tha mn nhu cu ca ngi tiu dng ph thuc vo kh nng ti chnh, trnh cng ngh ca doanh nghip. Nhng g m doanh nghip cha th p ng s l cc xut t pha th trng doanh nghip ln k hoch cho tng lai. Do , c th ni nhu cu v s thch ca ngi tiu dng (i din cho th trng) c vai tr nh hng cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Kinh t hc nh gi hiu qu ca mt th trng da vo kh nng p ng nhu cu cho ngi tiu dng. Th trng s c coi l hiu qu nu n cung cp hng ho, dch v n tay ngi tiu dng vi gi tr cao nht. Th trng s km hiu qu nu ch c mt ngi bn m c lp vi cc nh cnh tranh khc, cc khch hng khc. b. Cnh tranh c vai tr iu phi cc hot ng kinh doanh trn th trng Nh mt quy lut sinh tn ca t nhin, cnh tranh m bo phn phi thu nhp v cc ngun lc kinh t tp trung vo tay nhng doanh nghip gii, c kh nng v bn lnh trong kinh doanh. S tn ti ca cnh tranh s loi b nhng kh nng lm dng quyn lc th trng bc lt i th cnh tranh v bc lt khch hng. Vai tr iu phi ca cnh tranh th hin thng qua cc chu trnh ca qu trnh cnh tranh. Du bit rng, cnh tranh l mt chui cc quan h v hnh vi lin tc khng c im dng din ra trong i sng ca thng trng, song c cc l thuyt kinh t m t bng hnh nh pht trin ca cc chu trnh theo hnh xon c. Theo , chu trnh sau c mc cnh tranh v kh nng kinh doanh cao hn so vi chu trnh trc. Do , khi mt

14

chu trnh cnh tranh c gi nh l kt thc, ngi chin thng s c c th phn (km theo chng l ngun nguyn liu, vn v lao ng) ln hn im xut pht. Thnh qu ny li c s dng lm khi u cho giai on cnh tranh tip theo. C th, kt qu thc hin cc chin lc kinh doanh v cnh tranh hiu qu s lm cho doanh nghip c s tch t dn trong qu trnh kinh doanh nng cao dn v th ca ngi chin thng trn thng trng. Trong cuc cnh tranh dng nh c s hin din ca mt bn tay v hnh ly i mi ngun lc kinh t t nhng doanh nghip kinh doanh km hiu qu trao cho nhng ngi c kh nng s dng mt cch tt hn. S dch chuyn nh vy m bo cho cc gi tr kinh t ca th trng c s dng mt cch ti u. c. Cnh tranh m bo cho vic s dng cc ngun lc kinh t mt cch hiu qu nht Nhng n lc gim chi ph t gim gi thnh ca hng ho, dch v buc cc doanh nghip phi t t mnh vo nhng iu kin kinh doanh tit kim bng cch s dng mt cch hiu qu nht cc ngun lc m h c c. Mi s lng ph hoc tnh ton sai lm trong s dng nguyn vt liu u c th dn n nhng tht bi trong kinh doanh. Nhn tng th ca nn kinh t, cnh tranh l ng lc c bn gim s lng ph trong kinh doanh, gip cho mi ngun nguyn, nhin, vt liu c s dng ti u. d. Cnh tranh c tc dng thc y vic ng dng cc tin b khoa hc, k thut trong kinh doanh Nhu cu tm kim li nhun thc y cc doanh nghip khng ngng p dng cc tin b khoa hc, k thut tin tin nhm nng cao cht lng sn phm, gim chi ph sn xut p ng ngy cng tt hn i hi ca th trng, mong ginh phn thng v mnh. C nh th, cuc chy ua gia cc doanh nghip s thc y s pht trin khng ngng ca khoa hc, k thut trong i sng kinh t v x hi. Trn thc t, s thay i v pht trin lin tc ca cc th h my vi tnh v s pht trin ca h thng vin thng quc t hin i cho thy r vai tr ca cnh tranh trong vic thc y tin b khoa hc, k thut. . Cnh tranh kch thch s sng to, l ngun gc ca s i mi lin tc trong i sng kinh t - x hi Nn tng ca quy lut cnh tranh trn th trng l quyn t do trong kinh doanh v s c lp trong s hu v hot ng ca doanh nghip. Khi s t do kinh doanh b tiu dit, mi s thi ua ch l nhng cuc t hp theo phong tro, khng th l ng lc ch thc thc y s pht trin. Cnh tranh i hi Nh nc v php lut phi tn trng t do trong kinh doanh. Trong s t do kinh doanh, quyn c sng to trong khun kh tn trng li ch ca ch th khc v ca x hi lun c cao nh mt kim ch nam ca s pht trin. S sng to lm cho cnh tranh din ra lin tc theo

15

chiu hng gia tng ca quy m v nhp tng trng ca nn kinh t. Vic vng thiu s sng to s lm cho cnh tranh tr thnh nhng tua quay c lp i lp li cng mt mc , lm cho ngha ca cnh tranh - ng lc ca s pht trin s ch cn l nhng danh hiu so rng. S sng to khng mt mi ca con ngi trong cuc cnh tranh nhm p ng nhng nhu cu lun thay i qua nhiu th h lin tip l c s thc y s pht trin lin tc v i mi khng ngng. S i mi trong i sng kinh t c th hin thng qua nhng thay i trong c cu th trng, hnh thnh nhng ngnh ngh mi p ng nhng nhu cu ca i sng hin i, s pht trin lin tc ca khoa hc k thut, l s tin b trong nhn thc ca t duy con ngi v cc vn lin quan n kinh t - x hi. Vi ngha l ng lc thc y s pht trin ca nn kinh t, cnh tranh lun l i tng c php lut v cc chnh sch kinh t quan tm. Sau vi th k thng trm ca ca kinh t th trng v vi s chm dt ca c ch kinh t k hoch ho tp trung, con ngi ngy cng nhn thc ng n hn v bn cht v ngha ca cnh tranh i vi s pht trin chung ca i sng kinh t. Do , c nhiu n lc xy dng v tm kim nhng c ch thch hp duy tr v bo v cho cnh tranh c din ra theo ng chc nng ca n.

2
Cc hnh thc tn ti ca cnh tranh
Trong kinh t hc v trong khoa hc php l, cc nh khoa hc c nhiu cch phn loi cnh tranh khc nhau phc v cho nhim v nghin cu hoc cho cng tc xy dng chnh sch cnh tranh. 2.1. Cnh tranh t do v cnh tranh c s iu tit ca Nh nc Da vo vai tr iu tit ca Nh nc, cnh tranh c chia thnh hai loi: cnh tranh t do v cnh tranh c s iu tit ca Nh nc. a. Cnh tranh t do L thuyt v cnh tranh t do ra i vo thi k gi c t do vn ng ln xung theo s chi phi ca quan h cung cu, ca cc th lc th trng. Cng vi ch ngha t do trong thng mi, l thuyt t do cnh tranh l ngn c u tranh trc nhng nguy c can thip th bo t pha cng quyn vo i sng kinh doanh, t to mi trng cho ch ngha t bn pht trin trong nhng thi k u ca chng. mt chng mc nht nh, cc quan im v t do cnh tranh tn sng v to iu kin cho s sng to ca con ngi vt ra nhng quan nim c h ca t tng

16

phong kin trng nng. Khi nim cnh tranh t do c hiu t s phn tch cc chnh sch xy dng v duy tr th trng t do, theo th trng t do tn ti khi khng c s can thip ca Chnh ph v ti cc tc nhn cung cu c php hot ng t do6. Do , l thuyt v cnh tranh t do a ra m hnh cnh tranh m cc ch th tham gia cuc tranh ua hon ton ch ng v t do ch trong vic xy dng v thc hin cc chin lc, cc k hoch kinh doanh ca mnh. M hnh cnh tranh t do ra i cng vi quan im v bn tay v hnh do nh kinh t hc ngi Anh Adam Smith (1723-1790) xut. Theo Adam Smith, s pht trin kinh t ph thuc vo quy lut ca t nhin v cho rng trong cc hin tng t nhin lun tn ti mt trt t c th thy c qua quan st hoc bng cm gic o c. Do , c ch kinh t v php lut nn tun theo thay v i ngc li cc trt t t nhin ny. Trong tc phm Nghin cu v bn cht v ngun gc ca ci ca cc dn tc (1776), ng tn vinh vai tr iu tit th trng ca bn tay v hnh v cho rng, s t do t nhin sn sinh ra mt h thng iu tit cc quan h v cc li ch th trng n gin v r rng. Theo , khi chy theo li ch c nhn, mi ngi v tnh ng thi p ng li ch ca x hi, cho d trc h khng c nh ny (c ch ny c gi l s iu ho t nhin v li ch). V vy, h thng cnh tranh t do t n sn sinh nhng quyn lc cn thit iu tit v phn b cc ngun lc mt cch ti u. V vy, cng quyn khng cn phi can thip su vo i sng th trng7. Bn v cnh tranh t do, Adam Smith khng loi b vai tr ca Nh nc ra khi cc quan h trn thng trng. Mc d c sy cho t do kinh doanh v t do cnh tranh, nhng ng vn cao vai tr ca cng quyn trong vic m bo trt t th trng. Theo , th trng cn phi c s can thip ca Nh nc thng qua hai ni dung: Th nht, Nh nc cn phi bo v cc ngnh cng nghip cn non tr bng cc hng ro thu quan; Th hai, Nh nc phi thc hin ba chc nng l m bo an ninh, duy tr s cng bng, xy dng v bo v cc cng trnh cng cng. Ngy nay, l thuyt v m hnh cnh tranh t do s khai kiu ca Adam Smith c mt s ngi t xng l mn ca ng pht trin thnh nhiu trng phi khc nhau. S pht trin a dng v phc tp ca cc quan h trn thng trng vi s an xen ngy cng cht ch ca nhiu dng li ch lm ni bt s bt lc ca bn tay v hnh trong vic iu tit cnh tranh trn thng trng. M hnh cnh tranh t do khng cn l hnh thc cnh tranh l tng c xng tng v p dng trong thc t. Tuy nhin, gi tr lch s ca m hnh vn cn sng mi trong quan nim v trong thc ca loi ngi khi thit k cc m hnh th trng hoc m hnh cnh tranh trong thc t ca i sng kinh t - x hi hin i. b. Cnh tranh c s iu tit ca Nh nc Khc vi cnh tranh t do, cnh tranh c s iu tit ca Nh nc l hnh thc cnh tranh m Nh nc bng cc chnh sch v cng c php lut can thip vo i
David W. Pearce, T in kinh t hc hin i (H Ni: ti bn ln 4, Nh xut bn chnh tr quc gia, 1999), tr 397. (7) David W. Pearce, sd, tr 950-952.
(6)

17

sng th trng iu tit, hng cc quan h cnh tranh vn ng v pht trin trong mt trt t, m bo s pht trin cng bng v lnh mnh. Yu cu v s iu tit ca Nh nc i vi cnh tranh xut pht t nhn thc ca con ngi v mt tri ca cnh tranh t do v s bt lc ca bn tay v hnh trong vic iu tit i sng kinh t. Vi s gic gi ca li nhun v kh nng sng to nhng th php cnh tranh trong kinh doanh, cc doanh nghip khi tham gia thng trng khng ngng tin hnh ci tin v nng cao trnh cng ngh, trnh qun l lao ng, qun l sn xut kinh doanh p ng ngy cng tt hn nhu cu ca khch hng. Bn cnh nhng tnh ton nng cao kh nng kinh doanh mt cch chnh ng, cn pht sinh nhiu toan tnh khng lnh mnh nhm tiu dit i th chim lnh v tr thng tr th trng, gim bt sc p ca cnh tranh, nhiu th on chim ot th phn ca ngi khc mt cch bt chnh, la di khch hng trc li. Nhng biu hin khng lnh mnh y ngy cng pht trin c v s lng ln phc tp trong biu hin, lm nhim mi trng kinh doanh ca th trng. Trong khi , l thuyt v cnh tranh t do tn vinh kh nng t iu tit ca th trng v ca cnh tranh thng qua phng thc thng pht theo quy lut t nhin. Thc t li cho thy, kh nng iu tit cc quan h th trng ca bn tay v hnh dng nh ch thch hp v pht huy tc dng khi quan h cnh tranh v hp tc gia cc ch th l lnh mnh v cng bng. Mt khi nhng toan tnh i ngc li vi cc tiu chun o c len li vo cc quan h th bn tay v hnh cng b mt i tc dng. Bi l vi nhng ngi mong mun c c li nhun bt chp o c th cc bin php trng pht t nhin ca th trng v ca truyn thng, tp qun kinh doanh s khng th pht huy hiu qu. Trong trng hp ny, x hi v th trng cn phi c thm bn tay hu hnh ca mt th lc mnh, ng trn cc ch th kinh doanh (l nhng ch th c t cch php l bnh ng nhau), bng nhng cng c cn thit ngn chn, trng pht nhng hnh vi xm hi trt t cng bng ca th trng, khi phc nhng li ch chnh ng b xm hi. Lch s pht trin ca kinh t th trng chng minh cho nhng l l trn v cng t ra yu cu cho con ngi phi thay i nhn thc t cnh tranh t do sang cnh tranh c iu tit. Trong thi k u xy dng v pht trin th trng, Nh nc t bn cho d ng vai tr nh ngi gc m (theo cch miu t ca Macxit) hoc con ch canh ca (watch dog) - theo cch m t ca nhng ngi ch thuyt ca kinh t hc c in, cng nhn ra c cc tc hi ca nhng toan tnh li dng t do cnh tranh khng lnh mnh, hng trc li. V vy, ngay t nhng nm u ca th k XIX, cc Nh nc t bn vn dng mt vi nguyn tc ca dn lut x l cc hnh vi khng lnh mnh trong cnh tranh v xc nh trch nhim vt cht cho ngi vi phm khi phc li cc li ch chnh ng b xm hi. L thuyt v cnh tranh c iu tit c cc nh kinh t hc v lut hc pht trin thm mt bc khi nn kinh t t bn chuyn sang giai on pht trin t bn c quyn. S xut hin ca cc doanh nghip c quyn v hnh vi lm dng quyn lc th trng ca cc nh t bn dn n nhng cuc khng hong kinh t - x hi i hi Nh nc v php lut phi xut

18

hin nh mt i trng vi quyn lc kinh t ca cc nh c quyn nhm duy tr trt t v hn ch nhng khuyt tt m t do cnh tranh gy ra, ngn chn kh nng lm dng v tr c quyn ca nhng doanh nghip ang c vai tr thng tr. Cho n nay, hc thuyt v m hnh t do cnh tranh dng nh kt thc s mnh lch s ca n, bi hu ht cc nc u lm quen v hi lng vi m hnh cnh tranh c s iu tit ca Nh nc. L lun cng nh thc tin ca th trng phi lm r vn xc nh chnh xc mc v phng php, cng c can thip ca Nh nc iu tit mi trng cnh tranh nhm va bo v trt t cnh tranh va tn trng quyn t do v t ch ca cc doanh nghip trn thng trng. Mi s can thip mt cch th bo vo th trng va lm mo m din mo ca cnh tranh va xm hi n quyn t do ca cc ch th kinh doanh. C th ni, vic phn chia v nghin cu cnh tranh di cc m hnh cnh tranh t do v cnh tranh c iu tit lm sng t nhiu vn l lun l gii cho s xut hin ca Nh nc vo i sng cnh tranh, lm c s cho vic tm kim nhng phng tin iu tit th trng. 2.2. Cnh tranh hon ho, cnh tranh khng hon ho v c quyn Cn c vo tnh cht mc biu hin, cnh tranh c chia thnh cnh tranh hon ho, cnh tranh khng hon ho v c quyn. a. Cnh tranh hon ho Cnh tranh hon ho l hnh thc cnh tranh m ngi mua v ngi bn u khng c kh nng tc ng n gi c ca sn phm trn th trng. Trong hnh thi th trng cnh tranh hon ho, gi c ca sn phm hon ton do quan h cung cu, quy lut gi tr quyt nh; khng c s tn ti ca bt c kh nng hay quyn lc no c th chi phi cc quan h trn th trng. Phn tch cc yu t ca th trng, cc nh kinh t hc cho rng, cnh tranh hon ho s ch tn ti khi c 5 iu kin sau y: Mt, s lng doanh doanh nghip tham gia th trng v s lng khch hng rt ln, khng mt ai trong s h c kh nng tc ng n th trng. Do , th phn ca cc doanh nghip v kh nng tiu dng ca khch hng l khng ln; Hai, sn phm tham gia th trng phi ng nht, v s d bit trong sn phm l i tng ca th trng nn mc khc bit gia cc sn phm tng t c th to ra quyn lc cho tng doanh nghip mc nht nh; Ba, thng tin trn th trng l hon ho. Thng tin hon ho l vic nhng ngi tham gia th trng trong mt nn kinh t cnh tranh nhn bit c y v thy trc c gi c hin nay v tng lai cng nh v tr ca hng ho v dch v8. Mt khi thng tin th trng c coi l hon ho th c ngi mua v ngi bn u khng c c hi la di nhau nhm nng gi hay p gi sn phm; Bn, khng c s tn ti ca cc ro cn gia nhp th trng, iu ny c ngha l mt th trng cnh tranh hon ho lun tn ti s t do gia nhp ca cc doanh
(8)

David W. Pearce, sd, tr 780.

19

nghip tim nng. Di nhng phn tch ca kinh t hc, t do gia nhp c hiu l cc doanh nghip hoc cc nh u t c th v s gia nhp vo th trng nu nh h quan st thy cc doanh nghip khc ang kim c li nhun nhiu hn li nhun bnh thng. Tc ng ca s gia nhp t do ny s lm cho ng cu ca mi doanh nghip c chiu hng i xung cho n khi mi doanh nghip ch kim c li nhun bnh thng, ti thi im m khng cn s kch thch no cho doanh nghip mun gia nhp9; Nm, cc yu t u vo ca quy trnh sn xut c lu thng t do v cc doanh nghip u c c hi nh nhau trong vic tip cn vi nhng yu t trn. Cc yu t u vo nh nguyn vt liu, lao ng u c kh nng nh hng n nng lc kinh doanh v quyt nh mt phn v tr ca nh kinh doanh trn th trng, bi l nu nh mt ngi c kh nng chi phi ngun nguyn liu u vo trong mt ngnh sn xut, chc chn h cng s khng ch s vn ng ca cc quan h sn xut trn th trng . V vy, iu kin v s cn bng ca cc yu t u vo m bo cho doanh nghip c v th ngang nhau v c hi ngang nhau trong vic trin khai cc chin lc kinh doanh. Nhn chung, nhng iu kin c cnh tranh hon ho l nhng tiu ch nhm gt b mi nguy c hnh thnh cc th mnh trn th trng, m bo khng mt ai (c ngi bn ln ngi mua) c th chi phi th trng. Vi m hnh th trng cnh tranh hon ho, cc nh kinh t hc xem kh nng ca cnh tranh tc ng n s vn hnh cc quan h th trng trong trng thi tnh. Ni cch khc, cnh tranh hon ho l hnh thc cnh tranh mang tnh l thuyt da trn nhng iu kin gi nh ca cc nh khoa hc, m khng tn ti trn thc t. S vn ng ca cc yu t trn th trng nh vn, nguyn liu, lao ng v th phn, kt hp vi bn tnh hay thay i ca ngi tiu dng lm cho th trng khng th ng thi tn ti cc iu kin ni trn. Cc sn phm s khng th ng nht trc s phong ph v a dng ca nhu cu tiu dng trong x hi, ngay c vi nhng mt hng ng nht do t nhin m c nh ng n, mui cng ang c xu hng a dng ha. Mt khc, s m rng khng ngng ca khi nim th trng sn phm ln th trng a l lm cho kh nng hon ho v thng tin l khng th xy ra. S vn ng khng ngng ca th trng ph nhn kh nng tn ti ca mt loi th trng tnh theo kiu l thuyt v cnh tranh hon ho. b. Cnh tranh khng hon ho Cnh tranh khng hon ho l hnh thc cnh tranh chim u th trong cc ngnh sn xut m , cc doanh nghip phn phi hoc sn xut c sc mnh v th lc c th chi phi gi c cc sn phm ca mnh trn th trng10. Theo T in kinh t hc hin i, cnh tranh khng hon ho ra i do s khuyt i mt trong nhng yu t to nn s hon ho ca th trng ( cp n phn cnh tranh hon ho). Trong thc t, hnh thc cnh tranh khng hon ho l hnh thc cnh tranh ph bin trn th trng, nhiu lnh vc, nhiu ngnh ca nn kinh t. Nu nh trong cnh tranh hon ho, khng c ai c kh nng chi phi th trng, th trong cnh
(9)

(10)

David W. Pearce, sd, tr 779. PGS. Nguyn Nh Pht & Ths. Bi Nguyn Khnh, sd.

20

tranh khng hon ho, do cc iu kin s hon ho tn ti khng y nn mi thnh vin ca th trng u c mt mc quyn lc nht nh tc ng n gi c ca sn phm. Ty tng biu hin ca hnh thc cnh tranh ny m cch thc tc ng n gi c s l khc nhau. Kinh t hc chia cnh tranh khng hon ho thnh cnh tranh mang tnh c quyn v c quyn nhm: - Cnh tranh mang tnh c quyn L thuyt v hnh thc cnh tranh mang tnh c quyn gn lin vi cc cng trnh nghin cu ca nh kinh t hc ngi M Edward Chamberlin11 (1899-1967) v nh kinh t hc ngi Anh Joan V. Robinson12 (1903-1983). Mc d l nhng nh nghin cu c lp nhng trong cc tc phm cng b, hai nh khoa hc ny c nhiu quan im tng ng trong vic m t v hin tng cnh tranh mang tnh c quyn. Cnh tranh mang tnh c quyn l hnh thc cnh tranh sn phm, m mi doanh nghip u c mc c quyn nht nh v h c sn phm ca ring mnh. Mc d cc sn phm trn th trng c th thay th cho nhau, song cc doanh nghip lun n lc thc hin c bit ho sn phm ca mnh13. S thnh cng trong vic d bit ho sn phm ph hp vi s a dng v tnh hay thay i ca nhu cu th trng quyt nh mc c quyn v thnh cng ca doanh nghip. Cc tiu ch c s dng c bit ho sn phm thng l mu m, cht lng, nhn mc, dch v bn hng,. Chng ta c th tm thy s hin din ca cnh tranh mang tnh c quyn trong th trng ca cc ngnh nh ho m phm, may mc, t - c quyn nhm Trong c quyn nhm, hnh thc cnh tranh c tn ti trong mt s ngnh ch c mt s t nh sn xut v mi nh sn xut u nhn thc c rng gi c ca mnh khng ch ph thuc vo nng sut ca chnh mnh m cn ph thuc vo hot ng ca cc i th cnh tranh quan trong trong ngnh 14. m hnh c quyn nhm, ngi ta khng cn quan tm n tnh thun nht ca sn phm m nhn mnh n s lng thnh vin ca th trng, c th cng ngh ca mt s ngnh sn xut i hi quy m ti thiu c hiu qa ln n mc khng phi ai cng c th p ng. Ch mt s lng nh doanh nghip vi tim lc ti chnh v kh nng v cng ngh c th tham gia u t, v d nh sn xut t, cao su, thp, xi mng.v.v. Khi , s thay i v gi ca mi doanh nghip s nh hng trc tip n nhu cu i vi sn phm ca doanh nghip khc v ngc li. Mt khc, vic thay i sn lng ca doanh nghip s tc ng trc tip n quan h cung cu ca sn phm v tc ng n s thay i ca gi c sn phm. c. c quyn c quyn tn ti khi ch c mt doanh nghip duy nht sn xut hoc tiu th sn phm trn th trng m khng c s thay th t cc sn phm hoc cc ch th kinh
Vi tc phm L thuyt cnh tranh c quyn xut bn 1933. Kinh t hc v cnh tranh khng hon ho, xut bn nm 1933. Hnh thc cnh tranh mang tnh c quyn khuyt i yu t v tnh ng nht ca sn phm nn l khng hon ho. (14) ng V Hun, Chuyn v cnh tranh, chng cnh tranh khng lnh mnh v kim sot c quyn - Vin khoa hc php l - B T php (1996), tr 21.
(11) (12) (13)

21

doanh khc. Khi c v tr c quyn, th trng s trao cho doanh nghip quyn lc ca mnh, kh nng tc ng n gi c th trng ca mt loi hng ho, dch v nht nh15. Nh vy, c quyn l mt thut ng ch vic mt doanh nghip no duy nht tn ti trn th trng m khng c i th cnh tranh. Doanh nghip c quyn c th c quyn ngun cung (c quyn bn) hoc c quyn cu (c quyn mua) trn th trng. C hai trng hp c quyn ny u em li cho doanh nghip c quyn kh nng khng ch ch ca i tc hoc ca khch hng, tc b kh nng la chn ca khch hng, buc h ch cn mt c may duy nht l c giao dch vi doanh nghip c quyn. Khi y, s chi phi ca doanh nghip c quyn n gi c v nhng iu kin thng mi khc d xy ra. Nhng nguyn nhn dn n s hnh thnh c quyn bao gm cc loi sau y: - c quyn hnh thnh t qu trnh cnh tranh. Vi t cch l kt qu ca qu trnh cnh tranh, c quyn c to ra bi s tch t dn theo c ch li nhun v cc ngun lc th trng c tch t dn vo doanh nghip chin thng. C nh th, s bi p v ngun lc qua thi gian cho doanh nghip chin thng v s ra i ca nhng doanh nghip tht bi hnh thnh nn th lc c quyn; - c quyn hnh thnh t yu cu ca cng ngh sn xut hoc yu cu v quy m ti thiu ca ngnh kinh t k thut. Theo , trong nhng ngnh kinh t nht nh ch c nhng nh u t nht nh p ng c yu cu v cng ngh hoc v s vn u t ti thiu mi c th u t kinh doanh c hiu qu. Nhng iu kin v cng ngh, v vn ti thiu loi b dn nhng ngi khng kh nng, dn n vic ch c mt nh u t no c th p ng c nhng iu kin v th trng trao cho ngi iu kin v tr c quyn. Trong i sng kinh t hin i, c th tm thy nhng ngnh c cc yu cu cng ngh cao v vn ln nh ch to my bay, du lch khng gian. - c quyn hnh thnh t s tn ti ca cc ro cn trn th trng (barrier). Cc ro cn bao gm s bo h ca Nh nc (bao gm bo h bng cc quyt nh hnh chnh cho cc doanh nghip Nh nc v bo h cc i tng thuc s hu cng nghip); s trung thnh ca khch hng; ro cn do li th chi ph tuyt i ca doanh nghip ang tn ti, lm cn tr s gia nhp th trng ca cc nh kinh doanh mi, t cng c v bo v v tr c quyn ca doanh nghip hin ang tn ti; - c quyn do s tch t tp trung kinh t. Tp trung kinh t din ra thng qua vic sp nhp, hp nht hoc mua li, lin doanh v nhng hnh thc khc (v d nh vic kim nhim v tr lnh o trong nhiu doanh nghip), vic mua li doanh nghip c th hiu l mua li ton b mt doanh nghip hoc mua mt lng ng k c phiu ca doanh nghip khc c th kim sot n. S tn ti ca doanh nghip c quyn c kh nng tp trung mi ngun lc th trng u t hoc pht trin nghin cu cng ngh, trin khai thc hin nhng d p u t i hi vn ln. Rt nhiu thnh tu kinh t v khoa hc k thut ca nhn loi trong th k XXI c thc hin di s ti tr ca cc doanh nghip hoc cc tp on c quyn.
(15)

David W. Pearce, sd, tr 682

22

Tuy nhin, s xut hin ca c quyn trong i sng kinh t s trit tiu cnh tranh, c th gy ra nhng thit hi kh lng trc nh: - Ngi tiu dng rt d b bc lt bi vic doanh nghip c quyn t ra cc mc gi phi cnh tranh (cn gi l mc gi bc lt); - c quyn c th l nguyn nhn gy ra lng ph cho x hi bng cc chi ph m doanh nghip b ra cng c hoc duy tr c quyn bng mi gi; - c quyn c th bp mo chi ph sn xut. Doanh nghip c quyn t chu sc p cnh tranh so vi cc doanh nghip cnh tranh. Do nn sc p gim chi ph i vi doanh nghip c quyn cng thp hn nhiu so vi doanh nghip phi tn ti trong mi trng cnh tranh. Vi cng mt loi hng ho sn xut v cng mt lng hng ho cung cp cho ngi tiu dng, doanh nghip c quyn thng c chi ph cao hn so vi doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh; - c quyn to ra sc cho bn thn doanh nghip c quyn. V khng phi chu cc sc p t cnh tranh, nn cc doanh nghip c quyn khng c ng lc ci tin k thut, ct gim chi ph v u t pht trin cng ngh c bao bc bi hiu qu kinh t khng t kh nng kinh doanh m t v tr c quyn c th khin cho doanh nghip t bng lng vi nhng g h ang c. Nhng iu ni trn to ra sc nht nh cho doanh nghip. Nhng din bin xy ra i vi cc doanh nghip c quyn ca Vit Nam trong nhiu ngnh l v d in hnh. 2.3. Cnh tranh lnh mnh, cnh tranh khng lnh mnh v hn ch cnh tranh Da vo tnh lnh mnh v s tc ng ca hnh vi i vi th trng, cc hnh vi cnh tranh c chia lm 3 loi l cnh tranh lnh mnh, cnh tranh khng lnh mnh v hn ch cnh tranh. a. Hnh vi cnh tranh lnh mnh Theo cun Blacks Law Dictionary, cnh tranh lnh mnh c nh ngha l hnh thc cnh tranh cng khai, cng bng v ngay thng gia cc i th cnh tranh trong kinh doanh16. Lun l c mun ca cc doanh nghip c thi kinh doanh t t, ca nhng nh qun l kinh t, cnh tranh lnh mnh em li hiu qu ti u cho ngi tiu dng. Nui nng v t v cc nt p truyn thng vn hin vi nghn nm, nn kinh t la nc ca ngi Vit Nam cng phn nh nhng quan nim v cnh tranh lnh mnh trong hot ng giao lu thng mi. Nhng cu thnh ng bun c bn, bn c phng, s hnh thnh cc trung tm thng mi ln nh nht kinh k, nh ph hin cho thy cc thng nhn Vit Nam c thi quen yu mn s lnh mnh ca cnh tranh. Hin nay, l khi nim ch c ngha v mt l thuyt, cnh tranh lnh mnh khng phi l khi nim lut nh cho d bt c o lut cnh tranh no cng u hng n xy dng v hon thin mt th trng cnh tranh lnh mnh. Trong khoa hc php l, ngi ta cng cha c c bt c khi nim no v cnh tranh lnh mnh lm va lng tt c nhng nh khoa hc. Tuy nhin, cc nh khoa hc cng c mt s thng
(16)

Bryan A.Garner, sd, tr 279.

23

nht khi a ra nhng c trng ca cnh tranh lnh mnh nh sau: - Cnh tranh bng tim nng vn c ca doanh nghip; - C mc ch thu ht khch hng; - Khng tri php lut v tp qun kinh doanh lnh mnh17. Cnh tranh lnh mnh em li cho ngi tiu dng cht lng sn phm ngy cng cao, s a dng sn phm theo nhu cu, gi c hp l; em li cho i sng kinh t x hi nhng thnh tu pht trin ca khoa hc k thut, s hp l trong vic s dng cc ngun lc kinh t nh: vn, lao ng, nguyn liu. i vi doanh nghip, cnh tranh lnh mnh s l trng ti cng bng la chn nhng nh kinh doanh c nng lc, bn lnh tn ti v kinh doanh hiu qu. b. Hnh vi cnh tranh khng lnh mnh iu 10 Bis Cng c Paris v bo h quyn s hu cng nghip quy nh: bt c hnh vi cnh tranh no tri vi cc hot ng thc tin, khng trung thc trong lnh vc cng nghip v thng mi u b coi l hnh vi cnh tranh khng lnh mnh. Do ra i t bn tnh hm li v ganh ua ca con ngi trong kinh doanh, cnh tranh lun c tnh hai mt. Di gc tch cc, cnh tranh em li cc li ch cho x hi, cho ngi tiu dng, cho doanh nghip. Song, chng mc no , khi nhu cu li nhun thc gic v cm d con ngi n vi nhng th on thi qu trong cnh tranh, th cc hnh vi cnh tranh y tr thnh ni m nh v c th gy ra nhiu hu qu bt li cho s pht trin, xm hi li ch chnh ng ca cc doanh nghip khc, ca ngi tiu dng. L thuyt cnh tranh gi l nhng hnh vi cnh tranh khng lnh mnh. Mc d c nhiu c gng, song php lut cc nc u khng th a ra c khi nim cnh tranh khng lnh mnh c th bao qut c mi biu hin trn thc t. V vy, nu c a ra khi nim cnh tranh khng lnh mnh, php lut ca cc nc cng phi km theo cc quy nh lit k tng hnh vi c th. L gii v iu ny, Ph Gio s Nguyn Nh Pht cho rng sc sng to bt tn ca cc nh kinh doanh lm cho phm vi ca hnh vi khng lnh mnh lun thay i bng s xut hin ca nhng th on bt chnh mi. Do , php lut vi tnh n nh tng i s mau tr thnh li thi trc thc t sinh ng ca th trng. Vi nhng l do , l thuyt v cnh tranh v php lut cnh tranh cho d c nhng cch thc tip cn c khc nhau, nhng h u c s thng nht v nhng cn c nhn dng cnh tranh khng lnh mnh. Theo , cnh tranh khng lnh mnh l hnh vi: - Nhm mc ch cnh tranh pht sinh trong kinh doanh; - Tri vi php lut cnh tranh hoc tp qun kinh doanh thng thng; - Gy thit hi cho i th hoc cho khch hng. c. Hnh vi hn ch cnh tranh Nu nh s bt thnh trong vic xy dng m hnh cnh tranh t do ch ra cho
(17)

PGS. Nguyn Nh Pht Ths. Bi Nguyn Khnh, sd.

24

con ngi nhn bit c cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh, th nhng th on lng on th trng ca cc tp on kinh t t bn c quyn Hoa K vo cui th k XIX cnh bo cho con ngi v nguy c e da cnh tranh ca quyn lc th trng. Ban u, cc hnh vi lng on th trng gy hu qu xu n tnh hnh kinh t - x hi c coi l mt dng ca cnh tranh khng lnh mnh. Cho n nay, cc nh khoa hc tch nhm hnh vi hn ch cnh tranh ra khi khi nim cnh tranh khng lnh mnh do nhng thit hi m hnh vi ny xm hi v nhng biu hin khch quan ca chng. Mc d c thc hin t cc doanh nghip u mang bn cht bt chnh v c kh nng gy thit hi cho th trng hoc cho ch th khc, gia hnh vi hn ch cnh tranh v hnh vi cnh tranh khng lnh mnh c nhng khc bit c bn, theo , hnh vi hn ch cnh tranh lun hng n vic hnh thnh mt sc mnh th trng hoc tn dng sc mnh th trng lm cho tnh trng cnh tranh trn th trng b bin dng. C hai ni dung cn phi xc nh i vi hnh vi hn ch cnh tranh l: Th nht, ch th thc hin hnh vi c th l mt doanh nghip hoc mt nhm doanh nghip, cc doanh nghip ny hoc l c sc mnh th trng, hoc hng n vic hnh thnh nn sc mnh th trng bng cch tha thun hoc tp trung kinh t; Th hai, cc hnh vi c thc hin nhm mc tiu lm bin dng cnh tranh, s bin dng ca cnh tranh c th l lm thay i cu trc th trng, thay i tng quan cnh tranh gia cc doanh nghip, loi b i th, ngn cn i th tim nng lm gim i sc p cnh tranh hin c hoc s c, bc lt khch hng. Thng thng, hnh vi hn ch cnh tranh bao gm ba dng hnh vi l tha thun hn ch cnh tranh, lm dng v tr thng lnh hoc c quyn hn ch cnh tranh v tp trung kinh t. Nh vy, so vi hnh vi cnh tranh khng lnh mnh, th cc hnh vi hn ch cnh tranh c kh nng gy thit hi cao hn. ng thi do s xut hin ca quyn lc th trng nn cc bin php trng pht mang tnh dn s nh bi thng thit hai hay ci chnh cng khai s khng th pht huy hiu qu mt cch ti u. V l , cng quyn thng khng th s dng cng mt loi bin php trng pht ging nhau p dng cho c hai loi hnh vi trn.

3
Khi nim chnh sch cnh tranh
3.1. Yu cu iu tit ca Nh nc i vi cnh tranh Vai tr iu tit ca Nh nc i vi cnh tranh l kt qu ca s nhn thc i vi th trng v i vi cnh tranh. Mc d ngay t nhng ngy u khai sinh ra m hnh cnh tranh t do, nh kinh t hc li lc Adam Smith t vai tr ca Nh nc trong

25

mi quan h vi cnh tranh nh mt con ch canh ca (watch dog) cho th trng bng chc nng chng ngoi xm, m bo trt t x hi v cng bng trong li ch. Nhng sau , s ln ngi ca bn tay v hnh xo m nhng cnh bo ca ng i vi nhng bin dng ca th trng. V th vai tr ca Nh nc tr nn m nht i vi cnh tranh. Cho n nay, khi nhn thc v tnh hai mt ca cnh tranh khng cn nm trong cc l thuyt kinh t kinh in hay hin i m c kim chng bi thc t th trng th yu cu iu tit ca Nh nc li cng tr nn bc thit. Di gc l lun lut hc, vai tr iu tit ca Nh nc i vi cnh tranh c xc lp da trn cc quan im c bn sau y: Th nht, quan im v gii hn ca s t do. Ngay t thi c i, nh trit gia Hecralit tuyn b ta s gii phng cc ngi bng php lut. T tng v s t do khng ng ngha vi t do v chnh ph c xy dng v hon thin cng vi nhng u tranh ca loi ngi cho mt x hi cng bng v tt p hn. Theo , mi s t do qu trn v khng trt t u to ra nguy c tiu dit t do. Bi hnh vi t do qu trn ca mt ngi c th xm hi t do ca ngi khc v cui cng c hai u b mt t do. Kinh t th trng i hi phi c s tn ti ca t do, c nh th cc ngun lc th trng mi c th vn hnh tt v em li hiu qu cho s pht trin. Nhn thc v s t do lun gn lin vi nhu cu phi gt b cc biu hin nhn danh t do hy hoi s t do. S xut hin ca Nh nc v php lut s gii phng mi s kim to ca cc biu hin bt chnh i vi t do ca nhng ngi ang b xm hi. Th hai, khi ng ngoi i sng th trng, cc Nh nc t sn nhn thy c s bt lc ca bn tay v hnh trc nhng th on bt tn v bt chnh do con ngi thc hin ginh git li ch kinh t trong cnh tranh. L thuyt v kh nng iu tit th trng ca bn tay v hnh dng nh ch em li hiu qu ti u cho th trng khi cc quan h m quyn lc ca bn tay v hnh iu kin hon ton lnh mnh, khi cc nh kinh doanh l nhng chnh nhn qun t th cc quy lut ca th trng mi c th pht huy tc dng. Bn tay v hnh ca th trng ch c th thng cho ngi gii giang v tc i li ch ca ngi yu km trong kinh doanh, m khng th trng pht nhng nh kinh doanh c cc toan tnh khng lnh mnh. Cc cuc khng hong kinh t do nhng tp on c quyn vo cui th k 19, nhng yu sch i c bi thng do b chi xu ca cc doanh nghip, v.v cnh tnh cc Nh nc t sn, buc h phi xut hin vi bn tay hu hnh ca quyn lc cng duy tr trt t trong cnh tranh v bo v nhng li ch hp php ca doanh nghip. Th ba, tha nhn vai tr iu tit ca Nh nc nhng khng ph nhn gi tr ca bn tay v hnh m Adam Smith a ra cch y vi th k. Vai tr iu tit c gii hn ca Nh nc l s h tr t pha cng quyn cho bn tay v hnh ca th trng. Mi biu hin khng lnh mnh khng th b loi b bng quyn lc ca bn tay v hnh s b iu tit bi cc thit ch quyn lc ca bn tay hu hnh ca Nh nc. Ni vn v hn, cn phi c ci bt tay gia quyn lc th trng

26

v cng quyn trong vic iu tit cc quan h cnh tranh trn th trng. C ngha l, s can thip ca Nh nc lun phi tn trng cc quy lut chung vn c ca nn kinh t, trnh gy nguy c e da n s t do kinh doanh ca doanh nghip. V vy, trnh iu tit ca Nh nc i vi cnh tranh ph thuc vo s kho lo trong vic xc nh mc v s tinh t ca cc phng php iu tit m Nh nc s dng tc ng n cc quan h th trng. Cho n nay, tt c cc quc gia tha nhn v thc thi nn kinh t th trng u tha nhn vai tr iu tit ca Nh nc i vi cnh tranh. Trong cc l thuyt kinh t hin i hay nhng nh ch thuyt lm mi li cc l thuyt kinh t c in cng khng nh s tt yu v vai tr khng th thiu ca Nh nc trong i sng kinh doanh. S khc nhau ch l nhng nguyn tc c t ra trong vic cn nhc mc can thip ca cng quyn i vi th trng cnh tranh. Lch s pht trin ca lut cnh tranh trong gn hai th k qua cho thy nhng thay i theo chiu hng tch cc ca thc php l trong quan nim v phng cch iu tit th trng ca Nh nc hin i. Cc bin php m Nh nc s dng iu tit cnh tranh gi chung l chnh sch cnh tranh. 3.2. Khi nim chnh sch cnh tranh Chnh sch cnh tranh bao gm tt c cc bin php ca Nh nc nhm duy tr cnh tranh, mt mt ch ng to ra cc tin cho cnh tranh, m ca th trng, loi b cc barrier cn tr xm nhp th trng, mt khc thc thi cc bin php chng li cc chin lc hn ch cnh tranh ca cc doanh nghip18. Khi nim chnh sch cnh tranh theo cch hiu ny bao gm c php lut, c ch bo m thc hin, cng nh nhng bin php kinh t kch thch cnh tranh trn th trng. C mt cch hiu chnh sch cnh tranh theo ngha hp, theo n bao gm cc quy tc v quy nh nhm thc y cnh tranh trong mt nn kinh t quc dn, mt phn thng qua vic phn b c hiu qu hn ngun ti nguyn19. Vi cch hiu ny, php lut cnh tranh l ni dung c bn ca chnh sch cnh tranh. N bao gm cc quy nh chng cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh v nhng bin php chng cc hnh vi hn ch cnh tranh. Trong phm vi ca ni dung ny, chnh sch cnh tranh c gii thiu theo ngha rng, bao gm tng hp cc bin php xy dng mi trng cnh tranh trong i sng kinh t, cc bin php duy tr trt t cnh tranh lnh mnh, bo v li ch chnh ng ca doanh nghip v ngi tiu dng. Trong , ni dung quan trng ca php lut cnh tranh vi hai b phn cu thnh c bn l php lut chng cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh v php lut chng cc hnh vi hn ch cnh tranh. Theo ngha rng, chnh sch cnh tranh c xy dng da trn nhng c s khc nhau sau y: Mt, ch trng pht trin kinh t ca quc gia; , tnh hnh thc t ca i sng kinh t v tng quan cnh tranh gia cc thnh phn kinh t chnh trn th trng;
L Vit Thi, Chnh sch cnh tranh mt cng c cn thit trong nn kinh t th trng trong Tp ch nghin cu kinh t s 221/1996, tr 28. (19) Walter Goode, T in chnh sch thng mi quc t (sch dch, NXB thng k, 1997), tr 58.
(18)

27

Ba, xu th kinh t quc t hin i; Bn, tp qun kinh doanh truyn thng ca quc gia. iu lm cho chnh sch cnh tranh ca cc nc lun c nhng nt c th khc nhau. Thm ch ngay trong mt quc gia, chnh sch cnh tranh c nhim v v ni dung c thay i theo tng thi k. C th thy c nhng vn ni trn bng vic kho cu chnh sch cnh tranh ca mt s quc gia in hnh. Chnh ph Hoa K vi ch trng tha nhn t do cnh tranh, ngn nga s hnh thnh c quyn v lm dng sc mnh c quyn xm hi li ch ca cc ch th khc nn chnh sch cnh tranh ca nc ny bao gm lut chng c quyn, cc chnh sch kinh t khc (chnh sch thu, chnh sch bo h v h tr ti chnh, nghin cu, trin khai) thc y v bo v cnh tranh trn th trng. Trong khi , Vit Nam li ch trng xy dng th trng theo nh hng x hi ch ngha trong thnh phn kinh t quc doanh vi s hin hu ca cc doanh nghip Nh nc ng vai tr ch o. Do , chng ta xc nh s cn thit i vi c quyn ca doanh nghip Nh nc trong cc lnh vc thit yu, duy tr mt th trng cnh tranh c mc . Bn cnh , trong thc thi php lut cn tn ti nhiu s bt bnh ng gia cc doanh nghip thuc nhng thnh phn kinh t khc nhau, lm cho chnh sch cnh tranh ca Vit Nam s c nhiu ni dung c bit. Ti Nht Bn, yu t truyn thng trong tp qun kinh doanh c nh hng ln n chnh sch cnh tranh. Vn ho ca ngi Nht ng h cc doanh nghip tha thun vi nhau, thng nht hnh ng v chp nhn hn ch cnh tranh cho d gi th trng cao v mc ch n nh. Mt khc, sau chin tranh, th trng Nht bn cha tha nhn v ph bin quan nim cnh tranh vi ngha l s ganh ua t pht. H cho rng, cnh tranh l mt hnh thc qun l ca Nh nc, ch khng phi l mt nguyn tc t chc ca nn kinh t. V th chnh sch cnh tranh phi tp trung vo vic Chnh ph qun l cho c nhng ri ro v hn ch cnh tranh qu mc, Chnh ph phi kim sot s gia nhp th trng ca doanh nghip xy dng cnh tranh bng cch xc nh v cn i quan h cung cu20. V vai tr ca chnh sch cnh tranh, ty thuc vo iu kin kinh t x hi, mi quc gia khc nhau s trao cho chnh sch cnh tranh nhng nhim v khc nhau.Vi s n nh v u t, v trnh cng ngh v nhp tng trng kinh t, chnh sch cnh tranh ca Hoa K tp trung vo cc nhim v tng phc li cho ngi tiu dng v bo v qu trnh cnh tranh, tng hiu qu kinh t. i vi Vit Nam, cng cuc i mi din ra xp x hai mi nm, tui i th trng cn qu non tr, cc thit ch ca th trng cha hnh thnh y v cha ng b. Do , chnh sch cnh tranh cn tp trung vo vic xy dng mt th trng cnh tranh thc s v hng ti vic hnh thnh dn cc thit ch cn thit duy tr v bo v mi trng cnh tranh lnh mnh. Cc nhim v ni bt trong qu trnh l thu ht u t hnh thnh th trng cnh tranh; phn b cc yu t sn xut mt cch ti u, chuyn ngun lc x hi t ni km hiu qu sang ni hiu qu hn; xy dng mi trng kinh doanh v cnh tranh bnh ng; iu chnh hnh vi cnh tranh ca cc
Vin nghin cu qun l kinh t TW, Cc vn php l v th ch v chnh sch cnh tranh v kim sot c quyn kinh doanh (NXB Giao thng vn ti, 2001), tr 376-377.
(20)

28

doanh nghip; bo v ngi tiu dng. 3.3. Ni dung ca chnh sch cnh tranh Vi vai tr xy dng mi trng cnh tranh si ng, lnh mnh khuyn khch cnh tranh pht trin v bo v s lnh mnh ca th trng, chnh sch cnh tranh lun bao gm cc nhm ni dung sau y: a. To lp v thc y cc c hi bnh ng v khng phn bit i x trong cnh tranh ca cc t chc, c nhn kinh doanh - Xa b cc phn bit i x v mt php l gia cc doanh nghip thuc mi thnh phn kinh t: - Xa b c ch hai gi gia doanh nghip trong nc v doanh nghip c vn u t nc ngoi; - Xa b u i thu v ti chnh doanh nghip (xy dng ngh nh chung v thu thu nhp doanh nghip, xa b mc hn ch chi ph qung co ca doanh nghip trong nc); - y mnh cng tc c phn ha doanh nghip Nh nc; - a cnh tranh vo nhng lnh vc thuc c quyn Nh nc (lnh vc in, lnh vc hng khng, lnh vc vin thng); - Minh bch ha hot ng ca c quan Nh nc cc cp ngn cn cc hnh vi can thip vo mi trng cnh tranh t cc c quan Nh nc; - y mnh hi nhp kinh t quc t. b. Bo v v khuyn khch cnh tranh lnh mnh - Xa b cc tr cp ca Nh nc vi doanh nghip, tch h tr tn dng thng mi ra khi h tr mang tnh chnh sch (thnh lp Ngn hng chnh sch chuyn cho vay xa i gim ngho); - T chc nhiu gii thng tn vinh doanh nghip hot ng tt (Sao , Sao vng t Vit); - Ci cch hnh chnh trong vic ng k bo h i tng s hu cng nghip; - To nhiu knh doanh nghip khiu ni v th tc hnh chnh; - To nhiu din n doanh nghip ln ting ci thin mi trng cnh tranh (qua Phng Thng mi v Cng nghip, qua hip hi ngnh ngh); - Xy dng cc thit ch mi bo v cnh tranh trn cc th trng c th. c. Ngn chn cc hnh vi hn ch cnh tranh v cnh tranh khng lnh mnh trn th trng - Lut ho cc n lc chng li hnh vi hn ch cnh tranh v cnh tranh khng lnh mnh. - Ban hnh y cc ch ti x l cc hnh vi vi phm php lut; - Xy dng cc thit ch mi x l hnh vi hn ch cnh tranh.

29

d. Bo v quyn v li ch hp php ca Nh nc, ca doanh nghip v ca ngi tiu dng bao gm: - Xy dng cc cng c bo h mi c quc t chp nhn (chng bn ph gi, chng tr cp, t v); - Xy dng cc cng c qun l mi c quc t chp nhn (thu tuyt i, hn ngch thu quan, giy php xut nhp khu t ng); - Xy dng cc tiu ch min tr trong Lut Cnh tranh. 3.4. Chnh sch cnh tranh v vn t do ha thng mi Cc nh ch php l ca GATT v WTO sau ny hng n vic tp trung xy dng mt h thng kinh t quc t trn c s nn tng ca nguyn l thng mi t do. Mc ch ca thng mi t do l gim thiu n mc thp nht s can thip ca Nh nc vo cc dng chy thng mi xuyn bin gii nhm xy dng mt th trng chung lnh mnh v bnh ng. Xy dng v pht trin mt th trng thng nht khng ng ngha vi vic xo b nhng c th v li th thng mi ca cc quc gia. Ngc li, thng mi t do to c hi cho s lin kt kinh t gia cc quc gia bng vic tp trung pht huy nhng li th thng mi ca mi nc. Bi l, khng mt quc gia no c tt c cc iu kin ging nhau v thin nhin, kh hu v thm ch l tp qun kinh doanh. Nhng khc bit y khin cho mi quc gia c c mt li th nht nh so vi nhng nc khc. Thng mi t do s chuyn nhng li th ring y thnh nng sut ti a cho tt c cc th trng. iu ny ch c th c c khi mi ro cn thng mi c tho b hng ho v t bn c th c lu thng t do. xy dng mt th trng t do trn phm vi ton cu hoc khu vc, cc ngha v php l pht sinh i vi cc quc gia ch yu l xo b cc ro cn thu quan cng nh phi thu quan, nhm m bo cho hng ho v dch v ca thng mi t do c th t do di chuyn qua bin gii. Vic nhng ro cn thu quan ang c xo b n mc khng cn s khc bit gia hng ho ni a v hng nhp khu v cc yu t lin quan n chi ph vn chuyn v thng tin lin lc ngy cng gim dn dn n s gia tng cc cp thng mi cng nh s l thuc ln nhau gia th trng ca cc quc gia21. Ngoi ra, qu trnh t do ho kinh t din ra hiu qu v em li cho th trng ca cc quc gia ng lc pht trin mi i hi s m ca, lm sch th trng bng cc cng c chnh sch v php l ph hp. Ch khi no cc phn th trng mi nc thc s lnh mnh th th trng chung c cu thnh t mi c th trnh c cc mm mng e do n s pht trin. V vn ny, c hai ni dung cn lm r nh sau: Th nht, s thc y ca li nhun v s bo h ca chnh sch t do ho thng mi l mm mng ny sinh cc toan tnh khng lnh mnh trn th trng, bao gm nhng hnh vi phn cnh tranh ca cc doanh nghip, nhng tnh ton lm dng v tr c quyn ca cc th lc ti chnh ln v s lin kt ca cc nhm doanh nghip hng thit lp mt sc mnh chung chi phi th trng. S tn ti v pht trin ca nhng hnh vi ni trn s lm gia tng nguy c e do n qu trnh hnh thnh th trng t do bi khng c bt c nh u t t t no li
Nguyn Ngc Sn, Php lut chng bn ph gi hng nhp khu ti Vit nam - nhng vn l lun v thc tin (NXB T php, 2005).
(21)

30

mun ng tin ca mnh mo him trong mi trng kinh doanh b vn c v khng cng bng. Khi , cc li ch c th c c t qu trnh t do ho thng mi c th b v hiu nu php lut v cc chnh sch cnh tranh khng th bao trm ton b nn kinh t hoc tnh kh thi b hn ch. Mt khc, vi vai tr l c ch thit lp, duy tr v bo h cnh tranh, chnh sch cnh tranh gp phn thc y s hnh thnh cc quan h th trng cho i sng kinh t, hnh thnh c ch t iu chnh ca th trng l nhng thit ch c bn ca qu trnh t do ho thng mi. Ngoi ra, s xut hin cc th lc kinh t quc t vi tim lc ti chnh khng l v dy dn kinh nghim thng trng lun l mi lo ngi cho cc nc ang pht trin v nhu cu xy dng mt nn kinh t t ch, i hi cc quc gia ny phi thit k mt chnh sch cnh tranh hp l, mnh v khn kho i ph vi cc th on khng t t li dng s t do ho gia nhp hng chim lnh v chi phi th trng ca mnh. Nu cc chnh sch kinh t ni chung v chnh sch cnh tranh ni ring khng mnh th qu trnh hi nhp kinh t s ch l qu trnh mt chiu m thi. Ta n ti cao Hoa K nh gi, chnh sch cnh tranh, cc cng c iu tit cnh tranh nh l cng c bo tr cho qu trnh t do ho thng mi, v o Lut Sherman nh l mt iu l ton din cho thng mi t do nhm mc ch bo m cnh tranh t do v khng gy cn tr. Th hai, khi thc thi chnh sch thng mi t do v chnh sch cnh tranh cc nc lun phi m bo s h tr hi ho gia hai cng c ny, theo , vi ni dung l mt h thng hon chnh bao gm lut l, quy nh, hip nh quc t v cc quan im m phn c Chnh ph thng qua t c m ca th trng hp php, chnh sch thng mi t do s l c s hnh thnh mt mi trng cnh tranh sinh ng. Ngc li, vi vai tr duy tr v m bo s lnh mnh ca th trng, chnh sch cnh tranh s bo h cho qu trnh t do v bo v t do thng mi.

II. VAI TR, MC TIU CA LUT CNH TRANH

1
Vai tr ca php lut cnh tranh
1.1. To lp mi trng kinh doanh v cnh tranh bnh ng, t do C s php l quan trng to iu kin v bo m cho cnh tranh tn ti l cc quy nh v t do kinh doanh v quyn c tn ti bnh ng ca cc doanh nghip. Ch khi no c t do gia nhp th trng, t do giao kt v bo m quyn s hu th lc cc ch th tham gia th trng mi c nng lc quyt nh phng thc kinh doanh. Lc , cnh tranh mi c t tn ti v pht huy tc dng.

31

Vi t cch l lnh vc php lut c th ca nn kinh t th trng, php lut cnh tranh bo v cnh tranh bng cch chng li cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh v loi b mi hn ch cnh tranh trn th trng. Vai tr bo v th trng lnh mnh ca php lut c thc hin theo c ch sau y: - Trong th trng t do v lnh mnh, cc doanh nghip t quyt nh vic cung cp hng ho v dch v m khng chu bt c s chi phi no t pha Nh nc v cc doanh nghip khc. Ngi tiu dng mua nhng hng ho m h cn. Th trng a cc doanh nghip v ngi tiu dng n vi nhau. C ch th trng trong gi c thay i theo s vn ng ca cung cu quyt nh hnh vi ca cc doanh nghip v nhu cu ca ngi tiu dng. - Trong c ch th trng, cc doanh nghip gia nhp th trng theo mun, tn ti bng vic to ra li nhun, v phi cnh tranh nhau. Kt qu l, trong khi khi mt vi doanh nghip thnh cng th s c nhng doanh nghip phi gnh chu tn tht, thm ch l phi ri b th trng. y l quy tc t chu trch nhim ca cc doanh nghip v c tun th theo cc nguyn tc ca th trng. Tuy nhin, thc t th trng lun ny sinh nhng biu hin tiu cc t cnh tranh. Do nhng thi thc t nhu cu tm kim li nhun, bng nhng toan tnh khng ph hp vi truyn thng kinh doanh lnh mnh, nhng biu hin tiu cc xm hi trt t kinh doanh, e da hoc xm hi trc tip n li ch ca i th cnh tranh hoc ca ngi tiu dng. Cc hnh vi hn ch cnh tranh trc tip xm hi trt t kinh t, hy hoi cnh tranh v xm phm quyn t do kinh doanh lnh mnh ca cc doanh nghip khc. S hn lon ca th trng t nhng hnh vi bt chnh trong cnh tranh buc php lut v Nh nc vo cuc xp xp li trt t th trng cho ph hp vi nhng nguyn tc vn c ca n. S can thip ca Nh nc bng vic iu tit cnh tranh to ra chnh sch cnh tranh, thng qua vic xy dng php lut cnh tranh. - Php lut m bo loi tr nhng hnh vi phn cnh tranh trong vic ua tranh ginh li nhun trn th trng. T , bo v quyn t do kinh doanh ca cc thnh vin th trng, bo v mi trng cnh tranh, bo v s lnh mnh ca quan h th trng. 1.2. Bo v quyn li ca cc doanh nghip Vic cc doanh nghip chu s iu chnh ca php lut cnh tranh thng gy ra s hiu lm l lut cnh tranh ch em li li ch cho cng ng, cho ngi tiu dng m khng em li li ch cho cc doanh nghip. Tuy nhin, vic xo b mi kim ch khng ph hp i vi hot ng kinh doanh, php lut cnh tranh c mc ch m bo cho cc doanh nghip hot ng kinh doanh t do trn mt th trng t do. Vi mc ch bt chnh v vi nhng th php khng ng hong, tt c cc hnh vi bt chnh trong cnh tranh u l nhng bin tng ca cnh tranh, li dng t do xm hi n trt t cnh tranh trn th trng. Lc ny, cn c s hin din ca php lut cnh tranh lp li trt t th trng, gii phng cc doanh nghip khc ra khi s kim ta ca nhng biu hin khng lnh mnh. Mt khc, vi t cch l ni dung quan trng trong chnh sch cnh tranh, php

32

lut cnh tranh ngn chn cc doanh nghip thu li nhun bng vic thc hin hnh vi cnh tranh khng lnh mnh, nng cao nhn thc ca x hi v truyn thng kinh doanh bun c bn, bn c phng, khch l s nng ng, t ch, bo v quyn li chnh ng ca cc doanh nghip. 1.3. Bo v quyn li ca ngi tiu dng Trn th trng, nhu cu ca ngi tiu dng v kh nng ca cc doanh nghip cng nhau gii quyt ba vn c bn: sn xut ci g? sn xut cho ai? v sn xut nh th no?. Ging nh vic b phiu ca c tri trong cc cuc bu c, hnh vi la chn hng ho v dch v c cht lng, ph hp vi nhu cu v ti tin ca ngi tiu dng l nhng hng dn quan trng lin quan n hot ng kinh doanh cho cc doanh nghip. Quyn b phiu v la chn c gi l quyn ti cao, quyt nh v tr trung tm ca ngi tiu dng trn th trng m bt k doanh nghip no mun tn ti u phi cung phng. c th tn ti, cc doanh nghip lun tm mi phng cch v mi th on li ko khch hng mua sn phm ca mnh. Trn thc t, c nhiu trng hp, hnh vi ca doanh nghip cn l s xm phm, bc lt khch hng, th hin qua nhng ni dung sau y: - Trong quan h gia nh sn xut hoc cung ng sn phm v ngi tiu dng, th ngi tiu dng lun v tr bt li. Tuy l mc tiu hng n ca quan h th trng, l nh hng c bn cho hot ng sn xut v cung ng ca doanh nghip, nhu cu ca ngi tiu dng b khng ch bi kh nng p ng v chu s kim sot t cc doanh nghip. Cc nh sn xut v phn phi thng hiu bit v hng ho v dch v ca h hn ngi tiu dng. Cng vi s tin b ca khoa hc k thut, hng ho v dch v ngy cng a dng, phong ph p ng nhu cu tiu dng cho x hi hin i. C nhng trng hp, li dng s thiu hiu bit ca ngi tiu dng m cc doanh nghip cung cp cc hng ho km cht lng. Khi pht hin, ngi tiu dng khng th khiu ni hay kin tng v giao dch hnh thnh hon ton t nguyn. - Di gc php lut, cc giao dch gia ngi tiu dng v doanh nghip l kt qa ca nhng tha thun t nguyn. Ngi tiu dng c quyn t do la chn hng ho, la chn, thit lp giao dch vi ngi cung cp. Nhng tho thun hnh thnh v c hiu lc thi hnh lm cho ngi mua phi t hi lng vi nhng g mnh la chn. C nhiu trng hp vic thiu nhng thng tin v hng ho, s thuyt phc t nhng nh cung cp v nhng th on gian di, che lp nhng khim khuyt trong vic cung ng v trong tnh nng, kt cu ca sn phm dn n vic hnh thnh tha thun. Vic giao dch ca ngi tiu dng vi doanh nghip v hnh thc c hnh thnh theo s la chn v t nguyn ca ngi tiu dng. V th, nguyn tc trung thc trong kh c ca dn lut dng nh ch cn mang tnh hnh thc m khng th dng lm cn c php l bo v quyn li ca ngi b lng gt. Lc ny, s trung thc trong cnh tranh vi nhng thit ch cm on ca php lut cnh tranh nhm bo v s trung thc ca th trng v li ch ca ngi tiu dng.

33

- Cnh tranh vn l s ganh ua ly lng khch hng. Nhng hn ch t kh nng nhn bit tnh trung thc ca hnh vi kinh doanh, s pht trin khng ngng ca t duy sng to trong th php kinh doanh lm cho ngi tiu dng t v tr trung tm ca th trng thng c i tu bay giy bng cc khu hiu hoc th on tinh vi suy tn h ln vai tr ca thng . n khi thng tr v vi i sng thc mi hiu l b mc la. Cc hnh vi ngy cng a dng t nhng trng by, qung co sai s tht cho n nhng li ha thng gian di... Nhng hnh vi bt chnh ny nh hng n s la chn ca ngi tiu dng v xm hi n li ch ca nhng doanh nghip lm n chn chnh. - Khi cnh tranh gia cc doanh nghip b trit tiu bng nhng th on khng lnh mnh hoc bng s tch t, tp trung tt yu ca th trng, dng nh quyn la chn ca ngi tiu dng - quyn ti cao trn th trng b xm phm. H khng cn kh nng la chn v ch c mt loi sn phm do mt hoc mt nhm doanh nghip cung cp. Lc ny, quyn c p ng nhu cu ca ngi tiu dng, li ch chung ca x hi s b hn ch, b xm phm nghim trng v nhng li ch x hi s tr thnh siu li nhun cho doanh nghip c quyn. T , mt trong nhng vai tr ca php lut cnh tranh l bo v ngi tiu dng. Vai tr ny c th hin qua cc ni dung nh bo v ngi tiu dng trc nhng hp ng khng trung thc v khng cng bng theo hng phi sa i li cc iu khan khng cng bng; t ra cc quy nh trong vic m bo thng tin v sn phm, kim sot hot ng qung co, khuyn mi v ngn cm cc biu hin bt chnh trong cc lnh vc ny; quy nh trch nhim i vi nhng vi phm c th e da n quyn li ca ngi tiu dng. 1.4. Thc y tin trnh ton cu ho din ra nhanh chng v c hiu qu Qu trnh ton cu ha kinh t vi s ra i ca nhiu t chc kinh t quc t thc y s hnh thnh nn nhiu vng th trng khu vc v th gii rng ln thng qua vic xa b cc ro cn thu quan v phi thu quan. Quan h thng mi quc t c biu hin thng qua s dch chuyn cc ngun u t t bn v cc gi tr thng mi di hnh thc hng ho hoc dch v gia th trng ca cc nc vi nhau da trn quy ch ti hu quc (MFN) v quy ch i ng quc gia (NT). Hai quy ch ny m bo cho nguyn tc t do v bnh ng thc s pht huy c hiu qu trong thng mi quc t cng nh bo m cho hng ho c lu thng mt cch t do trn tinh thn khng phn bit i x. Mt khi s t do c cao nh l nguyn l bt kh xm phm vi s gic gi ca quy lut gi tr v bn tnh ca con ngi s xut hin nhng hnh vi cnh tranh t pht c thin hng thi qu, cc oan trong thng mi quc t - y chnh l mt tri ca t do ha thng mi. Nguyn tc cnh tranh lc ny khng ch th hin s ganh ua gia cc nh sn xut hng ho hoc cung ng dch v, m cn th hin s i u gia hai th trng, hai khu vc kinh t. Trong quan h thng mi quc t, nhng th lc kinh t quc t hay dng th on lm dng th mnh ti chnh chim ot v thao tng th trng ca nhng nc ang pht trin,

34

nhng nc c trnh pht trin thp hn, bng hai th on ph bin sau y: - Cc tp on kinh t a quc gia vi tim lc ti chnh khng l, v ang dng sc mnh ti chnh chim ot dn th trng cc nc m h u t. - Hin tng cp ot vn lin doanh ang din ra ph bin th trng ca cc nc ang pht trin. Trong bi cnh ca ton cu ho kinh t, s dch chuyn vn u t qua li gia cc th trng l mt trong nhng ni dung c bn ca chnh sch hi nhp m cc nc, khng phn bit trnh pht trin, ang theo ui. Trong quan h v u t vn, s lin kt gia vn u t t nc ngoi v cc ngun vn ni a l tt yu, l hnh thc quan trng ca hot ng u t quc t. Bn cnh nhng tc ng tch cc ca xu th u t quc t i vi qu trnh xy dng nhng khu vc th trng chung, xut hin nhng biu hin tiu cc: lin kt vn ri sau dng vn lin doanh u t tm kim, m rng th trng. Trong thi gian m rng th trng c hin tng bo l n khi bn lin doanh ni a khng th kham ni l v kh nng ti chnh c hn, dn n vic bn nc ngoi thu tm ton b vn lin doanh bng cch mua li phn gi tr vn ca bn lin doanh ni a. Cc v vic lin quan n cc lin doanh Vit Nam chuyn thnh doanh nghip 100% vn nc ngoi l nhng th d v biu hin tiu cc trong u t quc t. Trong bi cnh , vi t cch l cng c php l c s dng loi b cc biu hin khng lnh mnh trn th trng quc gia, php lut cnh tranh c ngha quan trng trong vic bo v s lnh mnh v kh nng pht trin t thn ca nn kinh t ni a, thc y tin trnh ton cu ho din ra nhanh chng, hiu qu trn tinh thn pht trin li th so snh ca tng th trng thnh vin.

2
Mc tiu ca Lut Cnh tranh
2.1. Duy tr tnh cnh tranh trn th trng Xt theo ngha rng, Lut Cnh tranh ra i l bo v qu trnh cnh tranh trong nn kinh t th trng. Cc quy phm ca lut cnh tranh c mc tiu tm cch pht huy cnh tranh hiu qu v khng b bp mo trn th trng. iu ny khng c ngha l trong mt nn kinh t th trng, tt c cc ngnh kinh t u b th cho cnh tranh t do, khng kim sot. Cc nc, ty theo trnh pht trin c th m ca cho cnh tranh cc phm vi khc nhau. cc nc pht trin, cc lnh vc nh dch v y t hoc cung cp cc tin ch c bn nh giao thng cng cng, in, gas, nc,.. phi chu s kim sot ca Chnh ph. cc nc ang pht trin, phm vi cc lnh vc chu s can thip ca Chnh ph thng ln hn, v d nh hng khng, khai thc khong sn, Ngoi ra, cc nc c th c quan im khc nhau v phm vi tc ng ca cc yu t x hi i vi th trng t do. V d, Hoa K

35

v Lin minh chu u, ngnh nng nghip c bo h thng qua cc bin php tr cp, tr gi v quyn mua can thip iu tit th trng v nh vy cc nc ny, th trng nng nghip l mt th trng tng phn vi nhng g m mt th trng cnh tranh yu cu. T gc kinh t c th ni mc tiu duy nht ca lut cnh tranh l duy tr tnh cnh tranh trn th trng. Tuy nhin, v tr ca Lut Cnh trnh khng n gin ch c vy. Nhiu kin cho rng nn theo ui mt phm vi mc tiu rng ln hn. 2.2. Tng cng hiu qu ca nn kinh t a. Duy tr cnh tranh hiu qu Nhiu nh kinh t cho rng mc tiu chnh ca lut cnh tranh l thc y v duy tr mt qu trnh cnh tranh hiu qu, t t c cch thc phn b hiu qu hn cc ngun lc22. Cc nh kinh t i theo cch tip cn ny thuc trng phi kinh t hc cng nghip v c bit l kinh t hc phc li. Cc nh kinh t ny tm cch chng minh ti sao cnh tranh li c cho l lm ra li ch ln nht cho x hi v t c hiu qu. c th hiu nhng vn ny tt hn trc tin chng ta cng nhau nghin cu qua mt s khi nim c bn ca kinh t hc vi m. b. Cc thut ng kinh t c bn - ng cong ca cu v thng d ca ngi tiu dng Ngi tiu dng khng ng nht v vn ha tiu dng. H c nhng u tin khc nhau, c thu nhp khc nhau v kt qu l s sn sng tr nhng mc gi khc nhau cho mt hng ha c th. Mc gi ti a m mt ngi tiu dng sn sng tr cho mt hng ha l mc gi c cc ca anh ta. Khi ngi tiu dng mua s lng hng ha cng ln th anh ta s phi tr cng t cho cc n v sn phm mua thm. V l thuyt, cc nh cung cp c th p mi ngi tiu dng chp nhn mt mc gi khc nhau nhng trn thc t, iu ny thng khng kh thi. Do , nh cung cp phi xem xt mi quan h gia s sn sng tr gi ca ngi tiu dng v s lng hng ha s c mua trn th trng mt cch tng th. Nu ch c nhng ngi mua sn sng tr gi cao c cung cp, s lng hng ho c sn xut s t hn trong trng hp nu ngi mua l ngi tr gi thp hn c cung cp. Tri li, bn c s lng hng ha ln hn th mc gi bn cn phi gim ph hp vi ngi mua ch sn sng tr gi thp. Mi quan h gia gi bn v lng cung c th hin bi ng cong ca cu th trng. ng cong cu thng thng c xung hng cho xung t tri sang phi. Nu chng ta gi s rng gi th trng l 500 ng chng ta c th thy mt s ngi tiu dng s ch phi tr 500 ng cho mt hng ho m h c th tr mc gi cao hn th. iu ny dn n mt hin tng c kinh t hc gi l thng d ca ngi tiu dng v c ch ra bi vng gch cho th 1. l s khc nhau gia mc gi sn sng tr ca ngi mua v mc gi th trng23. - co dn ca cu
J. Vickers and D. Hay, The Economics of Market Dominance in D. Hay and J. Vickers (eds.), The Economics of Market Dominance (OUP 1987), tr 2. , (23) The concept of comsumer surplus was fist described by Alfred Marshall, Principles of Economics, (8th edn., Macmillan, 1920).
(22)

36

S lng ti mt lng hng ho c yu cu s tng khi gi gim (v ngc li) s ph thuc vo th trng ang nghin cu v co gin ca cu i vi sn phm. co gin gi ca cu o tnh nhy cm ca s lng hng ho c yu cu cn c vo gi. Cu s c cho l khng co gin nu mt lng tng v gi dn n vic gim khng ng k v cu. V d, cu i vi du m l khng co gin v trong nhiu lnh vc s dng du m khng c sn phm thay th c th thc hin chc nng tng t. Tri li, cu l co gin nu mt s tng gi dn n gim ng k v cu. V d, cu i vi t 4 ch l co gin.

Gi

Thng d ngi tiu dng Gi cnh tranh

S lng

ng cong ca cu v thng d ca ngi tiu dng


gc k thut, co gin gi ca cu l s thay i phn trm v s lng ca mt sn phm c yu cu chia cho nhng thay i phn trm tng ng trong gi ca n. Kt qu s l mt s m v s gim cu s c th hin di dng s m t im xut pht. Nu cu vi mt sn phm no gim 2 phn trm l kt qu ca vic tng gi 1 phn trm, s thay i ca cu s c th hin l -2 phn trm. co gin ca cu khi s l -2 chia cho 1 (lng tng gi), bng -224. in hnh, co gin gim theo chiu i xung ca ng cu, do mc gi cao hn cu co gin hn. L thuyt kinh t t ng phn cch gia cu co gin v cu khng co gin
Cc nh kinh t thng th hin con s ny m khng dng du m (bi v n lun lun m). S m cng ln th co gin cng ln, v d, co gin l - 5 s ln hn co gin l -1.
(24)

37

mc -1. Cu l co gin mc thp hn hay ni cch khc l m hn mc -1. Cu khng co gin trong khong -1 v 0. Nhng c mt iu, trn th trng khi m cu khng co gin, s thiu ht hng ho s dn n mc gi cao hn. Mt v ma tht bt c th li tt hn cho ngi sn xut lng thc so vi mt v ma bi thu. C th l v sng mui m sn lng c ph ca Brazil vo nm 1995 b gim st nhng v cung gim nn c ph li c gi25. V tr ca mt doanh nghip n l trn th trng s khc vi v tr ca tt c cc nh sn xut trn th trng nh mt th thng nht. Nh trn ni, nhu cu xng l khng co gin nhng gi cho bt k nhn hng no cng co gin. Nu Petrolimex c tng gi xng nhng Petro Vietnam khng lm nh vy, cc li xe s tm n cy xng ca Petro Vietnam v mua xng y. Tuy nhin, nu tt c ngi bn xng cng nhau thng nht tng gi xng, lng xng c yu cu c l s khng thay i nhiu. - co gin cho ca cu co gin ca cu o mi quan h gia gi ca sn phm v cu i vi sn phm y cn co gin gi cho ca cu li o nhu cu i vi mt sn phm (A) tng bao nhiu khi gi ca mt sn phm khc (B) tng ln. N c o bng s thay i phn trm v s lng c yu cu i vi sn phm A chia cho s tng ln v phn trm trong gi ca B. co gin cho ca cu c ngha v cng quan trng trong vic xc nh th trng sn phm lin quan. co gin gi cho l dng nu tng gi sn phm B dn n s tng v cu i vi sn phm A v iu ny cho thy rng A v B l cc sn phm thay th c cho nhau. S thiu ht c ph Vit Nam, d rng dn ti vic tng gi c ph, khng khin cho ngi tiu dng ngng mua c ph v khng lm cho ngi tiu dng chuyn sang mua ch. iu ny ch ra rng ngi tiu dng khng coi ch l mt sn phm thay th cho c ph v rng nhu cu c ph l khng co gin. Mt im quan trng cn lu l vic khi xem xt hai sn phm c th c s co gin gi cho theo mt hng ny v khng theo hng khc. Mc d ngi ung c ph c th khng mua ch khi gi c ph tng, iu ny khng c ngha l ngi ung ch khng mun mua c ph nu c s tng gi tng t i vi ch. Nu cc sn phm l b sung cho nhau ch khng phi l thay th nhau th ch s co gin gi cho c th m ch khng phi lun dng. Nu gi xng tng, cu i vi t ng c ln dng nhiu gas c th gim xung. - Ti a ho li nhun Kinh t hc phc li gi nh rng cc cng ty s hnh x mt cch hp l v theo cch no c th ti a ho li nhun26 cn trn thc t cc cng ty c lun lun hnh x nh vy khng th phi xem xt thm.27 C th l, vi mt cng ty c v tr c quyn, ban gim c c th thch mt cuc sng yn n ti a ho li nhun. Nhng vi cc hon cnh khc th cha chc th. Ch c iu chc chn l mt
D. Begg, S. Fischer, and R. Dornbusch, Economics (7th edn., McGraw-Hill, 2003), tr 46. Li nhun chnh l s chnh lch gia tng chi ph sn xut hng ho, cung cp dch v v doanh thu thu c t vic bn hng ho dch v.
(25) (26)

38

cng ty s khng b thua l trong di hn v nu th n chc chn s b ph sn. Cn nu mt cng ty khng em li li cho cc c ng ca n s hp dn i vi mt k chuyn mua li v s d dng tr thnh nn nhn trong mt phi v mua li cng ty. - Tnh kinh t nh quy m Tnh kinh t nh quy m xy ra khi chi ph sn xut bnh qun mt hng ho gim xung nu hng ho c sn xut vi s lng ln. Nu mt nh my ch sn xut mt sn phm khi sn phm phi gnh chu ton b chi ph xy dng v vn hnh nh my. Tuy nhin, nu nh my sn xut 10.000 sn phm th chi ph s c chia u cho 10.000 ch khng phi chia cho 1. Tt nhin l, mt s chi ph (chi ph kh bin) c th tng ln cng vi sn xut (v d nh nng lng, lao ng d rng chng c th khng tng t l vi s n v sn phm tng thm). Tuy nhin, c mt s chi ph c th khng tng, v d nh i vi vic giao hng, ngi li xe ti s c tr tin nh c v xng s tn nh c khng cn bit l xe ti ch y hng hay ch ch mt na trng ti. Tnh kinh t nh quy m c kt qu trong trng hp t c hiu qu trong sn xut v sn lng tng ln28. Tuy nhin, chc chn s n mt im khi m chi ph bnh qun ngng gim v khng cn thu c tnh kinh t nh quy m na. im c gi l quy m hiu qu ti thiu (MES). MES c ngha c bit ln vi lut cnh tranh v n c tc dng rt ln trong vic xc nh cu trc th trng. Trng hp MES l rt ln trong tng quan vi th trng, nh vic mt nh sn xut phi cung cp mt s lng ln sn phm trn th trng trc khi t c MES, khi ch mt s cng ty, c l ch mt cng ty c th hot ng hiu qu trn th trng. Tuy nhin, trn mt th trng cnh tranh, MES ch mc thp so vi tng cu th s c nhiu cng ty c th hot ng trn th trng . c. Hiu qu ng lc Ton b phn tch trn v hiu qu v khng hiu qu trong sn xut v phn b l khng ton din. Ngi ta khng nh rng im cn bng tnh ni m cng ngh l c nh v cc chi ph c lin quan n mt mc nht nh. Tuy nhin, trn thc t nhiu th trng l ng, pht trin lin tc vi vic ra i sn phm v cng ngh mi. Mt nh gi chnh xc hn v phc li ca ngi tiu dng s c c nu tc ng ca nhng i mi c tnh n. iu ny lin quan n vic chp nhn
C mt lp lun v ch ny. Mt cng trnh c nh hng mnh l The Modern Corporation and Private Property ca A.A. Berle v G.C.Means (revised edn. 1968, Harcourt Brace and World, 1932). Tranh lun v ch ny l cun Corporate Power and Responsibility ca J.E. Parkinson (OUP 1993). S nghi ng ny pht sinh mt phn v s chia tch s hu t vic kim sot tt c cc dng cng ty tr cng ty nh , nht. Trong cc lp t chc phc tp to thnh cng vic kinh doanh hin i, cc quyt nh c th c a ra bi cc gim c v ngi iu hnh ang i din vi nhng s kin tng lai bt nh v mt s lng ln cc bin s. K vng ca h c th b t nhm ch, h c th khng thch nm ly ri ro, v h c th lo lng nht v s tn ti ca cng ty hay ca c nhn h hay s tng trng ca cng ty hn l li nhun. Qu trnh qun l cng ty c th theo ui chnh sch tho dng. y l l thuyt v hnh vi ca cng ty m tri vi l thuyt v ti a ho li nhun. Tho dng l khi qu trnh qun l thng qua nhng mc tiu nht nh v li nhun, v bn hng, vv v c gng p ng, nhng khng nht thit phi vt qu chng. Ban u, nhng mc tiu c th khng c t ra mc cao, do qu trnh qun l s khng coi l tht bi nu n khng t c nhng mc tiu ny, v s l khng sn sng vo v tr cn thit trong trng hp cc c ng yu cu mc tiu cao hn trong tng lai. Xem thm H. A. Simon, Theories of Decision-making in Economic and Behavioral Sciences (1959) 49 American Economic Review 253 v Parkinson, tr 66-7. (28) Tnh kinh t nh phm vi l cc nhn t (nh dy chuyn lp rp dng chung hay cn b kim nhim) c th gip cc cng ty tit kim chi ph bng vic sn xut nhiu loi hng ho hn l ch sn xut nhng sn phm c bit ca ring h.
(27)

39

quan im trong ngn hn v sc mnh th trng ng k c th pht sinh nhng khng phi lc no sc mnh th trng cng c hi cho phc li ngi tiu dng. Nhng phn tch sau y ca mt nh kinh t s gii thch r iu 29. Trong vic phn tch phc li tnh ca sc mnh th trng, c bng chng l mt khon thua thit v thng d ngi tiu dng s xy ra trong trng hp ngi tiu dng sn sng tr chi ph bin th li khng c cung cp hng ha. S thc th iu ny cng thng xy ra khi c mt c quyn khng c iu tit li lm tng gi ln trn mc chi ph bin v cung cp. Vic tnh ton s khng hiu qu tnh m kt qu c phn tch cc kha cnh chi ph sn xut thc t so vi chi ph sn xut ti thiu (khng hiu qu v sn xut), v kha cnh gi c t trn chi ph bin v cung cp (khng hiu qu v phn b) Trong phn tch tnh ny c mt tng thua thit v phc li rt r rng gn vi vic lm dng sc mnh th trng. Vic phn tch tnh khng c kha cnh thi gian v n ang tm n mt trng thi cn bng. Mt phn tch nh th l khng th gii thch hoc bng s kt hp s pht trin cng ngh hoc bng s i mi qu trnh v sn phm, m ch lin quan n s phn b ngun lc trong bi cnh cng ngh c nh v chi ph c nh sn. Trong th gii thc, th trng sn phm tin ha lin tc theo thi gian do nhng pht hin cng ngh mi, s ra i ca nhng sn phm mi c ci tin. Nhng i mi sinh ra phc li do hiu qu ng lc. iu ny c ngha l mt phn tch phc li ng n v sc mnh th trng cn tnh n c hiu qu ng v hiu qu tnh - v bt c s kt hp no gia hai yu t ny. Trong trng hp cc kha cnh ca hiu qu ng c a vo phn tch cnh tranh, th s lm dng sc mnh th trng dn ti s thua thit v hiu qu phn b v s thua thit trong phc li ngi tiu dng c xc nh ch yu theo gi nh rng chi ph lin quan ca cng ty khng gim do s hp l ha sn xut hoc rng s i mi sn phm khng xy ra. Theo trng phi chu u, c th rt ra kt lun sau y: sc mnh th trng c th thc y tng nng sut, tng trng gi tr gia tng v gim chi ph ca qu trnh tng trng bt chp xu hng thp hn mc phn b ngun lc ti u trong cn bng tnh. Hiu qu ng c phn tch di kha cnh tng thng d bao gm thng d ngi tiu dng cng vi thng d ca nh sn xut, pht trin theo thi gian vi s ra i ca mt sn phm trong qu trnh i mi. Mt sn phm mi tha mn mt nhu cu m khng c nui dng trc . Nu sn phm c cung cp mc chi ph sn xut bin ngn hn th khi khng nh cung cp no b p c u t b vo qu trnh nghin cu v pht trin ban u. S phng vn ny ca nh cung cp c ngha l s khng c ng lc u t v pht trin sn phm mi. Thm ch trong tnh hung th trng cnh tranh, mt cng ty u t vo mt d n nu gi tr rng hin ti ca khon s thu v trong tng lai ph hp vi chi ph u t v nhng thua l ban u. nh gi ca cng ty cnh tranh s bao gm c s cn thit i vi t nht l mt t l thng thng li nhun nh trong iu kin cn bng. Nh cung cp s th trong vic c u t hay khng nu h sau ch kim c li nhun b
(29)

D. Hildebrand, Trng phi Chu u trong lut canh tranh EC (2002) 25 World Competition 3, tr 8-9

40

p cho chi ph ban u ca mnh cng nh hon li nhng g u t. i mi sn phm ch xy ra nu cng ty kim c hn mc u t ban u. H s ch u t trn thc t nu h d tnh c s kim c nhiu li nhun. Tuy nhin, khon li nhun c ngha l t gi trn mc tng chi ph trung bnh ti thiu trong ngn hn hoc c nhng ro cn gia nhp hoc cng ty i mi c sc mnh th trng. Th trng, khi n vn hnh tt, gii quyt s cn bng kh khn ny bng vic to ra v tr thng lnh th trng tm thi, li nhun siu ngch, sau thu ht tt c cch thc v dng nhn t doanh nghip m b qua li nhun siu ngch m trong iu kin cn bng khon u t bin s ch l khon b p bi gi tr hin ti ca khon li nhun thng thng trong tng lai. Nh kinh t o Joseph Schumpeter nhn nhn vn vi tng rng cnh tranh s l mt s khch l tt hng n i mi hn l c quyn. ng cho rng mt nh c quyn c th sn sng chp nhn ri ro, chi ph i mi v pht trin k thut. Lp lun ca Schumpeter l cnh tranh trong i mi cn quan trng hn cnh tranh v gi bi v n l cng c hiu qu hn trong vic t c li th so vi mt i th no . iu ny c bit n nh l s ganh ua ca Schumpeter, trng hp cc cng ty cnh tranh trong mt cuc ua thng xuyn a sn phm mi ra th trng trong s bng n ca ph hy sng to, cnh tranh l ng v cc v tr sc mnh th trng ch l ngn hn v i mi lin tc s trao li th vo tay ngi khc. Khi nim v hiu qu ng v cnh tranh ng c bit quan trng i vi ci c gi l nn kinh t mi - nn kinh t tri thc ca nhng th trng cng ngh cao. 2.3. Cc mc tiu khc ca php lut cnh tranh Theo phn tch trn th mc tiu ch yu ca php lut cnh tranh l nhm t c hiu qu phn b v ti a ha phc li ngi tiu dng. Tuy nhin, iu ny mi ch l s bt u v vn cn nhng vn khc. Mt cu hi ln c t ra l liu c nn xc nh vic theo ui tnh hiu qu v kinh t l mc tiu duy nht ca Lut Cnh tranh hay khng. Mt khi iu ny c gii quyt, n s tc ng n ni dung ca Lut Cnh tranh v cch thc thc thi lut trn thc t. Nhng trc ht, chng ta cng nhn nhn php lut cnh tranh c th theo ui nhng mc tiu khc sau y: a. Bo v t do kinh t Vic s dng cc quy phm cnh tranh bo v th trng mang tnh cnh tranh c th t c hiu qu v kinh t nhng cng c th hu thun cho s t do kinh t. Th trng mang tnh cnh tranh s loi tr vic to ra sc mnh th trng mt cch thi qu. Nh chng ta bit, lut chng c quyn, c xy dng bi khng phi l nhng chuyn gia trong lnh vc lut thng mi (d h tr thnh nhng chuyn gia u tin) cng khng phi l nhng nh kinh t (d h cung cp nhng nn tng c bn). Thay vo , M nhng chnh tr gia l ngi mong mun c lut cnh tranh cn chu u th l nhng hc gi quan tm n nhng tr ct ca h thng t

41

do kinh t, nhng ngi nhn nhn lut cnh tranh nh l cu tr li cho mt vn qua trng i vi nn kinh t: s ni ln t mt cng ty, mt doanh nghip nh mt s th hin hin tng i lp v quyn lc kinh t; mt quyn lc khng chnh danh v c th vi phm mt cch nguy him khng ch t do kinh t ca cc t chc, c nhn khc, m cn c th xm phm s cn bng cc quyt nh cng cng bi sc mnh c on ca n. Cc cng ty, doanh nghip c quyn t do kinh doanh ca h v c thc hin quyn nhng h khng bao gi c tr thnh ngi p buc ngi khc. Quyn lc kinh t ca mt cng ty khng c vt qu thm quyn n c giao trong phm vi cng ty. Vt qu nhng hn ch ny, quyn lc kinh t ca mt cng ty c nhn nhn l s lm dng v phi c hn ch, t khng ai c th ra quyt nh nh hng n ngi khc m khng cho h bit trc iu . Cc phn tch trn l gii cho s can thip ca nh nc vo hnh vi cnh tranh trn th trng. Mt trong nhng lp lun nn tng ng h cu trc th trng cnh tranh, ni m tng ngi bn v ngi mua l khng ng k trong mi tng quan vi quy m ca th trng, l vic n phi tp trung ha v hn ch quyn lc th trng v t bo v t do kinh t30. b. Bo v i th cnh tranh v cnh tranh bnh ng Vic bo v t do kinh t hu thun cho th trng cnh tranh v c th trong nhiu th trng to ra hiu qu kinh t. Php lut cnh tranh c mc tiu hn ch quyn lc th trng, t ng h cc doanh nghip nh v tm cch bo v h trc nhng doanh nghip ln. Thay v bo v cnh tranh, xu hng c th l s dng cc quy tc cnh tranh bo v i th. V d nh php lut cnh tranh c th c s dng bo v cc cng ty nh trc hnh vi t gi thp ca cc cng ty thng lnh, hoc buc mt cng ty thng lnh phi cho php cng ty nh tip cn cc ngun lc m cng ty ln ny kim sot cng ty nh c th cnh tranh trn th trng. Mt chnh sch nh vy c th ph hp vi quan im ph bin l khng tin tng vo cc cng ty ln. N l ci c m t bi mt s trng phi nh l nhng ngi i chng, nh chng ta s xem di y, v c th c nhn nhn nh l cnh tranh cng bng hn l cnh tranh t do. Tuy nhin, n s lm cho mt chnh ph phi nui dng cc cng ty nh v thc y mt x hi trong cng dn c khuyn khch thnh lp doanh nghip v t lm ch doanh nghip ca mnh v hnh x vi t cch l doanh nhn. Vic hn ch quyn lc th trng cng ngn cn vic phn b li ca ci t ngi tiu dng np cho cc cng ty c quyn lc th trng (mt cch c l hay tp th) v m bo rng ngi tiu dng c v s la chn. c. Cc vn x hi, chnh tr Php lut cnh tranh cng c th c s dng phc v cc chnh sch khc nh chnh sch v x hi, v to vic lm, v cng nghip, v mi trng v/hoc v khu vc (v d, bng vic cm sp nhp m c th gy ra vic sa thi hng lot hoc cho php cc tha thun hn ch m s gip bo v cc ngnh cng nghip ang thua l).
F. M. Scherer and D. Ross, Industrial Market Structure and Economic Performance (3rd edn., Houghton Miflin, 1990), tr 18.
(30)

42

3
Mt s kt lun
Dng nh c mt s nht tr hin nay rng Lut Cnh tranh nn c thng qua v p dng theo ui hiu qu kinh t. Tuy nhin, s c nhiu kin khc nhau v vic quy nh ca lut cnh tranh c th t c hiu qu y tt nht bng cch no. Hn na, nh trn ch ra, ty thuc vo hon cnh c th ca tng nc m php lut cnh tranh cng nn c s dng theo ui cc mc tiu khc ngoi mc tiu hiu qu nh bo v i th, cng n vic lm, mi trng. S theo ui nhng mc tiu khc ny c th ng h cc cng ty nh, cc c nhn hay cc quan ngi v mi trng vi ci gi l phc li ngi tiu dng. ng h cc cng ty nh v li ch ca cc cng ty ny bng cch nh vo chi ph ca cc i th cnh tranh hiu qu hn s l mt tr ngi cho nn kinh t. Tng t th, vic ngn cn mt v sp nhp m v sp nhp ny s gip tng tnh hiu qu v l do rng vic ngn cn c th gip bo v cng n vic lm trong ngn hn c th c hiu rng cc cng ty c th khng th cnh tranh mt cch hiu qu trn th trng trong di hn v mt quyt nh cho php mt tha thun hn ch cnh tranh gia cc cng ty trong mt ngnh cng nghip ang b gim st mang tnh lch s c th m bo s sng st ca cng ty trong mt thi gian nhng c th gy ra s khng hiu qu. Ngi hiu qu nht s tn ti v cc ngun lc cn li c th c s dng trong cc ngnh cng nghip mi m s to ra s thnh vng trong tng lai. C mt thc t khng may l qu trnh cnh tranh li dn n ngi thng k thua. Cc cng ty hiu qu s n r v b vo ch ca nhng cng ty khng hiu qu. Cnh tranh bnh ng khng nht thit tng t nh cnh tranh t do. Vn l ch th trng t do c th sn sinh ra li nhun cho x hi nh mt tng th trong di hn nhng gy ra nhiu au n cho nhng ngi thua cuc cng thi gian . iu ny khng phi ni rng khng nn c cc mc tiu nh chnh sch x hi, khu vc, lao ng, mi trng, l vn liu v trong phm vi no, nhng chnh sch ny c th c hoc nn c theo ui nh l mt phn ca chnh sch cnh tranh cng nh khong cch gia chnh sch cnh tranh v nhng chnh sch khc nn l bao nhiu. Mt chnh ph mong mun bo v mi trng bng vic t chi ln k hoch cho php m cc ca hng ngoi thnh ph c th bo v cc ca hng nh cc lng ngoi thnh khi s cnh tranh ca cc ca hng ln hn nhng li l nhng siu th hiu qu hn. Php lut v quy hoch do c th gy ra s hn ch cnh tranh trn mt th trng c th. V nhng lut l nh th l nhng bin php c th ca chnh ph, hn l nhng hnh ng ca cc thng nhn, v thng thng nhng quy nh nh th vt qu tm vi ca Lut Cnh tranh. Cu hi rng mi quan tm no Lut Cnh tranh nn th hin bn cnh vic tp trung vo hiu qu kinh t cui cng thuc v la chn chnh tr.

43

III. LCH S S RA I CA PHP LUT CNH TRANH TRN TH GII

1
Tng quan chung
1.1. S cn thit phi c s can thip ca Nh nc i vi mi trng cnh tranh Cnh tranh l hin tng tt yu, l ng lc pht trin ca th trng. Tuy nhin, trong lch s pht trin ca th trng, c mt thi k, nguyn tc t do trong cnh tranh c tn trng tuyt i n mc, Nh nc cho d l ch th ca quyn lc x hi khng c quyn can thip vo cc quan h th trng. iu ny l gii ti sao cnh tranh c t lu nhng php lut v cnh tranh li xut hin mun hn rt nhiu. Nhng l do cn c s can thip v iu tit ca Nh nc i vi mi trng cnh tranh chnh l l do cn phi c php lut vi t cch l cng c ch yu v hu hiu nht ca Nh nc qun l x hi v qun l nn kinh t. Khi bn n s cn thit phi c php lut cnh tranh i vi i sng kinh t, cng cn phi lm r vai tr kinh t ca Nh nc, to nn nhng l do chnh yu v s xut hin cng nh xc nh gii hn iu tit ca Nh nc v php lut trong mi trng cnh tranh. Bt k Nh nc no trong lch s loi ngi u c chc nng kinh t. Bi l, nhng bin chuyn c bn trong i sng kinh t v nhng thay i trong x hi l nguyn nhn, l mi trng thai nghn ra Nh nc. Chnh v th, Nh nc l mt b my c bit bo m s thng tr v kinh t, thc hin quyn lc v chnh tr v thc hin s tc ng v t tng i vi qun chng31. Vai tr qun l kinh t (vic thc hin quyn thng tr kinh t) th hin vic bo m quyn lc kinh t ca giai cp thng tr v ni dung duy tr trt t kinh t ca x hi. Ty vo m hnh Nh nc v ty vo tng thi k, vai tr kinh t ca Nh nc c ni dung v c thc hin khc nhau. Trong thi k kinh t th trng c in ca giai cp t bn, Nh nc ch c chc nng bo v an ninh, xy dng lut php v xt x tranh chp; php lut ch gii hn vic qun l chung i sng dn s v trt t x hi. Chc nng php lut v Nh nc to lp mt mi trng cho cnh tranh v quan h th trng vn ng linh hot, nng ng, lm cho mi khuyt tt ca th trng c bc l mt cch mnh m. S tht bi ca m hnh kinh t ch huy cc nc x hi ch ngha v nhng cuc khng hong ko di trn th trng t do ca Nh nc t sn l nhng nguyn nhn, l ng lc thit lp m hnh kinh t th trng hin i. Trong m hnh ny, tm v m v c bn do bn tay v hnh ca th trng iu tit. Vai tr kinh t ca Nh nc l va hn ch nhng khuyt tt ca th trng, va to mi trng cho u th ca th
(31)

i hc Lut H Ni, Gio trnh l lun Nh nc v php lut (NXB Cng an Nhn dn, 2003), tr 46.

44

trng pht huy tc dng tch cc. Vi vai tr , Nh nc khng cn l ngi cm cho cho nn kinh t, m c vai tr l ngi cm li cho n. Trong i sng cnh tranh ca th trng cng vy, Nh nc bng cng c php lut cnh tranh phi can thip duy tr mt trt t chung m bo s lnh mnh v pht trin ca th trng. 1.2. Qu trnh pht trin ca php lut cnh tranh Php lut cnh tranh ra i cng vi s tha nhn v m bo quyn t do kinh doanh. Theo ngha kinh in, php lut cnh tranh ch bao hm cc quy nh ngn cm nhng hnh vi cnh tranh khng lnh mnh theo cch hiu ca ngy nay. S d nh vy l v, trong lch s c lc ngi ta cha bit n hin tng c quyn v s tc hi ca n. l thi k ca ch ngha t bn t do32. Trong B lut Dn s ca Php (Code civil - 1804), iu 1382 v 1383 quy nh v trch nhim dn s ngoi hp ng33. T , nhng trch nhim pht sinh cho cc thng nhn trong cnh tranh c n l ca nc Php coi l mt loi hnh mi ca trch nhim bi thng thit hi ngoi hp ng. Trn c s , nhng hnh vi cnh tranh m ngi thc hin chng phi chu trch nhim v hu qu gy ra cho ngi khc c gi l hnh vi cnh tranh khng lnh mnh34. Hin nay, nhng quy nh mang tnh nguyn tc ca B lut Dn s 1804 cng vi mt s vn bn php lut n hnh to thnh mt ch nh php lut chng cnh tranh khng lnh mnh ca Cng ho Php. Italia cng tng t, cc iu 1151 v 1152 ca B Lut Dn s nm 1865 quy nh cc nguyn tc c bn lin quan n trch nhim ca ngi thc hin hnh vi khng lnh mnh. Tuy nhin, cho n nm 1872 vi s ra i ca B lut Dn s mi th nhng quy nh v cnh tranh khng lnh mnh mi c quy nh c th, chi tit v r rng35. Nh vy, nhn v lch s, lc s khai php lut cnh tranh c xy dng trn c s ca cc nguyn tc trong dn lut v c m bo thc hin bng trch nhim dn s. ng thi, do s nhn thc cha y v s hn ch trong kh nng d liu ca lut php i vi hnh vi cnh tranh ang pht trin trn th trng m php lut v cnh tranh trong thi k ch yu tn ti di dng cc n l ca to n. Nhng nguyn tc ca dn lut l nn tng c s ca cc n l v l c s php lut quan trng duy tr trt t cnh tranh. Cng vi s pht trin ca th trng, s bin i a dng v phc tp trong cc biu hin ca cnh tranh gim thiu tnh hiu qu ca cc nguyn tc trn. Cc Nh nc ngy cng tch cc nhn dng v ngn cm nhng biu hin khng lnh mnh bng cc quy nh trong cc vn bn php lut. Hu ht cc nc c nn kinh t th trng u ban hnh vn bn php lut cnh tranh. n cui th k XIX, php lut cnh tranh c m rng v c nhng thay i rt c bn v ni dung cng nh phng php iu chnh. Lc by gi, hin tng c quyn xut hin vi t cch l kt qu ca s tch t, tp trung t bn v ko theo n l nhng khng hong ti chnh, s bc lt ngi tiu dng l tin cho php lut chng c quyn ra i. Qu hng ca php lut chng c quyn l Hoa K. Cuc cch mng cng nghip vo gia th k 19 l ng lc quan trng thc y nn kinh
Vin nghin cu Nh nc v Php lut, Cnh tranh v xy dng php lut cnh tranh Vit Nam hin nay (NXB cng an nhn dn, 2001), tr 244. (33) Xem B lut Dn s ca nc Cng Ho Php (NXB chnh tr quc gia, 1998), tr 365. (34) Khi nim u tin v cnh tranh khng lnh mnh c gi l concurrence dloyale). (35) Xem PGS. Nguyn Nh Pht Ths.Bi Nguyn Khnh, sd, tr 245, 246.
(32)

45

t M pht trin. Trong bi cnh hnh thnh hng lot cc cng ty v tp on cng nghip ln. H qu ca qu trnh ny l hin tng h gi rt nhiu loi hng ho v dch v dn n nguy c ph sn v ng ca rt nhiu cng ty. i ph vi tnh hnh thc t, cc cng ty thay i chin lc bng cch tho thun vi nhau nhm n nh v tng gi hng ho, dch v, phn chia th trng v hnh thnh cc tp on, sp nhp cng ty... Nhng tho thun trn nh hng rt ln n i sng x hi m phn ng l ngi lao ng lm cng. Trc sc p ca x hi i hi chnh quyn phi can thip. Cc bang ca Hp chng quc lin tc ban hnh cc o lut chng T-Rt (Trust), u tin l bang Alahama vo nm 1883. Sau , vo nm 1890, D Lut chng c quyn do ngh s Sherman ca bang Ohio c H vin Hoa K thng qua v Tng thng Harrison k cng b. y l o lut th hai trn th gii quy nh v chng hn ch cnh tranh. Mc d Lut Sherman c coi l vin gch u tin ca h thng php lut chng c quyn ca Hoa K v ca loi ngi. Song trn thc t, t khi c cng b cho n nm 1895, o lut ny li c s dng nh mt cng c php l chng li cc cuc nh cng ca cng nhn. Cho n nm 1897 n mi c s dng ng chc nng ca mnh ngn chn v cm on cc tho thun ngm v gi. Vo nm 1904, ln u tin Tng thng Roosevelt s dng Lut Sherman chng li mt s tp on khng l ca M. 1.3. Qu trnh hon thin ca php lut cnh tranh Cho n nay, ngoi cc quy nh v cnh tranh khng lnh mnh trong php lut cnh tranh ca cc nc, ch nh v chng hn ch cnh tranh v kim sot c quyn lun l ni dung quan trng khng th thiu Nh nc bo v v iu tit cnh tranh. S ra i ca Lut Sherman nh du mt bc pht trin mnh v php lut cnh tranh. Theo , ni dung ca php lut c m rng cho thy Nh nc thc s nhn thc v ginh quyn qun l th trng, iu tit cnh tranh khng ch bng cch loi b cc biu hin tranh ua khng lnh mnh, m cn to ra cc thit ch php l ngn chn v loi b cc ro cn nhn to cng nh t nhin bo v cho th trng cnh tranh. Mt khc, t t duy Lut Cnh tranh l lnh vc php lut dn s m ch khi c yu cu th Nh nc mi gii quyt, o lut Sherman v sau ny l s n r ca php lut v kim sot c quyn cc nc trn th gii cho php Nh nc ch ng ngn chn v kim sot mi nguy c c th lm hn ch cnh tranh bng cc thit ch quyn lc ca mnh, k c bng cc bin php trng pht nng nh ch ti hnh s cho cc hnh vi vi phm. Cng vi s pht trin ca th trng v nhn thc ca con ngi v mi trng tn ti ca mnh, trong c mi trng ca i sng kinh t. Php lut cnh tranh ngy cng c hon thin v tr thnh ch nh php lut c bn ca php lut kinh t, gp phn lm cho th trng vn hnh n nh v hiu qu. Theo thng k ca UNCTAD, trn th gii tnh ti nm 2007, c ti 113 nc v vng lnh th c lut iu tit hot ng cnh tranh v kim sot c quyn.

46

2
Php lut cnh tranh ca Hoa K
2.1. M hnh Cu trc - Hnh vi - Kt qu (S-C-R) v Trng phi Havard M hnh S-C-P l vic cu trc ca th trng quyt nh hnh vi ca cng ty v rng hnh vi quyt nh kt qu trn th trng, v d nh li nhun, hiu qu, tin b v k thut v tng trng. M hnh tm cch lp lun rng cu trc ngnh nht nh dn ti nhng dng hnh vi nht nh, m sau li dn ti nhng kiu kt qu nht nh. c bit, nhiu ngnh b tp trung cao to ra nhng hnh vi dn n kt qu kinh t ngho nn, c bit l lm gim sn lng v hnh thnh gi c c quyn. Nhng quan im ny bt ngun ch yu t cng trnh c nghin cu ti i hc Havard. Cng vic ban u c thc hin bi E.S. Mason36 vo nm 1930, c pht trin bi hc sinh ca ng l J.S.Bain vo nhng nm 1950. L thuyt c pht trin thng qua cc nghin cu mang tnh kinh nghim v cc ngnh cng nghip ca Hoa K (20 ngnh sn xut c nghin cu vo u nhng nm 1950) hn l t nhng m hnh mang tnh l thuyt. Kt lun rng cu trc th trng quyt nh kt qu to ra mt nim tin rng chng c quyn nn lin quan n cc bin php iu chnh v mt c cu hn l cc bin php iu chnh mang tnh hnh vi. Do , bng vic tp trung nghin cu cc ngnh b tp trung. Bain cho rng hu ht cc ngnh cng nghip b tp trung hn mc cn thit (tnh kinh t nh quy m khng phi l c bn, thit yu hu ht cc ngnh); rng ro cn gia nhp c nhiu v rt cao lm cho cc cng ty mi b ngn cn gia nhp th trng; vic t gi c quyn gn vi cc ngnh c quyn nhm bt u xy ra mc tp trung tng i thp. Nhng kt lun c tm nh hng ny trng vi mt xu hng chung ca chnh sch ca Quc hi Hoa K trong vic tm cch bo v cc doanh nghip nh v e ngi vic bnh trng kinh doanh. iu ny dn n vic ra i cc chnh sch thc thi Lut chng c quyn theo hng can thip mnh m trong nhng nm 1960. Trng phi Chicago ch trch nhng phn tch ca trng phi Bain, vi lp lun rng cc kt lun rt ra t nhng nghin cu mang tnh kinh nghim l thiu st; sai khi thy cc ro cn gia nhp c mt khp ni, khi thy tnh kinh t nh quy m khng xut hin nhiu cc ngnh. Vic ln n rt nhiu hnh vi kinh doanh c coi l hn ch cnh tranh l nhn thc sai lm. Tuy nhin, bt chp s thng th ca trng phi Chicago, m hnh S-C-P vn l mt cng c c bn ca phn tch chng c quyn. Mc d cc nh kinh t ch o khng cn tin rng cu trc th trng quyt nh kt qu nhng h cng chp nhn rng cu trc th trng l quan trng i vi kh nng ca cng ty hnh x mang tnh hn ch cnh tranh. Theo hc gi Hovenkamp Chng c quyn m khng c phn tch cu trc, khng nh ch yu vo cc tc gi ca m hnh S-C-P , s l khng kh thi.37 2.2. Trng phi Chicago
See E.S.Mason, Economic Concentration and the Monopoly Problem (Havard University Press, 1957). H. Hovenkamp, Federal Antitrust Policy: The Law of competition and its Practice (2nd edn., West Publishing Co, 1999), tr 45.
(36) (37)

47

Chicago l mt trng phi ca nhng nh kinh t hc ti i hc Chicago ng h th trng t do v kinh t tin t. Khng ging nh trng phi Havard, nn tng ca cc phn tch chng c quyn li da ch yu trn c s l thuyt ch khng phi l nhng nghin cu mang tnh kinh nghim. Thm ch ngay sau khi m hnh S-C-P c thit lp, tr thnh nhn thc thng tr, vn b cc hc gi chng c quyn ca Chicago ln ting ch trch. Mc d m hnh S-C-P cha bao gi b t hn, cc nh kinh t theo trng phi Chicago lm ra mt cuc cch mng trong t duy v chng c quyn. Mc d, n lt mnh, n li b ch trch v mt s trong cc khu hiu gi tr nht ca n thy rng khng th tip tc ng vng cng vi cc phn tch ca mnh, nh hng ca trng phi ny n Lut Cnh tranh vn cn li. Hoa K, uy lc ca trng phi Chicago trong sut nhng nm 1970 v 1980 dn n mt thay i trong nh hng p dng Lut chng c quyn v thc s hu thun cho chnh sch kinh t ca chnh quyn Reagan. Theo quan im c bn ca trng phi Chicago, vic theo ui hiu qu, tc l hiu qu v mt phn b bi th trng, nn l mc tiu duy nht ca lut chng c quyn. Trng phi ny khng ng h tnh cm tnh i vi cc cng ty nh, cc ca hng nh m t trn nim tin vo th trng. S ging nhau ca ngi chin thng hay ngi thua cuc l khng ph hp cho n khi t c hiu qu. Trng phi ny cho rng ch c t ro cn gia nhp tn ti, rng cc ngnh cng nghip thng hng li t tnh kinh t nh quy m v cc doanh nghip u l nhng ngi ti a ha li nhun. Trng phi Chicago t nhiu nim tin vo kh nng ca th trng c th sa cha v t c tnh hiu qu m khng cn c s can thip t Chnh ph hay Lut chng c quyn. 2.3. Hu Chicago Khng th ph nhn l trng phi Chicago thay i t duy v php Lut chng c quyn mt cch su sc, t cc phn tch kinh t v tr trung tm ca lut chng c quyn. Sau khi trng phi Chicago ra i, m hnh S-C-P c b sung nhng tiu ch nh gi, hoc c b sung v hiu qu nh l mi quan tm ch yu. Trng phi Chicago em n nh sng mi trong vic tip cn nhiu vn . Tuy nhin, gn y mt s tng ca trng phi Chicago cc oan c cng c. L thuyt v t chc cng nghip hin i hay kinh t hc cng nghip mi nhn mnh tc ng ca hnh vi chin lc ca cng ty trong nhng tnh hung th trng khc nhau. L thuyt ny cho rng cc cng ty c th t cho php mnh ngn cn s gia nhp th trng chin lc. Quan im ca nhng ngi theo Trng phi Chicago v hnh vi t gi cp ot l hnh vi l tr him hoi, c th c chp nhn nh l mt chin lc ngn cn cc i th cnh tranh mi gia nhp th trng. Quan im ca trng phi Chicago c chp nhn rng ri khng phi i vi tt c mi lnh vc, v d vic cc tha thun dc khng c tnh hn ch cnh tranh nu nh khng c sc mnh th trng ng k. Quan im ca Bork v phn phi chn lc c th c chp nhn, nhng khng th chia s nim tin rng ci tt cho doanh nghip ln nht thit l tt cho x hi.

48

3
Php lut cnh tranh ca EC
3.1. Lch s ra i Hip c Rme v cc quy nh cnh tranh trong Hip c c hiu lc t nm 1958. Cc quy nh ny c thc thi cho n khi c Quy ch s 17 c ban hnh 4 nm sau , tc l 7 thp k sau khi Hoa K c Lut Cnh tranh. Lut ca EC c s lin h vi Lut ca Hoa K trong mi so snh h thng gia hai b i Ty Dng v cc tng, bi hc c th c rt ra t kinh nghim ca Hoa K. nh hng ca Hoa K trong lnh vc Lut Cnh tranh c nhn nhn kh c th. Ngy 1/1/1958, Hip c Rme ng thi vi mt h thng lut cnh tranh mi ca c cng c hiu lc. Cc quan chc Hoa K chim ng Ty c cho rng vic nn cng nghip nc c trc chin tranh b tp trung ha v Cartel ha nng n gip, hu thun cho Hitler ni ln nm quyn lc, gy ra chin tranh th gii; Lut Cnh tranh theo kiu M s gip nn dn ch ca nc c hu chin. Tuy o lut chng Cartel ha ln u tin c a ra vo nm 1947, nhng do p lc t trong nc v ca pha Hoa K yu cu phi c mt h thng lut mi hon ton, B trng Kinh t thi Th tng Adenauer, ng Ludwig Erhard, gy p lc mnh m cho vic ban hnh lut mi nm 1958. Lut Cnh tranh mi ca c nhanh chng c c mt vai tr quan trng trong h thng php l v kinh t ca nc c. T chc chu trch nhim chnh trong vic thc thi lut l Cc Cartel lin bang. Kinh nghim v nh hng ca c c tc ng quan trng n Lut Cnh tranh ca EC bt u pht trin t gia nhng nm 1960 tr i. Do Lut chng c quyn ca Hoa K nh hng n h thng Lut ca c, h thng Lut ca c li nh hng n Lut ca EC. Nn theo nguyn l bc cu th Lut ca EC phi lin quan ch yu n Lut ca Hoa K. Trn thc t th mi vic khng n gin nh th. Lut Cnh tranh EC c xy dng bi ngi chu u, trong ch yu l ngi c, vi nhng tng ca ngi M. Tuy nhin, thnh xu hng l ngi ta thng tho lun lut ca EC thng qua lng knh nhng pht trin ca lut M. Trong mt quyn sch xut bn nm 1998, Daniel Gerber, mt lut s v lut so snh, lun lp rng chu u c mt truyn thng giu c v nhng t tng m hin nay c gi l Lut Cnh tranh. Chnh iu ny to cho php lut cnh tranh trong nc ca cc nc chu u cng nh Lut Cnh tranh ca EC mt c trng ca ring n. Gerber cho rng tinh thn ca Lut Cnh tranh chu u xut pht t nhng t tng kinh t ca ngi o v t tinh thn t do ca ngi c. Trn thc t, ng ta cn li li xa hn, v tn khi nim ca ch ngha t do th k 19 v s cn thit to ra t do bi quyn lc p buc. chu u, Lut Cnh tranh c nhn nhn nh l mt phn ca Hin php Kinh t l mt phn ca h thng chnh tr, gp phn to ra cng bng x hi.

49

Vng quc Anh thm ch c mt xu hng ly M lm ngun tham kho. L do u tin l ngn ng v n lm cho mt khi lng ln ti liu ca M v chng c quyn c th c tip cn theo cch m nghin cu chu u lc a, i vi hu ht mi ngi khng th tip cn. Th hai, gia M v Anh c s chia s nhau v truyn thng lut chung. Th ba, c kin cho rng Anh c, t nht l trong thi gian gn y, chia s cc l lun kinh t hc vi ngi M. Mt hc gi xc nh s lng phn gia ch ngha t bn mi ca M - c c trng mang tnh c nhn, khng b iu tit, da trn li nhun ngn hn v ch c yu t x hi ti thiu - v ch ngha t bn theo m hnh sng Ranh - mang tnh thnh tu tp th, ng thun cng cng v phc li x hi. Chnh ph ca Th tng Anh Thatcher hng hi theo ui m hnh ca M nhng cui cng th cc c tri phn i chnh sch ny. Ngi Anh khng sn sng hn so vi cc nc khc ca chu u trong vic t b yu t phc li v chp nhn nhng yu t ph hp nht trong phm vi nhng th c chp nhn M. Gerber cho rng vn ha php l ca ngi Anh dn n cc c trng trong m hnh Lut Cnh tranh ca Anh y n ra xa m hnh chung ca chu u. Tuy nhin, vic nc Anh s dng cng c kim sot hnh chnh chng minh s tng t, tnh tng ng l nhng yu t quan trng t tin hi nhp ca chu u, l nhng kinh nghim chung c hnh thnh trong khun kh cc thit ch EU, lin kt cc chnh ph v cn b ca cc nc thnh vin. Trong lnh vc cnh tranh cng nh cc lnh vc khc, khng phi tt c t duy u bt ngun t M. Trong Lut Cnh tranh EC s dng cc phn tch kinh t lm cng c trong vic p dng Lut Cnh tranh, nhng bi cnh ca Lut Cnh tranh li l mc tiu v mc ch ca Hip c Rme. 3.2. Mc tiu ca chnh sch cnh tranh EC a. Mc tiu ca Cng ng chu u Trc khi ni v mc tiu ca Lut Cnh tranh EC th nht thit phi cp qua v mc tiu ca EC d l s lc. Mt s hc gi - Craig v De Brca - tuyn b c v lun c nhiu quan im khc nhau v c tranh lun vi nhau v mc ch ban u v c s tn ti ca EC v EU gia cc chnh tr gia, ngi dn v hc gi. Mt lot cc yu t kinh t, chnh tr, lch s phc tp v cc cu chuyn lin quan n xy dng cc thc th tn ti n ngy nay. Theo Li ni u ca Hip c Rme, cc quc gia thnh vin cng nhn, cng vi nhng yu t khc, rng vic loi b cc tr ngi hin nay i hi cc hnh ng cng nhau m bo m rng vng chc, thng mi cn bng v cnh tranh cng bng. Mc tiu ca Hip c Rme c nu ra iu 2 nh sau: - Cng ng c nhim v, bng vic thit lp mt th trng chung v dn dn thng nht cc chnh sch kinh t ca cc nc thnh vin, phi thc y trn ton Cng ng vic pht trin hi ha cc hot ng kinh t, vic m rng lin tc v cn bng, s gia tng vng chc, s nng cao khng ngng tiu chun sng v cc mi quan h gn gi gia cc quc gia thnh vin.

50

Sau c sa i khi Hip c Amsterdam c hiu lc vo ngy 01/5/1999 iu 2 ni rng: - Cng ng c nhim v, bng vic thit lp mt th trng chung v mt lin minh kinh t, tin t v bng vic thc hin cc chnh sch chung, cc hot ng chung nh c cp ti iu 3 v 4, phi thc y trn ton Cng ng vic pht trin hi ha, cn bng v bn vng cc hot ng kinh t, mc cao v s dng lao ng, bo v x hi v bnh ng gia nam v n, tng trng bn vng v khng lm pht, cp cao v tnh cnh tranh v s tch t cc kt qu hot ng kinh t, mc cao v bo v v ci tin cht lng mi trng, vic nng cao tiu chun sng v cht lng cuc sng, s c kt v ph thuc ln nhau v x hi gia cc nc thnh vin. Do , Cng ng c mt lot cc mc tiu mang tnh kht vng vn ti v c phm vi rng. Nhng mc tiu ny m rng cng vi thi gian tn ti ca EC, tr thnh nhng mc tiu m EC tm cch t c thng qua hi nhp kinh t. Vic to ra th trng chung khng phi l im kt thc m l phng tin t c vic thc y cc vn c lit k iu 2 (cng vi vic thit lp lin minh kinh t v tin t v thc hin cc hot chnh sch v hot ng chung). Th trng chung thng c s dng mt cch dn d nh l du hiu ca Cng ng, c ngha l mt khu vc ni cc hng ro trc tip v gin tip n thng mi gia cc nc thnh vin c d b v chnh sch xut khu, nhp khu chung c thng qua hng n th gii bn ngoi lin quan n cc giao dch thng mi. Trong v kin Metro kin y ban, Ta Cng l ni vo nm 1976 rng mc tiu ca Hip c bao gm vic to ra mt th trng n l t c cc iu kin tng t nh iu kin ca mt th trng ni a. Th trng duy nht l kha cnh pha trong ca th trng chung, hin nay c nh ngha iu 14(2): - Th trng ni a s bao gm mt khu vc khng c im kim sot ni a trong s di chuyn t do hng ha, con ngi, dch v v vn c m bo ph hp vi quy nh ca Hip c ny. Hi nhp kinh t ca cc nc thnh vin tin xa hn bi nhng tin b hng n lin minh kinh t v tin t. Giai on th ba v l giai on cui cng ca lin minh kinh t, tin t vi vic thng qua mt ng tin chung, ng Euro, bt u vo ngy 1/1/1999, t nh cao vo thi im gii thiu tin xu v tin giy mi vo ngy 1/1/2002 v loi b ng tin quc gia v cui thng 2/2002. Tuy nhin, khi nim then cht ca th trng ni a chung vn cn ng vai tr nn tng ca hi nhp kinh t. iu 3 ca Hip c t ra cc hot ng ca Cng ng cn thit cho mc ch t ra iu 2, cng c m rng k t nm 1958, phn nh s b sung thm ca iu 2. iu 3 hin nay c nguyn vn nh sau: - 1. V nhng mc tiu t ra iu 2, cc hot ng ca Cng ng s bao gm, nh c quy nh trong Hip c ny v ph hp vi thi gian biu t ra trong : (a) ngn cm vic p dng gia cc nc thnh vin, thu quan v hn ch s lng nh vo vic xut khu, nhp khu hng ha, v cm cc bin php khc c tc dng tng ng;

51

(b) chnh sch thng mi chung; (c) th trng ni a c c trng bi s hy b gia cc nc thnh vin cc ro cn i vi vic dch chuyn t do hng ha, con ngi, dch v v vn; (d) cc bin php lin quan n vic nhp cnh v dch chuyn th nhn nh quy nh Mc IV; (e) chnh sch chung trong lnh vc nng nghip v thy sn; (f) chnh sch chung trong lnh vc giao thng; (g) h thng m bo rng cnh tranh trn th trng ni a khng b bp mo; (h) thng nht lut ca cc nc thnh vin trong phm vi c yu cu vn hnh th trng chung; (i) thc y iu phi chnh sch vic lm gia cc nc thnh vin vi quan im tng cng tnh hiu qu bng vic pht trin mt chin lc s dng lao ng c iu phi; (j) chnh sch trong lnh vc x hi bao gm to ra mt Qu x hi chu u; (k) tng cng s lin kt kinh t v x hi; (l) chnh sch trong lnh vc mi trng; (m) tng cng tnh cnh tranh ca ngnh cng nghip ca Cng ng; (n) thc y nghin cu v pht trin cng ngh; (o) khuyn khch vic thnh lp v pht trin cc mng li ton chu u; (p) ng gp cho vic t c mc cao v bo v sc khe; (q) ng gp cho gio dc v o to c cht lng v cho vic ua n ca vn ha cc nc thnh vin; (r) chnh sch trong lnh vc hp tc pht trin; (s) hip hi cc quc gia v vng lnh th hi ngoi tng thng mi v thc y pht trin kinh t, x hi mang tnh lin kt; (t) ng gp cho vic tng cng bo v ngi tiu dng; (u) cc bin php trong lnh vc nng lng, bo v dn s v du lch. Cc hot ng ca Cng ng do rt rng, bao gm vic theo ui mt s lng ln cc chnh sch v hot ng, bao gm iu 3(1)(g), mt h thng m bo rng cnh tranh trn th trng khng b bp mo. Tip theo, iu 4(1), c b sung vo Hip c vo nm 1993, cho rng cc chnh sch kinh t trong Cng ng s c da trn mt nn kinh t th trng m ca vi cnh tranh t do. V nhng mc tiu t ra iu 2, cc hot ng ca Cng ng s bao gm, nh c quy nh trong Hip c ny v ph hp vi thi gian biu t ra trong , vic thng qua mt chnh sch kinh t da trn s iu phi gn gi ca chnh sch kinh t ca cc nc thnh vin, trn th trng ni a v trn c s xc nh cc mc tiu chung, v c tin hnh ph hp vi nguyn tc ca nn kinh t th trng m vi cnh tranh t do. Theo iu 157(1) v x l chnh sch cng nghip ca Cng ng, hnh ng ca Cng ng s ph hp vi mt h thng th trng m v cnh tranh.

52

Hin php ca EU, nu c thng qua s gii tn EC nh mt thc th v gp n vo trong EU, t ra mc tiu ca EU iu 3. Theo iu 3(2), Lin minh s trao cho cc cng dn ca mnh mt th trng duy nht ni cnh tranh l t do v khng b bp mo. Quy nh ny cao nguyn tc cnh tranh t do trong cc quy nh c bn ca Lin minh. Hn na, theo iu 3(3), Lin minh ang hot ng v s pht trin bn vng ca chu u da trn tng trng kinh t cn bng, nn kinh t th trng x hi, cnh tranh cao v hng n ton dng lao ng v tin b x hi. b. Cc mc tiu ca chnh sch cnh tranh ca EC C nhiu quan im cho rng lut ca EC dng nh nhn mnh vo cnh tranh hiu qu nhng cu hi tip theo s l cnh tranh hiu qu mong mun t c ci g? Nh ch ra trn, chnh sch cnh tranh nm trong danh sch cc hot ng ca Cng ng chu u c ra trong iu 3 k t khi Cng ng ra i vo nm 1958. Ngay t u, Hip c t ra mt lot cc mc tiu chnh sch rng hng n mc tiu ca hi nhp kinh t chu u. Cn thit phi cng c thm kha cnh th trng ni a ca th trng chung trong vic d b, thng qua cc quy nh v t do dch chuyn. Quan im cho rng cc quy nh v t do dch chuyn c p dng cho cc bin php ca quc gia, cn cc quy nh cnh tranh c p dng cho khi doanh nghip cn che du nhng phc tp nht nh: - Trong mt s trng hp, cc quy nh v t do dch chuyn c th rng buc cc ch th khi t nhn, c bit khi hnh ng t nhn mang tnh tp th lin quan trong lnh vc t do dch chuyn th nhn. - Mt s tnh hung lm dy ln c vn v t do dch chuyn v cnh tranh. V d nh trong v Bosman ni m EC quyt nh v vic trn c s t do dch chuyn v t chi x l nhng lp lun v cnh tranh rt th v. - C th nghi ng mt s bin php ca quc gia trn c s cnh tranh. S thc th vic p dng quy nh cnh tranh i vi hnh ng ca Nh nc tr thnh kha cnh rt quan trng trong Lut Cnh tranh EU. Nh mt cng c ca hi nhp th trng chung, vai tr ca chnh sch cnh tranh l cc k quan trng i vi bt c thng nhn trong Lut cnh tranh EC th hin s khc bit ca h thng Lut Cnh tranh ca EC vi h thng Lut Cnh tranh ni a ca cc nc thnh vin EU, vi Lut Cnh tranh ca Hoa K. Lut Cnh tranh EC phc v hai i tng, mt l cnh tranh v hai l nhu cu hp nht thnh th trng chung. Mc tiu th hai i khi nn chnh ton b s pht trin ca lut, c bit i vi tha thun dc. Mt v d ca vic p dng quy nh ca Lut Cnh tranh trong vic hng n th trng chung l s thng qua Quy ch v min tr nhm mi i vi ngnh phn phi m t vo nm 2002. Quy ch cho php cc nh phn phi v nh sn xut t mt thi gian hn Quy ch c v y ban chu u lo ngi rng h vn ang hnh x theo kiu duy tr gi bn khc nhau cc nc khc nhau trong Cng ng. Cao y Cnh tranh Mario Monti ni v Quy ch mi nh sau: - y ban cng cn ng vai tr nh mt ngi xut thay i ni th trng

53

khng vn hnh theo mun theo tinh thn ca cc mc tiu ca Hip c. Vic thng qua vo thng 7 nhng quy nh v min tr mi cho ngnh phn phi xe m t c th l mt v d. y l thi im chng ta c mt th trng chung thc s cho xe t, v li ch ca ngi tiu dng, v li ch v tnh cnh tranh ca cng nghip chu u. Mt cuc r sot ch r rng hp nht v th trng c theo ui bi quy ch c c th p dng cho ngnh khng t c kt qu nh trong phm vi c k vng, v rng ngi tiu dng ang nhn phn li ch ca h t nhng hn ch c min tr. Do , mt h thng mi c t vo b phng mang li sc sng mi cho hp nht th trng, ngi tiu dng c th c li t gi c tt hn, nhiu la chn hn v dch v c ci thin. Cng vi vic Cng ng ngy cng c hon thin, chnh sch cnh tranh tr thnh trung tm cho s pht trin ca n. iu ny c phn nh trong Bo co hng nm v Chnh sch Cnh tranh ca y ban, v d, Bo co s 23 (1993) tho lun mi quan h gia chnh sch cnh tranh v chnh sch cng nghip nh sau: - Chnh sch cnh tranh ng vai tr trung tm trong chin lc ca Cng ng trong vic t c s phc hi lu di trong tng trng v s dng lao ng. Do , nhng u tin m y ban t ra lin quan n cnh tranh c quyt nh ch yu bi s ng gp m chnh sch cnh tranh c th to ra cho mc tiu tng trng, tnh cnh tranh v s dng lao ng ca Cng ng nh c nu ra trong Sch Trng. Cnh tranh khuyn khch vic phn b hiu qu cc ngun lc, kch thch vic nghin cu v pht trin, i mi v u t. y chnh l c ch qua cc ngun lc, vic lm c nh hng li v cc ngnh ngh ang ln mnh v ri b nhng ngnh ngh c tng lai t ha hn hn. Tm quan trng ca vai tr truyn thng ca chnh sch cnh tranh c tng cng trong nhng nm gn y theo hai hng: - u tin l s tham gia, ng gp ca n i vi th trng ni a nh thc y cng n vic lm, kch thch tng trng v tnh cnh tranh. - Th hai, cnh tranh c vai tr trung tm trong chnh sch cng nghip ca Cng ng. Vic pht trin th trng ni a thc s v chnh sch cng nghip hiu qu l nhng u tin hng u trong Sch Trng, t ra s cn thit phi hon thin chnh sch cnh tranh nhm b sung v tng cng s pht trin chnh sch cng nghip. Trong li ni u ca Bo co v chnh sch cnh tranh nm 1997 ca y ban, Cao y cnh tranh lc by gi, Karel van Miert cho rng chnh sch cnh tranh trong bi cnh ng tin chung sp ra i c th mong i ng mt vai tr mang tm chu lc trong nhng nm ti. Nm 1998, y ban tip tc tho lun vai tr ca chnh sch cnh tranh trong bi cnh Cng ng tr thnh lin minh kinh t v tin t, cho rng lin minh kinh t v tin t s lm cnh tranh tr nn mnh m hn v ba l do: Th nht, vic tng cng tc ng tch cc ca th trng chung, th trng a l m rng s m ra nhng c hi mi trong vic khai thc tnh kinh t nh quy m, dn ti s gia tng cc v sp nhp, mua li; Th hai, vic tng minh bch v gi, cho php so snh d hn gi c cc nc thnh vin khc nhau;

54

Th ba, vic gim chi ph vn, dn n tng cc v sp nhp v gia nhp th trng d dng hn i vi cc doanh nghip. Bo co th 28 v chnh sch cnh tranh ca y ban (nm 1998) ghi r: Trong bi cnh ca tc ng ng h cnh tranh ca Lin minh tin t chu u, chnh sch cnh tranh ng mt vai tr quan trng trong vic bo v hay tng cng tnh linh hot ca th trng sn phm v th trng dch v. Cc cng ty c th bo v h bng cc hnh vi phn cnh tranh chng li p lc cnh tranh dng nh t hiu qu v i mi lm cho h t kh nng thch nghi trong trng hp c nhng c sc v kinh t v m. Mt s cng ty s tri qua nhng kh khn do phi cnh tranh khc lit hn. Cc quc gia thnh vin s tri qua p lc ln bo v nhng cng ty ny bng cng c tr cp ca chnh ph, tr cp ti c cu v nhng khon cu tr. Nhng h tr nh th c th dn n vic bp mo nghim trng cnh tranh, nh hng n nhng cng ty hot ng hiu qu hn. Tim nng cnh tranh tng ln c th lm cho cc cng ty tm cch gim mc cnh tranh thc t xung. V d, s gia tng minh bch v gi c s to ra nhng ng lc cho pht trin thng mi song song, nhng cng s thc y cc cng ty to ra nhng ro cn mi. Tng t, nhng e da cnh tranh mi pht sinh t lin minh tin t chu u c th thc y cc doanh nghip tham gia vo cc tha thun ngang v tha thun dc vi mc tiu chim ot th trng ca i th hoc tm kim s h tr nh nc. Cui cng, trong tm di hn, s gia tng vic sp nhp v mua li c th to ra nhng doanh nghip c quyn nhm trong mt s ngnh. Cc cng ty trong nhng ngnh ny c th s gim p lc cnh tranh bng cch tham gia vo thng ng ngm hoc bng to ra Cartel. iu ny s c thc hin d dng hn v s gia tng minh bch ha v gi s to iu kin cho vic gim st gi c ca i th. Vic p gi khc vi mc gi tha thun cng s kh khn hn v c che du bng s bin ng ca t gi hi oi. Chnh sch cnh tranh ca quc gia v Cng ng c mt vai tr quan trng lm cho th trng sn phm v dch v u linh hot ngi tiu dng chu u s c hng li y t ng tin chung. Trong Sch trng v hin i ha nm 1999, y ban ni rng: Ngay t u, trng tm trong hot ng ca y ban nm vic xy dng cc quy tc iu chnh hnh vi hn ch trc tip can thip vi mc tiu hi nhp th trng y ban hin nay tp trung hn vo vic duy tr cu trc th trng cnh tranh v m bo cnh tranh hiu qu bng vic pht hin v ngn chn cc Cartel xuyn quc gia.38 Tuy nhin, vic c th thay i trng tm ca hot ng ca EC khng c ngha rng chnh sch cnh tranh c nhn nhn mt cch trng lp vi mc tiu v th trng chung. Vic tip tc thc hin d n v th trng chung, c bit, vic m rng ca Lin minh chu u vo ngy 1/5/2004 c ngha l Lut Cnh tranh s tip tc ng vai tr quan trng trong vic thit lp mt th trng hi nhp cho mt tng li c th thy trc. on trch trn cho thy rng chnh sch cnh tranh ca EC lin quan n c tnh hiu qu v vic xy dng th trng chung. Tuy nhin, qu trnh p dng Lut Cnh
Sch trng ca y ban v hin i ha cc quy tc thc thi iu 81 v 82 ca Hip c EC 1999 - C 132/1, Executive Summary, tr 8.
(38)

55

tranh c mt s mc tiu khc cng c theo ui, c th nh sau: - Bo v doanh nghip nh v va. - Gi cho th trng lun m. - Bo v cc doanh nghip cnh tranh. - Bo v ngi tiu dng. - Cho php cc doanh nghip hp tc thc y cng ngh ca chu u. Hin nay y ban ang u tin mc tiu hiu qu hn so vi mc tiu xy dng th trng chung. Trong v kin nm 1998, Lut s trng Jacobs nhn mnh cuc tranh lun gia bo v cnh tranh v bo v i th cnh tranh khi ng nhc nh Ta rng mc tiu ban u ca iu 82 l nhm ngn chn vic bp mo cnh tranh, c bit l bo v li ch ca ngi tiu dng ch khng phi l bo v v th ca i th cnh tranh c th. T khi b nhim nh kinh t Mario Monti lm Cao y cnh tranh chu u nm 1999, vic thc y mc tiu hiu qu c cng khai coi l gi tr ch o. Trong mt bi pht biu vo thng 7 nm 2001, ng Monti ni rng: trong tt c cc kha cnh ca n, mc tiu ca chnh sch cnh tranh l bo v phc li ngi tiu dng bng vic duy tr cp cao v cnh tranh trn th trng chung. Cnh tranh nn to ra gi c thp, nhiu la chn hn v i mi cng ngh, nhm phc v li ch ca ngi tiu dng. Quan im ca ng Monti c Ph Tr l Tng trng l ca B T php Hoa K, ph trch b phn chng c quyn ng tnh: Chng ti Hoa K hoan h s lnh o to bo ca Cao y Monti trong vic i theo m hnh phc li ngi tiu dng trong lnh vc chnh sch cnh tranh. Tuy nhin, ni dung chnh l ni v li ch ca ngi tiu dng mt cch khi qut ch khng phi theo ngha k thut. Theo ng Monti, mc tiu hai b i Ty dng s nhm m bo cnh tranh hiu qu gia cc doanh nghip, bng vic tin hnh chnh sch cnh tranh da trn kinh t hc ng n v bo v li ch ngi tiu dng. Nm 2000, ng Monti m t cch tip cn ca EC theo cch ny: iu c trn trng trong Hip c l mt nn kinh t th trng m vi cnh tranh t do. c thng qua hn 40 nm v trc, Hip c ghi nhn vai tr c bn ca th trng v ca cnh tranh trong vic m bo phc li ngi tiu dng, khuyn khch vic phn b ti u ngun lc v trao cho cc thc th kinh t ng lc ph hp theo ui hiu qu trong sn xut, cht lng v i mi. C nhn ti tin rng nguyn tc ny v nn kinh t th trng m khng ng mt thi v nim tin v iu kin i vi vic vn hnh c ch th trng. Tri li, n i hi mt cam kt nghim tc cng nh s t kim ch bi cc quyn lc cng cng nhm bo v c ch . Theo cch tip cn ny, Lut Cnh tranh bo v cu trc cnh tranh v ng lc ca th trng: h bo v s m ca ca quyn tip cn th trng, v quyn ca cc thc th trn th trng khng b cn tr bi chin lc ca cng ty thng lnh m khng da vo cc gi tr cnh tranh. Lut ca EC cng tp trung vo ngi tiu dng nh l ngi th hng trc tip vic p dng Lut Cnh tranh. V d, trong bo co ln 32 v chnh sch cnh tranh

56

(2002), y ban tuyn b: Mt trong nhng mc tiu chnh ca chnh sch cnh tranh chu u l thc y li ch ca ngi tiu dng, l, m bo rng ngi tiu dng c hng li t s thnh vng m kinh t chu u mang li. Tuy nhin, trong Lut Cnh tranh ca EC thnh tu v hiu qu phi nhng ch cho cc cn nhc chnh sch khc. Hiu qu khng th l mc tiu duy nht ca chnh sch cnh tranh ca EC v cnh tranh l mt phn v phi tng tc vi cc chnh sch khc ca Cng ng. Mc tiu hiu qu khng th tch ri hon ton khi cc mc tiu khc v khng ging mc tiu hiu qu ca trng phi Chicago. Hn na, phn tch kinh t vi m c th gii thch ti sao v khi no mi th xy ra v c th d on trc kt qu, nhng khng th tr li c cu hi v thi im khi no cc c quan cnh tranh nn can thip vo th trng v l vn mang tnh chnh sch. Theo hc gi Fox v Sullivan, lut khng phi l kinh t hc. Cc phn tch kinh t c th cung cp cng c nhng cui cng cng c no c dng li ph thuc vo dng x hi ca Cng ng chu u trong tng lai. 3.3. Gii hn ca cnh tranh v cc quy ch a. Gii hn ca cnh tranh Ngay c trong nn kinh t th trng t do, mt s lnh vc khng th mc cho cnh tranh t do c. Ni mt cch khc, c nhng gii hn i vi cnh tranh. Vic cung cp mt s hng ha, dch v c th c xem l thit yu nhng khng ph hp vi s khc lit ca th trng v khng ph hp vi vic p dng lut cnh tranh. Lnh vc c tranh ci ln nht lin quan n ci gi l dch v cng. C rt nhiu tranh ci trong cc quc gia thnh vin v vic cc dch v cng nn c vn hnh nh th no, dch v no nn c t nhn ha, dch v no nn c hng min tr c quyn, khng phi cnh tranh. y chnh l cuc tranh ci bt phn thng bi cc nc. Theo Lut EC, mt s c quan c t chc bn ngoi quy nh ca cnh tranh, trong khi mt s trng hp khc, quy nh cnh tranh p dng cho nhng c quan ny ch trong phm vi nht nh hoc vi mt s sp t trc. b. Cnh tranh v cc quy ch Hai mi nm cui cng ca th k 20 chng kin mt cuc cch mng v cch thc s hu v vn hnh cc dch v cng. Trn ton chu u, nhiu lnh vc c quyn do nh nc s hu c t nhn ha ton b hoc mt phn39. Vic m ca cc ngnh trc y thuc c quyn ca cc doanh nghip nh nc gip cc doanh nghip nh nc phi cnh tranh theo xu hng t do ha. Tuy nhin, vic m ca c th dn n s thay th c quyn nh nc bng c quyn t nhn, lm thit hi cho ngi tiu dng. C thc t l vic cung cp dch v trong mt ngnh ph thuc vo vic s dng mt mng li (nh h thng ng ray, h thng truyn ti in, cp thot nc.v.v.). Vic ny s khng kh thi, khng hiu qu nu mng li c nhn ln nhiu ln. Hn na, nhng dch v ny l nhng dch v thit yu v phi c cung cp ph cp (cung cp in, nc, thot nc, cc dch v bu chnh v vin thng c bn).
S hu t nhn ch khng phi l s hu cng cng l mt nguyn tc ch yu ca h t tng t do mi m hin nay ang thc y qu trnh ton cu ha.
(39)

57

Gii php x l nhng vn ny l a nhng ngnh c t do ha vo din b iu tit thng qua cc quy ch. Quy ch iu tit bao gm s can thip ca quyn lc cng i vi vic vn hnh ca th trng thng qua cc mnh lnh v kim sot40; thnh lp mt c quan thc hin vic kim sot gi, cht lng, t ra nhng iu kin c th cho cnh tranh c tn ti, c gim st; cc quy nh nhng ngha v x hi ca cc doanh nghip nh ngha v cung cp dch v ph cp41. S khc bit c bn gia cc quy ch iu tit v Lut Cnh tranh ch trong quy ch iu tit c p dng c ch tin kim trong khi Lut Cnh tranh (t nht l trong vic kim sot c quyn) p dng c ch hu kim (phn ng li nhng hnh vi ang din ra hoc din ra). V d lin quan n gi, c quan iu tit s t ra trc nhng yu cu i vi cc doanh nghip trong khi c quan cnh tranh s ch vo cuc nu thy rng vic t gi ca doanh nghip vi phm quy nh ca Lut Cnh tranh, quy ch iu tit cng nhc hn nhiu so vi Lut Cnh tranh. Lut Cnh tranh c th p dng chung mt c ch iu tit i vi cc ngnh c iu tit. Thc t chu u l y ban chu u coi trng hn vic p dng Lut Cnh tranh so vi cc quy nh iu tit mi khi c th. Trong phm vi EC, y ban chu u thc hin mt chng trnh t do ha v n lc m ca dch v bu chnh, dch v vn ti, cc th trng ga, in, vin thng. L v d mnh m v in hnh nht ca qu trnh t do ha, th trng vin thng c thc hin thng qua: - Cc Ch th c quy nh ti iu 86(3) Hip c EC, - Cc Ch th hi ha ha ca Hi ng theo iu 95 (p dng cc bin php cn thit cho vic thnh lp th trng chung). - Ch th khung nm 2002 i vi lin lc in t.42 Do EU khng c nh iu tit chung ca EC43 nhng Lut EC c th giao cho cc c quan iu tit cc quc gia thnh vin thc th chnh sch ca Cng ng. V d, Ch th khung t ra nhim v cho cc c quan iu tit quc gia v thit lp mt lot th tc hi ha ha cc quy ch iu tit trong phm vi ton Cng ng44. C l im nh k nht lu v khung kh ny l vic a vo phm vi iu tit cc th trng lin lc in t ni m Lut Cnh tranh khng th khc phc c nhng khim khuyt th trng. y ban c th ph quyt hon ton quyt nh ca c quan iu tit quc gia nhm t nhng th trng c th vo phm vi iu tit theo c ch tin kim nu y ban cho l cn thit. Cc ngnh c iu tit khng c x l c th trong ti liu ny nhng c tho lun khi ph hp.

58

T. Prosser, Law and the Regulators (OUP 1997), tr 4. , T. Prosser, sd, tr 5-6. Ch th v khung kh iu tit chung i vi dch v v mng lin lc in t (2002) OJ L108/33 (43) Vic din t c quan iu tit thng c s dng ch c quan cnh tranh (44) Ch th v khung kh iu tit chung i vi dch v v mng lin lc in t (2002) OJ L108/33
(40) (41) (42)

IV. MT S KHI NIM C BN TRONG PHP LUT CNH TRANH

1
Sc mnh th trng
Trong nn kinh t th trng cc doanh nghip c sc mnh th trng c th hn ch sn lng, tng gi bn trn mc cnh tranh v kim li nhun c quyn. Vic ny tt yu s dn n nhng hu qu khng mong mun cho x hi ni chung. Khi c sc mnh th trng, doanh nghip c th tng gi bn sn phm m khng h b gim doanh thu. Tuy nhin, vic tng gi bn hng ha s cn ph thuc vo nhiu nhn t sau y: - S sn c ca sn phm thay th t cc nh sn xut khc; - S tn ti ca ro cn v kh nng gia nhp th trng ca cc i th cnh tranh tim nng. Do , iu quan trng l sc mnh th trng ch pht sinh khi t trong mi quan h vi th trng. Sc mnh th trng c ngha rng mt doanh nghip c sc mnh th trng s c bo v trc nhng i th cnh tranh tim nng, nhng i th b ngn cn khng th tham gia th trng c. Nhng ro cn tham gia th trng mt mt cho php mt doanh nghip thu li nhun c quyn mt khc cn tr cc doanh nghip khc tham gia th trng , s l yu t quan trng trong vic xc nh sc mnh th trng. nh ngha, nhn dng v tm quan trng ca ro cn tham gia th trng l nhng vn gy tranh ci nht trong kinh t hc chng c quyn. Quy m th phn ca mt doanh nghip, theo y ban chu u, l mt ch s quan trng cho s tn ti ca sc mnh th trng. Th phn o quy m tng i ca mt doanh nghip trong mt ngnh hoc mt th trng v mt t l ca tng sn lng v doanh thu hoc kh nng chim th phn s hu l im bt u nh gi sc mnh th trng. Tuy nhin, theo cch tip cn ca y ban chu u th vic xc nh sc mnh th trng ch da vo th phn l khng m cn cn phn tch chi tit cc c im kinh t ca th trng. V d nh vic cn xc nh ro cn gia nhp th trng l lm r sc p cnh tranh ln doanh nghip. Trn thc t, trong qu trnh iu tra mt s v vic cnh tranh, doanh nghip c th phn ln ng ngha vi doanh nghip c sc mnh th trng. Theo quan im chnh thc ca y ban chu u, nhiu tha thun gia cc doanh nghip mang tnh phn cnh tranh nhng v thiu sc mnh th trng nn cng s khng b coi l vi phm Lut Cnh tranh. Quan im ny cng tng t cch tip cn ca Lut Cnh tranh Vit Nam. Trong a s trng hp, iu kin cn xc nh hnh vi vi phm Lut Cnh tranh l doanh nghip hay nhm doanh nghip thc hin hnh vi c sc mnh th trng hay khng. Vic xc nh sc mnh th trng ch yu thng qua th phn l cch tip cn va n gin va hiu qu.

59

2
Khi nim th trng lin quan
2.1. ngha ca th trng lin quan Vic xc nh c th trng lin quan l c th nh gi c sc mnh th trng ca mt doanh nghip, l xem mc nhng sn phm v dch v thay th ln nhau to sc p cnh tranh ln cc nh cung cp nhng sn phm v dch v tng ng. V d, nu cng ty A ang b nghi ng l nh cung cp duy nht hoa lan vng, ang thc hin sc mnh th trng v nh gi c quyn th cu hi u tin phi c t ra l liu sn phm thay th ca hoa lan vng m ngi tiu dng c th d dng chuyn qua s dng l sn phm no. Nu c, v sau nu A tng gi bn, A s mt khch hng. Vic ngi tiu dng c th mua hoa lan xanh v hoa lan nu (sn phm thay th hon ho t nhng cng ty khc) lm cho vic tng gi hoa lan vng s thc y khch hng chn mua hoa lan xanh v hoa lan nu (r hn). Khi , ni A c c quyn trong vic bn hoa lan vng l v ngha theo kha cnh kinh t. Tng t nh vy, gi s A l nh cung cp duy nht tt c mu c ca hoa lan. A vn s khng th tng gi bn m khng b mt khch hng nu a lan c cung cp bi cc cng ty khc, l sn phm thay th hon ho cho lan thng. Trong vic xc nh th trng, thng kh xc nh u l nhng sn phm v dch v nm trong cng mt th trng. V d, hin nhin l phn bn v o s mi khng cng mt th trng, nhng cn c ph v tr; ru vodka v whisky, chui v to th sao? Sau y chng ta s ln lt xem xt cch thc xc nh th trng lin quan ca khun kh php l hin hnh. Tm quan trng ca vic xc nh th trng lin quan c tha nhn rng ri. Vic xc nh c th trng lin quan lm c s quan trng cc c quan thc thi lut kt lun mt hnh vi c th l c vi phm Lut Cnh tranh hay khng. Ni cch khc, xc nh th trng lin quan l cng on u tin trong chui tc nghip thc thi Lut Cnh tranh lin quan n cc hnh vi hn ch cnh tranh. Lut Cnh tranh a ra khi nim v th trng lin quan nh sau: Th trng lin quan bao gm th trng sn phm lin quan v th trng a l lin quan. Th trng sn phm lin quan l th trng ca nhng hng ho, dch v c th thay th cho nhau v c tnh, mc ch s dng v gi c. Th trng a l lin quan l mt khu vc a l c th trong c nhng hng ho, dch v c th thay th cho nhau vi cc iu kin cnh tranh tng t v c s khc bit ng k vi cc khu vc ln cn. Ngh nh s 116/2005/N-CP ngy 15/9/2005 ca Chnh ph quy nh chi tit thi hnh mt s iu ca Lut Cnh tranh (Ngh nh s 116/2005/N-CP) quy nh c th hn cch tip cn xc nh th trng sn phm lin quan v th trng a l lin quan.

60

2.2. S thay th cung cu Vic xc nh th trng lin quan ph thuc vo nhng sn phm no trong th trng no c th thay th cho nhau. Trong trng hp c 2 sn phm thay th hon ho cho nhau, nh sn xut s khng c sc mnh th trng, s khng khai thc tnh c quyn bng vic tng gi sn phm v ngi tiu dng s chuyn sang dng sn phm thay th. C hai kha cnh ca tnh thay th cho nhau. Thay th v cu lin quan n kh nng ngi s dng sn phm chuyn sang s dng sn phm thay th. Thay th v cung lin quan n kh nng ngi cung cp sn phm tng t sn xut ra sn phm. Cnh tranh tim nng cng l nhn t quan trng cn c tnh n. Mt doanh nghip trn th trng s khng th hnh ng ty tin nu cc i th cnh tranh tim nng c th d dng tham gia th trng. Tuy nhin, cnh tranh tim nng thng c xem xt khng phi giai on nh ngha th trng m giai on sau, c th l khi xem xt v tr ca doanh nghip trn th trng. Khi xc nh th trng lin quan, cn phi xem xt c hai kha cnh thay th v cung v thay th v cu mc d trn thc t cc c quan cnh tranh nhiu nc ch yu tp trung nh gi s thay th v mt cu. Xt t gc kinh t, i vi vic xc nh th trng lin quan, s thay th v cu to ra p lc nhanh v hiu qu nht i vi cc nh cung cp ca mt sn phm nht nh, nht l trong vic nh gi sn phm. Mt cng ty hoc mt nhm cc cng ty khng th c bt k mt tc ng ng k no i vi nhng iu kin hin chim u th ca vic bn hng (nh l tc ng v gi c) nu khch hng tiu dng ca h d dng chuyn sang s dng cc sn phm thay th hoc chuyn sang mua sn phm ca cc nh cung cp khc. Nh vy y vic xc nh th trng lin quan l vic nhn dng ngun cung cp c th thay th hiu qu i vi khch hng ca cng ty c v mt sn phm/dch v v c v v tr a l ca nh cung cp. S thay th v ngun cung ni chung t to ra sc p trc tip nh t s thay th v cu v trong bt k trng hp no cn phn tch thm nhng nhn t b sung khc. 2.3. S thay th v cu a. Nhng cch xc nh thay th v cu Thay th v cu l vic xc nh u l sn phm m ngi tiu dng cn nhc lm sn phm thay th. Tr phi sn phm l hon ton ng nht, cn khng s khng c coi l sn phm thay th han ho. Tuy nhin, hu ht mi sn phm u c sn phm thay th cng loi. Vic xc nh sn phm thay th ph thuc vo mt s nhn t: vic ngi tiu dng c th d dng chuyn sang dng sn phm tng t; mt thi gian ngi tiu dng thch ng; s ging nhau v cht lng hoc gi c khng; sn phm thay th c sn (d mua). Vn s tr nn phc tp trong mt s trng hp sau: ch c mt nhm ngi tiu dng chuyn sang s dng sn phm thay th; hoc c sn phm thay th nhng khng thay th cho tt c cng dng ca mt sn phm. Nh cp phn trn, tnh hon i c nh gi da trn vic o co dn cho ca nhu cu.

61

Cch thc m c quan thc thi Lut Cnh tranh Vit Nam p dng o s co dn cho ca cu l cn c vo kt qu iu tra th trng m y ban chu u gi l SSNIP test (tng gi nh nhng lu di). Phng php ny cng c bit n nh mt phng php xc nh c quyn da trn gi thit m cc c quan cnh tranh ca M, Canaa, New Zealand, Australia v Anh p dng. Phng php ny c nh gi cao v phn nh nhng phn tch kinh t ng thi. Cch thc kim tra c quy nh ti khon 5(c) ca iu 4 Ngh nh s 116/2005/ N-CP C th l gi s c mt mc tng gi nh (hn 10%) ca mt sn phm so vi . gi bn l hin ti v thi hn tng gi l 6 thng lin tip (khng phi l tng gi qu ). Sau , s xem xt cu hi liu vic tng gi ny c khin cho khch hng ang dng sn phm chuyn sang dng sn phm khc khng, hoc khch hng c mua sn phm t cc nh cung cp nhng khu vc khc khng. V l gi nh nn cu tr li s ly t 1000 ngi theo mu thng k ngu nhin t ngi tiu dng trn th trng thc t. Nu cu tr li l c th cc sn phm v khu vc thm vo nm trong phm vi ca mt th trng lin quan. Cch phn tch tng t c th c p dng trong nhng trng hp lin quan n tp trung sc mua, ni m im bt u l nh cung cp v gi th nghim ng vai tr nhn dng nhng knh phn phi thay th hoc cc i l cho cc sn phm ca nh cung cp. V d nh vic sp nhp cc hng nc ngt. Vn cn xem xt s l vic xc nh liu nhng mi v khc nhau ca nc ngt c thuc cng mt th trng khng. Trn thc t, cu hi then cht l liu ngi tiu dng ang s dng hng v A c chuyn sang hng v khc khng khi phi chu s tng gi lu di 10% ca ung A. Nu s ngi tiu dng chuyn sang hng v B t ti mc vic tng gi A khng mang li li nhun do mt doanh thu, lc th trng s bao gm t nht hng v A v B. Qu trnh s phi c m rng vi nhng hng v ang c s dng khc cho n khi tng hp cc sn phm tng gi khng dn n s thay th v nhu cu. Ni chung, gi xem xt s l gi thnh hnh trn th trng. iu ny khng p dng trong nhng trng hp m gi thnh hnh c xc nh khi thiu cnh tranh y . C th nh i vi vic iu tra lm dng v tr thng lnh, gi thnh hnh tng ng k trong thc t s c xem xt. SSNIP test l hp l v n gin. Nhiu nh kinh t ng tnh v nh gi cao vic s dng phng php ny xc nh th trng lin quan. W. Bishop, mt nh kinh t ca chu u cho rng thnh cng ca SSNIP khng phi l ngu nhin. Cu hi trng tm m phng php ny nu ra l ti sao chng ta li quan tm trc tin v nh ngha th trng. Chng ti ch c th tr li cu hi liu 70% c phn ca mt th trng c to cho doanh nghip sc mnh th trng khng nu th trng l mt th trng theo ngha kinh t. Cu hi mu cht y l s thay th cc sn phm hoc cc khu vc a l c l hn ch quan trng hay ch l hn ch bnh thng i vi hnh vi ca cc doanh nghip kinh doanh. Chng ti mun th trng bao gm ton b sn phm thay th cho mt s lng ng k ngi tiu dng v ngoi tr khi

62

th trng tt c nhng th khng phi sn phm thay th thc t. SSNIP test l cng c hu ch lm vic ny. Tuy nhin, trn thc t, lm th no xc nh phn ng ca khch hng vi vic tng gi gi nh ny? y ban chu u cng nhn rng nhng bng chng lin quan v thuyt phc s ph thuc vo cng ngh, sn phm, hoc dch v cnh tranh, cng nh cho rng h c th thit lp th trng tim nng trn c s thng tin ban u c gi tr hoc do cc cng ty lin quan trnh. Thng thng, vn c rt li vi cu hi n gin liu sn phm A c nm trong cng th trng vi sn phm B khng?. n y, v vic c xc nh m khng cn nh ngha chnh xc v th trng. Tuy nhin, i vi nhng trng hp i hi phi c nh ngha chnh xc hn v th trng, y ban chu u c th lin lc vi nhng khch hng v cng ty chnh trong ngnh, hip hi chuyn nghip v nhng cng ty th trng s cp xc minh chnh xc v quan im ca mnh. y ban chu u c th chuyn yu cu cung cp thng tin bng vn bn ti cc doanh nghip trong th trng (hi kin v phn ng vi vic tng gi gi nh v trn ranh gii th trng), tham gia tho lun vi h, thm ch b tr lm vic hoc thanh tra theo gi ca cc bn, khch hng hoc i th cnh tranh. i vi nhng th trng khch hng cm thy bn khon, vic a ra cu hi gi nh c tha nhn c th dn n nhiu kt qu khc nhau v nhng ngi c hi c th tr li theo cch khc bit so vi thc tin. Nghin cu thi khch hng khin cc nh kinh t ng h phn tch kt hp do trao i m ngi tiu dng tin hnh khi i mt vi nhng sn phm khc nhau (v d gia gi c v cht lng, lng tin v xu hng) c th c a vo trong phn tch. Kinh nghip ca y ban chu u cng cho thy h s xem xt n kha cnh ca nhng cuc kim tra nh lng c tin hnh bi cc nh kinh t phn nh th trng. Nhng cuc kim tra ny bao gm c tnh co dn, kim tra da trn s ng nht ca dch chuyn gi qua thi gian (phn tch tng quan gi), tnh ton nguyn nhn, v phn tch hi t gi. C th, y ban chu u s xem xt nhng bng chng thay th c th p dng c trong qu kh t kt qu ca vic phn tch c sc thc t, bao gm vic tham gia th trng ca cc i th cnh tranh hoc gii thiu sn phm mi. Ni cch khc, y ban chu u ng rng ngun thng tin ny thng thng s gi vai tr c bn cho nh ngha th trng. Bng chng v kt qu ca vic gii thiu sn phm mi trn doanh thu ca nhng sn phm tn cng c cho l hu ch. Tuy nhin, theo kinh nghim ca c quan cnh tranh Vng quc Anh (OFT) cn mt s vn tn ti vi vic kim tra ny. Nhn chung, cn xem xt thn trng vi nhng cuc kim tra ch da vo chiu hng gi c, bi v chng khng nh gi c liu khi c doanh nghip tham gia th trng, gi c c tng ln cng li nhun khng. Tuy nhin, nhng d liu t i thng cn tr nh phn tch trong vic nh gi u l m hnh cu thch hp hn, ct th trng chng c quyn c xc nh trn c s ch bn thn kim tra gi.

63

Bishop v Walker tha nhn mt vi yu im ca phn tch tng quan gi, nhng vn d on cch phn tch ny c th cung cp thng tin hu ch h tr nh ngha th trng. Mt trong nhng im ng ch l n c yu cu thng tin tng i thp v d s dng. Vn ny c bit quan trng, nh trong cc cuc iu tra lin doanh, khi c quan cnh tranh khng cn nhiu thi gian a ra phn quyt. C s nht tr l tng quan gi c th nhn dng c th trng kinh t nhng khng phi lc no cng xc nh c th trng chng c quyn, tc l khng tr li cu hi c phi th trng ny c c quyn khng?. Tuy nhin, nh kinh nghim ca OFT kt lun, mc d phng php nh lng khng phi vin n thn k nhng khi c s dng mt cch chnh xc v cht ch, chng c th l nhng cng c rt hu ch. y ban chu u s khng xem xt da trn du hiu bn ngoi hai thay th v cu l thuc cng mt th trng nu y ban chu u thy rng c nhng ro cn cn tr khch hng thay i sang sn phm thay th. Trong mt hng dn ca mnh, y ban chu u ni v Nhng ro cn v chi ph gn vi vic thay i nhu cu chuyn sang s dng sn phm thay th tim nng. Chi ph chuyn i sn phm (switching costs) l gi m ngi tiu dng tr khi chuyn sang s dng sn phm khc. Chng khng nht thit phi lin quan n ti chnh, nhng li cha ng nhiu bt li v phin phc. Chi ph chuyn i sn phm cng c th l ro cn gia nhp th trng, c th c to ra hoc tng ln bi cc cng ty ln nh mt th on ngn chn. S l khng th a ra mt danh sch trn vn v chi ph chuyn i sn phm v d on v mi ro cn c th i vi vic chuyn i sn phm. Nhng ro cn ny c ngun gc khc nhau v hnh thc khc nhau nh can thip quc gia, sc p pht sinh t th trng th cp, nhu cu u t vn c bit hoc chu tn tht sn phm u ra chuyn sang s dng u vo thay th, v tr ca khch hng, u t c bit trong qu trnh sn xut, nghi ng v cht lng v uy tn ca cc nh cung cp khng c danh ting, v nhiu nhn t khc. b. c tnh v mc ch s dng c tnh v mc ch s dng c din gii thm trong Ngh nh s 116/2005/ N-CP . Vic xc nh s tng t v c tnh ca sn phm i hi phi phn tch cc yu t trong cu to vt cht ca sn phm nh cc yu t l ho, cc tc dng ph i vi ngi s dng45 Bi l cc sn phm khng tng ng nhau v nhng yu t trn th khng th thay th cho nhau, v d cc loi Vitamin khng th thay th cho nhau bi cc thnh phn dinh dng, c tnh vt l, nguyn l chuyn ho cht khi s dng ca chng khng ging nhau. Vic xc nh s tng ng v cc yu t vt cht l ho ca sn phm l khu quan trng hng u trong vic iu tra th trng lin quan trong trng hp cn thit lm c s c quan iu tra khoanh vng cc sn phm c kh nng nm trong mt vng th trng v thc hin cc bc iu tra tip theo. Theo Ngh nh s 116/2005/N-CP hng ha, dch v c coi l c th thay th cho nhau v c tnh nu hng ho, dch v c nhiu tnh cht v vt l,
(45)

Khon 2 iu 4 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

64

ho hc, tnh nng k thut, tc dng ph i vi ngi s dng v kh nng hp th ging nhau46. Cc sn phm c coi l c th thay th cho nhau v mc ch s dng, v c tnh nu nh chng c mc ch s dng, c nhiu tnh cht vt l, tnh cht ho hc, tc ng ph vi ngi s dng ging nhau47. Ni cch khc, cc sn phm c coi l cnh tranh vi nhau khi tnh cht ca n ging nhau. Di gc khoa hc, mc ch s dng l nhng yu t c bn c nhn nhn t nhu cu tiu dng ca ngi s dng. Cc sn phm p ng cho cng mt nhu cu s dng c coi l thay th cho nhau v mc ch s dng. Khi phn tch du hiu ny, c quan c thm quyn cn phi nhn nhn hin tng di gc ca ngi s dng hng ho, dch v thay v vi vai tr ca c quan qun l nh nc. Mc ch s dng ca hng ha dch v c xc nh cn c vo mc ch s dng ch yu nht ca hng ho, dch v 48. V th, nu c nhiu mc ch s dng, cc sn phm thay th cho nhau khi mc ch s dng ch yu ging nhau. Trong thc t, vic xc nh kh nng thay th v tnh cht ca cc sn phm khng n gin. c nhng sn phm v l thuyt c kh nng thay th cho nhau nhng nu thc t chng li p ng nhu cu ca nhng i tng khch hng khc bit v sc mua, v nhng u tin manng tnh nh tnh r nt (nh dch v n ung ca cc nh hng v ca cc cngtin trng hc khng thay th cho nhau bi cngtin trng hc cn p ng thm nhu cu gim st hc sinh) hoc khc bit nhau v c p dng cc phng thc kinh doanh khc nhau th vn khng th kt lun rng chng c kh nng thay th cho nhau49. V th, c quan iu tra phi s dng cc cng c k thut z- kinh t v kinh nghim thc tin xc nh cc yu t cu thnh nn mc ch s dng v c tnh ca sn phm. Vic phn tch c tnh v mc ch s dng sn phm cho php c quan cnh tranh, giai on iu tra u tin, hn ch phm vi iu tra nhng sn phm c th thay th. Tuy nhin, c tnh v mc ch s dng ca sn phm khng nhn dng sn phm thay th v nhu cu. Tnh hon i chc nng hoc bn thn s ng nht ca c tnh c th khng cung cp y tiu ch bi v phn ng ca khch hng vi s thay i tng i v gi c th c quyt nh bi nhng nhn t khc. V d, c sc p cnh tranh khc nhau trong th trng thit b, ph tng nguyn bn i vi ph tng t v linh kin d tr, do dn n s m t ring bit ca hai th trng lin quan. Ngc li, s khc nhau trong bn thn c tnh sn phm l khng loi tr s thay th v cu, khi m iu ny s ph thuc vo mc nh gi c tnh khc nhau ca khch hng. Tuy nhin, trong mt s trng hp c bit, vic kim tra c tnh ca sn phm l yu t quyt nh xc nh th trng lin quan. V d trong mt v vic cnh tranh chu u (United Brands), Ta n da vo c tnh ca chui xc nh chui nm trong th trng ring bit so vi cc hoa qu khc. y, vic xem xt mc ch ca sn phm l quan trng v n gip xc nh liu c sn phm thay th khng. mt v vic khc (Van den Bergh Foods Ltd) Tng cc Cnh tranh ca chu u quyt nh
im a khon 5 iu 4 Ngh nh s 116/2005/N-CP . Khon 1, 2 iu 15 Ngh nh s 116/2005/N-CP . Khon 3 iu 4 Ngh nh s 116/2005/N-CP . (49) Dominique Brault, Chnh sch v thc tin php lut cnh tranh ca Cng ha Php (H Ni: Tp 2, NXB chnh tr quc gia, 2005), tr 222.
(46) (47) (48)

65

loi kem mua theo tng khu phn l ti cc ca hng tiu thu ngay v loi kem mua nhiu gi d tr v tiu th ti nh nm trong hai th trng ring bit. iu ny c Tng cc Cnh tranh chu u gii thch l v s khc bit trn c s mc ch s dng ca khch hng trong vic mua kem xc nh s khc nhau trong c tnh v gi gia sn phm n ngay v sn phm tiu th ti nh. Tng t, trong quyt nh nm 2001 v v Michelin (Michelin II), Tng cc Cnh tranh chu u quyt nh m khng s dng SSNIP test rng th trng lp thay mi cho xe ti v xe bus l ring bit. C quan ny xem xt phn tch nhng c tnh ring bit v cng dng ca lp xe bi khch hng cui cng da trn cc cuc kho st (cc cng ty chuyn ch vn ti). c. Chui hot ng thay th S thay th v cu c th tr nn phc tp v s tn ti ca chui hot ng thay th, khi m B l sn phm thay th ca A v C l sn phm thay th ca B v.v iu ny hon ton c th xy ra trong th trng a l cng nh th trng sn phm. V d, hai ca hng cnh tranh nhau thu ht khch hng sng trong phm vi gia hai ca hng , nhng i vi khch hng sng cch xa, sn phm thay th c th khc: Ca hng A khch hng 1 Ca hng B khch hng 2 Ca hng C khch hng 3 Ca hng D. Trong v d ny, ca hng A v B l sn phm thay th i vi khch hng 1, B v C l sn phm thay th i vi khch hng 2 v C v D l sn phm thay th i vi khch hng 3. A v D, A v C, B v D khng phi sn phm thay th trc tip i vi bt k khch hng no. Lm th no nh ra ranh gii th trng a l? Theo kinh nghim ca y ban chu u th cu tr li cho vn trn nm s tn ti ca sn phm thay th c nh hng phm vi a l no ln chnh sch t gi ca mt cng ty. d. Th trng s cp v th cp nh ngha th trng cng c vn ni m mt sn phm c lin kt vi mt sn phm khc nhng khng phi sn phm thay th, v d nh t v linh kin d tr t hoc my photocopy v ng cartridges. Trong nhng tnh hung nh vy, hai sn phm phi l tng thch vi nhau v sc p i vi s thay th c p t bi nhng iu kin trong th trng lin kt phi c tnh n. . Nhm khch hng ring bit Khch hng ni chung thng c nhng thin v ring nhng khi p dng nh ngha th trng phi cng nhn mt thc t: mt nhm khch hng c th chuyn sang s dng mt sn phm tng t phn ng li vic tng gi, trong khi nhm tiu dng khc l khng th. V d mt ngi khng bit li xe khng th phn ng li vic tng gi v tu ha bng vic t quyt nh li t. Trong v United Brands chu u, Ta n xc nhn quyt nh ca Tng cc Cnh tranh chu u l: th trng chui c lp vi th trng hoa qu khc, mt phn v i vi mt s khch hng (tr em, ngi

66

gi v ngi bnh) chui l hoa qu ph hp duy nht (chui c th c nu nh cho tr em, d dng tiu ha, d cm v c th n c bi ngi khng c rng). Tuy nhin, lp lun ny dn ti nhng lung ch trch kch lit m c th l thc t chui p ng nhu cu duy nht ca mt tng lp khch hng ring bit khng c ngha l chui to thnh mt th trng ring l nu nhng khch hng khc (a s) khng b hn ch trong la chn hoa qu v c th phn ng li vic tng gi chui bng vic mua nhng hoa qu khc. Mc d ti im bn, c th c s phn bit c li cho mt s khch hng nht nh (nh l sinh vin hoc ngi gi hng hu ch) bng vic tnh tin t hn gi tiu chun, nhng ni chung khng th c s phn bit ging nh vy gia cc c nhn, v d ngi hng tr cp v tnh tin h cao hn. Nu khng c s phn bit ngi tr, ngi gi v ngi c bnh (hoc nhng ngi mua cho h) trong vic tnh tin cao hn th thi ca nhng khch hng sn sng thay i phi c xt n. Chnh nhng khch hng ny lm nh hng n quyt nh nh v gi ca nh cung cp v thi ca khch hng thng xuyn ng vai tr quan trng trong vic xc nh th trng. Mt nhm ngi tiu dng c nhu cu ring v mt sn phm s kh khai thc tr khi n c gi tch bit t nhng ngi tiu dng khc v nu nhng ngi tiu dng khc c th b ngn cn t vic tng doanh thu t tng lp c bit. Sau v vic ny, y ban chu u c tha nhn mt nhm khch hng ring bit s lin quan n nh ngha th trng ch khi bn thn khch hng to ra mt th trng ring v s phn bit v gi gia cc nhm khch hng l c th xy ra. e. Th trng trong nn kinh t mi Lut Cnh tranh m trc y l Lut chng c quyn ra i t th k 19 trn c s bi cnh v nn tng kinh t ca thi k . Hin nay, s pht trin v bo ca cuc cch mng khoa hc cng ngh hnh thnh nn mt khi nim mi - nn kinh t tri thc hay nn kinh t mi. Nn kinh t mi t ra rt nhiu vn ln v kh cho vic thc thi Lut Cnh tranh. Mt trong s l vic p dng cc nguyn tc thng thng ca nh ngha th trng. SSNIP test c gng nhn dng thay th v cu trong ngn hn bng vic n nh mt mc tng gi nh nhng ng k. Tuy nhin, th trng cng ngh cao ca nn kinh t mi c nhng c im ca cnh tranh nng ng, tc l sn phm mi l mi e da ca cc sn phm ang tn ti trn th trng. Tp trung vo gi thit tng gi sn phm t vic ci tin thay cho sc p cnh tranh c th dn n nhn dng th trng qu hp. nh ngha th trng trong nn kinh t mi l mt tr ngi trong thc thi lut, c bit trong trng hp sp nhp, ni m cc bn sp nhp c th hy vng to ra nhng sn phm ci tin m nhng sn phm ny cha h tn ti trn th trng. g. Cu trc ca cung cu Cu trc cung cu c th ng vai tr quan trng trong vic xc nh th trng lin quan v cng c th to ra nhng sn phm ng nht trong cc th trng khc nhau.

67

Ti chu u, cu trc cung cu c cho l c lin quan n vic xc nh th trng trong v Michelin. Trong v ny, Ta n ca chu u cng nhn quyt nh ca Tng cc Cnh tranh chu u l nhng lp xe hi hng nng ng nht c nm trong cc th trng khc nhau khng da vo vic xc nh liu chng c cung cp cho nh sn xut lm thit b nguyn gc trn dy chuyn, hay c cung cp cho cc nh bn bun lm thay th. C kt lun ny l v tnh nng ng ca giao dch kh khc nhau. 2.4. S thay th v cung Ngh nh s 116/2005/N-CP cng cp n s thay th v cung nh mt yu t c th tham kho xc nh thuc tnh c th thay th cho nhau ca hng ha, dch v. Theo kinh nghim ca chu u (v Continental Car) th th trng c xc nh khi tham chiu ti c thay th cung v cu. Nu nh sn xut ca mt sn phm d dng chuyn sang sn xut nhng sn phm khc th c hai sn phm c th cng nm trong mt th trng. Kh khn y l vic phn bit thay th v cung vi cnh tranh tim nng. y ban chu u cho rng y l cu hi thuc phm vi thi gian. Nu nh sn xut c th chuyn sang sn xut sn phm khc trong mt thi gian ngn m khng gp phi chi ph hoc ri ro ng k, th hai sn phm c cho l nm trong cng mt th trng. Nu nh sn xut tham gia vo th trng nhng ch trong thi gian di v sau khi gnh chu mt s chi ph th lc s hin din ca nh sn xut s khng lin quan trong giai on nh ngha th trng. Tuy nhin, s hin din ny s l quan trng khi nh gi sc mnh th trng: nu nh sn xut c th tham gia th trng, lc h s l i th cnh tranh tim nng v s tn ti s c tc ng km hm i vi cc i th khc ang hot ng trn th trng. Thay th v cung ch kh thi nhng lnh vc nh sn xut sn xut ra sn phm tng t ch khng phi l sn phm thay th. Mt v d thc t l th trng giy. Giy thng c sn xut to ra nhng cht lng khc nhau, t giy vit tiu chun ti giy cht lng cao c dng xut bn sch ngh thut. T kha cnh nhu cu, cht lng giy khc nhau c s dng ty vo mc ch nht nh, v d sch ngh thut hoc sch xut bn cht lng cao khng da trn giy cht lng thp. Tuy nhin, cc nh sn xut chun b sn xut ra nhng mt hng giy c cht lng khc nhau, v vic sn xut c th c iu chnh vi chi ph khng ng k v trong mt thi gian ngn. Khng gp kh khn trong vic phn phi, nh sn xut giy do c th cnh tranh i vi vic t hng cht lng giy khc nhau, c bit nu lnh t hng c t vi thi gian cho php iu chnh k hoch sn xut. Trong nhng tnh hung , khng nn xc nh mt th trng tch bit i vi mi loi giy v mc ch tng ng. Cht lng giy khc nhau nm trong cng mt th trng, v doanh thu s c tnh tng cng nh gi ton b gi tr v s lng ca th trng. Khi thay th v cung cho php iu chnh ng k ng sn v bt ng sn, u t b sung, quyt nh chin lc hoc thi gian tr hon, th n s khng c xem xt trong giai on nh ngha th trng. V d trong lnh vc sn xut ung c nhn. V

68

nguyn tc, cc nh my ng chai sn xut nhng ung khc nhau, nhng thc t c chi ph tri ny sinh (qung co, th nghim sn phm v phn phi) trc khi sn phm c th c th c bn ra. Trong nhng trng hp th ny, tc ng ca thay th v cung v hnh thc cnh tranh tim nng khc s c xem xt giai on sau. Liu kh nng thay th v cung c c tnh n giai on nh ngha th trng hay khng mang mt ngha rt quan trng nhng ch trong trng hp th phn l vn tn ti duy nht v khng c giai on sau nh c cp on trn. Nu thay th v cung c tnh n ti giai on nh ngha th trng th n c th m rng th trng v mt doanh nghip lin quan s c th phn khng ng k trong khi vi mt th trng hp hn doanh nghip li c c phn ln. 2.5. Th trng a l Thng thng, xc nh th trng a l l yu t cn thit. Do c xc nh bi tnh thay i sn phm, nh ngha th trng c kh nng l cc doanh nghip sn xut sn phm ng nht s khng hot ng trn cng th trng nu cc doanh nghip ny hot ng trn nhng khu vc a l loi tr nhau. Tuy nhin, khi mt khch hng Anh c th thay th sa tm Php bng sa tm Anh th nh sn xut Anh khng c sc mnh th trng nu mc tng gi nh nhng ng k li lm cho khch hng ca h mua sa tm Php thay th. Theo Ngh nh s 116/2005/N-CP th liu khu vc a l c loi tr nhau hay khng, liu th trng a l ca mt sn phm l ton cu hay mt a phng c th, s ph thuc vo nhiu nhn t, ch yu l chi ph vn chuyn, bn cht ca sn phm v ro cn gia nhp th trng. Nu chi ph vn chuyn tng i cao vi gi tr sn phm, th trng a l c th nh, thm ch l th trng a phng. C th c chui thay th trong th trng a l nh gii thch trn. iu 7 Ngh nh s 116/2005/N-CP miu t th trng a l l mt khu vc c cc iu kin cnh tranh tng t. Cch tip cn xc nh tnh tng t s da vo chi ph vn chuyn, thi gian vn chuyn v s hin din ca cc ro cn gia nhp nh sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip, nhn hiu, ch dn a l theo quy nh ca php lut v s hu cng nghip; chi ph u t vo sn xut, phn phi, xc tin thng mi hoc kh nng tip cn vi cc ngun cung cp ti chnh; quyt nh hnh chnh ca c quan qun l nh nc; cc quy nh v iu kin kinh doanh, s dng hng ha, dch v; cc chun mc ngh nghip; thu nhp khu v hn ngch nhp khu v tp qun ca ngi tiu dng. Cch xc nh th trng a l c th hiu nh sau: c quan thc thi Lut Cnh tranh s xem xt s b phm vi ca th trng a l trn c s nhng ch s khi qut v phn phi th phn gia cc nh sn xut v i th ca h, cng nh phn tch s b vic nh gi v s khc bit v gi cc vng, min khc nhau. Th nghim l thuyt li da trn s thay th ny sinh t thay i gi tng i, v cu hi cn tr li ln na l liu khch hng c chuyn sang s dng sn phm t cc doanh nghip v tr a l khc trong thi gian ngn v ti mc chi ph khng thay i ng k khng.

69

Nu cn thit, s tin hnh kim tra k hn cc nhn t cung cp m bo rng nhng doanh nghip c tr s cc khu vc khc khng i mt vi nhng cn tr trong vic pht trin doanh thu qua ton b th trng a l. Phn tch ny s bao gm vic kim tra i vi tng ro cn gia nhp nu trn. Tm li, cn xc minh nhng kh khn ca cc doanh nghip ti mt khu vc xc nh so vi sc p cnh tranh ca cc doanh nghip ngoi khu vc , quyt nh ranh gii a l ca th trng.

3
Ro cn gia nhp th trng
3.1. nh ngha ro cn gia nhp th trng Mt cch chung nht, ro cn gia nhp th trng l nhng nhn t ngn cn hoc km hm cc doanh nghip tham gia vo mt th trng ring bit. Kh khn y l vic xc nh u l ci s cn tr cnh tranh tim nng trn th trng. Tc phm phi thai v ro cn gia nhp th trng ca J.S. Bain thuc trng Harvard m t ro cn tham gia th trng nh: - Mc , v trong thi gian di, cc doanh nghip c thnh lp c th nng gi bn cao hn chi ph sn xut v phn phi trung bnh ti thium khng lm cho cc doanh nghip tim nng gia nhp vo ngnh. Cch thc xc nh ro cn gia nhp th trng ny l da vo tc ng. Ngc li, Stiglerm ca trng Chicago a ra mt nh ngha hp hn, tp trung vo s khc bit trong nhu cu v nhng iu kin chi ph m cc doanh nghip c mt trn th trng v cc doanh nghip tim nng ln lt gnh chu. ng ta xc nh ro cn gia nhp th trng l: - Chi ph sn xut (mt vi hoc trn tng t l u ra) phi do doanh nghip c gng gia nhp th trng gnh chu, ch khng phi cc doanh nghip c mt trn th trng. Von Weizsacker tn thnh cch tip cn ca Stiglerm nhng b sung thm v kha cnh phc li kinh t: - Chi ph sn xut (mt vi hoc trn tng t l u ra) phi do doanh nghip c gng thm nhp th trng gnh chu, ch khng phi cc doanh nghip c mt trn th trng, v chi ph sn xut ny ng mt s bp mo v phn phi sn phm t kha cnh x hi. Mt nh ngha quan trng khc l ca Gibert: - Ro cn gia nhp th trng l khon tin m cc doanh nghip c mt trn th trng thu li. N l li nhun thm m mt doanh nghip c th kim c nh kt qu ca vic c mt trn th trng. Cch tip cn ny da trn nh ngha ca Bain nhng nhn mnh li th ca ngi i tin phong, l li th m mt doanh nghip n gin nhn c t vic c

70

mt trn th trng trc cc i th cnh tranh tim nng, hn l li th gi tuyt i. Mt chui ri rc cc nh ngha c a ra, mi nh ngha c tm quan trng ring, c kt hp da trn c s nhiu nhn t khc nhau. Cuc tranh lun v vn ny hin vn ang tip din. Cu hi t ra y: liu nh ngha ca Bain hay Stigler l ph hp v chnh xc hn. Cch tip cn ca Bain dn n vic nhiu th c cho l ro cn. nh ngha ca Stigler li mang hm ngc li. V d, theo cch tip cn ca Bain (khng ging Stigler), ng chp nhn hnh vi th trng c th hot ng nh mt ro cn tham gia th trng v nh ngha ny ch yu da trn tc ng. Hn na, nh ngha ca Bain cng tha nhn quy m kinh t c th hot ng nh ro cn khc i vi vic tham gia th trng. Nhng ro cn ny ngn cn doanh nghip mi tham gia khi cho php duy tr gi trn mc gi n v ti thiu. Tuy nhin, nh ngha ca Stigler li khng chp nhn quy m kinh t l ro cn tham gia th trng khi doanh nghip c mt trn th trng v cc nh cnh tranh mi u phi i mt vi ro cn ny khi thm nhp th trng. Ngy nay, cch tip cn ca Bain c nh hng ln nht n kinh t hc cng nghip v thng c s dng trong nhng quyt nh chng c quyn M. nh ngha da theo cch tip cn ca Bain c th hin Hng dn st nhp Ngang 1992, c cng b bi V chng c quyn ca B T php v y ban Thng mi lin bang (FTC). y ban chu u tho lun nhng hnh thc ca ro cn gia nhp th trng trong Hng dn sp nhp ngang, xut bn thng 1 nm 2004. y ban chu u c quan im rng v ro cn gia nhp th trng, xem xt rng ro cn ny c th bao gm li th php l hay k thut hoc c th mt i v v tr ca cc doanh nghip tn ti trn th trng. Tranh lun v ro cn gia nhp th trng cc k quan trng trong vic xc nh sc mnh th trng. Nu cc nhn t c nhn dng d dng l ro cn tham gia th trng, mt doanh nghip c th c cho l c sc mnh th trng v hnh vi ca doanh nghip c th b km hm bi Lut Cnh tranh. Tng t nh vy, sp nhp gia hai doanh nghip c th b cm mc d vic sp nhp ny khng dn ti vic cc cng ty t c sc mnh th trng. iu ny c ngha l qu trnh cnh tranh thc t b xm hi bi lut cnh tranh khi n can thip v lm phng hi n thi ca cc doanh nghip ang hat ng trn th trng cnh tranh. Mt khc, nu kh nng ca ro cn tham gia c loi b qu d dng, cc doanh nghip c sc mnh th trng c th lch lut cnh tranh tin hnh sp nhp to ra hoc cng c sc mnh th trng. Vit Nam, iu 8 Ngh nh s 116/2005/N-CP quy nh nhng loi c cho l ro cn gia nhp th trng, bao gm: - Sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip, nhn hiu, ch dn a l theo quy nh ca php lut v s hu cng nghip. - Cc ro cn v ti chnh bao gm chi ph u t vo sn xut, phn phi, xc tin thng mi hoc kh nng tip cn vi cc ngun cung cp ti chnh. - Quyt nh hnh chnh ca c quan qun l nh nc.

71

- Cc quy nh v iu kin kinh doanh, s dng hng ha, dch v; cc chun mc ngh nghip. - Thu nhp khu v hn ngch nhp khu. - Tp qun ca ngi tiu dng. - Cc ro cn gia nhp th trng khc. 3.2. Vai tr ca ro cn gia nhp th trng Nhng ro cn gia nhp th trng ng vai tr quan trng trong vic xc nh liu doanh nghip c l c quyn hoc c sc mnh th trng ng k trn mt th trng hay khng. T kha cnh kinh t, mt doanh nghip vi 100% th phn c th khng phi l c quyn. Th phn khng cho chng ta bit v cnh tranh tim nng hoc v sao mt doanh nghip li c th phn cao nh vy. Th phn ch cung cp cho chng ta v tnh trng cnh tranh hin ti. Mt doanh nghip s khng th nh gi c quyn nu cc doanh nghip khc c th t do gia nhp th trng v cnh tranh trn . Chnh gi c c quyn ni cho cc doanh nghip khc bit tham gia th trng l c li. Liu mt doanh nghip thc s c sc mnh c quyn v gi hay khng s ph thuc vo mc tn thng m doanh nghip gy ra cho cc doanh nghip mi tham gia th trng. Liu mt th trng c d tn thng vi cc doanh nghip mi tham gia hay khng s ph thuc vo nhng ro cn gia nhp th trng. Nu nhng ro cn gia nhp th trng tn ti th mt doanh nghip c th thc thi sc mnh th trng trong mt thi gian ng k. 3.3. Cnh tranh v tip cn chin lc L thuyt t chc cng nghip hin i, mc d da vo mt lng ln m hnh v v d ca l thuyt tr chi, thnh cng trong vic tch bit nhiu nhn t quan trng khi vic phn loi ha hoc h thng ha ro cn tham gia th trng. Ti mc tng qut nht, thng ip ca l thuyt t chc cng nghip mi l vic phn tch chin lc kinh doanh, hoc cnh tranh chin lc, ng vai tr c bn khi phn tch th trng ring. M hnh Bain, m hnh m phn tch cc ngnh v chui nhn qu t cu trc n hnh vi thc thi, m hnh m cu trc c quyt nh ch yu bi nhn t cng ngh, c thay th bi cch tip cn: nhn mnh tc ng ca hnh vi (tc ng chin lc vi nhau) v cu trc ngnh v thc thi. Ni mt cch vn tt, cch thc m doanh nghip cnh tranh mt phn s xc nh c cc ngnh tp trung nh th no. c bit, iu quan trng i vi quyt nh gia nhp chnh l bn cht ca cnh tranh sau gia nhp, tc l doanh nghip tim nng mi gia nhp cn xem nh mt nhn t trong quyt nh ca mnh. 3.4. Chi ph rt lui khi th trng v nhng cam kt L thuyt cc t chc cng nghip hin i cng cao vai tr quan trng ca chi ph rt lui khi th trng (sunk costs) trong cc quyt nh gia nhp (v rt lui) th trng. Chi ph rt lui khi th trng l chi ph khng th ly li khi rt lui khi th trng,

72

do gi vai tr nh mt cam kt gi li trn th trng mt hoc nhiu doanh nghip. Hng dn sp nhp theo chiu ngang ca B T php M xc nh chi ph rt lui khi th trng nh chi ph mua ng sn v bt ng sn nhng khng th ly li c nhng ti sn ny ngoi th trng lin quan. C 3 kha cnh quan trng ca chi ph rt lui khi th trng c th nh hng n quyt nh gia nhp hoc rt lui. Th nht, chi ph rt lui khi th trng lm tng kh nng gia nhp th trng v chng khng th ly li c khi rt lui khi th trng. Th hai, chi ph rt lui khi th trng to ra tnh khng cn xng trong chi ph gia doanh nghip v chun b gia nhp th trng. Khi chi ph khng ly li c, n khng cn l t l ca chi ph c hi sn xut, do doanh nghip c mt trn th trng s yu cu n b thp hn li ngnh hn l b yu cu tham gia. Th ba, chi ph rt lui khi th trng c th c cc doanh nghip c mt trn th trng s dng nh cam kt khng rt lui khi ngnh. Do , chi ph rt lui khi th trng l trung tm tnh ton s lng doanh nghip tim nng tham gia v khi gia nhp phi tnh n chi ph khng ly li c v cc doanh nghip tn ti trn th trng c th tn dng thc t ny mt cch chin lc theo cc cch khc nhau. Lp lun ca l thuyt cc t chc cng nghip gn y cng nhn dng nhng cng c u t lin quan n chi ph khng ly li c c th c s dng mt cch chin lc hn ch hoc ngn cn gia nhp trong nhng mi trng phc tp hn Cc chi ph ny c th c phn loi tng i nh sau: - u t h thp chi ph ca doanh nghip c mt trn th trng lin quan n chi ph ca doanh nghip tim nng gia nhp, l, cng sut, sng ch, nghin cu v pht trin, k kt hoc thanh ton hp ng vi nh cung cp u vo, va lm va hc, v.v - u t iu chnh cu trc chi ph ca i th, l, k kt hoc thanh ton hp ng, mua sng ch ri khng pht trin thm, gi c quyn sn lng u vo, kim sot dc, v.v - u t lm thay i iu kin v cu, l: qung co, trin khai nhn hng ha, hp ng di hn vi ngi mua, v.v Trong tt c v d ny, cam kt l cn thit v l vai tr quan trng ca chi ph rt lui khi th trng. T bi hc tip theo ca l thuyt cc t chc cng nghip s l: chi ph rt lui khi th trng gi vai tr ch yu d on doanh nghip tham gia tim nng. Vic nhn dng chi ph rt lui khi th trng l rt quan trng nh gi iu kin gia nhp. Hnh vi chin lc v cnh tranh sau khi tham gia kt hp vi chi ph rt lui khi th trng l mt yu t quyt nh quan trng ca cu trc th trng thng qua tc ng ca chng ln cc quyt nh tham gia v rt lui.

73

CHNG 2 HNH VI THA THUN HN CH CNH TRANH


I. HNH VI THA THUN HN CH CNH TRANH

1
Khi nim, c im ca hnh vi tha thun hn ch cnh tranh
1.1. Khi nim hnh vi tha thun hn ch cnh tranh Trong kinh t hc, hnh vi tho thun hn ch cnh tranh (Cartel) c nhn nhn l s thng nht hnh ng ca nhiu doanh nghip nhm gim bt hoc loi b sc p ca cnh tranh hoc hn ch kh nng hnh ng mt cch c lp gia cc i th cnh tranh. T in Chnh sch thng mi quc t nh ngha Cartel l mt tha thun chnh thc hoc khng chnh thc t c kt qu c li cho cc hng c lin quan, nhng c th c hi cho cc bn khc50. Khon 1 iu 81 Hip c Rome nghim cm mi tha thun gia cc doanh nghip, mi quyt nh ca hip hi doanh nghip v mi hnh ng phi hp c kh nng nh hng n trao i thng mi gia cc quc gia thnh vin v c mc ch hoc h qu phn cnh tranh. Lut Cnh tranh Vit Nam khng a ra khi nim m s dng phng php lit k cc tha thun b coi l tha thun hn ch cnh tranh bao gm: tha thun n nh gi hng ha, dch v mt cch trc tip hoc gin tip; tha thun phn chia th trng tiu th, ngun cung cp hng ha, cung ng dch v; tha thun hn ch hoc kim sot s lng, khi lng sn xut, mua bn, hng ha, dch v; tha thun hn ch pht trink thut, cng ngh, hn ch u t; tha thun p t cho cc doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua bn hng ha, dch v hoc buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng; tha thun ngn cn, km hm khng cho doanh nghip khc tham gia th trng hoc pht trin kinh doanh; tha thun loi b khi th trng nhng doanh nghip khng phi l cc bn ca tha thun; thng ng mt hoc cc bn ca tha thun thng thu trong vic cung cp hng ha, cung ng dch v51. Vic khng a ra khi nim m ch lit k cc tha thun c th khng gy nn nhng tranh lun cn thit v hnh thc v bn cht php l ca tha thun hn ch cnh tranh. Theo , ch nhng tha thun c lit k ti iu 8 Lut Cnh tranh mi b coi l tha thun hn ch cnh tranh. Trn thc t, tho thun gia cc doanh nghip din ra nhiu cng on khc nhau ca qu trnh sn xut, phn phi. Do , c nhiu dng biu hin khc nhau ca tha thun hn ch cnh tranh: tha thun gia nhng ngi bn vi nhau (v d
(50) (51)

Kh Walter Goode, sd, tr 47. iu 8 Lut Cnh tranh.

74

nh tha thun n nh gi, tha thun phn chia th trng...); tha thun gia nhng ngi mua; tha thun trong u thu. Tha thun hn ch cnh tranh c th din ra gia cc doanh nghip thuc nhng khu khc nhau ca qu trnh kinh doanh; - Tha thun theo chiu ngang l nhng tha thun gia cc ch th kinh doanh trong cng ngnh hng v cng khu ca qu trnh kinh doanh (v d gia nhng ngi bn bun vi nhau, gia nhng ngi bn l vi nhau); - Tha thun theo chiu dc l tha thun gia nhng doanh nghip cc cng on sn xut khc nhau. 1.2. Nhng c trng ca cc hnh vi tha thun hn ch cnh tranh Trong thc t th trng ni dung cc hnh vi tha thun cng rt a dng, khng th d liu mt cch tuyt i, u mang tnh tng i v lun c b sung cng vi s sng to ca ngi kinh doanh. Cc tha thun c th hng n s thng nht v gi c ca hng ho, dch v; c th l s thng nht trong vic phn chia th trng, phn chia khch hng; trong chin lc marketing; thng nht trong hnh ng tiu dit i th hoc pht trin khoa hc k thut.v.v. Nh vy, da vo khi nim m kinh t hc a ra v nhng tha thun hn ch cnh tranh c quy nh trong Lut Cnh tranh, c th nhn nhn v phn tch chng bng 3 du hiu sau y: a. V ch th, tha thun hn ch cnh tranh din ra gia cc doanh nghip l i th cnh tranh ca nhau xc nh du hiu ny, phi chng minh c nhng im sau y: - Cc doanh nghip tham gia tha thun cng trn th trng lin quan; - Cc doanh nghip phi hot ng c lp vi nhau, khng phi l nhng ngi lin quan ca nhau theo php lut doanh nghip; khng cng trong mt tp on kinh doanh, khng cng l thnh vin ca tng cng ty. Nhng hnh ng thng nht ca tng cng ty, ca mt tp on kinh t hoc ca cc cng ty m, con, khng c php lut cnh tranh coi l tha thun bi thc cht cc tp on kinh t ni trn cho d bao gm nhiu thnh vin cng ch l mt ch th thng nht. b. Hnh thc ca tha thun l s thng nht cng hnh ng gia cc doanh nghip c th cng khai hoc khng cng khai xc nh cc hnh ng ca mt nhm doanh nghip c lp l tha thun, c quan c thm quyn phi c bng chng kt lun rng gia h tn ti mt hp ng, bn ghi nh, cc cuc gp mt cho thy c mt tho thun cng khai hoc ngm ng v gi, v hn ch sn lng, phn chia th trng. Mt khi cha c s thng nht cng hnh ng gia cc doanh nghip tham gia th cha th kt lun c s tn ti ca tha thun hn ch cnh tranh. Mt tha thun hn ch cnh tranh phi c hnh thnh t s thng nht ch ca

75

cc doanh nghip tham gia v vic thc hin mt hnh vi hn ch cnh tranh. Hnh thc php l ca s thng nht ch khng nh hng n vic nh danh tha thun hn ch cnh tranh. Do , ch cn hi hai iu kin l c s thng nht ch v cc doanh nghip cng thng nht thc hin mt hnh vi hn ch cnh tranh l c th kt lun c tha thun hn ch cnh tranh cho d tha thun bng bn bn hay li ni, tha thun cng khai hay tha thun ngm. Mt tha thun thm ch khng cn phi c hnh thc php l, v d trong trng hp cc doanh nghip tha thun ngm hoc cng hnh ng phi hp khng tn ti hnh thc php l no. Tha thun hn ch cnh tranh bao gm c cc quyt nh tp th ca cc doanh nghip nn cc quyt nh ca Hip hi ngnh ngh, ca cc t chc ngh nghip cc t chc, c nhn kinh doanh l thnh vin thc hin cc hnh vi hn ch cnh tranh cng l tha thun hn ch cnh tranh. Cn phn bit s thng nht ch v thng nht v mc ch. Vic xc nh mt tha thun hn ch cnh tranh, ch cn chng minh rng cc doanh nghip tham gia c s thng nht ch m khng nht thit cn phi c cng mc ch. Khi thng nht thc hin hnh vi hn ch cnh tranh, cc doanh nghip c th cng hoc khng cng theo ui mt mc ch. Cc doanh nghip c th c nhng mc ch khc nhau khi cng thc hin hnh vi hn ch cnh tranh no . V vy, nu dng mc ch chng minh v tha thun c th lm gim kh nng iu chnh ca php lut. Vi nhim v bo v cnh tranh, php lut v tha thun hn ch cnh tranh ch cm on cc tha thun gy ra hoc c kh nng gy ra hu qu phn cnh tranh trn th trng. Do , nu c s thng nht ch v s thng nht ch gy ra hu qu phn cnh tranh l c th x l nhng ngi tham gia tha thun cho d mc ch tham gia ca h khc nhau. Trong vic nh danh mt tha thun hn ch cnh tranh, c quan c thm quyn khng ch kim tra c s tn ti thc s ca mt tha thun hay s thng nht ch, m cn phi khng nh c rng tha thun chc chn xut pht t ch c lp ca cc bn v khng chu s rng buc t bn ngoi. Vic tn ti cc yu t khch quan hoc ch quan lm cho cc doanh nghip khng cn c lp v ch cho d hoc ang cng thc hin mt hnh vi phn cnh tranh cng khng to nn mt tha thun hn ch cnh tranh. Trong trng hp ny, php lut cnh tranh s dng khi nim khim khuyt ca s tha thun ch trong php lut hp ng kt lun v s tn ti ca tha thun hn ch cnh tranh. Thng thng, cc doanh nghip khng c lp v ch nu thuc mt trong nhng trng hp: cc bn ang chu s rng buc ca mt vn bn lut, di lut nn thc hin hnh vi gy ra hu qu lm hn ch cnh tranh, v d: c quyt nh ca Chnh ph buc cc doanh nghip kinh doanh phn bn phi gim gi bn nhm n nh th trng. Trong trng hp ny, cho d mc gi bn c t ra to nn ro cn cho vic gia nhp th trng ca cc doanh nghip tim nng th cc doanh nghip tham gia vo vic n nh gi khng vi phm Lut Cnh tranh; cc doanh nghip trong cng mt tp on hoc c quan h kim sot ln nhau. quan h trong ni b tp on hoc quyn kim sot ca mt doanh

76

nghip i vi cc doanh nghip khc c th lm cho cc doanh nghip thnh vin hoc cc doanh nghip b kim sot khng thc s c lp v ch khi thc hin hnh vi hn ch cnh tranh. V th, php lut cnh tranh ca cc nc u ghi nhn nguyn tc khng th c tha thun phn cnh tranh gia hai doanh nghip trong doanh nghip ny kim sot doanh nghip kia hoc gia nhng doanh nghip cng t di s kim sot chung ca mt doanh nghip th ba, hoc gia cc doanh nghip hp thnh mt thc th kinh t52. Tuy nhin, nguyn tc ny khng c p dng mt cch cng nhc m cn c nhng phn tch v nh gi thc t trong tng v vic c th. Theo , trong nhng trng hp trn, c quan c thm quyn cn nh gi tc ng ca cc yu t tc ng n ch ca cc doanh nghip. Nu cc doanh nghip tham gia khng cn s la chn no khc ngoi vic phi thc hin hnh vi hn ch cnh tranh th kt lun l h khng c lp v ch. Ngc li, nu c mt vn bn lut hoc di lut hoc quan h kim sot, quan h tp on buc cc doanh nghip phi thc hin mt hnh vi gy ra hu qu hn ch cnh tranh th hnh vi tp th ca cc doanh nghip khng cu thnh nn tha thun hn ch cnh tranh. C quan c thm quyn d dng tm ra c nhng bng chng v tha thun hn ch cnh tranh i vi cc tha thun cng khai, song tm kim bng chng khng n gin i vi cc tha thun ngm. Trong thc t, i ph vi php lut cnh tranh, cc doanh nghip thng ngm thip lp nn cc tha thun hn ch cnh tranh hoc tu tn bng chng v tha thun. Du hiu u tin t ra nghi vn v cc tha thun ngm l cc doanh nghip c s phi hp cng thc hin mt hnh vi hn ch cnh tranh (hnh ng song song). Tuy nhin, kt lun hnh ng phi hp l tha thun hn ch cnh tranh cn cn thm nhng bng chng v s thng nht ch. c. Ni dung ca cc tha thun hn ch cnh tranh thng tp trung vo cc yu t c bn ca quan h th trng m cc doanh nghip ang cnh tranh nhau nh gi, th trng, trnh k thut, cng ngh, iu kin k kt hp ng v ni dung ca hp ng. Khi nhng ni dung ca tha thun c hnh thnh v thc hin, th cc yu t ni trn s tr thnh tiu chun thng nht khng c cnh tranh trn th trng gia nhng ngi tham gia tho thun. Ni cch khc, ni dung ca tha thun hn ch cnh tranh l cc doanh nghip thng nht thc hin cng mt hnh vi hn ch cnh tranh. Da vo hnh vi, iu 8 Lut Cnh tranh lit k thnh nhng tha thun hn ch cnh tranh c th. Ch khi thuc mt trong nhng trng hp quy nh ti iu 8, tha thun ca cc doanh nghip mi b coi l tha thun hn ch cnh tranh. Mt tha thun hn ch cnh tranh c th c xc nh khi chng hoc cha c thc hin. Ni cch khc, vic cc doanh nghip tham gia thc hin hnh vi hn ch cnh tranh tha thun hay cha khng quan trng trong vic nh danh tha thun hn ch cnh tranh. C nhng trng hp c quan c thm quyn pht hin ra tha thun sau khi cc doanh nghip thc hin hnh vi v gy hu qu cho th trng, song cng c trng hp cc doanh nghip ch va thng nht s thc hin mt hnh vi hn ch cnh tranh v
(52)

Dominique Brault, sd, tr 152.

77

b pht hin. Tt c nhng trng hp trn u cu thnh nn tha thun hn ch cnh tranh. Nh vy, ch cn c hai iu kin sau y: Th nht, c bng chng v s thng nht ch gia cc doanh nghip; Th hai, cc doanh nghip tha thun cng nhau thc hin hnh vi hn ch cnh tranh l c th kt lun v s tn ti ca mt tha thun hn ch cnh tranh. d. Hu qu ca tha thun hn ch cnh tranh, du hiu chung cho c ba loi hnh vi hn ch cnh tranh, l lm gim, sai lch v cn tr cnh tranh trn th trng S thng nht ch lin kt cc doanh nghip c lp vi nhau nhm to nn sc mnh chung trong quan h vi khch hng hoc trong quan h cnh tranh vi nhng doanh nghip khng tham gia tha thun. Th nn hu qa u ca tha thun gy ra cho th trng l xo b cnh tranh gia nhng doanh nghip tham gia. Khi ni dung tha thun c hnh thnh, to ra nhng tiu chun chung v gi, v k thut, v cng ngh, v iu kin giao kt hp ng cc doanh nghip ang t i th cnh tranh ca nhau s khng cn cnh tranh vi nhau na. Bng sc mnh chung (nu s lin kt to nn sc mnh th trng) v bng vic thc hin hnh vi hn ch cnh tranh, cc doanh nghip tham gia c th gy thit hi cho khch hng khi t ra cc iu kin giao dch bt li cho h hoc gy thit hi cho cc doanh nghip khng tham gia tha thun.

2
Tha thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hoc gin tip
Nu mt th trng m , ngi tiu dng c th hng nh li ch t cnh tranh th chc chn s tn ti s tranh ua h gi bn hoc tng cao gi mua gia cc doanh nghip i th cnh tranh ca nhau. Quyn la chn ca khch hng c tn trng s sinh ra mt cch t nhin c ch hnh thnh gi cnh tranh ca hng ho v dch v, cc doanh nghip ua nhau mua chuc khch hng bng nhng mc gi hp dn. Tnh cht t nhin ca c ch gi cnh tranh i hi s trung thc v thi tch cc ca cc nh kinh doanh khi i din vi sc p ca cnh tranh trong i sng th trng. S gic gi ca li nhun cng lm xut hin nhng toan tnh loi b sc p ca cnh tranh qua gi bng cch lin kt cc i th cnh tranh vi mt chin lc kinh doanh thng nht. Tha thun n nh gi hng ho, dch v l vic cc doanh nghip thng nht p dng mt mc gi hoc mt cch thc tnh gi chung khi mua, bn hng ha, dch v vi cc khch hng hoc trao i thng tin v gi to nn nhng phn ng thng nht v gi hng ha, dch v khi m phn vi khch hng. Khi phn tch bn cht ca tha thun n nh gi cn lm r nhng ni dung c bn sau y:

78

2.1. Tha thun n nh gi c th xy ra giao dch mua hoc bn m cc doanh nghip tham gia tha thun s giao kt trong tng lai vi khch hng Thng thng, vi cc tha thun v gi bn hng ho, dch v, cc doanh nghip thng p dng mc gi cao hn so vi gi c hnh thnh trong mi trng c cnh tranh, v ngc li trong cc tho thun v gi mua hng ho, dch v, gi mua hng ho, dch v s l thp hn gi cnh tranh (p gi). 2.2. Ni dung ca tha thun - Thng nht p dng gi i vi mt s hoc tt c khch hng; - Thng nht cng tng gi cc mc c th; tha thun p dng chung cng thc tnh gi; - Tha thun duy tr t l c nh v gi ca sn phm cnh tranh ging nhau nhng khng ng nht; - Loi tr vic chit khu gi hoc thit lp mc chit khu ng b; - Duy tr t l c nh v gi ca sn phm lin quan; - Dnh hn mc tn dng cho khch hng; - Khng gim gi nu khng thng bo cho cc thnh vin khc ca tho thun; S dng mc gi thng nht ti thi im cc cuc m phn v gi bt u53. T nhng tc ng ca ni dung tha thun n gi mua, gi bn hng ha dch v, tha thun gi c th c phn chia thnh hai nhm: Th nht, cc tha thun trc tip n nh gi mua, bn bao gm vic cc doanh nghip tha thun p dng thng nht mc gi vi mt s hoc tt c khch hng; hoc tng gi hoc gim gi mc c th; hoc p dng cng thc tnh gi chung. Bng nhng tha thun ny, cc doanh nghip to ra mt bng chung v gi mua, bn hng ha trn th trng. Khi , gi mua, bn khng c hnh thnh t nhng quy lut ca th trng nh quy lut gi tr, quy lut cnh tranh v quan h cung cu m do tha thun gia cc doanh nghip to nn. Th hai, cc tha thun gin tip tc ng n gi mua, bn hng ha dch v bao gm vic cc doanh nghip tha thun tha thun duy tr t l c nh v gi ca sn phm cnh tranh ging nhau nhng khng ng nht; loi tr vic chit khu gi hoc thit lp mc chit khu ng b; duy tr t l c nh v gi ca sn phm lin quan; dnh hn mc tn dng cho khch hng; khng gim gi nu khng thng bo cho cc thnh vin khc ca tho thun; s dng mc gi thng nht ti thi im cc cuc m phn v gi bt u. Cc tha thun ny khng trc tip to nn mt bng chung v gi nhng chng li c tc dng khuyn khch doanh nghip tham gia thc hin vic nh gi theo nhng chun mc nh sn thay v nh gi mt cch t do v c lp ty theo iu kin ring. Do , cho d mc gi mua, bn ca cc doanh nghip khng nh nhau, song hnh vi nh gi ca tng doanh nghip khng hon ton din ra theo cc quy lut ca th trng cnh tranh m chu s chi phi bi ni dung ca tha thun. Vic chng minh c c s tn ti ca mt trong nhng tho thun ni trn gia cc doanh nghip, c quan cnh tranh s khng nh c tha thun n nh gi, m
(53)

iu 14 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

79

khng cn phi chng minh tnh v l ca mc gi c cc bn n nh. Cho d c ni dung l mc gi thng nht hay mt cng thc tnh gi chung th kt qu cui cng ca tha thun n nh gi s dn khng cn s cnh tranh v gi gia cc doanh nghip tham gia tha thun vi nhau. Nu tha thun khng b ngn chn, cc doanh nghip s cng tng gi hoc p gi i vi khch hng trong cc giao dch mua hoc bn hng ha, dch v. Di gc l thuyt, tha thun n nh gi s gy thit hi cho khch hng do mc gi c n nh trc tip hoc gin tip loi b s cnh tranh v gi gia cc doanh nghip tham gia tha thun. Mc d khng i hi mc gi c n nh mang bn cht ca s bc lt, Lut Cnh tranh ch cn xc nh rng, c tn ti ca mt tha thun v gi l kt lun v s vi phm. Do , khi phn tch v hu qu ca hnh vi tha thun n nh gi cn lm r: Mt, tc ot c hi ca khch hng c la chn cc mc gi cnh tranh hp l trn th trng; Hai, lm gim mc ca cnh tranh bng cch xo b cnh tranh v gi hng ho, dch v gia cc thnh vin ca tha thun. Trong thc t ca th trng Vit Nam, tng tn ti nhng v d lin quan n nhng tho thun v gi nh trng hp tha thun ca cc hng taxi trong Hip hi taxi vo nm 2000, 2001; hoc v vic cc doanh nghip bo him tha thun tng mc ph ti thiu i vi dch v bo him vt cht xe t vo nm 2008. Ngy 25/3/2000 Hp tc x Sao Vit gy chn ng mnh ti Hip hi Taxi thnh ph H Ch Minh vi 14 doanh nghip bi vic cng b gi cc taxi l 10.000 ng/2 km u v 5.000 ng/km tip theo, thp hn 2.000 ng so vi gi 12.000 ng/2 km u ca Hip hi. Cha ht, ti gia thng 4/2000 Sao Vit hp x vin v mt ln na gy chn ng Hip hi khi biu quyt thng qua gi cc mi 8.000 ng/2 km u v 4.500 ng/km tip theo. S thnh cng v s ng h ca khch hng i vi Sao Vit th hin c th bng s pht trin t vi chc xe ban u ln n 216 xe. iu k l l thnh cng li gp s chng i quyt lit ca chnh Hip hi Taxi thnh ph H Ch Minh. Bng s c quyn ca mnh, 14 doanh nghip taxi thnh ph H Ch Minh ngay sau khi thnh lp Hip hi nm 1997 thng nht ng lot tng gi cc t 6.000 ng/km u tin ln 12.000 ng/2 km u v 5.000 ng/km tip theo. Nay vi s tham gia ca Sao Vit, mt yu t cnh tranh lnh mnh xut hin, th c quyn km hm s pht trin b ph v v ngi c li l khch hng54... Thng 10/2008, 20 doanh nghip kinh doanh bo him cng nhau k bn tha thun v mc ph bo him tiu chun t. Theo , mc ph bo him tng t 1,3% ln 1,56%/nm. Nhng doanh nghip tham gia k tha thun m khng thu ng s b hip hi bo him pht 10% s ph bo him thu c ca hp ng vi phm nhng ti thiu 10 triu ng i vi bo him tu bin v 5 triu ng vi bo him hng ha. Trong bn tha thun khng nh vic thng nht tng ph bo him nhm gim nhng thit hi do cnh tranh gy ra cho cc doanh nghip v m bo cnh tranh bnh ng gia cc doanh nghip55.
(54) (55)

Bo Lao ng s 83 ngy 26/4/2000. Bo Php lut TP H Ch Minh, s ra ngy 26/11/2008, tr 11. .

80

3
Tha thun phn chia th trng tiu th, ngun cung cp hng ho, cung ng dch v (gi tt l tha thun phn chia th trng)
Theo iu 15 Ngh nh s 116/2005/N-CP tha thun phn chia th trng bao , gm cc hnh vi sau y: Mt, tho thun phn chia th trng tiu th l vic thng nht v s lng hng ho, dch v; a im mua, bn hng ho, dch v; nhm khch hng i vi mi bn tham gia tho thun. Hai, tho thun phn chia ngun cung cp hng ho, cung ng dch v l vic thng nht mi bn tham gia tho thun ch c mua hng ho, dch v t mt hoc mt s ngun cung cp nht nh. Nh vy, theo ni dung ca tha thun, cc doanh nghip tham gia phn chia th trng mua bn thnh cc khu vc v giao cho mt, mt s doanh nghip tham gia c quyn mua, bn trong mt khu vc nht nh. Cc doanh nghip tham gia ch mua, bn hng ha, dch v vi khch hng hoc vi s lng, khi lng c phn chia v khng th xm phm n khu vc ca ngi khc. Quy nh ca iu 15, Ngh nh 116/2005/N-CP phn chia tha thun ny thnh hai loi l tha thun phn chia th trng bn hng ha, dch v v tha thun phn chia ngun cung cp hng ha, cung ng dch v (phn chia th trng mua). Tuy nhin, nu da vo ni dung ca tha thun, c th chia tha thun ny thnh ba loi: Th nht, tha thun phn chia th trng theo lnh th l vic cc doanh nghip phn chia th trng a l lin quan thnh cc khu vc v giao cho tng doanh nghip tham gia c quyn mua, bn hng ha dch v trong mt, mt s khu vc nht nh. Tha thun ny c php lut ca cc nc coi l loi tha thun kinh in nht trong nhng tha thun phn chia th trng. Th hai, tha thun phn chia th trng mang tnh nh lng l vic cc doanh nghip thng nht phn b lng hng ha, dch v mua, bn trn th trng cho tng doanh nghip tham gia. Trong trng hp ny, th trng c phn chia theo lng cung, lng cu m khng phi theo khu vc a l hoc theo nhm khch hng. thc hin c tha thun ny, cc doanh nghip phi d liu c tng lng hng ha, dch v c mua, bn trn th trng lin quan v phn chia thnh nhng phn khi lng, s lng m tng doanh nghip c quyn mua, bn. Th ba, tha thun phn chia th trng theo nhm khch hng l vic cc doanh nghip thng nht cho tng doanh nghip tham gia c quyn mua, bn hng ha vi mt s nhm khch hng nht nh. Vi tha thun ny, cc doanh nghip phi phn chia khch hng thnh tng nhm theo nhng tiu ch nht nh. cc tiu ch phn nhm khch hng rt a dng, c th phn chia theo thu nhp, theo ti, theo gii tnh, theo c im v nhu cu tiu dng. T , mi doanh nghip tham gia c phn cng ph trch mua hoc bn sn phm vi mt nhm khch hng.

81

Tha thun phn chia th trng to ra quyn lc th trng cho tng thnh vin tham gia trong khu vc c phn chia. Nu nhn t tng th th trng lin quan, dng nh vn c cnh tranh do s tn ti ca nhiu doanh nghip kinh doanh sn phm c th thay th cho nhau. Song, nhng doanh nghip ang cnh tranh bng s ch nh mi ngi ph trch mt khu vc th trng lm cho tng ngi tr thnh c quyn i vi phn th trng c chia. S hnh thnh c quyn ca tng doanh nghip trong th trng c phn chia s gy ra nhiu hu qu xu cho th trng theo hng sau y: - Vic loi b sc p ca cnh tranh hin c lm cho cc doanh nghip tham gia tha thun s c c hi tung honh trn th trng bng nhng iu khon giao dch bt li cho khch hng; - Quyn la chn ca khch hng b hn ch khng phi do c cu vn c ca th trng m l kt qu ca nhng toan tnh mang tnh chin lc ca nhng doanh nghip ang hot ng.

4
Tha thun hn ch hoc kim sot s lng, khi lng sn xut, mua bn hng ho, dch v
iu 16 Ngh nh s 116/2005/N-CP phn chia tha thun ny thnh 2 loi: Mt, tha thun hn ch s lng, khi lng sn xut, mua bn hng ho, dch v l vic thng nht ct gim s lng, khi lng sn xut, mua bn hng ho, cung ng dch v so vi trc Vi quy nh ny, php lut khng yu cu c quan c thm quyn phi chng minh v mc ch hay hu qu thc t ca tha thun m ch cn c bng chng v vic cc doanh nghip thng nht ct gim lng cung, cu ca mt loi hng ha, dch v nht nh l c th nh danh c tha thun hn ch s lng, khi lng sn xut, mua bn hng ha, dch v. Mt khc, php lut cha nh lng t l hoc mc ct gim ngun cung hoc ngun cu ca hng ha, dch v trn th trng cu thnh tha thun hn ch cnh tranh. V vy, cu thnh php l ca loi tha thun ny ch c hai du hiu l: (1) c s thng nht ch ca cc doanh nghip tham gia; (2) cc doanh nghip ng cng nhau ct gim s lng, khi lng hng ha, dch v m h sn xut, mua bn hoc cung ng so vi trc . Hai, tha thun kim sot s lng, khi lng sn xut mua, bn hng ho, cung ng dch v l vic thng nht n nh s lng, khi lng sn xut, mua bn hng ho, cung ng dch v mc to khan him trn th trng56. Nh vy, cu thnh php l ca tha thun ny bao gm ba yu t c bn: (1) c s thng nht ch ca cc doanh nghip tham gia; (2) cc doanh nghip n nh lng hng ha, dch v m mi doanh nghip c sn xut, mua, bn hoc cung ng; (3)
(56)

iu 16 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

82

lng hng ha, dch v c n nh mc to khan him trn th trng. Khc vi tha thun th nht, cu thnh ca tha thun ny i hi c quan c thm quyn phi xc nh c tc ng hoc kh nng tc ng ca tha thun n ngun cung, cu ca th trng. Theo , nu tha thun c thc hin trn thc t th lng hng ha, dch v c sn xut, mua, bn s lun thp hn nhu cu ca th trng v thp hn mc to khan him. Vn l php lut cha gii ngha th no l to khan him trn th trng. Suy cho cng, hai loi tha thun trn l nhng toan tnh tc ng trc tip n s cn bng cung cu ca th trng bng cch to ra s khan him gi to v hng ha, dch v m cc doanh nghip kinh doanh. S khan him gi to c chng minh bng nng lc kinh doanh ca cc doanh nghip tham gia tha thun, theo h thng nht ct gim s lng sn xut, mua bn hng ho, cung ng dch v hoc n nh s lng, khi lng sn xut, mua bn hng ho to khan him trn th trng trong khi nng lc sn xut, mua bn hoc cung ng ca h p ng nhu cu th trng. Nng lc kinh doanh ca doanh nghip c xc nh bng s lng, khi lng hng ho, dch v sn xut mua bn hoc cung ng trc khi c tha thun. Thc t cho thy, c nhiu l do dn n vic cc doanh nghip ct gim hoc n nh lng hng ha, dch v c sn xut, mua bn hoc cung ng nh nhu cu ca th trng ang gim; ang c khng hong kinh t; cc doanh nghip d bo sai v tnh hnh pht trin hoc suy thoi ca th trng; lng hng ha tn kho ln; sn xut d tha hoc khi cc doanh nghip tham gia tha thun mun tng gi sn phm. Do , khi x l v vic v loi tha thun ny, c quan c thm quyn cn phn tch thm tnh hnh th trng, cc yu t khch quan, ch quan tc ng n doanh nghip v phn tch tht chnh xc nhng tc ng ca hnh vi i vi th trng c nhng quyt nh ng n. Nhng hn ch nhm gim i s d tha sn phm trn th trng trong nhng iu kin kh khn ca nn kinh t - x hi s l cn thit. Ngc li, cc c quan cng quyn cn cm on v nghim tr nhng chin lc lm gim cung tng gi hng bc lt khch hng. Tha thun hn ch hoc kim sot s lng, khi lng sn xut, mua bn hoc cung ng c gy ra tnh trng khan him hng ho, dch v trn th trng, lm cho th trng khng c tha mn nhu cu theo ng nng lc kinh doanh hin c; s khan him hng ha, dch v do vic thc hin tha thun gy ra c th s y gi hng ho, dch v ln cao lm cho ngi tiu dng s phi gnh chu nhng thit hi t mc gi ; s khan him cng c th gy ra nhng xo trn nht nh trong i sng kinh t - x hi, d to ra nhng cuc khng hong hoc nhng cn st trn th trng. C th ly v d v hu qu ca cn st xi mng trong nhng nm 1995 - 1997 gy ra cho th trng lm in hnh cho kh nng gy thit hi ca nhm tha thun ny.

83

5
Tha thun hn ch pht trin k thut cng ngh, hn ch u t
Tha thun hn ch pht trin k thut, cng ngh l vic thng nht mua pht minh, sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng ngh tiu hy hoc khng s dng.Tha thun hn ch u t l vic thng nht khng a thm vn m rng sn xut, ci tin cht lng hng ho, dch v hoc nghin cu pht trin khc. Tha thun hn ch pht trin k thut - cng ngh, hn ch u t hm cha trong n kh nng km hm s pht trin khoa hc - k thut hoc km hm mc u t trn th trng. Vic cc doanh nghip tham gia tha thun thng nht mua cc gi tr k thut - cng ngh mi c pht minh tiu hy hoc khng s dng lm cho th trng khng c c hi th hng nhng thnh qu sng to ca con ngi, lm cho khoa hc, cng ngh v k thut kh c th pht trin nhng bc tip theo, loi tr kh nng cnh tranh gia h v cng ngh, k thut. Ngoi ra, vic hn ch mc u t lm gim i kh nng pht trin trn th trng lin quan, km hm kh nng cnh tranh v m rng quy m kinh doanh t tho thun c tnh chin lc km hm ca cc doanh nghip.

6
Tha thun p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn hng ho, dch v hoc buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng
iu 18 Ngh nh s 116/2005/N-CP chia tha thun ny thnh hai tha thun c th: 6.1. Tha thun p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn hng ho, dch v l vic cc doanh nghip thng nht t ra mt hoc mt s iu kin tin quyt buc khch hng phi chp nhn trc khi k kt hp ng mua bn hng ha dch v vi h Trong cu thnh php l ca tha thun ny, c mt s vn cn lu nh sau: Th nht, Khon 5 iu 8 Lut Cnh tranh ch p dng i vi cc hp ng mua bn gia doanh nghip tham gia tha thun vi khch hng l cc doanh nghip khc. Th nn, vic cc doanh nghip t ra cc iu kin k kt hp ng mua bn hng ha, dch v vi cc t chc, c nhn l ngi tiu dng s khng thuc phm vi iu chnh ca quy nh ny.

84

Th hai, cc iu kin m tha thun t ra phi l nhng iu kin c ni dung phn cnh tranh. Nh vy, bng quy nh ny, php lut cnh tranh khng cm cc doanh nghip tha thun hoc n phng t ra cc iu kin buc khch hng phi chp nhn khi k kt hp ng nu cc iu kin khng phn cnh tranh. Trong thc t, cc doanh nghip thng s dng cc tiu chun v nng lc ti chnh, v kinh nghim, v k thut lm cn c chn lc khch hng, m bo cho cc hp ng mua bn c k kt v thc hin hiu qu. Trong trng hp ny, vic p t iu kin vi khch hng khng nhm mc ch v khng gy ra hu qu hn ch cnh tranh nn php lut cnh tranh khng th cm on. S l tha thun hn ch cnh tranh nu cc iu kin c thng nht gia cc doanh nghip l iu kin hn ch cnh tranh. Ngh nh s 116/2005/N-CP lit k 04 iu kin c ni dung phn cnh tranh, bao gm: - Hn ch v sn xut, phn phi hng ho khc; mua, cung ng dch v khc khng lin quan trc tip n cam kt ca bn nhn i l theo quy nh ca php lut v i l; - Hn ch v a im bn li hng ho, tr nhng hng ho thuc danh mc mt hng kinh doanh c iu kin, mt hng hn ch kinh doanh theo quy nh ca php lut; - Hn ch v khch hng mua hng ho bn li, tr nhng hng ho quy nh ti im b khon ny; - Hn ch v hnh thc, s lng hng ho c cung cp57. Ni dung ca cc iu kin trn cho thy mc ch ca tha thun nhm hn ch kh nng phn phi ca cc doanh nghip khng tham gia tha thun hoc hn ch nng lc sn xut kinh doanh ca khch hng bao gm: - Vi vic buc khch hng chp nhn khng phi hng ha khc, khng mua, cung ng dch v khc khng lin quan trc tip n cam kt ca bn nhn i l theo quy nh ca php lut v i l, tha thun ny khng ch lm gim nng lc kinh doanh ca khch hng m cn cn tr vic phn phi hng ha, mua bn dch v ca cc doanh nghip khng tham gia tha thun. Cc doanh nghip khc khng th mua, bn sn phm vi khch hng ca cc doanh nghip tham gia tha thun. - Vic hn ch kh nng sn xut, phn phi hng ha khc, hn ch v a im bn li v khch hng mua hng ha bn li, hn ch v hnh thc, s lng hng ha c cung cp cho thy mc ch ca tha thun l lm gim nng lc kinh doanh ca khch hng. ng nhin, hai mc ch trn ch thc hin c khi sc mnh tng hp ca cc doanh nghip tham gia chi phi th trng lin quan. Bi l, khch hng s ch chp nhn nhng hn ch trn khi quyn la chn ca h b hn ch v nhu cu ca h ph thuc vo kh nng cung ng ca doanh nghip. Trong trng hp khng tn ti quyn lc th trng, khch hng c th s dng quyn la chn t chi k kt nhng hp ng c cc iu kin bt li cho h. Th ba, cc iu kin c t ra phi l iu kin tin quyt c th k kt hp ng. C ngha l, cc doanh nghip tham gia tha thun t khch hng ca h vo tnh trng buc phi la chn gia vic chp nhn cc iu kin c a ra c
(57)

Khon 1 iu 18 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

85

c hp ng mua bn hoc khng c c hp ng nu khng chp nhn nhng iu kin trn. V mt hnh thc, cc iu kin c a ra c th tm thy trong n cho hng, bn ghi nh hoc trong cc iu khon ca hp ng mua bn, song trong mi trng hp, khch hng u khng c s la chn khc nu mun c c hp ng vi cc doanh nghip tham gia tha thun. 6.2. Buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng l vic thng nht rng buc doanh nghip khc khi mua, bn hng ho, dch v vi bt k doanh nghip no tham gia tha thun phi thc hin mt hoc mt s ngha v nm ngoi phm vi cn thit thc hin hp ng58 Vi quy nh ny, cu thnh php l ca tha thun buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng bao gm cc thnh t sau y: Mt, khch hng trong hp ng mua bn phi l cc t chc, c nhn kinh doanh m khng th l ngi tiu dng. Hai, cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng bao gm khch hng buc phi chp nhn mua thm hng ha, dch v khc t nh cung cp hoc ngi c ch nh trc hoc phi thc hin thm mt hoc mt s ngha v nm ngoi phm vi cn thit thc hin hp ng59. Nh vy, nu tha thun ny c thc hin, cc hp ng mua bn gia doanh nghip tham gia v khch hng s c hai i tng c mua, bn l hng ha, dch v m khch hng mong mun c c hoc bn c (i tng chnh) v hng ha, dch v m khch hng phi mua thm hoc nhng ngha v m khch hng phi thc hin thm (i tng ph). Trong , i tng ph khng lin quan trc tip n i tng chnh ca hp ng. Cho n nay, Lut Cnh tranh cha gii ngha th no l khng lin quan n i tng ca hp ng. Thng thng, hai i tng trn khng lin quan trc tip n nhau nu khng c i tng ph th khch hng vn c th khai thc trit chc nng ca i tng chnh trong hp ng mua, bn. Trong l thuyt cnh tranh, loi tha thun ny b ln n bi n to ra cc hp ng mua bn km. Hp ng mua bn km lun l nhng hp ng gy bt li cho khch hng. Cc doanh nghip cng ch c th buc khch hng k kt hp ng mua, bn km khi c c quyn lc th trng. Nhng bt li m khch hng phi gnh chu cho thy mi trng v hiu qu ca cnh tranh b sai lch v suy gim nghim trng. Bng tha thun, cc doanh nghip to nn kh nng chi phi th trng v li dng kh nng bc lt khch hng.

7
Tha thun ngn cn, km hm, khng cho doanh nghip khc tham gia th trng hoc pht trin kinh doanh
(58) (59)

Khon 2 iu 18 Ngh nh s 116/2005/N-CP . iu 18 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

86

Khon 6 iu 8 Lut Cnh tranh v iu 19 Ngh nh s 116/2005/N-CP quy nh hai loi tha thun sau: 7.1. Tha thun ngn cn, km hm, khng cho doanh nghip khc tham gia th trng l vic thng nht thc hin nhng hnh vi nhm to nn cc ro cn ngn tr vic gia nhp th trng bng cch gy kh khn cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip khc, lm gim tnh hp dn ca th trng Cn c khon 1 iu 19 Ngh nh s 116/2005/N-CP cu thnh php l ca tha , thun ngn cn, km hm khng cho doanh nghip khc gia nhp th trng bao gm cc yu t sau: Th nht, i tng b ngn cn l cc doanh nghip ang c nhu cu gia nhp th trng nhng khng tham gia tha thun. Cc doanh nghip b ngn cn c th l nhng t chc, c nhn kinh doanh ang hot ng th trng khc, nhng ang c nhu cu u t hoc chuyn hng kinh doanh; hoc c th l nhng nh u t tim nng ang c nhu cu u t vn vo th trng b ngn cn. Vi cc doanh nghip tim nng, vic quyt nh u t vo mt th trng no ph thuc vo mc hp dn ca th trng , bao gm kh nng c li nhun, mc v tnh cht ca mi trng cnh tranh ca th trng hin ti v tng lai, nhng thun li v ngun nguyn liu, ngun tiu th, tp qun tiu th, s trung thnh v thi quen ca ngi tiu dng. Ch s kho st ca cc yu t trn cho cc doanh nghip thy c mc thun li hoc kh khn ca hot ng kinh doanh trn th trng m h ang c nhu cu u t. Mc thun li hoc kh khn s quyt nh mc hp dn ca th trng v tc ng ln n quyt nh u t ca doanh nghip tim nng. Vi tha thun ngn cn km hm khng cho doanh nghip khc gia nhp th trng, cc doanh nghip tham gia tha thun thc hin nhng hnh vi nht nh cnh bo n cc doanh nghip tim nng rng nu gia nhp th trng, h s gp phi nhng kh khn nht nh trong qu trnh kinh doanh. Ni cch khc, bng hnh vi ca mnh, cc doanh nghip tham gia lm gim tnh hp dn ca th trng m h c nh ngn cn vic gia nhp th trng ca doanh nghip tim nng. Th hai, v ni dung, cc doanh nghip tham gia tha thun thng nht thc hin mt trong cc hnh vi sau: - Thng nht khng giao dch vi doanh nghip khng tham gia tha thun. Hnh vi ny cn c gi l hnh vi cm vn hay ty chay doanh nghip khc. Hnh vi trn khng ch c lp to ra nhng p lc tm l m cn gy ra nhng kh khn cho doanh nghip b ngn cn trong vic tip cn ngun thng tin ca th trng, ngun nguyn liu. - Thng nht yu cu, ku gi, d d khch hng ca mnh khng mua, bn hng ho, khng s dng dch v ca doanh nghip khng tham gia tho thun. Vi hnh vi ny, cc doanh nghip tham gia tha thun mong mun phong ta mng li phn phi, tiu th hoc ngun cung cp hng ha, dch v ca h, khng cho doanh

87

nghip tim nng khai thc khi tham gia th trng. Vic yu cu, ku gi, d d khch hng ca mnh khng giao dch vi doanh nghip khc c th thc hin thng qua cc cam kt ca nh phn phi, ca i l khng mua, bn sn phm ca doanh nghip ; hoc bng cc chin lc u t, chin lc chit khu c iu kin. Nu tha thun ny c thc hin, cc doanh nghip tim nng s gp kh khn trong vic tm kim ngun nguyn liu hoc trong vic t chc phn phi, tiu th sn phm. Khi khng th khai thc mng li phn phi, tiu th hin c trn th trng, cc doanh nghip mi gia nhp th trng ch cn cch t chc mng li thu mua hoc phn phi cho ring mnh. Trong trng hp ny, xut hin ro cn v chi ph cho vic gia nhp th trng bi doanh nghip mi s phi gnh chu thm chi ph xy dng v pht trin mng li thu mua, thiu th. - Thng nht mua, bn hng ho, dch v vi mc gi doanh nghip khng tham gia tho thun khng th tham gia th trng lin quan. Bng hnh vi ny, cc doanh nghip tham gia tha thun chp nhn gim li nhun, thm ch chp nhn khng c li nhun nhm lm cho th trng lin quan khng cn hp dn vi cc nh u t, cc doanh nghip khng tham gia tha thun. Hnh thc ca tha thun ny c th l cc doanh nghip thng nht tng gi mua hng ha, dch v hoc gim gi bn hng ha dch v n mc doanh nghip khng tham gia tha thun nhn thy rng chin lc gia nhp th trng lin quan khng kh thi v khng c li nhun. Vn cn c php lut gii quyt l xy dng c ch xc nh mc gi mua, bn hng ha, dch v doanh nghip khc khng th tham gia th trng lin quan. Cho n nay, php lut Vit Nam cha lm r v vn ny. S t chi ca cc khch hng, ca nh phn phi, hoc ngi bn l gy kh khn cho doanh nghip tim nng trong vic xy dng th trng tiu th sn phm; to ra nhng thng tin v gi khng chnh xc bng cch bn hng ho, dch v vi mc gi cho cc doanh nghip khng tham gia tha thun khng th gia nhp th trng lin quan (p t gi ngn cn). Vi mc gi ngn cn ni trn, tha thun ca cc doanh nghip gi thng ip n nhng doanh nghip khng tham gia tha thun rng vi phn ng ca h, doanh nghip khng tham gia tha thun kh c th thu hi vn hoc kinh doanh hiu qu nu h thc hin nh tham gia th trng lin quan. Thng ip lm cho cc doanh nghip l i tng b ngn cn phi e ngi m t b nh ca mnh. 7.2. Tha thun ngn cn, km hm khng cho doanh nghip khc pht trin kinh doanh l vic thng nht thc hin nhng hnh vi nhm gy kh khn cho hot ng kinh doanh hoc cho vic tiu th sn phm hoc cn tr vic m rng quy m ca cc doanh nghip khng tham gia tha thun Cn c khon 2 iu 18 Ngh nh s 116/2005/N-CP cu thnh php l ca tha , thun ngn cn, km hm khng cho doanh nghip khc pht trin kinh doanh bao gm cc yu t sau: Th nht, i tng m tha thun ny tc ng n l cc doanh nghip ang hot

88

ng trn th trng lin quan nhng khng tham gia tha thun. So snh vi tha thun ngn cn vic tham gia th trng ca doanh nghip khc cho thy c hai tha thun ny u nhm mc ch ngn chn chin lc u t ca cc doanh nghip. Tuy nhin, tha thun ngn cn vic gia nhp th trng c thc hin nhm mc ch cn tr nhng k hach, chin lc u t ca cc doanh nghip mi, cc nh u t tim nng (cha tham gia th trng), cn tha thun ngn cn khng cho doanh nghip khc pht trin kinh doanh tc ng n cc k hoch u t thm, k hoch m rng sn xut kinh doanh ca cc doanh nghip ang hot ng trn th trng lin quan. T lm cn tr mc tng trng ca cnh tranh trn th trng. Th hai, ni dung ca tho thun l vic cc doanh nghip thng nht thc hin mt trong cc hnh vi sau: - Thng nht khng giao dch vi doanh nghip khng tham gia tho thun. Hnh vi ny c ni dung v hu qu ging vi tha thun ngn cn doanh nghip khc gia nhp th trng. S khc nhau ch l i tng b tc ng nh trnh by trong yu t th nht. - Yu cu, ku gi, d d cc nh phn phi, cc nh bn l ang giao dch vi mnh phn bit i x khi mua, bn hng ho ca doanh nghip khng tham gia tho thun theo hng gy kh khn cho vic tiu th hng ho ca doanh nghip ny. Nu hnh vi ny c thc hin, cc doanh nghip khng tham gia tha thun s gp phi bt li trong vic tiu th sn phm do cc nh phn phi, nh bn l p dng cc iu kin bt li so vi nhng iu kin p dng vi doanh nghip tham gia tha thun khi t chc thu mua hoc phn phi hng ha. V hu qu, tha thun ny gn ging vi tha thun p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn hng ha bng cch buc h hn ch phn phi hng ha khc c phn tch trong mc 2.5. C hai tha thun ny u c th gy ra nhng kh khn cho cc doanh nghip khng tham gia tha thun trong vic phn phi, tiu th sn phm. Tuy nhin, hai tha thun ny c s khc nhau c bn trong cch thc thc hin. Vi tha thun p t iu kin k kt hp ng, vic hn ch phn phi hng ha khc l mt iu kin buc khch hng phi chp nhn nu mun c c hp ng mua, bn vi cc doanh nghip tham gia tha thun. Vi tha thun ngn cn doanh nghip khc pht trin kinh doanh, cch thc m cc doanh nghip tham gia tha thun thc hin l yu cu, d d, ku gi (khng mang tnh cng p) cc nh phn phi, cc nh bn l ca mnh phn bit i x (khng hn ch vic phn phi) vi doanh nghip khng tham gia tha thun. Mt khc, tha thun p t iu kin k kt hp ng c th nhm hn ch hot ng kinh doanh ca doanh nghip khng tham gia tha thun hoc ca doanh nghip ang c nhu cu mua, bn hng ha vi cc doanh nghip tham gia tha thun, trong khi tha thun ngn cn doanh nghip khc ch nhm to bt li cho doanh nghip khng tham gia tha thun trong vic phn phi, tiu th sn phm. - Mua, bn hng ho, dch v vi mc gi doanh nghip khng tham gia tho thun khng th m rng thm quy m kinh doanh. ni dung ca tha thun ny ging vi tha thun ngn cn doanh nghip khc gia nhp th trng. Ngoi ra, cn mt

89

vn l cn phn bit tha thun n nh mc gi, mua bn hng ha, dch v doanh nghip khng tham gia th trng khng th m rng quy m kinh doanh vi cc hnh vi n nh gi nhm loi b doanh nghip khc ra khi th trng theo khon 7 iu 8 v khon 1 iu 13 Lut Cnh tranh60. Trong cc hnh vi ny, cc doanh nghip tham gia tha thun hoc n phng thc hin hnh vi u t chc mua, bn hng ha, gi cung ng dch v vi mc gi khng bnh thng lm cn tr hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip khc. S khc nhau ch l kh nng v mc gy thit hi cho i tng b tc ng. Vi tha thun ngn cn, km hm mc gi p dng ch doanh nghip khng tham gia tha thun khng th m rng quy m kinh doanh (vn tip tc tn ti), trong khi cc hnh vi n nh gi nhm loi b doanh nghip khc c kh nng gy ra thit hi ln hn cho i tng b tc ng (c th phi ri khi th trng lin quan). Vn i hi php lut phi gii quyt l phn bit gia mc gi ngn cn v mc gi loi b doanh nghip khc. Cho n nay, trong cc vn bn quy phm php lut cha c s phn nh c ranh gii v mc gi c kh nng loi b i th v mc gi c kh nng ngn cn, gy thit hi cho i th. cc nc, php lut khng phn nh rch ri hai mc gi ny, m trao quyn cho c quan c trch nhim thi hnh ty theo tnh hnh thc t nghin cu, xc nh ty theo iu kin ca tng v vic, trong tng hon cnh nht nh ca th trng. Kinh nghim cho thy, vic xc nh mc ngn cn hoc gy thit hi ca mc gi bn hng ha, dch v m tha thun ni trn a ra khng phi n gin v c quan cnh tranh cn thu thp, phn tch rt nhiu s liu thc t v gi, v bin ng ca tnh hnh th trng trong nhng ngnh ngh c lin quan. Cc tha thun ngn cn s gia nhp th trng ca cc doanh nghip tim nng hoc ngn cn s m rng sn xut kinh doanh lun mang bn cht hn ch cnh tranh. Trong trng hp ny, cc doanh nghip tham gia tha thun ang n lc lm gim i kh nng pht trin ca cnh tranh trn th trng, ngn cn s gia tng mc cnh tranh trong tng lai ca th trng lin quan bng vic c gng duy tr cu trc cnh tranh hin c trn th trng. Bi s gia nhp hoc vic m rng quy m kinh doanh ca i th s lm thay i tng quan v mc cnh tranh trn th trng.

8
Tha thun loi b khi th trng nhng doanh nghip khng phi l cc bn ca tha thun (61)
Tha thun loi b khi th trng nhng doanh nghip khng phi l cc bn ca tha thun l vic thng nht thc hin nhng hnh vi nhm gy kh khn cho hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip khng tham gia tha thun buc cc doanh nghip ny phi ri khi th trng lin quan. Cn c iu 19 Ngh nh s 116/2005/N-CP cu thnh php l ca tha thun ny ,
Khon 7 iu 8 Lut Cnh tranh quy nh v tha thun loi b khi th trng nhng doanh nghip khng phi l cc bn ca tha thun; khon 1 iu 13 Lut Cnh tranh quy nh v hnh vi bn hng ho, cung ng dch v di gi thnh ton b nhm loi b i th cnh tranh. (61) iu 20 Ngh nh s 116/2005/N-CP .
(60)

90

bao gm cc ni dung sau: Th nht, i tng b tc ng l cc doanh nghip ang hot ng trn th trng nhng khng tham gia tha thun. V i tng b tc ng, tha thun ny ging vi tha thun ngn cn, km hm khng cho doanh nghip khc pht trin kinh doanh, tuy nhin mc ch ca hai tha thun ny li khc nhau. Tha thun ngn cn, km hm c thc hin ch nhm khng cho doanh nghip khc pht trin kinh doanh trong khi tha thun loi b nhm tc ng lm cho doanh nghip khc chm dt hot ng trn th trng lin quan. Th hai, thc hin mc ch loi b doanh nghip khc, cc doanh nghip khng tham gia tha thun thng nht thc hin ng thi hai hnh vi sau: - Thng nht khng giao dch vi doanh nghip khng tham gia tha thun; v - Thng nht thc hin thm mt trong cc hnh vi: + Ku gi, d d khch hng ca mnh khng giao dch vi doanh nghip khng tham gia tha thun; + Yu cu, d d cc nh phn phi, cc nh bn l ang giao dch vi mnh chm dt mua, bn hng ho, chm dt s dng dch v ca doanh nghip khng tham gia tha thun; + Bn hng ha vi mc gi doanh nghip khng tham gia tha thun phi rt lui khi th trng lin quan. Ni dung ca cc hnh vi trong tha thun loi b doanh nghip khc ging vi cc hnh vi trong tha thun ngn, cn, km hm doanh nghip khc tham gia th trng hoc pht trin kinh doanh. Tuy nhin, do mc ch khc nhau nn mc ca cc hnh vi trong tha thun loi b chc chn s nghim trng hn n mc cc doanh nghip khng tham gia tha thun c th phi chm dt kinh doanh. Mc nghim trng s c xc nh theo tng v vic c th.

9
Thng ng mt hoc cc bn tham gia tha thun thng thu trong vic cung cp hng ho, cung ng dch v
9.1. Khi nim Theo cun Backs Law Dictionary, u thu c hiu l vic t ra mt mc gi hp l cho vic thc hin mt cng vic hoc t mua mt s lng hng ho nht nh62. Nh vy, u thu l hnh thc la chn ngi cung cp hng ho hoc cung ng dch v, theo ngi t chc mi thu s a ra gi thu cc bn tham gia d thu cnh tranh nhau v gi, v cht lng ngi mi thu la chn c ngi cung cp hng ho, cung ng dch v c cht lng tt nht v mc gi r nht. Nu nh u gi l hnh thc la chn ngi mua, th u thu li l cch thc tm kim ngi bn ng nht. Tuy nhin, c hai hnh thc ny u s dng mt cng
(62)

Bryan A. Garner, sd, tr 154.

91

c la chn duy nht l s cnh tranh gia nhng ngi tham gia v gi, cht lng v nhng yu cu khc, nhng cnh tranh v gi mua, gi bn l c bn. Mt cuc u thu s ch c hiu qu khi c cc iu kin sau y: - C nhiu ngi tham gia d thu; - Cc nh d thu phi c lp vi nhau v vi ngi mi thu; - Khng c s tn ti bt c tha thun no gia ngi mi thu vi mt, mt s ngi d thu, gia nhng ngi d thu vi nhau. Vic tha mn nhng iu kin to mi trng cnh tranh lnh mnh gia nhng ngi d thu vi nhau hng to iu kin tt nht cho ngi mi thu la chn ng n ngi trng thu. Hnh thc u thu c p dng ph bin trong cc hot ng thng mi, trong hot ng xy dng c bn v hot ng mua sm cng ca Nh nc. Hin nay, hot ng u thu c iu chnh bi nhiu vn bn php lut khc nhau nh Lut Xy dng, Lut Thng mi nm 2005, Lut u thu nm 2005 Vi vai tr m bo duy tr cnh tranh trn th trng, Lut Cnh tranh cm on mi hnh vi c kh nng lm tn hi n trt t hoc mc cnh tranh, trong c nhng hnh vi pht sinh trong hot ng u thu. Trong lnh vc ny, php lut cnh tranh ch ch n nhng hnh vi c th lm hy hoi cnh tranh gia nhng ngi d thu, nh hng n mc ch v hiu qu ca hot ng u thu. Lut Cnh tranh nm 2004 cm on mi thng ng mt hoc cc bn tham gia tha thun thng thu trong vic cung cp hng ho, cung ng dch v. Vi cch gi tn nh trn, hnh vi thng ng trong u thu l hnh vi hn ch cnh tranh khi c cc du hiu sau y: Th nht, ch th tham gia tha thun thng ng trong u thu l cc doanh nghip d thu. Nhng tha thun, thng ng, li ha hn ca bn mi thu vi mt, mt s doanh nghip d thu v vic ngi mi thu s dnh cho nhng doanh nghip d thu nhng u i, iu kin tt hn trong qu trnh u thu, khng phi l tha thun thng ng trong u thu. Nh vy, thng ng trong u thu l vic thng nht cng hnh ng ca nhng ngi d thu. Th hai, ni dung ca tha thun l cc doanh nghip tham gia u thu thng nht mt, mt s doanh nghip tham gia tha thun thng thu trong vic cung cp hng ha, cung ng dch v. Phng cch t c mc ch trn c th l khc nhau v rt a dng, nhng mc tiu cui cng ca cc thng ng lun l m ng mt, mt s doanh nghip s trng thu. Th ba, bn cht hn ch cnh tranh ca tha thun thng ng trong u thu l cc bn tham gia loi b cnh tranh gia h hoc vi nhng doanh nghip khng tham gia tha thun dnh quyn trng thu cho ngi m h ch nh. Nh vy, quan h cnh tranh m ngi mi thu mong mun s dng tm kim ngi cung cp hng ho, cung ng dch v tt nht b hy dit bng tha thun thng ng ca nhng ngi tham gia d thu. V vy, ngi mi thu khng th t c nh ca mnh, cuc cnh tranh tr thnh gi to gia nhng ngi d thu khi t chc u thu. Bng s thng ng, cc bn d thu ph hng c ch cnh tranh trong u thu nn ngi trng thu c la chn nhng khng do c ch cnh tranh theo ng nh

92

ca ngi mi thu, m do cc doanh nghip tham gia thng ng xc nh. 9.2. Cc loi thng ng trong u thu b cm theo Lut Cnh tranh Cn c iu 21 Ngh nh s 116/2005/N-CP cc loi thng ng trong u thu , b cm bao gm: a. Ngn cn u thu Ngn cn u thu l vic cc doanh nghip tham gia thng ng thng nht thc hin mt trong hai hnh vi sau y: - Mt hoc nhiu bn tham gia tha thun rt khi vic d thu hoc rt n d thu c np trc mt hoc cc bn trong tha thun thng thu. Trong trng hp ny, cc doanh nghip tham gia thng ng ch nh mt, mt s doanh nghip trong s h c quyn thng thu. Cc doanh nghip cn li s rt n d thu hoc khng tham gia phin u thu. Do , trong phin u thu s ch cn li nhng ngi c ch nh tham gia. Nh vy, cuc cnh tranh trong hot ng u thu khng xy ra. Ngi mi thu buc phi giao dch vi doanh nghip cn li tham gia u thu. Loi thng ng ny thng c thc hin khi li ko c tt c cc doanh nghip d thu tham gia tha thun. Nu cn c mt s doanh nghip d thu khng tham gia thng ng, doanh nghip c ch nh s phi tip tc cnh tranh vi cc doanh nghip khng tham gia. - Mt hoc nhiu bn tham gia tha thun gy kh khn cho cc bn khng tham gia tha thun khi d thu bng cch t chi cung cp nguyn liu, khng k hp ng ph hoc cc hnh thc gy kh khn khc. Bn cht ngn cn ca tha thun cn th hin thng qua vic ngn cn s tham gia u thu ca nhng doanh nghip khng tham gia tha thun bng cch gy kh khn cho h trong hot ng kinh doanh hng ti sc p buc phi ri b cuc u thu. Loi thng ng ny c thc hin khi vic thng ng khng li ko c ton b cc doanh nghip d thu tham gia. Do , to iu kin cho ngi c ch nh thng thu, cc doanh nghip tham gia thng nht thc hin nhng hnh vi h tr bng cch gy p lc cho ngi d thu khng tham gia tha thun nhng ngi ny chp nhn thua trong cuc cnh tranh vi doanh nghip c ch nh. Trong trng hp ny, quyn d thu ca doanh nghip khc b ngn cn. b. H tr tham gia u thu (cn gi l u thu mang tnh b sung) H tr tham gia u thu l vic cc bn tham gia tha thun thng nht a ra mc gi khng c tnh cnh tranh hoc t mc gi cnh tranh nhng km theo nhng iu kin m bn mi thu khng th chp nhn xc nh trc mt hoc nhiu bn s thng thu. Khc vi ngn cn thu, trong trng hp ny, cc doanh nghip tham gia thng ng vn tip tc hot ng u thu v tham gia vo phin u thu. Tuy nhin to iu kin cho ngi c ch nh thng thu, cc doanh nghip cn li tham gia u thu t loi mnh ra khi kh nng thng thu bng mc gi khng cnh tranh

93

hoc bng nhng iu kin km theo kh c th c chp nhn. Trong thc t, cc cuc u thu kiu ny c gi l u thu qun xanh qun , hay din ra trong cc cuc thu xy dng c bn. Bng tha thun ny, cc doanh nghip d thu hon ton khng ch c ch ca ngi mi thu bi mc gi hoc cc iu kin thng mi ca ngi c ch nh thng thu l tt nht trong s nhng ngi d thu. c. Quay vng thng thu Quay vng thng thu l vic cc bn trong tha thun xc nh trc s ln mi bn c thng thu trong mt khong thi gian nht nh. Trong thc t, cn c trng hp thng ng trong u thu bng hnh thc ch nh ngi trng thu theo th trng a l. Trong , cc bn da trn khu vc hot ng ca th trng quyt nh ngi s thng trong cuc u thu. Thng thng, thc hin tha thun quay vng trong u thu, c mt bn ghi nh, cc bn thng thc hin mt trong hai cch l ngn cn u thu hoc h tr tham gia u thu m ng cho ngi n lt trng thu.

II. NGUYN TC X L CC THA THUN HN CH CNH TRANH

1
Cc tha thun hn ch cnh tranh b Lut Cnh tranh cm
Theo iu 9 Lut Cnh tranh, c hai mc cm on i vi tha thun hn ch cnh tranh. Vic x l tha thun hn ch cnh tranh bng cch phn chia thnh hai nhm tha thun vi hai mc cm on khc nhau nh trn cho thy thi kh mm do ca php lut khi x l cc tha thun hn ch cnh tranh, lm cho vic p dng Lut Cnh tranh c linh hot theo s pht trin ca th trng. 1.1. Cc tha thun hn ch cnh tranh b cm tuyt i Cc tha thun b cm tuyt i gm: tha thun ngn cn, km hm khng cho doanh nghip khc pht trin kinh doanh; tha thun loi b khi th trng nhng doanh nghip khng phi l cc bn ca tha thun; thng ng mt hoc cc bn tham gia tha thun thng thu trong vic cung cp hng ho, cung ng dch v. Nhng tha thun c quy nh ti khon 6, 7, 8 iu 8 Lut Cnh tranh lun hm cha tnh cht hn ch cnh tranh m khng c bt c mt c s no c th bin h v hiu qu ca chng i vi th trng. Ni cch khc, ba loi tha thun ny l nhng tha thun lun mang bn cht hn ch cnh tranh nn ch cn c cn c

94

kt lun cc doanh nghip thit lp nn mt trong ba tha thun trn l c th kt lun c hnh vi vi phm php lut cnh tranh. Vi bn cht hn ch cnh tranh, cc tha thun ny lun cu thnh nn tha thun phn cnh tranh cho d mc ch phn cnh tranh cha c thc hin trong thc t. V d, hnh vi thng ng trong u thu, vn t n l hn ch cnh tranh v n tri ngc vi mc tiu ca cc bn d thu ang tm cch bn hng ho, dch v vi gi c v cc iu kin khc mt cch u i nht. V th, hnh vi ny lun l bt hp php theo php lut ca cc nc. Thm ch nhng nc cha c lut chng hnh vi hn ch cnh tranh cng a ra nhng quy nh c bit iu chnh quan h gia nhng ngi d thu. Hu ht cc nc u x l hnh vi thng ng trong u thu nng hn cc tha thun hn ch cnh tranh khc v tnh cht gian ln v hu qu nghim trng ca n i vi th trng63. Tha thun ngn cn hoc tha thun loi b i th cnh tranh l nhng tho thun vi phm nghim trng quyn t do kinh doanh ca ngi khc c Hin php tha nhn. Hu qu ca n l lm thay i c cu cnh tranh hin c ang hnh thnh trn th trng duy tr, cng c v tr ca cc doanh nghip tham gia lin kt. 1.2. Cc tha thun hn ch cnh tranh khi cc bn tham gia tha thun c th phn kt hp trn th trng lin quan t 30% tr ln s b cm Cc tha thun sau: tha thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hoc gin tip; tha thun phn chia th trng tiu th, ngun cung cp hng ho, cung ng dch v; tha thun hn ch hoc kim sot s lng, khi lng sn xut, mua bn hng ho, dch v; tha thun hn ch pht trin k thut, cng ngh, hn ch u t; tha thun p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn hng ho, dch v hoc buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng, nu cc bn tham gia tha thun c th phn kt hp trn th trng lin quan t 30% tr ln. Cc tha thun khng thuc ba trng hp b cm tuyt i ch c th b cm khi th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia tha thun trn th trng lin quan t 30% tr ln. Th phn l c s xc nh kh nng chi phi ca doanh nghip i vi th trng. Theo Lut Cnh tranh, mc th phn trn th trng lin quan t 30% tr ln c th trao cho doanh nghip sc mnh th trng64, l kh nng tc ng n gi c th trng ca mt loi hng ho hoc dch v m h bn hoc mua. Quyn lc th trng s trao cho doanh nghip kh nng tc ng n nhng yu t ca th trng theo hng c li cho mnh. Nhng doanh nghip, nhm doanh nghip cho d lin kt m vn khng th c c mc th phn thng lnh s khng b coi l c sc mnh th trng. Tr li vi cc tha thun hn ch cnh tranh, s thng nht cng hnh ng gia cc doanh nghip l s kt hp gia nhng th lc c lp to thnh mt sc mnh tp th hng nng cao kh nng kinh doanh v nng lc cnh tranh chung. Sc mnh m cc tha thun em li cho cc doanh nghip ph thuc vo hai yu t: - Ni dung ca tha thun; - Th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia. Php lut khng th cm on
(63) (64)

UNCTAD, Lut mu v cnh tranh (H Ni: sch dch, 2003). iu 11 Lut Cnh tranh.

95

nhng tha thun m th phn kt hp ca tt c cc ch th tham gia cha to ra sc mnh th trng. Mc th phn kt hp c lut d liu i vi cc tha thun to ra sc mnh l t 30% trn th trng lin quan. L l bo cha cho cc tha thun c mc th phn di 30% trn th trng lin quan l: - Mt, sc mnh tp th ca nhm doanh nghip ny cha chi phi th trng lin quan, quyn la chn ca khch hng vn cha th b tc ot lm cho cc tha thun ni trn cha sc lm hn ch cnh tranh; - Hai, v mt kinh t, s kt hp cng hnh ng gia cc doanh nghip gp phn to ra sc mnh kinh doanh v sc cnh tranh tp th cho cc thnh vin ca tha thun. Sc mnh c bit c ngha i vi cc doanh nghip nh trong mi trng cnh tranh khc lit m cc doanh nghip nh lun vo v tr bt li, lm n kh khn, thm ch b ph sn, l nguyn nhn hnh thnh cc th lc c quyn ca th trng65. So vi mc th phn ca hnh vi lm dng v tr thng lnh, mc th phn ca nhm doanh nghip tham gia tha thun hn ch cnh tranh b cm on l thp hn. Nu nh hnh vi lm dng v tr thng lnh ch gii hn trong nhm doanh nghip c s lng ti a l 4, th tha thun hn ch cnh tranh, s lng ny khng b gii hn. Mt khc, mc th phn c th b cm on cho nhm doanh nghip thc hin hnh vi lm dng v tr thng lnh thp nht l 50% (i vi 2 doanh nghip) th vi tha thun hn ch cnh tranh, mc th phn b cm on p dng chung l t 30% tr ln. iu cho thy, php lut c thi nghim khc hn i vi cc tha thun hn ch cnh tranh so vi hnh vi lm dng v tr thng lnh ca nhm doanh nghip c quyn lc th trng. S d c quy nh trn l do trong tha thun hn ch cnh tranh lun tn ti mt s lin kt c ch cng thc hin hnh vi, tc l c s thng nht cng hnh ng ca nhm doanh nghip. iu to cho nhm doanh nghip mt sc mnh chung nh mt ch th chi phi th trng. Khi , s tha thun to cho nhm doanh nghip mt t cch duy nht trong cnh tranh trn th trng. S ring l ca cc doanh nghip trong nhm doanh nghip khi thc hin hnh vi lm dng i hi phi c mt mc th phn ln thng lnh khc vi trng hp c tha thun. Lut Cnh tranh d liu mc ti thiu l 50% v ti a l 75% trn th trng lin quan cho nhm 2, 3 hoc 4 doanh nghip i vi hnh vi lm dng v tr thng lnh. 1.3. Kinh nghim cc nc v nhng tha thun hn ch cnh tranh b cm Php lut cnh tranh ca cc nc cng trong tnh trng tng t. Php lut ca Hoa K s dng nguyn tc t dng (perse rule) i vi mt s tha thun hn ch cnh tranh. Theo , Ta n ti cao ca Hoa K cho rng: c mt s tha thun nht nh nguy hi n cnh tranh nn b coi l bt hp php m khng cn iu tra v nhng tc hi c th m chng gy ra hoc iu tra v l do thc hin tha thun . Cc tha thun vi phm nguyn tc t dng bao gm: tha thun n nh gi, tha thun phn chia th trng v khch hng, tha thun ty chay theo chiu ngang,
OECD-WB, Khun kh cho vic xy dng v thc thi Lut v chnh sch cnh tranh (H Ni: sch dch, 2004), tr 65.
(65)

96

thng ng trong u thu66. Cc tha thun khc c th c p dng theo nguyn tc hp l (rule of reason). Lin minh chu u s dng khi nim ngng ng k x l cc tha thun hn ch cnh tranh. Ngay t nm 1969, Ta n cng l ca Lin minh chu u chnh thc a ra khi nim ny trong bn n Volk Vervaeke: mt tha thun phn phi c quyn d km theo s bo h tuyt i v mt lnh th vn c th khng b cm nu cc bn tham gia tha thun chim v tr khng ng k trn th trng67... Php lut ca cc nc thnh vin ca EU ng dng khi nim ny vo php lut cnh tranh. Qu trnh pht trin ca php lut cnh tranh ti Cng ha Php cho thy, c nhng tranh lun v vic ng dng khi nim ngng ng k khi x l tha thun hn ch cnh tranh. ng nhin kt qu ca nhng tranh lun ny l s khc nhau trong ng li x l cc tha thun. Ta n t php ti cao chnh thc s dng khi nim ny trong cc bn n ngy 4/5/1993, rocamat c/Sogepierre; bn n ngy 15/7/1992, bn tin chnh thc v cnh tranh, tiu dng v chng gian ln thng mi, ngy 15/8/1992. Trong khi , Hi ng cnh tranh Php vn cho rng vic p dng ngng ng k l tri vi quy nh ti iu L420-1 B lut Thng mi bi v theo iu lut ny th ch cn tha thun c mc ch phn cnh tranh cng kt lun tha thun l phn cnh tranh, cho d mc ch phn cnh tranh cha c thc hin trong thc t68. Hin nay, iu 24 Php lnh s 2004-274 ngy 25/3/2004 b sung vo B lut Thng mi mt s quy nh v vic p dng ngng ng k cho vic x l tha thun hn ch cnh tranh. Cc quy nh v ngng ng k c xy dng theo quan im cho rng vic tha thun c cha mt iu khon hn ch cnh tranh cha kt lun tha thun vi phm php lut cnh tranh. Mun kt lun c vi phm cn phi chng minh rng h qu phn cnh tranh cho d ch l h qu tim nng phi ng k trn c s c tnh n nhng c im c th ca th trng, c bit l c cu v mc cnh tranh trn th trng , v tr ca cc doanh nghip lin quan v nhng iu kin thc hin tha thun . Nh vy, php lut ca cc nc u c s cn nhc n tc ng thc t ca tha thun hn ch cnh tranh quyt nh vic x l cc doanh nghip tham gia. C nhng tha thun ng nhin b cm m khng cn phi xem xt n kh nng gy ra hu qu thc t. Nhng cng c nhng tha thun cn xem xt n kh nng hn ch cnh tranh. Hu ht cc nc u s dng th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia nh gi v kh nng hn ch cnh tranh ca tha thun. S khc nhau trong php lut ca cc nc ch l phm vi tha thun b cm tuyt i v tha thun cn xem xt n th phn ca doanh nghip tham gia.

2
Cc trng hp min tr
2.1 C s cho vic min tr trch nhim cho cc tha thun hn ch cnh tranh
(66) (67) (68)

OUNCTAD, sd, tr 37. Ta n cng l ca Lin minh chu u, ngy 9/7/1969, Rec. 1969, 295. Dominique Brault, sd, tr 201.

97

Vic x l cc tha thun hn ch cnh tranh lun i hi Nh nc cn cn trng bi thc t v kinh nghim ca cc nc cho thy khng phi mi tha thun u gy hi cho th trng. Theo , cc quy nh v vic min tr i vi tha thun hn ch cnh tranh c xy dng trn nhng c s l lun v thc tin sau: a. Quyn t do kinh doanh T do kinh doanh lun bao hm trong n quyn c kh c v lp hi. Cc ch th tham gia th trng hon ton c quyn ch ng trong vic lin kt thit lp v thc hin cc chin lc kinh doanh ca mnh mt cch hiu qu. Cng quyn v php lut khng nhng khng c can thip m cn phi xy dng cc c ch bo h cho nhng hot ng ni trn. Vi t cch l lc lng bo v cng l v l phi, Nh nc v php lut ch c th can thip vo s t do khi hnh vi ca mt nhm ngi l nguy c e do s t do, quyn v li ch chnh ng ca ngi khc. Khi s lin kt ca cc doanh nghip to ra kh nng xm hi li ch ca doanh nghip khc, ca ngi tiu dng v ca th trng, php lut cn c cc bin php ngn chn v trng pht. b. S cn xng v cc li ch m php lut bo v Di gc tc ng i vi cnh tranh, cc tha thun lun c tnh hai mt. Theo , ngoi nhng kh nng gy hi cho cnh tranh, nhiu tha thun khng c kh nng gy hi, hoc bn cnh kh nng gy ra nhiu tc hi lm gim cnh tranh, nhiu tho thun cn em li nhiu tc dng tch cc cho s pht trin ca th trng. V vy, php lut ca cc nc u i hi ngi thc thi phi lun cn nhc v tnh ton n mi kh nng c th xy ra c thi trng pht hay cho php thc thi cc tha thun trn thc t. C nhng trng hp, c quan thc thi php lut cn xem xt s cn xng gia li ch m tha thun em li vi thit hi c th gy ra cho th trng a ra quyt nh cui cng v vic trng pht hay cho php tha thun. Php lut ca cc nc s dng quy tc hp l nh gi s b v tc ng ca tha thun hn ch cnh tranh nhm gii hn phm vi p dng ca cc quy nh cm. Quy tc hp l cho php loi b vic p dng cc quy nh cm i vi nhng tha thun va c h qu tch cc i vi cnh tranh, va c hu qu phn cnh tranh nu nh h qu tch cc nhiu hn h qu phn cnh tranh69. Do mc II chng III ca Lut mu v cnh tranh ca T chc Hp tc v Pht trin kinh t, hoc trong iu 81 (3) Hip c Rome ca Cng ng chu u quy nh nhng tha thun b cm ti khon 1 c th c tuyn b min p dng nu tha thun gp phn ci thin sn xut hay phn phi hng ha, hay khuyn khch ng dng tin b kinh t, k thut, trong khi cho php ngi tiu dng hng li mt cch tng ng. Lut cnh tranh ca nhiu nc nh c, Nht, Ty Ban Nha, Thy in, Lin bang Nga u cho php trong nhng trng hp c th v trong mt thi hn nht nh nh trong iu kin suy thoi ca nn kinh t, nhu cu hp l ho sn xut cc cartel c th c php lut tha nhn.
(69)

Dominique Brault, sd, tr 206.

98

C th ni, nhng tnh ton v mc cn xng gia li ch b tha thun xm hi m cc li ch m n c kh nng em li l c s kinh t quan trng php lut v c ch thc thi xem xt cng nhn hay loi tr cc tha thun hn ch cnh tranh. Di gc ca l thuyt cnh tranh, kh nng gy hi v tc dng ca tha thun gia cc doanh nghip phn nh mc hn ch cnh tranh ca hnh vi. Php lut v cng quyn s ch c th ln n tha thun nu nh c c s kinh t kt lun v kh nng gy hi n li ch m h bo v. Tm li, l mt s lin kt trong kinh doanh gia cc doanh nghip, cc tha thun hn ch cnh tranh c th c phn tch, xem xt di nhiu gc khc nhau, t php lut v cng quyn c thi thch hp. Bn cnh nhng quy nh cm on v trng pht i vi cc tha thun c kh nng gy hi cho th trng, php lut cnh tranh ca hu ht cc quc gia trn th gii u ghi nhn nhng trng hp tha thun hn ch cnh tranh c tc dng tch cc i vi th trng, u c coi l hp php. Ty theo chnh sch cnh tranh ca tng nc m mc cm on hoc tha nhn tnh hp php ca cc tha thun trong php lut cnh tranh s khc nhau. 2.2. Nhng trng hp c min tr 70 Theo quy nh ca Lut Cnh tranh, nhng tha thun sau y c xp vo i tng c th c hng min tr: - Tha thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hoc gin tip; - Tha thun phn chia th trng tiu th, ngun cung cp hng ho, cung ng dch v; - Tha thun hn ch hoc kim sot s lng, khi lng sn xut, mua bn hng ho, dch v; - Tha thun hn ch pht trin k thut, cng ngh, hn ch u t; - Tha thun p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn hng ho, dch v hoc buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng. Cc tha thun ni trn s c hng min tr nu nh chng c thc hin nhm h gi thnh v em li li ch cho ngi tiu dng bng cc chin lc sau y: Mt l, chin lc lin doanh v hp tc pht trin. Thc t cho chng ta thy, l i th cnh tranh ca nhau, cc doanh nghip i khi cn lin kt li c th cnh tranh tt hn trn th trng bng cch hp tc, h tr nhau nng cao kh nng kinh doanh trn thng trng. S b tr pht huy th mnh v hn ch nhng yu im ca tng thnh vin tham gia tha thun s em li hiu qu cho s pht trin ca tng doanh nghip v cho c th trng lin quan. iu c th thy r thng qua chin lc lin doanh v hp tc ca cc doanh nghip. Chin lc lin doanh v hp tc pht trin gia cc doanh nghip c thc hin nhm: - Hp l ho c cu t chc, m hnh kinh doanh, nng cao hiu qu kinh doanh; - Thc y tin b k thut, cng ngh, nng cao cht lng hng ho, dch v. C th minh ha chin lc ny bng cc trng hp sau: trng hp 1, hai doanh
(70)

iu 10 Lut Cnh tranh.

99

nghip cng cnh tranh trn th trng, trong mt doanh nghip c cht lng sn phm tt nhng mng li phn phi km c th phi hp vi doanh nghip c sn phm vi cht lng trung bnh nhng li c mng li phn phi hiu qu. S lin kt ny gip cho hiu qu hot ng ca hai doanh nghip tt hn v em li hiu qu cho ngi tiu dng trong vic hng th sn phm vi cht lng m bo yu cu. Trng hp 2, cc doanh nghip c th hp tc pht trin v thc hin cc cng trnh nghin cu, ng dng tin b khoa hc k thut c lin quan m nu nh lm mt mnh s khng t c kt qu mong mun. Trng hp ny thng xy ra vi nhng ngnh kinh t k thut i hi cng ngh c trnh cao nh ch to my bay, khoa hc vin thng. Hai l, chin lc xy dng cc tiu chun chung v sn phm v cc iu kin kinh doanh. Cc tha thun nm trong chin lc chun ho nhng yu cu v sn phm v cc iu kin kinh doanh thng bao gm hai ni dung l: - Tha thun gia cc doanh nghip nhm thng nht cc tiu chun cht lng, nh mc k thut ca chng loi sn phm; - Tha thun thng nht cc iu kin kinh doanh, giao hng, thanh ton nhng khng lin quan n gi v cc yu t ca gi. Di gc kinh t, cc tha thun v vic t ra cc tiu chun ni trn nhn chung l c li cho ngi tiu dng v c th lm cho th trng hot ng mt cch c hiu qu hn nu nh nhng tiu chun l tin b v phn nh s i ln trong cng ngh, k thut, cht lng v trnh kinh doanh. Mc d l thuyt v cnh tranh u cho thy rng, cc tiu chun v cht lng, nh mc k thut ca chng loi sn phm hoc cc iu kin kinh doanh c th lm hn ch cnh tranh gia nhng ngi tham gia tha thun, c th lm cho cc doanh nghip khng p ng nhng tiu chun phi ri khi th trng, thm ch cn c th sinh ra nhng ro cn cho s gia nhp i vi nhng doanh nghip tim nng. Song cc nh hoch nh chnh sch cnh tranh ca T chc hp tc v pht trin kinh t li cho rng, cc tha thun t ra tiu chun cho sn phm v cho hot ng kinh doanh em li li ch nhiu hn so vi thit hi m chng gy ra v lm gim cnh tranh71. iu c th hin hai gc : u tin l vic t ra cc tiu chun cho sn phm s c li ch rt nhiu cho x hi nu cc tiu chun ny l tch cc v tin b. Bi th trng s c c mt mt bng v sn phm cht lng, p ng nhu cu ca ngi tiu dng v s loi b c nhng sn phm km cht lng trn th trng. Mt khc, n cn gip cho ngi tiu dng c thm nhiu thng tin a ra cc quyt nh chnh xc hn v sn phm m h d nh mua. c bit, nhng tha thun v tiu chun lin quan n sc kho v an ton s bo v ngi tiu dng trc cc toan tnh gian di v cht lng sn phm ca nhng nh kinh doanh bt chnh. Ngoi ra, cc tiu chun v sn phm cn c ngha l ng lc thc y doanh nghip ng dng hiu qu tin b k thut vo i sng kinh doanh. Tip , vic thng nht cc iu kin kinh doanh, thanh ton gia cc doanh nghip trn cng mt th trng c ngha trong vic ci tin trnh qun l kinh doanh ca h, c bit vi nhng lnh vc hoc ngnh ngh ang trong
(71)

UNCTAD, s, tr 82-83.

100

giai on hnh thnh v pht trin. S thng nht cc iu kin kinh doanh v thanh ton c th to ra nhng chun mc trong kinh doanh ca ngnh ngh t hnh thnh nn cc tp qun tt p cho hot ng sn xut, mua bn trn th trng , em li hiu qu cho doanh nghip v cho khch hng ca h. Tuy nhin, nhng tha thun thng nht v iu kin thng mi c php lut cnh tranh tha nhn th chng khng c hy hoi cnh tranh, c bit l cnh tranh v gi v cc yu t ca gi. iu c ngha l, cc doanh nghip khi thit lp v thc hin tha thun vn cn l i th cnh tranh ca nhau v gi, v cc yu t ca gi. Ba l, chin lc nng cao nng lc cnh tranh Chin lc nng cao nng lc cnh tranh c Lut Cnh tranh d liu theo hai tiu ch: - Cc tha thun nhm nng cao nng lc cnh tranh ca doanh nghip nh v va Theo quy nh ti iu 3 Ngh nh s 90/2001/N-CP ngy 23/11/2001, doanh nghip nh v va l c s sn xut kinh doanh c lp, ng k kinh doanh theo php lut hin hnh, c vn ng k khng qu 10 t ng hoc c s lao ng trung bnh hng nm khng qu 300 ngi. Hin nay nc ta, c hn 90% trn tng s doanh nghip ang hat ng l doanh nghip va v nh, mc vn u t trung bnh mc d c s tng ln theo tng thi k nhng nhn chung vn cn thp. Theo bo co nh gi tnh hnh thi hnh lut doanh nghip ca B K hoch v u t, mc vn ng k trung bnh ca mt doanh nghip trong thi k 1991 1999 l 0,57 t ng, nm 2000 l 0,96 t ng, nm 2001 l 1,3 t, 7 thng u nm 2003 l 2,12 t ng. Vi s vn nh vy, kh nng tip cn th trng quc t v thm ch c th trng trong nc gp nhiu kh khn do quy m nh, vn thp, trnh cng ngh lc hu, k nng qun l yu, ch yu da vo kinh nghim bn thn hoc gia nh, thiu thng tin th trng.... Dn n cht lng sn phm thng thp hn so vi cc hng ho nhp khu72. nh gi v vic thc hin chin lc kinh t x hi 1991 - 2000, i hi ng ln IX thng thn tha nhn im yu km bt cp u tin l nn kinh t km hiu qa v kh nng cnh tranh thp, trong tnh trng bao cp v bo h cn nng73. Vi iu kin , nhim v nng cao nng lc kinh doanh ca doanh nghip s l cha kha cho vic cng c v pht trin nng lc cnh tranh quc gia. Trong cc cuc tranh lun nn hay khng nn bo h cc doanh nghip va v nh, c nhng kin cho rng ch li m ngi tiu dng (i din cho th trng) l chun mc phn xt hiu qu ca Lut Cnh tranh, nn khng cn phi trao cho o lut ny nhim v bo h cc doanh nghip ni trn. Quan im ny cn da vo lp lun rng, cnh tranh t n c c ch thng pht. Php lut ch nn can thip khi nh kinh doanh no c nh lm bin dng c ch thng pht t nhin trong th trng cnh tranh m thi. Bnh lun v quan im trn, chng ta nn xut pht t tng c a ra l php lut cnh tranh v gii hn ca n ph thuc vo quan nim v chnh sch cnh tranh ca mi quc gia m chnh sch cnh tranh li l b phn khng tch ri ca chnh sch pht trin kinh t. Vit Nam, vi quan im v nhu cu xy dng mt nn kinh t pht trin nhanh, hiu qu v bn vng, tng trng kinh t i i vi thc hin tin b, cng bng x hi v bo
B K hoch v u t, Bo co nh gi tnh hnh thi hnh lut doanh nghip 1999, (H Ni: 2003), tr 2,3,6. (73) ng Cng sn Vit Nam, Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX (H Ni: NXB Chnh tr quc gia, 2001), tr 183.
(72)

101

v mi trng. Pht huy mi ngun lc pht trin nhanh v c hiu qu nhng sn phm, ngnh, lnh vc m nc ta c li th, p ng nhu cu trong nc v y mnh xut khu, khng ngng nng cao sc cnh tranh trn th trng trong nc v ngoi nc74, th vic nng cao nng lc cnh tranh ca cc doanh nghip l cn thit to nn ni lc cho s pht trin chung ca th trng. Trong vic ginh nhng quy ch h tr pht trin cho doanh nghip va v nh l cn thit. V l , vi cc tha thun hng n pht trin doanh nghip va v nh lun c Nh nc quan tm tha nhn v to iu kin cho chng thc hin hiu qu. - Cc tha thun nhm tng cng sc cnh tranh ca doanh nghip Vit Nam trn th trng quc t Theo cun T in chnh sch thng mi quc t, cartel cng cng l mt loi tha thun trong Chnh ph to iu kin cho vic thit lp v iu tit cc quy tc th trng v cc l do chnh sch rng ln hn, bao gm vic chp nhn cc cartel xut khu nhm tng cng sc cnh tranh cho cc hng trong nc75. Trong php lut ca nhiu nc, nhu cu nng cao nng lc cnh tranh ca nn kinh t ni a trong bi cnh xy dng v pht trin th trng chung khu vc v quc t l cn thit. Ngay Hoa K, ngi ta c th tm thy cc quy nh v cho php tha thun hn ch cnh tranh c thc hin nu n gp phn nng cao nng lc cnh tranh ca doanh nghip ni a ca h nc ngoi trong o lut Webb - Pomerene. C th thy rng, vic tha nhn cc tha thun c mc ch nng cao nng lc cnh tranh ca doanh nghip ni a trn th trng quc t c chnh sch thng mi quc t v kinh nghim php l ca nhiu nc tha nhn. tr thnh mt thnh vin ca cc t chc kinh t quc t nh ASEAN, APEC v WTO, trc ht Vit Nam cam kt ci cch tng bc h thng chnh sch v php lut v mc ch t do thng mi. Ton cu ho bc l nhng mt kh chu ca n i vi nc ngho, nhng quc gia cha kp ci cch phi chp nhn nhng lut chi quc t phn ln do nhng nc phng Ty t ra. Mun ginh li th so snh, khng cn con ng no khc l buc phi ch ng tip thu nhng chun mc ca php lut thng mi quc t c tha nhn. Trong , php lut phi chuyn t cng c qun l kinh t Nh nc sang mt trt t bo v t do s hu, t do kh c v bo v mi trng cnh tranh ton cu76. Trn tinh thn y, bn cnh vic to lp cc bin php bo v cho sn xut ni a nh mt yu cu tt yu ca qu trnh hi nhp, cn cn phi n lc xy dng v pht trin ni lc. V vy m mi n lc ca cc doanh nghip trong vic nng cao kh nng kinh doanh, kh nng cnh tranh khi tham gia vo th trng quc t cn c Nh nc v php lut tha nhn nu nhng n lc khng gy hi cho nn kinh t ni a v khng vi phm php lut, tp qun ca thng mi quc t. C nh vy, hi nhp kinh t quc t mi c kh nng thc hin hiu qa. cc trng hp tha thun hn ch cnh tranh thuc din c th c min tr phi thc hin th tc xin c hng min tr theo php lut cnh tranh. (phn ny s c phn tch c th trong Chng 5).
ng Cng sn Vit Nam, sd, tr 162. Walter Goode, sd, tr 47. Phm Duy Ngha, Chuyn kho Lut kinh t (H Ni: NXB i hc quc gia, 2004), tr 72, 74 v 85.
(74) (75) (76)

102

CHNG 3 HNH VI LM DNG V TR THNG LNH V V TR C QUYN NHM HN CH CNH TRANH


I. NHNG VN CHUNG V HNH VI LM DNG V TR THNG LNH V V TR C QUYN NHM HN CH CNH TRANH

1
Khi nim, c im hnh vi lm dng
1.1. Khi nim hnh vi lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn Kim sot v x l cc hnh vi lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn (gi tt l hnh vi lm dng) l mt trong nhng nhim v quan trng ca php lut cnh tranh nhm bo v mi trng cnh tranh lnh mnh, khng phn bit i x. c trng c bn ca ch nh php ny l i tng p dng l nhng doanh nghip, nhm doanh nghip ang c v tr thng lnh, doanh nghip c v tr c quyn trn th trng. Lut Cnh tranh nm 2004 khng a ra nh ngha m lit c th cc hnh vi lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn hn ch cnh tranh. Theo , ch khi doanh nghip, nhm doanh nghip c v tr thng lnh th trng, doanh nghip c v tr c quyn thc hin nhng hnh vi c quy nh ti iu 13 v iu 14 Lut Cnh tranh mi b coi l lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn hn ch cnh tranh. Php lut ca mt s nc (in hnh l Canaa cng c cch tip cn nh php lut Vit Nam l khng a ra khi nim chung m lit k cc hnh vi b coi l vi phm php lut chng lm dng v tr thng lnh th trng, v tr c quyn. iu 78 Lut Cnh tranh Canaa lit k 11 hnh vi b coi l lm dng (ngoi ra cn cho php c quan c thm quyn x l nhng hnh vi cha c php lut lit k nhng tha mn cu thnh php l ca hnh vi lm dng theo iu 79). iu 79 quy nh Ta Cnh tranh ch a ra phn quyt x l doanh nghip hoc nhm doanh nghip khi chng minh ba ni dung sau y: Th nht, mt hoc nhiu doanh nghip v c bn hoc hon ton kim sot mt loi hnh, mt phn on kinh doanh, trn ton lnh th Canaa hay ti bt k khu vc no ca n; Th hai, hoc ang thc hin hnh vi phn cnh tranh c quy nh trong lut cnh tranh; Th ba, hnh vi , ang hoc c th lm cn tr, lm gim cnh tranh trn th trng mt cch ng k77.
(77)

CIDA- B Thng mi Vit Nam, Lut Cnh tranh Canaa v bnh lun (H Ni, 2004).

103

Theo B quy tc v cnh tranh ca Lin Hp Quc c thng qua ngy 22/4/1980 v Lut mu v cnh tranh ca UNCTAD, hnh vi lm dng v tr thng lnh v v tr c quyn hn ch cnh tranh l hnh vi hn ch cnh tranh m doanh nghip c v tr thng lnh hoc c quyn s dng duy tr hay tng cng v tr ca n trn th trng bng cch hn ch kh nng gia nhp th trng hoc hn ch qu mc cnh tranh78. Bn cnh khi nim, hai vn bn ny cng lit k c th cc hnh vi b coi l lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn hn ch cnh tranh. Nh vy, ging nh cc ch nh khc trong php lut cnh tranh, cc quy nh trong php lut ca cc nc v cc t chc quc t v hnh vi lm dng u lit k v m t du hiu php l ca cc hnh vi c th; t ra cc iu kin x l doanh nghip c hnh vi vi phm. Vic a ra khi nim ch c ngha l lun, phc v cho cng tc nghin cu v cho vic nhn thc v bn cht ca nhm hnh vi ny. Cc quy nh lit k cc hnh vi lm dng nhm m bo cho cng tc p dng php lut c thc hin mt cch cng bng v hiu qu. Vi nhng hnh vi c lit k trong Lut Cnh tranh, c th khi qut thnh khi nim sau: hnh vi lm dng v tr thng lnh th trng, v tr c quyn nhng hnh vi do doanh nghip hoc nhm doanh nghip c v tr thng lnh th trng, doanh nghip c v tr c quyn thc hin nhm cng c v tr thng lnh, duy tr v tr c quyn bng cch loi b doanh nghip khc ra khi th trng; ngn cn, km hm doanh nghip khc khng cho gia nhp th trng, pht trin kinh doanh hoc nhm thu li nhun c quyn bng cch bc lt khch hng. 1.2. c im ca hnh vi lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn D c nhng khc bit nht nh trong cc quy nh v hnh vi lm dng, song php lut ca cc nc u thng nht rng nhm hnh vi ny c ba c trng sau y: a. Ch th thc hin hnh vi l doanh nghip hoc nhm doanh nghip c v tr thng lnh hoc doanh nghip c v tr c quyn trn th trng lin quan V tr thng lnh, v tr c quyn c th c hnh thnh t s tch t trong qu trnh cnh tranh; t nhng iu kin t nhin ca th trng nh: yu cu v quy m hiu qu ti thiu, s bin d ca sn phm, s tn ti ca cc ro cn gia nhp th trng; hoc s bo h ca quyn lc Nh nc. V tr thng lnh hoc v tr c quyn em li cho doanh nghip quyn lc th trng v kh nng chi phi cc quan h trn th trng. Theo cun t in kinh t hc hin i quyn lc th trng l kh nng ca mt doanh nghip hoc mt nhm cc doanh nghip trong vic tc ng n gi c th trng ca mt loi hng ho hoc dch v m h bn hoc mua79. Tip thu nhng gi tr truyn thng trong l thuyt cnh tranh v cc hc thuyt kinh t, Php lut ca Canaa coi quyn lc th trng l kh nng gi gi cao hn mc gi cnh tranh m vn c li nhun trong mt khong thi gian ng k, thng thng l mt nm80. Trong khi , php lut ca Cng ha Php s dng ng thi hai cch tip cn v quyn lc th trng l cch tip cn mang tnh hc thuyt v cch tip cn
(78) (79)

104

(80)

Mc B on 1 B quy tc v cnh tranh ca Lin Hp Quc (H Ni: sch dch, 2001), tr 52. David W. Pearce, sd, tr 682. CIDA, Lut Cnh tranh Canaa - mt s hng dn thi hnh (NXB Giao thng vn ti, 2006), tr 179.

mang tnh thc tin. Cch tip cn th nht p dng nh ngha tru tng m cc n l a ra: doanh nghip chim v tr thng lnh l doanh nghip c kh nng thot khi cnh tranh thc cht, khng chu rng buc ca th trng v ng vai tr ch o trn th trng . Th nn, thay v phi tun theo quy lut ca th trng, doanh nghip c v tr thng lnh hoc c quyn c th t lm lut trn th trng . Cch tip cn thc tin c hnh thnh t trit l cho rng ngi lm dng khng hn l ngi mun lm dng, nhng ngi lm dng chc chn phi l ngi c kh nng lm dng. Th nn, ngi ta tha nhn s tn ti ca s thng lnh trn mt th trng khi trn th trng xut hin nhng hnh vi m nu c cnh tranh thc cht th nhng hnh vi khng th thc hin c81. S khc nhau ni trn a n nhng khc bit v cn c php l c s dng xc nh v tr thng lnh ca doanh nghip, nhm doanh nghip trong php lut ca cc nc. Php lut Canaa ch yu s dng th phn v cc ro cn gia nhp th trng, trong khi Php lut ca Php li s dng a tiu ch xc nh v tr thng lnh, bao gm: th phn ca doanh nghip, s mt cn i gia cc lc lng th trng nh quy m ca doanh nghip, doanh nghip c trc thuc hay khng trc thuc vo mt tp on, kh nng ti chnh, s yu km ca i th cnh tranh.., din bin v s thay i th phn ca doanh nghip, vic nm gi mt s li th v cng ngh, hiu qu qun l, u th nhn hiu v cc yu t bn ngoi c th cho php doanh nghip trnh c s cnh tranh thc cht. D c s khc nhau trong quan nim v quyn lc th trng, song php lut ca cc nc u thng nht rng v tr thng lnh hoc c quyn em li cho doanh nghip li th cnh tranh so vi cc doanh nghip khc v em li kh nng chi phi cc quan h vi khch hng. Nhng li th cnh tranh c th l kh nng kim sot cc yu t ca th trng (nh ngun nguyn liu, gi c, s lng sn phm p ng cho ngi tiu dng; kh nng ti chnh; thi quen tiu dng ca khch hng .v.v.) v cc yu t to ra a v khng ngang bng trong cnh tranh gia doanh nghip thng lnh trn th trng v cc i th ca n (bao gm c i th tim nng). Trong quan h y, doanh nghip c iu kin tn dng nhng u th trn nhm gy kh khn cho i th trong qu trnh kinh doanh hoc ngn cn vic gia nhp th trng. i vi khch hng, v tr thng lnh hoc c quyn khng nh a v quan trng ca doanh nghip trong cung ng hoc tiu th sn phm trn th trng lin quan bi h l ngun cung hoc ngun cu ch yu ca th trng. V th, quyn la chn ca khch hng b hn ch, nhu cu ca khch hng b l thuc vo kh nng p ng ca doanh nghip. Doanh nghip c c hi bc lt khch hng bng cch t ra nhng iu kin giao dch khng cng bng. V mt hc thut, c hai vn cn phi lm r nh sau: Mt l, mc ch ca php lut v chng hnh vi lm dng l nhm to ra mt khun kh th trng trong mi doanh nghip u c c hi thnh cng hay tht bi ty thuc vo nng lc cnh tranh. Cc quy nh ca php lut c p dng nhm thc y cnh tranh hiu qu v khng nh hng n li ch hp php ca bt k i th cnh tranh hay nhm i th
(81)

Dominique Brault, sd, tr 233-234.

105

cnh tranh no. Mt khc, cc chnh sch cnh tranh c xy dng v c p dng khuyn khch cnh tranh m khng phi trng pht cc doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn. Nu v tr thng lnh hoc c quyn ca doanh nghip c to lp hp php v doanh nghip thc hin cc chin lc cnh tranh lnh mnh (cho d kt qu ca chin lc c loi b i th cnh tranh) th php lut cnh tranh cha th x l doanh nghip. Ni cch khc, vic p dng php lut chng lm dng khng nhm xo b v tr thng lnh hoc v tr c quyn ca doanh nghip m ch loi b hnh vi lm dng v tr thng tr th trng trc li hoc bp mo cnh tranh. Mt khi doanh nghip c quyn lc th trng cha c cc biu hin ca s lm dng th chng vn l ch th c php lut bo v. Hai l, ch th thc hin vic lm dng c th l mt doanh nghip n l hoc mt nhm doanh nghip (ti a l 4) c v tr thng lnh hoc v tr c quyn trn th trng lin quan. i vi v vic iu tra v hnh vi lm dng ca nhm doanh nghip c quyn lc th trng, c quan c thm quyn cn phi phn bit c hnh vi lm dng v tr thng lnh vi cc tho thun hn ch cnh tranh. Bi trong php lut v hn ch cnh tranh, nhng tha thun hn ch cnh tranh do mt nhm doanh nghip thc hin, mt khc, ni dung ca mt s tha thun c biu hin ging vi cc hnh vi lm dng nh: phn chia th trng, hn ch sn sn xut, phn phi sn phm, hn ch pht trin khoa hc k thut. Khi mt nhm doanh nghip (vi tng th phn kt hp thng lnh th trng) thc hin hnh vi lm dng v tr thng lnh th trng hn ch cnh tranh th gia h khng c s tho thun trc. Nu c quan Nh nc c thm quyn c chng c chng minh rng tn ti mt tho thun trong nhm doanh nghip thc hin nhng hnh vi ni trn th hnh ng ca h s c iu chnh bi php lut chng tha thun hn ch cnh tranh. b. Doanh nghip, nhm doanh nghip c v tr thng lnh, doanh nghip c quyn hoc ang thc hin hnh vi hn ch cnh tranh c quy nh trong Lut Cnh tranh iu 13 Lut Cnh tranh nghim cm doanh nghip, nhm doanh nghip c v tr thng lnh thc hin nhng hnh vi hn ch cnh tranh sau: - Bn hng ha, cung ng dch v di gi thnh ton b nhm loi b i th cnh tranh; - p t gi mua, gi bn hng ha, dch v bt hp l hoc n nh gi bn li ti thiu gy thit hi cho khch hng; - Hn ch sn xut, phn phi hng ha, dch v, gii hn th trng, cn tr s pht trin k thut, cng ngh gy thit hi cho khch hng; - p t iu kin thng mi khc nhau trong giao dch nh nhau nhm to bt bnh ng trong cnh tranh; - p t iu kin cho doanh nghip khc k kt hp ng mua, bn hng ha, dch v hoc buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng; - Ngn cn vic tham gia th trng ca nhng i th cnh tranh mi. Vi cc doanh nghip c quyn, ngoi nhng hnh vi trn, iu 14 Lut Cnh tranh

106

cn cm thc hin hai hnh vi sau: - p t cc iu kin bt li cho khch hng; - Li dng v tr c quyn n phng hoc hy b hp ng giao kt m khng c l do chnh ng. Vi cc quy nh ti iu 13 v iu 14 Lut Cnh tranh, c th kt lun rng c quan c thm quyn ch c th x l doanh nghip v hnh vi lm dng v tr thng lnh th trng, v tr c quyn hn ch cnh tranh khi chng minh hai iu kin sau: Mt, doanh nghip, nhm doanh nghip b iu tra c v tr thng lnh th trng hoc doanh nghip c v tr c quyn; Hai, doanh nghip , ang thc hin mt trong nhng hnh vi hn ch cnh tranh k trn. Do , nu hnh vi trn do doanh nghip bnh thng thc hin th khng th kt lun l hnh vi lm dng. Tng t, doanh nghip c v tr thng lnh hoc c quyn thc hin nhng chin lc, nhng hnh vi cnh tranh khng thuc cc trng hp trn cng khng lm xut hin hnh vi lm dng. Nh vy, cc quy nh v lm dng a ra mt ranh gii ng x v cnh tranh cho cc doanh nghip c v tr thng lnh th trng hoc c quyn. Cc c quan c thm quyn khng th p dng cc bin php x l nu cc doanh nghip cha vt qu gii hn cho php v ngc li. Cn c vo cc quy nh hin hnh, doanh nghip thng lnh hoc c quyn khng th b quy kt l c hnh vi lm dng nu thc hin nhng hnh vi khng thuc nhng trng hp c lit k ti iu 13 v iu 14 Lut Cnh tranh. V vn ny, php lut ca cc nc c nhng cch tip cn rng hn. iu 78 Lut Cnh tranh Canaa lit k nhng hnh vi lm dng, song thc tin p dng li cho thy, Cc Cnh tranh v Ta Cnh tranh Canaa cn chp nhn mt s hnh vi khng c lit k trong iu 78 l hnh vi phn cnh tranh nu tha mn ba iu kin theo quy nh ti iu 79 c cp phn trn82. Tng t, Hi ng Cnh tranh ca Cng ha Php tha nhn rng mt s hnh vi d khng thuc din b cm nhng vn c th b coi l cn tr i vi s vn hnh bnh thng ca th trng v nhng hnh vi do mt doanh nghip chim v tr thng lnh thc hin vi ng c phn cnh tranh r rt83. Nh vy, vi cch gii quyt ny, ch nh v hnh vi lm dng trong php lut ca cc nc c th c m rng bng quyn ca c quan cnh tranh trong vic nh gi mc ch v kh nng phn cnh tranh ca nhng hnh vi khng c php lut lit k. V bn cht, lm dng v tr thng lnh th trng, v tr c quyn hn ch cnnh tranh l vic cc doanh nghip khai thc li th m quyn lc th trng em li trong quan h vi khch hng p t nhng iu kin giao dch bt li cho khch hng nh p t gi bn cao, p t gi mua thp, p t cc iu kin mua bn bt hp l.... Vi nhng hnh vi bc lt khch hng, doanh nghip c quyn lc th trng thu tm ton b thng d x hi (bao gm ton b thng d sn kinh doanh v ton b thng d tiu dng). Do , cnh tranh khng c c hi pht huy tc dng i vi th trng ni chung v i vi khch hng, ngi tiu dng ni ring. Trong quan h cnh tranh vi i th, cc doanh nghip s dng li th m quyn lc th
(82) (83)

DCIDA, sd, tr 168. Dominique Brault, sd, tr 257.

107

trng em li thc hin cc chin lc cnh tranh nhm chn p; ngn cn vic gia nhp th trng ca i th cnh tranh tim nng. Trong nhng trng hp ny, doanh nghip lm gim, lm cn tr s pht trin ca tnh trng cnh tranh trn th trng. Di gc kinh t, cc doanh nghip thc hin hnh vi khai thc s yu th ca khch hng; ca i th cng c, duy tr v tr hin ti ca mnh trn th trng. Mi trng cnh tranh khng vn hnh theo ng quy lut hoc b cn tr, b tiu dit nn php lut cn can thip ti thit lp cc iu kin thun li cho cnh tranh hot ng tr li. Di gc php l, khi thc hin hnh vi lm dng, cc doanh nghip vi phm ngha v c th ca doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn l khng c lm gim mc cnh tranh hin c trn th trng. Trong thi k phi thai ca php lut chng Cartel, chng t- rt, cc quc gia phng Ty ghi nhn rng cc doanh nghip c quyn lc th trng c ngha v c th trn bi chng c kh nng thc hin nhng hnh vi lm suy gim, lm cn tr s pht trin ca mi trng cnh tranh. c. Hu qu ca hnh vi lm dng l lm sai lch, cn tr hoc gim cnh tranh trn th trng lin quan c trng ny cho thy tc hi ca hnh vi lm dng i vi th trng. Doanh nghip thc hin hnh vi lm dng nhm duy tr, cng c v tr hin c hoc nhm thu li ch c quyn t vic bc lt khch hng. Do , vic thc hin hnh vi c th gy ra nhng thit hi cho mt s i tng c th, song nghim trng hn l lm suy gim, cn tr tnh trng cnh tranh ca th trng. V vy, php lut ca cc nc u buc c quan c thm quyn phi chng minh hnh vi lm dng , ang hoc c th s gy hu qu ngn cn hay hn ch cnh tranh ng k trn th trng. OECD cng a ra khuyn ngh v vic xc nh hnh vi lm dng, trong h cnh bo rng ch c th chng li c kt qu s lm dng quyn lc th trng, khi php lut v ngi thi hnh n xc nh c nhng hnh vi c th c th gy hi cho cnh tranh v nh gi c nhng tc ng ton din ca chng trn th trng c lin quan84. iu 79 Lut Cnh tranh Canada quy nh mt trong nhng iu kin x l doanh nghip c quyn lc th trng thc hin hnh vi lm dng l hnh vi , ang hoc c th gy ra hu qu ngn cn hay hn ch cnh tranh ng k trn th trng. Php lut ca Cng ha Php cng c nhng quy nh tng t. Theo php lut ca nhng quc gia trn th hu qu khng phi l yu t cu thnh ca hnh vi lm dng m l iu kin x l doanh nghip c hnh vi lm dng. Vi cch tip cn ny, trong v vic v hnh vi lm dng, c quan c thm quyn ca cc nc s xc nh ba ni dung sau y: Mt, doanh nghip b iu tra c hay khng v tr thng lnh th trng hoc v tr c quyn; Hai, doanh nghip b iu tra c thc hin hnh vi lm dng khng; Ba, hnh vi lm dng c gy ra hoc c th gy ra hu qu phn cnh tranh hay khng. Khi c bng chng chng minh c ba ni dung trn u tn ti, c quan c thm quyn s p dng cc bin php x l i vi doanh nghip b iu tra.
(84)

OECD WB, sd, tr 160.

108

Lut Cnh tranh ca Vit Nam khng i theo xu hng ny. Theo , Lut Cnh tranh coi hu qu hn ch cnh tranh l mt trong nhng yu t cu thnh nn hnh vi lm dng. Do , khi iu tra v vic v hnh vi lm dng, c quan c thm quyn ch cn chng minh hai ni dung l: Mt, doanh nghip b iu tra c v tr thng lnh hoc v tr c quyn; Hai, doanh nghip b iu tra hoc ang thc hin hnh vi lm dng c quy nh ti iu 13, iu 14 Lut Cnh tranh. Hu qu hn ch cnh tranh c chuyn ha trong nhng du hiu php l ca tng hnh vi lm dng. Du hiu v hu qu ca hnh vi l cn c phn bit hnh vi lm dng vi hin tng tp trung kinh t (cng l mt dng hn ch cnh tranh). Tp trung kinh t c Lut Cnh tranh quy nh bao gm bn hnh vi (sp nhp, hp nht, mua li v lin doanh). Thc cht, bn hnh vi ny to thnh nhng chin lc ca cc doanh nghip tp trung cc ngun lc hin c bng cch tp trung hoc lin kt nhng yu t v vn, th trng, lao ng t cc doanh nghip tham gia nhm nng cao kh nng kinh doanh v cnh tranh, hnh thnh nn cc th lc c quyn m khng thng qua s tch t t bn (tch t dn t hiu qu kinh t). T , kh nng lm gim, sai lch hoc hn ch cnh tranh ca tp trung kinh t c chng minh trn c s nhng suy on v vic cc doanh nghip sp nhp, hp nht, mua li hay lin doanh c th to ra doanh nghip, nhm doanh nghip c quyn lc th trng lm thay i cu trc v tng quan cnh tranh gia cc doanh nghip trn th trng. Trong khi , hnh vi lm dng gy ra hu qu l nhng thit hi v li ch m cc doanh nghip khc, hoc khch hng phi gnh chu. Ni cch khc, php lut chng lm dng hng n vic cm on hnh vi, cn php lut kim sot tp trung kinh t c nhim v ngn chn kh nng hnh thnh cc th lc c quyn lc trn th trng bng vic tin hnh tp trung kinh t.

2
Xc nh v tr thng lnh th trng, v tr c quyn
2.1. Xc nh v tr thng lnh ca doanh nghip, nhm doanh nghip Lut Cnh tranh khng nh ngha th no l v tr thng lnh m ch quy nh cc cn c xc nh doanh nghip, nhm doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn trn th trng lin quan. iu 11 Lut Cnh tranh quy nh v v tr thng lnh nh sau: Doanh nghip c coi l c v tr thng lnh th trng nu c th phn t 30% tr ln trn th trng lin quan hoc c kh nng gy hn ch cnh tranh mt cch ng k; Nhm doanh nghip c coi l c v tr thng lnh th trng nu cng hnh ng nhm gy hn ch cnh tranh mt cch ng k v thuc mt trong cc trng hp sau: - Hai doanh nghip c tng th phn t 50% tr ln trn th trng lin quan;

109

- Ba doanh nghip c tng th phn t 65% tr ln trn th trng lin quan; - Bn doanh nghip c tng th phn t 75% tr ln trn th trng lin quan. iu 12 Lut Cnh tranh quy nh v v tr c quyn nh sau: Doanh nghip c coi l c v tr c quyn nu khng c doanh nghip no cnh tranh v hng ho, dch v m doanh nghip kinh doanh trn th trng lin quan. Nh vy, i tng c v tr thng lnh c th l mt hoc mt nhm doanh nghip. Cc cn c xc nh v tr thng lnh cho hai i tng trn khng ging nhau. Php lut ca cc nc u c nhng quy nh tng t v i tng c v tr thng lnh, v tr c quyn trn th trng lin quan. a. V tr thng lnh ca mt doanh nghip Theo khon 1 iu 11 Lut Cnh tranh, doanh nghip c coi l c v tr thng lnh nu thuc mt trong hai trng hp sau y: Trng hp 1: Doanh nghip c th phn t 30% tr ln trn th trng lin quan. Doanh nghip c th phn t 30% tr ln trn th trng lin quan ng nhin c coi l c v tr thng lnh trn th trng lin quan. Nh vy, xc nh v tr thng lnh, cn xc minh th trng lin quan v th phn ca doanh nghip b iu tra. Th trng lin quan trong mt v vic v hnh vi lm dng l th trng m doanh nghip c v tr thng lnh ang kim sot hoc chi phi. Th nn, th trng lin quan khng ng ngha vi ngnh, lnh vc kinh t m doanh nghip ang tham gia kinh doanh m l th trng cnh tranh ca doanh nghip b iu tra. Vic phn tch nhm xc nh trong khu vc sn phm v a l ang kinh doanh, doanh nghip b iu tra c cnh tranh vi doanh nghip no khc khng. Do , th trng lin quan c xc nh theo nhng du hiu c bn nh: Mt l, du hiu v hng ha, dch v. Theo du hiu ny, cn xem xt xem trn th trng lin quan ca doanh nghip b iu tra c bao nhiu loi sn phm c th. Cch sp xp ny khng hon ton ging vic phn ngnh kinh t ca cc nh kinh t v m. Th d, ngi ta c th ni n mt th trng nng lng song trn thc t, ngi ta bit n v s nhng sn phm v hng ha ang xut hin trn th trng ny, mc d nhiu loi sn phm khng tham gia cnh tranh vi nhau c. Th trng lin quan c th ch l mt phn on c th ca quy trnh sn xut hoc ch bao gm mt sn phm c th p ng cho mt nhm khch hng ring bit hoc c th bao trm ton b mt ngnh, mt lnh vc kinh t m doanh nghip b iu tra tham gia sn xut, kinh doanh. V th, du hiu ny c xc nh t nhng sn phm c kh nng thay th cho sn phm b iu tra. Hai l, du hiu v phng din a l - phm vi khng gian m cc sn phm thay th cho nhau (bao gm sn phm b iu tra v cc sn phm cnh tranh vi n) c tiu th ch yu. Phm vi ny c cu thnh t nhng khu vc a l c th cng tiu th sn phm b iu tra v cc sn phm thay th cho n vi iu kin l cc khu vc ny c iu kin cnh tranh tng t nhau. V th khi khoanh vng th trng lin quan v phng din a l, cn xc nh chnh xc nhng khu vc c tiu th sn phm b

110

iu tra v khu vc tiu th sn phm thay th. Sau , thm tra cc iu kin cnh tranh gia nhng khu vc ny bng cc iu kin vn chuyn, chi ph v thi gian vn ti.... Ni chung, s khng c mt cng thc no ng cho mi th trng lin quan khi phi phn khc v phng din khng gian. Vn qu thc khng n gin v c quan qun l cnh tranh s phi lng trc c nhng ca i phc tp. Mt khc, quy m v a l ca cc th trng c th thay i theo thi gian bi s pht trin ca cc phng tin vn ti v thng tin lin lc cng nh s pht trin ca cc k thut kinh doanh. Mt s th trng trc y mang tnh a phng, song hin nay ang c xu hng mt i tinh cht ny. Khng cn cch no khc, c quan qun l cnh tranh quc gia phi cn nhc n tnh hnh thc t c th ca cng ngh kinh doanh ca tng loi sn phm, hng ha m phn xt theo tiu ch c bn v a bn tp trung ca vic tiu th sn phm. Ngoi ra, th trng lin quan cn c xem xt di gc thi gian, c nhng th trng c hnh thnh tc thi v nhanh chng bin mt, song cng c nhng trng lun tn ti. Vi nhng sn phm c mua bn lin tc th vn thi gian s khng t ra trong vic xc nh th trng lin quan. Nhng c nhng hng ha mang tnh ma v hoc quan h mua bn nht thi nh bnh trung thu vo ma tt trung thu hoc cc hi ch c t chc trong thi gian ngn th cn xem xt n yu t thi gian khi xc nh phm vi ca th trng lin quan trong cc v vic v hnh vi lm dng. Trong trng hp ny, th phn l cn c duy nht xc nh v tr thng lnh ca doanh nghip. Nhng doanh nghip c th phn t 30% tr ln trn th trng lin quan s mc nhin c coi l c v tr thng lnh th trng. Vic nm th phn ln cho thy kh nng chi phi cung - cu trn th trng nn php lut cnh tranh ca cc nc cng s dng th phn lm cn c c bn xc nh quyn lc th trng ca doanh nghip. S khc nhau ch yu trong php lut cc nc l mc th phn c s dng xc nh quyn lc th trng. V d, Vng quc Anh, mt doanh nghip c xem l c v tr thng lnh khi mua hoc bn 25% tr ln ca mt loi hng ho, dch v trong nc hoc trn mt khu vc nht nh. Trong khi , lut ca Mng c v Ucraina cho rng v tr thng lnh ca mt hoc mt nhm cng ty ch xut hin khi chng chim trn 50% mc cung ng mt loi sn phm no ; php lut ca Lin bang Nga a ra mc th phn ca doanh nghip thng lnh l 65%85. Nh vy, php lut Vit Nam s dng phng php nh lng (n nh mc th phn c th) xc nh v tr thng lnh th trng. Do , ch cn xc nh doanh nghip b iu tra c th phn bng hoc vt ngng quy nh l kt lun c v tr thng lnh th trng m khng cn chng minh doanh nghip c kh nng kim sot th trng trn thc t hay khng. Vi cch tip cn ny, php lut khng cn a ra khi nim mang tnh hc thut m ch quy nh cn c php l xc nh v v tr thng lnh. Do , c th d dng kt lun mt doanh nghip ang thng lnh th trng nu xc nh c th trng lin quan v th phn ca doanh nghip . Php lut ca nhiu nc (c bit l nhng nc c nhiu kinh nghim trong vic x l cc v vic v hn ch cnh tranh nh cc nc trong cng ng chu u, Hoa K,
(85)

UNCTAD, sd, tr 52-53.

111

Canaa...) u tin s dng cch nh gi a tiu ch theo tng v vic c th xc nh v tr thng lnh th trng. Vi quan nim cho rng doanh nghip c v tr thng lnh l doanh nghip c kh nng kim sot th trng trn thc t hoc l doanh nghip c kh nng thot khi cnh tranh, khng chu s rng buc ca th trng v ng vai tr ch o trn th trng, n l ca cc nc u khng nh th phn l mt trong nhng nhn t quan trng song cha phi l duy nht cu thnh nn quyn lc th trng86. Ti Php, vic xc nh v tr thng lnh th trng c tin hnh da trn nhiu tiu ch, trong ch yu l cc tiu ch sau: th phn ca doanh nghip; s mt cn i gia cc lc lng trn th trng (quy m ca doanh nghip, doanh nghip c trc thuc tp on, kh nng ti chnh, s yu km ca cc i th cnh tranh); nhng li th ca doanh nghip b iu tra nh trnh cng ngh, hiu qu qun l, uy tn nhn hiu...; cc yu t khch quan khc c kh nng cho php doanh nghip trnh c p lc cnh tranh nh cc ro cn.... Php lut ca Canada yu cu c quan iu tra cn phn tch kt hp nhiu yu t nh th phn ca doanh nghip b iu tra, th phn ca cc doanh nghip cn li trn th trng, s tn ti ca cc ro cn gia nhp.... T , Cc Qun l cnh tranh Canaa t ra nguyn tc: mt doanh nghip c th phn thp hn 35% khng th c v tr thng lnh th trng, doanh nghip c th phn t 35% tr ln cn c tip tc xem xt bng cch nh gi thm nhng yu t khc87. Lut Cnh tranh n nm 2002 nh ngha v tr thng lnh l mt v tr c sc mnh, do mt doanh nghip nm gi cho php doanh nghip : - Hot ng c lp vi cc lc lng cnh tranh p o khc trn th trng; - Gy nh hng i vi cc i th cnh tranh v ngi tiu dng hoc th trng c lin quan ca doanh nghip theo mong mun ca doanh nghip . Php lut v cnh tranh ca Hoa K khng quy nh c th v v tr thng lnh, nhng trong cc n l, To n ca nc ny li xc nh v tr thng lnh l quyn kim sot gi c th trng hoc loi tr cnh tranh. Do , php lut nhiu quc gia khng coi th phn l yu t duy nht hay quan trng nht m cc yu t tng hp c th tc ng ng thi n kh nng chi phi th trng ca doanh nghip s phn nh quyn lc ca doanh nghip trn th trng lin quan. Cch thc ny s khc phc c nhng tnh hung c th phn ln nhng do chu s chi phi bi nhiu yu t khch quan nn khng th chi phi th trng, do doanh nghip khng th c coi l c v tr thng lnh. Tuy nhin, vic phn tch tng hp c hiu qu, th trng phi m bo yu t minh bch, trung thc v thng tin, ngi thc thi phi c c trnh chuyn mn, k thut Trong khi , th phn c coi l c s quan trng nht xc nh v tr thng lnh, cn cc yu t nh ro cn gia nhp th trng, tng quan th trng li c s dng xc nh th trng lin quan m khng phi c dng phn tch quyn lc ca doanh nghip. Nh vy, mc d c s khc nhau v s lng cc tiu ch c s dng, song php lut ca cc nc ni trn u c chung quan im cho rng doanh nghip c v tr thng lnh phi c kh nng kim sot th trng trn thc t (c th l kim sot gi c
(86) (87)

CIDA, sd, tr 186; Dominique Brault, sd, tr 235. CIDA, sd, tr 186; Dominique Brault, sd, tr 235-240.

112

ca sn phm). Do , mt doanh nghip c th phn ln, song khng th chi phi th trng v c nhiu yu t khc ngn tr nh s tn ti ca cc ro cn, quy m ca i th cnh tranh... th khng th kt lun l doanh nghip c v tr thng lnh. Ngc li, c th tn ti v tr thng lnh vi mt doanh nghip c th phn khng ln nhng li chi phi c th trng v ang nm gi nhiu li th cnh tranh nh trnh cng ngh, kh nng ti chnh, s hu thun ca cc tp on.... Vi cch tip cn ny, php lut khng t ra ngng th phn c th m trao cho c quan cnh tranh quyn nh gi v kh nng kim sot th trng ca cc doanh nghip b iu tra theo iu kin ca tng v vic c th. Kinh nghim ca cc nc cho thy, phng php nh lng m Lut Cnh tranh nm 2004 s dng mt mt em li s thun li cho c quan iu tra nhng mt khc c th tn ti nhng sai s cho vic kt lun v v tr thng lnh ca doanh nghip b iu tra. Bi vn cn kh nng doanh nghip cha ngng th phn lut nh song li c th chi phi th trng bng tim lc v cng ngh, v ti chnh, v h thng phn phi... v ngc li. Trng hp 2: Doanh nghip c kh nng hn ch cnh tranh mt cch ng k. Doanh nghip c v tr thng lnh th trng khi c kh nng gy hn ch cnh tranh mt cch ng k. Trng hp ny c s dng xc nh v tr thng lnh khi mt doanh nghip cha tch ly mc th phn ti thiu (tc l c th phn di 30% trn th trng lin quan) nhng c kh nng thc hin nhng hnh vi gy hn ch cnh tranh mt cch ng k trn th trng. Ngh nh s 116/2005/N-CP khng gii thch m ch a ra cc cn c xc nh kh nng gy hn ch cnh tranh mt cch ng k, bao gm: 1. Nng lc ti chnh ca doanh nghip; 2. Nng lc ti chnh ca t chc c nhn thnh lp doanh nghip; 3. Nng lc ti chnh ca t chc, c nhn c quyn kim sot hoc chi phi hot ng ca doanh nghip theo quy nh ca php lut hoc iu l ca doanh nghip; 4. Nng lc ti chnh ca cng ty m; 5. Nng lc cng ngh; 6. Quyn s hu, quyn s dng i tng s hu cng nghip; 7. Quy m ca mng li phn phi; 8. Cc cn c khc m C quan Qun l cnh tranh v Hi ng Cnh tranh cho l ph hp88. Vic quy nh v v tr thng lnh cho cc doanh nghip c th phn di 30% trn th trng nhng c kh nng hn ch cnh tranh mt cch ng k nhm b sung v khc phc nhng hn ch ca vic s dng th phn lm cn c duy nht xc nh v tr thng lnh. Nh phn tch, nu ch s dng th phn lm cn c xc nh v tr thng lnh th vn c th b st nhng trng hp c bit do doanh nghip nm gi nhiu li th v ti chnh, cng ngh, h thng phn phi... nn c th chi phi th trng v thc hin nhng hnh vi lm sai lch mi trng cnh tranh. Trong trng hp ny, th phn hin ti ca doanh nghip cha cho thy kh nng lm sai lch
(88)

iu 22 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

113

cung - cu nhng li c tim lc ti chnh ca doanh nghip hoc s h tr ti chnnh ca cc ch s hu, ca tp on hoc quy m ca mng li phn phi, sc mnh cng ngh... thc hin nhng hnh vi gy ra hu qu hn ch cnh tranh. Ngh nh 116.2005.N-CP ch lit k cc tiu ch xc nh kh nng hn ch cnh tranh mt cch ng k m khng a ra mc nh lng cho tng tiu ch. Do , ty theo tng v vic c th, c quan c thm quyn s phn tch, nh gi v a ra kt lun. C quan c thm quyn c th s dng tt c hoc mt s tiu ch trn nh gi v v tr thng lnh ca doanh nghip. Vic s dng kh nng hn ch cnh tranh mt cch ng k lm cn c d phng khi xc nh v tr thng lnh th trng nu yu t th phn cha kt lun s c ngha i vi qu trnh u tranh chng cc toan tnh lm dng sc mnh ti chnh, cng ngh lng on th trng t pha cc doanh nghip, cc nh u t trong v ngoi nc. Kh nng xut hin nhng th on cu kt ngm hoc u t ngm chim lnh, lng on th trng t cc th lc ti chnh quc t v trong nc khng phi l t. Chng c th dng ln cc doanh nghip di hnh thc doanh nghip c vn u t nc ngoi, hoc doanh nghip trong nc lm bnh phong thc hin nhng tnh ton ni trn. Nu phn tch t th phn, th nhng doanh nghip ny khng tiu chun c coi l thng lnh hoc c quyn, song vi s ti tr ca cc doanh nghip m, chng c th thc hin nhng hnh vi hn ch cnh tranh v c kh nng gy ra hu qu khng khc g doanh nghip thng lnh th trng thc s. V vy, khi s dng kh nng hn ch cnh tranh lm cn c kt lun v v tr thng lnh, chng ta s c c s u tranh chng li cc biu hin tiu cc nhm hn ch cnh tranh ngay t trong nhng giai on u ca mt chin lc chim lnh th trng, t nng cao hiu qu qun l kinh t m bo s pht trin lnh mnh v an ninh cho nn kinh t. b. V tr thng lnh ca mt nhm doanh nghip Theo khon 2 iu 11 Lut Cnh tranh, mt nhm doanh nghip c v tr thng lnh th trng nu tha mn hai iu kin sau: Mt, cng hnh ng gy hn ch cnh tranh (thc hin cng mt hnh vi hn ch cnh tranh); Hai, tng th phn ca cc doanh nghip trong nhm t cc mc sau: - Nu nhm c hai doanh nghip, tng th phn t 50% tr ln trn th trng lin quan; - Nu nhm c ba doanh nghip, tng th phn t 65% tr ln trn th trng lin quan; - Nu nhm c bn doanh nghip, tng th phn t 65% tr ln trn th trng lin quan; Theo ngha thng thng, nhm doanh nghip bao gm nhng doanh nghip c mi lin h v kinh t, ti chnh v t chc vi nhau nh nhm doanh nghip c quan h m - con, nhm doanh nghip trong cng tp on, nhm doanh nghip cng tham gia mt tha thun.... Tuy nhin, trong trng hp ny, khi nim nhm doanh nghip khng c xc nh t nhng quan h kinh t, ti chnh, t chc hay tha thun ni trn m bao gm cc doanh nghip thc hin cng mt hnh vi hn ch cnh tranh. Cc doanh nghip trong nhm l nhng doanh nghip c lp v thc hin hnh vi

114

hn ch cnh tranh ging nhau trong cng mt khong thi gian trn cng th trng lin quan. Nh vy, khng phi ng nhin c mt nhm doanh nghip c v tr thng lnh th trng nu cc doanh nghip cha thc hin hnh vi hn ch cnh tranh. Khi cha c hnh vi hn ch cnh tranh c thc hin, cc doanh nghip vn cn l nhng ch th kinh doanh c lp. Vic cng thc hin cng mt hnh vi gy hn ch cnh tranh l l do gom cc doanh nghip n l thnh nhm doanh nghip. Di gc so snh, c th xc nh mt doanh nghip c v tr thng lnh th trng ngay c khi doanh nghip cha thc hin hnh vi hn ch cnh tranh ch bng hai cn c l th phn v kh nng hn ch cnh tranh mt cch ng k. Song vi nhm doanh nghip th khi cc doanh nghip cha thc hin hnh vi hn ch cnh tranh, c quan c thm quyn cha th xp cc doanh nghip n l thnh mt nhm kt lun c hay khng c v tr thng lnh th trng. Mt vn lun gy ra tranh ci trong qu trnh thc thi php lut cnh tranh nhiu nc l cc doanh nghip c tha thun v vic thc hin hnh vi hn ch cnh tranh hay khng. Ti EU, trong qu trnh pht trin ca php lut cnh tranh ny sinh nhng quan im khc nhau v vn ny. Ngay t nm 1979, Hi ng cnh tranh Php s dng l thuyt v hnh ng phi hp cho rng Hi ng c quyn x l cc hnh vi lm dng v tr thng lnh tp th ca mt s t doanh nghip hot ng trn th trng d gia h khng c tha thun89. C quan ny cng a ra khuyn co rng khng phi c thy cc doanh nghip c hnh vi ging nhau l kt lun ngay h c s phi hp cng hnh ng. Hi ng ch a ra kt lun v vic lm dng tp th nu chng minh rng vic thc hin hnh vi ging nhau khng th gii thch theo cch no khc ngoi vic c s phi hp hnh ng. Quan im ny tng t vi nhng quan im tn ti Hoa K. Ngay t nm 1946, cc c quan thc thi php lut ca Hoa K cho rng nu vi doanh nghip cng p dng mt chnh sch nh nhau trn th trng (c bit l chnh sch gi), cho d h khng c tha thun vi nhau, vn c th cu thnh mt hnh vi thng nht cng hnh ng chiu theo quy nh ti Mc II Lut Sherman nu cc doanh nghip ny c th kim sot th trng90. Tuy nhin, Hi ng Cnh tranh Php li cho rng trong trng hp mt s doanh nghip hot ng trn cng th trng m khng c doanh nghip no chim v tr thng lnh v chin lc kinh doanh ca h c xy dng mt cch c lp vi nhau th khng th nhn nhn nhng doanh nghip l mt nhm doanh nghip chim v tr thng lnh trn th trng ch v l do mi doanh nghip trong s la chn mt chin lc tng t nh chin lc ca cc doanh nghip cn li91. Quan im ny l s tip ni quan im ca Ta n Cng l ca EU cho rng c th kt lun vic thc hin nhng hnh vi ging nhau l mt s phi hp hnh ng theo iu 81 Hip c Rome hoc l mt s lm dng tp th theo iu 82 th cn phi hi hai iu kin: cc doanh nghip phi thc c s ging nhau v phi c thc hin. Cho n nay, sau nhng tranh lun ca cc nh khoa hc v cc c quan thc thi php lut, cc c quan c thm quyn ca EU, ca Php chp nhn quan im cho rng cc
CPh lc tp ch ADCC Lamy, s 150, xem cc bo co thng nin ca Hi ng Cnh tranh nm 1979 v 1980, tr. 37. (90) Dominique Brault, sd, tr 243. (91) Hi ng Cnh tranh Php, Bo co thng nin nm 1987.
(89)

115

doanh nghip c th nm v tr thng lnh th trng cho d gia h khng tn ti cc mi lin h v kinh t v ti chnh, khng c tha thun v hnh vi hn ch cnh tranh92. Vic cc doanh nghip khng c tha thun nhng thc hin cng mt hnh vi hn ch cnh tranh khng c tha thun l cn c kt lun v v tr thng lnh ca nhm doanh nghip nu s kt hp gia cc doanh nghip kim sot th trng. Php lut cnh tranh ca Canaa cng quy nh v nhm doanh nghip c v tr thng lnh. Theo , hnh ng ging nhau c ch l c s gom cc doanh nghip thnh nhm thng lnh. Hnh ng ging nhau c ch khng phi l mt tha thun v hnh vi hn ch cnh tranh m ch l s phi hp v hnh vi gia cc doanh nghip c lp. Tng doanh nghip trong nhm c xem xt c nhng quyt nh da vo hnh vi ca i th. S tng tc gia cc hnh vi ging nhau (nhng khng l kt qu ca tha thun) to nn chin lc hn ch cnh tranh tp th ca nhm doanh nghip. Do , mt nhm doanh nghip lin kt hnh ng m khng c mt tha thun r rng s c gii quyt theo nhng quy nh v lm dng tp th93. Cho n nay, cc quy nh v nhm doanh nghip c v tr thng lnh trong Lut Cnh tranh nm 2004 cha to ra nhng tranh lun trong khoa hc php l Vit Nam. L do ca tnh trng ny l php lut cnh tranh cn non tr v vic p dng Lut cnh tranh cha c nhng tc ng ln n th trng. Vi cc quy nh hin hnh v hnh vi hn ch cnh tranh, mi tha thun gia cc doanh nghip v vic thc hin hnh vi hn ch cnh tranh s cu thnh nn tha thun hn ch cnh tranh. Trong trng hp cc doanh nghip cng thc hin hnh vi hn ch cnh tranh c quy nh ti iu 13 Lut Cnh tranh m khng chng minh c c tha thun th c th xem xt x l theo ch nh v lm dng nu tha mn iu kin v th phn ca nhm doanh nghip thng lnh th trng. Vi mt tha thun hn ch cnh tranh, php lut x l cc doanh nghip tham gia bi mc ch hn ch cnh tranh c chng minh mt cch r rng qua s thng nht ch (tha thun) cng thc hin hnh vi hn ch cnh tranh. Vi vic lm dng ca mt nhm doanh nghip, php lut khng x l doanh nghip v mc ch hn ch cnh tranh m v hu qu hn ch cnh tranh m hnh vi ca h gy ra cho th trng. Vic cng thc hin mt hnh vi hn ch cnh tranh ging nhau c th l phn ng ngu nhin ca cc doanh nghip, c th l nhng phn ng dy chuyn, thm ch l s tha thun ngm m c quan c thm quyn khng th tm c bng chng v tha thun. Song, trong mi trng hp, hnh vi ca cc doanh nghip nu khng c chm dt s lm sai lch, lm gim hoc cn tr cnh tranh trn th trng. Ch nh v nhm doanh nghip thng lnh c t ra nhm bo v c cu cnh tranh ca th trng cho d khng chng minh c ch hn ch cnh tranh ca cc doanh nghip. V khuyt cc bng chng v ch ca doanh nghip thc hin hnh vi nn cc quy nh v nhm doanh nghip thng lnh th trng t ra nhng iu kin cht ch hn so vi vic x l tha thun hn ch cnh tranh: - Vi tha thun hn ch cnh tranh, cc doanh nghip tham gia ch cn thng nht thc hin mt trong nhng hnh vi hn ch cnh tranh l c th x l nu p ng cc
(92) (93)

Dominique Brault, sd, tr 248-249. CIDA, sd, tr 191-192.

116

iu kin x l theo nguyn tc cm tuyt i hoc nguyn tc th phn t 30% tr ln (hnh vi hn ch cnh tranh c th , ang hoc cha c thc hin trn thc t). Trong khi , cc doanh nghip ch b quy kt l c v tr thng lnh tp th khi hnh vi hn ch cnnh tranh c thc hin trn thc t; - S lng cc doanh nghip tham gia tha thun khng l cn c x l tha thun hn ch cnh tranh. C ngha l ch cn c t hai doanh nghip tr ln cng nhau thng nht thc hin hnh vi hn ch cnh tranh l cu thnh nn tha thun hn ch cnh tranh. Nhm doanh nghip c v tr thng lnh ch c th bao gm t 2 n 4 doanh nghip. Do , nu c t 5 doanh nghip tr ln trn th trng lin quan cng thc hin hnh vi hn ch cnh tranh m c quan c thm quyn khng c bng chng v vic gia h c tha thun thi cng khng th quy kt l nhm doanh nghip thng lnh th trng. - Tng th phn kt lun nhm doanh nghip c v tr thng lnh lun cao hn nhiu so vi tng th phn c th x l tha thun hn ch cnh tranh. Khi c hai doanh nghip cng thc hin hnh vi hn ch cnh tranh, php lut ch c th x l theo ch nh v nhm thng lnh khi tng th phn t t 50% tr ln trn th trng lin quan (tng ng vi 3 doanh nghip l 65%; 4 doanh nghip l 75% tr ln trn th trng lin quan). Trong khi , tr ba loi tha thun b cm tuyt i (khng cn c vo th phn), cc tha thun cn li b cm khi tng th phn ca cc doanh nghip tham gia t t 30% tr ln trn th trng lin quan (d s lng tham gia l 2 doanh nghip tr ln). Nh vy, khng phi mi trng hp nhiu doanh nghip cng thc hin hnh vi hn ch cnh tranh m khng c tha thun (hoc t nht l khng chng minh c h c tha thun) u quy kt v nhm doanh nghip c v tr thng lnh x l bng ch nh v hnh vi lm dng. S c nhng trng hp nu c tha thun th x l theo php lut v tha thun hn ch cnh tranh, song nu khng c tha thun hoc khng chng minh c c s tha thun gia cc doanh nghip th khng th x l. C th l nhng trng hp m s lng doanh nghip thc hin hnh vi t 5 doanh nghip tr ln hoc tng th phn cc mc t 30 n di 50% i vi nhm 2 doanh nghip (t 30 n di 65% i vi nhm 3 doanh nghip...). 2.2. V tr c quyn ca doanh nghip Theo Lut Cnh tranh, doanh nghip c coi l c v tr c quyn nu khng c doanh nghip no cnh tranh v hng ha, dch v m doanh nghip kinh doanh trn th trng lin quan. Di gc l thuyt, v tr c quyn loi b kh nng c s tn ti ca cnh tranh trn th trng lin quan bi ti ch c mt doanh nghip duy nht l doanh nghip ang c xem xt hot ng. Do , khi xc nh v tr c quyn, c quan cnh tranh ch cn: - Xc nh th trng lin quan; - Xc nh s lng doanh nghip ang hot ng trn th trng. Nu kt lun a ra l ch c mt doanh nghip duy nht th doanh nghip c v tr c quyn. Cc

117

bc phn tch v doanh thu, doanh s xc nh tng th phn ca th trng s khng cn cn thit.

II. CC HNH VI LM DNG V TR THNG LNH, V TR C QUYN THEO LUT CNH TRANH
iu 13, 14 Lut Cnh tranh lit k cc hnh vi lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn hn ch cnh tranh. Cn c vo tnh cht v mc ch ca ch th thc hin, c th chia cc hnh vi lm dng thnh hai nhm hnh vi sau y:

1
Nhm hnh vi lm dng mang tnh bc lt
Nhm hnh vi lm dng mang tnh bc lt l nhng hnh vi ca doanh nghip c v tr thng lnh hoc c quyn trn th trng lin quan p t nhng iu kin thng mi bt li cho khch hng nhm thu li nhun c quyn. Ngoi nhng du hiu c bn ca hnh vi lm dng nh phn tch mc 1, nhm hnh vi ny cn c cc du hiu c bn sau: Th nht, i tng m nhm hnh vi ny hng n l khch hng ca doanh nghip lm pht sinh trong quan h gia doanh nghip c v tr thng lnh, c v tr c quyn vi khch hng. , hin tng trm ngi bn, vn ngi mua s l c hi cho ngi bn tn dng a ra nhng iu kin bt li cho ngi mua trong giao dch. Th hai, hnh vi lm dng em li li ch cho doanh nghip khng t hiu qu kinh doanh m t nhng iu kin thng mi bt li m khch hng phi gnh chu. Li ch m doanh nghip thu c c th l cc khon li nhun c quyn, kh nng khng ch cc yu t ca th trng nh nguyn, vt liu, ngun cung, cc chin lc kinh doanh nhng th trng khc c thc hin. iu ny cho thy bn cht bc lt ca hnh vi lm dng bi cc khon li ch m doanh nghip thu c l do bc lt c t khch hng bng nhng ngha v v l hoc khng cng bng. Theo Lut Cnh tranh, nhm hnh vi ny bao gm cc hnh vi sau y: - p t gi mua gi bn hng ho, dch v bt hp l hoc n nh gi bn li ti thiu gy thit hi cho khch hng; - Hn ch sn xut, phn phi hng ho, dch v, gii hn th trng, cn tr s pht trin k thut, cng ngh gy thit hi cho khch hng; - Phn bit i x trong cc giao dch nh nhau; - p t cc iu kin cho doanh nghip khc k kt hp ng mua bn hng ho, dch v hoc buc cc doanh nghip khc phi chp nhn nhng ngha v khng lin quan n hp ng.

118

1.1. p t gi mua gi bn hng ho, dch v bt hp l hoc n nh gi bn li ti thiu gy thit hi cho khch hng Hnh vi p t gi mua, gi bn bt hp l hoc n nh gi bn li gy thit hi cho khch hng c coi l in hnh cho nhm hnh vi lm dng mang tnh bc lt. Vi hnh vi ny, khch hng phi chu thit hi bi gi m h phi mua qu cao so vi gi tr thc t ca sn phm; hoc phi bn vi gi thp hn gi thnh ca sn phm. Gi mua, bn sn phm trn th trng khng c hnh thnh t cnh tranh m do cc doanh nghip thng lnh hoc c quyn n nh. Mc chnh lch gia gi c n nh vi gi cnh tranh (gi nh) l khon li ch c quyn m doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn c c. Di gc kinh t, bng hnh vi n nh gi bn, gi mua hng ha dch v bt hp l, doanh nghip thng lnh hoc c quyn c c ton b gi tr thng d tiu dng ca th trng. Gi tr thng d tiu dng l nhng li ch m ngi tiu dng c th hng nu th trng c cnh tranh. Do , li nhun m vic n nh gi bt hp l em li cho doanh nghip khng phi do kh nng kinh doanh hay do kh nng m phn, tr gi mang li, m do kt qu ca s lm dng v tr thng lnh hoc v tr c quyn, lm dng tnh trng khng c kh nng la chn khc ca khch hng buc h phi chp nhn mc gi m doanh nghip c sc mnh th trng p t. Vi nhng hnh vi ny, gi mua, gi bn hng ha dch v khng c hnh thnh theo ng cc quy lut ca th trng m do cc doanh nghip c quyn lc th trng n nh. Do , hnh vi p t gi mua, gi bn hng ha dch v bt hp l hoc n nh gi bn li ti thiu gy thit hi cho khch hng b coi l hn ch cnh tranh khng ch bi mc ch bc lt khch hng ca cc doanh nghip thc hin hnh vi m cn bi chng lm sai lch c ch hnh thnh gi th trng ca hng ha, dch v. Theo Lut Cnh tranh v Ngh nh s 116/2005/N-CP nhm hnh vi ny c ba loi , vi phm c th sau y: a. Hnh vi p t gi mua hng ho dch v bt hp l gy thit hi cho khch hng, l vic doanh nghip c v tr thng lnh hoc c quyn trn th trng lin quan khi mua hng ho, dch v p t gi mua c t ra thp hn gi thnh sn xut hng ho, dch v trong iu kin cht lng hng ha khng suy gim v th trng khng c bin ng v gi bn bun ca hng ha, gi cung ng dch v94. Trong trng hp ny, doanh nghip thc hin hnh vi ang ng vai tr l ngi mua hng ho, dch v trn th trng. Vi quy nh trn, xc nh hnh vi, cn chng minh hai du hiu sau y: Th nht, gi ca hng ha, dch v b doanh nghip thc hin hnh vi p t thp hn gi thnh sn xut. xc nh du hiu ny, c quan c thm quyn so snh gi mua bn ca sn phm vi gi thnh ca chng. Gi mua bn l gi giao dch thc t gia doanh nghip thc hin hnh vi vi khch hng (ngi bn). Gi thnh sn xut hng ho, dch v bao gm cc chi ph trc tip sau y: Chi ph vt t trc tip
(94)

Khon 1 iu 27 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

119

(gm cc chi ph v nguyn liu, vt liu, nhin liu v ng lc tiu dng trc tip cho sn xut sn phm, dch v ca doanh nghip); chi ph nhn cng trc tip (gm cc khon tr cho ngi lao ng trc tip sn xut nh tin lng, tin cng v cc khon ph cp c tnh cht lng, chi n ca, chi bo him x hi, bo him y t v kinh ph cng on ca cng nhn trc tip); chi ph sn xut chung (gm cc khon chi ph chung pht sinh cc phn xng, b phn kinh doanh ca doanh nghip nh tin lng, ph cp, n ca tr cho nhn vin phn xng, chi ph vt liu, cng c, dng c sn xut dng cho phn xng, khu hao ti sn c nh, chi ph thu nh xng, chi ph dch v mua ngoi v cc chi ph bng tin ngoi cc chi ph k trn)95. Du hiu ny c tha mn nu kt qu so snh cho thy gi mua bn thp hn gi thnh ca hng ha, dch v v ngc li. Th hai, vic p t gi mua hng ha, dch v thp hn gi thnh l bt hp l. Vic p t gi mua hng ha, dch v thp hn gi thnh l bt hp l nu tha mn hai iu kin: - Cht lng hng ho, dch v khng km hn trc ; - Khng c khng hong kinh t, thin tai, ch ha hoc bin ng bt thng lm gi bn bun hng ho, gi cung ng dch v trn th trng lin quan gim ti mc di gi thnh sn xut trong thi gian ti thiu 60 ngy lin tip so vi trc . Du hiu th hai cho thy c nhng trng hp doanh nghip p t gi mua sn phm di gi thnh nu hp l (khng c du hiu ca vic lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn) l cht lng ca hng ha, dch v gim so vi trc ; hoc c khng hong kinh t, thin tai, ch ha hoc bin ng bt thng lm gi bn bun hng ho, gi cung ng dch v trn th trng lin quan gim ti mc di gi thnh sn xut trong thi gian ti thiu 60 ngy lin tip so vi trc . Trong nhng trng hp ny, gi ca sn phm b chi phi bi cc iu kin khch quan ca th trng v ca cht lng sn phm m khng do ch ca cc doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn. Bng vic p t gi mua hng ha, dch v bt hp l, doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn buc khch hng phi chp nhn l tiu th c sn phm m khng c l do chnh ng. Doanh nghip s dng v tr thng lnh, v tr c quyn lm li th trc khch hng gy bt li cho h nhm thu li ch c quyn. b. Hnh vi p t gi bn hng ho, dch v c coi l bt hp l gy thit hi cho khch hng nu cu v hng ho, dch v khng tng t bin ti mc vt qu cng sut thit k hoc nng lc sn xut ca doanh nghip v hnh vi xy ra trong hai trng hp sau y: - Gi bn l trung bnh ti cng th trng lin quan trong thi gian ti thiu 60 ngy lin tip c t ra tng mt ln vt qu 5%; hoc tng nhiu ln vi tng mc tng vt qu 5% so vi gi bn trc khong thi gian ti thiu ; - Khng c bin ng bt thng lm tng gi thnh sn xut ca hng ho, dch v vt qu 5% trong thi gian ti thiu 60 ngy lin tip trc khi bt u tng gi96.
(95) (96)

iu 24 Ngh nh s 116/2005/N-CP . Khon 2 iu 27 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

120

Nh vy, xc nh hnh vi ny, c quan c thm quyn cn chng minh cc du hiu sau y: Th nht, c hin tng gi bn l trung bnh ca hng ha, dch v trn cng th trng lin quan tng vt mc 5% so vi trc trong 60 ngy lin tip. Do , c quan iu tra s phi xc nh gi bn l trung bnh trc su thng k t khi c hin tng tng gi v xc nh mc tng ln ca gi bn l trung bnh trong khong thi gian trn. Nu mc tng vt qu 5% th tha mn du hiu ny v ngc li. Cn lu rng, du hiu ny ch yu cu c quan c thm quyn xc nh hin tng tng gi bn l ca sn phm m khng cn xc nh s bt hp l ca gi bn. Th nn, cn c xc nh du hiu ny khng l gi bn thc t v gi cnh tranh ca sn phm m l gi bn l trung bnh trc v sau khi c hin tng tng gi bn. Th hai, vic tng gi bn l trung bnh ca sn phm xy ra trong iu kin cu v hng ho, dch v khng tng t bin ti mc vt qu cng sut thit k hoc nng lc sn xut ca doanh nghip v khng c bin ng bt thng lm tng gi thnh sn xut ca hng ho, dch v vt qu 5% trong thi gian ti thiu 60 ngy lin tip trc khi bt u tng gi. Du hiu ny cho thy s bt hp l ca vic tng gi bn hng ha, dch v trn th trng. Quyt nh tng gi khng da trn nhng c s kinh t hp l m chu s chi phi bi quyn lc th trng. Ngc li, nu xy ra mt trong hai tnh hung l lng cu ca th trng tng t bin v th trng c bin ng bt thng lm gi thnh sn xut ca sn phm tng th vic tng gi bn l trung bnh trn cng th trng lin quan khng c du hiu ca vic lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn. V hnh vi ny, kinh nghim ca cc nc cho thy, php lut ca h cn ngn cm vic nh gi bn hng ha, dch v cao mt cch v l. kt lun v hnh vi bn hng ha, dch v vi gi cao bt hp l c quan cnh tranh s thc hin hai bc iu tra: Mt l, xc nh mt mc gi ng c th chp nhn c da vo chi ph sn xut v tnh hnh th trng (cn gi l gi cnh tranh - tc l gi c hnh thnh trong mi trng c cnh tranh) v gi bn thc t ca sn phm. Nu gi bn thc t cao hn so vi gi cnh tranh th c th kt lun l c du hiu lm dng. Hai l, c quan cnh tranh s xem xt nhng l do dn n vic gi bn qu cao nh do chi ph tng ln hoc do nhu cu tng. Cc nh hoch nh chnh sch cnh tranh khuyn co vic ngn cm hnh vi nh gi cao cn phi lu kh nng c quan cnh tranh c th iu tit su vo quan h th trng, bi gi c th hin kh nng tm kim li nhun trn th trng v li nhun li c vai tr to ng c cho vic gia nhp hay rt khi th trng. Khi , vic Nh nc lm dng quy nh ny iu tit gi c c th lm cho vai tr trn ca li nhun b v hiu97. Di gc khoa hc, cch tip cn ny mi thc s din t ng v hnh vi p t gi bn bt hp l gy thit hi cho khch hng. c. p t gi bn li ti thiu gy thit hi cho khch hng l vic doanh nghip khng ch khng cho php cc nh phn phi, cc nh bn l bn li hng ho thp hn mc
(97)

OECD-WB, sd, tr 170.

121

quy nh trc98. Trong mi quan h gia doanh nghip vi nhng nh phn phi hoc bn l hng ho ca doanh nghip vi vic n nh gi bn li, i tng bc lt ca doanh nghip l ngi tiu dng sn phm ch khng phi nh phn phi hoc ngi bn l c quan h trc tip vi h. Khi bn n khi nim hnh vi n nh gi bn li, cn phi phn bit n nh gi bn li v n nh gi trong tha thun v gi gia cc doanh nghip c quy nh ti khon 1 iu 8 Lut Cnh tranh99. Tho thun n nh gi l s thng nht gia cc doanh nghip l i th cnh tranh ca nhau xc nh mt mc gi hoc mt cng thc tnh gi duy nht m h s p dng khi tiu th sn phm ca mnh. Nh vy, mc gi hoc cng thc tnh gi c thng nht trong tha thun v gi phi l: - Kt qu ca s t nguyn gia nhng ngi tham gia tha thun (nhng ngi tham gia tha thun l i th cnh tranh ca nhau - cng cp kinh doanh trn th trng lin quan); - Tt c doanh nghip tham gia tha thun c ngha v p dng gi tha thun khi tiu th sn phm ca mnh. Hnh vi n nh gi bn li c kinh t hc coi l mt dng ca tha thun v gi, nhng li c nhng du hiu c th sau y: - n nh gi bn li l tha thun dc gia nh sn xut vi ngi phn phi sn phm ca h. Nh vy, cc bn tham gia hnh vi n nh gi bao gm doanh nghip c v tr thng lnh hoc c quyn v cc nh phn phi, cc nh bn l ca h. Cc ch th ny khng cng th trng lin quan m ch l cc doanh nghip nhng cp khc nhau ca qu trnh sn xut, phn phi sn phm. Do , hnh vi n nh gi bn li d c cc l thuyt cnh tranh gi l tha thun song khng phi l tha thun n nh gi c phn tch trong ch nh v tha thun hn ch cnh tranh. - Gi bn li l kt qu ca s p t ca nh sn xut i vi ngi phn phi, thiu vng yu t t nguyn, t do ch ca ngi phn phi trong vic xc nh mc gi bn li. Theo , vi v tr thng lnh, v tr c quyn, doanh nghip khng cho php cc nh phn phi, cc nh bn l bn li hng ho thp hn mc quy nh trc. Nh phn phi, nh bn l ch cn c th bn hi hng ha bng hoc cao hn mc gi sn c doanh nghip n nh. Vi hnh vi ny, doanh nghip khng gy thit hi trc tip cho cc nh phn phi, cc nh bn l m buc h phi hp tc vi mnh bc lt khch hng mua li hng ha. 1.2. Hn ch sn xut, phn phi hng ho, dch v bt hp l, gii hn th trng cn tr pht trin k thut, cng ngh gy thit hi cho khch hng L ngi nm gi th phn ln, doanh nghip thng lnh th trng, l i din cho nng lc, quy m sn xut, mua bn ca th trng lin quan, doanh nghip c quyn s i din cho kh nng cung hoc cu ca th trng lin quan, cc quyt nh v lng hng ha, dch v c sn xut, mua, bn s nh hng n mc tho mn nhu cu cho khch hng. Do vo a v thp hn trong giao dch bi quyn la chn
Khon 3 iu 27 Ngh nh s 116/2005/N-CP . Khon 1 iu 8 Lut Cnh tranh cm cc tha thun n nh gi hng ho, dch v mt cch trc tip hoc gin tip.
(98) (99)

122

b hn ch, nn khi b vi phm quyn li, khch hng rt kh phn ng li v khng th s dng cc c ch trng pht t nhin ca th trng rn e doanh nghip. Nhm hnh vi ny bao gm ba loi hnh vi c th sau y: a. Hn ch sn xut, phn phi sn phm gy thit hi cho khch hng l hnh vi gim kh nng cung hng ho, dch v mt cch gi to lng on th trng, lm bin ng quan h cung - cu theo hng c li cho doanh nghip trong giao dch vi khch hng. Hnh vi ny thng c thc hin bng mt trong 3 cch thc sau y: Mt, ct, gim lng cung ng hng ho, dch v trn th trng lin quan so vi lng hng ho, dch v cung ng trc trong iu kin khng c bin ng ln v quan h cung - cu; khng c khng hong kinh t, thin tai, ch ho; khng c s c ln v k thut; hoc khng c tnh trng khn cp. Trong trng hp ny, c quan c thm quyn phi thu thp cc s liu v lng hng ha, dch v m doanh nghip b iu tra cung cp trc v sau khi thc hin hnh vi. ng thi thm tra nhng din bin ca th trng trong thi gian trc v trong khi hnh vi c thc hin. Ni dung thm tra l s bin ng ca lng cu hng ha, dch v trn th trng lin quan, tnh trng khng hong kinh t, thin tai, ch ha hoc nhng s c ln v k thut, cc tnh trng khn cp khc nh hng n kh nng sn xut, mua bn ca doanh nghip. Nu kt lun cho thy doanh nghip b iu tra ch ng ct gim lng cung hng ha, dch v trong khi khng xy ra nhng bin ng trn th kt lun l c vi phm v ngc li. Hai, n nh lng cung ng hng ho, dch v mc to khan him trn th trng. Trong trng hp ny, doanh nghip nh lng kh nng sn xut, kh nng cung ng hng ha, dch v ca mnh to khan him trn th trng. Vn quan trng nht trong vic xc nh hnh vi l chng minh vic nh lng hng ha, dch v c sn xut, mua bn to khan him trn th trng. Thng thng, c rt nhiu cch chng minh v tnh trng khan him hng ha, dch v trn th trng nh so snh lng cu ca th trng vi lng cung ca hng ha, dch v v nng lc sn xut, kinh doanh ca doanh nghip hoc chng minh bng nhng bin ng v gi, v iu kin mua bn hng ha, dch v trn th trng. Ty theo iu kin c th ca v vic m c quan c thm quyn s s dng nhng cn c, nhng cch thc ph hp xc nh v mc khan him hng ha, dch v trn th trng. Ba, gm hng li khng bn gy mt n nh th trng. Theo t in ting Vit, gm c hiu l gi rt ly khng chu a ra nhm mu li ring100. Do , hnh vi ny c hiu l vic doanh nghip vn sn xut hoc thu mua hng ha theo nng lc nhng khng cung cp cho th trng theo nhu cu ca khch hng vi mc ch gy mt n nh th trng. Vi hai hnh vi u, doanh nghip ch sn xut, ch cung ng hng ha, dch v mc thp hn nhu cu th trng nhm trc li. Vi hnh vi gm hng li khng bn, doanh nghip ch gii hn lng hng ha c bn ra th trng m khng gii hn kh nng sn xut, thu mua ca mnh.
(100)

Vin Ngn ng hc, T in Ting Vit (H Ni: NXB Khoa hc x hi, 1994), tr 359.

123

Do , xc nh hnh vi ny, c quan c thm quyn cn chng minh rng doanh nghip c du hiu u c hng ha (c sn xut hoc c thu mua hng ha nhng ch bn vi s lng t hn so vi nhu cu th trng) nhm gy mt n nh th trng. Ba loi trng hp vi phm trn cho thy doanh nghip t gii hn nng lc sn sut, hoc gii hn lng hng ha cung cp thp hn so vi nhu cu trn th trng. Cc du hiu khch quan ca hnh vi chng minh rng doanh nghip ang lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn chi phi quan h cung - cu ca th trng, lm mt cn i cung - cu nhm chi phi cc iu kin mua, bn vi khch hng. Hu qu m hnh vi ny gy ra cho khch hng khng ch l nhu cu ca h v hng ho, dch v khng c p ng y theo ng kh nng thc c ca th trng m cn l nhng iu kin mua bn nh gi c, phng thc phn phi, cung ng s thay i theo hng bt li cho khch hng. Ngoi ra di gc qun l kinh t, hnh vi hn ch sn xut hay phn phi cn c th gy ra nhng tn hi khng th lng trc v kh phc hi ngay c trn th trng, lm mt lng tin ca ngi dn vo kh nng qun l kinh t ca Nh nc, c th gy ra nhng xo trn nht nh. Trong hnh lut ca nhiu nc, cc hnh vi u c, tch tr m gy xo trn th trng cn c th b coi l ti phm. b. Hn ch th trng gy thit hi cho khch hng l vic doanh nghip c v tr thng lnh hoc c quyn t gii hn khu vc bn hoc gii hn ngun mua sn phm m khng c l do chnh ng gy thit hi cho khch hng Di s bo tr ca quyn t do kinh doanh, cc doanh nghip c la chn th trng tiu th v ngun cung ng sn phm phc v cho qu trnh kinh doanh. Nh nc khng c can thip nu nh quyn t do kinh doanh vn c s dng trong khun kh ca php lut. Tuy nhin, doanh nghip thng lnh hoc c quyn li c mt v th ht sc c bit trn th trng lin quan bi h l ngun cung hoc ngun cu ln nht, quan trng nht ca th trng. S t do ca doanh nghip trong vic la chn th trng li cng phi c thc hin mt cch ht sc cn trng trnh kh nng xy ra thit hi rt ln i vi trt t kinh t, quyn v li ch hp php ca ngi khc. Trong t duy , vic la chn th trng hay quyn gii hn th trng mua bn ca cc doanh nghip ni trn cng nm trong tnh trng tng t. Vic gii hn th trng gy thit hi b coi l vi phm php lut cnh tranh khi doanh nghip c sc mnh th trng thc hin mt trong hai hnh vi sau y: Mt, ch cung ng hng ho, dch v trong mt khu vc a l nht nh. Hnh vi ny lm cho cc khch hng nhng khu vc a l khc trn th trng lin quan khng c c hi c tha mn nhu cu tiu dng, khng c s dng cc sn phm m doanh nghip sn xut hoc phn phi. Vi hnh vi ny, doanh nghip t gii hn th trng a l m h kinh doanh bng cch ch cung ng hng ha trong mt khu vc nht nh v t chi hoc khng cung ng sn phm nhng khu vc khc. V vy, c quan c thm quyn cn phi chng minh c rng doanh nghip b iu tra c kh nng cung ng hng ha dch v nhng khu vc a l khc. Hnh vi vi phm trn bao

124

hm trong n kh nng gy ra thit hi i vi khch hng m php lut v c quan thc thi khng cn phi chng minh v hu qu ca chng i vi th trng. Hai, ch mua hng ha, dch v t mt hoc mt s ngun cung nht nh m khng c l do chnh ng. Vi hnh vi ny, doanh nghip gii hn th trng mua hng ha, dch v theo ngun cung cp (theo khch hng). Chng c v hnh vi ny l vic doanh nghip t chi khng mua hng ha, dch v t nhng ngun cung khc m khng c l do chnh ng. Theo im b Khon 2 iu 28 Ngh nh s 116/2005/NCP doanh nghip c quyn t chi mua hng ha, dch v t cc ngun khc nu , cc ngun ny khng p ng c nhng iu kin hp l v khng ph hp vi tp qun thng mi thng thng do bn mua t ra. c. Hn ch s pht trin k thut, cng ngh lm thit hi cho khch hng l vic doanh nghip thc hin nhng hnh vi nhm cn tr vic nghin cu pht trin k thut, cng ngh hoc ngn cn vic ng dng tin b khoa hoc k thut vo hot ng kinh doanh Cn tr s pht trin k thut, cng ngh lm thit hi cho khch hng bao gm cc loi hnh vi sau y: Mt l, mua sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip tiu hy hoc khng s dng. xc nh hnh vi, c quan c thm quyn cn chng minh hai iu kin: - Doanh nghip c v tr thng lnh hoc c quyn t chc mua sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip ca cc ch th khc; v - C bng chng cho thy doanh nghip tiu hy hoc khng s dng nhng i tng trn. Nh vy, doanh nghip thc hin hnh vi khng phi l tc gi m l ngi mua li sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip t cc ch th khc. Vic tiu hy hoc khng s dng nhng i tng trn cho thy doanh nghip thc hin hnh vi khng c nh khai thc li ch ca sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip phc v cho hot ng kinh doanh m ch li dng quyn c bo h ngn cn cc doanh nghip khc khng c tip cn v s dng nhng i tng . Hnh vi ny b coi l hn ch cnh tranh bi n cn tr kh nng ng dng ca cc i tng thuc s hu cng nghip vo hot ng kinh doanh v s pht trin ca nn kinh t. Hnh vi mua li cc pht minh, sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip s xc lp t cch ch s hu cho doanh nghip c php lut bo h quyn s hu, s dng nhng i tng ni trn. Song, doanh nghip khng c quyn tuyt i v v hn. Vic doanh nghip nh at bng cch khng s dng hoc tiu hy ngn chn kh nng k tha thnh tu khoa hc, cng ngh ca cc th h sau trong s pht trin chung ca x hi, lm cho nhng li ch cng chng c th c th hng t vic s dng cc gii php hu ch, sng ch, pht minh s b ngn chn, lm gim kh nng pht trin v nng lc cnh tranh ca nn kinh t. V vy, d xc lp t cch ch s hu i vi cc i tng thuc quyn s hu cng nghip, song php lut khng th bo h, che chn cho nhng toan tnh khng t t ni trn ca doanh nghip c quyn lc th trng.

125

Hai l, e da hoc p buc ngi ang nghin cu pht trin k thut, cng ngh phi ngng hoc hy b vic nghin cu . Vi hnh vi ny, c quan c thm quyn cn xc nh c ch th ang tin hnh nghin cu pht trin k thut cng ngh v chng minh c rng doanh nghip c hnh vi e da, p buc nhng ch th phi ngng hoc hy b vic nghin cu. L thuyt cnh tranh ch r, v mc ch li nhun, cc doanh nghip ua nhau phc v khch hng mt cch tt nht, k c khng ngng nghin cu, ng dng khoa hc nng cao cht lng sn phm, nng cao hiu qu sn xut ca doanh nghip. Nh c cnh tranh, cc ch th trn th trng (bao gm doanh nghip v ngi tiu dng) c th hng c thnh qu ca s pht trin k thut cng ngh. S tn ti ca doanh nghip thng lnh trn th trng lm gim sc p cnh tranh, lm cho ng lc pht trin k thut s gim, xm hi nghim trng n quyn c hng th ca x hi thng qua cc khch hng. 1.3. Hnh vi p t cc iu kin thng mi khc nhau cho cc giao dch nh nhau nhm to s bt bnh ng cho khch hng (cn gi l hnh vi phn bit i x trong thng mi) iu 29 Ngh nh s 116/2005/N-CP quy nh vic p t iu kin thng mi khc nhau trong iu kin giao dch nh nhau nhm to bt bnh ng trong cnh tranh l hnh vi phn bit i x i vi cc doanh nghip v iu kin mua, bn, gi c, thi hn thanh ton, s lng trong nhng giao dch mua, bn hng ho, dch v tng t v mt gi tr hoc tnh cht hng ho, dch v t mt hoc mt s doanh nghip vo v tr cnh tranh c li hn so vi doanh nghip khc. Quy nh trn cho thy cu thnh php l ca hnh vi ny bao gm cc yu t sau y: Th nht, doanh nghip c v tr thng lnh p dng cc iu kin mua, bn, gi c, thi hn thanh ton, s lng khc nhau trong nhng giao dch nh nhau. Nh vy, xc nh du hiu ny, c quan c thm quyn cn chng minh: - Doanh nghip ang c giao dch mua bn hng ha, dch v vi nhiu khch hng l nhng doanh nghip khc. iu ny cho thy, php lut cnh tranh ch gii hn phm vi iu chnh i vi cc giao dch mua bn v khch hng l cc doanh nghip. Do , hnh vi phn bit i x vi khch hng l ngi tiu dng s khng thuc phm vi iu chnh ca quy nh ny. Mt khc, loi giao dch m doanh nghip phn bit i x l cc giao dch mua bn hng ho hoc dch v. V vn ny, lut php cc nc c nhng cch tip cn khc nhau sau y: + M rng phm vi p dng i vi mi giao dch t mua bn hng ho, dch v n bo him, y thc. iu 6 Lut Cnh tranh ca Th Nh K quy nh loi hnh vi lm dng ny bao gm to ra mt s phn bit mt cch trc tip hay gin tip bng cch p t cc iu kin khc nhau i vi cc quyn v ngha v nh nhau cho cc khch hng c v tr nh nhau; Khon 2 iu 7 Lut Cnh tranh Bungary cng quy nh hnh vi phn bit i x vi cc khch hng khc nhau hoc s dng cc iu khon hp ng khng bnh ng l hnh vi hn ch cnh tranh.

126

+ Gii hn loi giao dch p dng i vi hnh vi ny. Theo php lut ch p dng iu khon v phn bit i x cho cc giao dch mua bn hng ho, mi giao dch v thu hoc k gi trong thng mi cho d c s phn bit cng khng b coi l lm dng quyn lc phn bit i x101. Php lut Cnh tranh ca Canaa, Hn Quc, Vit Nam theo xu hng th hai ny. - Cc giao dch b phn bit i x phi l nhng giao dch nh nhau. Mt khi cha chng minh c cc giao dch vi khch hng l nh nhau th cha th kt lun c hnh vi phn bit i x. Nu cc giao dch l tng t nhau th cc khch hng cn c i x nh nhau. Vic doanh nghip p dng cc iu kin mua bn, p dng gi mua bn, s lng.... khc nhau vi cc giao dch nh nhau cho thy doanh nghip c thi bt cng vi khch hng v c th gy ra nhng hu qu bt li cho mt, mt s khch hng so vi nhng khch hng cn li. Theo Ngh nh s 116/2005/NCP cc giao dch c coi l nh nhau khi chng tng t nhau v tnh cht hoc gi , tr ca hng ha, dch v. Ni cch khc, khi i tng ca giao dch tng t nhau th chng phi c coi l nh nhau. iu cho thy, nu nh sn phm ca cc giao dch khng ging nhau v gi tr hoc v tnh cht th vic p dng iu kin thng mi khc nhau cho chng s c php lut chp nhn. V vn ny, php lut ca cc nc c cc quy nh cht ch hn, theo , cc giao dch ch c coi l nh nhau khi chng tng t nhau v i tng (tnh cht v gi tr), v khi lng, s lng giao dch, v tnh thng xuyn, v thi gian thit lp v thc hin giao dch.... Ch cn c s khc bit mt cch ng k v mt trong nhng yu t trn th vic p dng cc iu kin thng mi khc nhau c th c chp nhn. Do , quy nh v s nh nhau ca giao dch mua bn trong php lut Vit Nam cn nhiu bt cp, c th l: + Cc giao dch ch c coi l tng t nhau khi chng tng t v mt gi tr ca giao dch (khng ng nht vi khi nim gi tr sn phm). Do cc doanh nghip c quyn dnh u i cho khch hng ln hoc thng xuyn (khch hng ln l nhng ngi mua bn vi gi tr ln), nn php lut ca hu ht cc nc u cho php nh kinh doanh dnh nhng u i cho cc hp ng c gi tr ln (mua vi s lng ln) cho cc khch hng thng xuyn vi iu kin nht nh (nhng u i phi minh bch cho mi khch hng c bit v khch hng c c hi nh nhau nu tha mn iu kin c a ra t trc). Gi tr hp ng s c tnh da vo s lng sn phm v gi tr sn phm. Trong thc t, cc doanh nghip thng thc hin cc chnh sch u i i vi cc khch hng mua bn hng ha, dch v vi s lng ln v thng xuyn. + Vic phi xem xt thi im thit lp v thc hin cc giao dch l hp l bi cng vi thi gian v cc bin ng ca tnh hnh th trng, cc iu kin v quan h cung cu, v mc cnh tranh v v tnh hnh ti chnh, u t trn th trng s thay i, ko theo nhng thay i trong chin lc kinh doanh (bao gm c chin lc tiu th sn phm) ca cc doanh nghip. Cc giao dch cho d tng t v sn phm v v gi tr hp ng nhng c xc lp nhng iu kin th trng khng ging nhau th c th s p dng cc iu kin thng mi khc nhau. V vy, vic ngn cm hnh vi
(101)

CIDA-B Thng mi Vit Nam, sd, tr 69.

127

phn bit i x khng c hn ch cc doanh nghip c thay i iu kin thng mi theo thi gian. - Doanh nghip p dng nhng iu kin thng mi khc nhau v gi, v iu kin mua bn, thi hn thanh ton, s lng... cho nhng giao dch nh nhau. C quan c thm quyn cn c vo ni dung giao dch, ni dung hp ng chng minh du hiu ny. Vi quy nh trn, hnh vi phn bit i x theo php lut Vit Nam bao gm nhiu loi nh phn bit i x v gi, v iu kin mua bn, phn bit i x v thi hn thanh ton, v s lng, khi lng giao dch. Php lut khng quy nh ring v cu thnh php l ca cc hnh vi ny m gi chung l hnh vi p t cc iu kin thng mi khc nhau trong giao dch nh nhau nhm to bt bnh ng trong cnh tranh. Khon 4 iu 13 Lut Cnh tranh v iu 29 Ngh nh 116/2005/N-CP c p dng chung cho mi loi phn bit i x. So snh vi php lut ca cc quc gia pht trin nh Hoa K, Canaa, Cng ha Php..., php lut c nhng quy nh chi tit v tng loi phn bit i x. c bit i vi phn bit i x v gi, Lut Cnh tranh v n l ca cc nc c nhng gii ngha kh c th v cu thnh php l ca hnh vi ny. iu 50(1)(a) Lut Cnh tranh Canaa quy nh cm cc doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn phn bit i x gi vi cc khch hng c giao dch nh nhau. xc nh hnh vi, C quan cnh tranh ca quc gia ny c nhng hng dn chi tit v cu thnh php l ca hnh vi v gii thch cn k cc t ng trong quy nh ca Lut Cnh tranh102. Vi mi loi phn bit i x s c nhng cn c xc nh ring. Th hai, hnh vi gy ra tnh trng cnh tranh bt bnh ng gia cc khch hng. Xt v mt hu qu, hnh vi phn bit i x khng xm hi n i th cnh tranh trc tip ca doanh nghip vi phm m n bp mo din mo cnh tranh gia cc khch hng ca doanh nghip. Do , cc khch hng ca doanh nghip phi l nhng ch th kinh doanh v hot ng trn cng th trng lin quan vi nhau. Ngh nh s 116/2005/N-CP quy nh s bt bnh ng l tnh trng mt mt s doanh nghip c c v tr c li hn so vi doanh nghip khc. V tr cnh tranh c li m Ngh nh m t nhn di gc kinh t hc c xem xt di hai tnh hung, sau y: - Vic phn bit i x to ra nhng u th cho mt s khch hng so vi nhng khch hng khc, v d gi sn phm c tnh r hn ngi khc hoc thi gian giao hng c sm hn; - Vic phn bit i x to ra nhng tnh trng bt li hn ca mt hoc mt s khch hng so vi nhng khch hng khc, v d nh p t cc iu kin giao sn phm bt li hn, gi c cao hn ngi khc. Hai tnh hung trn tng ng vi hai ni dung ca s phn bit, l p t cc iu kin thng mi u i cho mt hoc mt vi khch hng nht nh no trong cc giao dch tng t vi cc khch hng cn li; hoc p t iu kin thng mi mang tnh bt li cho mt hoc mt s khch hng khc so vi iu kin thng mi thng thng ca cc giao dch tng t khc. 1.4. Hnh vi p t cho doanh nghip khc k kt hp ng mua bn hng ho,
(102)

CIDA, sd, tr 238-281.

128

dch v, hoc buc cc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng a. Hnh vi p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn hng ho, dch v Khon 1 iu 30 Ngh nh s 116/2005/N-CP quy nh p t cho cc doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn hng ho, dch v l vic p t nhng iu kin tin quyt m khch hng phi chp nhn trc khi k kt hp ng, bao gm: - Hn ch sn xut, phn phi hng ha khc; hn ch mua, cung ng dch v khc khng lin quan trc tip n cam kt ca bn nhn i l theo quy nh ca php lut v i l; - Hn ch v a im, bn li hng ho tr nhng hng ho thuc danh mc mt hng kinh doanh c iu kin, mt hng hn ch kinh doanh theo quy nh ca php lut; - Hn ch v khch hng mua li hng ho tr nhng hng ho thuc danh mc mt hng kinh doanh c iu kin, mt hng hn ch kinh doanh theo quy nh ca php lut; - Hn ch v hnh thc, s lng hng ho c cung cp. Quy nh trn cho thy cu thnh php l ca hnh vi ny bao gm cc yu t sau y: Th nht, doanh nghip buc khch hng khi mua, bn hng ha, dch v phi chp nhn cc iu kin c ni dung hn ch cnh tranh. Nh vy, ngoi ngha v ca bn mua hoc bn bn hng ha dch v, khch hng phi chp nhn thm cc iu kin k kt hp ng do doanh nghip t ra. Nhng iu kin ny c th l mt ngha v nm trong mt vi iu khon ca hp ng hoc ch l mt yu cu c lp c doanh nghip a ra khi m phn k kt hp ng. Khi xc nh yu t ny, c mt s vn cn lu : - Khch hng trong cc giao dch b p t iu kin k kt hp ng phi l cc doanh nghip khc. Thng thng, khch hng trong trng hp ny l cc nh phn phi, cc i l hoc ca hng bn l ca doanh nghip thc hin hnh vi hoc cc doanh nghip mua bn hng ha, dch v lm nguyn liu sn xut. Khon 5 iu 13 Lut Cnh tranh khng p dng i vi cc hp ng mua, bn hng ha, dch v gia doanh nghip vi khch hng l ngi tiu dng hoc cc t chc, c nhn khng kinh doanh. - Cc iu kin c doanh nghip a ra c ni dung phn cnh tranh. iu ny cho thy php lut khng cm cc doanh nghip t ra iu kin k kt hp ng m ch cm i vi trng hp doanh nghip t ra iu kin mua bn nhm mc ch hn ch cnh tranh. Trong thc t, vi mc ch bo v uy tn ca doanh nghip, nng cao danh ting ca thng hiu, cc doanh nghip c quyn a ra cc tiu chun la chn i tc c kh nng s dng ti u hiu qu ca i tng hp ng hoc a ra cc ngha v m i tc phi chp nhn nhm bo m cho sn phm c kh nng c s dng mt cch tt nht. Vi cch tip cn ny, quyn la chn i tc v quyn a ra cc ngha v trong hp ng l bnh thng trong kinh doanh v c

129

php lut tha nhn. C th tm thy nhng tiu chun chn la i tc trong t chc u thu, u gi hoc cc iu kin v tiu chun k thut m i tc phi p ng khi giao dch vi doanh nghip.... Cc iu kin hn ch cnh tranh b cm bao gm 4 loi iu kin: buc khch hng phi hn ch sn xut, phn phi hng ho khc; hn ch mua, cung ng dch v khc khng lin quan trc tip n cam kt ca bn nhn i l theo quy nh ca php lut v i l; hoc hn ch v a im, bn li hng ho tr nhng hng ho thuc danh mc mt hng kinh doanh c iu kin, mt hng hn ch kinh doanh theo quy nh ca php lut; hoc hn ch v khch hng mua li hng ho tr nhng hng ho thuc danh mc mt hng kinh doanh c iu kin, mt hng hn ch kinh doanh theo quy nh ca php lut; hoc hn ch v hnh thc, s lng hng ho c cung cp. Ni dung ca cc iu kin ny mt mt khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng c ngha l nhng ni dung khng phc v cho vic thc hin hp ng, mt khc cn c th gy ra hu qu hn ch cnh tranh. L thuyt cnh tranh u cho rng cc iu khon trn c cc doanh nghip a ra nhm thc hin chin lc c quyn hoc chin lc bc lt thng qua vic thc hin hnh vi sau y: - Vi chin lc c quyn, doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn dng kh nng th trng ca mnh to sc p cho khch hng nhm buc h phi thc hin nhng yu cu nht nh nhm to ra nhng ro cn cho i th cnh tranh tim nng hoc gy kh khn cho i th hin c, t cng c, duy tr v tr ca doanh nghip trn th trng lin quan. Chin lc ny thng gn lin vi cc iu kin gii hn th trng, gii hn ngun sn phm sn xut hoc cung ng, buc khch hng phi chp nhn nhng nh cung cp c doanh nghip ch nh. - Chin lc bc lt thng c cc doanh nghip s dng lm cng c ti a ho li ch khng phi t hiu qu kinh doanh m t s tn dng li th ca v tr thng lnh, v tr c quyn. Chin lc ny khng trc tip tc ng n gi c ca hng ho hoc dch v m doanh nghip cung cp nhng li c nh hng n ngun cung hoc cu hng ho, dch v em n li ch cho doanh nghip mc cao nht. Thng thng chin lc bc lt thng gn lin vi cc yu cu v vic hn ch khch hng mua li, hn ch th trng, hn ch s lng hng ho c cung cp. Vi nhng chin lc kinh doanh ni trn, nhn gc hp trong quan h hp ng, khch hng ca doanh nghip b gii hn kh nng ng x trong kinh doanh theo chin lc m doanh nghip vch sn, cc i th ca doanh nghip c th phi gnh chu nhng s suy gim sn lng hoc phi tng chi ph cho vic xy dng mng li phn phi mi, t ri vo tnh trng bt li trong kinh doanh. Di gc rng ca th trng, cc chin lc kinh doanh c th lm thay i din mo ca quan h cung cu trn th trng, lm gim kh nng cung ng sn phm cho th trng mt cch gi to thu li ch cho doanh nghip. Nh vy, bn cht hn ch cnh tranh v s phi l ca hnh vi vi phm khng ch th hin ch cc nguyn l ca th trng b xm hi m cn th hin ch nhng li ch khng chnh ng m doanh nghip c hng bng cch xm hi li ch ca khch hng v ca c cng ng103.
(103)

CIDA, sd, tr 101-105; UNCTAD, sd, tr 61-63.

130

Th hai, cc iu kin c a ra phi l iu kin tin quyt cho vic k kt hp ng mua bn hng ha, dch v. Cho n nay, php lut cnh tranh cha gii ngha cm t iu kin tin quyt cho vic k kt hp ng. Cc t in Lut hc chnh thng ca Vit Nam cng cha a ra nh ngha v khi nim ny v khi nim iu kin k kt hp ng. T in Ting Vit nh ngha iu kin l iu nu ra nh mt i hi trc khi thc hin mt vic no ; tin quyt l cn phi c trc, c gii quyt trc th mi c th lm c vic khc104. Do , iu kin tin quyt cho vic k kt hp ng c th c hiu l nhng yu cu c a ra m khch hng phi chp nhn th mi tin hnh k kt hp ng mua bn hng ha, dch v. Nu khch hng khng chp nhn iu kin a ra, doanh nghip s khng tin hnh m phn hoc k kt hp ng. Du hiu ny loi b nhng trng hp doanh nghip p dng cc ch u i vi cc i l, nh phn phi... nu khch hng chp nhn cc iu kin hn ch cnh tranh ra khi phm vi iu chnh ca Khon 5 iu 13 Lut Cnh tranh. V d, cc doanh nghip sn xut dnh ch chit khu, dnh cc khon u t c s vt cht cho i l nu h chp nhn ch phn phi sn phm ca doanh nghip. b. Buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng Khon 2 iu 30 Ngh nh s 116/2005/N-CP quy nh buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng l hnh vi gn vic mua bn hng ho, dch v l i tng ca hp ng vi vic phi mua hng ho, dch v khc t nh cung cp hoc ngi c ch nh trc hoc thc hin thm mt hoc mt s ngha v nm ngoi phm vi cn thit thc hin hp ng . Tng t nh hnh vi p t cho doanh nghip khc iu kin k kt hp ng mua, bn hng ha, dch v l vic t iu kin tin quyt sau y trc khi k kt hp ng, khi thc hin hnh vi ny, doanh nghip cng t ra iu kin i vi khch hng (doanh nghip khc) k kt hoc thc hin hp ng mua bn, hng ha, dch v. S khc nhau gia hai hnh vi l nhng yu cu c doanh nghip a ra. Vi hnh vi buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng, doanh nghip bt khch hng phi mua thm hng ha, dch v khc t nh cung cp hoc t ngi th ba c ch nh hoc phi thc him thm nhng ngha v nm ngoi phm vi cn thit thc hin hp ng. Nh vy, c hai vn c t ra khi nghin cu v xc nh hnh vi ny: Mt l, hnh vi ny hnh thnh nn cc hp ng mua bn km. Hp ng mua bn km l loi hp ng m ngoi i tng chnh ca vic mua bn, khch hng phi chp nhn mua thm hng ha, dch v khc hoc thc hin thm nhng ngha v khc (i tng ph). i tng ph ca hp ng mua bn khng phi l nhng ngha v ng nhin pht sinh t hp ng mua bn i tng chnh. Cn phn bit hp ng mua bn km vi cc trng hp khuyn mi tng km hng ha, dch v. Trong hot ng xc tin thng mi, cc doanh nghip c th la chn hnh thc tng km hng ha, dch v khi khch hng mua, bn hng ha, dch v m doanh nghip
(104) (105)

Vin Ngn ng hc, sd, tr 311; 949. iu 30 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

131

ang kinh doanh. Trong trng hp ny, khch hng khng phi tr tin hoc tr t hn i vi nhng sn phm c dng khuyn mi. Mt khc, khch hng c th nhn (khng nhn) sn phm c dng khuyn mi m vn mua, bn c hng ha, dch v vi doanh nghip t chc khuyn mi. Ngc li, trong cc hp ng bn km, khch hng b buc phi mua thm sn phm ph hoc phi thc hin thm nhng ngha v ph nu mun mua bn hng ha, dch v vi doanh nghip thc hin hnh vi. Hai l, i tng chnh v i tng ph trong hp ng mua bn km khng lin quan trc tip vi nhau. Ngh nh s 116/2005/N-CP gii ngha khng lin quan trc tip l vic mua thm hng ha, dch v hoc thc hin thm nhng ngha v nm ngoi phm vi cn thit thc hin hp ng. Do , c nhng trng hp doanh nghip buc khch hng mua thm hng ha, dch v hoc thc hin thm nhng ngha v nhng khng l buc doanh nghip khc chp nhn cc ngha v khng lin quan trc tip n i tng ca hp ng nu cc i tng ph l nhng hng ha, dch v hoc nhng ngha v c dng i tng chnh ca hp ng c th pht huy tc dng mt cch ti u hoc cho vic s dng i tng chnh c an ton cho ngi d dng v cho x hi. Ni cch khc, nu khng c i tng ph th i tng chnh ca hp ng mua bn khng th s dng, khng th pht huy tc dng mt cch tt nht. Nh vy, ty tng v vic c th, cc bn lin quan v c quan c thm quyn cn chng minh s lin quan gia i tng chnh v i tng ph ca hp ng mua, bn km. Nu chng minh c rng khng c i tng ph, hng ha, dch v l i tng chnh vn c th s dng theo ng chc nng th kt lun gia chng khng c lin quan trc tip vi nhau.

2
Nhm hnh vi lm dng mang tnh c quyn
Hnh vi lm dng mang tnh c quyn l nhng hnh vi do doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn thc hin nhm km hm cnh tranh bng cch loi b, ngn cn i th tham gia th trng duy tr, cng c quyn lc th trng. C hai du hiu cn phi ch khi phn tch bn cht ca nhm hnh vi ny l: Th nht, i tng m hnh vi ny hng n l i th cnh tranh. i th cnh tranh c th l cc doanh nghip ang hot ng kinh doanh hoc cc i th tim nng (bao gm nhng doanh nghip ang hot ng trn th trng khc v nhng nh u t c nh tham gia vo th trng lin quan ca doanh nghip). Th hai, nhm hnh vi ny c th khng em li li ch vt cht trc tip nhng to c hi cho doanh nghip cng c a v bng cch loi b i th. S ra i hoc vic t b nh gia nhp th trng s gim bt sc p cnh tranh cho doanh nghip, ng thi khch hng s mt i c hi c c s la chn trong giao dch trn th trng lin quan.

132

Nhm hnh vi ny bao gm hai hnh vi l: 2.1. Hnh vi bn hng ho, dch v di gi thnh ton b nhm loi b i th cnh tranh (cn gi l hnh vi nh gi cp ot hoc hnh vi nh gi hy dit) iu 23 Ngh nh s 116/2005/N-CP quy nh tr nhng trng hp c bit, bn hng ho, cung ng dch v di gi thnh ton b nhm loi b i th canh tranh l vic bn hng vi mc gi thp hn tng cc chi ph sau y: - Chi ph cu thnh gi thnh sn xut hng ho, dch v theo quy nh ca php lut hoc gia mua hng ho bn li; - Chi ph lu thng hng ha, dch v theo quy nh ca php lut. T quy nh trn, khi iu tra v hnh vi c quan c thm quyn tin hnh xc nh v so snh gia gi bn trn thc t v gi thnh ton b ca cng mt sn phm nh sau: a. Xc nh gi bn hng ha, gi cung ng dch v. Gi bn hng ho, dch v l gi bn thc t ca doanh nghip trong cc giao dch vi khch hng. Tuy nhin, c mt s vn c t ra t thc tin cho vic xc nh gi bn ca sn phm nh sau: Th nht, vic xc nh gi bn hng ha s n gin nu doanh nghip bn ton b sn phm cng mt khu phn phi (hoc ch bn l hoc ch bn s). Tuy nhin, s gp nhiu kh khn nu doanh nghip t chc tiu th sn phm bng nhiu cp tiu th khc nhau nh va trc tip bn l, va bn cho cc i l. Lut Cnh tranh v Ngh nh s 116/2005/N-CP cha c quy nh gii quyt tnh hung ny. Tht ra, php lut khng th ch s dng gi bn l hay bn s cho mi trng hp v hnh vi nh gi hy dit c th c thc hin bt c cp no trong qu trnh kinh doanh, phn phi. gii quyt trng hp trn, c hai nguyn tc cn c trit tn trng l: - Mc gi bn thc t c s dng iu tra v hnh vi phi l gi bn thc t ca doanh nghip b iu tra. V vy, c quan thc thi php lut khng th s dng gi th trng hay gi c suy nh xc nh v hnh vi vi phm nu nh cc mc gi khng l gi bn thc ca doanh nghip b iu tra. - Mc gi c s dng phi l gi p dng cho cc khch hng giao dch trc tip vi h. V vy, nu doanh nghip b iu tra khng trc tip bn l sn phm cho ngi tiu dng th khng th dng mc gi bn l sn phm trn th trng lm cn c xc nh s vi phm bi mc gi bn l thc t b thay i qua nhiu giai on phn phi. Khi , gi c s dng l gi bn sn phm m doanh nghip p dng trong cc giao dch vi cc nh phn phi (khch hng trc tip) ca h. Ngc li, khi doanh nghip b iu tra l trc tip bn l trn th trng th gi thc t c s dng l gi bn l doanh nghip p dng trong cc giao dch vi khch hng. Trong trng hp doanh nghip c nhiu loi khch hng khc nhau nhng v tr khc nhau trong qu trnh phn phi v tiu th sn phm (doanh nghip va bn l, va bn s sn phm) v vi mi nhm khch hng h p dng mc gi ring, th c quan thi hnh s s dng c lp tng mc gi vi tng nhm khch hng iu tra v s vi phm m

133

khng tnh theo nguyn tc bnh qun ca cc mc gi. Th hai, trong mt th trng ng nht khng c s chia ct v cc chi ph phn phi sn phm khng qu khc bit gia cc vng th trng th vic xc nh gi bn hng ho, dch v khng gp nhiu kh khn, tr ngi. C quan iu tra ch cn da vo cc thng tin trung thc trn th trng xc nh gi bn ca hng ho, dch v b iu tra. Tuy nhin, vic xc nh chnh xc gi bn ca hng ho dch v s gp nhiu kh khn khi c s khc bit v gi c gia cc khu vc trong cng mt th trng a l hoc c s chnh lnh v mc gi bn nhng thi im khc nhau thuc thi k iu tra. Nu ch da vo mt vi giao dch no tnh ton l khng hp l bi gi bn thc t phi phn nh c chin lc m rng th trng bng cch tiu dit i th ch khng phi l nhng mc gi tc thi mt thi im no trong qu trnh kinh doanh. Bi l, cc doanh nghip c th bn hng ha, cung ng dch v vi gi c bit cho mt vi giao dch, mt vi thi im no ch ng ph trc nhng tnh hung bt ng xy ra i vi doanh nghip. Thng thng, khi iu tra, c quan c thm quyn s kho st v gi bn trn mt vng th trng xc nh mt chin lc kinh doanh vi mt khong thi gian hp l. Trong trng hp c s chnh lnh v gi bn gia cc tiu vng th trng v cc thi im khc nhau trong cng giai on iu tra th vic cn nhc v tnh ton mt mc gi bnh qun gia quyn l cn thit nhm to lp mt gi bn cn bn, hp l lm c s tin hnh so snh gi. Vn ny Lut Cnh tranh ca Vit nam cha quy nh chi tit. Php lut ca Canaa trong iu 50(1) b v c Lut Cnh tranh v trong Cc nguyn tc hng dn thi hnh Lut Cnh tranh trong vic bn ph gi t ra nguyn tc xc nh gi bn bnh qun khi iu tra v vic nh gi di chi ph sn xut106. Cc nh lut hc ca Canaa cho rng mun chng minh c hnh vi nh gi tiu dit i th trc tin phi chng minh c rng mc gi bn di chi ph bnh qun phi nm trong mt chnh sch cnh tranh ca doanh nghip. V vy, cn phi cn nhc c v mc thp ca gi, phm vi khng gian p dng mc gi thp v thi gian p dng xc nh s vi phm. Trong khu vc th trng v khong thi gian , nu c s thay i hoc s khc nhau v gi, ngi ta s cn nhc n kh nng p dng cch tnh gi bnh qun. b. Xc nh gi thnh sn xut ton b. Gi thnh ton b c hiu l mc gi c bn c cu thnh t cc chi ph pht sinh trong qu trnh sn xut, lu thngca sn phm v c cc doanh nghip s dng lm cc cn c xc nh gi bn hng ho, dch v ca mnh. Trong vic xc nh hnh vi nh gi hy dit (hoc nh gi cp ot), gi thnh ton b c s dng nh l mc chun ca s cng bng v hp l. Nu doanh nghip ch ch bn hng ho, dch v di gi thnh ton b th hnh vi y b coi l khng bnh thng do cha b p chi ph b ra c c sn phm. tnh ton gi thnh ton b, Ngh nh s 116/2005/N-CP t ra cng thc gi thnh ton b l tng cc chi ph sau: chi ph cu thnh gi thnh sn xut hng ho, dch v hoc gi mua hng ho bn li; v chi ph lu thng hng ho, dch v107.
Xem thm CIDA-B Thng mi Vit Nam, sd, t trang 76 n trang 79. (107) iu 23, 24, 25, 26 Ngh nh s 116/2005/N-CP .
(106)

134

- i vi chi ph cu thnh gi thnh sn xut hng ho, dch v hoc gi mua hng ho bn li: y l b phn c bn cu thnh nn gi thnh ton b ca sn phm. Nu doanh nghip b iu tra l doanh nghip sn xut sn phm th gi thnh sn xut l tng cc loi chi ph pht sinh trong qu trnh sn xut sn phm. Trong trng hp doanh nghip b iu tra l nh phn phi sn phm th gi thnh sn xut c thay bng gi mua hng ha bn li. Ti liu chng minh cc chi ph cu thnh gi thnh l s sch k ton ca doanh nghip v gi mua hng ho bn li c xc nh l gi giao dch trong cc hp ng ca doanh nghip b iu tra vi nh cung cp hng ho ca h. Gi thnh sn xut hng ho, dch v bao gm cc chi ph trc tip sau y: + Chi ph vt t trc tip : gm cc chi ph v nguyn, vt liu, nhin liu v ng lc tiu dng trc tip cho sn xut sn phm, dch v ca doanh nghip; + Chi ph nhn cng trc tip: gm cc khon tr cho ngi lao ng trc tip sn xut nh tin lng, tin cng v cac khon ph cp c tnh cht lng, chi n ca, chi bo him x hi, bo him y t v kinh ph cng on ca cng nhn trc tip; + Chi ph sn xut chung: gm cc khon chi ph chung pht sinh cc phn xng, b phn kinh doanh ca doanh nghip nh tin lng, ph cp, n ca tr cho nhn vin phn xng, khu hao ti sn c nh, chi ph thu nh xng, chi ph dch v mua ngoi v cc chi ph bng tin ngoi cc chi ph k trn. - i vi chi ph lu thng hng ho, dch v: chi ph lu thng sn phm l nhng chi ph pht sinh trong qu trnh tiu th hng ho dch v. y l loi chi ph c co dn rt cao do chng b chi phi bi nhiu yu t khc nhau nh: tnh cht ca loi hng ha, dch v; tnh chia ct ca th trng; phng tin vn chuyn; khong cch gia cc vng th trng tiu th sn phm Loi chi ph ny cng c xc nh cn c vo s sch k ton ca doanh nghip, bao gm cc loi chi ph sau: tin lng; cc khon ph cp phi tr cho nhn vin bn hng; hoa hng cho i l, hoa hng mi gii; tip th; ng gi; vn chuyn; bo qun; khu hao ti sn c nh; dng c, d dng; dch v mua ngoi; chi ph bo him x hi, bo him y t v kinh ph cng on cho nhn vin bn hng theo quy nh ca php lut; chi li vay vn kinh doanh; chi ph qun l doanh nghip c phn b cho vic lu thng hng ho, dch v; cc chi ph bo hnh hng ho, chi ph qung co v cc chi ph bng tin khc theo quy nh ca php lut. Ni tm li, gi thnh ton b bao gm tt c nhng chi ph m doanh nghip c th phi b ra sn xut hoc c c sn phm. Mt vn t ra trong vic xc nh gi thnh ton b l cc thng s v ti chnh c s dng xc nh tng loi chi ph ca sn phm b iu tra l ca doanh nghip b iu tra hay ca cc doanh nghip trn th trng. Trong php lut hin hnh, c hai xu hng khc nhau: Cch tip cn th nht, theo Php lnh gi nm 2002, vic xc nh hnh vi bn ph gi (l mt dng nh gi di chi ph) c thc hin trn c s ca s so snh gia gi bn hng ho, gi cung ng dch v vi gi tr thng thng ca hng ha, dch v tng t trn th trng108. Vi cch thc ny, th vic xc nh gi tr thng thng ca
(108)

iu 4 Php lnh Gi nm 2002.

135

sn phm tng t trn th trng c v m h. C th do cch tip cn v khi nim bn ph gi ca php lnh gi b chi phi v b nh hng qu ln t khi nim bn ph gi (Dumping) ca hng ho nhp khu trong thng mi quc t nn vn bn php lut ny s dng cn c xc nh hnh vi l gi tr thng thng ca sn phm trn th trng. Cho n nay, gi tr thng thng cha c php lnh gi nh ngha v lm r109, th nn, tm kim gi tr thng thng ca sn phm tng t c l c quan, cn b nh nc phi s dng gi bn trn th trng (trong c gi ca doanh nghip b iu tra v gi ca doanh nghip khc kinh doanh sn phm tng t). Khi , nu ch s dng gi ca doanh nghip khc so snh th kt qu s l khng cng bng cho doanh nghip b iu tra; ngc li nu xc nh bn ph gi da vo gi trung bnh ca cc doanh nghip kinh doanh sn phm tng t trn th trng lin quan (bao gm c doanh nghip b iu tra) s lm cho vic so snh gi khng chnh xc do mt b phn thng s c s dng tnh gi tr thng thng (gi chun) li l gi bn (gi b so snh) ca sn phm b iu tra. Cch tip cn th hai, Lut Cnh tranh nm 2004 xc nh hnh vi nh gi hy dit da vo chi ph ton b (chi ph sn xut v chi ph lu thng...) ca sn phm b iu tra. Php lut cnh tranh s dng gi bn v cc chi ph thc t ca doanh nghip b iu tra. V l thuyt, cch tip cn ny l hp l v s em li kt qu phn nh chnh xc chin lc chu l ca doanh nghip thc hin hnh vi. Vic xc nh gi thnh ton b khng n gin. S c nhiu vn pht sinh gy kh khn cho c quan thc thi php lut trong vic tnh ton gi thnh ton b ca hng ha, dch v, c th nh sau: Mt, theo Lut Cnh tranh, hnh vi nh gi cp ot c p dng i vi hng ho v dch v. Vic p dng i vi hnh vi nh gi cung ng dch v di chi ph ton b loi b i th t ra kh khn trong vic iu tra v hnh vi. Nhng kh khn xut pht t khi nim dch v v qu trnh cung ng dch v. Do tnh cht v hnh ca dch v m cho n nay, cha c mt nh ngha v dch v c chp nhn trn phm vi ton cu. Tnh v hnh v kh nm bt ca dch v, s a dng, phc tp ca cc loi dch v lm cho vic nh ngha dch v tr nn phc tp. Ch c th hiu dch v bng cch tm ra cc c im ni bt v khc bit ca dch v so vi hng ho, theo c ba c im ni bt ca dch v: - Dch v mang tnh v hnh, nu nh hng ho c m t v nhn dng bng cc tnh cht c, l, ho hc... t vic xc nh chi ph d dng. Trong khi dch v khng tn ti di dng vt cht, khng nhn thy c v cng khng th o lng bng nhng tiu chun k thut c lng ho; - Qu trnh sn xut (cung ng) dch v v tiu dng dch v xy ra ng thi; - Dch v khng th lu tr c110. Vi nhng c tnh , vic hnh dung dch v v ko theo l xc nh chi ph cung ng i vi mt loi dch v ca doanh nghip cng nh xc nh chi ph lnh mnh i vi vic cung ng dch v so snh vi gi cung ng thc t l khng n gin, cha ni l c nhiu trng hp l khng th.
V vn ny, Hip nh v vic thc thi iu VI ca GATT (cn gi l Hip nh chng bn ph gi) v Php lnh chng bn ph gi hng ho nhp khu vo Vit Nam nm 2004 quy nh r. (110) Bi tham lun ca Nguyn Bnh Minh, mt s vn l lun v thc tin v thng mi dch v v dch v thng mi Vit Nam Tham lun ti hi tho v nh hng pht trin thng mi dch v ti Vit Nam do B Thng mi t chc ti H Ni nm 2003.
(109)

136

Hai, vic iu tra v thu thp cc thng s v ti chnh k ton, v chi ph sn xut ca doanh nghip khng phi l cng vic n gin. Cha k nhng thng s khng thc s lnh mnh do hot ng k ton ca doanh nghip Vit Nam cn nhiu kim khuyt v s minh bch v thiu trung thc. Bn cnh , trong cu trc chi ph ton b ca sn phm, b phn chi ph lin quan n lu thng ca sn phm hoc ca nguyn vt liu phc v cho sn xut ra sn phm lun c co gin cao lm cho vic iu tra v chi ph ton b gp nhiu tr ngi nh hng n tnh chnh xc trong vic xc nh hnh vi hn ch cnh tranh v nh gi hy dit. c bit, khi sn phm b iu tra trong v vic lin quan n hnh vi nh gi cp ot ch l mt sn phm trong nhiu sn phm c sn xut v phn phi bi doanh nghip, th cng vic bc tch cc phn chi ph c lin quan n sn phm trong tng chi ph sn xut, kinh doanh ca doanh nghip l khng n gin. Hin nay, chng ta cha c nhiu kinh nghim trong vic iu tra v hnh vi nh gi hy dit v php lut v kim ton, v cnh tranh cn non tr, cha c nhiu ni dung tng xng chun b cho cng tc thc thi php lut hiu qu. ng nhin nhng iu s lm gim i hiu qu p dng v iu chnh ca php lut. c. So snh gi bn thc t v gi thnh ton b ca sn phm xc nh hnh vi Vic xc nh hnh vi nh gi hy dit c thc hin n gin bng vic so snh gia gi bn thc t vi gi thnh ton b ca hng ha dch v. Mt khi doanh nghip c v tr thng lnh th trng hoc v tr c quyn p dng gi bn thc t thp hn gi thnh ton b th kt lun s l c hnh vi vi phm v ngc li. Bn cht phi kinh t ca nh gi hy dit th hin thng qua vic doanh nghip li dng v tr v kh nng ti chnh ca mnh nn chp nhn l hoc chp nhn hy sinh li nhun t c mc ch loi b i th cnh tranh. Do , ch c th xc nh c bn cht v mc ch khi dng chi ph m doanh nghip b ra sn xut v phn phi sn phm so snh vi gi bn thc t. C nh vy, vic so snh mi thc s cng bng, r rng v chnh xc. Ni tm li, theo Lut Cnh tranh ca Vit Nam, nh v kh nng loi b i th ca nh gi hy dit c chng minh t hin thc khch quan l gi bn thp hn gi thnh ca sn phm. V vn ny, php lut ca cc quc gia khc nh Canaa v Hoa K c cch tip cn khc. Theo , cc nh lm lut cc quc gia ny ng dng trn vn l thuyt truyn thng v nh gi hy dit a ra cc cn c xc nh hnh vi v phn tch mc ch loi b i th111. Theo , hai mc chi ph cn bn lm c s xc nh hin tng p gi l chi ph ton b bnh qun (average total cost - ATC) v chi ph bin i bnh qun (average variable cost - AVC). Chi ph bin i bnh qun l chi ph bin i c tnh trn mt n v sn phm, v d nh chi ph lao ng, chi ph nguyn, nhin, vt liu (cn gi l chi ph trc tip); chi ph ton b bnh qun l tng chi ph u vo (yu t sn xut) tnh trn mt n v sn phm, bao gm chi ph c nh bnh qun (chi ph gin tip) v chi ph bin i bnh qun112. Mc gi cao hn chi ph ton b bnh qun s khng b coi l nh gi hu dit cho d mc gi c th dn n loi b doanh nghip khc ra khi th trng. L gii v iu ny,
Xem thm Nguyn Ngc Sn, Hnh vi nh gi hy dit v vic ng dng trong php lut cnh tranh Vit Nam, Tp ch nghin cu lp php s 19 - thng 11/2008, tr 25-33. (112) David W. Pearce, sd, tr 67, 1032.
(111)

137

cc nh lm lut ca Canaa cho rng mc gi cao hn chi ph ton b bnh qun l mc gi bnh thng bi trong bao gm mt khon li nhun hp l cho d mc gi c thp hn gi bn ca doanh nghip khc. Lc ny, gi bn phn nh hiu qu kinh doanh ca doanh nghip trong cnh tranh v gi so vi i th. Mc gi thp hn chi ph bin i bnh qun l bt hp l v mc gi khng th dn ti s ti a ho li nhun hay s ti thiu ho tn tht trong bt c bi cnh th trng no. Mc gi nm khong gia chi ph ton b bnh qun v chi ph kh bin bnh qun (gi l mc gi trong khu vc mu xm), tc l cao hn chi ph kh bin bnh qun v thp hn chi ph ton b bnh qun c th b coi l nh gi hu dit nhng cng c th c chp nhn nu nh chng minh c rng doanh nghip ang thc hin chin lc ti a ho li nhun trong nhng iu kin c bit ca th trng, v d nhu thi k nhu cu th trng b gim st113 L l bin h cho trng hp ny l mc d doanh nghip khng tm kim c li nhun vi mc gi nhng doanh nghip cng c th trang tri c cc chi ph sn xut trc tip v mt phn b p cho cc khon u t c nh hng duy tr sn xut trong iu kin kh khn ca th trng. Php lut cnh tranh Vit Nam c cp n nhng trng hp bn hng ha, cung ng dch v di gi thnh ton b song khng c mc ch hy dit i th. Khon 2 iu 23 Ngh nh s 116/2005/N-CP lit k nhng hnh vi khng b coi l bn hng ha di gi thnh ton b nhm loi b i th cnh tranh, bao gm: - H gi bn hng ho ti sng; - H gi bn hng ho tn kho do cht lng gim, lc hu v hnh thc, khng ph hp vi th hiu ngi tiu dng; - H gi bn hng ho theo ma v; - H gi bn hng ho trong chng trnh khuyn mi theo quy nh ca php lut; - H gi bn hng ho trong trng hp ph sn, gii th, chm dt hot ng sn xut, kinh doanh, thay i a im, chuyn hng sn xut, kinh doanh; - Cc bin php thc hin chnh sch bnh n gi ca nh nc theo quy nh hin hnh ca php lut v gi. Cc trng hp h gi ni trn phi nim yt cng khai, r rng nhng ni tiu th v mc gi c, gi mi v thi gian h gi. Trong cc tnh hung ny, vic h gi bn xung di gi thnh ton b (thm ch di gi thnh sn xut) khng phn nh mong mun loi b i th m ch c th l kt qu ca nhng iu kin c bit ca hot ng kinh doanh nn vic h gi sn phm l cn thit bo v quyn li chnh ng cho nh kinh doanh. Nu khng cho php h gi bn trong nhng tnh hung y, c th s gy ra lng ph hoc gy ra thit hi cho doanh nghip; hoc do doanh nghip thc hin nhng chin lc m rng th trng bng vic t chc khuyn mi trong gii hn cho php ca php lut. Nh vy, chng mc no , php lut Vit Nam cng cn nhc n ch ch thc ca doanh nghip thc hin hnh vi bng cch loi b nhng tnh hung c bit ra khi phm vi ca s vi phm. Nhng phn tch v so snh trn cho thy php lut cnh tranh ca Vit Nam v cc nc u s dng phng php so snh gi xc nh hnh vi nh gi hy
(113)

CIDA, sd, tr 78.

138

dit. ng thi, cng t ra nhng nguyn tc xc nh mc ch loi b i th cnh tranh ca hnh vi t gi bn hng ha, gi cung ng dch v di gi thnh. Tuy nhin, vn tn ti nhng khc bit gia php lut Vit Nam v php lut cc nc m c bn l cch phn tch cc cn c xc nh hnh vi v xc nh mc ch hy dit i th cnh tranh. iu tra v hin tng nh gi hy dit, php lut cnh tranh ca EU, Hoa K, Canaa lun i hi c quan c thm quyn phi tnh ton v phn tch cu trc chi ph to nn gi thnh ca sn phm v cn nhc cc iu kin khch quan trn th trng c th tc ng n vic nh gi ca doanh nghip. Kinh nghim ca cc nc cho thy rng, lut php ca h s dng nhiu kin thc kinh t hc hin i nhn thc v hnh thc v mc xm hi ca hnh vi nh gi tiu dit i th t thi ca php lut i vi ngi vi phm t n mc tinh t cho tng trng hp c bit. Mt khc, php lut cng khng cn phi lit k c th, chi tit tng loi chi ph c th c s dng tnh ton gi thnh sn phm bi mi loi sn phm c th trong iu kin c th ca th trng v ty theo thi quen ca cc doanh nghip m cu trc chi ph s l khc nhau. Nhng ngi c thm quyn thc thi php lut s da trn thc t s sch ca doanh nghip v tp qun ngnh, da trn cc kin thc kinh t v kinh nghim m xc nh cc chi ph c th cu thnh chi ph ton b bnh qun hay chi ph bin i bnh qun. Cch tip cn ny lm cho php lut tr nn linh hot v uyn chuyn nhng vn c nhng nguyn tc bt bin c trit tn trng. T , php lut khng th quy kt mi hnh vi bn hng ha, cung ng dch v mc gi gy l l nh gi hy dit. Mt khc, Lut Cnh tranh ca Vit Nam v cc vn bn hng dn c cch tip cn n gin hn so vi php lut ca cc nc pht trin nh Hoa K, Php, Canaa. Theo , c quan iu tra ch cn xc nh v tnh ton tt c cc chi ph c doanh nghip b ra kinh doanh sn phm (khng s dng cc khi nim chi ph kh bin hay chi ph c nh lm cn c iu tra) v gi bn thc t ca sn phm ri so snh chng vi nhau. Nu phn tch c th di gc kinh t th khi nim gi thnh ton b m lut php ca chng ta s dng dng nh l chi ph ton b bnh qun m php lut ca cc nc ni n. Do , hnh vi bn hng ha, cung ng dch v vi mc gi gy l mc nhin b coi l nh gi hy dit nu doanh nghip thc hin hnh vi c quyn lc th trng v hnh vi khng thuc nhng trng hp c bit theo khon 2 iu 23 Ngh nh s 116/2005/N-CP . Vic xc nh mc ch loi b i th cnh tranh c php lut Vit Nam v cc nc t ra trong trng hp gi bn ca sn phm di chi ph ton b (hoc di chi ph ton b bnh qun) loi b cc trng hp do iu kin khch quan ca hot ng kinh doanh hoc do k hoch khuyn mi hp php ca doanh nghip ra khi phm vi ca hnh vi nh gi hy dit. Tuy nhin, cch gii quyt ca php lut Vit Nam v cc nc c s khc bit ng k. Php lut ca cc nc khng lit k c th v c nh nhng trng hp c coi l khng vi phm m s dng phng php phn tch nh hng ca hnh vi n tnh trng cnh tranh ca th trng. Theo , ngay khi tin hnh so snh gia gi bn thc t vi gi thnh ca sn phm, php lut

139

i hi c quan iu tra phi phn tch cu trc chi ph tm kim nhng trng hp c bit nh hng n vic nh gi sn phm ca doanh nghip. Mt khc, nhng nhn t khch quan trn th trng cng c phn tch lm r hai vn : - Vic nh gi thp hn chi ph ton b bnh qun l do ch ca doanh nghip hay do nh hng ca iu kin th trng; - Vic nh gi gy l c kh nng lm sai lch, lm gim cnh tranh trn th trng v c th tng cng v tr ca doanh nghip thc hin hnh vi hay khng. Php lut khng n nh mt cch cng nhc nhng nhn t c xem xt nn c quan cnh tranh c th ch ng v linh hot theo tng v vic. Cch gii quyt nh trn cho thy php lut ca cc nc khng ch quan tm n s tn ti ca vic nh gi thp hn gi thnh ton b m cn xc nh nhng tc ng thc t ca hnh vi n th trng cnh tranh. Php lut Vit Nam mc nhin coi vic nh gi di gi thnh ton b ca doanh nghip thng lnh th trng hoc c quyn l nh gi hy dit tr phi doanh nghip chng minh c hnh vi ca h thuc nhng trng hp c bit c loi tr (khng l min tr) khi s vi phm theo Khon 2 iu 23 Ngh nh s 116/2005/N-CP Cc trng hp loi tr c lit k kh c th nn c th to . thun li cho vic p dng, song mt khc li lm cho php lut thiu linh hot trong khi th trng lun vn ng. 2.2. Hnh vi ngn cn vic gia nhp th trng ca i th cnh tranh mi Ngn cn vic gia nhp th trng ca nhng i th cnh tranh mi l hnh vi to ra nhng ro cn v gi hoc v ngun tiu th, ngun nguyn vt liu trn th trng lin quan114. Vic xc nh hnh vi ngn cn cn phi lm r mt s vn sau y: Th nht, cn xc nh r i th cnh tranh mi. i th cnh tranh mi l doanh nghip ang tm cch tham gia th trng115 (c th gi l doanh nghip mi). Cn phn bit thut ng doanh nghip mi v doanh nghip mi thnh lp. Thut ng doanh nghip mi trong Lut Cnh tranh m t nhng doanh nghip ang tm cch tham gia vo mt th trng c th, bao gm: - Cc doanh nghip tim nng, tc l cha c thnh lp theo php lut v doanh nghip; - c thnh lp v hot ng mt th trng khc, ang c nh tham gia th trng tn ti ro cn gia nhp. Thut ng doanh nghip mi thnh lp c s dng rng ri trong php lut v doanh nghip, c bit l trong php lut v th tc php l ng k kinh doanh, din t nhng doanh nghip va hon tt cc th tc ng k kinh doanh cn thit c cng quyn tha nhn s tn ti v hot ng hp php. Nh vy, vic lm r doanh nghip mi trong Lut Cnh tranh khng phi l vic doanh nghip c thnh lp hay cha, m phi lm r nhu cu u t mi trn th trng lin quan. Th hai, xc nh cc ro cn cho s gia nhp. Theo Blacks Law Dictionary, ro cn gia nhp th trng l nhng nhn t kinh t gy kh khn cho cc nh kinh doanh trong vic tham gia vo th trng v trong cuc cnh tranh vi cc doanh nghip ang tn ti trn th trng 116. Trong kinh t hc, ngi ta chia ro cn ra lm hai loi:
(114) (115)

140

(116)

iu 31 Ngh nh s 116/2005/N-CP . PGS. Nguyn Nh Pht, Ths. Bi Nguyn Khnh, sd. Bryan A. Garner, sd, tr 144.

- Ro cn c cu l nhng nhn t ngn chn s nhp cuc ca cc doanh nghip tim nng. Nhng nhn t ny khng ph thuc vo ch ch quan ca cc doanh nghip trn th trng , bao gm: nhng iu kin vn c ca th trng, i hi nhng ngi mun tham gia kinh doanh phi p ng, v d: iu kin v tnh kinh t nh quy m, li th tuyt i v chi ph v.v.; hoc l nhng quy nh ca php lut chn lc ngi tham gia thng trng, nh: cc quy nh v iu kin kinh doanh, quy nh v bo h trong nhng ngnh thit yu ca kinh t quc dn. Nu s pht trin cnh tranh trn th trng l cn thit th cng c cn c p dng khc ch kh nng hn ch cnh tranh ca nhng nhn t trn s l cc chnh sch kinh t m khng th s dng php lut cnh tranh. Trong trng hp ny, cc ro cn khng do hnh vi ca cc nh kinh doanh gy ra nn khng th s dng php lut cnh tranh gii quyt. Cc chnh sch c s dng c th l chnh sch khuyn khch u t, chnh sch h tr ti chnh, k thut, xa b cc ro cn php l, ci cch th tc u t, cp php.... - Ro cn chin lc l hnh vi trong chin lc ca cc doanh nghip ang hot ng trn th trng nhm ngn cn s gia nhp ca cc doanh nghip tim nng, v d nh chin lc nh gi ngn chn i th; chin lc thit lp cc ro cn theo chiu dc117. Trong trng hp ny, do cc ro cn do hnh vi ca cc doanh nghip gy ra nn c th s dng php lut cnh tranh gii quyt. C quan c thm quyn c th s dng cc ch nh khc nhau x l ty tng v vic c th. Nu cc ro cn do mt tha thun ca nhiu doanh nghip gy ra th s dng ch nh v tha thun hn ch cnh tranh gii quyt. Nu ro cn do doanh nghip c v tr thng lnh, v tr c quyn thc hin th p dng cc quy nh v hnh vi lm dng x l. Theo iu 31 Ngh nh s 116/2005/N-CP cc ro cn cho vic gia nhp th trng , c th c hnh thnh bng vic cc doanh nghip thng lnh th trng, doanh nghip c quyn thc hin mt trong cc hnh vi sau y: - Cc doanh nghip thc hin chin lc ty chay bng cch yu cu khch hng ca mnh khng giao dch vi i th cnh tranh mi. Hnh vi ny c php lut ca mt s nc gi l hnh vi thu tm khch hng bi nu khng c hnh vi ny, khch hng c th s tr thnh khch hng ca i th cnh tranh118. Bng vic yu cu khch hng ca mnh khng giao dch vi i th cnh tranh mi, cc doanh nghip to ra nhng kh khn trong vic tiu th sn phm hoc lm tng chi ph sn xut, kinh doanh ca i th. Nu khch hng l ngi tiu th hoc phn phi sn phm, th hnh vi ny lm cho i th gp kh khn trong vic tm kim ngun u ra. Ngc li, nu khch hng l ngi cung cp nguyn liu u vo, hnh vi ny ngn cn i th mi tip cn cc ngun nguyn liu quan trng trn th trng. Trong mi trng hp, i th cnh tranh buc phi t chc k hoch tm kim ngun nguyn liu mi hoc ngun tiu th mi. Vic thu tm cc ngun cung cp nguyn liu, ngun tiu th lm tng ch ph ca i th, c th lm cho i th b suy gim sc cnh tranh. - Cc doanh nghip thc hin chin lc thit lp ro cn chiu dc bng cch e da hoc cng p cc nh phn phi, cc ca hnh bn l khng chp nhn phn
(117) (118)

iu 31 Ngh nh s 116/2005/N-CP . CIDA, sd, tr 198.

141

phi nhng mt hng ca i th cnh tranh mi. Vi chin lc ny, doanh nghip c quyn lc th trng hn ch kh nng phn phi sn phm ca i th mi bng cch khng ch ch ca nhng nh phn phi hoc cc ca hng bn l, p buc h khng c phn phi sn phm ca i th. Lc ny, c th tiu th c sn phm, i th mi buc phi c chin lc xy dng v pht trin mng li phn phi hon ton mi (khng phi l nhng nh phn phi hoc ca hng bn l hin ang tn ti trn th trng). K hoch ny s l mo him bi s lm tng chi ph v tng ri ro khi tiu th sn phm do ngi sn xut v nh phn phi u l lnh mi trn th trng. Mt vn cn lu khi iu tra v hnh vi ny l phi chng minh c doanh nghip vi phm dng th on e da hoc cng p cc nh phn phi, cc ca hng bn l khng chp nhn phn phi sn phm ca i th cnh tranh mi. Do , s khc nhau gia chin lc ty chay v hnh vi ny khng ch l i tng c yu cu khng giao dch vi i th mi m cn l cch thc thc hin hnh vi. Hnh vi ty chay yu cu cc khch hng (bao gm ngi tiu th v ngi cung cp nguyn liu) khng giao dch vi i th cnh tranh, trong khi hnh vi ny ch yu tc ng n cc nh phn phi, cc nh bn l ang hot ng trn th trng. Cch thc m chin lc ty chay s dng l yu cu khch hng khng giao dch vi i th cnh tranh m khng l e da hoc cng p h. Yu cu c th c thc hin bng cc cch thc nh dnh cho khch hng cc khon u t, chit khu, gim gi.... - Cc doanh nghip thc hin chin lc ngn cn qua gi bng cch bn hng ho vi mc gi i th cnh tranh khng th gia nhp th trng nhng khng thuc trng hp bn hng ho di gi thnh ton b loi b i th. Vi lp lun tng t nh trng hp ca hnh vi nh gi di gi thnh ton b, chin lc ngn cn qua gi c thc hin lm cho cc nh kinh doanh c nh gia nhp phi cn nhc kh nng c c li nhun hay khng vi mc gi hin ti ( c h thp). i vi trng hp ny, Ngh nh s 116/2005/N-CP cha a ra c cn c xc nh mc gi ngn cn, cc quy nh mi ch dng li vic m t chung l khng thuc trng hp bn hng ho di gi thnh ton b loi b i th.... V th vn tip theo m php lut phi lm r l xc nh ranh gii v gi ca hai trng hp nh gi di gi thnh ton b v nh gi ngn cn. Th ba, mc d mt trong nhng cn c xc nh s vi phm l ngn cn s gia nhp th trng ca i th cnh tranh mi, nhng c quan c thm quyn ch cn xc nh c rng doanh nghip c v tr thng lnh, c v tr c quyn thc hin mt trong ba chin lc ngn cn k trn, khng cn phi xc nh chin lc ngn cn hon thnh hay cha. Vic ngn cn m Lut Cnh tranh ni n tn ti dng tim nng ca hnh vi, tc l nu cc hnh vi k trn mang trong mnh kh nng ngn cn s nhp cuc ca doanh nghip mi, l kt lun v s vi phm.

142

3
Hnh vi lm dng ca doanh nghip c quyn
i vi cc doanh nghip c v tr c quyn trn th trng, k c cc doanh nghip c quyn t nhin hay c quyn Nh nc, ngoi nhng hnh vi lm dng quyn lc th trng hn ch cnh tranh k trn, Lut Cnh tranh cn nghin cm thm hai hnh vi sau y: - p t cc iu kin bt li cho khch hng l hnh vi buc khch hng phi chp nhn v iu kin nhng ngha v gy kh khn cho khch hng trong qu trnh thc hin hp ng119; - Li dng v tr c quyn n phng thay i hoc hy b hp ng giao kt m khng c l do chnh ng l hnh vi ca doanh nghip c quyn thc hin mt trong cc hnh thc sau: + n phng thay i hoc hy b hp ng giao kt m khng cn thng bo trc cho khch hng v khng phi chu bin php ch ti no; + n phng thay i hoc hy b hp ng giao kt cn c vo mt hoc mt s l do khng lin quan trc tip n cc iu kin cn thit tip tc thc hin y hp ng v khng chu bin php ch ti no120.

4
Nguyn tc x l i vi cc hnh vi lm dng v tr thng lnh th trng, v tr c quyn hn ch cnh tranh
Lut Cnh tranh p dng nguyn tc cm tuyt i i vi cc hnh vi lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn hn ch cnh tranh. Theo : - C quan c thm quyn ch cn chng minh hai iu kin sau y l c th x l doanh nghip b iu tra trong v vic v hnh vi lm dng: + Doanh nghip, nhm doanh nghip b iu tra c v tr thng lnh th trng, doanh nghip c v tr c quyn. + Doanh nghip, nhm doanh nghip b iu tra thc hin mt trong cc hnh vi hn ch cnh tranh quy nh ti iu 13 v iu 14 Lut Cnh tranh. V iu kin ny, Lut Cnh tranh lit k gn nh y cc dng lm dng ph bin theo kinh nghim ca cc nc v da trn d bo tnh hnh cnh tranh ca th trng Vit Nam trong tng lai. Chng ta c th tm thy cc quy nh v hnh vi lm dng: lin quan n gi sn phm nh nh gi hy dit, nh gi bc lt, nh gi bn li; chin lc lm dng theo chiu dc nh thit lp mng li phn phi c quyn, phn bit i x; chin lc ngn cn i th tim nng. Vi din ph sng rng v bao qut nh trn, kh nng iu chnh ca Lut s rt ln, bao gm mi lnh vc ca i sng
(119) (120)

iu 32 Ngh nh s 116/2005/N-CP . iu 33 Ngh nh s 116/2005/N-CP .

143

kinh t, mi doanh nghip c quyn lc th trng k c cc doanh nghip c quyn t nhin hay c quyn Nh nc. Tuy nhin, php lut Vit Nam cha cho php c quan c thm quyn x l nhng hnh vi gy ra hu qu hn ch cnh tranh m Lut Cnh tranh cha quy nh. Do , cn c php l kt lun v vic thc hin hnh vi hn ch cnh tranh s ch l nhng quy nh ca Lut Cnh tranh. Trong h thng php lut hin hnh, c mt s vn bn php lut ghi nhn v hnh vi hn ch cnh tranh ca cc tp on kinh t c quyn hoc thng lnh nh php lut v in lc, php lut v bu chnh vin thng, php lut v hng khng.... Tuy nhin, khon 1 iu 5 Lut Cnh tranh li t ra mt nguyn tc trong trng hp c s khc nhau gia quy nh ca Lut ny vi cc quy nh ca lut khc v hnh vi hn ch cnh tranh, cnh tranh khng lnh mnh th p dng quy nh ca Lut ny. Nh vy, nu c s tng ng v s lng hnh vi v du hiu php l ca tng hnh vi gia Lut Cnh tranh v cc vn bn php lut k trn th khng pht sinh nhng tranh ci v vic p dng php lut. Tuy nhin, nu cc vn bn php lut trn quy nh v mt, mi s hnh vi hn ch cnh tranh m Lut Cnh tranh khng quy nh v ngc li hoc c s khc nhau v du hiu php l ca hnh vi th gii php c la chn phi l p dng Lut Cnh tranh. - Khng p dng c ch loi tr i vi cc hnh vi lm dng v tr thng lnh, v tr c quyn th trng hn ch cnh tranh. y l im khc bit v mt k thut lp php ca Vit Nam so vi Lut mu v cnh tranh ca T chc hp tc v pht trin lin hip quc cng nh Lut v kim sot c quyn ca nhiu nc khc. Trong php lut cnh tranh ca nhiu quc gia, v trong Lut mu v cnh tranh u a ra cc trng hp c min tr trch nhim, v d Mc III Chng IV Lut mu cnh tranh cho php min tr i vi cc hnh vi lm dng nu doanh nghip thng bo vi c quan c thm quyn trc khi thc hin, v c quan ny thy hnh vi ph hp vi mc tiu ca Lut ra; iu 61.1 Lut Cnh tranh Canaa quy nh cc trng hp ngoi l c min tr trch nhim khi thc hin hnh vi nh gi bn li Cc nh lm lut ca nhng nc ni trn lp lun rng hnh vi lm dng nhng tnh hung c th no l ph hp vi s pht trin ca i sng kinh doanh, rng cc doanh nghip c quyn bo v li ch ca mnh nu iu khng xm hi n quyn t do kinh doanh v li ch chnh ng ca bt c ai. Cch thc m Lut Cnh tranh ca chng ta a ra cho thy thi nghim khc ca nh lm lut i vi hnh vi lm dng121. Tuy nhin, mt vn kh khn s t ra cho php lut v cho c ch thc thi l, php lut s phi chi tit hn trong vic quy nh v hnh vi theo hng sau y: - Phi a ra c nhng cn c xc nh hnh vi chi tit hn khng quy trch nhim oan cho nhng trng hp v hnh thc l vi phm nhng v bn cht l c th chp nhn c (v d cc hnh vi n nh gi mua trong cc trng hp th trng c bin ng); - Phi lng ho cc cn c bng nhng du hiu khch quan trch s ty tin trong qu trnh p dng php lut ca cc c quan chc nng. V l m cc cn c nhn dng hnh vi theo Lut Cnh tranh c v phc tp hn so vi nhng quy
i vi tp trung kinh t v tha thun hn ch cnh tranh, Lut Cnh tranh nm 2004 vn quy nh cc trng hp min tr.
(121)

144

nh tng ng trong php lut ca cc quc gia khc nh Canaa, Hoa K, Hn Quc.v.v. Ngoi ra, theo Lut Cnh tranh nm 2004 v Ngh nh s 116/2005/N-CP trong , nhng c s nhn dng hnh vi lm dng c nhng cn c c lng ho nh gi thnh ton b c lng ho bng cc chi ph c th, s bt hp l ca gi bc lt v.v. cng c mt s nhng quy nh cha r hoc cn l nh tnh, v d nh kh nng gy thit hi cho khch hng ca hnh vi nh gi bn li ti thiu, mc phn bit i x trong cc iu kin thng mi gia cc khch hng, kh nng ngn cn i th cnh tranh mi ca mc gi bn hng ho thp, xc nh tnh cht khng lin quan n i tng ca hp ng trong cc iu kin thng mi hay ngha v b p t v.v. Nhng tn ti ni trn c th nh hng ln n hiu qu p dng php lut nu chng khng c lm r trong cc vn bn php lut. Mt khc, vic iu tra thu thp thng tin v phn tch thng tin kt lun v hnh vi vi phm i hi phi c thc hin bng cc bin php chuyn ngnh kinh t, k thut c th ty theo tng v vic. Mt khc, s vn ng khng ngng ca cc quan h v cc yu t kinh t ca th trng, lm cho nhng thng s kinh t- k thut trong sn xut kinh doanh thng xuyn thay i, co dn. V th, vic thc thi php lut cnh tranh i vi nhng v vic v hnh vi lm dng, i hi c quan thc thi v cn b c thm quyn phi c trnh , kinh nghim v nng ng, nhm lm cho php lut pht huy hiu qu trong cuc sng.

145

CHNG 4 HNH VI TP TRUNG KINH T


I. BN CHT CA HNH VI TP TRUNG KINH T

1
Qu trnh pht trin ca php lut v hnh vi tp trung kinh t ti Vit Nam
Cc quy nh v hot ng sp nhp, hp nht, mua bn c phn, chuyn nhng vn gp trong cc loi cng ty v gp vn thnh lp doanh nghip con c ghi nhn trong php lut v doanh nghip, php lut chng khon ngay t giai on u ca thi k xy dng th trng ti Vit Nam. Cc hnh vi tp trung kinh t ch thc s tr thnh mt ni dung nghin cu su rng k t khi Lut Cnh tranh c manh nha hnh thnh. C th tm chia qu trnh nhn thc v tp trung kinh t thnh hai giai on cn c vo thi im ban hnh Lut Cnh tranh. 1.1. Giai on trc khi Lut Cnh tranh c ban hnh Lut Cng ty nm 1990 ghi nhn quyn quyt nh vic sp nhp cng ty trch nhim hu hn ca cc thnh vin, quyn chuyn nhng vn, chuyn nhng c phn ca thnh vin cng ty trch nhim hu hn v cng ty c phn; iu 20 Lut Doanh nghip Nh nc nm 1995 quy nh vic sp nhp l mt trong nhng gii php t chc li cc doanh nghip nh nc; tng t, iu 44 Lut Hp tc x nm 1997 ghi nhn quyn hp nht cc hp tc x vi nhau. Tuy nhin, cc quy nh k trn c ni dung kh ngho nn v n gin l vic ghi nhn cc quyn c bn ca doanh nghip, hp tc x hoc thnh vin ca cng ty. Ngay c th tc thc hin vic sp nhp, hp nht cha c quy nh c th. Lut Doanh nghip nm 1999 thay th Lut Doanh nghip t nhn, Lut Cng ty nm 1990 ghi nhn kh y v cc gii php t chc li cng ty, trong c hai gii php lin quan trc tip n tp trung kinh t l sp nhp v hp nht cng ty; ngoi ra cc quy nh v chuyn nhng vn, mua bn c phn, pht hnh c phn, c phiu c quy nh chi tit v cht ch hn so vi hai o lut m n k tha. Ngoi Lut Doanh nghip, Lut Doanh nghip nh nc nm 2003 v cc vn bn hng dn thi hnh quy nh v xy dng l trnh, th tc thc hin cc bin php t chc li, chuyn i s hu i vi cng ty nh nc gn lin vi tp trung kinh t nh sp nhp, hp nht, khon, cho thu, bn ton b hoc mt phn cng ty Nh nc122. Trong giai on ny, php lut v khoa hc php l cha nhn nhn vic sp nhp,
(122)

Chng VII, Chng VIII Lut Doanh nghip Nh nc nm 2003.

146

hp nht, chuyn nhng vn gp, mua bn c phn v lin doanh thnh lp doanh nghip t gc ca l thuyt cnh tranh. Cc ch nh trong cc vn bn php lut ni trn ch gii quyt vai tr qun l nh nc v doanh nghip, ng k kinh doanh, ghi nhn v bo m cho quyn t do kinh doanh ca doanh nghip m cha cp n nhim v qun l, duy tr mi trng cnh tranh lnh mnh, an ton cho nn kinh t. Ni cch khc, trong giai on ny, php lut thin v t chc doanh nghip, v vic thc thi quyn u t, quyn s hu trong doanh nghip. Cc vn ni trn cha c gii quyt theo php lut cnh tranh. C th l gii nguyn nhn c bn l do nhim v ca php lut kinh t trong thi k ny l xy dng cc thit ch gia nhp th trng. 1.2. Giai on sau khi Lut Cnh tranh c ban hnh Lut Cnh tranh c Quc hi kha X k hp th 10 thng qua ngy 09/11/2004 v c hiu lc k t ngy 01/7/2005. Ngoi cc quy nh v hnh vi cnh tranh khng lnh mnh, tha thun hn ch cnh tranh, hnh vi lm dng v tr thng lnh th trng, v tr c quyn hn ch cnh tranh v t tng cnh tranh Lut Cnh tranh cn quy nh v cc hnh thc tp trung kinh t, cc bin php kim sot v nguyn tc x l i vi tp trung kinh t trn th trng Vit Nam, l vn bn u tin quy nh mt cch ton din cc vn v cnh tranh v chnh thc t cc vn v sp nhp hp nht, chuyn nhng vn, c phn, ti sn v lin doanh di gc ca vic bo v mi trng cnh tranh. Cc nguyn tc m Lut Cnh tranh quy nh c nhng nh hng nht nh n cc lnh vc php lut khc nh Lut u t, Lut Doanh nghip, Lut Chng khon. C th l, ngoi nhng quy nh v th tc lin quan n ng k kinh doanh, t chc qun l, hot ng v t chc li doanh nghip, Lut Doanh nghip nm 2005 tip thu cc nguyn tc kim sot sp nhp hp nht ca Lut Cnh tranh; Lut u t ghi nhn cc hnh thc u t c lin quan n tp trung kinh t nh mua chi nhnh, mua cng ty. 1.3. Mt s nhn xt T lch s pht trin, c th nh gi mt cch khi qut thc trng ca php lut v tp trung kinh t ti Vit Nam nh sau: Mt l, d nhn thc cha ton din, song cc vn v tp trung kinh t nh sp nhp, mua bn c phn, chuyn nhng vn gp, lin doanh c chi nhn trong php lut nh mt ni dung c bn ca t do kinh doanh v c bo m thc hin bng nhng th tc tng ng vi tng giai on gia nhp th trng. Nhng quy nh s khai ni trn tr thnh nn tng cho s tip nhn cc l thuyt cnh tranh vo php lut cnh tranh ca Vit Nam. Hai l, c th chia php lut lin quan n cc bin php tp trung kinh t hin nay thnh hai nhm tng ng: - Php lut qun l nh nc i vi hot ng sp nhp, hp nht cng ty, chuyn nhng vn, mua bn c phn, c phiu v gp vn thnh lp doanh nghip bao

147

gm cc quy nh nm ri rc trong nhiu vn bn php lut khc nhau nh Lut Doanh nghip, Lut u t, Lut Chng khon, Lut cc t chc tn dng. c trng ca nhm ny l php lut t chc doanh nghip, t chc qun l nh nc v hot ng kinh doanh vi nhim v c bn l xy dng v duy tr cc b phn cu trc nn th trng. Ni dung ca cc quy nh ni trn khng trc tip v khng gii quyt vn cnh tranh m ch ghi nhn cc quyn ca doanh nghip, ca cc nh u t v quy nh cc th tc tng ng m bo thc hin vai tr qun l nh nc i vi hot ng kinh doanh, bao gm vn t chc doanh nghip. - Cc quy nh ca Lut Cnh tranh v cc vn bn hng dn thi hnh v tp trung kinh t c nhim v duy tr v bo v trt t cnh tranh trn th trng vi vc phn tch v kim sot cc hot ng sp nhp, hp nht, mua li v lin doanh ca doanh nghip di gc ca th trng cnh tranh. Nhm quy nh th nht nhn nhn cc hot ng tp trung kinh t l tt yu, ng nhin ca quyn t do kinh doanh v c thc hin c trt t trong phm vi qun l ca nh nc. Nhm quy nh trong Lut Cnh tranh xc nh gii hn ca cc hnh vi tp trung kinh t duy tr, bo v cu trc cnh tranh ca th trng mt cch hiu qu.

2
Khi nim v c im ca cc hnh vi tp trung kinh t
Di sc p ca cnh tranh, nh kinh doanh lun tm mi cch nng cao nng lc kinh doanh ca mnh trc i th trn th trng nhm tm kim c hi tn ti v pht trin. Lch s hnh thnh cc loi cng ty cho thy phng cch ngn nht cc thng nhn nng cao nng lc cnh tranh l lin kt v vn v kh nng qun l trong qu trnh kinh doanh123. Cng vi nhu cu tm kim mt nng lc kinh doanh mi, cc nh kinh doanh bit tp trung cc ngun lc kinh t ngay t thi k phi thai ca th trng. Ngy nay, hnh thc tp trung ngun lc kinh doanh din ra kh ph bin vi nhng mc khc nhau v tr thnh mt phn quan trng ca quyn t do kinh doanh. Khi nim hnh vi tp trung kinh t c bnh lun nhiu gc khc nhau trong kinh t hc v trong khoa hc php l. Nhn nhn nh mt qu trnh gn lin vi vic hnh thnh v thay i ca cu trc th trng, hnh vi tp trung kinh t trn th trng c hiu l vic gim s lng cc doanh nghip c lp cnh tranh trn th trngi thng qua cc hnh vi sp nhp (theo ngha rng) hoc thng qua tng trng ni sinh ca doanh nghip trn c s m rng nng lc sn xut124. Cc nh hoch nh chnh sch cnh tranh c th phn tch cc yu t kinh t tm kim, bn cht php l nhm tm ra nhng c ch iu chnh ph hp. Vi t cch l hnh vi ca cc doanh nghip, tp trung kinh t (cn gi l tp trung t bn) c hiu l tng thm t bn do hp nht nhiu t bn125 li hoc mt t bn ny thu ht mt t bn khc126.
i hc lut H Ni, Gio trnh Lut Kinh t (NXB Cng an nhn dn, 2003), tr 230. L Vit Thi, Chuyn v Hnh vi tp trung kinh t, ti nghin cu v th ch cnh tranh trong iu kin pht trin th trng ti Vit Nam (Vin nghin cu thng mi- B Thng mi, 2005). (125) T bn c hiu l cc gi tr kinh t trn th trng c s dng tm kim gi tr thng d nh vn, cng ngh, trnh qun l (126) Vin ngn ng hc, sd, tr 870.
(123) (124)

148

Lut Cnh tranh khng nh ngha v hnh vi tp trung kinh t m ch lit k cc hnh vi c coi l tp trung kinh t. Theo , iu 3 Khon 3 khng nh tp trung kinh t l hnh vi hn ch cnh tranh, iu 16 quy nh tp trung kinh t l hnh vi ca doanh nghip bao gm: - Sp nhp doanh nghip; - Hp nht doanh nghip; - Mua li doanh nghip; - Lin doanh gia cc doanh nghip; - Cc hnh vi tp trung khc theo quy nh ca php lut. T , hnh vi tp trung kinh t c nhng c trng sau y: Th nht, ch th ca tp trung kinh t l cc doanh nghip hat ng trn th trng. Cc doanh nghip tham gia tp trung kinh t c th l cc doanh nghip trn cng hoc khng cng hat ng trn th trng lin quan. T du hiu ny, c th phn bit cc hnh vi tp trung kinh t ca doanh nghip vi hat u u t vo nhiu doanh nghip ca cc nh u t khng phi l doanh nghip. Vi vai tr l nh u t, cc c nhn c th gp vn vo nhiu doanh nghip v l ch s hu (ng ch s hu) ca cc n v kinh doanh cng hoc khng cng ngnh ngh. Lc , cc doanh nghip cho d c chung ch s hu nhng cng khng thuc phm vi ca khi nim tp trung kinh t. Tp trung kinh t l hnh vi ca cc ch th ang hat ng kinh doanh trn th trng. Lut Cnh tranh nm 2004 quy nh phm vi ca khi nim doanh nghip bao gm cc doanh nghip thuc mi thnh phn kinh t v h kinh doanh c th. i chiu bn hnh vi tp trung kinh t ni trn vi cc quy nh c lin quan n chng trong php lut v doanh nghip c th nhn thy rng, ch th ca hnh vi sp nhp, hp nht ch c th l: - Cc lai cng ty theo Lut Doanh nghip nm 2005 (cng ty c phn, cng ty hp danh, cng ty trch nhim hu hn, cng ty trch nhim hu hn 1 thnh vin)127; - Cng ty Nh nc theo Lut Doanh nghip Nh nc nm 2003128; - Cc hp tc x theo Lut Hp tc x nm 2003. Nh vy, khng phi mi lai doanh nghip u c th tham gia vo cc hnh vi tp trung kinh t m vi mi hnh thc tp trung kinh t khc nhau s c gii hn khc nhau v ch th tham gia nht nh. Hnh vi sp nhp, hp nht, mua li hay lin doanh ch xy ra khi c nhiu doanh nghip cng tham gia thc hin. C ngha l, trc khi thc hin cc hnh vi tp trung kinh t, cc doanh nghip tham gia tn ti v ang hat ng trn th trng. Hnh vi tp trung kinh t khng phi l hnh vi n phng ca doanh nghip. V vy, hnh vi u t vn thnh lp cc cng ty trch nhim hu hn mt thnh vin ca mt doanh nghip no c th to ra nhm kinh doanh nhng s khng l hin tng tp trung kinh t theo Lut Cnh tranh. Th hai, hnh thc tp trung kinh t bao gm: sp nhp, hp nht, mua li v lin doanh gia cc doanh nghip. Cc hin tng tp trung kinh t i hi s tn ti ca nhiu doanh nghip khc
(127) (128)

iu 152, 153 Lut Doanh nghip nm 2005. iu 73 Lut Doanh nghip Nh nc nm 2003.

149

nhau trn th trng. Cc doanh nghip ni trn lin kt kh nng kinh doanh bng cch ch ng tch t cc ngun lc kinh t nh vn, lao ng, k thut, nng lc qun l, t chc kinh doanh m h ang nm gi ring l hnh thnh mt khi thng nht bng vic sp nhp, hp nht hoc phi hp theo kiu tp on theo m hnh lin kt v s hu hoc gp vn bng cch mua li vn gp ca nhau, lin doanh vi nhau. Du hiu ny gip khoa hc php l phn bit tp trung kinh t vi vic tch t t bn trong kinh t hc. Tch t t bn l tng thm t bn da vo tch ly gi tr thng d, bin mt phn gi tr thng d thnh t bn129. Tch t t bn l qu trnh pht trin ni sinh ca mt doanh nghip theo thi gian bng kt qu kinh doanh. Theo , bng vic s dng gi tr thng d trong kinh doanh (li nhun) ti u t tng vn, doanh nghip dn dn nng cao c nng lc kinh doanh. Mt doanh nghip c th tch t t bn c c v tr ng k trn th trng, song iu xy ra i hi thi gian kh di. Th ba, hu qu ca tp trung kinh t l vic hnh thnh cc tp an kinh t, thay i cu trc th trng v tng quan cnh tranh trn th trng. Cc hnh thc sp nhp, hp nht s lm cu trc th trng thay i theo hng gim i s lng doanh nghip ang hat ng bng cch tp trung tt c nng lc vo mt doanh nghip duy nht (doanh nghip c sp nhp hoc doanh nghip mi hnh thnh). Vic mua li hoc lin doanh s hnh thnh nn cc lin kt gia cc doanh nghip c lp theo m hnh s hu to ra nhm kinh doanh theo kiu tp on. Cho d tp trung c thc hin theo m hnh tch t hay lin kt nng lc kinh doanh th cui cng u dn n kt qu l tng quan cnh tranh trn th trng sau khi tp trung kinh t s khc so vi trc . Bi lc ny, th trng t ngt xut hin doanh nghip, hoc nhm doanh nghip c tim lc kinh doanh ln hn trc m khng phi tri qua qu trnh tch t t bn. V tr ca cc doanh nghip cn li trong qu trnh cnh tranh s gim i trc doanh nghip c hnh thnh t tp trung kinh t.

3
Nguyn nhn v tc ng ca hnh vi tp trung kinh t i vi th trng cnh tranh
3.1 C s kinh t php l ca hnh vi tp trung kinh t a. Nguyn nhn kinh t Lch s pht trin ca kinh t th trng cho thy, hin tng tp trung kinh t xut hin ln u tin ti Hoa K vo cui th k XIX. Cho n nay, cc bin php nng cao nng lc kinh doanh thng qua sp nhp, hp nht, mua li.v.v. vn ang c s dng nh mt cng c c cu, t chc li kinh doanh. Di gc kinh t, tp trung kinh t ra i do cc nguyn nhn c bn sau y:
(129)

Vin ngn ng hc, sd, tr 948.

150

Mt l, do sc p ca cnh tranh trong i sng kinh doanh. S thnh vng ca th trng lun ng hnh vi tnh khc lit ca cnh tranh. Trong cuc cnh tranh, cc doanh nghip c trong tay nhiu phng tin (ngun lc) kinh t s c v tr c li hn so vi cc i th cn li. V th, c hai kh nng c th xy ra l: - Cc nh kinh doanh tm mi cch vi thi gian ngn nht c c v tr cnh tranh ti u trn th trng; - Cc doanh nghip ang yu th cn tp hp thnh lin minh hoc n v to ln nhm tm kim c hi tn ti trc i th ln hn ang chn p h. C hai trng hp ni trn u dn n kt qu l cc doanh nghip ang t i u tr thnh nhng n v lin kt, khng cn cnh tranh vi nhau na. S tp trung kinh t bt ngun cnh tranh nhng dn n kt qu l tiu dit cnh tranh. Hai l, do sc p ca cc cuc khng hang kinh t. Lch s chng minh rng, khi xy ra khng hong th mt trong nhng gii php i vi cc doanh nghip l tp trung li nng ta vo nhau hng tm kim c hi tn ti130. Thm ch, trong phm vi cc cuc khng hong n l xy ra trong phm vi mt doanh nghip hoc mt ngnh ngh kinh doanh nht nh, khi mt vi doanh nghip gp kh khn n mc lm vo tnh trng ph sn th cc bin php tp trung kinh t c t ra gii quyt hng trnh cc hu qu xu v kinh t x hi. Ba l, do nhu cu pht trin kinh doanh. S xut hin nhng ngnh ngh kinh doanh mi v nhu cu u t pht trin khoa hc k thut lun t ra nhu cu hp tc trong kinh doanh. Nhng ngnh ngh kinh doanh t n tn ti ro cn v vn, tc l c th tham gia kinh doanh v thu c li nhun th nh u t cn c s vn ng k trong khi kh nng ca mi doanh nhn v vn rt hn ch. Thc t pht trin th trng ny sinh nhiu nhu cu nghin cu, pht trin khoa hc, cng ngh k thut vt qu nng lc ca mt doanh nghip. Mt trong nhng phng cch cc doanh nghip gii quyt l vic tp trung cc ngun lc gia h vi nhau bng cc cch thc sp nhp, hp nht, lin doanh. b. Nguyn nhn php l Di gc php l, cc hnh vi tp trung kinh t ca cc doanh nghip c thc hin da trn nhng nguyn tc cn bn m php lut thng mi tha nhn, l: Th nht, quyn t do kinh doanh m Hin php v cc vn bn php lut tha nhn trao ch quyn cho doanh nghip trc Nh nc v php lut. Ch quyn ca doanh nghip c th hin c bn hai ni dung sau y: - Doanh nghip c quyn nh ot cc vn pht sinh trong ni b doanh nghip nh quy m kinh doanh, ngnh ngh, k hach v phng hng kinh doanh, lao ng; - Doanh nghip c quyn t do lin kt trong kinh doanh, theo , quyn t do kh c bao gm s t ch trong vic lin kt u t mua doanh nghip khc hoc lin minh gp vn thnh lp cc ch th kinh doanh mi. Th hai, php lut v doanh nghip ca tt c cc quc gia u trao doanh nhn
(130)

V Quc Thc, Kinh t hc tp 3 (Si Gn, 1963-1964), tr 100.

151

(trong c cc doanh nghip) quyn c thay i quy m theo nhu cu kinh doanh. Trn c s , cc bin php t chc li nh sp nhp, hp nht, chuyn i hnh thc kinh doanh c ghi nhn nh l cc bin php cn bn doanh nhn nng ng thch ng vi cc bin ng th trng, ph hp vi nng lc kinh doanh ca mnh. Php lut doanh nghip ca Vit Nam cng quy nh kh r v cc bin php ny trong cc o lut v cc lai hnh doanh nghip nh Lut Doanh nghip nm 2005, Lut Hp tc x nm 2003, Lut Doanh nghip Nh nc nm 2003. 3.2. Tc ng ca tp trung kinh t i vi mi trng cnh tranh Tp trung kinh t vi t cch l mt hin tng, mt tro lu trong lch s pht trin th trng c nhng tc ng ng k n i sng kinh t. iu c nhn nhn di hai gc rng hp khc nhau: a. Di gc li ch ca cc doanh nghip tham gia Da vo nhng li ch kinh t, vic tin hnh tp trung kinh t c nhng tc ng ng k n li ch v chin lc kinh doanh ca cc doanh nghip tham gia: Th nht, tp trung kinh t c coi l con ng ngn nht gii quyt nhu cu tp trung cc ngun lc th trng ca cc nh kinh doanh nhm nng cao nng lc kinh doanh v nng lc cnh tranh. Bng phng cch tp trung hoc lin minh cc ngun lc ang c tng doanh nghip nm gi ring l thnh mt khi thng nht hoc do mt tp on qun l chung, tp trung kinh t to ra kh nng u t ln hn vi sc mnh tng hp gii quyt nhiu vn c t ra t th trng m mi doanh nghip tn ti mt mnh kh c th thc hin trit . C th k n cc hnh thc sau y: - Tp trung vn nng cao kh nng u t kinh doanh, m rng th trng; - Tp trung kh nng v cht xm u t pht trin khoa hc k thut, nng cao cng ngh qun l.v.v. V vy, cc bin php sp nhp, hp nht, mua li hoc lin doanh c cc l thuyt kinh t coi l cch thc khng tn km nhiu thi gian hnh thnh nn quyn lc th trng. Th hai, tp trung kinh t to ra kh nng hp tc su sc trong kinh doanh. Thng qua cc hnh vi mua li, lin doanh, cc doanh nghip tham gia hnh thnh nn cc lin minh kinh doanh, cc nhm doanh nghip c mi quan h s hu hoc u t vi nhau cho d di gc php l cc doanh nghip vn l nhng ch th c t cch c lp. S tn ti ca nhm kinh doanh to ra cc hnh thc hp tc kinh doanh khp kn; h tr trong qun l, thc hin chin lc m rng, pht trin th trng; hp tc chia s ri ro khi th trng c nhng bin ng ln hng tm kim c hi vt qua cc cuc khng hong. Th ba, tp trung kinh t din ra gia cc doanh nghip trong cng mt ngnh v cng mt cng on ca qu trnh kinh doanh (cng th trng lin quan) s a n kt qu l cc doanh nghip khng cn cnh tranh vi nhau na.

152

Tuy cha khng nh v kh nng lm hi n v tr cnh tranh ca nhng doanh nghip khng tham gia tp trung kinh t, c th c s khng nh v kh nng hy dit cnh tranh trong quan h ni b ca nhng ch th tham gia vi nhau. T vai tr l i th cnh tranh ca nhau, cc doanh nghip tham gia vo vic sp nhp, hp nht, mua li, lin doanh khng cn c hi cnh tranh vi nhau bi sau khi sp nhp, hp nht cc doanh nghip ha thn hnh thnh mt ch th duy nht; to ra mi quan h mt nh bng hnh vi mua li hoc lin doanh. Th t, tp trung kinh t c th l gii php hiu qu cho cc doanh nghip trong vic c cu li hot ng kinh doanh. Qu trnh kinh doanh ca doanh nhn lun chu s chi phi bi nhng bin ng ca th trng, nhu cu kinh doanh thay i, s hnh thnh cc ro cn trn th trng v.v. Nhng bin ng to ra nhiu kh khn v thun li trong kinh doanh i hi doanh nghip phi thc hin cc chin lc c cu li bn thn cho ph hp vi nhng thay i t th trng nhm m bo tnh hiu qu ca hat ng kinh doanh. Thc t chng minh rng, cc bin php sp nhp, hp nht, mua li doanh nghip hoc lin doanh thng c s dng trong nhng tnh hung ni trn. b. Di gc ca th trng cnh tranh Tp trung kinh t to ra nhiu thay i trong c cu v tng quan cnh tranh trn th trng, c th nh sau: - Tp trung kinh t lm thay i s lng doanh nghip hin c trn th trng. S sp nhp hoc hp nht gia cc doanh nghip lm cho cc doanh nghip b sp nhp, hp nht chm dt tn ti chuyn giao ton b nng lc kinh doanh cho mt ch th duy nht. Khi , c cu cnh tranh vn c trn th trng s thay i v mt cu trc - s lng doanh nghip. S thay i trn c th tc ng n th trng theo nhng xu hng sau y: + Cc ngun lc th trng s c s dng tp trung v hiu qu hn, trnh tnh trng manh mm, nh l ca qu trnh kinh doanh, to hiu qu chung ln hn cho x hi; + Hnh thi th trng cnh tranh c th s thay i v chuyn sang m mnh c quyn nhm hoc hnh thnh cc doanh nghip c quyn lc th trng. S thay i s lng doanh nghip theo phng thc tp trung vn, th trng hoc cc ngun lc kinh t khc s lm thay i cu trc doanh nghip trn th trng v hnh thnh nn nhng doanh nghip ln chi phi cc yu t ca quan h th trng. - Tp trung kinh t lm thay i tng quan cnh tranh trn th trng. S tp trung hoc lin minh cc ngun lc kinh t gia cc doanh nghip thng qua cc bin php tp trung kinh t t ngt lm xut hin mt doanh nghip, nhm doanh nghip c nng lc cnh tranh bng tng nng lc cnh tranh ca tt c doanh nghip tham gia. V cn bn, tp trung kinh t s khng trc tip lm gim v tr cnh tranh trn th trng ca cc doanh nghip khng tham gia, song chng li lm thay i quan h cnh tranh gia h vi doanh nghip sau khi tp trung kinh t so vi mi quan h trc . S xut hin t ngt mt doanh nghip hoc mt nhm doanh

153

nghip c quan h s hu vi nhau lm cho tng quan, mc v thi cnh tranh trn th trng thay i so vi trc khi c hin tng tp trung xy ra. - Cc l thuyt v th trng i khi coi sp nhp, hp nht, mua li v lin doanh nh l cc bin php c cu li th trng c nhng tc dng tch cc i vi s pht trin chung ca nn kinh t, nht l trong bi cnh ca qu trnh ton cu ha kinh t ang din. Nhng lun im c a ra chng minh v vai tr c cu li th trng ca tp trung kinh t c th hin ch: + Cc bin php sp nhp, hp nht mua li doanh nghip gp phn c cu li cc doanh nghip kinh doanh km hiu qu song khng lm gim i gi tr u t ca th trng. Trong php lut kinh doanh, cc ch nh v gii th v ph sn doanh nghip c coi nh nhng phng thc gii quyt s phn ca cc doanh nghip gp kh khn v kinh doanh km hiu qu. Tuy nhin, vic s dng trit hai bin php ni trn li ko theo hu qu l sau khi cc doanh nghip b gii th, ph sn chm dt tn ti th cc gi tr u t ca h s ch c dng gii quyt trch nhim ti sn ca doanh nghip v tr li cho cc ch u t. Khi , gi tr u t chung trn th trng lin quan s gim i tng ng. Trong khi , s sp nhp, mua li, hp nht c th din ra vi vai tr ca qu trnh iu phi cc ngun lc kinh t t nhng ngi s dng km hiu qu tp trung vo doanh nghip c kh nng s dng tt hn. Khi , s lng doanh nghip c th gim i song gi tr u t ca th trng khng gim st. + S manh mn ca quy m u t c th s lm cho th trng km pht trin, lc , tp trung kinh t li c coi nh gii php cho vic c cu li quy m kinh doanh trn th trng. + Trong iu kin ca qu trnh hi nhp kinh t quc t, vic phi ng u vi cc tp an kinh t a quc gia c tim lc ti chnh v kinh nghim kinh doanh lu i s l thch thc kh ln i vi cc quc gia ang pht trin, c bit l cc quc gia c nn kinh t th trng chuyn i. Nhu cu nng cao nng lc cnh tranh ca quc gia l i hi tt yu khi tham gia vo th trng khu vc v th gii. Mt trong nhng bin php m nhiu nc (trong c c cc nc pht trin) s dng l tp trung cc ngun lc kinh t hnh thnh nn cc tp on hoc lin minh c sc mnh v ti chnh, k thut, cng ngh. 3.3. Mt s nhn xt T nhng phn tch v lun c cho vic tp trung kinh t, tc ng ca chng i vi th trng cho thy: Mt l, vic thc hin cc hnh vi tp trung kinh t l quyn doanh nghip. Dc gc kinh t, cc bin php sp nhp, hp nht, lin doanh hay mua li xut pht, phng s cho nhu cu kinh doanh ca doanh nhn, thuc phm vi ca quyn t do kinh doanh c php lut tha nhn v bo h. V l y, Lut Cnh tranh ca cc quc gia u khng c ch ch lai b cc hnh vi tp trung kinh t ra khi sinh hat ca th trng. Hai l, tp trung kinh t l s tp hp cc ngun lc kinh t bng hnh vi sp nhp,

154

hp nht, mua li hoc lin doanh m khng phi l qu trnh tch t t bn thng thng. Thng qua tp trung kinh t, cc doanh nghip nng cao c nng lc cnh tranh song khng phi t hiu qu kinh doanh ca tng doanh nghip, i khi c s dng hnh thnh nn cc th lc thng lnh th trng hoc c quyn. Ba l, chng mc no , tp trung kinh t em li cho th trng hiu qu nht nh cho d chng c th to ra cc doanh nghip c kh nng chi phi th trng. Do , vic kim sot cc v vic v tp trung kinh t i hi Nh nc v php lut phi cn nhc v tnh hiu qu ca tng v vic c th.

4
Cc hnh thc tp trung kinh t
Vic nhn dng bn cht ca hnh vi tp trung kinh t i hi phi phn tch khi nim, cc du hiu nhn dng, cc hnh thc biu hin ca chng nhiu gc khc nhau. 4.1. Hnh vi tp trung kinh t cht ch (hoc cn gi l t hp) v tp trung khng cht ch (gi l lin minh l ti)131: Hnh thc tp trung cht ch (hnh thc Trust) l vic cc doanh nghip tham gia tp trung kinh t chm dt tn ti hnh thnh nn mt doanh nghip thng nht c phng din php l ln qun tr doanh nghip, thng c thc hin bng cc bin php sp nhp, hp nht cc doanh nghip. Hnh thc tp trung khng cht ch l vic cc doanh nghip tham gia vn l nhng ch th c lp di gc php lut, song chng chu s chi phi bi cc doanh nghip khc. Bng cc hnh vi mua li hoc lin doanh, cc doanh nghip thit lp c mi quan h vi nhau, to thnh mt lin minh, mt nhm doanh nghip theo kiu ca tp on. Trong , bng quyn ca ch s hu, cc doanh nghip c th chi phi cc doanh nghip m n c phn vn gp hoc c phn. 4.2. Theo cp kinh doanh, tp trung kinh t c chia thnh tp trung theo chiu ngang, tp trung theo chiu dc hoc tp trung hn hp a. Tp trung kinh t theo chiu ngang Tp trung kinh t theo chiu ngang l s sp nhp, hp nht, mua li hoc lin doanh ca cc doanh nghip trong mt th trng lin quan (sn phm v khng gian). Mc tiu chnh ca hnh thc ny l: thc hin hiu qu theo quy m (economies of scale), thc hin mc tiu chin lc th trng (khng ch th trng hoc to ro cn th trng).v.v. Tp trung theo chiu ngang, c th to ra nhng tc ng tch cc v tiu cc. S gia tng tp trung theo chiu ngang s to iu kin thun li cho vic phi hp hnh
(131)

V Quc Thc, sd, tr 101.

155

ng gia cc doanh nghip v t dn n hn ch cnh tranh theo gi. V nguyn tc, khi s lng doanh nghip hot ng trn th trng cng ln (hoc mc tp trung kinh t cng nh) th nguy c xut hin mt th lc khng ch trn th trng cng nh. Chnh v vy, khi vic tp trung kinh t to ra doanh nghip c qui m vt qua mt mc gii hn nht nh, vic Nh nc kim sot s tp trung , nh gi tc ng ca n l cc k quan trng t c th quyt nh cho php hay khng cho php cc doanh nghip ny tp trung vi nhau. b. Tp trung kinh t theo chiu dc Tp trung kinh t theo chiu dc l s hp nht, sp nhp, mua li hoc lin doanh gia cc doanh nghip c quan h ngi mua - ngi bn vi nhau. Mc tiu ca s hp nht ny thng nhm gim chi ph giao dch (transaction cost economies) hoc thc hin nhng mc tiu chin lc th trng (m bo ngun cung ng hoc ngun tiu th, ngn cn i th cnh tranh m rng th trng hoc dng ro cn gia nhp th trng). Hnh thc tp trung ny c th dn n nhng tc ng tiu cc n cnh tranh sau y: - Khi mt doanh nghip c v th rt mnh mt khu nht nh (theo ngha th trng mt sn phm) trong chu trnh kinh doanh th h c th tn dng quyn lc ny gy sc p i vi th trng nhng ngi cung ng hoc nhng ngi tiu th. Thng qua , doanh nghip ny c th gy kh khn cho nhng ngi cnh tranh khng cng lin kt vi h; - V c bn, s tp trung kinh t theo chiu dc ca cc doanh nghip s gy kh khn cho nhng ngi mi gia nhp th trng bi nhu cu ti chnh v b quyt k thut s cao hn i vi h. c. Tp trung kinh t hn hp (conglomerate) Tp trung kinh t hn hp l s hp nht, sp nhp, mua li, lin doanh ca cc doanh nghip khng cng hot ng trn mt th trng sn phm ng thi cng khng c mi quan h khch hng vi nhau. Mc tiu ca vic hp nht ny thng l phn b ri ro vo nhng th trng khc nhau hoc t nhng l do chin lc th trng ca nhng doanh nghip ny. Li th quy m thc s ca loi hnh hp nht ny ch c th xy ra nhng lnh vc nh nghin cu v trin khai, t chc v qun l. L thuyt v hnh thi th trng c quyn v c quyn nhm (monopoly v oligopoly) khng nghin cu v nh hng ca hnh thc tp trung kiu ny, song thc tin cho thy, chng cng c th gy ra nhng tc ng tiu cc n mi trng cnh tranh sau y: - Cc doanh nghip tham gia tp trung dng conglomerate c li th cnh tranh trong vic tit kim c chi ph khi c nhu cu tn dng, bo him, qung co v c vn ti cng nh trn c s tim lc hng mnh v ti chnh, doanh nghip hp nht ny c th gy nhng nh hng n chnh tr, vn ng hu trng, hoc trong cng tc i ngoi, quan h cng cng (puplic relation).

156

- Thng qua nhng hot ng kinh doanh, cc giao dch qua li cc doanh nghip hp nht dng conglomerate c th c iu kin a ra nhng hch ton hn hp, hn ch ri ro v chi ph v th trng, c c nhng iu kin kinh doanh rt thun tin v v th s gy bt li cho nhng i th cnh tranh nh hn. Hin tng ny s lm v hiu ho nguyn l hiu qu vi t cch l nguyn tc chn lc ca nn kinh t th trng. - V c bn, x hi khng bao gi mong mun vic hnh thnh mt th lc qu hng mnh trn th trng, e do s kim sot thng qua c ch th trng cng nh thng qua s hp tc gia Nh nc v cc hip hi. S tp trung dng conglomerate ny chnh l mi e do 132. 4.3. Cn c vo hnh thc biu hin, tp trung kinh t bao gm cc hnh vi: sp nhp, hp nht, mua li v lin doanh gia cc doanh nghip133 a. Hnh vi sp nhp v hp nht gia cc doanh nghip Theo iu 17 Lut Cnh tranh, sp nhp doanh nghip l vic hai hoc nhiu doanh nghip chuyn ton b hoc mt phn ti sn, quyn, ngha v v li ch hp php ca mnh sang mt doanh nghip khc ng thi chm dt s tn ti ca cc doanh nghip b sp nhp; hp nht doanh nghip l vic hai hoc nhiu doanh nghip chuyn ton b ti sn, quyn, ngha v v li ch hp php ca mnh hnh thnh mt doanh nghip mi, ng thi chm dt s tn ti ca cc doanh nghip b hp nht. Lut Doanh nghip cng c cch tip cn tng t, song gii hn hai hnh vi trn bng iu kin vic sp nhp, hp nht ch din ra gia cc doanh nghip cng loi vi nhau, v d gia cc cng ty trch nhim hu hn vi nhau hoc cng ty c phn vi nhau; Ngoi ra, theo Lut Doanh nghip, i tng p dng hnh thc sp nhp, hp nht ch l cc loi cng ty m khng p dng i vi doanh nghip t nhn. Lut u t nm 2005 ghi nhn u t thc hin vic sp nhp doanh nghip l mt hnh thc u t trc tip134. V bn cht php l, vic sp nhp v hp nht l nhng gii php t chc li doanh nghip, theo , cc doanh nghip thay v hot ng c lp c th t chc li thnh mt doanh nghip duy nht v c s chm dt hot ng ca cc doanh nghip b sp nhp, b hp nht. Di gc kinh t, sp nhp, hp nht l s cng dn ngun lc kinh t ring l ca cc doanh nghip tham gia thnh mt khi thng nht trong doanh nghip nhn sp nhp, doanh nghip hp nht. b. Hnh vi mua li doanh nghip Theo Khon 3 iu 17 Lut cnh tranh, mua li doanh nghip l vic mt doanh nghip mua ton b hoc mt phn ti sn ca doanh nghip khc kim sot, chi phi ton b hoc mt ngnh ngh ca doanh nghip b mua li. Quy nh trn c th din gii bng hai ni dung. V hnh thc, mua li l vic mt doanh nghip mua ti sn ca doanh nghip khc. Bn cnh , vic mua ti sn
L Vit Thi, Chuyn nghin cu v hnh vi tp trung kinh t, ti th ch cnh tranh ti Vit Nam trong iu kin pht trin kinh t th trng, (Vin nghin cu thng mi B Thng mi, 2005). (133) iu 17 Lut Cnh tranh. (134) Khon 6 iu 21 Lut u t nm 2005.
(132)

157

em li cho doanh nghip mua li quyn kim sot, chi phi ton b hoc mt ngnh ngh ca doanh nghip b mua li. V cc ni dung ny, c mt s vn cn lm r: Th nht, v bn cht php l, mua li doanh nghip l hnh thc tp trung kinh t bng bin php thit lp quan h s hu gia doanh nghip mua li v doanh nghip b mua li. Vic mua li khng l qu trnh thng nht v t chc gia hai doanh nghip ni trn. Sau khi mua li, doanh nghip nm quyn s hu c th thc hin vic sp nhp hoc khng. Nu thc hin vic sp nhp th s thng nht v t chc l kt qu ca hot ng sp nhp v vic mua li ch l tin c c quyt nh sp nhp. Di gc cnh tranh, quan h s hu to nn nhm doanh nghip hoc mt tp on (vi s lng doanh nghip b mua li ln). Mt khi cc doanh nghip tham gia ang hot ng trn cng th trng lin quan th vic mua li lm cho quan h cnh tranh gia h khng cn tn ti. Th hai, v quyn chi phi hoc kim sot doanh nghip b mua li, theo php lut cnh tranh, quyn kim sot hoc chi phi c hiu l trng hp doanh nghip mua li dnh c quyn s hu ti sn ca doanh nghip b kim sot chim c trn 50% quyn b phiu ti i hi ng c ng, Hi ng qun tr hoc mc m theo quy nh ca php lut hoc iu l ca doanh nghip b kim sot doanh nghip mua li chi phi cc chnh sch ti chnh v hot ng ca doanh nghip b kim sot nhm thu c li ch kinh t t hot ng kinh doanh ca doanh nghip b kim sot135. Lut Doanh nghip nm 2005 khng trc tip s dng thut ng quyn chi phi hoc kim sot doanh nghip khc m s dng quan h m con gia cc cng ty din t mi quan h s hu c xc lp t vic mua li hay gp vn. Theo , mt cng ty c coi l cng ty m ca cng ty khc nu thuc mt trong cc trng hp sau y: - S hu trn 50% vn iu l hoc tng s c phn ph thng pht hnh ca cng ty ; - C quyn trc tip hoc gin tip b nhim a s hoc tt c thnh vin Hi ng qun tr, Gim c hoc Tng Gim c ca cng ty ; - C quyn quyt nh vic sa i, b sung iu l ca cng ty 136. V ngha php l, dng nh quy nh trong hai vn bn trn l tng ng, song v cn c xc nh v gi tr ng dng li c nhng khc bit ng k. Lut Doanh nghip c bn da trn mc vn s hu hoc gi tr quyn quyt nh n b my qun l, iu hnh doanh nghip trong khi lut cnh tranh quy i mc s hu thnh gi tr ca quyn biu quyt trong b my qun l xc nh. Mt khc, Lut Doanh nghip cn s dng quyn quyt nh n vic sa i, b sung iu l lm mt trong nhng trng hp xc lp quan h m con, trong khi lut cnh tranh s dng quyn chi phi cc chnh sch ti chnh, hot ng ca doanh nghip b mua li lm cn c xc nh. Cch tip cn ca lut doanh nghip c v d hiu v d xc nh
(135) (136)

iu 34 Ngh nh s 116/2005/N-CP . Khon 15 iu 4 Lut Doanh nghip nm 2005.

158

da trn cc quy nh v thm quyn ca Hi ng thnh vin cng ty trch nhim hu hn, i hi ng c ng v nh r t l vn i din cn c quyt nh v vic sa i, b sung iu l c thng qua137. Trong khi , p dng Lut Cnh tranh hiu qu, phi lm r quan nim v quyn chi phi n cc chnh sch ti chnh v hot ng ca doanh nghip b mua li. Nh vy, cc cn c xc nh quan h m con gia cc cng ty trong lut doanh nghip chn phng v d ng dng, song mt khc c th to nn s cng nhc khi p dng. Ngc li, quy nh trong php lut cnh tranh tuy vn cn chung chung v chng mc nht nh vn cn m h nhng c th ng dng linh hot theo tng v vic c th. Th ba, Lut Cnh tranh v Ngh nh s 116/2005/N-CP s dng cm t mua ton b hoc mt phn ti sn ca doanh nghip khc din t vic mua li doanh nghip. iu ny d dn n quan nim sai lch cho rng vic mua li doanh nghip l mua cc loi ti sn (c th c ti sn hu hnh, v hnh) ang thuc s hu ca doanh nghip b mua li. C l v th, Lut u t nm 2005 quy nh vic mua c phn hoc gp vn tham gia qun l hot ng u t v vic mua li doanh nghip l hai hnh thc u t khc nhau138. Tuy nhin, lm r quan nim mua li trong Lut Cnh tranh cn i chiu cc quy nh trn ca o lut ny vi php lut v doanh nghip. Mt khi mua li c hiu l mua ti sn to quyn kim sot, chi phi doanh nghip khc m c bn l kh nng chi phi bng quyn biu quyt trong cc c quan qun l hoc quyn quyt nh cc vn quan trng trong hot ng ni b ca doanh nghip . Theo Lut Doanh nghip nm 2005, cc quyn nng ni trn ch dnh cho ch s hu ca doanh nghip, bao gm: ch s hu ca cng ty trch nhim hu hn 1 thnh vin; thnh vin cng ty trch nhim hu hn nhiu thnh vin; c ng ca cng ty c phn; thnh vin hp danh ca cng ty hp danh. Nh vy, mua li doanh nghip c bn l mua c phn ca cng ty c phn hoc nhn chuyn nhng vn gp trong cc loi cng ty khc hoc gp vn u t khi doanh nghip tng vn iu l to quyn kim sot v chi phi doanh nghip b mua li139. V th, i vi hnh vi ny, c nhiu lnh vc php lut iu chnh nhiu gc khc nhau nh php lut cnh tranh, php lut v doanh nghip vi cc quy nh v chuyn nhng vn gp, mua bn c phn, pht hnh v cho bn c phn, php lut u t vi cc quy nh v hnh thc v quy trnh u t, php lut chng khon. Th t, t lp lun trn, xc nh mt trng hp c th no c cu thnh vic mua li hay khng, c quan c thm quyn cn i chiu mc c phn, vn gp... m doanh nghip s hu vi cc quy nh v quyn kim sot, chi phi trong php lut doanh nghip theo tng loi hnh doanh nghip hoc trong iu l ca doanh nghip b mua li. Vi mi loi doanh nghip, php lut thit k nhng m hnh qun l khc nhau nn vic t chc thc hin v phn b quyn nng gia cc b phn trong b my qun l khng th ging nhau. Mt khc, php lut v doanh nghip hin ti c xy dng
Xem thm im b khon 2 iu 52 v im b khon 3 iu Lut Danh nghip nm 2005. Khon 5, 6 iu 21 Lut u t nm 2005. Vic mua c phn, mua vn gp khng l tp trung kinh t nu mc c phn hoc gi tr vn gp cha to nn quyn kim sot, chi phi cho doanh nghip.
(137) (138) (139)

159

theo nguyn tc tn trng n mc cao nht quyn t nh ot ca doanh nghip nn trong vic qun l doanh nghip, php lut ch t ra khung theo t l s hu c nh mc ti a hoc ti thiu ty tng vn cn quyt nh. Trong khung , iu l c quyn t ra t l c th cho ph hp vi iu kin thc t ca doanh nghip. c. Lin doanh gia cc doanh nghip Hnh vi lin doanh gia cc doanh nghip l vic hai hoc nhiu doanh nghip cng nhau gp mt phn ti sn, quyn, ngha v v li ch hp php ca mnh hnh thnh mt doanh nghip mi140. Suy cho cng, lin doanh l dng lin kt gia cc doanh nghip thng qua vic cng tham gia thnh lp mt doanh nghip mi. Ni cch khc, s tn ti ca doanh nghip mi to nn mi lin kt gia cc doanh nghip tham gia. Xt v bn cht, hot ng lin doanh ng ngha vi hot ng gp vn thnh lp doanh nghip c quy nh trong Lut doanh nghip, Lut hp tc x, Lut cc t chc tn dng v lut u t. Th nn, ngoi cc quy nh ca Lut Cnh tranh, hot ng lin doanh cn chu s iu chnh bi cc quy nh v ng k kinh doanh, v th tc ng k u t hoc thm tra u t trong cc vn bn ni trn. T cc phn tch trn, c th kt lun rng: - Khng c khc bit c bn v ni dung php l ca cc hnh vi tp trung kinh t trong h thng php lut hin hnh. S thiu thng nht trong cc quy nh ca Lut Cnh tranh, Lut Doanh nghip v Lut u t ch yu l vic s dng cc ngn t php l khc nhau v cng mt vn . iu ny c th dn n c th nhng cch hiu khng ging nhau. - Ch da vo cc khi nim, c th hiu rng cc hnh vi tp trung kinh t theo php lut cnh tranh bao gm hin tng tp trung theo chiu ngang (gia cc doanh nghip c cng th trng lin quan), tp trung theo chiu dc (gia cc doanh nghip thuc nhng cp khc nhau ca qu trnh kinh doanh) v tp trung hn hp (gia cc doanh nghip khng cng ngnh ngh kinh doanh. gc ny, quan nim v tp trung kinh t c ni hm kh rng. - So snh vi php lut ca nhiu quc gia trn th gii, php lut cnh tranh ca Vit Nam cha cp n hnh thc tp trung kinh t bng cch kim nhim chc v (mt hoc mt s ngi lm qun l trong nhiu doanh nghip hoc i din ca nhiu doanh nghip cng tham gia qun l mt doanh nghip th ba) hoc mua li xuyn quc gia (hin tng mua bn, sp nhp cc tp on a quc gia). Thc t cho thy, c hai hin tng trn u c th to nn s lin kt v mt t chc hoc trong vic qun l to nn lin minh trong hnh ng gia cc doanh nghip v u c th nh hng n c cu cnh tranh ca th trng. c bit, ngy cng c nhiu hin tng mua bn, sp nhp cc tp on kinh t quc t din ra trn th trng EU, Hoa K c nh hng n th trng Vit Nam v h c cc cng ty con hot ng ti Vit Nam.

(140)

Khon 4 iu 17 Lut Cnh tranh nm 2004.

160

II. KIM SOT HNH VI TP TRUNG KINH T THEO LUT CNH TRANH

1
Nguyn tc x l i vi tp trung kinh t
Theo Mc 3 Chng II Lut Cnh tranh, cc trng hp tp trung kinh t c chia thnh 3 nhm vi thi x l khc nhau sau y: 1.1. Nhm tp trung kinh t b cm (cn gi l khu vc mu en) Theo iu 18 Lut Cnh tranh, cm tp trung kinh t nu th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia tp trung kinh t chim trn 50% trn th trng lin quan. V nguyn tc, cc trng hp ny b cm tuyt i, song php lut cnh tranh ca Vit Nam v ca cc nc lun cn nhc n tnh hiu qu ca hnh vi bng cch dnh ra nhng trng hp ngoi l cho hng min tr. Theo , cho d c th phn kt hp trn 50% trn th trng lin quan vic tp trung kinh t c din ra gia cc doanh nghip vn c th c thc hin nu p ng c cc iu kin lut nh v c ngi c thm quyn ra quyt nh cho hng min tr141. 1.2. Nhm tp trung kinh t cn phi kim sot (khu vc mu xm) Theo iu 20 Lut Cnh tranh, cc doanh nghip tham gia tp trung kinh t c th phn kt hp t 30% n 50% trn th trng lin quan th i din hp php ca cc doanh nghip phi thng bo cho c quan qun l cnh tranh trc khi tin hnh tp trung kinh t. Trong cc trng hp ny, cc doanh nghip ch c th thc hin vic sp nhp, hp nht, mua li v lin doanh sau khi han tt th tc thng bo v nhn c tr li ca c quan qun l cnh tranh theo quy nh ca php lut. 1.3. Nhm c t do thc hin tp trung kinh t (khu vc mu trng) Theo Lut Cnh tranh v Ngh nh s 116/2005/N-CP cc doanh nghip c quyn , t do thc hin vic tp trung kinh t trong nhng trng hp sau y: - Th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia tp trung kinh t c th phn thp hn 30% trn th trng lin quan; - Doanh nghip sau khi tp trung kinh t vn thuc loi doanh nghip nh v va theo quy nh ca php lut142 khng k th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia tp trung kinh t t mc bao nhiu trn th trng lin quan. 1.4. Mt s nhn xt Nh vy, Lut Cnh tranh s dng th phn lm c s phn loi nhm tp trung
Khon 6 iu 3 Lut Cnh tranh quy nh: th phn kt hp l tng th phn trn th trng lin quan ca cc doanh nghip tham gia vo tp trung kinh t. (142) iu 3 Ngh nh s 90/2001/N-CP ngy 23/11/2001 quy nh: Doanh nghip nh v va l c s sn xut kinh doanh c lp, ng k kinh doanh theo php lut hin hnh, c vn ng k khng qu 10 t ng hoc c s lao ng trung bnh hng nm khng qu 300 ngi.
(141)

161

kinh t v lm tiu ch duy nht xc nh kh nng gy hi ca cc trng hp tp trung kinh t. Theo , nhng trng hp tp trung kinh t m th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia chim trn 50% trn th trng lin quan lun mang bn cht hn ch cnh tranh. Trong trng hp ny, vic tp trung kinh t hnh thnh mt doanh nghip hoc nhm doanh nghip nm gi a s th phn trn th trng lin quan khng t hiu qu kinh doanh ca doanh nghip, lm cho cc doanh nghip cn li ch l thiu s trn th trng. Bn cht hn ch cnh tranh th hin ngay s thay i t ngt trong tng quan cnh tranh v cu trc cnh tranh trn th trng, lm gim, lm cn tr v sai lch cnh tranh mt cch ng k. Khi th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia ch chim di 30% trn th trng lin quan th s tp trung kinh t cha c kh nng to ra v tr thng lnh cho doanh nghip hnh thnh sau khi tp trung. Lc ny, vic sp nhp, hp nht, mua li hay lin doanh ch n gin l cc bin php c cu li kinh doanh hoc u t vn bnh thng nn cha cha ng nhng nguy c e da n trt t cnh tranh trn th trng. Bn cnh , cc trng hp tp trung kinh t thuc i tng b cm (th phn kt hp trn 50% trn th trng lin quan) c th c xem xt min tr nu tha mn mt trong hai iu kin sau: - Mt hoc nhiu bn tham gia tp trung kinh t ang trong nguy c b gii th hoc lm vo tnh trng ph sn; - Vic tp trung kinh t c tc dng m rng xut khu hoc gp phn pht trin kinh t - x hi, tin b k thut, cng ngh143. Cc trng hp sp nhp, hp nht, mua li v lin doanh gia cc doanh nghip lun gn lin vi cc th tc v ng k kinh doanh, ng k kinh doanh b sung theo quy nh ca php lut v doanh nghip. Do , khi tin hnh tp trung kinh t s c hai cc tnh hung xy ra v th tc tin hnh l: - Nu tp trung kinh t thuc nhm c t do thc hin th ch phi lm cc th tc v vic ng k kinh doanh ti c quan ng k kinh doanh m khng phi thc hin bt c th tc g ti c quan cnh tranh; - Nu tp trung kinh t thuc nhm cn kim sot th trc khi tin hnh cc th tc ti c quan ng k kinh doanh, cc doanh nghip tham gia tp trung phi lm th tc thng bo ti c quan qun l cnh tranh. Ch khi no c tr li ca c quan ny khng nh vic tp trung kinh t khng thuc trng hp b cm th cc doanh nghip mi c thc hin cc th tc v sp nhp, hp nht, mua li hoc lin doanh theo php lut doanh nghip.

(143)

iu 19 Lut Cnh tranh.

162

2
Th tc thng bo v vic tp trung kinh t
2.1. Nhng khi nim ch yu Lut Cnh tranh quy nh v th tc thng bo trong 5 iu lut (t iu 20 n iu 26) nn cc ni dung c tnh khi qut kh cao, ch yu cp n nhng vn sau y: i tng p dng ca th tc thng bo l cc trng hp tp trung kinh t m th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia chim t 30% n 50% trn th trng lin quan, tr trng hp doanh nghip sau khi thc hin tp trung kinh t vn thuc loi doanh nghip va v nh. Trch nhim ca cc doanh nghip c lin quan: cc doanh nghip tham gia tp trung kinh t phi lm h s thng bo tp trung kinh t theo iu 21 Lut Cnh tranh np cho c quan c thm quyn v chu trch nhim v tnh trung thc ca h s. H s thng bo vic tp trung kinh t cung cp nhng thng tin cn thit v ti chnh, v sn phm, v th phn ca doanh nghip trn th trng lin quan trong hai nm lin tip gn nht lm c s c quan c thm quyn phn tch, nh gi v vic. Thm quyn ca c quan qun l cnh tranh: c quan qun l cnh tranh c quyn kim sot tp trung kinh t bng vic xem xt h s thng bo v tr li thng bo tp trung kinh t. Ni dung tr li thng bo tp trung kinh t phi xc nh tp trung kinh t thuc mt trong hai trng hp sau: tp trung kinh t khng thuc trng hp b cm; hoc tp trung kinh t b cm theo quy nh ca php lut. Trong trng hp ny, l do cm phi c nu r trong vn bn tr li. Quan h gia th tc thng bo v cc th tc khc c lin quan n tp trung kinh t. Ngoi th tc thng bo, ty tng hnh thc tp trung kinh t m cc doanh nghip tham gia c th phi thc hin cc th tc khc nu c tin hnh tp trung kinh t. i vi hnh thc sp nhp, hp nht, doanh nghip phi thc hin thm th tc t chc li theo php lut v doanh nghip; mua li doanh nghip cn tin hnh th tc chuyn nhng vn, chuyn nhng c phn,; hnh thc lin doanh cn thc hin vic ng k kinh doanh hoc th tc ng k u t, thm tra u t thnh lp doanh nghip mi theo php lut v doanh nghip hoc lut u t. Trong tng quan gia th tc thng bo theo Lut Cnh tranh v cc th tc c lin quan ni trn, th tc thng bo phi c thc hin trc. Cc doanh nghip ch c cc th tc khc sau khi c quan qun l cnh tranh tr li bng vn bn khng nh vic tp trung kinh t khng thuc trng hp b cm. Quy nh v thi hn tr li thng bo tp trung kinh t l 45 ngy k t ngy nhn c y h s, c th gia hn trong nhng trng hp c nhiu tnh tit phc tp theo quyt nh ca Th trng C quan Qun l cnh tranh. Vic gia hn khng qu hai ln, mi ln khng qu 30 ngy. Quy nh v thi hn nh trn chu s chi phi bi nguyn tc tn trng quyn t do kinh doanh bi l nhng trng hp tp trung kinh t l i tng ca th tc thng bo cha thuc trng hp b cm m (ch c kh nng

163

thuc trng hp b cm). Th nn, th tc thng bo c thit k va ngn chn nhng kh nng gy tn hi cho th trng cnh tranh nhng khng xm phm quyn kinh doanh ca doanh nghip. Theo , thi hn thc hin cn m bo yu cu nhanh chng v th tc ny khng c mang tnh cht ca c ch xin cho. 2.2. Mt s nhn xt Vi 5 iu lut c ni dung khi qut, Lut Cnh tranh ch gii quyt cc vn v th tc cn thc hin khi doanh nghip thng bo tp trung kinh t m cha lm r nhng ni dung thm tra h s thng bo. Tp trung kinh t khng phi l nhng hnh vi vi phm php lut nn th tc thng bo ch l qu trnh thm tra kh nng tc ng ca cc doanh nghip n c cu cnh tranh ca th trng. Vi nhng quy nh trn, chng ta ch hnh dung c rng trong th tc thng bo, c quan cnh tranh tnh ton th phn ca cc doanh nghip tham gia xc nh th phn kt hp ca h c thuc trng hp b cm (trn 50%) hay khng thuc trng hp b cm. V vy, ni dung ca th tc thng bo bao gm: - Vic xc nh th trng lin quan; - Xc nh th phn ca tng doanh nghip tham gia tnh th phn kt hp144. iu 18 Lut Cnh tranh ch cm thc hin tp trung kinh t khi th phn kt hp chim trn 50% th trng. Mt khi khng nh th phn kt hp ca cc doanh nghip ch mc 50% tr xung th c quan qun l cnh tranh buc phi tr li trng hp khng b cm. Th tc thng bo n gin ch l qu trnh xc nh li mt cch chnh xc v th phn kt hp ca cc doanh nghip tham gia tp trung kinh t m cha l qu trnh nh gi tc ng ca tp trung kinh t n th trng nhiu phng din (khng ch t th phn).

3
Cc bin php x l vi phm
Cc doanh nghip thc hin tp trung kinh t b p dng cc bin php x l vi phm theo php lut cnh tranh nu thc hin mt trong hai hnh vi sau: - Tin hnh tp trung kinh t thuc trng hp b cm; - Tin hnh tp trung kinh t m khng thng bo nu trng hp tp trung kinh t thuc nhng trng hp phi thng bo. Vic x l vi phm php lut v tp trung kinh t c thc hin theo th tc t tng cnh tranh, trong c quan qun l cnh tranh c chc nng iu tra v vic v c thm quyn x l hnh vi vi phm bng cc bin php x pht vi phm hnh chnh theo cc quy nh ca Lut Cnh tranh v Ngh nh s 120/2005/N-CP ca Chnh ph ngy 30/09/2005 v x pht vi phm hnh chnh trong lnh vc cnh tranh (Ngh nh s 120/2005/N-CP).
Th phn kt hp l tng th phn trn th trng lin quan ca cc doanh nghip tham gia vo tp trung kinh t.
(144)

164

Cc bin php x pht bao gm: pht tin ty theo hnh vi vi phm v mc nghim trng ca hnh vi. Theo , pht tin n 5% tng doanh thu trong nm ti chnh trc khi tin hnh tp trung kinh t i vi sp nhp, hp nht, mua li lin doanh b cm; pht tin t 5% n 10% tng doanh thu trong nm ti chnh trc khi tin hnh tp trung kinh t i vi sp nhp, mua li b cm trong trng hp c du hiu chn p, buc doanh nghip khc phi sp nhp hoc bn ton b hoc 1 phn ti sn; pht tin t 5% n 10% tng doanh thu trong nm ti chnh trc khi tin hnh tp trung kinh t i vi hp nht, lin doanh b cm trong trng hp lm tng gi hng ha, dch v trn th trng lin quan mt cch ng k; pht tin t 1 n 3% tng doanh thu trong nm ti chnh trc khi tin hnh tp trung kinh t trong trng hp khng thc hin ngha v thng bo theo quy nh ca Lut Cnh tranh. Ngoi ra, doanh nghip c th b buc thc hin chia tch cc doanh nghip sp nhp, hp nht; b thu hi giy chng nhn ng k kinh doanh; b buc phi bn ti sn mua145.

III. TH TC THC HIN CC TRNG HP MIN TR I VI CC THA THUN HN CH CNH TRANH V TP TRUNG KINH T

1
Bn cht ca th tc min tr
C ch min tr c t ra khi phn tch bn cht kinh t, c nhiu trng hp, hnh vi tha thun hoc tp trung kinh t ca cc doanh nghip cu thnh cc du hiu kt lun l vi phm lut cnh tranh, song li c nhiu tc dng tch cc cho s pht trin ca kinh t - x hi. Php lut ca cc nc trong c Vit Nam quy nh kh chi tit v nhng trng hp c min tr i vi tha thun hn ch cnh tranh v tp trung kinh t. Do , khi cp n th tc min tr theo php lut cnh tranh, cn nhn mnh mt s ni dung sau y: - Th tc min tr c coi cc doanh nghip tham gia tha thun hn ch cnh tranh hoc tp trung kinh t thuc trng hp b cm nhng tha mn iu kin c min tr c thc hin cc tha thun, cc hnh vi tp trung kinh t. iu c ngha l cc hnh vi hn ch cnh tranh c min tr khng mc nhin c thc hin khi tha mn cc iu kin do lut nh v mt ni dung m phi c c quyt nh cho hng min tr ca c quan Nh nc c thm quyn; - Th tc min tr mang bn cht ca th tc hnh chnh c thc hin theo quy nh ca php lut cnh tranh; - Quyt nh cho hng min tr khng c gi tr vnh vin, chng lun c gi tr
Xem t iu 25 n iu 29 Ngh nh s 120/2005/N-CP .
(145)

165

trong mt thi hn nht nh146 hoc c th c xem xt li v c th b bi b theo quy nh ca php lut.

2
Thm quyn xem xt v quyt nh cho hng min tr
Theo quy nh ca Lut Cnh tranh v Ngh nh s 116/2005/N-CP cc c quan , c thm quyn xem xt v quyt nh vic min tr i vi tha thun hn ch cnh tranh v tp trung kinh t bao gm: Th tng Chnh ph xem xt, quyt nh vic min tr i vi vic tp trung kinh t c tc dng m rng xut khu hoc gp phn pht trin kinh t - x hi, tin b k thut, cng ngh; B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng) xem xt, quyt nh vic min tr i vi cc tha thun hn ch cnh tranh v trng hp tp trung kinh t cn li c min tr theo Lut Cnh tranh. C quan qun l cnh tranh c thm quyn th l, thm nh h s v xut kin ngi c thm quyn quyt nh. Ngoi ra, i vi trng hp tp trung kinh t thuc thm quyn quyt nh ca Th tng Chnh ph, khi thm nh h s, c quan qun l cnh tranh phi tham kho kin ca cc B, c quan ngang b, c quan trc thuc chnh ph v c quan, t chc khc c lin quan theo quyt nh ca B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng).

3
Th tc thc hin
Qu trnh th l, xem xt h s ngh hng min tr c thc hin nh sau: 3.1. Th l h s Cc doanh nghip d nh tham gia tha thun hn ch cnh tranh hoc tp trung kinh t thuc din c hng min tr l i tng np h s ngh hng min tr. Khi , cc doanh nghip ni trn s c mt i din lm th tc ngh hng min tr (vic c i din phi lp thnh vn bn). Cc bn vn phi chu trch nhim v hnh vi ca bn i din trong phm vi y quyn. H s ngh hng min tr bao gm: - n ngh c hng min tr; - Bn sao hp l giy chng nhn ng k kinh doanh ca cc doanh nghip c lin quan; - Bo co ti chnh trong hau nm lin tip gn nht ca tng doanh nghip tham gia;
Trong quyt nh cho hng min tr lun xc nh thi hn cho hiu lc.
(146)

166

- Bo co gii trnh c th v vic p ng cc trng hp c hng min tr theo Lut Cnh tranh; - Bo co th phn trong hai nm lin tip gn nht ca tng doanh nghip tham gia trn th trng lin quan; - Vn bn y quyn ca cc doanh nghip tham gia cho bn i din. Trong trng hp doanh nghip tham gia mi c thnh lp v hat ng cha 1 nm th bo co ti chnh c thay th bi cc ti liu sau y: - Bn k khai vn iu l, ti sn c nh, ti sn lu ng, cng n c xc nhn ca t chc kim ton c lp c thnh lp theo quy nh ca php lut; - K khai np thu t thi im doanh nghip bt u hot ng n thi im 01 thng trc ngy ghi trong n ngh hng min tr. Nh vy, trong h s ngh hng min tr, cc bn tham gia tp trung kinh t hoc tha thun hn ch cnh tranh phi m bo chng minh c cc ni dung sau y: - T cch php l ca cc bn tham gia; - V tr ca h trn th trng lin quan; - Cc iu kin c hng min tr. iu ny cho thy, trch nhim chng minh v iu kin c hng min tr thuc v cc doanh nghip thc hin hnh vi m khng phi thuc v c quan Nh nc. Lc ny, cc c quan c thm quyn ch xem xt v thm nh cc chng c m cc bn a ra. V l , Ngh nh s 116/2005/N-CP quy nh: Th nht, bo co gii trnh c th vic p ng iu kin c hng min tr phi c thc hin di hnh thc n nghin cu kh thi do t chc khoa hc v cng ngh, cc t chc nghin cu v pht trin c thnh lp theo quy nh ca Lut Khoa hc v Cng ngh thc hin hoc nh gi hoc phi chng minh c vic mt hay nhiu bn tham gia tp trung kinh t ang trong nguy c b gii th hoc lm vo tnh trng b ph sn theo quy nh ti iu 36 ca Ngh nh s 116/2005/N-CP . Th hai, doanh nghip np h s v cc doanh nghip tham gia tha thun hn ch cnh tranh, tp trung kinh t chu trch nhim v tnh trung thc ca h s. Doanh nghip np h s phi np ph thm nh h s ngh hng min tr. C quan Qun l cnh tranh c trch nhim th l h s ngh hng min tr. 3.2. Thm nh h s Trong qu trnh thm nh h s, c quan qun l cnh tranh c cc quyn sau y: - Yu cu doanh nghip np h s b sung ti liu, thng tin cn thit khc lin quan n d nh thc hin tha thun hn ch cnh tranh hoc tp trung kinh t v gii thch thm nhng vn cha r rng; - Yu cu t chc, c nhn c lin quan cung cp thng tin v tha thun hn ch cnh tranh, tp trung kinh t ang c th l; - Thm nh h s ngh hng min tr v kin ngh B trng B Thng mi gi vn bn xin kin cc B, c quan ngang B, c quan trc thuc Chnh ph v c quan, t chc khc c lin quan v trng hp ngh hng min tr trong thi hn

167

50 ngy, k t ngy nhn y h s ngh hng min tr; - Lp vn bn thm nh trnh ngi c thm quyn xem xt, quyt nh. Trong phi bao gm cc ni dung ch yu l: + S ph hp ca bo co gii trnh vi vic p ng iu kin c hng min tr c thi hn; + Nhng vn cn c kin khc nhau v phng n x l; + kin xut ca c quan qun l cnh tranh hoc kin xut ca B trng .B Thng mi i vi trng hp tp trung kinh t thuc thm quyn cho hng min tr ca Th tng Chnh ph. Doanh nghip np h s c th rt ngh hng min tr bng mt thng bo bng vn bn cho c quan qun l cnh tranh. Trong trng hp ny, ngi np h s khng c han li l ph thm nh h s ngh hng min tr. 3.3. Gii quyt vic cho hng min tr Sau khi nhn c y h s ngh hng min tr, Th tng Chnh ph hoc B trng B Thng mi (nay l B trng B Cng Thng) s ra mt trong hai quyt nh sau y trong thi hn c Lut Cnh tranh quy nh: - Chp thun cho cc bn c hng min tr147; - Khng chp thun cc bn c hng min tr148. Trong thi hn 07 ngy lm vic, k t ngy c quyt nh cho hng min tr, c quan qun l cnh tranh c trch nhim cng khai quyt nh cho hng min tr ng thi theo cc hnh thc sau y: - Nim yt ti tr s ca c quan qun l cnh tranh; - Cng khai trn cc phng tin thng tin i chng. Quyt nh cho hng min tr c th b bi b. Ngi c thm quyn quyt nh cho hng min tr c thm quyn bi b quyt nh trong nhng trng hp sau: - Pht hin c s gian di trong vic ngh hng min tr149; - Doanh nghip c hng min tr khng thc hin cc iu kin, ngha v trong thi hn quy nh ti quyt nh cho hng min tr; - iu kin cho hng min tr khng cn.

168

Quyt nh cho hng min tr phi c y cc ni dung quy nh ti iu 35 Lut Cnh tranh. Thi hn ra cc quyt nh trn l: i vi trng hp do B trng B Thng mi quyt nh, thi hn ra quyt nh l 60 ngy (c th gia hn khng qu 2 ln, mi ln khng qu 30 ngy); i vi trng hp do Th tng quyt nh thi hn ra quyt nh l 90 ngy (nu v vic l phc tp th thi hn ra quyt nh l 180 ngy) (149) Nhng sai st khng b coi l gian di trong vic ngh hng min tr bao gm cc li chnh t, li nh my, li in n khng lin quan n s liu bo co ti chnh v khng lm thay i ni dung c bn ca bo co gii trnh trong h s ngh hng min tr.
(147) (148)

CHNG 5 PHP LUT V CHNG HNH VI CNH TRANH KHNG LNH MNH
I. C IM CA HNH VI CNH TRANH KHNG LNH MNH
Khon 4 iu 3 Lut Cnh tranh quy nh hnh vi cnh tranh khng lnh mnh l hnh vi ca doanh nghip trong qu trnh kinh doanh tri vi vi cc chun mc thng thng v o c kinh doanh, gy thit hi hoc c th gy thit hi n li ch ca Nh nc, quyn v li ch hp php ca doanh nghip khc hoc ngi tiu dng. Theo quy nh ni trn trn, cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh c nhng c im c bn nh sau:

1
Hnh vi cnh tranh ca doanh nghip trong qu trnh kinh doanh
c im ny th hin quy nh v i tng p dng ca Lut cnh tranh. Theo , ch th thc hin hnh vi cnh tranh ch bao gm cc doanh nghip thuc mi thnh phn kinh t, hp tc x, h kinh doanh c th, doanh nghip nc ngoi hot ng ti Vit Nam, cc hip hi ngnh ngh. Nhng i tng cn li nh cc n v s nghip, cc t chc ca ngi tiu dng, cc n v truyn thng, cc t chc phi kinh t khng l i tng p dng cc quy nh ca php lut v cnh tranh khng lnh mnh. i khi, thc t pht sinh nhng tnh hung mt s t chc phi kinh t, cc n v truyn thng thc hin nhng hnh vi xm phm n quyn cnh tranh lnh mnh ca doanh nghip, v d tung tin khng trung thc v doanh nghip, v hng ha. dch v. Vi vic gii hn ch th thc hin hnh vi, php lut cnh tranh khng p dng x l nhng tnh hung trn. Mt khc, c im ny cng khng nh hnh vi cnh tranh khng lnh mnh xy ra trong kinh doanh mi ngnh, mi lnh vc ca i sng kinh t, mi cng on ca qu trnh kinh doanh. Php lut v hnh vi cnh tranh khng lnh mnh c p dng cho mi ngnh ngh, mi lnh vc kinh t. Ni cch khc, php lut khng gii hn p dng cho bt k ngnh ngh, lnh vc hoc hot ng kinh doanh no ca kinh t quc dn.

169

2
Hnh vi cnh tranh tri vi vi cc chun mc thng thng v o c kinh doanh
c im ny l cn c l lun xc nh bn cht khng lnh mnh ca hnh vi. Tuy nhin, tri vi chun mc thng thng v o c kinh doanh l thut ng tru tng c v php l ln l thuyt. Khng c nhng cn c php l hoc cu thnh php l c th xc nh c im ny. Th nn, C quan c thm quyn khng th s dng khi nim hnh vi khng lnh mnh quy kt mt hnh vi c th ca doanh nghip l khng lnh mnh. khc phc tnh trng trn, php lut cnh tranh tp trung gii quyt hai ni dung sau: Mt, v cc phng php cnh tranh rt a dng, bao gm th on gy nhm ln, gian di, gim pha, bc lt, gy ri, nn Lut Cnh tranh 2004 lit k cc hnh vi cnh tranh b coi l khng lnh mnh v quy nh cu thnh php l ca chng. Php lut cnh tranh ca hu ht cc nc nh Cng ho lin bang c, Nht bn... u c cch tip cn tng t, tc l ngoi vic a ra khi nim v hnh vi cnh tranh khng lnh mnh150 cn lit k v m t tng hnh vi b coi l khng lnh mnh trong cnh tranh. Khi nim hnh vi cnh tranh khng lnh mnh c quy nh trong Lut cnh tranh Vit nam v ca cc nc ch c ngha v mt l thuyt. Trong thc t, vic p dng s cn c vo cc quy nh v tng hnh vi vi phm c th nh ch dn gy nhm ln, xm phm b mt kinh doanh, dm pha doanh nghip khc. Hai, cc chun mc thng thng v o c kinh doanh c xc nh da vo hai cn c sau y: - Cn c lut nh l nhng tiu chun c nh lng ho bng php lut, mt khi hnh vi i tri vi cc quy nh php lut s c xem l khng lnh mnh. Trong trng hp ny, hnh vi cnh tranh khng lnh mnh ng ngha vi hnh vi cnh tranh bt hp php. Theo , hnh vi cnh tranh khng lnh mnh c th l hnh vi ca t chc, c nhn kinh doanh vi phm iu cm ca php lut (bao gm cc quy nh cm ca Lut Cnh tranh v cc vn bn php lut khc nh php lut thng mi, php lut v qun l gi, php lut v s hu tr tu) hoc l hnh vi vi phm cc tiu chun lnh mnh c php lut quy nh nh php lut khuyn mi quy nh gii hn ca gi tr khuyn mi nh sau: mc gim gi ti a i vi hng ha, dch v c khuyn mi khng c vt qu 50% gi hng ha, dch v ngay trc thi gian khuyn mi151. - Cc tp qun kinh doanh thng thng c tha nhn rng ri c p dng i vi nhng hnh vi cha c php lut d liu l cnh tranh khng lnh mnh. Ni cch khc, cn c ny l bin php d phng p dng cho nhng trng hp php lut cha quy nh v mt hnh vi c th nhng khi hnh vi ny c thc hin xm hi n quyn cnh tranh ca cc t chc, c nhn kinh doanh khc, quyn li hp php ca ngi tiu dng v tri vi tp qun kinh doanh. Cn c ny m rng kh
iu 1 Lut chng cnh tranh khng lnh mnh Cng ha Lin bang c quy nh: ngi no trong quan h thng mi m c nhng hnh vi nhm mc ch cnh tranh, song nhng hnh vi ny chng li truyn thng kinh doanh lnh mnh th buc phi chm dt hnh vi v bi thng thit hi. (151) iu 6 Ngh nh s 37/2006/N-CP quy nh chi tit Lut Thng mi v hot ng xc tin thng mi.
(150)

170

nng iu chnh v khc phc c tnh trng chng lc hu ca php lut cnh tranh. Cho n nay, Lut cnh tranh cha quy nh nhng tp qun kinh doanh no c coi l cc chun mc o c thng thng. Tnh tri chun mc o c thng thng trong kinh doanh ca hnh vi cnh tranh khng lnh mnh i hi php lut cnh tranh phi lun c chnh l, b sung cho ph hp vi thc tin. Nhn thc v cc du hiu, biu hin khng lnh mnh c th lun thay i v c s khc bit theo tng iu kin v hon cnh c th nh sau: - Quan nim v tnh khng lnh mnh l kt qu ca nhng nim lin quan n x hi hc, kinh t hc, o c hc ca mt x hi nht nh nn c th dn n hin tng l hnh vi cnh tranh b coi l cnh tranh khng lnh mnh nc ny, nhng c coi l lnh mnh nc khc. - Trong i sng th trng, nhng hnh vi cnh tranh lun c sng to khng ngng v hnh thc th hin v phng thc cnh tranh, lm xut hin nhng th on cnh tranh khng lnh mnh mi mun mu, mun v v pht trin khng ngng. V vy, phm vi ca khi nim cnh tranh khng lnh mnh cng phi lun c b sung bi s nhn thc ca con ngi v bn cht khng lnh mnh ca nhng hnh vi mi pht sinh. - Hin nay, php lut cnh tranh ca cc nc, cc hc thuyt lin quan n cnh tranh cha a ra c nhng tiu chun chung v tnh lnh mnh ca hnh vi cnh tranh m ch mi da vo vic phn tch cc hu qu ca hnh vi cnh tranh i vi i sng kinh t, x hi xc nh s lnh mnh v mc biu hin ca cc hnh vi . Theo s thay i v pht trin ca th trng, nhn thc v mc nh hng ca tng hnh vi trn th trng cng thay i. C nhng thi im nht nh, hnh vi no c th s l nguy him cho x hi, nhng thi im khc li khng c iu kin gy hi cho i th hoc cho ngi tiu dng. S thay i lm cho phm vi ca khi nim cnh tranh khng lnh mnh lun bin i.

3
Hnh vi gy thit hi, c th gy thit hi n li ch ca Nh nc, doanh nghip khc v ngi tiu dng
Hnh vi cnh tranh khng lnh mnh c i tng xm hi c th l li ch ca Nh nc, ca cc doanh nghip khc v ngi tiu dng. Bn cnh , thit hi m hnh vi gy ra c th l hin thc ( xy ra) nhng cng c th ch l tim nng (c cn c xc nh rng hu qu chc chn s xy ra nu khng ngn chn hnh vi). Do , mt s hnh vi cnh tranh khng lnh mnh c cu thnh vt cht (thit hi l du hiu bt buc) nh dm pha doanh nghip khc; mt s hnh vi c cu thnh hnh thc (thit hi khng l du hiu bt buc m c th ch l s suy on nu hnh vi tip tc c thc hin), v d hnh vi qung co khng trung thc.

171

c im v hu qu ca hnh vi gip cho chng ta phn bit di gc l thuyt hnh vi cnh tranh khng lnh mnh v hnh vi hn ch cnh tranh. Hnh vi hn ch cnh tranh l nhng x s ca doanh nghip hoc nhm doanh nghip lm thay i mt cch tiu cc tnh trng cnh tranh hoc lm gim tc dng ca cnh tranh i vi th trng. Hnh vi hn ch cnh tranh c th gy thit hi cho mt, mt s i tng c th, song nghim trng hn l lm cn tr, lm suy gim hoc sai lch cnh tranh. Trong khi , hnh vi cnh tranh khng lnh mnh ch gy thit hi cho cc t chc, c nhn kinh doanh khc hoc cho ngi tiu dng, xm hi n trt t qun l cnh tranh ca nh nc m khng cn tr, sai lch hay lm gim tnh trng cnh tranh ca th trng. V vy, cch thc v mc x l i vi hai loi hnh vi ny khc nhau. Di gc lch s pht trin, nhng c im v hu qu ca hnh vi cnh tranh khng lnh mnh thay i theo thi gian ph thuc vo nhn thc ca con ngi v tnh nguy hi v mc xm hi ca hnh vi i vi li ch m php lut cn bo v. thi k u tin, php lut cnh tranh ch nhm chng li cc biu hin khng lnh mnh xm phm li ch ca i th cnh tranh theo quan nim cnh tranh phi l s i u gia cc i th trn th trng, v vy nhng hnh vi xm hi li ch ngi tiu dng khng nm trong khi nim cnh tranh khng lnh mnh. Cng vi s pht trin ca nn kinh t th trng, nhng hnh vi khng lnh mnh c thc hin vi khch hng (ngi tiu dng), tng chng nh khng lin quan n cc i th cnh tranh nhng thc t cng lm tn hi v thm ch ph v trt t v h thng cnh tranh hin hnh152. Do , quan nim v hnh vi cnh tranh khng lnh mnh lm cho php lut chng cnh tranh khng lnh mnh m rng phm vi sang c nhng hnh vi xm hi li ch ca khch hng, ca ngi tiu dng. Hn 20 nm pht trin th trng ca Vit Nam cho thy cnh tranh khng lnh mnh ang din ra trong tt c cc ngnh kinh t. Ngoi khu vc c quyn ca cc doanh nghip Nh nc, cc khu vc khc ca th trng Vit nam c s tn ti ca cnh tranh nhng mc nht nh. Trong bi cnh thc hin nn kinh t th trng, u c cnh tranh, c cnh tranh khng lnh mnh. Cc biu hin cnh tranh khng lnh mnh cng din ra trn cc th trng ho m phm, nc gii kht v trong lnh vc qung co, khuyn mi, mua bn. Cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh rt a dng v lun thay i v hnh thc thc hin. V d trong lnh vc qung co, c th nghi ng tnh trung thc ca thng tin c cung cp (v kh nng tng cng tr thng minh ca cc lai thuc dinh dng, v tc ng ca cc sn phm sa cho tr em), v s so snh ca cc doanh nghip kinh doanh ha m phm.

(152)

Vin nghin cu Nh nc v Php lut, sd, tr 258.

172

II. HNH VI CNH TRANH KHNG LNH MNH TRONG LUT CNH TRANH

1
Ch dn gy nhm ln (153)
Ch dn gy nhm ln bao gm hai dng vi phm c th sau y: mt l hnh vi s dng ch dn cha ng thng tin gy nhm ln v tn thng mi, khu hiu kinh doanh, biu tng kinh doanh, bao b, ch dn a l lm sai lch nhn thc ca khch hng v hng ho, dch v nhm mc ch cnh tranh; v hai l hnh vi kinh doanh cc sn phm c s dng ch dn gy nhm ln. Theo quy nh ni trn, hnh vi ch dn gy nhm ln c nhng c im sau y: 1.1. i tng ca hnh vi l cc ch dn thng mi ca sn phm Lut Cnh tranh khng quy nh khi nim ch dn thng mi m ch lit k mt s i tng c coi l ch dn thng mi, bao gm: tn thng mi, khu hiu kinh doanh, biu tng kinh doanh, bao b, ch dn a l v nhng du hiu khc theo quy nh ca Chnh ph. Ch dn thng mi l c s quan trng khch hng nhn bit sn phm ca mt doanh nghip c th v l nhng du hiu phn bit chng trong nhng sn phm cng loi trn th trng. V gi tr kinh t, cc i tng ni trn l kt qu u t ca doanh nghip trong vic xy dng danh ting cho sn phm ca mnh. 1.2. V hnh thc, hai hnh vi ch dn gy nhm ln c cu thnh php l khc nhau i vi hnh vi s dng cc ch dn cha ng nhng thng tin gy nhm ln v tn thng mi, khu hiu kinh doanh, biu tng kinh doanh, bao b, ch dn a l lm sai lch nhn thc ca khch hng v hng ho, dch v nhm mc ch cnh tranh, doanh nghip c gi nh vi phm s dng cc ch dn thng mi c ni dung trng hoc tng t vi ch dn ca doanh nghip khc gy nhm ln cho khch hng. Nh vy, xc nh hnh vi, cn phi lm r nhng vn sau y: - Xc nh ch dn b vi phm. Ty tng v vic, ch dn b vi phm c th l tn thng mi, bao b, khu hiu kinh doanh, biu tng kinh doanh, ch dn a l ca sn phm, ca doanh nghip ang c php lut bo h. - Vic s dng tn thng mi, khu hiu kinh doanh, bao b, xut x a l... ca doanh nghip vi phm gy nhm ln cho khch hng. Theo Lut Cnh tranh, kh nng gy nhm ln c hiu l kh nng lm sai lch nhn thc ca khch hng lm cho h khng phn bit c u l sn phm chnh hiu v u l sn phm c s dng ch dn gy nhm ln. V hnh thc, doanh nghip vi phm s dng cc ch dn ging ht hoc tng t n mc nhm ln vi ch dn ca doanh nghip khc ang c bo h. Khi cc ch dn ging ht nhau th vic xc nh s nhm ln s
(153)

iu 40 Lut Cnh tranh

173

d dng. Nhng nu cc ch dn thng mi khng hon ton ging nhau, c ngha l vn tn ti mt mc khc bit nht nh, th php lut phi xc nh s khc bit n mc no c th gy nhm ln v c th khng to ra s nhm ln. V vn ny, Lut cnh tranh vn cha nh lng mc sai s c trong cc thng tin ca ch dn lm nn s nhm ln. Cn hnh vi kinh doanh sn phm c s dng ch dn gy nhm ln th ch p dng i vi nhng doanh nghip tham gia vo vic phn phi cc sn phm c s dng ch dn gy nhm ln. 1.3. Di gc kinh t, hnh vi ch dn gy nhm ln vi doanh nghip khc lun mang bn cht bc lt Khi s dng cc thng tin lm cho khch hng nhm ln doanh nghip vi phm c da dm vo danh ting ca sn phm khc hoc ca doanh nghip khc tiu th sn phm ca mnh, hng thnh qu u t ca ngi khc mt cch bt chnh. Di gc php l, hnh vi vi phm xm hi quyn c bo h cc thnh qu u t hp php ca doanh nghip. Trong c ch th trng, s cnh tranh lun l ng lc thc y cc nh kinh doanh phi tm mi cch khng nh v tr ca mnh v ca sn phm trong thi quen tiu dng ca th trng. Php lut v cng quyn s bo v thnh qu chnh ng ca doanh nghip khi c s xm hi v c yu cu t pha ngi b thit hi. Di gc quyn li ca ngi tiu dng, hnh vi vi phm vi nhng thng tin gy nhm ln, tc ng trc tip n thc ca khch hng, lm cho h khng th la chn ng sn phm mong mun xm phm n quyn t do la chn ca ngi tiu dung. Hnh vi ny thc s nguy hi cho x hi khi sn phm b gi mo cc ch dn thng mi li l sn phm km cht lng. Trn th trng Vit Nam hin nay, nhng vi phm k trn ang c thc hin cng khai vi nhiu th on khc nhau. C th k mt s v d: trong lnh vc nc gii kht, nhn hiu nc khong Lavie c gi mo nhn hiu vi cc tn gi thng mi na n theo kiu Laville, Leville, La vier...; Xe Wave ca hng Honda vi kiu dng thanh lch c nhiu ngi tiu dng a chung b gi mo vi cc loi xe Trung Quc vi hnh dng tng t bng cc tn gi nh Waver, Weaser...; nhng gi mo ch dn thng mi cng khng phi him vi nhng hng ha dn mc MADE IN JAPAN; MADE IN USA... nhng thc cht chng c sn xut ti Trung Quc hoc ti ngay Vit Nam. C th nu ln mt s hnh vi ch dn gy nhm ln: vic lm nhi cc sn phm m phm Camay, Pamolive, Zets, sau n cc sn phm nc ngt, dc phm, khch sn, nc ung tinh khit. Nc khong Lavie c cc anh em ng hao nh Lavile, Lavie, La vier, Lavige, La vise; nc khong Vital cng tm thy anh em l Vilan. Bt git OMO c hai ngi anh em c tn gn ging v bao b y ht l bt git TOMOT v bt git V M... Mt sn phm my nng nghip ca Cng ty my Nng nghip Min Nam (Vikyno) b lm nhi vi tn gi Vikjing, Vikno... Trong lnh vc dc phm, cc v vic nh trn chim khng di 30% tng s cc

174

v vi phm vi nhiu kiu lm nhi (nh nhi tn, mu m, bao b...). V d thuc Decolgen ca Cng ty dc phm Philipines b 7 loi thuc nh Decoagen, Debacongen, Devicongen nhi di dng s dng tn thuc na n, ngoi ra mu m vin thuc cng c dp hnh thoi ni ging ht nhau. C Tiffi ln Panadol cng gp tnh trng tng t. Nm 1995, xy ra mt v tranh chp mu nhn hiu thuc cha bnh trong nc Tranalar ca Cng ty Dc - Vt t Tr Vinh v Trangalar ca Cng ty Dc Minh Hi ( c ng k nhn hiu sn phm t nm 1991). B Y t ra cng vn x l cho nh ch, thu hi ton b l thuc Tranalar ca Cng ty Dc - Vt t Tr Vinh v c nhn hiu gy nhm ln vi nhn hiu thuc Trangalar ca Cng ty Dc Minh Hi. Hp tc x Cu Long (thnh ph H Ch Minh) sn xut thuc nh rng nhn hiu Colligate, lm nhi sn phm ca Colgate. Cng ty Colgate khi kin Hp tc x Cu Long ra Ta n nhn dn thnh ph H Ch Minh v thng kin.

2
Hnh vi xm phm b mt kinh doanh (154)
2.1. Khi nim Theo khon 10 iu 3 Lut Cnh tranh, b mt kinh doanh l thng tin c cc iu kin sau y: - Khng phi l hiu bit thng thng; - C kh nng p dng trong kinh doanh v khi c s dng s to cho ngi nm gi thng tin c li th hn so vi ngi khng nm gi hoc khng s dng thng tin ; - c ch s hu bo mt bng cc bin php cn thit thng tin khng b tit l v khng d dng tip cn c. B mt kinh doanh khng l kiu dng cng nghip, gii php hu ch, ch dn a l m ch n thun l nhng thng tin (khng l hiu bit thng thng) pht sinh trong kinh doanh; c gi tr s dng trong thc t v em li li ch cho ngi nm gi hoc ngi s dng; ang c ch s hu bo mt. Theo kinh nghim ca cc nc, kh c th lit k nhng thng tin no c coi l b mt kinh doanh v khng c c ch ng k quyn s hu i vi b mt kinh doanh. Cc thng tin v ngun nguyn liu, ngun khch hng tim nng, u c th l b mt kinh doanh ca doanh nghip. S bt lc trong vic lit k cc i tng b mt kinh doanh gy kh khn cho vic gii quyt cc tranh chp lin quan n i tng ny khi xc nh tnh cht b mt ca thng tin, quyt nh chnh xc mc vi phm. Khi xy dng Lut Cnh tranh, c kin cho rng cn ng k b mt kinh doanh ging nh ng k cc i tng thuc quyn s hu cng nghip hoc s hu tr tu c bo h bi lut cnh tranh. Song, c ch ng k bo h i hi phi c cng b cng khai, rng ri cho mi ch th c bit khng vi phm. Do , nu p dng c ch ny i vi b mt
(154)

iu 41 Lut Cnh tranh

175

kinh doanh s lm cho b mt ca doanh nghip mau chng tr thnh khng b mt v s bo mt tr thnh v ngha. V l , Lut Cnh tranh t ra yu cu t bo mt ca ch s hu. Lut Cnh tranh bo v quyn li ca ch s hu b mt bng cch trng pht ngi c hnh vi xm phm cc thng tin thuc b mt kinh doanh. Do , ch khi c hnh vi vi phm, c quan c thm quyn mi xc nh tnh b mt kinh doanh ca i tng b xm phm theo nguyn tc ch s hu c ngha v chng minh cc thng tin b xm phm tha mn ba du hiu ca b mt kinh doanh c quy nh trong Lut cnh tranh. 2.2. Cc hnh vi vi phm b mt kinh doanh Lut Cnh tranh quy nh bn tnh hung vi phm b mt kinh doanh ca ngi khc. T bn tnh hung ny, c th xc nh thnh ba nhm hnh vi xm phm b mt kinh doanh: a. Hnh vi tip cn, thu thp thng tin thuc b mt kinh doanh l vic doanh nghip tm cch c c cc thng tin thuc b mt kinh doanh ca doanh nghip khc mt cch bt chnh cu thnh hnh vi ny, ngi ta cn xc nh hai iu kin c bn sau y: - Doanh nghip vi phm ang n lc tip xc hoc gp nht nhng thng tin thuc b mt kinh doanh ca ngi khc. - Vic tip cn, thu thp thng tin l bt chnh, khng lnh mnh. Tnh cht bt chnh ca hnh vi c th hin thng qua phng cch m doanh nghip s dng tip cn, thu thp b mt kinh doanh. Theo , vic tip cn, thu thp b mt kinh doanh b coi l bt chnh khi ngi thc hin hnh vi : + Chng li cc bin php bo mt ca ngi s hu hp php b mt kinh doanh ; + Vi phm hp ng bo mt vi ch s hu ca b mt kinh doanh hoc la gt, li dng lng tin ca ngi c ngha v bo mt; + Vi phm khi ch s hu ca b mt kinh doanh lm th tc theo quy nh ca php lut lin quan n kinh doanh, lm th tc lu hnh sn phm hoc bng cch chng li cc bin php bo mt ca c quan Nh nc155. b. Tit l thng tin thuc b mt kinh doanh Theo T in ting Vit, tit l c din gii l cho ngi khc bit mt vic phi gi kn156. thc hin hnh vi, doanh nghip vi phm ang c c, bit c b mt kinh doanh ca doanh nghip khc. Vic doanh nghip c c b mt kinh doanh l hp php, c ngha v phi bo mt thng tin (v d k kt hp ng bo mt vi ch s hu). Biu hin ca hnh vi doanh nghip cho ngi khc bit cc thng tin thuc b mt kinh doanh ca doanh nghip khc trong cc tnh hung sau y: - Khng c php ca ch s hu; - Vi phm hp ng bo mt vi ch s hu ca b mt kinh doanh hoc la gt, li dng lng tin ca ngi c ngha v bo mt. Theo Lut Cnh tranh, cho d vi ng c v mc ch g, hnh vi tit l b mt kinh
(155) (156)

iu 41 Lut Cnh tranh. Vin ngn ng hc, sd.

176

doanh ch cn c hai tnh hung trn s b coi l cnh tranh khng lnh mnh. c. S dng b mt kinh doanh ca doanh nghip khc Vic doanh nghip s dng b mt kinh doanh ca ngi khc cho hot ng kinh doannh ca mnh b coi l cnh tranh khng lnh mnh nu thuc mt trong hai trng hp sau: - Khng c php ca ch s hu b mt ; - Nhm mc ch kinh doanh, xin giy php lin quan n kinh doanh hoc lu hnh sn phm. Trong trng hp ny, php lut khng quan tm n ngun gc, tnh hp php ca b mt kinh doanh m ch cn xc nh tnh khng c php ca ch s hu i vi vic s dng l kt lun v s vi phm.

3
p buc trong kinh doanh (157)
Cn c iu 42 Lut Cnh tranh, p buc trong kinh doanh l hnh vi ca doanh nghip bng cch e da hoc cng p khch hng, i tc kinh doanh ca doanh nghip khc buc h khng giao dch hoc ngng giao dch vi doanh nghip . Theo khi nim trn, hnh vi p buc trong kinh doanh c cu thnh php l bao gm cc yu t sau y: Mt l, i tng ca hnh vi l khch hng hoc i tc kinh doanh ca doanh nghip khc. T du hiu ny, c th thy, bng hnh vi ca mnh doanh nghip vi phm khng trc din giao tip vi doanh nghip khc (i th), m tc ng n khch hng hoc i tc ca h. Khch hng, i tc kinh doanh c th l cc t chc, c nhn ang giao dch hoc s giao dch (khch hng tim nng) ca doanh nghip khc; c th l ngi tiu dng hoc t chc, c nhn c giao dch vi doanh nghip b xm phm. Hai l, hnh thc ca hnh vi l doanh nghip vi phm dng th on e da hoc cng p nhng i tng trn buc h khng c giao dch, ngng giao dch vi doanh nghip khc. Du hiu ny c lm r t nhng ni dung sau y: - Vic e da hoc cng p c thc hin nhm khng ch ch ca khch hng, i tc kinh doanh ca doanh nghip khc. Doanh nghip vi phm c th trc tip hoc gin tip vi vai tr t chc hoc thu mn ngi khc thc hin cc th on e da, cng p cc i tng trn. Phng thc e da, cng p rt a dng v khng ging nhau trong cc v vic c th. - Yu cu c doanh nghip vi phm a ra cho ngi b e da, b cng p l khng giao dch hoc ngng giao dch vi doanh nghip khc. Yu cu ny c th c t ra cng khai hoc n cha trong th on e da, cng p cc i tng b tc ng phi ngm hiu. Nh vy, hnh vi p buc trong kinh doanh khng bao gm
(157)

iu 42 Lut Cnh tranh

177

mc ch p buc ngi khc phi giao dch vi mnh. Trong thc t, i khi hai mc ch ni trn cng tn ti trong mt v vic. Theo , mc ch buc khch hng, i tc kinh doanh ca doanh nghip khc khng c giao dch, khng thc hin giao dch vi h l nhng i tng b p buc ch c th giao dch vi mnh. Vi ni dung ny, hnh vi p buc trong kinh doanh phn nh chin lc ngn cn hot ng kinh doanh ca doanh nghip khc. Ba l, s khng lnh mnh ca hnh vi c chng minh bng cc hu qu gy ra cho khch hng (ngi tiu dng, i tc ca doanh nghip khc) v doanh nghip b xm hi: - Vi khch hng, quyn la chn ca h b xm phm do b ngn tr, b cng p m khng th thip lp c giao dch, khng tip tc thc hin c giao dch theo ch ca mnh. Quyn la chn b khng ch s dn n kh nng khch hng phi giao dch vi doanh nghip vi phm hoc ngi c ch nh. Du hiu p buc khch hng phi giao dch vi mnh hoc vi ngi m mnh ch nh khi iu tra v hnh vi p buc khng c t ra. - Hnh vi ny mang bn cht cn trong kinh doanh, c th gy ra nhng xo trn trong x hi, gy nh hng ln n trt t an ninh ca cng ng, l nhng du hiu khng lnh mnh trong i sng kinh doanh i hi php lut v cng quyn phi thng tay trng tr. - Vi cc doanh nghip khc, vic khng thit lp c, khng thc hin c nhng giao dch ca h vi khch hng c th lm cho tnh hnh kinh doanh b ngn tr, ri lon. Mc d i tng ca hnh vi p buc trong kinh doanh l i th cnh tranh trc tip ca doanh nghip vi phm, song th on cn tr khch hng thit lp, thc hin giao dch cng lm cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip khc b cn tr hoc b hn ch.

4
Gim pha doanh nghip khc
Gim pha doanh nghip khc l hnh vi trc tip hoc gin tip a ra thng tin khng trung thc, gy nh hng xu n uy tn, tnh trng ti chnh v hot ng kinh doanh ca doanh nghip . T khi nim trn, cu thnh php l ca hnh vi gim pha doanh nghip khc bao gm cc yu t sau y: Th nht, hnh thc ca hnh vi l vic trc tip hoc gin tip a thng tin khng trung thc v doanh nghip khc. Vic a thng tin c th c thc hin mt cch trc tip t doanh nghip vi phm, hoc gin tip thng qua cc phng tin truyn thng, bo ch. Doanh nghip vi phm c th thc hin hnh vi cng khai hoc khng cng khai. Ni dung ca thng tin v doanh nghip khc c a ra rt a dng nh

178

cc thng tin v cht lng sn phm, tnh hnh ti chnh, uy tn v o c ca ngi qun l, v c phiu. Nhng thng tin ny tc ng n nhn thc v nh gi ca khch hng v sn phm, v tnh hnh kinh doanh ca doanh nghip khc. Qua , khch hng s quyt nh c hay khng vic giao dch hoc tip tc giao dch vi doanh nghip b gim pha. Doanh nghip vi phm c th l tc gi hoc ch l ngi tuyn truyn nhng thng tin m h thu thp c nhng thng tin v doanh nghip khc. Vn m php lut quan tm l tnh trung thc (ng hay sai so vi thc t) ca thng tin. Nu nhng thng tin c a ra l thng tin trung thc th khng cu thnh hnh vi gim pha bi bng hnh vi ca mnh doanh nghip gip cho ngi tiu dng, cc thnh vin khc ca thng trng c c s gim st doanh nghip v la chn ng n sn phm theo nhu cu ca h. Ngc li, s l cnh tranh khng lnh mnh nu nhng thng tin c a ta l khng trung thc v doanh nghip khc. Trong trng hp ny, quyn c thng tin ca khch hng b xm phm qua cc quyt nh khng giao dch hoc khng tip tc giao dch vi doanh nghip b gim pha khng cn ng n. Th hai, hu qu ca hnh vi l gy nh hng xu n uy tn, tnh trng ti chnh v hot ng kinh doanh ca doanh nghip b thng tin ni n. Uy tn ca doanh nghip phn nh nim tin v s yu thch ca khch hng i vi doanh nghip hoc sn phm. S gim st uy tn ca doanh nghip b xm hi th hin s gim st mt cch bt thng cc giao dch, doanh s bn ra, doanh thu ca doanh nghip, s lng khch hng so vi trc . Nhng nh hng xu ca hnh vi gim pha i vi tnh hnh ti chnh v hot ng kinh doanh th hin cc s liu k ton thng k, nhng bin ng bt thng ca tnh hnh ti chnh, nhng s kin lm ri lon hot ng kinh doanh bnh thng ca doanh nghip. Khi iu tra v hnh vi gim pha doanh nghip khc, hu qu phi c xc nh l hin thc, tc l chng phi xy ra trong thc t, doanh nghip b gim pha phi gnh chu nhng bt li v uy tn, v ti chnh v v tnh hnh kinh doanh do thng tin khng trung thc gy ra. i vi hnh vi ny, mi s suy on v hu qu u khng c coi l c s kt lun v s vi phm. Th trng Vit Nam trong nhng nm qua xut hin nhiu du hiu ca hnh vi gim pha, c lu truyn bng cc phng tin thng tin i chng, cc bin php nh tin n, r tai. V vic v hnh vi gim pha Ngn hng C phn thng mi Chu (vit tt l ACB) trong nm 2003, u thng 10/2003, c tin n ng Nguyn Vn Thit - Gim c ACB b trn, sau nng cp thnh ng gim c ACB b bt. Nhiu khch hng ca ACB n cc im giao dch ca ngn hng ny rt tin gi. ch ng c tin n tht thit, ACB phi hp cng vi Ngn hng Nh nc gii quyt mi yu cu rt tin ca khch hng v trn an d lun. Theo Bo co ca Gim c Ngn hng Nh nc ti thnh ph H Ch Minh Trn Ngc Minh ngy 14/10/2003, hnh vi tung tin n nhm ni trn xm hi nghim trng n uy tn ca ACB, gy tm l hoang mang cho rt nhiu khch hng v lm nh hng n c h thng ngn hng trn a bn thnh ph H Ch Minh158. U ban nhn dn thnh ph H Ch Minh
(158)

Trch t thng tin trn trang website www.vnexpress.net, ngy 14/10/2003.

179

ra thng bo khng nh thng tin v v vic ca Ngn hng ACB l tin n tht thit c tnh cht ph hoi an ninh tin t v an ninh kinh t, lm nh hng n an ninh chnh tr trn a bn thnh ph H Ch Minh. Cho n nay, hu qu ca s vic c gii quyt rt ro, nhng cc c quan chc nng vn cha a ra nh sng ngi tung tin n cho khch hng ca ACB v mc ch ca h159.

5
Hnh vi gy ri hot ng kinh doanh ca ngi khc
Gy ri hot ng kinh doanh ca doanh nghip khc l hnh vi ca doanh nghip trc tip hoc gin tip lm cn tr hoc gin on hot ng kinh doanh ca doanh nghip khc. Nu so snh vi hnh vi gim pha trong kinh doanh hoc p buc trong kinh doanh th hnh vi gy ri hot ng kinh doanh ca doanh nghip khc cng l mt dng biu hin trong chin lc cn tr hoc gy kh khn cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip khc nh hai hnh vi ni trn. Chng u c th do doanh nghip vi phm thc hin mt cch trc tip hoc gin tip. S khc nhau gia cc hnh vi ch l phng tin, th on c doanh nghip vi phm s dng. Nu hnh vi gim pha s dng thng tin khng trung thc v doanh nghip bng cch thc truyn ming cng khai, khng cng khai hoc thng qua cc phng tin truyn thng; hnh vi p buc trong kinh doanh s dng cc th on mang tnh cn i vi khch hng ca doanh nghip khc, th hnh vi gy ri hot ng kinh doanh s dng bt k th on no khc (lut khng th lit k) ngoi nhng th on ni trn lm cn tr gin on hot ng kinh doanh ca ngi khc. Nh vy, php lut khng quy nh v hnh thc cng nh nhng phng tin, cng c c s dng trong hnh vi gy ri hot ng kinh doanh ca doanh nghip khc. Cn c php l duy nht ca hnh vi ny c quy nh l: - Tnh hnh kinh doanh ca h b gin on hoc b cn tr, v - Hu qu ny xy ra trn thc t. V vic tranh chp gia hai cng ty Taxi Thu Hng v V20 ti H Ni l mt v d cho hnh vi gy ri hot ng kinh doanh ca ngi khc. Nm 2001, Taxi V20 c 124 u xe, chim 5% s xe taxi ca H Ni, nhng chim 30-40% th phn vn chuyn hnh khch bng taxi ca H ni do gi c v cung cch phc v hp l. Tuy nhin, t u thng 10/2001, Trung tm iu khin v tuyn in ca V20 b t lit do mt di tn chn ph v Trung tm kim sot tn s khu vc I pht hin mt s i pht sng l trn a bn H Ni, c v tr pht sng thng xuyn thay i, gy nhiu, ph lin lc ca hng Taxi V20. Ngy 19/10, Trung tm kim sot tn s khu vc I xc nh c 2 v tr pht sng v tuyn in gy nhiu v tuyn in trn ct ngten (ti 25 Lng H, ng a, tr s ca Cng ty xe Du lch H Ni) v ti nh s 5, ph Ty
(159)

Thng tin v v vic c ly t website www.tuoitre.com.vn ngy 14/10/2003.

180

Sn, ng a (tr s Cng ty Thng mi v Du lch Hon Thng, ch s hu Taxi Thu Hng). m 22/10 Lc lng cnh st iu tra cng cc cn b Trung tm kim sot tn s khu vc I pht hin ti tr s ca hng Taxi Thu Hng 5 thit b pht sng, khuych i gy nhiu lon h thng thng tin ca Taxi V20. Ch nhn ca cc thit b cng l ch hng Taxi Thu Hng tha nhn sai phm160. Hnh vi gy ri ni trn lm cho gn 10.000 cuc gi ca khch hng gi ti V20 khng th thc hin, gy thit hi trn di 300 triu ng trong 10 ngy thc hin vic ph hoi, gy nhng tn hi v uy tn ca Taxi V20 trc khch hng.

6
Hnh vi qung co nhm cnh tranh khng lnh mnh (161)
L mt bin php nng cao kh nng cnh tranh thu ht khch hng, chim lnh th trng, qung co hng ho, dch v, vic ch th kinh doanh gii thiu n ngi tiu dng v hot ng kinh doanh, hng ho, dch v162, gip cc doanh nghip gii thiu sn phm n vi khch hng mt cch nhanh chng. i vi ngi tiu dng, hot ng qung co cung cp cho ngi tiu dng nhng thng tin c bn v tnh hnh th trng, v hng ho, dch v nhm nng cao kh nng la chn ca h i vi cc sn phm trn th trng. Vi ngha , hot ng qung co thc s c vai tr quan trng i vi s pht trin ca nn kinh t v ca cc doanh nghip. Cc doanh nghip thc hin vic qung co thng qua sn phm qung co (nhng thng tin bng hnh nh, hnh ng, m thanh, ting ni, ch vit, biu tng, mu sc, nh sng cha ng ni dung qung co) v nhng phng tin rt a dng a sn phm qung co n vi khch hng (phng tin thng tin i chng, phng tin truyn tin, cc xut bn phm, cc loi bng, bin, pan, p phch). Hin nay, cc vn bn quy phm php lut iu chnh hnh vi qung co gm c Lut Cnh tranh, Lut Thng mi nm 2005, Php lnh Qung co, Ngh nh s 24/2003/N-CP ngy 13/3/2003 hng dn thi hnh Php lnh Qung co... Trong cc vn bn php lut ny cng c cp n hnh vi qung co nhm cnh tranh khng lnh mnh. Theo Lut Cnh tranh, nhng hnh vi qung co nhm cnh tranh khng lnh mnh bao gm: 6.1. So snh trc tip hng ho, dch v ca mnh vi hng ho, dch v cng loi ca doanh nghip khc Qung co so snh l vic khi thc hin qung co, doanh nghip a ra nhng thng tin c ni dung so snh trc tip hng ha, dch v ca mnh vi sn phm cng loi ca doanh nghip khc. L lun cnh tranh phn chia hnh vi qung co so snh thnh nhiu mc khc nhau nh sau: - Qung co so snh bng l hnh thc so snh cho rng sn phm ca mnh c
(160) (161) (162)

www.vnexpress.net ngy 24/10/2001. iu 45 Lut Cnh tranh. iu 4 Php lnh Qung co 16/11/2001.

181

cht lng, c cung cch phc v hoc tnh nng ging nh sn phm cng loi ca doanh nghip khc; - Qung co so snh hn l hnh thc qung co cho rng sn phm ca ngi qung co c cht lng tt hn, cung cch phc v, hnh thc, tt hn sn phm ca doanh nghip khc; - Qung co so snh nht l hnh thc qung co khng nh v tr s mt ca sn phm ca mnh trn th trng bng cch cho rng cht lng, mu m, phng thc cung ng ca mnh l tt nht hoc khng nh rng khng c bt c sn phm cng loi no trn th trng c c nhng tiu chun ni trn nh sn phm ca mnh. Ty tng mc so snh v tnh cht trung thc ca thng tin m kh nng xm hi cho i th v cho khch hng s l khc nhau. Lut Cnh tranh nm 2004 ngn cm mi hnh vi qung co so snh m khng phn bit gia so snh bng, so snh hn v so snh nht. Hnh vi qung co b coi l qung co so snh nhm cnh tranh khng lnh mnh khi tha mn hai du hiu sau y: Mt l, sn phm qung co a ra nhng thng tin khng nh sn phm c qung co c cc iu kin thng mi nh cht lng, mu m, s lng, gi c, iu kin mua bn... ngang bng, tt hn hoc tt nht so vi cc sn phm cng loi ca doanh nghip khc. Nh vy, cc thng tin trong sn phm qung co khng ch ni v sn phm c qung co m cn cp n sn phm cng loi ca doanh nghip khc (sn phm b so snh), khng nh sn phm c qung co c cht lng, mu m, cung cch phc v ngang bng hoc tt hn sn phm b so snh. Thng tin so snh c th ng hoc khng ng. Vi hnh vi qung co so snh, nhng thng tin so snh ng hoc khng ng u l cnh tranh khng lnh mnh. Trong du hiu ny, c hai ni dung cn xc nh sau y: - Sn phm c qung co v sn phm b so snh phi l nhng sn phm cng lai. Cc sn phm ch c th c coi l cnh tranh vi nhau khi chng cng loi v cc thng tin trong qung co khi ni n hai sn phm cng loi ca hai doanh nghip khc nhau th mi l so snh. Ngc li, mt sn phm qung co a ra nhng thng tin ni v hai loi hng ho, dch v khng cng loi th hnh vi y c kinh t hc coi l qung co lin kt ch khng phi l so snh. v d, qung co v sn phm bt git m c s dng nc x vi hng Downy. Cc sn phm cng loi vi nhau khi chng phc v cho cng mt nhu cu s dng. - Sn phm b so snh phi l sn phm do doanh nghip khc sn xut hoc kinh doanh. Nu ni dung qung co so snh cc sn phm cng lai do doanh nghip thc hin vic qung co kinh doanh nh : so snh sn phm mi v sn phm trc y cho khch hng thy c tnh nng ca sn phm mi th vic qung co khng coi l qung co so snh. Hai l, hnh vi qung co so snh phi l so snh trc tip vi sn phm cng loi ca doanh nghip khc. Cc thng tin qung co s l so snh trc tip nu nhng hnh nh, mu sc, ting ni, ch vit... c s dng trong sn phm qung co ngi tip nhn thng tin xc nh c sn phm b so snh. Trong thc t, nhiu

182

doanh nghip gi tn sn phm cnh tranh, doanh nghip cnh tranh khi thc hin qung co so snh, song cng c trng hp doanh nghip ch s dng hnh nh, tn gi chung chung v sn phm khc so snh. Nu nhng hnh nh, mu sc, ting ni... cho thy c trng ring c ca sn phm b so snh m khng cn gi tn c th cng cu thnh vic so snh trc tip. Vi du hiu ny, c nhiu kh nng sau y s xy ra trong vic so snh: - So snh trc tip (cn gi l xm phm trc tip n i th c th) c th l vic doanh nghip vi phm im mt, ch tn sn phm v doanh nghip c th m n mun so snh n. Cc trng hp qung co so snh vi nhng thng tin chung chung nh so snh ty trng ca bt git Tide vi bt git thng, hoc hnh nh so snh nc x vi Downy vi hnh nh m m ca loi nc x vi khc nhng khng xc nh c th l sn phm no, ca ai c th s khng b coi l vi phm; - S so snh s l trc tip nu nh nhng thng tin a ra lm cho khch hng c kh nng xc nh c loi sn phm, nhm doanh nghip b so snh m khng cn phi gi tn cc doanh nghip c th no. C th ly v d v trng hp lin quan n cng ty sn xut nm mt Kymdan. Ngy 17/7/2003, Hi ng thm phn To n nhn dn ti cao cng b quyt nh s 20/HTP-DS ngy 23/6/2003 v v n ba Cng ty Vn Thnh, u Vit v Anh Dng kin cng ty c phn cao su Si Gn - Kymdan, yu cu cng ty cao su Si gn - Kymdan chm dt hnh vi qung co v xin li cng khai. V vic xoay quanh vic cng ty Kymdan khng sn xut hai loi nm l xo v nm mt xp nhng khi qung co trn bo so snh cht lng nm do cng ty ny sn xut vi cht lng hai loi nm mt xp v nm l xo ca cc doanh nghip khc (trong c cc cng ty khi kin ni trn). Hi ng thm phn kt lun l hnh vi qung co ca cng ty Kymdan l vi phm php lut v buc cng ty ny phi c trch nhim xin li cng khai hai cng ty Vn Thnh v u Vit v ni dung qung co gy hiu lm ni trn v phi ci chnh ni dung qung co trn bo ch163. Trong v d ny, cng ty Kym an khng gi tn i th cnh tranh, song vi cc thng tin trong sn phm qung co, ngi tiu dng c th xc nh sn phm b so snh l sn phm nm l xo. Sn phm nm l xo v sn phm nm mt Kymdan l nhng sn phm cng loi. Qung co so snh l hnh vi cnh tranh khng lnh mnh bi nhng l do sau y: - Vic qung co bng cch so snh trc tip vi hng ha, dch v cng loi ca doanh nghip khc vt qu gii hn cho php v nhim v ca hot ng qung co. Qung co l vic doanh nghip gii thiu v sn phm xc tin vic tiu th sn phm nn nhng thng tin c a ra phi l nhng thng tin v hng ho, dch v ca doanh nghip thc hin qung co. Mi hnh vi dng thng tin v sn phm cng loi ca ngi khc to n tng, cao sn phm ca mnh u i ngc li bn cht ca vic qung co. - S so snh th hin mong mun da dm vo sn phm ca ngi khc, nht l nhng sn phm ni ting. V d nh qung co cho rng sn phm c qung co c cht lng khng thua g mt sn phm quen thuc i vi ngi tiu dng hoc
(163)

Xem Thi Bo kinh t Vit Nam ngy 21/7/2003.

183

mt sn phm rt ni ting trn th trng nhm cao v th ca mnh, h thp uy tn ca sn phm cng loi ca doanh nghip khc trn th trng lin quan. Php lnh Qung co cng c quy nh tng t v hnh vi qung co so snh. 6.2. Bt chc sn phm qung co gy nhm ln cho khch hng Sn phm qung co l nhng thng tin bng hnh nh, hnh ng, m thanh, ting ni, ch vit, biu tng, mu sc, nh sng cha ng ni dung qung co, c trnh by thng qua cc phng tin thng tin i chng, pano, p phch a cc thng tin m n cha ng n vi khch hng. S hp dn ca cch thc trnh by v ni dung trong sn phm qung co quyt nh mc thu ht ca n i vi khch hng lm cho mc ch qung co s t c hiu qu. Bn cnh nng cao nng lc cnh tranh qua gi c, qua cht lng, vic cnh tranh qua hot ng qung co din ra rt quyt lit i hi cc sn phm qung co ca cc doanh nghip ngy cng a dng, hp dn v c quy m u t ngy cng ln. Chi ph dnh cho qung co trong c cu chi ph kinh doanh ca doanh nghip cng chim mt t l khng nh. S la chn ngy cng kht khe ca ngi tiu dng trong mi trng cnh tranh a thng tin v a phng tin buc mi doanh nghip phi bit cch xy dng chin lc u t to ra cc sn phm qung co c o, n tng i vi khch hng. Trc tnh hnh , xut hin nhiu toan tnh khng lnh mnh bng cch bt chc sn phm qung co ca ngi khc nhm gy nhm ln cho ngi tiu dng. Bt chc sn phm qung co l vic dng cc thng tin, hnh nh, m nhc, mu sc, ch vit ging vi sn phm ca doanh nghip khc cng b trc vi mc ch gy nhm ln cho ngi tiu dng v ngun gc xut x, v cht lng ca sn phm c qung co. Lut Cnh tranh khng th xc nh c th mc bt chc ca sn phm qung co nhi so vi sn phm qung co b nhi c th gy nhm ln cho khch hng. Ty thuc vo tng trng hp c th, c quan thc thi php lut s xc nh cn c vo tnh hnh c th ca s vic v ca th trng. V vn ny, Php lnh qung co cm doanh nghip thc hin vic qung co gy nhm ln vi c s sn xut kinh doanh hng ho, dch v ca ngi khc. 6.3. Qung co a thng tin gian di hoc gy nhm ln cho khch hng Lut Cnh tranh cm doanh nghip thc hin hnh vi a thng tin gian di hoc gy nhm ln cho khch hng trong hot ng qung co v mt trong cc ni dung sau: gi, s lng, cht lng cng dng, kiu dng, chng loi, bao b, ngy sn xut, thi hn s dng, xut x hng ho, ngi sn xut, ni sn xut, ngi gia cng, ni gia cng; cch thc s dng, phng thc phc v, thi hn bo hnh; v cc ni dung gian di hoc gy nhm ln khc164. Cc thng tin v gi, s lng, cht lng, cng dng, kiu dng, chng loi c lit k trong Lut Cnh tranh l nhng thng tin c ngha quan trng tc ng n s la chn ca khch hng i vi sn phm qung co. Cc thng tin b sai lch s lm cho s la chn s khng chnh xc. Hnh vi gian di trong qung co bng cch lm
(164)

Khon 3 iu 46 Lut Cnh tranh.

184

sai lch nhn thc, gy nhm ln trong thc la chn ca khch hng u l khng lnh mnh. Php lut cnh tranh v php lut chuyn ngnh trong lnh vc qung co quy nh ngn cm vic qung co gian di. Cn c Khon 3 iu 46 Lut Cnh tranh, hnh vi ny c hai cp vi phm: u tin l qung co gian di. C th, l vic doanh nghip cung cp cc thng tin qung co v gi, s lng, cht lng sai s tht khch quan. Vi cp ny, xc nh hnh vi, c quan c thm quyn ch cn i chiu ni dung ca thng tin qung co vi thc t khch quan. Tip l qung co a thng tin nhm ln. C th l vic doanh nghip cung cp nhng thng tin c kh nng gy nhm ln cho khch hng v gi, s lng, cht lng, cng dng ca sn phm. Trong trng hp ny, thng tin qung co cha l gian di, song li c th lm cho khch hng hiu khng chnh xc v ni dung qung co vi iu kin khch hng ang trong trng thi bnh thng. xc nh s gian di trong hnh vi qung co, cn c quy trnh thm nh thng tin mt cch khoa hc v trung thc. Phi phn tch, so snh tnh ng n ca nhng thng s kinh t - k thut lin quan n gi, sn phm. Trn th trng Vit Nam hin nay, vic kim sot tnh trung thc ca cc thng tin v qung co mt cch qua loa, chiu l lm cho ngi tiu dng cm thy loi hng ho no cng tt nht tri vi thc t khi s dng hng ho khng.

7
Khuyn mi nhm cnh tranh khng lnh mnh (165)
S hiu k v hm li ca con ngi (nht l khi h li l ngi tiu dng) c cc nh kinh doanh khai thc thng qua hot ng qung co v khuyn mi nhm xc tin vic tiu th sn phm ca mnh. Qung co l hnh thc tho mn tnh hiu k bng thng tin a ra cho th trng, khuyn mi l vic dng li ch vt cht khuyn khch mua hng. Ngi tiu dng khi mua hng ho, dch v ca doanh nghip c khuyn mi s c dnh cho nhng li ch vt cht nht nh trc hoc sau khi mua hng166 ngoi gi tr s dng ca hng ho, dch v. Cc hnh thc khuyn mi bao gm vic a hng mu khch hng dng th m khng phi tr tin; vic tng hng ho, cung ng dch v khng ly tin; vic bn hng vi gi thp hn gi bnh thng trc ; vic t chc cc gii thng.v.v. iu chnh hot ng khuyn mi, Lut Thng mi nm 2005 quy nh v hnh thc, ch th v cch thc t chc hot ng khuyn mi ca thng nhn. Di gc ca l thuyt cnh tranh, l mt trong nhng cch thc thu ht, tranh ginh v to thi quen tiu dng cho khch hng bng nhng chin dch, khuyn mi c th lm xut hin nhiu kh nng tranh ginh mt cch khng lnh mnh. Theo quy nh ca Lut Cnh tranh, nhng hnh vi khuyn mi sau y s b coi l cnh tranh khng lnh mnh: - T chc khuyn mi m gian di v gii thng. Hnh vi ny xy ra khi doanh
iu 46 Lut Cnh tranh. Trng H Lut H ni, Gio trnh Lut thng mi (NXB Cng an nhn dn, 2001), tr 288.
(165) (166)

185

nghip thc hin khuyn mi bng hnh thc t chc gii thng nhng khng thc hin hoc thc hin khng ng gii thng cng b trc . - Khuyn mi khng trung thc hoc gy nhm ln v hng ho, dch v la di khch hng. Trong trng hp ny, hot ng khuyn mi c doanh nghip s dng lm cng c lm cho khch hng b nhm ln v hng ha, dch v. V d, doanh nghip tng hng mu cho khch hng dng th vi cht lng cao hn so vi hng ha ang c bn trn th trng. Hai hnh vi ny c thc hin vi th on a nhng thng tin gian di v gii thng, khng trung thc v hng ho, dch v hoc gy nhm ln la di ngi tiu dng. Bn cht la di ca hnh vi khuyn mi khc vi s la di trong qung co ch, qung co la di l vic doanh nghip khng trung thc khi a ra cc thng tin trc tip v gi, s lng, cht lng ca hng ho, dch v c qung co, trong khi , la di trong khuyn mi l vic cc doanh nghip khng trung thc v cc li ch m khch hng s c hng hoc dng cc li ch to ra s nhn thc sai lch v hng ho, dch v ca khch hng. Nhng hnh vi nh t chc v cng b cng khai v gii thng song khng c gii thng hoc gii thng khng ng vi nhng g cng b; hnh vi t chc khuyn mi bng cch a hng mu cho khch hng dng th vi cht lng cao cp hn nhiu so vi hng ha c dng mua bn hng lm cho khch hng b nhm ln v cht lng hng ha u b coi l cnh tranh khng lnh mnh. - Phn bit i x vi khch hng nh nhau ti cc a bn t chc khuyn mi khc nhau trong cng mt chng trnh khuyn mi. Cn c vo quy nh ny, c nhng yu t sau y cu thnh nn hnh vi vi phm: + Doanh nghip t chc khuyn mi trong mt khu vc bao gm nhiu a bn khc nhau (doanh nghip c th chia khu vc khuyn mi thnh cc a bn theo khu vc a l, theo tiu chun thnh th, nng thn hoc theo nhm khch hng; + Khch hng cc a bn trn phi p ng cc iu kin nh nhau c tham gia vo chng trnh khuyn mai (v d khch hng cn c s lng hng ha tiu th ging nhau); + Doanh nghip p dng c cu li ch khc nhau theo a bn. Do , d p ng cc iu kin nh nhau nhng cc khch hng cc a bn khc nhau c hng li ch khuyn mi khng ging nhau. V d cng iu kin l c 3 np chai bia, cc khch hng nng thn v thnh th s c c hi trng nhng gii thng vi gi tr khc nhau. Hnh vi ny b coi l cnh tranh khng lnh mnh bi phn bit i x vi khch hng. V nguyn tc, khi khch hng p ng nhng iu kin m doanh nghip t ra v cc iu kin l nh nhau th h c v tr nh nhau trc doanh nghip. Mt khi iu kin ging nhau nhng li ch c th hng khc nhau th doanh nghip thc hin vic khuyn mi c thi i x khng cng bng i vi khch hng. Vic quy nh hnh vi phn bit i x vi khch hng l cnh tranh khng lnh mnh cho thy php lut cnh tranh khng ch bo v t chc, c nhn kinh doanh m cn c vai tr quan trng trong vic bo v quyn li ca ngi tiu

186

dng. Tuy nhin, trong quy nh v hnh vi ny, php lut cha lm r yu t nh nhau ca khch hng khi tham gia khuyn mi. - Tng hng ho cho khch hng dng th nhng li yu cu khch hng i hng ho cng loi do doanh nghip khc sn xut m khch hng ang s dng dng hng ho ca mnh167. cu thnh hnh vi vi phm, cn xc nh cc yu t sau y: + Hnh thc khuyn mi l tng hng ha cho khch hng dng th; + c tng hnng ha, khch hng phi chp nhn i hng ha cng loi do doanh nghip khc sn xut m h ang s dng. Vi iu kin ny, i tng c tham gia khuyn mi ch l cc khch hng ang giao dch, ang s dng hng ha ca i th cnh tranh. Ni cch khc, doanh nghip trc din li ko khch hng ang tiu th sn phm cng loi ca doanh nghip khc bng cch tng hng ha cho h dng th vi mong mun khch hng thay i thi quen tiu dng. Hnh vi ny b coi l mt dng khng lnh mnh bi n c thc hin nhm xo b mt cch khng chnh ng thi quen tiu dng ca khch hng i vi sn phm ca doanh nghip khc. Khi tham gia th trng cc doanh nghip c quyn tc ng n nhu cu ca khch hng bng cch dnh li ch vt cht, cung cp cc thng tin v sn phm ca mnh khch hng c th la chn chng trong v s cc sn phm cng loi khc. Trc rt nhiu sn phm cng loi c kh nng p ng cho cng mt nhu cu, doanh nghip ch c th lm ni bt sn phm ca mnh trc khch hng cnh tranh. Trong khuyn mi khng lnh mnh vic tng hng ho cho khch hng dng th nhng li yu cu khch hng i hng ho cng loi do doanh nghip khc sn xut m khch hng ang s dng dng hng ho ca mnh l toan tnh nhm xo b hnh nh ca doanh nghip khc trong thi quen tiu dng c ca khch hng to thi quen tiu dng mi i vi sn phm ca mnh. Trong thc tin, c nhng doanh nghip t chc chng trnh khuyn mi tng nhng gi sn phm bt nm vi khi lng 250g cho khch hng vi iu kin khch hng phi cung cp cho doanh nghip t nht l hai v bao bt nm do doanh nghip khc sn xut. C th ni, y l v vic in hnh cho chin lc xa b sn phm ca doanh nghip khc trong nhu cu tiu dng ca khch hng.

8
Phn bit i x trong hip hi (168)
Vic thnh lp cc hip hi nhm lin kt gia cc doanh nghip c lp trong ngnh hoc ngh l nhu cu pht trin tt yu ca nn kinh t hin i, s to ra nhng sc mnh chung h tr pht trin k thut, pht trin th trng v u t trong ngnh, ngh . Tuy nhin, hot ng ca cc hip hi c th dn n nhng biu hin tiu cc do s chi phi ca cc th lc trong hip hi . Lut Cnh tranh quy nh
(167) (168)

iu 46 Lut Cnh tranh. iu 7 Lut Cnh tranh.

187

cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh ca Hip hi ngnh, ngh bao gm: 8.1. T chi doanh nghip c iu kin gia nhp hoc rt khi hip hi nu vic t chi mang tnh phn bit i x v lm cho doanh nghip b bt li trong cnh tranh Tuy ch l nhng t chc x hi ngh nghip ca cc doanh nghip c lp, l i din cho ngnh, ngh trn th trng lin quan, cc hip hi c ngha rt quan trng i vi cc doanh nghip thnh vin v cha phi thnh vin hot ng trong ngnh, ngh . Vic t chi nhu cu gia nhp hoc rt khi hip hi lm cho doanh nghip lm vo tnh trng bt li trong kinh doanh, i khi cn buc h phi ri b th trng. Vic gia nhp, rt khi hip hi l quyn t do ca doanh nghip v vic xem xt kt np doanh nghip l quyn ca hip hi . Theo quy nh ca Lut Cnh tranh, vic t chi mt doanh nghip c nhu cu gia nhp hoc rt khi th trng s l cnh tranh khng lnh mnh trong cc trng hp sau y: Mt, cc doanh nghip iu kin c gia nhp hoc rt khi hip hi theo quy nh ca Php lut, quy ch ca hip hi; Hai, s t chi mang tnh phn bit i x. iu c ngha l, vi cng mt iu kin, hip hi gii quyt cho doanh nghip no gia nhp hoc rt khi hip hi, song li t chi i vi mt hoc mt s doanh nghip khc; Ba, s t chi ca hip hi lm cho doanh nghip b t chi lm vo tnh trng bt li trong cnh tranh, c th lm cho doanh nghip gp kh khn trong kinh doanh hoc chc chn s gy ra cc kh khn nu khng kp thi ngn chn. Nhng bt li m doanh nghip b t chi gp phi c th l ngun nguyn liu cho hot ng kinh doanh, ngun tiu th sn phm, phm vi th trng b thu hp. 8.2. Hn ch bt hp l i vi hot ng kinh doanh hoc cc hot ng khc c lin quan ti mc ch kinh doanh ca cc thnh vin L t chc x hi ngh nghip ca cc doanh nghip h tr cho cc thnh vin trong vic o to nhn lc, tm kim th trng, l i din cho ngnh ngh trong cc sinh hot chnh tr, x hi hoc tham gia cc cuc tranh tng trong cc v vic lin quan n thng mi quc t, cc hip hi khng c vai tr nh mt tp on kinh t hoc cc tng cng ty trong vic` iu phi hot ng kinh doanh ca cc thnh vin trc thuc. S lin kt v phi hp ca cc thnh vin hon ton l t nguyn, khng c cc du hiu ca qun l hnh chnh - kinh t trong mi quan h gia hip hi v thnh vin. V vy, s hn ch bt hp l i vi hot ng kinh doanh hoc cc hot ng khc c lin quan ti mc ch kinh doanh ca cc thnh vin t pha hip hi l tri vi tn ch v chc nng ca hip hi y nhng doanh nghip b hn ch vo tnh trng bt li trong kinh doanh v cnh tranh.

188

9
Bn hng a cp bt chnh
9.1. Khi nim bn hng a cp Theo Lut Cnh tranh, bn hng a cp c hiu l phng thc tip th bn l hng ho p ng c cc yu cu sau y: - Vic tip th bn l hng ho c thc hin thng qua mng li ngi tham gia bn hng a cp gm nhiu cp, nhiu nhnh khc nhau; - Hng ho c ngi tham gia bn hng a cp tip th trc tip cho ngi tiu dng ti ni , ni lm vic ca ngi tiu dng hoc a im khc khng phi l a im bn l thng xuyn ca doanh nghip hoc ca ngi tham gia; - Ngi tham gia bn hng a cp c hng tin hoa hng, tin thng hoc li ch kinh t khc t kt qu tip th bn hng ca mnh v ca ngi tham gia bn hng a cp cp di do mnh t chc v mng li c doanh nghip bn hng a cp chp thun169. 9.2. Nhng nt c trng ca bn hng a cp T quy nh trn, bn hng a cp c nhng nt c trng sau y: a. Bn hng a cp l phng thc tip th bn l hng ho170, c xem xt hai ni dung: - Vi phng thc bn l hng ho thng qua mng li tip th, doanh nghip t chc bn hng a cp thit lp mi quan h mua bn sn phm trc tip vi ngi tiu dng cui cng m khng cn u t thnh lp, duy tr mng li phn phi di dng ca hng gii thiu sn phm, cc i l phn phi. Ngi tiu dng c c hi mua c sn phm t gc sn xut, trnh nhng ri ro c th pht sinh trong qu trnh phn phi (nh nn hng gi, gi c khng trung thc). Doanh nghip bn hng a cp c th l doanh nghip sn xut hng ha trc tip tip th v bn l bng phng thc a cp hoc l cc doanh nghip phn phi hng ha do doanh nghip khc sn xut. Bn hng a cp ch xy ra trong th trng hng ho. Theo Lut Cnh tranh v Ngh nh s 110/2005/N-CP ngy 24/8/2005 quy nh v qun l i vi bn hng a cp (Ngh nh s 110/2005/N-CP), i tng p dng ca hnh vi bn hng a cp l th trng hng ho ch khng phi l th trng dch v. Khi bn hng a cp c hiu nh phng thc tip th tiu th, th hot ng tip th cung ng trong th trng dch v khng phi l bn hng a cp. Cc hot ng ca mng li tip th bo him khng phi l bn hng a cp, khng thuc i tng iu chnh ca iu 48 Lut Cnh tranh. b. Doanh nghip bn hng a cp tip th hng ho thng qua nhng ngi tham gia c t chc nhiu cp khc nhau
Xem Khon 11 iu 3 Lut cnh tranh v iu 3 Ngh nh s 110/2005/N-CP . (170) Xem thm iu 5 Ngh nh s 110/2005/N-CP .
(169)

189

Khi phn tch v t chc ca mng li a cp, cn phi lm r mt s ni dung sau y: - Ngi tham gia bn hng a cp l nhng cng tc vin trong vic tip th, bn l hng ho (c gi vi nhng tn nh i l, nh phn phi c lp, trc tiu vin.v.v.) trc tip cho ngi tiu dng m khng nhn danh doanh nghip. Nh vy, khng phi l ngi trc tip thit lp quan h vi ngi tiu dng, doanh nghip thc hin vic gii thiu v bn l thng qua mng li ngi tham gia, cng c quan h c lp vi khch hng. Do ngi tham gia bn hng a cp khng l nhn vin ca mnh, nn doanh nghip khng phi chu trch nhim trc khch hng tiu th sn phm v hnh vi ca ngi tham gia, m ch chu trch nhim trong gii hn phm vi cht lng sn phm v cc thng tin lin quan n sn phm do h cung cp. - Khi tham gia mng li bn hng a cp, ngi tham gia khng phi l cc i l phn phi theo quy nh ca Lut Thng mi, khng thuc cc ca hng tiu th sn phm do doanh nghip thnh lp. Lut Cnh tranh quy nh ngi tham gia tip th hng ho ti ni , ni lm vic ca ngi tiu dng m khng phi l a im bn l thng xuyn ca doanh nghip hay ca ngi tham gia. Do trc tip gp g ngi tiu dng gii thiu v bn l sn phm, ngi tham gia khng phi ng k kinh doanh khi tham gia bn hng a cp. - Ngi tham gia c t chc thnh nhng cp khc nhau theo phng thc: mi ngi tham gia t chc mt mng li phn phi mi, khi c doanh nghip chp nhn; s ngi tham gia cp sau lun nhiu hn so vi cp trc n. lm cho phng thc kinh doanh ny to ra mt h thng phn phi theo hnh thp. Trong quan h ni b, ngi tham gia cp trn c vai tr t chc v iu hnh hot ng ca nhng ngi trong mng li cp di. c. Ngi tham gia c hng tin hoa hng, tin thng, li ch kinh t khc171 t kt qa bn hng ca mnh v ca ngi tham gia khc trong mng li do h t chc ra Cch thc phn chia li ch nh trn va kch thch ngi tham gia tch cc tiu th hng ho, va kch thch h tch cc to lp h thng phn phi cp di172. Bn hng a cp c th em li nhiu li ch thit thc cho ngi tiu dng nh: mua hng trc tip t nh sn xut, trnh c nn hng gi, hng km cht lng. i vi doanh nghip, bn hng a cp tit kim c chi ph qung co, ct gim c hng lot cc chi ph khc nh chi ph thu mt bng trng by, chi ph vn chuyn; mt khc do mng li phn phi a hng ho trc tip n ngi tiu dng to nhiu thun li cho qung b hng ho mt cch trc tip v hu hiu. Bn cnh , to ra nhiu vic lm cho x hi do phng thc kinh doanh ny khng gii hn s lng ngi tham gia. 9.3. Tnh khng lnh mnh ca hnh vi bn hng a cp bt chnh a. Qun l vic bn hng a cp Khng ln n phng thc bn hng a cp, php lut ch coi bn hng a cp l
Li ch kinh t khc c th l nh , phng tin i li, cc chuyn du lch... cc nc, php lut ca h khng ch s cp phn phi ngi tham gia u tin c chia li ch t cc cp di l cp 5 hoc cp 6.
(171) (172)

190

i tng ca php lut cnh tranh khi thuc nhng trng hp b coi l bt chnh. Ti Vit Nam, v thi ca Nh nc v php lut i vi bn hng a cp, c nhiu quan im khc nhau. C quan im cho rng cn cm cc hnh thc bn hng a cp cho rng n c qu nhiu khuyt tt, em li nhng hu qu v kinh t x hi. Cng li c quan im rng cn qun l bn hng a cp. Theo quan im th hai th bn hng a cp ch l cch thc c doanh nghip s dng tiu th hng ho, nn php lut cn xy dng c ch kim sot hp l, m bo cho n tn ti, pht huy hiu qu v hn ch cc khuyt tt173. Trong quan im cn qun l bn hng a cp, cng c nhng kin khc nhau v lnh vc php lut iu chnh loi hnh vi ny. C kin coi bn hng a cp nh mt hnh vi thng mi, thuc phm vi iu chnh ca php lut thng mi. Phn i kin ny, nhiu ngi cho rng bn hng a cp khng phi l mt dng hot ng kinh doanh m ch l mt phng thc t chc tiu th sn phm, khng th c coi l hnh vi thng mi (ging nh cc hnh vi qung co, khuyn mi, i l hay i din thng mi.v.v). Nhiu ngi cho rng cn c mt vn bn php lut ring v hot ng qun l Nh nc i vi bn hng a cp; cc biu hin khng lnh mnh s c iu chnh theo php lut cnh tranh. Nh vy, kin ny i hi nhim v phi hp gia php lut qun l hnh chnh v bn hng a cp vi php lut cnh tranh mt b phn php lut c th ca kinh t th trng, theo Php lut qun l hnh chnh v bn hng a cp xc nh th tc ng k, c ch kim sot hot ng bn hng a cp, quyn v ngha v ca nhng ch th c lin quan.v.v. Theo quan im ny, h thng truyn tiu a cp l cch thc c th xy dng mng li tip th v tiu th sn phm, l mt th php cnh tranh trong kinh doanh, nhm to lp v th cnh tranh ca mnh trn thng trng. Hnh vi thit lp hoc vn hnh h thng bn hng a cp n cha trong mnh n nhng toan tnh thit lp mt mng li phn phi o xm phm n li ch ca nhng ngi tham gia, ca ngi tiu dng v ca cc doanh nghip khc, c chnh sch cnh tranh coi l khng lnh mnh, cn phi c cm on v trng pht nhm bo v trt t v s lnh mnh trong th trng cnh tranh. C nhiu quc gia coi mt s hnh vi kinh doanh a cp l bt chnh, thuc i tng iu chnh ca Lut Cnh tranh (Lut Thng mi lnh mnh ca i Loan174, Lut Cnh tranh ca Canaa....). b. V bn hng a cp bt chnh Theo Lut Cnh tranh, vic bn hng a cp b coi l bt chnh khi hi hai iu kin sau y: Mt l, thc hin mt trong cc hnh vi m lut lit k. Cc hnh vi c lit k bao gm: - Yu cu ngi tham gia phi t cc, phi mua mt s lng hng ho ban u hoc phi tr mt khon tin c quyn tham gia mng li bn hng a cp; - Khng cam kt mua li vi mc gi t nht l 90% gi hng ho bn cho ngi tham gia bn li; - Cho ngi tham gia nhn tin hoa hng, tin thng, li ich kinh t khc ch yu
Cc kin ny c ng ti trn website www.laodong.com.vn cc s 359 ngy 25/12/2003 v s 53 ngy 22/2/2004. (174) Ngoi cc quy nh ti iu 21, 23, 24, 41, 42 Lut thng mi lnh mnh, i Loan cn ban hnh Bn quy nh gim st bn hng a cp - vn bn php lut ring qun l hot ng kinh doanh a cp.
(173)

191

t vic d d ngi khc tham gia mng li bn hng a cp; - Cung cp thng tin gian di v li ch ca vic tham gia mng li bn hng a cp, thng tin sai lch v tnh cht, cng dng ca hng ho d d ngi khc tham gia175. Du hiu khch quan, vt cht ca hnh vi bn hng a cp bt chnh l vic thc hin mt trong bn hnh vi trn. Hai l, nhm thu li bt chnh t vic tuyn dng ngi tham gia mng li. Du hiu ch quan ca hnh vi bn hng a cp bt chnh l mc ch thu li bt chnh m doanh nghip bn hng a cp mong mun th hng. Lut Cnh tranh ca chng ta s dng ng thi c hai du hiu ny lm c s cu thnh hnh vi vi phm. Di gc so snh, Lut Cnh tranh c nhng quy nh kh tng ng176 vi cc nc trong vic m t du hiu khch quan ca hnh vi bn hng a cp bt chnh177. Khi quy nh du hiu ch quan v tnh bt chnh ca s vi phm, php lut ca Vit Nam xc nh mc ch ca cc hnh vi vi phm l nhm thu li bt chnh. Trong khi , php lut ca Canaa, i Loan.v.v. tp trung phn tch bn cht gian di ca hnh vi vi phm th hin cc th on gian di ca doanh nghip khi a ra thng tin v: - Li ch m nhng ngi ang tham gia c hng, - Li ch s c hng khi tham gia vo mng li, t thit lp c h thng phn phi a cp178. c. Mc ch ca bn hng a cp bt chnh Mc d o lut xc nh tng i r rng v hnh vi vi phm v bn cht bt chnh ca n, song Lut Cnh tranh li cha lm r c ni hm ca nhm thu li bt chnh t vic tuyn dng ngi tham gia mng li bn hng a cp. C mt s vn cn bnh lun v mc ch thu li bt chnh: Mt l, mc ch thu li thuc phm tr ch quan, l mt trong hai cn c php l kt lun c hay khng c s vi phm, php lut a ra nhng du hiu php l c th, r rng, khch quan v thng nht trnh s suy on thi v mc ch ca hnh vi v s ty tin ca ngi thc khi p dng php lut, lm sai lch hiu qu ca php lut. Hai l, v mc ch thu li, Lut Cnh tranh ch cm thc hin nhng hnh vi sau y nhm thu li bt chnh t vic tuyn dng ngi tham gia mng li bn hng a cp m cha lm r: Nu i hi mc ch thu li t c, ngi iu tra v vic phi xc nh chnh xc, c th cc khon li m doanh nghip gt hi c t hnh vi bt chnh. Ngc li, nu khng i hi mc ch hon thnh, m ch coi nh l c mong ca doanh nghip khi thc hin hnh vi, th php lut cng cn phi c c s xc thc kt lun v mc ch ca hnh vi bi mc ch ch tn ti trong ch ch quan ca ngi vi phm. Ba l, v ngun gc ca cc khon li bt chnh, theo Lut Cnh tranh ni dung cc khon li bt chnh m doanh nghip vi phm c th thu c t vic tuyn dng ngi tham gia mng li a cp lm ti ngha quy nh ti iu 48 ca Lut Cnh tranh v mi hnh vi trong bn hnh vi vi phm c lut d liu u l ngun gc ca nhng
iu 48 Lut Cnh tranh. Nhm tc gi ch s dng cm t kh tng ng v nhiu nc hnh vi qung co hay khuych trng h thng a cp o cng b coi l bt chnh. (177) C th tham kho iu 55 v 55.1 Lut Cnh tranh Canada. (178) Xem thm CIDA-B Thng mi Vit nam, sd, tr 95-96.
(175) (176)

192

khon li bt chnh (nh hnh vi khng cam kt mua li vi gi ti thiu bng 90% gi bn cho ngi tham gia; hnh vi bt c cc mt khon tin mi c tham gia, khon tin t cc hoc mc chnh lch gia gi bn v gi mua li l nhng li ch m doanh nghip thu c). Bn l, Lut Cnh tranh cha xc nh c tnh vt cht hay phi vt cht ca cc khon li bt chnh m doanh nghip mun thu c. Theo cc hnh vi vi phm m iu 48 lit k, c trng hp doanh nghip bn hng a cp phi tn tin khi thc hin hnh vi (v d nh cho ngi tham gia nhn hoa hng, tin thng, li ch vt cht khc ch yu t vic d d ngi khc tham gia mng li bn hng a cp). Nn vic xc nh tnh vt cht ca cc khon li bt chnh s khng n gin. Tuy nhin, i vi li ch thu c ngoi vt cht, vic xc nh mc ch bt chnhd dn n s ty tin v suy on. Nm l, tnh bt chnh ca cc khon li ch, theo t in ting Vit, c hiu l tri vi o c, khng chnh ng179. Tnh tri o c, khng chnh ng cn phi cn c vo ngun gc ca cc khan li thu c. Theo cc hnh vi m iu iu 48 Lut Cnh tranh quy nh, vic thc hin hnh vi vi phm c th em li cho doanh nghip nhng khon li bt chnh, t ngun gi l nhng ngha v ca ngi tham gia phi thc hin, nhng th on m doanh nghip p dng khi xy dng mng li bn hng a cp. d. Xc nh tnh khng lnh mnh ca bn hng a cp bt chnh Vic xc nh s khng lnh mnh ca hnh vi cnh tranh c cn c vo kh nng gy thit hi ca n i vi th trng, i vi i sng x hi v bn cht tri o c, tp qun kinh doanh hn l kh nng thu li cho ngi thc hin. T thn bn hnh vi b cm on bao hm trong mc ch bt chnh ca ngi thc hin. Ch cn thc hin mt trong bn hnh vi lit k ti iu 48 ni trn, doanh nghip bn hng a cp bt chnh. Khng coi mc ch thu li bt chnh t vic d d tham gia mng li bn hng a cp l mt cn c c lp xc nh v s vi phm, Ngh nh s 110/2005/N-CP v qun l bn hng a cp s dng180 quy nh r cc hnh vi b cm on. Vic xc nh tnh khng lnh mnh ca bn hng a cp bt chnh phi da trn vic phn tch cc biu hin ca cc hnh vi vi phm, nht l cc du hiu v s chim dng vn, dn hng cho ngi tham gia v la di: Mt, bn hng a cp bt chnh c thc hin nhm chim dng vn ca ngi tham gia Lut Cnh tranh quy nh cm doanh nghip yu cu ngi mun tham gia phi t cc hoc phi tr mt khon tin c quyn tham gia mng li bn hng a cp. Hnh vi ny c xc nh bng cc iu kin m doanh nghip t ra cho ngi mun tham gia mng li bn hng a cp. Theo , ngi mun tham gia phi tr tin hoc phi t cc mt khon tin c tham gia mng li bn hng. Cn phi xc nh rng php lut khng cm doanh nghip t ra iu kin chn lc ngi tham gia vo mng li bn hng nu ccc iu kin khng phi l iu kin tr tin
(179) (180)

Vin ngn ng hc, sd, tr 47. Xem iu 7 Ngh nh s 110/2005/N-CP .

193

hay t cc. Trong thc t, cc doanh nghip c th a ra cc tiu chun nht nh v kinh nghim, trnh , ngoi hnh... chn lc nhng ngi c nng lc v iu kin thc t nhm p ng nhu cu tip th, bn hng ca mnh. Ch khi cc iu kin c t ra l phi tr tin hay t cc mt khon tin th s cu thnh hnh vi vi phm. Theo cc doanh nghip bn hng a cp, cc ngha v t cc hay tr tin ca ngi tham gia l bin php bo m an ton, uy tn, bnh ng trong kinh doanh, l s rng buc vt cht bo m ngi tham gia phi tn trng uy tn ca doanh nghip v ca sn phm. Theo l thuyt cnh tranh, s chim dng ca hnh vi c lp lun qua cc cn c sau y: - Ngi tham gia mng a cp ch l ngi tip th bn l sn phm gip cho doanh nghip tin hnh tip th sn phm n vi khch hng. Doanh nghip khng k gi hng ho cho ngi tham gia bn dm. Khi trc tip bn l hng ho cho khch hng, ngi tham gia phi thc hin theo phng thc mua i, bn li hng phn chnh lch. V vy, ngha v t cc hay tr tin cho vic tham gia l khng c cn c; - Bn cht ca bn hng a cp l ngi tham gia tip th sn phm gip doanh nghip, c hng li ch t kt qu tip th, bn hng ca mnh v ca mng li do mnh t chc ra. Quan h qua li v li ch v ngha v gia doanh nghip vi ngi tham gia thc s ch pht sinh khi ngi tham gia thc hin vic tip th sn phm. Vic gia nhp mng li cha em li cho ngi tham gia bt c li ch g, nn cha th rng buc trch nhim vt cht i vi h; - V bn cht, t cc trong cc giao dch pht sinh trn th trng l bin php bo m vt cht m m cc ch th phi thc hin vi nhau nhm m bo cho vic thc hin mt ngha v; vic tr tin l ngha v thanh ton ca mt ch th cho vic c hng mt li ch ngang gi. V vy, vic doanh nghip buc ngi mun tham gia phi thc hin cc ngha v ni trn nh mt iu kin xem xt vic c c tham gia mng li hay khng l tri vi bn cht ca vic t cc hay ca ngha v tr tin trong cc thng v. T cc l l trn, nhng khon tin m doanh nghip bn hng a cp c c t ngha v v l p t cho ngi mun tham gia phi thc hin l nhng khon ti chnh bt chnh m doanh nghip chim dng c. Th d v chin lc chim dng vn trong bn hng a cp l v vic ca cng ty TNHH Th gii mi, tr s ti s 4 - B2 ng Nguyn Ch Thanh - H Ni. Theo phng thc kinh doanh ca Cng ty Th gii mi (l cng ty chuyn phn phi no bch kim Melatonin v to xon Spirulina vi tn gi l Thc phm b dng), nhng ngi mun tham gia vo h thng kinh doanh a cp phi t mt khon tin cc vi s phn bit gia cc vng, min trn c nc (ty theo mc hp dn v pht trin ca th trng) mi c quyn tham gia. Nhng ngi tham gia cc tnh pha Nam phi t 240 USD, cn pha Bc 120 USD tin t cc mi c cp giy y quyn lm i l trong mt nm cng vi 3 hp thc phm b dng i tip th, m rng th trng ca doanh nghip. Hp ng c thc hin theo 9 t, mi t ko di 10 ngy. Sau

194

6 k np tin, ngi tham gia s c thng k th by 33 USD; nu gii thiu c hai i l mi s c thng 36 USD, s tin thng mi nm s tng ln theo s i l mi v doanh thu do bn sn phm. Nu hon thnh cc ch tiu do cng ty ra, ngoi vic nhn li tin t cc ngi tham gia s c thm t nht 135 USD. Trong vng 2 thng k t ngy k hp ng, nu khng tiu th c sn phm ngi tham gia s c cng ty hon tr li 120 USD ban u di dng kinh ph qung co theo nh kv c hng 3 sn phm c cng ty giao ban u. Sau cng ty s chm dt hp ng181. Vi nhng thng tin hp dn , Cng ty Th gii mi thit lp c mt h thng i l theo kiu bn hng a cp vi hn 4000 ngi tham gia v s tin t cc thu v l rt ln (trong vng 4 thng hot ng t thng 4/2002 n thng 8/2002). Sau , vi l do cc chuyn gia Trung Quc b trn, cng ty Th gii mi chm dt hot ng v chim ot s tin t cc khng l ca nhng ngi tham gia mng li bn hng a cp ca n. nhng ngi mun tham gia t cc hoc tr mt khon tin nht nh, doanh nghip bn hng a cp thng a ra nhng mi cho hp dn v thu nhp trong tng lai. Nu bnh tnh trc s hp dn ca ng tin, doanh nghip khng th kham ni vi chi ph thng qu ln dnh cho ngi tham gia. T c th thy trc c kh nng la o chim ot s tin t cc l rt cao. Hai, cc hnh vi t chc mng li hoc t chc bn hng ha vi mc ch dn hng cho ngi tham gia Theo Lut Cnh tranh, vic dn hng cho ngi tham gia c thc hin thng qua cc hnh vi: doanh nghip bn hng a cp yu cu ngi mun tham gia phi mua mt s lng hng ho ban u c quyn tham gia mng li bn hng a cp; hoc khng cam kt mua li vi mc gi t nht l 90% gi hng ho bn cho ngi tham gia bn li. Bn hng a cp l phng thc tip th bn l sn phm n tay ngi tiu dng, theo nhng ngi tham gia ch l ngi gip doanh nghip tip th v tiu th sn phm, m khng phi l i l bao tiu hay ngi tiu th sn phm ca doanh nghip. Hp ng tham gia bn hng a cp c tnh cht ca hp ng hp tc gia doanh nghip v ngi tham gia. Ngi tham gia khng phi l ngi tiu dng trong giao dch ny (tr phi h l ngi c nhu cu tiu th sn phm, khi , h s giao kt mt thng v khc vi doanh nghip). Trong qu trnh tip th, ngi tham gia tm kim khch hng, sau mua sn phm t doanh nghip bn l cho ngi tiu dng vi mong mun c hng hoa hng, tin thng. Khi ngi tham gia khng bn c hoc bn khng ht s sn phm mua, doanh nghip c ngha v phi mua li vi mc gi hp l khng gy thit hi qu ln cho ngi tham gia. Mc hp l c xc nh t nht bng 90% gi bn cho ngi tham gia. T l ti a 10% gi mua m ngi tham gia phi chu thit (nu khng bn c hng ha) c coi nh khon vt cht rng buc hng thc p h n lc thc hin ngha v tip th tho thun trong hp ng. Hnh vi buc ngi mun tham gia phi mua mt lng hng nht nh ban u c quyn tham gia bn hng a cp, hoc t chi mua
Cc thng tin v v vic trn c ly t: http://vnexpress. net/Vietnam/Phap - luat /2003/09/3B9CBC5C/
(181)

195

li sn phm hoc mua vi gi thp hn 90% gi bn l hnh vi i ngc li bn cht v mc ch ca h thng kinh doanh a cp lnh mnh. Lc , doanh nghip b coi l thc hin hnh vi dn hng cho ngi tham gia, bin h tr thnh ngi tiu dng bt c d. V vic ca cng ty TNHH Thng mi L Hi l mt minh chng sng ng cho trng hp ny. Theo Bo co kt lun kim tra ca S thng mi TP H Ch Minh . ngy 04/12/2003 v vic truyn tiu a cp cc loi thc phm dinh dng v m phm c nhp khu t Hoa K ca cng ty L Hi, cng ty yu cu ngi mun tham gia phi mua mt lng hng c gia nhp vo h thng truyn tiu a cp, ngi tiu dng phi b s tin ln mua gi tr o qu cao so vi gi tr tht ca sn phm v cng chnh nhng ngi ny tham gia vo mng li tuyn truyn sn phm. Kinh doanh theo mng trong trng hp ny to ra mt tng lp dch v o, lm cho ngi tham gia trc hng hoa hng ca ngi tham gia sau, gy hu qu nng n cho x hi khng ch v mt kinh t, lm cho hng chc ngn ngi hng hoa hng ln nhau trn gi tr o182. Ba, bn hng a cp bt chnh nhm li ko, d d ngi tham gia. Lut Cnh tranh quy nh cm doanh nghip khng c thc hin hnh vi cho ngi tham gia c nhn tin hoa hng, tin thng, li ch kinh t khc ch yu t vic gii thiu ngi khc tham gia vo mng li bn hng a cp. Theo h thng bn hng a cp truyn thng, nhng ngi tham gia c hng hoa hng, tin thng hoc cc li ch kinh t khc t hai ngun sau y: - T kt qu tip th, bn l sn phm ca h; - T kt qu tip th, bn hng ha ca ngi tham gia bn hng a cp cp di trong mng li do h xy dng v bo tr trong mt phm vi nht nh (c mt gii hn v cp nht nh)183. iu ny gip cho doanh nghip ng thi t c hai mc ch: khch thch ngi tham gia n lc tip th v bn hng ha; thc y ngi tham gia xy dng, t chc v vn hnh mng li cp di c nng lc v hot ng hiu qu. Khi em li cho ngi tham gia nhng li ch ch yu t vic gii thiu nhng ngi tham gia mi m khng t kt qu tip th v bn hng ca h, h thng bn hng a cp b coi l khng bnh thng. Bi l, vi li ch c hng, ngi tham gia s ch ch trng n vic d d ngi khc tham gia mng li bn hng a cp m khng n lc tin hnh cc hat ng tip th v bn hng ha. Vi hnh vi ny, khi thit lp mng bn hng a cp, doanh nghip dng nh khng quan tm n vic tip th v tiu th hng ho m ch tm cch t chc mng li a cp. ng nhin, mng li a cp ny khng c php lut tha nhn, cc khon chi thnh lp mng a cp l rt ln trong khi thu nhp t vic bn hng ha l khng ng k. Mt khc, nu bn hng a cp truyn thng lun khng ch mt gii hn cp tham gia nht nh c hng hoa hng, tin thng v thng l mc hoa hng s gim dn theo cp tham gia (v s lng th h c hn cho nn ngi tham gia cng chm, cng xa v tr ca ngi cm u th mc li ch c hng cng t v phn li ch thu c t
Bo co s 4283/BC-TM-TTr ca S Thng mi trnh Thng trc y ban nhn dn Tp. HCM ngy 04/12/2003, tr 5. (183) Xem khon 11 iu 3 Lut Cnh tranh.
(182)

196

doanh s bn hng phi chia cho nhng cp tng trn). Khi h thng bn hng a cp dnh li ch khng t hiu qu tip th hoc doanh thu bn l m t vic gii thiu ngi mi tham gia vo h thng th doanh nghip s khng bao gi khng ch th h, cp bn hng c hng hoa hng, tin thng. S tin doanh nghip phi tr cho ngi tham gia s tng dn theo cp s gia tng ca s lng ngi mi tham gia. Lc ny, nguy c xy ra cc cuc khng hong v ti chnh cho doanh nghip, e do li ch ca x hi, ca nhng ngi tham gia l tt yu. Do , cc doanh nghip lun tm mi cch b p khan chi ph tr cho ngi tham gia, t ra nhng iu kin v mc hng ho ti thiu m ngi mun gia nhp phi mua hoc t ra mc ph gia nhp i vi thnh vin mi. Bn, bn hng a cp bt chnh mang tnh la di. Lut Cnh tranh cm doanh nghip bn hng a cp cung cp nhng thng tin gian di v li ch ca vic tham gia vo mng li bn hng a cp, thng tin sai lch v tnh cht, cng dng ca hng ho d d, li ko ngi khc tham gia mng li bn hng a cp. Vic a ra cc thng tin gian di c th nhm mc ch sau y: - D d, li ko ngi khc tham gia bng cch tc ng vo bn tnh hm li ca con ngi thng qua nhng thng tin v li ch ca ngi tham gia ang c hng hoc s c hng nu tham gia; - Thc y vic tiu th sn phm vi nhng thng tin v tnh cht cng dng gy ra s nhm ln nhng ngi tham gia tip th, bn hng ho cho ngi tiu dng. S la di ny khng ch lm gim uy tn ca ngi tham gia trc ngi tiu dng m cn e da n li ch chnh ng ca khch hng, ca x hi, nht l khi nhng sn phm c tiu th l sn phm km cht lng. Cc v vic c lin quan n hnh vi a thng tin gian di trong bn hng a cp ch yu tp trung vo cc loi sn phm l thc phm v thuc cha bnh - nhng sn phm nh hng trc tip n tnh mng v sc kho con ngi. Th d in hnh l v vic nhng ngi tham gia mng li truyn tiu cho sn phm NONI ca cng ty Tahitan Noni International tuyn truyn v ph bin cc ti liu v sn phm nc tri nhu nhn hiu Noni, c gii truyn thng cp n trong thng 5,6 nm 2005. Theo : cy nhu c trng o TAHITIAN cho tri rt tt khc vi tri nhu nhng ni khc v n c sng trong mi trng c mt dn s thp v trong mi trng t en nh ngc trai, nc tt, khng kh trong lnh. Vi kt qu th nghim ca 16.000 ngi (trong c 160 ngi l bc s) trc tip s dng thc ung dinh dng TAHITIAN NONI kt qu tt vi 32 cn bnh, trong c c cc bnh nan y nh ung th, HIV, tiu ng, kt qu thp nht l 51% (vi bnh gim au)184. Nhng thng tin ny cha c bt c c quan hu quan no kim tra v xc nh tnh xc thc ca n, trong khi ngi dn vn s dng hng mong cha c bnh tt ca mnh vi quan nim mang bnh th vi t phng. Cc c quan Nh nc, d cn nhiu lng tng nhng cng x l c mt s v vic v bn hng a cp. Phn ln cc cng ty b x l u c hnh vi cung cp
Cc tc gi trch trc tip ti liu c cung cp t ngi tham gia mng li a cp ca cng ty.
(184)

197

thng tin gian di cho khch hng v cho ngi tham gia. V d, trong Quyt nh x pht hnh chnh ca y ban nhn dn TP H Ch Minh i vi Cng ty c phn Sinh . li185, kt lun: Cng ty c phn Sinh li c nhng ch dn bng cc thng tin sai lch, thiu trung thc, khng y cho khch hng, ngi tiu dng. Trong bo co kt qu kim tra trnh Thng trc y ban nhn dn TP H Ch Minh i vi hot . ng bn hng a cp ca Cng ty TNHH u Vit , Gim c S Thng mi khng nh cng ty c hnh vi la di ngi tiu dng bng cc kiu qung co truyn ming ca mng li cng tc vin ng o gii thiu, thi phng qu mc cc sn phm ca Vision cha tr c nhiu bnh186. Vic a thng tin gian di trong bn hng a cp ang din ra theo chiu hng phc tp, a dng v phng thc truyn b thng tin. Mt khc, c th ca tnh truyn tiu di hnh thc r tai lm cho tnh x hi trong vic xy dng mng li, tiu th sn phm rt ln khng th lng trc c. Tnh gian di ca thng tin v kh nng gy hu qu ca n i vi i sng x hi l c s thc t kt lun v tnh bt chnh ca hnh vi vi phm. Tnh c lp trong hot ng ca ngi tham gia t ra mt vi vn cho vic xc nh trch nhim. Trong bn hng a cp, ngi tham gia tin hnh tip th bn l sn phm mt cch c lp, ngi tiu dng cui cng s ch bit n ngi tham gia trc tip gii thiu v bn sn phm cho h. Do , vic trch nhim qua li gia ngi tham gia v doanh nghip bn hng a cp rt d xy ra. V d, cc thng tin trong t ri hay ti liu m ngi tham gia phn phi sn phm nc tri nhu NONI cung cp cho ngi tiu dng khng th xc nh l do ngi tham gia hay do doanh nghip ba ra. Khi bo gii v c quan chc nng vo cuc, ngi ng u vn phng i din ca cng ty Tahitan Noni International ti Vit Nam ph nhn mi trch nhim, cho rng chnh ngi tham gia t ngh ra m cng ty khng c bit cc thng tin ni trn. Cng ty ch kim sot s lng sn phm c bn ra t nhng ngi tham gia.

198

S vic ny c bo ch a tin trong khong thi gian cui nm 2004. (186) Q s 622/Q-UB ngy 14/02/2005 ca UBND TP HCM v x l vi phm hnh chnh i vi cng ty Sinh li; v Bo co kt qu thanh tra cng ty u Vit , ngy 29/9/2004.
(185)

III. HNH VI CNH TRANH KHNG LNH MNH C QUY NH TRONG CC VN BN QUY PHM PHP LUT KHC
Ngoi Lut Cnh tranh, cc vn bn php lut trong cc lnh vc php lut khc nh php lut v gi, php lut v qung co, khuyn mi cng c nhng quy nh v hnh vi cnh tranh khng lnh mnh. Trong mi quan h v hiu lc gia Lut Cnh tranh v cc vn bn php lut ni trn, Lut Cnh tranh c u tin p dng nu c xung t gia cc quy nh ca chng.

1
Cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh trong lnh vc gi
Trong c ch kinh t tp trung, gi c hng ho, dch v do Nh nc qun l, quyt nh m khng tun theo s iu tit ca cc quy lut vn c trn th trng l quy lut gi tr, quy lut cung cu. Vi iu kin , khng c s cnh tranh v gi gia cc n v kinh t quc doanh khi tham gia sn xut v phn phi sn phm cho x hi. Chuyn sang c ch th trng, quyn t do kinh doanh ca doanh nghip i hi Nh nc v php lut phi thay i chnh sch qun l v gi, tha nhn v tn trng quyn nh gi ca doanh nghip. Chnh sch qun l v gi i hi phi to lp mi trng cnh tranh v gi n nh, trt t v loi tr nhng biu hin khng lnh mnh. Trong hai thp k pht trin th trng, Nh nc ta ban hnh mt s vn bn php lut quy nh v vic qun l gi, x l hnh vi vi phm php lut trong qun l gi, bao gm: Quyt nh s 137/HBT ngy 27/4/1992 ca Hi ng B trng (nay l Chnh ph) quy nh v qun l gi v cch thc qun l; thng bo s 04/VGNN-KHCS ngy 06/07/1992 ca y ban Vt gi Nh nc; Thng t s 09/1998/TT-BVGCP ngy 31/12/1998 ca Ban Vt gi Chnh ph quy nh v ch ng k gi, hip thng gi. Sau 10 nm thc hin c ch qun l gi theo Quyt nh 137, cng tc qun l v u tranh vi cc hnh vi vi phm php lut v gi, cnh tranh v gi bc l nhiu hn ch c di gc lut php ln trnh qun l ca cn b, c quan qun l Nh nc. V th Php lnh Gi do y ban Thng v Quc hi ban hnh ngy 26/4/2002 c hiu lc t ngy 01/7/2002; Ngh nh s 170/2003/N-CP ngy 25/12/2003 ca Chnh ph quy nh chi tit thi hnh mt s iu ca Php lnh gi; Thng t s 15/2004/TT-BTC ngy 9/3/2004 ca B Ti chnh hng dn thc hin Ngh nh s 170/2004/N-CP . Ngoi vic quy nh cc bin php qun l gi, n nh trt t gi, Php lnh gi cn c mt ni dung quan trng l quy nh nhng hnh vi vi phm ch qun l Nh nc v gi c. Trong cc hnh vi vi phm php lut v gi, c mt s hnh vi vi phm mang bn cht cnh tranh khng lnh mnh, bao gm:

199

1.1. Bn ph gi hng ho, dch v iu 4 Php lnh Gi quy nh: bn ph gi l hnh vi bn hng ho, dch v vi gi qu thp so vi gi thng thng trn th trng Vit Nam chim lnh th trng, hn ch cnh tranh ng php lut, gy thit hi n li ch hp php ca t chc, c nhn sn xut kinh doanh khc v li ch ca Nh nc.... C th nhn dng hnh vi bn ph gi bng nhng du hiu sau y: Th nht, bn ph gi l hnh vi bn hng ho, dch v vi gi qu thp so vi gi thng thng trn th trng Vit Nam. Trong c ch th trng, ni m quyn t do kinh doanh c xc lp v bo v, vic t do hnh thnh v xc nh gi c hng ho, sn phm l iu ng nhin, l ngun sng ca th trng. Gi c c hnh thnh di s thc y ca nhu cu, li nhun v s iu tit ca quy lut gi tr, quy lut cung cu trn th trng. Nhng hnh vi bn hng bng hoc di mc chi ph sn xut u c coi l nhng toan tnh phi kinh t bi doanh nghip thc hin hnh vi chp nhn l hoc chp nhn hy sinh li nhun. Hnh vi bn ph gi i ngc li vi quy lut bnh thng ca kinh doanh l tm kim li nhun187. V th, mi biu hin bn hng ho, cung ng di mc gi thng thng ca sn phm trn th trng u b coi l c du hiu bt bnh thng. Vic xc nh du hiu ny trong thc t c nhiu kh khn nht nh l do cc l do sau y: - Phi xc nh c mc chnh lch gia gi bn v gi thng thng do Php lnh gi quy nh mc chnh chch xc nh ph gi l qu thp so vi gi thng thng. Vic xc nh mc no l qu thp khng phi d dng, ph thuc vo nhiu quan im khc nhau. V bn cht, ch cn a hng ho, cung ng dch v vo th trng vi mc gi bng vi chi ph b ra th hnh vi l khng bnh thng so vi mc ch ca hot ng kinh doanh. - Phi xc nh gi thng thng trn th trng ca hng ho cng loi vi hng ho b nghi ng. Gi thng thng c xem nh gi tiu chun (gi bnh thng) ca th trng. T , mi hnh vi bn thp hn tiu chun u c du hiu ca ph gi. Ngc li, nu hnh vi bn hng vi mc gi bn bng hoc cao hn gi tiu chun l hnh vi bnh thng. Tuy nhin, Php lnh gi khng quy nh cn c xc lp gi bn thng thng. V vy m vic p dng php lut xc nh hnh vi bn ph gi hng ho, dch v s l khng n gin. Th hai, mc ch ca ch th bn ph gi l nhm chim lnh th trng, hn ch cnh tranh ng php lut, gy thit hi cho cc ch th kinh doanh l i th cnh tranh. Trong khoa hc php l v trong kinh t hc, da vo mc ch ca ch th thc hin, hnh vi bn ph gi c chia thnh hai loi l ph gi c quyn (cn gi l ph gi cp ot hay nh gi hy dit) v ph gi nhm m rng th trng. Ph gi c quyn gn lin vi nhu cu mong mun chim lnh v tr c quyn trn th trng sn phm bng cch loi b cc i th cnh tranh. Trong khi , ph gi m rng th trng ch nhm lm suy yu i th cnh tranh, qua m rng th phn ca mnh. Khi phn bit hai hnh thc ph gi ny, ngi ta da vo nhng du hiu sau y:
Khon 2 iu 4 Lut Doanh nghip nm 2005 quy nh: kinh doanh l vic thc hin lin tc mt, mt s hoc tt c cc cng on ca qu trnh u t, t sn xut n tiu th sn phm hoc cung ng dch v trn th trng nhm mc ch sinh li.
(187)

200

- V tr ca doanh nghip thc hin hnh vi bn ph gi v thng thng ph gi c quyn do doanh nghip c quyn lc th trng (c th phn thng tr th trng) thc hin; - Tnh cht cnh tranh ca th trng b bn ph gi; - T l chnh lch gia gi bn v mc gi trong iu kin cnh tranh so vi chi ph sn xut hay chi ph doanh nghip c c hng ho . Trong ph gi c quyn, mc chnh lch thng rt cao, lm cho i th khng th tip tc duy tr hot ng kinh doanh. S khc nhau v mc ch v mc nguy hi lm cho hai hnh vi ph gi k trn thuc i tng iu chnh ca nhng lnh vc php lut khc nhau. Ph gi c quyn do Php lut chng hn ch cnh tranh iu chnh, ph gi m rng th trng do Php lut chng cnh tranh khng lnh mnh iu chnh. Cc quy nh trong Php lnh gi ca Vit Nam gp chung c hai dng hnh vi ni trn trong khi nim v hnh vi bn ph gi hng ha, dch v. Th ba, hu qu ca bn ph gi l gy thit hi n li ch ca t chc, c nhn sn xut, kinh doanh khc v li ch ca Nh nc. Thit hi c th l lm mt khch hng dn n gim th phn, gim thu nhp; ngi lao ng mt vic lm do doanh nghip b thit hi phi thu hp quy m kinh doanh... Khi bn n hu qu ca hnh vi bn ph gi, c nhng quan im khc nhau. Da trn li ch ca ngi tiu dng, hnh vi bn hng vi gi thp hn gi thng thng to cho ngi tiu dng nhng li ch nht nh do mua c hng ho hoc c cung ng dch v vi gi r bt thng. Xt t tnh hnh kinh doanh ca ngnh sn xut hng ho hoc cung ng dch v b ph gi, nhng li ch ca i th b xm hi th hin s khng cng bng trong cuc chi qua gi c. Bn ph gi suy cho cng l hnh vi lm dng li th v ti chnh, chp nhn chu l hoc gim li nhun chim th phn ca ngi khc m khng phi do n lc kinh doanh gim chi ph. S suy on v li ch ca ngi tiu dng sau khi kt thc vic ph gi, doanh nghip chp nhn l ngn hn, toan tnh tm cch ly li ci mt, ci phi hy sinh t vic ph gi bng s hy sinh ca ngi tiu dng. Theo quy nh ca Php lnh Gi, thut ng gi thng thng loi tr nhng trng hp h gi sau y ra khi phm vi ca khi nim bn ph gi: - H gi bn hng tng sng; - H gi bn hng ho tn kho do cht lng gim, lc hu v hnh thc, khng ph hp vi th hiu ngi tiu dng; - H gi bn hng theo ma v (v d bn bnh trung thu sau tt trung thu) - H gi bn hng ho khuyn mi theo quy nh ca php lut. - H gi bn hng ho trong trng hp ph sn, gii th, chm dt hot ng sn xut, kinh doanh, thay i a im, chuyn hng sn xut, kinh doanh. 1.2. Ba t, loan tin khng c cn c v vic tng gi hoc h gi gy thit hi n li ch hp php ca t chc, c nhn sn xut kinh doanh khc, ca ngi tiu dng v li ch ca Nh nc Hnh vi mang bn cht gian di ny nhm gy ra nhng xo trn trong quan h

201

cung cu bng cc thng tin khng trung thc v nhng bin ng ca gi hng ho, dch v trn th trng. xc nh s vi phm i vi hnh vi ny, cn phi chng minh nhng ni dung sau: - Thng tin v vic tng hay h gi i vi sn phm l khng c tht; - Doanh nghip vi phm c th l ngi to ra thng tin hoc l ngi loan truyn thng tin do ngi khc ba ra; - Hnh vi ni trn gy thit hi cho cc doanh nghip khc, cho ngi tiu dng dng: doanh thu gim st, th trng b thu hp, phi mua sn phm vi gi cao do quan h cung cu thay i theo chiu hng bt li cho khch hng .v.v. 1.3. nh gi sai la di ngi tiu dng hoc t chc, c nhn hp tc sn xut, kinh doanh vi mnh; Tng hoc gim gi gi to bng cch thay i s lng, cht lng, a im giao nhn hng ho, dch v Bng hnh vi ny, gi c ca sn phm c s thay i tng hoc gim v hnh thc, song thc cht th s thay i l gi tao do c s thay i v cht lng, s lng hoc a im giao nhn tng ng. S thay i v s lng, cht lng v a im giao nhn lm cho gi thnh hoc gi thnh tan b ca sn phm thay i, dn n vic tng hoc gim gi bn hng ha, dch v. Trong trng hp ny, khch hng s khng c bt c li ch g thm t vic tng hoc gim gi so vi trc . Vi th an ny, doanh nghip li dng s thiu thng tin ca khch hng nhm to ra sc hp dn gi to bng vic thay i gi chi phi kh nng la chn ca h. 1.4. Li dng thin tai, ch ho v din bin bt thng khc u c tng gi, p gi Hnh vi ny xm hi n trt t qun l kinh t trong nhng tnh hung c bit ca tnh hnh kinh t -x hi. Nhng s kin nh thin tai, ch ho xy ra lm cho tnh hnh kinh t - x hi c nhng bin ng kh lng nh hng khng tt n kh nng kim sot ca Nh nc v cuc sng ca ngi dn, ngi lao ng. Vic li dng tnh hnh trn chi phi th trng nhm u c, p gi xm hi n trt t kinh t x hi, lm trm trng hn tnh hnh, gy ra nhng tc ng ln i vi lng tin ca ngi dn vo chnh th v vo kh nng kim sot ca Nh nc.

202

2
Cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh trong lnh vc qung co
Php lnh Qung co c ban hnh ngy 16/11/2001 v Ngh nh s 24/2003/ N-CP ngy 13/3/2003 ca Chnh ph hng dn chi tit Php lnh Qung co to lp nn tng php l c bn cho hot ng qung co ti Vit Nam hin nay, tha nhn v bo h quyn qung co t do ca doanh nghip, Hnh vi qung co vi phm php lut, trong c cc biu hin khng lnh mnh c quy nh nh sau: - Qung co gian di: bao gm qung co khng ng cht lng hng ho dch v; khng ng c s sn xut kinh doanh; khng ng a ch sn xut, kinh doanh, dch v. - Li dng qung co xc phm danh d, uy tn hoc xm phm quyn. li ch hp php ca t chc, c nhn. - Qung co ni xu, so snh hoc gy nhm ln vi c s sn xut, kinh doanh hng ho, dch v ca ngi khc; dng danh ngha, hnh nh ca t chc, c nhn khc qung co m khng c s chp thun ca t chc c nhn . - Qung co sn phm, hng ho cha c php lu thng, dch v cha c php thc hin ti thi im qung co. - Qung co hng ho, dch v m php lut cm kinh doanh hoc cm qung co. - Qung co thuc cha bnh cho ngi bn theo n thuc ca thy thuc; thuc cha c cp ng k hoc ht hn ng k, loi ra khi danh mc thuc cho php s dng; thuc c ng k nhng b nh ch lu hnh; cc thit b dng c y t cha c php s dng, dch v y t cha c php thc hin ti Vit Nam188.

3
Cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh trong lnh vc s hu cng nghip
Ngoi hnh vi ch dn gy nhm ln c quy nh trong Lut cnh tranh lin quan n cc i tng thuc s hu cng nghip, iu 24 Ngh nh s 54/2000/N-CP ca Chnh ph cn quy nh nhng hnh vi cnh tranh khng lnh mnh lin quan n s hu cng nghip nh sau: 3.1. S dng cc ch dn thng mi lm sai lch nhn thc v thng tin v ch th kinh doanh, c s kinh doanh, hot ng kinh doanh, hng ho, dch v nhm mc ch
(188)

Xem iu 6 Php lnh Qung co v iu 3 Ngh nh s 24/2003/N-CP .

203

- Li dng uy tn, danh ting ca ngi sn xut kinh doanh khc trong sn xut kinh doanh ca mnh; - Lm thit hi n uy tn, danh ting ca ngi sn xut kinh doanh khc trong sn xut kinh doanh ca mnh; - Gy nhm ln v xut x, cch sn xut, tnh nng, cht lng, s lng hoc c im khc ca hng ho, dch v; v iu kin cung cp hng ho, dch v... cho ngi tiu dng trong qu trnh nhn bit, chn la hng ho, dch v hoc hot ng kinh doanh. 3.2. Chim ot, s dng thnh qu u t ca ngi khc m khng c ngi cho php189 Nhng quy nh v hnh vi cnh tranh khng lnh mnh c cp trong cc lnh vc php lut khc nh php lut v khuyn mi, php lut bo v quyn li ca ngi tiu dng.v.v. b sung, c th ho nhng quy nh v hnh vi khng lnh mnh c quy nh trong Lut Cnh tranh.

204

Thnh qu u t theo Ngh nh s 54/2000/N-CP l kin thc, thng tin di dng cng ngh, sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip, b quyt k thut, b mt kinh doanh..., thu c t hot ng u t ti chnh hoc tr tu.
(189)

CHNG 6 B MY THC THI LUT CNH TRANH V TH TC T TNG CNH TRANH


I. T CHC, B MY THC THI LUT CANH TRANH
Lch s xy dng v thc thi lut v chnh sch cnh tranh trn th gii chng minh rng c quan qun l cnh tranh c vai tr quyt nh trong vic bo m thc thi Lut Cnh tranh. Tng quc gia, tu vo iu kin chnh tr x hi c th ca mnh m xy dng mt m hnh c quan thc thi Lut Cnh tranh ph hp nhm m bo thc thi Lut Cnh tranh mt cch c hiu qu nht.

1
Yu cu ca Lut Cnh tranh v c quan thc thi Lut Cnh tranh
Lut Cnh tranh dnh ra 1 chng (Chng IV) vi 7 iu quy nh v hai thit ch thc thi Lut Cnh tranh bao gm C quan Qun l cnh tranh v Hi ng Cnh tranh. 1.1. C quan qun l cnh tranh Lut Cnh tranh quy nh v C quan Qun l cnh tranh nh sau: iu 49. C quan Qun l cnh tranh 1. Chnh ph quyt nh thnh lp v quy nh t chc, b my ca c quan qun l cnh tranh. 2. C quan qun l cnh tranh c nhim v, quyn hn sau y: a) Kim sot qu trnh tp trung kinh t theo quy nh ca Lut ny; b) Th l h s ngh hng min tr; xut kin B trng B Thng mi quyt nh hoc trnh Th tng Chnh ph quyt nh; c) iu tra cc v vic cnh tranh lin quan n hnh vi hn ch cnh tranh v hnh vi cnh tranh khng lnh mnh; d) X l, x pht hnh vi cnh tranh khng lnh mnh; ) Cc nhim v khc theo quy nh ca php lut. T quy nh trn y, C quan Qun l cnh tranh ca Vit Nam l mt c quan thuc h thng c quan hnh php m c th l thuc B Thng mi (nay l B Cng Thng). C th khng nh iu ny l bi v iu 7 Lut Cnh tranh quy nh: iu 7. Trch nhim qun l Nh nc v cnh tranh

205

1. Chnh ph thng nht Nh nc qun l v cnh tranh. 2. B Thng mi chu trch nhim trc Chnh ph thc hin qun l Nh nc v cnh tranh. Trong khi , Th trng C quan Qun l cnh tranh l do B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng) xut Th tng Chnh ph b nhim, min nhim190. Hn na, cc quy nh lin quan n th tc thc hin min tr, C quan Qun l cnh tranh c vai tr nh mt c quan tham mu, thay mt cho B Thng mi (nay l B Cng Thng) ng ra th l h s ngh hng min tr, xut kin B trng B Thng mi quyt nh hoc B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng) trnh Th tng Chnh ph quyt nh191. Nu cn c vo h thng vn bn quy phm php lut trong lnh vc t chc b my Nh nc, c th thy rng trong h thng c quan hnh php ca Vit Nam, C quan Qun l cnh tranh c v tr tng ng vi mt Tng Cc thuc B. Theo quy nh ti Ngh nh s 178/2007/N-CP ngy 03/12/2007 ca Chnh ph quy nh chc nng, nhim v, quyn hn v c cu t chc ca B, c quan ngang B th trong c cu t chc b my ca B c th c Cc hoc Tng Cc. Tuy nhin vi c quan cp Cc th chc nng, nhim v l do B trng quy nh cn vi c quan cp Tng Cc th chc nng, nhim v l do Th tng Chnh ph quy nh. Xt v chc nng, theo quy nh ti iu 49 Lut Cnh tranh, C quan Qun l cnh tranh ca Vit Nam va l c quan iu tra, va l c quan x l va l c quan hnh chnh. Tnh cht c quan iu tra th hin qua nhim v sau y: - iu tra cc hnh vi hn ch cnh tranh; - iu tra cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh192. Tnh cht c quan x l th hin qua quyn hn c trc tip x pht cc hnh vi cnh tranh khng lnh mnh193. Tnh cht c quan hnh chnh th hin qua nhim v, quyn hn kim sot qu trnh tp trung kinh t v th l h s ngh hng min tr; xut kin B trng B Thng mi quyt nh hoc B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng) trnh Th tng Chnh ph quyt nh194. 1.2. Hi ng Cnh tranh Lut Cnh tranh quy nh v Hi ng Cnh tranh nh sau: iu 53. Hi ng Cnh tranh 1. Hi ng Cnh tranh l c quan do Chnh ph thnh lp. Hi ng Cnh tranh c t 11 - 15 thnh vin do Th tng Chnh ph b nhim, min nhim theo ngh ca B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng). 2. Hi ng Cnh tranh c nhim v t chc x l, gii quyt khiu ni i vi cc v vic cnh tranh lin quan n hnh vi hn ch cnh tranh theo quy nh ca Lut ny. T quy nh trn y, c th thy, Hi ng Cnh tranh l mt c quan thuc h thng c quan hnh php. Lut Cnh tranh khng nh Hi ng Cnh tranh l c
iu 50 Lut Cnh tranh. iu 30 Lut Cnh tranh. iu 49 Lut Cnh tranh. (193) iu 49 Lut Cnh tranh. (194) iu 49 Lut Cnh tranh.
(190) (191) (192)

206

quan c v tr c lp tng i trong mi quan h vi B Thng mi (nay l B Cng Thng). C th thy iu ny qua c ch gii quyt khiu ni quyt nh x l v vic cnh tranh quy nh ti Mc 7 Chng V Lut Cnh tranh. iu 107 Lut Cnh tranh quy nh: 1. Trng hp khng nht tr mt phn hoc ton b ni dung quyt nh x l v vic cnh tranh ca Hi ng x l v vic cnh tranh, cc bn c quyn khiu ni ln Hi ng Cnh tranh. 2. Trng hp khng nht tr mt phn hoc ton b ni dung quyt nh x l v vic cnh tranh ca Th trng C quan Qun l cnh tranh, cc bn c quyn khiu ni ln B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng). iu 115 Lut Cnh tranh li quy nh: 1. Trng hp khng nht tr vi quyt nh gii quyt khiu ni v quyt nh x l v vic cnh tranh, cc bn lin quan c quyn khi kin v n hnh chnh i vi mt phn hoc ton b ni dung ca quyt nh gii quyt khiu ni ra To n nhn dn tnh, thnh ph trc thuc Trung ng c thm quyn. 2. Trng hp To n th l n khi kin quyt nh gii quyt khiu ni v quyt nh x l v vic cnh tranh theo quy nh ti Khon 1 iu ny, B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng), Ch tch Hi ng Cnh tranh c trch nhim ch o chuyn h s v vic cnh tranh n Ta n trong thi hn mi ngy lm vic, k t ngy nhn c yu cu ca To n. Nh vy, Lut Cnh tranh quy nh B Thng mi (nay l B Cng Thng) l c quan chu trch nhim trc Chnh ph thc hin qun l Nh nc v cnh tranh, cc thnh vin Hi ng Cnh tranh do B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng) ngh Th tng Chnh ph b nhim nhng B trng B Thng mi (nay l B Cng Thng) li khng c quyn gii quyt cc khiu ni i vi quyt nh ca Hi ng cnh tranh theo nguyn tc vic gii quyt khiu ni ca c quan hnh chnh trc ht phi do c quan hnh chnh cp trn trc tip x l quy nh ti Lut khiu ni, t co. Ni cch khc, quyt nh gii quyt khiu ni ca Hi ng cnh tranh l quyt nh chung thm trong h thng c quan hnh chnh v sau khi Hi ng cnh tranh gii quyt khiu ni m cc bn vn khng ng th cc bn phi kin ra To. Hi ng Cnh tranh l mt thit ch mi cha c tin l Vit Nam. Vic Quc hi quyt nh Hi ng Cnh tranh nm trong h thng c quan hnh php v giao cho Chnh ph quyt nh c th l gii php ti u trong iu kin hin nay. Xt v chc nng, theo quy nh ti iu 53 Lut Cnh tranh, Hi ng Cnh tranh ca Vit Nam l mt c quan chuyn x l xt x hnh chnh - i vi cc v vic hn ch cnh tranh. Ni mt cch khc, Hi ng Cnh tranh l mt loi c quan ti phn v c y nhng yu t cn thit sau y: - p dng php lut ra phn quyt; - Th tc x l mang tnh tranh tng; - Quyt nh ca Hi ng Cnh tranh ch b xt li bi h thng to n.

207

Tuy nhin, khc vi cc c quan x l hnh chnh hin c trong b my Nh nc, Hi ng Cnh tranh t chc x l theo ch tp th ch khng theo ch Th trng. C th trong s 11 n 15 thnh vin ca Hi ng Cnh tranh195, Ch tch Hi ng s la chn t nht 5 ngi tham gia x l mt v vic c th. Hi ng x l ny s quyt nh v vic theo nguyn tc biu quyt theo a s196.

2
Kinh nghim ca cc nc trong vic t chc c quan thc thi Lut Cnh tranh
cc quc gia v vng lnh th khc nhau, tn gi v m hnh t chc ca thit ch thc thi Lut Cnh tranh kh khc nhau, v d Australia l y ban ngi tiu dng v cnh tranh, Belarus l B u t v Doanh nghip, an Mch l Hi ng Cnh tranh, Php l Hi ng Cnh tranh v Tng Cc cnh tranh v chng gian ln thng mi197. D c nhng tn gi khc nhau nhng v c bn, nhng thit ch thc thi Lut Cnh tranh u cn c cc yu t sau: - Phi c trao y quyn hn, - Hot ng phi m bo tnh tin cy cao, - Phi m bo vic hot ng v ra quyt nh mt cch c lp - Phi m bo tnh minh bch trong thc thi nhim v198. 2.1 M hnh c quan thc thi Lut Cnh tranh trc thuc Quc hi - Kinh nghim ca Hungary a. C quan thc thi Lut Cnh tranh ca Hungary l Vn phng Cnh tranh kinh t Vn phng cnh tranh kinh t l c quan c lp, chu s gim st ca Quc hi, c chc nng, nhim v nh sau y: - Gim st cnh tranh kinh t; - Gim st vic ban hnh cc vn bn hnh chnh. Trong trng hp pht hin cc vn bn hnh chnh vi phm quyn t do cnh tranh kinh t, Vn phng cnh tranh c quyn yu cu c quan ban hnh vn bn hu b hay sa i cho ph hp, nu trong vng 30 ngy m c quan khng sa i th Vn phng c quyn a v vic ra Ta n; - Bo v li ch ngi tiu dng. Ch tch Vn phng Cnh tranh kinh t do Th tng c v Ch tch nc b nhim. Ch tch l ngi trc tip iu hnh cc hot ng ca vn phng, chu trch nhim qun l, gim st ca Quc hi thng qua cc bo co thng nin. Vn phng Cnh tranh kinh t c hai Ph Ch tch c trch nhim gip vic cho Ch tch do Ch tch nc b nhim. Mt trong hai Ph Ch tch s kim nhim chc Ch
iu 53 Lut Cnh tranh. iu 80 Lut Cnh tranh. UNCTAD Secretariat, Directory of Competition Authorities, UN Doc. TD/B/COM.2/CLP/16, 14 January 2000. (198) Francine Matte, Pht biu ti Hi tho C quan cnh tranh: Kinh nghim quc t v la chn cho Vit Nam, do B Thng mi phi hp vi D n h tr thc thi chnh sch (PIAP Canaa) ng t chc ti H Ni ngy 8 - 9/7/2003, K yu hi tho.
(195) (196) (197)

208

tch Hi ng Cnh tranh. Ph Ch tch cn li s ph trch C quan iu tra. b. Vn phng Cnh tranh kinh t c c cu gm: - Ban th k; - Ban iu tra; - Ban thng tin hng dn; - Ban ti chnh nhn s; - Ban chnh sch cnh tranh; - Ban truyn thng. C ch b tr cho Vn phng cnh tranh kinh t l: c. Hi ng Cnh tranh Hi ng Cnh tranh bao gm Ch tch v cc thnh vin. Ch tch Hi ng Cnh tranh do mt Ph Ch tch Vn phng cnh tranh kinh t m nhim. Cc thnh vin khc ca Hi ng Cnh tranh c Ch tch nc b nhim/min nhim theo xut ca Ch tch Vn phng Cnh tranh kinh t. Hi ng Cnh tranh l b phn ti phn ca Vn phng Cnh tranh kinh t. Hi ng hot ng theo cc quy nh trong Lut Cnh tranh. Hi ng c ngha v thi hnh cc quyt nh ca Ch tch Vn phng Cnh tranh kinh t i vi cc trng hp vi phm Lut Cnh tranh. Sau khi xem xt h s ca cc iu tra vin, Hi ng Cnh tranh c quyn: - nh ch, chm dt qu trnh t tng nu thy vic tip tc t tng l khng cn thit hoc khi xc minh rng khng c s vi phm; - Tr li h s v yu cu cc iu tra vin iu tra b sung khi thy cn thit hay trong cc trng hp c bit; - Ra quyt nh p dng cc bin php tm thi: nhm ngn chn vic tip tc cnh tranh mt cch bt hp php hoc yu cu chm dt tnh trng cnh tranh bt hp php khi xt thy cn thit bo v li ch kinh t ca nhng bn lin quan hoc nhn thy s hnh thnh, pht trin hay tip tc qu trnh cnh tranh kinh t ang b e do; - Thnh lp Hi ng tin hnh t tng v vic cnh tranh v Ban hi thm (t 3 n 5 ngi) do Ch tch Vn phng Cnh tranh kinh t ch nh xt x cc v vic c th. Ch tch Hi ng Cnh tranh cng c th tham gia hi ng tin hnh t tng. d. C quan iu tra C quan iu tra do Ph Ch tch cn li ca Vn phng Cnh tranh kinh t trc tip iu hnh. C quan iu tra c nhim v sau y: - Kim tra vic thi hnh cc quyt nh ca Hi ng Cnh tranh; - Thng xuyn nm bt tnh hnh th trng v cc vn lin quan n cnh tranh - Tip cn thng tin nhm tin hnh cuc iu tra ng nhin; - Thc hin v chun b cc xut i vi cc quyt nh ca Hi ng di dng bo co;

209

- Tham gia chun b tham mu cho Vn phng v cc lp trng v quan im chi tit vo cc d tho Lut. C quan iu tra bao gm 7 phng sau y: - Phng Nng nghip v cng nghip thc phm chu trch nhim iu tra cc v vic lin quan n: nng nghip, thc phm v ung, thu sn, lm nghip, cc sn phm thuc l, ch bin g. - Phng Cng nghip chu trch nhim iu tra cc v vic lin quan n cc ngnh: m, cc ngnh cng nghip ni chung nhng khng thuc thm quyn ca Phng Nng nghip v cng nghip thc phm; Phng Dch v, cung cp gas, in, du kh, c kh, nghin cu v pht trin cng ngh; - Phng Thng tin v truyn thng chu trch nhim v cc ngnh: dch v, qung co, truyn thng, my tnh v cng ngh thng tin, i truyn hnh v pht thanh, sn phm phim v video; - Phng Thng mi chu trch nhim iu tra cc v vic lin quan n: thng mi bn l v bn bun, du lch, dch v gii tr, khch sn; - Phng Dch v ti chnh chu trch nhim iu tra cc v vic lin quan n cc ngnh: dch v ti chnh, tn dng, bo him, u t, th trng chng khon. - Phng Dch v chu trch nhim iu tra cc v vic lin quan n cc ngnh: in, pht hnh, xy dng, gio dc, chm sc sc kho, ti ch rc thi, cc hot ng vn ho v cc dch v lin quan khc; - Phng chuyn trch Cartel: thng nht i vi tt c cc ngnh kinh t thc hin chc nng v n kin v cc th tc lin quan n xt x Cartel. 2.2. M hnh C quan thc thi Lut Cnh tranh trc thuc Chnh ph - Kinh nghim ca i Loan Lut Thng mi lnh mnh ca i Loan c ban hnh ngy 4/2/1991. Tuy nhin Lut c hiu lc sau mt nm cho php cng ng doanh nghip iu chnh hnh vi ca mnh. Lut Thng mi lnh mnh c sa i ba ln vo nm 1999, nm 2000 v nm 2002. Trn c s ca Lut, y ban Thng mi lnh mnh c thnh lp ngy 27/1/1992 thc thi lut. y ban Thng mi lnh mnh l c quan ngang B. Khi mt vn c Lut Thng mi lnh mnh quy nh lin quan n cc c quan lin quan khc, y ban c trch nhim phi hp vi cc c quan x l v vic. y ban cng ng thi chu trch nhim iu chnh hay gim st vic thc thi Lut Thng mi lnh mnh ca cc c quan c thm quyn khc cp a phng. m bo vic thc thi lut, y ban c quyn ra quyt nh nh ch v buc chm dt hnh vi, yu cu ngi b khiu ni sa cha nhng hnh vi bt hp php ca mnh, quyn n nh mc pht hnh chnh ln n 50 triu la i Loan (khong 1.450.000 la). y ban c quyn iu tra pht hin nhng hnh vi bt hp php, vi nhng chc nng v thm quyn bn t php nht nh (semi-judicial power). Bt chp thc t l to n v cng t vin (kim st vin) c y thm quyn trong

210

nhng vn ny, vic thc thi lut cnh tranh ch yu do y ban thi hnh. Cc vi phm hnh s s c a sang C quan cng t (Vin Kim st) nu ngi vi phm khng chp hnh quyt nh ca y ban. Cc ch ti hnh s c th l pht t hay pht tin (ti a l 100 triu la i Loan) hoc c hai. y ban c cc nhim v chnh sau y: - Xy dng vn bn quy phm lin quan n chnh sch cnh tranh - Xc nh v r sot cc vn cnh tranh lin quan n Lut Thng mi lnh mnh. - iu tra cc hot ng ca doanh nghip v cc iu kin kinh t. - iu tra v x l cc v vic vi phm lut. - Gim st cc vn khc lin quan n cnh tranh. Cuc hp cc y vin l c quan quyt nh cao nht ca y ban. Cuc hp c cc chc nng sau y: - Cn nhc, tho lun v chnh sch cnh tranh; - Tho lun v nh gi k hoch qun l hot ng cnh tranh; - nh gi cc tuyn b, cc quyt nh lin quan n vic thc thi Lut; - Cn nhc, tho lun cc lut l lin quan n cnh tranh; - Tho lun cc xut ca cc y vin nu ra; - Tho lun cc vn khc m Lut quy nh. c im ca cuc hp cc y vin bao gm: - y ban lm vic theo ch tp th. Cc quyt nh ca y ban c thng qua theo ch b phiu ca cc y vin. - y ban c 9 u vin chuyn trch. Cc y vin ny c nhim k 3 nm, v c th c ti b nhim. Mt y vin gi v tr Ch tch v chu trch nhim iu hnh chung cng vic ca y ban. - Cc y vin lm vic hon ton c lp theo Lut. - Mi u vin phi c chuyn mn trong mt trong cc lnh vc sau: lut, kinh t, ti chnh v thu, k ton, qun l. U ban c cc n v gip vic sau y: - V 1; - V 2; - V 3; - V K hoch; - V Php ch; - Vn phng. Chc nng nhim v ca V 1: iu tra v xem xt nhng vn c lin quan n c quyn, lin kt v nhng hnh ng thng ng ca cc doanh nghip nhng lnh vc sau: - Nng nghip, trng rng, thu sn, chn nui, v sn bn. - Hot ng kinh doanh. - Vn ti, d tr hng v thng tin. - Ti chnh, bo him, bt ng sn, v cc dch v kinh doanh/ cng nghip

211

- Cc hot ng x hi v nhn s. Chc nng nhim v ca V 2: iu tra v gii quyt nhng vn lin quan n nhng hot ng c quyn, lin kt v nhng hnh ng thng ng ca cc doanh nghip nhng lnh vc sau: - Khai thc m, v hoang - Sn xut - Cc hot ng v nc, in, ga - Hot ng xy dng - Nhng hat ng khng phn loi hoc c lin quan: Chc nng nhim v ca V 3: c trch nhim v nhng vn sau: - iu tra v gii quyt vn hn ch gi bn li; - iu tra v gii quyt vn hn ch cnh tranh lnh mnh; - iu tra v gii quyt vic lm hng gi; - iu tra v gii quyt qung co, in bao b gy nhm ln, sai lch; - iu tra v gii quyt nhng hnh ng gy thng tn cho danh ting kinh doanh ca ngi khc; - iu tra v gii quyt vic bn hng a cp. - iu tra v gii quyt nhng vn lin quan n nhng hnh ng khng lnh mnh nh hng n trt t kinh doanh Chc nng nhim v ca V K hoch: c trch nhim v nhng vn sau: - Chun b v xy dng cc chnh sch thng mi lnh mnh, - In cc vn bn hng dn lut thng mi lnh mnh, - Tin hnh nghin cu, pht trin v kim sot nhng vn lin quan n thng mi lnh mnh, - Thu thp nhng thng tin v thng mi lnh mnh c trong v ngoi nc v a ra cc phn tch kinh t, - Gii quyt nhng vn khc lin quan n thng mi lnh mnh Chc nng nhim v ca V Php ch: chu trch nhim v nhng vn sau: - Chun b v xy dng cc quy tc v quy nh, nhng sa i v thng mi lnh mnh. - Gii thch lut v quy nh lin quan n thng mi lnh mnh. - Nghin cu h thng lut php lin quan n thng mi lnh mnh. - Thc hin nhng ch ti - Gii quyt vic dn ti phm truy t. Chc nng nhim v ca Vn phng: vn phng c trch nhim chun b cho cc cuc hp, cc cng vic vn phng, s dng con du ca c quan, nhn hay tr tin, cc cng vic chung v cc mi quan h x hi cng nh l cc cng vic khng lin quan n cc phn ban khc. 2.3 M hnh C quan thc thi Lut cnh tranh trc thuc Th tng Chnh ph Kinh nghim ca Hn Quc y ban Thng mi lnh mnh (KFTC) v Vn phng Thng mi lnh mnh c

212

thnh lp vi t cch l n v x l cng vic (hay Ban Th k) c thnh lp vo nm 1981, nm trong Cc K hoch kinh t theo Lut iu tit c quyn v thng mi lnh mnh ca Hn Quc. n nm 1994, y ban Thng mi lnh mnh v Ban Th k c tch ra khi Cc K hoch kinh t thnh mt c quan c lp trc thuc Th tng Chnh ph, nhng ngi ng u y ban ch tng ng vi Th trng cc B. n nm 1996, ngi ng u y ban c hm B trng. T khi thnh lp, chc nng, nhim v ca y ban Thng mi lnh mnh ngy cng c b sung theo qu trnh ban hnh cc lut trong lnh vc cnh tranh v cng vi thm quyn ca y ban cng ngy cng c nng cao. y ban Thng mi lnh mnh c chc nng nh l mt c quan bn t php (va l c quan qun l Nh nc va l c quan t php). C cu t chc ca KFTC gm c mt y ban - c quan ra quyt nh, v mt Ban Th k - c quan gii quyt cng vic. y ban gm c 9 thnh vin: Ch tch, Ph ch tch, 3 y vin thng trc, 4 y vin khng thng trc (gm c cc lut gia v cc nh kinh t). y ban chu trch nhim nghin cu v ra quyt nh v cc vn cnh tranh v bo v ngi tiu dng. Ch tch v Ph Ch tch y ban do Th tng Chnh ph c v Tng thng b nhim, cn cc thnh vin khc do Ch tch y ban c v Tng thng b nhim. Nhim k ca cc thnh vin l 3 nm. Ban Th k ng u l Tng th k. Ban Th k gm cc cc v 4 phng khu vc (Busan, Gwangju, Daejeon, Daegu). Ban Th k trc tip son tho v xy dng cc chnh sch cnh tranh hay iu tra v cc vn chng c quyn v trnh ln y ban, thc thi cc vn ny theo quyt nh ca y ban. y ban Thng mi lnh mnh c 4 chc nng chnh sau y: - Thc y cnh tranh; - Nng cao quyn ca ngi tiu dng; - Xy dng mi trng cnh tranh cho cc doanh nghip va v nh - Hn ch tp trung quyn lc kinh t M hnh t chc ca U ban Thng mi lnh mnh c phc ho nh sau: a. V K hoch v qun tr: V K hoch v qun tr c rt nhiu nhim v, trong c mt s nhim v quan trng nht l: - Xy dng, iu phi, iu chnh k hoch v chnh sch qun l cnh tranh. - Xy dng v kim sot vic thc hin ngn sch. - Tng hp cc vn lin quan n cnh tranh trong kinh doanh. - Xy dng k hoch hon thin b my hnh chnh v ch o, kim sot thc hin. - Xy dng v m bo s hot ng ca cc th vin tham kho. - Xy dng v m bo thc hin k hoch t ng ho vn phng v vi tnh ho qun l hnh chnh. - Pht hnh sch v lut php v cc quy tc lin quan n qun l cnh tranh.

213

b. Cc chng c quyn: Cc chng c quyn chu trch nhim v vic m bo thc hin lut php nhm hn ch vic tp trung kinh t vo cc tp on kinh doanh (chaebols). Cc cng gii quyt cc vn nh kim sot sp nhp, mua li, xem xt c cu th trng c quyn, cc hot ng nhm nng cao tnh cnh tranh cc th trng ca cc doanh nghip Nh nc v cc hot ng iu tra nhng hnh vi kinh doanh khng lnh mnh. Nhim v chnh bao gm: - Xy dng v m bo thc hin cc chnh sch kim sot c quyn; theo di cc doanh nghip ang thng lnh th trng v kim sot s lm dng sc mnh th trng. - Xy dng v m bo thc hin cc bin php nhm lm suy yu s tp trung kinh t; xc nh ra 30 tp on kinh doanh hng u - Kim sot sp nhp - iu tra v cc hot ng kinh doanh khng lnh mnh trong nc ca cc tp on kinh doanh v cc cng ty c phn. c. Cc Bo v ngi tiu dng: Cc Bo v ngi tiu dng mt s nhim v c th l: - Xy dng v m bo thc hin cc chnh sch bo v ngi tiu dng; - Kim tra qung co - Kim tra cc hp ng c tiu chun ho lin quan n vic kinh doanh ti chnh, bo him, phn phi. - Gim st hnh vi bn hng a cp d. Lut s trng: vn phng ca lut s trng thc hin rt nhiu nhim v lin quan n s hot ng ca U ban v cc v kin. y cng l ni gii quyt cc khng n chng li quyt nh ca KFTC. Lut s trng c nhim v chnh sau: - Xy dng chng trnh x kin. - Tip nhn v gii quyt cc v kin - T chc hi ngh ca U ban Thng mi. - R sot li nhng iu lut v thng mi trong nc v quc t, thu thp, phn tch v cng b nhng thng tin chun mc v nhng phn quyt, n l .v.v - Kim tra v h tr php l trong cc v n v cnh tranh - Tng hp cc v kin hnh chnh v cnh tranh v iu hnh vn phng t vn h tr v cc vn lin quan n vic truy t hnh s. . Cc Cnh tranh: C quan cnh tranh c trch nhim thc hin nhim v iu tra lin quan n cc hot ng phi hp thi qu, s lm dng v tr thng lnh th trng, vic duy tr gi bn l, cc hot ng thng mi khng lnh mnh, cc hot ng b cm ca cc lin minh thng mi, v.v. Mt s nhim v c th l: - iu tra v cc hot ng kinh doanh khng lnh mnh - iu tra cc tho thun hn ch cnh tranh ca cc doanh nghip, cc hip hi v cc tp on thng mi.

214

e. Cc Hp ng thu ph: nhim v ca Cc Hp ng thu ph l ngn chn nhng ngi k hp ng chnh khng li dng u th ca mnh gy thit hi cho nhng ngi k hp ng ph trong hot ng xy dng, ch to v sa cha, iu tra nhng vi phm lut hp ng thu ph. g. Cc Chnh sch cnh tranh: C quan qun l v chnh sch cnh tranh c trch nhim chnh sau: - Xy dng chnh sch c bn lin quan n lut cnh tranh, nghin cu v pht trin cc chnh sch cnh tranh; thc y s phi hp lin B. - Xy dng chnh sch v cnh tranh quc t; thc hin hp tc song phng v xem xt cc hp ng quc t. - Hp tc v chnh sch cnh tranh trong cc t chc quc t nh OECD, WTO, UNCTAD, v.v.. h. Cc iu tra: C quan iu tra chu trch nhim - Xy dng k hoch iu tra v tp hp thng tin. - Tin hnh cc hot ng iu tra. 2.4. M hnh c quan qun l cnh tranh trc thuc B - Kinh nghim ca Canaa Cc Cnh tranh Canaa l c quan trc thuc B Cng nghip Canaa. Ngi ng u Cc l Cc trng c b nhim theo Lut Cnh tranh. Bn cnh thc thi Lut Cnh tranh, Cc trng Cc Cnh tranh cn c trch nhim thc thi cc lut sau: Lut nhn hiu v ng gi hng ho, Lut nhn hiu hng dt may, Lut k m hiu kim loi qu. C cu t chc ca Cc Cnh tranh Canaa nh sau: a. Cc trng Cc Cnh tranh: l ngi ng u Cc Cnh tranh, chu trch nhim theo di v thc thi Lut Cnh Tranh, Lut v nhn mc v ng gi hng ha, Lut nhn mc kim loi qu v Lut Nhn hiu hng dt may. b. Phng Sp nhp: chu trch nhim xem xt, nh gi hot ng sp nhp. Vi cc v sp nhp m tng gi tr ti sn trn 400 triu la, gi tr chuyn nhng ln hn 35 triu la, th cn phi c h s gi trc cho Phng Sp nhp. c. Phng Chp hnh v thc thi: C nhim v pht trin cc chng trnh iu phi, thc thi c hiu qu cc chnh sch ca Cc, tuyn truyn gio dc cho cng ng. ng thi Phng cn chu trch nhim lp k hoch, qun l v x l thng tin. d. Phng Kinh t v cc vn quc t: iu phi cc hot ng hp tc quc t trong cc din n quc t v chnh sch cnh tranh v l knh lin lc vi i din cc c quan chnh ph khc. Phng cng cung cp cc phn tch, t vn v kinh t cho

215

cc b phn khc thc thi lut trong tng trng hp c th, tng v vic v chnh sch c th, v cc thay i ca lut php, v c nhng can thip c tnh cht iu tit. Phng cng a ra cc t vn v chnh sch cnh tranh v cc xut nhm h tr chnh ph cc nc khc. . Phng Cc vn dn s: chu trch nhim iu tra nhng hnh ng nghi vn c yu t hn ch cnh tranh, lm dng v tr thng lnh, nh sn xut khng ch ngi tiu dng, nh l vic t chi cung cp hng, gi c quyn kinh doanh, hay bn km iu kin kht khe. Trch nhim ca Phng l phi ra tay can thip trc khi cc c quan iu tit hay to cp tnh, cp lin bang tham gia vo. e. Phng Cc vn hnh s: c trch nhim iu tra cc hnh vi vi phm c tnh hnh s, chng hn nh thng ng nh gi trn th trng, mc ngoc - gian ln trong u thu, c ch phn bit gi, ph gi, duy tr gi... Ngoi ra, Phng cn ph trch c b phn Sa i b sung Lut m bo l cc iu khon trong Lut Cnh tranh v nhng ch nh v dn nhn mc thch hp vi thc tin. g. Phng Thng mi lnh mnh: c nhim v khuyn khch cnh tranh lnh mnh trn th trng thng qua cc hng dn chp hnh, cc chng trnh o to cho c nh sn xut ln ngi tiu dng. Phng s p dng nhng iu khon trong Lut Cnh tranh gii quyt nhng vi phm trong qung co v nhng v gian ln khc. Ngoi ra cn qun l vic thc thi Lut Cnh tranh, cng nh Lut ng gi, nhn hiu, Lut nhn mc kim loi v Lut nhn hiu hng dt may.

II. IU TRA, X L V VIC CNH TRANH

1
Cc nguyn tc chung trong t tng cnh tranh
T tng cnh tranh l tng hp cc quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi pht sinh trong hot ng iu tra, x l v vic cnh tranh. T tng cnh tranh c s kt hp gia t tng dn s v t tng hnh chnh. Nguyn tc t tng cnh tranh l nhng phng chm, nhng nh hng chi phi tt c hoc mt s hot ng t tng cnh tranh c cc vn bn quy phm php lut ghi nhn. Lut Cnh tranh l mt o lut u tin do Quc hi ban hnh bao gm c cc

216

quy phm v ni dung v quy phm v hnh thc. L mt o lut trong h thng php lut x hi ch ngha, phn quy phm v hnh thc trong Lut Cnh tranh chu s chi phi ca cc nguyn tc chung ca h thng php lut nh mi cng dn u bnh ng trc php lut, .v.v. 1.1 Nhng nguyn tc c th ca t tng cnh tranh Lut Cnh tranh cng quy nh nhng nguyn tc c th trong t tng cnh tranh sau y: a. Nguyn tc bo m php ch x hi ch ngha trong t tng cnh tranh199 Nguyn tc php ch x hi ch ngha l nguyn tc bao trm nht, c th hin trong tt c cc giai on ca t tng cnh tranh. y cng ng thi l nguyn tc php l c bn nht trong hot ng ca c qan Nh nc v cng dn c ghi nhn iu 12 ca Hin php 1992. Trong t tng cnh tranh, nguyn tc ny m bo cho vic iu tra, x l cc hnh vi vi phm php lut cnh tranh mt cch hiu qu. Nguyn tc php ch x hi ch ngha c biu hin c th trong t tng cnh tranh nh sau: - C quan Qun l cnh tranh, Hi ng Cnh tranh v nhng ngi tham gia t tng cnh tranh khc phi nghim chnh tun th nhng quy nh ca Chng V Lut Cnh tranh v iu tra, x l v vic cnh tranh. - Vic p dng cc bin php ngn chn hnh chnh, cc bin php nghip v trong iu tra v cc bin php cng ch thi hnh quyt nh x l v vic cnh tranh phi theo ng quy nh ca php lut. - Tt c cc quyt nh ca C quan Qun l cnh tranh, ca Hi ng Cnh tranh v To n u phi cn c vo quy nh ca php lut cnh tranh. b. Nguyn tc tn trng quyn v li ch hp php ca t chc, c nhn lin quan v bo m b mt kinh doanh ca doanh nghip200 Khon 3 iu 56 Lut Cnh tranh quy nh: Trong qu trnh tin hnh t tng cnh tranh, iu tra vin, Th trng C quan Qun l cnh tranh, thnh vin Hi ng Cnh tranh trong phm vi nhim v, quyn hn ca mnh phi gi b mt kinh doanh ca doanh nghip, tn trng quyn v li ch hp php ca t chc, c nhn lin quan. Trong t tng cnh tranh, nguyn tc ny m bo rng vic p dng cc bin php nhm t c mc tiu qun l ca Nh nc khng c xm phm n quyn v li ch hp php ca doanh nghip. C th, nguyn tc ny c th hin nh sau: - Tch chc nng iu tra v x l v vic cnh tranh cho hai c quan khc nhau, theo C quan qun l cnh tranh c nhim v iu tra cc v vic cnh tranh cn Hi ng Cnh tranh c nhim v t chc x l v gii quyt khiu ni. Vic phn tch hai nhim v nu trn cho hai c quan s gp phn m bo vic iu tra v x l v vic cnh tranh c khch quan, trung thc. - Mt trong nhng ngha v quan trng ca iu tra vin khi tin hnh t tng cnh
(199) (200)

Khon 1, khon 2 iu 56 Lut Cnh tranh. Khon 3 iu 56 Lut Cnh tranh.

217

tranh l gi b mt kinh doanh ca doanh nghip. - Tt c cc giai on trong t tng cnh tranh u c thi hn r rng. - Trong qu trnh tin hnh t tng cnh tranh, cc c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng gy thit hi cho t chc, c nhn lin quan phi c trch nhim bi thng. c. Nguyn tc bo m quyn c lut s bo v201 Quyn c lut s bo v c quy nh nhm bo m cho nhng ngi c hnh vi vi phm php lut c by t thi trc nhng li buc ti, a ra chng c cn thit, lu cc c quan tin hnh t tng xem xt tnh tit minh oan hoc gim nh cho bn b khiu ni, b kin, b truy t theo quy nh ca php lut. Thc hin quyn bo cha ca ngi c hnh vi vi phm php lut l iu kin cn thit gip cc c quan tin hnh t tng x l v vic ng ngi, ng php lut. Tuy nhin t trc ti nay, quyn c lut s bo v thng ch c ch trng trong t tng trc to n. Ln u tin, t tng cnh tranh vi t cch l mt loi hnh t tng hnh chnh - kinh t tha nhn nguyn tc bo m quyn c lut s bo v. Th hin iu ny Khon 1 iu 66 quy nh Bn b iu tra c quyn u quyn cho lut s tham gia t tng cnh tranh. Tip , Khon 2 iu 67 quy nh khi tham gia t tng cnh tranh, lut s c trch nhim gip bn m mnh i din v mt php lut bo v quyn v li ch hp php ca h. d. Nguyn tc bo m s v t ca nhng ngi tin hnh hoc ngi tham gia t tng202 C th ni y l mt trong nhng nguyn tc rt c bn ca bt c quy trnh t tng no v t tng cnh tranh khng phi l ngoi l. Lut Cnh tranh ginh ra 2 iu quy nh v th tc t chi gim nh, phin dch hoc ngh thay i ngi gim nh, ngi phin dch v thm quyn quyt nh vic thay i ny (iu 72, 73) v ginh ra 2 iu quy nh v th tc t chi tin hnh t tng cnh tranh hoc ngh thay i thnh vin Hi ng x l v vic cnh tranh, th k phin iu trn v thm quyn quyt nh vic thay i ny (iu 84, 85). Ngoi ra, iu 83 Lut Cnh tranh cng quy nh r rng nhng trng hp phi t chi hoc thay i thnh vin Hi ng x l v vic cnh tranh, iu tra vin, th k phin iu trn, ngi gim nh, ngi phin dch nh sau: - L ngi thn thch vi bn khiu ni hoc bn b iu tra; - L ngi c quyn li, ngha v lin quan n v vic cnh tranh; - C cn c r rng khc cho rng h khng v t khi lm nhim v. Nguyn tc ny mt mt m bo quyn li hp php ca cc bn trong t tng, mt mt m bo nhng ngi tin hnh t tng, ngi tham gia t tng s l nhng ngi v t nht qu trnh t tng c din ra trung thc, khch quan. . Nguyn tc thnh vin Hi ng x l c lp v ch tun theo php lut203 Qua tng kt nguyn l hot ng ca cc c quan thc thi Lut Cnh tranh ca cc nc trn th gii, c th rt ra my nguyn tc sau y:
(201) (202)

218

(203)

iu 66, 67 Lut Cnh tranh. iu 72, 73, 83, 84, 85 Lut Cnh tranh. Khon 1 iu 80 Lut Cnh tranh.

- Phi c trao y quyn hn, - Hot ng phi m bo tnh tin cy cao, - Phi m bo vic hot ng v ra quyt nh mt cch c lp, - Phi m bo tnh minh bch trong thc thi nhim v. m bo cho Hi ng cnh tranh hot ng v quyt nh mt cch c lp, khon 1 iu 80 quy nh Khi gii quyt v vic cnh tranh, Hi ng x l v vic cnh tranh hot ng c lp v ch tun theo php lut. Nguyn tc ny c hiu l cc thnh vin ca Hi ng x l v vic cnh tranh khng th cho bt c ai v bt c l do g chi phi m x l khng ng php lut. Khi x l v vic cnh tranh, thnh vin Hi ng x l khng c ch da vo quyt nh, kt lun ca C quan Qun l cnh tranh m phi t mnh nghin cu li ton b h s v vic, kt hp vi nhng chng c mi thu c ti phin iu trn c kt lun ring ca mnh i vi tng vn . Nguyn tc ny m bo cho Hi ng x l thc hin tt cc chc nng x l ca mnh theo quy nh ca php lut, ng thi cao trch nhim ca thnh vin Hi ng Cnh tranh. e. Nguyn tc Hi ng x l tp th204 m bo cho vic x l c thn trng, khch quan chng c on, Khon 2 iu 80 Lut Cnh tranh quy nh Quyt nh x l v vic cnh tranh c Hi ng x l v vic cnh tranh thng qua bng cch biu quyt theo a s, trng hp s phiu ngang nhau th quyt nh theo pha c kin ca Ch to phin iu trn. Vic x l v vic cnh tranh ti Hi ng s c tin hnh c th nh sau: Ch tch Hi ng Cnh tranh thnh lp Hi ng x l gm t nht 5 thnh vin, trong c mt thnh vin lm Ch ta phin iu trn, gii quyt mt v vic c th. Hi ng x l s tin hnh nghin cu h s, m phin iu trn v sau khi nghe nhng ngi tham gia phin iu trn trnh by kin v tranh lun, Hi ng x l s tin hnh tho lun, b phiu kin v quyt nh theo a s. g. Nguyn tc x l cng khai205 Khon 1 iu 104 Lut Cnh tranh ghi nhn nguyn tc ny nh sau: Phin iu trn c t chc cng khai. Trng hp ni dung iu trn c lin quan n b mt quc gia, b mt kinh doanh th phin iu trn c t chc kn. Nguyn tc x l cng khai cc v vic cnh tranh gp phn vo vic gio dc v nng cao thc tn trng php lut ca nhn dn, to iu kin nhn dn gim st hot ng ca Hi ng Cnh tranh. Mt khc nguyn tc ny c tc dng nng cao tinh thn trch nhim ca thnh vin Hi ng x l trc cng ng doanh nghip. h. Nguyn tc bo m quyn khiu ni, t co, khi kin trong t tng cnh tranh206 y l mt nguyn tc rt c th ca t tng cnh tranh. Thng thng t tng trc c quan t php phi qua hai cp xt x. T tng cnh tranh c thc hin trc c quan hnh chnh ch thc hin mt cp iu trn v x l. Tuy nhin, v quyt nh
(204) (205) (206)

Khon 2 iu 80 Lut Cnh tranh. iu 104 Lut Cnh tranh. iu 107 Lut Cnh tranh.

219

ca Hi ng Cnh tranh vn l quyt nh ca c quan hnh chnh nn vn thuc phm iu chnh ca Lut khiu ni t co, tc l cc bn lin quan c quyn khiu ni ln c quan hnh chnh cp trn trc tip. Trong thi hn lut nh, B trng B Thng mi (l cp trn trc tip ca C quan Qun l cnh tranh) hoc Hi ng Cnh tranh (l cp trn trc tip ca Hi ng x l v vic cnh tranh) s chu trch nhim gii quyt khiu ni ca cc bn lin quan. Trng hp cc bn vn khng nht tr vi quyt nh gii quyt khiu ni, Lut Cnh tranh quy nh cc bn lin quan c quyn khi kin v n hnh chnh ra To n nhn dn cp tnh.

2
Quy trnh, thi hn iu tra
iu tra v vic cnh tranh l mt giai on trong t tng cnh tranh, theo , c quan qun l cnh tranh p dng cc bin php nghip v cn thit xc nh hnh vi vi phm php lut cnh tranh v i tng thc hin hnh vi lm c s cho vic x l ca Hi ng Cnh tranh. iu tra v vic cnh tranh c chia lm hai giai on: iu tra s b v iu tra chnh thc. 2.1. iu tra s b iu tra s b v vic cnh tranh c tin hnh trong thi hn 30 ngy theo quyt nh ca Th trng c quan qun l cnh tranh trong nhng trng hp sau y207: - H s khiu ni v vic cnh tranh c c quan qun l cnh tranh th l; - C quan qun l cnh tranh pht hin c du hiu vi phm quy nh ca Lut Cnh tranh. Thi hn iu tra s b khng phn bit l v vic hn ch cnh tranh hay cnh tranh khng lnh mnh. Thi hn ny bao gm c vic phn cng iu tra vin, hon thnh iu tra s b v kin ngh Th trng c quan qun l cnh tranh x l kt qu iu tra. Ni dung ca iu tra s b l pht hin du hiu vi phm quy nh ca php lut cnh tranh lm c s cho vic iu tra chnh thc. Trng hp khng pht hin c du hiu vi phm quy nh ca php lut canh tranh th Th trng c quan qun l cnh tranh ra quyt nh nh ch iu tra. 2.2. iu tra chnh thc iu tra chnh thc l giai on tip theo ca giai on iu tra s b sau khi iu tra vin pht hin ra du hiu vi phm quy nh ca php lut cnh tranh. Ni dung ca iu tra chnh thc bao gm208:
(207) (208)

iu 86 Lut Cnh tranh. iu 89 Lut Cnh tranh.

220

- i vi v vic tho thun hn ch cnh tranh, lm dng v tr thng lnh th trng, lm dng v tr c quyn hoc tp trung kinh t, ni dung iu tra bao gm: + Xc minh th trng lin quan; + Xc minh th phn trn th trng lin quan ca bn b iu tra; + Thu thp v phn tch chng c v hnh vi vi phm. - i vi v vic cnh tranh khng lnh mnh, iu tra vin phi xc nh cn c cho rng bn b iu tra hoc ang thc hin hnh vi cnh tranh khng lnh mnh. Thi hn iu tra chnh thc ph thuc vo hnh vi vi phm l hnh vi cnh tranh khng lnh mnh hay hnh vi hn ch cnh tranh nhng t nht l 90 ngy v di nht l 300 ngy209. 2.3 iu tra b sung iu tra b sung l giai on sau khi kt thc iu tra chnh thc, C quan qun l cnh tranh chuyn ton b bo co v h s v vic n Hi ng cnh tranh. Tuy nhin Hi ng x l thy rng h s cha c s php l x l v yu cu C quan Qun l Cnh tranh phi iu tra b sung. Trong trng hp ny, C quan Qun l cnh tranh s c thm 60 ngy iu tra b sung210. Trng hp trong qu trnh iu tra v vic cnh tranh, iu tra vin pht hin c du hiu ti phm th phi kin ngh ngay vi Th trng c quan qun l cnh tranh chuyn h s n c quan c thm quyn khi t v n hnh s. Du hiu ti phm theo php lut Vit Nam bao gm: tnh nguy him cho x hi, tnh c li, tnh tri php lut hnh s v tnh phi chu hnh pht. Nh vy, trong qu trnh iu tra mt v vic cnh tranh, nu iu tra vin thy v vic c y c bn du hiu trn y th cn lm cc th tc cn thit chuyn h s n cc c quan nh c quan iu tra ca B Cng an, c quan iu tra ca Vin Kim st.v.v. khi t v n hnh s. Tuy nhin, nu c quan tip nhn h s trong trng hp trn y thy khng cn c khi t v n hnh s theo quy nh ca B lut t tng hnh s th phi tr li h s cho C quan Qun l Cnh tranh tip tc iu tra. Trong trng hp ny, thi hn iu tra chnh thc c tnh li k t ngy nhn li h s.

3
Phin iu trn
Mc 5 Chng V Lut Cnh tranh ginh 7 iu quy nh v phin iu trn - mt ch nh t ph trong h thng php lut ca Vit Nam. Ln u tin, php lut giao cho c quan hnh chnh Nh nc thm quyn x l mt v vic vi phm php lut thng qua phin iu trn, trong cc bn lin quan s c c hi c trnh by quan im v trao i trc tip vi cc bn tham gia t tng v ngi tin hnh t tng khc.
(209) (210)

iu 90 Lut Cnh tranh. iu 96 Lut Cnh tranh.

221

V phm vi cc v vic cnh tranh c x l qua phin iu trn, iu 98 quy nh tt c cc v vic vi phm php lut cnh tranh lin quan n hnh vi hn ch cnh tranh u phi c x l thng qua phin iu trn. Ni mt cch khc, cc v vic vi phm Lut Cnh tranh lin quan n cc hnh vi tho thun hn ch cnh tranh, lm dng v tr thng lnh, lm dng v tr c quyn, tp trung kinh t u phi c x l thng qua phin iu trn. Ngay sau khi Hi ng Cnh tranh th l h s v vic cnh tranh, Ch tch Hi ng s thnh lp Hi ng x l v vic trc tip gii quyt h s ny. Hi ng x l ny s c thi gian 30 ngy nghin cu h s. Trng hp nhn thy cc chng c thu thp c cha xc nh hnh vi vi phm quy nh ca Lut Cnh tranh, Hi ng x l v vic s tr h s iu tra b sung. Trng hp xy ra mt trong ba s kin php l sau y, Hi ng x l s nh ch gii quyt v vic cnh tranh: Th nht, th trng c quan qun l cnh tranh ngh nh ch gii quyt v vic cnh tranh trong trng hp khng chng c chng minh hnh vi vi phm quy nh ca Lut Cnh tranh v Hi ng x l v vic cnh tranh xt thy ngh l xc ng; Th hai, bn b iu tra t nguyn chm dt hnh vi vi phm, khc phc hu qu gy ra v bn khiu ni t nguyn rt n khiu ni; Th ba, bn b iu tra t nguyn chm dt hnh vi vi phm, khc phc hu qu gy ra v Th trng c quan qun l cnh tranh ngh nh ch gii quyt v vic cnh tranh. Trng hp thy c c s m phin iu trn, Hi ng x l phi ra quyt nh m phin iu trn. Phin iu trn c t chc cng khai. Trng hp ni dung iu trn c lin quan n b mt quc gia, b mt kinh doanh th phin iu trn c t chc kn. Sau khi nghe nhng ngi tham gia phin iu trn trnh by kin v tranh lun, Hi ng x l v vic cnh tranh tin hnh tho lun, b phiu kn v quyt nh theo a s. Nh trn cp, ln u tin, php lut giao cho c quan hnh chnh Nh nc x l mt v vic vi phm php lut thng qua phin iu trn. Theo h thng php lut hin hnh v x l vi phm n trc thi im c Lut Cnh tranh, cc hnh vi vi phm php lut ca Nh nc cha n mc x l hnh s s b lp bin bn v x pht theo trnh t, th tc quy nh ti Php lnh x l vi phm hnh chnh. Trong trng hp ny, ngi vi phm khng c nhiu c hi c trnh by quan im v trao i trc tip vi c quan Nh nc c thm quyn. Quyt nh x pht trong nhiu trng hp l quyt nh hon ton da trn phn tch mt chiu v vic m khng c s trao i i li. Trong lnh vc cnh tranh, Lut Cnh tranh quy nh trc khi ra quyt nh x l v vic gy hn ch cnh tranh, Hi ng x l phi t chc phin iu trn vi s tham gia ca thnh vin Hi ng x l, th k phin iu trn; iu tra vin iu tra v vic cnh tranh; bn b iu tra; bn khiu ni; lut s v nhng ngi khc c ghi

222

trong quyt nh m phin iu trn. C ch ny m bo cho ngi vi phm trong lnh vc hn ch cnh tranh c c hi trao i li cc vn c lin quan n v vic hn ch cnh tranh, trnh vic p t ch n phng ca c quan Nh nc trn c s p dng cha thu o php lut cnh tranh.

4
Gii quyt khiu ni quyt nh x l v vic cnh tranh
V Quyt nh ca C quan Qun l Cnh tranh v Hi ng x l v vic cnh tranh l quyt nh ca c quan hnh chnh nn nu cc bn lin quan khng nht tr vi mt phn hoc ton b ni dung ca Quyt nh th c quyn khiu ni ln c quan hnh chnh cp trn trc tip. iu 107 Lut Cnh tranh quy nh: 1. Trng hp khng nht tr mt phn hoc ton b ni dung quyt nh x l v vic cnh tranh ca Hi ng x l v vic cnh tranh, cc bn c quyn khiu ni ln Hi ng Cnh tranh. 2. Trng hp khng nht tr mt phn hoc ton b ni dung quyt nh x l v vic cnh tranh ca Th trng C quan Qun l cnh tranh, cc bn c quyn khiu ni ln B trng B Thng mi. Hai quy nh trn m bo rng nhng phn ca quyt nh x l v vic cnh tranh b khiu ni th cha c a ra thi hnh v trong thi hn 30 ngy, k t ngy nhn c h s khiu ni, Hi ng Cnh tranh hoc B trng B Thng mi c trch nhim gii quyt khiu ni theo thm quyn; trng hp c bit phc tp, thi hn gii quyt khiu ni c th c gia hn, nhng khng qu ba mi ngy211. Khi mt quyt nh x l v vic cnh tranh, bao gm c Quyt nh ca C quan qun l cnh tranh v ca Hi ng Cnh tranh, b khiu ni th nhng ni dung b khiu ni cha c a ra thi hnh. Thi hn B trng B Thng mi v Hi ng Cnh tranh gii quyt khiu ni ti thiu l 30 ngy v ti a l 60 ngy. Nh trn cp, Hi ng x l l Hi ng v vic, c t nht 5 thnh vin trong tng s 11 n 15 thnh vin ca Hi ng Cnh tranh. Hi ng x l l ni quyt nh trc tip vi tng v vic. Khi Quyt nh ca Hi ng x l b khiu ni th ton th Hi ng cnh tranh c trch nhim xem xt, gii quyt khiu ni . Trng hp vn khng nht tr vi quyt nh gii quyt khiu ni v quyt nh x l v vic cnh tranh, cc bn lin quan c quyn khi kin v n hnh chnh i vi mt phn hoc ton b ni dung ca quyt nh gii quyt khiu ni ra Ta n nhn dn tnh, thnh ph trc thuc Trung ng c thm quyn212. y, theo kinh nghim ca cc nc th khng phi Ta n no cng c th xem xt li Quyt nh ca C quan thc thi Lut Cnh tranh. C th, Nht phi l To n
(211) (212)

iu 111 Lut Cnh tranh. iu 115 Lut Cnh tranh.

223

phc thm Tokyo, Php phi l To phc thm Paris,.... Lut Cnh tranh Vit Nam quy nh vic xem li Quyt nh ca Hi ng Cnh tranh l thm quyn ca To n cp tnh. Vn ny rt cn Ta n nhn dn ti cao c hng dn c th c th hn ch phm vi cc Ta n cp tnh c th c thm quyn ny. Vn hn ch cnh tranh l mt vn i hi phi c kin thc chuyn mn su nn nu tt c cc to n cp tnh u c quyn xem li quyt nh ca Hi ng Cnh tranh th rt d xy ra tnh trng ln trnh php lut, nh hng n hiu lc thi hnh cc quyt nh ca Hi ng Cnh tranh.

5
X l vi phm php lut v cnh tranh
Cc quy phm v x l vi phm trong lnh vc cnh tranh, c bit l i vi cc hnh vi vi phm v hn ch cnh tranh cng l mt trong nhng im t ph na ca Lut Cnh tranh. T trc ti nay, cc hnh vi vi phm php lut trong cc lnh vc u c x l theo cc khung pht tin c nh trc. Cch tip cn ny c u im l d dng p dng trn thc t. Tuy nhin, cch tip cn ny cng c nhc im ln l khung pht tin thng nhanh chng lc hu theo thi gian nn trong nhiu trng hp mc pht tin khng cn tc dng rn e i tng c hnh vi vi phm. Ln u tin, Quc hi cho php p dng bin php pht tin theo t l phn trm trn doanh thu ca doanh nghip vi phm trong Lut Cnh tranh. C th, Khon 1 iu 118 Lut Cnh tranh quy nh i vi hnh vi vi phm quy nh v tho thun hn ch cnh tranh, lm dng v tr thng lnh th trng, lm dng v tr c quyn hoc tp trung kinh t, c quan c thm quyn x pht c th pht tin ti a n 10% tng doanh thu ca t chc, c nhn vi phm trong nm ti chnh trc nm thc hin hnh vi vi phm. Cch tip cn ny m bo rng bin php x l ca Nh nc s khng b lc lu theo thi gian, cng bng trong vic p dng. Quan trng hn, vic Quc hi quy nh mc trn pht tin l 10% s m bo tnh rn e cao i vi cc hnh vi vi phm php lut cnh tranh, gp phn phng nga vi phm php lut ni chung. Ngoi cc hnh thc pht chnh l cnh co hoc pht tin, Lut Cnh tranh cn quy nh cc hnh thc pht b sung v khc phc hu qu sau y213: - Cc hnh thc x pht b sung: + Thu hi giy chng nhn ng k kinh doanh, tc quyn s dng giy php, chng ch hnh ngh; + Tch thu tang vt, phng tin s dng vi phm php lut v cnh tranh. - Cc bin php khc phc hu qu: + C cu li doanh nghip lm dng v tr thng lnh th trng;
(213)

iu 117 Lut Cnh tranh.

224

+ Chia, tch doanh nghip sp nhp, hp nht; buc bn li phn doanh nghip mua; + Ci chnh cng khai; + Loi b nhng iu khon vi phm php lut ra khi hp ng hoc giao dch kinh doanh; + Cc bin php cn thit khc khc phc tc ng hn ch cnh tranh ca hnh vi vi phm. Ring i vi hnh vi vi phm quy nh v cnh tranh khng lnh mnh v cc hnh vi khc vi phm quy nh ca Lut Cnh tranh, c quan c thm quyn x pht tin hnh pht tin theo quy nh ca php lut v x l vi phm hnh chnh hoc theo quy nh ca php lut c lin quan. L mt o lut mang dng dp ca Lut cng, Lut Cnh tranh s khng th i vo cuc sng nu khng c ng b cc c quan thc thi v cng ch thc thi. Chnh v vy, Lut Cnh tranh dnh mt iu (iu 121) quy nh v vic thi hnh quyt nh x l v vic cnh tranh. C th, sau thi hn ba mi ngy, k t ngy quyt nh x l v vic cnh tranh c hiu lc php lut, nu bn phi thi hnh khng t nguyn thi hnh, khng khi kin ra Ta n theo quy nh ti Mc 7 Chng V Lut Cnh tranh th bn c thi hnh quyt nh x l v vic cnh tranh c quyn lm n yu cu c quan qun l Nh nc c thm quyn t chc thc hin quyt nh x l v vic cnh tranh thuc phm vi chc nng, nhim v, quyn hn ca c quan . Cc c quan Nh nc c thm quyn c th k ra y chnh l C quan Qun l cnh tranh, C quan ng k doanh nghip, C quan ng k hp ng.v.v. Trng hp quyt nh x l v vic cnh tranh c lin quan n ti sn ca bn phi thi hnh th bn c thi hnh c quyn yu cu c quan thi hnh n dn s tnh, thnh ph trc thuc trung ng ni c tr s, ni c tr hoc ni c ti sn ca bn phi thi hnh t chc thc hin quyt nh x l v vic cnh tranh.

225

DANH MC TI LIU THAM KHO


ng Cng sn Vit Nam, Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX (H Ni: NXB Chnh tr Quc gia, 2001). Lut Cnh tranh Lut u t nm 2005 Lut Doanh nghip nm 2005 Lut Doanh nghip Nh nc nm 2003 Php lnh chng bn ph gi hng ho nhp khu vo Vit Nam Php lnh Gi Php lnh Qung co Ngh nh s 110/2005/N-CP ngy 24/08/2005 ca Chnh ph v qun l hot ng bn hng a cp. Ngh nh s 116/2005/N-CP ngy 15/9/2005 ca Chnh ph quy nh chi tit thi hnh mt s iu ca Lut Cnh tranh. Ngh nh s 120/2005/N-CP ngy 30/9/2005 ca Chnh ph quy nh v x l vi phm php lut trong lnh vc php lut cnh tranh. Ngh nh s 24/2003/N-CP ngy 13/3/2003 ca Chnh ph v vic quy nh chi tit thi hnh Php lnh Qung co. Ngh nh s 37/2006/N-CP quy nh chi tit Lut Thng mi v hot ng xc tin thng mi. Ngh nh s 54/2000/N-CP ngy 3/10/2000 ca Chnh ph v vic bo h quyn s hu cng nghip i vi b mt kinh doanh, ch dn a l, tn thng mi v bo h quyn chng cnh tranh khng lnh mnh lin quan ti s hu cng nghip. Ngh nh s 90/2001/N-CP ngy 23/11/2001 ca Chnh ph v vic tr gip pht trin doanh nghip nh v va. B K hoch v u t, Bo co nh gi tnh hnh thi hnh lut doanh nghip 1999, (H Ni: 2003). B lut Dn s ca nc Cng ha Php (NXB Chnh tr quc gia, 1998). Bryan A. Garner, Black Law Dictionary (St. Paul, 1999) Ch th v khung kh iu tit chung i vi dch v v mng lin lc in t (2002) OJ L108/33. CIDA - B Thng mi Vit Nam, Lut Cnh tranh Canaa v bnh lun (H Ni, 2004). CIDA, Lut Cnh tranh Canaa - Mt s hng dn thi hnh (NXB Giao thng vn ti, 2006). D. Begg, S. Fischer, and R. Dornbusch, Economics (7th edn., McGraw-Hill, 2003). D. Hildebrand, Trng phi chu u trong Lut Cnh tranh EC (2002) 25 World Competition 3. i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut Kinh t (NXB Cng an nhn dn, 2003). i hc Lut H Ni, Gio trnh l lun Nh nc v php lut (NXB Cng an Nhn dn, 2003). ng V Hun, Chuyn v cnh tranh, chng cnh tranh khng lnh mnh v kim sot c quyn - Vin Khoa hc php l - B T php (1996). ng V Hun, Php lut v kim sat c quyn v chng cnh tranh khng lnh mnh Vit Nam (NXB chnh tr Quc gia, 2004). David W. Pearce, T in Kinh t hc hin i (H Ni: ti bn ln 4, Nh xut bn Chnh tr Quc gia, 1999). Dominique Brault, Chnh sch v thc tin php lut cnh tranh ca Cng ha Php (H Ni: Tp 2, NXB chnh tr Quc gia, 2005).

226

E.S.Mason, Economic Concentration and the Monopoly Problem (Havard University Press, 1957). F. M. Scherer and D. Ross, Industrial Market Structure and Economic Performance (3rd edn., Houghton Miflin, 1990). H. Hovenkamp, Federal Antitrust Policy: The Law of competition and its Practice (2nd edn., West Publishing Co, 1999). Hip nh Chng bn ph gi ca WTO. J. Vickers and D. Hay, The Economics of Market Dominance in D. Hay and J. Vickers (eds.), The Economics of Market Dominance (OUP 1987). , L Vit Thi, Chnh sch cnh tranh mt cng c cn thit trong nn kinh t th trng trong Tp ch nghin cu kinh t s 221/1996. Lin Hp Quc, B Quy tc v cnh tranh (H Ni: sch dch, 2001). Lut chng cnh tranh khng lnh mnh Cng ha Lin bang c. Nguyn Ngc Sn, Php lut chng bn ph gi hng nhp khu ti Vit Nam - Nhng vn l lun v thc tin (NXB T php, 2005). OECD - WB, Khun kh cho vic xy dng v thc thi Lut v chnh sch cnh tranh (H Ni: sch dch, 2004). PGS. Nguyn Nh Pht & Ths. Bi Nguyn Khnh, Tin ti xy dng php lut v cnh tranh v chng c quyn trong iu kin chuyn sang nn kinh t th trng (H Ni: NXB Cng an nhn dn, 2001) PGS. Nguyn Nh Pht, TS. Trn nh Ho, Cnh tranh v xy dng php lut cnh tranh hin nay Vit Nam (NXB Cng an nhn dn, 2001). Phm Duy Ngha, Chuyn kho lut kinh t (H Ni: NXB i hc Quc gia, 2004)

Sch trng ca y ban v hin i ha cc quy tc thc thi iu 81 v 82 ca Hip c EC 1999 O C 132/1, Executive Summary. T. Prosser, Law and the Regulators (OUP 1997). , The concept of comsumer surplus was first described by Alfred Marshall, Principles of Economics, (8th edn., Macmillan, 1920). Trng H Lut H ni, Gio trnh Lut Thng mi (NXB Cng an nhn dn, 2001). UNCTAD Secretariat, Directory of Competition Authorities, UN Doc. TD/B/ COM.2/CLP/16, 14 January 2000. UNCTAD, Lut mu v cnh tranh (H Ni: sch dch, 2003). Vin Nghin cu Nh nc v php lut, Cnh tranh v xy dng php lut cnh tranh Vit Nam hin nay (NXB Cng an nhn dn, 2001). Vin Nghin cu qun l kinh t TW, Cc vn php l v th ch v chnh sch cnh tranh v kim sot c quyn kinh doanh (NXB Giao thng vn ti, 2001). Vin Ngn ng hc, T in Ting Vit (H Ni: NXB Khoa hc x hi, 1994). V Quc Thc, Kinh t hc tp 3 (Si Gn, 1963-1964). Walter Goode, T in Chnh sch thng mi quc t (sch dch, NXB thng k, 1997). website www.laodong.com.vn website www.tuoitre.com.vn website www.vnexpress.net Bo Lao ng Bo Php lut TP H Ch Minh . Thi Bo Kinh t Vit Nam.

227

In 2.000 cun, ti Cng ty........... .................................................. Giy chp nhn k hoch xut bn s .................................................... Quyt nh xut bn s ........................................................ In xong v np lu chiu Thng ..... nm 2010

GIO TRNH

LUT CNH TRANH


Hiu nh PGS. TS. L Danh Vnh Trnh by

Cun sch ny c thc hin vi s h tr ti chnh ca Lin minh chu u. Ni dung cun sch l quan im ca cc tc gi v hon ton khng th hin quan im chnh thc ca Lin minh chu u hay B Cng Thng.

You might also like